LEKSION 1

Permbajtja
Hyrje .......................................................................................................................................................... 1
Paraqitja e jashtme dhe e brendshme e te dhenave numerike............................................................... 2
Numrat e plote ...................................................................................................................................... 2
Veprimet aritmetike me numrat e plote .............................................................................................. 4
Numrat me shenje ................................................................................................................................ 8
Numrat reale ....................................................................................................................................... 10
Informacioni tekst ................................................................................................................................... 11

Hyrje
Me informacion kuptojme te dhenat e ruajtura ne kompjuter te cilat mund te jene:
1.
2.
3.
4.
5.

Numerike
Tekst
Imazhe
Audio
Video

Shqetesimi kryesore kur mesojme te ndertojme nje kompjuter eshte te kuptojme menyren sesi ruhen
informacionet ne te. Teknikat e tyre te ruajtjes se informacionit jane te ndryshme nga menyrat qe
perdorim ne per te shprehur informacionin per shembull duke mbajtur shenime ose bere llogaritje ne
leter. Mund te mendoni se kompjuteri perdore te njejtat rregulla per te ruajtur informacionet ne
kujtese, por nuk ndodhe keshtu. Kemi dy menyra te paraqitjes se informacionit.
Paraqitja e jashtme e infomacionit- eshte menyra se si ai paraqitet nga njerezit, menyra se si futet ne
tastjere dhe shfaqet ne monitor ose printer.
Paraqitja e brendshme e informacionit- eshte menyra se si ai ruhet ne kujtesen e kompjuterit.
Ndryshimet ndermjet ketyre dy menyrave paraqiten ne diagramen e meposhteme:

20-10-2015

LEKSION 1

Ne kete leksion do te shikojme paraqitjen e jashtme dhe te brendshme te te dhenave numerike dhe
atyre tekst.
Per paraqitjen e jashtme te informacionit, kompjuterat perdorin shifrat ne sistemin dhjetor, shenimin
shenje/vlere per numrat me shenje dhe 26 karakteret e alfabetit. Cdo kompjuter I ruan te dhenatnumra, karaktere, imazhe, audio video ne sistemin binar te numerimit.

Paraqitja e jashtme dhe e brendshme e te dhenave numerike

Te dhenat numerike qe perdorim ne jeten e perditeshme I ndajme ne 3 grupe:
1. Numra te plote
2. Numra me shenje
3. Numra reale, me presje dhjetore.

Numrat e plote
Per paraqitjen e jashtme te numrave te plote ne perdorim 10 shifrat dhjetore 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9; psh
345. Per paraqitjen e brendshme te tyre do te perdorim sistemin binare te numerimit. Sistemi binare
eshte nje sistem numerimi pozicional me baze 2 i ngjashem e sistemin e numerimit me baze 10 qe
perdorim ne. Ne keto sisteme vlera e nje shifre varet jo vetem nga vlera absolute e saj por edhe
pozicioni specifike i saj brenda numrit. Ne sistemin dhjetore kemi 10 shifra (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9) dhe
vlera e shifrave sipas pozicionit ne nje numer bazohet ne fuqite e numrit 10. Duke levizur nga e djathta
ne te majte ne nje numer, pozicioni perfaqeson njeshet (100), dhjetshet (101), qindshet (102), mijshet
(103) e keshtu me radhe. Per shembull numri 2359 i dhene ne sistemin me baze 10 vleresohet si
meposhte:

20-10-2015

LEKSION 1

(2 x 103 ) (3 x102 ) (5 x101 ) (9 x100 )

2000 300 5 9
2359
Te njejtat koncepte kane vlere per numrat binar por ne kete sistem kemi vetem dy shifra 0 dhe 1, dhe
vlera e shifrave sipas pozicionit ne nje numer bazohet ne fuqite e numrit 2. Duke levizur nga e djathta ne
te majte ne nje numer pozicioni perfaqeson njeshet (20), dyshet (21), katershet (22), tetshet (23),
gjashtembedhjetshet (24) e keshtu me radhe. Dy shifrat binare 0 dhe 1 njihen si bite dhe emri vjen si
bashkim I dy germave te para te fjales binary dhe dy germave te fundit te fjales digits.
Per shembull numri binar me 6 shifra 111001 vleresohet si meposhte:

111001 (1 x 25 ) (1 x 2 4 ) (1 x 23 ) (0 x 2 2 ) (0 x 21 ) (1 x 2 0 )
32 16 8 1
57
Numri binar me 5 shifra vleresohet si:

10111 (1 x 2 4 ) (0 x 23 ) (1 x 2 2 ) (1 x 21 ) (1 x 20 )
16 4 2 1
23
Cdo numer dhjetor i dhene ne sistemin me baze 10 mund te kthehet ne sistemin binar edhe pse me me
shume shifra sepse nje shifer dhjetore mbart me shume informacion se nje shifer binare. Per shembull
duke ju referuar shembullit te mesiperm nevojiten vetem dy shifra dhjetore 5 dhe 7 per ta paraqitur
numrin 57, por per te paraqitur te njetin numer ne sistemin binar nevojiten 6 shifra.
Per te konvertuar nje numer nga sistemi dhjetor ne sistemin binare perdoret metoda e meposhtme:
Pjestohet numri dhjetore me 2 dhe rregjistrojme mbetjen e pjestimit. Pastaj pjestohet heresi I pjestimit
me 2 dhe jep nje tjeter heres dhe mbetje, ky procese vazhdon derisa heresi I pjestimit behet zero.

Ne fund lexohen mbetjet nga poshte larte pra numri (19)10 = (10011)2 ne sistemin binare.
Per ta konfirmuar kete kryejme veprimin e kundert konvertojme numrin 10011 nga sistemi binare ne
sistemin dhjetor.
20-10-2015

LEKSION 1

10011 (1 x 24 ) (0 x 23 ) (0 x 2 2 ) (1 x 21 ) (1 x 2 0 )
16 2 1
19
Ne cdo kompjuter ka nje numer maksimal te shifrave binare te lejuara per te perfaqesuar nje numer te
plote. Zakonisht kjo vlere eshte 16, 32 ose 64 bite. Duke e patur fiks kete numer kemi fiks edhe numrin
me te madh pa shenje qe mund te ruhet ne nje kompjuter. Ne qofte se do te kishim ne dispozicion 16
shifra, numri me I madh binare me 16 shifra eshte numri: 1111111111111111.

1111111111111111 215 214 .... 20 65535 .

Cdo veprim ne kete kompjuter qe ka si rezultat nje vlere me te madhe se 65535 rezulton ne nje gabim
qe njihet si overflow aritmetike.
Me overflow aritmetike kuptojme nje tentative per te ruajtur numra te plote te cilet jane me te
medhenje se vlera maksimale e lejuar.
Kompjuteri mund te jete ndertuar qe te perdore me shume se 16 bite per te perfaqesuar numrat e plote
por pavaresisht numrit te biteve qe perdoren ka gjithmone nje vlere maksimale pertej se ciles
kompjuteri nuk mund te paraqes ne menyre te sakte numra te plote. Kjo karakteristike eshte nje nga
ndryshimet kryesore ndermjet disiplines se matematikes dhe informatikes. Ne matematike nje madhesi
mund te marr cfaredo lloj vlere. Informatika ka te beje me nje numer te fundem e te kufizuar

paraqitjesh te mundshme dhe I duhet te trajtoje gabimet qe ndodhin kur kalohen keto limite.

Veprimet aritmetike me numrat e plote

Ne menyre analoge me veprimet aritmetike ne sistemin dhjetore kemi veprimet aritmetike edhe ne
sistemin binare te numerimit. Aritmetika binare eshte me e lehte duke qene se kemi te bejme vetem me
dy shifra dhe jo 10. Rregullat qe percaktojne veprimet aritmetike sic jane mbledhja zbritja, shumezimi
dhe pjestimi kane 2 2 = 4 rezultate.
Mbledhja

Me poshte jepen 4 rregullat e mbledhjes ne sistemin binar:

0 1 0 1
0 1
1 0

20-10-2015

10

rezultati eshte 0 dhe mbartet nje1

LEKSION 1
Per te mbledhur dy numra binare perdorim te njejten metode qe perdorim per mbledhjen e numrave
dhjetore. Mbledhim cdo kolone nga e djathta ne te majte, duke perdorur rregullat e mbledhjes binare te
dhena me siper. Ne kolonen qe behet mbledhja, shkruhet shuma poshte vijes dhe cdo shifer tjeter qe
mbartet shenohet te kolona tjeter ne te majte. Per shembull, mbledhja e dy vlerave binare 7 (00111)
dhe 14 (01110) behet si me poshte:

Shembull
00111 vlera binare e 7
01110 vlera binare e 14
Fillojme duke mbledhur dy shifrat ne kolonen me djathtas 1 dhe 0. Shuma eshte 1 dhe mbartja eshte 0;
mbartja mbartet te kolona e dyte.

0 shifra e mbartur
00111
01110
1
Mbledhim mbartjen nga kolona e pare dhe dy shifrat e kolones se dyte 0+1 +1. Nga rregullat mesiperme
0+1=1 I cili kur mblidhet me 1 jep 0 dhe mbartet nje 1 te kolona tjeter.

1 shifra e mbartur
00111
01110
01
Mbledhim mbartjen nga kolona e dyte dhe dy shifrat e kolones se trete 1+1 +1. Nga rregullat mesiperme
rezultati eshte 1 dhe mbartja eshte 1.

1 shifra e mbartur
00111
01110
1 01
Vazhdojme ne te njejten menyre derisa te arrijme te kolona e fundit.

1 shifra e mbartur
00111
01110
10 1 01

20-10-2015

LEKSION 1
Shumezimi
Rregulli i shumzimit n sistemin dhjetsh zbatohet njlloj edhe n sistemin dysh, madje n kt rast sht
m thjesht po t kemi parasysh faktin se rezultati i shumzimit t shifrave sht 0 ose 1.

Shembull: Le t kryejm shumzimin 1101011 x 10110. Pr kt fillimisht shumzojm 1101011 radhazi me

1,0,1,1,0. Veprimet e njpasnjshme paraqiten si m posht:

1101011
x

10110

0000000
1101011
1101011
0000000
1101011

10010011001 0
N vazhdim mbledhim pes numrat e vendosur nn vizn. Gjat veprimeve duhet br kujdes q t
drejtohen shifrat sipas pozicioneve koresponduese.
Zbritja
Zbritja n sistemin dysh prdor t njjtat rregulla si n sistemin dhjetsh. N sistemin dysh prdoren
rregullat e mposhtme:

0-0=0
1-0=1
1-1=0
0 - 1 = 1 duke huazuar 1 nga kolona e mparshme
20-10-2015

LEKSION 1
Shembull: Pr t realizuar zbritjen 11101 - 1011 veprojm si m posht:

11101
- 1011

10010

Vm n dukje se kemi kemi mbartur 1 nga kolona e tret pr kolonn e dyt duke u nisur nga fakti se aty
kemi diferencn 0 - 1. N t njjtn mnyr si n zbritjen n sistemin dhjetsh, zbritja bhet m e
komplikuar kur krkohet t huazohet nga nj shifr q sht zero.N kt rast operohet me shifrn e par
t ndryshme nga zero.
Shembull : Le t jet zbritja

11000
-10011

Arrijm n situatn

0 1 11
11000
- 10011

sht huazuar 1 i dyt

nga e majta( i bolduar)

101

Pjestimi
Algoritmi i pjestimit i prdorur n sistemin dhjetsh sht i njjt edhe pr sistemin dysh. Duke patur
parasysh faktin se n kt sistem pjestuesi shumzohet me t njjt shifr 1, del se kemi t bjm me
zbritje t njpasnjshme t pjestuesit.
Shembull: T pjestohen 1010001 11

1010001 11
11
100
20-10-2015

11011

LEKSION 1

11
100
11
11
11
0
Si n rastin e pjestimit n sistemin dhjetsh mund t merret mbetje gjat kryerjes s pjestimit .

Numrat me shenje
Shifrat binare perfaqesojne jo vetem numra te plote por edhe te dhena te tjera, duke perfshire numrat
me shenje, numrat me presje, dhe karakteret. Per paraqitjen e jashtme te numrave me shenje ne
perdorim shenimin shenje/vlere per numrat me shenje duke vendosur shenjen + ose - menjehere ne te
majte te shifrave; psh +12 dhe -754. Ne sistemin binare per te paraqitur numrat me shenje, ne mund te
perdorim bitin me te majte per te perfaqesuar shenjen e numrit, ku 0 perfaqeson shenjen + dhe 1
shenjen -. Bitet e tjera perdoren per te perfaqesuar vleren e numrit. Kjo menyre e paraqitjes se
numrave me shenje njihet si shenje/vlere dhe eshte nje nga teknikat e shumta qe perdoren per
paraqitjen e numrave te plote pozitive dhe negative. Per shembull per te paraqitur -49 ne formatin
shenje/vlere mund te perdorim 7 shifra binare, ku 1 bit do perfaqesoje shenjen dhe 6 bitet e tjera vleren
e numrit:

1 110001

Vlera +3 do te ruheje si:

49

0 000011

Mund te pyesni veten se si e kupton kompjuteri qe vlera binare 1110001 perfaqeson numrin e plote me
shenje -49 dhe jo numrin e plote 113.

1110001 (1 x 26 ) (1 x 25 ) (1 x 2 4 ) (1 x 2 0 )
64 32 16 1
113
Pergjigja eshte kompjuteri nuk e di. Nje bashkesi shifrash binare mund te kete interpretime te
ndryshme, pra nuk ka nje interpretim fiks e te paracaktuar per cdo shifer binare. Nje numer binare I
ruajtur ne kujtesen e kompjuterit merr kuptim vetem ne varesi te kontekstit ne te cilin perdoret.
Shenimi shenje/vlere eshte I thjeshte per tu perdorur dhe kuptuar, por ai perdoret shume rralle ne
sistemete kompjuterike. Arsyeja eshte ekzistenca e numrit me shenje jo shume te qarte: 10000 0000.
Duke qene se biti me I majte eshte 1, vlera e numrit trajtohet si negative. Pra ky varg binare perfaqeson
madhesine numerike 0 negative e cila nuk ka nje kuptim matematike dhe nuk duhet te trajtohet si e
20-10-2015

LEKSION 1
ndryshme nga paraqitja e numrit zero, 00000 0000. Egzistenca e dy vargjeve te ndryshme binare per
te njejten madhesi numerike shkakton problem per dizenjuesit e kompjuterave.
Per kete arsye dizenjuesit e kompjuterave synojne ti paraqesin numrat me shenje duke perdrur metoda
qe nuk vuajne nga problem I dy zerove. Nje nga metodat qe perdoret njihet si metoda e komplementit te
dyshit.
N qoft se marrim n konsiderat nj numr n sistemin dysh dhe shifrat 1 i bjm 0 dhe shifrat 0 i bjm
1, rezultati quhet komplement i par i numrit origjinal. N qoft se i mbledhim 1 ktij rezultati marrim
komplementin e dyt t numrit, i cili merret shpesh si paraqitje e vlers negative t numrit origjinal.
N kt paraqitje biti m sinjifikativ sht prdorur si bit i shnjs. N qoft se numri sht pozitiv ky bit
sht 0 n t kundrt sht 1.
Shembull: Le t formojm komplementin e dyt t numrit +5 , i cili do t na jap numrin -5.
Numri
Biti
Pjesa e plot Ekuivalenti
Koment
n dysh

i shnjs e numrit

n dhjetsh

0101

101

+5

Numri origjinal

--

010

--

Komplementi i pare

1011

011

-5

Komplementi i dyt

N qoft se bjm veprimin e kundrt duke gjetur komplementin e

-5 do t marrim +5 q tregon se veprimi yn sht kryer n mnyr korrekte:

Numri
n dysh

Biti

Pjesa e plot

Ekuivalenti

i shnjs e numrit

Koment

n dhjetsh

1011

011

-5

Numri origjinal

--

100

--

Komplementi i pare

0101

101

+5

Komplementi i dyt

Prfundimisht rezulton se algoritmi yn pr realizimin e komplementit sht si m posht:

1. Krijohet komplementi i par
2. Shtohet 1 tek numri.

20-10-2015

LEKSION 1
Ne paraqitjen me metoden e komplementit te dyshit kemi vetem nje zero, numri binare 0000.
Sidoqofte egzistenca e nje zero-je te vetme con ne nje situate tjeter jo te zakonte. Numri total I vlerave
qe mund te paraqiten me n bite eshte 2n I cili eshte gjithmone nje numer cifte. Nje prej tyre eshte shifra
zero, dhe ngelen keshtu nje numer tek vlerash. Eshte e pamundur qe ky numer te ndahet ne menyre te
barabarte ndermjet numrave poziyive dhe atyre negative. Ne paraqitjen me metoden e komplementit
te dyshit te numrave me shenje mund te paraqesim gjithmone nje numer negative me shume sesa
numrat pozitive. Ky kufizim nuk eshte nje problem aq I madh sa ishte egzistenca e dy zerove prandaj kjo
metode perdoret gjeresisht per paraqitjen e numrave me shenje.

Numrat reale
Per paraqitjen e jashtme te numrave real ne perdorim presjen per te ndare pjesen e plote te numrit nga
pjesa dhjetore e tij; psh 12,34. Cdo numer dhjetore duhet te shkruhet ne trajten:
M * BE
Ku M njihet si mantisa, B eshte baza dhe E eshte eksponenti I numrit.
Shembull- Do te paraqesim numrin 5,75 ne sistemin binare, ku na eshte dhene se do te perdoren 16 bite
per paraqitjen e numrit nga te cilet 10 bite do te perdoren per mantisen kurse 6 bite do te perdoren per
eksponentin. Mantisa dhe eksponenti jane numra me shenje dhe do te perdorim shenimin shenje/vlere
per ti paraqitur ato.
Hapi 1 Konvertojme numrin 5.75 ne binare
(5)10 = (101)2
Per te konvertuar pjesen dhjetore te numrit ne sistemin binare perdorim metoden e shumezimit:
Pjesa e plote
0,75 * 2 = 1,5

0,5 *2 = 1,0

Shumezimi vazhdon derisa pjesa dhjetore te behet zero.

(0,75)10 = (10)2
Pra (5,75)10 = (101.10)2
Hapi 2 Shkruajme numrin ne forme te normalizuar
Numri quhet I normalizuar kur shifra e pare me vlere e tij vjen direkt pas presjes dhjetore.

5,75

= 101.10 * 20
= 10.110 * 21
=1.0110 * 22

20-10-2015

LEKSION 1
=0.10110 * 23 -Numri I normalizuar

Hapi 3 Shkruajme vec mantisen dhe vec eksponentit se bashku me shenjat perkatese
Mantisa ka shenje positive -0 pastaj paraqitet vlera e mantises, e cila ne kete rast eshte 10111. Me pas
ruajme eksponentin, I cili eshte is +3, ose 000011 duke perdorur paraqitjen shenje/vlere. Paraqitja e
pergjithshme duke perdorur 16 bite eshte

Informacioni tekst
Ne perdorim 26 shkronjat e alfabetit A-Z te vogla dhe te medha per te paraqitur informacionin tekst dhe
disa shenja pikesimi. Per paraqitjen e brendshme te informacionit tekst I caktohet cdo germe te alfabetit
nje numer dhjetore I cili ruhet se brendshmi duke perdorur ekuivalentin binare te tij. Ne shembullin e
meposhtem jepet nje menyre e konvertimit te karaktereve ne numra e cila perdore 8 bite per te
perfaqesuar secilin karakter.

20-10-2015

LEKSION 1
Per te ruajtur vargun e karaktereve BAD! ne kujtese kompjuteri do te ruaje paraqitjen binare te secilit
karaktere te dhene ne tabelen e mesiperme.
BAD! = 00000010 00000001 00000100 10000001
Per te lehtesuar shkembimin e informacioneve tekst, sic jane dokumentet e perpunimit te fjaleve, emailet elektronike ndermjet sistemeve kompjuterike, do te ishte me e lehte ne qofte se te gjithe do te
perdornin te njejten skeme kodimi. Fatmiresisht ndodh keshtu. Aktualisht kodi qe perdoret per
paraqitjen e brendshme te karaktereve ne nje sistem kompjuterike eshte kodi ASCII (American Standard
Code for Information Interchange). ASCII eshte nje standard nderkombetar per paraqitjen e e
informacioneve tekst ne kompjuter. Ai perdore 8 bite per te perfaqesuar nje karaktere, keshtu qe me
ane te ketij kodi mund te kodojme ne total 28 = 256 karaktere te ndryshme. Ketyre karaktereve I vihen
ne correspondence numra te plote nga 0 ne 255. Sidoqofte vetem numrat nga 32 te 126 perdoren per
karakteret e printueshme. Te tjerat qe ngelen perdoren ose per karakteret jo te printueshme si psh tab,
dhe return.

20-10-2015