Zbirka Zadataka Iz Elektronike Stevan Stojadinac

UNIVERZITET U BEOGRADU
FIZIKI FAKULTET
Dr Stevan Stojadinovi
ZBIRKA ZADATAKA IZ
ELEKTRONIKE
BEOGRAD, 2001.
PREDGOVOR
Ova zbirka sadri zadatke iz gradiva koje se predaje u toku zimskog
semestra studentima tree godine Fizikog fakulteta u Beogradu u okviru
kurseva Elektronika, Fizika elektronika i Elektronika za fiziare, sa
fondom od dva asa nedeljno.
Zbirka sadri 66 zadatka koji su detaljno reeni. Zadaci su podeljeni u
est
poglavlja
to:
Metodi
teorije
elektrinih
kola,
Laplasove
transformacije, Tranzistori, Diferencijalni pojaava, Operacioni pojaava

i Digitalna elektronika. Svako poglavlje sadri uvod sa kratkim teorijskim
objanjenjem osnovnih pojmova vezanim za dato poglavlje.
Autor se zahvaljuje recenzentima Prof. Dr Aleksandru Stamatoviu i
Prof. Dr Ljubii Zekoviu. Prof. Dr Aleksandar Stamatovi je nizom
korisnih sugestija doprineo da delovi ovog teksta budu jasniji.
Beograd, 2001.
AUTOR
SADRAJ
1. METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA....................................1

2. LAPLASOVE TRANSFORMACIJE..............................................39
3. TRANZISTORI...............................................................................74
4. DIFERENCIJALNI POJAAVA...............................................116
5. OPERACIONI POJAAVA.......................................................132
6. DIGITALNA ELEKTRONIKA....................................................150
7. LITERATURA..............................................................................183
METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA
1. METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA
Elektrino kolo je sistem koji se sastoji od aktivnih elektronskih

elemenata (npr. tranzistora), pasivnih elektronskih elemenata (otpora,
kapaciteta i induktiviteta) i spoljnih elektrinih izvora koji slue kao izvori
energije. Pri analizi elektrinih kola uvode se pretpostavke vezane za
idealizaciju elektronskih elemenata koji ine elektrino kolo. Elektrina
kola sa elementima koji imaju tano definisane osobine, u ogranienom i
jasno definisanom delu prostora, nazivaju se kola sa koncentrisanim
parametrima. Ovakva kola se mogu analizirati kao sistem fiziki odvojenih
otpora, kapaciteta i induktiviteta. Ona priblino opisuju realno stanje
elektrinog kola na niskim uestanostima i koriste se zato to uproavaju
fiziku sliku procesa u kolu i matematiki aparat za analizu kola.
NAPONSKI I STRUJNI IZVORI
Idealni naponski izvor opisuje se naponom ija vrednost i talasni oblik
ne zavisi od struje koja kroz njega protie. Mogu biti jednosmerni naponski
izvori (slika 1.a) ili naizmenini naponski izvori (slika 1.b).
Idealni strujni izvor opisuje se strujom iji intenzitet i talasni oblik ne

zavisi od napona koji vlada na njegovim krajevima. Mogu biti jednosmerni
strujni izvori (slika 2.a) ili naizmenini strujni izvori (slika 2.b).
Realni naponski i strujni izvori razlikuju se od idealnih poto kod njih

postoje unutranji gubici energije. Realni naponski izvor se aproksimira
idealnim naponskim izvorom vezanim u seriju sa otporom, a realni strujni
izvor se aproksimira idealnim strujnim izvorom vezanim u paraleli sa
otporom. Realni naponski i strujni izvori su ekvivalentni (slika 3).
PASIVNI ELEKTRONSKI ELEMENTI

Na slici 4 prikazana su tri idealna pasivna elementa: otpor R, kapacitet
C i induktivitet L.
Izmeu napona na ovim elementima i struja koje kroz njih protiu

postoje relacije:
v R ( t ) = Ri R ( t )
v L (t) = L
v C (t) =
di L ( t )
dt
1
i C ( t )dt
C
v R (t)
= Gv R ( t )
R
1
i L ( t ) = v L ( t )dt
L
dv ( t )
i C (t) = C C
dt
i R (t) =
KIRHOFOVI ZAKONI
Na slici 5 je prikazano sloeno elektrino kolo. Blokovi sa brojevima od

1 do 6 predstavljaju elemente kola (otpore, kapacitete, induktivitete ili
izvore). A, B, C, i D su vorovi. Svaki deo kola izmeu dva susedna vora
naziva se grana, a zatvoren put iji je polazni i krajni vor isti predstavlja
konturu (petlju). Matematiko opisivanje sloenih sistema vri se pomou
Kirhofovih zakona o naponima i strujama.
1) Kirhofov zakon o strujama: Algerbarski zbir struja u bilo kom voru

elektrinog kola u svakom trenutku jednak je nuli. Kod primene ovog
zakona struje koje utiu u vor imaju znak plus, a koje istiu znak minus.
Primenom Kirhofovog zakona o strujama na vor A kola sa slike 5

moe se napisati sledea jednaina:
i 2 i3 + i 4 = 0
2) Kirhofov zakon o naponima: Algerbarski zbir elektromotornih sila i
padova napona u zatvorenoj elektrinoj konturi u svakom trenutku jednak
je nuli. Kod primene ovog zakona elektromotorne sile se uzimaju sa znakom
plus ako se kod ophoda konture prolazi kroz elektrini izvor od minusa ka
plusu, a padovi napona na pasivnim elementima su pozitivni ako je smer
ophoda konture suprotan smeru proticanja struje.
Primenom Kirhofovog zakona o naponima na konturu ABCA kola sa

slike 5 moe se napisati sledea jednaina:
v 2 + v1 + v3 = 0
Ako je broj vorova u kolu N1, a broj grana N2, tada je broj nepoznatih
struja jednak je broju grana. Primenjujui Kirhofove zakone na sve vorove
i sve zatvorene putanje u kolu, dobija se vei broj jednaina nego to je
potrebno. Pri tome su neke jednaine posledica ostalih. Da bi se dobilo N2
nezavisnih jednaina, koliko ima nepoznatih struja, treba Kirhofov zakon o
strujama primeniti na N1 1 vor, a ostale jednaine se dobijaju primenom
Kirhofovog zakona o naponima na N = N2 (N1 1) zatvorenih putanja u
kolu koje se razlikuju bar po jednoj grani.
Za matematiko opisivanje veine sloenih kola potrebno je korienje
oba Kirhofova zakona. Meutim, u mnogim sluajevima primena metoda i
teorema iz teorije elektrinih kola uproava postavljen zadatak.
1.1) Za kolo sa slike 1.1 odrediti struje svih grana primenom metode
konturnih struja. Poznato je: V1 = 6 V, V2 = 3 V, V3 = 12 V, V4 = 6 V,
V5 = 2 V, R1 = 300 , R2 = 100 , R3 = 200 , R4 = 300 , R5 = 200 ,
R6 = 100 , R7 = 200 .
Reenje:
Metoda konturnih struja primenjuje se kod kola sa naponskim izvorima.
Ovom metodom odreuju se struje primenom Kirhofovog zakona o
naponima. Prilikom odabira kontura treba voditi rauna da svaka odabrana
kontura sadri barem jednu granu po kojoj se ona razlikuje od ostalih
kontura. Ukupan broj kontura koje treba odabrati, odnosno ukupan broj
jednaina koje treba napisati metodom konturnih struja je N = N2 (N1 1),
gde je: N2 broj grana u kolu, N1 broj vorova u kolu, N broj jednaina.
U kolu na slici 1.1.1 su uoene tri konture numerisane sa indeksima I
(kontura ADBA), II (kontura ACDA) i III (kontura BCAB) sa
6
konturnim strujama II, III i IIII respektivno. Primenom Kirhofovog zakona o

naponima na konture I, II i III mogu se napisati sledee jednaine:
Za konturu I:
V1 V2 V3 (R 2 + R 7 )I I R 4 (I I I II ) R1 (I I I III ) = 0
(1.1.1)
Za konturu II:
V3 + V4 R 6 I II R 4 (I II I I ) R 5 (I II I III ) = 0
(1.1.2)
Za konturu III:
V5 R 3I III R1 (I III I I ) R 5 (I III I II ) = 0
(1.1.3)
Posle sreivanja ove jednaine postaju:

(R1 + R 2 + R 4 + R 7 )I I R 4I II R1I III = V1 V2 V3
R 4 I I + (R 4 + R 5 + R 6 )I II R 5I III = V3 + V4
(1.1.4)
R1I I R 5I II + (R1 + R 3 + R 5 )I III = V5
odnosno:
R I, I I I + R I, III II + R I, IIII III = VI

R II, I I I + R II, III II + R II, IIII III = VII
(1.1.5)
R III, I I I + R III, III II + R III, IIII III = VIII

gde su:
R I,I = R 1 + R 2 + R 4 + R 7 , R II,II = R 4 + R 5 + R 6 , R III,III = R 1 + R 3 + R 5
R I,II = R II,I = R 4 , R I,III = R III,I = R 1 , R II,III = R III,II = R 5
VI = V1 V2 V3 , VII = V3 + V4 , VIII = V5
Otpornost Rij za i = j (i,j = I,II,III) predstavlja sopstvenu otpornost
pojedinih kontura.
Otpornost Rij za i j (i,j = I,II,III) predstavlja zajedniku otpornost i
te i j te konture uzetu sa negativnim znakom.
Elektromotorna sila Vi (i = I,II,III) predstavlja sumu elektromotornih
sila za datu konturu. U matrinom obliku prethodni sistem jednaina
izgleda:
R I,I R I,II R I,III I I VI
R II,I R II,II R II,III . I II = VII

R
I V
III,I R III,II R III,III III III
(1.1.6)
ili krae [R ] [I] = [V ] , gde su:

R I,I R I,II R I,III
[R ] = R II,I R II,II R II,III , [I] =

R
III,I R III,II R III,III
I I
I , [V ] =
II
I III
VI
V
II
VIII
Matrica [R ] je matrica sistema. Ova matrica je simetrina u odnosu na

glavnu dijagonalu. Na glavnoj dijagonali nalaze se elementi koji
predstavljaju sopstvene otpornosti pojedinih kontura, a na mestima Rij (i j)
elementi koji predstavljaju zajednike otpornosti i te i j te konture uzete
sa negativnim znakom. Matrice [V ] i [I] su matrice kolona. [V ] je matrica
pobuda, a [I] matrica konturnih struja.
Reavanjem sistema jednaina (1.1.4) dobija se:
I I = 0.01 A , I II = 0.04 A , I III = 0.02 A .
Sa slike 1.1.2 se vidi da su:

Struja kroz granu BA: I1 = I I I III = 0.01 A
Struja kroz granu DB: I 2 = I I = 0.01 A
Struja kroz granu BC: I 3 = I III = 0.02 A

Struja kroz granu AD: I 4 = I I I II = 0.03 A
Struja kroz granu AC: I 5 = I II I III = 0.02 A
Struja kroz granu CD: I 6 = I II = 0.04 A
Jednaine konturnih struja su izvedene polazei od jednaina koje su
napisane primenom Kirhofovog zakona o naponima. Prednost metode
konturnih struja je u tome to se umesto pisanja est jednaina sa est
nepoznatih struja grana, primenom Kirhofovih zakona, piu tri jednaine za
konture I, II i III. Reavanjem ovih jednaina dobijaju se konturne struje II,
III i IIII koje su i struje u granama po kojima se pojedine konture meusobno
razlikuju (struje I2, I3 i I6), dok se struje u ostalim granama dobijaju iz
jednaina konturnih struja.
1.2) Za kolo sa slike 1.2 izraunati struje svih grana primenom metode
napona vorova. Poznato je: I1 = 0.2 A, I2 = 0.1 A, R1 = 200 , R2 = 100 ,
R3 = 300 , R4 = 100 , R5= 200 .
10
Reenje:
Metoda napona vorova primenjuje se u kolima sa strujnim izvorima.
Ovom metodom odreuju se naponi izmeu pojedinih vorova u kolu i
jednog proizvoljnog referentnog vora koristei Kirhofov zakon o strujama.
Za referentni vor najpogodnije je uzeti vor koji je granama spojen sa
najveim brojem vorova. Tada se najvei broj od traenih struja dobija
neposredno iz napona vorova. Ukupan broj jednaina koje treba napisati
metodom napona vorova je: N = N1 1, gde je: N1 broj vorova u kolu,
N broj jednaina.
Kao referentni vor u kolu na slici 1.2.1 uzet je vor IV. Primenom
Kirhofovog zakona o strujama za vorove I, II i III mogu se napisati
sledee jednaine:
Za vor I:
I1 + I 2
1
1
VI
(VI VII ) = 0
R1
R4
(1.2.1)
11
Za vor II:
1
1
1
VII
(VII VI )
(VII VIII ) = 0
R2
R4
R5
(1.2.2)
Za vor III:
I2
1
1
VIII
(VIII VII ) = 0
R3
R5
(1.2.3)
Posle sreivanja ove jednaine postaju:

(
1
1
1
+
)VI
VII + 0 VIII = I1 + I 2
R1 R 4
R4
1
1
1
1
1
VI + (
)VII
+
+
VIII = 0
R4
R 2 R 4 R5
R5
0 VI
(1.2.4)
1
1
1
+
VII + (
)VIII = I 2
R5
R3 R5
odnosno:
G I, I VI + G I, IIVII + G I, IIIVIII = I I
G II, I VI + G II, IIVII + G II, IIIVIII = I II
(1.2.5)
G III, I VI + G III, IIVII + G III, IIIVIII = I III

gde su:
G I,I =
1
1
1
1
1
1
1
+
, G II,II =
+
+
, G III,III =
+
,
R1 R 4
R2 R4 R5
R3 R5
G I,II = G II,I =
1
1
, G I,III = G III,I = 0 , G II,III = G III,II =
R4
R5
I I = I1 + I 2 , I II = 0 , I III = I 2
12
Provodnost Gij za i = j (i,j = I,II,III) predstavlja sopstvenu provodnost

pojedinih vorova.
Provodnost Gij za i j (i,j = I,II,III) predstavlja zajedniku provodnost
i tog i j tog vora uzetu sa negativnim znakom.
Struja Ii (i = I,II,III)
predstavlja sumu struja svih strujnih izvora
vezanih za odgovarajui vor .

U matrinom obliku prethodni sistem jednaina izgleda:
G I, I G I, II G I, III VI I I

G II, I G II, II G II, III . VII = I II
G
V I
III, I G III, II G III, III III III
(1.2.6)
ili krae [G ] [V ] = [I] , gde su:

G I, I G I, II G I, III
[G ] = G II,I G II,II G II,III , [V] =

G
III, I G III, II G III, III
VI
V , [I] =
II
VIII
I I
I
II
I III
Matrica [G ] je matrica sistema. Ova matrica je simetrina u odnosu na

glavnu dijagonalu. Na glavnoj dijagonali nalaze se elementi koji
predstavljaju sopstvene provodnosti pojedinih vorova, a na mestima Gij
(i j) elementi koji predstavljaju zajednike provodnosti i tog i j tog
vora uzete sa negativnim znakom. Matrice [V ] i [I] su matrice kolona. [I]
je matrica pobuda, a [V ] matrica napona izmeu vorova.
Reavanjem sistema jednaina (1.2.4) dobija se:
VI = 26.1 V , VII = 9.1 V , VIII = 6.5 V .
13
Sa slike 1.2.2 se vidi da su:

Struja kroz granu I-IV: I I =
VI
= 0.131 A
R1
Struja kroz granu II-IV: I II =
VII
= 0.091 A
R2
Struja kroz granu III-IV: I III =

Struja kroz granu I-II: I I,II =
VIII
= 0.022 A
R3
VI VII
= 0.17 A
R4
Struja kroz granu II-III: I II,III =
VII VIII
= 0.078 A
R5
1.3) Izraunati struje kroz otpornike R2 i R5 u kolu sa slike 1.3:

a) metodom konturnih struja
b) metodom napona vorova
14
Poznato je: V1 = 12 V, V2 = 16 V, I3 = 0.2 A, R1 = 100 , R2 = 200 ,

R3 = 100 , R4 = 200 , R5 = 300 , R6 = 100 .
Reenje:
a) Ako se strujni izvor zameni ekvivalentnim naponskim izvorom kolo
sa slike 1.3 postaje:
gde je: V3 = R 6 I 3 = 20 V . Primenom metode konturnih struja dobija se:

(R1 + R 2 )I I R 2 I II = V1
R 2 I I + (R 2 + R 3 + R 4 )I II R 4 I III = V2
(1.3.1)
R 4I II + (R 4 + R 5 + R 6 )I III = (V2 + V3 )
15
Reavanjem sistema jednaina (1.3.1) dobija se da su konturne struje:

I I = 0.067 A , I II = 0.04 A , I III = 0.047 A .
Struje kroz otpornike R2 i R5 su:

I R 2 = I I I II = 0.027 A
I R 5 = I III = 0.047 A
b) Ako se naponski izvori zamene ekvivalentnim strujnim izvorima

kolo sa slike 1.3 postaje:
gde su: I1 =
V1
V
= 0.12 A i I 2 = 2 = 0.08 A . Primenom metode napona
R1
R4
vorova dobija se:

(
1
1
1
1
+
+
)VI
VII = I1
R1 R 2 R 3
R3
1
1
1
1
1
+
+
VI + (
)VII
VIII = I 2
R3
R3 R 4 R5
R5
1
1
1
+
VII + (
)VIII = I3
R5
R5 R6
(1.3.2)
16
Reavanjem sistema jednaina (1.3.2) dobija se da su naponi vorova:

VI = 5.333 V , VII = 1.333 V , VIII = 15.333 V .
Struje kroz otpornike R2 i R5 su:

VI
= 0.027 A
R2
V VIII
= II
= 0.047 A
R5
IR2 =
I R5
1.4) Za kolo sa slike 1.4 odrediti struju kroz potroa RP koristei

Tevenenovu teoremu i princip superpozicije. Poznato je: V1 = 28 V,
V2 = 6 V, R1 = 200 , R2 = 100 , R3 = 200 , R4 = 300 , R5 = 100 ,
RP = 200 .
Reenje:
Prema Tevenenovoj teoremi svaka dva kraja linearnog elektrinog kola,
sa proizvoljnim brojem naponskih izvora i impedansi, mogu se svesti na
kolo sa jednim naponskim izvorom vezanim u seriju sa impedansom.
Naponski izvor je jednak naponu na krajevima kola kada je kolo otvoreno,
a serijska impedansa jednaka je ukupnoj impedansi, pod uslovom da su svi
naponski izvori koji deluju u kolu kratko vezani.
17
Primenom Tevenenove teoreme kolo sa slike 1.4, levo od taaka a i b,

moe se zameniti ekvivalentnim naponskim izvorom VTh vezanim u seriju
sa ekvivalentnom otpornou RTh (slika 1.4.1).
Da bi se odredila otpornost RTh umesto naponskih izvora V1 i V2 treba

staviti kratku vezu (slika 1.4.2).
Ekvivalentna Tevenenova otpornost RTh je:

R Th = [(R 1 || R 2 ) + R 3 + R 5 ] || R 4 = 165
(1.4.1)
Ekvivalentni Tevenenov naponski izvor izraunava se metodom

superpozicije:
VTh = VTh |V1 = 0 + VTh |V2 = 0
(1.4.2)
18
Za V1 = 0 kolo sa slike 1.4, levo od taaka a i b, izgled kao kolo na

slici 1.4.3.
Primenom Kirhofovog zakona o naponima na kolo sa slike 1.4.3 dobija

se da je struja I:
I=
V2
R1 || R 2 + R 3 + R 4 + R 5
(1.4.3)
Tada je:
VTh | V1 =0 = R 4 I V2 =
R 1 || R 2 + R 3 + R 5
V2 = 3.3 V
R 1 || R 2 + R 3 + R 4 + R 5
(1.4.4)
Za V2 = 0 kolo sa slike 1.4, levo od taaka a i b, izgled kao kolo na

slici 1.4.4.
19
Primenom metode konturnih struja na kolo sa slike 1.4.4 dobija se:

(R1 + R 2 )I1 R 2 I 2 = V1
(1.4.5)
R 2 I1 + (R 2 + R 3 + R 4 + R 5 )I 2 = 0
(1.4.6)
Eliminacijom struje I1 iz jednaina (1.4.5) i (1.4.6) dobija se:

I2 =
R2
V1
R1 ( R 2 + R 3 + R 4 + R 5 ) + R 2 ( R 3 + R 4 + R 5 )
(1.4.7)
Tada je:
VTh | V2 =0 = I 2 R 4 = 4.2 V
(1.4.8)
Ekvivalentni Tevenenov naponski izvor je:

VTh = VTh | V1 =0 + VTh | V2 =0 = 0.9 V
(1.4.9)
Struja kroz potroa R P je prema slici 1.4.1:

IP =
VT
= 2.466 10 3 A
RP + RT
(1.4.10)
1.5) Za kolo sa slike 1.5 odrediti struju kroz potroa RP koristei

Tevenenovu teoremu i princip superpozicije. Poznato je: I = 0.002 A,
V = 16 V, R1 = 150 , R2 = 150 , R3 = 100 , R4 = 150 , R5 = 100 ,
R6 = 200 , RP = 300 .
20
Reenje:
Da bi odredili otpornost RTh prema Tevenenovoj teoremi umesto
naponskog izvora V treba staviti kratku vezu, a umesto strujnog izvora I
otvorenu vezu (slika 1.5.1).
Ekvivalentna Tevenenova otpornost RTh je:

R Th = [(R 2 + R 3 ) || R 1 + R 4 ] || (R 5 + R 6 ) = 134.5
(1.5.1)
Ekvivalentni Tevenenov naponski izvor izraunava se metodom

superpozicije:
VTh = VTh |V = 0 + VTh |I = 0
(1.5.2)
Za V = 0 kolo sa slike 1.5, levo od taaka a i b, izgled kao kolo na

slici 1.5.2.
21
Primenom metode napona vorova na kolo sa slike 1.5.2 dobija se:

(
1
1
1
1
1
)V1
V2
+
+
V3 + 0 V4 = 0
R1 R 2 R 4
R4
R2
(1.5.3)
1
1
1
1
V1 + (
)V2 + 0 V3
+
V4 = 0
R4
R4 R5
R5
(1.5.4)
1
1
1
V1 + 0 V2 + (
+
)V3 + 0 V4 = I
R2
R2 R3
(1.5.5)
0 V1
1
1
1
V2 + 0 V3 + (
+
)V4 = I
R5
R5 R6
(1.5.6)
Reavanjem sistema jednaina dobija se:

V1 = 0.007 V, V2 = 0.138 V, V3 = 0.117 V i V4 = 0.225 V. Sa slike 1.5.2
se vidi da je V2 = VTh
V =0
= 0.138 V .
Za I = 0 kolo sa slike 1.5 levo, od taaka a i b, izgled kao kolo na

slici 1.5.3.

(R1 + R 2 + R 3 )I1 (R 2 + R 3 )I 2 = V
(1.5.7)
(R 2 + R 3 )I1 + (R 2 + R 3 + R 4 + R 5 + R 6 )I 2 = 0
(1.5.8)
22
Eliminacijom struje I1 iz jednaina (1.5.7) i (1.5.8) dobija se:

I2 =
R 2 + R3
V
R1 (R 2 + R 3 + R 4 + R 5 + R 6 ) + (R 2 + R 3 )(R 4 + R 5 + R 6 )
(1.5.9)
Tada je:
VTh | I=0 = (R 5 + R 6 )I 2 = 5.5 V
(1.5.10)
Ekvivalentni Tevenenov naponski izvor je:

VTh = VTh | V =0 + VTh | I=0 = 5.638 V
(1.5.11)
Primenom Tevenenove teoreme kolo sa slike 1.5 moe se prikazati

kolom na slici 1.5.4.
Struja kroz potroa RP je:

IP =
VTh
= 0.013 A
RP + RT
(1.5.12)
1.6) Odrediti zakon promene napona na kondenzatoru C u kolu sa slike 1.6

posle otvaranja prekidaa S. Pretpostaviti da je prekida dovoljno vremena
bio zatvoren tako da se u kolu uspostavio ustaljen reim.
23
Reenje:
Kako je pre otvaranja prekidaa S u kolu vladao ustaljen reim, struja
kroz kondezator iC = 0. Napon na kondezatoru neposredno pre otvaranja
prekidaa S je:
vC ( t = 0 ) = V
R3
R1 + R 3
(1.6.1)
Prilikom otvaranja prekidaa S napon na kondenzatoru se ne menja

trenutno, odnosno:
vC ( t = 0+ ) = vC ( t = 0 ) = V
R3
R1 + R 3
(1.6.2)
Posle otvaranja prekidaa S kolo sa slike 1.6 izgleda kao kolo na

slici 1.6.1.
24

se:
(R 1 + R 2 )i( t ) + v C ( t ) = V
(1.6.3)
Kako su struja i napon na kondenzatoru vezani relacijom:

i( t ) = C
dv C ( t )
dt
(1.6.4)
jednaina (1.6.3) moe se napisati u obliku:

( R 1 + R 2 )C
dv C ( t )
+ v C (t) = V
dt
(1.6.5)
Jednaina (1.6.5) je nehomogena linearna diferencijalna jednaina sa

konstantnim koeficijentima. Reenje ove jednaine jednako je zbiru opteg
reenja homogene jednaine:
( R 1 + R 2 )C
dv C ( t )
+ v C (t) = 0
dt
(1.6.6)
i jednog partikularnog reenja nehomogene jednaine (1.6.5).

Opte reenje homogene jednaine (1.6.6) odreuje slobodan reima,
koji zavisi samo od elektrinih osobina kola, a ne zavisi od karaktera izvora
koji se nalazi u kolu, i oblika je:
v Ch ( t ) = Ae
(1.6.7)
gde je = (R1 + R 2 )C vremenska konstanta kola.

Partikularno reenje nehomogene jednaine (1.6.5) odreuje ustaljen
reim u kolu, koji zavisi od karaktera izvora koji u njemu deluje, i oblika je:
vCp = V
(1.6.8)
Opte reenje jednaine (1.6.5) je:
25
vC ( t ) = vCh ( t ) + vCp = Ae
+V
(1.6.9)
Konstanta A se odreuje iz poetnih uslova. U trenutku otvaranja

prekidaa napon na kondezatoru dat je jednainom (1.6.2) i tada je:
vC ( t = 0+ ) = V
R3
= A+V
R1 + R 3
(1.6.10)
odnosno:
A = V
R1
R1 + R 3
(1.6.11)
Zakon promene napona na kondezatoru posle otvaranja prekidaa S je:

t

R1
v C ( t ) = V 1
e
R1 + R 3
(1.6.12)
1.7) Odrediti zakon promene napona na otporniku R u kolu sa slike 1.7

posle zatvaranja prekidaa S. Svi poetni uslovi su nula.
Reenje:
Posle zatvaranja prekidaa S kolo sa slike 1.7 izgleda kao kolo na
slici 1.7.1.
26

V = v1 ( t ) + Ri1 ( t ) Ri 2 ( t ) = v1 ( t ) + RC
0 = Ri1 ( t ) + v 2 ( t ) + 2Ri 2 ( t ) = RC
dv1 ( t )
dv ( t )
RC 2
dt
dt
dv1 ( t )
dv ( t )
+ v 2 +2RC 2
dt
dt
(1.7.1)
(1.7.2)
Jednaina (1.7.2) moe se napisati u obliku:

2RC
dv 2 ( t )
dv ( t )
+ v 2 ( t ) = RC 1
dt
dt
(1.7.3)
Sabiranjem jednaina (1.7.1) i (1.7.2) dobija se:

V = v1 ( t ) + v 2 ( t ) + RC
dv 2 ( t )
dt
(1.7.4)
Diferenciranjem jednaine (1.7.4) dobija se:

d 2 v 2 ( t ) dv 2 ( t )
dv1 ( t )
= RC
dt
dt
dt 2
(1.7.5)
Iz jednaina (1.7.3) i (1.7.5) dobija se sledea diferencijalna jednaina:

2
dv ( t )
dv 2 ( t )
2 2 d v 2 (t)
+ v 2 ( t ) = R C
RC 2
2RC
2
dt
dt
dt
(1.7.6)
odnosno:
27
R 2C 2
d 2 v 2 (t)
dt 2
+ 3RC
dv 2 ( t )
+ v 2 (t) = 0
dt
(1.7.7)
Jednaina (1.7.7) je homogena linearna diferencijalna jednaina sa

konstantnim koeficijentima drugog reda. Reenje ove jednaine je oblika:
v 2 ( t ) = Ke pt
(1.7.8)
Zamenom jednaine (1.7.8) u jednainu (1.7.7) dobija se:

R 2 C 2 p 2 + 3RCp + 1 = 0
(1.7.9)
Jednaina (1.7.9) je karakteristina jednaina. Koreni karakteristine

jednaine su:
p1, 2 =
3RC 9R 2 C 2 4R 2 C 2
2R 2 C 2
3RC 5R 2 C 2
2R 2 C 2
(1.7.10)
odnosno:
1
1
3+ 5
3 5
= 0.38
i p2 =
= 2.62
2RC
RC
2RC
RC
Zakon promene napona v2(t) je:
p1 =
v 2 ( t ) = K1e p1 t + K 2e p 2 t
Zakon promene napona vo(t) je:
v o ( t ) = Ri 2 ( t ) = RC K1p1e p1t + K 2 p 2 e p 2 t
(1.7.11)
(1.7.12)
Konstante K1 i K2 odreuju se iz poetnih uslova:

v 2 (0 + ) = 0 = K 1 + K 2
(1.7.13)
v o (0 + ) = V = RC(K1p1 + K 2 p 2 )
(1.7.14)
Iz jednaina (1.7.13) i (1.7.14) sledi da su konstante K1 i K2:

K1 =
V
V
= 0.446 V i K 2 =
= 0.446 V
RC(p1 p 2 )
RC(p1 p 2 )
28
Zakon promene napona vo(t) je:

0.38
2.62
t
t
RC
0.17 e RC
v o ( t ) = V 1.17 e
(1.7.15)
1.8) Odrediti zakon promene struje kroz otpornik R2 u kolu sa slike 1.8
posle zatvaranja prekidaa S. Pretpostaviti da je pre zatvaranja prekidaa u
kolu vladao ustaljen reim.
Reenje:
Kako je pre zatvaranja prekidaa S u kolu vladao ustaljen reim, napon
na zavojnici je vL = 0. Struja kroz zavojnicu neposredno pre otvaranja
prekidaa je:
i L ( t = 0 ) =
V
R1
(1.8.1)
Prilikom otvaranja prekidaa S struja kroz zavojnicu se ne menja

trenutno, odnosno:
V
(1.8.2)
R1
i L ( t = 0+ ) = i L ( t = 0 ) =
slici 1.8.1.
29

se:
v L ( t ) + (R 1 || R 2 )i L ( t ) = V
(1.8.3)
Kako su struja i napon na zavojnici vezani relacijom:

v L (t) = L
di L ( t )
dt
(1.8.4)
jednaina (1.8.3) postaje:

di ( t )
L
V
L + i L (t) =
R 1 || R 2
dt
R 1 || R 2
(1.8.5)
Reenje nehomogene linearne diferencijalne jednaine sa konstantnim

koeficijentima (1.8.5) je:
i L ( t ) = Ae t +
gde je =
V
(R 1 || R 2 )
(1.8.6)
R1 || R 2
.
L
Konstanta A se odreuje iz poetnih uslova. U trenutku zatvaranja

prekidaa struja kroz zavojnicu je data jednainom (1.8.2) i tada je:
V
V
= A+
R1
R1 || R 2
(1.8.7)
30
odnosno:
1 R1 + R 2
V
=
A = V
R1R 2
R2
R1
(1.8.8)
Zakon promene struje kroz zavojnicu je:

iL (t) =
V
V t
e
R1 || R 2 R 2
(1.8.9)
Sa slike 1.8.1 se vidi da je:

i L ( t ) = i R1 ( t ) + i R 2 ( t )
(1.8.10)
R 1i R1 ( t ) = R 2 i R 2 ( t )
(1.8.11)
Zakon promene struje kroz otpornik R2 je :

iR 2 (t) =
R1
V
R1
1
iL (t) =
e t
R1 + R 2
R 2 R1 + R 2
(1.8.12)
1.9) Odrediti zakon promene napona na zavojnici L2 u kolu sa slike 1.9

posle zatvaranja prekidaa S.
Reenje:
slici 1.9.1.
31

di1 ( t )
di ( t )
L1 2
=V
dt
dt
(1.9.1)
di1 ( t )
di ( t )
+ (L1 + L 2 ) 2 + R 2 i 2 ( t ) = 0
dt
dt
(1.9.2)
R 1i1 ( t ) + L1
L1
Sabiranjem jednaina (1.9.1) i (1.9.2) dobija se:

R 1i1 ( t ) + R 2 i 2 ( t ) + L 2
di 2 ( t )
=V
dt
(1.9.3)
Diferenciranjem jednaina (1.9.3) dobija se:

L2
d 2i 2 (t )
dt 2
+ R2
di ( t )
di 2 ( t )
+ R1 1 = 0
dt
dt
(1.9.4)
Iz jednaine (1.9.2) sledi da je:

di1 ( t ) L1 + L 2 di 2 ( t ) R 2
=
+
i 2 (t)
dt
L1
dt
L1
(1.9.5)
Iz jednaina (1.9.4) i (1.9.5) dobija se sledea diferencijalna jednaina:

L2
d 2i 2 (t)
dt 2
L + L 2 di 2 ( t ) R 1R 2
+ R 2 + R 1 1
+
i 2 (t) = 0
L1 dt
L1
(1.9.6)
Jednaina (1.9.6) je homogena linearna diferencijalna jednaina sa

konstantnim koeficijentima drugog reda. Reenje ove jednaine je oblika:
32
i 2 ( t ) = Ke pt
(1.9.7)
L + L2
L 2 p 2 + R 2 + R 1 1
L1
R R
p + 1 2 = 0
L1
(1.9.8)
Jednaina (1.9.8) je karakteristina jednaina. Koreni karakteristine

jednaine su:
p1, 2 =
L + L2
R 2 + R1 1
L1
L + L2
RR
4 1 2 L 2
R 2 + R1 1
L1
L1
2L 2
(1.9.9)
odnosno:
p1,2
R + R 2 R1
= 1
+
2L1
2L 2
R 1 + R 2 R1
RR
1 2
+
2L1
L1L 2
2L 2
(1.9.10)
Kako je:
2
R
R1 + R 2 R 1 R 1R 2 R 2
R RR
R

>
+ 1 1 2 = 2 1 0
+
2L1
L1L 2 2L 2 2L1
L1L 2 2L 2 2L1
2L 2
Oba reenja karakteristine jednaine su realna i negativna:
2
R + R 2 R1
+
p1 = 1
+
2L1
2L 2
R1 + R 2 R1
RR
1 2
+
2L1
L1L 2
2L 2
R + R 2 R1
p 2 = 1
+
2L1
2L 2
R1 + R 2 R 1
RR
1 2
+
2L1
L1L 2
2L 2
(1.9.11)
(1.9.12)
Reenje diferencijalne jednaine (1.9.6) je:

i 2 ( t ) = K1e p1t + K 2 e p 2 t
(1.9.13)
33
Konstante K1 i K2 odreuju se iz poetnih uslova. U trenutku zatvaranja

prekidaa S je:
i1 ( t = 0+ ) = i 2 ( t = 0 + ) = 0
(1.9.14)
Iz jednaina (1.9.13) i (1.9.14) sledi da je:

0 = K1 + K 2
(1.9.15)
U trenutku zatvaranja prekidaa kolo sa slike 1.9 izgleda kao kolo na

slici 1.9.2.

v L1 ( t = 0+ ) = v L 2 ( t = 0+ ) = V
(1.9.16)
Diferenciranjem jednaine (1.9.13) dobija se:

di 2
= K1p1e p1t + K 2 p 2 e p 2 t
dt
(1.9.17)

V
= K1p1 + K 2 p 2
L2
(1.9.18)
Iz jednaina (1.9.15) i (1.9.18) dobijaju se konstante K1 i K2:

K1 =
V
=
L 2 (p1 p 2 )
V
2
(1.9.19)
R + R 2 R1
RR
1 2
2L 2 1
+
2L1
L1L 2
2L 2
34
K2 =
V
=
L 2 (p1 p 2 )
(1.9.20)
R + R 2 R1
RR
1 2
2L 2 1
+
2L1
L1L 2
2L 2
Zakon promene napona na zavojnici L2 je:

vo (t ) = L2
di 2
=
dt
V
2
R + R 2 R1
RR
1 2
2 1
+
2L1
L1L 2
2L 2
p1e p1t p 2e p 2 t
(1.9.21)
1.10) Odrediti zakon promene struje kroz zavojnicu L u kolu sa slike 1.10
posle prebacivanja prekidaa iz poloaja a u poloaj b. Pretpostaviti da se
pre prebacivanja prekidaa u kolu uspostavio ustaljen reim. Izmeu
parametara kola postoji veza L = R 2 C .
Reenje:
Kako je pre prebacivanja prekidaa S u kolu vladao ustaljen reim, kolo
sa slike 1.10 izgleda kao kolo sa slike 1.10.1. Sa slike 1.10.1 se vidi da su
struja kroz zavojnicu L i napon na kondenzatoru C, neposredno pre
prebacivanja prekidaa S iz poloaja a u poloaj b:
35
i L (t = 0 ) =
V
2R
(1.10.1)
v C ( t = 0 ) = Ri L ( t = 0 ) =
V
2
(1.10.2)
Prilikom prebacivanja prekidaa S iz poloaja a u poloaj b struja kroz

zavojnicu L i napon na kondenzatoru C se ne menjaju trenutno, odnosno:
i L (t = 0 ) = i L (t = 0 + ) =
V
2R
v C ( t = 0 ) = v C ( t = 0 + ) = Ri L ( t = 0 ) =
(1.10.3)
V
2
(1.10.4)
Posle prebacivanja prekidaa S iz poloaja a u poloaj b kolo sa slike

1.10 izgleda kao kolo na slici 1.10.2:
36

V = Ri1 ( t ) + v C ( t )
(1.10.5)
V = Ri 2 ( t ) + v L ( t ) v C ( t )
(1.10.6)
dv C ( t )
= i1 ( t ) i 2 ( t )
dt
(1.10.7)
di 2 ( t )
dt
(1.10.8)
v L (t) = L

Ri1 ( t ) + Ri 2 ( t ) + v L ( t ) = Ri1 ( t ) + Ri 2 ( t ) + L
di 2 ( t )
=0
dt
(1.10.9)
odnosno:
i1 ( t ) + i 2 ( t ) =
di ( t )
L di 2 ( t )
= RC 2
dt
R
dt
(1.10.10)
Jednaina (1.10.6) se moe napisati u obliku:

V = Ri 2 ( t ) + L
di 2 ( t ) 1
[i1 ( t ) i 2 ( t )]dt
dt
C
(1.10.11)
odnosno:
i1 ( t ) i 2 ( t ) = RC
di 2 ( t )
d 2i 2 (t)
di 2 ( t )
d 2i 2 (t )
+ LC
=
RC
+
RC
(1.10.12)
dt
dt
dt 2
dt 2

2i 2 ( t ) = R 2 C 2
d 2i 2 (t)
dt 2
2RC
di 2 ( t )
dt
(1.10.13)
odnosno:
R 2C 2
d 2i 2 (t)
dt 2
+ 2RC
di 2 ( t )
+ i 2 (t) = 0
dt
(1.10.13)
37
Reenje homogene linearne diferencijalne jednaine sa konstantnim

koeficijentima drugog reda (1.10.13) je oblika:
i 2 ( t ) = Ke pt
(1.10.14)

R 2 C 2 p 2 + 2RCp + 1 = 0
(1.10.15)
Koreni karakteristine jednaine (1.10.15) su:

p1, 2 =
2RC 4R 2 C 2 8R 2 C 2
2R 2 C 2
(1.10.16)
odnosno:
p1 =
1 j
1+ j
i p2 =
RC
RC
Reenje diferencijalne jednaine (1.10.14) je:

i 2 (t) = e
t
RC
K
1 cos
t
t
+ K 2 sin
RC
RC
(1.10.17)
Konstante K1 i K2 odreuju se iz poetnih uslova. U trenutku

prebacivanja prekidaa S je:
i 2 (t = 0 + ) =
V
= K1
2R
v L (t = 0 + ) = L
di 2
dt
t =0+
(1.10.18)
1
1
= L
K1 +
K 2 = V
RC
RC
(1.10.19)
Iz jednaina (1.10.18) i (1.10.19) sledi da je K2 = K1. Zakon promene

struje kroz zavojnicu L je:
t
V RC
t
t
e
sin
i 2 (t) =
cos
2R
RC
RC
(1.10.20)
38
LAPLASOVE TRANSFORMACIJE
2. LAPLASOVE TRANSFORMACIJE
Laplasove transformacije zasnivaju se na integralima:
F(s) = L[f ( t )] = f ( t )e st dt
(1)
1
f ( t ) = L [F(s)] =
2j
1
+ j
F(s)e
st
ds
(2)
gde su:
L operator direktne Laplasove transformacije
L1 operator inverzne Laplasove transformacije
s = + kompleksna promenjiva Laplasove transformacije

F(s) kompleksni lik funkcije f(t)
f(t) original funkcije F(s)
Integral (1) predstavlja direktnu Laplasovu transformaciju i prevodi
vremensku funkciju f(t) u kompleksnu funkciju, dok integral (2) predstavlja
inverznu Laplasovu transformaciju i prevodi kompleksnu funkciju F(s) u
vremensku funkciju f(t).
Egzistencija integrala (1) zavisi od oblika funkcije f(t) i vrednosti .
Laplasova transformacija funkcije f(t) postoji samo za > o. Veliina o
39
naziva se apcisa apsolutne konvergencije i predstavlja minimalnu (realnu i

pozitivnu) vrednost = o const. koja obezbeuje konvergenciju integrala
funkcije f(t):
f (t) e
dt < , o
(3)
Laplasove transformacije imaju veliku primenu u analizi i sintezi

sistema, u reavanju sistema diferencijalnih jednaina sa konstantnim
koeficijentima, kao i u nalaenju prenosne funkcije sistema.
OSOBINE DIREKTNE LAPLASOVE TRANSFORMACIJE

1. Teorema linearnosti
L[a1f1 ( t ) + a 2f 2 ( t )] = a1F1 (s) + a 2 F2 (s) , ( a1, a 2 R)
2. Teorema o izvodu originala (realno diferenciranje)

d
L f ( t ) = sF(s) f (0 + )
dt
n
dn
L n f ( t ) = s n F(s)
s n k f ( k 1) (0+ )
dt
k =1
3. Teorema o integralu originala (realno integraljenje)
F(s)
+
L f ( t )dt =
s
t
F(s)
L f ( t )dt =
s
0
0+
f ( t )dt
s
40
4. Teorema o izvodu kompleksnog lika (kompleksno diferenciranje)

L[tf ( t )] =
d
F(s)
ds
L t n f ( t ) = (1) n
dn
ds n
F(s)
5. Kompleksno integraljenje
f (t)
L
= F(s)ds
t s
6. Teorema kanjenja (realna translacija)
L[f ( t a )] = e as F(s) , a > 0
7. Teorema pomeranja (kompleksna translacija)
L e t f ( t ) = F(s + )
8. Teorema slinosti
L[f (at )] =
1 s
F
a a
9. Teorema o poetnoj vrednosti

lim f ( t ) = lim sF(s)
t 0
10. Teorema o konanoj vrednosti

lim f ( t ) = lim sF(s)
s 0
11. Konvolucija originala

Ako je funkcija f(t) data konvolucionim integralom
t
f ( t ) = f1 ( t )f 2 ()d
0
41
tada je:
F(s) = L[f ( t )] = F1 (s)F2 (s)
LAPLASOVE TRANSFORMACIJE OSNOVNIH FUNKCIJA
1. Heaviside ova funkcija

Ova funkcija je poznata i pod imenom jedinina odskona funkcija.
Data je relacijom:
1 t 0
U( t ) =
0 t < 0
Funkcija U(t) ima prekid u taki t = 0 (slika 1). Ako prekid postoji u
taki t = (slika 2), tada funkcija glasi:
1 t
U( t ) =
0 t <
Laplasova transformacija Heaviside ove funkcije je:
L[U( t )] =
1
s
1
L[U( t )] = e s
s
42
2. Dirac ova delta funkcija

Ova funkcija je poznata i pod imenom jedinina impulsna funkcija.
Data je relacijom:
t = 0
( t ) =
0 t 0
Pri tome je:
(t )dt = 1
0
Laplasova transformacija Dirac ove delta funkcije je:
L[( t )] = ( t )e st dt = e st | t =0
(t )dt = 1
3. Nagibna funkcija
Ova funkcija je data relacijom:
f ( t ) = atU( t )
ili, s obzirom na definiciju funkcije U(t)
f ( t ) = at , t 0
Laplasova transformacija nagibne funkcije je:
L[at ] =
a
s2
4. Eksponencijalne funkcije
Za opadajuu eksponencijalnu funkciju datu relacijom:
f ( t ) = e t U ( t ) , > 0
Laplasova transformacija je:
[ ]
L e t =
1
s+
43
Za rastuu eksponencijalnu funkciju datu relacijom:

f ( t ) = (1 e t ) U( t )
L 1 e t =
s(s + )
5. Prostoperiodine funkcije
Za sinusnu i kosinusnu funkciju
f1 ( t ) = U( t ) sin( t )
f 2 ( t ) = U( t ) cos( t )

L[sin( t )] =
L[cos(t )] =
s + 2
s
2
s + 2
INVERZNA LAPLASOVA TRANSFORMACIJA
Inverzna Laplasova transformacija zasniva se na integralu (2).

Integraljenje se vri du prave Re(s) = izabrane tako da se svi polovi
funkcije F(s) nalaze levo od nje. U svim sluajevima od interesa funkcija
F(s) se moe prikazati u obliku racionalne razlomljene funkcije, odnosno:
F(s) =
P(s) b ms m + b m 1s m 1 + ...b1s + b 0
=
Q(s) a n s n + a n 1s n 1 + ... + a1s + a 0
(4)
gde su P(s) i Q(s) polinomi po s, pri emu je stepen polinoma u brojitelju

manji ili jednak stepenu polinoma u imenitelju (m n ) . Nule polinom P(s)
44
i Q(s) nazivaju se nule i polovi funkcije F(s). Poto su P(s) i Q(s) polinomi
sa realnim koeficijentima, njihove nule, odnosno nule i polovi funkcije F(s)
mogu biti ili realni, ili u konjugovano kompleksnim parovima. Tada se
inverzna Laplasova transformacija moe nai razvojem funkcije F(s) u
parcijalne razlomke (Hevisajdov razvoj) ili primenom Koijeve teoreme
ostataka. U mnogim sluajevima inverzna Laplasova transformacija moe
se nai u tablicama Laplasovih transformacionih parova.
Metoda parcijalnih razlomaka
Funkcija (4) moe se napisati u obloku:

F(s) =
P(s)
P(s)
=
Q(s) A(s s1 )(s s 2 ) (s s n )
Mogui su sledei sluajevi:

a) koreni su meusobno razliiti:
Funkcija F(s) moe se tada prikazati u obliku:

n
K1
K2
Kn
Kk
F(s) =
+
+ +
=
s s1 s s 2
s s n k =1 s s k
gde su K1, K2, Kn konstantni koeficijenti. Mnoenjem jednaine sa

(s s k ) i prelaenjem na graninu vrednost dobija se:
n
Kk
P(s)
= lim (s s k )
s s k
Q(s)
k =1 s s k
lim (s s k )
s s k
odnosno:
P(s)
K k = (s s k )
Q(s) s = s
45
Inverzna Laplasova transformacija funkcije F(s) odreuje se na taj nain

to se za svaki lan parcijalnog razlomka odredi inverzna transformacija:
1
Kk n
s t
f (t ) = L
= Kke k
k =1 s s k k =1
n
Ako su neki koreni kompleksni, oni se javljaju u konjugovanim

parovima. Neka su s k = k + j k i s k +1 = s *k = k j k . Tada se
funkcija (4) moe prikazati u obliku:
F(s) =
P(s)
(s s k )(s s *k )Q1 (s)
Kk
K
P(s)
+ k +*1 +
s s k s s k Q1 (s)
Za koeficijente Kk i Kk+1 dobija se:
P(s k )
P(s k )
P(s)
K k = (s s k )
=
=
*
Q(s) s=s
(s k s k )Q1 (s k ) j2 k Q1 (s k )
P(s)
P(s*k )
P(s*k )
K k +1 = (s s*k )
=
=
Q(s) s =s* (s*k s k )Q1 (s*k )

j2k Q1 (s*k )
Kompleksni koeficijenti Kk i Kk+1 su konjugovani:
K k = x k + jy k = K k e jk
K k +1 = K *k = x k jy k = K k e jk
gde je:
k = arctg
yk
.
xk
Pri nalaenju inverzne Laplasove transformacije funkcije F(s) lanovi

zbira sa kompleksnim korenima se objedinjuju. Tada je:
46
K
K *k
L1 k +
= K k e k t e j( k t + k ) + K k e k t e j( k t + k ) =
*
s
s
s
s
k
k
= 2 K k e k t cos( k t + k )
b) koreni su viestruki
Kada se koreni polinoma u imenitelju funkcije (4) ponavljaju, ona se

moe napisati u obliku:
P(s)
P(s)
=
m
Q(s) A(s s1 ) 1 (s s 2 ) m 2 (s s n ) m n
F(s) =
Svaki koren sk multipliciteta mk moe se napisati u obliku:

K k1
(s s k ) m k
K k2
(s s k ) m k 1
+ +
K km k
s sk
mk
K kj
j=1 (s s k )
m k j+1
odnosno za celu funkciju F(s) dobija se:

n
F(s) =
mk
K kj
k =1 j=1 (s s k )
m k j+1
Koeficijenti korena sk odreuju se tako to se prethodna jednaina

pomnoi sa (s s k ) m k i stavi s = s k :
[(s s
k)
mk
F(s) s=s = K k1 + K k 2 (s s k ) + + K km k (s s k ) m k 1
k
s =s k
= K k1
Diferenciranjem ovog izraza po s, pre prelaska na graninu vrednost, i

smenom s = s k , dobija se:
d
mk
= [K k 2 + 2K k 3 (s s k ) + ]s=s = K k 2
ds (s s k ) F(s)
k
s =s k
47
Za nalaenje opteg koeficijenta Kkj diferenciranje treba produiti do

(mk 1 ) og izvoda, a zatim staviti s = sk. Tada je:
K kj
1 d j1
m
=
j1 (s s k ) k F(s)
( j 1)! ds
, j = 1,2, mk
s =s k
Sa poznatim koeficijentima Kkj, inverzna transformacija funkcije

postaje:
n
f (t) =
mk
K kj
(m
k =1 j=1
t m k je sk t
j)!
48
TABLICA LAPLASOVIH TRANSFORMACIONIH PAROVA
No
1 1
2
1
sn
( t )
, n = 1,2,3,...
1
(s + ) n
sn
6
7
(s + )
1
(s + )(s + )
s + ao
(s + )(s + )
s + ao
(s + ) 2
1
(s + )(s + )(s + )
1
(s + )s 2
10
11
s + ao
(s + )(s + )(s + )
s + ao
2
12
t n 1
(n 1)!
t n 1 t
e
(n 1)!
n
n +1
f(t) , t 0
F(s)
(s + ) s
1
s 2 + 2
e t
n!() k
k =0 ( n k )! ( k! )
t
t
tk
(a o )e t (a o )e t
[(a o ) t + 1]e t
e t
e t
e t
+
+
( )( ) ( )( ) ( )( )
e t + t 1
2
( a o ) e t
(a )e t
(a )e t
+ o
+ o
( )( ) ( )( ) ( )( )
ao
2
+(
a
ao
t o2 )e t
1
sin( t )
49
13
14
s 2 2
s
cos( t )
15
s 2 + 2
s
ch (t )
16
s 2 2
1
17
(s + ) 2 + 2
s+
(s + ) 2 + 2
1
sh (t )
1 t
e sin(t )
e t cos( t )
20
e as
( t a )
21
e as
s
U( t a )
22
e as
( t a ) U( t a )
s2
23
24
e as
s+
e as
e ( t a ) U ( t a )
( t a )e ( t a ) U ( t a )
(s + ) 2
25
e as
(s + )(s + )
26
1 e as
s
27
e as e bs
s
28
(s + a )e as
as 2
e ( t a ) e ( t a )
U( t a )
U( t ) U( t a )
U ( t a ) U ( t b)
(t
1
a ) U( t a )
a
50
2.1) Odrediti zakon promene napona na otporniku R3 u kolu sa slike 2.1

posle zatvaranja prekidaa S. Napon na kondenzatoru u trenutku zatvaranja
prekidaa S je vC(t = 0+) = VC = const.
Reenje:
Izmeu napona na kondenzatoru i struje koja kroz njega protie postoji
veza:
v C (t) =
1
i C ( t )dt
C
(2.1.1)
Primenom teoreme o integralu originala jednaina (2.1.1) postaje:

0+
v (0 )
1
1 i C ( t )dt
VC (s) =
I C (s) +
= Z C (s)I C (s) + C +
sC
C
s
s
gde je ZC (s) =
(2.1.2)
1
. Iz jednaine (2.1.2) sledi da se kondenzator sa
sC
poetnim naponom vC(t = 0+) moe prikazati kolom u kome je serijski sa

kondenzatorom vezan idealan naponski izvor
v C (t = 0 + )
, koji uzima u
s
obzir poetne uslove (slika 2.1.1).
51

slici 2.1.2.

V
= (R1 + R 2 )I1 (s) R 2I 2 (s)
s
1
VC
= R 2 I1 (s) + R 2 + R 3 + I 2 (s)
s
sC
(2.1.3)
(2.1.4)
Eliminacijom struje I1(s) iz jednaina (2.1.3) i (2.1.4) dobija se:

R2
V
1
(R 1 + R 2 ) C = (R 1 + R 2 ) R 2 + R 3 + R 22 I 2 (s)
s
s
sC
(2.1.5)
odnosno:
52
R2
V VC
R1+ R 2
R1+ R 2
I 2 (s) =
1
R1R 2 + R1R 3 + R 2 R 3
s+
gde je =
(2.1.6)
C(R1R 2 + R1R 3 + R 2R 3 )
vremenska konstanta kola.
R1 + R 2
Zakon promene napona na otporniku R3 je:

R2
V VC
R 3 (R1+ R 2 )
R1+ R 2
Vo (s) = R 3I 2 (s) =
1
R1R 2 + R1R 3 + R 2 R 3
s+
(2.1.7)
Primenom inverzne Laplasove transformacije zakon promene napona

vo ( t ) je:
t
R2

R 3 (R1+ R 2 )
vo ( t ) =
V VC e
R1R 2 + R1R 3 + R 2R 3 R1+ R 2
(2.1.8)
2.2) Odrediti zakon promene struje kroz otpornik R u kolu sa slike 2.2 posle
zatvaranja prekidaa S. Pretpostaviti da je pre zatvaranja prekidaa u kolu
vladao ustaljen reim.
53
Reenje:
Izmeu napona na induktivitetu i struje koja kroz njega protie postoji
veza:
v L (t) = L
di L ( t )
dt
(2.2.1)
Primenom teoreme o izvodu originala jednaina (2.2.1) postaje:

VL (s) = sLIL (s) Li L (0+ ) = ZL (s)I L (s) Li L (0 + )
(2.2.2)
gde je ZL (s) = sL . Iz jednaine (2.2.2) sledi da se induktivitet sa poetnom

strujom i L (0+ ) moe prikazati kolom u kome je serijski sa zavojnicom
vezan idealan naponski izvor Li L (0+ ) , koji uzima u obzir poetne uslove
(slika 2.2.1).
Kako je pre otvaranja prekidaa S u kolu vladao ustaljen reim, struja

kroz zavojnicu L1 neposredno pre otvaranja prekidaa je:
i L1 ( t = 0 ) =
V
R
(2.2.3)
Neposredno po otvaranju prekidaa struja kroz zavojnicu L1 se ne

menja, odnosno:
i L1 ( t = 0+ ) = i L1 ( t = 0 ) =
V
R
(2.2.4)
54
Struja kroz zavojnicu L2 u trenutku zatvaranja prekidaa S je:

i L2 ( t = 0 + ) = 0
(2.2.5)

slici 2.2.2.

V VL1
+
= (sL1 + R )I L1 (s) RI L 2 (s)
R
s
(2.2.6)
0 = RI L1 (s) + (sL 2 + R )I L 2 (s)
(2.2.7)
Reavanjem ovog sistema jednaina Kramerovim pravilom dobija se:
R
sL1 + R
L + L2
= (sL1 + R )(sL 2 + R ) R 2 = sL1L 2 s + 1
R
R
sL 2 + R
L1L 2
V VL1
+
1 = s
R
0
2 =
sL1 + R
R
V VL1
= +
(sL 2 + R )
R
sL 2 + R s
R
V VL1
V VL1
+
s
R = +
R
s
R
55
Struja kroz otpornik R je:

I(s) =
1 2
VL1
1
V
1
=
L + L2
R
L1
L + L2
R
s+ 1
R
s s + 1
L1L 2
L1L 2
(2.2.8)
Zakon promene struje i(t) je:
L1 + L 2
Rt
L1L 2
V
V 1 e
+ e
i( t ) = L [I(s)] =
R
L1 L1 + L 2
R
L1L 2
1
L1 + L 2
Rt
L1L 2
(2.2.9)
odnosno:
L1 + L 2
L1 L1L 2 Rt
V
L2
i( t ) =
1+
e
R L1 + L 2 L 2
(2.2.10)
2.3) Odrediti zakon promene struje kroz generator V u kola sa slike 2.3
posle zatvaranja prekidaa S. Pretpostaviti da je pre zatvaranja prekidaa u
kolu vladao ustaljen reim.
56
Reenje:
Kako je pre zatvaranja prekidaa S u kolu vladao ustaljen reim, struja
ne tee kroz kondenzator C, a pad napona na zavojnici L je nula. Zato je:
i L (t = 0 ) =
V
R1 + R 2
(2.3.1)
v C (t = 0 ) =
R2
V
R1 + R 2
(2.3.2)
Prilikom zatvaranja prekidaa struja kroz zavojnici i napon na

kondenzator se ne menjaju trenutno, odnosno:
i L (t = 0 ) = i L (t = 0 + ) =
V
R1 + R 2
v C (t = 0 ) = v C (t = 0 + ) =
R2
V
R1 + R 2
(2.3.3)
(2.3.4)
Posle zatvaranja prekidaa S kolo sa slike 2.3 izgleda kao na slici 2.3.1.

I(s) = I1 (s) + I 2 (s)
(2.3.5)
57
gde su:
V
VL
R + R2
+
s+ 1
s R1 + R 2
V
L
=
I1 (s) =
=
R2
R 2 + sL
R1 + R 2
s s +
(2.3.6)
=
VR 1
V
1
1
+
R
R 1 + R 2 s (R 1 + R 2 )L
s s + 2
L
V V
R2

R1V
1
s s R1 + R 2
I 2 (s) =
=
1
R 3 ( R1 + R 2 ) s + 1
R3 +
sC
R 3C
(2.3.7)
Primenom inverzne Laplasove transformacije dobija se:

R
2 t
R
V
L
1
1 +
i1 ( t ) = L [I1 (s)] =
1 e L =
R1 + R 2
L R2
(2.3.8)
R
2 t
R
V
1
1 +
1 e L
=
R1 + R 2
R2
VR 1
i 2 ( t ) = L [I 2 (s)] =
e R 3C
R 3 (R 1 + R 2 )
1
(2.3.9)
Zakon promene struje kroz generator V je:
V
1 + R 1
i ( t ) = i1 ( t ) + i 2 ( t ) =
R1 + R 2 R 2
1
R2
t
1 e L t + R 1 e R 3C
(2.3.10)
58
2.4) Za RC filtere propusnike niskih uestanosti sa slike 2.4 izraunati:

a)
prenosnu funkciju
b)
amplitudno frekventnu karakteristiku
c)
gornju graninu frekvenciju i nacrtati amplitudno frekventnu

karakteristiku
Reenje:
Prenosna funkcija je definisana odnosom kompleksnih funkcija odziva i
pobude pri nultim poetnim uslovima. Ona je potpuno odreena strukturom
sistema i parametrima koji sainjavaju sistem.
a) Prenosna funkcija kola sa slike 2.4.a je:
G (s) =
Vo (s)
ZC (s)
=
Vi (s) R + ZC (s)
gde je ZC (s) =
(2.4.1)
1
. Prenosna funkcija je:
sC
1
sC
1
o
1
, o =
G (s) =
= RC =
1
1
RC
s + o
R+
s+
sC
RC
(2.4.2)
Smenom s = j jednaina (2.4.2) postaje:

59
G ( j) =
o
1
=
j + o 1 + j
o
(2.4.3)
b) amplitudno frekventna karakteristika kola sa slike 2.4.a je:

G ( j) =
1

1 +
o
(2.4.4)
pri emu je: G ( j) = 0 i G ( j) = 0 = 1 .

c) Grafik amplitudno frekventne karakteristike prikazan je na slici 2.4.1.
Frekvencija = H na kojoj je G ( j H ) =
1
2
= 0.707 naziva se gornja
granina frekvencija. Iz jednaine (2.4.4) sledi da je H = o =
1
.
RC
a) Prenosna funkcija kola sa slike 2.4.b je:

G (s) =
Vo (s)
R 2 + ZC (s)
=
Vi (s) R1 + R 2 + ZC (s)
(2.4.5)
60
odnosno:
1
R2
s + z
CR 2
G (s) =
=
=a
1
1
R1 + R 2 s +
s + p
R1 + R 2 +
sC
C( R1 + R 2 )
R2 +
gde su: z =
1
sC
s+
(2.4.6)
p
R2
1
1
=
<1
, p =
,a=
R1 + R 2 z
C( R1 + R 2 )
CR 2

G ( j) = a
j + z
j + p
(2.4.7)
b) Amplitudno frekventna karakteristika kola sa slike 2.4.b je:
G ( j) = a
2 + 2z
2 + 2p
(2.4.8)
pri emu je: G ( j) = a , G ( j) = 0 = 1 .

61
Gornja granina frekvencija H se odreuje iz uslova da je:

G ( j) = =
H
za a <
1
2
2H a 2 + 2p
2H + 2p
, odnosno H =
p
1 2a 2
. Postoji samo
1
.
2
2.5) Za RC filtere propusnike visokih uestanosti sa slike 2.5 izraunati:

a) prenosnu funkciju
b) amplitudno frekventnu karakteristiku
c) donju graninu frekvenciju i nacrtati amplitudno frekventnu
karakteristiku
Reenje:
a) Prenosna funkcija kola sa slike 2.5.a je:
G (s) =
Vo (s)
R
=
Vi (s) R + ZC (s)
gde je ZC (s) =
(2.5.1)
1
. Prenosna funkcija je:
sC
62
G (s) =
R
1
R+
sC
s
1
s+
RC
1
s
, o =
RC
s + o
(2.5.2)

G ( j) =
j
1
=
j + o 1 j o
(2.5.3)
b) amplitudno frekventna karakteristika kola sa slike 2.5.a je:

G ( j) =
1

1+ o

(2.5.4)
pri emu je: G ( j) = 1 i G ( j) = 0 = 0 .

Frekvencija = L na kojoj je G ( j L ) =
1
2
= 0.707 naziva se donja
granina frekvencija. Iz jednaine (2.5.4) sledi da je L = o =
1
.
RC
63
a) Prenosna funkcija kola sa slike 2.5.b je:

G (s) =
Vo (s)
R2
=
Vi (s) ZC (s) || R1 + R 2
(2.5.5)
odnosno:
1
R2
R2
s + z
R1C
=
=
=
G (s) =
1
R1
1
s + p
+ R2
+ R2 s +
R1 ||
R1R 2C
sC
1 + sCR1
R1 + R 2
1
1
R2
gde su: z =
, z =
, p =
= a <1
R
R
C
R1C
p R1 + R 2
1 2
R1 + R 2
s+
(2.5.6)

G ( j) =
j + z
j + p
(2.5.7)
b) Amplitudno frekventa karakteristika kola sa slike 2.5.b je:

2 + 2z
G ( j) =
(2.5.8)
2 + 2p
pri emu je: G ( j) = 1 , G ( j) =0 = a .

Donja granina frekvencija L se odreuje iz uslova da je:
G ( j) = =
L
1
2
2L + 2z
Postoji samo za a <
2L
1
2
+ 2p
2L + a 2 2p
2L
+ 2p
, tj. za L = p 1 2a 2 .
64
2.6) Za naponski delitelj sa slike 2.6:

a) Izraunati prenosnu funkciju
b) Izraunati i nacrtati amlitudno frekventnu karakteristiku za:
i) R1C1 < R 2C 2
ii) R1C1 > R 2C2
iii) R1C1 = R 2C2
65
Reenje:
a) Prenosna funkcija kola sa slike 2.6 je:
G (s) =
Vo (s)
Z2 (s)
=
Vi (s) Z1 (s) + Z2 (s)
(2.6.1)
gde su:
Z1 (s) = R1 ||
1
R1
=
sC1 1 + sR1C1
Z2 (s) = R 2 ||
1
R2
=
sC 2 1 + sR 2C 2
Prenosna funkcija je:

R2
R2
1 + sR 1C1
1 + sR 2 C 2
(2.6.2)
G (s) =
=
R1
R2
R 1R 2
R1 + R 2
+
1+ s
(C1 + C 2 )
1 + sR 1C1 1 + sR 2 C 2
R1 + R 2
odnosno:
s
z
G (s) = a
s
1+
p
1+
gde su: z =
(2.6.3)
1
1
R2
,a=
, p =
R1R 2
R1C1
R1 + R 2
(C1 + C 2 )
R1 + R 2
z
G ( j) = a
1+ j
p
1+ j
(2.6.4)
66
b) Amplitudno frekventna karakteristika kola sa slike 2.6 je:

2

1 +
z
G ( j) = a
2

1+
p
(2.6.5)
i) Za R1C1 < R 2C 2 sledi da je:

1
R 1R 2
(C1 + C 2 )
R1 + R 2
=
R1 + R 2
R1 + R 2
<
=
R 1R 2 C1 + R 1R 2 C 2 R 1R 2 C1 + R 1R 1C1
R1 + R 2
1
=
R 1C1 (R 1 + R 2 ) R 1C1
odnosno p < z .
Grafik amplitudno frekventna karakteristika je prikazana na slici 2.6.1.
Iz jednaine (2.6.5) sledi da je G ( j) = a
p
z
< a i G ( j) = 0 = a .
67
ii) Za R1C1 > R 2C2 sledi da je p > z . Grafik amplitudno frekventna

karakteristika je prikazana na slici 2.6.2. Iz jednaine (2.6.4) sledi da je:
G ( j) = a
iii)
G ( j) =
Za
p
z
> a i G ( j) = 0 = a
R1C1 = R 2C2
iz
jednaine
(2.6.4)
sledi
da
je
R2
= a . Grafik amplitudno frekventna karakteristika je
R1 + R 2
prikazana na slici 2.6.3.
68
2.7) Odrediti zakon promene izlaznog napona RC kola sa slike 2.7.1 ako se
od trenutka t = 0 pobuuje naponom prikazanim na slici 2.7.2.
Reenje:
Ulazni napon je definisan na sledei nain:
at
v i ( t ) = V
0
0t<T
T t 2T
t > 2T
a=
V
T
(2.7.1)
Ulazni napon moe se predstaviti superpozicijom tri meusobno

nezavisna napona prikazanim na slici 2.7.3.
69
gde su:
v1 ( t ) = atU( t )
(2.7.2)
v 2 ( t ) = a ( t T ) U ( t T )
(2.7.3)
v3 ( t ) = VU( t 2T)
(2.7.4)
Ulazni napon je:

v i ( t ) = v1 ( t ) + v 2 ( t ) + v 3 ( t ) =
(2.7.5)
= atU( t ) a ( t T) U( t T ) VU( t 2T)
Primenom direktne Laplasove transformacije jednaina (2.7.5) postaje:

Vi (s) = L[v i ( t )] =
a
s
a
s
e sT
aT 2sT
e
s
(2.7.6)
Prenosna funkcija RC kola sa slike 2.7.1 je:

G (s) =
1 1
, = RC
s+1
(2.7.7)
Izlazni napon je:

Vo (s) = G (s)Vi (s) =
a sT aT 2sT
a
e
2 2e
s
1s
s
s +
(2.7.8)
Zakon promene izlaznog napona sa vremenom je:

t t
t T t T
1 U( t T)
v o ( t ) = a e + 1 U( t ) a e +
(2.7.9)
t 2T
aT 1 e U( t 2T)
70
2.8) Odrediti zakon promene izlaznog napona CR kola sa slike 2.8.1 ako se
od trenutka t = 0 pobuuje naponom prikazanim na slici 2.8.2.
Reenje:
Ulazni napon je dat superpozicijom dva meusobno nezavisna napona:
v i ( t ) = v i1 ( t ) + v i 2 ( t )
(2.8.1)
gde su:
at
v i1 ( t ) =
0
0t<T
a=
t>T
a ( t T ) + V
vi 2 ( t ) =
0
V
T
(2.8.2)
T t 2T
a=
t > 2T
V
T
(2.8.3)
Napon vi1(t) moe se predstaviti superpozicijom tri meusobno

Napon vi2(t) moe se predstaviti superpozicijom tri meusobno
71
Napon vi1(t) je:

v i1 ( t ) = v1 ( t ) + v 2 ( t ) + v 3 ( t ) =
(2.8.4)
= atU( t ) a ( t T) U( t T ) VU( t T)
Napon vi2(t) je:

v i2 (t) = v 4 (t) + v 5 (t) + v 6 (t) =
(2.8.5)
= a ( t T) U( t T) + VU( t T ) + a ( t 2T) U( t 2T)
Iz jednaina (2.8.4) i (2.8.5) sledi da je ulazni napon:

vi ( t ) = atU( t ) 2a ( t T) U( t T ) + a ( t 2T) U( t 2T)
(2.8.6)
Primenom direktne Laplasove transformacije jednaina (2.8.6) postaje:

Vi (s) = L[vi ( t )] =
a
s
2a
s
e sT +
a
s
e 2sT
(2.8.7)
Prenosna funkcija kola sa slike 2.8.1 je:

G(s) =
s
1
s+
, = RC
(2.8.8)
72
Izlazni napon je:

Vo (s) = G(s)Vi (s) = a
1
1
s s +
2a
e sT
e 2sT
+a
1
1
s s +
s s +
(2.8.9)
Zakon promene izlaznog napona sa vremenom je:

t
t T
t 2T

v o (t) = a1 e U(t) 2a1 e U(t T) + a1 e U(t 2T)
73
TRANZISTORI
3. TRANZISTORI
Tranzistori su aktivni elementi koji prenose na potroa veu snagu od

one koju ulae pobudni generator, na raun snage koju ulae jednosmerni
izvor za napajanje. Pored korienja u pojaavakim kolima, tranzistori se
koriste i u impulsnim i digitalnim kolima, poto se brzo mogu prevesti iz
stanja koje predstavlja priblino kratak spoj, u stanje koje predstavlja
otvorena vezu. Postoje dva tipa tranzistora: bipolarni tranzistori (BJT tranzistori ) i tranzistori sa efektom polja ( FET - tranzistori ).
BIPOLARNI TRANZISTORI
Bipolarni tranzistori su elementi sa tri izvoda: baza B, emitor E i
kolektor C. Izrauju se u dva oblika PNP i NPN iji su simboli prikazani na
slici 1. Da bi tranzistor radio kao linearni pojaava potrebno je da spoj
baza emitor bude direktno polarisan, a spoj baza kolektor inverzno
polarisan. Veza izmeu jednosmernih struja tranzistora u ovom reimu je:
IC = IB i IE = (+1)IB, gde je koeficijenat strujnog pojaanja. Isti odnos
vai i za naizmenine struje, odnosno: Ic = Ib i Ie = (+1)Ib.
74
TRANZISTORI
Na slici 2 je data zavisnost struje kolektora IC od napona VCE za razne

vrednosti struje baze. Napon VCE ima veliki uticaj na struju kolektora u dve
oblasti: za veoma male napone VCE (0.1 V do 0.3 V) kada tranzistor radi u
zasienju (slika 2a) i za velike napone (25 V do 50 V) kada nastupa proboj
(slika 2b). Izmeu ove dve oblasti tranzistor radi u aktivnom reimu i napon
VCE manje utie na struju IC. Struja IC ima svoju minimalnu i maksimalnu
vrednost. Minimalna vrednost odreena je uslovom da se tranzistor ne
zakoi, a maksimalna je odreena maksimalno dozvoljenom disipacijom
PDmax = (VCEIC)max.
75
TRANZISTORI
U pojaavakim kolima sa bipolarnim tranzistorima jednosmerno stanje

napona i struja u kolu je opisano radnom takom Q (mirnom takom), koja
predstavlja stanje napona i struja na krajevima tranzistora u odsustvu
promenjivog signala na ulazu pojaavakog kola (slika 3).
Radna taka lei na radnoj pravi. Kada na ulaz pojaavakog kola

deluje promenjiv signal, naponi i struje na krajevima tranzistora ne ostaju
na vrednostima datim radnom takom, ve se menjaju du radne prave. Za
radnu taku tranzistora u pojaavakim kolima se moe odabrati bilo koja
taka na radnoj pravi, u granicama dozvoljenih napona i struja. U linearnim
pojaavakim kolima radnu taku treba postaviti na sredini radne prave
tako da promena ulaznog signala ne dovede do izoblienja izlaznog signala.
76
TRANZISTORI
Na slici 3 je prikazana uticaj sinusne promene struje baze na poloaj radne

take. Pojaavaka kolo sa bipolarnim tranzistorima rade u linearnom
reimu samo za male promene signala u okolini radne take Q.
TRANZISTORI SA EFEKTOM POLJA

Tranzistori sa efektom polja su elementi sa tri izvoda: gejt G, sors S i
drejn D. Dve osnovne vrste tranzistora sa efektom polja su JFET i
MOSFET. JFET - ovi mogu biti N - kanalni (slika 4a) ili P - kanalni (slika
4b).
Na slici 5 je za N - kanalni JFET data zavisnost struje drejna ID od

napona VDS za razne vrednosti napona VGS. Na slici je ucrtana linija
VDS = VGS VP, gde je VP napon praga provoenja. Da bi pojaava sa
JFET - om radio kao linearni pojaava mirnu radnu taku treba postaviti
desno od ove linije, odnosno za N - kanalni JFET treba da vai
VDS VGS VP.
77
TRANZISTORI
78
TRANZISTORI
3.1) U pojaavau sa zajednikim emitorom sa slike 3.1 odrediti

jednosmerne struje kolektora IC, emitora IE i baze IB , kao i jednosmerne
napone na kolektoru VC, emitoru VE i bazi VB. Poznato je: R1 = 15 k,
R2 = 5 k, RC = 4 k, RE = 2 k, C1 = 1 F, C2 = 1 F, VCC = 15 V,
VBE = 0.6 V, = 100.
Reenje:
Da bi odredili jednosmerne struje i jednosmerne napone u kolu
potrebno je odrediti baznu struju. Kada je tranzistor u aktivnom reimu
(spoj baza emitor direktno polarisan, a spoj baza kolektor inverzno
polarisan), odreivanjem struje baze, odreene su i sve struje i naponi u
kolu. Kondenzatori C1 i C2 su prazni pre ukljuenja jednosmernog
napajanja VCC. Kada se ukljui jednosmerno napajanje kondenzatori se u
prelaznom reimu pune do napona koji su odreeni elementima kola kroz
koje tee struja u stacionarnom stanju. Kondenzator C1 onemoguava
prolaz jednosmerne struje kroz pobudni generator Vi, a kondezator C2
79
TRANZISTORI
onemoguava prolaz jednosmerne struje kroz potroa. Za jednosmerni

reim rada kolo sa slike 3.1 moe se prikazati kolom na slici 3.1.1, pri emu
je bazno kolo (VCC, R1, R2) predstavljeno pomou ekvivaletnog
Tevenenovog kola.
Prema Tevenenovoj teoremi je:

VTh =
R2
VCC = 3.75 V
R1 + R 2
(3.1.1)
R Th =
R 1R 2
= 3.75 k
R1 + R 2
(3.1.2)
Zbir padova napona po konturi baza emitor daje:

VTh R Th I B VBE R E I E = 0
(3.1.3)
Kako je:
I E = ( + 1)I B
(3.1.4)
Iz jednaina (3.1.3) i (3.1.4) sledi da je bazna struja:
80
TRANZISTORI
IB =
VTh VBE
= 1.5 10 5 A
R Th + ( + 1)R E
(3.1.5)
Tada je:
I C = I B = 1.5 10 3 A
I E = ( + 1)I B = 1.51 10 3 A
VB = VTh R Th I B VTh = 3.75 V
VE = VB VBE = 3.15 V
VC = VCC R C I C = 9 V
3.2) Za pojaava sa zajednikim emitorom sa slike 3.2 izraunati:
a) Naponsko pojaanje G =
Vo
Vi
b) Objasniti zato ne valja uzemljiti emitor

Poznato je: R1 = 20 k, R2 = 20 k, RC = 10 k, RE = 2 k, VCC = 15 V,
VBE = 0.6 V, = 100, C.
81
TRANZISTORI
Reenje:
Kako C, ZC =
1
0 , kondenzator C predstavlja kratku vezu za
jC
naizmeninu struju. Za naizmenini reim kolo sa slike 3.2 moe se

prikazati kolom na slici 3.2.1.
a) Naponsko pojaanje je:

G=
Vo
Vi
(3.2.1)
gde su:
Vo = R C I c
(3.2.2)
Vi = Vbe + R E I e
(3.2.3)
Ie
gm
(3.2.4)
Vbe =
Transkonduktansa gm povezana je sa otporom emitora relacijom

gm =
1
. Transkonduktansa gm data je relacijom:
re
82
TRANZISTORI
IC
VT
gm =
(3.2.5)
gde su:
kT
e
VT =
(3.2.6)
k = 1.3810-23 JK1 Bolcmanova konstanta

e = 1.61019 C elementarno naelektrisanje
T apsolutna temperatura
Na sobnoj temperaturi VT 25 mV.
Jednosmerna struja kolektora je data relacijom (videti prethodni zadatak):
R2
VBE )
R1 + R 2
IC =
= 3.2 mA
R 1R 2
+ ( + 1)R E
R1 + R 2
(VCC
Tada je transkonduktansa g m = 0.13
(3.2.7)
A
.
V

Vi = (
1 + gmR E
1
+ R E )I e =
Ie
gm
gm
(3.2.8)
Kako je:
Ic =
Ie Ie
+1
(3.2.9)
naponsko pojaanje je :
G=
gmR C
= 4.98
1+ gmR E
(3.2.10)
Kako je gmRE >> 1 naponsko pojaanje je:
83
TRANZISTORI
RC
RE
(3.2.11)
b) Kod pojaavaa sa zajednikim emitorom naponsko pojaanje zavisi

od odnosa otpornika RC i RE. U sluaju kada je RE = 0 (pojaava sa
uzemljenim emitorom) naponsko pojaanje bi bili veoma veliko
G = g m R C =
RC
. Meutim, otpornost re je veoma zavisna od promene
re
temperature ambijenta i od mirne radne take, odnosno jednosmerne struje

kolektora IC (jednaina (3.2.5)). Struja kolektora je:
IC = ISe
VBE
VT
(3.2.12)
i sa promenom ulaznog napona menja se struja IC, a samim tim i re. Zato
pojaanje ovog stepena zavisi od trenutne vrednosti napona na ulazu, pa e
napon na izlazu biti deformisan. Pojaava sa uzemljenim emiterom je
nepodesan za polarizaciju. Sa promenom temperature, pri konstantnoj struji
IC, napon VBE se smanjuje za oko 2.1 mV /
proporcionalan sa
C (napon VBE je
1
). Zbog toga struja IC raste sa porastom temperature
T
(za faktor 10 sa porastom temperature za 30 oC), i male promene

temperature mogu da dovedu pojaava u saturaciju. Zato se ne koristi
esto pojaava sa uzemljenim emiterom.
3.3) Dizajnirati pojaava sa zajednikim emitorom koji ima pojaanje
G = 100 i koji se napaja iz izvora VCC = 15 V. Struju kolektora u mirnoj
radnoj taki postaviti na IC = 0.5 mA, a graninu uestanost ulaznog kola
postaviti na fg = 100 Hz. Radi temperaturne stabilnosti napon na emitoru u
84
TRANZISTORI
mirnoj radnoj taki postaviti na VE = 1 V. Objasniti ulogu svih elemenata u

kolu. Poznato je: = 100, VBE = 0.6 V.
Reenje:
Na slici 3.3.1 je prikazana realizacija pojaavaa sa zajednikim
emitorom sa NPN tranzistorom.
Otpornici R1 i R2 vre polarizaciju baze. Otpornik RE odreuje

jednosmerni napon na emitoru i zajedno sa otpornikom RC odreuje
jednosmernu struju kolektora u mirnoj radnoj taki. Otpornik R regulie
naponsko pojaanje. Kondenzator C1 onemoguava prolaz jednosmerne
struje kroz pobudni generator, a kondenzator C2 onemoguava prolaz
jednosmerne struje kroz otpornik R i predstavlja kratku vezu za
naizmenian signal.
Za jednosmerni reim rada kolo sa slike 3.3.1 izgleda kao kolo na
slici 3.3.2.
85
TRANZISTORI
Jednosmerni napon VCE treba postaviti na polovini napona napajanja

VCC (sredina radne prave) da bi se dobio maksimalno neizoblien signal na
izlazu.
VCE =
VCC
2
(3.3.1)

VCC R C IC VCE R E I E = 0
(3.3.2)
Kako je:
I E = IC + I B IC
(3.3.3)
Iz jednaina (3.3.1), (3.3.2) i (3.3.3) sledi da je:

VCC
= IC (R C + R E )
2
(3.3.4)
Jednosmerni napon na emitoru je:

VE = R E I E R E IC
(3.3.5)
Tada je:
86
TRANZISTORI
VE
= 2 k
IC
RE =
RC =
VCC
R E = 13 k
2I C
(3.3.6)
(3.3.7)
Jednosmerni napon na bazi je:

VB = VE + VBE = 1.6 V
(3.3.8)
Otpornike R1 i R2 treba odabrati tako da jednosmerna struja baze bude

mnogo manja (obino 10 puta) u odnosu na struju kroz razdelnik napona
R1, R2. Tada je I1 I2 = I i struja I je:
I=
VCC
I
I
10I B = 10 C = C
10
R1 + R 2
(3.3.9)
Jednosmerni napon na bazi je tada:

VB =
R2
VCC
R1 + R 2
(3.3.10)

R1 + R 2 =
10VCC
= 300 k
IC
(3.3.11)

R2 =
VB
(R 1 + R 2 ) = 32 k
VCC
R 1 = 268 k
(3.3.12)
(3.3.13)
Za naimenini reim kolo sa slike 3.3.1 moe se prikazati kolom na

slici 3.3.3. Naponsko pojaanje je:
87
TRANZISTORI
G=
Vo
Vi
(3.3.14)
gde su:
Vo = R C Ic
(3.3.15)
Vi (R E || R )Ie
(3.3.16)
Ie Ie
+1
(3.3.17)
Ic =
Iz jednaina (3.3.15), (3.3.16) i (3.3.17) sledi da je naponsko pojaanje:

G=
RC
R (R + R )
= C E
R E || R
R ER
(3.3.18)

R=
RE
R
1+ E G
RC
(3.3.19)
Da bi pojaanje stepena sa zajednikim emitorom bilo G = 100,

potrebno je da R = 139 .
88
TRANZISTORI
Granina uestanost odreena kondezatorom C1 zavisi od naizmenine

otpornosti koju vidi ovaj kondenzator (slika 3.3.4). Ova otpornost je
R1 || R1 || Rb, gde je Rb = (+1) RE || R otpornost koju vidi naizmenini
signal u bazi.
Granina uestanost je:

fg =
1
2C1 (R1 || R 2 || R b )
(3.3.20)

C1 =
1
= 0.18F
2f g (R 1 || R 2 || R b )
(3.3.21)
3.4) Za emitter follower sa slike 3.4 izraunati:

a) naponsko pojaanje G =
Vo
Vi
b) ulaznu otpornost Ri i izlaznu otpornost Ro

Poznato je: R1 = 20 k, R2 = 20 k, RE = 0.5 k, = 100, VCC = 15 V,
VBE = 0.6 V, C.
89
TRANZISTORI
Reenje:
Za naizmenini reim kolo sa slike 3.4 moe se prikazati kolom na
slici 3.4.1.
Naponsko pojaanje je:

G=
Vo
Vi
(3.4.1)
90
TRANZISTORI
gde su:
1
Vi = Vbe + R E Ie =
+ R E Ie
gm
(3.4.2)
Vo = R E Ie
(3.4.3)
gm =
IC
VT
(3.4.4)
Da bi izraunali jednosmernu struju kolektora IC , kolo sa slike 3.4 se za

jednosmerni reim moe prikazati kolom na slici 3.4.2.
Prema Tevenenovoj teoremi je:

VTh =
R2
VCC = 7.5 V
R1 + R 2
(3.4.5)
R Th =
R 1R 2
= 10 k
R1 + R 2
(3.4.6)
Zbir padova napona po konturi baza emitor daje:

VTh R Th I B VBE R E I E = 0
(3.4.7)
91
TRANZISTORI
Kako je:
I E = ( + 1)I B
(3.4.8)
Iz jednaina (3.4.7) i (3.4.8) sledi da je bazna struja:

IB =
VTh VBE
= 1 10 4 A
R Th + ( + 1)R E
(3.4.9)
Tada je:
I C = I B = 1 10 2 A
gm =
IC
1 10 2 A
A
=
= 0.4
3
VT 25 10 V
V
Iz jednaina (3.4.2) i (3.4.3) sledi da je naponsko pojaanje:

G=
gmR E
= 0.995
1+ gmR E
(3.4.10)
b) Ulazna otpornost je:

Ri =
Vi
=
Ii
Vi
Ib +
Vi
R 1 || R 2
Vbe + R E I e
=
Ie
Vbe + R E I e
+
+1
R 1 || R 2
(3.4.11)
( + 1)(re + R E )
8 k
( + 1)(re + R E )
1+
R 1 || R 2
Izlazna otpornost moe se prema Tevenenovoj teoremi izraunati
stavljanjem kratke veze umesto pobudnog generatora Vi. Izlazno kolo tada
izgleda kao na slici 3.4.3. Izlazna otpornost je:
Ro =
R E re
re = 2.5
R E + re
(3.4.12)
92
TRANZISTORI
Emitter follower ima naponsko pojaanje oko 1, veliku ulaznu i malu

izlaznu otpornost i obino se koristi kao stepen za prilagoavanje
impedansi.
3.5) Dizajnirati emitter follower pomou PNP tranzistora koji se napaja iz
izvora od VCC = 15 V i koji omoguava generatoru sa unutranjom
otpornou od Rg = 1 k da pobuuje optereenje od RP = 5 k, ispred
koga se nalazi kondezator od C = 1 F. Struju kolektora u mirnoj radnoj
taki postaviti na IC = 0.5 mA, a graninu uestanost ulaznog kola postaviti
na fg = 100 Hz. Objasniti ulogu svih elemenata u kolu. Poznato je: = 100,
VBE = 0.6 V.
Reenje:
Na slici 3.5.1 prikazana je realizacije emitter followera pomou PNP
trazistora. Otpornici R1 i R2 vre polarizaciju baze. Otpornik RE odreuje
jednosmerni napon na emitoru i jednosmernu struju kolektora u mirnoj
radnoj taki. Kondezator C1 onemoguava prolaz jednosmerne struje kroz
pobudni generator, a kondezator C onemoguava prolaz jednosmerne struje
kroz potroa RP i predstavlja kratku vezu za naizmenian signal.
93
TRANZISTORI
Za jednosmerni reim rada kolo sa slike 3.5.1 izgleda kao kolo na

slici 3.5.2.
Jednosmerni napon VCE treba postaviti na polovini napona napajanja

VCC (sredin radne prave) da bi se dobio maksimalno neizoblien signal
na izlazu.
94
TRANZISTORI
VCE =
VCC
2
(3.5.1)

VCE = VCC VE
(3.5.2)
I E = IC + I B IC
(3.5.3)

VE =
VCC VCE
= 7 .5 V
2
(3.5.4)
Otpornost RE je:
RE =
VE
V
E = 15 k
IE
IC
(3.5.5)

VB = VE + VBE = 8.1 V
(3.5.6)

mnogo manja (obino 10 puta) u odnosu na struju kroz razdelnik naponaR1,
R2. Tada je I1 I2 = I i struja I je:
I=
VCC
I
I
10I B = 10 C = C
R1 + R 2
10
(3.5.7)
Tada je:
VB =
R2
VCC
R1 + R 2
(3.5.8)

R1 + R 2 =
10VCC
= 300 k
IC
(3.5.9)
95
TRANZISTORI
R2 =
VB
(R 1 + R 2 ) = 162 k
VCC
R 1 = 138 k
(3.5.10)
(3.5.11)
Granina uestanost odreena kondezatorom C1 zavisi od naizmenine

otpornosti koju vidi ovaj kondenzator (slika 3.5.3). Ova otpornost je
Rg + R1 || R1 || Rb, gde je Rb = (+1) RE || RP otpornost koju vidi
naizmenini signal u bazi.
Granina uestanost je:

fg =
1
2C1 (R g + R1 || R 2 || R b )
(3.5.12)

C1 =
1
= 25 nF
2f g (R g + R 1 || R 2 || R b )
(3.5.13)
3.6) Dizajnirati razdvaja faze pomou NPN tranzistora na osnovu sledeih

podataka: VCC = 15 V, IC = 1 mA, VBE = 0.6 V, = 100. Razdvaja faze se
napaja iz generatora unutranje otpornosti od Rg = 2 k.
96
TRANZISTORI
Reenje:
Razdvaja faze je pojaava sa dva izlazna prikjuka na kojima se
javljaju naponi jednakih amplituda, a suprotnih faza. Na slici 3.6.1 je
prikazana realizacija ovog pojaavaa pomou NPN tranzistora.
Pojaanje od ulaza Vg do izlaza V1 je:

G1 =
V1 V1 Vi
=
Vg Vi Vg
(3.6.1)
gde su:
Vi
R 1 || R 2
=
Vg R 1 || R 2 + R g
Vi =
1
1 + gmR E
Ie + V1 =
+ 1V1 =
V1
gm
gmR E
gmR E
(3.6.2)
(3.6.3)
Tada je:
97
TRANZISTORI
G1 =
R1 || R 2
g R
m E
R1 || R 2 + R g 1 + g m R E
(3.6.4)
Pojaanje od ulaza Vg do izlaza V2 je:

G2 =
V2 V2 Vi
=
Vg Vi Vg
(3.6.5)
gde je:
V2
R CIe
g R
=
= m C
Vi
1 + gmR E
1
+ R E Ie
gm
Tada je:
G2 =
R1 || R 2
g R
m C
R1 || R 2 + R g 1 + g m R E
(3.6.6)
(3.6.7)
Da bi G1 = G2, iz jednaina (3.6.4) i (3.6.7) sledi je potrebno da

RC = RE.
Za jednosmerni reim kolo sa slike 3.6.1 izgleda kao kolo na slici 3.6.2.
Jednosmerni napon VCE treba postaviti na polovini napona napajanja VCC
da bi se dobio maksimalno neizoblien signal na izlazu.
VCE =
VCC
2
(3.6.8)

VCC R C IC VCE R C I E = 0
(3.6.9)
Kako je:
I E = IC + I B IC
(3.6.10)
Iz prethodnih jednaina sledi da je:

VCC
= 2I C R C
2
(3.6.11)
98
TRANZISTORI
odnosno:
RC =
VCC
= 3.75 k
4I C
(3.6.12)

VE = R E I E R C I C = 3.75 V
(3.6.13)

VB = VE + VBE = 4.35 V
(3.6.14)

mnogo manja (obino 10 puta) u odnosu na struju kroz razdelnik napona
R1, R2. Tada je I1 I2 = I i struja I je:
I=
I
I
VCC
10I B = 10 C = C
10
R1 + R 2
(3.6.15)

VB =
R2
VCC
R1 + R 2
(3.6.16)
99
TRANZISTORI

R1 + R 2 =
10VCC
= 150 k
IC
(3.6.17)

R2 =
VB
(R 1 + R 2 ) = 43.5 k
VCC
R 1 = 106.5 k
(3.6.18)
(3.6.19)
3.7) Za Wilson - ov strujni izvor sa slike 3.7 odrediti :
a) odnos struja
IR
I
b) vrednost otpora R za koji je I = 5 mA

Svi tranzistori su identinih karakteristika. Poznato je: VCC = 15 V, = 100,
VBE = 0.6 V.
100
TRANZISTORI
Reenje:
a) Kako su tranzistori T1 i T2 identinih karakteristika i imaju isti napon
baza emitor to su im i bazne struje identine IB1 = IB2 = I. Sa slike 3.7 se
vidi da su:
I E 3 = IC 2 + 2I B = ( + 2)I B
( + 2)
IE3 =
IB
+1
+1
I
+2
I R = IC1 + I B3 = I B + E 3 = ( +
)I B
+1
+1
I = I C3 =
I R 2 + 2 + 2
=
I
( + 2)
(3.7.1)
(3.7.2)
(3.7.3)
(3.7.4)
b) Sa slike 3.7 se vidi da su:

IR =
VB3 VE 3 + VBE
=
R
R
VE 3 = VB1 = VE1 + VBE = VCC + VBE
(3.7.5)
(3.7.6)

IR =
VCC + 2VBE
R
(3.7.7)

R=
VCC + 2VBE
= 2.8 k
I
+ 2 + 2
( + 2)
(3.7.8)
3.8) Dizajnirati strujni izvor od 1 mA za potroa RP ija otpornost varira u

opsegu do 3 k koristei jedan tranzistor koji se napaja iz izvora
VCC = 15 V. Poznato je: VBE = 0.6 V, = 100.
101
TRANZISTORI
Reenje:
Na slici 3.8.1 prikazana je realizacije strujnog izvora pomou NPN
trazistora.
Najnii napon na kolektoru je:

(VC ) min = VCC (R P ) max I = 12 V
(3.8.1)
Da bi tranzistor ostao u aktivnom reimu potrebno je da VB < (VC)min.

mnogo manja u odnosu na struju kroz razdelnik napona R1, R2. Tada je
jednosmerni napon na bazi:
VB =
R2
VCC
R1 + R 2
(3.8.2)
Usvojimo napon baze VB = 7.5 V. Tada je R1 = R2. Usvojimo da je

R1 = R2 = 10 k. Jednosmerni napon na emitoru je:
VE = VB VBE = 6.9 V
(3.8.3)
Tada je:
102
TRANZISTORI
RE =
VE VE
= 6 .9 k
IE
I
(3.8.4)
3.9) Dizajnirati strujni izvor od 2 mA koristei jedan tranzistor koji se

napaja iz izvora VCC = 15 V. Poznato je: VBE = 0.6 V, VCES = 0.2 V,
= 100. Za polarizaciju baze koristiti zener diodu od VZ = 5.6 V.
Reenje:
Na slici 3.9.1 prikazana je realizacije strujnog izvora pomou NPN
trazistora kod koga je polarizacija baze izvrena pomou zenerove diode.
Kako je jednosmerni napon na bazi jednak VZ, jednosmerni napon na

emitoru je:
VE = VZ VBE = 5 V
(3.9.1)
Tada je:
RE =
VE VE
= 2 .5 k
IE
I
(3.9.2)
103
TRANZISTORI
Maksimalna otpornost potroaa RP za koju se izvor sa slike 3.9.1

ponaa kao strujni izvor je odreena uslovom da:
VCE > VCES = 0.2 V
(3.9.3)

VCE = VCC I(R P + R E )
(3.9.4)
Maksimalna vrednost otpora potroaa je:

(R P ) max =
VCC VCES IR E
= 4 .9 k
I
(3.9.5)
3.10) Za pojaava sa JFET tranzistorom sa slike 3.10 izraunati :

a) struju ID u mirnoj radnoj taki i VS, VG i VD
Vo
Vi
Poznato je: Rg = 1 k, RG = 1 M, RS = 0.5 k, RD = 4 k, RP = 1 k,
b) naponsko pojaanje G =
VDD = 20 V, VP = 4 V, IDSS = 8 mA, C.
104
TRANZISTORI
Reenje:
a) Kako C, kondezator C predstavlja otvorenu vezu za jednosmernu
struju a kratku vezu za naizmeninu struju. Za jednosmerni reim kolo sa
slike 3.10 moe se prikazati kolom na slici 3.10.1.
Ulazna otpornost JFET-a je veoma velika, pa je jednosmerna struja

gejta veoma mala (reda nA). Zbog toga je jednosmerna struja sorsa IS
priblina jednosmernoj struji drejna ID. Otpornik RG slui da zatvori kolo
gejt sors za jednosmerne signale. Otpornik RS slui da obezbedi eljenu
polarizaciju spoja gejt sors, i zajedno sa otpornikom RD odreuje
jednosmernu struju drejna u mirnoj radnoj taki. Kako je struja gejta
zanemarljivo mala, pad napona na otporu RG je zanemarljivo mali i gejt je
na potencijalu mase.
Jednosmerna struja drejna data je jednainom:
V
I D = I DSS 1 GS 2
VP
(3.10.1)
105
TRANZISTORI
Kako je IG 0 A, VG 0 V i IS ID, jednosmerni napon izmeu gejta i

sorsa je:
VGS = VG VS = VS = R SI D
(3.10.2)

R
I D = I DSS 1 + S I D 2
VP
odnosno:
R S2
(3.10.3)
R
1
I D + 1 = 0
(3.10.4)
+ 2 S
V
I
DSS
P
Reavanjem kvadratne jednaine (3.10.4) po ID dobijaju se dva reenja:
I2
2 D
VP
ID1 = 3 mA i ID2 = 21 mA. Reenje ID2 = 21 mA je fiziki neprihvatljivo jer

je ta struja vea od struje IDSS. Iz jednaine (3.10.2) sledi da je:
VGS = R S I D = 1.5 V
VS = VGS = 1.5 V
VD = VDD R D I D = 8 V
b) Za naizmenini reim kolo sa slike 3.10 moe se prikazati kolom

prikazanim na slici 3.10.2.
106
TRANZISTORI

G=
Vo
V Vgs
= o
Vi Vgs Vi
(3.10.5)
gde je:
RG
Vi
RG + Rg
Vgs =
(3.10.6)
Izlazni napon je:

Vo = I d (R P || R D )
(3.10.7)
Struja drejna Id je:
Id = g m Vgs
(3.10.8)
Transkonduktansa gm je:
V
I D
1
2
= I DSS 2(1 GS )
=
VP VP
VP
VGS
gm =
I D I DSS = 2.45
mA
V
(3.10.9)
Iz prethodnih jednaina sledi da je naponsko pojaanje:

G=
RG
g m (R P || R D ) = 1.96
RG + Rg
(3.10.10)
3.11) Za pojaava sa JFET tranzistorom sa slike 3.11 izraunati :

a) struju ID u mirnoj radnoj taki i VS, VG i VD
b) naponsko pojaanje G =
Vo
Vi
c) izlaznu otpornost Ro
Poznato je: Rg = 1 k, RG = 100 k, RS = 2 k, RP = 5 k, VDD = 10 V,
VP = 2 V, IDSS = 2 mA, C.
107
TRANZISTORI
Reenje:
a) Kondezator C predstavlja otvorenu vezu za jednosmernu struju a
kratku vezu za naizmeninu struju, pa se za jednosmerni reim kolo sa slike
3.11 moe se prikazati kolom na slici 3.11.1.
Jednosmerna struja drejna je:

V
I D = I DSS 1 GS 2
VP
(3.11.1)
108
TRANZISTORI
Kako je IG 0 A, VG 0 V i IS ID, jednosmerni napon izmeu gejta i

sorsa je:
VGS = VG VS = VS = R SI D
(3.11.2)

R
I D = I DSS 1 + S I D 2
VP
odnosno:
R S2
(3.11.3)
R
1
I D + 1 = 0
(3.11.4)
+ 2 S
V
I
DSS
P
Reavanjem kvadratne jednaine (3.11.4) po ID dobijaju se dva reenja:
I2
2 D
VP
ID1 = 0.5 mA i ID2 = 2 mA. Reenje ID2 je fiziki neprihvatljivo jer je ta

struju napon gejt sors: VGS2 = RSID2 < VP, JFET nije u zasienju. Zato je
ID = ID1. Iz jednaine (3.11.2) sledi da je:
VGS = R S I D = 1 V
VS = VGS = 1 V
VD = VDD = 10 V
b) Za naizmenini reim kolo sa slike 3.11 moe se prikazati kolom na

slici 3.11.2.
109
TRANZISTORI

G=
Vo Vo V1
=
Vi
V1 Vi
(3.11.5)
gde su:
RG
Vi
RG + Rg
V1 =
(3.11.6)
V1 = Vgs + (R S || R P )I d
Vgs =
(3.11.7)
Id
gm
(3.11.8)
Tada je:
V1 =
1 + g m (R S || R P )
Id
gm
(3.11.9)
Izlazni napon je:

Vo = (R S || R P )Id
(3.11.10)

Vo
g m (R S || R P )
=
V1 1 + g m (R S || R P )
(3.11.11)
Transkonduktansa gm je:
gm =
I D
2
=
VGS VP
I D I DSS = 1
mA
V
(3.11.12)
Iz jednaina (3.11.5), (3.11.6) i (3.11.11) sledi da je naponsko

pojaanje:
G=
RG
g (R || R P )
m S
= 0.582
R G + R g 1 + g m (R S || R P )
(3.11.13)
110
TRANZISTORI
c) Izlazna otpornost je paralelna veza otpornosti R S || R P i izlazne

otpornosti samog JFET - a koja se moe izraunati stavljanjem kratke veze
umesto pobudnog generatora Vi. Poto je Vi = Vg = 0 , tada je:
Vgs = Vg Vs = Vs
Vs Vgs
1
=
=
Id
Id
gm
Izlazna otpornost je:
rs =
Ro =
(R S || R P )rs
= 588
R S || R P + rs
(3.11.14)
(3.11.15)
(3.11.16)
3.12) Dizajnirati razdvaja faze pomou JFET tranzistora na osnovu

sledeih podataka: VDD = 20 V, ID = 3 mA, VGS = 1.5 V. Razdvaja faze se
napaja iz generatora unutranje otpornosti od Rg = 1 k.
Reenje:
Na slici 3.12.1 je prikazana realizacija razdvajaa faze pomou JFET-a.
111
TRANZISTORI
Pojaanje od ulaza do izlaza 1 je:

G1 =
V1 V1 Vi
=
Vg Vi Vg
(3.12.1)
gde je:
Vi =
RG
Vg
RG + Rg
V1 = Id R S = g m Vgs R S = g m (Vi V1)R S

V1
gmRS
=
Vi 1 + g m R S
(3.12.2)
(3.12.3)
(3.12.4)
Tada je:
G1 =
RG
g R
m S
R G + R g 1 + g mRS
(3.12.5)
Pojaanje od ulaza do izlaza 2 je:

G2 =
V2 V2 Vi
V Vgs Vi
=
= 2
Vg Vi Vg Vgs Vi Vg
(3.12.6)
gde je:
V2 = Id R D = g m Vgs R D
(3.12.7)
Vi = Vgs + Id R S = Vgs + g m Vgs R S = Vgs (1 + g m R S )
(3.12.8)
Tada je:
G2 =
RG
g R
m D
R G + R g 1 + gmRS
(3.12.9)
Da bi G1 = G2, iz jednaina (3.12.5) i (3.12.9) sledi je potrebno da

RC = RE.
Kako je jednosmerna struja gejta veoma mala (reda nA), RG treba da je
veoma veliki. Stavimo RG = 1 M. Tada je:
112
TRANZISTORI
VGS = VS = R SI D
(3.12.10)
odnosno:
RS =
VGS
= 0 .5 k
ID
(3.12.11)
3.13) Koristei N - kanalni JFET koji se napaja iz izvora VDD = 15 V

dizajnirati strujni izvor za potroa RP od:
a) I = 5 mA
b) I = 2 mA
Poznato je: IDSS = 5 mA, VP = 4 V. Odrediti opseg promene otpora
potroaa u kome kolo ispravno radi.
Reenje:
Da bi se JFET ponaao kao strujni izvor neophodno je obezbediti reim
rada JFET - a u oblasti zasienja (VDS VGS VP)
a) Kako je traena struja jednaka struji IDSS, JFET treba polarisati
nultim naponom izmeu gejta i sorsa. Realizacija strujnog izvora je
prikazana na slici 3.13.1.
113
TRANZISTORI

V
I = I D = I DSS 1 GS
VP
(3.13.1)
Kako je VGS = 0, struja kroz potroa je I = ID = IDSS. Napon izmeu

drejna i sorsa je:
VDS = VDD IR P
(3.13.2)
Maksimalna vrednost otpora potroaa RP koji omoguava ispravni rad

strujnog izvora odreuje se iz uslova da je:
(VDS ) min = VDD I(R P ) max = VP
(3.13.3)
odnosno:
(R P ) max =
VDD + VP
= 2 .2 k
I
(3.13.4)
b) Kako je struja I manja od struje IDSS potrebno je obezbediti negativnu

polarizaciju spoja gejt - sors. To se postie stavljanjem otpornika RS u sors
tranzistora (slika 3.13.2).
114
TRANZISTORI

2
V
IR
I = I D = I DSS 1 GS = I DSS 1 + S
VP
VP
(3.13.5)
Tada je:
RS =
VP
I
= 735
1
I
DSS
(3.13.6)

VDD IR P VDS IR S = 0
(3.13.7)
odnosno:
VDS = VDD I(R P + R S )
(3.13.8)
Maksimalna vrednost otpora potroaa koji omoguava ispravni rad

strujnog izvora odreuje se iz uslova da je:
(VDS ) min = VDD I[(R P ) max + R S ] = VGS VP = IR S VP
(3.13.9)
odnosno:
(R P ) max =
VDD + VP
= 5 .5 k
I
(3.13.10)
115
DIFERENCIJALNI POJAAVA
4. DIFERENCIJALNI POJAAVA
Diferencijalni pojaava je stepen koji slui da pojaa razliku napona

dva nezavisna pobudna generatora. Blok ema diferencijalnog pojaavaa
prikazana je na slici 1.
U idealnom sluaju kada su pojaanja od oba ulaza do izlaza meusobno

jednaka, a suprotnog znaka, izlazni napon je:
Vo = GV1 GV2 = G (V1 V2 )
Meutim, kod realnog diferencijalnog pojaavaa, pojaanja merena
izmeu jednog ulaznog i izlaznog
napona i drugog ulaznog i izlaznog
napona nisu meusobno jednaka, odnosno izlazni napon ne zavisi samo od

razlike ulaznih napona, ve i od njihove apsolutne vrednosti. Prema tome,
izlazni napon kod realnog diferencijalnog pojaavaa je:
Vo = G 1V1 G 2 V2
116
Ako se ulazni naponi izraze preko napona razlike Vd = V1 V2 i napona

srednje vrednosti Vs =
V1 + V2
tada je:
2
1
Vd
2
1
V2 = Vs Vd
2
V1 = Vs +
1
1
Vo = G 1V1 G 2 V2 = G 1 Vs + Vd G 2 Vs Vd
2
2
odnosno:
Vo =
1
(G 1 + G 2 )Vd + (G 1 G 2 )Vs = G d Vd + G s Vs
2
gde su:
Gd =
G1 + G 2
diferencijalno pojaanje
2
G s = G1 G 2 pojaanje srednje vrednosti.

Izlazni napon se moe napisati i u obliku:
1 V
Vo = G d Vd 1 + s
Vd
gde je =
Gd
faktor potiskivanja napona srednje vrednosti i predstavlja
Gs
meru asimetrije diferencijalnog pojaavaa. U idealnom sluaju kada je

G1 = G2, tei beskonanosti i pojaava pojaava samo razliku ulaznih
napona.
Diferencijalni pojaava je ulazni stepen kod veine integrisanih
pojaavaa. Takoe se koristi kao ulazni stepen ureaja kod kojih dolazi slab
signal zagaen umom ( audio signali, radiofrekventni signali itd. ).
117
4.1) Za diferencijalni pojaava sa slike 4.1 odrediti RE, RC i R1. Poznato je:
VCC = 15 V, VEE = 15 V, struja kolektora u mirnoj radnoj taki IC = 0.5 mA,
diferencijalno pojaanje Gd = 25, pojaanje srednje vrednosti |Gs| = 0.5.
Smatrati da su tranzistori T1 i T2 identinih karakteristika.
Reenje:
slici 4.1.1. Zbir naizmeninih napona po konturi baza emitor daje:
V1 (R E + re )I e1 R 1 (I e1 + I e 2 ) = 0
(4.1.1)
V2 (R E + re )I e 2 R 1 (I e1 + I e 2 ) = 0
(4.1.2)
gde je re =
VT
emitorski otpor i na sobnoj temperaturi je re = 50 .
IC
Sabiranjem i oduzimanjem jednaina (4.1.1) i (4.1.2) dobija se:

V1 + V2 = (2R1 + R E + re )(Ie1 + Ie 2 )
(4.1.3)
118
V1 V2 = (R E + re )(Ie1 Ie 2 )
(4.1.4)
odnosno:
V1 + V2
= Ie1 + Ie 2
2R1 + R E + re
(4.1.5)
V1 V2
= I e1 I e 2
R E + re
(4.1.6)

V1 + V2
V V2
= 2I e 2
1
2R 1 + R E + re R E + re
(4.1.7)
Sa slike 4.1.1 se vidi da je izlazni napon Vo:

Vo = R C I c 2 R C I e 2 =
(4.1.8)
=
RC
RC
V + V2
1
(V1 V2 )
2(R E + re )
2R 1 + R E + re
2
119
odnosno:
Vo = G d Vd + G s Vs
(4.1.9)
gde su:
Gd =
RC
2(R E + re )
(4.1.10)
Gs=
RC
2R 1 + R E + re
(4.1.11)
Jednosmerni napon na kolektoru tranzistora T2 treba postaviti na polovini

napona napajanja:
VC 2 =
VCC
= VCC R C I C
2
(4.1.12)
Tada je :
RC =
VCC
= 15K
2I C
(4.1.13)
RE =
RC
re = 250
2G d
(4.1.14)
R1 =
R C G s (R E + re )
2 Gs
= 14.8k
(4.1.15)
Kako diferencijalno i pojaanje srednje vrednosti ne zavise od

kolektorskog otpora tranzistora T1, on se moe izostaviti.
4.2) Za diferencijalni pojaava sa slike 4.2 odrediti diferencijalno pojaanje
Gd i pojaanje srednje vrednosti Gs. Poznato je: VCC = 15 V, VEE = 15 V,
VZ =1.2 V, R1 = 10 k, R2 = 1 k, VBE = 0.6 V, = 100. Smatrati da su
tranzistori T1 i T2 identinih karakteristika.
120
Reenje:
Kako je diferencijalni pojaava simetrian vai:
I E1 = I E 2 =
I
2
(4.2.1)
Napon na bazi tranzistora T3 je VB3 = VEE + VZ = 13.8V . Tada je:

VE 3 = VB3 VBE = 14.4V
(4.2.2)
I E3 =
VE 3 ( VEE )
= 0.6mA
R2
(4.2.3)
I E1 =
I I E3
2
2
(4.2.4)
Jednosmerni napon na kolektoru tranzistora T2 treba postaviti na polovini

napona napajanja:
121
VC 2 =
VCC
= 7.5V
2
(4.2.5)
Tada je:
RC =
VCC VC 2 VCC VC 2
= 25k
I C1
I E1
(4.2.6)

slici 4.2.1, gde je Riz otpornost strujnog izvora.
Zbir naizmeninih napona po konturi baza emitor daje:

V1 = re Ie1 + R iz (Ie1 + Ie 2 )
(4.2.7)
V2 = re I e 2 + R iz (I e1 + I e 2 )
(4.2.8)
gde je re =
VT
83
IC
122
V1 + V2
= I e1 + I e 2
re + 2R iz
(4.2.9)
V1 V2
= I e1 I e 2
re
(4.2.10)

I e2 =
V1 + V2
V V2
1
2(re + 2R iz )
2re
(4.2.11)
Izlazni napon Vo je:

Vo = R C I c 2 R C I e 2 =
RC
RC
V + V2
1
(V1 V2 )
2re
re + 2R iz
2
(4.2.12)
odnosno:
Vi = G d Vd + G s Vs
(4.2.13)
gde su:
Gd =
RC
= 150.6
2re
(4.2.14)
RC
re + 2R iz
(4.2.15)
Gs =
Kada je otpornost strujnog izvora veoma velika (Riz ), pojaanje

srednje vrednosti je veoma malo (Gs 0).
4.3) Za diferencijalni pojaava sa JFET tranzistorima sa slike 4.3 odrediti

diferencijalno pojaanje Gd, pojaanje srednje vrednosti Gs i faktor
potiskivanja napona srednje vrednosti . Poznato je: VDD = 15 V, VSS= 15 V,
VP = 2 V, IDSS = 2 mA, RD = 10 k, RSS = 20 k. Smatrati da su tranzistori
identinih karakteristika.
123
Reenje:
Za naizmenini reim rada kolo sa slike 4.3 moe se prikazati kolom na
slici 4.3.1.
Zbir naizmeninih napona po konturi gejt sors daje:
124
V1 Vgs1 R SS (I s1 + I s 2 ) = 0
(4.3.1)
V2 Vgs 2 R SS (I s1 + I s 2 ) = 0
(4.3.2)
gde su:
I s1 = g m Vgs1
(4.3.3)
I s 2 = g m Vgs 2
(4.3.4)
Tada je:
V1 = Vgs1 (1 + g m R SS ) + g m R SS Vgs 2
(4.3.5)
V2 = Vgs 2 (1 + g m R SS ) + g m R SS Vgs1
(4.3.6)

V1 + V2 = (1 + 2g m R SS )(Vgs1 + Vgs 2 )
(4.3.7)
V1 V2 = Vgs1 Vgs 2
(4.3.8)
Iz jednaina (4.3.7) i (4.3.8) dobija se:

Vgs 2 =
V1 V2
V1 + V2
+
2
2(1 + 2g m R SS )
(4.3.9)

Vi = R D I d 2 R D I s 2 = R D g m Vgs 2
(4.3.10)
odnosno:
Vi =
gmR D
gmR D
V + V2
1
(V1 V2 )
2
1 + 2g m R SS
2
(4.3.11)
(4.3.12)
gde su:
Gd =
gmR D
2
(4.3.13)
125
Gs =
gmR D
1 + 2g m R SS
(4.3.14)
Zbir jednosmernih napona po konturi gejt sors daje:

VGS + 2R SS I D VSS = 0
(4.3.15)
Jednosmerna struja drejna data je jednainom:

V
I D = I DSS 1 GS 2
VP
(4.3.16)

2R SS I D VSS 2
I D = I DSS 1 +
VP
(4.3.17)
odnosno:
2
4R SS
VP2
4R V
VSS
1
= 0
I 2D + SS 1 SS
I D + 1
V
I
V
V
P
DSS
P
(4.3.18)
Reenja kvadratne jednaine 4.3.18 su:

ID1 = 0.4 mA i ID2 = 0.45 mA.
Tada je:
VGS1 = VSS 2RSSID1 = 1.16 V
VGS2 = VSS 2RSSID2 = 2.96 V < VP
Za struja ID2 JFET nije u zasienju i ovo reenje otpada. Prema tome:
ID = 0.4 mA
gm =
2
VP
I D I DSS = 0.894
Gd = 4.47, Gd = 0.25 i =
mA
V
Gd
= 17.88
Gs
126
4.5) Za diferencijalni pojaava sa slike 4.5 odrediti naponsko pojaanje.

Poznato je: VCC = 15 V, VEE = 15 V, IC = 0.5 mA. Smatrati da su tranzistori
identinih karakteristi .
Reenje:
re I e1 + R E (I e1 + I e 2 ) = Vi
(4.5.1)
re I e 2 + R E (I e1 + I e 2 ) = 0
(4.5.2)
Iz jednaina (4.5.1) i (4.5.2) se dobija :

I e2 =
RE
2re R E + re2
Vi
(4.5.3)
Izlazni napon je:

Vo = R C I c 2 R C I e 2 =
R ERC
2re R E + re2
Vi
(4.5.4)
127
Jednosmerni napon na kolektoru tranzistora treba postaviti na polovinu

napona napajanja:
VC 2 =
VCC
2
(4.5.5)
Tada je:
RC =
VCC VC 2
= 15k
I C2
(4.5.6)
Sa slike 4.5 se vidi da za jednosmerni reim vai:

I E1 + I E 2 = I
(4.5.7)
Kako je kolo simetrino vai:

I
= I E1 = I E 2 I C 2
2
(4.5.8)
Zbir jednosmernih napona po konturi baza emitor daje:

VBE R E I + VEE = 0
(4.5.9)
Tada je:
RE =
VEE VBE
= 14.4k
I
(4.5.10)

G=
Vo
R ERC
=
= 150
Vi 2re R E + re2
(4.5.11)
4.6) Dizajnirati diferencijalni pojaava sa strujnim izvorom od 1 mA, koji

ima diferencijalno pojaanje Gd = 50. Smatrati da su upotrebljeni tranzistori
identinih karakteristika. Poznato je: VCC = 15 V, VBE = 0.6 V, = 100.
128
Reenje:
Na slici 4.6.1 prikazana je realizacija diferencijalnog pojaavaa sa
strujnim izvorom od 1 mA koji je realizovan pomou tranzistora T3.
Sa slika 4.6.1 se vidi da je:

I = I C3 I E 3 =
VE 3 (VCC )
R E3
VE 3 = VB3 VBE
(4.6.1)
(4.6.2)
Napon VB3 odreen je otpornicima R1 i R2. Otpornike R1 i R2 treba

odabrati da jednosmerna struja baze bude mnogo manja od struje kroz
razdelnik napona odreenog ovim otpornicima (barem 10 puta). Tada je :
I
I
VCC
10I B = 10 =
10
R1 + R 2
(4.6.3)
129

VB3 =
R1
VCC
R1 + R 2
(4.6.4)
Neka je napon VE3 = 11 V. Tada iz jednaine (4.6.2) sledi da je

VB3 = 10.4 V, iz jednaine (4.6.1) da je RE3 = 4 k, dok iz jednaina (4.6.3)
i (4.6.4) da su R1 = 104 k i R2 = 46 k.
Jednosmerni
napon na kolektoru tranzistora T2 treba postaviti na
polovini napona napajanja:

VC 2 =
VCC
= VCC R C I C 2
2
(4.6.5)
Kako je diferencijalni pojaava simetrian vai:

I E1 = I E 2 =
I
2
(4.6.6)
Tada je:
RC =
VCC VC 2 VCC VC 2
= 15k
I C2
I E2
(4.6.7)
130
Za naizmenini reim kolo sa slike 4.6.1 moe se prikazati kolom na slici

4.6.2, gde je Riz otpornost strujnog izvora.
V1 = (re + R E )I e1 + R iz (I e1 + I e 2 )
(4.6.8)
V2 = (re + R E )I e 2 + R iz (I e1 + I e 2 )
(4.6.9)
gde je re =
VT
50
IC

I e2 =
V1 + V2
V V2
1
2(re + R E + 2R iz ) 2(re + R E )
(4.6.10)

Vo R C I e 2 =
RC
RC
V + V2
1
(V1 V2 )
2(re + R E )
re + R E + 2R iz
2
(4.6.11)
odnosno:
(4.6.12)
gde su:
Gd =
RC
2(re + R E )
Gs =
RC
re + R E + 2R iz
(4.6.13)
(4.6.14)

RE =
RC
re = 100
2G d
(4.6.15)
131
OPERACIONI POJAAVA
5. OPERACIONI POJAAVA
Operacioni pojaava je vrsta pojaavaa iji je simbol prikazan na

slici 1.
Znak + na ulazu 1 oznaava da je izlazni napon Vo u fazi sa ulaznim

naponom V1 i naziva se neinvertujui ulaz. Znak na ulazu 2 oznaava
da je izlazni napon Vo fazno pomeren za u odnosu na ulazni napon V2 i
naziva se invertujui ulaz..
Operacioni pojaava je viestepeni pojaava. Ulazni stepen
operacionog pojaavaa je diferencijalni pojaava koji treba da obezbedi
veliko pojaanje za diferencijalni signal Vd =V1 V2, a to manje da pojaa
signal srednje vrednosti. Ulazni stepen takoe treba da obezbedi veliku
ulaznu otpornost, malu ulaznu struju i mali strujni ofset i naponski drift.
132
OPERACIONI POJAAVA
Meustepen treba da obezbedi potrebno naponsko i strujno pojaanje.

Takoe jednosmerni nivo signala sa izlaza diferencijalnog pojaavaa svodi
na potrebnu vrednost kojim se obezbeuje nulti jednosmerni nivo na izlazu
operacionog pojaavaa kada je ulazni signal nula. Izlazni stepen se gradi
kao pojaava snage i treba da obezbedi malu izlaznu otpornost.
Neki od osnovnih parametara koji se definiu kod operacionog
pojaavaa su:
Pojaanje pojaavaa u otvorenoj petlji G o =
Ulazna otpornost Ri
Izlazna otpornost Ro
Propusni opseg
Vo
V1 V2
Idealni operacioni pojaava ima beskonano pojaanje Go, beskonanu

ulaznu otpornost, nultu izlaznu otpornost i beskonano irok propusni
opseg.
Savremeni
operacioni
pojaavai
imaju
priblino
takve
karakteristika i esto se pri analizi kola zamenjuju idealnim modelom.
133
OPERACIONI POJAAVA
5.1) Za kolo sa slike 5.1 izraunati naponsko pojaanje G =
Vo
ako je
Vi
upotrebljen:
a) idealni operacioni pojaava
b) operacioni pojaava koji ima konano pojaanje Go
Reenje:
a) Kako za idealni operacioni pojaava vai da Go , diferencijalni
napon Vd je:
Vd =
Vo
=0
Go
(5.1.1)
Sa slike 5.1 se vidi da je:

Vi = Vo
(5.1.2)

G=
Vo
=1
Vi
(5.1.3)
b) Ako je Go konano, tada je:
134
OPERACIONI POJAAVA
Vd =
Vo
Go
(5.1.4)
Sa slike 5.1 se vidi da je:

Vo = Vi Vd = Vi
Vo
Go
(5.1.5)

G=
Vo
=
Vi
(5.1.6)
1
1+
Go
Kako je pojaanje Go kod savremenih operacionih pojaavaa veoma

veliko (reda 107), naponsko pojaanje G 1, a ulazna otpornost vrlo velika,
ovaj pojaava je odlian razdvojni stepen.
5.2) Za kolo invertujueg operacionog pojaavaa sa slike 5.2 izraunati
naponsko pojaanje G =
Vo
ako je upotrebljen:
Vi

135
OPERACIONI POJAAVA
Reenje:
a) Kako je Vd =
Vo
= 0 i neinvertujui ulaz vezan za masu, tada je i
Go
invertujui ulaz na masi. Sa slike 5.2 se vidi da je:

Vi = IR 1
(5.2.1)
Vo = IR 2
(5.2.2)

G=
Vo
R
= 2
Vi
R1
b) Ako je pojaanje Go konano, tada je Vd =
(5.2.3)
Vo
i prema slici 5.2 je:
Go
Vi + Vd = IR1
(5.2.4)
Vd + Vo = IR 2
(5.2.5)
Vi + Vd
V + Vo
= d
R1
R2
(5.2.6)

R2
V
R1
G= o =
Vi
1 R2
1 +
1+
G o
R 1
(5.2.7)
Jednaina (5.2.7) se svodi na jednainu (5.2.3) kada Go . Pojaanje

G je negativnno (zato se i naziva invertujui pojaava) i zavisi od odnosa
otpornika R1 i R2.
136
OPERACIONI POJAAVA
5.3) Za kolo neinvertujueg operacionog pojaavaa sa slike 5.3 izraunati

naponsko pojaanje G =
Vo
ako je upotrebljen:
Vi

Reenje:
a) Kako je Vd =
Vo
= 0 , a na neinvertujuem ulazu je naponu Vi, tada
Go
je i na invertujuem ulazu napon Vi. Sa slike 5.3 se vidi da je:

Vi = IR 1
(5.3.1)
Vi Vo = IR 2
(5.3.2)
Vi Vo
V
= i
R2
R1
(5.3.3)

G=
Vo
R
= 1+ 2
Vi
R1
(5.3.4)
137
OPERACIONI POJAAVA
b) Ako je pojaanje konano, tada je Vd =
Vo
i prema slici 5.3 je:
Go
Vi Vd = IR 1
(5.3.5)
Vi Vd Vo = IR 2
(5.3.6)
Vi Vd Vo (Vi Vd )
=
R1
R2
(5.3.7)

G=
Vo
1
=
R1
1
Vi
+
G o R1 + R 2
(5.3.8)
Jednaina (5.3.8) se svodi na jednainu (5.3.4) kada Go . Pojaanje

G je pozitivno (zato se i naziva neinvertujui pojaava) i zavisi od odnosa
otpornika R1 i R2.
5.4) Za kolo sa idealnim operacionim pojaavaem sa slike 5.4 izraunati
izlazni napon Vo. Ispitati sluaj kada je: R1 = R3 i R2 = R4.
138
OPERACIONI POJAAVA
Reenje:
Izlazni napon moe se nai principom superpozicije. Izlazni napon je:
Vo = Vo | Vi1 =0 + Vo | Vi 2 =0
(5.4.1)
Kako je operacioni pojaava idealan, napon u voru 1 jednak je

naponu u voru 2.
Za Vi1 = 0 napon u voru 2 je:
R4
Vi 2
(5.4.2)
R3 + R4
Pojaava sa slike 5.4 u ovom sluaju ponaa se kao neinvertujui
V2 =
operacioni pojaava sa pojaanjem:

Vo | Vi1 =0 = (1 +
R2
R
R4
)V2 = (1 + 2 )
Vi 2
R1
R1 R 3 + R 4
(5.4.3)
Za Vi2 = 0 napon u voru 2 je V2 = 0. Pojaava sa slike 5.4 u ovom

sluaju ponaa se kao invertujui operacioni pojaava sa pojaanjem:
Vo | Vi 2 =0 =
R2
Vi1
R1
(5.4.4)
Izlazni napon je:

Vo = (1 +
R2
R4
R
)
Vi 2 2 Vi1
R1 R 3 + R 4
R1
(5.4.5)
Za R1 = R3 i R2 = R4 izlazni napon je:

Vo =
R2
(Vi 2 Vi1 )
R1
(5.4.6)
5.5) Dizajnirati kolo sa idealnim operacionom pojaavaima koje e

realizovati sledeu sumu ulaznih napona: Vo = 2Vi1 Vi2. Omoguiti da se
kolo pobuuje izvorima sa velikom unutranjom otpornou Rg.
139
OPERACIONI POJAAVA
Reenje:
Na slici 5.5 je prikazana realizacija kola.
Sa slike 5.5 se vidi da je izlazni napon:

Vo =
R
R
( Vi1 ) Vi 2 = 2Vi1 Vi 2
R
R
2
(5.5.1)
5.6) Dizajnirati mitovo okidno kolo pomou idealnog operacionog

pojaavaa ako se:
a) okidanje vri na invertujuem ulazu;
b) okidanje vri na neinvertujuem ulazu;
140
OPERACIONI POJAAVA
Izlazne nivoe postaviti na VOL = 0 i VOH = 5 V sa irinom histerezisa

VH = 0.2 V i sa centrom histerezisa na VCH = 2.5 V. Na raspolaganju je
baterija od VB = 5 V.
Reenje:
mitovo okidno kolo slui za poreenje pobudnog napona sa
referentnim naponom. Svaki put kada pobudni napon dostigne referentni
mitovo okidno kolo menja stanje na izlazu.
a) Na slici 5.6.1 prikazano je mitovo okidno kolo sa idealnim
operacionim pojaavaem kod koga se vri okidanje na invertujuem ulazu.
Nivoi ulaznog napona pri kojima nastaju promene na izlazu pojaavaa

odreeni su vrednou napona VT = VU. Sa kola sa slike 5.6.1 se vidi da je:
VR VT VT VO
=
R1
R2
(5.6.1)
odnosno:
VT =
R2
R1
VR +
VO
R1 + R 2
R1 + R 2
(5.6.2)
141
OPERACIONI POJAAVA
Karakteristika prenosa kola sa slike 5.6.1 prikazana je na slici 5.6.2.

Referentni naponi VT1 i VT2 nazivaju se naponi okidanja. Zbog slinosti sa
karakteristikama magnetnih materijala, karakteristika prenosa mitovog
kola naziva se histerezisna petlja, odnosno histerezis.
Nii naponski nivo okidanja mitovog okidnog kola je:
R2
R1
VR +
VOL
R1 + R 2
R1 + R 2
VT1 =
(5.6.3)
Vii naponski nivo okidanja mitovog okidnog kola je:

VT 2 =
R2
R1
VR +
VOH
R1 + R 2
R1 + R 2
(5.6.4)
Razlika naponskih nivoa okidanja ine irinu histerezisa mitovog

okidnog kola:
VH = VT 2 VT1 =
R1
(VOH VOL )
R1 + R 2
(5.6.5)
Centar histerezisa je:

VCH =
VT1 + VT 2
R2
R1
1
=
VR +
(VOH + VOL )
2
R1 + R 2
2 R1 + R 2
(5.6.6)
Kako je VOL = 0 V i VOH = 5 V, iz jednaine (5.6.5) sledi da je:

R1
V
1
= H =
R 1 + R 2 VOH 25
odnosno
VR =
(5.6.7)
R2
= 24 . Iz jednaine (5.6.6) sledi da je:
R1
R1 + R 2
R
VCH 1 VOH = 2.5V
R2
2R 2
(5.6.8)
142
OPERACIONI POJAAVA
Ako se uzme da je R1 = 100 , tada je R2 = 2.4 k. Kako je na

raspolaganju baterija od 5 V, referentni napon moe se realizovati preko
razdelnika napona prikazanim na slici 5.6.3 (R3 = R4 = 5 k ).
b) Na slici 5.6.4 prikazano je mitovo okidno kolo kod koga se

okidanje vri okidanje na neinvertujuem ulazu, a na slici 5.6.5 njegova
histerezisna petlja.
Nivoi ulaznog napona VT = VU, pri kojima nastaju promene na izlazu

pojaavaa, odreeni su vrednou napona VR. Sa kola sa slike 5.6.4 vidi se
da je:
143
OPERACIONI POJAAVA
VT VR VR VO
=
R1
R2
(5.6.9)
odnosno:
VT =
R
R1 + R 2
VR 1 VO
R2
R2
(5.6.10)
Nii naponski nivo okidanja mitovog okidnog kola je:

R1 + R 2
R
VR 1 VOH
R2
R2
VT1 =
(5.6.11)
Vii naponski nivo okidanja mitovog okidnog kola je:

R1 + R 2
R
VR 1 VOL
R2
R2
VT 2 =
(5.6.12)
irina histerezisa mitovog okidnog kola je:

VH = VT 2 VT1 =
R1
(VOH VOL )
R2
(5.6.13)
Centar histerezisa je:

VCH =
VT1 + VT 2 R 1 + R 2
R
=
VR 1 (VOH + VOL )
2
R2
2R 2
(5.6.14)
Kako je VOL = 0V i VOH = 5V iz jednaine (5.6.13) sledi da je:

R1
V
= H = 0.04
R 2 VOH
(5.6.15)
Tada iz jednaine (5.6.14) sledi da je:

VR =
R2
R1
+
VOH = 2.5V
R 1 + R 2 2( R 1 + R 2 )
(5.6.16)
Ako se uzme da je R2 = 10 k, tada iz jednaine (5.6.15) sledi da je

R1 = 400 .
144
OPERACIONI POJAAVA
5.7) Izraunati izlazni napon Vo u kolu sa slike 5.7. Smatrati da su

upotrebljeni operacioni pojaavai idealni.
Reenje:
Struja kroz otpornik R1 je:
I=
Vi1 Vi 2
R1
(5.7.1)
Napon V1 u voru 1 je:

V1 = Vi1 + IR 2 = Vi1 +
R
R2
R
(Vi1 Vi 2 ) = Vi1 1 + 2 Vi 2 2
R1
R1
R1
(5.7.2)
Napon V2 u voru 2 je:

V2 = Vi 2 IR 2 = Vi 2
R
R2
R
(Vi1 Vi 2 ) = Vi 2 1 + 2 Vi1 2
R1
R1
R1
(5.7.3)
Izlazni napon je:

Vo =
R4
R R
(V2 V1 ) = 1 + 2 2 4 (Vi 2 Vi1 )
R3
R1 R 3
(5.7.4)
145
OPERACIONI POJAAVA
5.8) Dizajnirati logaritamski operacioni pojaava.

Reenje:
Kod
logaritamskog
operacionog
pojaavaa
izlazni
napon
proporcionalan je logaritmu ulaznog napona. Da bi se pomou operacionog

pojaavaa ostvario logaritamski pojaava, potrebno je imati elemenat koji
ima logaritamsku karakteristiku, a to su diode i bipolarni tranzistori. Na
slici 5.8.1 prikazana je realizacija logaritamskog pojaavaa pomou diode.
Pri direktnoj polarizaciji struja kroz diodu je:

I D = IS ( e
VD
nVT
1)
(5.8.1)
Ako je inverzna struja zasienja IS mnogo manja od direktne struje ID,

jednaina 5.8.1 postaje:
I D = IS e
VD
nVT
(5.8.2)
Pad napona na diodi VD, kada protie struja ID, je na osnovu jednaine
5.8.2 je:
146
OPERACIONI POJAAVA
VD = nVT [(ln(I D ) ln(I S )]

Struja kroz diodu ID jednaka je struji I =
(5.8.3)
Vi
, a izlazni napon jednak je
R
negativnoj vrednosti pada napona na diodi.

Vo = nVT [(ln(I D ) ln(I S )] = K1 ln(Vi ) + K 2
(5.8.4)
gde su: K1 = nVT i K 2 = nVT ln(I S ) + nVT ln(R ) . Iz jednaine 5.8.4 se

vidi da je napon na izlazu logaritamska funkcija napona na ulazu i zavisi od
nVT i IS. Faktor n koji zavisi od struje diode moe se eliminisati upotrebom
tranzistora umesto diode.
Na slici 5.8.2 prikazana je realizacija logaritamskog pojaavaa pomou
tranzistora.
Struja kolektora data je jednainim:

IC = ISe
VBE
VT
(5.8.5)
Izlazni napon je:

Vo = VBE = VT [(ln(I C ) ln(I S )]
(5.8.6)
147
OPERACIONI POJAAVA
Struja kolektora IC jednaka je struji I =
Vi
. Izlazni napon je:
R
Vo = VT ln(Vi ) + VT [ln(I S ) + ln(R )] = K 3 ln(Vi ) + K 4
(5.8.7)
gde su: K3 = VT i K 4 = VT [ln(IS ) + ln(R )] .

Nedostatak logaritamskih pojaavaa sa slika 5.8.1 i 5.8.2 je u tome to
izlazni napon zavisi od temperature ambijenta, jer su VT i IS temperaturno
zavisni.
5.9) U kolo sa slike 5.9 odrediti struju I kroz otpornik R. Smatrati da je
operacioni pojaava idealan.
Reenje:
Kako je upotrebljeni operacioni pojaava idealni, napon V1 u voru 1
jednak je naponu V2 u voru 2. Sa slike 5.9 se vidi da je:
148
OPERACIONI POJAAVA
Vi V1 V1 V1 Vo
=
+
R3
R
R4
(5.9.1)
Vo
V
= 1
R1 + R 2 R1
(5.9.2)
Eliminacijom napona Vo iz jednaina (5.9.1) i (5.9.2) dobija se:
Vi =
V1
R
R 2R 3
1
R 3 R
R 1R 4
(5.9.3)
Struja kroz otpornik R je :

I=
V1
Vi
=
R
R 2R 3
1
R 3 R
R 1R 4
(5.9.4)
149
DIGITALNA ELEKTRONIKA
6. DIGITALNA ELEKTRONIKA
Digitalna elektronika zasnovana je na dejstvu diskretnih signala na

logika kola. Logika kola predstavljaju elektronske sisteme koja su u
stanju da ostvare odreene logike operacije u skladu sa zakonima Bulove
algebre (algebra logike). Signali logikih kola menjaju se izmeu dva
logika nivoa, odnosno stanja. Donji logiki nivo oznaava se sa 0, a gornji
logiki nivo sa 1. Simboli 0 i 1 za logike nivoe koriste se za pisanje
brojeva u binarnom sistemu. Proizvoljan broj X u binarnom sistemu se
moe predstaviti u obliku:
X=
n 1
ci 2i
i= m
gde su: c cifra binarnog brojnog sistema (0 ili 1), 2 osnova binarnog
brojnog sistema, a i poloaj cifre u nizu koji predstavlja dati broj.
Logika kola mogu biti kombinaciona i sekvencijalna. Kod
kombinacionih kola stanje na izlazu logikog kola zavisi samo od trenutne
vrednosti stanja na ulazu, dok kod sekvencijalnih kola stanje na izlazu
zavise ne samo od trenutnog stanja na ulazu, ve i od prethodnog stanja u
kome se kolo nalazilo.
150
OSNOVNE LOGIKE OPERACIJE
operacija ILI (sabiranje, disjunkcija)
Slika 1: (a) ILI kolo, (b) funkcionalna tabela
operacija I (mnoenje, konjunkcija)
Slika 2: (a) I kolo, (b) funkcionalna tabela
operacija NE
Slika 3: (a) NE kolo, (b) funkcionalna tabela

151
operacija NILI
Slika 4: (a) NILI kolo, (b) funkcionalna tabela
operacija NI
Slika 5: (a) NI kolo, (b) funkcionalna tabela

SPECIJALNE LOGIKE OPERACIJE
operacije inhibicije
Slika 6: (a) inhibiciono kolo, (b) funkcionalna tabela

152
operacija implikacije
Slika 7: (a) implikaciono kolo, (b) funkcionalna tabela
operacija EX-ILI
Slika 8: (a) EX-ILI kolo, (b) funkcionalna tabela
operacija EX-NILI
Slika 9: (a) EX-NILI kolo, (b) funkcionalna tabela

153
POSTULATI BULOVE ALGEBRE

Pravila za logike operacije:
1) sa konstantnim vrednostima
A+0 = A
A +1 = 1
A0 = 0
A 1 = A
2) sa ponovljenim vrednostima
A+A = A
AA = A
3) sa komplementarnim vrednostima
A+A =1
AA = 0
sa dvostruko negiranim vrednostima

A=A
ZAKONI BULOVE ALGEBRE
1) zakon komutacije
A+B = B+A
AB = BA
zakon asocijacije
A + (B + C) = (A + B) + C
A(BC) = (AB)C
154
3) zakon distribucije
A(B + C) = AB + AC
A + BC = (A + B)(A + C)
4) zakon apsorcije
A + AB = A
A + AB = A + B
5) De Morganovi zakoni
A+B=AB
AB = A + B
155
6.1) Dokazati identitete:

(A + B)(A + C) = AB + AC
BC + ABD + A C = BC + A C
Reenje:
(A + B)(A + C) = AA + AB + AC + BC =
= AB(C + C) + AC(B + B) + BC(A + A) =
= ABC + ABC + ABC + A BC + ABC + ABC =
(6.1.1)
= AB(C + C) + AC(B + B) = AB + AC
BC + ABD + AC = BC + ABD(C + C ) + AC =
= BC + BCAD + AC BD + AC =
(6.1.2)
= BC(1 + AD) + AC (1 + BD) = BC + AC
6.2) Napisati funkciju F = AB + AB C + BD u vidu zbira potpunih

proizvoda.
Reenje:
F = AB + AB C + BD =
= AB(C + C )(D + D ) + AB C (D + D ) + (A + A )B(C + C ) D =
= ABCD + ABCD + ABC D + ABC D + AB C D +
+ AB C D + ABCD + ABC D + ABCD + ABC D =
(6.2.1)
= ABCD + ABCD + ABC D + ABC D +

+ AB C D + AB C D + ABCD + ABC D
Funkcija F se moe napisati i u binarnom obliku:
F = (1111,1110,1101,1100,1001,1000,0110,0100)
(6.2.2)
156
odnosno, u decimalnom obliku:

F = (4,6,8,9,12,13,14,15)
(6.2.3)
6.3) Napisati funkciju F = ( B + C)(A + C + D) u vidu proizvoda potpunih

zbirova.
Reenje:
Funkcija F je:
F = ( B + C)(A + C + D) = (AA + B + C + DD )(A + BB + C + D)
Koristei zakon distribucije
[A + BC = (A + B)(A + C)]
(6.3.1)
funkcija F
postaje:
F = ( A + B + C + DD ) ( A + B + C + DD )
( A + B + C + D)(A + B + C + D) =
= (A + B + C + D)(A + B + C + D )(A + B + C + D)
( A + B + C + D )(A + B + C + D)(A + B + C + D) =
(6.3.2)
= (A + B + C + D)(A + B + C + D )(A + B + C + D)
( A + B + C + D )(A + B + C + D)
Funkcija F se moe napisati i u binarnom obliku:
F = (0100,0101,1100,1101,1000)
(6.3.3)
odnosno, u decimalnom obliku:

F = (4,5,8,12,13)
(6.3.4)
6.4) Uprostiti funkciju od pet promenjivih:

F(A, B, C, D, E ) = (1,5,8,9,15,16,18,21,23,24,26,28,29,30,31)
koristei Karnoove tablice.
157
Reenje:
Funkcija F data je u tablici 6.4.
A
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
B
0
0
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
C
0
1
0
0
1
0
0
1
1
0
0
1
1
1
1
D
0
0
0
0
1
0
1
0
1
0
1
0
0
1
1
E
1
1
0
1
1
0
0
1
1
0
0
0
1
0
1
F
1
5
8
9
15
16
18
21
23
24
26
28
29
30
31
Tablica 6.4
Na slici 6.4 prikazane su Karnoove tablice za etiri promenjive B, C, D,
i E. Svakoj tablici dodata je vrednost za promenjivu A.
158
Uproavanje funkcije pomou Karnoovih tablica sastoji se u tome da

se za svaku zajedniku povrinu ispisuju samo promenjive koje imaju iste
vrednosti u svim poljima u okviru te povrine. Broj polja u okviru povrine
moe biti 2n (n=1,2,3). Za Karnoove tablice sa slike 6.4 vai:
Za A=0 : FA = B DE + BC D + BCDE
Za A=1 : FA = BC + CE + C E
Funkcija F posle uproavanja postaje:
F = AFA + AFA = A B DE + ABC D + ABCDE + ABC + ACE + AC E
6.5) Uprostiti logiku mreu sa slike 6.5.
Reenje:
Sa slike 6.5 se vidi da je izlazna funkcija F:
159
F = A + B + C + ABD + (A + C)(B + D) + ABCD =

= A B C + ABD + AB + AD + BC + CD + ACD + BCD
(6.5.1)
Ako se funkcija F napie u vidu zbira potpunih proizvoda, jednaina

(6.5.1) postaje:
F = A B C D + A B CD + A BCD + ABC D + ABCD + ABCD +
+ ABCD + + A B CD + A BCD + ABC D + ABCD + ABCD + ABCD
(6.5.2)
Minimiziranjem funkcije F pomou Karnoove tablice sa slike 6.5.1

jednaina (6.5.2) postaje:
F = AC+B+D
(6.5.3)
Realizacija funkcije F prikazana je na slici 6.5.2.
160
6.6) Dizajnirati logiku mreu od etiri promenjive A, B, C i D koja e na

izlazu dati jedinicu ako je A = 1 i ako su jedna ili dve od preostale tri ulazne
promenjive jednake jedinici.
Reenje:
U tablici 6.6 prikazane su vrednosti koje treba da zadovoljava izlazna
funkcija F.
A
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
B
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
C
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
D
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
F
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
0
Tablica 6.6
Iz tablice 6.6 se vidi da je izlazna funkcija F:
F = A B CD + A BCD + A BCD + ABCD + ABCD + ABCD =
= A BD(C + C) + ABC(D + D) + ACD(B + B) =
(6.6.1)
= A BD + ABC + ACD
161
Realizacija funkcije data je na slici 6.6.
6.7) Dizajnirati logiku mreu koja e realizovati funkciju F = A B D + A C

NI kolima.
Reenje:
Primenom De Morganovih zakona funkcija F postaje:
F = AB D + A C = AB D + A C = AB D A C
(6.7.1)
Realizacija funkcije F NI kolima prikazana je na slici 6.7.
162
6.8) Dizajnirati logiku mreu koja e realizovati EX - ILI kolo NILI

kolima.
Reenje:
Primenom De Morganovih zakona dobija se:
F = A B = A B + AB = A B + AB = (A + B)(A + B) = A + B + A + B
Realizacija EX - ILI kola NILI kolima prikazana je na slici 6.8.
6.9) Dizajnirati multipleksor sa 8 ulaza, a zatim pomou njega realizovati

funkciju F(A, B, C, D) = (0,2,4,5,9,12,13,15) . Za selekcione ulaze uzeti
promenjive A, B i C.
Reenje:
Multipleksor je kombinaciona mrea koja obavlja ulogu elektronskog
prekidaa sa vie ulaza i jednim izlazom. Na slici 6.9.1 prikazana je
funkcionalna ema, a na slici 6.9.2 simbol multipleksora.
163
U svakom trenutku ostvaruje se veza izmeu izlaza i samo jednog

odabranog ulaza, ukoliko je aktiviran prekida E (dozvola). Ulaz, preko
kojih se dovode podaci koje treba preneti na izlaz, nazivaju se informacioni
ulazi ili kanali. Selekcija kanala se vri tako to se svakom kanalnom ulazu
pridruuje odreeni kodni slog kao adresa. Logika funkcija multipleksora
moe se napisati u obliku:
F=
n 1
I i SEL i E
(6.9.1)
i =0
Kao integrisane komponente multipleksori se izrauju sa dva, etiri,

osam ili esnaest ulaza. Multipleksor sa osam ulaza ima tri selekciona ulaza
S0, S1 i S2. Tada je izlazni signal F dat jednainom:
F = (I 0 S 2 S1 S0 + I1 S 2 S1S0 + + I 7 S 2 S1S 0 ) E
(6.9.2)
Realizacija multipleksora sa osam ulaza prikazana je na slici 6.9.3.

Funkcija F je data jednainom:
F = A B C D + A BCD + ABC D + ABCD +
+ A B CD + ABC D + ABCD + ABCD
(6.9.3)
164
Poto su selekcioni ulazi A, B i C, jednaina (6.9.3) moe se napisati u

obliku:
F = A B C D + A BC D + ABC (D + D) + ABC DD +
+ A B C D + A BC DD + ABC (D + D) + ABC D
(6.9.4)
Pojedini lanovi ne postoje u jednaini (6.9.3), ali su dodati u jednainu

(6.9.4) sa nultom vrednou da bi se kompletirao skup adresnih
kombinacija. Iz jednaine (6.9.4) sledi da su informacioni ulazi za trobitnu
adresu ABC:
I0 = D , I1 = D ,
I 2 = D + D = 1 , I3 = D D = 0 ,
I 4 = D , I5 = D D = 0 ,
I 6 = D + D = 1 , I7 = D
Realizacija funkcije F pomou multipleksora MX 8 / 1 prikazana je na

slici 6.9.4.
165
6.10) Komisija od pet lanova glasa o izboru kandidata pritiskom na taster

u sluaju pozitivnog glasa. Prima se kandidat sa veim brojem glasova.
Odrediti funkciju mree koja pali kontrolnu lampu u sluaju izbora
kandidata i realizovati je preko multipleksora MX 16/1.
Reenje:
Binarne promenjive A, B, C, D i E predstavljaju glasove lanova
komisije, a promenjiva F odreuje izbor glasanja prema tablici 6.10.1. Iz
tablice 6.10.1 se vidi da je funkcija F:
F = A BCDE + ABCDE + ABCDE + ABCDE + ABCDE +
+ A B CDE + A BCDE + A BCD E + A BCDE + ABC DE +
(6.10.1)
+ ABCDE + ABCDE + ABCD E + ABCDE + ABCDE + ABCDE

odnosno:
F(A, B, C, D, E) = (7,11,13,14,15,19,21,22,23,25,26,27,28,29,30,31)
Neka su selekcione ulazne promenjive A,B,C,D. Realizacija funkcije F
je data u tablici 6.10.2 i prikazana na slici 6.10.1.
166
A
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
B
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
C
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
D
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
E
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
F
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
0
1
1
1
A
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
B
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
C
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
D
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
E
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
F
0
0
0
1
0
1
1
1
0
1
1
1
1
1
1
1
Tablica 6.10.1
167
6.11) Objasniti funkciju kola sa slika 6.11.1 i 6.11.2.
Reenje:
Kolo sa slike 6.11.1 predstavlja polusabira koji se koristi da sabiranje
dva bita A i B iste pozicione vrednosti. Na izlazu S = A B pojavljuje se
zbir brojeva A i B, dok se na izlaz P = AB prenosi bit vee teine, ukoliko
je suma sabiraka jednaka ili vea od osnove brojnog sistema.
A
0
0
1
1
B
0
1
0
1
P
0
0
0
1
S
0
1
1
0
Tablica 6.11.1. Funkcionalna tablica polusabiraa

Kako polusabira moe da sabira samo bitove iste pozicione vrednosti,
za sabiranje viebitnih brojeva koristi se potpuni sabira koji je prikazan na
slici 6.11.2. Na ulaze A i B dovode se bitovi iste pozicione vrednosti u
datim sabircima, a na ulaz C dolazi prenos koji nastaje pri sabiranju
susednog para biti nie vrednosti. Na izlaz S = A B C pojavljuje se
168
zbir brojeva A, B i C, dok se na izlaz P = (A B)C + AB prenosi bit vee

teine.
A
0
0
0
0
1
1
1
1
B
0
0
1
1
0
0
1
1
C
0
1
0
1
0
1
0
1
P
0
0
0
1
0
1
1
1
S
0
1
1
0
1
0
0
1
Tablica 6.11.2. Funkcionalna tablica potpunog sabiraa

6.12) Dizajnirati potpuni sabira NI kolima.
Reenje:
Iz funkcionalne tablice potpunog sabiraa 6.11.2 dobija se:
S = A BC + ABC + A B C + ABC = C(AB + A B) + C(A B + AB) =
= CD + CD
(6.12.1)
gde su:
D = AB + A B i D = A B + AB
Tada je:
D = AB + A B = AB + A B + A A + BB = A(A + B) + B(A + B) =
(6.12.2)
= A AB + BAB = A AB + BAB = A AB BAB

S = CD + CD = CD + CD + CC + DD = C(C + D) + D(C + D) =
(6.12.3)
= CCD + DCD = CCD + DCD = CCD DCD

169
Iz funkcionalne tabele potpunog sabiraa dobija se:

P = ABC + A BC + ABC + ABC = C(AB + A B) + AB =
(6.12.4)
= AB + CD = AB CD
Na slici 6.12 prikazana je realizacija potpunog sabiraa NI kolima.
6.13) Dizajnirati koder 8 / 3 NI kolima.

Reenje:
Postupak prevoenja decimalnog brojnog sistema u binarni brojni
sistem naziva se kodiranje. Kombinaciono kolo koje vri kodiranje naziva
se koder (enkoder). Koder 8 / 3 je kolo sa 8 ulaza i 3 izlaza koji prevodi
cifre od 0 do 7 decimalnog sistema u tri bita binarnog sistema.
No
0
1
2
3
4
5
6
7
Y1
0
1
0
0
0
0
0
0
Y2
0
0
1
0
0
0
0
0
Y3
0
0
0
1
0
0
0
0
Y4
0
0
0
0
1
0
0
0
Y5
0
0
0
0
0
1
0
0
Y6
0
0
0
0
0
0
1
0
Y7
0
0
0
0
0
0
0
1
X2
0
0
0
0
1
1
1
1
X1
0
0
1
1
0
0
1
1
X0
0
1
0
1
0
1
0
1
Tablica 6.13
170
Iz tablice istinitosti 6.13 kodera 8 / 3 se vidi da je:

X 0 = 1 ako je Y1 = 1 ili Y3 = 1 ili Y5 = 1 ili Y7 = 1
X1 = 1 ako je Y2 = 1 ili Y3 = 1 ili Y6 = 1 ili Y7 = 1
X 2 = 1 ako je Y4 = 1 ili Y5 = 1 ili Y6 = 1 ili Y7 = 1
odnosno:
X 0 = Y1 + Y3 + Y5 + Y7 = Y1 Y3 Y5 Y7
(6.13.1)
X1 = Y2 + Y3 + Y6 + Y7 = Y2 Y3 Y6 Y7
(6.13.2)
X 2 = Y4 + Y5 + Y6 + Y7 = Y4 Y5 Y6 Y7
(6.13.3)
Realizacija kodera 8 / 3 prikazana je na slici 6.13.
6.14) Dizajnirati dekoder BCD 8421 / DC .

Reenje:
Postupak prevoenja binarnog brojnog sistema u decimalni brojni
sistem naziva se dekodiranje. Kombinaciono kolo koje vri dekodiranje
171
naziva se dekoder. Dekoder BCD 8421 / DC, odnosno dekoder 4 / 10, je

kolo sa 4 ulaza i 10 izlaza kojim se prevode etiri bita binarnog sistema u
cifre od 0 do 9 decimalnog brojnog sistema. U svakom trenutku moe da se
koristi signal samo sa jednog od 10 izlaza. BCD kodovi sadre binarno
kodovane decimalne cifre. Kod BCD kodova decimalni brojevi se
predstavljaju binarnim tako da pojedinano svaku cifru decimalnog broja
zamenjuje odreena grupa binarnih cifara. Binarne cifre u ovim grupama
rasporeene su prema nekom odreenom kodu koji obino ima teinski
karakter. Kod BCD 8421 podudara se sa prirodnim binarnim brojevima.
Iz tablice istinitosti 6.14 dekodera 4 / 10 se vidi da je:
No
X3 X2 X1 X0
Y0
Y1
Y2
Y3
Y4
Y5
Y6
Y7
Y8
Y9
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
Tablica 6.14
Y0 = X 3 X 2 X1 X 0
Y1 = X 3 X 2 X1X 0
Y2 = X 3 X 2 X1 X 0
Y3 = X 3 X 2 X1X 0
Y4 = X 3 X 2 X1 X 0
Y5 = X 3X 2 X1X 0
172
Y6 = X 3X 2 X1 X 0
Y7 = X 3X 2 X1X 0
Y8 = X 3 X 2 X1 X 0
Y9 = X 3 X 2 X1X 0
Realizacija dekodera BDC 8421 / DC prikazana je na slici 6.14.
6.15) Dizajnirati konvertor koda BCD 8421 u kod BCD 2421.

Reenje:
Konvertor koda je kombinaciono kolo koje predstavlja spregu dekodera
i kodera koji se koristi za konverziju jednog koda u drugi. Pri konverziji
informacije iz jednog binarnog koda se dekoduju u decimalni, a zatim se
173
vri kodovanje u drugi binarni kod. Podaci za proraun konverzije koda

BCD 8421 u kod BCD 2421 dati su u tablici 6.15.
Dec.Br
No
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
X3
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
BCD 8421
X2 X1
0
0
0
0
0
1
0
1
1
0
1
0
1
1
1
1
0
0
0
0
X0
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
Y3
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
BCD 2421
Y2 Y1
0
0
0
0
0
1
0
1
1
0
0
1
1
0
1
0
1
1
1
1
Y0
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
Tablica 6.15
Iz tablice 6.15 se vidi je:
Y0 (X3 , X 2 , X1, X 0 ) = (1,3,5,7,9) = X 0
Y1 (X 3 , X 2 , X1, X 0 ) = (2,3,5,8,9) = X 3 + X 2 X1 + X 2 X1X 0

Y2 (X 3 , X 2 , X1, X 0 ) = (4,6,7,8,9) = X3 + X 2X1 + X 2 X1 X 0
Y3 (X 3 , X 2 , X1, X 0 ) = (5,6,7,8,9) = X 3 + X 2 X1 + X 2 X 0
Kako konvertora koda BCD 8421 u kod BCD 2421 ne obuhvata binarne
kombinacije od 10 do 15, one su iskoriene za minimizaciju izlaznih
funkcija konvertora koda. Realizacija konvertor koda BCD 8421 u kod
BCD 2421 data je na slici 6.15
174
6.16) Realizovati konvertor koda BCD u kod 7 segmenta. Za realizaciju

konvertora koristiti dekoder 4 / 10.
Reenje:
Kod 7 segmenta koristi se za aktiviranje indikatora prikazanog na slici
6.16.1 koji se koristi za ispisivanje simbola cifara dekadnog sistema.
175
Formiranje pojedinih simbola ostvaruje se paljenjem odgovarajuih

svetlosnih segmenata prema tablici 6.16.
No
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
X3
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
X2
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
X1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
X0
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
Y1
1
0
1
1
0
1
1
1
1
1
Y2
1
1
1
1
1
0
0
1
1
1
Y3
1
1
0
1
1
1
1
1
1
1
Y4
1
0
1
1
0
1
1
0
1
1
Y5
1
0
1
0
0
0
1
0
1
0
Y6
1
0
0
0
1
1
1
0
1
1
Y7
0
0
1
1
1
1
1
0
1
1
Tablica 6.16
Realizacija konvertora koda BCD u kod 7 segmenta prikazana je na
slici 6.16.2.
176
6.17) Dizajnirati mreu za generisanje bita parnosti za signal od 4 bita.

Reenje:
Kod kodovanja podataka esto se javlja potreba za kontrolom
ispravnosti kodovanja. To je najlake izvesti kontrolom parnosti jedinice u
kodnim slogovima. U tablici 6.17 date su vrednosti koje zadovoljava bit
parnosti.
X3
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
X2
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
X1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
X0
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
Y
0
1
1
0
1
0
0
1
1
0
0
1
0
1
1
0
Tablica 6.17
Iz tablice 6.17 sledi da jednaina bita parnosti za signal od etiri bita:
Y = X 3 X 2 X1X 0 + X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1X 0 +
+ X 3 X 2 X1 X 0 + X 3 X 2 X1X 0 + X 3 X 2 X1X 0 + X 3 X 2 X1 X 0
(6.17.1)
Posle sreivanja jednaina (6.17.1) postaje:

177
Y = X 3 X 2 ( X1X 0 + X1 X 0 ) + X 3 X 2 ( X1 X 0 + X1X 0 ) +
+ X 3 X 2 ( X1 X 0 + X1X 0 ) + X 3 X 2 ( X1X 0 + X1 X 0 ) =
= (X 3 X 2 + X 3 X 2 )(X1 X 0 ) + (X 3 X 2 + X 3 X 2 )(X1 X 0 ) =
(6.17.1)
= (X 3 X 2 )(X1 X 0 ) + (X 3 X 2 )(X1 X 0 ) =
= ( X 3 X 2 ) ( X1 X 0 )
Realizacija mree za generisanje bita parnosti za
signal od 4 bita
prikazana je na slici 6.17.
6.18) Dizajnirati trobitni broja koristei T flip flopove koji:

a) broji unapred
b) broji unazad
Reenje:
Na slici 6.18.1 prikazan simbol T flip flopa i njegova tablica istinitosti.
178
a) U tablici 6.18.1 opisan je trobitni broja koji broji unapred. Iz tablice

6.18.1 se vidi da se Q0 menja na svaki impuls, to je mogue samo pri
T0 = 1. Q1 menja stanje samo ako je Q0 = 1, odnosno tada je T1 = Q0. Q2
menja stanje samo ako je Q0 = Q1 = 1, odnosno tada je T2 = Q0Q1.
stanje zateeno stanje
No
Q2
Q1
Q0
0
0
0
0
1
0
0
1
2
0
1
0
3
0
1
1
4
1
0
0
5
1
0
1
6
1
1
0
7
1
1
1
8
0
0
0
...
...
...
...
sledee stanje
Q2
Q1
Q0
0
0
1
0
1
0
0
1
1
1
0
0
1
0
1
1
1
0
1
1
1
0
0
0
0
0
1
...
...
...
Tablica 6.18.1
Realizacija trobitnog brojaa koji broji unapred prikazana je na
slici 6.18.2.
179
b) U tablici 6.18.2 opisan je trobitni broja koji broji unazad.

stanje zateeno stanje
No
Q2
Q1
Q0
0
0
0
0
1
1
1
1
2
1
1
0
3
1
0
1
4
1
0
0
5
0
1
1
6
0
1
0
7
0
0
1
8
0
0
0
...
...
...
...
sledee stanje
Q2
Q1
Q0
1
1
1
1
1
0
1
0
1
1
0
0
0
1
1
0
1
0
0
0
1
0
0
0
1
1
1
...
...
...
Tablica 6.18.2
Iz tablice 6.18.2 se vidi da se Q0 menja na svaki impuls, to je mogue
samo pri T0 = 1. Q1 menja stanje samo ako je Q0 = 0, odnosno tada je
T1 = Q 0 . Q2 menja stanje samo ako je Q0 = Q1 = 0, odnosno tada
je T2 = Q 0 Q1 . Realizacija trobitnog brojaa koji broji unazad prikazana je

na slici 6.18.3.
180
6.19) Dizajnirati paralelni broja koristei JK flip flopove sa sledeim

redosledom stanja: 110, 001, 010, 000, 111, 101, 110.
Reenje:
Na slici 6.19.1 prikazan simbol JK
flip flopa i njegova tablica
istinitosti.
Na osnovu tablice istinitosti JK flip flopa, u tablici 6.19 dati su uslovi

prelaska.
stanje
zateeno stanje
sledee stanje
uslovi prelaska
No
1
Q2
1
Q1
1
Q0
0
Q2
0
Q1
0
Q0
1
J2K2
11
J1K1
11
J0K0
11
00
11
11
00
11
00
11
11
11
00
11
00
00
11
11
11
11
11
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
Tablica 6.19
181
Iz tablice 6.19 vidi se da je:

J 0 = K 0 , J1 = K1 = 1 , J 2 = K 2
J 0 = Q 2 Q1Q 0 + Q 2 Q1 Q 0 + Q 2 Q1 Q 0 + Q 2 Q1Q 0 = Q1Q 0 + (Q 2
J 2 = Q 2 Q1 Q 0 + Q 2 Q1 Q 0 = (Q 2
Q1 )Q0
Q1 )Q0
Realizacija brojaa prikazana je na slici 6.19.2.
182
LITERATURA
7. LITERATURA
1. B. irilov: UVOD U ANALIZU ELEKTRONSKIH KOLA,

Graevinska knjiga, Beograd, 1981.
2. B.
irilov:
ZBIRKA
ZADATAKA
UVOD
ANALIZU
ELEKTRONSKIH KOLA, Graevinska knjiga, Beograd, 1981.

3. B. irilov: ELEKTRONIKA EKSPERIMENTALNE VEBE,
PMF Beograd, 1981.
4. M. Mili: ZADACI IZ TEORIJE ELEKTRINIH KOLA, Nauna
knjiga, Beograd 1983.
5. A. Cohen: LINEAR CIRCUITS AND SISTEMS, Regents
Publishing Company, New York, 1965.
6. P. Horowitz, W. Hill: THE ART OF ELECTRONICS, Cambridge
University Press, New York, 1989.
7. T. C. Hayes, P. Horowitz, STUDENT MANUEL FOR THE ART
OF ELECTRONICS, Cambridge University Press,
New York,
1989.
8. J.
Ryder,
C.
Thompson:
ELETRONIC
CIRCUITS
AND
SYSTEMS, Prentice Hall, New Jersey, 1976.
183
LITERATURA
9. M. Hribek, D. Vasiljevi, B. Drakuli: ELEKTRONIKA I

PROBLEMI I REENJA, Nauna knjiga, Beograd, 1989.
10. S. Tei: ELEKTRONIKA IMPULSNA I DIGITALNA, Nauka,
Beograd 1992.
11. S. Tei, D. Vasiljevi: ZBIRKA ZADATAKA IZ DIGITALNE
ELEKTRONIKE, Nauna knjiga, Beograd, 1992.
184

Zbirka Zadataka Iz Elektronike Stevan Stojadinac

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zbirka Zadataka Iz Elektronike Stevan Stojadinac

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET U BEOGRADU

transformacije, Tranzistori, Diferencijalni pojaava, Operacioni pojaava

1. METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA....................................1

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

1. METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Elektrino kolo je sistem koji se sastoji od aktivnih elektronskih

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Idealni strujni izvor opisuje se strujom iji intenzitet i talasni oblik ne

Realni naponski i strujni izvori razlikuju se od idealnih poto kod njih

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

PASIVNI ELEKTRONSKI ELEMENTI

Izmeu napona na ovim elementima i struja koje kroz njih protiu

Na slici 5 je prikazano sloeno elektrino kolo. Blokovi sa brojevima od

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

1) Kirhofov zakon o strujama: Algerbarski zbir struja u bilo kom voru

Primenom Kirhofovog zakona o strujama na vor A kola sa slike 5

Primenom Kirhofovog zakona o naponima na konturu ABCA kola sa

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

konturnim strujama II, III i IIII respektivno. Primenom Kirhofovog zakona o

Posle sreivanja ove jednaine postaju:

R1I I R 5I II + (R1 + R 3 + R 5 )I III = V5

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

R I, I I I + R I, III II + R I, IIII III = VI

R III, I I I + R III, III II + R III, IIII III = VIII

R II,I R II,II R II,III . I II = VII

ili krae [R ] [I] = [V ] , gde su:

[R ] = R II,I R II,II R II,III , [I] =

III,I R III,II R III,III

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Matrica [R ] je matrica sistema. Ova matrica je simetrina u odnosu na

Sa slike 1.1.2 se vidi da su:

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Struja kroz granu BC: I 3 = I III = 0.02 A

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Posle sreivanja ove jednaine postaju:

G III, I VI + G III, IIVII + G III, IIIVIII = I III

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Provodnost Gij za i = j (i,j = I,II,III) predstavlja sopstvenu provodnost

predstavlja sumu struja svih strujnih izvora

vezanih za odgovarajui vor .

ili krae [G ] [V ] = [I] , gde su:

[G ] = G II,I G II,II G II,III , [V] =

III, I G III, II G III, III

Matrica [G ] je matrica sistema. Ova matrica je simetrina u odnosu na

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Sa slike 1.2.2 se vidi da su:

Struja kroz granu II-IV: I II =

Struja kroz granu III-IV: I III =

Struja kroz granu II-III: I II,III =

1.3) Izraunati struje kroz otpornike R2 i R5 u kolu sa slike 1.3:

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Poznato je: V1 = 12 V, V2 = 16 V, I3 = 0.2 A, R1 = 100 , R2 = 200 ,

gde je: V3 = R 6 I 3 = 20 V . Primenom metode konturnih struja dobija se:

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Reavanjem sistema jednaina (1.3.1) dobija se da su konturne struje:

Struje kroz otpornike R2 i R5 su:

b) Ako se naponski izvori zamene ekvivalentnim strujnim izvorima

vorova dobija se:

METODI TEORIJE ELEKTRINIH KOLA

Reavanjem sistema jednaina (1.3.2) dobija se da su naponi vorova:

Struje kroz otpornike R2 i R5 su: