1.

.
. (
). ( ,
). . .
( ). (S, v, a)
(, , ).
2.
.
(I, II III ). .
. . . .
. (, ).
.
( ). . . .
. . ,
.
3.

( ). (
). (
). ( ). .
( ). .
. . .
( , ). .
. . . . ,
. . . .
. . .
.
4.

. . -
. ( ,
, ). . .
( ). .
. . .
( ).
.
5.
,
. .
. , .
. . .
. . .
( ). .
. . . .
. . .
6.

(- , ,
). . . . (I
II ). . .
. . .
. .

:
1. .. , . . : , .
, 1989.
2. . . , . . : , . ,
1983.
3. . . , . . : , . , 1976.
4. . , . . : ( I, II ) I II
, . , 1982.
5. . , . : , , .
, 1988.
6. . , . :
, . , , 1987.
7. . , . , . :
, . : , , 2000.
(
).

1. KINEMATIKA TRANSLATORNOG I ROTACIONOG KRETANJA MATERIJALNE

TA^KE (TELA)
Kinematika izu~ava razli~ia mehani~ka kretanja tela bez razmatranja uzroka koji izaziva to kretanje.
Razlikuju se dva oblika kinematskog kretanja: translatorno i rotaciono. Osnovne kinemati~ke
veli~ine kretanja su: put (s), brzina (v) i ubrzanje (a) - translatorno kretanje; ugaoni pomeraj (),
ugaona brzina () i ugaono ubrzanje () - rotaciono kretanje

Kinematika translatornog kretanja

Kretanje tela po pravoj liniji sa konstantnom brzinom (v = const) naziva se ravnomerno
s
s = v t .
(uniformno) pravolinijsko kretanje. Brzina kretanja je v = , a pre|eni put
t
Ako se telo kre}e tako da na razli~itim delovima pravolinijskog puta ima razli~ite srednje brzine, to
je ukupna srednja brzina na celom putu
s s + s + K + sn
vsr = = 1 2
.
t t1 + t 2 + K + t n
Kretanje tela kod koga je ubrzanje konstantno (a = const) naziva se ravnomerno promenljivo. Kod
v v2 v1
takvog kretanja srednje ubrzanje asr je asr =
=
, gde je v - promena brzine a t t t 2 t1
vremenski interval.
Srednja brzina je srednja aritmeti~ka vrednost po~etne vo i krajnje brzine v
v +v
vsr = 0
.
2
U zavisnosti od znaka ubrzanja, ravnomerno promenljivo kretanje mo`e biti: ubrzano (a > 0) i
usporeno (a < 0), a u odnosu na po~etne uslove mo`e biti: kretanje bez po~etne brzine (vo = 0) i
kretanje sa po~etnom brzinom (vo > 0).
Za kretanje bez po~etne brzine (vo = 0), brzina i pre|eni put dati su slede}im relacijama:
v0 + v v at
at 2
vsr =
s = vsr t =
v = at ;
= =
;
;
v 2 = 2as .
2
2 2
2
Za kretanje sa po~etnom brzinom (vo > 0) je:
at 2
2
s = v0t
v = v0 + at ;
;
v 2 = v0 2as ;
2
gde se znak (+) odnosi na ubrzano a znak (-) na usporeno kretanje.
Specijalan slu~aj ravnomerno promenljivog pravolinijskog kretanja koje se vr{i sa konstantnim
ubrzanjem g = 9,81 m/s2 (ubrzanje Zemljine te`e) je slobodno padanje (hitac nani`e). Kod takvog
kretanja va`e slede}e relacije:

za vo = 0

za vo > 0

v = gt

v = v0 + gt

gt 2
s=h=
2

gt 2
h = v0t +
2

v 2 = 2 gh

v 2 = v0 + 2ah

Za hitac navi{e (vertikalan hitac) (usporenog kretanje) je:

gt 2
2
v = v0 gt ; h = v0t
;
v 2 = v0 2ah .
2

Kinematika rotacionog kretanja

Ako se materijalna ta~ka (telo) kre}e po krugu, to u svakoj ta~ki kru`ne putanje linearna brzina v je
u pravcu tangente, a ubrzanje ac u pravcu radijusa R i naziva se radijalno ili centripetalno ubrzanje.
U tom slu~aju je
l 2R
v2
v= =
; ac =
,
t
T
R
gde je l - obim kruga, R - polupre~nik kruga a T - period rotacije.
Jedna~ine koje opisuju rotaciono kretanje tela mogu se izvesti iz jedna~ine translacionog kretanja
stavljanjem umesto puta s - ugao obrtanja (rad), brzine v - ugaona brzina (rad/s) i ubrzanja a ugaono ubrzanje (rad/s2).
U tom slu~aju za ravnomernu rotaciju ( = const) bi}e:

= t

,
t
a za ravnomerno promenljivu rotaciju (ubrzanu > 0 i usporenu < 0) je:
t 2
2
= 0 t ; = 0t
; 2 = 0 2 ;
2
gde znak (+) odgovara ubrzanoj, a znak (-) usporenoj rotaciji. Kod ubrzane rotacje bez po~etne
brzine je 0 = 0.
Ugaona brzina , period rotacije T i frekvencija povezane su izrazom
2
=
= 2 .
T
Ugaone veli~ine , i povezane su sa odgovaruju}im linijskim veli~inama s, v i a slede}im
odnosima:
s
s = R , = ,
R
v
v = R = ,
R
a
at = R = ,
R
2
2
v
4 R
ac =
= 2R =
= 4 2 2 R ,
2
R
T
(at je projekcija vektora linearnog ubrzanja na pravac tangente u datoj ta~ki, a ac - projekcija tog
ubrzanja na pravac radijusa.
Ukupno ubrzanje je

a = at + ac = 2 R 2 + 4 R 2 = R 2 + 4 .
2

RE[ENI ZADACI
1. Iz dve ta~ke A i B, postavljene na rastojanju so = 90 m jedna od druge istovremeno u istom
pravcu po~inju kretanje dva tela. Telo koje se kre}e iz ta~ke A ima brzinu 5 m/s, a telo koje se
kre}e iz ta~ke B - brzinu 2 m/s. Posle koliko vremena prvo telo dostigne drugo telo? Koliki su
pre|eni putevi svakog od tela?

Dato:
so = 90 m
v1 = 5 m/s
v2 = 2 m/s

Odrediti:
t-?
s1 - ?; s2 - ?

Re{enje: Do ta~ke gde se tela sustignu prvo telo je pre{lo put s1 = so + s2 = v1t, a drugo put s2 = v2t.
Iz ovih jedna~ina sledi da je v1t = so + v2t, odnosno
s0
t=
= 30s .
v1 v2
2. Jedan automobil, kre}u}i se ravnomernom brzinom 12 m/s, pre{ao je za 10 s isti put kao i drugo
telo za 15 s. Kolika je brzina drugog tela?
Dato:
v1 = 12 m/s
t1 = 10 s
t2 = 15 s

Odrediti:
v2 - ?

Re{enje: Po{to oba automobila pre|u isti put razli~itim brzinama za razli~ita vremena, to je: v1t1 =
v2t2 odnosno,
vt
m
v2 = 1 1 = 8 .
t2
s
3. Iz ta~ke A kre}e se ka ta~ki B automobil brzinom 20 m/s. Istovremeno, nasuprot njemu, iz ta~ke
B polazi autobus brzinom 54 km/h. Rastojanje izme|u ta~aka A i B je 17,5 km. Na kom
rastojanju od ta~ke A se automobil susretne sa autobusom? Koliki je pre|eni put autobusa?
Dato:
s = 17,5 km = 17,5x103 m
v1 = 20 m/s
v2 = 54 km/h = 15 m/s

Odrediti:
s1 - ?; s2 - ?

Re{enje: Do ta~ke susreta automobil je pre{ao put s1 a autobus put s2, pa je s = s1 + s2 = v1t + v2t =
(v1 + v2)t. Odavde je vreme susreta
s
t=
= 500s .
v1 + v2
Pre|eni put automobila je s1 = v1t = 10 km, a autobusa s2 = v2t = 7,5 km.
4. Prvu polovinu puta automobil pre|e srednjom brzinom 15 m/s, a drugu polovinu puta srednjom
brzinom 10 m/s. Kolika je srednja brzina automobila na celom putu?
Dato:
v1 = 15 m/s
v2 = 10 m/s
s1 = s2 = s/2

Odrediti:
vsr - ?

Re{enje: Kako su vremena prelaska prve, odnosno druge polovine puta t =

t2 =

s
m
2v v
s2
s
=
, to je vsr =
= 1 2 = 12 .
s
s
v2 2v2
v1 + v2
s
+
2v1 2v2

s1
s
=
i
v1 2v1

5. Pe{ak za 5 s, pre|e put od 4 m, za slede}ih 15 s pre|e 14 m i za poslednjih 10 s put od 12 m.

Kolika je srednja brzina pe{aka na celom putu?
Dato:
t1= 5 s; t2= 5 s; t3 = 10 s
s1 = 4 m; s2 = 4 m; s3 = 4 m;

Odrediti:
vsr - ?

Re{enje:
s
s +s +s
m
vsr = u = 1 2 3 = 1 .
tu
t1 + t2 + t3
s
6. Na prvoj ~etvrtini puta, srednja brzina voza je 20 m/s. Kolika je srednja brzina voza na drugom
delu puta ako je srednja brzina voza na ~itavom putu 15 m/s ?
Dato:
v1 = 20 m/s
vsr = 15 m/s
s1 = s/4 ; s2 = 3s/4

Odrediti:
v2 - ?

Re{enje: Srednja brzina na celom putu je

s
s +s
s + s2 ( s1 + s2 )v1v2
sv1v2
4v1v2
vsr = u = 1 2 = 1
=
=
=
s1 s2
s
tu t1 + t2
s1v2 + s2v1
(v2 + 3v1 ) v2 + 3v1
+
v1 v2
4
m
3vsr v1
Re{enjem ove jedna~ine sledi da je v2 =
= 13,8 .
s
4v1 vsr
7. Brzina voza na prvoj polovini puta je dva puta ve}a nego na drugoj. Kolike su brzine voza du`
svakog dela puta ako je srednja brzina voza na celom putu 16 m/s ?
Dato:
v1 = 2v2
s1 = s2 = s/2
vsr = 16 m/s

Odrediti:
v1 - ?; v2 - ?

Re{enje:

4v
m
3v
su
s +s
s
= 1 2 =
= 2 . Odavde sledi da je v2 = sr = 12 , a
s
s
3
s
4
tu s1 + s2
+
v1 v2 2v1 2v2
m
v1 = 2v2 = 24
s
8. Rastojanje izme|u dva grada koji le`e na istoj reci je 54 km. Putovanje brodom uzvodno od
jednog do drugog grada traje 7 h, a nizvodno 3 h. Kolika je srednja brzina reke u odnosu na
obalu, a kolika brzina broda u odnosu na vodu?
vsr =

Dato:
s = 54 km
t1 = 7 h, t2 = 3 h

Odrediti:
vR - ?; v - ?

Re{enje:
Za kretanje broda uzvodno je s = (v - vR)t1 a nizvodno s = (v + vR)t2. Izjedna~avanjem ovih
s (t t )
km
. Brzina broda u odnosu na vodu je
jedna~ina sledi da je vR = 2 1 = 4,5
h
2t1t2
s + vRt1
km
v=
= 13,5
.
t1
h
9. Materijalna ta~ka kre}u}i se ravnomerno po krugu polupre~nika 0,2 m na~ini 300 obrtaja za
vreme 1 min. Kolika je ugaona brzina, frekvencija, period oscilovanja i linijska brzina?
Dato:
r = 0,2 m
t = 1 min = 60 s
n = 300 obrta

Odrediti:
v - ?; - ?; T - ?; - ?

n
= 5Hz . Ugaona brzina je = 2 =31,4 rad/s, a period
t
2R
rad
1
= 6,28
rotacije T = = 0.2 s . Linijska bzina je v =
.

T
s
Re{enje:Frekvencija obrtanja je =

10. Kotur pre~nika 20 cm rotira ravnomerno i na~ini 360 obrtaja za 3 minuta. Odrediti period
rotacije, ugaonu brzinu i linijsku brzinu ta~ke na obodu kotura.
Dato:
d = 20 cm; r = 10 cm
t = 3 min = 180 s
n = 360 obrta

Odrediti:
v - ?; - ?; T - ?

Re{enje:

T=

t
= 0.5s
n

2
rad
rad
= 12,56
; v = r = 1,25
.
T
s
s

11. Odrediti radijus rotiraju}eg to~ka, ako je linijska brzina ta~ke na obodu to~ka dva puta ve}a od
ta~ke koja le`i za 5 cm bli`e osi to~ka.
Dato:
v1 = 2v2
r= 5 cm = 5 x 10-2 m

Odrediti:
r-?

Re{enje:
Linijske brzine tih ta~aka su:
v1 = r i v2 = (r r ) . Uz dati uslov, sledi da je r = 2 (r r ) , odnosno r = 2r = 10 cm.
12. Kolike su ugaone brzine sekundne, male i velike kazaljke ~asovnika?
Odrediti:
s - ? m - ? v - ?
Re{enje:

Periodi rotacije su: Ts = 60 s, Tm = 24 x 60 x 60 s = 86400 s, Tv = 60 x 60 s = 3600 s. Odgovaraju}e

ugaone brzine su:

s =

rad
2 2 3,14
=
= 0,104
;
Ts
s
60

m =

rad
2 2 3,14
=
= 1,74 10 3
;
Tv
s
3600

rad
2 2 3,14
=
= 7,26 10 5
.
Tv
s
86400
13. Pri ravnomerno ubrzanom kretanju iz stanja mirovanja telo je pre{lo za 5 s put 90 cm. Koliki je
pre|eni put za vreme 7 s?

v =

Dato:
t1 = 5 s; t2 = 7 s
s1 = 90 cm

Odrediti:
s2 - ?

Re{enje:
2

at
at
Pre|eni putevi tela za vreme t1 i t2 su: s1 = 1 i s2 = 2 . Deljenjem ovih jedna~ina dobija se
2
2
2
2
s1 t1
t
= 2 odnosno s2 = s1 22 = 2s1 = 1,8m .
s2 t 2
t1
14. Jedna~ina kretanja tela ima oblik s = 15t + 0,4t2. Na}i ubrzanje tela, po~etnu brzinu, njegovu
brzinu posle 5 s kretanja i pre|eni put.
Dato:
s = 15t + 0,4t2
t=5s

Odrediti:
vo - ?; v - ?; s - ?; a - ?

Re{enje:
Upore|ivanjem date jedna~ine sa jedna~inom kretanja u op{tem obliku

at 2
i s = 15t + 0,4t2 , sledi da je vo = 15 m/s i a/2 = 0,4 m/s2.
2
Brzina kretanja posle 5 s je v = v0 + at =19 m/s a pre|eni put s = 86 m.
s = v0t +

15. Telo pre|e put 50 m za vreme od 5 s, pri ~emu se njegova brzina pove}a 4 puta. Odrediti
ubrzanje tela smatraju}i da je ono konstantno.
Dato:
t=5s
s = 50 cm
v1 = 4v2
Re{enje:
Ubrzanje tela je a =

Odrediti:
a-?

v v2 v1 4vo vo 3vo
at
=
=
=
. Odavde sledi da je vo = . Pre|eni put je
t t2 t1
t
t
3

6s
m
at 2 at 2 at 2 5at 2
. Kona~no sledi da je a = 2 = 2,4 2 .
s = v0t +
=
+
=
5t
s
2
3
2
6

16. Automobil polazi iz stanja mirovanja i kre}e se ravnomerno ubrzano. U jednom trenutku on ima
brzinu 25 m/s. Na ostalom delu puta 150 m brzina mu je 40 m/s. Koliko je ubrzanje automobila
i koliki je put on pre{ao u trenutku kad je imao brzinu 25 m/s?
Dato:
v1 = 25 m/s; v2 = 40 m/s
s2 = 150 m

Odrediti:
s1 - ? a - ?

Re{enje:
2

Kako je v2 = v0 + 2as2 sledi da je a =

v2 v1
m
2
= 3,25 2 . Iz relacije v1 = 2as1 sledi
2 s2
s

v
s1 = 1 = 96m
2a
17. Kre}u}i se ravnomerno usporeno sa usporenjem 0,5 m/s2 i po~etnom brzinom 20 m/s voz se
posle izvesnog vremena zaustavi. Posle kog vremena se voz zaustavi i koliki je pre|eni put za to
vreme?
Dato:
vo = 20 m/s
a = 0,5 m/s2

Odrediti:
s-?t-?

Re{enje:

vo
at 2
= 40 s . Pre|eni put je s = v0t
= 400m .
a
2
18. To~ak koji rotira na~ini za prvih 10 s 50 obrta. Rotacija to~ka je ravnomerno ubrzana. Odrediti:
ugaono ubrzanje i kona~nu ugaonu brzinu.
Iz relacije v = v0 at , za v = 0, sledi t =

Dato:
t = 10 s
n = 50 obrta

Odrediti:
- ?; - ?

Re{enje:
Iz relacije =

t 2

, sledi uz = 2n, sledi 2n =

2
brzina je = t = 62,8 rad/s.

t 2
2

. Odavde je =

4n
rad
= 6,28
. Ugaona
2
t
s

19. Rotiraju}i to~ak smanji pri usporenju za vreme od 1 min svoju frekvenciju od 300 obr/min na
180 obr/min. Na}i ugaono ubrzanje i broj obrta na~injenih za to vreme.
Dato:
t = 60 s
1 = 300 obr/min
2 = 180 obr/min

Odrediti:
n - ?; - ?

Re{enje:
Kako se to~ak kre}e ravnomerno usporeno, to je i = 0 t . Zamenom o = 2o i = 2 sledi
2 ( o )
rad
=
= 0,21 2 . Ugaono pomeranje je
t
s

 = 0t

t 2
2

2 ot

. Za = 2n i o = 2o sledi 2n = 2 ot

t 2
2

, odakle je

t 2

2 = 240obrta .
2
20. Ventilator rotira sa frekvencijom 900 obr/min. Posle isklju~enja on na~ini 75 obrta do
zaustavljanja. Koliko je vremena pro{lo od trenutka isklju~enja do potpunog zaustavljanja?
n=

Dato:
n = 75 obrta
= 900 obr/min = 15 Hz

Odrediti:
t-?

Re{enje:
Iz jedna~ine = 0 t , uz = 0 sledi =

2
2 = 0 2 2 , daje 2 = o . Odavde je
t
2 o 2 2 2nn 2n
t=
=
=
=
= 10s .
o

2
o 2

2
. Zamenom ovih izraza u jedna~inu kretanja
t

21. Materijalna ta~ka ravnomerno rotira po krugu polupre~nika 8 cm. Odrediti linijsku i ugaonu
brzinu i normalno ubrzanje ta~ke ako ona izvr{i 25 obrta za 10 s.
Dato:
n = 25 obrta
t = 10 s
r = 8 cm

Odrediti:
v - ?; - ? an - ?

Re{enje:

Period oscilovanja je T=t/n, a linijska brzina v = r = 2 r = 2nr = 1,256 m .

T

Ugaona brzina je = v/r = 15,2 rad/s, a normalno ubrzanje an =

v
rad
r
=
= 2 r = 18
.
r
r
s
2

2 2

22. Materijalna ta~ka se kre}e po krugu polupre~nika 10 cm ravnomerno ubrzano sa tangencialnim

ubrzanjem 40 m/s2. Za koje }e vreme od po~etka kretanja tangencijalno ubrzanje biti polovina
vrednosti normalnog ubrzanja?
Dato:
r = 10 cm
at = 4 x 10-2 m/s2
at = 0,5 an
Re{enje: Iz jedna~ine an =
t=

2r
= 2,25s .
at

Odrediti:
t-?

v2
, sledi uz an = 2at i v = att ,
r

da je

2at =

at t 2
, odakle je
r

23. Telo pada sa visine 500 m. Odrediti pre|eni put tela u poslednjoj sekundi padanja?
Dato:
h = 500 m
g = 9,81 m/s2
t = 1 s

Odrediti:
h - ?

Re{enje:

gt 2
2g
, sledi da je vreme padanja tela t =
= 10 s. Pre|eni put do poslednje sekunde
2
h
g (t t ) 2
je h1 =
= 405m , tako da je pre|eni put u poslednjoj sekundi h = h - h1 = 95 m.
2
Iz izraza h =

24. Telo je ba~eno vertikalno navi{e sa po~etnom brzinom 8 m/s. Istovremeno sa najvi{e visine koju
ono mo`e dosti}i ba~eno je drugo telo vertikalno nani`e istom po~etnom brzinom. Odrediti
vreme susreta tela.
Dato:
vo = 8 m/s
g = 9,81 m/s2

Odrediti:
t-?
2

Re{enje: Iz jedna~ine v 2 = v0 2 gh sledi uz v = 0 u najvi{oj ta~ki, s = h =

vo
. Jedna~ina kretanja
2g
2

prvog tela je s1 = v0t

Odavde je t =

v
gt 2
gt 2
a drugog s2 = v0t +
. Kako je s = s1 + s2 = 2vot, to je 2vot = o .
2
2
2g

vo
= 0,2s .
4g

25. U poslednjoj sekundi slobodnog padanja telo pre|e put 20 m. Na}i visinu sa koje je telo palo.
Dato:
h2 = 20 m
g = 9,81 m/s2
t = 1 s

Odrediti:
h-?

gt 2
g (t t ) 2
=h1 + h2, gde je h1 =
visina do poslednje
2
2
gt 2 g (t t ) 2
t
h
=
+ h2 odakle je t =
+ 2 = 2,5s ,
sekunde. Izjedna~avanje ovih izraza daje:
2
2
2 gt
Re{enje: Visina sa koje je telo palo je h =

odnosno h =

gt 2
= 31,25m .
2
ZADACI ZA SAMOSTALAN RAD

1. Jedan automobil kre}u}i se ravnomerno sa brzinom 12 m/s pre|e za 10 s put kao i drugi
automobil za 15 s. Kolika je brzina drugog automobila. (Rez: v2 = 9 m/s).

2. Voz, idu}i po horizontalnom putu brzinom 35 km/h zapo~inje da se kre}e ravnomerno usporeno
i prelazi 600 m, pri ~emu na kraju toga puta ima brzinu 45 km/h. Odrediti ubrzanje i vreme
usporenog kretanja voza.
(Rez: a 0,05 m/s2; t = 53 s).
3. Po istom pravcu iz jedne ta~ke istovremeno zapo~inju kretanje dva tela: jedno ravnomerno sa
brzinom 98 m/s, drugo ravnomerno ubrzano bez po~etne brzine i ubrzanjem 9,8 m/s2. Posle
koliko vremena drugo telo dostigne prvo? (Rez: t = 20 s).
4. Za prvu sekundu posle po~etka kretanja automobil pre|e 1,2 m. Sa kolikim ubrzanjem se kre}e
automobil? Odrediti pre|eni put automobila posle 10 s od po~etka kretanja. (Rez: a = 0,8 m/s2, s
= 7,6 m).
5. Jedna~ina kretanja tela ima oblik s = 5t + 0,8t2. Odrediti po~etnu brzinu i ubrzanje tela. Kolika
je brzina i pre|eni put posle 10 s od po~etka kretanja tela? (Rez: a = 1,6 m/s2, vo = 5 m/s, v = 21
m/s, s = 130 m).
6. Prvu polovinu vremena svog kretanja automobil se kre}e brzinom 80 km/h, a drugu brzinom 40
km/h. Odrediti srednju brzinu kretanja automobila. (Rez: vsr = 16,7 m/s).
7. Telo pada sa visine 2000 m. Za koje vreme ono pre|e poslednjih 100 m?
(Rez: t 0,5 s).
8. Minutna kazaljka uli~nog ~asovnika ima du`inu 3,5 m. Koliko pomeranje izvr{i njen kraj za 1
minut. (Rez: l = 0,37 m).
9. Turbina koja ima pre~nik radnog to~ka 9 m izvr{i za 1 minut 68,2 obrtaja. Odrediti brzinu
krajeva lopatica toplotne turbine. (Rez: v = 32 m/s).
10. Rotiraju}i to~ak sa frekvecijom 120 obrta/min zaustavlja se u toku 1,5 min. Smatrati to kretanje
za ravnomerno usporeno, odrediti broj obrta to~ka do zaustavljanja, a tako|e i ugaono ubrzanje.
(Rez: n = 90 obrta, = 0,14 rad/s2).
11. To~ak koji vr{i ravnomerno kretanje, dosti`e ugaonu brzinu 20 rad/s posle 10 obrta od po~etka
kretanja. Na}i ugaono ubrzanje to~ka. (Rez: = 3,2 rad/s2).
12. Telo slobodno pada sa visine 50 m. Istovremeno sa povr{ine Zemlje ba~eno je vertikalno navi{e
drugo telo sa po~etnom brzinom 20 m/s. Na kojoj visini se tela susretnu? (Rez: h 19,4 m).

2. DINAMIKA TRANSLACIONOG I ROTACIONOG KRETANJA TELA

Dinamika izu~ava kretanja razli~itih tela pod uticajem sila koje izazivaju ta kretanja. Razlikuju se
dva oblika dinami~kog kretanja:
- dinamika translacionog kretanja, ili dinamika materijalne ta~ke i
- dinamika rotacionog kretanja ili dinamika tvrdog tela.

Dinamika translacionog kretanja

Dinamika translacionog kretanja bazirana je na tri Njutnova zakona:
Promene stanja mirovanja ili stanja ravnomernog kretanja defini{e I Njutnov zakon (zakon
inercije). Taj uslov ispunjen je ako je zbir svih sila jednak nuli. Mera za inerciju je masa tela. Masa
m
jedinice zapremine tela je gustina tela
= m = V .
V
Izmena stanja mirovanja ili kretanja uslovljena je dejstvom sile. Vezu izme|u sile F i ubrzanja a
defini{e II Njutnov
r zakon dinamike (mehanike)
r
r
r F
F
F = ma a =
, ili u skalarnom obliku F = ma a = .
m
m
Jedinica sile je 1N = kgm/s2. Gornja jedna~ina predstavlja osnovnu jedna~inu dinamike materijalne
ta~ke.
r
r
r
r
v
v
Kako je asr =
, to je Fsr = m
Fsr t = mv .
t
t
r
r
r
r
Veli~ina Fsr t = I naziva se impuls sile, a veli~ina p = mv - promena impulsa tela: Impuls sile
jednak je promeni impulsa tela, Fsr t = mv = p = mv2 mv1 = p2 p1 .
r
r
Proizvod mase tela i brzine je impuls tela p = mv ( p = mv ) .
U mehanici se razlikuju tri vrste sila: sila te`ine, sila trenja i sila elasti~nosti.
Sila te`ine (sila te`e) je rezultat gravitacione sile privla~enja Zemlje (i drugih nebeskih tela) koja
r
r
dejstvuju na telo. Intenzitet te sile je
Q = mg (Q = mg )
gde je g = 9,81 m/s2 ubrzanje Zemljine te`e.
Sile elasti~nosti ne izazivaju kretanje tela ve} samo promenu forme (oblika) tela (na primer
istezanje, sabijanje, smicanje i td.).
U granici elasti~nosti, sila elasti~nosti, shodno Hukovom zakonu, proporcionalna je veli~ini
deformacije Fe = -kl,
gde je k - restituciona konstanta ili krutost (N/m) a l - veli~ina deformacije (na primer apsolutno
istezanje). Ako se radi o elasti~noj deformaciji istezanje ili sabijanje ({tapa ili `ice) tada je prema
Hukovom zakonu; relativna deformacija = l/l proporcionalna naponu = F/S
l 1 F
ES
=
Fe =
l = kl ,
l
E S
l
gde je E Jungov modul elasti~nosti (N/m2), l - linearna dimenzija tela do deformacije, a S - povr{ina
preseka.
Sile trenja javljaju se pri kontaktnom dejstvu izme|u tela (sila trenja mirovanja, sila trenja klizanja i
sila trenja kotrljanja). Sila trenja ima uvek suprotan smer od smera kretanja tela. Sila trenja klizanja
je
Ftr = Fn ,
gde je - koeficijent trenja klizanja, a Fn - normalna komponenta sile te`ine.
Sila trenja kotrljanja je
F
Ftr = k n ,
r

gde je - koeficijent trenja kotrljanja, a r - polupre~nik kotrljaju}eg tela.

Ako jedno telo dejstvuje na drugo izvesnom silom, tada i drugo telo dejstvuje na prvo silom istog
intenziteta i pravca ali suprotnog smera (III Njutnov zakon)
r
r
F1 = F2 ,
odnosno sila akcije jednaka je sili reakcije. Ako na telo dejstvuju vi{e sila, tada je ukupno dejstvo
svih sila, tj. rezultantna sila, jednaka
n r
r r r
r
r
F = F1 + F2 + ... + Fn = Fi = ma .
i =1

Ako neko telo (materijalna ta~ka) vr{i pomeranje pod dejstvom sile, tada ta sila na tom putu izvr{i
rad
s r
A = F s = Fs cos = Fn s ,
gde je F - intenzitet sile, s - pre|eni put, - ugao izme|u pravca sile i puta, Fn = Fcos - projekcija
sile na pravac puta.
Ako je F = const i ako se pravac sile i puta poklapaju, izvr{eni rad je
A=Fs.
Jedinica rada je 1J = 1Nm.
Ako se telo ravnomerno kre}e u suprotnom pravcu od pravca dejstva sile te`e, tada je izvr{eni rad
protiv sile te`e
A = Qs = Qh = mgh ,
gde je Q = mg sila te`e, s = h - pre|eni put (visina).
Ako se telo kre}e konstantnom brzinom protiv sile trenja, izvr{eni rad je
A = Ftr s = Fn s .
Ako se pod dejstvom konstantne sile F telo ravnomerno ubrzava na putu izvr{eni rad je
mv 2
A = Fs = mas =
,
2
jer je 2as = v2. Za slu~aj da telo poseduje po~etnu brzinu vo , bi}e
m
2
A = mas = (v 2 vo ) .
2
Rad protiv elasti~ne sile pod dejstvom spolja{nje sile na putu s koja se menja od 0 do Fmax (Fsr =
Fmax/2), bi}e za Fe = -ks/2
ks s ks 2
A = Fe s =
=
.
2
2
Brzina vr{enja rada naziva se snaga, odnosno srednja snaga Psr je izvr{eni rad u jedinici vremena.
A
Psr =
t
Trenutna snaga je grani~na vrednost srednje snage.

A Fs
=
= Fv .
t
t
Energija tela je njegova sposobnost za vr{enje rada. Jedinica rada je d`ul (J).
Potencijalna energija tela u polju sile te`e jednaka je izvr{enom radu protiv sile te`e
E p = A = mgh .
P =

Elasti~na potencijalna energija jednaka je izvr{enom radu protiv dejstva elasti~ne sile
ks 2
Ep = A =
.
2
Kineti~ka energija jednaka je izvr{enom radu konstantne sile pri promeni njegove brzine
m 2
2
Ek = A = (v2 v1 ) .
2

U izolovanom (zatvorenom) sistemu u kome ne dejstvuju spolja{nje sile ukupni impuls ostaje
nepromenjen.
n
r
r
v r r
p = p1 + p2 + ... + pn = pi = const.
i =1

U zatvorenom sistemu (izolovanom) mehani~ki oblici energije ostaju nepromenjeni (Zakon

odr`anja energije).
Ek + E p + Erot = Eu = const .
Zakon odr`anja impusa i zakon odr`anja energije primenjeni na neelasti~ni sudar dvaju tela masa
m1 i m2 sa brzinama v1 i v2 daju:
m v + m2v2
m1v1 + m2v2 = (m1 + m2 )v , odnosno v = 1 1
, gde je v zajedni~ka brzina tela posle sudara;
m1 + m2
2

m1v1
mv
m + m2 2
+ 2 2 = 1
v + Ek gde je Ek gubitak kineti~ke energije posle sudara.
2
2
2

Dinamika rotacionog kretanja

Ako ta~kasta masa ili centar mase tvrdog tela vr{i kru`no kretanje po krugu polupre~nika r, tada u
svakoj ta~ki putanje na telo dejstvuje centripetalna sila sa pravcem ka centru rotacije
mv 2
Fcp = macp =
= m 2 r = 4 2 2 mr .
r
Sila koja ima suprotan smer dejstva od Fcp ali isti intenzitet je inercijalna sila i naziva se
r
r
centrifugalna sila Fcf = Fcp .
Proizvod sile F i normalnog rastojanja r (kraka sile) izme|u pravca dejstva sile i ose rotacije je
moment sile
M=Fr.
Ukupni moment sila koje dejstvuju na telo jednak je sumi momenata svih sila:
n

M = M1 + M2 + M3 + ...+ Mn =

i =1

Moment inercije I materijalne ta~ke u odnosu na zadanu osu rotacije jednak je proizvodu iz mase te
ta~ke i kvadrata rastojanja od ose rotacije.
I = mr2.
Moment inercije tela jednak je sumi momenata inercije svih materijalnih ta~aka
n

IT = m1ri .
2

i =1

mvr mr 2
=
= mr 2 , odnosno
t
t
M = I.
Ovaj izraz predstavlja II Njutnov zakon dinamike rotacije
Moment impulsa tela L u odnosu na nepokretnu osu jednaka je sumi momenata impulsa svih
materijalnih ta~aka tvrdog tela i defini{e se kao proizvod iz momenta inercije i ugaone brzine
Za F = const, moment sile M = Fr = mar =

i =1

i =1

L = Li = I i = I ....
Za izolovani rotiraju}i sistem ( M = 0 ) ukupni moment impulsa ostaje nepromenjen
n

L = L1 + L2 + L3 + ...+ Ln =

L
i =1

= const .

Definicija rada kod translacionog kretanja kao proizvod iz sile i pomeraja primenljiva je i za
rotaciono kretanje. Kako je F = M/ i s = r, to je izvr{eni rad konstantnog momenta sile
Mr
A = Fs =
= M .
r
Snaga rotacije, analogno snazi translacije P = Fv, bi}e
P = M.
Ukupna kineti~ka energija rotiraju}eg tela jednaka je sumi energija svih elemenata mase tela.
Saglasno izrazu Ek = mv2/2, bi}e
mv 2 m 2 r 2 I 2
Ek =
=
=
.
2
2
2
Izmena ugaone brzine od 1 do 2 dovodi do promene kineti~ke energije
I ( 2 1 )
Ek =
.
2
Ako telo istovremeno vr{i translaciju i rotaciju, ukupna kineti~ka energija je
mv 2 I 2
Ek = EkT + EkR =
+
.
2
2
RE[ENI ZADACI
1. Telo mase 3 kg pada u vazduhu s ubrzanjem 8 m/s2. Na}i sili otpora vazduha.
Dato:
a = 8 m/s2
g = 9,81 m/s2

Odrediti:
Ftr - ?

Re{enje: Kako na telo koje pada dejstvuje sila te`ine Q = mg i sila otpora F (koja ima suprotan smer
od sile te`ine), to je jedna~ina kretanja
mg Ftr = ma Ftr = m( g a ) = 5,4 N .
2. Vagon mase 20 t kre}e se ravnomerno usporeno s ubrznjem 0,3 8 m/s2 i po~etnom brzinom 54
km/h. Na}i silu trenja koja dejstvuje na vagon, vreme kretanja vagona do zaustavljanja i pre|eni
put.
Dato:
a = 0,3 m/s2
v = 15 m/s; m = 20 t

Odrediti:
Ft - ?; t - ?; s - ?

Re{enje: Sila trenja dejstvuje u suprotnom smeru od smera kretanja vagona sa intenzitetom Ftr = ma
= 6 x 103 N. Pre|eni put se dobija iz jedna~ine
2
v
2
v 2 = v0 2as gde uz v = 0 odakle je s = 0 = 25m . Vreme zaustavljanja vagona je t = vo/a =
2a
50 s.
3. Telo mase 0,5 kg po|e iz stanja mirovanja i posle pre|enog puta 20 m ima brzinu 4 m/s. Koliki
je intenzitet sile?
Dato:
m = 0,5 kg
v = 4 m/s
s = 20 m

Odrediti:
F-?

mv 2
= 0,2 N .
2s
4. Voz mase 104 t kre}e se brzinom 36 km/h. Pre zaustavljanja on zapo~inje ko~enje silom 2 x 105
N. Kolko rastojanje pre|e voz za 1 min od po~etka ko~enja?
Re{enje: Iz jedna~ine F = ma i v2 = 2as, sledi da je F =

Dato:
m = 104 t
vo = 36 km/h
t = 1 min

Odrediti:
s-?

Re{enje: Jedna~ina kretanja voza je s = v0t

= F/m. Zamenom se dobija

s = vot

at 2
. Sila ko~enja voza je F = ma, odnosno ubrzanje a
2

Ft 2
= 510m .
2m

5. Telo mase 100 kg kre}e se po horizontalnoj povr{ini pod dejstvom sile 250 N. Odrediti
koeficijent trenja, ako se telo kre}e sa ubrzanjem 1 m/s2.
Dato:
m = 102 kg
F = 250 N
a = 1 m/s2

Odrediti:
-?

Re{enje: Jedna~ina kretanja je F Ftr = ma F mg = ma . Odavde je

F ma
=
= 0,1 .
mg
6. Telo mase 2 kg vu~e se po horizontalnoj povr{ini pomo}u opruge koja se pri kretanju istegne za
2 cm. Krutost opruge je 200 N/m. Odrediti ubrzanje tela.
Dato:
m = 2 kg
k = 200 N/m
s = 2 cm

Odrediti:
a-?

Re{enje: Kako je ubrzanje tela a = F/m i Fe = -ks, to je a =

ks
m
=2 2.
m
s

7. Voz mase 103 t kre}e se ravnomerno ubrzano po horizontalnom putu. Kada je voz pre{ao put
250 m njegova brzina je bila 36 km/h. Sila otpora pri kretanju voza je 6 x 10-3 te`ine voza.
Kolika je vu~na sila voza?
Dato:
m = 103 t
v = 36 km/h
Ftr = 6 x 10-3 mg

Odrediti:
F-?

Re{enje:
Jedna~ina kretanja je ma = F - Ftr odakle je F = ma + Ftr = 2,6 x 105 N.

8. Automobil, mase 1,2 t, zapo~inje kretanje sa ubrzanjem 1 m/s ? . Kolika je vu~na sila automobila
ako je koeficijent trenja 0,2 ?
Dato:
m = 1,2 t
a = 1 m/s2
= 0,2

Odrediti:
F-?

Re{enje: Iz jedna~ine kretanja ma = F - Ftr sledi uz Ftr = mg,

F = m(a + g ) = 3,6 103 N .
9. Na telo mase 2 kg koje se kre}e brzinom 5 m/s u jednom trenutku po~inje da deluje sila 6 N u
pravcu kretanja tela. Kolika je:
a) brzina kojom }e se telo kretati u pravcu dejstva sile posle vremena 2 s,
b) vreme za koje }e se telo zaustaviti kada sila ima suprotan smer od smera kretanja?
Dato:
m = 2 kg
vo = 5 m/s
t=2s
F=6N

Odrediti:
v - ?; t - ?

Re{enje:
a) U slu~aju kada se telo kre}e ubrzano sa po~etnom brzinom vo , jedna~ina kretanja je
v vo
Ft + mvo
m
F = ma = m
, odakle je v =
= 11 .
t
m
s
b) U slu~aju kada se telo kre}e usporeno i za vreme t njegova krajnja brzina je v = 0, jedna~ina
v
v
F = m o , odnosno t = m o =0,6 s.
kretanja bi}e
t
F
10. Bakarna `ica du`ine 1,5 m i povr{ine po pre~nog preseka 3 mm2 izdu`i se za 0,9 mm pod
dejstvom sile 200 N. Koliki je Jungov modul elasti~nosti materijala `ice?
Dato:
l = 1,5 m
l = 0,9 mm
S = 3 mm2
F = 200 N
Re{enje:
Iz Hukovog zakona

Odrediti:
E-?

F
l
F l
N
=E E=
= 11,11 1010 2 .
S
l
S l
m

11. Za donji deo {tapa, ~iji gornji deo je pri~vr{}en, obe{en je teg te`ine 10 kN. Du`ina {tapa je l =
2 m, a povr{ina popre~nog preseka 3 cm2. Odrediti napon u {tapu, apsolutno i relativno
istezanje. Jungov modul elasti~nosti je 2 x 1011 Pa . Te`inu {tapa zanemariti.
Dato:
l=2m
E = 2 x 1011 N/m2

Odrediti:
- ?; l - ?

S = 3 cm2; F = 104 N

F Q
= = 3,33 107 Pa . Iz Hukovog zakona sledi da je apsolutno
S S
l
l
istezanje l =
= 0,33mm , a relativno istezanje
= = 1,66 10 4 m .
E
l
E
Re{enje: Normalni napon je =

12. Telo mase 3 kg kre}e se vertikalno navi{e pod dejstvom konstantne sile protiv dejstva sile te`e,
pri ~emu na visini 2 m ta sila izvr{i rad 144 J. Koliko je ubrzanje sa kojim se telo kre}e?
Dato:
h=2m
A = 144 J
m = 3 kg
g = 9,81 m/s2

Odrediti:
a-?

Re{enje: Iz jedna~ine kretanja tela F Q = ma = F mg sledi da je

F = ma + mg = m(a + g ) . Sila F odre|uje se iz izraza za rad F=A/h, pa je
A
m
a=
g = 14 2 .
mh
s
13. Lokomotiva mase 600 t polazi iz stanja mirovanja i kroz 10 min dostigne brzinu 20 m/s kre}u}i
se ravnomerno ubrzano. Koliku snagu razvija lokomotiva?
Dato:
t = 10 min
v = 200 m/s
m = 600 t

Odrediti:
P-?

Re{enje:
Kako je P =

A Fs mas
mv 2
=
=
i v2 = 2as, to je P =
= 200kW .
t
v
t
2t

14. Kolika je vu~na sila motora kamiona mase 4 t u slu~aju kada on pove}a brzinu od 5 km/h na 72
km/h na putu od 0,5 km?
Dato:
s = 500 m
m=4t
vo = 54 km/h; v = 72 km/h

Odrediti:
F-?

Re{enje:
Iz jedna~ine A = Ek, tj. Fs =

m 2
m
2
2
(v vo ) F = (v 2 vo ) = 0,7kN .
2
2s

15. Telo mase 1,5 kg i brzine 2 m/s sudara se neelasti~no sa telom mase 0,5 kg i brzine 4 m/s.
Odrediti brzinu tela posle sudara, kao i gubitak kineti~ke energije posle sudara.
Dato:
m2 = 0,5 kg
m1 = 1,5 kg

Odrediti:
v - ?; Ek

v1 = 2 m/s; v2 = 4 m/s
Re{enje:
Iz zakona odr`anja impulsa m1v1 + m2v2 = (m1 + m2 )v i zakona odr`anja energije
2

m v + m2v2
m1v1
mv
v2
+ 2 2 = (m1 + m2 ) + Ek , sledi v = 1 1
=2,25 m/s i Ek = 2 J.
m1 + m2
2
2
2
16. Lokomotiva vu~e voz mase 500 t po horizontalnom putu. Snaga lokomotive je konstantna i
jednaka 106 W. Ako je koeficijent trenja 0,01, na}i ubrzanje voza u momentu kada je njegova
brzina 36 km/h.
Dato:
m = 500 t
P = 106 W
= 0,01
v = 36 km/h

Odrediti:
a-?

Re{enje:
Iz jedna~ine kretanja F mg = ma F = ma + mg a =
Kako je P = Fv, tj. F=P/v, to je a =

F mg
m

P
m
g = 0,1 2 .
mv
s

17. Na horizontalnom delu puta du`ine 3 km brzina automobila uve}a se sa 36 km/h na 72 km/h.
Ako je masa automobila 3 t a koeficijent trenja 0,01, odrediti izvr{eni rad motora i njegovu
srednju snagu.
Dato:
m=3t
s = 3 km
v1 = 36 km/h; v2 = 72 km/h
= 0,01

Odrediti:
A - ?; P - ?

Re{enje:
Motor automobila izvr{i rad protiv sile trenja i rad na pove}anju kineti~ke energije:
2
2
m v2
m v1
A = Ftr s + (

) . Kako je Ftr = mg, to je

2
2

v2 2 v12
A = m gs +
=1,3 x 106 J. Srednja snaga je Psr = Fvsr. Kako je F = A/s i vsr = (v1 +
2
2

A
v2)/2, to je P = (v1 + v2 ) = 6,5 kW.
2s
18. Vu~na sila lokomotive je 250 kN, a snaga 3000 kW. Za koje vreme voz pre|e rastojanje 10,8
km, ako se on kre}e ravnomerno?
Dato:
F = 250 kN
s = 10,8 km
P = 3000 kW

Odrediti:
t-?

Re{enje:
Iz izraza za snagu P =

A Fs
Fs
=
t =
= 900s = 15 min .
t
t
P

19. Telo mase 10 kg podignuto je na visini 2 m, pri ~emu je izvr{en rad od 240 J . Sa kojim
ubrzanjem je podignuto telo?
Dato:
m = 10 kg
h=2m
A = 240 J

Odrediti:
a-?

Re{enje:
Kako je izvr{eni rad A = mgh +

mv 2
A mgh
m
, to je, uz v2 = 2ah, A = mgh + mah a =
= 2,19 2 .
2
mh
s

20. Dve kugle masa 0,3 kg i 0,2 kg kre}u se jedna drugoj u susret. Brzina prve kugle 5 m/s a druge
2,5 m/s. Smatrati sudar neelasti~nim, odrediti gubitak energije pri sudaru.
Dato:
m1 = 0,3 kg
m2 = 0,2 kg
v1 = 5 m/s; v2 = 2,5 m/s

Odrediti:
Ek - ?

Re{enje:
Zajedni~ka brzina oba tela posle sudara je v =

(m + m2 ) v 2 = 0,375 J .
m1v1
mv
+ 2 2 1
2
2
2
2

a gubitak energije Ek =

m1v1 + m2v2
m
=4 .
m1 + m2
s

21. Elevator podi`e 180 t zemlje na visinu 6 m u toku 1 h. Snaga motora elevatora je 4 kW. Odrediti
koeficijent iskori{}enja.
Dato:
m = 180 t
h=6m
P = 4 kW
t=1h

Odrediti:
-?

Re{enje:
Stepn iskori{}enja motora je =

Pk mgh
=
= 76% .
P
P

22. Voz u metrou kre}e se me|u stanicama konstatnom brzinom 60 km/h, pri ~emu njegov motor
koristi snagu 1 MW. ^emu je jednaka sila otpora pri kretanju ako je koeficijent iskori{}enja
motora 80%

Dato:
v = 60 km/h
Pk = 1 MW
= 0,8

Odrediti:
F-?

Pk
= 48kN .
v
23. Telo mase 2 kg pada sa visine 100 m po~etnom brzinom 4 m/s i pri udaru u zemlju zabije se u
nju do dubine 0,2 m. Kolika je srednja sila otpora zemlje? (Otpor vazduha zanemariti)

Re{enje: Kako je Pk = P = Fv F =

Dato:
v0 = 4 m/s
h = 100 m
s = 0,2 m

Odrediti:
F-?

Re{enje:
Kako je izvr{eni rad jednak ukupnoj energiji tela u trenutku udara o Zemlju, to je:
2
mv 2
mgh mvo
Fs = mgh +
F=
+
10kN .
2
s
2s
24. Kugla mase 2 kg kotrlja se po horizontalnoj povr{ini brzinom 5 m/s. Koliko je ukupna energija
kugle? Moment inercije kugle je I = 2mr2/5
Dato:
v = 5 m/s
m = 2 kg
I = 2mr2/5

Odrediti:
E-?

Re{enje:
Kako je ukupna energija kugle E =

mv 2 I 2 mv 2 2mv 2
+
=
+
= 35 J .
2
2
2
10

25. Homogeni disk mase 2 kg i polupre~nika 10 cm rotira oko svoje ose s frekvencijom 5 ob/s.
Kolikom tangencijalnom silom treba delovati na obodu to~ka da bi se on zaustavio za 3 s? Moment
inercije diska je I= mr2/2.
Dato:
r = 10 cm
m = 2 kg
I = mr2/2
t=3s
= 5 ob/s

Odrediti:
F-?

Re{enje:
Iz jedna~ine M = Ft r = I Ft r =

= o t =

mr 2
mr
, odnosno F =
. Kako je
2
2

2
mr
uz uslov 0 = 0. Zamenom se dobija da je Ft =
= 1,05 N .
t
t

26. Osovina motora automobila vr{i pri rotaciji 3600 ob/min. Koliku snagu prenosi osovina na
motor ako je moment sila koji dejstvuje na nju 20 Nm ? Trenje zanemariti. Kolika je kineti~ka
energija osovine za jedan puni obrt?
Dato:

Odrediti:
Ek - ?; P - ?

M = 20 Nm
n = 3600 ob/s
Re{enje:

I 2 M 2 P
P = M = 2n = 2,4 10 W . Kineti~ka energija je Ek =
=
=
= 62,8 J .
2
2
2n
3

27. Homogena lopta mase 5 kg pu{tena je da se kotrlja po horizontalnoj ravni brzinom 2 m/s. Koliki
put }e pre}i lopta do zaustavljanja ako je sila trenja 5 N ? Moment inercije lopte je I = 2mr2/5.
Dato:
v = 2 m/s
m = 5 kg
I = 2mr2/5
Ft = 5 N

Odrediti:
s-?

Re{enje:
Kako je izvr{eni rad protiv sile trenja jednak ukupnoj energiji

Fs =

mv 2 I 2
1
3mv 2
+
, to je s =
mv 2 + I 2 =
= 3m .
2
2
2 Ft
Ft

28. Metak leti brzinom v0 i probija dasku debljine d = 3 cm i produ`ava brzinom v1 = 0,8 v0.
Koliku maksimalnu debljinu daske mo`e proboti metak sa po~etnom brzinom v0. Sila otpora
daske je nepromenjena.
Dato:
v1 = 0,8 vo
d = 3 cm

Odrediti:
dmax - ?

Re{enje:
Kineti~ka energija metka jednaka je uzvr{enom radu na putu d i kineti~koj energiji izlaznog metka
2
2
2
0,64mvo
mvo
mv
= Fd +
Fd = 0,32 o
brzine 0,8 vo.
2
2
2
Izlazni metak sa brzinom 0,8 vo probio bi dasku debljine d1 pa je
2
mv
Fd1 = 0,64 o . Deljenjem ovih jedna~ina dobija se d1 = 2d = 7,2cm .
2
Maksimalna debljina daske koju mo`e probiti metak brzinom vo je
d max = d + d1 = 10,8cm .
29. Telo je ba~eno po horizontalnoj povr{ini brzinom 36 km/h. Posle predjenog puta od 20 m telo se
zaustavilo. Koliki je koeficijenat trenja klizanja?

Dato:
v = 36 km/h
s = 20 m

Odrediti:
-?
2

Re{enje: Rad sile trenja jednak je promeni kineti~ke energije Ftr s =

mvo
mv
mgs = o . Iz ovog
2
2

v
izraza sledi = o = 0,25 .
2 gs
30. Projektil, koji se kre}e brzinom v, zarije se u d`ak sa peskom na dubini 10 cm.
Na kojoj dubini u pesku }e se zariti isti projektil ako ima dva puta ve}u brzinu? Sila otpora je
konstantna.
Dato:
v2 = 2v1
s = 10 m

Odrediti:
v2 - ?

Re{enje: Rad sile trenja u oba slu~aja jednak je kineti~koj energiji metka:
2
2
mv
mv
Ftr s1 = 1
i Ftr s2 = 2 . Deljenjem ovih jedna~ina dobija se
2
2
2
sv
s2 = 1 12 = 0,4m .
v2
ZADACI ZA SAMOSTALNI RAD
1. ^ovek mase 70 kg nalazi se u liftu koji se kre}e ravnomerno usporeno vertikalno navi{e sa
ubrzanjem 1 m/s2. Nadji silu pritiska (inercijalnu silu) ~oveka na pod lifta (Rez: 616 N).
2. Telo mase 20 g po|e iz mira i za vreme 4 s predje put od 8 m. Koliki je intenzitet sile koja
dejstvuje na telo? (Rez: 5 mN).
3. Pad dejstvom konstantne sile 1,2 x 10-2 N materijalna ta~ka je pre{la put 30 m za prvih 10 s.
Odrediti masu materijalne ta~ke. (Rez: 0,02 kg).
4. Dva tela jednakih masa kre}u se s ubrzanjima 8 x10 2 m/s2 i 64 x10-2 m/s2 . Kolika je sila koja
dejstvuje na drugo telo, ako na prvo telo dejstvuje sila 12 N ? (Rez: 96 N).
5. Vagon mase 11 t kre}e se brzinom 18 km/h. Kolika mora biti sila ko~enja da bi se on zaustavio
na rastojanju 250 m od mesta po~etka ko~enja? (Rez: 550 N).
6. Koliki je impuls p gvozdene kugle polupre~nika 10 cm kada se kre}e brzinom 0,6 m/s. Gustina
gvo`dja je 7,8 x 103 kg/m3 ). (Rez: 19,8 kgm/s).
7. Automobil mase 103 kg, kre}u}i se jednako ubrzano, pre|e put 30 m za 3 s. Koliku snaga
razvija motor automobila? (Rez: 66 kW).
8. Telo mase 1,5 kg i brzine 2 m/s sudara se neelasti~no sa nepokretnim telom mase 0,5 kg. Kolika
je brzina tela posle sudara i gubitk kineti~ke energije? (Rez: 1,5 m/s; 0,75 J).
9. Kolika je snaga motora automobila mase 800 kg koji za 4 s saop{ti motoru brzinu 3,6 km/s ?
(Rez: 10 kW).

10. Odrediti rad sile pri sabijanju opruge za 0,05 m Krutost opruge je 3 x 106 N/m. (Rez: 3,75 kJ).
11. Granata leti po horizontalnoj putanji brzinom 10 m/s i u jednom trenutku raspada se na dva dela
sa masama 0,5 kg i 1,5 kg. Ve}i komad je nastavio da se kre}e u istom smeru sa brzinom 15
m/s. Odrediti brzinu i smer kretanja manjeg komada. (Rez: - 5 m/s).
12. Fudbalska lopta mase 400 g leti brzinom v i zaustavi se izvr{enim radom od 20 J. Kolika je bila
brzina lopte? (Trenje zanemariti). (Rez: 10 m/s).
13. Koliki rad treba izvr{iti da bi se podigao kamen mase 10 kg na visinu 10 m s ubrzanjem 0,5
m/s2 (Rez: 3,1 x 103 J).
14. Fudbalska lopta mase 0,4 kg slobodno pada na zemlju sa visine 6 m i posle udara podigne se na
visinu 2,4 m. Koliku energiju izgubi lopta pri udaru u zemlju. (Rez: 14,7 J).
15. Valjak mase 3 kg kotrlja se po horizontalnoj povr{ini brzinom 2 m/s. Koliko je ukupna energija
valjka? Moment inercije valjka je I = 2mr2/5. Rez: 9 J).
16. Koliki je izvr{eni rad osovine pri obrtanju oko svoje ose frekvencijom 5 obr/s pri dejstvu
momente sile 40 Nm. (Rez: 1,25 x 103 J).
17. Metalni disk mase 5 kg i polupre~nika 0,2 cm rotira konstantnom ugaonom brzinom 10 rad/s.
Odrediti moment impulsa diska i njegovu kineti~ku energiju ako je moment inercije I = mr2/2.
(Rez: 5 J).
18. Telo je ba~eno vertikalno navi{e po~etnom brzinom 8 m/s. Na kojoj visini h je njegova
kineti~ka energija jednaka potencijalnoj energiji? (Rez: 1,6 m).
19. Kolika je snaga motora automobila mase 8 x102 kg koji krene iz stanja mirovanja i za vreme 5 s
dostigne brzinu 54 km/h ? Trenje zanemariti. (Rez: 18 kW).
20. Telo mase 2 kg pada sa visine 150 m po~etnom brzinom 36 km/h i zarije se u zemlju do dubine
0,5 m. Kolika je srednja sila otpora zemlje. (Rez: 6,2 kN).

3. OSNOVNE INTERAKCIJE U PRIRODI

Gravitaciono i elektrostati~ko polje
Ta~kaste mase m1 i m2 ili sferna tela, ~iji centri su na rastojanju r, uzajamno se provla~e silom F ~iji
je intenzitet prema Njutnovom zakonu op{te gravitacije upravo proporcionalan proizvodu tih masa
a obrnuto srazmerna kvadratu njihovog rastojanja
mm
F = 12 2 ,
r
-11
2
2
gde je = 6,67 x 10 Nm /kg univerzalna gravitaciona konstanta.
Sila privla~enja izme|u Zemlje mase M i polupre~nika R i tela mase m na
Zemljinoj povr{ini je
mM
mg = 2 , odakle je, za M = 5,97 x 1024 kg i R = 6,37 x 106 m, g = 9,81 m/s2, {to predstavlja
R
intenzitet gravitacionog polja Zemlje ili Zemljino gravitaciono ubrzanje.
M
.
Na visini h, zemljino ubrzanje je g h =
( R + h) 2
Ako se telo mase m preme{ta u gravitacionom polju Zemlje iz jedne ta~ke prostora u drugu izvr{i se
rad protiv gravitacione sile
1 1
1
1
A = mM ( ) = mM mM = EP1 EP2 = EP ,
r1 r2
r1
r2
gde su r1 i r2 rastojanja tih ta~aka od sredi{ta Zemlje. Veli~ina mM/r je gravitaciona potencijalna
energija u datoj ta~ki polje. Izvr{eni rad je, dakle, jednak promeni potencijalne energije.
1 1
1
1
A
Veli~ina
= M ( ) = M M = 1 2 = U predstavlja razliku potencijala, jer je

m
r1 r2
r1
r2
= M/r gravitacioni potencijal u datoj ta~ki polja.
Izvr{eni rad se, stoga, mo`e definisati i kao A = m(1 21 ) = mU .
Bilo koja dva ta~kasta naelektrisanja q1 i q2 ili naelektrisana sferna tela, ~iji centri su na rastojanju
r, uzajamno se privla~e ili odbijaju silom ~iji intenzitet je po Kulonovom zakonu upravo
proporcionalna proizvodu tih naelektrisanja a obrnuto proporcionalna kvadratu njihovog rastojanja
qq
1 q1q2
F = k 1 22 =
,
r
4 0 r 2
gde je k = 9 x 109 Nm2/C2 elektriostati~ka konstanta, a o = 8,85 x 10-12 C2/Nm2 dielektri~no
propustljivost vakuuma
(ili vazduha). Kulonova sila mo`e biti privla~na ili odbojna, {to
zavisi od vrste naelektrisanja.
Za slu~aj, da se naelektrisanja nalaze u nekoj drugoj sredini, ~ija je retativna dielektri~no
propustljivost r
tada je sila uzajamnog dejstva
qq
1 q1q2
F = k 1 22 =
,
r
4 0 r r 2
gde je = o r apsolutna dielektri~na propustljivost sredine.
Ja~ina elektri~nog polja
je odnos iz sile polje F i naelektrisanja q koje se na|e u tom polju
F
q
1 q
E=
=k 2 =
,
q0
r
4 0 r 2
r
r F
gde je q naelektrisanje koje stvara polje. Ja~ina polja je vektorska veli~ina E = , odnosno
q
r
r
F = qE .
Jedinica ja~ine polja je N/C.

Ako polje stvaraju vi{e ta~kastih naelektisanja, tada je ja~ina polja jednaka vektorskom zbiru ja~ina
polja svakog od tih naelektrisanja.
n r
r r r
r
r
E = E1 + E2 + E3 + K + En = Ei .
i =1

Ako se naelektrisanje q0 pomera u elektri~nom polju naelektrisanja q (izvor polja) iz jedne ta~ke
polja u drugu, izvr{eni rad protiv sile polja jednak je promeni potencijalne energije
1 1
A = kq0 q( ) = EP1 EP2 = EP ,
r1 r2
gde su r1 i r2 rastojanja tih ta~aka od izvora polja.
qq
Veli~ina EP = k 0 je potencijalna energija polja u datoj ta~ki.
r
A
Odnos
= U predstavlja napon ili razliku potencijala, 1 - 2 = U.
q0
q
Potencijal polja = k
je skalarna veli~ina. Jedinica potencijala je volt (V).Veza izme|u ja~ine
r
polja E i razlike potencijala U izme|u dve ta~ke na rastojanju d (ili izme|u obloga plo~astog
kondenzatora) je
2 U
E= 1
= U = Ed
d
d
Kapacitet usamljenog provodnika defini{e se kao odnos iz njegovog naelektrisanja q i potencijala
q
q
q
=
(razlike potencijala U) C = =
1 2 U
Kapacitete sfernog provodnika polupre~nika r je C = 4 r r , a kapacitet plo~astog kondenzatora
povr{ine S i rastojanja d izme|u plo~a
S
C = r .
d
Jedninica kapaciteta je farad (F)
Ukupni kapacitet za n redno vezanih kondenzatora kapaciteta C1, C2, C3 Cn
n
1
1
1
1
1
= =
+
+ ... +
.
je
C i =1 Ci Ci C2
Cn
Za rednu vezu kondenzatora, naelektrisanje q je isto za sve kondenzatore, a napon baterije U
jednak je zbiru napona na krajevima svih kondenzatora;
U = U1 + U2 ++ Un .
Za paralelnu vezu n kondenzatora napon U je isti za sve kondenzatore, a naelektrisanje baterije
kondenzatora q jednako je zbiru naelektrisanja svakog od kondenzatora q = q1 + q2 ++ qn .
Ukupni kapacitet baterije paralelno vezanih kondenzatora je C = C1 + C2 ++ Cn .
1
1
q2
Elektrostati~ka energija naelektrisanog tela (provodnika) je W = q = C 2 =
.
2
2
2C
Elektri~na struja
Usmereno kretanje naelektrisanja predstavlja elektri~nu struju. U metalima to su elektroni, a u
elektrolitima i gasovima pozitivni i negativni joni.
Koli~ina naelektrisanja q koja protekne kroz popre~ni presek provodnika u jedinici vremena t
q
predstavlja ja~inu struje I = q = It .
t
Izra`ava se jedinicom amper (1A = 1C/1s).

Gustina struje j izra`ava se odnosom ja~ine struje I i povr{inom popre~nog preseka provodnika S,
I
koja je normalna na pravac kretanja naelektrisanja j = I = jS
S
Jedinica gustine struje je A/m2.
Ja~ina struje se mo`e izraziti i preko broja slobodnih elektrona n naelektrisanja e
(e = 1,602 x 10-19 C) koji proteknu kroz povr{inu S srednjom brzinom v,
I = neSv .
Omov zakon za deo elektri~nog kola daje vezu izme|u ja~ine struje I, napona U i otpora provodnika
U
U
R: I = ;U = IR; R = .
R
I
Elektri~ni otpor izra`ava se jedinicom om ().
Za cilindri~ni provodnik du`ine l i povr{ine preseka S , otpor provodnika je
l
R= .
S
gde je specifi~ni otpor (m).
Otpor provodnika R, kao i specifi~ni otpor, zavisi od temperature. Ta zavisnost data je
R = R0 (1 + t ) , odnosno = 0 (1 + t ) .
gde su R0 i 0 vrednosti otpora i specifi~nog otpora na 0 oC (273 K), a je temperatuski koeficijent
otpora.
Ako su provodnici otpora R1, R2, ... Rn vezani redno, tada je I = const;
n

U = U1 + U 2 + U 3 + ...U n = U i a R = R1 + R2 + R3 + ...Rn = Ri .
i =1

i =1

Za paralelnu vezu je I = I1 + I 2 + I 3 + ...I n = I i , U = const, a otpor

i =1

n
1 1
1
1
1
1
= +
+
+ ... +
= .
R R1 R2 R3
Rn i =1 Ri
Omov zakon za zatvoreno prosto strujno kolo se izvorom struje elektromoforne sile

je

= I (R + r) ,
R+r
gde je r unutra{nji otpor izvora struje a R ukupni spolja{nji otpor .
I=

i =1

i =1

Za rednu vezu izvora struje je = i , r = ri i I =

i =1

R + ri

i =1

1
1

= ; I =
.
r
r i =1 ri
R+
n
Za slo`eno (razgranato) elektri~no kolo primenju se Kirhohova pravila.
Algebarski zbir struje u ~voru jednak je nuli (I Kirhofovo pravilo)

Za paralelnu vezu je

= i;
r i =1 ri

I
i =1

= 0,

odnosno zbir struja koje uti~u u ~vor jednak je zbiru struja koje isti~u
U svakoj proizvoljno zatvorenoj strujnoj konturi razgranatog kola algearski zbir padova napona
jednak je algebarskom zbiru elektromotornih sila. (II Kirhovo pravilo)

i =1

i =1

I i Ri = i .

Rad elektri~nog polja (sile polja) pri preme{taju koli~ine naelektrisanja q u delu kola je
U 2t
A = qU = UIt = I 2 Rt =
,
R
gde je U napon na krajevima dela kola, I ja~ina struje, t vreme proticanja struje.
A U
R
,
Koeficijent korisnog dejstva izvora struje je = k = =
A R+r
gde je Ak koristan rad, A ukupan rad.
U2
Snaga struje u spolja{njem delu kola je P = UI = I 2 R =
,
R
a snaga koju razvija izvor struje (ukupna snaga) P = I = I ( R + r ) =
2

.
R+r
Korisna snaga je Pk = I2R. Koeficijent korisnog dejstva izvora struje je
P
R
= k =
.
P R+r
Po zakonu odr`anja energije bi}e prema D`ul-Lencovom zakonu
W = Q = I 2 Rt = UIt
gde je Q oslobo|ena toplota u provodniku.
Ako elektri~na struja proti~e kroz elektrolit, to se na svakoj elektrodi izdvoji, saglasno I
Faradejevom zakonu, masa supstance m
koja je proporcionalna naelektrisanju Q koje protekne
kroz elektrolit m = kQ = kIt ,
gde je k - eleltrohemijski ekvivalent.
Elektrofemijski ekvivalent, saglasno II Faradejevom zakonu, proporcionalan je hemijskom
1 A
ekvivalentu k =
,
F z
gde je A - atomska masa supstance, n njena valentnost a F - Faradejev broj
F = 96500 C/mol.
Elektromagnetizam
Elektri~na struja (pokretna naelektrisanja) u okolinom prostoru stvara magnetno polje. Magnetno
polje karakteri{e se vektorskom veli~inom B koja se naziva indukcija magnetnog polja. Indukcija
polja zavisi od ja~ine struje koja stvara polje i sredine u kojoj se razvija to polje. Indukcija polja
izra`ava se jedincom tesla (T).
Na pravolinijski provodnik du`ine l, po kome te~e struja I deluje, shodno Amperovom zakonu,
homogeno magnetno polje indukcije B silom F = IBlsin,
gde je ugao izme|u pravca struje i linije indukcije magnetnog polja, Za slu~aj = 90 o ; F = IBl.
Ako se naeletrisanje q kre}e brzinom v u homogenom magnetnom polju indukcije B, na njega
dejstvuje Lorencova sila FL = qvB sin ,
gde je za = 90 o F = qvB.
r
r B
r
r
Ja~ina magnetnog polja izra`ava se vektorom H, koji je H =
B = 0 H ,

N
. Ako se polje razvija u
A2
r
r
nekoj drugoj sredini, ~ija relativna magnetna propustljivost je r, bi}e B = 0 r H .Indukcija
magnetnog polja beskona~no duga~kog provolinijskog provodnika, po kome te~e struja I na
I
rastojanju r od provodnika, shodno Laplasovom zakonu je B = 0 r .
r
gde je 0 magnetna propustljivost vakuuma i iznosi 0 = 4 10 7

Indukcija polja u centru solenoida, du`ine l i n namotaja, po kome te~e struja I, je

I
B = 0 r n .
l

gde je n = N/l broj namotaja po jedinici du`ine.

Fluks vektora indukcije homogenog magnetnog polja B kroz ravnu povr{inu S polja je =
BScos., gde je ugao izme|u vektora B i normale na povr{inu S. Magnetni fluks izra`ava se
jedinicom veber (1Wb = 1Tm2).
Ako promenljivi magnetni fluks prolazi kroz neku zatvorenu konturu, u kojoj nastaje indukaciona
ems, to je po Faradejevom zakonu indukcije, indukovana ems u zatvorenoj konturi proporcionalna
je brzini promene fluksa
kroz tu povr{inu ograni~enu tom konturom

Ei =
....Ei = n
, gde je n broj namotaja.
t
t
Elektromotorna sila samoindukcije koja nastaje u samom kolu pri izmeni sopstvenog fluksa (ja~ine
I
struje) je Es = L , gde je L koeficijent samoindukcije. Jedinica za L je henri (H).
t
RE[ENI ZADACI
1. Odrediti ubrzanje slobodnog padanja tela koje se nalazi na visini 100 km od povr{ine Zemlje.
Polupre~nik Zemlje je 6378 km.
Dato:
h = 100 km
R = 6378 km
g0 = 9,81 m/s2

Odrediti:
gh - ?

Re{enje: Na visini h sila te`ine tela jednaka je gravitacionoj sili kojom Zemlja privla~i telo
mM
M
M
mg h =
, odakle je g h =
. Kada je telo na povr{ini Zemlje tada je g 0 = 2 . Iz
2
2
( R + h)
( R + h)
R
odnosa gh/g0 sledi g h = g 0

R2
m
= 9,65 2 .
2
( R + h)
s

2. Srednja visina ve{ta~kog satelita iznad povr{ine Zemlje je 1622 km. Odrediti njegovu brzinu i
period obrtanja. Polupre~nik Zemlje je 6378 km.
Dato:
h = 1622 km
R = 6378 km
g0 = 9,81 m/s2

Odrediti:
v - ?; T - ?

Re{enje: Iz jednakosti gravitacione i centrifugalne sile

Mm
mv 2
M
M
R2
R2
2

, pa je
=

v
=
=
=
g
0
( R + h) 2 R + h
( R + h)
( R + h) 2 R 2
R+h

v=R

g
R+h

= 7,65 103

m
2 ( R + h)
. Period rotacije je T =
= 5,75 x 103 s.
v
s

3. Na kojoj visini iznad Zemlje ubrzanje gh je dva puta manje od vrednosti ubrzanja na povr{ini
Zemlje? Polupre~nik Zemlje je 6378 km

Dato:
gh = g0/2
R = 6378 km
g0 = 9,81 m/s2
Re{enje: Iz jednakosti g h = g 0

Odrediti:
h-?

R2
gh
R2

=
. Iz uslova da je gh = g0/2,
( R + h) 2
g 0 ( R + h) 2

sledi

( R + h) 2 = 2 R 2 h = R( 2 1) = 0,41R .
4. Na kojoj ta~ki iznad Zemlje su privla~ne sile Zemlje i Meseca jednake? Rastojanje izme|u
Zemlje i Meseca je 60 R, a masa Meseca je 100 puta manja od mase Zemlje.
Dato:
d = 60 R
R = 6378 km
M=100m

Odrediti:
x-?

m1M
, a privla~na sila
x2
m1m
100m
m
=
Meseca u toj ta~ki je Fm =
. Iz uslova da je FZ = Fm , sledi
odnosno
2
2
(d x)
x
(d x) 2
100(d x) 2 = x 2 x = 54,5 R .

Re{enje: U ta~ki koja je na rastojanju x gravitaciona sila Zemlje je FZ =

5. Period obrtanje Zemlje oko Sunca je 365 dana, rastojanje izme|u Zemlje i Sunca je 1,5x108
km. Odrediti masu Sunca. Gravitaciona konstanta je = 6,67 x 10-11 Nm2/kg2
Dato:
d = 5x108 km
T = 365 dana

Odrediti:
M-?

Re{enje:
Iz
jednakosti
gravitacione
2
2
2
v d (2d ) d
Mm mv
2 =
M =
=
= 8 1030 kg .
2
T

d
d

centrifugalne

sile

6. Ako se Mesec okre}e oko Zemlje brzinom 1 km/s, odrediti rastojanje izme|u Zemlje i Meseca.
Masa Zemlje je 6 x 1024 kg, a gravitaciona konstanta = 6,67 x 10-11 Nm2/kg2.
Dato:
v = 1 km/s
M = 6 x 1024 kg

Odrediti:
d-?

Re{enje: Iz jednakosti gravitacione i centrifugalne sile

M
Mm mv 2
=
d = 2 = 3,84 105 kg .
2
d
d
v

7. Sateliti izvr{i 16 obrta oko Zemlje za vreme jednog obrta Zemlje oko svoje ose. Odrediti period,
visinu i brzinu satelita ako je njegova orbita kru`nog oblika.
Dato:
= 16 obrta/dan
R = 6378 km

Odrediti:
T - ?; h - ?; v - ?

Re{enje: Period rotacije je T=1/ = 5,4 x 103 s. Visina h dobija se iz izraza

M
M
h=
R = 2,651 105 m . Brzina satelita je
gh =
2
( R + h)
gh

2 ( R + h)
= 7,7 103 s .
T
8. Kolikom privla~nom silom deluje Zemlja na telo mase 10 kg koje se nalazi na zemljinoj
povr{ini? Uporediti vrednost te sile sa vredno{}u te`ine tela.
v=

Dato:
m = 10 kg
R = 6378 km

Odrediti:
F-?

Re{enje: Sila privla~enja po Njutnovom zakonu je F =

m1m2
=100N.
R2

Po{to je Q = mg = 100 N, to je F/Q = 1.

9. Kolikim naelektrisanjem treba naelektrisati dve kuglice mase od 1 g da bi njihova odbojna sila
bila jednaka privla~noj gravitacionoj sili? Kuglice se nalaze u vazduhu.
Dato:
Odrediti:
m = m1 = m2
q-?
= 6,67 x 10-11 Nm2/kg2
k = 9 x 109 Nm2/C2
Re{enje: Iz uslova jednakosti gravitacione sile i elektrostati~ke sile FE = FG, sledi da je

q2
m2
2 =k 2 q=m
= 8,6 1014 C .
r
k
r
10. Odrediti silu uzajamnog odbijanja izme|u dve kugle polupre~nika 1 cm naelektrisane do
potencijala 600 V i postavljene u vazduhu. Rastojanje izme|u njihovih centara je 20 cm.
Dato:
= 600 V
k = 9 x 109 Nm2/C2
d = 20 cm

Odrediti:
F-?

Re{enje: Sila odboijanja po Kulonovom zakonu je F = k

q=

r
k

, to je F =

2r 2
d 2k

q2
, a potencijal
d2

q
r

= k . Kako je

= 107 N .

11. Dva naelektrisanja 4 x 10-8 C i 2,5 x 10-8 C nalaze se u vazduhu na rastojanju 1 m. jedno od
drugog. Koliki rad treba izvr{iti da se ta naelektrisanja pribli`e na rastojanje 0,2 m?
Dato:
q1 = 4 x 10-8 C;
k = 9 x 109 Nm2/C2
r1 = 1 m
r2 = 0,2 m

q2 = 2,5 x 10-8 C

Odrediti:
A-?

Re{enje: Ako se naelektrisanje q1 pomeri ka naelektrisanju q2 do rastojanja r2 izvr{i se rad

1 1
A = kq1q2 ( ) = 3,6 10 5 J . Rad se vr{i protiv odbojne sile.
r1 r2
12. Koliki rad treba utro{iti da bi se telo mase 10 kg udaljilo sa povr{ine Zemlje u beskona~nost?
Dato:
m = 10 kg
= 6,67 x 10-11 Nm2/kg2
R = 6378 km
M = 6 x 1024 kg

Odrediti:
A-?

1 1
) = g 0 mR = 625MJ .
R r
13. Dve naelektrisane kuglice nalaze se u vakumu na rastojanju 0,3 m i uzajamno dejstvuju silom
30 N. Naelektrisanje jedne kuglice je tri puta ve}e od druge. Odrediti vrednosti tih
naelektrisanja.
Re{enje: Izvr{eni rad, uz r

, je A = mM (

Dato:
q1 = 3q2
k = 9 x 109 Nm2/C2
r = 0,3 m
F = 30 N

Odrediti:
q1 - ?; q2 - ?

3F
q
qq
Re{enje: Iz Kulonovog zakona F = k 1 2 2 = k 1 2 q1 = r
= 3 10 5 C . q2 = q1/3 = 10-5 C.
3r
k
r

14. ^estica pra{ine mase 10-9 kg i naelektrisanja koje je pet puta ve}e od naelektrisanja elektrona,
pre{la je u vakuumu rastojanje izme|u dve ta~ke ~ija razlika potencijala je
3 x 106 V. Koliku
brzinu je dobila ta ~estica?
Dato:
q = 5 x 1,6 x 10-19 C;
k = 9 x 109 Nm2/C2
U = 3 MV

Odrediti:
v-?

Re{enje: Kako je rad elektri~ne sile jednak promeni kineti~ke energije

2qU
mv 2
m
v=
= 7 10 2
qU =
2
m
s
15. Tri kondenzatora kapaciteta 1, 2 i 3 F spojeni su redno i priklju~eni na strujni izvor napona
220 V. Koliko je naelektrisanje baterije kondenzatora i naponi na svakom od kondenzatora?
Dato:
C1 = 1 x 10-6 F;
C3 = 3 x 10-6 F
U = 220 V

C2 = 2 x 10-6 F

Odrediti:
q-?

Re{enje: Kod redne veze kondenzatora ukupni kapacitet je dat formulom

n
1
1
1
1
1
= =
+
+
a za naelektrisanje va`i: q1 = q2 = q3 = q. Kako je C = q/U, to je q =
C i =1 Ci Ci C2 C3
U
CU =
= 1,2 10 4 C .
1
1
1
+
+
C1 C2 C3
q
q
= 120V , U 2 =
= 60V i
Odgovaraju}i naponi na brojevima kondenzatora bi}e: U1 =
C1
C2
q
U3 =
= 40V .
C3

16. Plo~asti vazdu{ni kondenzator, ~ije rastojanje me|u plo~ama je 5 cm, napunjen je do napona
200 V a zatim isklju~en od izvora struje. Koliki }e biti napon na kondenzatoru ako se njegove
plo~e razmaknu na rastojanje 10 cm?
Dato:
d = 10 cm
U = 220 V

Odrediti:
U2 - ?

Re{enje: Kako je C = 0

S
q qd
q qd
q qd
iU= =
, to je U1 = = 1 i U 2 = = 2 . Odnos napona je
C 0S
C 0S
C 0S
d

U1 d1
d
=
U 2 = U1 2 = 400V .
U 2 d2
d1
17. Povr{ina plo~e plo~astog kondenzatora je 60 cm2 , naelektrisanje 10-9 C i razlika potencijala
izme|u plo~a 90 V. Koliko je rastojanje izme|u plo~a?
Dato:
S = 60 cm2
U = 90 V
q = 10-9 C

Odrediti:
d-?

SU
S
q
i U = , sledi d = 0
= 4,8 10 3 m .
C
q
d
18. Po provodniku od nikla, popre~nog preseka 0,5 mm2, te~e struja ja~ine 2A. Napon na krajevima
provodnika je 1,6 V. Odrediti masu provodnika, ako je njegova gustina 8,5 x 103 kg/m3 a
specifi~ni otpor je 0,42 x 10-6 m.
Re{enje: Iz izraza C = 0

Dato:
S = 0,5 mm2
U = 1,6 V
= 8,5 x 103 kg/m3
I=2A
= 0,42 x 10-6 m

Odrediti:
m-?

Re{enje: Masa provodnika je m = V = Sl, a njegov otpor R =

U/I, da je m =

S 2U
= 4 10 2 kg .
I

l
. Iz ovih relacija sledi, uz R =
S

19. Galvanski element ems 2,1 V i unutra{njeg otpora 0,2 vezan je za potro{a~. Odrediti ja~inu
struje u kolu i otpor potro{a~a ako je napon na krajevima elementa 2 V.
Dato:
U=2V
E = 2,1 V
r = 0,2

Odrediti:
I - ?; R - ?

Re{enje: Iz Omovog zakona I =

e
e = I ( R + r ) = IR + Ir = U + Ir .
R+r

e U
= 0,5 A . Otpor provodnika je R = U/I = 4 .
r
20. Tri otpornika otpora 12, 9 i 3 spojena su redno na strujni izvor napona 120 V. Odrediti
ja~inu struje i napone na krajevima otpornika.
Odavde je I =

Dato:
R1 = 12 ;
R3 = 3
U = 120 V

R2 = 9

Odrediti:
I-?
U1, U2, U3 - ?

Re{enje: Kako je za radnu vezu ukupni otpor R = R1 + R2 + R3 = 24 , to je ja~ina struje I = U/R =

5 A. Odgovaraju}i naponi su: U1 = IR1 = 60 V, U2 = IR2 = 45 V i U3 = IR3 = 15 V.
21. Dva paralelna vezana otpornika otpora 20 i 15 vezani su u kolo struje za izvor ems 2 V i
unutra{njeg otpora 0,4
. Koliku struju daje izvor? Koliki je napon na polovima izvora?
Kolike struje teku kroz otpore i koliko se utro{i elektri~na energija za 10 minuta?
Dato:
R1 = 20 ;
R2 = 15
E = 2 V; r = 0,4

Odrediti:
I - ?; I1 - ?; I2 - ?; W - ?

e
RR
e
, gde je Re = 1 2 sledi I =
= 0,22 A . Napon
R
R
R+r
R1 + R2
1 2
+r
R1 + R2
U
na polovima izvora je U = e - Ir = 1,9 V. Ja~ine struje u otpornicima su I1 =
= 0,1A ,
R1
U
U
I2 =
= 0,12 A i I 3 =
= 0,1A .
R2
R3
Energija struje , tj. oslobo|ena toplota je W = I2Rt=12 J.
Re{enje: Iz Omovog zakona I =

22. Snaga elektri~nog motora na dizalici je 10 kW, a stepen korisnog dejstva 0,9. Motor je
priklju~en na elektri~nu mre`u napona 220 V. Za koje vreme ova dizalica podigne teret mase
2,5 t na visinu 15 m? Kolika ja~ina struje tada proti~e kroz motor?
Dato:
P = 10 kW
m = 2,5 t
h = 15 m

Odrediti:
I-?
t-?

Re{enje: Kako je korisna snaga Pk = P jednaka izvr{enom radu u jedinici vremena A = mgh/t tj.
mgh
mgh
P =
t =
= 41s . Ja~ina struje kroz motor je I = P/U = 45,5 A.
P
t
23. Kre}u}i se brzinom 0,5 c, elektron uleti u homogeno magnetno polje indukcije 1 mT normalno
na linije sile polja. Koliki je intenzitet Lorencove sile? Koliki je polupre~nik putanje po kojoj se
kre}e elektron?
Dato:
v = 0,5 c
B = 1 mT

Odrediti:
FL - ?
r-?

Re{enje: Intenzitet Lorencove sile je F = evB = 2,4 x 10-14 N. Iz jednakosti Lorencove i

mv 2
mv
r=
= 0,975m .
centripetalne sile evB =
r
eB
24. Elektron i proton, ubrzani potencijalnom razlikom 0,1 MV, ulete u homogeno magnetno polje
indukcije 10 mT i to u pravcu koji je normalan na magnetne linije sile. Koliki su polupre~nici
putanje elektrona i protona?
Dato:
B = 10 mT

Odrediti:
r1, r2 - ?

U = 0,1 MV
Re{enje: Kako je izvr{eni rad elektrona (protona) jednak kineti~koj energiji eU =

mv 2
, s jedne, a s
2

druge strane, Lorencova sile jednaka centripetalnoj sili

evB =

mv 2
1 2m pU
1 2meU
, to je iz ovih jedna~ina re =
= 0,1m i re =
= 0,43m .
r
B
e
B
e

25. Kroz kru`ni provodnik polupre~nika 0,2 m proti~e struja stalne ja~ine 10 A. Kolika je magnetna
indukcija u spredi{tu kru`nog provodnika, i to u slu~aju kada se provodnik nalazi a) u vazduhu,
b) u nekoj feromognetnoj sredini relativne magnetne propustljivosti 100?
Dato:
I = 10 A
r = 0,2 mm
0 = 4 x 10-7 Tm/A; r = 100
Re{enje: Iz Laplasovog izraza B = 0

Odrediti:
B0 - ?; B - ?

I
= 3,14 10 5 T i B = rB0 = 3,14 x 10-3 T.
2r

26. Dinamoma{ina snage 8 kW daje napon 8 V. Kolika masa aluminijuma se mo`e izdvojiti strujom
dinamoma{ine
iz rastvoa soli aluminijuma za jedan dan? Elektrohemijski ekvivalent
aluminijuma je k = 9,3 x 10-8 kg/C.
Dato:
P = 8 kW
U=8V
t = 1 dan = 86400 s

Odrediti:
m-?

Re{enje: Po I Faradejevom zakonu elektrolize je m = kIt. Kako je I = P/U to je m =

kPt
= 8kg
U

27. Dva izvora struje vezana su redno. ems prvog izvora je 2 V i unutra{nji otpor 0,55 , a ems
drugog 1,2 V i unutra{nji otpor 1,5
.Otpor spolja{njeg dela kola je 5 . Odrediti napon
na spolja{njem delu kola, napon na krajevima izvora struje, kao i stepen iskori{}enja baterija
izvora.
Dato:
E2 = 1,2 V
E1 = 2 V;
r = 0,55 ; r = 1,5 ; R = 5

Odrediti:
U - ?; U1 - ?; U2 - ?
-?

e1 + e2
= 0,457 A .
r1 + r2 + R
Odgovaraju}i naponi na krajevima izvora bi}e: U1 = E1 Ir1 = 1,8V i U 2 = E2 Ir2 = 0,5V . Stepen
R
iskori{}enja baterije iznosi =
= 72% .
R + r1 + r2
Re{enje: Kako je kod redne veze izvora struje e = e1 + e2 i r = r1 + r2 to je I =

28. Paralelno duga~kom pravolinijskom strujnom provodniku kre}e se elektron na rastojanju 2 mm

brzinom 107 m/s. Kolikom silom deluje magnetno polje na elektron, ako kroz provodnik te~e
struja ja~ine 10 A?
Dato:
I = 10 A
r = 2 mm
0 = 4 x 10-7 Tm/A; r = 1
v = 107 m/s

Odrediti:
F-?

Re{enje: Re{enje: Indukcija magnetnog polja pravolinijskog provodnika je B = 0

, a
2a
Lorencova sila kojom magnetno polje dejstvuje na elektron FL = evB. Odavde sledi da je
I
FL = 0ev
= 1015 N .
2a
29. Osam male kapi `ive, svaka naelektrisana do potencijala 10 V, slivaju se u jednu ve}u kap.
Koliki je potencijal stvorene ve}e kapi `ive?
Dato:
= 10 V
n=8
k = 9 x 109 Nm2/C2

Odrediti:
n - ?

q
q
, a potencijal n kapi je = nk
, gde je R polupre~nik
r
R
4
ve}e kapi. Ako je masa jedne kapi m = V= 4r3/3 to je masa ve}e kapi M = R 3 R = 3 n R .
3
q n
n
Kako je M = nm, to je R = r 3 n . Prema tome n = k 3 = 3 = 40V .
r n
n
Re{enje: Potencijal jedne kapi je = k

30. Dve kuglice od zovine sr`i naelektrisane su suprotnim naelektrisanjima 2 x 10-8 C i 4 x 10-9 C
i nalaze se u vazduhu na uzajamnom rastojanju 2 cm. Koliko je privla~na sila? Ako se
kuglice dodirnu pa rastave do istog rastojanja, kolika }e biti odbojna sila? Na}i odnos sile
privla~enja i odbijanja.
Dato:
q1 = 2 x 10-8 C ; q2 = 4 x 10-9
k = 9 x 109 Nm2/C2
r = 2 cm

Odrediti:
Fp - ?; Fo - ?

q1q2
= 1,8 10 3 N , a odbojna sila, s obzirom da je posle dodira
2
r
q q
q2
q = 1 2 = 8 10 9 C , bi}e Fp = k 2 = 1,44 10 3 N . Odnos je Fp/Fo = 1,25.
2
r

Re{enje: Privla~na sila je Fp = k

31. Pri promeni ja~ine struje u strujnom kolu od 3A na 3,5 A u toku vremena 5 x 10-2 s , indukuje
se u njemu ems samoindukcije 5 V. Koliki je koeficijent samoindukcije?
Dato:
I1 = 3A I2 = 3,5 A
t = 5 x 10-2 s
E=5V
Re{enje: Kako je Es = L

Odrediti:
L-?

I
E t
L = s = 0,5H .
t
I

32. Za koje vreme t }e se potro{iti bakarne elektrode zapremine 500 cm3 pri elektrolizi bakarsulfata, ako je ja~ina struje 15 A? Gustina bakra je
8,9 x 103 kg/m3 , a elektrohemijski
-4
ekvivalent 3,3 x 10 kg/C.
Dato:
V = 500 cm3
= 8,9 x 103 kg/m3
I =15 A
K = 3,3 x 10-4 kg/C

Odrediti:
t-?

Re{enje: Iz I faradejevog zakona elektrolize m = kIt, uz m = V, sledi t =

V
kI

= 5,4 102 s .

ZADACI ZA SAMOSTALAN RAD

1. Dve kuglice, ~ija su naelektrisanja 2 x 10-7 C i 4,5 x 10-7 C, nalaze se u vazduhu (vakuumu).
Koliko je rastojanje me|u njima, ako je sila uzajamnog dejstva 0,4 N? (Rez: 4,5 cm).
2. Polupre~nik orbite elektrona u atomu vodinika je 5 x10-11 m. Kolika je ja~ina polja i potencijal
jezgra atoma u ta~kama orbite elektrona? (Rez: 5,76 x 1011 V/m; 29 V).
3. Pri preme{taju naelektrisanja 3 x 10-7 C iz beskona~nosti u neku ta~ku polja izvr{i se rad 6 x10
J. Koliki je potencijal te ta~ke? (Rez: 2 x 103 V)
4. Koliku brzinu v stekne elektron ubrzan elektri~nim poljem ~ija je razlika potencijala 100 V?
Odnos naelektrisanja i mase elektrona je 1,76 x 1011 C/kg. (Rez: 5,8 x 106 m/s).
5. Tri kondenzatora kapaciteta 1, 2 i 3 F vezani su paralelno za izvor struje napona 220 V. Koliko
je naelektrisanje baterije kondenzatora? (Rez: 1,32 x 10-3 C).
6. Kada se polovi generatora, ~iji unutra{nji otpor je 0,3 , spoje provod-nikom otpora 4 , napon
na polovima iznosi 100 V. Kolika je ems generatora? (Rez: 120 V).

7. Metalna lopta polupre~nika 0,1 m naelektrisana je do potencijala 100 V. Koliki je kapacitet

lopte ako se ona nalazi u vazduhu? Koliko je naelektrisanje lopte? (Rez:11 x 10-12 F; 1,1 nC).
8. Kondenzator kapaciteta 10 nF priklju~i se na elektri~ni izvor napona 100 V. Koliki se rad utro{i
na naelektrisanje kondenzatora? Koliko je energija elektri~nog polja kondenzatora? (Rez:10-4 J,
5 x 10-4 J).
9. Kolika je brzina usmerenog kretanja slobodnih elektrona kroz metalni provodnik popre~nog
preseka 1 mm2 , ako kroz njega proti~e struje stalne ja~ine 10 A, Koncentracija slobodnih
elektrona iznosi 1028 1/m3. (Rez: 6 x 10-3 m/s).
10. Kada se dva otpornika ve`u redno tada je ekvivalentni otpor 40 , a kada su vezani paralelno
ekvivalentni otpor je
7,5 . Koliki su otpori ovih provodnika? (Rez: 10 ; 30 ).
11. Elektri~ni motor pokre}e lift mase 1,2 t stalnom brzinom 0,5 m/s. Koliku snagu razvija motor.
Kolika ja~ina struje proti~e kroz motor? Stepen korisnog dejstva motora je 0,9. (Rez: 5,9 kW;
27 A).
12. Kroz beskona~an pravolinijski provodnik proti~e struja ja~ine 10 A. Kolika je ja~ina
magnetnog polja i magnetna indukcija u ta~kama koje su na normalnom rastojanju 0,1 m od
provodnika? (Rez: 50/ A/m; 20 x 10-6 T).
13. Kolika se koli~ina toplote oslobodi u elektri~noj sijalici ako kroz nju pro|e koli~ina elektriciteta
3 x 103 C pri naponu 220 V? (Rez: 6,6 x 105 J).
14. Koliki je elektrohemijski ekvivalent bakra ako se pri elektrolizi bakar-sulfata bakarna anoda
zapremine 720 cm3 potro{i za 9,7 x 105 s pri ja~ini struje 20 A? Gustina bakra je 8,9 x 103
kg/m3. (Rez: 0,33 mg/C).
15. Elektron se kre}e u homogenom magnetnom polju u vakuumu normalno na linije indukcije po
krugu polupre~nika 0,1 m. Indukcija magnetnog polja je 2 x 10-5 T. Kolika je brzina i period
obrtanja elektrona? (Rez: 3,52 x 107 m/s; T = 1,75 x 10-8 s).
16. U toku vremena 4 x 10-2 s promeni se ja~ina struje od 2 A na 2,5 A. Koliko je indukovana eme
samoindukcije? Koeficijent samoindukcije je 0,4 H? (Rez: 5 V).

4. FIZIKA VELIKOG BROJA ^ESTICA

Osnovi zakoni molekulsko kineti~ke teorije idealnog gasa
Parametri stanja idealnog gasa mase m su: pritisak p, zapremina V i teperatura T. Jedna~ine koje
povezuju te veli~ine nazivaju se jedna~ine stanja.
Za izotermni proces, T = const), proizvod pritiska i zapremine gasa je konstantna veli~ina pV =
const, ili za dva gasna stanja p1V1 = p2V2 = const (Bojl-Moriotov zakon).
Za izobrani proces, p = const), zapremina gasa menja se linearno sa promenom teperature
V = V0 (1 + t ) , gde je V0 - zapremina gasa na t = 0 oC, V - zapremina na temeraturi t, zapreminski koeficijent kubnog {irenja gasa (1/273 K-1.
V T
=
(Gej-Lisakov zakon)
Kori{}enjem termodinami~ke temperature T, sledi
V0 T0
Za izohorni proces, (V = const) pritisak je p = p0 (1 + t )
gde je p0 - pritisak na t = 0 oC, a p - pritisak gasa na temperaturi t.
p T
= . ([arlov zakon).
Prelaskom na apsolutnu temperaturu sledi
p0 T0
Pritisak gasne sme{e jednak je sumi parcijalnih pritisaka gasova koji ~ine tu smesu
n

p = p1 + p2 + p3 + ... + pn = pi . (Daltonov zakon).

i =1

Pri istim pritiscima i temperaturama mol svakog gasa zauzima jednake zapremine. (Avagadrov
zakon ). Zapremina jednog mola je 22,4 dm3 .
Broj molekula u jednom m3 naziva se Lo{mitov broj, NL = 2,6868 x 1025 mol-1.
a broj molekula koji se sadr`i u jednom molu bilo kog gasa je Avagardov broj NA = 6,023 x 1023
mol-1.
Jedna~ina stanja idealnog gasa (Klapejron-Mendeljejeva jedna~ina ) objedinjuje sva tri gasna
zakona, i oblika je pV = RT za mol gasa, odnosno pV = RT
za proizvoljnu koli~inu gasa, gde je - broj molova, = m/M a R univerzalna gasna konstanta (R =
8,315 J/molK). Odnos R/NA = k = 1,38 x 10-23J/K Bolcmanova konstata. Jedna~ina stanja pV = RT
svodi se, uz k = R/NA na oblik p = nkT, gde je n = N/V koncentracija molekula (broj molekula po
jedinici zapremine).
Osnovna jedna~ina molekulsko-kineti~ke teorije idealnog gasa daje vezu izme|u pritiska gasa i
2N
njegove srednje kineti~ke energije molekula (Klauzijusova jedna~ina) i oblika je p =
W ,gde
3V
3
mv 2 3
je N/V koncentracija molekula. Kako je W = kT , to iz jednakosti
= kT sledi da je srednja
2
2
2
3kT
3RT
kvadratna brzina v =
.
=
m
M
Svojstva ~vrstih i te~nih tela
Pri zagrevanju ~vrstog tela njegove linearne dimenzije menjaju se sa temperaturom po zakonu
l = l0 (1 + t ) , gde je l0 linearna razmera tela na 0 oC
a koeficijent linearnog {irenja). Pri zagrevanju ~vrstih tela njegova zapremina menja se po zakonu
V = V0 (1 + t ) ,

gde je V0 zapremina tela pri t = 0 oC a koeficijent zapreminskog {irenja. Ova formula primenjiva
je i za {irenje te~nosti pri zagrevanju. Promena gustine ~vrstih i te~nih tela pri njihovom zagrevanju
dovodi do promene gustine po zakonu =

0
, gde je 0 gustina tela na 0 oC.
1 + t

Ravnote`a fluida (te~nosti i gasovi) i zakoni kretanja kao i uzajamno dejstvo fluida sa tvrdim telima
pri njihovom relativnom kretanju, podle`u zakonima hidromehanike.
U fluidima se pritisak p = F/S (sila po jedinici povr{ine) prenosi u svim pravcima podjednako
p1 = p2 = p3 = .... = pn (Paskalov zakon).
Npr. kod hidrouli~ne prese, ko~nica i sl. se manjom silom izaziva ve}i efekat
F F
S
p1 = p2 1 = 2 F2 = F1 2 , jer za S2 > S1 je F2 > F1.
S1 S 2
S1
Pritisak, izazvan silom te`ine fluida je hidrostati~ki pritisak i zavisi od dubine (visine) ispod
slobodne povr{ine fluida p = p0 + gh , gde je p0 = 1,01 x 105 Pa normalan atmosferski pritisak,
gustina fluida i h dubina (visina) stuba fluida.
Na svako potopljeno telo u fluidu deluje sila potiska koja je jednaka te`ini istisnutog fluida
F = Q = m f g , gde je mf - masa istisnugog fluida (Arfimedov zakon).
Pri stacionarnom strujanju idealnog fluida masa (zapremina) fluida koja protekne kroz bilo koji
presek strujne cevi u jedinici vremena ostaje nepromenjena m = V = Sv = const . U bilo kom
preseku gustina fluida je nepromenjena, pa je Sv = const ; za bilo koja dva preseka va`i S1v1 = S 2v2
( jedna~ina kontinuiteta).
Bernulijeva jedna~ina odre|uje raspodelu pritisaka u strujnoj cevi i oblika je:
v 2
p+
+ gh = const , gde je v2/2 - dinami~ki pritisak, gh - hidrostati~ki pritisak a p - stati~ki
2
pritisak.
v 2
v 2
Za bilo koja dva preseka strujne cevi bi}e: p1 + 1 + gh1 = p2 + 2 + gh2 . Ako je strujna cev
2
2
2
v
horizontalna tada je p +
= const ,a u slu~aju strujne cevi jednakog preseka (v1 = v2)
2
je p + gh = const .
Brzina isticanja fluida (te~nosti) iz nekog otvora na dubini h ispod slobodne povr{ine, je prema
Tori~elijevoj formuli v = 2 gh . Zapreminski protok istekle te~nosti je Q = Sv = S 2 gh , odnosno
Q = kSv = kS 2 gh , gde je k - koeficijent kontrakcije mlaza.

Brzina isticanja gasova iz suda u kome je pritisak p > p0, je v =

2p

, gde je - gustina gasa.

v
, gde je koeficijent unutra{njeg
t
trenja, S - povr{ina, v/t - gradijent brzine (promena brzina du` pravca koji je normalan na pravac
strujanja fluida.
Za slu~aj kada se sferno telo polupre~nika r kre}e u nekom fluidu brzinom v, sila otpora, prema
Staksovom zakonu, je F = 6rv .
Ako se sferno telo kre}e ravnomerno kroz fluid brzinom v, mo`e se, iz uslova ravnote`e sile trenja i
sile te`ine i sile potiska odrediti koeficijent viskoznosti:
2
2 ( t f ) gr
=
.
v
9
Sila unutra{njeg trenja je, prema Njutnovom zakonu , F = S

Na dodirnim povr{inama te~nosti i vazduha, kao i kod ~vrstih tela i te~nosti, javljaju se
karakteristi~ni efekti poznati kao povr{inski napon i kapilarne pojave. Ti efekti su rezultat dejstva
me|umolekulskih sila dodirnih povr{ina.
Konstanta povr{inskog napona (N/m2), predtstavlja odnos iz izvr{enog rada (potrebnog za
A
uve}anje povr{ine te~nosti) i same te povr{ine =
.
S
U potopljenim kapilarama (cevima polupre~nika r < 1 mm) u nekoj te~nosti, nivo te~nosti se di`e
(kapilarna atrakcija) ili spu{ta (kapilarna depresija) do visine
2 cos
h=
, gde je - koeficijent povr{inskog napona, - gustina te~nosti, r -polupre~nik
gr
kapilare, g - Zemljino ubrzanje a - ugao kva{enja.
Osnovni zakoni termodinamike
Unutra{nja energije predstavlja ukupnu energiju termodinami~kog sistema i jednaka je zbiru
kineti~ke energije translatornog i rotacionog kretanja molekula sistema (Ep = 0).
i
i RT
U = W = EkT + EkR = nkT = n
2
2 NA
gde je i broj stepeni slobode ( i = 2 za jednotome, i = 5 za dvotomne, i = 6 vi{eatomne molekule)
i
. Za mol gasa je U = RT .
2
i
Promena unutra{nje energije je U = RT .
2
U
i

= R = CV je molarni toplotni kapacitet sistema pri konstantnoj zapremini i

Odnos
T V = const 2
izra`ava se jedinicom J/molK.
Odnos CV/M (M molarna masa), predstavlja specifi~nu toplotu sistema pri V = const.
C
i R
cV = V =
.
M 2M
Za mol gasa je promena unutra{nje energije U = CV T = cV MT , a za proizvoljnu koli~inu gasa,

i+2
U
=
R = C p , je toplotni
koja ima molova je U = CV T = mcV MT . Odnos

2
T p = const
kapacitet sistema pri p = const Promena unutra{nje energije za mol gasa je U = C p T = c p MT ,
a za proizvoljnu koli~inu gasa U = C p T = mc p T
Odnos cp/cV = i predstavlja Poasonovu konstantu ( = 1,66 za jednoatomni 1,4 za dvoatomni i 1,33
za vi{eatomni molekul. Razlika Cp - CV = R predstavlja Majerovu jedna~inu.
Ako se termodinami~kom sistemu dovede spolja neka energija (toplota) tada po
I principu
termodinamike jedan deo te energije ide na vr{enje rada A, a drugi deo na promenu unutra{nje
energije Q = A + U = pV + U .
Za slu~aj kada se stanje sistema menja pri V = const, tada je promena unutra{nje energije
U = Q = cV mT , a u slu~aju kada se stanje sistema menja pri P = const izvr{eni rad nad sistemom
je A = pV. Ako se taj rad vr{i u toplotnoj ma{ini, tj. u cilindru popre~enog preseka S , tada je
A = pV = pSl , gde je l pomak klipa uslovljen promenom zapremine.
Koeficijent iskori{}enja toplotne ma{ine, shodno II principu termodinamike predstavlja odnos iz
Q Q2
Q
T
korisnog rada i unete energija u ma{inu = 1
= 1 2 = 1 2 gde je Q1 uneta energija u
Q1
Q1
T1

cilindar, Q2 odvedena energija hladnjaka, a T1 i T2 su temperature toplotnog rezervoara i

hladnjaka.
RE[ENI ZADACI
1. Odrediti broj molekula koji se sadr`e u 1 cm3 gasa pri normalnim uslovima.
Dato:
Odrediti:
V = 1 cm3
n-?
Re{enje:Kako je zapremina jednog mola Vm = 22,4 dm3 a broj molekula u jednom molu NA = 6,023
N
x 1023 , to je n = A V = 2,7 1019 molekula .
Vm
2. Azot na temperaturi 27 oC zauzima zapreminu 10l. Koliku zapreminu zauzima azot ako se
zagreje do 126 oC ? Pritisak ostaje nepromenjen.
Dato:
V = 10 dm3
t1 = 27 oC ; t2 = 127 oC

Odrediti:
V2 - ?

V2 T2
T
= V2 = V1 2 = 13,3l .
V1 T1
T1
3. U balonu zapremine 15 l nalazi se kiseonik pod pritiskom 6 x 106 Pa. Temperatura vazduha koji
okru`uje balon je 250 K. Odrediti masu kiseonika ako je njegova molarna masa M = 32 g/mol
Re{enje: Iz Gej-Lisakov zakona

Dato:
V = 15 dm3
T = 250 K
M = 32 g/mol
R = 8,31 J/molK

Odrediti:
m-?

m
pVM
RT m =
= 1,44kg .
M
RT
4. Koliko je molekula vazduha ostalo u sudu zapremine 1 cm3 pri temperaturi 10 oC, ako je vazduh
u sudu evakuisan do pritiska 1,33 x 106 Pa ? Univerzalna gasna konstanta je R = 8,31 J/molK a
Avogadrov broj NA = 6,023 x 1023.
Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa pV =

Dato:
V = 1 cm3
t = 10 oC
p = 1,33 x 10-6 Pa
R = 8,31 J/molK

Odrediti:
N-?

N
pVN A
RT N =
= 3,4 108 .
NA
RT
5. U balonu zapremine 12 l nalazi se masa 1,5 kg azota na temperaturi 327 oC . Koliki }e pritisak
p2 biti u balonu pri temperaturi 127 oC. ako se iz njega ispusti 50 % azota? Molarna masa azota
je 28 g/mol, a univerzalna gasna konstanta 8,31 J/molK.
Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa pV = RT

Dato:
V = 12 dm3
T1 = 600 K
M = 28 g/mol

Odrediti:
m2 - ?

R = 8,31 J/molK
m1 = 1,5 kg
Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa za po~etno stanje
m
m RT
pV1 = 1 RT1 p1 = 1 1 = 2,2 107 Pa , i
M
MV1
jedna~ina stanja za krajnje stanje gasa, uz m2 = 0,5 m1, je pV1 =

0,5m1RT2
. dobija se deljenjem
M

p2
T
T
= 0,5 2 p2 = 0,5 p1 2 = 1,65 107 Pa .
p1
T1
T1
6. Kolika je masa kiseonika koji se nalazi u balonu zapremine 10 litara, ako pri temperaturi - 13 oC
manometar na balonu pokazuje pritisak 1,5 x 106 Pa ?
Dato:
V = 10 dm3
T = 260 K
M = 32 g/mol
R = 8,31 J/molK
p = 1,5 x 106 Pa

Odrediti:
m-?

m
pVM
RT m =
= 2,3kg .
M
RT
7. Srednja kineti~ka energija translatornog kretanja molekula nekog gasa je 2 x 10-20 J, pritisak
gasa je 5 x 104 Pa. Koliko molekula ima u 1 cm3 gasa?
Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa pV = RT =

Dato:
V = 1 cm3
W = 2 x 10-20 J
p = 5 x 104 Pa

Odrediti:
N-?

2N
3 pV
W N=
= 3,75 1018 .
3V
2W
8. Neonska sijalica puni se kroz mali otvor tako da u svakoj sekundi prolazi 1021 molekula gasa.
Koliko je vremena potrebno da se sijalica napuni gasom do pritiska 105 Pa (ako je prethodno bio
vakuum)? Zapremina sijalice je 100 cm3, a temperatura gasa 0 0C. Brzina prodiranja gasa je
stalna.

Re{enje: Iz izraza p =

Dato:
V = 100 cm3
T = 273 K
k = 1,38 x 10-23 J/K
p = 1 x 105 Pa

Odrediti:
t-?

Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa p = nkT =

Vreme punjenja sijalice je t =

N
pV
kT N =
= 2,7 1022 molekula .
V
kT

N
= 27 s .
N0

9. Zapremina mehura pri isplivanju sa dna jezera na povr{inu uve}a se 3 puta. Kolika je dubina
jezera? Gustina vodenog mehura je 103 kg/m3.

Dato:
V2 = 3V1
= 103 kg/m3
p = 1,01 x 106 Pa

Odrediti:
h-?

p
, gde je p razlika pritisaka
g
na dnu i povr{ini jezera. Ako je temperatura vode na dnu i povr{ini pribli`no ista, to je po Bojlp V
V
Mariotovom zakonu 1 = 2 p1 = p2 2 = 3 p2 . Tada je p = 2p2 = 2p0 jer je na povr{ini jezera
p2 V1
V1
p
pritisak p2 = p0. Tra`ena dubina jezera je h =
= 20m .
g
Re{enje: Iz izraza za hidrostati~ki pritisak p = gh sledi da je h =

10. Odrediti gustinu gasne sme{e koja se sastoji iz 4 g vodonika i 32 g kiseonika pri temperaturi 7
0
C i pritisku 9,3 x 104 Pa.
Dato:
m1 = 4 g; m2 = 32 g
T = 280 K
p = 9,3 x 104 Pa; M1 = 2 g/mol; M2 = 32 g/mol

Odrediti:
-?

a masa je m = m1 + m2 . Iz jedna~ine gasnog

m
m
stanja za vodonik, odnosno kiseonik, sledi p1V = 1 RT i p2V = 2 RT . Uz uslov da je V =
M2
M1
RT m1 m2
m
m1 + m2
kg
+
const, bi}e p = p1 + p2 =
(
) a njena gustina = =
= 0,48 3 .
V M1 M 2
V RT ( m1 + m2 )
m
p M1 M 2
Re{enje: Pritisak gasne sme{e je

p = p1 + p2 ,

11. Na}i masu jednog mola gasne sme{e koju ~ini 25 g kiseonika i 75 g azota.
Dato:
m1 = 25 g; m2 = 75 g
M1 = 32 g/mol; M2 = 28 g/kol

Odrediti:
M-?

Re{enje: Iz jedna~ine gasnog stanja za kiseonik p1V =

m1
m
RT i azot p2V = 2 RT , sledi
M2
M1

RT m1 m2
m
m
+
(
) , gde je = 1 + 2 = 3,5 , broj molova gasne sme{e. Masa jednog
V M1 M 2
M1 M 2
m m + m2
mola sme{e je M = = 1
= 28,9 10 3 kg / mol .
p = p1 + p2 =

12. Za zagrevanje predmeta od gvo`|a utro{ena je koli~ina toplote od 1,68 x106 J. Kolika je
promena njegove zapremine? Gustina gvo`|a je 7,8 x103 kg/m3, koeficijent kubnog {irenja 1,2 x
10-5 1/0C.
Dato:
Q= 1,68 MJ
c = 4,6 x 102 J/kgK

Odrediti:
U - ?

Re{enje: Po zakonu zapreminskog {irenja je V = V0 (1 + t ) V = V V0 = V0 t = 3V0t (jer

Q
, pa je
je = 3) Koli~ina toplote potrebna za zagrevanje tela je Q = mct = V0ct t =
V0c
3Q
promena zapremine V =
= 1,7 10 5 m3 .
c
13. Razlika du`ina aluminijumske i bakarne {ipke pri bilo kojoj temperaturi iznosi 15 cm. Kolike su
du`ine tih {ipki na 0 oC ?
Dato:
1 = 2,4 x 10-5 1/oC ; 2 = 1,7 x 10-5 1/oC
T = 273 K

Odrediti:
l01 - ?; l02 - ?

Re{enje: Po zakonu linearnog {irenja bi}e: l1 = l01 (1 + 1t ) i l2 = l0 2 (1 + 2 t ) , odnosno

l1 l01 = l011t ) ; l2 l0 2 = l02 2 t ) ;

Oduzimanjem ovih jdna~ina, uz uslov l = l1 - l2 daje l011 = l0 2 2 . Kako je i l01 = l + l02 to se
dobija da je l01 =

l1
= 15,51m , dok je l01 = l + l02 =15,51 m.
2 1

14. Kroz {iri deo horizontalno postavljene cevi te~e voda brzinom 0,5 m/s. Odrediti brzinu
proticanja vode u u`em delu cevi ako je razlika pritisaka izme|u ovih delova cevi 1,33 x 103 Pa
. Gustina vode je 103 kg/m3.
Dato:
v1 = 0,5 m/s
p = 1,33 x 103 Pa

Odrediti:
v2 - ?

Re{enje: Primena Bernulijeve jedna~ine na horizontalnu cev

v2 =

2p

+ v1 = 1,71

v1
v
+ p1 = 2 + p2 , daje
2
2

m
.
s

15. Kroz otvor cevi polupre~nika 0,5 mm isti~e 150 kapi ulja. Koliko je koeficijent povr{inskog
napona ulja, ako je zapremina ulja 2 cm3 a gustina 9 x 102 kg/m3 ?
Dato:
r = 0,5 m
n = 150 kapi
= 9 x 102 kg/m3
V = 2 cm3

Odrediti:
-?

Re{enje: Kapljica se otkine od otvora kada se izjedna~e sila te`ine Q = mg =

jedne

2r =

kapi

V/n)

sila

N
Vg
1
Vg =
= 3 10 2 .
n
m
2nr

povr{inskog

napona

F = 2r .

V
g
n

(zapremina
Iz

jednakosti

16. U cilindru sa pokretnim klipom nalazi se 5 molova azota. Za koliko se promeni unutra{nja
energija gasa ako se on zagreje za 127 oC? Univerzalna gasna konstanta je 8,31 J/molK a broj
stepeni slobode dvoatamnog gasa je i = 5. Proces zagrevanja se vr{i pri p = const.
Dato:
= 5 mola
T = 400 K

Odrediti:
U - ?

Re{enje: Kako je po prvom principu termodinamike

U = Q A = C p T pV = T (C p R) . Kako je C p =

7
i+2
R= R
2
i

2
RT = 6,84kJ .
5
17. Toplotna ma{ina, sa temperaturom greja~a 127 oC i hladnjaka 27 oC, radi prema Kornoovom
ciklusu i to tako da je u jednom ciklusu koristan rad 10 kJ. Koliki je stepen iskori{}enja
toplotne ma{ine i kolika je toplota predata radnom telu?
to je U =

Dato:
T1 = 400 K; T2 = 300 K
Ak = 10 kJ

T1 T2
T
= 1 2 = 0,25 = 25% .
T1
T1
Q Q2 Ak
A
= 1
=
Q1 = k = 40kJ .

Q1
Q1

Re{enje:

Odrediti:
A - ?; - ?

Kako

je

druge

strane

18. Zapremina gasa, koji je zatvoren u cilindru sa pokretnim klipom, je 2,4 l i temperature 27 0C.
Kolika je du`ina pomeranja klipa i izvr{en rad, ako se pri stalnom pritisku 108 Pa gas zagreje
do temperature 127 0C? Polupre~nik cilindra je r = 8 cm.
Dato:
T1 = 300 K; T2 = 400 K
V1 = 24 l
Re{enje: Iz Gej-Lisakovog zakona (p = const)

Odrediti:
A - ?; h - ?

V2 T2
T
= V2 = V1 2 = 3,2l . Kako je promena
V1 T1
T1

V
= 3,98cm
r 2
Izvr{eni rad je A = pV = p(V2 - V1)=80 kJ.

zapremine V = V2 V1 = Sh = r 2h h =

19. U ~eli~noj boci nalazi se azot pod pritiskom 106 Pa i na temperaturi 280 K. Maksimalni pritisak
koji boca mo`e da izdr`i je 1,5 x 106 Pa. Ako se azot zagreje do temperature 320 K, da li }e
boca izdr`ati pritisak azota?
Dato:
T1 = 280 K; T2 = 320 K
p1 = 106 Pa

Odrediti:
p2 - ?

Re{enje: Iz [arlovog zakona (V = const)

p2 T2
T
= , sledi p2 = p1 2 = 1,142 106 Pa . Kako je p2 <
p1 T1
T1

pmax boca }e izdr`ati ovaj pritisak.

20. U sudu zapremine 2 dm3 nalazi se gas pod pritiskom 6,6 x 105 Pa. Koliko je molekula gasa u
sudu ako je njegova temperatura 27 oC? Avagadrov broj je 6,02 x 1023 mol-1, a univerzalna
gasna konstanta 8,3 J/molK.
Dato:
T = 300 K
NA = 6 x 1023
V = 2 dm3
p = 6,6 x 105 Pa

Odrediti:
V-?

Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa p = nkT =

N
pV
kT N =
V
kT

pVN A
= 3,19 1019 molekula .
RT
21. Vazduh se nalazi u sudu zapremine 10 m3 i temperature 127 oC. Iz suda se evakui{e vazduh pri
konstantnoj temperaturi sve do pritiska 2 x104 Pa. Odrediti masu evakuisanog vazduha, ako je
pritisak u sudu bio 105 Pa. Gasna konstanta je R = 8,31 J/molK, a molarna masa vazduha 2,8 x
10-2 kg/mol.

odnosno N =

Dato:
p1 = 105 Pa; p2 = 2 x 105 Pa
M = 28 g/mol

Odrediti:
m - ?

Re{enje: Jedna~ina stanja vazduha pre njegovog ispu{tanja je p1V =

p2V =

m1
RT1 a posle ispu{tanja
M

m2
VM
RT2 . Iz ovoh jedna~ina sledi da je m = m1 m2 =
( p1 p2 ) = 6,74kg
M
RT

22. Kroz cilindri~nu cev, polupre~nika 5 cm proti~e idealna te~nost brzinom 2 m/s. Na zavr{etku
cev je zatvorena, a bo~no ima dva kru`na otvora u kojima te~nost isti~e brzinom 5 m/s i 10 m/s.
Koliki treba da budu polupre~nici bo~nih otvora da bi kroz njih zapreminski protok te~nosti bio
jednak polovini zapreminskog protoka te~nosti na ulazu u cev?
Dato:
Odrediti:
r1 - ?; r2 - ?
v1 = 5 m/s; v2 = 10 m/s
r = 5 cm
Q1 = Q2 = Q/3
Re{enje: Zapreminski protok te~nosti na ulazu u cev je Q = Sv = r2v. Iz zapreminskih protoka na
Q
Q
v
2
Q1 = = r1 v1
Q2 = = 2 r 2v2
kru`nim otvorima
i
sledi
i
= 1,82cm
r1 = r
3
3
3v1
r2 = r

v
= 1,58cm .
3v2

23. Metalno telo, ~ija specifi~na toplota je 125 J/kgK, pada sa visine 1,2 km. Pri udaru o zemljino
tlo ono se zagreje. Za koliko stepeni je ve}a temperatura tog tela, ako se 50% mehani~ke
energije transformi{e u unutra{nju energiju (toplotu)?

Dato:
c = 125 J/kgK
R = 1,2 km
0,5 Ep = Q

Odrediti:
T - ?

Re{enje:Kako je potencijalna energija tela E p = mgh a unutra{nja energija U = mc p T , sledi da

je, uz uslov Q = 0,5 Ep, T =

0,5 gh
= 47 K .
cp

24. Koliko se energija oslobodi pri spajanju vi{e manjih vodenih kapi polupre~nika 2 x 10-3 mm u
jednu kap polupre~nika 2 mm? Konstantna povr{inskog napona vode je 7,4 x 10-2 N/n
Dato:
= 7,4 x 10-2 N/m2
R = 2 mm
r = 2 x 10-3 mm

Odrediti:
T - ?

Re{enje: Promena potencijalne energije povr{inskog sloja kapi, izazivana smanjenjem povr{ine kapi
S pri njihovom sjedinjenju u jednu kap, jednaka je W = S = ( S1 S 2 ) , gde je S1 -povr{ina
svih malih kapi, a S2 -povr{ina ve}e kapi. Kako je S1 = 4r 2 n (n-broj malih kapi) i S 2 = 4R 2 , kao
4
i M = nm (m - masa jedne kapi a M masa velike kapi), to je, uz m = V1 = r 3 i
3
3

4
R
M = V2 = R 3 , n = = 1000kapi . Kako je povr{ina svih malih kapi
3
r
S1 = 4r 2

R3
R3
R
=
4

, to je W = S = ( S1 S 2 ) = 4R 2 ( 1) = 3,5 10 3 J .
3
r
r
r

25. Koeficijent korisnog dejstva toplotne ma{ine je 30 %. Koliki }e biti koeficijent korisnog dejstva,
ako bi se gubitak toplote smanjio dva puta?
Dato:
1 = 30 %
Q2' = Q/2

Odrediti:
-?

Re{enje: Za slu~aj kada je gubitak toplote (odvedena hladnjaku) Q2 , koeficijent korisnog dejstva je
Q
Q
Q
1 = 1 2 2 = 1 1 = 0,7 , a za slu~aj kada je odvedena toplota Q2 ' = 2 , tada je
Q1
Q1
2

Q2
Q
2 = 1
= 1 2 = 0,65 = 65% .
Q1
2Q1
ZADACI ZA SAMOSTALNI RAD
1. U balonu zapremine 10 l nalazi se vodonik pod pritiskom 20 x 105 Pa. Koliku zapreminu bi
zauzeo vodonik na istoj temperaturi pri normalnom atmosferskom pritisku (p0 = 105 Pa) ? (Rez:
0,2 m3).

2. Do koliko Kelvinovih stepeni treba zagrejati idealni gas da bi se njegova zapremina pove}ala
dva puta u odnosu na njegovu zapreminu na 0 oC ? (Rez: 546 K).
3. Gas se ohladi izohorno do 0 oC, pri ~emu se njegov pritisak smanji dva puta. Na}i po~etnu
temperaturu gasa? (Rez: 546 K).
4. Gas se nalazi pod pritiskom 5 x 102 Pa i zauzima zapreminu 4 l. Odrediti ukupnu kineti~ku
energiju translatornog kretanja molekula. (Rez: 3 J).
5. Koliko se molekula vazduha nalazi u sobi zapremine 290 m3 pri temperaturi 17 oC. i pritisku 105
Pa (Bolcmanova konstanta je k = 1,38 x 10-23 J/K) ?
( Rez: 1027 molekula).
6. Du`ina aluminijumske {ipke pri 0 oC. je 79,5 cm, a gvozdene 80 cm. Pri kojoj temperaturi t }e
obe du`ine biti jednake? Linijski koeficijenti {irenja su 1 = 2,4 x 10-3 1/ oC i a = 1,2 x 10-3 1/
o
C . (Rez: 803 oC).
7. Kolika je brzina isticanje vode kroz bo~ni otvor koji je za 2 m ni`i od nivoa vode u sudu? Ako
je povr{ina otvora 2 cm2, izra~unati zapreminski protok vode. Nivo vode smatrati konstantnim.
(Rez: 6,26 m/s; 1,25 x 10-3 m3/s).
8. Gvozdena kuglica polupre~nika 1 mm pada kroz glicerin konstantnom brzinom 0,5 m/s.
Odrediti koeficijent viskoznosti glicerina? Gustina gvo`|a je 7,8 x 103 kg/m3 a glicerina 1,25 x
103 kg/m3. (Rez: 2,88 x 10-2 Pas).
9. Koliki treba da bude polupre~nik kapilarne cevi da bi visina te~nog stuba u kapilari bila 10 cm?
Konstanta povr{inskog napona vode je 7,2 x 10-2 N/m, a gustina 103 kg/m3. (Rez: 1,5 mm)
10. Idealna toplotna ma{ina izvr{i u jednom ciklusu rad 75 kJ. Ako je temperatura greja~a 100 oC, a
hladnjaka 2 oC, odrediti stepen korisnog dejstva, koli~inu toplote Q1 koju ma{ina prima od
greja~a i koli~inu toplote koju ma{ina predaje hladnjaku. (Rez: = 26,3 %, Q1 = 274 kJ, Q2 =
200 kJ)
11. Koliku masu ima kap vode koja isti~e iz staklene cev~ice polupre~nika 0,5 mm? Smatrati da je
polupre~nik kapi jednak polupre~niku cevi. Konstanta povr{inskog napona vode JE 7,4 x 10-2
N/m. (Rez: 2,36 g).
12. U idealnoj toplotnoj ma{ini se za svaki kJ energije, dobijen od toplotnog izvora, izvr{i SE rad
300 J. Odrediti koeficijent korisnog dejstva ma{ine i temperaturu greja~a, ako je temperatura
hladnjaka 280 K. (Rez: 33 %, T1 = 420 K).

5. OSCILACIJE, TALASI I OPTIKA

Mehani~ke i elektromagnetne oscilacije
Oscilovanje tela ili sistema, koje se vr{i pod dejstvom sile F, proporcionalno pomaku tela od
ravnote`nog polo`aja, predstavlja harmonijsko oscilovanje. Kod takvog kretanja je F = kx,
gde je k - restituciona konstanta.
Kinematiska jedna~ina harmonijskog oscilovanje ima oblik
x = A sin(t + 0 ) ,
gde je x - pomak (elongacija) ta~ke u datom trenutku od ravnote`nog polo`aja, A-amplituda
oscilacija (m), t + 0 = - faza oscilovanja (rad), 0 -po~etna faza (rad) i -kru`na frekvencija
(rad/s).
Kru`na frekvencija povezana je sa brojem oscilacija u jedinici vremena (frekvencija) i periodom
oscilovanja T (s) izrazom
2
= 2 =
.
T
Za slu~aj linearnog oscilovanja obe{enog tela mase m o oprugu (dinami~ko oscilovanje), jedna~ina
oscilovanje je istog oblika kao i kod kinematskog oscilovanja, a period oscilacija, tela mase m je
m
1
1 k
, a = =
.
T = 2
k
T 2 m
Ako je osciluju}e telo matemati~ko klatno du`ine l, period oscilovanja je
l
1
1 g
T = 2
, a = =
.
g
T 2 l
Period oscilovanja fizi~kog klatna momenta inercije I je
I
1
1 mgl
T = 2
,a = =
, gde je l rastojanje od ta~ke vesanja do
mgl
T 2
I
centra mase tela a m - masa osciluju}eg tela.
Trenutna brzina osciluju}eg tela je v = A cos(t + 0 ) , a njena maksimalna vrednost (amplitudna
brzina) je vmax = A .
Ubrzanje osciluju}eg tela u datom trenutku je a = 2 A cos(t + 0 ) , a maksimalno ubrzanje je amax
= -2A.
Sila, pod ~ijim dejstvom se vr{i oscilovanje tela ima vrednost
F = ma = m 2 A cos(t + 0 ) = m 2 x , gde je Fmax = m2A.
Kako je F = - kx, to je k = m2.
1
1
2
Maksimalna kineti~ka energija (energija u ravnote`nom polo`aju) je Ek max = mvmax = m 2 A2 a
2
2
1 2 1
potencijalna (elasti~na potencijalna) energija je E pmx = kx = m 2 A2 . Ukupna energija
2
2
1
oscilovanja je E = Ek + E p = m 2 A2 = Ek max = E p max .
2
Elektromagnetne oscilacije predstavljaju naizmeni~no pretvaranje elektri~ne energije u magnetnu i
obrnuto. To pretvaranje vr{i se u LC-kolu koga ~ini kondenzator kapaciteta C i induktivni kalem
koeficijenta samoindukcije L.
Ako je otpor kola R = 0, oscilacije su neprigu{ene (neamortizovane).
Period oscilovanja LC kola, dat je Tomsonovom formulom T = 2 LC , frekvencija
1
1
1
= =
, a sopstvena frekvencija 0 =
.
T 2 LC
LC

Jedna~ina elektromagnetnih oscilacija je oblika q = q0 sin(t + 0 ) ,

gde je q-naelektrisanje kondenzatora, q0 -maksimalno naelektrisanje, a t - 0 -faza oscilovanja.
Po istom zakonu menja se i napon na krajevima kondenzatora u = q/C.
Ja~ina struje i indukcija polja su tako|e harmonijske funkcije vremena.
Kad neprigu{enih elektromagnetnih oscilacija nema gubitka energije, pa je ukupna energija
1
1
W = We + Wm = CU 2 + LI 2 .
2
2
Mehani~ki i eletromagnetni talasi
Proces rasprostiranja oscilovanja u elasti~nim sredinama naziva se talasni proces. Mehani~ki talasi
se prostiru u svim elasti~nim sredinama (~vrstim, te~nim i gasovitim), a EM talasi se mogu
prostirati kako u svim sredinama tako i u vakuumu.
Ako se oscilacije ~estica sredine poklapaju sa pravcem prostiranja, takvi talasi su longitudinalni a u
slu~aju kada su te oscilacije normalne na pravac prostiranja talasa talasi su transverzalni.
Brzina prostiranja talasa v (bilo koje vrste i oblika) zadana je izrazom v =

= ,

gde -talasna du`ina, -frekvencija, T-period.

Brzina prostiranja EM-talasa u vakuumu je c = 3 x 108 m/s.
Brzina prostiranja longitudinalnih mehani~kih talasa kroz elasti~nu ~vrstu i te~nu sredinu data je
E
Njutnovom jedna~inom v =
, gde je E - Jungov modul elasti~nosti, -gustina sredine.

Brzina prostiranja longifudinalnih talasa u gasovima oddre|ena je izrazom

p
v=
,

gde je -odnos specifi~nih toplota gasa pri konstantnom pritisku (cp) i konstantnoj zapremini cV.
Brzina prostiranja transverzovanih talasa u zategnutoj `ici dato je relacijom
F
v=
,

gde je F-sila zatezanja `ica, -podu`na masa (masa po jedinici du`ine).

Optika
Svetlost predstavlja emisiju elektromagnetnih talasa u dijapazonu talasnih du`ina od 400 - 800 nm.
Izvori svetlosti su atomi i molekuli u kojima nastaje izmena energetskog stanja elektrona, koji pri
tome emituju kvante svetlosti- fotone. Fotoni poseduju kako talasna tako i korpuskularna svojstva.
S toga se pojave
interferencije, difrakcije i polarizacije svetlosti obja{njavaju kao talasni
procesi-talasne optika, a pojave: foroelektri~ni efekt, pritisak svetlosti i dr. su rezultat
korpuskularnog svojstvava fotona - kvantna optika.
Geometrijska optika je specijalni slu~aj talasne optike gde se svetlosni talasi prikazuju u vidu
pravolinijskih svetlosnih zrakova.
Na granici dve sredine nastaju pojave odbijanja i prelamanja svetlosti.
Zakon dobijanja: Upadi ugao u jednak je odbojnom uglu o, pri ~emu upadni ugao, normala i
odbojni ugao le`e u istoj ravni. Zakon odbijanja va`i za sve oblike talasa (mehani~ke, EM-talase).
Zakon prelamanja: Odnos sinusa upadnog ugla prema sinusu prelomnog ugla na dve grani~ne
sin
n
= n2,1 = 2 ,
sredine je konstantna veli~ina i predstavlja relativni indeks prelamanja
sin
n1
gde je n1 -apsolutni indeks prelamanja prve, a n2 -apsolutni indeks prelamanja druge sredine.

Apsolutni indeks prelamanja sredine n je odnos iz brzine prostiranja svetlosti c u vakuumu i brzine
svetlosti v u toj sredini
c
n= .
v
Ako svetlosni zrak dolazi iz opti~ki gu{}e sredine na granicu opti~ki re|e sredine (n1 > n2 ) pod
odre|enim grani~nim ili kriti~kim uglom g, za koji je prelomni ugao g = 90o , nastaje pojava
sin g
n
n
= n2,1 = 2 sin g = 2 .
totalne refleksije (nema prelamanja),
sin g
n1
n1
o
o
Grani~ni ugao za vodu je 48 a za staklo 42 .
Opti~ka ogledala su ugla~ane ravne ili sferne povr{ine koje pravilno reflektuju svetlost. Kod ravnih
ogledala daljina lika l jednaka je daljini predmeta.
Uve}anje u, je odnos veli~ine lika prema veli~ini predemta u = L/P = l/p = 1.
Sferna ogledala mogu biti ispup~ena/ konveksna i izdubljena/konkavna.
Kad sfernih ogledala polupre~nika R, `i`na daljina ogledala je f = R/2.
1 2 1 1
= = + ,
Jedna~ina izdubljenog ogledala je
f R p l
gde je p-daljina predmeta od temena ogledala a l-daljina lika.
1
2 1 1
Jedna~ina ispup~enog ogledala je = = .
f
R p l
Uve}anje ogledala je u = L/P = l/p.
Opti~ko so~ivo je providno telo ograni~eno sa dve polirane krivolinijske povr{ine (obi~no sferne) ili
jednom sfernom i jednom ravnom povr{inom, sa polupre~nicima krivina R1 i R2. So~ivo kod kojih
se snop paralelnih zraka posle prelamanja seku u jednoj ta~ki (`i`a so~iva) su sabirna so~iva, a
so~ivo kod kojih prelomljeni zraci divegiraju i ~iji se produ`eci seku u jednoj ta~ki sa strane
upadnih zrakova su rasipna so~iva.
Rastojanje `i`e od opti~kog centra je `i`na daljina f. Svako so~ivo ima dve `i`e, prednju i zadnju.
Opti~ka mo} so~iva predstavlja recipro~nu vrednost `i`ne daljine = 1/f (1/m - dioptrija).
n
1
1
1
@i`na daljina tankog so~iva ima oblik = ( 1)( + ) ,
f
n0
R1 R2
gde je n-indeks prelamanja materijala so~iva, n0 -indeks prelamanja sredine u kojoj se nalazi so~ivo,
a R1 i R2 su polupre~nici krivine so~iva.
Za plankonveksna, odnosno plankonkavna so~iva R2 te`i beskona~nosti pa je
1
n
1
= ( 1) .
f
n0
R
Kod rasipnih so~iva za R1 i R2 uzima se negativni predznak.
1 1 1
= + za
Veza izme|u `i`ne daljine f, daljine predmeta p i daljine lika l data je jedna~inom
f
p l
1 1 1
sabirno, odnosno = za rasipno so~ivo.
f
p l
Uve}anje so~iva defini{e se odnosom veli~ine lika L i veli~ine predmeta P, odnosno, odnosom
daljine lika l i daljine predmeta p. u = L/P = l/p.
1
1 1
Za kombinovano so~ivo ekvivalenta `i`na daljina fe data je izrazom
= + .
f e f1 f 2
Interferencija svetlosti je pojava slaganja dva (ili vi{e) talasa jednakih perioda, pri ~emu se u
ta~kama prostora (ukr{tanja) javljaju interferentni efekti u vidu poja~anja ili slabljenja amplituda
rezultiraju}eg talasa (svetle i tamne pruge).
Maksimumi interferencije su na onim mestima gde je putna razlika r = m,

odnosno gde je fazna razlika = 2 1 = 2m ,

gde je m-red interferncije, a -talsna du`ina.

, tj. = (2m + 1)
2
Difrakcija svetlosti je pojava odstupanja svetlosnog talasa od pravolinijskog prostiranja (savijanje
svetlosti) kada talas nai|e na o{tru prepreku ili uski otvor, koji su u granici talasne du`ine svetlosti.
Difrakcija svetlosti mo`e se posmatrati pomo}u opti~ke re{etke (re{etka sa naizmeni~no providnim
i neprovidnim povr{inama) Konstanta re{etke d (period re{etke) je rastojanje izme|u dva susedna
proreza d = a + b gde je a -{irina propusnog, a b - {irina nepropusnog dela re{etke. Konstanta
re{etke je d = 1/N, gde je N broj zareza po jedinici du`ine (mm).
Difrakcioni maksimumi javljaju se na onim mestima gde je ispunjen uslov
d sin = k , gde je k-red difrakcije, -talasna du`ina svetlosti -ugao skretanja svetlosti.
Polarizovana svetlost se mo`e dobiti dvojnim prelamanjem svetlosti kroz neke vrste kristala, ili
odbijanjem i prelamanjem na neku grani~nu povr{inu.
Ako nepolarizovana svetlost upada pod upadnim uglom za koji odbijeni i prelomljeni zrak
obrazuju pravi ugao, tada je odbijeni zrak potpuno linearno polarizovan a prelamljeni delimi~no.
Taj uslov je ispunjen ako je, po Brusterovom zakonu, tg = n = arctgn , gde je -Brusterov
Mesto minimuma odre|ena su uslovom r = (2m + 1)

ugao (za staklo = 57o).

RE[ENI ZADACI
1. Materijalna ta~ka mase 10 g osciluje po zakonu x = 0,5 sin(0,6t + 0,8) . Na}i amplitudu
kru`nu frekvenciju , period T, frekvenciju , maksimalnu silu F i ukupnu energiju W.
Dato:
Odrediti:
x = 0,5 sin(0,6t + 0,8)
A-?; - ?; T-?;F-?;W-?
m = 10 g

A,

Re{enje: Upore|ivanjem jedna~ine harmonijskog oscilovanja sa zadanom jedna~inom, vidi se da je:

A = 0,5 cm, = 0,6 rad/s, 0 = 0,8 rad. Period oscilovanja je
T=2/ = 10,4 s, frekvencija
-2
2
= 1/T = 9,56 x 10 Hz. Maksimalna sila je F = m A = 1,8 x 10-4 N, a ukupna energija W =
m2A2/2 = 4,5 x 10-6 J.
2. Kuglica od bakra, obe{ena o oprugu, vr{i harmonijsko oscilovanje sa periodom T = 3 s. Koliki
}e biti period oscilovanja ako se o oprugu obesi kuglica od olova istog polupre~nika? Gustina
bakra je 8,9 x 103 kg/m3 a olova 2,7 x 103 kg/m3.
Dato:
Odrediti:
T=3s
T2 - ?
3
3
1 = 8,9 x 10 kg/m
2 = 2,7 x 103 kg/m3
Re{enje: Periodi oscilovanja kuglica od bakra i aluminijuma (istih zapremina) su: T1 = 2
T2 = 2
T2
=
T1

m2
. Kako su mase kuglica
k

T2 = T1 1 = 5,44 s .
2
2

4
m1 = 1V = r 3 1
3

m1
i
k

4
m2 = 2V = r 3 2 , to je
3

3. Na glatkom horizontalnom stolu le`i kugla mase 0,2 kg i pri~vr{}ena je za oprugu ~ija krutost je
5.104 N/m. Drugi kraj opruge je u~vr{}en. Odrediti amplitudu oscilovanja posle neelasti~nog
sudara kugle sa ispaljenim metkom mase 50 g i brzine 600 m/s koji se zariva u kuglu. Masa u
opruge i otpor vazduha zanemariti.
Dato:
Odrediti:
v = 600 m/s
A-?
m1 = 0,2 kg
m2 = 50 g ; k = 6,4 x 104 N/m

1
(m1 + m2 )v 2 , gde je v brzina kugle
2
1
posle udara metka u nju, a energije elsti~ne deformacije opruge Ee = kA2 . Na osnovu zakona
2
1
1
m + m2
. Iz zakona o
odr`anja energije, sledi Ek = (m1 + m2 )v 2 = Ee = kA2 . Odavde je A = v 1
2
2
k
m2v0
odr`anju impulsa m2v0 = (m1 + m2 )v , mo`e se odrediti brzina v, v =
. Zamenom v u izraz za
m1 + m2
Re{enje: Kineti~ka energija sistema kugle i metka je Ek =

amplitudu, daje A =

m2v0
m1 + m2

m1 + m2
= 25cm .
k

4. Kuglica mase 0,3 kg, obe{ena o oprugu koeficijenta krutosti 1,2 N/m, harmonijski osciluje sa
amplutudom 4 cm. Ako je po~etna faza jednaka nuli, odrediti elongaciju kuglice posle vremena
/12 s od po~etka oscilovanja. Masu opruge i dimenzije kuglice zanemariti.
Dato:
A = 4 cm
m = 0,3 kg
k = 1,2 N/m; t = /12 s

Odrediti:
x-?

Re{enje: Elongacija oscilovanja kuglice, uz uslov da je po~etna faza jednaka nuli je x = A sin t .
A
m
k
, to je x = A sin
t = A sin = = 2cm .
Kako je period oscilovanja T = 2
6 2
k
m
5. Osciluju}a kontura sastaji se od kondenzatora kapaciteta 2.10-9 F i induktivnog kalema
koeficijenta samoindukcije 2.10-3 H. Odrediti period oscilovanja i talasnu du`inu na kojoj je
pode{ena ta kontura.
Dato:
Odrediti:
C = 2 x 10-9 F
T - ?; - ?
-3
L = 2 x 10 H
Re{enje: Iz Tomsonove formule, period oscilovanja je T = 2 LC = 12,56 106 s . Talasna du`ina
bi}e = cT = 3,76 103 m .
6. Amputida harmonijskog oscilovanja materijalne ta~ke je 2 cm, a ukupna energija oscilovanja 3
x 10-7 J. Na kom rastojanju od ravnote`nog polo`aja na osciluju}u ta~ku dejstvuje sila 2,25.10-5
N?
Dato:
Odrediti:
W = 3 x 10-7 J
x-?
-5
F = 2,25 x 10 N

Re{enje: Ukupna energija oscilovanja materijalne ta~ke je W =

sledi da je

mA2 2
, a sila F = m 2 x . Odavde
2

F
FA2
x=
=
= 1,5 10 2 m .
2
m
2W

7. Kamen se pusti sa zemljine povr{ine da slobodno pada kroz neko vertikalno okno.Odbijeni zvuk
od dna okna stigne do povr{ine zemlje za 2,4 s nakon po~etka padanja. Kolika je dubina bunara
h, ako je brzina zvuka u vazduhu 340 m/s? Otpor vazduha se zanemaruje.
Dato:
Odrediti:
t = 2,4 s
h-?
v = 340 m/s
2

gt
h = vt2 ,
Re{enje: Kako je put kamena pri slobodnom padanju h = 1 , a pre|eni put zvuka
2
2
gt1
2
to je
= vt2 gt1 2vt2 = 0 . Po{to je ukupno vreme t jednako zbiru vremena slobodnog
2
padanja kamena
t1, i vremena odbijenog zvuka t2 , to je t = t1 + t2. Kako je t2 = t - t1 kvadratna
2
jedna~ina se svodi na oblik gt1 + 2v2t1 2v2t = 0 . Re{enje ove kvadratne jedna~ine (sa znakom
2

2v2 + 4v2 + 8 gvt

plus) t1 =
= 2,32s daje vreme za koje kamen slobodno padne sa povr{ine
2g
zemlje do dna okna. Vreme trajanja odbijenog zvuka je t2 = t - t1 = 0,078 s. Dubina bunara je
h = vt2 = 26,5 m.
8. Jedan kraj gvozdene vodovodne cevi, du`ine 103 m, posmatra~ udari maljem i u istom trenutku
ispali hitac iz revolvera. Na drugom kraju cevi nalazi se drugi posmatra~ koji ~uje kroz cev zvuk
udara malja 2,8 s ranije nego zvuk pucnja koji se preneo kroz vazduh. Kolikom se brzinom
prostire zvuk kroz gvo`|e, ako je njegova brzina u vazduhu u = 333 m/s ?
Dato:
t = 2,8 s
u = 333 m/s; s = 103 m

Odrediti:
v-?

s
, gde je t1 = t - t, vreme za koje zvuk udarca
t1
s
s
m
= 5000 .
malja pre|e du`inu cevi, a brzina pucnja na toj du`ini je u = . Stoga je v =
s
t2
s
t
u
Re{enje: Brzina zvuka u gvozdenoj cevi je

v=

9. Oscilatorno kolo radio prijemnika pode{eno je na frekvenciju 1,5 MHz . Da bi se to kolo

podesilo na drugu talasnu du`inu (frekvenciju) 300 m treba promeniti kapacitet kondenzatora.
Odrediti odnos kapaciteta promenljivog kondenzatora u drugom i prvom slu~aju. Brzina
elektromagnetnih talasa je 3.108 m/s
Dato:
= 1,5 MHz
2 = 300 m

Odrediti:
C2 / C1- ?

Re{enje: Iz Tomsonove formule T = 2 LC sledi da je T1 = 4 2 LC1 i T2 = 4 2 LC2 . Odnos

2

C T
kapaciteta je 2 = 2 = 1 = 2 = 2,25 .
C1 T1 2 1
10. Putna razlika dva svetlosna monohromatska talasa koji me|usobno interferiraju je 0,5 , gde je
njihova talasna du`ina. Koliko je fazna razlika ovih talasa?
Dato:
r = 0,5

Odrediti:
- ?

Re{enje: Iz uslova za maksimum interferencije r = m , tj. = 2m, sledi da je = 2r/ =

rad.
11. Period elektromagnetnih oscilacija u LC koku je 10-4 s. Ako se u tom kolu ve`e paralelno i drugi
kondenzator kapaciteta 2 x 10-9 F, period elektromagnetnih oscilacija se pove}a tri puta. Kolika
je induktivnost solenoida i kapacitet kondenzatora u takvom oscilatornom kolu ?
Dato:
T2 = 3 T1
T1 = 10-4 s
C2 = 2 x 10-9 F

Odrediti:
C1 - ?; L - ?

Re{enje: Po Tomsenovoj formuli period oscilovanja u slu~aju kada je u LC kolo vezan kondenzator
T1 = 2 LC1 a u slu~aju kada se u to kolo ve`e i drugi kondenzator
kapaciteta C1 je
kapaciteta C2 parlelno sa prvim, period oscilovanja je T2 = 2 L(C1 + C2 ) . Odnos perioda je
2

2
T2
T1
C1 + C2
-9
=
Odavde je C1 = C2/8 = 0,25 x 10 F. Induktivnost kalema je L =
= 1H .
4C1
C1
T1
12. Svetlosni zrak pada pod uglom 30o na povr{inu vode indeksa prelamanja 1,33. Kolika je brzina
prostiranja svetlosti u vodi, ako svetlosni zrak dolazi iz vazduha indeksa prelamanja n0 = 1? Koliki
je prelomni ugao ? Brzina svetlosti je 3 x 108 m/s.

Dato:
= 30o
n = 1,33

Odrediti:
v- ?; - ?

c
m
= 2,25 108 . Iz Snelijus-Dekartovog zakona prelamanja
n
s
sin
sin
sin
= n sin =
= arcsin
= 22o .
sin
n
n

Re{enje: Brzina svetlosti u vodi je v =

13. Grani~ni ugao totalne refleksije za staklo, kada se ono nalazi u vazduhu, je 42o. Kolika je brzina
prostiranja svetlosti u staklu, ako je brzina prostiranja u vazduhu 3 x 108 m/s? Indeks prelamanja
vazduha je n0 = 1.
Dato:
Odrediti:
o
g = 42
v- ?
n0 = 1

Re{enje: U slu~aju totalne refleksije zakon prelamanja je , uz = /2, n sin g = n0 sin , tj.

n sin g = n0 . Kako je n=c/v, to je v = c sin g = 1,95 108

m
.
s

14. Konkavno sferno ogledalo daje realan lik koji je 4 puta ve}i od predmeta. Koliko je rastojanje
izme|u predmeta i njegovog lika, ako je polupre~nik krivine ogledala 20 cm?
Dato:
Odrediti:
L = 4P; l = 4l
d=l-p-?
R = 20 cm
Re{enje: Iz jedna~ine ogledala

2 1 1
= + sledi da je daljina predmeta uz l = 4p, p = 5R/8. Tra`eno
R p l

rastojenje je d = l - p = 37,5 cm.

15. Odrediti veli~inu lika ispup~enog (konveksnog) ogledala polupre~nika 20 cm, ako se predmet
nalazi na daljini 25 cm od njegovog temena. Kakav se pri tome dobije lik?
Dato:
Odrediti:
R = 20 cm
l-?
p = 25 cm
pR
2 1 1
Re{enje: Iz jedna~ine ispup~enog ogledala =
sledi da je l =
= 7,14cm . Lik je
2p + R
R p l
uspravan, imaginaran i umanjen.
16. Kolika je opti~ka mo} bikonkavnog tankog so~iva u vazduhu, koje je izra|eno od stakla indeksa
prelamanja 1,6? Polupre~nici krivine so~iva su 10 cm i 20 cm.
Dato:
Odrediti:
n = 1,6
-?
R1 = 10 cm
R2 = 20 cm
1
1
1
Re{enje: Opti~ka mo} bikonveksnog so~iva je = = (n 1)( + ) = 9dioptrija
f
R1 R2
17. So~ivo, koje je na~injeno od stakla indeksa prelamanja 1,5 ima `i`nu daljinu 20 cm u vazduhu.
Koliku `i`nu daljinu ima ova so~ivo u vodi? Indeks prelamanja vode je 1,33.
Dato:
Odrediti:
n0 = 1
f2 - ?
n1 = 1,5
n2 = 1,33 cm
f1 = 20 cm

1
1
1
n
= ( 1 1)( + ) , a u vodi je
f
n0
R1 R2
1
1
1
f
n 1
n 1
n
f2 = 1
f1 = 0,78m .
= ( 1 1)( + ) . Iz njihovog odnosa sledi da je 2 = 1
n1
f1 n1 1
f
n2
R1 R2
1
n2
n2

Re{enje:

@i`na daljina so~iva u vazduhu je

18. Dva plankonveskna so~iva jednakih polupre~nika od 20 cm indeksa prelamanja 1,55 i 1,8
slepljena su svojim ravnim povr{inama. Kolika je ekvivalentna opti~ka mo} ovog sistema
so~iva i ekvivalentna `i`na daljina?

Dato:
n0 = 1
n1 = 1,55
n2 = 1,8 cm
R1 = R2 = 20 cm

Odrediti:
-?

Re{enje: Opti~ka mo} svakog od so~iva je 1 =

opti~ka mo} je = 1 + 2 = 2,7

1
1
1
1
= (n1 1) i 2 =
= (n2 1) . Ekvivalentna
f1
R
f2
R

1
, a ekvivalentna `i`na daljina je fe = 0,37 m.
m

19. Predmet veli~ine 10 cm, postavljen je na daljini f/4 od bikonveksnog so~iva. Kolika je veli~ina
lika ovog so~iva?
Dato:
Odrediti:
P = 10 cm
L-?
p = f/4
Re{enje: Iz izraza za uve}anje so~iva u = L/P = l/p sledi da je l = pL/P. Iz jedna~ine so~iva
1 1 1
= + uz p = f/4 , sledi da je
f
p l
fP
4
L=
= P = 13,3cm .
1
f (1 ) 3
4
20. Kolika je konstanta difrakcione re{etke, ako se maksimum petog reda difrakcionog spektra vidi
pod uglom 18o. Re{etka se osvetljava monohromatskom svetlo{}u talasne du`ine 600 nm.
Koliki je broj zareza re{etke na du`ini 1 mm?
Dato:
Odrediti:
o
= 18
d - ?; N - ?
= 600 nm; k = 5
Re{enje: Iz uslova za difrakcioni maksimum d sin = k sledi d =

k
= 9,7 10 6 m .
sin

Broj zareza po 1 mm du`ine re{etke je N = 1/d = 103.

21. Normalno na difrakcionu re{etku konstante 2 x 10-6 pada svetlost talasne du`ine 650 nm. Koliki
je maksimalni red difrakciene ?
Dato:
Odrediti:
kmax - ?
d = 2 x 10-6
= 650 nm
Re{enje: Iz uslova za difrekcionih maksimuma re{etke d sin = k , maksimalni red difrakcije
d
dobija se za sin = 1. Tada je kmax = = 3 .

22. Objektiv fotoaparata ima `i`nu daljinu 5 cm. Sa kog rastojanja je napravljen snimak deteta
visine 1,2 m, ako je visina njegovog lika na negativu 6 mm?
Dato:
Odrediti:
f = 5 cm
p-?

h = P = 1,2 m
h1 = L = 6 mm
Re{enje: Iz uve}anje so~iva

h
h1 l
= , sledi da je daljina lika l = 1 p .
h
h p

h
) f = 10m .
h1
23. Ispred bikonveksnog so~iva, polupre~nika krivina 4 sm i 6 cm i indeksa prelamanja 1,5, nalazi
se predmet visine 2 cm na rastojanju 10 cm ispred so~iva. Kolika je visina dobijenog lika?
Kori{}enjem jedna~ine so~iva, uz prethodni uslov dobija se da je p = (1 +

Dato:
n = 1,5
R1 = 4 cm
R2 = 6 cm
P = 2 cm; p = 10 cm

Odrediti:
L-?

1
1
1
= (n 1)( + ) , sledi da je f = 5 cm. Kako je uve}anje so~iva u = L/P
f
R1 R2
P
= l/p to je l = pL/P. Zamenom ove vrednosti u jedna~inu so~iva dobija se L =
= 2cm .
p
1
f
24. Na staklenu plo~icu, indeksa prelamanja 1,5 pada svetlosni zrak. Na}i upadni ugao zraka ako je
ugao izme|u odbijenog i prelomljenog zraka 90o. Plo~ica je u vazduhu.
Dato:
Odrediti:
n = 1,5
-?
= 90o
Re{enje: Iz jedna~ine

Re{enje: Kako je zbir uglova odbijenog i prelamljenog zraka i ugla izme|u odbojnog i prelomnog
= /2 - . Iz zakona prelamanja
zraka + + = , to uz = /2, sledi da je
sin
sin
=nn=
= tg , = arctgn = 56,2o.
sin
cos
25. Monohromatska svetlost talasne du`ine 600 nm pada normalno na opti~ku re{etku, konstante
2,4 x 10-3 mm. [ta }e videti posmatra~ koji se nalazi iza re{etke i gleda u pravcu koji sa
normalom na re{etku zaklapa ugao 30o ?
Dato:
d = 2,4 x 10-3 mm
= 600 nm
= 30o

Odrediti:
k-?

Re{enje: Iz uslova za difrakcioni maksimum d sin = k , sledi k =

sin = 2 .

Posmatra~ }e videti drugi difrekcioni maksimum.

ZADACI ZA SAMOSTALNI RAD
1. Napisati jedna~inu harmonijskog oscilovanja, ako je amplituda oscilovanja 10 cm, period
oscilovanja 10 s a po~etna faza jednaka nuli. (Rez: x = 0,1sin 0,628t ).

2. Napisati jedna~inu hormoniskog oscilovanja tela, koji za 1 min

izvr{i n = 240 oscilacija.

Amplituda oscilovanja je A = 3 cm, a po~etna faza 0 = 90o. (Rez: x = 3 10 2 sin(8t +

).
2
3. Period oscilovanja neke ~estice je 0,2 s. Odrediti frekvenciju i broj osciloacija koje izvr{i ~estica
za 50 s. (Rez: = 5 Hz, n = 250).
4. Koliki su ampliduda, period i frekvencija prostog harmonijskog kretanja oblika x = sin20t. (Rez:
A = 1 cm, T = 0,314 s, = 3,19 Hz).
5. Spiralna opruga pod dejstvom obe{enog tela istegne se za 6,5 cm i pusti da osciluje. Odrediti
period oscilacija. (Rez: T = 0,51 s).
6. Obe{eno telo o spiralnu oprugu osciluje sa amplitudom 2 cm. Pri pomaku od 3 cm sila
elasti~nosti je 9 x 10-5 N. Odrediti ukupnu energiju, kao i potencijalnu i kineti~ku energiju
oscilovanja. (Rez: W = 2,4 x 10-6 J, Wp = 1,35 x 10-6 J, Wk = 1,05 x 10-6 J).
7. Odrediti brzinu prostiranja talasa kroz homogenu elasti~nu sredinu ako je njegova frekvencija
102 Hz, a talasna du`ina 10 m. Za koje }e vreme talas, koji prolazi kroz tu sredinu, pre}i
rastojanje 12 km? (Rez: v = 103 m/s, t = 12 s).
8. Da bi procenio udaljenost neke vertikalne stene, planinar ispali hitac iz revolvera i merenjem
ustanovi da se odjek (eho) pucnja ~uje 5 s kasnije od trenutka ispaljivanja hitca. Koliko je
rastojanje izme|u planinara i stene, ako je brzina prostiranja zvuka u vazduhu 340 m/s? (Rez: s
= 850 m).
9. Izra~unati brzinu zvuka u vazduhu pri pritisku 105 Pa. Gustina vazduha iznosi 1,29 x 103 kg/m3 ,
a odnos njegovih specifi~nih toplota (pri stalnom pritisku i stalnoj temperaturi) 1,41. (Rez: v =
344,8 m/s).
10. Gvozdena `ica, du`ine 0,5 m i polupre~nika 5 x 10-2 mm, zategnuta je tegom mase 15 kg.
Kolika je brzina zvuka u `ici? Gustina gvo`|a je 7,8 x 103 kg/m3 , a ubrzanje zemljine te`e 9,81
m/s2. (Rez: v = 1,55 x 103 m/s).
11. Ako je fazna razlika dva talasa koji interferiraju 90o kolika je njihova putna razlika? (Rez: r =
0,25 ).
12. Svetlosni zrak pada pod uglom 45o na povr{inu stakla indeksa prelamanja 1,5. Kolika je brzina
prostiranja svetlosti u staklu, ako svetlost dolazi iz vazduha indeksa prelamanja 1? Koliki je
prelmni ugao ? Brzina prostiranja svetlosti u vazduhu je 3 x 108 m/s. (Rez: v = 2 x 108 m/s, =
arcsin2/3 = 28o)
13. Koliki treba da bude kapacitet kondenzatora u LC kolu, ~ija je induktivnost 22 x 10-3 H da bi
rezonantna frekvencija bila 6,84 x 103 Hz. (Rez: C = 2,46 pF)
14. Na kom rastojanju od izdubljenog sfernog ogledala, `i`ne daljine 30 cm, treba postaviti predmet
da bi se njegov lik dobio na daljini 4f od temena ogledala? Kakav je ovaj lik? (Rez: p = 40 cm,
lik je uve}an, realan i izvrnut)
15. Koliki je polupre~nik krivine konveksnog (ispup~enog ogledala), ako ono daje 10 puta umanjeni
lik predmeta kada se predmet nalazi na rastojanju 180 cm od temena ogledala? (Rez: R = 2p/9 =
40 cm)

16. Koliki je grani~ni ugao totalne refleksije za grani~nu povr{inu staklo-voda? Apsolutni indeks
prelamanja stakla je 1,7 a vode 1,33. (Rez: g = 51o).
17. @i`na daljina sabirnog so~iva u vazduhu je 5 cm, a u te~nosti indeksa prelamanja nt je
ft
= 35 cm. Koliki je indeks prelamanja te~nosti, ako je indeks prelamanja stakla od koga je
na~injeno so~ivo ns = 1,5. (Rez: nt = 1,4).

2 = - 2 dioptrije. Kolika
18. Dva so~iva koja se dodiruju imaju opti~ku mo} 1 = 12 dioptrija i
je ekvivalentna opti~ka mo} i `izna daljina ovog sistema so~iva? (Rez: e = 10 dioptrija, fe = 0,1
m).
19. Na opti~ku re{etku pada paralelan snop monohromatske svetlosti talasne du`ine 625 nm. Lik
drugog reda uskog proreza vidi se pod uglom 30o. Koliko zareza ima na jednom milimetru
du`ine opti~ke re{etke? (Rez: N = 4 x 104 mm-1).
20. Ispred plankonveksnog so~iva, polupre~nika krivine 2 cm nalazi se predmet na rastojanju 8 cm.
Lik so~iva je na rastojanju 16 cm. Koliki je indeks prelamanja materijala so~iva? So~ivo je u
vazduhu. (Rez: n = 1,68).

6. FIZIKA MIKROSVETA
Kvantna priroda zra~enja
Ukupnu emisionu mo} zra~enja apsolutno crnog tela u funkciji temperature dat je izrazom
E = T 4 ([tefan-Bolcmanov zakon), gde je E - emisiona mo}, tj. energija zra~enja sa jedinice
povr{ine crnog tela u jedinici vremena, - Bolcmanova konstanta, ( = 5,67 x 10-8 W/m2K4) a T apsolutna temperatura.
Maksimum energije zra~enja u funkciji temperature, tj. maksimum talasne du`ine dat je izrazom
b
max =
(Vinov zakon), gde je - talasna du`ina koja odgovara maksimumu zra~enja, T T
apsolutna temperatura, b - Vinova konstanta, ~ija vrednost je b = 2,9 x 10-3 mK.
Veza izme|u energije zra~enja jednog kvanta i frekvencije, tj. talasne du`ine, tog zra~enja odre|ena
c
h
tkz. redukovana Plankova
je izrazom E = h = h = h (Plankov zakon zra~enja), gde je h =

2
konstanta, -frekvencija, -talasna du`ina, c -brzina svetlosti u vakuumu, h -Plankova konstanta i
- kru`na frekvencija.
Po Ajn{tajnu, svetlost ne samo da se emituje u vidu kvanata svetlosti, ve} se i svetlosni talasi
prostiru u vidu diskretnih ~estica - fotoni.
c
Energija fotona je, shodno Plankovom zakonu, E f = h = h = h .

Foton u kretanju poseduje energiju E f = m f c 2 odnosno masu m f =

Impuls fotona je p f = m f c = hk , gde je k = 2/ (talasni broj).

h
.
c

Pojava izbijanja elektrona iz povr{ine metala pod dejstvom upadne svetlosti (fotona) predstavlja
fotoelektri~ni efekt. Po Ajn{tajnu, energija fotona jednim delom se tro{i na osloba|anje elektrona iz
mv 2
metala (izlazni rad) a drugi deo se pretvara u kineti~ku energiju;
.
h = Ai +
2
De Broljeva relacija povezuje korpuskularna i talasna svojstva svetlosti, i data je izrazom
2h
h
h
= =
, gde je - de Broljeva talasna du`ina.
=
p mv mv
Ako se elektron ubrzava u polju dejstva elektrostati~ke sile, ~iji rad je jednak kineti~koj energiji, u
h
h
h
=
=
=
.
tom slu~aju je de Broljeva talasna du`ina
mv
2meU
2mEk
Struktura atoma
Svaki atom, bilo kog elementa, sastoji se od pozitivnog jezgra, oko koga kru`e elektroni po
odre|enim orbitama.
Najednostavniji atom je atom vodonika, koji ima pozitivno jezgro-proton, oko koga kru`i jedan
elektron, po nekoj od n-toj orbiti.
Elektron je u stacionarnom stanju kada niti emituje niti apsorbuje energiju, a to je u slu~aju kada je
moment impulsa elektrona L = mvr, jednak celobrojnom umno{ku Plankove konstante (I Borov
postulat).
mvr = nh ,
gde je m - masa elektrona, v - brzina na n-toj orbiti i r - polupre~nik n-orbite, i n - glavni kvantni
broj (broj orbite).

Pri prelazu elektrona sa jedne orbite na drugu, atom vodinika emituje ili apsorbuje jedan kvant
zra~enja (II Borov postulat) energije
h = E2 E1 ,
gde je h-Plankova konstanta, -frekvencija zra~enja, E1 i E2 su energije elektrona na odre|enim
orbitama.
Polupre~nik putanje elektrona u atomu vodonika mo`e se odrediti polaze}i od I Borovog postulata, i
jednakosti Kulonove i centrifugalne sile. Iz tih relacija sledi da je
h2
rn =
n 2 = An 2 , gde je A = 5,2 x 10-11 m.
kmZe 2
Ukupna energija elektrona na orbiti rn je zbir kineti~ke i potencijalne energije
k 2 me 4
1
En = 2 2 = C 2 , gde je C = 13,6 x 1,602 x 10-19 C.
2h n
n
Talasna du`ina , emitovana iz atoma vodonika pri prelazu elektrona sa jedne na drugu orbitu
odre|ena je Balmerovom formulom

1
1
2),
2

n
m
gde je RH - Ridbergova konstanta (1,097 x 10-7 1/m), n-redni broj orbite na koju prelazi elektron a m
= n+1, n+2, redni broj orbite sa koje prelazi elektron. Za vidljivu svetlost je n = 2, a m = 3, 4 , 5

= RH (

Struktura jezgra
Jezgro atoma sastoji se iz nukleona (protona i neutrona). Ako je broj nukleona A jednak masenom
broju (zaokru`en do celog broja atomske mase elementa, izra`enu atomskim jedinicama mase ajm),
a atomski broj Z odre|uje broj protona, tada je broj neutrona N = A - Z.
Polupre~nik jezgra zavisi od masenog broja A i odre|uje se formulom
rj = r0 3 A ,
gde je r0 = 1,4 do 1,5 x 10-15 m.
Kako je masa protona mp pribli`no jednaka masi neutrona mn, to je masa jezgra m j = mn A pa je
srednja gustina jezgra =

mj
V

3m j
4rj

3mn
kg
= 1,3 1017 3 .
3
m
4r0

Ukupna unutra{nja energija jezgra je E j = m j c 2

Defekt mase jezgra m predstavlja razliku izme|u sume mase nukleona i mase jezgra
m = Zm p + ( A Z )mn m j , a energija ve`e je Ev = mc 2 = ( Zm p + ( A Z )mn m j )c 2 .
U procesu neelasti~nog sudara jezgra atoma sa nekom lakom ~esticom (proces nuklearne reakcije)
A
4
A+ 4
dolazi do transformacije jezgra atoma u novonastalo jezgro, npr.
;
Z X + 2 Z + 2Y
A
A
0
Z X + 1 e Z 1Y ,
pri ~emu suma masenih brojeva, a tako|e i suma naelektrisanja na levoj i desnoj strani svakog od
tih izraza (reakcije) mora biti jednaka.
Radiaktivnost - Jezgra nekih elemenata imaju svojstva da se spontano transformi{u u jezgro drugih
elemenata, uz emisiju i ~estica i - zra~enja.
N
= N ,
Aktivnost radioaktivnog elementa je A =
t
gde je -konstanta radioaktivnog raspadanja , N - broj neraspadnutih jezgara.

Broj radioaktivnih (neraspadnutih) atoma smanjuje se sa vremenom t po zakonu (zakon

radioaktivnog raspadanja) N = N 0e t ,
gde je N0- brroj radioaktivnih atoma u po~etnom momentu vremena.
Ako je broj neraspadnutih jezgra za vreme t jednak N to je broj raspadnutih jezgra od po~etnno
raspada pa do tog vremena N 0 N = N 0 (1 e t ) .
Kako je period poluraspada (vreme za koje se raspadne polovina broja jezgara)
t ln 2

ln 2 0,693
t
to je N = N 0e = N 0e T
T=
=

Vreme `ivota radioaktivnog raspada je recipro~na vrednost konstante raspadanja.

RE[ENI ZADACI
1. Kolika je snaga zra~enja apsolutno crnog tela po jedinici povr{ine, ako je njegova temperatura
500 K ?
Dato:
Odrediti:
T = 500 K
E-?
= 5,67 x 10-8 W/m2K4
Re{enje: Energija zra~enja, prema [tefan-Bolcmanovom zakonu je E = T 4 . Kako je E - snaga
zra~enja po jedinici povr{ine, tj. izra`ena energija sa jedinice povr{ine u jedinici vremena
W
P
E = = T 4 = 3,54 103 2 .
m
S
2. Lopta polupre~nika 0,1 m naalazi se na temperaturi 400 K. Kolika se energija izra~i sa ove
lopte za vreme 1000 s? Loptu smatrati apsolutno crnim telom.
Dato:
Odrediti:
T = 400 K
E-?
-8
2 4
= 5,67 x 10 W/m K
t = 1000 s; r = 0,1 m
E
Re{enje: E = T 4 odnosno E = 0 = T 4 . Odavde sledi da je izra~ena energija
St
4
E0 = StT = 18,2kJ .
3. Kolika treba da je temperatura crnog tela da bi se njegov maksimum emisione mo}i nalazio na
gornjoj granici vidljivog spektra, za koji je g = max = 760 nm ?
Dato:
Odrediti:
b = 2,9 x 10-3 mK
T-?
-8
2 4
= 5,67 x 10 W/m K
max = 760 nm
b
b
Re{enje: Iz Vinovog zakona max = , sledi da je T =
= 3,82 103 K .
T
max
4. Koliku najve}u talasnu du`inu mo`e da ima svetlost da bi mogla da izazove fotoefekat kod
aluminijuma, ~iji izlazni rad je 3 ev ?
Dato:
Odrediti:
-19
Ai = 4,8 x 10 J
max - ?
h = 6,625 x 10-34 Js
c = 3 x 108 m/s
c
c
Re{enje: Kako je izlazni rad Ai = h max = h = h = 4,1 10 7 m .

Ai

5. Izlazni rad elektrona iz cezijuma je 1,6 x 10-19 J. Kolika je brzina fotoelektrona koji izle}u iz
cezijuma kada se on osvetli laserskom svetlo{}u talasne du`ine 589 nm?
Dato:
Ai = 1,6 x 10-19 J
h = 6,625 x 10-34 Js
c = 3 x 108 m/s; = 589 nm; me = 9,1 x 10-31 kg

Odrediti:
v-?

Re{enje: Iz Aj{tajnovog zakona za fotoelektri~ni efekat

v=

2(h

Ai )

= 6,24 105

h = Ai +

mv 2
, sledi da je
2

m
.
s

6. Talasna du`ina zelene svetlosti u glicerinu je 4,07 x 10-7 m , a enegija jednog fotona ove
svetlosti 3,3 x 10-19 J. Koliki je apsolutni indeks prelamanja ove svetlosti?
Dato:
E = 3,3 x 10-19 J
h = 6,625 x 10-34 Js
c = 3 x 108 m/s; = 407 nm

Odrediti:
n-?

Re{enje: Apsolutni indeks prelamanja je n = c/v. Kako je c = 0 i v = gde je 0 -talasna du`ina

svetlosti u vakuumu, talasna du`ina u posmatranoj sredini), to je n = 0/. Kako je energija fotona
E = hc/0 , to je 0 = hc/E. Otuda je n = hc/E = 1,48
7. Kolika je masa fotona infracrvene svetlosti talasne du`ine 8,8 x 10-7 m ?
Dato:
= 880 nm
h = 6,625 x 10-34 Js
c = 3 x 108 m/s;

Odrediti:
mf - ?

Re{enje: Iz Ajn{tajnove relacije E f = m f c 2 i Plankovog zakona

E=h

mf =

h
= 2,51 10 36 kg .
c

8. Koliko je talasna du`ina elektrona ~ija je brzina 6 x 106 m/s ?. Masa elektrona u mirovanju je m0
= 9,1 x 10-31 kg.
Dato:
Odrediti:
-31
m = 9,1 x 10 kg
-?
h = 6,625 x 10-34 Js
c = 3 x 108 m/s; v = 6 x 106 m/s
m0
h
Re{enje: Po de Broljevoj relaciji =
gde je m relativisti~ka masa m =
. Kako je v << c
mv
v2
1 2
c
h
to je m = m0 , pa je =
= 1,23 1010 m .
m0v

10-12 m. Kolikom

9. Talasna du`ina elektrona koji se koriste u elektronskom mikroskopu je

potencijalnom razlikom se ubrzavaju elektroni?
Dato:
m = 9,1 x 10-31 kg
h = 6,625 x 10-34 Js
c = 3 x 108 m/s; = 10-12 m

Odrediti:
U-?

Re{enje: kako je rad sile elektri~nog polja jednak kineti~koj energiji eU =

mv 2
, s jedne, i
2

h
h2
s druge strane, sledi da je U =
= 602V .
2me2
mv
10. Kolika je ja~ina elektri~nog polja na drugoj orbiti elektrona u atomu vodonika?

uzimaju}i u obzir de Broljevu relaciju =

Dato:
e = 1,6 x 10-19 C
k = 9 x 109 Nm2/kg2
c = 3 x 108 m/s; n = 2

Odrediti:
E-?

Re{enje: Ja~ina elektri~nog polja na drugoj orbiti je E = k

Borove orbite r2 =

q2
. Kako je r2 polupre~nik druge
2
r2

h2 2
n = r1n 2 , a r1 = 5,3 x 10-11 m, to je
kme2

E=

ke
N
= 3,2 1010 .
2 2
C
n r1

11. Odrediti talasne du`ine prve, druge i tre}e spektralne linije (H, H i H Balmerove serije u
vidljivom delu spektra atoma vodonika
Dato:
Odrediti:
n=2;m=3
(H) ; (H); (H) - ?
R = 1,1 x 107 1/m
1
1
1
Re{enje: Iz Balmerove formule = RH ( 2 2 ) sledi, posle zamene datih podataka, da je

n
m
(H) = 656 nm, (H) = 486 nm i (H) = 434 nm.
12. Koliki je period poluraspada radijuma, ako se zna da je aktivnost njegove mase od 1 g 36 x 109
Bq ? Molarna masa radijuma je M = 22,6 x 10-2 kg/mol.
Dato:
Odrediti:
NA = 6,02 x 1023 1/mol
T-?
A = 35 x 109 Bq
m=1g
m
Re{enje: Broj atoma u koli~ini radijuma mase 1 g je N =
N A = 2,67 1021
M
Kako je konstanta radioaktivnosti = A/N = 1,35 x 10-11 1/s to je period poluraspada T = ln2/ =
1617 godina.
13. Odrediti energiju fotona emitovanog pri prelazu elektrona u atomu vodonika sa tre}e na prvu
orbitu.
Re{enje:
Kako
je
ukupna
energija
elektrona
na
2
4
k me
1
1
1
En = 2 2 = C 2 = 13,6eV 2 2 = 12eV = 1,94 1019 J
2h n
n
m
n

orbiti

rn

data

kao

14. Koliko se promeni energija elektrona u atomu vodonika, ako atom emituje foton talasne du`ine
4,86 x 10-7 m ?
Dato:
Odrediti:
= 486 nm
E-?
h = 6,625 x 10-34 Js
c = 3 x 108 m/s;
c
Re{enje: Promena energije atoma je E = h = 4,1 1019 J .

15. Na}i najve}u i najmanju talasnu du`inu u vidljivom delu spektra atoma vodonika.
Dato:
Odrediti:
max - ?; min - ?
n=2
R = 1,1 x 10-7 1/m
Re{enje: Prema Balmerovoj formuli za n = 2, talasna du`ina emitovanog zra~enja je
1
1
1
= RH ( 2 2 )
2

m
Najmanja energija emituje se iz atoma vodonika pri prelazu elektrona sa tre}e (m = 3) na drugu
orbitu
(n
=
2),
{to
odgovara
zra~enju
sa
najve}om
talasnom
du`inom
1
max =
= 6.65 10 7 m .
1 1
R 2 2
2 3
Najve}a energija emituje se pri prelazu elektrona iz beskona~ne orbite n = na drugu (n=2), {to
1
odgovara najmanjoj talasnoj du`ini min =
= 3.65 10 7 m .
1
R 2
2
16. Pri prelazu elektrona sa neke orbite na drugu, atom vodonika emituje svetlost talasne du`ine
4,34 x 10-7 m. Na}i kvantni broj nepoznate orbite.
Dato:
Odrediti:
n=2
nk - ?
R = 1,1 x 10-7 1/m
= 434 nm
1
1
1
1
Re{enje: Iz izraza = RH ( 2 2 ) sledi da je m =
= 5.
1
1

n
m

n 2 R
17. Na difrakcionu re{etku pada normalno snop svetlosti iz razre|ene cevi napunjene vodonikom.
Konstante re{etke je 5 x 10-4 m. Sa koje orbite treba da pre|e elektron na drugu orbitu, da bi se
spektralne linije u spektru petog reda mogle videti pod uglom 41 o ?
Dato:
n=2
d = 5 x 10-6 m
k = 5; = 41 o = 0,72 rad

Odrediti:
nk - ?

Re{enje: Iz formule za odre|ivanje difrekcionog maksimuma kod opti~ke re{etke d sin = k ,

d sin
1
1
sledi =
. Kako je iz Balmerove formule m =
to je m =
= 3.
1
k
1
1
k

n 2 R
n 2 d sin
18. Odrediti defekt mase jezgra atoma neona
Dato:
mp = 1,6724 x 10-27 kg
mn = 1,6748 x 10-27 kg
mj = 33,1888 x 10-27 kg

10

Ne 20 .
Odrediti:
m - ?

Re{enje: Defekt mase je m = Zm p + ( A Z )mn m j pa je, s obzirom na podatke,

m = 2,83 x

10-28 kg.
19. Radioaktivni natrijum 11 Na 24 raspada se uz emisiju -~estica. Period poluraspada natrijuma je
14,8 h. Odrediti broj raspadnutih atoma iz 10 mg datog radioaktivnog elementa za 10 h.
Dato:
T = 14,8 h
t = 10 h; m = 10 mg

Odrediti:
N - ?

Re{enje: Broj raspadnutih atoma za vreme t je N 0 N = N 0 (1 e t ) , odnosno

ln 2
t
T

N = N 0 (1 e
) , gde je N0-broj neraspadnutih atoma u po~etnom vremenu u 1 mg, N broj
neraspadnutih atoma posle isteka vremena t. Kako se u 1 molu sadr`i broj atoma jednak
Avagadrovom broju , to masa m sadr`i broj atoma N0 = nNA = mNA/M, gde je M molarna masa
t

m
T
natrijuma. S toga je: N =
N A (1 2 ) = 9,3 1018 atoma .
M
20. Odrediti period poluraspada radona
105 atoma.

86

Ra 222 ako se za jedan dan od 106 atoma raspadne 1,75 x

Dato:
t = 1 dan
N0 = 106 : N = 1,75 x 105

Odrediti:
T-?

Re{enje: Period poluraspada radona je T = 0,693/. Konstanta radioaktivnog raspada mo`e se

1
N0
1
N0
odrediti iz formule N 0 N = N 0 (1 e t ) ; Odatle je t =
, odnosno =
lg
.
e
N N 0
t lg e N N 0
0,693
= 3,3 105 s .
Period poluraspada je T =

21. Na}i energiju veze izotopa litijuma 3 Li 7 .

Dato:
mp = 1,6724 x 10-27 kg
mn = 1,6748 x 10-27 kg
mj = 33,1888 x 10-27 kg

Odrediti:
Ev - ?

Re{enje: Energija veze je Ev = mc 2 = ( Zm p + ( A Z )mn m j )c 2 , gde je c brzina svetlosti. Kako

je za

Li 7 Z = 3 i A = 7, to je posle zamene podataka Ev = 6,201 x 10-12 J.

22. Pri nuklearnoj reakciji -~estice sa izotopom azota

proton. Napisati reakciju i odrediti nepoznati element.

N 14

obrazuje se nepoznati element i

Re{enje: [ema ove nuklearne reakcije je 4 N 14 + 2 4 Z X A +1p1 . Kako zbir masenih brojeva i
naelektrisanja na levoj i desnoj strani reakcije mora biti jednak, to je: 14 + 4 = 1 + A i 7 + 2 = 1 + Z.
17
Odavde sledi da je A = 17 i Z = 8 odnosno dobija se element
(izotop kiseonika).
8O
23. Pri nuklearnoj reakciji neutrona sa jezgrom izotopa azota 4 N 14 obrazuje se nepoznati element i
-~estica. Napisati reakciju i odredidti nepoznati element.
Re{enje: [ema reakcije je
naelektrisanja, sledi da je
11
5B .

N 14 + 0 n1 Z X A + 2 4 . Po zakonu odr`anja masenih brojeva i

A = 11 i Z = 5 , pa je nastali element izotop bora , a to je izotop bora
4

24. Kolika bi se oslobodila energija kada bi spajanjem protona i neutrona nastao helijum 2 He 4 mase
1g?
Dato:
mp = 1,6724 x 10-27 kg
mn = 1,6748 x 10-27 kg
mj = 33,1888 x 10-27 kg
m = 0,001 kg

Odrediti:
E-?

Re{enje: Pri reakciji spajanjem dva protona i dva neutrona u jezgro He oslobo|ena energija
jednaka je energiji veze Ev = mc 2 = ( Zm p + ( A Z )mn m j )c 2 .
Kako je broj jezgara u datoj masi N = mNA/M, to je ukupna oslobo|ena energija E = NEV =
mN A
( Zm p + ( A Z )mn m j )c 2 = 7,11 1011 J .
M

25. Za vreme t = 5 dana raspadne se 80 % po~etnog broja nekog radioaktivnog elementa. Koliki je
period poluraspada T ?
Dato:
t = 5 dana
N/ N0 = 0,8

Odrediti:
T-?

Re{enje: Kako je broj raspadnutih atoma

zadatka da je N/N = 0,8 , 0,8 = 1 e

t ln 2
T

N 0 N = N 0 (1 e t ) to je, ako se iskoristi uslov

. Odavde je T = 1,85 x 105 s.

ZADACI ZA SAMOSTALNI RAD

1. Kojoj talasnoj du`ini odgovara maksimum emisione mo}i crnog tela na temperaturi 3,1 x 102 K?
(Rez: 9,36 x 10-6 m).

2. Kolika je energija kvanta svetlosti talasne du`ine 400 nm? (Rez: 5 x 10-17 J)
3. Koliki je izlazni rad elektrona za tantal, ako je talasna du`ina svetlosti koja jo{ mo`e da izazove
fotoefekat 297 nm. (Rez: 4,2 x 1,6 x 10-19 J).
4. Koliku energiju treba da ima foton, da bi njegova masa bila jednaka masi elektrona u miru?
(Rez: 8,1 x 10-15 J)
5. Kolika je talasna du`ina elektrona ubrzanog potencijalnom razlikom 51 V? (Rez: 1,72 x 10-10 m)
6. Na kojoj orbiti atoma vodonika elektron ima brzinu 734 km/s ? (Rez: n = 3)
7. Atom vodonika preveden je iz osnovnog u pobu|eno stanje odre|eno glavnim kvantnim brojem
2. Kolika je energija utro{ena za ovo pobu|ivanje? (Rez: 9,81 eV)
8. Pomo}u GM-broja~a ustanovljeno je da aktivnost mase 1 kg urana 238 iznosi 11,5 x 103 Bq.
Kolika je konstanta radioaktivnog raspada i period poluraspada? (Rez: 4,55 x 10-18 s-1; 1,62 x
1017 s)
9. Izra~unati energiju veze tricijuma ( 1 H 3 ), ako se zna da je: mn = 1,67495 x 10-27 kg, mp =
1,67265 x 10-27 kg, mj = 5,00992 x 10-27 kg i c = 3 x 108 m/s. (Rez: 1,14 x 10-12 J)
10. Odrediti ukupnu energiju elektrona u atomu vodonika, ako se nalazi na drugoj orbiti. (Rez: 5,41 x 10-19 J)
11. Pri emisiji fotona iz atoma vodonika, ukupna energija elektrona u atomu izmenila se za 2,56 eV.
Na}i talasnu du`inu emitovanog svetlosnog zra~enja. (Rez: 486 nm)
12. Odrediti talasnu du`inu koja odgovara tre}oj spektralnoj liniji u vidljivoj oblasti spektra atoma
vodonika. (Rez: 434 nm).
13. Koji element nastaje od 92U 238 posle emisije tri alfa - ~estice ( 2 4 ) i dve beta - ~estice ( 1 0 ) ?
(Rez:

88

Ra 226 ).