TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas

10. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay

28 Mart - 1 Nisan 2005, Ankara

HDROGRAFK LMELERDE STANDARTLARIN NEM

. Aydn, H.Erkaya, R. G.Hoba, N.O.Aykut
Yldz Teknik niversitesi, naat Fakltesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mh. Bl., lme Teknii Anabilim Dal., stanbul
oaydn@yildiz.edu.tr, erkaya@yildiz.edu.tr, ghosbas@yildiz.edu.tr, oaykut@yildiz.edu.tr

ZET
Yerkrenin yaklak drtte n kaplayan okyanus ve denizlerde su kaynaklarnn aratrlmas ve yerlerinin tesbiti, deniz
tamacl iin seyir gvenliinin salanmas, seyir haritalarnn oluturulmas, sust yaplar iin uygun yer seimleri, sualt
kablo, geit, boru hatlarnn gzergahlarnn belirlenmesi, sualtnda kanal ama, deniz kirliliinin nlenmesi ve giderilmesi gibi
gereksinmeler, sualt topografyasnn gncel olarak bilinmesi ihtiyacn dourmaktadr. Sualt topografyas gnmzde modern
alet ve sistemler ile yaplan hidrografik lmeler ile belirlenmektedir.
Trkiyede hidrografik lmelere verilen nem 1999 Marmara Depreminden sonra daha da artm olup, 2004 ylnda temeli
atlan ve halen yapm aamasnda olan Marmaray Tp Geit projesinde de her aamada bu lmelerin gereklilii
grlmektedir.
lkemizde hidrografik lmeler kamu ve zel kurumlar tarafndan, farkl lme aletleri ve yntemleri kullanlarak
yaplmaktadr. Her kurum, kendi standartlarna uygun lmler yapmaktadr. Bunun sonucunda deiik standartlarda
hidrografik haritalar retilmektedir.
Bu almada, Dz.K.K.Seyir Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanlnca hidrografik harita retiminde kullanlan
Uluslararas Hidrografi rgt (IHO)nn S44 lme standartlar ile Devlet Su leri (DS) Genel Mdrl tarafndan gl ve
baraj rezervuarlarnda yaplan lmeler iin oluturulan standartlar incelenmitir.
Hidrografik lmelerde ulusal standartlarn oluturularak, iin niteliine gre lmelerde kullanlacak alet ve yntemler
belirlenerek, teknolojinin ngrd koullara uygun hidrografik haritalar retilmelidir.
Anahtar Szckler: Sualt topografyas, hidrografik lmeler, lme standartlar.

ABSTRACT
THE IMPORTANCE OF STANDARDS IN HYDROGRAPHIC SURVEYING
The oceans and seas cover approximately percentage of the earth. Charting, construction, dredging, enviromental surveys,
wire sweeps and pipeline surveys can be done if the seafloor topography has known. The seafloor topography is formed by
hydrographic surveys which modern instruments and surveying techniques are used.
After the 1999 Earthquake in Turkey, the importance given to hydrographic surveying was increased. Recently, hydrographic
surveys are used in every steps of The Marmaray Project.
Hydrographic surveys are produced with different surveying techniques and instruments in our country by public and private
associations. Every association use own surveying standards. As a result of this, Hydrographic maps are produced with
different standards.
In this text, we examine IHO S44/4 Standards using by The Department of Navigation, Hydrography and Oceanography.
Although, lake and dam pool surveys by DSI are examined. We must form national standards in hydrographic surveys and so
hydrographic maps will be produced fitting new technological conditions.
Keywords: Seafloor topography, hydrographic surveying, survey standards.

1. GR
nsanolu yaam sresince, karklktan kurtulma ve belirli bir dzen oluturma abas ierisinde olmutur. Sahip
olunan kaynaklar, hizmetleri veya rnleri optimum deerlendirme abalarnn bir rn olan standardizasyon,
insanlk iin zorunluluk deil ancak gerekliliktir.
Standart, imalatta, anlayta, lme ve deneyde bir rnekliktir. Standardizasyon ise, belirli bir faaliyetle ilgili olarak
ekonomik fayda salamak zere btn ilgili taraflarn yardm ve ibirlii ile belirli kurallar koyma ve bu kurallar
uygulama ilemidir.

Hidrografik lmelerde Standartlarn nemi

vd.

Aydn,

1947 ylnda Cenevrede kurulan Uluslararas Standardizasyon rgt (ISO), global anlamda mal ve hizmet
deiimini kolaylatrmaya ynelik uluslararas standartlarn olumasnda temel organizasyon durumundadr. Trk
Standartlar Enstits (TSE), ulusal standartlarn olumasnda ve uluslararas standartlarn takibinde grevli bir
kurulutur.
Dnyada uluslararas standardizasyon almalarn srdren ISO gibi birok rgt bulunmaktadr. Bunlardan
bazlar, Uluslararas Elektroteknik Komisyonu (IEC), Uluslararas Denizcilik rgt (IMO), Uluslararas
Hidrografi rgt (IHO), Kuzey Atlantik Bar rgt (NATO) dr (Greenway, 2002).
Teknolojideki gelimeye paralel olarak hzl bir kreselleme srecinin yaand gnmzde standartlar, ulusal ve
uluslararas retimin, ticaretin ve tketimin ortak dili haline gelmitir. Artk, uluslararas pazarlarda rekabet
edebilmenin yolu standartlara uygun kaliteli mal ve hizmet retiminden gemektedir.

2. MHENDSLK LMELERNDE STANDARDZASYON ALIMALARI

Resmi standartlar retim almalarnda her zaman nemli olmulardr. Bunlardan ou, askeri faaliyetleri de
organize etmektedir. Kalite ynetimindeki ISO 9000 serisi standartlar bir anlamda askeri standartlarn sivil dnyaya
yaylmasdr.
ou lmecinin ISO 9000 ve dier standartlara sahip olmas, Uluslararas lmeciler Federasyonu (FIG) nu
harekete geirmi, 1997 ylnda yaplan kongresinde standartlar konusu ele alnm ve standardizasyon
(standartlama) alannda bir alma grubu kurulmasna karar verilmitir. Oluturulan bu grup 1998 ylnda
standartlar konusunda almalarna balamtr. Bu grubun amac, lmecilerin uygulama alanlar ile ilgili
standartlarn gelitirilmesinde ISO ya teknik destek vermektir (Yavuz, vd., 2003)
FIG in ISO ile balantda olduu 3 teknik komite bulunmaktadr (Greenway, 2002).

TC59 - 4.Alt Komite Boyutsal Toleranslar ve lmler

TC172 - 6.Alt Komite Jeodezik ve lme Aletleri
TC211 - Corafi Bilgi/Geomatik

Gnmzde bu komitelerden, TC59-4. Alt Komite ile TC172-6.Alt Komite beraber almaktadr.
lkemizde haritaclkla ilgili teknik hizmetlerin yerine getirilmesi iin ilgili kamu kurumlarnn kendi teknik
artnameleri bulunmaktayd. Kurumlar arasnda ortak bir standart salamak iin harita retimi yapan balca iki
kurulu, Tapu Kadastro Genel Mdrl ile ller Bankasnn ortaklaa yrtt 11 Nisan 1974 tarihli 1/2500 ve
Daha Byk lekli Harita ve Planlarn Yapmna Ait Teknik Ynetmelii kartlmtr. Byk lekli Haritalarn
Yapm Ynetmelii (BHYY) nin 31 Ocak 1988 tarihinde yrrle girmesiyle haritaclk alanndaki
standardizasyon almalarna devam edilmitir.
Uzay ve uydu tekniklerinin yaygnlamas, yeni standartlarn oluturulmas gerekliliini gstermi ve bu sebeple
gnmz koullarna gre yeniden dzenlenen Byk lekli Harita ve Harita Bilgileri retim Ynetmeliinin
tasla hazrlanmtr. Bu taslak 2 yldr Bakanlar Kurulunda bekletilmektedir.
Hazrlanan bu yeni ynetmelik ile byk lekli konumsal bilgilerin ve haritalardaki konum bilgileri yersel, uydu ve
uzay, inersiyal, fotogrametrik teknikler kullanlarak elde edilecektir. Haritalarn saysal, izgisel ve fotografik olarak
retilmesi, corafik tabanl bilgi sistemlerine altlk oluturacak biimde ulusal veri deiim formatnda derlenmesi,
bilgi teknolojileri ve kartografik tekniklerle grselletirilerek lke boyutunda standart birliinin salanarak tek elden
izlenmesi ve sektrde hizmet tekrarnn nlenmesi amalanmaktadr (URL 1).

3. ULUSLARARASI HDROGRAF RGT (IHO)

1921 ylnda kurulmu olan Uluslararas Hidrografi Brosu (IHB), 1970 ylnda ye lkeler tarafndan ismi IHO
olarak deitirilmek suretiyle yeniden organize olmutur. IHO nn grevi, hidrografi dairelerinin faaliyetlerini
koordine etmek, deniz harita ve dokmanlarnda standardizasyonu salamak, hidrografik lmelerin yaplmas iin
gvenilir ve etkili yntemler tespit ve kabul etmek, hidrografi bilimleri ve oinografi teknikleri gelitirmektir.
IHO nn hali hazrda 74 adet yesi bulunmakta olup, bu saynn yeni yelerin de katlmas ile artmas
beklenmektedir. Trkiye 1969 ylnda bu rgte ye olmutur. Seyir, Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanl
(SHOD), IHO faaliyetlerinde Trkiyeyi temsil yetkisine sahiptir.

Hidrografik lmelerde Standartlarn nemi

vd.

Aydn,

Uluslararas Hidrografi rgt (IHO) bnyesinde ok sayda komisyon, komite ve alma gruplar bulunmaktadr.
Hidrografik lmeler iin IHO Standartlar, S44 alma Grubu (S44 WG) tarafndan dzenlemektedir.
Standart, yetkili makam tarafndan, nitel ve nicel lmlere referans tekil etmek zere tanmlanm tam bir deer
olarak tanmlanmaktadr. IHO, zel Yayn No:44 ad altnda hidrografik lmelerde uyulmas tavsiye edilen
standartlar yaynlamaktadr. Bunlar 4 bask halinde aada belirtilen yllarda yaynlanmtr (Birkan, 2003).

1.Bask
2.Bask
3.Bask
4.Bask

1968
1982
1987
1998

lk bask temel olarak deniz haritas retimi dikkate alnarak hazrlanmtr. Drdnc baskda, buna ek olarak
hidrografik verilere ihtiya duyulan dier kullanm alanlar da gz nnde bulundurulmutur. Beinci bask zellikle
ok bimli iskandiller ve hedef tespiti konular iin hazrlanacaktr (URL 4).
3.1 zel Yayn No:44 4. Bask Hidrografik lme Standartlar
S44/4 1998 ylnda IHO tarafndan hazrlanarak ye lkelerin kullanmna sunulmutur. S44/4n oluturulmasndaki
ama, hidrografik lmelerdeki asgari standartlar belirlemek, bu standartlara gre toplanacak verilerin denizciler
tarafndan gvenle kullanlabilmesi iin yeterince doru ve verilerdeki konumsal belirsizliklerin yeterince
tanmlanm olmasn salayacak ekilde belirlemektir.
S44/4 kendini bir verimlilik standard olarak tanmlam olup, lmenin standard karlayp karlamadn
belirleyeceimiz hibir ayrntl aklama iermemektedir. Bu husus bu yaynda ortaya konan standartlara ulamak
iin kullanlacak donanm ve yntemler, lm kalitesinden sorumlu kuruluun yetkisine braklmtr eklinde ifade
edilmitir (Birkan, 2003).
zel

DERECE
Tipik Saha rnekleri

Limanlar,
yanama
yerleri ve
asgari omurga
alt klerans
olan kritik
kanallar

Yatay Doruluk

2 m.

ndirgenmi
Doruluklar in
Derinlik Doruluu
%100 Dip Aratrmas
Sistem Tespit Yetenei

Azami Hat Aral

a = 0.25 m.
b = 0.0075

1.Derece

3.Derece

Limanlar, liman
yaklama sular,
tavsiye edilen
kanallar ve derinlii
100 m.ye kadar olan
baz ky alanlar

zel ve 1. derece ile

kapsanmam veya
derinlii 200 m.ye
kadar olan alanlar

zel, 1. ve 2. derece
ile kapsanmam ak
denizler

5 m.+
Derinliin % 5i
a = 0.5 m.
b = 0.013

20 m.+
Derinliin % 5i
a = 1.0 m.
b = 0.023

150 m.+
Derinliin % 5i
a = 1.0 m.
b = 0.023

Seilmi sahalarda
gerekir
40 m.den s
3
1 m ten byk
derinliklerde 2 m3
cisimler
ten, 40 m.den sonra
derinliin %
10undan byk
cisimler
%100 Dip
Ortalama derinliin
Kaplamas
3 Kat veya 25 m.
zorunlu olduu (Hangisi daha byk
iin uygulanmaz ise)
Zorunlu

2.Derece

Seilmi sahalarda
Uygulanmaz
Gerekebilir
40 m.den s
Uygulanmaz
derinliklerde 2 m3 ten,
40 m.den sonra
derinliin %10undan
byk cisimler
Ortalama derinliin 3- Ortalama derinliin
4 kat veya 200 m.
4 kat
(Hangisi daha byk
ise)

Tablo 1: Hidrografik lmeler iin ngrlen asgari standartlar (IHB, 1998)

zel Yayn No:44, 4.baskda hidrografik lmeler almann niteliine gre drt derecede tanmlanmaktadr.
Bunlar, zel, birinci, ikinci ve nc derece lmelerdir (Tablo 1). Derinlik doruluu Tablo 1de verilen a ve b
deerlerini kullanlarak (1) eitlii ile hesaplanmaktadr.
s(d) = [ a2+(b*d)2] 1/2

(1)

Hidrografik lmelerde Standartlarn nemi

vd.

Aydn,

Bu eitlikte,
a
b
d
b*d
s(d)

Sabit derinlik hatas (tm sabit hatalarn toplam)

Derinlie bal hata katsays
Derinlik
Derinlie bal hata (tm derinlik hatalarnn toplam)dr.
%95 gvenirlik seviyesine uygun minumum derinlik doruluk deeri (maksimum hata miktar)

Olarak ifade edilmektedir (IHB, 1998; NOS, 2000). ekil 1 de, Tablo 1 de aklanan standartlara gre konum ve
derinlik doruluklarnn deiim grafii grlmektedir.

ekil 1: %95 Gvenirlik seviyesine uygun maksimum hata grafii (NOS, 2000)

3.1.1 Derinlik lm
Ticari gemi trafii, maksimum yk kapasitesinin gvenli olarak kullanlabilmesi iin yksek doruluk ve gvenirlikte
derinlik bilgisi gerektirmektedir. Sualt topografyasnn belirlenmesi, gel-git dzeltmesi ve sualt tehlikelerinin
snflandrlmas ve lm temel hidrografik lmeler kapsamndadr.
Tehlikelerin zerindeki derinliin en az Tablo 1deki 1.Derece iin belirlenen derinlik doruluunda llmesi
gerekmektedir. zerlerinde 40 metreden az su olabilecek ve normal sust seyri iin tehlike oluturabilecek batk ve
engellerin zerindeki en az su yksek znrlkl sonarlarla veya fiziksel olarak belirlenmelidir. zel ve 1. derece
ile kapsanmam, derinlii 200 m.ye kadar olan alanlar ve ak denizlerde Tablo 1 deki derinlik doruluu
deerlerine uygun dorulukta iskandil aletleri kullanlmaldr.
3.1.2 Konum Belirleme

ekil 2: WGS84 jeosentrik referans sistemi

Koordinatlarn jeosentrik referans sisteminde, tercihen WGS84 de belirlenmesi nerilmektedir (ekil 2). stisnai
olarak blgesel datum kullanlmsa, bu datum bir jeosentrik referans sistemine, tercihen WGS84 e balanmaldr.
Eer konumlama yersel sistemler ile belirlenecek ise ok sayda sabit nokta kullanlmaldr. lmlerden nce ve
sonra kalibrasyon yaplmaldr. Eer uydu sistemleri kullanlacaksa en az 5 uydu ezamanl olarak grlmelidir.

Hidrografik lmelerde Standartlarn nemi

vd.

Aydn,

Kyda tesis edilecek ana referans noktalar, yersel lme yntemleri ile 1/100000 doruluunda, uydularla konum
belirleme yntemleri ile %95 gvenirlikte maksimum hata deeri 10 cmyi gemeyecek ekilde
konumlandrlmaldr. kinci derece, blgesel konumlama iin tesis edilecek noktalardaki maksimum konumlama
hatas, yersel lmelerde 1/10000, uydu bazl lmelerde ise 50 cmyi gememesi tavsiye edilmektedir.
Seyir yardmclar ve dier nemli cisimlerin konumlandrlmas iin %95 gvenirlik seviyesinde beklenen
doruluklar Tablo 2de aklanmaktadr (IHB, 1998).

Sabit seyir yardmclar

ve seyir iin nemli
cisimler
Doal Ky izgisi
Yzen seyir
yardmclarnn yaklak
konumu
Topografik cisimler

zel Derece
lmler

1.Derece
lmler

2 ve 3. Derece
lmler

2m

2m

5m

10 m

20 m

20 m

10 m

10 m

20 m

10 m

20 m

20 m

Tablo 2: Seyir yardmclar ve dier nemli cisimlerin konumlandrlmas iin asgari standartlar

3.1.3 Gel-git Seviyelerinin Belirlenmesi

Gel-git deerleri derinlik llerine dzeltme olarak getirilerek, llen derinlikler harita veya lm datumuna
indirilmelidir. Analizi yaplacak olan gel-git verilerinin 29 gnden az olmamas gerekmektedir. Veri doruluu zel
derece lmeler iin 5 cm, dier lmler iin 10 cm kadardr.
Batimetrik verilerden gelimi uydu gzlem teknikleri kullanlarak gelecekte tam olarak faydalanlmas iin, gel-git
gzlemleri hem bir alak su datumuyla hem de bir jeosentrik referans sistemiyle, tercihen WGS84 elipsoidiyle
ilikilendirilmelidir.
3.1.4 Verilerin Nitelenmesi
Hidrografik lmelerin kalitesinin kapsaml olarak deerlendirilmesine izin vermek iin lm verileriyle birlikte,
belli bilgilerin kaydedilmesi veya belgelendirilmesi gereklidir. Bu tip bilgilerin arivlenmesi, eitli kullanclar
tarafndan faydalanlmasna izin vermek asndan gereklidir. Hidrografik veriler en azndan aadaki bilgileri
kapsamaldr (IHB, 1998):

Tarih, saha, kullanlan aletler, lm yaplan alann ismi gibi genel lm bilgileri,
Kullanlan jeosentrik referans sistemi, yatay ve dey datum, blgesel datum kullanldysa WGS84 ile
ilikisi,
Kalibrasyon yntemi ve sonular,
Ses hz,
Gel-git bilgisi,
Ulalan doruluk deerleri ve standart sapmalar

4. SEYR HDROGRAF VE ONOGRAF DARES BAKANLII (SHOD)

TARAFINDAN HDROGRAF FAALYETLERNDE UYGULANAN STANDARTLAR
VE YNTEMLER
Seyir Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanl (SHOD), Deniz Kuvvetleri Komutanlnn Seyir, Hidrografi ve
Oinografi hizmetlerini karlamak amacyla kurulmu olup, yine bu alanlarda kanunlar ve talimatlar uyarnca tm
denizcilere sorumluluundaki deniz alannda hizmet vermekte, ulusal ve uluslararas organizasyonlarda bu konuda
Trkiyeyi temsil etmektedir (SHOD, 2004).
Trkiyede deniz haritalarnn retim ve yaynlama sorumluluu 1738 sayl Seyir ve Hidrografi Hizmetleri Kanunu
ile Seyir, Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanlna verilmitir. Hidrografik lm ve harita retim almalar
Uluslararas Hidrografi rgtnn (IHO) ngrd S44/4 standartlar (Tablo 1) erevesinde yaplmaktadr.
4.1 Aratrma Gemileri ve Botlar
Seyir Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanl nn aratrma faaliyetlerinde kullanmak amacyla TCG EME
ve TCG UBUKLU isminde 2 aratrma gemisi ile TCG MESAHA I ve TCG MESAHA II isminde 2 aratrma botu
bulunmaktadr. TCG EME ve TCG UBUKLUde hidrografik/oinografik lmler iin son teknolojiye sahip

Hidrografik lmelerde Standartlarn nemi

vd.

Aydn,

aletler ve sistemler kullanlmaktadr. TCG UBUKLU orta ve s su, TCG EME ise orta ve derin sularda
hidrografik/oinografik lmeler yapmak zere tasarlanm ve bu zelliklere uygun alet ve sistemlerle donatlmtr.
Gemi ve botlarda tek bimli ve ok bimli iskandil, HF/UHF DGPS alcs, gerek zamanl veri toplama sistemi ve
yandan taramal sonar sistemiyle birlikte deiik amalar iin kullanlan portatif sistemler de bulunmaktadr.
4.2 Yatay ve Dey Kontrol Noktalarnn Seimi
Hidrografik lmelerde, lme yaplacak saha yaknlarndaki Trkiye Ulusal Temel GPS A (TUTGA) noktalar,
yatay konum noktas olarak kullanlmaktadr. Dey datum iin, ortalama su seviyesi alnmaktadr. Saha yaknlarnda
mareograf istasyonu bulunuyorsa gel-git deerleri istasyon kaytlarndan alnmaktadr. Mareograf istasyonu yok ise,
saha yaknlarna eel kurmak suretiyle su seviyesi deiimleri izlenmektedir.
4.3 Derinlik lm
Derinlik lmleri gerek zamanl veri toplama sistemleri kullanlarak tek bimli veya ok bimli iskandiller ile
yaplmaktadr. Yalpa ve bavurma deiimleri gemilerdeki sensrler yardm ile belirlenip, gerek zamanl olarak
ller dzeltilmektedir. ok bimli akustik iskandiller yardmyla derinlik profili daha ksa zamanda ve daha hassas
olarak elde edilmektedir (ekil 3).

ekil 3:Tek bimli ve ok bimli akustik derinlik lm

Akustik iskandil ynteminde elde edilecek doruluklar, kullanlan aletlere bal olarak deiiklik gstermekle
birlikte, hemen hemen tm hidrografik lmeler iin Tablo 1 de tavsiye edilen doruluk deerlerini karlayacak
niteliktedir.
4.4 Konum Belirleme
Konum bilgileri WGS84 referans elipsoidinde toplanmaktadr. Yatay koordinatlar DGPS ile belirlenmektedir. Bu
sistemin konum belirleme doruluu referans istasyonunun, gezici alcdan olan uzakla bal olarak yaklak 0.5-5
metre aralnda deimektedir.
4.5 Hidrografik Haritalar
lkemizde, hidrografik haritalar Mercator Projeksiyonunda, ED50 referans elipsoidinde, dey balang ortalama
su seviyesi olarak alnarak retilmektedir. Seyir, Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanl 2004 ylna kadar 25
adedi Uluslararas (INT) harita olmak zere 176 adet kt harita ve 120 adet Elektronik Seyir Haritas (ENC)
retmitir (SHOD, 2004).

5. DEVLET SU LER GENEL MDRL (DS) TARAFINDAN HDROGRAFK

HARTA YAPIMINDA UYGULANAN YNTEM VE ESASLAR
Devlet Su leri Genel Mdrl (DS), Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna bal olarak 1953 tarihinde
kurulmu olup, lkemizdeki tm su kaynaklarnn planlanmas, ynetimi, gelitirilmesi ve iletmesinden sorumlu,
katma deer bteli ve tzel kiilii olan en yetkili kurulutur.

Hidrografik lmelerde Standartlarn nemi

vd.

Aydn,

lkemiz 793 glet, 610 baraj, 222 Hidroelektrik Santral ve yze yakn gle sahiptir (apolu ve Fakrolu, 2003).
Su kaynaklarnn bu derecede fazla olduu lkemizde, bu kaynaklardan uygun ve en verimli bir ekilde faydalanmak
iin bu kaynaklarn miktarlarn bilmek gerekmektedir. Baraj gletlerimizdeki ve gllerimizdeki su ve erozyon
miktarn belirlemenin yolu da bu alanlarn en az 5 ylda bir hidrografik haritalarnn retilmesidir.
Harita retimi BHYY, DS Harita Yapm ve Aplikasyon leri Genel Teknik artnamesi ve DS Harita ve Harita
Bilgileri retimi zel Teknik artnamesine gre yaplmaktadr.
5.1 Yatay ve Dey Kontrol Noktalarnn Seimi
Haritas yaplacak olan barajn evresini kapsayacak ekilde yeteri sklkta nirengi ve poligon noktas tesis edilir.
Noktalar GPS ile llr ve lke sisteminde ED50 datumunda koordinat deerleri hesaplanr. Barajn eel kotu,
ykseklikleri belli olan noktalardan nivelman yaplarak belirlenir.
5.2 Derinlik lm
Derinlik lmeleri 20 cm doruluu salayacak ekilde iskandil latas, el iskandili veya akustik iskandil aletleriyle
yaplr. skandil latas derinlii en fazla 3 metre olan sularda kullanlr. Bu lme iin 4 metrelik miralar
kullanlabilir. El iskandili, zorunlu durumlarda derinlikleri 10 metreye kadar olan sularda kullanlr (apolu ve
Fakrolu, 2003). Dorudan sonu veren derinlik lme aletleri ile mmkn olduunca dey dorultuda lm
yaplmas gereklidir. ELAC Hydrostar 4300 akustik iskandil aleti, tek bimli, 0.2-1000 metre menziline sahip, ift
frekansl, 33kHz de 1 cm znrle ulaan, hem grafik kada izebilen hemde saysal olarak verileri bilgisayara
aktarabilen bir derinlik lme aletidir. almalar dalgasz havalarda yaplmaldr.
5.3 Konum Belirleme
Konum belirlemede uygulanan yntemler (apolu ve Fakrolu, 2003),

Sekstant ile sahil hattndaki en az 3 yatay kontrol noktasna sol ve sa alar llerek grafik geriden
kestirme yntemiyle,
En az iki yatay kontrol noktasndan, tekneye monte edilmi iarete nden kestirme yntemi ile,
Takeometrik yntem ile,
Radyo modem kullanlarak infrared elektronik takeometrelerle ve,
RTK GPS yntemidir.

5.4 Hidrografik Haritalar

DS tarafndan 2003 yl Haziran Ay itibariyle 900 bin hektar alann hidrografik haritas tamamlanmtr. Toplam
baraj says 610 olan lkemizde 71 barajn ve 44 gln hidrografik haritas yaplmtr. Hidrografik haritalar ED50
datumunda lke koordinat sisteminde 3 derecelik dilim esasna gre retilmektedir.

6. SONULAR VE NERLER
1738 sayl Seyir ve Hidrografi Hizmetleri Kanunu kapsamnda Seyir, Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanl,
sadece hidrografik harita retmekle kalmayp, Resmi ve zel kurum ve ahslar tarafndan zel vastalarla
yaptrlacak hidrografik, oinografik ve jeofiziksel mesaha ve aratrmalara ait olup birer nshalarn Kuruma vermek
zorunda bulunduklar her trl veri, plan ve haritalarn arivlenmesini yapmak zorundadr (URL 2). Bu sebeple,
dier kamu ve zel kurum ve ahslar tarafndan yaplacak olan hidrografik lme ve aratrmalarn belirli
edeerleri salamas gerekmektedir.
lkemizde SHOD, IHO S44/4 standartlarna, DS ise kendi standartlarna ve ynetmeliklerine gore lmeler
yapmakta ve haritalar retmektedir. Bu kurumlar tarafndan retilen haritalar, kullandklar lme yntemleri ve
doruluklar asndan uluslararas anlamda yeterli dzeydedir.
IHO S44/4 standartlarnda grlecei zere seyir emniyeti asndan konum belirleme doruluklarnn uygun ancak
Haritaclar asndan ise ok dk olduu grlmektedir. Su derinliinin 60 metre olduu bir sahadaki konum
belirleme doruluu 8 metredir (ekil 1). Bu deer IHO standartlar iersinde kalsa bile hassas hidrografik lmeler
iin dk bir doruluktur. Zaten IHO standartlar tavsiye niteliindedir. Bu dorultuda ulusal standartlarmz
belirlemenin gereklilii dnlmektedir.

Hidrografik lmelerde Standartlarn nemi

vd.

Aydn,

zellikle boazlarda, kanallarda yaplacak olan almalarda sualt topografyasnn ve batk gibi tehlikeli cisimlerin
tespiti asndan ok bimli iskandillerin ve mmknse yandan taramal sonarlarn kullanlmas gerektii bir gerektir.
Byk lekli Haritalarn Yapm Ynetmelii (BHYY) nde gsterilen deniz feneri sembol ile hidrografik
haritalarda gsterilen fener sembolleri de birbirinden farkldr. Bu farkllklarn giderilmesinin kullanclar asndan
yararl olaca dnlmektedir.
Hidrografik lmelerde kullanlan yatay ve dey kontrol noktalarnn koordinatlar hassas olarak belirlenmelidir.
Uydu bazl konum belirleme tekniklerinin daha sk kullanlmasyla DGPS ve RTK GPS yntemleri ile lmeler daha
kullanl ve hzl olmaktadr. Bu sebeple referans istasyonlarnn koordinatlarnn hassas olarak belirlenmesine zen
gsterilmelidir.

KAYNAKLAR
Abbott, V.J., 1996, A.E.Ingham RN(Retd), Hydrography For The Surveyor and Engineer, 3th Edition.
Birkan, H., 2003, Uluslararas Hidrografi rgt (IHO) Hidrografik Mesaha Standartlarnn Derinlik Doruluu
Bakmndan ncelenmesi, Yldz Teknik niversitesi, I.Ulusal Mhendislik lmeleri Sempozyumu, 356-366,
stanbul.
Erkaya, H., Hoba, R.G., 1998, Hidrografik lmeler Ders Notlar, YT, stanbul.
Greenway, L., 2002, FIG Guide on Standardisation, FIG Task Force on Standards, International Federation of
Surveyors, United Kingdom.
IHB, 1998, IHO Standards For Hydrographic Surveys, 4th Edition, Special Publication No:44, Monaco.
NOS, 2000, National Ocean Service RTK Team Final Report, Office of Coast Survey, Center for Operational
Oceanographic Products and Services, Office of National Geodetic Survey.
SHOD, 2004, Seyir, Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanl Tantm Kitap, stanbul.
aplar, E., Fakrolu, M., 2003, Devlet Su leri Genel Mdrlnde Hidrografik Harita almalar, Yldz
Teknik niversitesi, I.Ulusal Mhendislik lmeleri Sempozyumu, 336-355, stanbul.
TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, 1995, Byk lekli Haritalarn Yapm Ynetmelii 3.Bask,
Fersa Matbaaclk.
Yavuz, E., Ersoy, N., Demirkaya, S., Cokun, M.Z., 2003, Mhendislik lmelerinde Standartlama, Yldz Teknik
niversitesi, I.Ulusal Mhendislik lmeleri Sempozyumu, 17-23, stanbul.
URL 1, TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas stanbul ubesi nternet Sitesi, Byk lekli Harita ve
Harita Bilgileri retim Ynetmelii Tasla, http://atlas.cc.itu.edu.tr/~celikn/BOSBHUTY.htm, Aralk 2004.
URL 2, Seyir, Hidrografi ve Oinografi Dairesi Bakanl nternet Sitesi, Seyir ve Hidrografi Hizmetleri Kanunu,
http://www.shodb.gov.tr/kanunlar/1738.htm, Ocak 2005.
URL 3, Trk Standartlar Enstits nternet Sitesi, Standardizasyon almalar,
http://www.tse.gov.tr/Turkish/Standard/Genel.asp?sira=1&Islem=B, Ocak 2005.
URL 4, International Hydrographic Organisation nternet Sitesi, S44 and Multibeam Echosounding,
http://www.iho.shom.fr/COMMITTEES/S44/Lighthouse.pdf Mart 2005.