Elektro Metal Kaplama Tekniği Ders 4

4.
DERS
ELEKTROMETAL
KAPLAMA TEKN
TEMZLEME, YA ALMA VE DALAMA
Temizleme, Ya Alma ve Dalama
Elektrometal Kaplama Teknii Ders erii

1. Ders :
2. Ders :
3. Ders :
4. Ders :
5. Ders :
6. Ders :
7. Ders :
8. Ders :
9. Ders :
10. Ders :
11. Ders :
12. Ders :
13. Ders :
14. Ders :
15. Ders :
16. Ders :
17. Ders :
18. Ders :
19. Ders :
20. Ders :
Elektrometal kaplamann temel prensipleri, Blm 1

Elektrometal kaplamann temel prensipleri, Blm 2
Cilalama (Polisaj) ve Parlatma
Kaplama banyosu kontrol unsurlar
Kaplama banyolar, Blm 1 (Cd, Cu, Cr)
Kaplama banyolar, Blm 2 (Au, In, Fe)
Kaplama banyolar, Blm 3 (Pt metalleri, Ni, Pb)
Kaplama banyolar, Blm 4 (Ag, Sn, Zn)
Alam kaplama banyolar, Blm 1 (Pirin, Bronz, Altn)
Alam kaplama banyolar, Blm 2 (Pb-Sn, Ni-Sn, Ni-Zn)
Kimyasal son ilemler (Kromatlama, Fosfatlama), Metal renklendirme, Laklama,
Elektrikli boyama
Elektriksiz kaplama, Vakumlu ve Buharl kaplama, Yaltkan malzemeleri kaplama
Kaplanm metallerin test edilmesi, zellikleri, kaplama ilemlerinde kalite kontrol
Anodik ilemler : Elektrikli parlatma, Anodlama, Elektrokimyasal bileme,
Machining, Korozyon
zel kaplama teknikleri, Blm 1 : Andrma (tribo), Fra kaplama, Kpk
kaplama, Jel kaplama, Tabaka kaplama, Manyetik alanla kaplama, Bileik
kaplama, Kabuk kaplama, Mekanik (peen) kaplama, Susuz kaplama, Eriyik
kaplama, ekilli kaplama, Pals kaplama, Kaplamada radyasyon uygulamalar,
Sprey kaplama
zel kaplama teknikleri, Blm 2 : Zor metalleri kaplama,, Elektrikli ekil verme
zel kaplama teknikleri, Blm 3 : Bask devre kaplama, Manyetik alam
kaplama, Elektrik akmyla kaplama
Mhendislik asndan metal kaplama
Ticari adan metal kaplama
Sayfa 1
ELEKTROMETAL KAPLAMA TEKN

4. DERS
TEMZLEME, YA ALMA VE DALAMA
NDEKLER
Temizleme, Ya alma ve Asitle dalama
zc (solvent) ile Ya alma
Ya alma makinasnn seilmesi
Ya alma ilemi talimat
Ya alma ileminde gvenlik talimat
Ya alma zclerinin evresel etkileri
Kapal sistem buhar faznda ya alma
zcsz temizleme Alkali ya alma
Alkalik temizleme reeteleri
Elektrolitik ya alma reeteleri
Emlsiyon ve ift fazl temizleme
Elektrikli temizleme
Katodik (dz) ve anodik (ters) temizleme
Asit ve Alkali ile dalama (Pickling)
Demir ieren metallerin asitle temizlenmesi
Elektrolitik asit daldrmalar
Alkali temizleme ve daldrmalar
Siyanrl daldrma
Yksek frekansl ses dalgalaryla (Ultrasonik) temizleme
Andrma yntemiyle temizleme
Metal yzeyi hakknda
Tablo 2: Kirlilii giderme yntemleri
Tablo 3: Tipik temizleme hatlar
Baz elektrikli temizleme tavsiyeleri
Tablo 4: Elektrikli ya almada nerilen baz akm younluklar
Yzey temizlii testi
Beyaz eldiven testi
Ders 4 Snav
Dipnotlar
Sayfa 2
3
4
6
7
7
8
8
8
10
11
11
12
12
14
15
20
20
21
21
22
22
24
26
26
27
28
29
30
31
TEMZLEME, YA ALMA VE ASTLE DALAMA

Bu derste metalleri temizleme, ya alma ve dalamay (asitle temizleme) reneceksiniz. Olduka ilgi ekici
bir konu olduunu greceksiniz.
Bir metal yzeyi baka bir metalle kaplamak iin ilk nce kaplanacak yzeyin temiz olmas gereklidir.
Yzeyin temizlii ok nemlidir nk kirli yzeye yaplan kaplama her yerde eit olmayabilir ve yzeye tam
olarak yapmayabilir.
Temizlik derken ne demek istediimizi aklayalm: Kusursuz temizlikte bir yzey elde etmek mmkn
deildir. Kusursuz (mkemmel, tam) temizlik diye bahsettiimiz zaman hem kimyasal hem de fiziksel temizlikten
szettiimiz anlalmaldr. Eer kaplama kusursuz temizlie bal ise herhangi bireyin kaplanmas imkansz
olur. Bu durum biraz daha aalm.
Yzey enerjisi maddenin atomlar veya molekllerinden kaynaklanr. Bu atom veya molekller komularyla
balanmak iin sahip olduklar enerjinin bir ksmn kullanrlar fakat ieridekilerle ayn sayda komu atom veya
molekle sahip olmadklarndan bir ksm enerji artar (ekil 1).
Bundan dolay cismin d yzeyinde belli bir miktarda serbest enerji oluur. Su gibi akkanlarda ise
molekller daha hareketlidir ve bu yzey enerjisini gzlemlemek daha kolaydr. Yal bir levha zerine biraz su
dktnzde su moleklleriyle ya moleklleri arasnda ok az bir ekim kuvveti olmas nedeniyle su
neredeyse kre eklini alr (ekil 2). nk kre eklini alm bir madde, yzey alannn en kk olaca
durumdadr. Maddenin bu ekil deiiklii serbest enerjisini de minimuma indirir. te yandan bir damla su temiz
cam yzeye damladnda ince bir tabaka eklinde yzeye yaylabilir. Neden? nk su moleklleri ile cam
moleklleri arasnda kuvvetli bir ekim kuvveti vardr. Dardaki su moleklleri sahip olduklar fazla enerjilerini
cam molekllerine balanmak iin kullanrlar. Bu nedenle su moleklleri serbest enerjilerini kullanmak iin
yzeye olabildiince yaylrlar.
Sayfa 3
Metal yzeyinde ise, benzer ekilde fazladan ba enerjisine sahip atomlar gelirse bunlar sv moleklleri
gibi hareket edemezler. Serbest enerjilerini azaltmann tek yolu vardr, yzeydeki dier atomlarla ba yapmak
(ekil 3). Havadaki oksijen molekl iin de durum byledir. Dier bir deyile yzeye bulaan molekllerle yzey
arasnda belli bir ekim kuvveti vardr. Bu nedenle metal yzeyinin kirli olduunun dnlmesi normaldir.
Tam olarak temiz bir yzey elde edebilmek ok zor bir itir ve burada anlatmamz gerekmeyen bilimsel
teknikler gerektirir.
Neyse ki ou metal kaplama ve sonlandrma iinde ar temiz bir yzey istenmez. Temizliin greceli
seviyeleri vardr ve bizim ilgilendiklerimiz de bunlardr. Sadece birka Angstrm (1 A metrenin 10 milyarda
biridir) kalnlndaki ya tabakas (film) yapmay engellemeye ve kaplama iini bozmeye yeterlidir. Eer
temizleme ne kadar iyi olursa ekim kuvveti o kadar artar, temel metal atomlar ile krom atomlar arasndaki
ekim kuvveti 3,5 ton/cm ye kadar kabilir! Bir elik paray fosfatlarken parann temizlenmesinin o kadar iyi
olmas gerekmez. ok az miktarda ya veya dier yzey kirleticilerin varl demir fosfat kristallerinin yzeye
daha ince yaylmasn salar, yani bazen imalata yardmc olur.
Temizleme ilemi kaplamaclkta ok nemli olduundan eitli temizleme ilemlerinin nasl yapldn ve
nerelerde kullanacanz renmeniz gereklidir. Ayrca hangi temizleme ilemiyle ne tr kirliliklerin giderilecei
hakknda fikir sahibi olmanz lazmdr nk baz temizleme yntemleri baz kirlilik trlerinde ie yaramaz.
Bunlarn bilinmesi sizi ve iyerinizi para ve zaman israfndan korur.1
Kaplayacanz metal genellikle yal, kirli, oksitlenmi, lekeli veya kararm olacaktr. Yzeyinde boya
kimyasallar, ya, is, amur, kum veya metal paracklar olabilir. Cilalanm ve parlatlm ise yzeyde
andrclar ve parlatma iin kullanlan bileikler kalm olabilir.
Bir kaplamac olarak burada sizin iiniz kaplanacak malzemeyi uniform ve yapkan bir kaplama kabul
edecek ekilde temizlemektir. Metal yzeylerini temizlemenin deiik yntemleri vardr ve bunlar tek bana
veya birka birlikte kullanlabilir. Sz edilen yntemler;
1. zc (solvent) ya alma
2. Alkali ya alma
3. Emlsiyon (iki fazl) ya alma
4. Elektrikli ya alma
5. Dalama (Asit ve alkaliye daldrma)
6. Buhar faznda ya alma.
1 ve 5 numaral yntemler bulam olan kirliliin fiziksel ve kimyasal olarak zlmesini, 2, 3 ve 4 numaral
yntemler kirleri ykayarak ve deterjanla ortamdan uzaklatrmay, 6 ve 7 numaral yntemler ise andrma
veya srtme ile temizlemeyi esas alr.
Yukarda verilmi olan temizleme yntemlerinden hibirisi her trl yzeyden her trl kirlilii gidermek iin
tek bana kullanlamaz. Yine de elektrikli ya alma buna en yaklaan temizleme trdr. Kirliliin ne eit
olduuna bal olarak birbirini takiben en az iki deiik temizleme yntemi uygulanmaldr. Kaplamaclkta yeri
geldike yukardaki temizleme yntemlerinden her birini kullanabilirsiniz. Bu nedenle her yntemi ayrntl olarak
burada ele alacaz. 6 ve 7 numaral yntemler nadiren kullanldndan burada aklanmayacaktr.
ZC (SOLVENT) LE YA ALMA
Metal kaplama iiyle uraan herkes her durumda, daima kullanabilecei bir temizleme yntemi olmasn
ister. zc ile ya alma bu istediiniz evrensel temizleyiciye ok yakndr. Maalesef zc ile temizleme
ileminin kullanmna son 10 ylda ok sert kstlamalar getirilmitir. Sonucunda ise kurallara uygun olarak bu
yntem yava yava kullanmdan kalkmaktadr. Bunun yerini baz durumlarda buhar faznda ya alma, bazen
de suya daldrarak temizleme almtr (Bu dersin ilerleyen blmlerinde bunlar anlatlacaktr). Yine de zc ile
ya almann yerini tutabilecek doru yntemleri bulmak iin belli bir sre gemesi gereklidir.
Sayfa 4
zc ile ya alma basit bir prensibe gre yaplr: Bir zc (dier maddeleri zen bir sv) kullanlarak
metal yzeyindeki kirlilik giderilir.
Metal yzeyinde en sk rastlanan kirlilik tr gresya ve yadr. Cila, katran, reine, zamk ve kat yalara
daha az rastlanr. Bu tip kirleri gidermek iin kerosen, benzin, karbon tetraklorr gibi birok zc mevcuttur
fakat bunlardan ou patlayc ve alev alc olduundan ok az kullanma msaittir.
zc ile ya almada temizlenecek para zcnn bulunduu tanka el ile veya mekanik olarak
daldrlr. Para tankta iken zc sv ve/veya zcnn buhar tpk suyun bir eker parasn zmesi gibi,
malzemenin yzeyindeki ya zer.
Eer temizlenecek metal parann zerinde kaln bir gresya tabakas varsa para zc tankna batrlp
ksa bir sre sonra karldnda gres tamamen znm olsa bile, parann zerinde gres ieren bir miktar
zc kalacaktr. Bu zc de tamamen buharlatnda geride ince bir tabaka halinde gresya kalr. Bu
zorluun stesinden gelmek iin zc ile ya alma ileminden sonra ou kez Buhar Faznda Ya Alma
olarak bilinen ilem uygulanr. Belki kulanza farkl gelmi olabilir ama ekil 4 te aklanmtr.
lemin ilk blmnde temizlenecek para zcye batrlr ve ya zlr (baz aletlerle zeltide
kartrma uygulanabilir veya zc spreyle pskrtlerek ilem hzlandrlabilir). lemin ikinci blmnde ise
para kaynayan zc svdan ykselen buhara maruz braklr. Metal para ok abuk souyabilir ve zc
buharnn para zerinde sv hale dnerek tekrar tanka damlamas suretiyle ksa zaman ierisinde sour.
Eer yzeyde herhangi bir gres kalnts varsa tekrar tanka ykanr. Bundan sonra temizlenmi para tanktan
karlr, artk gres yandan temizlenmitir.
Ya almada en ok kullanlan zcler klorlu hidrokarbonlar grubundandr (florlu hidrokarbonlar, Freonlar,
mesela Freon 113 de ya alma zcs olarak kullanlmtr fakat artk kullanlmamaktadr). Gemite en sk
kullanlan zclerden ikisi Trikloretilen (Triklor veya TCE) ve Perkloretilendir (Perklor veya PCE). Bu iki
zc greceli olarak kararldrlar, yanmazlar veya patlamazlar ve gres ile dier yalar iin mkemmel
zclerdir. Ticari adyla Triklor 87,2 C de kaynar, Perklor ise 121,1 C de kaynar. kisi de birbirine benzer ve
kolaylkla ayrt edilebilen kokuya sahiptirler, dumanlar zehirli olduundan ya alma ileminde kullanlan
malzemeler dikkatle gzlenmelidir.
Burada bir baka klorlu hidrokarbondan daha bahsetmemiz yerinde olacaktr. 1,1,1-Trikloroetan (TCA)
Triklor ve Perklor kadar zehirli olmamasna ramen onlar kadar yaygn kullanlmamaktadr. Gres yalar, yalar
Sayfa 5
ve cilalar iin mkemmel bir zcdr fakat kaynar suyla temas ettiinde kolaylkla asit ekline dnebilir. Ne
yazk ki bu kimyasal uzun sre temizleme zcs olarak kullanlmtr.
Bir dier kimyasal olan Metilen klorrn zc ile ya alma ileminde kullanlmas hala ksmen kabul
edilebilmektedir.
Triklor ve Perklor kimyasal olarak birbirine yakn trden olmalarna ramen aralarnda ok nemli baz
farkllklarn olduunu aklnzda tutun. Perklor daha yksek kaynama noktasna sahiptir ve ya almada kullanm
iin daha yksek buhar basnc gerektirir (45-60 psi = 3,1-4,2 bar). Triklor ile ise daha dk bir basnta (10-15
psi = 0,7-1 bar) allabilir. Perklor daha yksek scaklkta olduundan metali str ve eer metal tekrar
ilemden geirilmek istenirse tutulamayacak kadar scak olaca unutulmamaldr. Perklor aluminyum paralarn
temizlenmesi iin iyi bir seimdir. Triklor kullanldnda uzun sre uygulanrsa aluminyumla reaksiyona girme
eilimi vardr. Bununla birlikte bu zcnn daha kararl formlar yaplm olup bunlar aluminyumla
kullanlmaya uygundur.
Eer temizlenen metalin zerinde su varsa Perklor bunun stesinden gelecektir. Triklor ise suyu gidermek
iin zel ilaveler gerektirir.
Ya almada her iki zc (solvent) de uzun sre kullanmdan sonra serbest hidroklorik asit olumasndan
dolay bozulacaktr. zcnn asitlik derecesini, ya alma veya zc satan firmalardan temin edebileceiniz
basit bir test aleti ile denetleyebilirsiniz. Asitlik derecesi ok ykselmise mal ince izgili ve benekli kar. Bu iki
balca klorlu hidrokarbon ile Metilen Klorr e ait baz zellikler Tablo 1 de verilmitir.
zeltide yava yava biriken ya, eer arlka %30 un zerine kmas engellenmezse zcnn
bozulmasna neden olur. zcnn yaplan kontrollerde tespit edilen kaynama noktas, Ya Alma lemi
Talimat nn 10. maddesinde belirtilmi olan aralkta olmaldr.
ekil 4 te basit bir ya alma dzenei grlmektedir. Basit bir ekilde ifade edersek, kk kesit alanna
sahip derin bir tankta bulunan zc stlarak inko kapl elik veya paslanmaz eliin ya alnmakta ve
soutma sargsndan su geirmek suretiyle de tank gvdesinin st ksmlar soutulur. Tank gvdesinin
soutma sargsnn stnde kalan ksmna Tank Boluu denir.
TABLO 1 : KLORLU HDROKARBONLARDAN NN ZELLKLER (TCE, PCE VE METLEN KLORR)
TRKLOR
PERKLOR
METLEN KLORR
Kaynama Noktas (C)
87
121
40
8 saatlik alma gn iin

zamana bal llen
ortalama eik limit deeri
PPM 2 (milyonda parack
says)
50
25
50
Fena deil
Mkemmel
Fena deil
Suyu giderme
Kostik maddelere
kar direnci
ou ticari ya alma genellikle bir ya da daha fazla blmden meydana gelir.3 Tankn bir blmnde
kaynatlan sv haldeki zcnn (solvent) buharlar ikinci blmde ya iermeyen, temiz zc olarak
younlar. Bu temiz zc yerekiminin etkisiyle veya pompalanarak tekrar geldii ksma dner. Ya alma
tanknn boyutlar yaplan ie gre (buzdolab ve frn paralarnn temizlenmesi, uak kanatlar, vb.) 30 cm.
uzunluk 60 cm. ykseklik ile 23 metre uzunluk 7,5 metre ykseklik arasnda deiebilir fakat sonuta
hepsinin alma prensibi ayndr.
YA ALMANIN MAKNASININ SELMES
ou kaplama iinde dier tip temizleyiciler kullanld iin ya alma makinasna az ihtiya duyulur. Ya
alma makinalar genellikle ok miktarda kaplama ve yzey ilem yaplan iletmelerde bulunur ve temizleme
iinin hzlandrlmasn salar. Piyasadaki birka ya alma makinasndan birini semek durumunda kalabilirsiniz.
Aada verilen birka kriter hangisinin daha uygun olduuna karar vermenizde yardmc olacaktr.
1. Bir kerede ykleyeceiniz maln hepsini alabilecek byklkte seeceiniz ya alma makinasnda akta
kalan sv yzey alan mmkn olduunca kk olmaldr. Basit tabirle bunun anlam, 30 dm lik yzey alanna
sahip bir tank sizin iinize kafi gelirken 60 dm yzey alanna sahip bir tank kullanmak israftan baka bir ey
deildir. nk, havaya maruz kalan sv alanndaki her 10 dm lik art kabaca, kaynama scaklnda bir litre
Sayfa 6
zcnn 1/20 sinin, oda scaklnda ise bir litre zcnn 1/200 nn buharlama ile kaybedilmesi
anlamna gelir. Bu zcler ok pahal olduuna gre buradaki kstas alnan konuyu anlamak olduka basittir.
2. Tanktaki buhar seviyesinin uygun deerde tutulmasn salamaya yetecek soutma sarg kapasitesi
olmaldr. Soutma sargs kullanlmasndaki ama buhar seviyesini kontrol edebilmektir. Eer soutma
yetersizse tanka ok miktarda mal yklendiinde buhar seviyesi ar ykselebilir ve bu da zc kaybn artrr.
3. Buhar kaybn azaltmak iin tank boluunun ykseklii (tankn soutma sargs zerinde kalan ksmnn
ykseklii) tank geniliinin 5/10 ila 6/10 u kadar olmaldr. Bu yzden 60 cm. geniliindeki bir tank iin tank
boluunun ykseklii 30 36 cm. arasnda olmaldr.
4. Ya alma makinasna mal asma yntemi zcnn ykselmesini en az seviyede tutacak ekilde
olmaldr.
5. Son olarak ya alma malzemelerini reticisinden veya satcsndan temin edin.
YA ALMA LEM TALMATI
1. Ya alma tertibatn zc buharnn kaybn azaltmak iin kap veya pencere n gibi hava akm olan
yerlerden uzak tutun.
2. Ya alma tertibatn ak alevden uzak tutun (en az 15 metre). Aksi takdirde alevden kaynaklanan gazlar
buharn bozulmasna neden olacaktr.
3. Ya alma tertibatn buhar tanknn yaknlar vb. gibi fazla nemli olabilecek ortamlardan uzak tutun.
4. Soutma sistemindeki suyu kontrol edin. Oda scaklnda (23-24 C) girmeli ve 50 C den daha dk
bir scaklkta kmaldr. Eer daha yksek scaklkta kyorsa, bu soutma iin kullanlan su miktarnn zc
buharn soutup younlatrmaya kafi gelmediinin gstergesidir ve zc zayi olmaktadr. 4 te yandan eer
soutma suyu ok dk scaklkta kyorsa (30 C den daha dk) bu durum da soutma suyu devri
daiminin ok hzl yaplmakta olduunun gstergesidir. Dolaysyla havann rutubetli olduu gnlerde tankn
iindeki su buharnn tankn kenarlarnda younlaarak zcye karmas gibi mahzurlu bir durum ortaya
kabilir. Tankta su bulunmas zcy ayrtracak veya bozacandan mmkn olduunca nlenmeye
allmaldr.
5. Ya alma tertibatna temizlenmek zere haddinden fazla miktarda para konulmamaldr. Bu sv
seviyesini normal alma seviyesinin zerine karr ve dolaysyla buhar seviyesi de artar.
6. alma scaklna ulaana kadar ya alma tertibatn kullanmayn. alma scaklna ulamadan
nce kullanrsanz temizlenen parann zerinde normal scaklkta olaca gibi ok ince, molekler bir sv
tabakas deil olduka kaln bir tabaka sv kalacaktr. Bu da iletme maliyetini %600 kadar ve havaya kararak
kirleten buhar miktarn %500 kadar artrr.
7. Yine 6 numaradaki sebepten dolay, temizlenmi paray tertibattan 3-4,5 metre/saniye den daha hzl
karmayn. Bylece daha az zc ziyan olur ve hava daha az kirletilir. Bu talimata paralel olarak, eer ya
alma tertibat birden fazla blmden oluuyorsa ve temizleme esnasnda malzemeyi birinden dierine
naklediyorsanz bu nakil ilemini buhar faznn altndan (buharn iinden geirerek) yapn. Dier bir deyile bir
blmden dierine ak havada tamayn. Sadece temizleme bitirilip dar alnaca aamada havaya karn.
8. Temizlenmekte olan paray metal zincir veya kablo araclyla tutun, ip veya sicim kullanrsanz
zcy emer, zamanla gevrekleir ve en olmadk zamanda kopabilir.
9. Ya almas bitirilen malzemeyi zerindeki svnn iyice szlmesi iin yetecek sre boyunca asl tutun.
Eer fincan gibi kk ve girintili paralarsa dner dolapt gibi bir sistemle malzemelerin buhar faznda kalmasn
ve dndrlmesini salayn. Bylece malzemenin zerindeki zcnn akmasn salayn. Dolabn hava ile
temasndan saknn.
10. Ya alma tertibatn temiz tutun, oluan ya atn sk sk temizleyin. Eer Triklor zc
kullanyorsanz temizlemeyi u usulde yapmanz iyi olur: Triklor 90 C civarnda (Perklor ise 127 C civarnda)
kaynamaya balar (oluan tortu nedeniyle kaynama noktas ykselmitir).5 Bu deerler kirlenmenin arlka
yaklak %25 olmas durumundadr. u nedenlerden dolay bu usuln uygulanmas nemlidir: ilki, kirlenmi
zc kolayca bozunabilir ve asit formuna dnerek temizlenen malzemede lekelenmeye yol aabilir. kincisi,
kirlenme arttka kaynama noktas da ykseleceinden zcnn ayrmaya olan eilimi artar. TEMZLEME
LEM YAPILIRKEN ZCNN VE YA TORTUSUNUN NASIL TEMZLENECE HAKKINDA RN
SALAYAN FRMA TARAFINDAN VERLM YNERGELERE MUTLAKA UYULMALIDIR.
11. Belli bir kullanm sresinden sonra zc bozulmaya balar ve bunun neticesinde de asidik bir hal alr.
Bu ortaya ktnda temizlenmek istenen malzemenin lekelenmeye baladn gzlersiniz. Bu asitlii dorudan
ntralize etmek mmkn olmakla birlikte kk boyuttaki ya alma tertibatlar iin bu tavsiye edilmez. Kirlenmi
zcy artlmas iin satcsna gtrmek ve taze zc ile yeniden almak daha uygundur.
YA ALMA LEMNDE GVENLK TALMATI
Triklor ve Perklor havada %0,02 lik bir konsantrasyona (veya 200 ppm) ulatklarnda zehirleyici olan
maddelerdir. Bu konsantrasyonun iki katna ktklarnda ldrc olabilirler. Yalnz bana ya alma ilemi
yapacak kiiler iin belli baz gvenlik tedbirleri alnmal ve bunlara mutlaka uyulmaldr.
1. Ya alma iinde allan oda yksek tavanl ve geni olmaldr (en az 700 metrekp hacimli).
2. Eer ya alma ii bundan daha kk bir odada yaplacaksa pozitif havalandrma yaplmas gereklidir.
Bu tankn deliine yerletirilen bir vantilatrle salanabilir. Benzer ekilde 1 m den daha geni alan kaplayan
Sayfa 7
tanklarda da pozitif havalandrma yaplmaldr. Pozitif havalandrma hznn dakikada 120-150 metre olmas
ou durumda yeterlidir. Dakikada 150 metrenin zerindeki havalandrma hznda zc kayb ok fazla artar.
3. Younlatrcnn kafi miktarda su ile beslendiinden emin olun.
4. Buharn younlatrcnn tplerine kadar ykselmemesi iin ya alma makinasna fazla ykleme
yapmayn.
5. Ya alma makinasn temizlerken ieride zc buhar olmadna ve kabilecek buharn zerinize
bulamayacana kesinlikle emin olmadan temizlemeye balamayn. Eer tankn ierisine girecekseniz gaz
maskesi takmak gibi baz zel nlemler aln. Svy temizleyin daha sonra tankn iindeki havay tamamen
boaltn. Siz ieride alrken darda sizi gzlemleyecek birini mutlaka yannzda bulundurun.
6. Daha nce verilmi olan alma talimatlarna uyun.
YA ALMA ZCLERNN EVRESEL ETKLER
Yukarda sz edilen eitli klorlu hidrokarbonlar (ve Freonlar) metal kaplama ve sonlandrma sanayiinde
yllardr kullanlmaktadr. Bununla birlikte gnleri sayldr. Gelecek be ylda ou klorlu hidrokarbonlar ve
Freonlar ya alma/temizleme ileminde artk tercih edilmemeye balanacaktr. Sebebi ise kullanmnn
engellenmesi iin fahi miktarda pahal hale getirilecek olmalasdr. nk btn bu maddelerin evreye zararl
etkileri vardr. Klorofloro hidrokarbonlarn (Freonlar) ou dnyay mortesi nlara kar koruyan ozon
tabakasna zarar verir. Bu sebeple bu kimyasallarn retilmesine Montreal Protokol denilen ve dnyadaki
lkelerin birounun kabul ettii bir anlama uyarnca kat snrlamalar getirilmitir. 2005 ylndan itibaren bu
kimyasallarn birounun retimi yaplmayacaktr.
Klorlu hidrokarbonlar asndan da fazla bir fark yoktur. 1,1,1 Trikloroetan da ozon tketicisi olarak
saylmaktadr ve o da yava yava kullanmdan kaldrlmaktadr. rnein Amerikan Dow Kimyasal irketi 1992
balarnda bu kimyasaln retimini 31 Aralk 1995 ylnda durduracan aklamtr. Triklor ve Perklor
insanlarda kansere neden olabilmektedir ve kullanm snrlandrlmaldr. Bunlarn da tesinde atmosfere
salnan uucu organik bileiklerin miktarlar ou lkede kanunlarla kat ekilde kstlanmtr.
Btn bunlar bu kimyasallarn yerine kullanlabilecek yeni kimyasallar bulunmas gerektii anlamna gelir.
Bugne kadar yerine kullanlaca kimyasaln yapt ii onun kadar iyi yapacak bir baka kimyasal
nerilememitir. Sulu temizleme dzenekleri veya Terpen (doal olarak oluan bir organik madde) ieren
dzenekler kullanlmaya veya denenmeye balanmtr. nmzdeki onyl sonunda byk ihtimalle su bazl
temizleme dzenekleri nem kazanacaklardr.
KAPALI SSTEM BUHAR FAZINDA YA ALMA DZENEKLER Muhtemel bir alternatif
Kapal sistem buhar faznda ya alma klasik buhar faznda ya almann karsnda iyi bir seenektir.
Aslnda kapal bir kabin ierisine konulmu buhar faznda ya alma tertibatdr. Temizlenecek malzeme bo olan
taycya konulur ve kapa kapatlr. Dmesine baslarak temizleme devresi balatlr. Temizleme belirlenmi
koullarda yerine getirilir ve tamamlandnda zc uygun ekilde szlerek kabinden karlr. Kabin alp
temizlenmi paralar alnr. Bu sistemde evreye yaylan zc miktar ngrlen snrlara daha uygundur.
ZCSZ TEMZLEME ALKAL YA ALMA
Alkalik ya almada temizlenecek malzeme sodyum hidroksit, sodyum karbonat, sodyum metasilikat gibi
kuvvetli alkali kimyasal ieren bir banyoya batrlr, kaynama noktas yaknlarna kadar stlr. Gres ya ve
yalarn olduu kadar kat metal ve kir paracklarnn giderilmesinde de etkili bir yntemdir.
Bu tip banyolarn nemli bir etkisi de tm bitkisel ve hayvansal yalar sabunlatrmasdr. Bitkisel ve
hayvansal yalar kostik veya baka alkali madde ile tepkimeye girerek scak suda znebilen sabun eklini
alr. Eer mineral yalar veya gresleri mevcutsa bunlar sabunlamazlar. Emlsifikasyon denilen ve yzey
temizlemede kullanlan bir baka ilem uygulamak gerekir. Bu ilemde mineral ya veya gres minik kresel
paracklara blnr ve etraflar suyla dolar, bylece tekrar biraraya gelme ve daha byk bir para oluturma
ans kalmaz. Ya paracklar bu ekilde sspansiyonda asl kalr ve temizlenen yzeye tekrar yerleemez.
Sayfa 8
Emlsifikasyon ilemi sabunlar ve bazen Islatc da denen ve gerekten de zndnde yzey gerilimini
drmek suretiyle suyu daha kaygan hale getiren dier yzey aktif kimyasallarn kullanmn da beraberinde
getirir. Kaygan su ekil 5 te gsterildii zere ya tabakasnn metalle temas ettii kenardan altna nfuz eder
ve ilerleyerek yerinden karr.
Ya ile su birbirine karmamakla birlikte Islatc nn etkisiyle su mmkn olduunca ok yal yzeyi
slatmaya alr ve bylece byk ya paracklarn kk paracklar haline getirir. nk daha nceden
rendiiniz zere belli miktardaki bir madde daha kk paralara ayrldka yzey alan artar (ekil 6).
Defloklasyon denen bir baka ilemle de iyi bir temizleme etkisi salanr. Floklasyon kk paracklarn
biraraya gelerek bir yumru oluturmas demektir. Defloklasyon bunun ztt olup yumrunun kk paracklara
blnmesidir. Bu ikinci durum Koloidler kullanlarak salanr. Koloidal Madde olarak adlandrlan maddeler bir
zeltide tam olarak znmezler fakat znm gibi etki ederler. Dier bir deyile byk parackl haldeyken
hi znmez ama iyice ufalanp kk parackl hale getirildiinde, rnein mikron seviyesinde ufak
paracklara ayrldnda zeltide neredeyse tamamen znr. Buna iyi bir rnek altn ile sudur. Altn byk
parackl halde iken suda znmez fakat yaklak 0,1 mikron seviyesine kadar ufalanarak toz haline getirilirse
znmeye balar, morumsu veya mavimsi renkte bir sv meydana gelir.
Koloidal para yzeyinde elektrik yk tar ve bir svya konulduu zaman Brownian Hareketi denilen
geliigzel bir ekilde hareket eder. Elektriksel yklerinden dolay kir paralarn kuvvetli ekilde ekerler. Eer
bu ekim kuvveti kir paras ile metal yzey arasndaki ekim kuvvetini aarsa kirin yzeyden sklmesini
salar. Daha da nemlisi bir grup koloidal para kir parasnn etrafn sarar ve ekil 7 de grnd gibi
ieride hapseder, bu Misel formu diye bilinir. Bu durumda iken dier kir paralarndan yaltlm haldedir ve
metal yzeyine tekrar yapamaz. Kir paralarn hapsetme ve bylece yzeye yapmasn nleme ilemi
Defloklasyon olarak bilinir.
Sayfa 9
Temizleme reetelerinde defloklasyona sebep olacak koloidal yapda eitli zeltiler kullanlr. Btn iyi
temizleyicilerde bulunur. Metal yzeyleri bu yntemle temizlerken nemli olan noktalar unlardr: Yalar ve
gresleri yumuatp sabunlama ve emlsiyon oluturma 6 olayn hzlandran SICAKLIK, sabun imalatlar iin
nemli olan AKTF KMYASALLAR, sabun veya deterjann temizleme gcn artran alkali bileikler, yzey
enerjisini dren NEMLENDRCLER, ya kreciklerini datmaya yardmc olan ve kir paracklarn fiziksel
olarak karan KARITIRMA.
Alkalik ya almada kullanabileceiniz eitli reeteler vardr. Bu tip bir temizleyici satn almanz tavsiye
ederim. nk hem daha kolay bulabilirsiniz hem de ayr ayr tuzlar tartp kendi karmnz hazrlamak yerine
hazr satlan karm kullanmak daha az zaman alr. Ayrca hazr karm satan firmalar byk miktarlarda satn
alm yaptklarndan kimyasallar daha ucuza malederler, dolaysyla mamullerini daha ucuza satabildiklerinden
uzun sreli kullanmlarda size maliyeti daha dktr. Buna denk bir temizleyiciyi kendiniz hazrlamaya
alrsanz muhtemelen maliyeti daha yksek olacaktr.
ALKALK TEMZLEME REETELER
elik Temizleyici
erii
1. Sodyum hidroksit
85 gr.
2. Tetrasodyum pirofosfat
85 gr.
3. Trisodyum fosfat
85 gr.
4. Santomerse #2
1,8 gr.
5. Su
3,8 litre
alma Koullar
Scaklk
: Kaynama noktasnn hemen st.
Hareket
: Temizlenecek malzemeyi hareket ettirin.
Daldrma elik Temizleyici
erii
1. Sodyum hidroksit
567 gr.
2. Sodyum karbonat
510 gr.
3. Sodyum tripolifosfat
567 gr.
4. Sodyum metasilikat (susuz)
850 gr.
5. Sodyum resinat
142 gr.
6. Sodyum alkilaril slfonat
142 gr.
7. Alkilaril polieter alkol
57 gr.
alma Koullar
Kartrma
: Yukardaki karmdan litre bana 60 gr. katn.
Scaklk
: 93,5 C
Daldrma Aluminyum Temizleyici
erii
1. Sodyum bikarbonat
595 gr.
850 gr.
3. Sodyum metasilikat
1.276 gr.
85 gr.
5. yonik olmayan nemlendirici
28 gr.
(etilen oksit tr)
alma Koullar
Kartrma
Scaklk
: 71 C
Bakr ve Pirin in Yumuak Temizleyici
erii
1. Trisodyum fosfat
85 gr.
2. Sodyum karbonat
57 gr.
3. Kuadrafos
85 gr.
4. Rosin
1,8 gr.
5. Su
3,8 litre
alma Koullar
Scaklk
: Kaynama noktasna yakn.
Hareket
: Kartrmal hareket kullann.
Sayfa 10
ELEKTROLTK YA ALMA REETELER

elik Temizleyici
erii
1. Sodyum hidroksit
1560 gr.
2. Sodyum karbonat
2410 gr.
283 gr.
4. Sodyum metasilikat (susuz)
850 gr.
28 gr.
6. Nemlendirici (iyonik olmayan)
14 gr.
alma Koullar
Kartrma
Scaklk
: 82 C
Amperaj
: 5,4 10,8 A/dm doru veya ters akm uygulayn.
inko Dkm, Pirin ve Bakr in Yumuak Temizleyici
erii
1. Trisodyum fosfat
85 gr.
2. Sodyum karbonat
2410 gr.
28 gr.
4. Su
3,8 litre
alma Koullar
Scaklk
: 82 C
Amperaj
: 2,2 A/dm doru veya ters akm uygulayn.
elik ve Demir in Uzun mrl Temizleyici
erii
1. Sodyum ortosilikat
170 gr.
2. Sodyum hidroksit
85 gr.
28 gr.
4. Santomerse #1
1,8 gr.
5. Su
3,8 litre
alma Koullar
Kartrma sras : 2, 3, 1, 4
Amperaj
: 2,2 A/dm doru veya ters akm uygulayn.
Scaklk
: 82 C
Bu reeteler hazrlanrken verilen miktarlar genellikle 1 galon (3,8 litre) iindir. Eer 38 litre iin (10 galon)
zelti hazrlayacaksanz tm bu miktarlar 10 ile arpmalsnz. Bu durumda mesela inko vs. iin yumuak
temizleyici karm iin 850 gr. veya daha fazla trisodyum fosfata ihtiya duyarsnz.
Patentli bir temizleyiciyi hazrlarken reticisinin verdii tavsiyelere aynen uyun.
Alkali tip temizleyiciler zeltiyi ve temizlenecek malzemeyi alacak boyuttaki geni bir elik veya demirden
tanka konur. Temizleme tank, iine daldrlan buharl veya gazl kangal stcyla, tankn altndan gaz ile ya da
elektrikli stcyla stlabilir. Bu stma yntemlerinden hibirisi dierlerinden daha stn zelliklere sahip
deildir. Byk tertibatlarda s kontrol sistemi gereklidir. Bylece banyo scakl istenen dereceye ayarlanabilir.
ok geni temizleme tanklar iin bir destek ubuuna balanm kartrc temizleme ilemini hzlandrr.
ALKAL VEYA FT FAZLI TEMZLEMEDE HAVA KARITIRMASI KULLANMAYIN. Temizleyicinin israf
olmasna neden olur, hassas ilerde kararmaya sebebiyet verir ve eer hava hatt dzgn ekilde filtre
edilmiyorsa havada daha fazla kirlilie sebep olur. Tank ve kartrclar hakknda detayl bilgi almak isterseniz
kitabn sonundaki referanslar blmndeki kaynaklara bavurabilirsiniz.
EMLSYON VE FT FAZLI TEMZLEME
Bu temizleme eidinde temizleme zeltisi iki farkl temel svnn karm veya svlarn bileimidir (FAZ 7).
Bir faz (zc) yalar ve gresleri kolayca zerken dier faz olan sulu faz deterjan kalitesini artracak alkaliler
ierir. Normalde dier eklemeler yaplmadan zc tabakas suyun yznde duracaktr. Eer BALAYICI
olarak bilinen kimyasal (moleklnn bir ucuna su dier ucuna ya, zc vb. balananarak bileik oluturan
madde) varsa, yzey aktif bileiklere ve nemlendiricilere beraber iki farkl faz katmanlama olmayacak ekilde
devaml olarak emlsiyon halindedir (suyun iinde zc veya zcnn iinde su). Bu tip bir temizleyiciye
EMLSYON TEMZLEYC denir. Balayclar ve emlsiyon svlar belli bir miktara indirgenebilir veya
giderilebilir, iki katmana ayrlr ve sonuta FT FAZLI TEMZLEYC ortaya kar. Tipik balayc kimyasallara
am ya, kresilik asit, tetralin, hekzalin ve potasyum oleat rnek verilebilir.
Bu tip temizleme banyolarnda zc ve/veya suda znen balayc kimyasal ya veya gresle temas
eder ve ayn ekilde zer. Ya ve su doru tamamen karmadna gre balayc kimyasaln etkisi ya
Sayfa 11
kreciklerini zeltiye tam karacak ekilde kk paralar haline getirmektir. Malzeme emlsiyon
temizlemeden karldktan sonra yzey hi kir kalmayana kadar temiz suda durulanr. Bu tip temizleyiciler scak
olarak kullanlr ve elik tanklara konur. Baz reeteler souk olarak da kullanlabilir.
ift fazl temizleyici ile temizlemeden sonra yzeyde ok az miktarda ya art kalabilir. Emlsiyon ve ift
fazl temizlemenin her ikisinden sonra da elektrikli temizleme yaplmaldr ki iyi bir kaplama yzeyi salanabilsin.
Bu tip temizleme banyolarnda basnl sprey ve etkin bir kartrma kullanlmas iyi sonu verir. Aluminyum ve
magnezyum gibi parlak metallere kuvvetli alkali temizleyici kadar zarar vermez.
Emlsiyon temizleyicileri satcsndan alacanz reeteye gre hazrlamanz tavsiye ederim.
ELEKTRKL TEMZLEME
Metallerin elektrikli temizlenmesinde kullanlan alkali ya alma gibi alkali temizleme zeltileri bazik
zeltilerdir. Elbette zeltilerin bileimi tam olarak ayn deildir (elik daldrma temizleyicisi ile elektrolitik elik
temizleyiciyi karlatrn). Temizlenecek paray anot veya katot olarak kullanarak zeltiden elektrik akm
geirilir (ekil 8).
Buradaki temizleme ileminde sabunlatrma, emlsiyon oluturma ve alkali banyoda akmsz yaplan
defloklasyon, ayrca anotta veya katotta oluan (hidrojen ve oksijen) gaz kabarcklarnn ovarak temizleme
etkisi rol oynar.
DENEY 1 :
1 litre su bana 45 gr. amar sodas ekleyerek hazrladnz zeltiyi elektroliz edin. Anot ve katottaki
gaz kna dikkat edin. Su ayrr, katotta hidrojen gaz ve anotta oksijen gaz aa kar. (Bu olayn temel
prensiplerini 2. derste ilemitik).
Faraday n ilk kanununa gre havaya salnan veya yzeyda kabarck halinda oluan gaz miktar dorudan
doruya kullanlan akm younluuna baldr. Ayrca Faraday n ikinci kanunu 1 Faraday elektriin
elektrotlarda 1 kimyasal edeerde rn meydana getireceini syler; anotta oksijen katotta ise bunun iki kat
hacimde hidrojen oluur (2 hidrojen molekl, 1 oksijen moleklnn kimyasal edeeridir). Bu belli bir akm
younluunda ve eit artlar altnda katodik (dz) temizlemede anodik (ters) temizlemedekinin iki kat kabarck
olutuu anlamna gelir. Fakat dz ve ters temizlemeyi karlatrrken bu kabarcklardan kaynaklanan ovma
etkisi en nemli faktr deildir.
KATODK (DZ) VE ANODK (TERS) TEMZLEME
Katodik veya dz temizlemede temizlii yaplacak para alkali zelti iinde katot olarak kullanlr. Bunun
sonucunda parann yzeyinde kk kabarcklar halinde nemli miktarda hidrojen gaz oluur. Bu kabarcklar
yzeyde ovma ve kartrma etkisi yaparak temizlemeye yardmc olur. Katot olarak kullanlan parann zerinde
ok az kimyasal anma olur veya hi olmaz. Eer zeltide metalik kirlenme mevcutsa temizlenen para
zerine kaplanr. Bu sebepten katodik temizleyiciler ok temiz tutulmal ve bu tip bir banyoda yabanc metallerin
znmesi ihtimali varsa dzenli ekilde yenilenmelidir. Kirletici metaller temizlenecek parann zerine kaplanr
ve leke veya renk bozukluuna neden olarak temizlemenin etkisini yararsz hale getirir. Bu arada bazen metalik
olmayan paracklar bile elektrik yklenerek katotta temizlenen parann zerine yapabilir.
Sayfa 12
Daha nce de rendiiniz zere elektroliz esnasnda metal bileiklerini katotta metale dntren, oksit ve
kkrt (slfr) tabakalarn yokedip tekrar saf metal formunu oluturan bir indirgeme etkisi de mevcuttur.
Anodik veya ters akmla temizlemede ise temizlenecek para anot yaplr. Burada da yzeyi belli oranda
kartran bir gaz oluumu (oksijen) vardr fakat oluan gaz miktar daha azdr (suyun ierii H2O eklinde olup 2
hidrojene karlk 1 oksijen ierir, bu yzden hidrojenin yars kadar oksijen aa kar). Bu gaz oluumuyla
birlikte metal yzeyine dorudan kimyasal etki olur nk temizlenmekte olan para anot gibi davranmakta ve
daha nce de rendiiniz zere anottan metal zlp katotta kaplanmaktadr. Bu elektrokimyasal etki metal
yzeyinde film tabakas mevcut olmas gibi baz durumlarda yararldr. Bu eit temizleme film tabakasnn
sklmesinde yardmc olur. te yandan pirin gibi hassas metaller ou ters temizleyicide temizlenemezler
nk kt lekelenmeler ve karncalanmalar meydana gelir. Benzer ekilde nikel gibi kolayca pasive edilen bir
metale anodik temizleme uygulanmamaldr.
Periyodik Ters Temizleme normal elektrikli temizlemenin deiik bir eididir. Bu yntemde akmn anlk
ynne gre hem anodik hem de katodik temizleme sra ile kullanlr. Bu yntem is, oksit ve pullarn etkili
ekilde temizlenmesine yarar. Alkali elat zeltileri kullanlmaldr. Burada dikkat edilmesi gereken bir nokta
vardr: Kendi kendine kirlenmeye sklkla rastland iin temizleme zeltisinin dikkatle izlenmesi gereklidir.
Bu tip temizlemede deiik reeteler kullanlabilir, bunlarn bazlar anodik (ters) temizlemede bazlar ise
katodik (dorudan) temizlemede kullanldnda daha uygundur. Baz reeteler elik zerinde uzun mrl
temizlemede daha uygundur, dierlerinin ise etkisi azdr ve inko, pirin, aluminyum gibi hassas metallerin
temizlenmesinde daha uygundur. inize uygun tescilli zelti ve temizleyiciler kullanmanz yerinde olacaktr.
Elektrikli ya alma elektrikli kaplamadan nce uygulanan temizleme yntemleri arasnda en ok
kullanlandr. Genellikle elik veya demirden bir tank kullanlr ve tankn kendisi anot veya katot olarak davranr.
Duruma gre ayr elik levhalar da kullanlabilir. Banyo buhar, gaz veya elektrikle stlr.
ster anodik isterse katodik temizleme kullanlsn iin doru yaplabilmesi iin doru akm younluu
uygulanmas nemlidir. elik gibi baz metaller iin anodik temizlemede akm younluu 11 A/dm ye kadar
ykseltilebilir, inko souk dkmde akm younluu 3,3 A/dm den daha dk olacaktr.
ok nemli olan bir nokta da udur: Temizlenecek parann asld askdaki akm younluu dalm
dzgn olmaldr. Eer baz noktalar yeterince akm ekemezse buralarda yeterli temizleme salanamaz ve bu
nedenle doru bir kaplama elde edilemeyecektir. Temizleme zeltisinde eit scaklk dalmn salamak iin
termostatik kontrol cihaz kullanlmas da iyi olur.
Bir baka pf noktas ise, sert su temizleme tankndaki sabunu ve deterjan tketeceinden, ayrca parann
yzeyinde oluacak kalsiyum veya magnezyum film tabakasn karmak zor olacandan altnz yerdeki su
sert ise su yumuatc kullanmanz fayda salar. Deiyonize su kullanmak ise daha iyi bir fikirdir.
Durulama da elektrokaplamada ok nemlidir. Kullandnz temizleyicinin durulanabilirliinin iyi olduundan
daima emin olun. Temizleyici artklarn gidermek iin gerekirse buu spreyi kullann ve lk durulayn. yi bir
durulama yaplmamasnn eitli kaplama hatalarna yol atn asla unutmayn.
Ne zaman temizleyici ekleneceini ve ne zaman azaltlacan bilmek iin zaman zaman temizleyicinin test
edilmesi de nemlidir. ou tescilli temizleyici reticisi size toplam alkalilii ve fazla alkalilii test etmek iin
kullanlan basit bir test aleti de salar 8. pH da kontrol edilmeli ve hepsinden daha nemlisi tortu veya kirlenme
miktar llmelidir. Bunu uzun dereceli bir cam kap ile veya bir Imhoff Konisi ile yapabilirsiniz (laboratuvar
Sayfa 13
malzemesi satan yerlerden temin edebilirsiniz). zeltiyi iyice kartrn, dereceli kab veya koniyi daldrn ve
azna kadar doldurup biraz bekleyin, belirlenmi srenin sonunda oluan tortu miktarn not edin (ekil 9a
bakn).
Biraz deneyim edindikten sonra tortulamann hangi deere ulatktan sonra banyonun boaltlmas
gerektiini syleyebilirsiniz.
Asitle dalamadan, parlak daldrmadan veya kark daldrmadan nce temizleme sisteminde zel
ihtiyalarnza uygun olarak yaplacak baz ayarlamalardan sz etmek istiyorum.
Btn temizleme sistemleri iinde orta byklk veya zerindeki ou kaplama tesisi iin en iyi olan buhar
faznda ya almay 9 takiben dz (katodik), ters (anodik) veya bunlarn birleiminden oluan bir elektrikli ya
alma uygulanmasdr. Daha kk iletmelerde buhar faznda ya almann zcs pahalya geliyorsa bunun
yerine alkali daldrma temizleyici (alkali ya alma) ve takiben elektrikli ya alma uygulanmas da iyi bir yoldur.
Eer mmknse elektrikli ya alma iin biri doru akmda dieri ters akmda kullanlmak zere iki tank tahsis
edilmesi nerilir. Fakat bu mmkn deilse doru veya ters akml bir temizleme de ou durumda i grr.
Kaplama tanknn veya tanklarnn boyutu tanka konulacak maln miktarna baldr. Tipik bir temizleme tank
sras ekil 10 da gsterilmitir.
AST VE ALKAL LE DALAMA (Pickling)

Eer demir ieren bir metal ile alyorsanz baz durumlarda metal yzeyinde kt ekilde oksitlenme
meydana gelmi olabilir. Temizlenecek metalin yzeyi gres veya ya ile kirlenmi ve ayn zamanda lekeler,
pasdan kaynaklanan renk bozukluklar mevcut olabilir. Asitle dalamann amac alkali temizleme banyosunda
giderilemeyecek olan bu pas ve lekeleri ortadan kaldrmaktr.
Prensipte asitle dalama banyosunda mevcut bulunan asit, pas veya oksit tabakasn metale zarar
vermeden zer, uygulamada ise iyice temizlenmi olan metalde asidin az da olsa bir tahribata yol amas
szkonusudur. Asitle dalama zeltisinde bulunan ve inhibitr olarak bilinen maddeler yardm ile temizlenmi
metal yzeye asidin etkisi minimum dzeyde tutulur. 10
Herhangi bir metal asitle dalamadan veya aside daldrlmadan nce yzeyindeki kirler, gres vb.
giderilmelidir. Bu nedenle aside daldrmadan nce ya alma ve/veya elektrikli ya alma uygulanmaldr. Gres
bulam veya kirli bir metal paraya uniform olarak asitle dalama uygulanamaz nk gres asidin yzeye etki
etmesini engeller.
Aside daldrmann veya asitle dalamann ikinci bir kullanm da zaten temizlenmi olan yzeye metal
kaplamann daha iyi yapmas iin asitle oymak (etching) amacyla yaplmasdr. Bu durumda kendimizi oksidi
ve pullar gidermekle snrlam oluruz.
Sayfa 14
NOT : Yaknda deiik kimyasallar ve bileiklerle almaya balayacaksnz. Bunlardan bazlar doru
kullanlmad takdirde zehirli ve tehlikeli olabilir. Eer bir bileik veya kimyasal kullanma talimatlarna uyarak ve
zelliklerine dikkat ederek kullanrsanz herhangi bir tehlikesi yoktur. te yandan eer dikkatsiz davranr ve
talimatlara uymazsanz kendinizi ve dierlerini zor durumda brakabilirsiniz. Bir rnek vermek gerekirse, borik
asit gz ykamasnda kullanlacak kadar yumuak bir asittir ve zerinde zehirli olduuna dair bir etiket yoktur
fakat yutulduu takdirde ldrc bir zehirdir. Eer talimatlara uyarsanz ve dahice (!) iler yapmaya
kalkmazsanz kt bir durumla karlamazsnz.
DENEY 2 :
1. Yzeyi pasl kk bir para demir veya elik erit alp zerine msr ya benzeri herhangi bir bitkisel ya
veya margarin srn. eridi ierisinde 1 l hidroklorik asit (muriatik asit) ve 3 l su bulunan bir behere veya
geni azl bir su bardana daldrp meydana gelen etkiyi gzlemleyin.
NOT : Hidroklorik asit kuvvetli bir asittir. Behere koyarken dikkatli olun, elbisenize veya vcudunuza
sramamasna zen gsterin. Eer plak derinize temas ederse hemen bol suyla ykayn. Bu genellikle
yanklar nler fakat emin olmak iin aside maruz kalan ksma bikarbonatl soda pastas srn ve durulayn.
2. imdi ayn eridi zerinde asit kalmayncaya kadar birka kez temiz suyla ykayn 2 orba ka
trisodyum fosfat (boya malzemeleri satclarndan temin edebilirsiniz), 3 orba ka sodyum karbonat (amar
sodas) ve 473 ml. suyla hazrladnz scak zeltiye daldrn. Gres kana kadar eridi kartrarak zeltiye
daldrp karn.
3. eridi hidroklorik aside daldrn ve ne olduunu gzlemleyin. eridi 1 dakika kadar asitte tuttuktan sonra
karp durulayn. lk seferinde ve ikincide neler olduunu karlatrn. Yzeydeki oksitlenmeyi karmak iin
nce gres kalntlar temizlenmelidir. Deney bittikten sonra aside dikkatlice kireta paralar (kalsiyum
karbonat) veya sodyum karbonat (amar sodas) ekleyin ve kprtnn bitmesini bekleyip at bol suyla
boaltn.
Asitle dalama (pickling) genellikle pullarn, oksitlenmenin ve pasn giderilmesini ierir. Aside daldrma ise
genellikle hafif oksitlenmi ve kararm film tabakann giderilmesi, alkali film tabakasnn ntralize edilmesi,
asitle oyulmas ve kaplama ncesi metalin aktifletirilmesi iin kullanlr. Her ikisi de birbirinin yerine kullanlabilir
fakat genelde dayankl veya hassas ilerde dalamaya bavurulur. Genellikle asitle dalama yakndan yaplr
fakat gerek kaplamaclkta aside daldrma yer kaplar.
imdi baz asitle dalama (pickling), aside daldrma ve parlak daldrma reeteleri vereceiz. Bunlar sizin
ihtiyalarnza cevap verebilecekler arasndan seilmi birka tanesidir. Deiik kaynaklarda daha fazlasn
bulabilirsiniz. Satclar da size yardmc olabilirler.
Kimyasallar hakknda not : Bahsedilen btn asitler konsantre asittir. Slfrik asidin bomesi 66 olup %93
H2SO4 ierir. Nitrik asidin bomesi 42 dir ve %67 HNO3 ierir. Hidroklorik asidin (Muriatik asit) bomesi ise 20 dir
ve %35 HCl ierir.
ZEL UYARI : ASTLERLE ZELLKLE DE SLFRK ASTLE ALIIRKEN DAMA ASD SUYA
EKLEYN. ASLA ASDN ZERNE SU DKMEYN VE DAHA NCEDEN SZ EDLEN GVENLK
KURALLARINI UNUTMAYIN (KORUYUCU GZLK VE LASTK ELDVEN KULLANIN)!
DEMR EREN METALLERN ASTLE TEMZLENMES
Hafif Pullu ve Pasl
Reete
1. Slfrik asit
2. Santomerse S
3. nhibitr
4. Su
alma Koullar
Malzemeleri kartrma sras : 4, 1, 2, 3
Tank : Kurun
Scaklk : 66 C
Istma : Kurun buhar bobini ile
237 ml.
0,28 gr.
0,28 gr.
3549 ml.
Ar Pullu ve Kuru Pasl

Reete
1. Slfrik asit
946 ml.
2. Santomerse S
3 gr.
3. nhibitr
3 gr.
4. Su
2839 ml.
alma Koullar
Malzemeleri kartrma sras : 4, 1, 2, 3
Scaklk : Oda scaklndan 66 C ye kadar
Sayfa 15
Tank : Seramik veya bir Haveg ya da cam epoksi tank ve Pyrex veya titanyum stma bobini
kullann.
Demir Dkm
Reete
1. Hidroklorik asit
473 ml.
2. Hidroflorik asit
59 ml.
3. Su
3312 ml.
alma Koullar
Malzemeleri kartrma sras : 3, 2, 1
Tank : Kurun veya daha iyisi karbon tulalardan yaplm KARBATE stma bobinli tank
Scaklk : 60 C
NOT : HDROFLORK ASTLE ALIIRKEN OK DKKATL OLUN! OK KT YANIKLARA SEBEP
OLUR VE KOLAYLIKLA PATLAYABLR. BUNA LAVETEN CAMI TAHRP EDER.
Pirin zerindeki Yank Pullarn Asitle Temizlenmesi
Reete
1. Su
2839 ml.
2. Slfrik asit
946 ml.
alma Koullar
Scaklk : 82 C
Tank : Kurun tank ve kurun stma bobini
NOT: Bu reete ayn zamanda tavlanm veya lehimlenmi ve kumlu dkm pirin ve bakr iin de iyidir.
Pullar gidene veya azalana kadar bu karma daldrlr, sonra souk suda durulanr, ardndan aada verilmi
olan Fire Off Daldrmaya nakledilir.
Yanklarn Asitle Temizlenmesi
Reete
1. Slfrik asit
2. Nitrik asit
3. Su
alma Koullar
Scaklk : Oda scakl
Tank : Toprak kap
Daldrma sresi : 5 30 saniye
946 ml
473 ml.
2366 ml.
NOT: Pirin przsz ve glgeli bir grn alana kadar tutun, sonra karn ve parlak daldrmadan nce
durulayn. zeltideyken kartrma uygulayn.
PARLAK DALDIRMA ve asitle dalama (pickling) genellikle asit odalar olarak bilinen ve kaplama yaplan
yerden ayrlm bir blmde veya odada yaplr. Bu odalarn demesi aside dayankldr ve asit buharlar
solunmadan nce ortamdan uzaklatrlacak ekilde bir havalandrma sistemi bulunur.
eitli daldrma zeltileri hazrlamak iin asitlerle almanz gerektiinde eer talimatlar doru ekilde
uygularsanz bir tehlike szkonusu deildir. Konsantre asitler genellikle 30-45 litrelik aside dayankl varillerle
gelir. Aside dayankl bir asit pompas veya sallama dzenei 11 ile boaltlr. Asitlerle alrken lastik eldiven ve
lastik nlk kullanmalsnz. Koruyucu gzlk de kesinlikle kullanmaldr.
Gemite parlak daldrma ve asitle dalamada kuvvetli asitlerin kullanmna bel baland halde son
gelimelerle bu uygulamalarn bazlar demode hale gelmitir.
Gnmzde piyasada parlak daldrma ve asitle dalamada kullanlan kuru tuzlar ve bileikler 12
bulunmaktadr. Bu malzemeler konsantre asitlere gre daha az tehlikelidir. (Yine de bu maddelerle alrken
gvenlik gzl kullanlmaldr). Bu tip bir asitle dalama kimyasalna rnek olarak TROXIDE ve FERRISUL
verilebilir. Bunlar eitli aside daldrma ve asitle dalama ilemlerinde kullanlrlar.
Eer asitle almalara yeni balamsanz ve deneyiminiz yoksa daha nce deneylerde bahsedilenler
dnda baka bir asit reetesini hazrlamamanz neririm. Sebebi ise nce temizleme ilemleri hakknda net bir
fikre olmanz salamaktr. Tehlikeli kimyasallarla almaya balamadan nce daha az tehlikeli olanlarla
almanz daha iyi olacaktr. rnek olarak verilen aadaki temizleme zeltilerini ve dzenekleri hazrlayp
alabilirsiniz.
DENEY 3 : Aadaki elektrikli ya alma zeltisini hazrlayn.
1. Su
3785 ml
2. Trisodyum fosfat
85 gr.
Sayfa 16
3. Sodyum karbonat (amar sodas)

4. Fildii rengi granl
56,7 gr.
28,3 gr.
Suyu 4 litrelik cam behere koyun. Malzemeleri verilme sralarna gre zn. Beherin iine ekil 11 de
gsterildii gibi iki ince elik levha yerletirin (paslanmaz olmas tercih edilir) ve bunlar #18 bakr kablosuyla
birbirine balayn ve dardan ekilde gsterildii gibi alter balants yapn. Bu size anodik veya katodik
temizleme yapabilme imkan salar. Ya alma zeltisini elektrikli stcnn stnde stn ve kaynama noktasna
yakn bir scaklkta sabit tutun. Kullanmadnz zaman kapan kapatn.
Denemek amacyla bakr yapra, pirin, inko veya galvanizli sac, aluminyum ve elik eritler kullann. Her
metalden en az iki erit aln ve bir tanesini bitkisel ya veya yemeklik ya ile, dierini mineral gresi veya ya ile
yalayn. Ya almadan sonra durulama iin akarsu kullann. nce #18 kabloyu eride balayp alter direkt
pozisyonundayken katodik temizlemeyi deneyin. Bu ekilde bir dakika akm uygulayn. Temiz akarsuda
durulayn. Su ayrma testi uygulayn (Temizlik iin uygulanan testler blmne bakn). Paray kurutun,
zerine tekrar ayn banyo kirinden srdkten sonra anodik temizleme uygulamak iin alteri ters konuma getirin.
Bir dakika boyunca temizleyip temiz suda durulayn. Hangi metallerin doru akmda, hangilerinin ters
akmda lekelendiine dikkat edin ve hangi metodla daha iyi temizlendiini gzlemleyin. Ya almaya 3 Volt
gerilim uygulandndaki etkisini deneyin. voltu iki adet kuru pil (2 x 1,5 Volt) kullanarak elde edebilirsiniz.
Dk gerilimde anot ve katottaki gaz kndaki deiiklie dikkat edin.
DENEY 4 : Aada verilmi olan pirin ve bakr iin kuru tuz tipi parlak daldrma zeltisini hazrlayn.
1. Su
3785 ml
2. Sodyum nitrat
907 gr.
3. Sodyum bislfat
1134 gr.
4. Sodyum bikromat
907 gr.
5. Demir slfat
227 gr.
Suyu 60 C ye stn ve tuzlar verilen srayla zn. zelti souduunda bir miktar tuz dibe kelecektir.
zeltiyi 4 litrelik cam behere koyun. Beheri paslanmaz elikten bir kabn iine yerletirin. Bylelikle eer beher
krlrsa zelti elik kabn iinde kalacaktr. Scakl kontrol etmek iin bir termometre kullann.
imdi temizlenmi bakr ve pirin eritlerden bazlarn test etmek iin aln. Temiz bir pirin eridi parlak
daldrma zeltisine daldrn ve kartrma uygulayarak bir dakika tutun. Yzeyini gzlemleyin ve hzl bir ekilde
karp souk suda abucak durulayn. Bir sreliine zeltiye geri koyun. Bu ilave sre boyunca hibir etki
olmayacaktr. Scakl 82 C ye karn ve bir baka pirin erit kullann. Scakln artrlmasnn etkisine dikkat
edin. Genelde banyo ne kadar scak olursa ilem de o kadar ksa srer. Bu banyo yukardaki listede
verilmi tuzlarla hazrlanr ve ok az da serbest asit ierir fakat stldnda tuzlar ok daha fazla iyonize olurlar
(Ders 2 ye bakn), zeltide hidrojen iyonlar oluur, pirin ve bakra etki edinceye kadar zelti gittike daha
fazla asidik hale gelir.
NOT: BU DENEY SADECE KROMATLAMA TESSNZ VARSA DENEYN. KROM EREN ATIKLAR
DORUDAN KANALZASYONA VERLEMEZLER.
Sayfa 17
imdi parlak daldrmann baz detaylarn ele almaya hazrz.

Pirin ve Bakr in Parlak Daldrma
Pirin ve bakr iin parlak daldrmann ilevi yzeyi parlatmak ve laklanacak veya parlatma ya da el ile
baka bir hazrlk yaplmadan dorudan kaplamaya verilecek hale getirmektir.
Reete
1. Slfrik asit
2721 ml
2. Nitrik asit
1183 ml.
3. Sodyum klorr
0,1 gr.
4. Bakr slfat
0,5 gr.
5. Odun kurumu veya karbon siyah
1,0 gr.
6. Su
592 ml.
alma Koullar
Bakr slfat suda zn. Yavaa ve dikkatli bir ekilde srasyla slfrik asit, nitrik asit, sodyum klorr,
bakr slfat ve odun kurumu (karbon siyah) ekleyin.
Bu daldrma oda scaklnda yaplr ve ekil 12 de gsterildii gibi souk su dolatrlarak soutulmaldr.
Parlak daldrma iin toprak kap kullanlr.
Saf Bakr ve Bakr Alam in Parlak Daldrma

Reete
1. Kromik asit
450 gr/lt
2. Slfrik asit (kons.)
125 cc/lt
3. Hidroklorik asit
5 cc/lt
4. p.a. Asetik asit
75 cc/lt
alma Koullar
Kartrma : Hava ile
Scaklk : Oda scakl
Daldrma sresi : 5 20 saniye
Tank : Toprak kap, cam, polipropilen, PVC.
Istma bobinleri : Tantal, titanyum, grafit veya kuartz.
NOT: Banyo klor iyonu fazlalna duyarldr. Eer klor iyonu miktar artmsa banyo scakln drn.
Sadece kartrmal souk suda durulama yapn.
Bu tip bir parlak daldrma banyosunda alrken zeltinin souk tutulmas son derece nemlidir nk,
eer banyo scakl 30 C nin zerine karsa ancak yer yer iyi olan, uniform olmayan bir kaplama elde
edilebilir. Bundan dolay byk hacim kaplayan temizleme ii yaplmas gerektiinde biri soutma dieri
temizleme iin olmak zere iki ayr parlak daldrma tank kullanlmaldr. Buna alternatif olarak parlak daldrma
elektrikli soutucuyla soutulabilir fakat pahal bir ilemdir.
Paray birka saniyeliine parlatma banyosuna daldrn ve hemen karp temiz souk suda durulayn,
ardndan akarsuda durulayn. Bunu takiben %4 lk siyanr zeltisinde durulayn (siyanrl daldrma blmne
bakn). Temiz suda iyice durulayn.
Eer parlak daldrmadan karlan para dumanl ise bu kullanlan asitlerden veya ok miktarda saf su
katlmasndan kaynaklanmakta olabilir. Reetedeki miktarlarla ayn orantda asit ekleyin fakat zeltiyi tekrar
Sayfa 18
kuvvetlendirecek olan suyu katmayn. Eer parlatma ilevi iyi deilse biraz daha tuz veya hidroklorik asit ilave
edin. Eer kazara ok fazla eklerseniz fazla klorr yoketmek iin biraz daha karbon siyah ekleyin.
Seyreltilmi Parlak Daldrma
Reete
1. Su
3312 ml.
2. Slfrik asit
3312 ml.
3. Nitrik asit
3312 ml.
4. Hidroklorik asit
14,2 ml.
5. Bakr slfat
2 gr.
6. Odun kurumu
3 gr.
nceki parlak daldrma ile ayn kartrma talimatn uygulayn.
Bakr ve Pirin in Mat Daldrma
Bu daldrma ile mat ( yanstmayan) bakr ve pirin yzey elde edilir.
Reete
1. Slfrik asit
1893 ml.
2. Nitrik asit
1893 ml.
3. inko slfat
28,4 gr.
alma Koullar
Scaklk : 82 C
NOT: ine su girmesini engelleyin. Daha kaln bir sonlandrma iin daha fazla nitrik asit, daha ince bir
sonlandrma iin ise daha fazla slfrik asit kullann.
Bakr ve Pirin in En Az Zehirli Gaz kl Bir Parlak Daldrma
Reete
1. Slfrik asit
3786 ml.
2. Nitrik asit
946 ml.
3. inko slfat
9464 ml.
4. Kromik asit
1,36 kg.
5. Hidroklorik asit
14,2 ml.
alma Koullar
Malzemeleri kartrma sras : 3, 4, 1, 2, 5
Scaklk : Oda scakl serinliinde
NOT: Her zamanki parlak daldrmaya gre bu tip ilem veya zelti daha az zehirli gaz karr.
Magnezyum Metalini Asitle Dalama
Reete
1. Kromik asit
2. Su
alma Koullar
Malzemeleri kartrma sras : 2, 1
Scaklk : 93 C
680 gr.
3786 ml.
Monel, Nikel ve Nikel Alamlar in Asitle Dalama

Reete
1. Hidroklorik asit
1420 ml.
2. Su
710 ml.
3. Bakr klorr
28,4 gr.
alma Koullar
Malzemeleri kartrma sras : 2, 1, 3
Scaklk : 82 C
Kadmiyum Kaplamada Parlak Daldrma
Reete
1. Su
2. Kromik asit
3. Sodyum slfat
3786 ml.
10 gr.
56,7 gr.
NOT: Yzeyde sar film art kalr ise paray seyreltik slfrik asit zeltisine daldrn (1 litre suya 7,5 gr.
slfrik asit).
Sayfa 19
inko Kaplama veya inko Metali in Parlak Daldrma

Kadmiyum iin verilmi olan parlak daldrmay kullann.
Gmn Asitle Dalanmas
Pirin zerindeki yank pullar gidermek iin verilmi olan asitle dalamay kullann.
Paslanmaz eliin Asitle Dalanmas
Reete
1. Su
473 ml.
2. Slfrik asit
3786 ml.
3. Hidroklorik asit
473 ml.
alma Koullar
Malzemeleri kartrma sras : Verili srasyla
Scaklk : 60 C
Paslanmaz elik asitle dalandktan sonra pasivasyon uygulanmaldr. Bunu aadaki zeltiye daldrmak
suretiyle yapabilirsiniz.
1. Su
3786 ml.
2. Nitrik asit
3786 ml.
Bu ilemi oda scaklnda yapyorsanz sresi 1 saat, 49 C de yapyorsanz 20 dakikadr.
ELEKTROLTK AST DALDIRMALAR
Tipik asit daldrmalarn yan sra doru veya ters13 akmn kullanlabildii elektrolitik asit daldrmalar da
yaplmaktadr. Bu yntem daha deiik zellikli metallerin temizlenmesi iin ok deerlidir.
Tipik bir elektrolitik asit daldrmada %50 slfrik asit zeltisinde ters akm kullanlr. Akm younluu
kaplanan metale bal olarak 1,6 108 A/dm arasnda deiebilir. Parlatlm nikele14 baarl bir kaplama
ncesi temizleme yapmak iin aadaki yntem uygulanmaldr.
Katodik Elektrikli Ya Alma
Suyla durulama
Anodik Slfrik asit
(%30 luk zelti)
Suyla durulama
Katodik Elektrikli Ya Alma
Suyla durulama
Hidroklorik aside daldrma
(1 l HCl : 1 l H2O)
Suyla durulama
Nikel Kaplama
8 A/dm
1,6 A/dm
8 A/dm
2 dakika
1 dakika
1 dakika
1 dakika
1 dakika
1 dakika
3 dakika
10 saniye
Bu tip elektrolitik asit daldrmalar yaplrken unutulmamas gereken nemli nokta da elektrolitik alkali
temizleyicilerde olduu gibi elde edilen sonucun sadece tanktaki kimyasallara bal olmaddr. Byk lde
elektrolitik etkiye bal olup Faraday Kanunu na bal olduu anlamna gelir. Baz durumlarda akm
younluunu ya da yeteri kadar elektroliz iin ilem sresini artrmak baar ile hata arasndaki fark belirler.
Dier durumlarda ise ok fazla elektroliz yaplmas durumunda akm ve/veya ilem sresini azaltmak
gerekebilir15.
Akm younluu ve zaman tm elektrolitik temizleme ilemlerinde ok nemli faktrlerdir. Bu ikisini her
zaman kontrol altnda tutun.
ALKAL TEMZLEME VE DALDIRMALAR
Alkali temizleme ve daldrmalarda da ama asitle dalama ve daldrmadaki ile ayndr yani, oksit, pas, pul
ve lekeleri gidermek ve parann zerindeki asit filmini ntralize etmek amacyla yaplr.
Alkali daldrmalarn ierdii maddelerin pH 7 nin zerindedir (genellikle 8 ile 12 arasndadr) ve oksitler
gibi kompleks metalik bileiklerle birlikte reaksiyona girebilir veya znebilirler. elik zerindeki ince pas
tabakas daha nce anlatld ekilde bir asitle dalama ilemi uygulanarak bir kerede giderilebilir ama inhibitr
mevcut olsa bile esas metal biraz anacaktr. Piyasada demir elatlar ieren ve daha nceden gelitirilmi
tescilli baz alkali temizlemeler mevcuttur. Bunlar sadece pastaki demir (oksit) ile birleip temizlerler, metale etki
etmezler. Bu daldrmalar bazen elektrik akmyla birlikte kullanlr. Ara sra dier alkali daldrma formlar da
kullanlr fakat en ok kullanlan alkali daldrma SYANRL DALDIRMA dr.
Sayfa 20
Siyanrl Daldrma
Genellikle kaplamadan nce kaplanacak parann zerindeki hafif oksit ve ince kir tabakasn karmak iin
kullanlr. Genelde toprak kapta ve oda scaklnda uygulanan siyanrl daldrmann kuvveti %4 ile %10
arasndadr. zeltinin formlasyonu asndan bu bir litre suda yaklak 37 ila 94 gr. sodyum siyanre tekabl
eder. Bazen siyanrl daldrma ile temizlenen para katot olmak zere elektroliz birlikte kullanlr fakat kir filmini
siyanr zeltisinde zerek yaplan basit daldrma daha tesirli olduundan nadiren bu yola bavurulur.
Kaplamaclkta siyanrl daldrma evresel kayglardan dolay yava yava kullanmdan kaldrlmaktadr.
SYANR KULLANIMI HAKKINDA UYARI : Siyanr yutulursa ldrc bir zehirdir. Siyanr ile asit
kartrlrsa zehirli siyanr gaz oluur bu nedenle kesinlikle bu ikisi kartrlmamaldr. Siyanrl
daldrma kapakl toprak kapta yaplmal ve yalnzca iyi havalandrmal bir odada ya da daha iyisi mmknse
aspiratrn altnda yaplmaldr. Tm gvenlik kurallarna uyun.
Siyanrl daldrmadan karlan para eer alma talimatnda baka bir ey belirtilmemise temiz
akarsuda iyice durulanmaldr. Temizlenecek para siyanr banyosuna konmadan nce alma talimatnda
baka bir ey belirtilmemise daima temiz suda durulanmaldr.
yi bir temizleme ilemi iin unlar gereklidir :
1. Doru zc ve/veya deterjan bileimi kullanlmas
2. Solvent ve/veya deterjann etkisini hzlandrmak iin stma
3. Kir paralarn karmak iin kartrma yardmc olacaktr.
lk ikisinden biraz bahsetmitik. Kartrmada dikkat edilmesi gereken baz hususlar vardr. Eer kirlenme
ince dalm kat paracklar halindeyse ok iyi kartrma gereklidir. Kartrma temizleme zeltisindeki
paralarn hareketiyle, zeltiye hava verilerek, sprey ile veya el ile ovarak yaplabilir. Yksek frekansl ses
dalgalar titreimiyle ile de yaplabilir, bu teknik son 30 yldan bu yana giderek daha fazla kullanlmaya
balanmtr. Gnmzde baz temizleme ilemlerinde olduka nemli bir yeri vardr.
YKSEK FREKANSLI SES DALGALARIYLA (ULTRASONK) TEMZLEME
Ultrasonik titreimler iitilebilen ses frekansndan daha yksek frekansl ses dalgalardr. Dier deyile
insan kula bu sesleri duyamaz. Ultrasonik g eviricisi (Transducer) elektrik enerjisini ses enerjisine eviren
ve kulan duyma snrnn ok zerinde ses dalgalar reten bir cihazdr. Yine de bunlarn etkileri grlebilir ve
hissedilebilir. Bir transducer sv ile temas halindeyse sv ayn frekans ile titreecektir. Bu nedenle transducer
triklor veya sv temizleyici ieren bir ya alma tankna daldrlr veya uygun ekilde balanrsa sv titreir. Bu
titreim svnn iinde kartrma etkisine neden olur fakat asl nemli olan svnn ierisine konmu olan
parann yzeyinde neler olup bittiidir.
Ses dalgalar svnn iinde hareket ederken dalgalanan genleme-skma blgeleri meydana getirir.
Genleme esnasnda svda patlayan minik kabarcklar ve boluklar oluur.16 Bu olay kavitason olarak bilinir.
Kirliliin zerindeki etkisi ekil 13 te gsterilmitir. Temizleme svsndaki kavitasyon ok tesirli bir kartrma
Sayfa 21
salar nk temizlenecek yzeydeki kir paralar hava kabarcklarnn toplanmas iin esas tekil eder. Bu
kabarcklarn skmasyla kir paras patlar. Temizleme bu ekilde gerekleir.
Ultrasonik temizleme ok etkili bir yol olduu halde her derde deva bir yntem deildir. Kat paracklardan
oluan kirliliin giderilmesinde mkemmeldir. Ulalamayan yerlerin temizlenmesine yardm eder. Baka bir yolla
temizlenemeyecek kadar narin paralarn temizlenmesi iin uygundur. ou durumda temizleme iini son
derece hzlandrr. Gerekli grld hallerde daha fazla temizleme yaplmasn salar. Yumuak frayla veya
bezle parlatlm yzeylerin temizlenmesinde ve mkemmele yakn temizlik gerektiren elektronik
uygulamalarnda ok iyi i grr.
Bu eit temizlemede baz kstlamalar vardr. rnein, uygun olmayan alma artlarnda temizlenecek
para ile tankn yzeyi ptrl bir hal alabilir ve ciddi ekilde anabilir (kavitasyon anmas). yi sonu almak
iin doru titreim frekans seilmelidir. Frekans aral saniyede 20.000 ile 100.000 arasndadr. Daha dk
frekanslar kavitasyon oluumu asndan daha etkilidir fakat grlt retir. Frekans arttka daha fazla enerjiye
gereksinim duyulur. (En yaygn kullanlan frekans deeri 40.000 dir). Eer geni ekilli paralar geni tanklarda
temizlecekse tesisat ve kullanlacak elektrik gc ar miktarda artar. Buna ek olarak eri hatl byk paralar
yksek frekansl ses dalgalaryla iyi ekilde temizlenemezler nk tm ksa dalgalarda olduu gibi dz bir hat
eklinde ilerler ve kelerin etrafndan dnemezler. Eer byk paralar bu i iin zel olarak dizayn edilmi bir
tankta ve zel bir transducer dzeneiyle temizlenmezse lekeli ve benekli bir temizleme elde edilir.
AINDIRMA YNTEMYLE TEMZLEME
Kaplamaya hazrlk olarak yaplan temizleme ilemi elik Bilye le Parlatma veya Kumlama denen
andrma ilemleriyle de yaplabilir.
elik Bilye ile Parlatma ve Kumlama 3. Ders te ele alnmt. Bu yzden Bilye le Parlatma y dolapta
kaplanacak kk paralar iin etkili bir temizleme yntemi olduundan bahsetmek dnda tekrar ele
almayacaz. 3. Ders te verilmi olan nerileri dikkate aln, varilin lekelenmediinden ve temizleme bileiinin
temiz olduundan emin olun, sk sk deitirin. Aada verilmi olan reete bu yntem iin iyidir. Bunu veya
daha nceden nerdiimiz gibi tescilli bileikleri kullanabilirsiniz.
Bilye le Parlatma Temizleyicisi
Reete
454 gr.
2. Fildii rengi granl
454 gr.
3. Santomerse
1 gr.
Her 1 litre su iin parlatma variline bu temizleyici karmdan 15 gr. ilave edin.
Bir ayrnt olarak bahsedersek, pskrtme ile temizleme yntemi ince cam tanecikleri ile yaplrsa
kumlamadan daha andrc olan bir yntemdir. zel almalar ok daha iyi bir temizleme gerektirir, dalama
ve elektrolizin dnda bu ok stn bir bir tekniktir. Yine de ok iyi parlatlm yzeylerde hafif bir przlle
neden olduundan kullanlamaz. Akas bu teknik zel olarak ayarlanm bir mekanizma olmadan byk
miktarlarda maln temizlenmesi iin kullanlamaz. Temizleme hassasiyetinde bir sorunla karlarsanz bunu
aklnzdan karmayn.
Umarm imdiye kadar anlattklarmzdan temizlemede kullanlan tekniklerle ilgili, neden ve nasl
yapldyla ilgili belli bir fikir sahibi olmusunuzdur. imdi baka bir konuya dnelim ve metal yzeyleriyle ilgili
karlaabileceiniz deiik durumlardan bahsedip, baz hallerde en iyi temizleme sonucunu elde etmek iin
neler yapmanz gerektiinden bahsedelim.
METAL YZEY HAKKINDA
Kaplamaya veya sonlandrmaya hazrlanm metal yzeyinin genelde farkl grn olabilir.
1. METAL YZEY ZERNDE LGS OLMAYAN YABANCI MADDELER BULUNUR. Metalin imalat ve
tanmas esnasnda yzeye gres, mum, ya, reine, boya bileikleri, sabun, parlatma ve cilalama bileikleri ve
deiik biimlerdeki toz ve kirler bulam olabilir. Bu kirlilik sebeplerinden bazlarnn metal yzey ilemi ile
fiziksel olarak deitirilmesi veya kimyasal dnme tabi tutulmas mmkndr.
2. METAL YZEY ZERNDE METALDEN KAYNAKLANAN MADDELER BULUNUR. Baz metallerin
yzeyinde asitle dalamaya bal olarak dk veya yksek scaklklarda hava ile temas etmekten kaynaklanan
oksit filmi, kkrt filmi (gm buna eilimlidir), karbonat filmi, korozyon filmi, klor, slfat, nitrit ve karpit ve kurum
(yzeydeki artklar, genellikle karpit ve grafittir, bazen silikon dioksit de olabilir) bulunabilir.
3. YZEY YAPISI METALE YANLI UYGULANAN DKM, HADDELEME, BMLENDRME,
BOYAMA, EKME, ISIL LEM, DVME VE CLALAMA GB LEMLER NEDENYLE DER. Bylece
yzeyde kaplama kabul etmeyen veya hatal kaplamaya neden olan, yksek miktarda kirlilik ieren, skm ve
dzensiz yapl blgeler olumasna yol aan ar gzenekli (porz) ve yksek gerilimli mikroatlakl bir yap
meydana gelebilir.
Sayfa 22
Bu nden ilki en ok karlaacanz durumdur. kincisi ile daha az, ncs ile ok daha az
karlarsnz. Bazen bunlarn birlikte grld de olur fakat en ok ilgilenmeniz gereken ilkidir. yleyse bu
trdeki kirlilikle ilgili baz ayrntlar vermemiz yerinde olur.
Bu kirlerin kolay ya da zor giderilmesine neden olan baz etkiler vardr.
1. KRLENMENN FZKSEL YAPISI. Kirlenme sv m, kat m? Eer sv ise kaln m, ince mi (viskozitesi,
lzuceti ne)?17 Kat ise erime noktas ka derece?18
2. METALE HANG KUVVETLE YAPIIR? Halihazrda renmi olduunuz gibi kirlilik ile metal arasndaki
ekim metal yzeyindeki (ve kirlilikteki) serbest (kullanlmam) enerji nedeniyledir. Eer metal yzeyindeki
atomlar kirliliin molekllerini zayf ekilde ekiyorlarsa (zayf polarizasyon bana karlk gelir) kirlililik daha
kolay giderilecektir. te yandan eer ekim kuvvetleri gl ise (genellikle iyonik veya kovalent balar buna
neden olur) kir paralar yzeye ok kuvvetli yapmtr ve giderilmesi de daha zor olacaktr.
3. EER KRLENME KATI PARACIKLAR HALNDEYSE BUNLARIN YAPISI VE BYKLKLER
NEDR? Kk paracklarn giderilmesi daha zor olur. nce tanecikler (bunlarn boyutu 2,5 25 mikron
arasndadr) birim hacimde daha geni yzey alanna sahiptir, birbirlerine ve metal yzeyine daha kuvvetli
yaprlar. Ortamdaki demir paracklar temizleme banyosundaki elektrik alannda kolaylkla mknatslanabilir ve
demir esasl metallere ok kuvvetli ekilde yaparak eitli zorluklara neden olabilir.
4. DAHA NCEK LEMLERNZDE KRLLN YAPISININ DET H BAINIZA GELD M? Baz
yalar ve yalayc olarak kullanlan ya asitleri polimerleme19 olarak bilinen bir kimyasal reaksiyona urarlar.
Monomer olarak adlandrlan molekller birbirleriyle birleerek daha byk ve daha karmak yapl olan,
znmesi ve giderilmesi daha zor olan bir molekl (polimer) meydana getirirler.
Bunlar aklda tutarak birinci tip kirleticileri ve bunlarn giderilme yntemlerini ieren bir liste verelim.
Sayfa 23
TABLO 2 : KRLL GDERME YNTEMLER

KRLETC
TEMZLEME YNTEM
A SINIFI (APOLAR PAS NHBTRLER (DURDURUCU))
MNERAL YALARI20
TRKLORETLEN21 gibi klorlu ya alma zeltileri veya bir emlsifer (sv

asltma kimyasal) kullann.
PARAFN YAI
PETROL MUMU
KATRAN (ASFALT)
zc (solvent) banyosu. Eer alkali ya alma banyosu kullanlrsa

viskozite arttka DAHA YKSEK SICAKLIKLAR GEREKTRR. Kiri
inceltmek veya eritmek iin bu alkali banyolar iyonik olmayan slatc ile birlikte kullanlmaldr. Fosfat bileikleri de kirliliin giderilmesine yardmc olur.
B SINIFI (POLAR22 PAS NHBTRLER)
DERMEN YAI (LANOLN

VE MNERAL YAI KARIIMI)
ALKAL ISLATMA. Kuvvetli nemlendirici ve eer mmknse elat bileii

iermeli.
TAB MUM
TAB RENE
KSNN BLEKES
TRKLOR ile yaplan BUHAR FAZINDA YA ALMA en iyi sonucu verir.
SOLVENT FLM
Suyu iten, ince bir organik polar zc tabakas parann yzeyini

kaplam olabilir. ALKAL ISLATMA ve/veya ELEKTRKL YA ALMA en iyi
yntemdir.
YA ASTLER EREN
ESK VEYA ISITMA KRLER
Bu filmler ksmen polimerlemi olabilir. Yksek konsantrasyonlu ALKAL

ISLATMA temizleyicilerin kullanlmas iyi olur. Ara sra karlalabilecei
zere eer film tabakas sert ise, boya skclerde bulunan zc
kullanlabilir.
METAL EKLLENDRME BLEKLER EKME YALAYICILARI

SABUN
Seyreltmek veya ALKAL TEMZLEYC ile zayflatmak en iyi yoldur. Scak

su dahi i grebilir fakat dier kirleri gidermez.
ZNEBLR YA
Her zamanki ALKAL ISLATMA temizleme.
YA ASTLER
Her zamanki ALKAL ISLATMA temizleme. yonik olmayan slatc iyonik

yzey aktif maddelerden daha iyi i grr.
PGMENT VEYA KATKI MADDES EREN YALAYICI
Genellikle polimerleebilecei yksek scaklklarda kullanlr. Kuvvetli

ALKAL TEMZLEYC kullann. (Avu iiyle ovarak katk maddesini kontrol
edin.)
RENE EREN YALAYICI
TRKLOR ile yaplan BUHAR FAZINDA YA ALMA en iyi sonucu verir.
EKME PASTASI
(EMLSYONLAR)
Eer suyun iinde ya tipinde ise ALKAL TEMZLEYC kullanabilirsiniz.

zc ile ya alma kullanmayn. Eer yan iinde su tipinde ise ALKAL
veya ZC LE YA ALMA i grmesine ramen alkali ya alma en iyi
sonucu verir.
METAL EKLLENDRME BLEKLER DVME YALAYICILARI
GRAFT EREN YA VE
GRES VEYA AIR METAL
Yksek scaklkta yzeyde oluan artn giderilmesi ok zordur. Bu durum

birka ilemin birlikte yaplmasn gerektirir. ZC LE YA ALMA,
ALKAL YA ALMA VE ELEKTRKL TEMZLEME.
METAL EKLLENDRME BLEKLER MAKNA YALAYICILARI

ZNEBLR YA VE
EMLSYONLAR
ALKAL YA ALMA en iyi sonucu verir.

Sayfa 24
TABLO 2 : KRLL GDERME YNTEMLER (devam)

KRLETC
TEMZLEME YNTEM
KKRTL YA
(Kt kokar, mineral ya ise kt koku daha azdr.) BUHAR FAZINDA YA

ALMA muhtemelen en iyi yntemdir. Bu yan zcde youn miktarda
bulunmasna izin verirseniz temizlenen parada lekelenme meydana gelir.
Sk sk yenileyin. Eer emlsiyon temizleyici kullanlrsa banyoyu daha sk
boaltn.
KKRTL YA VE
KLORLU ZCLER
Yukardakinin ayndr.
BLEME, CLALAMA VE PARLATMA BLEKLER
PARLATMA BLE
ALKAL TEMZLEYC veya SICAK SU ile seyreltin.
BLEME VE CLA
BLE
y i bir kartrmayla beraber ZC LE YA ALMA veya ALKAL LE

YA ALMA kullann.
PARLATMA BLE
Bunlarn giderilmesi polimerleme ve metal yzeyiyle reaksiyon sebebiyle

zordur. yi bir kartrmayla solvent ya alma veya emlsiyon temizleme ile
elektrikli temizleme kullann bazen elle fralama gerektirebilir. (Ses dalgas
burada yardmc olur.)
PULARI : Parlatlm metal cisimlerin ok uzun sre kalmasna izin
vermeyin, temizlemeden nce metali ar stmayn.
LEMSEL YALAYICILAR
MOTOR YALARI
BUHAR FAZINDA YA ALMA en iyi sonucu verir.
YALAMA GRES
ALKAL ISLATMA en iyisidir. Temizleyicide ar metal (kalsiyum,

magnezyum, aluminyum) sabunlarnn birikmesine izin vermeyin. Bu tip
sabunlar gresin yapsnda emlsiyon dengeleyicisi olarak bulunabilir. leride
kaplama zorluklar ortaya karacak sabun filmi olumasna neden olabilir.
DL GRES
Yukardakine benzer fakat metal paracklar ve baka atklar ierebilir.

Alkali daldrmadan nce hazrlk olarak scak buharla temizleme
gerektirebilir.
GRAFT GRES
Kuvvetli kartrma ve mmknse el ile fralama gerektirebilir, birka

temizleme ynteminin birarada kullanlmas gerekir: Solvent ya alma, alkali
daldrma ve asitle elektrolitik ilem.
ETL KRLLKLER
KARBON KRLER
(YA VE GRESN SICAKLIK
YZNDEN BOZULMASIYLA
OLUAN KRLER)
Giderilmesi zordur. Kuvvetli kartrma ile ALKAL ISLATMA sonrasnda

aside daldrma uygulayn. Andrmal temizleme gerekebilir.
Metal yzeyine kimyasal olarak bal ikinci tip kirleticiler rnein oksitler, slfrl bileikler en iyi ekilde asit
veya alkali elatlar ya da indirgeme zeltileri veya elektrolitik etki ile giderilirler. Bildiiniz zere indirgeme
katotta yaplr (metal tuzlar saf metale dntrlr), ou elektrolitik daldrma katodik tabiattadr. Birinci ve
ikinci tip kirlenmes birlikte grld zaman elektrolitik temizleme ve/veya ilave bir asit ya da alkali daldrmay
takiben zc ya alma, emlsiyon ya alma veya alkali slatma yaplmaldr.
nc tip kirleticiler aslnda kirletici olmayp yzey yapsndaki deiikliklerden kaynaklanr, en iyi
giderilme yolu baz asit veya alkali ile oyma tertipleri kullanlarak yaplr. Bu ekilde hasarl yzey tabakas
yzeyde fazla kabalamaya neden olmadan ve kaplamann yapmasna izin verecek ekilde sklr veya
zlr. Her tip kirlenme de mevcutsa veya olduu sanlyorsa temizleme hattnda her n de ele alacak
ekilde dzenlemeler yaplmaldr.
Sayfa 25
Kirlilik trleriyle yaptnz almalardan ve bunlarn giderilme metodlarndan grebileceiniz zere tm bu

kabuu soyma yntemleri temel temizleme tekniklerini esas alr. Bunlar kaplama tesislerinde her zaman
kullanlan temizleme hatlardr. Eer zel bir sorunla karlarsanz zel temizleme hatlar kullanmanz
gerekebilir. rnek olarak, paslanmaz elik, titanyum, ok bileimli metaller (alam).
TABLO 3 : TPK TEMZLEME HATLARI
ASTL KAPLAMA BANYOLARINDAN NCE (pH 7 den kk)
YA ALMA
KATODK ELEKTRKL YA ALMA
SUYLA DURULAMA
ASDE DALDIRMA
SUYLA DURULAMA
KAPLAMA
DALDIRMA TEMZLEME
SUYLA DURULAMA
ANODK YA ALMA
SUYLA DURULAMA
ASDE DALDIRMA
SUYLA DURULAMA
KAPLAMA
DALDIRMA TEMZLEME
SUYLA DURULAMA
KATODK ELEKTRKL YA ALMA
SUYLA DURULAMA
ASDE DALDIRMA
SUYLA DURULAMA
KAPLAMA
YA ALMA
KATODK YA ALMA
SUYLA DURULAMA
ANODK YA ALMA
SUYLA DURULAMA
ASDE DALDIRMA
SUYLA DURULAMA
KAPLAMA
ALKAL VE SYANRL KAPLAMA BANYOLARINDAN NCE (pH 7 den byk)

YA ALMA
DALDIRMA TEMZLEME
SUYLA DURULAMA
ANODK YA ALMA
SUYLA DURULAMA
ASDE DALDIRMA
SUYLA DURULAMA
SYANRE DALDIRMA
SUYLA DURULAMA
KAPLAMA
DALDIRMA TEMZLEME
SUYLA DURULAMA
KATODK YA ALMA
SUYLA DURULAMA
ASDE DALDIRMA
SUYLA DURULAMA
SYANRE DALDIRMA
SUYLA DURULAMA
KAPLAMA
Bu dersin sonuna doru yaklayoruz. Eer kaplamaclk iini iyi biliyorsanz burada verilen eitli tertipleri
ve nerileri anlayacak ve takdir edeceksiniz. Eer henz acemi iseniz karmak gibi grnen ayrntlar gznz
korkutmu olabilir. Cesur olun, aslnda grnd kadar zor deildir! Temizleme hatt genellikle dz olarak
yerletirilmitir, bir tankn ardndan sonraki ilemde gerekli olan dieri gelir, bylece herhangi bir karkla
mahal verilmez. Reeteler hakknda endielenmeniz de yersizdir. ou kullanlmaya hazr olarak paketlenmitir,
sizin yapmanz gereken temizleme hatt boyunca ilerlemekten ibarettir. Buradan rendiklerinizin zerine biraz
deneyim ilave ettiinizde kaplamacla adm atm olacaksnz.
imdi baz zel notlar, karlalan baz temizleme problemleri ve bunlarn almas iin dnlen
yntemlerden sz edeceiz. lham almak iin ayn ekilde dnn. Ardndan 64.000 $ lk bir temizleme
problemi ile dersi sona erdireceiz.
BAZI ELEKTRKL TEMZLEME TAVSYELER
1. Alkalik elektrikli temizleme banyolar kpk oluturan yzey aktifler ierir. Kpk tabakas yzeye
arptklarnda patlayarak havaya ince alkali spreyi yaylmasna neden olan gaz kabarcklarnn ykselmesine
engel olduu iin iyi bir eydir. Bununla birlikte kpk tabakasnn 7-8 cm.den daha kaln olmasna msaade
etmeyin nk, bu durumda zeltide oluan oksijen ve hidrojen gazlarnn kararak katotta kvlcmlanma
oluturmas, bylece karmn patlamas ihtimali ortaya kar. Temizleme tanknn patlamas bir kpein
Sayfa 26
srmasndan ok havlamasna benzetilebilir (aslnda zararszdr) fakat patlama sesi sknt verebilir ve dikkatleri
databilir, yle ise neden bunu engellemeyelim?
2. Yksek karbonlu veya yksek gl elikleri kaplamadan nce temizlemeniz gerektiinde, elik
tarafndan absorbe edilen hidrojen gaz karan ve hidrojen gevremesi 23 denen olaya neden olduundan
dolay herhangi bir katodik elektrolitik temizleme veya daldrmadan kann. Aslnda kuvvetli bir durdurma
uygulanmadan aside daldrmadan da kanmak gerekir.
3. Temizleme banyosuna bulam kirlenmeyi kontrol edin, asklarn ou kirlenir. Bu durum krom
kaplamay da ieren srekli kaplama hattnda da gzlemlenir. Bu durumda asky deitirin veya banyoyu
szn, banyoda ar kirlenme olabilir ve eer ask kaplamalar dikkatlice korunmamsa bu askya kirlilik
bulamasna neden olur. Ar kirlilik yapmayan veya benekli kaplamaya yol aar.
4. Temizleme iin uygun olan akm younluklarnda aln. Tablo 4 te nerilen deerler verilmitir.
TABLO 4 : ELEKTRKL YA ALMADA NERLEN BAZI AKIM YOUNLUKLARI
METAL
AKIM YOUNLUU
(A / dm)
ANODK
KATODK
SRE
(saniye)
30 60
30 120
Aluminyum
25 75
Bakr 24
25 100
Normal elik
50 150
30 180
Paslanmaz elik
50 150
30 180
Kurun
10 30
30 60
Nikel
20 75
30 120
Pirin 25
15 50
30 60
K TEMZLEME OLAYI
BRNC DURUM : Bir hafif metal presli imalats preslenmi paralar kaplamadan nce pres yan
gidermek iin buhar faznda ya alma uyguluyor. Bu ilem sadece paralar scak buharn iinde tutarak
yaplyor. Bu ilem esnasnda kaplamac paralarn lekelendiinin farkna varyor. Buna nedeni ve zm
nedir?
Nedeni kolayca anlalabilir. Metal paralar ok ince olduundan scak buharda ok abuk snr. Bu da
yan metal zerinde damla damla ayrmasna yol aar ve younlaan buhar ya gidermeden nce bu
damlalar kuruyarak leke oluturur. zm olduka basittir. Ya almada metali buhara sokmadan nce
yzeyine greceli olarak daha souk bir zc sprey edilirse sorun halledilmi olur.
KNC DURUM : Bir souk dkm imalats retmi olduu paralarn yzey ilemini de kendisi yapyor.
Temizleme listesi ya alma ileminin ardndan durulama, kuvvetli alkali temizleme durulama ve alkaliteyi
ntrletirmek iin %5 lik hidroklorik aside daldrma eklindedir. Daha sonra durulama ve bakr kaplama
uygulanmaktadr. Bakr kaplanan bir para frnlanm lakn kuruma artlarn gzlemlemek amacyla 163 C ye
stldnda, deimeyen kabarcklar oluuyor.
Burada yanl olan nedir ve bu nasl nasl giderilebilir? Bu durumdaki hatann nedeni ar temizlemedir.
ok kuvvetli yaplan temizleme yzeyden ok fazla metalin znmesine neden olur ve kaplamay baz yerlerde
neredeyse plak dkm meydana kacak, dkmn ar gzenekli yzeyi akta kalacak ekilde inceltir.
Istldnda difzyon meydana gelir (bakr ve inko, biri dierinin iinde iken znr) ve arayzeyde gevrek,
intermetalik (metalik ve iyonik balarla bal homojen metalik alam) bir bileik oluur. Isnn da etkisiyle emilen
tuzlar gzenekli yzeye etki ederek gaz kna neden olur ve zayf kaplama tabakas gazlarn oluturduu
basncn etkisiyle kolayca kabarr. Alkali ya alma banyosu ve asit daldrma zayflatlarak bu durumun nne
geilebilir. Bylece yeyden daha az metal znr, yzey daha az bozulur ve kaplamann metale yapmas
daha kolay olur. Daha nce olduu gibi burada da difzyon szkonusu olsa da gaz kmasna neden olacak
tuzlar emilmez.
Sayfa 27
YZEY TEMZL TEST

Temizlemi olduunuz parann doru ekilde temizlenmi olduunu nasl bilebilirsiniz? Paray baarl
ekilde kaplamadka bunu renemezsiniz. Temizleme tankndan kan paraya baktnzda temizlii
hakknda aa yukar bireyler anlayabilirsiniz fakat, bu size kesin bir bilgi vermez. Yapabileceiniz belli baz
bilimsel testler vardr fakat bunlar zaman alr ve genellikle imalathane dnda yaplr. Bu nedenle plak gzle
yaptnz gzlemlere ve deneyiminize gvenmelisiniz. renmeniz gereken gz testlerinden biri SU AYRILMA
TEST dir. Aadaki deneyi yapalm.
DENEY 5 :
1. Temiz bir elik eridin bir ksmn (bitkisel veya mineral) yaa bulatrn ve Kleenex ile silerek temizleyin.
eridi bir beher veya kavanozda suyla durulayn. eride bakn. zerinde kalan su srekli bir film eklinde mi
yoksa aralarnda boluklar olan ayrm halde mi?
2. elik eridi Deney 2 de tanmland ekilde daldrma temizlemeye tabii tutun. Hareket ettirerek birka
dakika temizleyin ve nceki gibi temiz suda durulayn. eridi sudan karp inceleyin. Su tek para bir film
eklinde mi yoksa nceki gibi ayrm halde mi?
Yaptmz bu deney SU AYRILMA TEST olarak adlandrlr. Eer doru ekilde yapmsanz, ilk durumda
su filmi ayrmal, ikincisinde dzgn bir film tabakas olmaldr (ekil 14). Bu sonular yzey enerjisi asndan
nasl aklanabilir? (Bunu anlamaya aln, ders sonundaki ksa snav sorusudur).
Su Ayrlma Testi gres ve ya varlna kar hassas bir test olup, imalathanede temizlediiniz her parti mal
iin kullanacaksnz. Fakat tam cevab vermez. Banyoda baz slatclarn mevcut olmas (yzey aktif,
surfactant), altta gres veya ya bulam olsa dahi metal yzeyinde yaylm, srekli bir film olumasna neden
olur.
Bu zorluun stesinden kesin olarak gelmek iin temizlemeden kan paray %5-10 luk slfrik asit veya
hidroklorik asit zeltisinde durulayn (asit slatcnn yayma gcn yokeder veya engeller, bylece test daha
gvenilir sonu verir), ardndan temiz suda durulayn. imdi su filmini tekrar kontrol edin. Ne yazk ki bu asit
ilemine btn yzey aktifler cevap vermez. Buna gre kaplama hatalar oalmasna ramen bu test hala iyi bir
temizleme yaplm gibi sonu verebilir, yani kesin dorudur gzyle bakmayn. Yetersiz ya alma ile yetersiz
durulama kaplamann kt olmasnn balca nedenlerinden biridir. Yine de ilave testler yapmak iyi bir
fikirdir ve ou temizleme hattnda aside daldrma bulunduundan hata olumayacaktr.
Sayfa 28
BEYAZ ELDVEN TEST

Partikler madde miktarn ve daha az bir kesinlikle olmasna ramen organik kirlilii gsteren, ok sk
kullanlmayan bir testtir. Test edilecek yzey temiz, beyaz bir eldiven, pamuk veya gzlk mendili ile silinir ve
artk veya ya lekesi olup olmad incelenir.
DER TEMZLK TESTLER
Yzey temizliini incelemek iin kullanlabilecek, zel bilgi gerektiren birok test yntemi vardr. Bu
yntemlerden bazlar; Kzltesi nlarla mikroskobik yzey profili karma (Infrared Microprofiling), Rntgen
nlaryla fotoelektron spektroskopisi, Ik yansmas ve Yzey gerilim testleridir. Tm bu yntemlerin kullanm
olduka zordur ve genellikle aratrmaclar tarafndan kullanlrlar.
Burada bahsedilmememesine ramen ya alma ve dalama ilemlerini kontrol etmek iin eitli yollar
vardr. Bir sonraki derste ya alma, asitle dalama ve kaplama ilemlerinin kontrolnde kullanlan baz temel
metodlar reneceksiniz. Eer ya alma ve dalama ilerinizi daha iyi test etmek isterseniz, bu ite
kullandnz gereleri satn aldnz yerden temin edebileceiniz tahlil takmlarn kullanabilirsiniz, olduka
iinize yarayacaktr.
Sayfa 29
DERS 4 SINAVI
(10 puan)
1. Kaplama imalathanelerinde buhar faznda ya alma kullanmndan neden vazgeilmektedir?

(Kendi cmlelerinizle anlatn.)
(10 puan)
2.
(10 puan)
3. Alkali ya alma ile kirliliin metal yzeyinden nasl giderileceini aklayn. Elektroliz
eklemenin ne gibi avantajlar vardr? Muhtemel dezavantajlar nelerdir?
(10 puan)
4.
(10 puan)
5. Elektrikli ya almada oluan patlamalar engellemek veya gidermek iin ne yaplmasn

nerirsiniz?
(10 puan)
6.
yi bir temizleme iin iyi durulama neden nemlidir?
(10 puan)
7.
Asit tuzuyla dalama ileminin normal aside daldrmaya gre avantajlar nelerdir?
(10 puan)
8.
Ultrasonik temizleme ilemi nasl i grr?
(10 puan)
9. Temizlii kontrol etmek iin kullanlan su ayrlma testi nasl i grr? Neden %100 doruluk
pay vardr diyemeyiz? Yzey enerjisi nasl etkiler?
(10 puan)
10. Eer temizleme ileminiz bir buhar faznda ya alma ve bir elektrolitik temizleme de ieriyorsa
srekli olarak iyi bir temizleme elde edebilmek iin sizce ana hatlar nasl olmaldr?
Buhar faznda ya almada uyulacak gvenlik kurallarndan tanesini yazn.
Defloklasyon ne anlama gelir?
Sayfa 30
DPNOTLAR
1. in nasl yapldn renmek iyi bir kaplamac iin yeterli deildir. Neden yapldn da renmek ve dnmek gerekir. ini
dnerek yapan bir kaplamac iinde ykselmeye adaydr ve bir iin hem nasl yapldna hem de neden yapldna dikkat
eder.
2. Bu deerler 1991 den beri geerlidir fakat ileride EPA (Avrupa Kirlilik Ajans) tarafndan hi kukusuz deitirilebilir.
3. EPA nn tavsiyelerine uyulmas ok nemlidir. Size malzeme salayan firma bu konuda da yardmc olacaktr.
4. Buhar soutma sargsnn hemen zerinde, tank boluunda yer alan ikinci soutma sargs buhar kaybnn artmasn engeller. Su ve
younlatrlan buhar bir ayrcdan geirilerek (separatr) ayr kanallara alnmaldr.
5. Kirlenmeyi bir hidrometre ile de tahlil edebilirsiniz. Triklor 1,30 ve Perklor 1,40 gsterdiinde kirliliin temizlenme zaman gelmitir.
6. Kabaca scaklktaki 10 derecelik art temizleme ilemini %50 hzlandrr.
7. FAZ deyince homojen (uniform) kat, sv veya gaz anlalmaldr.
8. Bu basit analiz 5. dersin balarnda anlatlacaktr.
9. imdilerde ou tesiste buhar faznda ya alma yerine daldrma ve emlsiyon temizleyiciler kullanlmaktadr. Bir dier alternatif de
kapal sistem buhar faznda ya almadr.
10. elat ihtiva eden (Ders 2 ye bakn) ve kuvvetli asit veya baz kullanmnn nne geen baz pas giderme banyolar da vardr.
11. Asit pompas daha emniyetli bir yntemdir.
12. Bunlarn esas ierikleri metali oksitleyen asit tuzlar ve metal oksitle bileik yapan elatlardr.
13. En ok ters akm kullanlr.
14. Normal temizleme yntemleriyle kaplama soyulur.
15. artc olmasna ramen bazen AIRI TEMZLEME az temizlemeden daha kt olabilir.
16. Gerekten de kabarcklar patladnda ie ker.
17. Yan viskozitesi ok ise giderilmesi de daha zor olacaktr.
18. Genellikle erime noktas yksek olan katlar daha zor giderilir.
19. ou plastikler olduu gibi vernikler de bu tip bir ilemle retilirler. Reaksiyon dier baz eylerle beraber genellikle s da gerektirir.
20. A snfnda aaya inildike lzucet (viskozite) artar.
21. Genellikle en iyi yntemdir.
22. Elektrostatik kuvvetlerin etkisiyle (YONK BA) metal yzeyine balanan ya asitleri ve sentetik ieren kirlilikler.
23. Bir miktar hidrojen atomu henz aklanamayan ekilde fiziksel veya kimyasal olarak elik ile tepkimeye girerek gevreklemesine
(krlgan) ve gerilmeye dayanksz hale gelmesine neden olur.
24. Anodik ilem ile yars kadar sre boyunca yaplan katodik ilemin birlikte kullanlmas her ikisinin de tek balarna kullanmndan daha
iyi sonu verir.
25. Anodik ilem bakr iin genellikle daha iyidir. Eer elektrikli ya almada uniform oksit veya kararm tabaka meydana gelmise takiben
yaplacak akml yahut akmsz asit veya alkali daldrma ile giderilebilir.
Sayfa 31

Elektro Metal Kaplama Tekniği Ders 4

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Elektro Metal Kaplama Tekniği Ders 4

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

4.

TEMZLEME, YA ALMA VE DALAMA

Temizleme, Ya Alma ve Dalama

Elektrometal Kaplama Teknii Ders erii

Elektrometal kaplamann temel prensipleri, Blm 1

Temizleme, Ya Alma ve Dalama