LEKSION 2

Permbajtja
Hardware i Kompjuterit ............................................................................................................................ 1
Gjuhet e Programimit ............................................................................................................................... 4
Tipet e Instrunksioneve............................................................................................................................. 4

Hardware i Kompjuterit
Struktura dhe organizimi i te gjithe kompjuterave modern bazohen ne nje model te vetem teorike I cili
njihet si: arkitektura e Von Neuman ne nder te matematicienit I cili e propozoi ne vitin 1946.
Makina e Von Neuman ka karakteristikat e meposhtme:
1. Perbehet nga 4 njesi baze:
Kujtesa
Pajisjet I/O
ALU- Njesia aritmetike logjike
CU- Njesia e kontrollit

2. Perdore konceptin e programit te ruajtur ne kujtese- Instrunksionet qe do ekzekutohen

paraqiten si vlera binare dhe ruhen ne kujtese.
3. Ekzekutimi Sekuenciale I instrunksioneve- Instrunksionet merren nga kujtesa dhe I kalohen
njesise se kontrollit ne te cilen dekodohen dhe ekzekutohen.
Kujtesa- Eshte njesia funksionale e cila ruan te dhenat dhe instrunksionet. Te gjitha informacionet e
ruajtura ne kujtese paraqiten ne sistemin binare te numerimit. Njesia e kujteses njihet si RAM(Random
Access Memory).
Kujtesa prbhet nga grupe qelizash, secila e aft pr t mbajtur informacione t domosdoshme pr
ekzekutimin e nj programi t cilat jan t dhnat dhe numrat. Informacionet n do qeliz mund t
jen:
1. Pjes informacioni q prpunohet nga kompjuteri n zgjidhjen e problemit.

LEKSION 2
2. Pjes informacioni q prodhohet n proesin e punsllogaritse.Kto pjes informacioni zakonisht
referohen si rezultate ndrmjetse.
3. Nj pjes informacioni pr ta nxjerr n shtyp.
4. Instruksion q prdoret nga kompjuteri.
do qeliz ka nj numr identifikues t vetm ose adres. Figura m posht ilustron faktin q do qeliz
ka nj numr q sht adresa e saj dhe nj vler tjetr q sht prmbajtja e saj.

Njsia baz e kujtess sht byte , i cili prbhet nga tet bite.

Dy veprimet baze te kujteses jane:

Lexo(adrese)- lexohet permbajtja e qelizes se kujteses me adrese specifike. Permbajtja e vete

qelizes se kujteses ngelet e pandryshuar.

LEKSION 2

Ruaj(adrese, vlere)- Ruan vleren e specifikuar ne adresen e dhene, ne kete rast mbishkruhet vlera
e mepareshme e qelizes se kujteses.

Qeliza eshte njesia me e vogel e aksesueshme e kujteses.

Pajisjet e Input/Outputit- I mundesojne sistemit kompjuterike komunikimin me boten e jashtme dhe
ruajtjen e te dhenave.
Pajisjet e I/O I ndajme ne dy grupe:

Ato qe paraqesin informacion ne forme te lexueshme per njeriun I cili perdoret nga njerezit:
tastjera, monitori, printer.
Ato qe ruajne informacion ne forme te lexueshme nga makina: flash memory, cd, dvd.

Njesia Aritmetike Logjike(ALU)- eshte pergjegjese per kryerjen e veprimeve aritmetike logjike .
Njesia aritmetike dhe logjike sht e ndrtuar nga:
1. regjistrat aritmetik dhe llogjik, t cilt mbajn numra (q zakonisht jan t dhna) me t cilt kryhen
operacione aritmetike dhe logjike;
2. regjistri indeks q mban zakonisht adresat e qelizave;
3. paisja aritmetike dhe logjike, e cila kryen operacionet aritmetike dhe logjike.
Nj regjistr sht kujtes e thjesht elektronike e vendosur n procesor, ku numrat vendosen dhe
prpunohen. Ndryshe nga qelizat e kujteses rregjistrat nuk kane adresa por idendifikohen me ane te
emrave.
Njesia e Kontrollit:

Lexon nga kujtesa instrunksionin e radhes qe do te ekzekutohet

Dekodon Instrunksionet
I ekzekuton instrunksionet duke I derguar komanda ALU-se, kujteses ose I/O

Nga pikpamja e shkmbimeve t informacioneve ndrmjet pjesve t ndryshme skema do t paraqitej si

n figuren e meposhteme. Vijat me shigjeta tregojn drejtimin e fluksit t informacionit: nga paisja e
hyrjes n kujtes, nga kujtesa n paisjet e daljes, ndrsa kujtesa qendrore me procesorin qendror kan
komunikim t dyfisht.

PAISJA

KUJTESA

HYRESE

PAISJA
DALESE

PROCESORI
QENDROR

LEKSION 2
Skema e thjeshtuar e kompjuterit

Gjuhet e Programimit
Me gjuhe programimi kuptojme mjetin qe perdorim per te komunikuar me kompjuterin.
Kemi 3 lloje kryesore gjuhesh:

Gjuha makine- eshte gjuha qe kupton dhe perdore kompjuteri, cdo komande I jepet kompjuterit
si nje sekuence me 0 dhe 1.
Gjuha Assembler- Eshte e ngjashme me gjuhen makine me ndryshimin qe vargjet me 0, 1
zevendesohen me vargje karakteresh te cilet jane me te lehte per tu mbajtur mend.
Gjuhe te nivelit te larte- Perdoren per ta bere programimin me te lehte . Ne gjuhet e nivelit te
larte ne e pershkruajme programin me nje gjuhe afer gjuhes natyrore. Nje komande e vetme ne
nje gjuhe te nivelit te larte mund te jete ekuivalente me disa komanda te gjuheve natyrore.

Gjuha Assembler

Gjuha Assembler na lejon ne qe te perdorim nje smbolike mnemonike per te pershkruar

veprimet ne gjuhen makine.
Cdo gjuhe assembler lidhet me nje arkitekture te caktuar hardware dhe mund te perdoret
vetem ne kete arkitekture.
Nje program I shkruajtur ne gjuhen assembler duhet te perkthehet ne gjuhe makine perpara se
te ekzekutohet. Programi I cili I thote kompjuterit se si ta beje kete perkthim quhet asemblues.
Cdo instrunksioni ne gjuhen makine I jepet nje emer duke e bere me te lehte shkrimin e kodit
nga njerezit.
Ekziston nje lidhje nje me nje ndermjet instrunksioneve mnemonike te gjuhes assembler dhe
instrunksioneve numerike te gjuhes makine.
Nje bashkesi kodesh te instrunksioneve ne gjuhen assembler quhet program ne aasembler.

Tipet e Instrunksioneve
Klasat e instruksioneve t makins jan:
1. Hyrja-kryen futjen e t dhnave n kujtes nga nj paisje hyrse.
2. Dalja- kryen daljen e informacioneve nga kujtesa n nj paisje dalse.
3. Aritmetike- kryen veprimet aritmetike me t dhnat e ruajtur n regjistrat e ALU.
4. Logjike- kryen veprimet logjike me dhnat e ruajtur n regjistrat e ALU.
5. Ngarkimi i regjistrave- ngarkon prmbajtjen e ndonj qelize t kujtess n regjistrat e ALU.
6. Ruajtja- bn q prmbajtja e nj regjistri ALU ose indeks t kaloj n kujtes.

LEKSION 2
7. Krahasimit dhe Transferimi i kushtzuar- bn transferimin e ekzekutimit n varsi t rezultatit t
krahasimit n nj instruksion tjetr t makins. Adresa e instruksionit n t cilin do t bhet transferimi
prmbahet n instruksionin e kontrollit t transferimit.
8. Zmadhimi dhe zvoglimi i regjistrit indeks- bn zmadhimin ose zvoglimin e prmbajtjes s regjistrit
indeks.
9. Ndalimi- bn q kompjuteri t ndaloj ekzekutimin e programit
Numurat t cilt jan instruksionet e ekzekutuara nga nj kompjuter tipik prbhen prej tre pjessh:

Pjesa e kodit

Pjesa numerike e

t operacionit

regjistrit indeks

Pjesa e
adress

Ne do t prdorim dy shifra dhjetore pr t identifikuar instruksionin (kjo mund t shihet si kod

operacioni), e para do t shrbej pr t treguar tipin, ndrsa e dyta pr t identifikuar
operacionin aktual lidhur me kt tip. Le t shoqrojm me secilin kod instruksioni nj simbolik
mnemonike , e cila do t prdoret n vnd t kodit numerik.

Ne do t pranojm q makina jon ka dy regjistra A dhe B.

T gjith operacionet aritmetike dhe logjike do ti vendosin rezultatet e tyre n regjistrin A
dhe/ose n regjistrin B.
Informacioni mund t merret nga kujtesa ose t kthehet mbrapsh n t nprmjet regjistrave A
dhe B.
Do t kemi nj regjistr indeks per te cilin do te prdorim emrin simbolik X .
Do te perdorim shenimin ADDR pr t treguar adresn e kujtess respektivisht.
X mund t marr vetm vlerat 0 dhe 1, ndrsa ADDR mund t jet ndonj numr q tregon adresa
t vlefshme

Kodi I
Instrunksionit
Hyrja

Instrunksioni I plote mnemonik

INP, X, ADDR
10
Dalja

Shpjegime

Ruan numrin e dhene si input nga

perdoruesi ne vendin e kujteses
me adrese ADDR kur X=0
dhe ADDR + I kur X=1.

LEKSION 2

OUT, X, ADDR
20

Afishon permbajtjen e vendit te kujteses

me adrese ADDR kur X=0 dhe ADDR + I
kur
X=1.

Instrunksionet
Aritmetike

ADA, X, ADDR
30

Mbledhe permbajtjen e rregjistrit A me

permbajtjen e vendit te kujteses dhe
rezultatin e ruan ne rregjistrin A.

ADB, X, ADDR
31

Mbledhe permbajtjen e rregjistrit B me

permbajtjen e vendit te kujteses dhe
rezultatin e ruan ne rregjistrin B.

SUA, X, ADDR
32

Zbret nga permbajtja e rregjistrit A

permbajtjen e vendit te kujteses dhe
rezultatin e ruan ne A.

SUB, X, ADDR
33

Zbret nga permbajtja e rregjistrit B

permbajtjen e vendit te kujteses dhe
rezultatin e ruan ne B.

MUL, X, ADDR
34

Permbajtja e vendit te kujteses

shumezohet me permbajtjen e rregjistrit
A dhe rezultati ruhet ne A.

DIV, X, ADDR
35

Pjeston permbajtjen e rregjistrit A me

permbajtjen e vendit te kujteses dhe
heresi I pjestimit ruhet ne A.

MOD, X, ADDR
36

Pjeston permbajtjen e rregjistrit A me

permbajtjen e vendit te kujteses dhe
mbetja e pjestimit ruhet ne A

SLL, X, ADDR
37

Zhvendosje logjike majtas. Permbajtja e

rregjistrit A zhvendoset majtas me aq bite
sa percaktohen ne vendin e kujteses.

SLR, X, ADDR
38

Zhvendosje logjike djathtas Permbajtja e

rregjistrit A zhvendoset djathtas me aq
bite sa percaktohen ne vendin e kujteses.

LEKSION 2
Instrunksionet Logjike

AND, X, ADDR

Bitet te cilet gjenden ne vendin e kujteses

mblidhen logjikisht me bitet qe gjenden
ne rregjistrin A dhe rezultati ruhet ne A.

IOR, X, ADDR

Bitet te cilet gjenden ne vendin e kujteses

behen IOR me bitet qe gjenden ne
rregjistrin A dhe rezultati ruhet ne A.

EOR, X, ADDR

Bitet te cilet gjenden ne vendin e kujteses

behen EOR me bitet qe gjenden ne
rregjistrin A dhe rezultati ruhet ne A

40

41

42
43
NOT
Instrunksionet e ngarkimit te rregjistrave
FEA, X, ADDR

Permbajtja e vendit te kujteses

ngarkohet(ruhet) ne rregjistrin A.

FEB, X, ADDR

Permbajtja e vendit te kujteses

ngarkohet(ruhet) ne rregjistrin B.

FEI, X, ADDR

Permbajtja e vendit te kujteses

ngarkohet(ruhet) ne rregjistrin I.

50

51

52
FAB

Kalon permbajtejn e rregjistrit A te

rregjistri B.

FBA

Kalon permbajtejn e rregjistrit B te

rregjistri A.

53

54
Instrunksionet e ruajtjes
STA, X, ADDR

Permbajtja e rregjistrit A ruhet te vendi I

kujteses.

STB, X, ADDR

Permbajtja e rregjistrit B ruhet te vendi I

kujteses.

60

61

Behet NOT I biteve qe gjende ne

rregjistrin A dhe rezultati ruhet ne A

Permbajtja e rregjistrit I ruhet te vendi I

STI, X, ADDR
62
kujteses
Instrunksionet e krahasimit dhe transferimit te kontrollit

LEKSION 2

CMP, A, ADDR

Krahason permbajtjen e rregjistrit A me

permbajtjen e vendit te kujteses.

CMP, B, ADDR

Krahason permbajtjen e rregjistrit B me

permbajtjen e vendit te kujteses.

CMP, I, ADDR

Krahason permbajtjen e rregjistrit I me

permbajtjen e vendit te kujteses

JMP, X, ADDR

Transferim pa kusht. Transferon kontrollin

te qeliza e kujteses me adrese ADDR kur
X=0 dhe ADDR + I kur X=1.

JEQ, X, ADDR

Transferon kontrollin te qeliza e kujteses

me adrese ADDR kur X=0 dhe ADDR + I
kur X=1 kur plotesohet kushti I barazimit.

JLT, X, ADDR

Transferon kontrollin te qeliza e kujteses

me adres ADDR kur X=0 dhe ADDR + I kur
X=1 kur plotesohet kushti <.

JGT, X, ADDR
76

Transferon kontrollin te qeliza e kujteses

me adres ADDR kur X=0 dhe ADDR + I kur
X=1 kur plotesohet kushti >.

JLE, X, ADDR
77

Transferon kontrollin te qeliza e kujteses

me adres ADDR kur X=0 dhe ADDR + I kur
X=1 kur plotesohet kushti <=.

70

71

72

73

74

75

JGE, X, ADDR
78
Instrunksionet e zmadhim/zvogelimit te rregjistrit
index
INC, X, ADDR
80

Transferon kontrollin te qeliza e kujteses

me adres ADDR kur X=0 dhe ADDR + I kur
X=1 kur plotesohet kushti >=.

Zmadhon permbajtjen e rregjistrit index

me permbajtjen e vendit te kujteses.

LEKSION 2

81
Instrunksionet e ndalimit
90

DEC, X, ADDR

Zvogelon permbajtjen e rregjistrit index

me permbajtjen e vendit te kujteses.

STP

Ndalon ekzekutimin e instrunksioneve.

Shembull
Te ndertohet nje program ne assembler qe shkemben permbajtjen e dy adresavet te kujteses I dhe J.
Simbolike shifrore per adresen e
kujteses
00
01
03
04
05
06
07
08

Simbolik mnemonike per

adresen e kujteses
FILLIM
I
J

FUND

Permbajtja e Kujteses
JMP,0,START

FEA,X, I
FEB, X, J
STA,X, J
STB, X, I
STP