Bioloko-dinamika

poljoprivreda
poljoprivreda budunosti

prema predavanjima koja je

dr. C h r i s t i a n v o n W i s t i n g h a u s e n
odrao u Donjem Kraljevcu 16. i 17. lipnja 2 0 0 1 .

uredila
Renata Bakota

KAZALO
PRVO PREDAVANJE

Poljoprivredno gospodarstvo kao organizam

D R U G O PREDAVANJE

13

0 kompostiim pripravcima
TREE PREDAVANJE

18

Hranjive tvari i kozmike snage

E T V R T O PREDAVANJE

28

Primjena bioloko-dinamikih pripravaka

PETO PREDAVANJE

32

Harmonizirajua uloga krave u gospodarstvu

ESTO PREDAVANJE

39

Demeter, Bioland, Naturland,

smjernice Europske unije
S E D M O PREDAVANJE

45

Organizacijska struktura D e m e t e r saveza

O S M O PREDAVANJE

48

Plodored
D E V E T O PREDAVANJE

54

O d g o v o r i na pitanja
DESETO PREDAVANJE

62

Kompostni pripravci
J E D A N A E S T O PREDAVANJE

78

Vrste komposta i njegova uloga

D V A N A E S T O PREDAVANJE

83

O d g o v o r i na pitanja
T R I N A E S T O PREDAVANJE

Uloga
POGOVOR

ivotinja

91

u bioloko-dinamikoj poljoprivredi
9 9

Poljoprivredno g o s p o d a r s t v o kao
organizam
Danas emo se baviti bioloko-dinamikom poljo
privredom. Gospodin saborski zastupnik* maloprije
je rekao kako e u budunosti na granicama vae
zemlje stajati ploa s natpisom da se ovdje proizvodi
zdrava hrana, to on zaista mora i ostvariti. A da
bi se to moglo ostvariti i vlada mora biti uvjerena
da je to mogue, a zatim i graani vae zemlje mora
ju biti uvjereni da je to ispravno. Budui da ste
me pozvali da d o e m ovdje i g o v o r i m o bioloko-dinamikoj poljoprivredi, i ja moram biti uvjeren
da je to ispravan put. Danas je moja zadaa uvjeriti
vas kako je bioloko-dinamika poljoprivreda jedini
ispravan put u budunost, da je to poljoprivreda
budunosti. N o , ako se do sutra naveer i uvjerite
da je to ispravan put, to jo ni izdaleka nee biti
dovoljno. Ni ono malo to ete od mene nauiti jo
ni izdaleka nee biti dovoljno. 1 zato se obraam
gospodinu saborskom zastupniku s molbom da nade
odreeni broj ljudi koji su spremni uiti bioloko-dinamiku metodu na mjestu njezina izvora. Mi
vas u Njemakoj moemo tome nauiti jer za to imamo
kole. Mi vas m o e m o pozvati, ali to ne m o e m o
financirati. Zato se pitam zna li gospodin saborski
zastupnik to znai ako se na granici zemlje stave
ploe s natpisom da se ovdje proizvodi zdrava hrana.
Je li svjestan o b v e z e koju time preuzima?
T o l i k o o politici, a sada prelazim na znanje.
* Bolta Jalovec

M o l i m v a s d a m i o d g o v o r i t e n a p i t a n j e : to d o
b i v a t e h r a n o m , to v a m je p o t r e b n o iz hrane?
Snagu, zdravlje, vitalnost, okus.
Za vitalnost za zdravi ivot trebaju nam kalorije, treba
ju nam snage.

je i m a l o za p o s l j e d i c u da su p o j e d i n e p o l j o p r i v r e d n e
grane koje su d o n o s i l e manje p r i h o d e z a n e m a r e n e
ili su se p o t p u n o u g a s i l e .
Iz takvog je shvaanja p r o i z i a o pojam m o n o
k u l t u r e , i to ne s a m o na p o l j i m a v e i u u m a m a i
stajama. Ta je m o n o k u l t u r a u z r o k o v a l a ekoloku kata
s t r o f u z a t l o , d o v e l a j e d o e r o z i j e tla. N a t r i t u j e

To su najbolji o d g o v o r i koje sam d o b i o u i v o t u .

uzrokovala velike oscilacije; j e d n o m je bilo ponu

U N j e m a k o j , u k o j o j je m a t e r i j a l i z a m j o jai, u j e m

e n o p r e v i e , a d r u g i put p r e m a l o r o b e . U stoar

o d g o v o r e : T r e b a m o tvar, materiju, t r e b a m o v i t a m i n e ,

stvu j e m o n o k u l t u r a d o v e l a d o p o j a v e b o l e s t i m e d u

b j e l a n e v i n e dakle, o d r e e n e sastojke. 1 to je t o a n

ivotinjama, do epidemija. Primjerice, bolesti su se

o d g o v o r . N o , t v a r i koje u sebe p r i m a m o n a k o n n e k o g

javljale

v r e m e n a i z l u u j e m o , a t o n a m j e i z t i h t v a r i zaista
p o t r e b n o , t o n o s u rekla o v a d v a g o s p o d i n a . T r e b a m o
snagu, energiju, i to etiri vrste energije.
Prva vrsta energije jest t o p l i n a . U o v o j prostoriji,
p r i m j e r i c e , sjedi sto p e d e s e t p e i s t e m p e r a t u r o m
od 37C. Osim t o p l i n e t r e b a m o energiju za pokret,
t r e b a m o e n e r g i j u k a k o b i s m o p r o b a v i l i h r a n u i , to
j e najvanije, t r e b a m o energiju d a b i s m o m o g l i misliti.
Jer, z a s v e o n o t o s e d o g a a u g l a v i , z a m i l j e n j e ,
p o t r e b n a je velika koliina energije. Sve te energije
zajedno ine ivotne snage.
su dala n o v e poticaje p o l j o p r i v r e d i .
Albrecht

Then

za

samo

goveda,

samo

svinja

ili

s a m o z e e v a , d o k je, s druge je strane, stvorila p r o

blem prevelike koliine izmeta.
N o , u v o e n j e m a t e r i j a l i z m a u p o l j o p r i v r e d u nije
jedina zasluga Albrechta T h e a .

O n nas j e

nauio

k a k o j e u z g o j d j e t e l i n e i z n i m n o v a a n . Jo j e i da
nas u z g o j d j e t e l i n e , z a p r a v o l e g u m i n o z a , t e m e l j n o
sredstvo ekoloke

poljoprivrede.

Drugi je o v j e k Justus von Liebig.

On je s p o z n a o

d a s e biljka h r a n i n a j m a n j i m e s t i c a m a k o j e z o v e m o
i o n i . N a i m e , u v i d j e l o s e d a d r v e e m n o g o b o l j e raste
n a t l u u k o j e m u i m a kalija, d o k s t a b l a k o j a r a s t u

U p r o l o m su s t o l j e u i v j e l a tri o v j e k a koja
P r v i je

uzgajanjem

n a t l u n a k o j e m j e kalij i s p r a n rastu s l a b i j e . T a k o
je nastala znanost o h r a n j i v i m t v a r i m a . Najprije su

kojega poljoprivreda

p r o v e d e n a znanstvena istraivanja o t o m u koje su

nije nita d r u g o doli sredstvo kojim se zarauje n o v a c .

h r a n j i v e tvari biljci p o t r e b n e , a z a t i m se u l a b o

T i m e je, postavivi za o s n o v u p o l j o p r i v r e d e ekono

ratoriju poela p r o i z v o d i t i umjetna hrana za bilj

miju, u t e m e l j i o e k o n o m s k u p o l j o p r i v r e d u . T a k v o j e

ke. O v d j e je, dakle,

u e n j e u z r o k o v a l o rastakanje p o l j o p r i v r e d n e djelat

vrijedi u konvencionalnoj

nosti na njezine sastavne e l e m e n t e . O d v o j i l e su se

k o j e m u j e z e m l j i p o t r e b n o n a d o k n a d i t i istu k o l i i n u

rije o naelu k a k v o i danas

poljoprivredi, a prema

p o j e d i n e p o l j o p r i v r e d n e g r a n e . Poslije se a n a l i z o m

hranjivih tvari koju je tlo i z g u b i l o u z g o j e m

d o l o d o zakljuka k a k o n e k e g r a n e p o l j o p r i v r e d n e

ka. T o j e , m e u t i m , n a j v e a z a b l u d a k o j a s e m o e

djelatnosti d o n o s e veu, a d r u g e manju dobit, to

zamisliti.

bilja

Ipak je potkraj ivota i sam Liebig u p o z o r i o

na tetnost

reda". O n a z a p o i n j e t l o m j e r j e v e i s a m o t l o o r g a

d o d a v a n j a tlu

sintetski p r o i z v o d e n o g

n i z a m , a u j e d n o j litri z e m l j e ivi vie i v i h bia

duika, jer postoje biljke,

leguminoze, lepirnjae

negoli ima stanovnika na itavoj Zemlji. T l o je ivi

k o j e u s v o j e m k o r i j e n u imaju d o v o l j n o duika i k o j e

o r g a n i z a m j e d n o g p o l j o p r i v r e d n o g g o s p o d a r s t v a , jed

vanjski duik, kojega u zraku ima 70 p o s t o , p o v e z u j u

nog p o l j o p r i v r e d n o g p o g o n a . Ako hoete shvatiti

u s p o j e v e na prirodan nain.

na

to z n a i d a j e t l o o r g a n i z a m , z a m i s l i t e s l j e d e e :

u m j e t a n n a i n d o d a m o duik, bakterije koje inae

ovjek je o r g a n i z a m . On prima i izluuje o d r e e n e

i v e u k o r i j e n j u l e p i r n j a a g u b e svoju z a d a u i t i m e

supstancije, p r i m a k o z m i k u e n e r g i j u , t o p l i n u , svjet

ili prestaju biti d j e l a t n e ili j e d n o s t a v n o nestaju. O v u

lost i sve to p r e r a u j e kako bi se razvijao. A k o u v i a t e

z a b l u d u d a j e t l u p o t r e b n o u m j e t n o d o d a v a t i duik

d a ste i s a m i o r g a n i z a m , t o s a m o p r o i r i t e n a t l o ,

u p o l j o p r i v r e d u z a p r a v o nije u v e o sam Liebig, v e

a z a t i m i na p o l j o p r i v r e d n o g o s p o d a r s t v o .

U asu k a d z e m l j i

z n a n s t v e n i c i koji ne razumiju bit ivota. L i e b i g o v a

P o l j o p r i v r e d n o g o s p o d a r s t v o j e o r g a n i z a m iji

j e z a s l u g a s a m o t o j e r e k a o : A k o biljci u z m a n j k a

su o r g a n i t l o , b i l j k e , i v o t i n j e i o v j e k . Svaki o r g a n i

jedan hranjivi

mora nadoknaditi,

zam ima jedan centar iz kojega upravlja svim orga

ali t o n i j e m i l j e n o z a c i j e l i s p e k t a r h r a n j i v i h t v a r i .

nima. To je kod ovjeka glava, dok je na poljopriv

Dakle, itava ta znanost da se zemlji mora dodavati

r e d n o m g o s p o d a r s t v u to ovjek. Mi ljudi i m a m o

o n o l i k o h r a n j i v i h t v a r i k o l i k o joj j e e t v o m o d u z e t o

o r g a n e p r o b a v e , m e t a b o l i z m a , a u p o l j o p r i v r e d i je

zapravo je velika zabluda.

taj o r g a n p r e r a d e t l o . M i i m a m o o r g a n koji u p r a v

sastojak,

on

se

P o e t k o m 20. stoljea upitali su Rudolfa Steinera:

lja z d r a v l j e m , a to je u p o l j o p r i v r e d i k r a v a . K a k o

to s e d o g a a s n a i m t l o m , s n a o m Z e m l j o m , to

g o d o k r e n e t e , p o j a m p o l j o p r i v r e d e s v e i sva p r i

se d o g a a s p l o d n o u tla, to se d o g a a s p l o d n o u

p a d a p o l j o p r i v r e d i . U i n i t e li, m e u t i m , p r e v e l i k i m

naih ivotinja? Rudolf Steiner je na o s n o v i svojih

p r i r o o z n a n s t v e n i h istraivanja u s t a n o v i o d a naem
tlu n e t o manjka i to je p o k u a o objasniti. V j e r o j a t n o
v a m je p o z n a t o da je Rudolf Steiner bio znanstvenik
koji se b a v i o d u h o v n o m z n a n o u i sve to je istraio,
istraio je o s o b n o . Osim toga, R u d o l f Steiner je, kao
to z n a m o , d a o n o v e p o t i c a j e i n a o s t a l i m z n a n s t v e
n i m p o d r u j i m a k a o to s u m e d i c i n a , p o l j o p r i v r e d a ,
pedagogija, specijalna pedagogija, te na umjetni
k i m p o p u t e u r i t m i j e , slikarstva, a r h i t e k t u r e i t d . O n ,

b i l o koji o r g a n u p o l j o p r i v r e d i , i s t o j e k a o k a d b i s t e
pustili da se u l j u d s k o m t i j e l u r a z v i j e rak. U l j u d s k o
se tijelo uulja rak da ni sami ne z n a m o o d a k l e d o l a z i ,
a na p o l j o p r i v r e d n o m d o b r u rak m o e biti i svinjska
staja ako je p r e v e l i k a . Taj se rak, ta p r e v e l i k a svinjska
staja, u v u k l a u p o l j o p r i v r e d u , na p o l j o p r i v r e d n o imanje iskljuivo z b o g materijalizma, z b o g zakona
trita, z b o g e l j e d a s e t o v i e z a r a d i . K a k o b i s m o
p o n o v n o o z d r a v i l i p o l j o p r i v r e d u , t r e b a m o z n a t i to
valja

uiniti.

znanstveni

Rudolf Steiner n a m je p o k a z a o put. I m o r a m

i s t r a i v a . Rekao je kako p o l j o p r i v r e d a nije s a m o

r e i d a b i s t e t r e b a l i biti n e i z m j e r n o p o n o s n i t o j e

n a r a v n o , n i j e b i o p o l j o p r i v r e d n i k ve
"pogon"

n e g o je

zapravo

rije

"organizmu

vieg

taj v e l i k i duh, R u d o l f Steiner, d o a o na svijet u p r a v o

o v d j e u o v o m kraju. T a i n j e n i c a n e m a m a t e r i j a l n u
v e idejnu v r i j e d n o s t . M o r a m v a m , m e u t i m , rei
K o m p o s t n i

i to da onaj t k o misli kako e na temelju o v e injenice

pripravci

i z m a m i t i n o v a c n e e u t o m e uspjeti j e r R u d o l f Steiner
nije b i o materijalist. O n o to i z t o g a m o e t e i z m a m i t i

Da b i s m o znali i s p r a v n o p o s t u p a t i s g n o j n i c o m , s

jest z d r a v l j e svojega naroda. Samo, kako biste to

gnojem, s biljnim o t p a d o m , nauili smo raditi k o m -

postigli, morate i raditi.

post. Budui da k o m p o s t katkad uspijeva, a katkad

Ukratko emo ponoviti: Albrecht Thea u poljo

n e uspijeva z a t o to p o g r e n o r a d i m o , R u d o l f S t e i n e r

p r i v r e d u j e u n i o m a t e r i j a l i z a m , a Justus v o n L i e b i g

je d a o u p u t e o p r o i z v o d n j i p r i p r a v a k a koje d o d a j e m o

je s p o z n a o da se biljke hrane i o n i m a i time uveo

kompostu

dodavanja

danja. Te u

hranjivih

sastojaka

tlu.

Rudolf Steiner

kako b i s m o upravljali p r o c e s i m a raspa

pripravke poslije t o n o opisati.

j e r e k a o d a j e p o l j o p r i v r e d n o g o s p o d a r s t v o i v i orga

U p o l j o p r i v r e d i , n a r a v n o , n e m a m o iste u v j e t e

nizam i p o k a z a o nam kako m o e m o ouvati zdrav

kao u s l o b o d n o j , divljoj p r i r o d i , stoga to je p o l j o p r i v

lje t o g o r g a n i z m a .

reda kulturna djelatnost, a seljak je nositelj te kulture.

Budui da mi kao p o l j o p r i v r e d n i c i u p r i r o d i

U p o l j o p r i v r e d i p r o i z v o d i m o biljke k o j e prehranjuju

g o t o v o s v e i n i m o p o g r e n o , p o l j o p r i v r e d a j e ustvari

ovjeka, a da b i s m o ih p r o i z v o d i l i na nain primje

p o s t a l a n e p r i r o d n a . U p r i r o d i ni j e d n a i v o t i n j a nije

ren ovjeku, m o r a m o se kao poljoprivrednici brinuti

z a t v o r e n a u uski p r o s t o r ; u p r i r o d i ne p o s t o j i m o n o

0 t o m e da u biljke zaista ude o n o to je o v j e k u

kultura; u p r i r o d i se n p r . t r a v a ne skuplja k a o silaa

p o t r e b n o . Sami ste rekli to t r e b a m o d o b i t i h r a n o m .

u p l a s t o v e i ne k o n z e r v i r a se; u p r i r o d i ne p o s t o j i

S a e t o r e e n o , to su ivotne snage.

gnojite. Sve to m o r a m o imati na umu h o e m o li

1 to da kultivirane biljke sadre i v o t n e snage koje

imitirati prirodu, h o e m o li oblikovati poljoprivredu

inae nalazimo u slobodnoj prirodi. N o , kultivirane

u skladu s p r a v o m , istom, s l o b o d n o m p r i r o d o m .

b i b i l j k e t r e b a l e i m a t i v i e i v o t n i h snaga o d biljaka

M o r a m o postii

k o j e rastu u s l o b o d n o j p r i r o d i .
O d a k l e d o l a z e t e i v o t n e snage?
Dolaze iz. kozmosa.
T o j e t o n o jer Sunce, n a r a v n o , p r i p a d a k o z m o s u .
N o , i z k o z m o s a n e d o b i v a m o s a m o s n a g e Sunca n e g o
i r i t m i k e snage koje u naem i v o t u imaju v e l i k u
u l o g u . P o g l e d a j t e svoje b i l o to je r i t a m . P o g l e d a j t e
k a k o v a susjed d i e i to je r i t a m . I m a m o d a n i
n o k a o ritam. Sve su to r i t m o v i . Postoje r a n o i kasno,

jutro i veer. P o z n a j e m o ritam Mjeseca od 28 dana.

Dakle, tu sposobnost, to nesvjesno p r i r o d n o

Koja e n a to ne p o z n a j e ? Svi ti r i t m o v i djeluju na

umijee biljke da u sebe ugradi k o z m i k e r i t m o v e

i v o t n u o k o l i n u Zemlje. A u p r a v o su r i t m o v i i sunana

i energiju m o e m o kroz bioloko-dinamiku poljo

e n e r g i j a o n o to e l i m o unijeti u biljku. U s l o b o d n o j ,

p r i v r e d u spoznati i primijeniti zahvaljujui d r u g o m

n e t a k n u t o j , u d i v l j o j p r i r o d i t o se, n a r a v n o , n e p r e

pripravku

stano i d o g a a kroz procese asimilacije, fotosinteze.

s i l i c i j e v o m .ioksidu koji s e f i n o s a m e l j e , stavlja g a

K a k o b i s m o svjetlosnu energiju unijeli u uzgo

koji

se

zove

kremen

iz roga.

Rije je o

se u k r a v l j i r o g i p r e k o l j e t a u k a p a u t l o .

j e n u b i l j k u u v e o j m j e r i o d o n e to j e i m a b i l j k a

V e sam g o v o r i o o g n o j u iz r o g a koji se ne sasto

koja s l o b o d n o r a s t e u p r i r o d i , R u d o l f S t e i n e r n a m

ji ni od ega d r u g o g a n e g o iz iste kravlje b a l e g e .

je na o s n o v i svojih p r i r o d o z n a n s t v e n i h istraivanja

M a l o p r i j e s a m s p o m e n u o d a m o r a t e p o z o r n o sluati

i z n a n j a d a o , o d n o s n o o p i s a o d v a p r i p r a v k a koja

jer nije rije o b i k o v o j niti t e l e o j b a l e g i , n e g o o

s v a t k o o d v a s , a k o d o b r o poslua, v e v e e r a s m o e

kravljoj

proizvesti.

balegi

kravljem

rogu.

Dakle, uzima se kravlja balega, stavlja se u kravlji

J e d a n je t z v . gnoj iz roga k o j i d j e l u j e t a k o da

r o g i taj j e p r i p r a v a k p r e k o z i m e u k o p a n u t l o z a t o

se biljka s v o j i m k o r i j e n o m vre p o v e e s t l o m .

to p o m o u njega

Z n a m o da se biljka svojim k o r i j e n o m uvijek usmjerava

h o e m o utkati u zemlju kako b i s m o ih m o g l i staviti

prema centru,

na raspolaganje

p r e m a sreditu Zemlje. Ona uvijek

snage

koje

djeluju

iz

kozmosa

biljkama.

stoji u s p r a v n o u o d n o s u na sredite Zemlje. Dakle,

Stoga, uzimajui u o b z i r ljetne i z i m s k e r i t m o v e ,

korijen, o k o j e m u poslije iscrpno g o v o r i t i , uvijek

na o s n o v i uputa Rudolfa Steinera, j e d a n p r i p r a v a k

se p o v e z u j e sa Z e m l j o m , s t l o m . Biljka raste u s p r a v n o

u z e m l j u u k a p a m o ljeti, a d r u g i z i m i . Zimi su d u h o v n i

u v i s . S v o j i m se l i e m o t v a r a p r e m a s v j e t l o s t i i u

procesi intenzivniji u zemlji n e g o na njezinoj p o v r i n i .

s e b e p r i m a s v e k o z m i k e s n a g e . M i ljudi, k a d b i s m o

N a i m e , tijekom z i m e u zemlji se dogaaju pojaani

d a n o n o n o boravili u prirodi, ne bismo mogli pod

procesi i z m j e n e energija, to znai da se u z e m l j i

nijeti t u k o z m i k u e n e r g i j u . M i s m o p o p u t p e i n s k i h

d o g a a j u p r o c e s i k o m p o s t i r a n j a svih energija. M i k r o

i v o t i n j a i a k o n e n a e m o p e i n u sami e m o j e izgra

o r g a n i z m i za koje sam r e k a o da ih u j e d n o j litri

diti. Kada tu svoju nastambu g r a d i m o loe, g r a d i m o

zemlje ima u g o l e m o m broju, ti m i k r o o r g a n i z m i ,

je od betona, a ako je g r a d i m o dobro, g r a d i m o je

ta iva bia tijekom z i m e u humus prerauju sve

od d r v e t a i d r u g i h slinih materijala. Biljka, m e u t i m ,

o t p a t k e korijenja, s l a m e , i v o t i n j s k o g g n o j a i t d . Oni

stoji v a n i . Njoj su d a n o n o n o p o t r e b n a djelovanja

tijekom z i m e stvaraju finiji, rastresiti k o m p o s t koji

k o z m i k i h snaga. M i ljudi n e m a m o p o j m a kako biljka

je, ustvari, poput izmeta kine gliste.

u sebe p r i m a te k o z m i k e e n e r g i j e , kako ih u sebe

u g r a u j e . o v j e k e d o i n a M a r s , ali n e e z n a t i
b i t f o t o s i n t e z e . O n j e d n o s t a v n o nije u stanju d o i s t a
proniknuti u

procese stvaranja.

U t a k v o m k o m p o s t u p o s t o j i v i s o k s t u p a n j har
m o n i j e i z m e u svih h r a n j i v i h t v a r i koja j e p r i m j e r e n a
u p r a v o o d r e e n o m tlu, o d r e e n o m mjestu. P o j a m
harmonije o s o b i t o je v a a n . Jer, harmonija predstavlja

k v a l i t e t u . A k o s a m u stanju h r a n j i v e t v a r i u z e m l j i

Ova knjiga sadri d i j e l o v e p r e d a v a n j a koje je

d o v e s t i u h a r m o n i a n o d n o s , time u ujedno uspo

Rudolf Steiner o d r a o u K o b e r w i t z u 1924. g o d i n e ,

staviti h a r m o n i j u kao o s n o v u za uzgoj

iz kojih je p o s e b n o i z d v o j e n d i o koji se o d n o s i na

biljaka.

snage koje se d o b i v a j u t i m e to se kravlja balega

izradu b i o l o k o - d i n a m i k i h p r i p r a v a k a .

stavlja u r o g i p o h r a n j u j e u z e m l j u t i j e k o m z i m e

primjeraka, deset na e n g l e s k o m , d e s e t na n j e m a k o m

e l i m o sauvati za kompost kako bi o n e nastavile

jeziku.

ivjeti u kompostu.

bioloko-dinamikih pripravaka. Ako elite, moete

Druga

knjiica sadri

Imam deset

u p u t e z a primjenu t i h

d r u g e strane, ljeti u tlo u k a p a m o r o g koji

i h k u p i t i . Cijena j e 1 0 d o l a r a 2 0 n j e m a k i h m a r a k a ,

sadri

s a m l j e v e n i k r e m e n , s i l i c i j . T o j e t v a r koja

o d n o s n o 75 k u n a . Ista je c i j e n a i c r v e n i h i z e l e n i h

se ne o t a p a u v o d i . U njoj o s t a j u s a u v a n e s n a g e

knjiica.*

m i n e r a l i z a c i j e , o d n o s n o svjetla k o j e t a k o e r e l i m o
unijeti u k o m p o s t . Dakle, snage koje z i m i izgrauju
k o m p o s t l j e t i b i v a j u r a z g r a e n e , to i n i p o d l o g u
za rast biljke, i to o n e u z g o j e n e , kultivirane biljke.
K a d sam te snage Sunca

u n i o u p r i p r a v a k silicija

u k r a v l j e m r o g u i k a d ih na n a i n koji u o p i s a t i
u n e s e m u biljku, time sam u z n a t n o j mjeri p o j a a o
sposobnost

biljke da u

sebe

primi Suneve

ljetne

k o z m i k e snage, dakle, n e s a m o snage Sunca, n e g o

i snage itavoga kozmosa. T a k o e se f o t o s i n t e z o m ,
d j e l o v a n j e m S u n e v i h snaga, o i t o i m j e r l j i v o p o v e
ati k o l i i n a e e r a u b i l j c i . Jer, a s i m i l a c i j a z a p r a v o
nije nita d r u g o n e g o p r o c e s stvaranja e e r a . Biljka
j e u stanju p o m o u v o d e k o j u i z tla p r i m a p r e k o
korijena i p o m o u ugljinog dioksida iz svoje o k o
line stvarati eer. Dvije su stvari, dakle, djelatne
u s t v a r a n j u e e r a : u g l j i n i d i o k s i d iz z r a k a i Sun
eva

energija.
U p r a v o sam g o v o r i o o k r a v l j e m r o g u i s p u n j e n o m

b a l e g o m i k r e m e n o m . P o g l e d a m o li kravlji rog, v i d i m o
d a j e p o p u t d r a g u l j a , i z g l e d a k a o ukrasni p r e d m e t ,
d o k k r i s t a l k r e m e n a z a s i g u r n o svi p o z n a j e t e . T o s u
simboli bioloko-dinamike p o l j o p r i v r e d e i oslikani
su na

naim knjigama.

* Rije je o knjigama dr. Christiana von Wistinghausena: Upute

za pripremanje bioloko-dinamikih pripravaka i Upute za
primjenu bioloko-dinamikih pripravaka.

A biljka upravlja k o r i j e n s k i m kiselinama. O v i s n o

H r a n j i v e

tvari

k o z m i k e

s n a g e

G o v o r i l i s m o o t o m u d a biljka p o m o u klorof'ila i m a
s p o s o b n o s t p r i m a n j a k o z m i k i h utjecaja, a g o v o r i t
u i o s p o s o b n o s t i b i l j k e da se p o v e e s t l o m . Za
t o e t e m o r a t i p o s l u a t i o k o e t v r t sata p o d u k e i z
biologije.
Ovako izgleda mikroskopom gledan vrh biljnog
korijena. Svakim d a n o m korijen naraste za jedan
m a l i k o m a d i , ali p r i r a s t u i s t o d o b n o j e d n i m d j e l i

0 k o r i j e n s k o j k i s e l i n i r a z v i t e s e m a n j e ili v i e o d
reene vrste ivotinjskih mikroorganizama.. T a k o
i z g l e d a p r i r o d n i rast b i l j k e , p r i r o d n i rast k o r i j e n a .
i v a b i a o p s k r b l j u j u s e v o d o m i z tla koja stie
do korijenja j e r u tlu uvijek ima v o d e . Sada, ako
p r i e ovjek i dodaje hranjive tvari, ta se v o d a o b o
gauje, o d n o s n o p r i m a u sebe hranjive soli, luine
1 kiseline. N a r a v n o , to to d o d a j e m o ulazi u z e m l j u
i p u t e m v o d e d o l a z i u p o d r u j e k o r i j e n a . Prije t o g a

e m na neki nain o d u m i r e odbacujui svoj vrh.

J e d n i m d i j e l o m urasta u z e m l j u , a d r u g i m d j e l i e m
o d u m i r e . Ovaj k o m a d postrance otpada i u trenutku
k a d o d u m i r e , p o s t a j e m r t v o m o r g a n s k o m supstanci
j o m . U tlu i v e milijuni i v o t i n j i c a . Ta ivotinjska
bia prihvaaju ovaj o d b a e n i organski d i o i njime
s e h r a n e , o d n j e g a i v e . T a k o taj k o m a d i p o s t a j e
sve manji i biva j e d n o s t a v n o progutan. Stoga o k o
korijena biljke

ivi

mnotvo

ivotinja.

One sve

nastanjuju. O v d j e je rije o jo netaknutoj d i v l j o j

p r i r o d i , n o s v e b i l j k e n a s v i j e t u r a s t u n a isti n a i n .
Biljka n a v r c i m a k o r i j e n j a i z l u u j e o d r e e n e
kiseline. Te korijenske kiseline imaju svojstvo da
se

s v a k o m trenutku p r i l a g o d a v a j u stadiju

rasta

biljke. Biljka p r v o i z g r a u j e s v o j u vlat, o d n o s n o stapku, a z a t i m i l i e . To je v e g e t a t i v n i rast. K a d p o s l i j e

b i l j k a p r e l a z i u c v a t i o b l i k o v a n j e p l o d a , r i j e je o
g e n e r a t i v n o m rastu. I z m e u n j i h p o s t o j e b l a g i p r i
j e l a z i . Rast s e n e o d v i j a s k o k o v i t o , v e p o s t u p n o .
Z a n i m l j i v o j e , m e u t i m , da kiselina koju izluuju
vrci korijena ustvari upravlja i v o t o m ivotinjskih
m i k r o o r g a n i z a m a u svojoj okolini.

je p r o c e s o m ishrane u p r a v l j a l a sama biljka. P u t e m

v o d e i z tla b i o j e h r a n j e n i t a v o v a j i v o t i n j s k i svijet
i i z l u i v a o je o d r e e n e tvari. I same izluine bile
su o d r e e n e tvari. U p r a v o ta mjeavina v o d e , tla i
o n o g a to s u i z l u i v a l i m i k r o o r g a n i z m i bila j e h r a n a
k o j o m se hranila biljka. A k o v o d i u tlu neto d o d a m o
i t l o p o s t a n e p r e k i s e l o , p r e m i n e r a l n o ili p r e s l a n o ,
p r e k i d a s e b e d e m koji o k o k o r i j e n a i n e m i k r o o r g a
nizmi i biljka d o b i v a o n o to smo i z r a v n o d o d a l i
zemlji. To znai da biljka p r i m a vie hrane n e g o
to bi p r i r o d n o htjela p r i m i t i .

to se p r i t o m d o g a a ? U biljci se mijenja sastav

U p r i r o d i , dakle, postoje iva bia, a svako od

staninih sokova. N a r a v n o , stanini se sokovi nalaze

njih i m a s v o j u z a d a u . N e k a i m a j u z a d a u d a m r t v u

i u o n o m e t o biljka i z l u u j e u k o r i j e n u , a mi d o t i r a

organsku

n o m m i j e n j a m o funkciju kiselina koje izluuje kori

To su gljivice. Ne mislim na ampinjone n e g o na

j e n . P o s l j e d i c a t o g a jest d a e u biljku d o i p r e v i e

one gljivice koje i v e na biljci. Te gljivice zahvaaju

hrane i ona vie nee m o i razlikovati v e g e t a t i v n i

biljku z b o g t o g a j e r i m o n a n a n e k i u d a n n a i n

od

z a u d a r a ili

g e n e r a t i v n o g rasta.

supstanciju

ponovno

prerade

humus.

mirie i b r i n u se o t o m u da b o l e s n o j

to se d o g a a ? U biljci d o l a z i do suvika h r a n e .

biljci o n e m o g u e daljnje r a z m n o a v a n j e . Ustvari,

Ona z a p r a v o p r o i z v o d i vie h r a n e n e g o to b i j e

gljivice se brinu da se b o l e s n e biljke j e d n o s t a v n o

p r o i z v e l a samo p o m o u Suneve energije. Dolazi do

u k l o n e . U b r z o e s e p o j a v i t i i n s e k t i koji v o l e s o k

p o r e m e a j a u p r o i z v o d n j i eera, b j e l a n e v i n a , svoga

u p r a v o t a k v i h biljaka k o j e u sebi imaju n e p r e r a d e n e

o n o g a t o biljka i n a e p r o i z v o d i , d o l a z i d o n e r a v n o

tvari. T a k o na gljivice i insekte m o e m o gledati kao

t e e . Jer, m o r a m o i m a t i n a u m u d a h r a n j i v e t v a r i

na ekoloku policiju.

uvijek p r e k o korijena ulaze u biljku uz jo, narav

S v e se o v e s u p s t a n c i j e t a l o e u b i l j c i i n e m o j t e

n o , u g l j i n i d i o k s i d i z z r a k a . Zahvaljujui k o z m i k o j

misliti da o n o to prskate po bilju kao f u n g i c i d e i

e n e r g i j i , ta d v a e l e m e n t a , s j e d n e strane h r a n a p r e k o

insekticide ne ulazi u biljku. A k o nadalje p r o m a

korijena, a s d r u g e ugljini d i o k s i d iz zraka, prerauju

tramo tijek dogaaja, uoit e m o sljedee: O d l a z i m

se u b i l j c i u g o t o v u s u p s t a n c i j u , u g o t o v u t v a r . U

kemijskoj

m l a d o j biljci i m a m n o g o b j e l a n e v i n a , a i u g o t o v i m

u b a c u j e m ih u b i l j k u . Biljka g u b i h a r m o n i n o s t i

biljnim p r o i z v o d i m a ima m n o g o bjelanevina.

p o d l i j e e g l j i v i n i m b o l e s t i m a . B r z o k u p u j e m fun

industriji,

kupujem duine preparate i

Penica obiluje g l u t e n o m i k r o b o m . To su g o t o v i

g i c i d e , a zatim m o r a m juriti i po insekticide. Za p o

biljni p r o i z v o d i koji, m e u t i m , imaju v e l i k u p o t r e b u

sljedicu u imati biljku p u n u d i s h a r m o n i n i h t v a r i

z a e n e r g i j o m , u z i m a j u m n o g o e n e r g i j e . A k o s e biljci

d a k l e , k e m i j e . Sljedea je p o s l j e d i c a da u o b o l j e t i

d o d a j e p r e v i e h r a n e , o n a p u t e m h r a n e koja d o l a z i

o d r a z n i h alergija. S v u d a e m e s v r b j e t i j e r s e i t a v o

i z k o r i j e n a n e m o e t e p r o i z v o d e d o kraja o b l i k o v a t i

t i j e l o b o r i p r o t i v t i h o t r o v a i u p r a v o se tada u poja

i p r e r a d i t i te e u biljci zaostati n e p r e r a d e n i , do

anoj m j e r i m o e r a z v i t i rak. O p e t j u r i m kemijskoj

kraja n e i z g r a e n i p r o d u k t i . K a k o s e b j e l a n e v i n e

i n d u s t r i j i i k u p u j e m l i j e k o v e , i na kraju se m o r a m

sastoje od s u m p o r a i nitrata, biljka e m o i prera

pitati koliko je v e l i k o i snano bilo m o j e zdravlje

diti nitrate u bjelanevine s a m o ako za to dobije

da sam sve to m o g a o izdrati. T a k o izgledaju po

d o v o l j n u koliinu energije. Budui da o d o z g o n e d o

sljedice gnojenja duinim g n o j i v i m a .

staje e n e r g i j e , u biljci zaostaju n i t r a t i , a supstancija

Umjetnim d o d a v a n j e m duika u tlo biljkama

u n u t a r b i l j k e n i j e d o i v j e l a d a d o z r i j e , n i j e sklad

o d u z i m a m o m o g u n o s t d a s a m e o d r e d e koju e k o l i

na, n i j e h a r m o n i n a i p o s l j e d i c a t o g a jest da biljka

inu duika na sebe vezati. One e time troiti vi

obolijeva.

e nego im je stvarno potrebno, napravit e jednu

takorei luksuznu potronju koju m o e m o jasno vidje

stalno izmjenjujemo red s kaosom. T a k o d o b i v a m o

ti na p o v r i n a m a na kojima itarice j e d n o s t a v n o

r i t a m koji s e s a s t o j i o d i z m j e n e r e d a i kaosa. T i m e

p o l e g n u na t l o , to je p o s l j e d i c a n e h a r m o n i n o izgra

k a o d a i m i t i r a m o p r o c e s rasta b i l j k e .

e n e biljne strukture. To e se d o g o d i t i r a b i m o li

N a j v r j e d n i j e b i e j e e n a . R a z u m i j e t e alu? T a k o

b i l o o r g a n s k o , b i l o m i n e r a l n o g n o j i v o . Uvijek kada

g o v o r i mukarac: Ja sam glava. Sve se m o r a vladati

d o d a j e m o previe, dolazi do takvog procesa.

p r e m a m e n i . ena o d g o v a r a : A ja sam vrat i v r l o

O v d j e sam v a m to nacrtao kako biste si d o b r o

d o b r o z n a m <ako o k r e t a t i g l a v u . Sada j e sasvim j a s n o

upisali u svijest gdje je p o e t a k tete koja nastaje

kako se upravlja m u k a r c i m a . To je r e d . A sada e m o

k o n v e n c i o n a l n i m n a i n o m o b r a d e tla, a g d j e p o i

g o v o r i t i o i z m j e n i r e d a i kaosa p r i rastu b i l j k e . H t i o

nje b i o l o k o - d i n a m i k i n a i n o b r a d e tla. O b i o l o k o -

sam v a m p o k a z a t i j e d n u sjemenku

- o r g a n s k o m i e k o l o k o m n a i n u o b r a d e tla g o v o r i t

je z a b o r a v i o donijeti. Imate li toliko mate da medu

g r a h a , ali s a m

m o j i m prstima v i d i t e j e d n o z r n o graha? U toj sjemenci

e m o poslije.
R a b i m o li o n a d v a p r i p r a v k a o k o j i m a s a m v a m

v l a d a m a k s i m a l a n r e d . U njoj je s a d r a n a p o d l o g a

g o v o r i o , najprije e m o uzeti g n o j iz r o g a i p o m i j e a t i

z a i t a v u b i l j k u . U t o m j e z r n u s a d r a n a s n a g a koja

ga s v o d o m . Stavljamo sasvim m a l o same tvari i

upravlja t i m e d a i z s j e m e n k e nastane t o n o o d r e e n a

m i j e a m o j e i t a v sat. O v o j e s a d r a j u z e t i z e t i r i

b i l j k a . D a k l e , i z t o g s j e m e n a n e m o e n a s t a t i nita

roga koji su proteklu zimu p r o v e l i p o d z e m l j o m , u

d r u g o n e g o l i b i l j k a ija j e t o s j e m e n k a . A k o s j e m e

tlu, kao to sam v e r e k a o . T a j k o m a d m o e t e raz

m r v i t i k a k o b i s t e m o g l i z a g l e d a t i u kuglu; i ne b o j t e
se, p a l j i v o g a p o s r e d i n i p r e k i n i t e i p o m i r i i t e . N e
smijete od toga napraviti pinat. Paljivo! Taj gnoj
iz r o g a r i t m i k i m i j e a m o j e d a n sat u v o d i . Za 1
ha z e m l j e s t a v l j a m o u b a v u 50 1 v o d e i s a d r a j iz
etiri

r o g a . T o , d a k l e , m i j e a m o j e d a n sat o n a k o

kako n a m j e o s o b n o u g o d n o . P r i m j e r i c e , j e d n u m i n u
tu u j e d n o m s m j e r u , a d r u g u u d r u g o m , k a k o n a m

p o l o i m u v l a n u z e m l j u , p r o c e s o m b u b r e n j a nastaje
klica, a n a s t a n k o m k l i c e u s j e m e n c i d o l a z i do kaosa.
Kaos zavrava t i m e to klica p r o b i j a u zemlju, potjera
korjeni,

preko

procesa

rasta biljke,

stvaranja

cvijeta i p l o d a nastaje n o v a sjemenka u kojoj o p e t

v l a d a p o t p u n i r e d . T a k o i z g l e d a godinji r i t a m biljke.
A m i j e a n j e m g n o j a iz r o g a ili k r e m e n a iz r o g a s
v o d o m i m i t i r a m , z a p r a v o , p r o c e s koji biljka p r o l a z i
tijekom jedne godine.

o d g o v a r a , s v e d o k s e u v o d i n e oblikuje v r t l o g p o p u t

B e z o b z i r a n a t o r a d i m l i u v i n o g r a d u ili v r t u ,

lijevka, a n a k o n t o g a p r o m i j e n i m o smjer. Mijenjajui

n a l e a u z i m a m p r s k a l i c u ili j e d n o s t a v n o u z i m a m

smjer z a p r a v o s t v a r a m o kaos.

kantu u kojoj sam sve to mijeao, a od svoje e n e

I tako

mijeamo u

o b r n u t o m smjeru sve d o k o p e t ne nastane duboki

uzimam metlu i to prskam po biljkama.

dinamiziranjem.

Dakle, p r v o sam n a p r a v i o gnoj iz roga, o n d a

to t i m e z a p r a v o i n i m o ? S t v a r a m o red, p o t o m mije

sam ga u p r o l j e e p r i m i j e n i o na t l o . Prskanje je naj

njajui s m j e r s t v a r a m o k a o s , a z a t i m o p e t i z t o g a

b o l j e p o v e z a t i s o b r a d o m tla, p r i e m u e g n o j i z

s t v a r a m o n o v i r e d . D a k l e , u n u t a r t o g a j e d n o g sata

r o g a d j e l o v a t i na rast korijena. P r e m a t o m u , prskanje

ljevkasti

oblik.

Ovaj

postupak z o v e m o

p r i p r a v k o m gnoja iz roga t r e b a l o bi uslijediti prije

s j e t v e , p r i o b r a d i tla. G n o j i z r o g a t r e b a o bi, d a k l e ,
o m o g u i t i d a s e i v o t i n j s k i m i k r o o r g a n i z m i koji i v o
o k o k o r i j e n a biljke p o t a k n u n a t o d a b u d u r a d o s n i j i ,
d a v e s e l i j e d j e l u j u n a rast b i l j k e .
K o l i i n a od 50 1 p r i p r a v k a na 1 ha z e m l j e n i k a k o
n i j e k o l i i n a koja b i m o g l a b i t i h r a n j i v a t v a r . R i j e
je o t a k o m a l o j k o l i i n i tvari rasprene u v o d i koju
k e m i j s k i u o p e n e m o e t e d o k a z a t i . to o n d a o v d j e
z a p r a v o d j e l u j e ? K a k o t o d j e l u j e ? J a sam s i o s o b n o
s t v o r i o j e d n u usporedbu. Primjerice veina vas zna

A k o biljci d o d a j e m o vie hranjivih tvari, m o r a m o

p o v e a t i i njezinu sposobnost da p r i m i vie k o z m i
kih snaga z a n j i h o v u p r e r a d u . T o p o s t i e m o p o m o u
o v o g drugog pripravka kremena iz roga.
Za 1 ha z e m l j e u z i m a m o 4 g k r e m e n a iz r o g a .
O v d j e i m a m 6 g, to je d o v o l j n o za 1,5 do 2 ha z e m l j e .
K r e m e n i z r o g a koji s m o p o h r a n i l i u z e m l j u t i j e k o m
ljeta z a p r a v o je u s e b i s a k u p i o S u n e v u e n e r g i j u , a
t e s n a g e Sunca m i j e a n j e m p r e n o s i m o n a v o d u . Supstancijalno, to se kemijskog sastava tie, nije se nita
b i t n o p r o m i j e n i l o t i m e to smo k r e m e n ukopali u

v o z i t i auto. V o z i t e s e d o s e m a f o r a koji p o k a z u j e c r v e

z e m l j u , a niti t o s m o g a p o m i j e a l i s v o d o m . T a j e

n o . Z a u s t a v i t e se. N a k o n t o s e m a f o r p o k a e u t o ,

tvar netopljiva u v o d i . Vjerojatno se d o g o d i l o neto

a z a t i m z e l e n o , m o e t e v o z i t i dalje. V i niste o d n e k o g

to u o p e n e m o e m o p o j m i t i . U s v a k o m sluaju, n a

policajca d o b i l i b o m b o n i da biste postali djelatni,

v o d u s e p r e n i j e l o n e t o to z a t i m v o d o m i z n o s i m o

da biste v o z i l i dalje. Vi u sebi i m a t e neto to vas

na zemlju. Z n a m o da je v o d a nositelj snaga. Svatko

p o t i e na to da v o z i t e dalje. Va je auto tako koncipiran

o d nas t k o j e u r u k a m a i m a o i p , n e m i s l i m n a i p s

k a k o b i s t e n j i m e m o g l i u p r a v l j a t i d a i d e ili stane, a

o d k r u m p i r a n e g o n a i p i z k o m p j u t o r a , zna d a s e

va m o z a k je p r o g r a m i r a n t i m e to ste polazili v o z a k u

o n sastoji o d k r e m e n e p r a i n e koja p r i m a i n f o r m a c i j e .

kolu i i m a t e iskustvo. Nije p r o g r a m i r a n da djeluje

Poznato je kako kremen m o e primati i u sebi pohraniti

n a o s n o v i t v a r i , n e g o n a o s n o v i iskustva i i n f o r m a

o d r e e n e informacije i dalje ih predavati, a da se p r i t o m

c i j e , u o v o m sluaju c r v e n o g ili z e l e n o g svjetla.

sama snaga z a p r a v o n e troi. T o z n a i , a k o sam mije

i v i o r g a n i z m i koji p o s t o j e u z e m l j i su d j e l a t n i .
Oni p r o i z v o d e d i v l j e biljke. M i s e n e m o e m o hraniti
divljim biljkama v e ih m o r a m o kultivirati, a u z g o j e n e
biljke imaju i v e e p o t r e b e . A k o dobivaju previe

anjem i n f o r m i r a o v o d u i o n d a t u v o d u d a j e m z e m l j i ,
p o b r i n u o s a m se za to da biljka, da k l o r o f i l biljke, u
p o v e a n o j mjeri p r i m i o d r e e n e informacije i z k o z m o
sa. T a k o e biljka koja je v e p r i m i l a v i e t v a r i , ali u

tvari, a p r e m a l o energije, d o l a z e u neravnoteu. N o ,

h a r m o n i n o m stanju, d o b i t i i v i e k o z m i k i h snaga.

ako sam ih o p s k r b i o g n o j e m iz roga, p o b r i n u o sam

U biljci se, dakle, susreu d v i j e djelatnosti.. Jedna

se za to da one postanu marljivije, djelatnije. T i m e

preko korijena o d o z d o iz zemlje, a druga o d o z g o

sam

prerade

iz k o z m o s a . T a k o u njoj d o l a z i do h a r m o n i j e , do

hranjivih tvari. Osim toga, gnoj iz roga p o m a e da

ravnotee izmeu tvari openito, pojedinih tvari

h r a n j i v e tvari ulaze u biljku na h a r m o n i a n nain,

m e u s o b n o i k o z m i k i h snaga. Cilj b i o l o k o - d i n a m i k e

a ne n e u r a v n o t e e n o . A l i i tu e se j a v i t i s u v i a k

o b r a d e tla jest p o v e a n j e t v a r i i stvaranje h a r m o n i j e

energije.

i z m e u t v a r i i d j e l o v a n j a k o z m i k i h snaga, a ako

im

pomogao

da

razviju

sposobnosti

su tvari u biljci h a r m o n i n o i z g r a e n e , o n e s a d r e
i v i e snaga. P o v e a v a se n j i h o v p o t e n c i j a l , p o v e a v a
se n j i h o v a energija, to z n a i da je biljka kvalitetnija,
a kvaliteta se u o a v a p r e k o okusa, mirisa i toga k o l i k o
je biljka p o g o d n a za ovjeka, k o l i k o je sposobna
da se uskladiti, da se ne k v a r i i k a k o i z g l e d a .
Sve s e t o z a p r a v o n e m o e izmjeriti z n a n s t v e n i m
s r e d s t v i m a j e r o s n o v u z n a n o s t i i n i o n o to j e mjer
ljivo, to se m o e v a g a t i , brojiti i to se m o e p o n o v i t i
e k s p e r i m e n t o m . N o , u i v o t u nita nije m j e r l j i v o
ni p o n o v l j i v o . M o e t e uzeti vlak pun penice. Niti
j e d n o z r n o nije isto kao d r u g o . S v a k o j e n e p o n o v l j i v o .
Ili m o e t e u z e t i p u n u d v o r a n u ljudi. N e m a n i j e d n o g
o v j e k a koji bi b i o isti k a o d r u g i . D a k l e , na p o d r u j u
i v o t a n e m a niega to se p o n a v l j a . Listovi j e d n o g
stabla su n e i z b r o j i v i , a o v j e k n i j e u stanju i z b r o j i t i
ljude koji i v e na Zemlji jer svaki put kad d o e do
n e k o g b r o j a , o n j e m a n j e ili v i e n e t o a n . Ljudi i m a
manje ili vie. T o j e i v o t . Znanost, m e u t i m , n e
m o e z a h v a t i t i u o n o to j e i v o t z a t o to puki z b r o j
pojedinih dijelova nikada ne ini cjelinu jer zbroju
manjka d u h o v n a snaga koja ujedinjuje sve te d i j e l o v e .
To je ve spoznao Goethe, a Rudolf Steiner bio je
G o e t h e o v najvei uenik.
Shvatili ste u e m u se sastoji kvaliteta. A k o elite,
r a d o b i h o d g o v o r i o na pitanja koja se o d n o s e na
r a z u m i j e v a n j e o v o g a to sam r e k a o . O b e a o sam kako
u v a m dati v r e m e n a d a s a m n o m r a z g o v a r a t e . Dakle,
ako n e t k o ima pitanje, neka ga i z v o l i postaviti. Postoji
u z r e i c a : G l u p a n zna sve, a p a m e t a n sve pita.
Koliko

se dugo

mora

mijeati pripravak?

T o j e sasvim j e d n o s t a v n o . R u d o l f Steiner j e rekao:

M o r a t e mijeati j e d a n sat. I z n i m n o je teko d o k a z a t i

k a d a j e p r e m a l o ili p r e v i e . I z v o d i l i s m o p o k u s e i
m j e r i l i korijenje biljaka koje s m o t r e t i r a l i na r a z l i i t e
naine te smo ustanovili da mijeamo li pripravke
j e d a n sat, d o b i v a m o najbolje o b l i k o v a n i biljni korijen.
Od koje krave treba uzeti balegu?
N a j b o l j a j e b r e a k r a v a koja j e h r a n j e n a sije
n o m j e r o d nje d o b i v a m o n a j b o l j u , najsuu b a l e g u .
O t p r i l i k e u rujnu p u n i m o r o g o v e i o n d a b i k r a v a
trebala imati konzistentnu, gustu balegu.
Kako

ukapamo

rogove?

Rogove ukapamo otprilike 30 do 35 cm duboko,

ali n e t a k o d a s e u n j i m a z a d r a v a v o d a n i t i t a k o
da v o d a ne m o e ui, n e g o t a k o da v o d a koja je u
t l o d o s p j e l a k i o m d i u i s e m o e ui u r o g i m o e
istei kad razina o p a d n e .
Kako

treba

mijeati

pripravke?

Za p o v r i n u od 500 ha najbolje je mijeati rukom,

ali a k o i m a t e v e e g o s p o d a r s t v o m o e s e m i j e a t i i
strojno. N o , ako i m a t e manje g o s p o d a r s t v o za koje
mijeate samo j e d n o m , onda to ovjeka veseli i to
j e z a p r a v o sat p r o v e d e n u m e d i t a c i j i .

ETVRTOPREDAVANJE

u vrt, gnoj iz roga pomijeam s v o d o m n e p o s r e d n o prije

n e g o u o b r a i v a t i z e m l j u . Mou d j e l o v a t i u tlo, i to u

Primjena

b i o l o k o - d i n a m i k i h
p r i p r a v a k a

regiju u kojoj raste korijen biljke. Primijenim li pripra

v a k n e p o s r e d n o prije sjetve, biljka e p r i m i t i p o t r e b
ne i n f o r m a c i j e , to e d j e l o v a t i na o b l i k o v a n j e klice.
To je najbolje uiniti u p r o l j e e , i to poslije

S p o m e n u o sam u e m u je razlika i z m e u bioloko-dinamike p o l j o p r i v r e d e i o n e k o n v e n c i o n a l n e . G o v o

podne. Znamo da se ritmiki

izmjenjuju p o j e d i n i

r i o sam o t o m e to k o n v e n c i o n a l n a p o l j o p r i v r e d a ini

d i j e l o v i dana. U z i m a m o u o b z i r da prije p o d n e zemlja

biljkama z a t o to na p r v o mjesto stavlja tvari i ostaje

izie, a p o e v i od tri sata poslije p o d n e o n a p o i n j e

u g r a n i c a m a t v a r n o s t i , u g r a n i c a m a o n o g a to je na

udisati. Ja hou da p r i p r a v a k djeluje u v r i j e m e udaha.

m a t e r i j a l i s t i k o j r a z i n i . A to i n i b i o l o k o - d i n a m i k i

Zato gnoj iz roga dajem zemlji poslije p o d n e .

nain o b r a d e zemlje? Bioloko-dinamika p o l j o p r i v r e d a

N a k o n t o g a se, n a r a v n o , postavlja pitanje: K a k o

u n a p r e u j e p r i r o d o m d a n e s p o s o b n o s t i biljaka. O n a

u p r i p r a v a k primijeniti na l i v a d u , a kako na vonjak?

u biljci u r e d u j e o d n o s e snaga. Rije je o i s t i m snaga

Na l i v a d i u ga p r i m i j e n i t i to je m o g u e ranije u

ma koje su nama p o t r e b n e kao i v o t n e snage.

p r o l j e e , i m na njoj v i e ne b u d e t o l i k o v l a g e . Postu

G o v o r i o sam o t o m e kako se p r o i z v o d e gnoj iz

pak m o g u p o n o v i t i kada se p r v i put pokosi livada,

r o g a i k r e m e n iz r o g a . P r a k t i a n savjet k a k o se iz

o d n o s n o n a k o n t o j e i s p a o m p o j e d e n a t r a v a , ili

k r e m e n a d o b i v a b r a n o p r o n a i e t e u m o j i m knji

ako to nisam uinio prije poetka vegetacije, tada

gama i n a d a m se kako e netko d o i na ideju da se

to i n i m prije p r v o g otkosa. Na o r a n i c u u ga nanijeti

te knjige p r e v e d u . K r e m e n se mrvi, a zatim se prosijava.

neposredno prije obraivanja zemlje.

N e t k o je p i t a o m o e li se to uiniti i ljeti j e r

Sada bih v a m htio rei kako se navedeni p r i p r a v c i

primjenjuju, a poslije i z b o g ega u p r a v o o v i p r i p r a v

bi

rado posadio oko

15000 sadnica jagoda.

ci. Za sve t o i n i t e u b i o l o k o - d i n a m i k o j p o l j o p r i v

Rekao s a m o kako postoje dvije m o g u n o s t i . M o g u

redi m o r a t e si prije svega postaviti pitanje: Zato

uzeti biljke koje kanim posaditi, primjerice sadnice

u p r a v o t o r a d i m ? A k o o d g o v o r glasi: S a m o d a z a r a

j a g o d a , i j e d n o s t a v n o i h p o p r s k a t i ili m o g u p r i p r a

d i m n o v a c o n d a je sve to inite b e s p r e d m e t n o .

vak poprskati po z e m l j i koju u n e p o s r e d n o poslije

O d g o v o r na to pitanje m o r a uvijek biti: Da p r o i z v e d e n i

obraditi, a nakon toga u posaditi sadnice jagoda.

zdravu hranu za svoju obitelj, za svoj narod.

D a k l e , u v i j e k a k o e l i m o sijati, d o b r o j e u p o t r i j e b i t i

K a k o se primjenjuju p r i p r a v c i ? U p r o l j e e iz
z e m l j e i z v a d i m o g n o j i z r o g a . U z m e m o sadraj e t i r i

g n o j iz r o g a , pa i ujesen u v r i j e m e sjetve z i m s k i h
sorti

itarica.

kravlja roga. O n o l i k o k o l i k o sam vam p o k a z a o , u

Z n a t e li sada k a d a se p r i m j e n j u j e g n o j iz r o g a ?

v e l i i n i o v e k u g l e z a 1 h a z e m l j e . T o j e d a n sat m i j e

Znate li zato? Znate li kako se on p r o i z v o d i ? A k o

a m o u v o d i i p r s k a m o po zemlji koju e m o o d m a h

je va o d g o v o r : Da z n a i da sam danas uspjeno

n a k o n t o g a o b r a i v a t i . D a k l e , k a d a s a n o d l u i o ii

radio.

to s e t i e k r e m e n a i z r o g a , r e k l i s m o d a s e
k r e m e n a p r a i n a u k a p a u t l o p r e k o ljeta.

Ujesen

je v a d i m o iz z e m l j e i p u t a m o da se praak u r o g u
osui. M o e m o j e sauvati d o sljedeeg proljea ili
nakon to se p o b e r e v o e m o e m o poprskati lie
voaka

kako bi lie p o k u p i l o kozmiku energiju

k o j u e , k a d p a d n e n a z e m l j u , p r e d a t i z e m l j i z a slje
deu godinu.
K r e m e n iz r o g a p r i m j e n j u j e m ujesen, poslije
p o d n e k a d Z e m l j a u d i e . I s t o j e i p r i sijanju o z i m e
p e n i c e . D a k l e , to m o g u n a p r a v i t i i ujesen kada ita
r i c e k a o t o s u p e n i c a , r a ili j e a m p o l j e r a j u p r v a
l i i listia ili p r v e tri v l a t i .
Inae se ovaj p r i p r a v a k upotrebljava tek u p r o
ljee, i to sasvim r a n o ujutro, jer njime hou potaknuti
p r o c e s izdisanja Z e m l j e , tj. s n a g e koje biljku v a b e
iz zemlje,

o n d a k a d se biljka o t v a r a Suncu, t a k o

da m o e sakupiti vie energije.

Postoji

miljenje da c v j e t o v i ranije uvenu ako

s e prskaju o v i m p r i p r a v k o m . T o , m e u t i m , nije t o n o .
Nije d o v o l j n o ako se stvari t o n o promatraju s a m o
i z v a n j s k i , z n a n s t v e n o , v e se m o r a u z e t i u o b z i r i
o n o to ovjek d o i v l j a v a u s v o j e m u osjeajnom i v o t u .
ovjek t r e b a imati vlastiti osjeaj za d o g a a n j a i m o r a
s e u v i j e k i z n o v a p i t a t i : to e l i m p o s t i i p r s k a n j e m
k r e m e n o m i z roga? O d g o v o r je: H o u d a biljka sakupi
to v i e S u n e v e e n e r g i j e , e n e r g i j e koja d o l a z i o d o z g o
p o s r e d o v a n j e m lista. List, d a k l e , v e m o r a p o s t o j a t i .
I m a m n o g o biljaka k o j e c v a t u v r l o r a n o . Ovaj s e p r i
p r a v a k primjenjuje kada j e v e v i d l j i v z a m e t a k p l o d a .
T o s e jako l i j e p o v i d i k o d l o z e , gdje s e i z cvijeta u b r z o
m o e nazrijeti p l o d . A k o hou pojaati djelovanje
pripravka, m o g u p o n o v i t i postupak, a to je uvijek
najbolje initi to ranije u p r o l j e e , prije p o d n e .

M n o g i m a je sigurno p o z n a t o ime Marije Thun

koja je rekla kako je najbolje prskati r a n o ujutro,
d o k je jo rosa. Dakle, tu n e m a p r o b l e m a . J e d n o s t a v n o
m o r a m o r a n i j e ustati. U m j e s t o d a s p a v a m o , j e d a n
sat se u d u b l j u j e m o u to to e m o i n i t i , m e d i t i r a m o .
Z a t i m u m j e s t o t u i r a n j a p o l a sata p r s k a m o , a o n d a
m o e m o jo na v r i j e m e stii na d o r u a k i o t i i na
p o s a o . I g o t o v o . T o j e sve. N o , uvijek t r e b a m o imati
n a u m u p i t a n j e : to z a p r a v o e l i m p o s t i i p r s k a n j e m
p r i p r a v k o m od k r e m e n a iz roga? i o d g o v o r : H o u
d a biljka d o z r i j e , o d n o s n o d a b u d e u stanju p r i m i t i
m n o g o energije kako bi m o g l a i z g r a d i t i biljnu t v a r
i i m a t i s n a g u da ta t v a r u njoj d o z r i j e .
Primijetili smo da ako tim p r i p r a v k o m prskamo
biljku

koja v e i m a p l o d i a k o t o r a d i m o p o s l i j e

p o d n e , o v a k o tretirani, prskani p l o d b r e dozrijeva

i bolje je kvalitete. P l o d o v i uzgojeni na b i o l o k o -dinamiki nain ne z o v u se bez razloga " D e m e t e r
p r o i z v o d i p r o i z v o d i s k a r a k t e r o m " j e r oni svaki
za s e b e pokazuju o n o to je t i p i n o za p o j e d i n u
vrstu. T o z n a i d a e j a g o d a zaista i m a t i okus j a g o d e ,
a rajica o k u s rajice. Svaki e p l o d i m a t i s p e c i f i a n
okus s o b z i r o m na svoju vrstu, umjesto da svi p l o d o v i
i m a j u isti

okus h o l a n d s k i h

staklenika.

Idite na trnicu, z a g r i z i t e z a t v o r e n i h oiju rajicu

i n e e t e z n a t i u t o ste z a g r i z l i . J u e r s a m b i o n a
vaoj trnici i uoio da je veina p r o i z v o d a uvezena.
Svi s m o m i k r i v i t o k u p u j e m o t e p r o i z v o d e , d o k
nae o r a n i c e , naa tla l e e n e o b r a e n a . N e k i , naalost,
misle da nama p o l j o p r i v r e d a z a p r a v o i ne treba jer
sve za malo novca m o e m o uvesti. N o , mislim da
b i s m o ipak p r i j e s v e g a t r e b a l i v o d i t i r a u n a o s v o j e
mu z d r a v l j u , o z d r a v l j u s v o j e o b i t e l j i i o z d r a v l j u
cijeloga naroda.

g o v o r e o t o m u da je sjedite Ja svih biljaka u sreditu

Z e m l j e . N a r a v n o , to se Ja ne m o e shvatiti u f i z i k o m
H a r m o n i z i r a j u a

u l o g a

k r a v e

s m i s l u . R i j e je z a p r a v o o e n e r g i j i , o s n a z i .

P r e d o i m o si kako krava p r i m a veliku koliinu

g o s p o d a r s t v u

biljnih sastojaka u s v o j g o l e m i p r o b a v n i aparat, kako

Uvijek me i z n o v a pitaju: Zato krava, zato ba m o r a m

uzimati

kravlji rog? Zato kravlja balega?

Pokuat u o d g o v o r i t i na to pitanje, ali ne z n a m

h o u li to uspjeti uiniti na pravi nain. U p r v o m
r e d u , k r a v a j e j e d i n a i v o t i n j a koja pasui n e u p r o
p a t a v a p a n j a k , v e g a u n a p r e u j e . S v i n j a rujui
unitava ondje gdje pase, a o v c a i koza, isto kao i
k o n j , ondje; g d j e p a s u

i u p a j u sr b i l j k e , srce

iz

kojeg ona raste. Jeste li g l e d a l i kako krava pase travu?

Jeste l i v i d j e l i d a o n a t o r a d i s v o j i m j e z i k o m ? Jeste
li p r i m i j e t i l i kako njezina balega z a p r a v o i nije do
kraja

probavljena?
Svaka biljka pokuava s v o j i m

k o r i j e n o m rasti

p r e m a sreditu Zemlje, a svojim gornjim dijelom

uspravno, odnosno o k o m i t o na Zemlju p r e m a koz
mosu. Uzimajui u o b z i r snage koje su p r i t o m djelatne,
m o e m o se upitati: Zato ovjek stoji uspravno? ovjek
stoji i s t o t a k o o k o m i t o n a Z e m l j u k a o i s t a b l o , t o
bi na neki nain j e d n o s d r u g i m m o r a l o biti p o v e z a n o .
o v j e k , o d n o s n o d i j e t e tek k a d a se u s p r a v i u stanju
j e sebi r e i Ja. Prije t o g a o n o t o n e m o e . K a d d i j e t e
p r o h o d a , o d e p r e d z r c a l o , p o g l e d a s e i k a e : Ja.
To se d o g a a z b o g o d r e e n i h snaga koje djeluju u
ovjeku

snaga svijesti,

o d n o s n o Ja-snaga.

K o d s t a b l a k o j e n e m a s v i j e s t i te su Ja-snage u
zaetku. One se oituju kroz njegov poloaj prema
Z e m l j i i p r e m a s v e m i r u . T a j z a e t a k Ja-snaga k o d
stabla l e i u p r a v o u n j e g o v u p o l o a j u o k o m i t o s t i
na Zemlju i usmjerenosti p r e m a s v e m i r u . A n t r o p o z o f i

ih probavlja, kako zatim iz te hrane uzima bjelane

v i n e da bi t i m e i z g r a i v a l a vlastito tijelo i p r o i z v o d i l a
m l i j e k o . i t a v a masa b i l j n e h r a n e k o j u k r a v a p r i m a
pa z a t i m i z l u u j e u sebi s a d r i Ja-snage u z a m e t k u .
N o , s a m a k r a v a n e z n a n i t a o z a m e t k u Ja-snaga
p r i s u t n o m u biljkama. K o d nje se te snage z a d r a v a j u
u k o i i rogu. Njih, m e u t i m , ne m o e m o sasvim
identificirati jer ih ne m o e m o mjeriti. One su ne
mjerljive jer naoj dananjoj materijalistikoj znanosti
takva vrsta e n e r g i j a i snaga nije p o z n a t a . N o , z a n i m
l j i v o j e d a j e m o j o t a c m o g a o raljama o t k r i t i v o d u .
G o v o r i o je, t a k o e r , kako m o e r a z l i k o v a t i kravlji
o d b i k o v s k o g r o g a s a m o t i m e to j e d n o s t a v n o osjea
tu razliku. N a r a v n o , k a o m l a d i ja mu to nisam v j e r o
v a o . U z e o sam d v a r o g a i r e k a o m u n e k a z a t v o r i
o i . D a o s a m mu r o g i j o j e d a n p u t isti r o g , i u v i j e k
je tono rekao komu pripada. Jednoznano je m o g a o
razlikovati kravlji rog od b i k o v s k o g jer je osjeao
da u n j i m a p o s t o j e r a z l i i t e s n a g e .
U z m e m li

k r a v l j u b a l e g u k o j a v e s a d r i Ja

- s n a g e i s t a v i m li je u r o g , pa s v e z a j e d n o u k o p a m
u t l o k a k o bih t e snage o i v i o , o m o g u i o sam n j i h o v o
potenciranje. Zatim posredovanjem v o d e one dolaze
do korijena i t i m e osnauju biljku. Dakle, d o d a v a
njem tih snaga o b o g a u j e m , j a a m i h a r m o n i z i r a m
biljku, a t a k o o s n a e n o j biljci ne m o g u koditi gljivice
niti

insekti.
Uvijek m o r a m o uzimati u o b z i r cjelinu. Z n a m o

d a s e m a g n e t sastoji o d p l u s i m i n u s p o l a . to e

s e d o g o d i t i p r e s j e e m o l i m a g n e t p o sredini? T o v i e

m o r a m o se p r i l a g o d i t i . U Brazilu smo npr. uzimali

n e e biti m a g n e t . O s t a t e n a m s a m o plus i m i n u s

bivolje r o g o v e jer je i b i v o l b i l j o d e r i ima slinu

p o l da i n e .

p r o b a v u kao krava. T o l i k o o r o g o v i m a .

M o e m o , dakle, zakljuiti da gnoj iz kravljeg

Dakle, u proljee prskamo kravljom balegom

roga ini biljku osjetljivom, p o d o b n o m za primanje

iz roga, a kada se p o j a v e listovi, k r e m e n o m iz roga.

k o z m i k i h snaga, a k r e m e n iz r o g a p o m a e da biljka

Ja ne p r s k a m biljku u c v i j e t u n e g o k a d o c v a t e . N a k o n

te snage to d o l a z e iz k o z m o s a p r i m i u sebe. Samo

e t i r i ili o s a m tjedana r a n i m j u t r o m j o j e d n o m prs

je po sebi r a z u m l j i v o da s t i m e m o g u obavljati ekspe

kam k r e m e n o m iz roga, zatim p o e t k o m dozrijevanja

rimente. M n o g i su znanstvenici pokuali p o m o u

i o n d a n e p o s r e d n o prije p o t p u n o g dozrijevanja, m o

e k s p e r i m e n t a o p o v r g n u t i s m j e r n i c e Rudolfa Steinera,

da

ali t o i m n i k a d a nije u s p j e l o .

nakon tjedan dana, jo j e d n o m primjenjujem

k r e m e n iz roga i to, n a r a v n o , uvijek poslije p o d n e .

U p r i r o d i postoji h a r m o n i a n o d n o s i z m e u svih

Bio bih v a m v r l o z a h v a l a n kad biste radili ekspe

tvari i snaga. U z m i m o npr. g l a z b e n u ljestvicu. Ja

r i m e n t e . Kad biste u s p o r e d i l i sadraj eera u v i n u

ne z n a m k o l i k o ljestvica ima t o n o v a , ali sasvim sigur

n a p a r c e l a m a k o j e ste o b r a i v a l i p o b i o l o k o - d i n a -

no znam da i z u z m e m li jedan ton, ne mogu napraviti

mikoj m e t o d i i na o n i m a koje niste, te kad biste

glazbu jer vie nema harmonije. U z m e m li iz d e p a

mi mogli priopiti rezultate.

s a m o taj j e d a n t o n , n i t o n i j e g l a z b a , n e g o s a m o
Kakvu

j e d a n u m j e r g l a z b e n a l j e s t v i c a i n i c j e l i n u koja

N a v e e r m o e m o prskati g n o j e m i z kravljeg roga,

a sljedeeg jutra p r i p r a v k o m od k r e m e n a iz roga.

treba

upotrijebiti za pripravke?

Najbolja bi bila kinica, na d r u g o m je mjestu

nam je potrebna da bi se mogla napraviti k o m p o

zicija. T a k o je i s p r i r o d o m .

vodu

i z v o r s k a v o d a ili stajaa v o d a i z b a r e , a p o s l j e d n j a
j e loa v o d a i z v o d o v o d a . N i k a k o nije d o b r o d a j e
voda

klorirana.

N o , m o l i m vas da to nikada ne mijeate. Dakle, p o

p o d n e p r s k a j t e t l o , a u j u t r o list k a k o bi se i z g r a d i l a
s u p s t a n c i j a b i l j k e i k a k o b i s e biljka m o g l a o t v o r i t i
kozmikim

utjecajima.

Rog m o e biti o d zaklane ili u g i n u l e krave. Narav

Kako uvamo tlo?

I z b j e g a v a n j e m m o n o k u l t u r e . I z b j e g a v a m o na isto
me mjestu saditi ili sijati istu vrstu biljaka. N j e g u j e m o
zdravi p l o d o r e d (o p l o d o r e d u e m o jo g o v o r i t i ) , a

n o , d a g a n e e m o o t k i n u t i i v o j krav:.. Z n a m o d a

p r i m j e n o m o v i h dvaju maloprije spomenutih pripra

je u Indiji krava sveta ivotinja. N o , krave umiru,

v a k a t i t i m o biljku i o j a a v a m o n j e z i n u konstituciju.

a d-a ne b i v a j u u p o t r i j e b l j e n e za h r a n u . N j i h o v a se
m r t v a t i j e l a spaljuju ili p o k a p a j u . K a o to k o d nas

Zato

p o s t o j e k r e m a t o r i j i za l j u d e , u I n d i j i p o s t o j e k r e m a

Pokuao sam v a m objasniti zato d o l a z e tetnici.

toriji za krave. I u p r a v o o d a n d e nai prijatelji dobivaju

A k o s o k o v i biljke nisu u h a r m o n i j i , m o r a j u d o i tet

kravlje r o g o v e . A u zemljama u kojima nema krava

nici j e r j e n j i h o v a z a d a a d a u p r i r o d i o d s t r a n e o n o

dolaze

tetnici?

to ne valja. Ne m o r a vas biti strah. U b i o l o k o -dinamikoj p o l j o p r i v r e d i i m a m o sve tetnike i sve

v r s t e b o l e s t i , ali o n i za nas nisu p r o b l e m , Oni p o s t o j e
j e r s u j e d n o s t a v n o u t k a n i u i v o t p r i r o d e , ali n e
rade takve p r o b l e m e na kakve inae nailazimo u
k o n v e n c i o n a l n o j p o l j o p r i v r e d i . t e t n i c i i b o l e s t i su
p o t r e b n i i p r i p a d a j u g o s p o d a r s t v u k a o to lo u e n i k
pripada

razredu.

na zraku i kako biljke ne bi l e a l e jedna na d r u g o j .

N e smije postati smea, m o r a ostati z e l e n a . T o v a m
zaista m o g u p r e p o r u i t i .
Isto vrijedi i za v o k e . K a k o je g r a e n o stablo
voke? U sredini je drvena grada obavijena korom.
V o k u m o e m o u s p o r e d i t i s t l o m . K o d tla u sredini
i m a m o kamenje, kameni dio, a iznad toga je zemlja,
humusni d i o . Na vrtnoj zemlji, z a p r a v o na samoj
p o v r i n i , rastu j e d n o g o d i n j e b i l j k e , k o j e imaju p l i

Kako

rijeiti problem

gljivinih

bolesti .'oze?

R a u n a o sam s t i m e da e t e me uhvatiti. Ja

tak k o r i j e n . K o d stabla, m e u t i m , u m j e s t o m i n e r a l
nog dijela u

sredini i m a m o drvenu grau. Stablo

n i s a m v i n o g r a d a r . Z n a m d a k o d trsja p o s t o j i g o l e m

je o b a v i j e n o k o r o m koja sadri sustav kapilara. Iz

problem gljivinih bolesti.

nje raste j e d n o g o d i n j e lie, k o j e e ujesen o t p a s t i ,

Pokuajte j a a t i b i l j k e . D o p u t e n a j e p r i m j e n a

i p l o d o v i . Stablo bismo m o g l i usporediti s dijelom

l a g a n i h sredstava k a o to su m o d r a galica ili b o r d o k a

zemlje koji se i z d i g n u o iznad svoje razine, tako da

juha, ali jo se uvijek p r e m a l o primjenjuje j e d n a uputa

je kora d r v e t a p o p u t z e m l j e , a lie p r e d s t a v l j a biljke

Rudolf'a Steinera. N a i m e Steiner je ukazao na p r i m j e n u

k o j e na n j o j rastu.

p r e s l i c e ( E q u i s e t u m a r v e n s e ) . V i n o g r a d i s e prskaju

U p r o l j e e o d l a z i m na polje d o k na njemu jo

s v i m m o g u i m s r e d s t v i m a , ali r i j e t k o tko primjenjuje

n e m a z e l e n i h v l a t i i p r s k a m ga g n o j e m iz roga. Stablo

m e t o d u d a t l o nakon b e r b e p r s k a a j e m o d p r e s l i c e .

p r s k a m g n o j e m i z r o g a d o k j o n e m a lia i n a taj

Preslicu biste trebali skupljati u o v o godinje

n a i n p o t i e m rast lista. S t o g a a k o p r e s l i c o m h o u

d o b a , o d kraja l i p n j a d o s r e d i n e srpnja. Z n a t e d a

d j e l o v a t i na i v o t gljivica, hou da se ona upije u

postoje dvije v r l o sline biljke. Ova prava preslica

t l o i da p o m o u kie njezini sastojci d o u do korijena.

( E q u i s e t u m a r v e n s e ) m n o g o j e rastresitija, d o k j e

O s n o v u b i l j n e strukture i n e kalij, kalcij i silicij,

o n a d r u g a m n o g o snanija i k o m p a k t n i j a . O v a rastre

o d n o s n o k r e m e n . Budui da se 88 p o s t o preslice

sita, n j e n a , r a z g r a n a t a poljska p r e s l i c a s a d r i m n o

sastoji o d i v o g k r e m e n a , o n p r e k o k o l o i d n i h p r o c e s a

g o k r e m e n a . N a k o n b e r b e o d nje t r e b a s k u h a t i a j .

ulazi u biljku i jaa njezinu konstituciju. A k r e m e n

M o e t e uzeti p o s u d u u kojoj je baka iskuhavala rublje.

u biljci najvei je neprijatelj gljivicama. Prskati ne

Stavlja se 3 0 0 g s u h o g aja na

m o g u ujesen j e r tada s a m o d e b l o u sebe ne p r i m a

10 1 v o d e . aj se

kuha j e d a n sat n a l a g a n o j v a t r i . T e k t o l i k o d a p o l a k o

mnogo.

kuha, n e t r e b a k i p j e t i . Z a t i m s e r a z r j e d u j e v o d o m
u o m j e r u 1:10, a p o s l i j e p o d n e se n j i m e p r s k a t l o .

Kakav je utjecaj mjeseevih mijena na sjetvu?

Preslicu m o e t e d o b r o osuiti na tavanu. T i j e k o m

J a s a m , d o d u e , p r i j a t e l j M a r i j e T h u n , ali n e

suenja m o r a b i t i l i j e p o r a i r e n a k a k o b i s e suila

sluim se njezinim sjetvenim kalendarom. Osnovno

p i t a n j e k o j e si p o s t a v l j a m k a d a je r i j e o g n o j u iz

ESTO

PREDAVANJE

r o g a jest: to e l i m t i m e p o s t i i ? O d g o v o r j e : M o u
d a s e i/.gradi k o r i j e n . K a d a u g a s t o g a p r i m i j e n i t i ?
U dane korijena. Gnoj iz roga g o t o v o se uvijek upo

D e m e t e r ,

B i o l a n d ,

s m j e r n i c e

N a t u r l a n d ,

E u r o p s k e

unije

trebljava u d a n e korijena, a k r e m e n iz r o g a o n d a
k a d h o u p o t a k n u t i rast s a s v i m o d r e e n o g d i j e l a
b i l j k e . Z a p r s k a n j e s a l a t e o d a b r a t e m o d a n e lista.
K o d rajice ili b u e i n i t e m o to u d a n e p l o d a .
J a s n o j e d a s a l a t u ili r o t k v i c u n e u p r s k a t i u d a n e
c v i j e t a j e r e mi o t i i u cvat. G o s p o a T h u n je j e d n o
z n a n o iskusila

i d o k a z a l a da

prskanjem lisnatog

povra u dane cvijeta o n o o d l a z i u cvat.

O v a sam p r e d a v a n j a z a p o e o p r i k a z o m o t o m e g d j e
p o i n j e k v a l i t e t a i k a k v e su r a z l i k e i z m e u p o j e d i n i h
naina o b r a d e zemlje. N a d a l j e u g o v o r i t i o p l o d o r e d u
i o o r g a n i z a c i j i p o l j o p r i v r e d n o g a g o s p o d a r s t v a , sutra
ujutro o b i o l o k o - d i n a m i k i m p r i p r a v c i m a za kompost, o p o l j o p r i v r e d i u o d r e e n o m krajoliku, o socijal
nom redu u poljoprivredi (izrazito naglaavam
0 s o c i j a l n o m r e d u , a ne o s o c i j a l i s t i k o m ) , o p i t a n j i

Kuko se obraniti od lukove muhe?

ma i i d e j a m a za b u d u n o s t p o l j o p r i v r e d e i to bi

M o g u samo p r e p o r u i t i o n o to je ve p o z n a t o .

b i l o s v e . T i m e b i sutranji d a n b i o i s p u n j e n , a v i

P o s t o j e l u k i l u k o v a m u h a , i m r k v a i m r k v i n a muha,

o d m a h m o e t e o d l u i t i h o e t e l i o s t a t i ili o t i i kui.

i te se dvije vrste muha m e u s o b n o ne p o d n o s e .

O n o to n e b i h e l i o t o j e g o v o r i t i o t r i t u .

S t o g a m r k v u i luk t r e b a sijati z a j e d n o .

P o l j o p r i v r e d a , n a r a v n o , o v i s i o t r i t u i u p r a v o su
se n e k e vrste p o l j o p r i v r e d e r a z v i l e na trinoj p o d l o z i .

A to ako mrkva nema muhe?

Rudolf Steiner je za D u h o v e 1924. g o d i n e u

T a d a p r e p o r u u j e m sijanje u r e d o v i m a . J e d a n

Kobervvitzu u osam predavanja d a o d u h o v n o z n a n -

r e d m r k v e , a j e d a n r e d b i l o k o j e v r s t e luka, p o r i l u k a

stvene osnove bioloko-dinamike poljoprivrede. Moj

ili e n j a k a .

b r a t Ekhart i j a s m o i m a l i s r e u to j e na o t a c b i o
n a j m l a i m s u d i o n i k o m t o g niza p r e d a v a n j a n a z v a n i h

Kako

zatititi

krumpir od zlatice?

Postoje korisne ivotinje u poljoprivredi kao

1 objavljenih p o d naslovom "Poljoporivredni teaj".*

Mi smo z a p r a v o 1945. g o d i n e bili p r o g n a n i iz

to s u b u b a m a r e , kine gliste, j e e v i , m r a v i , u h o l a e .

poljskog dijela Istone N j e m a k e , a 1 9 5 1 . d o b r o v o l j n o

Smatram v r l o smislenim u v o e n j e uzgoja korisnih

s m o p o b j e g l i i z I s t o n e N j e m a k e n a Z a p a d , o b a puta

ivotinja kao to su mravi, u h o l a e itd. M o r a m o se

n a p u s t i v i sva z e m a l j s k a d o b r a . P o b j e g l i s m o s a m o

uvijek iznova zapitati zato ima t o l i k o m a l o bubamara,

u k o u l j i i h l a a m a . M o j o t a c se i p r i j e r a t a i u v r i

g o t o v o ih se i ne m o e v i d j e t i . Bubamara je, m e u t i m ,

j e m e rata i p o s l i j e r a t a b a v i o b i o l o k o - d i n a m i k o m

najvei neprijatelj k r u m p i r o v e zlatice. N o , kemija

unitava i j e d n e i d r u g e , ali se zlatica koja je vitalnija
vraa, a bubamara ne.

*Hrvatski p r i j e v o d o v e knjige objavljen je u izdanju

Antropozofskog drutva "Marija Sofija", Zagreb, 2001.

p o l j o p r i v r e d o m . Ona mu je dala temelj na kojemu

d u h o v n a sloboda uvijek prestaje s tritem. R e c i m o ,

je uvijek m o g a o zadrati svoju d u h o v n u slobodu.

d o l a z i mi kupac i kae: Ja bih htio b i o l o k o - d i n a m i k e

T a k o i svaki o v j e k koji se bavi bioloko-dinami-

p r o i z v o d e . Hou Demeter p r o i z v o d e .

k o m p o l j o p r i v r e d o m m o e i z g r a d i t i i zadrati svoju

Dakle, za bioloko-dinamiku p o l j o p r i v r e d u po

d u h o v n u s l o b o d u . Jer, b i o l o k o - d i n a m i k i r a d n i j e

t r e b n e s u o d r e e n e s m j e r n i c e p o k o j i m a s e o n a raz

d o g m a . J a n e m o g u r e i v a m a to v i t r e b a t e i n i t i

likuje od ostalih naina p r o i z v o d n j e . P o t r e b n e su

na s v o j e m imanju. Vi sami m o r a t e shvatiti naela,

nam smjernice koje odreuju o v u metodu. One se

primijeniti ih o v i s n o o v a e m imanju i z a t i m s l o b o d n o

na

odluiti kako ete poslovati. N a r a v n o da se p r i t o m

p r o i z v o a a , seljaka. S a d r e s a m o t o l i k o uputa k o l i k o

m o e m o i m o r a m o sluiti l i t e r a t u r o m . H o e m o li

j e m i n i m a l n o p o t r e b n o , tek o n o najosnovnije to

raditi i s p r a v n o m o r a m o u z e t i u o b z i r s e d a m d e s e t p e -

seljak smije, a to ne smije i n i t i . N o , r a d i t i b i o l o k o -

togodinje iskustvo u b i o l o k o - d i n a m i k o m gospo

-dinamiki znai m n o g o vie od toga. Nije d o v o l j n o

darenju kako ne b i s m o n e p o t r e b n o inili pogreke.

drati se s a m o o s n o v n i h smjernica. Ipak, m i n i m a l n i

p r v o m e mjestu sastoje u s l o b o d n o j djelatnosti

p r o p i s i su n u n i kako bi seljak i m a o p r a v o d e k l a r i r a t i
Antropozofsko drutvo iz Zagreba pobrinuti e
se da se m o j e knjige " U p u t e za p r i p r e m a n j e b i o l o k o d i n a m i k i h pripravaka" i " U p u t e za primjenu bioloko-dinamikih pripravaka"

svoje p r o i z v o d e kao b i o l o k o - d i n a m i k e , o d n o s n o ,
D e m e t e r p r o i z v o d e . O p r i m j e n i tih s m j e r n i c a m a o v i s i
dobivanje

I m e Demeter p o s t o j i u N j e m a k o j j o od

p r e v e d u na hrvatski jezik

i o n e e se p o j a v i t i u p r a v o u o v o m o b l i k u i o v o j boji.
Prva je knjiga o t o m u k a k o se p r i p r e m a j u p o j e
d i n i b i o l o k o - d i n a m i k i p r i p r a v c i . T o j e zelena knjiga,
j e r z e l e n a b o j a p r e d s t a v l j a s n a g e rasta. O n a m o r a
stati u d e p od koulje. O v a d r u g a knjiga o p r i m j e n i
b i o l o k o - d i n a m i k i h p r i p r a v a k a j e c r v e n e b o j e , koja
je k o m p l e m e n t a r n a z e l e n o j , i boja je koja p r e d s t a v l j a
cvat. Zelenu ete uvijek nositi u depu, a crvena
neka stoji n a v a e m p i s a e m s t o l u . Pisai s t o l p o l j o
p r i v r e d n i k a i z g l e d a k a o k o m p o s t n i kup i k a d t r a i
knjigu p o k o j o j b i r a d i o , s a m o m a l o m o r a p r e k o p a t i
kup i o d m a h je p r o n a e .

certifikata.
1928.

godine. Ono je bilo zabranjeno u vrijeme Hitlerova

n a c i z m a , ali j e n a k o n s v r e t k a rata,
obnovljeno. Godine

1947. g o d i n e ,

1954. o s n o v a n je Demeter savez.

M o j je otac d v a d e s e t pet g o d i n a b i o njegovim, p r e d

sjednikom. D e m e t e r smjernice prilagoavaju se vre
m e n u , a o v e dananje p r i m j e r e n e su n a e m v r e m e n u .
P o t r o a i su b i l i u p o z n a t i s i n j e n i c a m a g d j e i k a k o
nastaju D e m e t e r p r o i z v o d i i gdje se o n i m o g u kupiti,
to je d o v e l o do v e l i k e p o t r a n j e i o m o g u i l o da
cijene takvih p r o i z v o d a budu m n o g o vie od ostalih.
U p r a v o su te v i e cijene p o b u d i l e interes i k o d d r u g i h
proizvoaa.
Jedan o d uenika Rudolfa Steinera, M u l e r Rosch,

N a m a je v a n a d u h o v n a s l o b o d a , a o n a prestaje
ondje gdje zapoinje d u h o v n a sloboda drugog ov
j e k a . N o , r a d i m o l i b i o l o k o - d i n a m i k i ili n e r a d i m o ,

vicarskoj

je

razvio

organsko-bioloku

metodu,

dok je on sam primjenjivao bioloko-dinamiku me

t o d u . N o , k a o p o l i t i a r i lan v i c a r s k o g p a r l a m e n t a

nije

poljopriv

Europska j e unija 1 9 9 1 . g o d i n e o d l u i l a r a z g r a

rednika koja se slui j e d n i m n e o b j a n j i v i m poj

mogao pripadati

niiti p o j e d i n e naine bioloke p r o i z v o d n j e hrane,

mom

kao

snaga.

to j e d o v e l o d o v e l i k o g z a o k r e t a g l e d e k o n t r o l e

d j e l o v a o b i l o je s u m n j i v o to se b a v i n e i m mi

p o j e d i n i h p r o i z v o d a . Izaao je propis prema kojemu

stinim, n e o b j a n j i v i m . Stoga je Miiier Rosch u

s v a t k o tko t v r d i da se b a v i b i o l o k o m p o l j o p r i v r e d o m

svojoj m e t o d i izostavio bioloko-dinamike pri

m o r a d o p u s t i t i d a b u d e k o n t r o l i r a n . T a k o s u nastale

je

skupini

kojima je

pravke,

to

nekakvoj

z a d r a o sve

Krugovima

ostale

osnovne postavke

EEG

biopravne

smjernice

striktni

propisi

kojih

b i o l o k o - d i n a m i k e p o l j o p r i v r e d e . I on je poljo

se moraju p r i d r a v a t i

privredno gospodarstvo

p o l j o p r i v r e d o m , a za svaku p o j e d i n u od n a v e d e n i h

smatrao cjelovitim or

g a n i z m o m i p r o p o v i j e d a o je s v o j i m seljacima o

svi koji

se bave

biolokom

metoda postoje i tono utvrena pravila.

or-

D e m e t e r p o l a z i s a stajalita k a k o j e p o l j o p r i v

N j e z i n i su p r o i z v o a i p r i m i j e t i l i kako b i o l o k o -

cijelo m o r a biti u okviru z a d a n i h smjernica. Nije,

-dinamiki p r o i z v o d i imaju v i s o k e cijene. Uputili

dakle, d o v o l j n o da samo jedan njegov dio z a d o v o

su se naim p o t r o a i m a t v r d e i kako i oni imaju

ljava p r o p i s e . S l i n o j e i k o d B i o l a n d a , g d j e c i j e l o

bioloku r o b u i kako je i njihova r o b a isto t o l i k o

imanje m o r a biti u o k v i r u z a d a n i h smjernica. K o d

d o b r a k a o i D e m e t e r p r o i z v o d i , to z a p r a v o n i j e

t z v . N a t u r l a n d a samo p o l o v i c a imanja m o r a zadovolja

b i l a i s t i n a . S t o g a s u j e o d l u i l i p r o d a v a t i n e t o jef

v a t i o d r e e n e s m j e r n i c e , d o k j e k o d b i o l o k i h smjer

t i n i j e . R e c i m o 50 p f e n i g a . I t a k o su u N j e m a k o j

nica

tropoljnoj

poljoprivredi.

gansko-bioloka

nastala d v a jaka

Tako

je

osnovana

poljoprivreda.

saveza.

Demeter

redno

Bioland.

gospodarstvo

Europske

cjelovit

zajednice

organizam

da

stoga

dovoljno da samo jedna

p l o h a b u d e o b r a e n a na bioloki nain, t a k o da o v d j e

U v i j e k s e n a d u ljudi koji k a u : I j a m o g u p r o

naelo jedinstvenog organizma vie uope ne postoji.

i z v o d i t i b i o l o k i , ali z a t o b i h d a v a o d o p r i n o s n e k o m

Smjernice EEG-a, primjerice, doputaju i monokulturu.

savezu kad m o g u utedjeti

novac koji bih m o r a o

Osim toga, doputaju d o d a v a n j e p o j e d i n i h tvari za

p o t r o i t i n a p o t v r d u d a s a m D e m e t e r ili B i o l a n d . 1

p r i h r a n u biljaka za o n e koji se d r e naela da tlu

j a u , n a r a v n o , p r o i z v o d i t i p r i r o d n i m p u t e m . I nije

m o r a m o n a d o k n a d i t i tvari koje smo mu u z g o j e m

p r o l o m n o g o v r e m e n a kada su i drugi p r o i z v o a i

biljaka o d u z e l i , a k a k o t o n e s m i j e m o i n i t i d o d a j u i

hrane poeli p r o i z v o d i t i na prirodan nain. Tako

b i l o kakve kemijske s p o j e v e , i n i m o t o p o m o u organ

je n a s t a o t r e i s a v e z Naturland t o z n a i : p r i

skih t v a r i . N a a l o s t , i taj se p r o i z v o d smije n a z i v a t i

rodna

e k o p r o d u k t o m , ime je u zakonu poinjena velika

zemlja.

E, o n d a se v i d j e l o kako ovi prvi v o z e Volks-

pogreka jer

zakonodavci

uope

nisu

shvatili

bit

vvagene, a d r u g i M e r c e d e s e . N e k i su rekli k a k o i o n i

p o j m a b i o l o k o - d i n a m i k e m e t o d e . Vi koji ste v e e r a s

mogu voziti Mercedes p r o i z v o d e i jednostavno samo

o v d j e z n a t e v i e o d b i l o k o j e g p o l i t i a r a koji d o n o s i

bioloki. T a k o su stalno nastajale n o v e m e t o d e i

z a k o n e i koji d e f i n i r a t o j e b i o l o k o - d i n a m i k a ili

novi savezi.

b i l o koja m e t o d a e k o l o k e p o l j o p r i v r e d e .

Ovakav pristup d o v o d i do p r o b l e m a na tritu.

N a r a v n o , ljudi koji s a m o hoe zaraivati n o v a c prihva

O r g a n i z a c i j s k a

aju najlake p r i m j e n j i v u m e t o d u te iz pukih egoisti

nih

razloga

oteuju i

unitavaju

D e m e t e r

bioloko trite

struktura
s a v e z a

proizvodima dobivenim na osnovi monokulture.

H o e m o li doista primjenjivati bioloko-dinamiki

U Njemakoj i m a m o istraivaki centar, o d n o s n o

n a i n o b r a d e tla, p o k u a j m o t o i s p r a v n o i n i t i u

Savez za b i o l o k o - d i n a m i k u p o l j o p r i v r e d u , koji p o

svakom p o g l e d u . N e m o j m o prije negoli neto proiz

stavlja d u h o v n i p l a n b i o l o k o - d i n a m i k e p o l j o p r i v

v e d e m o misliti na trite, v e mislimo na vlastito

r e d e . Rad n j e g o v i h znanstvenika temelji se na k o n v e n

zdravlje i zdravlje svojih blinjih. A k o nam preosta

c i o n a l n o j z n a n o s t i , ali i n a n a e l i m a koja p r o i z l a z e

ne neto p r o i z v o d a , o p s k r b i m o njima krug svojih

iz samog ivota.
Osim

znanaca.
I m o l i m vas, nikako n e m o j t e svoj interes za

toga,

postoji

Savjetovalite

za

bioloko-

-dinamiku p o l j o p r i v r e d u , iji savjetnici zainteresira

b i o l o k o - d i n a m i k u p o l j o p r i v r e d u temeljiti n a p o j m u

n i m p r o i z v o a i m a p r e n o s e iskustva d r u g i h p o l j o p r i

i z v o z a . T o j e iluzija. Jedan p r o i z v o a ljekovitog

v r e d n i k a koji r a d e b i o l o k o - d i n a r n i k o m m e t o d o m ,

bilja p i t a o j e p o s t o j i l i u N j e m a k o j z a t o t r i t e .

k a o i r e z u l t a t e s v o j i h z n a n s t v e n i h istraivanja. S a v e z

U o v o m j e asu N j e m a k o t r i t e z a s i e n o l j e k o v i t i m

i Savjetovalite p r i p a d a j u d u h o v n o j r a z i n i sustava.
Uz

b i l j e m p r o i z v e d e n i m u N j e m a k o j . Ja sam, m e u t i m ,

to

postoje

radne zajednice p r o i z v o a a ,

v r s t o u v j e r e n kako svi i m a m o jo j a k o m n o g o posla,

seljaka v e z a n i h u z o r e e n o p o d r u j e . O n d j e s e p o

stoga to u o v o m trenutku m o e m o hraniti j e d v a

l j o p r i v r e d n i c i sastaju k a k o b i s e u p o z n a l i , k a k o b i

dva p o s t o stanovnitva. 0 vama, o vaoj inicijativi

stjecali n o v e s p o z n a j e , m e u s o b n o r a z m j e n j i v a l i is

o v i s i j e s t e l i s p o s o b n i sami p o s t a v i t i t e m e l j e z a p r o

kustva,

i z v o d n j u kako bi se o p s k r b i l o vae treite, a to

n a taj s e n a i n d a l j e i z o b r a a v a l i . S v i z a j e d n o i n e

p o n a j p r i j e znai dvije, tri ili etiri g o d i n e p r o i z v o d n j e

skupinu koja o b u h v a a itavu zemlju. Njemaka se

po n o v i m naelima.

dijeli n a p o j e d i n e z e m l j e k o j e imaju o d r e e n u s a m o

I na kraju,

konvencionalna se p o l j o p r i v r e d a raz

informirali

se

o proizvodnji

pripravaka i

s t a l n o s t i te se s k u p i n e b r i n u da s j e d n e s t r a n e za

l i k u j e o d o v i h p r e t h o d n i h p o t o m u to j e u njoj

stupaju z a j e d n i k e i n t e r e s e p r e m a p o l i t i a r i m a ,

doputena

da s

primjena

kemijskih

sredstava.

druge

strane

imaju kontakte s

istraivakim

institutima. I u o k v i r u tih r a d n i h zajednica djeluju

savjetnici.

R a d n e z a j e d n i c e su o k u p l j e n e u j e d a n

p r s t e n , u j e d n u k r o v n u o r g a n i z a c i j u koja s u r a u j e
s p o j e d i n i m i s t r a i v a k i m t i m o v i m a . M e u t i m , nosi
telji s v e g a s u p r o i z v o a i . P r o i z v o a i s u p r e d s t a v
nici razine trita.

Demeter savez k a o p r a v n a

Sve o r g a n i z a c i j e u o k v i r u D e m e t e r saveza djeluju

o r g a n i z a c i j a n a s u p r o t p o t r o a i m a i b r i n e se o t o m u

na d o b r o v o l j n o j bazi i na temelju donacija. Drava

da se p r o i z v o a i pridravaju bioloko-dinamikih

ne financira samu o r g a n i z a c i j u . U p o j e d i n i m s a v e z n i m

smjernica. Uz n a v e d e n o b r i n e se i za organizaciju

z e m l j a m a , m e u t i m , i m a m o s a v j e t o v a l i t a koja d o

Usred l o g a prstena je

sajmova, izlobi hrane ltd.

Osim

Demeter

saveza

postoje

Demeter slube.

U n j i h o v o j je n a d l e n o s t i p r e z e n t a c i j a D e m e t e r p r o i z
v o d a n a n j e m a k o m tritu kako s v a k o g o s p o d a r s t v o
ne bi m o r a l o raditi vlastitu reklamu.

50 p o s t o financira d r a v a . T a k v o j suradnji s d r a v o m
pristupili smo p o d jedinim i osnovnim uvjetom
d a s e l j u d i koji

r a d e u naim s a v j e t o v a l i t i m a ne

moraju p r i d r a v a t i z a k o n a k o n v e n c i o n a l n e p o l j o p r i v
r e d e i d a smiju z a d r a t i d u h o v n u s l o b o d u .

O p e j e p o z n a t o d a u N j e m a k o j ljudi k o j e s e

Pojedine drave Europske zajednice p o t o m a u

bave b i o l o k o - d i n a m i k o m p o l j o p r i v r e d o m ine 1-

i konvencionalne poljoprivrednike, zbog toga jer

-4 p o s t o p o l j o p r i v r e d n o g stanovnitva. N o , od svih

oni za svoje p r o i z v o d e na tritu dobivaju preniske

ekolokih p r o i z v o d a potroai su najbolje upoznati

s k v a l i t e t o m o n i h koji nose o z n a k u D e m e t e r , a to
se postie v r l o j e d n o s t a v n i m n a i n o m reklamiranja.
kolovanje bioloko-dinamikih proizvoaa u
n a d l e n o s t i je istraivakog centra. Moj brat i ja
takoer v o d i m o svoje kole. On ima jednogodinju
kolu z a ljude koji t r a e n o v i i v o t n i put. T o z o v e
O s n o v n o m p o l j o p r i v r e d n o m g o d i n o m . Cilj t o g a j e d n o

c i j e n e . Cijena m e t r i k e c e n t e p e n i c e j e 2 0 D M , i a k o
trokovi p r o i z v o d n j e iznose 40 D M . Kad bi to potpo
m a g a n j e seljaka d a n a s i z o s t a l o , sutra p o l j o p r i v r e d e
vie ne bi bilo. U posljednjih 10 g o d i n a 50 posto
njemakih poljoprivrednika napustilo je poljopriv
redu. Pojedina su p o l j o p r i v r e d n a gospodarstva pos
tala z n a t n o v e a , d o k s u n e k a d r u g a z a t v o r e n a i l i
sasvim naputena.

g o d i n j e g k o l o v a n j a jest o s p o s o b i t i l j u d e z a uprav
ljanje g o s p o d a r s t v o m p o b i o l o k o - d i n a m i k i m na
e l i m a , u o k v i r u a n t r o p o z o f i j e . Slina j e d n o g o d i n j a

Koliko

traje prijelazno

razdoblje

s konvencionalne

na

bioloko-dina m ik u proiz vod nj u?

kola postoji k o d Frankfurta na M e i n i , a ponajpri

T o ovisi, o p o l j o p r i v r e d n o m g o s p o d a r s t v u . A k o

je je namijenjena o n i m a koje zanima antropozofski

j e r i j e s a m o o z e l e n o j p o v r i n i koja n i j e p r s k a n a

aspekt b i o l o k o - d i n a m i k e p o l j o p r i v r e d e .

nikakvim otrovima, za to su potrebne dvije godine,

Ja u s v o j o j kui d v a do tri puta na g o d i n u o d r a

a ako je rije o e s t o p r s k a n o j p o v r i n i , p r i j e l a z

v a m t e a j e v e z a p r o i z v o d n j u b i o l o k o - d i n a m i k i h pri

m o e potrajati tri d o etiri g o d i n e . T i j e k o m prije

pravaka. T i j e k o m 25 g o d i n a b i o sam p o s l o v o a u

l a z n o g razdoblja na i t a v o m se imanju moraju primje

z a d r u z i za p r o i z v o d n j u i p r o d a j u b i o l o k o - d i n a m i k i h

njivati naela b i o l o k o - d i n a m i k e m e t o d e .

p r i p r a v a k a , a sada se b a v i m s a m o n j i h o v o m p r o i z v o d
njom. Prestar sam da bih s u d j e l o v a o na tritu nestal
n o m p o p u t i v e . N o , t a z a j e d n i c a p r o i z v o a a postoji
i d a n a s , a na n j e z i n u je e l u m l a d i i b o l j i strunjak.

svjetlosna biljka. D o v o l j n o j e , dakle, da n j e z i n o sjeme

P l o d o r e d
S a d a e m o p r i j e i n a j e d n o o d o s n o v n i h n a e l a bio
loke o b r a d e tla, ne b i o l o k o - d i n a m i k e n e g o b i o l o k e .
G o v o r i o sam o p r o b l e m u m o n o k u l t u r e . U p r i r o d i
m o n o k u l t u r a ne p o s t o j i . M o n o k u l t u r a u p o l j o p r i v r e d i
z a p r a v o je k o m p r o m i s nastao p o d utjecajem zakona
t r i t a i p r o b l e m a p o v e z a n i h s r a d n o m s n a g o m . Pri
r a z u m n o j o b r a d i tla monokultura se zamjenjuje p l o d o r e d o m , m j e o v i t i m u z g o j e m biljaka, to sam p o k a z a o
na j e d n o m m a l o m primjeru g o v o r e i o n a i z m j e n i n o m
uzgoju m r k v e i luka kao uspjenom o b r a m b e n o m
sredstvu p r o t i v lukove i mrkvine muhe.
N o , k o d primjene p l o d o r e d a ipak je v a n o znati
koje je mjesto n a j p o v o l j n i j e za p o j e d i n u vrstu biljaka.
To se lijepo m o e nauiti na primjeru divlje mrkve,
k a o t o se, u o s t a l o m , s v e m o e n a u i t i o d d i v l j i h
biljaka u p r i r o d i . Biljke n a m n a n e t o u k a z u j u , tj.
g o v o r e nam kako pojedina vrsta bira o d r e e n o tlo.
I z t o g a m o e m o iitati n a k a k v o m tlu p o j e d i n a vrsta
biljaka hoe rasti. Divlja se m r k v a npr. esto pojavljuje
n a t l u n a k o j e m u j e b a g e r u k l o n i o p o v r i n s k i sloj
z e m l j e . Dakle, na f i n o m tlu, i to u drutvu s k a m i l i c o m .
N a r a v n o , m o r a m o nauiti itati iz biljaka. T a k o v i d i m o
da mrkva z a p r a v o uope ne v o l i humus te da je
uvijek zdrava na v j e t r o v i t i m mjestima. To znai da
mrkva r a d o raste o n d j e gdje ima m a l o humusa, a
m n o g o vjetra. A k o sam p r i m i j e t i o d a m r k v a u m o j e m
v r t u n e e rasti j e r i m a p r e v i e h u m u s a i p r e m a l o
vjetra, o n d a s njom m o r a m izai iz vrta na polje.
K a m i l i c u g o t o v o vie i ne n a l a z i m o kao kultivi
ranu, n e g o u g l a v n o m k a o divlju biljku. Ona je ustvari

b u d e p o l o e n o tik n a p o v r i n u , gdje j e z e m l j a g o t o v o
s a s v i m z b i j e n a z b o g k i e i g d j e n a njoj m o d a l e i
tek mali sloj pijeska. M o e m o uoiti da se kamilica
i z r a z i t o iri p r e m a g o r e u o b l i k u v e l i k i h v r l o r a z g r a natih g r m o v a . A k o smo znatieljni, m o e m o uzeti
tihau i p o g l e d a t i kako kamilica i z g l e d a p o d z e m l j o m .
V i d j e t e m o kako o n a s v o j i m r a z g r a n a t i m k o r i j e n j e m
p r o i m a teku i l o v a a s t u z e m l j u . 1 a k o se p r i s j e t i m o
to se d o g a a s n j e z i n i m k o r i j e n o m kada u s v o j e m
gornjem dijelu o d u m i r e , vidjet e m o da u zemlji
zaostaje masa m r t v o g korijenja koja i v o t i n j a m a i
g l j i v i c a m a to o n d j e i v e s l u i z a h r a n u .
R e k a o s a m v a m d a s e kina glista h r a n i m a s o m
m r t v i h o r g a n s k i h ostataka i da iza sebe ostavlja i z m e t .
Ona, dakle, p r o d i r e korijensku masu, a mjesto na
kojem se zadrava prekriva n e k o m sluzavom tvari
i za s o b o m u o b l i k u svojega i z m e t a ostavlja grudiastu
zemlju. Z a p r a v o t i m e to p r o l a z i kroza zemlju i to
s e h r a n i o s t a c i m a k o r i j e n j a kina g l i s t a p r o z r a u j e
zgusnutu ilovaastu zemlju, stvara n o v e kanalie i
o m o g u a v a prozraivanje takvog tekog, zbijenog
tla. U p r a v o i z m e t kine gliste p r i v l a i korijenje biljaka
j e r o n o se m o e hraniti o n i m e to glista za s o b o m
o s t a v l j a . K a d p a d a kia, o v i m a l i k a n a l i i u k o j i m a
se nalazi zrak p r i m a j u u s e b e v o d u , mijenjajui struk
t u r u tla, i o m o g u a v a j u n o v i m b i l j k a m a d a

rastu

na t a k v o m prestrukturiranom tlu. V i d i m o tako da

su m n o g e biljke z a p r a v o p o k a z a t e l j i o n o g a to se
zbiva u zemlji.
O v o m o r a m o razumjeti, spoznati i iz toga mora
mo uiti. N a r a v n o , sve se ne m o e nauiti u neko
liko minuta. Sigurno i na vaem jeziku postoji neka
knjiica o t o m e kako n a m p o j e d i n e biljke g o v o r e

o k v a l i t e t i i s t r u k t u r i tla. I t a k o p r o m a t r a j u i b i l j k e

A sada bih krenuo redom od najboljih do najgo

m o e m o u o i t i to tlu n e d o s t a j e , a e g a ima p r e v i e .

rih. Najbolji je krumpir, zatim slijedi cikla, pa salata,

M e d u biljkama postoje raliiti odnosi. Postoje

stona repa, sve vrste kupusnjaa (koraba, kelj, kupus,

b i l j k e k o j e s e m e u s o b n o p r i v l a e ili k o j e s e d o b r o

cvjetaa), onda dolazi eerna repa, zatim nita i

podnose te na neki nain m e u s o b n o unapreuju

na kraju mrkva.

s v o j rast i b i l j k e k o j e se ne t r p e . Ja n i s a m v r t l a r i
z a p r a v o n e z n a m m n o g o o t o m e , ali z n a m o j a e n a .
0 t i m o d n o s i m a m o r a m o v o d i t i r a u n a j e r nije d o b r o
da u

n e p o s r e d n o susjedstvo s a d i m o biljke koje se

m e u s o b n o ne p o d n o s e . Isto je i s ljudima. N e m a
smisla da u n e p o s r e d n o j b l i z i n i i v e

ljudi k o j i s e

ne t r p e . T a k o je i s b i l j k a m a u p o l j u . A k o n p r . i m a m
p o l j e j e m a , a s l j e d e e g o d i n e h o u posijati p e n i c u ,
bolje je da to ne inim. Obratno, ako nakon penice
p o s i j e m j e a m , t o b i jo n e k a k o m o g l o uspjeti. M o r a
m o , dakle, paziti na to da z a j e d n o sadimo i sijemo
biljke koje se m e u s o b n o p o d n o s e , to, m e u t i m ,
z b o g t r i n i h r a z l o g a nije uvijek m o g u e . I k o d p l o d o reda m o r a m o nastojati da z a j e d n o stavljamo biljke
koje se m e u s o b n o p o d n o s e . Jasno n a m je da i o v d j e
trite

donekle

namee

svoju

iktatutru,

no

ipak

e m o m o i u s p j e n o r a d i t i a k o s m o shvatili o s n o v n a
naela

plodoreda.

U p a m t i t e o v u sliku kako biste j e p o n o v n o m o g l i

nacrtati.
Ova crta r a z g r a n i a v a biljke koje troe humus
iz z e m l j e od o n i h koje ga izgrauju. To je granica
i z m e u p r o i z v o a a i potroaa humusa, o d n o s n o

Sada emo vidjeti koje biljke izgrauju tlo. To

obogauju

su jednogodinje trave, j e d n o g o d i n j e lepirnjae,

samu zemlju i onih koje je troe. M o r a m o znati da

viegodinje trave, viegodinje lepirnjae u koje

sve korjenito bilje z a p r a v o razgrauje zemlju.

granica

i z m e u biljaka

koje

izgrauju,

Te

se ubraja bijela djetelina, i sasvim g o r e lucerna.

se kulture b r i n u da se h u m u s r a z g r a d i , da se p o t r o i .

Lucerna je kraljica svih kultiviranih biljaka. Ona

Ovdje e m o upisati tzv. korijensko bilje, dakle sve

u jednoj godini naraste etiri metra duboko, a za

o n e biljke koje m o r a m o runo okopavati.

deset godina naraste do etrdeset metara u dubinu.

 i t a r i c e s u b i l j k e k o j e nas h r a n e , a p r v a m e d u

Hraniti i v o t i n j e koje i v e u zemlji znai zemlju o d r a

Ra j e v r l o n e u t r a l n a biljka. O n a s e

vati i v o m , d o k sijanjem z o b i i medukultura p o s t i e m o

p o d n o s i sama sa s o b o m . Postoji mjesto gdje se 140

p o v e a n j e h u m u s n o g sloja. N a k o n t o g a u posijati

g o d i n a sije r a n a i s t o m t l u b e z i k a k v i h b o l e s t i ili

o z i m i j e a m . Budui d a j e n a tlu o s t a o l e a t i ostatak

p a d a k v a n t i t e t e . Slijedi z o b koja j e , t a k o e r , p r i l i n o

slame od jema, u zemlji se z a d r a o o d r e e n i postotak

n e u t r a l n a . N a k o n nje d o l a z i o z i m i j e a m , a l i s a m o

vlage, pa zatim m o g u posijati heljdu.

njima je ra.

z a t o to ga se b r z o uklanja sa zemljita i time o m o g u

Biljke k a o to s u p r o s o ili h e l j d a m o g u k o r i s t i t i

uje sijanje n o v e kulture. N a k o n o z i m o g jema d o l a z i

n a t r o s t r u k i n a i n . U s p i j e li, h e l j d a j e d i v n a h r a n a

ljetna penica, z a t i m o z i m a penica, pa ljetni j e a m

za ljude. A k o ne uspije, m o e sluiti kao hrana za

i s a s v i m na kraju k u k u r u z .

ivotinje, a

ako j a k o s l a b o u s p i j e , s l u i k a o z e l e n a

T o e m o jo rastumaiti k a k o biste razumjeli

g n o j i d b a . T o m o e b i t i i p r o s o , ali j e n a p r v o m e

o s n o v n o naelo. A k o bolje p o g l e d a t e , uoit ete da

mjestu rije o h e l j d i . Z a t i m d o l a z i p e n i c a koja troi

su s v e biljke koje se n a l a z e i s p o d c r t e biljke za p r o d a

relativno m n o g o hranjivih tvari. Njoj je p o t r e b n o

ju, a i z n a d c r t e su o n e k o j e ostaju u n u t a r p o l j o p r i v

v e neto gnoja i m o r a m o se p o b r i n u t i da u tlu i m a m o

r e d n o g imanja, d a k l e k o j e nisu z a p r o d a j u . P o g l e d a

r e z e r v e . A k o , primjerice, iza z o b i ostane z e l e n e gnojid

mo li jo j e d n o m biljke koje se nalaze i z n a d crte,

vidjet e m o da su o n e ustvari hrana za ivotinje.
J e d n o g o d i n j e b i l j k e siju se k a o m e d u k u l t u r a i i n e

be i ako ta zelena g n o j i d b a do listopada d o v o l j n o

izraste,

m o g u je ukopati,

utihati i tada mi slui

kao z e l e n a gnojidba za penicu.

h r a n u za i v o t i n j s k e o r g a n i z m e koji i v e u zemlji.

S l i j e d e l j e t n a p e n i c a i l j e t n i j e a m u k o j i se

N o , h o u l i i h u s v o j e m h u m u s n o m s a s t a v u samo

e v e n t u a l n o m o e usijati, bijela djetelina ili mjeavina

odrati, m o r a m izmjenjivati jedne s drugima.

bijele i ute d j e t e l i n e . C r v e n u djetelinu ne bih mijeao

A k o , m e u t i m , u z g a j a m ra, o n d a m o g u uzgajati
s a m o r a . N a p j e s k o v i t o m t l u ra m o g u i z m j e n j i v a t i
s k r u m p i r o m . K r u m p i r zahtijeva neto gnoja. Organsko
g n o j e n j e s k o m p o s t o m m a l o i z g r a u j e h u m u s n i sas
tav tako da s k r u m p i r o m opet d o l a z i m u r a v n o t e u .

u uzgoj p e n i c e j e r je ona, z a p r a v o , ivotinjska hrana.

Ja b i h je k a s n o z i m i usijao u p e n i c u z a t o to z i m s k a
penica

crvena

djetelina jednako

narastu

ako

j e v l a n a g o d i n a , t a e c r v e n a d j e t e l i n a narasti p r e v i
soko i stvarati nam p r o b l e m e pri etvi.

Ako zatim posijem zob, ona e potroiti neto

Kukuruz, je lijena biljka koja treba m n o g o sunca,

humusa. Zato je smisleno da k a o meukulturu p o s i j e m

m n o g o g n o j i v a i m n o g o v r e m e n a d a b i izala i z gaa.

j e d n o g o d i n j e t r a v e i l e g u m i n o z e j e r ta m e d u k u l t u r a

Treba mu jako m n o g o v r e m e n a da bi narastao samo

ujesen izraste i stvara z e l e n u masu, stvara korijensku

deset c e n t i m e t a r a . N o , biljke koje rastu uz njega,

masu. K a d ta zelena masa pri koenju p a d n e na zemlju

i o s t a n e l e a t i na tlu i l i se z e m l j a p r e o r e , d a k l e k a d
o n a u d e u t l o ili p a d n e na t l o , slui kao hrana m i k r o
organizmima u zemlji i ivotinjama pod zemljom.

n a p r o t i v , rastu v r l o b r z o i t u d o l a z i d o k o n k u r e n c i j e
medu

biljkama.

Kukuruz

treba

okopavati.

ovjek

m o r a d o b r o znati poistiti biljke koje rastu o k o kuku

ruza. Za to slui k o p a i c a .

z a s j e n j e n o . Jer, k a d a k o m u k e g r a k a i z r a s t u , v r l o
O d g o v o r i

n a

se b r z o uklanja n j e g o v a z e l e n a masa i n a k o n t o g a

pitanja

s e m o g u p o s a d i t i k a s n i j e v r s t e k u p u s a i kelja.

Sada e m o i m a t i sat pitanja. O d g o v a r a t u na pitanja

0 t o m u koje se biljke m e u s o b n o najbolje p o d n o s e
1 na p i t a n j a o p l o d o r e d u .

iupati ili ga treba

bakterijama

Jabuke i k r u m p i r ne m o g u biti p o h r a n j e n i

ostane

odrezati tako da korijenje s duinim

u zemlji?

Graak s e m o e j e d n o s t a v n o o d r e z a t i t a k o d a

Mogu li se /.ujedno uskladititi krumpir i jabuke?

u

istoj prostoriji. A k o u kui i m a t e s a m o j e d a n p o d r u m ,

morate izvesti

Pri pobiranju graka nakon dozrijevanja treba li ga

neku vrstu socijalnog ina, n a i m e

s v o j e j a b u k e p o h r a n i t e u s u s j e d o v u p o d r u m u , a nje
g o v krumpir u svojem p o d r u m u . Dakle, krumpir s
krumpirom, a jabuke s jabukama.

k o r i j e n j e s b a k t e r i j a m a k o j e p r o i z v o d e duik o s t a n e
u zemlji. K o d svih lepirnjaa m o r a m o misliti na to
da o n e skupljaju duik s a m o do kraja c v a t n j e . Poslije,
k a d a s e o b l i k u j e p l o d , v i e t o n e i n e j e r pri o b l i k o
v a n j u p l o d a duik s a d r a n u k v r i c a m a na k o r i j e n j u
biva upotrijebljen za formiranje ploda. Zbog toga
e u z e m l j i z a o s t a t i s a s v i m mala k o l i i n a duika. N a
r a v n o , u z e m l j i e o s t a t i supstancija k o r i j e n j a , ali

Tko je dobar susjed graku? to se podnosi s grakom?

Graak je i z n i m n o d o b a r kao prva kultura iza

n e e s e z a d r a t i n i k a k a v d o d a t n i o r g a n s k i duik.
Stavljanje

graha kao pretkulture penici bila

koje slijede d r u g e . On je d o b a r p r e t h o d n i k za sve

je velika zabluda jer n a k o n njega u zemlji z a p r a v o

b i l j k e k o j e j a k o iscrpljuju t l o . L u k nije d o b r o s a d i t i

n e z a o s t a j e n i k a k a v duik. N o , t a j e z e m l j a i p a k j a k o

iza graka, d o k je za to i z r a z i t o p o g o d n a j a g o d a .

d o b r a za penicu, ali s a m o o n d a ako s m o r a n o uklonili

K a o s u s j e d u g r a k u d o b r o j e p o s a d i t i salatu, ali t o

ostatke m a h u n a r k i , to z n a i a k o s m o n a p r a v i l i b e r b u

treba uiniti u r a n o m stadiju n j e g o v a vegetiranja,

u stanju p o l u z r e l o s t i , p r i j e n e g o s e f o r m i r a o p l o d ,

jer m o r a m o v o d i t i rauna o t o m u da graak kad

k a d a d u i k jo nije p o t r o e n n a f o r m i r a n j e p l o d a

i z r a s t e p r a v i sjenu s a l a t i . Luk,

te ako smo pokosili d o v o l j n o visoko tako da zaostane

m e u t i m , ba nije

p o g o d n o saditi nakon graka.

jo d o v o l j n o materijala. Onda je to d o b r o .
Bob je, k a o i graak, v r l o p o g o d n o u z e l e n o m

Je li pogodno posaditi kupus zajedno s grakom?

Ja ne b i h i s t o d o b n o i m a o g r a a k u s u s j e d s t v u
s k u p u s o m n e g o bih graak p o s a d i o k a o p r e t k u l t u r u ,

stanju u k o p a t i u z e m l j u . D o b r o j e p o s i j a t i g r a a k
ili b o b i o n d a ih u p o l u z r e l o m stanju u k o p a t i u z e m
lju. T a d a i m a m o i z v r s n u p r e t k u l t u r u z a p e n i c u .

kao p r e t h o d n i k a kupusu. To se m o e . Kasni kupus

iza graka. Budui da graak daje v r l o mali prinos,
i m a s m i s l a n a p r a v i t i v e l i k e g r e d i c e z a g r a a k ta
ko da on n e m a m n o g o susjedstva koje njime biva

Kako svakodnevno zalijevanje djeluje na biljke u vrtu?

K a d a z a l i j e v a m , m o r a m s e p i t a t i to z a p r a v o
e l i m . S v a k o j d j e l a t n o s t i koju p r o v o d i m u v r t u m o r a

p r e t h o d i t i p i t a n j e : to z a p r a v o h o u t i m e p o s t i i ?

s a m o p o j e d i n u biljku j e r a k o j e n a p o v r i n i m o k r o ,

Nije m i namjera d a s a m o o t v o r i m slavinu, d a n a t o p i m

doi e puevi.

i onda z a t v o r i m slavinu. A k o tako radite, d o g o d i t

Za v e l i k i h vruina j a k o je d o b r o l a g a n o p r e k o p a t i

e se da e z b o g natapanja biljka formirati plitki

p o v r i n s k i sloj z e m l j e . T r e b a , dakle, k o p a t i s a m o

korijen j e r e postati lijena da svoj korijen poalje

povrinski, ne dirajui korijen biljke, tek t o l i k o da

u dubinu gdje ima vlage. A k o u m l a d o m razdoblju

zemlja na povrini m o e disati, a da se p r i t o m ne

rasta b i l j k e n e n a t a p a m , o s i m m o d a u i z r a z i t o su

p o t a k n e i s p a r a v a n j e tla. T i m p l i t k i m o k o p a v a n j e m

n o m r a z d o b l j u , k a k o b i h p o t a k n u o klijanje, k o r i j e n

p o s t i e m o d a j e p o v r i n a p r o p u s n a , ali d a s e n e

e rasti p r e m a d u b i n i g d j e ima v o d e . A p r i m i j e n i t e

ispari onaj dubinski sloj z e m l j e u koji urasta k o r i j e n .

li k t o m u g n o j iz roga, biljke e jo aktivnije rasti

V i d i t e k a k o se u t o m s u h o m r a z d o b l j u u z e m l j i

prema p o d z e m n i m v o d a m a i ne formirajui povrin

stvaraju p u k o t i n e k o j e siu v r l o d u b o k o . T o s u t z v .

sko korijenje svu svoju e n e r g i j u usmjeravat e na

k a p i l a r e . 1 kad biste na takvu p u k o t i n u stavili k o m a d

formiranje dubinskog korijenja. M o r a m o znati da

papira, vidjeli biste kako se on o v l a u j e . T i m e to

u p r o l j e e p o s t o j i o d r e e n o r a z d o b l j e kad biljka kao

povrinski o b r a u j e m o z e m l j u p r e k i d a m o kapilarnost,

d a z a s t a n e u rastu. T o m o e m o u o i t i n a p r i m j e r u

dakle, p o v r i n s k i m o b r a i v a n j e m tla kapilare se zatva

kukuruza koji e u r a z d o b l j u kad d o s e g n e

18-20

raju. T a j se p o v r i n s k i t a n k i sloj j o j a e sui i na

cm v i s i n e zastati u rastu te e svu e n e r g i j i usmjeravati

taj nain d o b i v a m o sloj koji zasjenjuje dubinske slojeve

na to da k o r i j e n ide u d u b i n u .

z e m l j e . On slui k a o zatita da u d u b i n s k i m s l o j e v i m a

Hoete li natapati vrt, morate postupati slino

koji s a d r e v l a g u n e d o d e d o j a e g i s p a r a v a n j a .

n a t a p a n j u u v r i j e m e kie i u z e t i t i h a u . A k o z a l i
jevate, ne smijete dopustiti da v o d a d o e samo u

I'osijao sam rotkvice,

ubrao ih samo nekoliko, dok su

p o v r i n s k e s l o j e v e tla n e g o d a d o p r e i u d u b i n u .

sve ostale imale dugako korijenje. Zato nisu stvorile okrugli

P r i m i j e n i m o l i sustav n a t a p a n j a i m i t i r a j u i kiu, z a

korijen?

to p o s t o j e p o s e b n e n a p r a v e , m o r a m o n a t a p a t i rijet

To znai da ih niste d o v o l j n o r a n o o k o p a l i , a

k o , ali o b i l n o , k a k o b i v o d a d o s p j e l a u d u b i n u , a

m o d a ste t o u i n i l i u p o g r e n o v r i j e m e j e r z n a t e

nikada esto i m a l o jer t i m e p o t i e m o rast povrinskog

da ima dana koji su p o g o d n i za o b l i k o v a n j e k o r i j e n a .

korijenja. A k o r e c i m o o d e m o na o d m o r , a nae su

Niste uzeli u o b z i r p r a v e dane za korijen.

biljke razvile samo povrinsko korijenje, o n e e na

sunoj zemlji p r o p a s t i .
Sadite li u v r t u , p r i m j e r i c e , m l a d e biljice salate,

Moete li nam to rei o pokrivanju tla travom, sijenom

ili slamom?

z a l i j e v a t e t e svaku p o j e d i n u salatu, a za v e l i k e sue

Z e m l j a se s v u d a g d j e je g o l a i g d j e na njoj nita

p o n o v n o ete ih zaliti o d m a h sljedeeg dana. To

n e r a s t e n a s t o j i p o k r i t i . K a o d a s e b o j i d a e kia

t r e b a i n i t i ranije, d o k jo nije j a k o t o p l o . Ni tada,

isprati t l o . P o s v u d a g d j e m i n e t o r a d i m o , o b r a u j e

m e u t i m , nije d o b r o p o l i j e v a t i c i j e l u p o v r i n u n e g o

m o , k o p a m o i t d . z e m l j a nastoji d a s j e m e n j e to p r i j e

proklija, kao npr. k o d k a m i l i c e , kako ne bi ostala

D o b r o je staviti suho sijeno ili suhu slamu, stoga

gola. Pojava stalnog, trajnog zelenila u p o l j o p r i v r e d i

to je rije o zatiti, o sjeni koju na taj n a i n s t v a r a m o

i u p r i r o d i o m o g u a v a m n o g o v e e iskoritavanje

z e m l j i . Svaki biljni p o k r o v z n a i o s j e n a v a n j e z e m l j e

S u n e v e e n e r g i j e i b o l j e o b l i k o v a n j e biljaka. A svaka

j e r se isparavanjem p o d njime zemlja ovlauje. P o k r o v

biljka koja raste n a tlu h r a n a j e o n i m i v o t i n j i c a m a

postaje v l a a n o d o z d o . Tu se stvara plijesan i kad

koje i v e u zemlji. N a r a v n o da je d o b r o ako zemlju

s e taj

uvijek d r i t e p o k r i v e n o m . Sasvim j e s v e j e d n o koju

ispod njega t a k o e r je vlana. N o u d o l a z e kine

o r g a n s k u supstanciju rabite. P r i t o m , m e u t i m , uvijek

g l i s t e , o d v l a e taj p l j e s n j i v i d i o p o k r o v a u d u b i n u

postoji mala opasnost od razmnoavanja p u e v a .

Kako se obraniti od pueva?

suhi

materijal zapljesnivi, povrina zemlje

gdje im slui za hranu.

Kako visok mora biti taj sloj?

Onaj tko se boji p u e v a i tko bi p u e v e najradije

O v i s i o t o m e to e l i t e . Rua v o l i d e b l j i p o k r o v

unitavao t o p o m , uvijek e ih imati m n o g o . M o r a t e

i b i l o bi d o b r o da joj d a t e nasjeckanu koru od d r v e t a .

z n a t i da e za s v a k o g u b i j e n o g p u a u v r t d o i cijela
obitelj na p o g r e b svojega pua, j e r postoje k a r m i n e .

Je li dobro

Iza s v a k e s m r t i p u e v i s e skupljaju k a o n a k a r m i n e ,

Svi ostaci z e l e n i l a iz v r t a su d o b r i , a d o b r a je

usitnjeno granje?

a na t i m k a r m i n a m a za njih ima k o l a a . To je salata.

i kora od d r v e t a iz p i l a n e . U p i l a n i kad se o g u l i

T i s u e se l j u d i p o k u a l o o b r a u n a t i s p u e v i m a na

d r v o ostaju ostaci k o r e , i t o j e d o b r o . I m a t e l i m a l i n e ,

tisuu r a z l i i t i h n a i n a i d r a t i ih u ahu. u o s a m

m o e t e n a n i j e t i t o l i k o s l a m e d a n e m a t e k o r o v a . Isto

od n e k i h e n a k a k o su d o l e u v r t i r e k l e p u e v i m a :

tako i p o d ribiz m o e t e staviti debeli sloj. U vrtu

Dajte i m e n i k o m a d i v r t a . I zaista, p u e v i su im

u kojem uzgajamo j e d n o g o d i n j e biljke m o e m o staviti

p r e d a l i p o l o v i c u vrta. Rije je o j e d n o j p o b o n o j elji.

t a n k i s l o j k a k o b i s m o i m o m o g u i l i d a k r o z taj s l o j

Ali gospoda Maria Thun nam je preporuila da

p r o d r e zrak, jer o n e nemaju d u b o k o korijenje. Ja

bi tlo trebali pokuati tretirati k r e m e n o m iz roga

k a e m : t o l i k o tanan sloj k o l i k o je m o g u e i isto t o l i k o

k a k o b i s m o m u p r i v e l i s n a g e svjetla, j e r z n a m o d a

d e b e l i sloj k o l i k o j e m o g u e , o v i s n o o v r s t i b i l j k e .

p u e v i ne trpe svjetlo. Zato nam je savjetovala da

u l i s m o d a j e d n o g o d i n j e b i l j k e t r e b a j u tanji s l o j .

r i t m i k i p r s k a m o t l o u v r t u i t o t a k o d a s e tri d a n a
za r e d o m ujutro o k o osam sati zemlja prska p r i p r a v k o m
k r e m e n a i z r o g a , koji s e m i j e a o j e d a n sat, k a k o j e
r e e n o . T o j e d o b r o initi ujutro u o s a m sati, o d n o s n o
to j e r a n i j e m o g u e .

Kad je rije o maliranju,

svjeu ili suhu travu?

to

treba

primijeniti

za

prskanje protiv pueva?

Za prskanje p r o t i v p u e v a Maria T h u n je pre

p o r u i l a da se p r i m i j e n i k r e m e n iz r o g a s m a l o v e i m
zrncima.

treba li na zemlju slaviti

Moemo li primijeniti kremen

tlo nismo poprskali gnojem

iz roga?

iz roga ako prije

toga

A k o p r i m j e n j u j e m o taj p r i p r a v a k , m o r a m o s i

u suhi t r e s e t i o n e o n d j e o s t a j u p o h r a n j e n a d o k ih

kao uvijek p o s t a v i t i pitanje: Zato t o inimo? M o r a m o

ne z a t r e b a m o . V a d e se u p r o l j e e i v e i n a ih se t a d a

znati kako djeluje o n o to p r i m j e n j u j e m o . Stoga m o e

potroi. Gnoj iz roga m o g u upotrijebiti vie puta

mo prskati bez o b z i r a na to to je b i l o prije i to

jer ujesen u ga o p e t p r i m i j e n i t i kako bih m o g a o

e biti poslije. 1 to ne samo d i o vrta n e g o cijeli vrt.

s a d i t i i sijati. O n s e p r i m j e n j u j e n a s v e t o s e s a d i

Sadraj j e d n e v r e i c e od 15 g k r e m e n a d o v o l j a n

ujesen: j a g o d e , stabla, g r m l j e itd. A k o m i n e t o o d

je za prskanje 1 ha z e m l j e to z n a i da se 1 g mijea

njega p r e o s t a n e , m o g u p r i m i j e n i t i s l j e d e e g p r o l j e a .

N o , j a s i u j e s e n p r i p r e m a m n o v i g n o j i z r o g a koji

10 litara v o d e , to je d o v o l j n o za p o v r i n u od
2

2 0 0 0 m - i to se, kako p r e p o r u u j e M a r i a T h u n , prska

tri d a n a z a r e d o m , r a n o u j u t r o .

u k a p a m u z e m l j u k a k o b i h ga u p r o l j e e o p e t m o g a o
iskopati i u p o t r i j e b i t i . A za n e k o l i k o g o d i n a v i d j e t
e se koliko ga t r e b a m o proizvesti. Gnoj iz roga ne

Moe li se to uiniti za presadnice paprike i rajice

b i t r e b a l o drati dulje o d j e d n e , najvie d v i j e g o d i n e .

K r e m e n i z roga, m e u t i m , m o e m o sauvati d v i

koje su odrasle u stakleniku i koje su zastale u svojemu rastu?

Moe li se

flancima

paprike ili

rajice

koji

su

odrasli

plasteniku i zaostali u rastu pomoi da bolje rastu?

M o r a t e d o d a t i g n o j iz roga, o v i s n o o t o m e jesu
li biljke j o uvijek u p l a s t e n i k u . M o d a s v a i m k o m -

j e , tri ak e t i r i g o d i n e . K r e m e n koji n a m p r e o s t a n e
m o e m o p o n o v n o s t a v i t i u r o g p r e k o ljeta i u k o p a t i
ga u z e m l j u kako b i s m o pojaali k o z m i k o d j e l o v a n j e ,
odnosno

djelotvornost toga pripravka.

p o s t o m n e t o nije u r e d u j e r u k u p l j e n o m k o m p o s t u
esto ima m i n e r a l n o g g n o j i v a . Stoga j e v a n o d a k o m

Kako u

p o s t n a p r a v i t e sami.

znati kada moram prihranjivati kukuruz?

treba p o p r s k a t i

A k o n e m a t e ivotinje, m o e t e napraviti biljnu

p r i p r a v k o m gnoja iz roga. Pokuajte u prvoj g o d i n i

gnojnicu. T o m biljnom gnojnicom moete postii

napraviti o t o p i n u kako je r e e n o i njome prskati biljke.

o b o g a e n j e tla d u i k o m . N o , k a d a e t e t o u i n i t i

Biljke, d a k l e ,

m o r a t e znati sami, jer vi najbolje znate to je bila

Treba li prskati izravno na tlo ili i po biljkama?

pretkultura,

0 t o m e smo ve g o v o r i l i . Uvijek morate imati

sastojaka p r e o s t a l a od p r e t k u l t u r e i k o l i k o ste stavili

koja j e k o l i i n a d u i n i h i o r g a n s k i h

na u m u t o z a p r a v o h o e t e p o s t i i s t i m p r i p r a v k o m .

komposta. Preporuujem v a m da s posljednjim oko

p a v a n j e m kukuruza posijete bijelu djetelinu, j e r bijela

Gube li s vremenom pripravci svoju vrijednost?

djetelina koja raste s k u k u r u z o m u svojoj kasnijoj

Da. R o k n j i h o v a trajanja r a z l i i t j e z a s v a k i p r i

fazi

p r a v a k . P r i m j e r i c e , g n o j iz r o g a d o b i v a se u p r o l j e e .
Mi sada v a d i m o g n o j iz roga kako b i s m o zatitili
r o g . V i d j e l i ste o n u k u g l u . O v o j e sa.raj u z e t i z
etiriju r o g o v a . M a l o ga i z m i j e s i m o i oblikujemo
kuglu. Te kugle v e l i i n e teniske l o p t i c e stavljamo

rasta

kukuruzu

daje

potrebnu

koliinu

dui

ka. S i j a n j e m b i j e l e d j e t e l i n e t a k o m o e t e p o s t i i d a
kukuruz ne z a u z i m a o v o najdonje mjesto na slici,
n e g o da se p o d i g n e navie. Zasluga bijele djeteline
jest da u n o s i k u k u r u z u v i u sferu m e d u b i l j k e k o j e
su p r o i z v o a i humusa.

masa na tlu

r a s p a d n e i da se p r i t o m stvori n o v a

k o l i i n a duika. Gljivice se u 98 p o s t o k o l i i n e sastoje

K o m p o s t n i

pripravci

o d m o k r a e v i n e , koja j e z a p r a v o duini spoj. M i k r o

o r g a n i z m i iz z e m l j e p r e l a z e u tu supstanciju i p o n o v n o

Govorili smo o zatitnim pripravcima u bioloko-

je u v l a e i u z e m l j u , od nje stvaraju h u m u s . N a j b o l j i

-dinamikoj p o l j o p r i v r e d i . Rekao sam da poljopriv

humus je i z m e t kine gliste. O n o to glista ini u

r e d n i k koji radi neto to nije p r i r o d n o uvijek na

z e m l j i m i k a o p o l j o p r i v r e d n i c i h o e m o p o n o v i t i gra

neki

nain naruava

harmoniju prirode.

dei kompostne kupove. Pritom m o r a m o postupiti

Rudolf Steiner nam je d a o upute o tomu kako

t a k o d a u k o m p o s t n o m k u p u d o e d o stvaranja glji

s e o d r e e n e l j e k o v i t e biljke u p o t r e b l j a v a j u z a i z r a d u

vica, da sve te o r g a n s k e tvari strunu i tako s t v o r e

kompostnih pripravaka. Ti se kompostni pripravci

n o v u hranu za zemlju.

sastoje

od:

cvijeta

cvijeta

kamilice

koprive

{Urtica

robur L

syn

acum
nalis).

stolisnika

{Chamomilla
dioica),

kore

Q. pedunculata),

officinale)

cvijeta

{Achillea

officinalis),

millefolium),

itave

hrasta lunjaka
cvijeta

valerijane

biljke
(Quercus

maslaka
(Valeriana

(Tarax
offici

Oni ine kompoziciju i neizbjeno suovise

j e d n i s d r u g i m a p o p u t niza t o n o v a u tonskoj ljestvici.

Pripravci se rade uz primjenu o d r e e n i h ivotinjskih
o v o j a . T o su: m j e h u r j e l e n a , c r i j e v o g o v e d a , g o v e d a
p o t r b u n i c a i l u b a n j a n e k e d o m a e i v o t i n j e . Sada
sam ih s a m o i m e n o v a o , a p o s l i j e u o njima g o v o r i t i
opirnije.

N o , ta kompostna hrpa u gospodarstvu p r i r o d e

z a p r a v o j e n e t o n e p r i r o d n o . K a k o e t o to j e n e p r i
r o d n o utjecati na nau ekologiju? Nije p r i r o d n o da
lie koje pada na zemlju bude p o b r a n o i stavljeno
na hrpu. O n o ostaje leati na zemlji, p r o i m a se
m i k r o o r g a n i z m i m a koji z a t i m bivaju uvueni u zemlju.
T a k v o j e stanje

zapravo

stanje b o l e s t i ,

to u b r z o

m o e m o u o i t i . Jer, a k o j e o t p a d n i m a t e r i j a l p r e s u h ,
on se z a p l j e s n i v i , p o s t a j e p r e v r u i i z g a r a , a a k o
je premokar,

ima p r e m a l o zraka pa

istrune.

Oba

ta stanja su stanja b o l e s t i . Stoga, s l a e m o li k o m p o s t ,

m o r a m o v o d i t i rauna o t o m u da u njemu s t v o r i m o

Juer sam v a m n a v e o d v a b i o l o k o - d i n a m i k a

o d r e e n e o d n o s e . Za to nisu p o t r e b n a mjerenja, to

p r i p r a v k a . T o s u g n o j i z r o g a i k r e m e n i z r o g a . Oba

se j e d n o s t a v n o m o e nauiti vidjeti i osjeati. P o t r e b n o

p r i p r a v k a p o m a u biljci u rastu g l e d e i z g r a d n j e t v a r i

j e suhi m a t e r i j a l i z m i j e a t i s

i kvalitete.

s e slama, d r v o , o t p a c i p o v r a . N i k a d a i h n e stavljajte

N a k o n to b i l j k u p o a n j e m o ili p o b e r e m o p r e ostaju biljni ostaci.

p a d a j u na t l o ,

U s l o b o d n o j p r i r o d i ti ostaci

o n d j e se sue i s t v a r a j u na z e m l j i

p o k r o v p o p u t k o e , koji u s e b e p r i m a v l a g u t o s e
i s p a r a v a i z tla, b i v a o v l a e n .

mokrim.

Pomijeaju

u slojevima ve uvijek izmijeane.

P r i t o m imajte na umu da u j e d n o j k o m p o s t n o j
h r p i m o r a biti 5 0 p o s t o s u h o g m a t e r i j a l a , 2 5 p o s t o
zranog i 25 posto v o d e n o g elementa. Nadalje, o d n o s
m a s e koja s a d r i d u i k i o n e s u g l j i k o m t r e b a b i t i

Na svakoj o r g a n s k o j supstanciji, kada se n a n o v o

10-20 p r e m a 1 . T o z n a i d a 1 0 d i j e l o v a m a s e k o j a

o v l a i , stvaraju se gljivice. N j i h o v a je zadaa da se

s a d r i ugljik ( s l a m a , d r v o ) t r e b a i z m i j e a t i s j e d n i m

dijelom gnoja koji takoer ima sastojke ugljika, ali

tono iznad njega, zabosti kolac. A kada doem do

se uzima kao preteiti nositelj duika. Budui da

tog mjesta, zapoinjem s "arheolokim" radovima.

su u kompostu potrebni i mineralni sastojci, u njega

U pomo uzimam licu, a imam i prste. Kada doem

unosimo i dio zemlje.

do crne zemlje koja je preostala od vree, znam

Da bi se procesi pretvorbe u kompostu odvijali

da sam doao do vree, a iza nje se nalazi moj sto-

to harmoninije, Rudolf Steiner nam je poklonio

lisnik. I njegova e masa biti natrula i potamnjela,

tzv. kompostne pripravke.

ali u veini sluajeva on zadrava svoju srukturu.

Kad izvadim tu masu, imam gotov pripravak. Za

Prvi se sastoji od cvijeta stolisnika. Cvijetovi

stolisnika beru se potkraj ljeta, dok su u fazi ocvjetavanja, i uvaju se sasueni do proljea.

gotov su pripravak, dakle, potrebne dvije godine

razmiljanja.
Kako bih sauvao g o t o v pripravak, moram ga

U proljee uzimamo mokrani mjehur od crvenog

konzervirati. Za to postoje dvije mogunosti. Mogu

jelena i u njega stavljamo cvjetove. Prije punjenja

ga konzervirati u vlanom stanju u kakvom sam

moramo ga namoiti kako bi bio mekan i podatan.

ga iskopao iz zemlje ili tako da njegovu masu osuim

Zatim ga objesimo na sunce i ostavimo do polovice

u hladu. Mogu ga suiti u suhoj sjeni. Sauvam li

rujna. Ostaje vani i po suncu i po kii, preputen

ga vlanim, on e istrunuti stvarajui male mrvice

djelovanju svih atmosferskih pojava, a ujesen ga

humusa. Tako sam dobio pripravak koji e djelovati

skidamo i ukapamo u zemlju.

u humusu.

Moram paziti da mi mjehur ne pojedu mievi,

No, sauvam li ga u suhom stanju, postupam

to p o s t i e m p o m o u grana b a z g e . Mievi o i t o

poput apotekara koji svoje ljekovito bilje uvaju u

ne podnose bazgine grane dok traje proces njihova

suhom stanju. Djelotvornost ovoga pripravka, meu

raspadanja,

tim, zapoinje tek onda kad ga se stavi u kompost,

truljenja. A k o , dakle,

oko mjehura

s t a v i m o v r e e s granama b a z g e , mievi ga nee

dirati.
U proljee, neposredno nakon Uskrsa, mjehur
vadimo iz zemlje. Kako bih ga mogao pronai, moram

u vlagu.
Budui da Rudolf Steiner nije decidirano rekao
mora li se taj pripravak uvati u suhom ili vlanom
stanju, o tomu postoje razliita miljenja.

dobro zapamtiti mjesto na kojemu sam ga zakopao

Moj prijatelj u Australiji uva ga u vlanom

jer je malen i ako ga ukopam na 30 cm dubine,

stanju te ga kao gotov pripravak stavlja u kompost.

bit e mi ga teko nai, a sam e mjehur dotad ve

Nas smo dvojica prijatelji, ali se prepiremo na znan

potpuno istrunuti.

stvenom podruju. Ja sam vrsto uvjeren kako je

Da bismo ga mogli nai, ukapamo ga u jutenu

ispravno da se taj pripravak uva u suhom stanju.

vreu. I vrea e istrunuti, ali e u zemlji ostaviti

No, ve se i u tome nazire duhovna sloboda koja

tamnu, crnu strukturu poput humusne mase. Kako

vlada i mora vladati na podruju bioloko-dinamike

vadei masu ne bih presjekao mjehur, u zemlju u

poljoprivrede. Tu, dakle, ne postoje dogme.

P o d r o b n o sam vam opisao kako se priprema

navuem na tu cjevicu i vrsto ga drei u njega

pripravak od stolisnika. To sam uinio zato to se

naguram kamilicu. Tako dobivam crijeva punjena

i svi ostali kompostni pripravci pripremaju na slian

kamilicom. Ostavljam ih nekoliko dana da se osu

nain.

e dok crijeva ne poprime malo konatu strukturu.

Sljedei je pripravak onaj od kamilice. On se

sastoji od cvijeta kamilice koja se bere ljeti u fazi
kada prelazi u cvijet, dok sam za stolisnik rekao
da se bere u fazi ocvjetavanja. Ujesen se kamilicom
pune kravlja crijeva.

prije opisao.

Nakon toga ih ukapam kao i stolisnik, kako sam

Za pripremanje sasvim male koliine dovoljan
mi je lijevak kakvim se koriste mesari. Slian lijevak
moete dobiti ako plastinoj boci odreete dno.
Za pripremanje vee koliine imam lijevak koji

Ovdje imam kravlja crijeva koja su konzervirana

se rabi u vinogradarstvu i jedan drveni bat kojim

prije godinu dana jer sam ve tada znao da e krave

guram kamilicu u crijevo. Kada su crijeva napunjena

biti zabranjene. To je dovelo do toga da vie nigdje

i nakon to su se osuila te postala malo konata,

ne m o e m o nabaviti kravlja crijeva koja je inae

skidam ih i ukapam u zemlju.

vrlo lako dobiti odete mesaru i zamolite ga sva

U proljee vadimo crijeva iz zemlje. Kod iskapa

tanka crijeva zaklanih krava. Ne treba ih prati ni

nja e opet biti potrebno ono to zovem arheolokim

izokretati. Moramo uzeti zranu pumpu, zatvoriti

radom jer sada imamo dragocjen proizvod. Otvaramo

crijevo s jedne strane, napuniti ga zrakom i zatvoriti

crijeva, kamilicu suimo u sjeni i spremamo je u

s druge strane. Takva crijeva ne smiju doi u doticaj

spremite.

s v o d o m . Ovako napuhana objesimo ih na konopac

Pripravak emo pohraniti u glinene posude ili

za rublje i ostavimo da se sue. Moraju se potpuno

vreve koje smo sa svih strana zatitili tresetom. Tre

osuiti. Naveer ih ostavljamo neto dulje vani kako

set spreava da pripravci ne zrae van svoju energiju.

bi na sebe navukla malo vlage da ih moemo sloiti,

jer ako ih slaemo suha, ona e puknuti. Moraju,

Trei je pripravak onaj od koprive. Njemu, zau

dakle, primiti neto od veernje vlage. Zatim trebamo

do, nije potreban nikakav ovoj. Rudolf Steiner govo

probuiti rupicu kako bismo iz njih istisnuli sav

ri o koprivi kao o jednoj od najvanijih biljaka u

zrak. Stavljamo ih u plastine vreice i pohranjujemo

poljoprivredi.

ondje gdje nema muha ni moljaca. Mi smo ih kao

Kopriva se bere ranim jutrom u vrijeme cvatnje.

perfekcionisti vakumirali i zatim stavili u limenu

Putamo je da preko dana malo uvene. Zatim isko

kutiju kako ne bi doli moljci. U kutiju smo nakapali

pamo jamu koju o b l o i m o tresetom. Naveer polu-

malo eterinih ulja.

uvenulu koprivu stavljamo u jamu i pokrivamo je

Sredinom rujna uzimam svjee crijevo ili ponov

vreom. Na to stavljamo komadie daica i na njih

no navlaim ono koje sam osuio i jednu cjevicu

sloj treseta debljine 10 cm, a kako bi se on sauvao,

koja m o e biti plastina, limena ili slino. Crijevo

prekrivamo ga slojem zemlje. Zakopam li koprivu

u slojevima, kao to sam o p i s a o , sljedee u g o d i n e

Nakon

toga

ukapamo

lubanju u mulj

nastao

(jer k o p r i v a treba ostati u z e m l j 365 d a n a ) d o b i t i

t r u l j e n j e m bilja. Za to n a m je p o g o d n a v o d a koja

s a m o v r l o t a n k i sloj g o t o v o g p r i p r a v k a .

d u g o stoji. A k o to n e m a m o , a i m a m o p r o b l e m a sa

Nagodinu p o n o v n o u vrijeme dok kopriva cvate

s u s j e d i m a ili sa p s i m a , r u p u s b i l j n i m m u l j e m m o e

p o k o s i m o n o v u k o p r i v u . Onu koju s m o ukopali p r o l e

m o n a p r a v i t i p o k r a j k u e i l i staje. M o e m o u z e t i

g o d i n e i z v a d i m o , m a l o p o p r a v i m o jamu, o p e t doda

okruglu betonsku cijev dugaku otprilike

l m koja

m o n e t o s v j e e g treseta, o s t a v l j a j u i onaj stari koji

i z g l e d a kao p r s t e n . N a n j e z i n o d n o s t a v l j a m o i l o v a u

je i dalje u p o t r e b l j i v , a k o p r i v u koju smo i z v a d i l i

i p u t a m o da u nju s k r o v a k r o z o l u k c u r i k i n i c a .

s t a v l j a m o n a s u e n j e . T a s e k o p r i v a sui

nekoliko

i t a v u g o d i n u u nju u b a c u j e m o b i l j k e , p u t a m o d a

d a n a s v e d o k s e p o t p u n o n e osui. Z a t i m n j o m e pu

i s t r u n u k a k o bi se s t v o r i o m u l j , a u taj m u l j z a t i m

n i m o glinenu posudu i sve zajedno stavljamo u veu

u k a p a m o lubanju. U p r o l j e e lubanju v a d i m o i z m u

kutiju ispunjenu t r e s e t o m .

lja, i z nje i z v a d i m o h r a s t o v u k o r u i i m a m o g o t o v

D a k l e , svi p r i p r a v c i

g l i n e n i m p o s u d a m a stavljaju se u k u t i j e i s p u n j e n e

pripravak.

tresetom.

B i t n o j e d a m u l j b u d e b i l j n o g p o d r i j e t l a , ali
nije

etvrti bioloko-dinamiki pripravak pripravlja

bitno

od

kojih se biljaka

sastoji.

njega se

m o e staviti sav k o r o v , b i l o kakvi biljni ostaci. M o e

se od hrastove kore. Rije je o v a n j s k o m , p o v r i n s k o m

mo otii na kakvu baru ili p o t o k gdje ima v o d e n i h

d i j e l u k o r e o d 5 0 d o 100 g o d i n a s t a r o g a h r a s t a lu

b i l j a k a i m u l j a i taj m u l j s t a v i t i u n a u r u p u .

njaka. M o r a m o p a z i t i d a sloj k o r e k o j i u z i m a m o n e
b u d e p r e d e b e o kako ne b i s m o otetili stablo. Pitat

U kojem poloaju

e m o u m a r e koje e se d r v o ruiti i s m i j e m o li uzeti

Lubanju u k a p a m o u p o l o a j u u k o j e m je bila

n j e g o v u k o r u . T u e m o k o r u usitniti n a v e l i i n u zrna

ukopati lubanju?

na ivoj ivotinji.

penice kako bi bila spremna za uporabu.

S v j e o m h r a s t o v o m k o r o m i s p u n j a v a m o lubanju

treba

P u t a m o da k i n i c a c u r i u taj m u l j i p a z i m o
da

lubanje

njime b u d u

potpuno prekrivene.

Ako

n e k e d o m a e i v o t i n j e . Nije n u n o d a t o b u d e g o v e d o ,

n e m a m o d o v o l j n o mulja, m o e m o g a d o n i j e t i jo

n o m o r a b i t i upljina u k o j o j s e n a l a z i o m o z a k n e k e

jer v a n o je da lubanje budu p o t p u n o p r e k r i v e n e .

d o m a e ivotinje. Sve o t v o r e koji su e v e n t u a l n o nastali

R u p a u k o j o j se n a l a z i l u b a n j a ne m o r a se z a t v a r a t i ,

p u c n j e m treba z a t v o r i t i g l i n o m . V a n o je da se u

osim ako i m a m o malu djecu koja bi je igrajui se

tu upljinu u kojoj se n a l a z i o m o z a k d o b r o utisnu

m o g l a iskopati. T a d a treba n a p r a v i t i p o k r o v , p r e p r e k u

d i j e l i i k o r e k a k o b i bila d o kraja i s p u n j e n a . A k o

koja e s p r i j e i t i d j e c u d a d o d u d o nje.

n a m prsti nisu d o v o l j n o jaki, m o e m o s e p o s l u i t i

P o t r e b n o je napraviti i o d v o d , kako bi suviak

d r v e n i m b a t i e m kako b i s m o koru d o b r o utisnuli

v o d e m o g a o slobodno otjecati. Da se voda ne bi

u upljinu. P r i m i j e t i m o li da djelii k o r e n e g d j e i z l a z e

z i m i smrznula, p r e k o rupe m o e m o staviti p o k r o v

van, te e m o pukotine zaepiti glinom.

o d s l a m e koja e s p r i j e i t i d a s e n e s t v o r i p r e d e b e o

sloj leda na p o v r i n i . Pri j a k o velikoj h l a d n o i m o e m o

p r i p r a v k e , p a z e i p r i t o m d a rupa koja j e o s t a l a k a d

iz rupe izvaditi neto v o d e .

s m o sastavili k r a j e v e p o t r b u n i c e u v i j e k b u d e o k r e
nuta p r e m a d o l j e . I n a e , k o d j a k e kie, k a d a r a z i n a
pripravak

v o d e raste, v o d a b i m o g l a k r o z r u p u ulaziti o n d j e

Maslaak b e r e m o u

gdje se nalazi maslaak. O k r e n e m o li je, m e u t i m ,

s v i b n j u , i to u s t a d i j u k a d n j e g o v i c v j e t i i j o n i s u

p r e m a d o l j e , ako se razina v o d e i d i g n e n a k o n to

p o t p u n o o t v o r e n i , d o k se u sredini cvata nalazi jo

o n o p a d n e , v o d a e iscuriti. Z b o g z a o s t a l e v o d e d o l o

j e d a n s n o p i n e r a s c v a l i h c v j e t o v a koji i z g l e d a k a o

bi do kiselog vrenja pa b i s m o d o b i l i silau,

krunica. Z n a m o da se n a v e e r cvjetovi maslaka zatva

n e e m o . 1 silaa je p r i p r a v a k , ali nije d o b a r .

Sada

prelazimo

na posljednji

k o j i s e p r i p r e m a o d maslaka.

suhi

a to

raju, a u j u t r o o p e t o t v a r a j u . C v j e t o v e b e r e m o u j u t r o

U proljee iskapamo kugle. Tu n e m a m o arheo

kada se rascvatu, ali d o k j o u s r e d i n i imaju krunicu.

l o k i h p r o b l e m a , ali i m a m o p r o b l e m a s m i e v i m a

Takvim cvjetovima samo o t k i n e m o glavice i nekoliko

koji v o l e m a s n o i u i v a j u j e d u i c v j e t o v e m a s l a k a .

ih dana suimo na suncu kako bi izgubili to vie

Uz p r i p r a v a k im je fino t o p l o i tu m o g u p r a v i t i gni

vlage. Ne d a m o im priliku da dokraja procvatu jer

j e z d o . Ve nam se nekoliko puta d o g o d i l o da su

u s u p r o t n o m i m a m o l a m p i o n e . Na suhim se cvjeto

nam se mievi ugnijezdili uz pripravak. Stoga e m o

v i m a m o r a j u v i d j e t i u t e l a t i c e . Oni n e smiju p r i j e i

i ovaj p r i p r a v a k okruiti granama b a z g e , jer baz-

u sjeme.
Ujesen, u rujnu osuene c v j e t n e g l a v i c e stavljamo

gine grane trulei p r o i z v o d e miris koji se mievima

oito ne svia.
Ujesen e m o kugle i z v a d i t i iz zemlje i osuiti

u p o t r b u n i c u g o v e d a . Taj d i o nalazi mesar k a d o t v o r i

kravu. Susree se s v e l i k o m o p n o m p r e k r i v e n o m

ih u h l a d u .

tzv. m r e o m . To je d i o mezenterija. Preostali d i o

Za s v e p r i p r a v k e k o j i se u m a t a j u o o d r e e n e

m e z e n t e r i j a lei uz k r a l j e n i c u i d r i c r i j e v a u o d r e

o p n e v r i j e d i isto, a t o j e d a o p n e m o r a j u p o t p u n o

e n o m poloaju. U t o m se dijelu mezenterija nalaze

istrunuti jer i sami o v o j i p r i p a d a j u p r i p r a v c i m a .

limfni v o r o v i . On je kod svih ivotinja malo p r o e t

I m a m o jo j e d a n k o m p o s t n i p r i p r a v a k , p r i p r a v a k

masnim t k i v o m . Dakle, m a l o je mastan i m o e se

valerijane.

d o b r o primijeniti. Iz sredinje potrbunice i z r e e m o

od

kvadrat koji ima stranice o t p r i l i k e 25 do 30 c m .

z a u m i r e n j e ili k a o s r e d s t v o z a s p a v a n j e . P r i r a v a k

Sasuene c v j e t o v e maslaka i tu krpicu od p o t r b u n i c e

z a ljudsku u p o t r e b u d o b i v a s e o d k o r i j e n a , p o t i e

lagano

n a v l a i m o a j e m o d c v j e t o v a m a s l a k a ili

a j e m od i t a v o g maslaka, lia i c v j e t o v a .
N a v l a e n u k r p i c u s t a v l j a m o n a stol, a o d laga
n o n a v l a e n i h cvjetova n a p r a v i m o kuglu v e l i i n e

Valerijanu

m o e m o kupiti

kao

kapi

f o s f o r n e p r o c e s e i u z r o k u j u p o r a s t t e m p e r a t u r e krvi,
z a t o to f o s f o r n i p r o c e s i u n a m a p o d r a v a j u t o p l i n
ske p r o c e s e . P r i p r a v c i o d k o r i j e n a d j e l u j u , d a k l e ,
na t o p l o k r v n a bia.

djeje g l a v e i u m o t a m o je u krpicu. Sve z a j e d n o

Sok koji d o b i j e m o c i j e e n j e m c v j e t o v a v a l e r i j a n e

d o b r o o m o t a m o k o n c e m i u k o p a m o u tlo kao ostale

d j e l u j e na i v o t i n j e u z e m l j i i na b i l j k e . P r i t o m se

o s l o b a a t o p l i n a koja i n i z a t i t i n i o v o j . S t v a r a n j e
topline kao zatitnog ovoja u kompostu predstavlja
odreenu

toplinsku

zatitu.

N a k o n to s l o i m o k o m p o s t n i kup, p r e p a r i r a m o
ga sa s v i m k o m p o s t n i n i p o p r a v c i m a koje sam s p o m e
n u o , a k o j e s m o p o h r a n i l i u s u h o m stanju.
Ovaj posljednji, od valerijane,

primjenjujemo

t a k o da u v o d u s t a v i m o n e k o l i k o kapi v a l e r i j a n e ,
p r o m i j e a m o i t i m e prskamo kompostni kup. Naj
jeftinija

prskalica je metla.

Obilazimo

kompostni

kup i p r s k a m o ga p r i p r a v k o m .
V a l e r i j a n u b e r e m o u stadiju cvjetanja. C v j e t o v e
n a j b o l j e m o e m o usitniti s t r o j e m z a m l j e v e n j e mesa.
M o r a j u b i t i to j e m o g u e s v j e i j i . Smjesu s t a v l j a m o
u v r e u , a nju i z m e u d v i j u d a i c a koje o p t e r e t i m o
tako da iz

nje i s c u r i sok. T a k o i s c i j e e n i s o k o d

v a l e r i j a n e u l i j e v a m o u bocu koju z a t v a r a m o g u m e n i m
e p o m koji p o p u t k a p i c e o b a v i j a n j e z i n v r h . A k o
n e m a m o takav e p , b o c u m o e m o z a t v o r i t i p l a s t i n o m
v r e i c o m i uvrstiti je g u m i c o m . T a k a v je ep p o t r e b a n
s t o g a to s e u b o c i d o g a a v r e n j e m l i j e n e k i s e l i n e ,
pa bi m o g l a e k s p l o d i r a t i . N a k o n o t p r i l i k e est tjedana
p r o c e s stvaranja

mlijene

kiseline je zavren.

Na

p o v r i n i nastaje tanka k o i c a koju m o r a m o u k l o n i t i ,

a na d n u o s t a j e t a l o g .
Sadraj b o c e m o r a m o p r o c i j e d i t i . M o r a m o p a z i t i
da n a m se t e k u i n a ne p o m i j e a s t a l o g o m , to z n a i
da b o c u ne smijemo mukati prije n e g o l i smo tekuinu
p r o c i j e d i l i kroz c j e d i l o za aj. T a k v u g o t o v u bistru
tekuinu m o e m o sauvati

10 do 20 godina jer je

p o p u t v i n a to bolja to je starija. N a r a v n o , m o e m o
je i o d m a h u p o t r i j e b i t i .
T a l o g n e e m o baciti v e e m o ga p r v o g upo
t r i j e b i t i , j e r on se u b r z o p o i n j e raspadati i s m r d j e t i .

Valerijana ima jo j e d n o v r l o s i m p a t i n o dje

l o v a n j e . A k o j e p r s k a m o p o biljkama, o n e postaju
otpornije na hladnou. T a k o neto v r l o je v a n o
znati z b o g jagoda i l o z e . Ne z n a m postoji li kod
vas opasnost od n o n i h m r a z e v a kada cvate loza.
K o d nas s e t o d o g a a u v r i j e m e k a d l o z a p o i n j e
p u p a t i . T a d a j e p o t r e b n o n a p r a v i t i sljedeu o t o p i n u :
U 10 1 v o d e umijea se 2 c m 3 p r i p r a v k a koji se p o m o u
prskalice raspri p o biljkama f i n o p o p u t m a g l i c e .
Prskanje o v i m p r i p r a v k o m m o e p o m o i k o d h l a d n o e
i d o -5C. A k o t o i n i m o p r i l a g a n o m v j e t r u , o n e
tu m a g l i c u raznijeti f i n o p o p u t mirisa i n j o m e p r e k r i t i
biljke titei ih od mraza.
D o b a r seljak n a m i r i s a t e m r a z i p r i j e n o t o
p a d n e n o . Biljke j e d o b r o p o p r s k a t i n a v e e r p r i j e
pojave mraza, a ujutro se prskanje m o e p o n o v i t i .
Pritom t r e b a m o paziti da se biljke ne smoe. One
prskanjem

smiju p r i m i t i

samo

najfiniji

daak.

N a k o n to s m o p r i p r a v k e stavili u k o m p o s t i
nakon to smo poslije toga k o m p o s t p o p r s k a l i val e r i j a n o m , p o k r i v a m o ga.
M o r a m o imati na umu da je kompost i v o bie.
Organska t v a r koju s m o stavili u k o m p o s t najvrjedniji
j e m a t e r i j a l k o j i s a d r i s n a g e z a rast bilja.
Kako emo rasporediti pripravke u kompostu?
O v o je kompostni kup gledan o d o z g o .
U z i m a m o p r i p r a v k e i s t a v l j a m o ih u k o m p o s t .
K o l a c je alat koji a u t o m a t s k i nastaje u p o l j o p r i v r e d i .
Ne trebate ga kupovati jer ga ve imate. Obilazimo
k o m p o s t n i kup i k o l c e m u b a d a m o o t p r i l i k e d o sre
dine da u njemu n a p r a v i m o rupu. U z i m a m o neto
z e m l j e ili m a l o k o m p o s t n o g m a t e r i j a l a i m a l o p r i
pravka, k o l i k o m o e m o zahvatiti s dva prsta. Od

toga n a p r a v i m o kuglicu v e l i i n e m a l o krupnijeg zrna.

ih j e d n o g za d r u g i m stavljati

I z v a d i m b a t i n u i p u t a m o da k u g l i c a p a d n e u r u p u .

kupa. O v a j r e d o s l i j e d ima o d r e e n i s m i s a o . K o l i i n u

R u p u l a g a n o z a t v o r i m o i taj p o s t u p a k p o n a v l j a m o

ste r a z u m j e l i . O n o l i k o k o l i k o s t a n e u d v a p r s t a .

z a svaki p o j e d i n i k o m p o s t n i p r i p r a v a k . Svaki o d k o m postnih p r i p r a v a k a nosi o d r e e n i b r o j .

poevi od sredine

O v o j e p r i m j e r j e d n o g m a l o g k o m p o s t n o g kupa
npr. za vrt. Mi p r i p r a v c i m a pripisujemo sposobnost

A k o j e k o m p o s t n i kup dulji, o n d a uvijek p o n a v

d j e l a t n o s t i s n a g a k o j e nastaju z b o g p r o c e s a koji s e

ljamo r a s p o r e d u o b l i k u o v o g k v a d r a t a o d pet p r i p r a

odvijaju u i v o t i n j s k i m o v o j i m a . I z b o g toga jer je

vaka. Uvjebajte se da d r i t e p r s t e u o b l i k u r a s p o r e d a

rije o l j e k o v i t i m b i l j k a m a k o j e v e p o s v o j o j p r i r o d i

k o m p o s t n i h p r i p r a v a k a u k o m p o s t n o m kupu.

imaju o d r e e n e l j e k o v i t e snage t e s n a g e koje p o s t o j e

u biljkama tijekom procesa dozrijevanja p r i p r a v k a
bivaju pojaane p o m o u o v i h ovoja.
Ljekovite su biljke z a p r a v o biljke vieg reda.
Bioloki z n a m o da ljekovite biljke koje su lepirnjae
imaju sline c v j e t o v e . T o z n a i d a s u o n e iji c v j e t o v i
imaju o b l i k i v o t i n j e

razvijenije od npr.

trava,

katkad s e n j i h o v cvijet n e m o e r a z l i k o v a t i o d leptira.

P r i b l i i t e s e n e k o j biljci, m i s l i t e d a j e t o l i j e p i c v i j e t ,
a on o d j e d n o m o d l e t i .
To sam htio samo n a p o m e n u t i kako biste imali
na umu da m e d u biljkama postoje o d r e e n e razlike
s o b z i r o m n a stupanj n j i h o v a r a z v o j a . A k o g o v o r i m o
Prije svega m o r a m o v o d i t i rauna o t o m u da
svaki

pripravak stavljamo

rupu

pojedinano,

ne zajedno. Dakle, jedna rupa za jedan pripravak.

o djelatnosti snaga u p r i r p a v c i m a , m o r a m o si u svojoj

glavi p r e d o i t i kako o n e djeluju.
Postoji

slika k o j e s e

svi

v j e r o j a t n o sjeate iz

Pitali su me kakav razmak m o r a biti i z m e u poje

kole. U z m e t e li m a g n e t s d v a pola, plus i minus,

dinih kompostnih pripravaka. Pripravci mogu biti

stavite n a k o m a d p a p i r a p o k o j e m u ste p o s i p a l i sitne

m, o v i s n o o

k o m a d i e e l j e z a i m a l o p r o t r e s e t e , nastaje slika.

m a s i k o m p o s t a k o j u i m a m o n a r a s p o l a g a n j u . U ma

Ti se k o m a d i i eljeza nekako p o s l o e ; linearno i

l o m e vrtu pripravci e biti b l i e jedan drugomu,

n e l i n e a r n o . Rije je o m a g n e t s k i m silama koje si

u v e e m e biti udaljeniji, dok e na v e l i k o m poljo

t a k o m o e m o p r e d o i t i . Z n a m o d a o n e d j e l u j u , ali

p r i v r e d n o m imanju biti

ne z n a m o kako.

m e u s o b n o udaljeni od 20 cm do 2

nairoko rastegnuti.

K o m p o s t n i kup m o e b i t i d u g a a k i sto m e t a r a .

I s t o je i sa s v j e t l o m . U p a l i t e s v j e t l o i o n o g o r i .

A k o i m a m o tisuu metara d u g a a k k o m p o s t n i kup,

V i d i t e djelovanje elektriciteta, znate kako se p r o i z v o d i ,

p r i p r a v k e e m o r a s p o r e d i t i n e t o grublje. T a d a e m o

z n a t e i b r z i n u k o j o m putuje svjetlo, ali n e m a t e p o j m a

to je to z a p r a v o . Sve je teorija. Mi z a p r a v o r a d i m o
s neznanjem. T a k o i ovdje m o r a m o neto izmisliti
da si p r e d o i m o kako bi to m o g l o djelovati.

A odakle d o l a z e snage?
S n a g e su, n a r a v n o , s m j e t e n e u p r i p r a v c i m a ,
a s v e s n a g e na Z e m l j i imaju n e k u v e z u s k o z m o s o m .

G o v o r e i o p o l o v i m a i s n a g a m a , z n a m o da su

K a e m o da su pripravci u k o m p o s t n o m kupu p o p u t

oni u nekakvu m e u s o b n o m odnosu, nekakvom me

a n t e n a koje p r i v l a e snage iz k o z m o s a . to je antena,

u s o b n o m djelovanju. Kada je Rudolf Steiner pre

p o r u i o p o r e d a k p r i p r a v a k a u k o m p o s t n o m kupu,
o n n a m , d o d u e , n i j e r e k a o z a t o , ali j e r e k a o d a
se moraju rasporediti kao toke u o v o m obliku ( v i d i
s l i k u ) , a n e j e d n o s t a v n o r a s i p a t i . Sada s i p o m o u
m a t e m o r a t e p r e d o i t i d a s u o v e t o k e u k o j e ste
stavili p r i p r a v k e u n e k a k v o m o d r e e n o m m e u s o b
nom odnosu.

to, naravno, znate.

i t a v j e o v a j na p r o s t o r p u n r a z n i h v a l o v a i
m o r a m o im?X\ s a m o o d r e e n u a n t e n u d a b i s m o t e
v a l o v e m o g l i p r i m i t i i o n d a sluati g l a z b u ili v o
diti telefonski r a z g o v o r . Stavljanjem pripravaka u
k o m p o s t n i kup d o b i v a m o p r a v e antene.
U k o m p o s t n o m kupu pri njegovoj p r e t v o r b i
d o g a a j u s e p r o c e s i koji m e u s o b n o djeluju. N a v e s t
u kao p r i m j e r to se d o g a a
hrastove

p r i p r a v k o m od

kore.

Hrastova se

kora sastoji od

83

p o s t o kalcija

koji je o i v l j e n b i l j k o m . Znai da to o i v l j a v a n j e
nastaje z a p r a v o z b o g d j e l o v a n j a biljke. Lubanja n e k e
d o m a e i v o t i n j e ima najveu k o n c e n t r a c i j u kalci
ja u ivotinjskom carstvu. To znai da je poticanje
p r o c e s a u smjeru stvaranja biljke ili i v o t i n j e prisut
no u k o r i h r a s t a i te p r o c e s e h r a s t o v a k o r a n e k a k o
p r i v l a i u k o m p o s t n i kup. S p r i p r a v k o m od hrasto
v e kore z a p r a v o p o t i e m o p r o c e s e koji d o v o d e d o
Z n a m o d a k o z m o s ima o b l i k k u g l e . I z s p o z n a j e
da kod m a g n e t a postoje n e l i n e a r n e snage, o n o to
se d o g a a u k o m p o s t n o m k u p u u koji s m o s t a v i l i
p r i p r a v k e m o e t e si p r e d o i t i na sljedei nain, n a i m e ,
da svaki p r i p r a v a k sa svakim d o l a z i u o d r e e n i o d n o s .
D a k l e , i t a v j e k o m p o s t n i k u p s a m p o sebi p r o e t
o d r e e n i m l i n i j a m a snaga, a p r i p r a v c i imaju u l o g u
da unutar njega stvaraju r e d . Oni p r e n o s e naela
r e d a . I s k u s t v o j e p o k a z a l o d a k o m p o s t n i kup p r o e t
p r i p r a v c i m a gnjije b r e , bolje i h a r m o n i n i j e .

kalcifikacije.

g o s p o d i n Schwarz i v i o je u p r e d j e l u gdje b r e z a raste

V r s t e

k o m p o s t a

n j e g o v a

kao k o r o v . U z e o je b r e z o v e g r a n e i njima o b l o i o

u l o g a

j a m u koju j e n a z v a o b r e z o v o m j a m o m .

G o v o r i l i s m o o k o m p o s t n i m p r i p r a v c i m a i kako o n i
djeluju. Jueranje sam izlaganje z a p o e o pitanjem
to t r e b a m o iz hrane. O d g o v o r i l i ste da su to k o z m i k e

s n a g e , a njih u b i l j k e u n o s i m o p o m o u p r i p r a v a k a .

-50

cm

Biljke rastu n a i v o m e tlu, a t o j e t l o p r i p r e m

l j e n o z a rast biljaka p o m o u p r o c e s a truljenja k a k v i
se d o g a a j u i u k o m p o s t u . M i , m e u t i m , p o m o u
k o m p o s t n i h p r i p r a v a k a u p r o c e s truljenja h o e m o
unijeti k o z m i k e snage.

U tu se j a m u s t a v l j a i s t a k r a v l j a b a l e g a k o j a
se u njoj p r e p a r i r a . N a k o n d v a - t r i t j e d n a se p r e v r n e

Sada e m o g o v o r i t i o r a z n i m v r s t a m a k o m p o s t a .

i o p e t se p r e p a r i r a te se o p e t n a k o n dva-tri tjedna

P r v i j e o n a j n a j l o i j i , ali s e z b o g g o s p o d a r s k i h

izmijea i jo se j e d a n p u t p r e p a r i r a . Ovaj se p o s t u p a k

razloga najee upotrebljava u p o l j o p r i v r e d i . To

p o n a v l j a n e k o l i k o puta, a nakon tri mjeseca tako

je

tzv.

vode.

slame.

gnojnica,
Druga

dakle

je v r s t a

Tree

je

mjeavina

komposta

gnojnica,

izmeta,

mokrae

pripravljeni kompost spreman je za uporabu. Nakon

izmeta

t o s m o j a m u tri m j e s e c a p u n i l i k r a v l j o m b a l e g o m ,

raspadnutih

o n a e b i t i i s p u n j e n a d o 3/4. T a d a m o e m o s j e d n e

mjeavina

mjeavina

biljaka i vode. e t v r t a vrsta nastaje t z v . povrinskim

strane v a d i t i k o m p o s t , a s d r u g e strane stavljati u

kompostiranjem.

jamu novu balegu.

vrtlarstvu

je

esto

sluaj

da

na

i m a n j u n e m a n i k a k v i h i v o t i n j a . N a k o n svake e t v e

D a k l e , uvijek e m o v a d i t i z r e l i k o m p o s t , a n o v i

skupljaju se m r t v e o r g a n s k e tvari koje bivaju p r o b a v -

stavljati

ljene o d tla. T u masu z a t i m p r e r a u j u sitne i v o t i n j e

t r e b a m o preparirati p r i p r a v c i m a kao u k o m p o s t n o m

i crvi u zrnati humus.

k u p u ; uvijek i h t r e b a m o stavljati i s t i m r e d o s l i j e d o m

Budui da h o e m o da snage koje d o v o d e kom

Svaki

put sadraj

S t i m je p r i p r a v c i m a materijal u j a m i i n t e n z i v n o
p r e p a r i r a n . M o e se upotrijebiti i kao neka vrsta

pripravke raspodijeliti po cijeloj masi bez gnojnice,

c j e p i v a z a staju, z a g n o j n i c u i z a d r u g e k o m p o s t n e

Maria T h u n i Max Karl Schwarz r a z v i l i su p r i p r a v a k

kupove.

kravlje

balege

budui

mjesto.

da je t e k o

od

u kompostu i

ispranjeno

kao to ih stavljamo u k o m p o s t n i kup.

p o s t n i p r i p r a v c i s t o j e n a r a s p o l a g a n j u cijeloj o r g a n
skoj s u p s t a n c i j i

na

fladen.

Sve o v o vrijedi samo za b r e z o v u jamu.

Taj pripravak potjee s poetka o v e vrste poljo

Maria T h u n nastavila je razvijati ovu m e t o d u .

p r i v r e d e z a h v a l j u j u i M a x u K a r l u S c h w r z u koji j e

S m a t r a l a je da u m a s u koja se n a l a z i u b r e z o v o j

izmislio jamu obloenu b r e z o v o m korom. Naime,

jami

moraju

ui a t m o s f e r s k i

utjecaji.

P o z n a t i su procesi atmosferskih utjecaja na staro

m i s m o z a p r a v o k o m b i n i r a l i t a d v a n a i n a stvaranja

kamenje koje je i z l o e n o atmosferskim p r o m j e n a m a

komposta tako da smo u b r e z o v u jamu stavili sve

i rastu biljaka. Dakle, u rastu biljaka, kao i u atmosferi,

o n o t o g o s p o d a T h u n s t a v l j a u b a v u . Sada u toj

nastaju k i s e l i n e k o j e i z g r i z a j u k a m e n j e . T o j e j e d n a

jami m o e m o l o p a t o m p r e v r n u t i itavu masu i ne

vrsta utjecaja atmosferskih prilika.

m o r a m o se m u i t i s b a v o m . Ja s a m to u p o l j o p r i v

Druga je vrsta

m r a z j e r se u k a m e n j u skuplja v o d a k o j a se l e d i , a
l e d i r e n j e m rasprskava k a m e n j e . Postoje i neki d r u g i
utjecaji koji n a m a nisu b i t n i . P r i m j e r i c e , u p u s t i n j i

r e d n o m smislu p o j e d n o s t a v i o .
Fladen, kakav r a d i m o na Mausdorfu*

upotreb

l j a v a m o tako da ga m i j e a m o s v o d o m i o n d a ga

su to v j e t r o v i koji nanose pijesak na kamen i t i m e

p r s k a m o p o p o v r i n i k a o p o v r i n s k i p r i p r a v a k . Osobi

ga postupno mrve.

to je v a n o da ga ujesen n a n o s i m o na z e l e n u povrinu,

N a s najvie z a n i m a utjecaj a t m o s f e r s k i h p r i l i k a

na livade, na sjetvenu povrinu. V a n o je da to bude

na o r g a n s k e s u p s t a n c i j e k o j e t r u n u ili se raspadaju.

ujesen j e r s t i m p r i p r a v k o m e l i m o p o t i c a t i p r o c e s e

Stoga j e g o s p o d a T h u n p r e p o r u i l a d a s e r a z m r v l j e n i

truljenja, a ti su p r o c e s i truljenja i s t o d o b n o o n i koji

b a z a l t s t a v l j a u k o n c e n t r i r a n u m a s u i da se u nju

stvaraju

humus.

d o d a j e n e t o o d o i v l j e n o g kalcija. O n o to k a o o i v

P r i r o d n o nastajanje humusa odvija se ujesen,

ljeni kalcij m o e m o d o b i t i u n a e m kuanstvu jesu

do poetka z i m e i tada bi u njemu trebali biti pri

ljuske o d j a j e t a . N j i h s u i m o , s a m e l j e m o i h t a k o d a

p r a v c i . N i j e uvijek j e d n o s t a v n o p o s t i i d a p r i p r a v a k

dobijemo brano i zatim kompostu dodajemo nekoliko

bude pripremljen u pravo vrijeme.

grama

toga

brana.

U Mausdorfu smo razmiljali kako bismo spo

Gospoda Thun je napola ukopala drvenu bavu

menuti pripravak m o g l i konzervirati. Stoga s m o ga

u koju je stavila g n o j s b a z a l t o m i i z m r v l j e n i m ljuska

o s u i l i u sjeni, ali u sjeni k o j a je p r o z r a n a . O n d a

ma od jajeta i sve je to u samoj b a v i p r e p a r i r a l a

s m o g a samljeli. N a z i v a m o g a "Miiusdorfski upravlja

k o m p o s t n i r n p r i p r a v c i m a r a s p o r e e n i m k a o n a slici.

truljenja".

T o j e o s t a v i l a o t p r i l i k e mjesec d a n a d a sagnjije.

N a v e e r o d t e suhe tvari u z i m a m o 100 g , r a z m o -

N a k o n mjesec d a n a s v e j e i z v a d i l a , p r o m i j e a l a , sta

i m o je u v o d i jer je to u g l a v n o m organska tvar

vila natrag u bavu i opet preparirala kompostnirn

koja s e t e k o t o p i u v o d i . U j u t r o t o p o m i j e a m o s

p r i p r a v c i m a , uvijek s t i m p e t e r o s t r u k i m r a s p o r e d o m

v o d o m i onda trcaljkom nanosimo na zemlju.

p r i p r a v a k a i s o t o p i n o m v a l e r i j a n e na p o v r i n i . T a j

Bilo bi, n a r a v n o , m n o g o ljepe k a d a b i s e f l a d e n

je postupak ponavljala tri-etiri puta. Nakon toga

m o g a o u p o t r i j e b i t i u stanju u k a k v o m jest, ali 1 0 0

j e fladen, p r i p r a v a k p r e m a r e c e p t u r i

Marije Thun,

bio dovren.
K a k o sam ja p r a k t i a n p o l j o p r i v r e d n i k i z a p r a v o

g p r i p r a v k a ne m o g u r a z d i j e l i t i na 1 ha z e m l j e , o s i m
ako n a p r a v i m o t o p i n u . Inae bi taj upravlja truljenja
t r e b a l o p o s i p a v a t i o v a k o , s d v a p r s t a . K a k o s u nai

p o m a l o lijen, p i t a o sam se e m u ta pria o bavi.

Bio sam j a k o z a h v a l a n n a i z u m u b r e z o v e j a m e . N o ,

* Imanje dr. Christiana von Wistinghausena.

p r s t i p r e v i e g r u b i , t r e b a l i b i s m o u z e t i i t a v u aku
da m o e m o vidjeti kako ga sijemo, a to bi bilo p r e v i e .

O d g o v o r i

Z a t o j e p r i j e n e g o to g a u p o t r i j e b i m o u v r t u

n a

pitanja

s m i s l e n o n a p r a v i t i v o d e n u o t o p i n u . Mausdorf'ski u p r a v l j a truljenja m o e t e p r i m i j e n i t i na svaku o r g a n

sku s u p s t a n c i j u

koja se r a s p a d a .

Moe li se ista lubanja

upotrijebiti vie puta?

Do sada s m o se lubanjama koristili s a m o j e d n o m .

T a k o e r m o e t e iz kuhinje uzeti soljenku koja

S o b z i r o m na p o t e k o e nastale u p o s l j e d n j e v r i j e m e ,

se v i e ne upotrebljava i p o m o u nje p o s i p a t i k o m p o s t

p r v i s m o p u t o v e g o d i n e isprali stare lubanje i p o n o v

u kanti.

no e m o ih upotrijebiti.

D j e l o v a n j e m pripavka p r o c e s raspadanja

bit e o d m a h od poetka upravljan na primjereni

Prije z a p r a v o n i s m o imali iskustva s viekrat

nain. Z a t o s m o taj p r i p r a v a k i n a z v a l i " u p r a v l j a e m

n o m u p o r a b o m l u b a n j a , ali i m a m o d o b r o i s k u s t v o

truljenja". Ne z o v e m o ga samo fladen n e g o t o n o ,

s viekratnom uporabom rogova.

ciljano,

upravlja

truljenja.

A k o s a m s e ujesen o d l u i o n a p o l j e i z n i j e t i g n o j

Morali

i z r o g a , u z a d n j i h d e s e t m i n u t a m i j e a n j a k o j e tra

primijeniti

j e j e d a n sat u m a s u t r e b a m s t a v i t i o v a j u p r a v l j a

primijeniti na

truljenja to sam ga p r i p r e m i o dan prije.

se

pri

pripravci

maliranju
izravno

na

taj

sloj

tlo

ili

maknuti

onda

se pripravci

mogu

taj sloj?

P r v o u objasniti r a z l i k u i z m e u z e l e n e g n o j i d b e
i maliranja. K o d zelene gnojidbe r a d i m o sa i v o m
b i l j k o m koja j e z a p r a v o m e d u k u l t u r a , d o k j e k o d
m a l i r a n j a r i j e o p o k r i v a n j u s u h o m b i l j k o m . I na
j e d n o i n a d r u g o m o g u s e p r i m i j e n i t i p r i p r a v c i . Sloj
ne treba micati. Ujesen, da bi se s t v o r i o humus,
t r e b a g a u k o p a t i , ali v r l o p l i t k o .
O s n o v n o b i o l o k o - d i n a m i k o n a e l o jest p r o m a
tranje d i v l j e p r i r o d e . U d i v l j o j s e p r i r o d i n e u k o p a v a
nita to raste na p o v r i n i . J e d i n o kine gliste u v l a e
u zemlju o n o to napadaju gljivice.
Moemo li lubanju

ukopati na

mjesto na kojem

ras

te a?
Uvijek treba p a z i t i na to da lubanja lei u mulju.
Ona m o e biti obratena. Imajte na umu da razina
v o d e m o e porasti i da neete uvijek moi pronai
l u b a n j u k o j u ste u k o p a l i .

Moe li se pripravak od koprive rudi ti s korijenjem?

T r e b a ga raditi bez korijenja.
Koliko vode treba za
50-60

100 g fladena?

litara.

Mogu li se pripravci staviti izravno

Mora li brezova jama biti pokrivena ili je treba ostaviti

otvorenu?
P r e k o nje p o s t a v l j a m o l a g a n i p o k r o v . O n a j e
duboka 40-50 c m . Do p o l o v i c e je ukopana u tlo, a
materijal koji s m o iskopali stavljamo na stranu. M o r a

u gnoj?

P r i p r a v k e m o e t e staviti i z r a v n o u gnojnicu i
t a k o i h p r i m i j e n i t i , ali i h t r e b a p r i m i j e n i t i n a to
s v j e i j i g n o j , p o m o g u n o s t i u staji i m i v o t i n j a
izbaci i z m e t . To m o e t e u vrtu izmijeati u kanti,
a z a t i m g a p r s k a t i p o m o u k a n t e koja i m a r u u i l i
pomou granice.

m o s a m o p a z i t i d a t l o nije p o d v o d n o . A k o i m a m o
vlano tlo, jamu m o r a m o drenirati, o d n o s n o m o r a m o
s e p o b r i n u t i d a v o d a o t j e e . N a d n o stavljamo u p o t r i
j e b l j e n e d a i c e , a g o r e n e t o t o j e t i t i o d kie i
o m o g u a v a da v o d a otjee, da se ne zadrava u jami.
Kolika
valerijanom

mora
i

koliko

biti

temperatura

dugo

vode

dinamiziramo

pri

prskanju

pripravak?

N e m o j m o k o m p l i c i r a t i . U v i j e k j e d o b r o d a taj
Mora li se kopriva usitniti?

pripravak, gnoj iz roga mijeamo rukom. A k o u bavu

K o p r i v u t r e b a j e d n o s t a v n o p o k o s i t i , o s t a v i t i je

od 50 1 ulijem pola kante v r u e v o d e , onda otprilike

dan dan da o d l e i kako bi se posuila i onda v i l a m a

i m a m p o t r e b n u t e m p e r a t u r u . Ja sam praktian. A

p r e b a c i t i u jamu. T r e b a je izgaziti da bude vrsta.

a k o h o u d a t a o t o p i n a i m a 3 2 stupnja, o n d a i m a m
p r o b l e m kako napraviti t o p l u v o d u . Ja u z i m a m v o d u

Kako oistiti svjeu lubanju koju smo tek donijeli od

mesara?

koja i m a v a n j s k u t e m p e r a t u r u , n a j b o l j e i z b a v e u
k o j o j s e skuplja kinica, ili t u b a v u i s p u n i m v o d o m

A k o s m o je d o b i l i u rujnu, o n d a je u k a p a m o

d v a tri d a n a p r i j e i p o t o m u nju s t a v l j a m p r i p r a v k e

u tlo onakvu kakvu smo je d o b i l i od mesara. 0-

j e r e o n a n a k o n d v a tri d a n a p o p r i m i t i v a n j s k u

stavljamo na njoj sve ostatke tkiva i mesa j e r e

temperaturu.

to i v o t i n j e i o n a k o sve razgraditi. N o , ako lubanju

d o b i j e m o u travnju, t r e b a m o je t e k u rujnu, a stanu

Kad

j e m o u kui udaljenoj od drugih, o n d a je m o e m o

udaljeni jedar.i

ukapamo

pripravke,

koliko

oni

moraju

biti

od drugoga?

jednostavno objesiti vani jer e dva dana smrdjeti.

O n o to z a p r a v o e l i m p o s t i i jest d a p r i p r a v c i

T a d a nastaje utrka i z m e u sunca i muha. A k o ne

m e u s o b n o djeluju. R e k a o s a m v a m d a j e p o l j o p r i v

i v i m o sami, u d a l j e n i o d d r u g i h , a i m a m o k o m p o s t n i

r e d n o imanje jedan o r g a n i z a m , jedna cjelina. A k o

kup, lubanju o s t a v l j a m o p o l a dana na s i m c u da m u h e

taj o r g a n i z a m h o u p r o e t i d j e l o v a n j e m p r i p r a v a k a ,

po njoj snesu d o v o l j n o jajaaca, a z a t i m je s t a v l j a m o

o n d a p r i p r a v k e stavljam na periferiju s v o j e g a imanja.

n a k o m p o s t n i kup i p o k r i j e m o s l a m o m . N a k o n tri

Nema nikakvog propisa o tom razmaku. Ako imam

t j e d n a b i t e ista i m o e m o j e i z v a d i t i .

vrt, p o l o v i c u u pripravka ukopati u svojem vrtu,

a susjeda u uvjeriti da r a d i m i s p r a v n o pa u d r u g u

Treba paziti da se crijevo ne izvrne; sluzokoa mora

p o l o v i c u ukopati u njegovu vrtu. T a k o se z a p r a v o

ostati s unutarnje strane. Ne treba ga ispirati v e

p o v e a v a broj o n i h koji rade bioloko-dinamiki.

s a m o istisnuti n j e g o v sadraj. Ne trebate se bojati

ako na crijevu naete muhe. V a n o je samo da o n o

pokrivanje

b u d e p o t p u n o s u h o . K a t k a d kraj k o j i s a m z a v e z a o

K a r t o n je o r g a n s k i m a t e r i j a l i s n j i m e ne bi b i l o

o d r e z a t i . Z a p r a v o , t r e b a o d r e z a t i s v e to j e n a k o n

Je

li

karton

pogodan

za

maliranje

ili

komposta?
p r o b l e m a , ali je p r o b l e m u t o m e to je isprva kemijski

nije p o t p u n o suh. T a j d i o koji s e nije p o s u i o t r e b a

dva dana ostalo v l a n o .

o b r a e n . T a k o n e m a t e isti organski materijal n e g o

A k o je c r i j e v o o b j e e n o "u" obliku slova u i

materijal o n e i e n k e m i k a l i j a m a . D a k l e , a k o i m a m o

na dnu u njemu ostane jo sadraja, izrezat e m o

k a r t o n u kujem su bila d e z i n f e k c i j s k a sredstva, bolje

i taj d i o c r i j e v a i z a t v o r i t i ga. N a k o n t o se c r i j e v o

je da ga s p a l i m o n e g o da to u n e s e m o u svoj vrt. Inae

p o t p u n o osuilo ipak na sebe treba n a v u i m a l o v l a g e

bi se k a r t o n ili p a p i r m o g l i u p o t r i j e b i t i u p r o c e s u

iz zraka kako bi p o s t a l o p o d a t n o . T r e b a biti tek

k o m p o s t i r a n j a ili k a o materijal k o j i m se p r e k r i v a t l o .

toliko vlano da se pri preklapanju ne lomi.

C r n i l o o d t a m p e nije nita d o l i ada, m e u t i m

Z a t i m ga s p r e m a m o u p l a s t i n e v r e i c e ili u

t o c r n i l o m o e s a d r a v a t i o t r o v n e supstancije ili

neku staklenu ili m e t a l n u p o s u d u koja se m o e d o b r o

b o j e , a t o n e m a to t r a i t i u n a e m v r t u . A k o i z

z a t v o r i t i . U nju s t a v l j a m o n e k o l i k o k a p i e t e r i n o g

zabave h o e t e ispitati postoje li u vaim n o v i n a m a

ulja; l a v a n d i n o , e u k a l i p t u s o v o ulje ili ulje od klinia.

neke kemijske supstancije odnesite ih na analizu.

Bilo koje m i r i s n o ulje.

Sve to n e m o e m o s a s i g u r n o u i d e n t i f i c i r a t i b o l j e
je da ne u p o t r e b l j a v a m o u vrtu.
Z n a m o da uta boja sadri m n o g o kadmija, a
kadmij je o t r o v a n , pa je bolje da je ne u p o t r e b l j a v a m o .
N a r a v n o d a p o s t o j i i p r i r o d n a n e o t r o v n a uta b o j a .

Moe
obzirom

na

li

kompostu

dodavati

kotano

brano

Kravlje l u d i l o je bolest koja je postojala i prije

n e g o se p o j a v i l a u m e d i j i m a , a postala je o p a s n a
zahvaljujui

Kako se crijevo moe osuiti a da se zatiti od muha?

se

kravlje ludilo?

pogrenom

hranjenju

Rudolf Steiner je jo

1923.

ivotinja.

godine

rekao da

O v o c r i j e v o sam d o n i o o d mesara, n a p u h a o ,

a k o s e b i l j o d e r e hrani m e s o m , o n i m o r a j u p o l u d j e t i .

s v e z a o i objesio na sunce. Za deset minuta b i l o je

ivotinja u sebi ima snage koje joj o m o g u u j u da

ispunjeno muhama. Ali muhe ga ne jedu, nego samo

b j e l a n e v i n e iz biljke p r e t v a r a u m e s n e b j e l a n e v i n e .

p o n j e m u nesu jaja. T u z a p o i n j e utrka i z m e u Sunca

Ako ivotinji dajemo ivotinjske bjelanevine, ona

i r a z v o j a jajaaca m u h a , k o j u u v i j e k d o b i v a S u n c e .

vie ne m o e upotrijebiti snage za pretvaranje biljne

D o b r o je da c r i j e v o n e m a suvie masti na sebi, a

b j e l a n e v i n e u m e s n e . Te se snage skupljaju u ivotinji

ako je ima, o n d a je p r e t h o d n o o i s t i m o jer mast

i d o v o d e do p o v e a n e k o l i i n e uree koja ulazi u

nam ne koristi, v e nam je p o t r e b n a samo opna.

i v a n i sustav, r a z a r a g a i i v o t i n j a u g i b a .

Dakle,

D a k l e , u z r o k k r a v l j e m l u d i l u je u ljudima. N i t k o

svi

procesi

kompostiranja zaustavljaju

ne zna kako dolazi do zaraze, e p i d e m i j e i prijenosa

s e o n o g a asa k a d j e s u h o ili k a d j e s m r z n u t o . K a d

s j e d n e i v o t i n j e na drugu. Cijela je pria z a p r a v o

p a d n e kia i p o s t a n e t o p l o , ti se p r o c e s i nastavljaju.

n a p u h a n a u m e d i j i m a z b o g p a n i n o g straha ljudi.

P r i t o m se oslobaaju tvari koje s kiom ulaze u zemlju.

Ja se ne b o j i m raditi sa i v o t i n j s k i m d i j e l o v i m a .

A k o je k o m p o s t postavljen na povrini, uvijek

ostaju m a l i d i j e l o v i koji nisu d o kraja i s t r u n u l i . O n i

Ali pitanje je bilo mogu li se u kompost dodavati kosti?

tite tlo od isparavanja i p r i v l a e kine gliste da

N a r a v n o . Kosti d o n o s e kalcij.

d o u na povrinu, pojedu grudice komposta, uvuku

Mi, meutim, u bioloko-dinamikoj poljopriv

ih u z e m l j u i o n d j e p r e r a d e .
Debljina komposta ovisi o vrsti kulture.

r e d i n i s m o p r i j a t e l j i u p o r a b e p r i p r a v a k a i z k r v i ili

Ima

k o t a n o g b r a n a . N e k a d a s e t o k o r i s t i l o kad s e n e k o

biljaka koje ne p o d n o s e k o m p o s t i o n i h koje v o l e

imanje iz k o n v e n c i o n a l n e p r e v o d i l o na bioloko-

v r l o d e b e l i sloj k o m p o s t a . M r k v i ne treba stavljati

dinamiku poljoprivredu. Kod pretvorbe v o d i m o

n i k a k a v k o m p o s t , a za k e l j , z e l j e i s v e k u p u s n j a e

m n o g o v i e rauna o t o m e da s a d i m o biljke koje u

pune

t l u s t v a r a j u d u i k i da b a k t e r i j e k o j e stvaraju duik
hranimo

organskom

supstancijom.

kante.
N e k e biljke t r a e p o t p u n o r a s p a d n u t i k o m p o s t ,

a druge k o m p o s t na p o e t k u procesa raspadanja.

Rajica, k r u m p i r , k u p u s t r a e k o m p o s t u p o e t k u

Ako nemamo kravlju lubanju,

Lubanju

bilo

koje d o m a e

to moemo upotrijebiti?

procesa raspadanja, a l i v a d e i panjaci trae kom

p o s t koji j e p o t p u n o t r u o . A k o i m a m l i v a d u n a k o j u

ivotinje.

stavljam p u n o komposta i ako d o d a j e m gnoj iz roga,

Kad se kompost preparira,

treba

li ga preparirati

po

p o s t i e m to da na njoj raste bijela djetelina.

povrini ili u dubini?

Moete li to rei o utjecaju bakterija u kompostu i u

To sam v e opisao. Mislite na p r i r o d u . Od

e g a s e s a s t o j i k o m p o s t ? Sastoji s e n a j v i e o d s u p

vaim

pripravcima?

stancija koje se nalaze na p o v r i n i z e m l j e . U p r i r o

N a r a v n o d a s u o n e p r i s u t n e , ali j a i h n e m o g u

di supstancije s p o v r i n e z e m l j e u v i j e k ostaju na

analizirati. Z n a m da je k o m p o s t o r g a n i z a m , a bakterije

povrini.

su samo j e d a n n j e g o v d i o . A k o ih i z d v o j i m o kako

I k o d k o m p o s t a je tako. T r e b a ga, a k o je m o g u e ,

b i s m o ih istraili vie ne istraujemo o r g a n i z a m .

p r e p a r i r a t i o d o z g o . Ne m o r a t e se bojati da e ispariti.

D o b r o je od p r i r o d o z n a n s t v e n i k a saznati koje

Duik iz k o m p o s t a ne m o e se i z g u b i t i jer je on

su b a k t e r i j e p r i s u t n e u k o m p o s t u i koja je n j i h o v a

organski v e z a n . Bakterije i crvi koji tu i v e nosi

funkcija, i a k o n i o n i sami t o z a p r a v o t o n o n e znaju.

telji s u b j e l a n e v i n a . A k o k o m p o s t r a s p r o s t r e t e p o

N o , specijalno d j e l o v a n j e p o j e d i n i h bakterija na biljku

p o v r i n i , po n j e m u sja Sunce i sui ga. Sve i v o t i n j i c e

ja kao p o l j o p r i v r e d n i k ne m o g u objasniti. To morate

u k o m p o s t u o d u m i r u , ali o s t a v l j a j u svoja jajaca.

pitati b i o l o g e .

Postoji

li

alternativna

mogunost za

ivotinjske

sastojke u pripravcima/
U bioloko-dinamikoj poljoprivredi ne postoje
alternative. Meutim, postoji mogunost da se pri

U l o g a ivotinja u
bioloko-dinamikoj
poljoprivredi

pravci od ljekovitih biljaka dodaju izravno u kompost

bez ovoja koji, meutim, takoer imaju svoju funkciju.

ovjek mora postati samostalan. To je jedna sasvim

Naravno da se to moe initi u biolokoj poljopriv

dinamika osobina. Ima neto naelno s ime ja za

redi kako bismo je poboljali s ljekovitim biljkama,

poinjem svoja predavanja. Neto to treba otvoriti

ali to onda nije bioloko-dinamika poljoprivreda.

naa osjetila, nau duu za rad, a to je sedam rijei:

uti, vidjeti, osjetiti, misliti, htjeti, initi i shvatiti.

Koje biljke treba koristiti kad u tlu ima premalo

fosfora?

Samo na tome putu moemo shvatiti gradivo, moe

mo shvatiti smisao i meuovisnosti.

Ima vrlo malo tla u kojima uope nema fosfora.

Bioloko-dinamikom metodom moe se u zemlji oslo
boditi sadraj fosfora. Juer sam vam pokazao kako

Ako smo vegetarijanci, moemo li raditi kompost bez

i vo tin jski li sa s t oja ka?

se s pripravkom gnoja iz roga pojaava djelatnost

Zato se kao vegetarijanac bojite ivotinjskih

korijena biljke da izluuje korijenske kiseline, a po

sastojaka? Svaki kompostni kup vrvi ivotinjama.

mou tih se kiselina iz minerala koji postoje u okolini

Pedeset posto komposta sastoji se od ivotinja. U

izvlae rezerve fosfora.

jednoj litri komposta ivi vie ivotinjica nego to

Nove spoznaje su nam pokazale da dodavanje

pripravcima valerijane u zadnjih pet minuta mije

ima ljudi na Zemlji. Bojite li se samih ivotinja ili

njihove veliine?

anja bilo gnoja, bilo kremena iz roga pozitivno dje

Krava koja je u Indiji sveta, unitavana je u

luje na fosforne procese u tlu. Time se moe ukloniti

Europi. N o , krava je u srednjoj Europi svojim iz

nedostatak

metom donijela plodnost livadama, njezin je izmet

fosfora.

i z v o r humusa u Europi. Dakle, humus je p r o i z v o d

koji je astraliziran pomou ivotinje. I sam je ovjek
vii razvojni stupanj i v o t i n j e . Osnova svega i
voga potjee od biljke preko ivotinje do ovjeka.
Sve to ini j e d n u cjelinu. Da bi m o g l e p r e i v j e t i ,
biljke trebaju i v o t i n j e , kao to ivotinje trebaju
biljke.
Ovdje je rije o ulozi ivotinja u poljoprivredi,
o odnosu izmeu ivotinja i bilja u poljoprivred
nom organizmu.

Juer s a m v a m , g o v o r e i o p r i j e l a z u s k o n v e n
c i o n a l n o g naina o b r a d e zemlje na bioloko-dina
miki, prikazao naelo p l o d o r e d a . Naela p l o d o r e d a
o d r e u j u broj ivotinja koje m o r a m o imati na s v o j e m u
i m a n j u ili b r o j koji b i s m o t r e b a l i i m a t i . A k o t o z b o g
trinih razloga ne m o e m o postii, m o r a m o uiniti
k o m p r o m i s tako da p o v e a m o broj ivotinja koje
ive u zemlji, dakle mikroorganizama i razliitih
drugih

ivotinja.

Naravno, h o e m o li p r o i z v o d i t i i prodavati plo

d o v e , m o r a m o za to p r i r e d i t i tlo, a p l o d o v i koje
h o e m o p r o d a v a t i zahtijevaju da u tlu postoji humus.
T o z n a i da, h o e m o l i o b n o v i t i t l o k o j e s m o i s c r p i l i
uzgajajui p l o d o v e za prodaju, m o r a m o na njemu
uzgajati biljke koje e ga p o n o v n o oivjeti i oboga
titi. To su biljke koje e biti u p o t r i j e b l j e n e unutar
g o s p o d a r s t v a i n e e biti za prodaju. U v e i n i sluajeva
to su l e p i r n j a e , t r a v e i biljke k o j e slue za p r e h r a n u
ivotinja. T o znai d a u p l o d o r e d u m o r a biti sadrano
b a r e m 20-30 p o s t o k r m n o g bilja. 0 t o m u e o n d a
o v i s i t i b r o j i v o t i n j a k o j e m o e m o imati n a s v o j e m u
imanju.

oznaku

karakterom".

"hrana

z b o g ega ti p r o i z v o d i nose

Juer sam v a m pokuao objasniti kako snage

k o j e i n e d a biljka r a s t e u s p r a v n o z a p r a v o p o m a u
o v j e k o v e Ja-snage. i v o t i n j a koja u sebi n e m a utje
l o v l j e n o Ja u p r a v o zato to to Ja ne treba, rtvujui
se,

te snage stavlja o v j e k u na

raspolaganje.

U i v o t i n j i se d o g a a neto p r i r o d n o to je ovjek
p r e p o z n a o kao o n o to je p o t r e b n o da se kvaliteta
h r a n e u z d i g n e n a v i u r a z i n u . T o nije i z n a a o o v j e k
nae dananje g e n e r a c i j e n e g o R u d o l f Steiner. M i ,
nai r o d i t e l j i i naa d j e c a o v d j e s m o z a t o da e k s p e r i
m e n t a l n o istraimo je li tomu doista tako, hoe li
primjenom bioloko-dinamike metode u poljopriv
redi prehrana doista postati

bolja.

A k o zajedno sagledam sve bioloko-dinamike

pripravke, oni svi zajedno ine jedan organizam,
j e d n u cjelinu koju ne m o e m o tek tako razbiti.
To je k a o u g l a z b e n o j ljestvici u kojoj ne m o e t e
i z n i z a t o n o v a koji i n e h a r m o n i n u c j e l i n u i z u z e t i
j e d a n t o n . Isto je i s p r i p r a v c i m a . Oni i n e cjelinu
u k o j o j z a j e d n o sudjeluju i v o t i n j e i biljke. T a j sklad
p o d u p i r e u ovjeku snage jastva, a r a z v o j tih snaga

Je li mogue ili hoe li bici mogue da se pripravci

proizvode

osobitu kvalitetu

bez

ivotinjskih

dijelova?

B u d u n o s t ne m o g u p r o r e c i . Ja i v i m u bu
dunosti z a t o to i v i m u b i o l o k o - d i n a m i k o j p o
ljoprivredi. Naravno da ta poljoprivreda podlijee
n e p r e k i d n o m e r a z v o j u , ali u n e k o m o b l i k u o s n o v n a
e naela ipak ostati. Jedno od naela bioloko- d i n a m i k e p o l j o p r i v r e d e jest d a s e n a e l a n a o s n o
vi kojih se p r o i z v o d i hrana primjerena ovjeku
podignu na jednu viu d u h o v n u razinu. To je o n o
to i v e n i m n a m i r n i c a m a s o z n a k o m D e m e t e r daje

je i smisao c j e l o k u p n o g r a z v o j a .
T o j h a r m o n i j i p r i p a d a j u o d r e e n i r i t m o v i ; uka
panje i v a e n j e p r i p r a v a k a u o d r e e n o godinje doba,
prskanje u o d r e e n i m r i t m o v i m a it. Sve to zajedno
ini j e d n u cjelinu, a ta je cjelina b i o l o k o - d i n a m i k i
o r g a n i z a m . I z u z m e m li iz njega ivotinje, to vie
nije o r g a n i z a m . Jer, s v e s t v o r e n o z a p r a v o j e j e d a n
m e u s o b n o p o v e z a n i o r g a n i z a m . O n o to j e e g z i stentno to je ovjek. I z l o i o sam v a m o s n o v n u
i d e j u , a s v e to se u v e z i s t i m e d o g a a i r a z v i j a
dio je toga jedinstvenog procesa.

Tijekom toga procesa odreeni se dijelovi gube

ivotinje koje su tijekom tisuljea postale d o m a

jer postaju n e p o t r e b n i , a stvaraju se neki n o v i . To

e i v o t i n j e v i e nisu d i v l j e i v o t i n j e . O n e s u p o s t a l e

je neprekidna evolucija s jednim o d r e e n i m ciljem.

ovjekovi partneri i s njime i v e p o d istim k r o v o m .

A k o t u e v o l u c i j u g l e d a m o u cjelini, v i d i m o kako p o d

Danas, m e u t i m , m o r a m o s v i m i v o t i n j a m a o m o g u

loga te evolucije obuhvaa m i n e r a l n o , biljno i i-

iti postojanje, i to tijekom itave g o d i n e . A k o sve

v o t i n j s k o c a r s t v o te c a r s t v o o v j e k a . Sva ta carstva

i v o t i n j e p u s t i m o u p r i r o d u , p r i r o d a e biti snaga

ine jednu veliku cjelinu na ijem je vrhu ovjek

selekcije t i m e to e d o i do r a z n i h e p i d e m i j a , a

s a s v o j i m i n d i v i d u a l n i m d u h o m . P o s t o j i j e d n a lijepa

ljudi e g l a d o v a t i j e r v i e n e e biti i v o t i n j s k e h r a n e .

n j e m a k a m o l i t v a p r i b l a g o v a n j u koja

Kad b i s m o sve ivotinje pustili na slobodu, o n e bi

kae:

" N e h r a n i nas k r u h . O n o to nas u k r u h u h r a n i

jest Boja vjena rije, jest i v o t i d u h . "

v e z i m i stradale, z a t o to n e b i i m a l e d o v o l j n o hrane.
Jer, a k o ih zaista p u s t i m o da i v e s l o b o d n o u p r i r o d i ,

T a k o j e z a p r a v o cilj b i o l o k o - d i n a m i k o g naina

ne s m i j e m o ih ni hraniti.

o b r a d e z e m l j e r a z v o j o v j e k o v a d u h a . A o n o to p r i

O n o to se ubraja u n e h u m a n i p o s t u p a k p r e m a

t o m u s p u t nastaje p r o i z v o d i s u n a m i j e n j e n i t r i t u

i v o t i n j a m a jesu t r a n s p o r t i i v o t i n j a na daljinu. i v o

i, dakako, n o v a c . N o v a c nema prioritet u ljudskom

tinje se v o z e tisuama kilometara. K a d v e i v o t i n j e

i v o t u . On je n u n o z l o . O n o m e tko u poecima svo

uzgajamo na naim imanjima, morali bismo ih ondje

jeg b i o l o k o - d i n a m i k o g rada misli samo na n o v a c

i zaklati. A k o i v o t i n j u z a k o l j e m o k o d sebe, u s m r t i m o

savjetovat u da o d m a h prestane s r a d o m .

je j e d n i m j e d i n i m hicem i p r e t v o r i m o je u hranu,
d a k l e , b e z straha, b e z stresa, a o n d a t a k v e i v o t i n j e

Svi mi n a s t o j i m o da sa to manje b o l i za b i l o
koje bie d o e m o do z d r a v e hrane.

m o e m o uvesti u niz bioloko-dinamikih pripra

Ljudi k o j i s u

vaka. A k o se ivotinja usmrti j e d n i m j e d i n i m hicem,

v e g e t a r i j a n c i ne bi htjeli nanositi bol i v o t i n j a m a .

pusti se da krv istee kad je i v o t i n j a m r t v a . T a k o

S a s v i m m i j e j a s n o d a r a s t e b r o j ljudi

koji s e

ine i svi l o v c i s d i v l j i m i v o t i n j a m a .

h r a n e v e g e t a r i j a n s k i , ali isto je t a k o j a s n o da p o s t o j i

Ja n i s a m z a s t u p n i k f a n a t i z m a ni u k o j e m o b l i k u

i m n o t v o ljudi kojima je p o t r e b n a hrana ivotinj

skog p o d r i j e t l a . U b i o l o k o - d i n a m i k o j p o l j o p r i v r e d i

se za to o d l u i l i ne j e d u m e s o . Ali i sami k a d u m r e m o

s a s v i m s a m s p o r a z u m a n s t i m e da l j u d i k o j i su

nema g o v o r a o t o m e da se ivotinjama nanosi bol.

ili e m o se p r e d a t i da b u d e m o spaljeni s m o r e m

N o , kad b i s m o pustili da sve i v o t i n j e i v e , to bi

energije, jer z n a t e da k o d ljudi koji ne j e d u m e s o

z a n j i h b i l a silna m u k a .

postoji

K a o p o l j o p r i v r e d n i c i i m a m o z a d a u i z v r i t i se
lekciju

slobodna

energija

koja

nije

iskoritena

za

p r o b a v u m e s a i k o j u t r e b a z a n e t o u p o t r i j e b i t i , ili

m e u i v o t i n j a m a , to nikako ne znai da

e m o s e d a t i u k o p a t i p a e nas r a z l o i t i i v o t i n j e

ih t r e b a m o o d i j e l i t i o svjetla i zraka, da ih j e d n o

koje i v e u zemlji. A k o , m e u t i m , na svojemu d o b r u

s t a v n o z a r o b i m o , v e d a i v o t i n j e u z g a j a m o u skladu

neu drati i v o t i n j e , z n a t n o u smanjiti p l o d n o s t

s njihovim biem.

tla. I m a v e g e t a r i j a n a c a k o j i p i j u m l i j k o , j e d u jaja i

sir. A to j a z a p r a v o i n i m k r a v i k o j a d a j e m l i j e k o ?

Budete li radili b i o l o k o - d i n a m i k i m n a i n o m ,

to u s t e l e t o m , j e r k r a v a d a j e m l i j e k o s a m o a k o

o s j e a t e t e r a d o s t kad p o e t e u s v o j v r t . Jer, b i l j k e

svake g o d i n e ima j e d n o tele.

sasvim p o u z d a n o znaju da vi kao o v j e k njima h o e t e

Dakle, neka s l o b o d n o i v e j e d n i pokraj drugih

i o n i k o j e i v e sa i v o t i n j a m a i od i v o t i n j a s o n i m a

p o m o i . A kao z a h v a l u biljke e v a m d a r o v a t i i z n i m n e
kvalitete

koji j e d u b i l j n u h r a n u . T o j e k a o s p o j e d i n i m stran
k a m a , j e d n a j e l i j e v a , d r u g a d e s n a . J e d n a sada sjedi
na v r h u , a d r u g a e p o s l i j e . A l j u d i su l u d i a k o se
zbog

njih

meusobno

ubijaju.

Nama

su

potrebne

suprotnosti; jin i jang, g o r e i dolje. Trebaju nam

gnoj iz kravljeg r o g a i k r e m e n iz kravljeg roga.
1 u n a e m s o c i j a l n o m i v o t u p o t r e b n e su n a m

svim

A ako se o d r e k n e m o e g o i z m a , o n d a su one neto

to n a m svima i d e ukorist. O s t a v i m o politiku i p o
s v e t i m o se b i o l o k o - d i n a m i k o m o b r a i v a n j u tla.

stvorenim?
Jednom

sam

raspravljao

dvanaest

upnika,

jednim iznimno d o b r i m bioloko-dinamikim poljo

p r i v r e d n i k o m i s j e d n i m m l i n a r o m . T e m a je bila:
M o e li se bioloko-dinamiki nain p o l j o p r i v r e d e
spojiti s p o j m o m stvaranja?

s u p r o t n o s t i , ti s u p r o t n i p o l o v i , taj da i n e . Jer, su
p r o t n o s t i nas v o d e p r e m a n a p r e t k u , p r e m a r a z v o j u .

harmonije.

A k o djelujem u p o l j o p r i v r e d i , to ja r a d i m sa

N a k o n v r l o o t r e r a s p r a v e o b j a s n i o sam d a b i o
l o k o - d i n a m i k i n a i n o b r a d e tla u p u n o j mjeri ispu
njava smisao i ideju stvaranja t i m e to ne s a m o da
o d r a v a p r i r o d u n e g o je i razvija u skladu s o s n o v n o m
idejom evolucije.

( I m a p i t a n j e k o j e n i s a m p r e v e l a , ali j e d r . v o n

B i o l o k o - d i n a m i k i p o l j o p r i v r e d n i k a k t i v n o su

W i s t i n g h a u s e n r e k a o da se ne boji ni j e d n o g pitanja.

djeluje u stvaranju, u e v o l u c i j i , j e r o n o to mi r a d i m o

Pitanje glasi:)

s pripravcima nema nikakve veze s mistikom, ve

r a d i m o n e t o t o s e p r i r o d n o n e d o g a a , ali v o d i

Znate li da se s biljkama moe komunicirati:'

r a u n a o s t v a r a n j u , te ga n j e g u j e i u n a p r e u j e .

N a r a v n o . U s v o m sam i v o t u p o s a d i o m n o g o

upnici u crkvi p r o p o v i j e d a j u : N e m o j ubijati!

stabala, pa ak i na o n a mjesta koja mi nisu pripadala,

a p o l j o p r i v r e d n i c i koji r a d e p r e m a k o n v e n c i o n a l n o j

n a t u d e p o s j e d e . M o j a s e e n a u v i j e k p o m a l o ljuti.

m e t o d i ve se od ranog jutra d o g o v a r a j u o t o m e

A kada se pokraj njih v o z i m , ja p o z d r a v l j a m ta stabla,

koji e o t r o v u p o t r i j e b i t i . Ubijaju h e r b i c i d i m a o n e

i to r u k o m .

biljke

K a t k a d ak s t a n e m i p r i d e m s t a b l u i

k o j e e l e rasti,
procesu

fungicidima gljivice

k a e m m u : D o b a r d a n , s t a b l o , i i m a m osjeaj d a

koje

se stablo t o m e raduje. to je to? Ja se v e s e l i m , s t a b l o

i n s e k t i c i d i m a insekte koji se b r i n u da s j e t v e n o s j e m e

se v e s e l i . Zar to n i j e k o m u n i k a c i j a s b i l j k a m a ?

ostane z d r a v o . Naa je zadaa, dakle, da sve to je

M n o g i od vas koji rade u v r t u poznaju p o j a m

se u

ubijaju

stvaranja brinu

za r e d ,

ubijaju

s t v o r e n o o d r i m o i dalje u n a p r e u j e m o i r a z v i j a m o .

" z e l e n a ruka". N e k i m ljudima u n j i h o v i m v r t o v i m a

sve uspijeva.

Drugi opet

imaju osjeaj

u v r t , ali i m nita n e p o l a z i z a r u k o m .

da moraju

H t i o bih v a m s r d a n o z a h v a l i t i to ste m e saslu

ali. Z a h v a l j u j e m M a r i j i M e i s e n koja m e j e o v a m o

POGOVOR

d o v a b i l a i bila moja d o m a i c a . Z a h v a l i o bih T o m i s l a v u

Strniaku za o r g a n i z a c i j u i g r a d o n a e l n i k u , g o s p o
dinu Balogu. Htio bih zahvaliti Bernardi O r e h o v e c

B i o l o k o - d i n a m i k a

koja, k a k o o s j e a m i v i d i m , v r l o m a r l j i v o r a d i n a

vie

od

p o l j o p r i v r e d a
m e t o d e

b i o l o k o - d i n a m i k o m nainu o b r a d e z e m l j e . S r d a n o
b i h h t i o z a h v a l i t i i Dunji G o j k o v i za p r e v o e n j e

Intenzivan razvoj znanosti i znanstvena postignua

te predsjedniku

o m o g u i l i su v e l i k o m dijelu c i v i l i z i r a n o g a svijeta

Antropozofskog

drutva prof.

dr.

R a d o v a n u S u b o t i u na p r i p o m o i u o r g a n i z a c i j i . Sr

poboljanje

d a n o hvala ovjeku s radija.

je u m n o g i m a koji su ga o s t v a r i l i , ali i u m n o g i

Juer smo

imali

sasvim

kratki

TV

intervju

materijalnih

uvjeta

ivota.

Blagostanje

m a k o j i nisu, p o k r e n u l o p i t a n j e : Jesu l i o s i g u r a n j e

t o m e kako bi to i z g l e d a l o da o v d j e u Donjem Kraljevcu

materijalne egzistencije

j e d n o m nastane b i o l o k o - d i n a m i k o sredite, i da

ovjekova

i ivot

b l a g o s t a n j u cilj

postojanja?

se ispuni o n o to je g o s p o d i n saborski zastupnik

U n a t o t o m u to v e l i k i d i o o v j e a n s t v a usmje

j u e r r e k a o o p l o i o z d r a v o j hrani na g r a n i c a m a

rava sve svoje snage p r e m a poboljanju materijalnih

H r v a t s k e . A k o s e t o n e i s p u n i , b i t e t e sami z a t o

uvjeta ivota, ne m o e m o zanemariti injenicu da

krivi. Uvijek m o r a t e imati na umu da se politiari

p o s t o j e i ljudi k o j i s h v a a j u k a k o t o n i j e d o v o l j n o .

mijenjaju kao koulje, ali n j i h o v e i z r e k e to se n a r o d a

Dananjem j e ovjeku s v e jasnije d a j e o n sam m n o g o

t i e o s t a j u iste. 1 v i ste o n i k o j i s e m o r a j u b r i n u t i

v i e o d f i z i k o g a tijela. U s e b i o s j e a i v o t n e s n a g e ,

da o v d j e nastane j e d a n d o b a r centar, j e d n o savjetova

osjea

lite. M i e m o r a d o p o m o i s a v j e t i m a i p r i p r a v c i m a ,

z n a n o s t n e m o e d o k a z a t i , t o , m e u t i m , n i j e ar

ali b i o l o k o - d i n a m i k u p o l j o p r i v r e d u m o r a t e o v d j e

gument za njihovo poricanje.

sami razviti. Mi time iz Njemake n e e m o i ne m o e m o

upravljati. Vi to m o r a t e uiniti ako vi to h o e t e .

duu i

duh,

ije

postojanje

materijalistika

Na p r i j e l a z u iz 19. u 20. s t o l j e e R u d o l f S t e i n e r ,
o v j e k koji je stekao n a o b r a z b u na p o d r u j u

pri

B u d e t e l i r a d i l i b i o l o k o - d i n a m i k i , k r o z svijet

r o d n i h i d r u t v e n i h z n a n o s t i , ali i u v i d u n a d o s j e -

e t e ii b u d n i j i i n e t o n a u i t i i v i d j e t i , a v e s a d a

t i l n i svijet, o s m i s l i o j e i u t e m e l j i o a n t r o p o z o f i j u k a o

m o e t e osjetiti da u t o m e ima neega ispravnoga.

duhovnu znanost. Antropozofija, prihvaajui do

N a p r e g n u t ete svoje miljenje i pitati se kako

tadanja z n a n s t v e n a p o s t i g n u a ide korak dalje i

u d o i do informacija i kako ih m o g u primijeniti.

obraajui se ljudskim srcima p o m a e

I m o r a t e z a i s t a h t j e t i i t a v u c j e l i n u . A a k o ste to

osvijesti p o t r e b u z a p o t p u n i j o m p e r c e p c i j o m svijeta

promislili i ako to h o e t e , o n d a to m o r a t e i uiniti.

o k o sebe, p o m a e m u d a n a d i d e o k v i r e koje postavlja

A ako to n e e t e initi, n e m o j t e o t o m e ni misliti.

materijalni

ovjeku da

svijet.

A k o ste d o l i d o t o g a d a ste t o u i n i l i , n a u i t e t e

T e m e l j a n t r o p o z o f i j e ini znanost o inicijaciji,

shvaati sveukupne v e z e i z m e u o n o g a o emu sam

za koju je smisao o v j e k o v a postojanja r a z v o j n j e g o v e

govorio.

Ja-svijesti, n j e g o v a d u h a . 1 d o k j e d o s a d a p o t i c a j

za d j e l o v a n j e o v j e k n a l a z i o u svojoj o k o l i n i , u dana

z a t o to ekoloki p r o i z v o d i na tritu m o g u postii

nje d o b a , k o j e S t e i n e r n a z i v a r a z d o b l j e m r a z v o j a

v e e cijene od o n i h k o n v e n c i o n a l n i h .

d u e svijesti, svaki b i p o j e d i n a c t r e b a o biti svjestan

K o d s v i h koji s e u s p j e n o b a v e b i o l o k o - d i n a -

da poticaj za d j e l o v a n j e treba p r o n a i u sebi s a m o m e ,

m i k o m p o l j o p r i v r e d o m p o k r e t a j e s a m o j e d a n : visok

d a n j e g o v a djela m o r a j u p r o i z l a z i t i i z n j e g o v a duha,

stupanj svijesti. R a z v i j e n a svijest b i o l o k o - d i n a m i k i h

iz n j e g o v o g a Ja.

p r o i z v o a a u z svijest o o v j e k o v o j p o t r e b i z a z d r a

Na temelju antropozofije kao d u h o v n e znanosti

v o m h r a n o m i z d r a v i m i v o t o m ukljuuje i svijest

p r o i z i l e s u m n o g e p r a k t i n e g r a n e t a k o to s u sami

o z d r a v l j u p l a n e t a Z e m l j e . Jer, b i o l o k o - d i n a m i k o

strunjaci z a m o l i l i Rudolfa Steinera da im d a d e smjer

g o s p o d a r e n j e nije

usmjereno samo

na odravanje

nice za p o j e d i n a z n a n s t v e n a ili u m j e t n i k a p o d r u j a ,

n e g o i na p o n o v n o uspostavljanje n a r u e n e e k o l o k e

te su uz njegovu p o m o nastavili rad na njihovu

ravnotee. T a k v o gospodarenje zahtijeva od ovjeka

unapreivanju. Iz takvog je rada (uz waldorfsku pe

da

d a g o g i j u , a n t r o p o z o f s k u m e d i c i n u , a r h i t e k t u r u , sli
karstvo, euritmiju,

umjetnost oblikovanja g o v o r a )

proizila i bioloko-dinamika poljoprivreda.

T e m e l j bioloko-dinamike p o l j o p r i v r e d e ini
osam p r e d a v a n j a koja je R u d o l f Steiner o d r a o u
K o b e r w i t z u k o d Breslaua ( p o l j . K o b e r z y n i W r o c t a w )
o d 7 . d o 16. l i p n j a 1 9 2 4 . g o d i n e , u d v o r c u g r o f a
K e y s e r l i n g a , n a n j e g o v p o t i c a j , p r e d stotinjak intelek
t u a l a c a i p o l j o p r i v r e d n i k a . ( M e d u n a j m l a i m slua

sve

svoje snage i

sposobnosti

stavi

funkciju

napretka ovjeanstva. Za razliku od ostalih ekolo

kih m e t o d a o v d j e nije d o v o l j n o d a s e o v j e k u p o z n a
s o d r e e n i m pravilima ijom e primjenom dobiti
ekoloke proizvode. Osnovu bioloko-dinamikoga
g o s p o d a r e n j a i n e smjernice, a nain na koji e se
one provesti u djelo ovisi o svakom p o j e d i n o m pro
i z v o a u . On sam, u skladu sa s v o j o m o s o b n o u ,
p r o c j e n j u j e n a koji e n a i n g o s p o d a r i t i . Z a t o j e b i o
loko-dinamika poljoprivreda vie od metode.

teljima b i o je i o t a c dr. Christiana v o n Wistingausena.)

Bioloko-dinamika p o l j o p r i v r e d a j e nain i v o t a

Naela bioloko-dinamike p o l j o p r i v r e d e sadrana

koji o v j e k u o m o g u u j e da r a d e i i p r i v r e u j u i isto

u tim predavanjima vrijede i danas, a predstavljaju

dobno

p r v i z a o k r u e n i p r i k a z n o v o g naina p o l j o p r i v r e d n o g

imati na umu svatko tko se po p r v i puta susree s

svoju osobnost. Te injenice treba

bioloko-dinamikom p o l j o p r i v r e d o m i razmilja o

gospodarenja.
Otada do

razvija

naeg v r e m e n a bioloko-dinamika

njezinoj primjeni na svojemu gospodarstvu.

p o l j o p r i v r e d a zaivjela je na svim kontinentima, a

Zanimljivo je da u dananje d o b a ubrzanog o d

n j e z i n i " D e m e t e r " p r o i z v o d i k a o " p r o i z v o d i s ka

vijanja i v o t n i h tokova, n e p r e s t a n o g pronalaenja

r a k t e r o m " p o z n a t i su d i l j e m svijeta.

n o v i h z n a n s t v e n i h o t k r i a , koja e s t o p o b i j a j u o n a

R a z l i i t i s u m o t i v i koji p o k r e u o v j e k a d a s e
bavi e k o l o k o m p o l j o p r i v r e d o m . T o b i svakako trebala
b i t i r a z v i j e n a svijest o p o t r e b i z a z d r a v o m h r a n o m .
N o , naalost, esto je to i elja za v e o m z a r a d o m

d o s a d a n j a , m o e b i t i a k t u a l n o n e t o to j e n a s t a l o
p r i j e g o t o v o j e d n o g stoljea. N o , u p r a v o klica a n t r o
p o z o f i j e p o l o e n a u o v j e a n s t v o prije stotinu g o d i n a
danas bi trebala doivjeti svoj puni razvoj.

Neka podruja dananje znanosti ve potvruju

ono to je Rudolf Steiner nagovijestio, a to je da
dolazi vrijeme u kojem e znanstvenici nalaziti duhov
nost sve do u fizikalne i kemijske zakone. A duhovnost
je ugraena u temelje svih znanstvenih podruja i
praktinih grana proizilih iz antropozofije.