Professional Documents
Culture Documents
Ch bin:
TRN NAM DNG
Bin tp vin:
V QUC B CN
TRN QUANG HNG
NGUYN VN HUYN
NGUYN TIN LM
L PHC L
NGUYN TT THU
NG NGUYN C TIN
LI NG CHO EPSILON S 6
Ban Bin tp Epsilon
MC LC
Ban Bin tp Epsilon
Li ng cho Epsilon s 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ng Quang Hng
Tnh duy l ca hm c ti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
L Ngc Tu
Xp x Diophantine vi o - nh l Khintchine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
m Thanh Sn
Hnh hc ri lng t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
33
39
Desmond MacHale
Cuc i v s nghip ca George Boole - S khi u cho k nguyn k thut s . . . .
55
Bnh Nguyn
Nhn dng ch mo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
59
ng Nguyn c Tin
Bi ton cn tin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
67
77
89
TNH DUY L CA HM C TI
Ng Quang Hng
(i hc Buffalo, M)
Bi vit ny chng minh mt nh l kinh in ca Kinh T hc, gi l nh l
bt kh thi ca Arrow. nh l c nhiu chng minh ngn gn, ch khong na trang.
Nhng chng ta s chn mt con ng tng i di n cng kt lun. ch
n, nh ngi ta thng ni, i khi khng th v bng ng i.
1. nh l bt kh thi ca Arrow
Marquis de Condorcet l mt trit gia, nh ton hc, v nh khoa hc chnh tr ngi Php sng
th k 18. Nm 1785, ng vit bi Essay on the Application of Analysis to the Probability of
Majority Decisions c nh hng su rng n l thuyt chn la x hi, kinh t hc, v n cc
thut ton xp hng qung co trn mng. Condorcet l mt trong nhng ngi u tin mang
(tnh cht ch ca) Ton hc vo nghin cu khoa hc x hi. ng tham gia cch mng Php,
vit vi quyn sch bt h ng h cho tinh thn Khai Sng. ng b bt giam gn mt nm, v
mt trong t. Nhiu kh nng l do t ung thuc c.
ng khm ph ra nghch l Condorcet. i ci nghch l ny nh sau. Gi s nh nc cn
u t vo ngnh giao thng (GT), y t (YT), hoc gio dc (GD). Nh nc lm trng cu dn
. Mi ngi dn b phiu xp hng ca ring mnh v tm quan trng ca ba ngnh ny. V d,
anh A bo ti ngh GD trc, ri n GT, ri n YT. Anh B chn YT > GD > GT, vn vn. Th
kh nng sau y c th xy ra: a s mi ngi xp GD trn YT, a s xp YT trn GT, v a
s xp GT trn GD. l tnh phi l ca chn la x hi. Khi bit ci nghch l Condorcet ri,
chng ta c cc thng k x hi cn thn hn. Obama vi McCain ci nhau, u li thng k ra.
Mt ng bo phi u t ci ny do a s dn chng ng h ci ny hn ci kia, McCain bo ci
kia hn ci n. Chng ta nn ngh ngay n kh nng v l ca chn la x hi. C kh nng c
Obama ln McCain u ng, nhng u ... v l.
n nm 1950, Kenneth Arrow (gii Nobel kinh t 1972) vit mt bi bo rt ni ting v cc
lut bu c [1], trong ng chng minh mt nh l nay ta gi l nh l bt kh thi Arrow1 .
nh l Arrow ni rng hm c ti l lut bu c duy nht c tnh duy l tuyt i. pht
biu nh l ny, ta nh ngha th no l c ti, v th no l duy l.
n gin (nhng khng mt tnh tng qut) ta gi s x hi c 3 chn la A-B-C cn xp
hng bng bu c (GD-YT-GT, hoc anh Ba-anh T-anh Su, hoc bnh m-sa-bia). Mi phiu
bu gm ba mc. mc th nht xp hng A hn B hoc B hn A. mc th hai xp hng
cp B, C; v mc th ba xp hng cp A v C. Nu anh no xp hng vng trn (A hn B, B
hn C, v C hn A) th anh y b chp cheng, khng cho bu. Ni cch khc, ta gi s tt c cc
phiu bu u hp l, ngha l khng phiu no xp hng vng trn.
1
1
1
1
1
1
1
nu x hi chn A > B
nu x hi chn B > A
nu x hi chn B > C
nu x hi chn C > B
nu x hi chn C > A
nu x hi chn A > C
1
1
Dictator
Boolean functions
1g mt
Matrix representation
Homomorphism
8
General linear group
9
Direct sum
7
10
1 X
f.g/v; .g/wg
jGj g2G
m
X
ki
i D1
Hermitian form
W ? WD fv j hv; wi D 0; 8w 2 W g
12
Isomorphic
13
Character
14
Trace
11
12
1 X
.g/0 .g/:
jGj g2G
(2.1)
(a l lin hp phc ca a.) Hm c trng ca php biu din cha cc k nhiu thng tin v
php biu din. Sau y l vi kt lun quan trng:
.1/ chnh l s chiu ca php biu din. (Lu rng 1 l phn t n v ca nhm G.
Nu G D Zn th 1 l s nguyn 0.)
.g/ D .hgh 1 /, vi mi phn t g; h 2 G, ngha l hm c trng c gi tr nh nhau
trn mi lp lin hp15 ca nhm.
.g 1 / D .g/
Hm c trng ca 0 l tng C 0 ca cc hm c trng thnh phn ; 0 .
Gi N D jGj, v 1 ; 2 ; : : : l cc i din ca cc lp ng cu ca cc php biu din
ti gin trn G, v gi i l hm c trng ca i . Ta c:
Cc vectors i vung gc vi nhau v c chiu di n v. Gi c l tng s cc lp
lin hp ca nhm. Gi C l khng gian vector ca cc hm f W G ! C sao cho
f c gi tr nh nhau trn mi lp lin hp ca G. Ta c, cc hm c trng i to
thnh mt h c s trc chun ca C. (Ta s dng tnh cht ny ni thm v bin
i Fourier ri rc trn cc nhm Abel trong mc ti.)
Tng s cc lp ng cu ca cc php biu din ti gin bng vi tng s cc lp
lin hp ca nhm G. Gi r l tng s ny.
Gi di l s chiu ca i , ta c di chia ht cho N , v
N D d12 C C dr2 :
Mt hm c trng bt k ca nhm u c th biu din (theo mt cch duy nht) thnh
t hp tuyn tnh ca cc hm c trng ti gin.
Hai php biu din c hm c trng ging nhau th ng cu vi nhau
Mt hm c trng l ti gin nu v ch nu n c chiu di n v (ngha l h; i D 1)
Nu G l mt nhm Abel th cc biu din ti gin ca n u c s chiu bng 1.
C mt h qu tuyt p ca l thuyt biu din nhm khi G l nhm cc hon v ca n phn t.
Gi f l s cc standard Young tableaux dng . Ta c:
X
.f /2 D n
`n
Conjugacy class
13
3. Bin i Fourier ri rc
Ti hc v bin i Fourier ri rc (DFT) ln u tin vo khong nm 1993. Hc xong thy
rt hoang mang, theo kiu: nu ly vector ny, tnh ton th ny, th ra cc h s th kia, nhng
khng hiu tng nm sau cc cng thc . Sau khm ph ra l DFT chng qua l mt php
thay i c s trong khng gian tuyn tnh. T thy mi th r rng, d hiu hn ra.
1 X
a .c/b .c/ D ab :
n c2Z
n
(ab D 1 nu a D b v 0 nu a b.)
nh l c bn ca cc nhm Abel hu hn ni rng cc nhm Abel hu hn G u c th vit
di dng tng trc tip ca cc nhm tun hon: G Zm1 Zmk . Cc biu din ti gin
ca nhm G l tng s ca cc biu din ti gin ca cc nhm tun hon Zmi . Cc hm c
trng ti gin ca nhm G l tch tng s ca cc hm c trng ti gin ca cc nhm tun hon
Zmi . Vi mi phn t a D .a1 ; ; ak / 2 Zm1 Zmk , ta c mt hm c trng ti gin
a ca nhm G nh ngha nh sau: vi mt ta " b D .b1 ; ; bk / 2 Zm1 Zmk th
a .b/ D
k
Y
a i bi
a 1 b1
ak bk
!m
D !m
!m
:
1
k
i
i D1
Truth assignment
14
S n
Monomial
15
fOS gO S D N hfO; gi
O
Sn
S n
D chng minh hai ng thc trn t nh ngha v tnh trc chun ca cc S . (i khi, m
bo tnh i xng ngi ta nh ngha tch v hng nh trn nhng chia cho cn bc hai ca N .)
S n
P f .x/ D
x
1 D E f .x/ :
x
fOS2 :
i 2S
2
.
n
Do cp .x; y/ c gi l .1
c nh ngha l
Stab1
2 .f
/D
x;y
2/-correlated. n nh nhiu ca f ti .1
Ef .x/ f .y/:
.1 2/ cor
2/
Ngc li:
Ef .x/ D f .y/ D
x
1 1
C Stab1
2 2
2 .f
/:
2 .f
/D
.1
2/jSj fOS2 :
S n
n nh nhiu ca cc hm ng c l 1, ca hm c ti th i l 1 2. n nh
nhiu ca hm a s l th v nht. C th chng minh c iu sau y:
lim Stab1
n!1
2 .Majn /
D1
2
arccos.1
2/:
p
Nu ta dng xp x arccos.1p 2/ 2 (kh tt khi nh) th ta thy rng ci nhiu
dn n xc sut khong 2 l kt qu bu c b thay i.
17
3
4
1
ab
4
1
bc
4
1
ca:
4
x;y;z
3
4
1
E f .x/f .y/
4
1
E f .y/f .z/
4
1
E f .z/f .x/ :
4
x;y;z
3
4
3
E f .x/f .y/ :
4
1=3 .f
/D
. 1=3/jS j fOS2 :
S n
P
P
P
cho gn, ta nh ngha Wk .f / D jSjDkj fOS2 . Nh rng S fOS2 D 1, do k Wk .f / D 1.
Do , xc sut m .f .x/; f .y/; f .z// l duy l bng
3
4
3X
3
. 1=3/k Wk .f / D
4
4
kD0
3
1
W0 .f / C W1 .f /
4
4
1
W2 .f / C
36
19
20
XP X DIOPHANTINE VI O
NH L KHINTCHINE
L Ngc Tu
(i hc Brandeis, Massachusetts, M)
1. Gii thiu
Trong phn 1 [5], chng ta c c cu tr li cho cu hi v kh nng xp x s thc bi s
hu t qua nh l Dirichlet:
p
nh l 1.1 (Dirichlet 1948). Vi mi s v t x 2 R X Q, tn ti v s s hu t 2 Q sao cho:
q
x p < 1 ;
(1.1)
q q2
v m rng kt qu ny ra khng gian vc t Rn trong phn 2 [6]. Mt khc, nh l Dirichlet
c chng minh l ti u qua s tn ti ca cc s/vc t xp x km. Ni mt cch khc, vi
p
mi s v t x, ta c th tm c v s nghim hu t cho bt ng thc (1.1). Tuy nhin,
q
nh l Dirichlet xt chung tt c cc s v t, nu nh xt ring bit tng s v t x th hm xp
1
x 2 c th khng phi l ti u. Chng hn nh cc s Liouville L c nh ngha nh sau:
q
mt s v t x c gi l mt s Liouville x 2 L nu nh vi mi n 1, tn ti mt s hu
p
t 2 Q sao cho:
q
x p < 1 :
(1.2)
q qn
Vo nm 1844, nh ton hc Joseph Liouville chng minh rng tp L khng rng, v l v d
u tin v s siu vit (transcendental numbers). Lu rng nu nh x 2 L l mt s Liouville
p
th vi mi n 1, bt ng thc (1.2) c v s nghim 2 Q.
q
Trong phn ny, chng ta s a thm yu t o vo vn v kh nng xp x s thc bi s
hu t. Ni mt cch c th hn, nu nh ta thay Vi mi s" trong nh l Dirichlet bng Vi
1
hu ht mi s (theo o Lebesgue)" th ta c th thay hm s xp x 2 bng hm s no?
q
Cu hi ny c A. Y. Khintchine tr li hon ton vo nm 1924 [1] v m rng ra cho
khng gian vc t Rn vo nm 1926 [2]. Kt qu ny sau y c A. V. Groshev chng minh
cho khng gian ma trn Mm;n .R/ vo nm 1938.
gii thiu kt qu ca Khintchine, chng ta cn mt s k hiu sau: Hm s c gi l
mt hm xp x nu nh W 1; 1/ ! .0; 1/ l mt hm khng tng. Ta gi s thc x 2 R l
21
-xp x c ( -approximable) nu nh tn ti v s s hu t
cho:
Tp cc s
p
<
q
p
2 Q vi q > 0 sao
q
.q/
:
q
(1.3)
.q/ D
1
th WA. / D R:
q
1
X
.n/ hi t th .WA. // D 0.
nD1
(ii) Nu nh chui
1
X
nD1
1
X
nD1
p
1
x
<
2
q
q log q
c v s nghim hu t.
(iii) Vi > 0 bt k v vi hu ht mi s thc x, bt phng trnh:
p
1
x
<
q
q 2 .log q/1C
ch c hu hn nghim hu t.
Trong phn cn li ca bi ny, chng ta s gii thiu tm tt v o Lebesgue, v cng c
chnh chng minh nh l 1.2: B Borel-Cantelli trong l thuyt xc sut v lin phn s.
22
2. Phn hi t ca nh l Khintchine
C rt nhiu ti liu tham kho cho phn ny. y chng ti ch gii thiu mt s nh ngha
v tnh cht c bn dn n B Borel-Cantelli.
2.1. o Lebesgue
o Lebesgue trn khng gian Rn l m rng ca khi nim di (n D 1), din tch (n D 2),
v th tch (n 3). Trn R, cc on thng .a; b/ l thc o c bn o di ca mt tp
hp, v o on .a; b/ c nh ngha bi: ..a; b// WD b a. o (ngoi) ca mt tp
E R bt k c xy dng bng cch s dng mt s m c cc on thng ph ln tp
E vi tng di cng nh cng tt:
(1
)
1
X
[
.E/ WD inf
.Ii / W E
Ii vi Ii l cc on thng :
i D1
iD1
Mt tp con E R c gi l mt tp o c nu nh vi mi A R:
.A/ D .A \ E/ C .A \ .R X E//:
Tp cc tp o c to thnh mt -i s tha mn cc tnh cht sau:
(1) Tp rng ; v R l cc tp o c.
( 2) Nu nh E l mt tp o c th phn b R X E cng l mt tp o c.
( 3) Nu nh A1 ; A2 ; ::: l cc tp o c th
1
[
Ai cng l mt tp o c.
i D1
i D1
a.
23
1 [
1
\
Ek D x 2 X W c v s is sao cho x 2 Ei :
nD1 kDn
lim sup En D 0:
n!1
En D x 2 R W x
p
<
n
.n/
;
n
1
X
.n/ hi t th chui
nD1
1
X
.En \ 0; 1// hi
nD1
pn
dng ti gin.
qn
xnC1 pn C pn
xnC1 qn C qn
Tuy trng c v phc tp, nhng biu din s thc bng lin phn s c tnh cht sau ging vi
biu din cc s trong h thp phn:
B 3.2. Gi s nh x D a0 I a1 ; ::: v y D b0 I b1 ; :::.
pn
pn C pn 1
<y<
khi v ch khi b0 D a0 ; :::; bn D an :
qn
qn C qn 1
Hay ni mt cch khc, tp cc s c biu din lin phn s c phn u c nh
J.a0 ; a1 ; :::; an / WD fy D a0 I a1 ; :::; an ; r W r 2 R; r 1g
l mt on thng:
pn pn C pn 1
;
J.a0 ; a1 ; :::; an / D
;
qn qn C qn 1
v J.a0 ; :::; an / \ J.b0 ; :::; bn / ; khi v ch khi b0 D a0 ; :::; bn D an .
Bi tp 3.3. Chng minh B 3.2.
B 3.4. Vi k hiu nh trn, vi mi a0 2 Z; a1 ; :::; an ; k 2 N:
.J.a0 ; :::; an ; k//
2
1
<
<
:
3k 2
.J.a0 ; :::; an //
k2
Chng minh. p dng B 3.1 v 3.2, v ng thc:
pn qn
pn 1 qn D . 1/n ;
ta c c:
pn
.J.a0 ; :::; an // D
qn
pn C pn 1
qn C qn 1
1
D
qn .qn C qn 1 /
1
:
D
qn 1
2
qn 1 C
qn
pn .k C 1/ C pn 1
qn .k C 1/ C qn 1
1
1
D
.qn k C qn 1 /.qn .k C 1/ C qn 1 /
1
:
D
qn 1
1
qn 1
2
2
qn k 1 C
1C C
kqn
k
kqn
pn k C pn
.J.a0 ; :::; an ; k// D
qn k C qn
Lu rng
qn 1
qn 1
< 1.
kqk
qk
26
1
(i) Nu nh chui
hi t th lim sup Fn D 0.
f .n/
n!1
nD1
1
X
1
phn k th R X lim sup Fn D 0.
(ii) Nu nh chui
f
.n/
n!1
nD1
Chng minh. Chng ta s chng minh phn phn k, cn phn hi t dnh lm bi tp dnh
cho c gi. Lu rng trong c 2 trng hp, chng ta c th gii hn cc s x 2 0; 1/.
Xt mt dy a1 ; :::; amCn bt k sao cho vi 1 i n:
amCi f .m C i/:
Ta c c:
0
[
@
1
X
kf .mCnC1/
(B 3.2)
kf .mCnC1/
1
> .J.0; a1 ; :::; amCn /
3
X
kf .mCnC1/
Z 1
1
k2
(B 3.9)
1
dx
> .J.0; a1 ; :::; amCn /
2
3
f .mCnC1/C1 x
1
D
.J.0; a1 ; :::; amCn /:
3.f .m C n C 1/ C 1/
Mt khc,
J.0; a1 ; :::; amCn / D
1
[
kD1
T ta suy ra:
0
1
[
@
J.0; a1 ; :::; amCn ; k/A < 1
k<f .mCnC1/
1
.J.0; a1 ; :::; amCn /:
3.f .m C n C 1/ C 1/
t
Em;n D
.a1 ;:::;amCn
amCi <f .mCi /;1i n
27
1
.Em;n /:
3.f .m C n C 1/ C 1/
i D2
1
3.f .m C i/ C 1/
!
.1 C x < e x /
1
X
1
phn k (! 1) dn n chui
f .n/
nD1
n
X
i D2
1
3.f .m C i/ C 1/
phn k (! 1) vi mi m.
V vy, v phi hi t v 0 khi n tin n C1, v vi mi m; n, ta c c:
.Em;n / D 0:
Lu rng 0; 1/ X
1
[
Fn D
nDmC1
1
[
Em;n ,
nD1
!
1 [
1
\
0; 1/ X lim sup Fm D 0; 1/ X
Fn
m!1
D
D
1
[
mD1 nDm
1
[
0; 1/ X
mD0
1 [
1
[
!!
Fn
nDmC1
!
Em;n
mD0 nD1
1 X
1
X
.Em;n / D 0:
mD0 nD1
4
.J.a0 ; :::; an //:
f .n C 1/
4
:
f .n C 1/
En .g/ D
J.0; a1 ; :::; an /:
a1 a2 :::an g
pn
.J.0; a1 ; :::; an // D
qn
pn C pn
qn C qn
1
1
1
D q .q C q / < q 2 < .a a :::a /2
1
n n
n 1
1 2
n
n
1
a1 a2 :::an g
1
ai .ai C 1/
i D1
Z
n
ai C1
Y
dxi
D 2n
xi2
i D1 ai
Z a1 C1 Z a2 C1
Z
n
D2
:::
2n
an C1
a1
a2
an
Z Z
x1 x2 : : : xn g;
ta c c:
.En .g// < 2n In .g/:
Bi tp 3.10. Chng minh rng khi g 1, In .g/ D 1.
Bi tp 3.11. Chng minh rng khi g > 1,
n 1
1 X .ln g/i
:
In .g/ D
g i D0 i
29
An
<e
n 1
X
.An/i
n.ln 2 A/
i D0
< e n.ln 2
.An/n
n
n
n.An/
A/
p
nn e n n
A/
< Be n.ln 2
p
< B 0 ne
n.A ln A ln 2 1/
Vi A ln,
A
1
X
En e An
ln A
ln 2
1 > 0;
nD1
a1 a2 :::an < e An :
Khi ,
q n D an q n
C qn
< 2an qn
vi C D A C ln 2.
1
X
.n/ phn k, t:
nD1
f .x/ D e C x
eC x ;
Z
a
1
f .x/dx D
C
Cb
.u/du
Ca
vi 0 < a < b tin n v cng khi b ! 1, v v hm f .x/ khng tng theo gi thuyt, ta c
1
X
c chui
f .n/ phn k.
nD1
1
:
f .n/
T suy ra:
pn
1
1
f .n/
qn
qn qnC1
anC1 qn2
qn2
30
ln qn
:
C
.qn /
C
x pn f .n/
D
;
2
2
qn
qn
qn
qn
tc l x 2 WA. /.
31
32
HNH HC RI LNG T
m Thanh Sn
1. Gii thiu
Vo u th k XX c hai cuc cch mng trong vt l: C hc lng t v thuyt tng i
rng. C hc lng t cho ta bit cc nh lut chi phi th gii vi m, cn thuyt tng i
rng, c Einstein xy dng nm 1915, l mt l thuyt v khng gian v thi gian. Theo thuyt
tng i rng, khng-thi gian c cong v khng phi tnh, m l ng.
Ti nay cc tin on ca c hai l thuyt u c thc nghim xc nhn. Tuy nhin hai l
thuyt thng c p dng vo nhng hin tng rt khc nhau. Ta thng dng c hc lng
t m t cc vt rt nh (nh nguyn t hay photon), v dng thuyt tng i rng nghin
cu s thay i ca khng thi gian gn cc vt nng (v d cc ngi sao hay cc thin h).
nghin cu cc h vt l va nng va nh, nh v tr ngay sau v n ln, ta cn mt cch miu
t lng t cho khng thi gian. iu ny, mt trm nm sau ngy Einstein xy dng c thuyt
ca mnh. vn cn l mt thch thc ln cho vt l c bn.
Hai nm trc, c khch l bi mt cuc tranh lun v cc tnh cht ca l en, nh vt l
Leonard Susskind ca i hc Stanford v tc gi xut ra mt mi lin h gia hai hin
tng c v nghch l trong c hc lng t v thuyt tng i rng: Hin tng ri lng t
(quantum entanglement) v l giun (wormholes). Ri lng t l mt dng tng quan lng t
c th tn ti gia nhng h vt l cch xa nhau. L giun l nhng ng tt xut hin trong mt
s nghim ca phng trnh Einstein v ni nhng vng rt xa nhau ca khng gian.
Di y chng ta s thy hai hin tng ny c lin quan vi nhau. S tng ng ny tm
thi ch c c th chng minh cht ch trong mt vi trng hp c th, nhng c l ng trong
trng hp tng qut. tng ca chng ti v mi lin h gia hnh hc v ri lng t c th
l mt nguyn tc m tt c l thuyt lng t ca khng-thi gian, hay hp dn lng t, phi
tun theo. Nguyn tc ny c nhng h qu quan trng. Thm ch, mt cch no , c th chnh
khng-thi gian cng xut hin ra t s ri lng t ca nhng thnh phn vi m c bn nht ca
th gii.
Mt iu th v l c hai khi nim, ri lng t v l giun, u xut phi t hai bi bo m bn
thn Einstein vit vo nm 1935: Hai cng trnh dng nh lin quan n hai hin tng rt khc
nhau, v sau ny Einstein cng khng bao gi ngh l chng c th c lin h g vi nhau. Thc
s m ni, ri lng t l mt hin tng lm cho Einstein ht sc bc bi. Di y chng ta s
xem li hai bi bo v gii thch mi lin h ca chng t quan im hin i.
33
2. L en v l giun
Mt tin on ng kinh ngc ca l thuyt Einstein l l en. L en c nhnh thnh khi ta
gom mt khi lng vt cht ln vo mt vng nh ca khng gian. Vt cht ny khng cn l g
c bit, v d t khng kh ta cng c th to ra mt l en. Ch c iu l cn rt nhiu khng
kh: Ta cn phi lm y mt hnh cu c kch thc bng kch thc ca h mt tri. Nu ta lm
c nh vy th khi kh ny s suy sp di sc nng ca mnh v nn li cho ti khi tr thnh
l en.
Tt c cc l en u c bao bc bi mt mt cu gi tng gi l chn tri s kin. Ta gi
mt cu ny l gi tng v mt nh du hnh v tr ri t do vo l en s khng thy g ch
ny. Tuy nhin, mt khi vt qua mt cu ny, ngi s khng quay tr li c. Ngi s
i vo mt vng m khng gian suy sp vo mt k d, ch m hnh hc co li hon ton. Ti
gn im k d nh du hnh v tr s cht bp di lc hp dn.
Bn ngoi vng cha vt cht, l en c m t bng mt nghim ca phng trnh Einstein
m nh vt l Karl Schwarzschild tm ra nm 1916: Mc tiu ban u ca Schwarzchild l tm
trng hp dn ca mt cht im. Trn thc t, nghim ca ng ta khng c vt cht: N m
t mt trng hp dn thun tu vi i xng cu, khng hn khng km. Tuy trng c v n
gin, cc tnh cht ca khng-thi gian ny kh kh din gii. Ch n nhng nm 196o ngi ta
mi hiu c tng i cu trc ton cc ca nghim ny.
Nm 1935; mt trong hai bi bo ni n trn, Einstein v Nathan Rosen, mt cng tc
vin ca Einstein Vin Nghin cu Cao cp Princeton, tm ra mt kha cnh rt th v ca
nghim Schwarzschild. H tm ra rng nghim ny cha hai khng gian c lp ni vi nh bng
mt ci ng. Ti mt thi im nht nh, ta c th hng dung ra hnh hc ca nghim nh sau:
xa vng trung tm, khng gian l phng (khng c cong ng k), nhng khi vo gn trung
tm, hnh hc b mo i v ni vo mt khng gian th hai, mt khng gian cng tim cn phng.
4. ER = EPR
Ta quay li cc l en. Nm 1974 Stephen Hawking chng minh rng cc hiu ng lng t lm
cho cc l en pht ra bc x ging nh mt vt nng. iu ny chng t cc l en c nhit .
Nhit ny cng cao nu vt cng nh. Tht s ra mt l en c th trng. C th, mt l en
vi kch thc bng mt vi khun, vi bc x c bc sng ging nh bc sng ca nh sng
nhn thy, s c mu trng do bc x Hawking. L en ny khng pht ra nhiu nh sng, nhng
n gn n ta s thy mt im sng chi. Nhng mt l en kch thc ny c mt khi lng
khng l, do ta khng th s dng n nh mt ngun nng lng.
i vi nhng l en c to ra mt cch t nhin t s suy sp ca mt ngi sao, bc x
Hawking yu n mc trn thc t khng th quan st c. Nhng vt th ny qu to v qu
lnh c th cm nhn c hiu ng ny. Tuy nhin, vic cc l en c nhit c nhng h
qu quan trng.
Chng ta bit t th k XIX l nhit c c l do chuyn ng ca cc phn t vi m trong
h. V d, trong cht kh, nhit ny sinh do chuyn ng ca cc phn t kh. V th ta c th
ch i l mt l en c cha nhng thnh phn vi m c kh nng to ra v s cc cu hnh,
hay l trng thi vi m. Chng ta cng tin rng, t nht nhn t bn ngoi, cc l en cng phi
hnh x nh nhng h lng t bnh thng, chu tt c cc nh lut c hc v nhit ng hc.
Xem xt t bn trong, khng c g cm ta xt cc trng thi ri lng t ca cc l en. Ta tng
tng hai l en cch xa nhau, mi l en c mt s ln cc trng thi vi m. Ta c th ngh ra
mt cu hnh trong mi trng thi vi m ca l en th nht c tng quan vi trng thi vi
m tng ng ca l den th hai. C th l nu ta quan st c l en th nht mt trng thi
vi m nht nh, th l en th hai cng ng trng thi ny.
iu hay l, xut pht t mt s xem xt nht nh lin quan n l thuyt dy v l thuyt trng
lng t, ta c th chng minh rng hai l en vi cc trng thi vi m ri vi nhau nh m t
37
5. Mt nguyn l ph qut?
Nhng tng dn ta ti y c nhiu nh nghin cu pht trin qua nhiu nm, bt u t
mt nghin cu ca Werner Israel ca i hc Alberta. Cng trnh ca ti v Susskind c
khch l bi mt nghch l c Ahmed Almheiri, Donald Marolf, Joseph Polchinski v James
Sully, tt c lc u i hc California Santa Barbara, pht biu nm 2012: Ngc li
vi nhng g mi ngi ngh trc , nhng nh nghin cu ny a ra kin rng hin tng
ri lng t buc ta phi thay th chn tri s kin ca mt l en (mt mt cu rt m, theo l
thuyt ca Einstein), bng mt ro chn nng lng cao khng th vt qua. T quan im ca
mi lin h ER D EPR ta c th gii quyt c nghch l ny.
S tng ng ER D EPR gi l bt c khi no c ri lng t ta cng c mi lin kt hnh
hc. iu ny phi ng k c trong trng hp n gin nht khi ta c hai ht ri vi nhau. Tuy
nhin trong trng hp ny mi lin kt hnh hc phi c cu trc rt nh v rt lng t, rt
khng ging khi nim hnh hc bnh thng ca chng ta. D chng ta cn cha bit m t
nhng hnh hc vi m nh th no, tng ca chng ti l mi lin h ER D EPR cho ta
mt nguyn l m tt c cc l thuyt hp dn lng t phi tun theo. L thuyt lng t hp
dn c nghin cu nhiu nht l l thuyt dy. Trong l thuyt dy, mi lin h ER D EPR
c th c chng minh mt cch cht ch trong mt s trng hp m s ri lng t c mt
dng nht nh, tuy nhin hin nay khng c s ng thun l mi lin h ny c tho mn
trong tt c cc trng hp.
Chng ta thy l s ri lng t c th, ng ngha en, ko hai h xa nhau li gn nhau. Ta
cng bit l hai vng gn nhau ca khng gian c ri vi nhau. Mt cch t nhin, ta c th ngh
l khng-thi gian, mt cu trc lin tc, c th bt ngun t ri lng t, mt tnh cht rt lng
t. tng ny ang l tiu im ca nhiu nh nghin cu, nhng cn cha c tng hp li
thnh mt pht biu chnh xc.
38
Trong li gii thiu cho mt cun sch ph bin ni ting ca R.Courant v G.Robbins [28] ni: R rng l
s vn ng i ln trong lnh vc ton hc l do s xut hin nhng nhu cu m mc nhiu hay t u c mang
mt tnh cht thc tin. Nhng mt khi xut hin th s vn ng t phi c nhng khun kh ni ti ca n v
vt ra ngoi phm vi ca tnh hu ch trc tip. Chnh v vy s bin i hon ton mt khoa hc ng dng thnh
khoa hc l thuyt thy trong lch s c i v ngy nay cng khng phi mc km hn: Ngi ta tha
nhn s ng gp ca cc k s v cc nh vt l vo ton hc hin i.
2
V d p dng gii tch v ton hc
39
V im ny F.Klein [29, tr. 146 147] vit r Nu bt u t nhng ngi Hy Lp c thi ta s thy c s
phn gii r rt gia ton hc thun ty v ton hc ng dng t thi Paton v Aristotel. Thuc ton hc thun ty
trc ht c php dng hnh Euclide quen thuc. Thuc ton hc ng dng c bit c cc php ton v s gi l
logictic .
l s chung nht). y ton hc ng dng kh b thnh kin coi thng v trong nhiu trng hp
vn cn n tn ngy nay, nhng i b phn ch thy nhng ngi t mnh khng bit tnh ton. Tnh hnh ny ca
logictic c th phn no do n c pht trin trong mi lin h vi lng gic v vi nhng nhu cu o c thc
tin rung t m thi xa l do nhng ngi lm nhng ngh khng c cao qu lm thc hin. Tt nhin n li
c phc hi mt phn no l do nu thiu n th khng th lm c khoa hc khc, tuy c ging nh trc a
nhng li ngc vi n ch lun lun c coi l mt trong nhng khoa hc cao qu nht: l thin vn hc.
40
Khng loi tr mt vic l do chnh pht hin c rt sm nhng kh khn lin quan ti nhng i lng
v c nn khin ngi Hy Lp khng pht trin nghin cu cc php ton v s m trong nhng thi i trc
t c nhng thnh tu ng k Phng ng. Thay vo h i tm phng hng trong con ng ri
ren ca hnh hc tin thun ty. Th l bt u mt trong nhng n lc m mn k l trong lch s khoa hc v c
th y nhng kh nng sng chi b nh nhng. Hu nh trong hai thin nin k nh hng ca truyn thng
hnh hc Hy Lp km hm s tin ha tt yu ca quan nim v s v v php tnh bng ch m sau ny tr
thnh nn tng ca khoa cc hc chnh xc [28, Li gii thiu]
41
42
43
Cun sch hu ch ca C.Lanczos [33] bt u bng nhng li nh sau: Trong nhiu nm tc gi nghin
cu cc lnh vc ca gii tch ton l nhng lnh vc trc ht c s quan tm ca cc k s v cc nh vt l hc.
Vic lnh vc ny ca ton hc lm vic trong sut th k XIX khng c ch nh nhng cng trnh c in ca
gii tch c l l kt qu ca mt quan nim sai lm v mt lch s. Cho mi ti thi Gauss v Legendre, cc phng
php lm vic ca gii tch mi thu ht c s ch ca cc nh ton hc ni ting. Pht minh v l thuyt gii
hn lm thay i tnh hnh. K t thi gian vic a ra mt qu trnh xp x v hn c th xc lp c tnh
ng n ca cc kt qu gii tch xc nh c lp vi vic qu trnh p dng c c thc hin trong bi ton
hay khng, c coi l tha ng. Kt qu l dn dn phn cch ton hc thun ty v ton hc ng dng v
nh vy l ta c cc nh gii tch thun ty pht trin t tng ca h trong th gii trong th gii kt cu thun ty
l thuyt v cc nh gii tch s l nhng ngi chuyn cc qu trnh gii tch thnh cc php tnh ton trn my.
9
Cch ni i vi mt > 0 bt k tm c s n, vi bt k > 0, tm c tr thnh qu quen thuc
n ni ch bin thnh du hiu dng nh ch mc cht ch Weierstrass.
44
Quan im v hin i
Trong li gii thiu c ni v nt c th ton hc trong giai on hin nay, mt giai on
c lin h vi s m rng mt cch mnh m ngoi vi v khi lng ca nhng ng dng ton
hc v mt khc vi s xut hin v pht trin k thut tnh ton in t l ci lm tng nhiu
ln tnh hiu lc ca cc ng dng . R rng l ngay c bn trong ton hc trong nhng nm
gn y cng c nhng thnh tu xut sc, v sau chng ti s ni ti mt s nhng thnh tu
. Song nu xt s pht trin ca khoa hc chng hn nh trong 30 nm li y theo lp trng
ca nn vn minh ni chung th nhng thnh tu bn ngoi ca ton hc s thy l ln hn
nhiu. Ni cch khc, hin nay chnh s pht trin ca phng hng ng dng trong ton hc
(xt trong tt c nhng biu hin ca n) tr nn tri hn. R rng l trong thp nin ti y,
u th ny s c bo m v thm ch s cn c y mnh na.
iu cho php ni c rng sau nhng giai on pht trin ca ton hc m c th quy
c gi c l giai on tin hy Lp, giai on Hy Lp, phc hng v giai on l thuyt tp
hp, ta bc sang mt giai on mi v cht ca vic ton hc ho tng qut. C th quy
c nh du giai on u ca thi k ny l t nhng nm 40 ca th k XX (thi gian xy
dng nhng my tnh in t u tin). Bc chuyn mnh v cht trong ton hc v ang ko
theo nhng bin i v cht trong nhiu lnh vc ca khoa hc t nhin, k thut, ca cc khoa
hc v i sng x hi.
Nu dng cc thut ng trong lch s pht trin x hi th c th gi giai on hin nay l giai
on lng quyn (trong thi k qu sang giai on dn ch).
Mt mt ton hc ca phng php l thuyt tp hp vn tip tc pht trin. S kt hp, pht
trin v hnh thnh nhng quan nim mi ca i s hc, ca tp i cng v tp i s, ca
gii tch c in v gii tch hm, ca l thuyt hm v hnh hc cho php xy dng c
nhng chng mi, chn mui ca ton hc, cho php tin hnh nhng khi qut suy rng v tm
ra nhng phng php mi cho cc bi ton c v gii c nhiu nhng bi ton , cho
php nu ln cc lp nhng bi ton mi ng ch . Mt s kin ni bt l vic xy dng gio
trnh C s ton hc gm nhiu tp ca N. Bourbaki, mc ch ca gio trnh ny l xy dng
mt c s tng qut, mt ngun t liu bng mt ngn ng thng nht c th tip tc pht
trin c ton hc theo l thuyt tp hp. 10 N. Bourbaki cn cha cp n nhiu chng
ca ton hc (nhng tht v i!) v rt c th c nhng chng y s khng trnh c s
Bourbaki ho. Hin nay khuynh hng ny ca ton hc thun tu ang vang ln mt thanh
iu lt t cc thanh iu khc.
Tuy nhin trong nhng thp nin gn y ngi ta cn thy c nhng mt yu ca khuynh hng
ny. 11 iu biu th theo hai tuyn logic ton v nhng ng dng. Tuy nhin , nh thy,
chng li c lin h vi nhau. Trc ht, tnh cht ch tuyt i ca l thuyt tp hp ngy th
v nhng l thuyt ly n lm c s dng nh khng hon ton l tuyt i v iu ny c th
thy c t nhng lun c chung nht v n khng th khng cn n cc nh logic hc. Khng
phi mi ngi u ngh rng l thuyt tp hp ngy th khng c mt h thng hp l cc tin
10
45
46
47
A.N.Kolmorokov c ni rng c m m ng theo ui t lu l thanh ton phn cch gia nhng phng
php cht ch ca cc nh ton hc thun tu v nhng bin php khng cht ch ca nhng lp lun ton hc
ca cc nh ton hc ng dng, cc nh vt l v cc k thut (dn theo [51]).
16
Khi lit k cc quan im cc phn 6 v 7 ni ring dng nhng kin ni ming ca M.A.Krasnoselski.
17
y l mt cu ni cc oan nht ca lp trng ny Ton hc l s xy dng mt l tr thun tu v v vy n
khng cn cc mi lin h vi nhng lnh vc hot ng khc ca con ngi (L.Mordell [52, tr. 28]). Xin dn thm
li pht biu ca J.Diendonne v vn ny (dn theo [53, tr. 18]) : ... v nguyn tc, trong c s ton hc hin
i khng c mt mc ch hu dng no v l mt b mn tr lc m li ch thc tin quy v s khn, nh ton
hc trong cc cng trnh nghin cu ca mnh khng h vng vn t tng v mc hu ch ca cc kt qu t
c trong tng lai (hn na iu cng khng th thy trc c) m ch theo ui c mun hiu c hin
tng ton hc, mt hin tng t kt thc chnh n, ton hc khng hn g s xa x m mt nn vn minh c
th t cho php mnh. Rt tic rng iu li c ni ra mt ngi, mt trong nhng ngi lnh o nhm
Bourbaki v c nh hng ng k n b mt ca ton b ton hc hin i.
48
i khi quan im ny th hin s phn i nhng cng trnh, v tuyt nhin, khng phi l him, trong s
nng ni v ton hc dn ti nhng sai lm trc tip (m di y chng ti s ni mt cch chi tit) hoc cn ti
hn, nhng cng trnh trong s km ci v ton hc c n b bng cch dn ra cc ngha thc dng
ca cc kt qu. Tic rng quan im ny i khi cng c thc nhng nh ng dng khi h dng mt tng th
no khng cn c gi tr y . iu ny li dn n nhng ng tc c v khoa hc rt l lng m thng cn
l tro phng na.
50
Vi tinh thn ny, I.Babuska, E.Vitasek v M.Phager vit trong mt cun sch rt hay [59, tr.9] : ... ngy
nay, mt bi ton ch c coi l gii c khi c mt phng php hiu lc cho mt kt qu cn thit vi mt
chnh xc d dng trong mt khong thi gian nht nh. Trong cun sch ca N.S.Bakhvalov [60, tr.14] c vit
vi mt quan nim su sc v nhng tnh hung ng dng thc ti c ni rng: Tm thy mt nghim tho mn
bi ton m kp thi th tt hn l c c nghim y ca bi ton vo lc n mt ngha.
20
V im ny xin dn li ca J. Dixon: Nu nhng phng php y sc mnh ca ton hc khng cho php
thu c kt qu i khi xy ra th cn phi tip tc tm ti. Nn nh rng khi phn tch v k thut th cn c
c mt kt qu bng s bng bt k phng php no. [20, tr. 78].
51
52
53
54
i hc Cork hin ang k nim 200 nm ngy sinh nh ton hc v logic hc George Boole. T
thng 10 nm 2015; i hc Cork ln k hoch cho mt lot cc s kin trong nm dnh cho
George Boole 1 . Sc nh hng trong nhng cng trnh ca Boole ang ngy cng tr nn mnh
lit trong vi thp nin tr li y, t khoa hc my tnh cho n cng ngh k thut s.
Cun tiu s mi ca Boole vit bi Desmond MacHale va c xut bn bi Nh xut bn
i hc Cork. y l bn chnh sa ca phin bn nm 1985 xut bn bi Nh xut bn Boole.
Li ta ca phin bn trc c vit bi nh ton vt l hc ni ting ngi Ai-len - John L.
Synge. Ln ny, cun sch c mt li ta mi c vit bi Ian Stewart ca i hc Warwick.
n bn u tin ny c bin tp bi Ivor Grattan-Guinness 2 .
y l mt cun tiu s rt ton din, ng gp v cng to ln cho s hiu bit ca chng ta v
mt nh ton hc v logic hc c tm nh hng ln ca th k XIX. N khc ha mt cch y
bc chn dung ca Boole, khng ch l mt con ngi ca khoa hc m cn l mt nh ci
cch x hi, nh t tng tn gio v mt ngi n ng ca gia nh. ng cng l mt trit gia
tinh ty. Cun sch l kt qu ca nhng nghin cu v tm hiu k lng, cng phu, k li nhng
cu chuyn v cuc sng v s nghip ca Boole mt cch c h thng vi s cun ht bn b.
http://www.georgeboole.com
Vol. 14, Sept. 1985, http://www.maths.tcd.ie/pub/ims/nl14
55
2. i hc Cork Queen
Thng 10 nm 1846; Boole ng tuyn cho v tr gio s ton hc ti mt trong ba trng i hc
Queen: Belfast, Galway v Cork. n xin xt tuyn ca Boole lm hi ng ht sc sng st
bi ng tuyn b: Ti khng phi l thnh vin ca bt k trng i hc no v cha tng hc
ti mt trng i hc no. Tuy vy, n ca ng nhn c s ng h rt mnh m t cc nh
ton hc hng u. Sau thi gian tr hon, ng c giao ph mt v tr trong i hc Cork v
lm vic vo thng 10 nm 1849 vi mc lng khi im 250 bng Anh mt nm.
Cc i hc Queen u l nhng c s a gio phi, v do vy gy nn nhng cuc tranh ci t
u khi b h thng Cng gio m t nh l nhng trng i hc v thn. Trong mt thi gian,
Boole c gng trnh tham gia trc tip vo cc cuc xung t tn gio, tuy nhin ng khng th
khng b nh hng. Mc d bn cht ha nh, ng cng dnh vo mt lot cc cuc tranh
lun gay gt trng i hc. C l nhiu thng tin chi tit c cung cp bi MacHale hn l
thc s cn thit, t nhng l th di n cc t bo trch dn.
Trong nhng nm u Cork, Boole rt c n v dng nh khng my hnh phc. Tuy nhin,
mi th hon ton thay i vo nm 1855 khi ng kt hn vi Mary Everest 23 tui lc tui
40: Mary l chu gi ca v gio s ngi Hy Lp ti i hc Queen v ng thi l chu gi ca
George Everest, nh tng trc a hc ca n , cng l ngi c t tn cho ngn ni
cao nht th gii. Mt cch ngn gn, cuc hn nhn rt hnh phc v h c nm ngi con
gi, c nm u ti gii hn ngi theo mt cch no .
56
3. Cc nh lut ca t duy
Nm 1833; khi mi 18 tui, Boole c mt tng thong qua rng tt c nhng quan h logic
u c th biu din di dng cc cng thc. Chnh tng ny sau tr thnh cng hin
to ln ca ng i vi ngnh khoa hc: Gii thch cho qu trnh suy ngh ca con ngi bng
nhng ngn ng ton hc chnh xc. Nhng n lc bin logic thnh mt b mn khoa hc
khi ngun t Aristotle, v Leibniz t nhng bc u tin trn con ng th hin mi quan
h logic di dng mc d ng cha tm ra mt k hiu ph hp. Nm 1847; Boole vit cun
sch Phn tch v Logic hc, c miu t vi ta l Php tnh cho cc lp lun hp l.
Cun sch ny nh du cho s khi u ca logic hnh thc.
Tc phm ln nht ca Boole, Cc nh lut ca t tng, c vit trong sut thi gian
ng i hc Queen. Mt trong nhng nhn xt su sc nht ca ng chnh l ton hc khng
h gii hn bi con s hay s lng, m mang mt ngha ln hn v cch biu din vn vt
di dng thc ph hp vi mt s quy tc nht nh. Mc tiu ca ng l chuyn ha cc mnh
logic thnh dng cng thc v t , nhng kt lun logic tr thnh kt qu ca nhng php
ton vi cc gi nh ban u. Vic xem xt cc lp thay v ch tp trung vo nhng con s m
ng cho l thuyt tp hp, hin l tm im ca nn tng ton hc.
Boole l ngi u tin dng cc php ton i s biu din thay cho cc mnh logic, t
to ra mt ng lc mnh m cho lnh vc logic hnh thc. Trc y, khng c ai nh gi cao
bn cht ton hc xut hin trong ngn ng hng ngy. Ngnh i s hc pht trin bi Boole
hin nay tr thnh cng c l tng trong vic x l thng tin v hot ng my tnh da theo
cc nguyn tc ca n. i s Boolean bao gm rt nhiu ch , trong c l thuyt tp hp,
s nh phn, khng gian xc sut, cu trc mch in t v cng ngh my tnh. Nhiu tng
ca Boole hin gi c coi nh hin nhin v c tm thy trong l thuyt tp hp v xc sut
s cp. N mang li nhng ng dng rng ri trong cc lnh vc nh chn on y t, bo him v
chng c php l.
4. Boole v Hamilton
Boole tng th lm th, tuy nhin ging vi ngi bn ca mnh - William Rowan Hamilton,
nhng tc phm th ca ng khng c g c sc. C mt chng c dnh ring ni v s
thiu lin lc ng ngc nhin gia hai ngi n ng. Boole sinh sau Hamilton 10 nm v cng
qua i trong mt nm. H c rt nhiu s thch chung trong c ton hc ln nim lut th, v
cng c rt nhiu c hi c th cng tc hay t nht l tng tc. Tuy nhin, s hn ch tip
xc gia hai ngi cho thy gia h c th c mt s kh khn ng k hoc mt s bt ng
quan im, mc d khng c bng chng r rng no v iu ny. Vo nm 1985; MacHale vit
rng nhng b mt v mi quan h gia h vn cha c bt m. Chng ny c tiu Mt s
cu hi cha c tr li. Tuy nhin, iu ng tht vng l sau hn 30 nm, khng h c thm
thng tin no v iu ny.3
57
5. Gia nh
Chng cui cng kh l th v mc d l thng tin ngoi l. George v Mary Boole c 5 ngi
con gi, tt c u c bit theo nhng cch khc nhau. Alicia c nhng khm ph quan trng
trong hnh hc 4 chiu. C a vo thut ng polytope ch s tng ng 4 chiu ca mt
khi a din. GI Taylor, nh thy kh ng lc hc tin phong ca th k 20; l con ca con gi
Boole-Margaret. Mt ngi con gi khc, Ethyl Lilian (Voynich) sng mt cuc i phiu lu v
l tc gi cun tiu thuyt Rui Tru v cng ph bin Nga. Cu chuyn v cuc i c cng
rt hp dn.
Kt thc chng cui- nhng nm thng cui cng, MacHale vit v Boole: Tn ca ng s
sng mi ta nh nhng my tnh k thut s lun ph thuc vo i s Boolean vn hnh, v
min l khi cc sinh vin ton hc vn cn nghin cu l thuyt vnh, phng trnh vi phn, l
thuyt xc sut, phng trnh sai phn, l thuyt bt bin, l thuyt ton t, l thuyt tp hp v
tt nhin, cun SCH 101 logic. ng kt bt bng ghi ch rng Boole s v cng vui mng khi
c bit tt c cc thng tin lin lc hin i, cho d l d liu, vn bn hay hnh nh, lun
bao gm cc chui di ca nhng biu tng Boolean 0 v 1:
6. Li kt
Cun sch c xut bn mt cch rt k cng v dng nh khng c li. Mt vn nh c
th lm ngi c kh hiu l vic nhc i nhc li v Lebesgue. Nh phn tch Henri Lebesgue
cha c sinh ra cho n nm 1875; rt lu sau ci cht ca Boole. Ti liu tham kho l ra
thuc v nh s hc Victor-Amedee .1791 1875/ nhng li lit k Henri trong phn bng
mc lc. Mt vn nghim trng hn l vic b qua ph lc danh sch 27; phn Cc ti liu
tham kho b sung, tng xut hin trong phin bn u tin nhng li b b i t nhng
phin bn tip theo. Mt s trch dn qu di km theo mt s on lc v ti ngha. V d
nh vic thm vo mt danh sch di dng dc nhng nh t tng tn gio cng thi i nh
hng ln n Boole. Vic lm c nn hay khng l tt nhin mt vn v quan im v ti
cm thy rng n s khin cho cu chuyn v Boole ca chng ta b gin on.
Ngi c tp san i khi cm thy mc chi tit ca ton hc l khng y . Tht s, vi
nhng c gi ton hc c cng tng vi ca cng trnh ca Boole v mun o su hn na
v mng kin thc ny s khng tht s thy cun sch l l tng cho mc ch , v h s
phi c li nhng n phm gc ca Boole. Tuy nhin, c mt danh sch kh y v gi tr v
cc vn c nu trong cun sch.
Peter Lynch Peter Lynch l Gio s Khoa hc Kh tng ti UCD. Chuyn mn ca
ng bao gm kh ng hc, d bo thi tit s, c hc Hamilton v lch s ca kh
tng hc. ng vit mt s n phm ton hc trong phn y Ton hc trong
Thi bo Ai-len. Xem blog ca ng ti http://thatsmaths.com
Trng Khoa hc Ton hc, i hc College Dublin.
E-mail: Peter.Lynch@ucd.ie
58
NHN DNG CH MO
Bnh Nguyn
(Trng i hc Khoa hc T nhin, HQG - TP.HCM)
TM TT
Ton hc khng kh khan nh nhiu ngi tng ngh m gn lin mt thit vi
cuc sng xung quanh chng ta. t lu nay, c rt nhiu ng dng thit thc
c xy dng da trn cc c s ton hc bao gm cc php bin i v thut
ton c bn nh bin i Fourier, bin i Wavelet, thut ton SVD (singular value
decomposition), thut ton LDA (Linear Discrimination Analysis), thut ton phn
r tr ring (eigen decomposition)... Trong s , c th ni n cc ng dng lin
quan n nhn dng hnh nh (image recognition) trn in thoi thng minh (smart
phones), ni ngi ta c th quan st hnh nh trong ngi nh ca mnh thng qua
mt camera, t ng nhn c tin nhn khi c ngi l t nhp vo nh, hoc bit
c cc th cng nh c ang ln lt lm g khng. Trong bi vit ny, tc gi s
gii thiu c gi xy dng mt h thng nhn dng ch mo n gin thng qua
cc thut ton c bn trong Ton hc.
1. Gii thiu
Bi vit tp trung vo vic xy dng mt h thng thng minh c th phn bit c ch v mo.
Nu nhn bng mt thng, khng kh bt c ai c th thc hin chnh xc vic ny. Vn
t ra y l trong trng hp c mt b nh ch mo cho trc, lm sao chng ta tm ra mt
phng php gip cho mt my tnh c th nhn bit hnh nh ch mo. H thng cng thng
minh khi t c chnh xc gn ging nh con ngi.
nhn bit c nh ch mo t mt bc nh, thng thng chng ta s da vo cc ng
nt bn trong bc nh . nh ch s cha mt s nt c trng gc cnh (edge) ring bit gip
chng ta phn bit c vi nh mo. Trong phn tch thi gian - tn s, bin i Wavelet c
Hnh 7.1: Ch v mo
59
Trong hnh 7.4 v hnh 7.5, chng ta c th thy phn r Wavelet ca hnh mt con ch. Sau khi
phn r nh ch mo bng biu din wavelet, chng ta s tm phng php tip cn c th
phn bit c nh ch v mo. thc hin iu ny, mt trong nhng cch chng ta c th
tip cn l phn r tp nh ch mo bng thut ton SVD, ngha l ch mo s c biu din
bng cc thnh phn chnh (principal components). Sau , chng ta s dng phng php LDA
hun luyn mt h thng phn bit c ch mo.
Hnh 7.4: Bin i Wavelet trn bc nh ch Bull (nh 7.3) to thnh bn ma trn: cA, cH , cV
v cD (t tri sang phi, t trn xung di).
Hnh 7.5: Trong hnh ny, t tri qua phi, t trn xung di ln lt biu din theo chiu ngang,
chiu dc, nh d tm cnh v hnh nh tng hp li t bin i Wavelet ca nh ch Bull ban
u.
62
63
Hnh 7.6: Minh ho cho bn thnh phn chnh u tin (principal components) ca tp nh ch
mo. Nhng thnh phn th ny s c s dng lm c s phn loi mt nh ch hoc mo.
trc l nh con vt no. Thut ton LDA 2-lp c s dng trong bi ton ny. Mt trong
nhng mc tiu ca thut ton LDA chnh l tm ra php chiu hiu qu nht sao cho d liu khi
chiu xung mt khng gian con cho trc c th phn chia tt.
Nh trong hnh 7.7, vi d liu hai lp cho trc, php chiu LDA to ra mt phn b l tng
cho d liu khi gi trung bnh ca d liu hai lp trn h trc mi 1 v 2 hon ton tch ri
nhau. Nu xt v kha cnh ton hc, php chiu trn tho mn:
w D arg max
w
w T SB w
;
w T SW w
(2.1)
(2.2)
(2.3)
Hnh 7.7: Php chiu LDA to ra mt phn b l tng v d liu thu c trn h trc mi hon
ton c th phn chia thnh hai lp khc nhau.
kim tra cht lng t c ca h thng va xy dng, chng ta tin hnh kim tra vi 16
nh mo v 16 nh ch (hon ton c lp vi tp nh hun luyn ban u).
%Test on the testing dataset:
testing_set=./testing
% wavelet transformation
testing_wavelet = dc_wavelet(testing_set);
% SVD projection
TestMat = U*testing_wavelet;
% LDA projection
pval = w*TestMat;
% 16 cats and 16 dogs
hiddenlabels=[1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1,1
,0,0,0,0,0,0,0,0,0,0,0,0,0,0,0,0];
TestNum = length(pval);
%cat = 1, dog = 0
ResVec = (pval>threshold)
disp(Number of mistakes);
errNum = sum(abs(ResVec - hiddenlabels))
disp(Rate of success);
sucRate = 1-errNum/TestNum
Vi b d liu chng ti xt, t l nhn dng ng t c khong 72%. Chng ti xin nhng
li phn ci tin cho c gi ca Epsilon trong s bo ny. on codes tham kho c th tm thy
ti: Pet-recognition.
Acknowledgement
Tc gi chn thnh cm n TS. L Phong v TS. ng Nguyn c Tin sa li v gp cho
bn tho.
66
BI TON CN TIN
ng Nguyn c Tin
(i hc Trento, Italia)
LI GII THIU
Tip ni nhng s bo trc, chuyn mc Ton hc Gii tr k ny gii thiu vi
c gi mt bi ton logic kinh in: Bi ton cn tin (counterfeit coin problem).
Dng thc chung ca cc bi ton cn tin l c mt hoc mt s ng tin gi
c t ln ln vi cc ng tin tht. Cc ng tin gi c b ngoi ging ht tin
tht nhng khc khi lng so vi tin tht. Cn s dng cn a hoc cn s vi
mt s ln cn xc nh tm ra (mt hoc mt s) ng tin gi ny. y chng
ti cng nhc li hai khi nim v hai loi cn c s dng. Cn a gip chng ta
so snh khi lng ca cc vt c t 2 bn ca a cn v kt qu tr v hoc
nng hn, hoc nh hn, hoc cn thng bng. Cn s cho php xc nh chnh xc
khi lng ca vt c t trn cn. Trong cc bi ton c trnh by s ny,
chng ti lun gi s rng cc cn c s dng lun c chnh xc tuyt i.
Tng t nh bi ton i nn, bi ton cn tin u tin theo chng ti ra i
t rt sm, nhng mi n gia th k 20, nhng li gii u tin mi chnh thc
c ghi nhn v cng b. V cng tng t nh bi ton anh em ca mnh, bi ton
cn tin c rt nhiu bin th khc nhau, m hin ti chng ti su tp c hn 53
phin bn ca bi ton ny.
Trong chuyn mc Ton hc Gii tr k ny, chng ti chn lc gii thiu vi
bn c 5 bi ton cn tin s dng cn a. Trong s tip theo, chng ti s gii
thiu nhng bi ton s dng cn s.
V by gi, xin mi bn c hy sang trang tip theo n vi bi ton cn tin
u tin ...
67
1. Bi ton cn tin vi 9 ng xu
Bi ton cn tin u tin c pht biu nh sau:
C 9 ng xu ging ht nhau, trong c mt ng gi nng hn 8 ng cn li. S dng
cn a v khng s dng thm qu cn, bng 2 ln cn, hy ch ra ng gi.
Bi ton ny kh n gin v xut hin trong rt nhiu tp ch cng nh sch v ton hc vui,
gii tr. . . Bn c hn s nhanh chng tm ra phng n cho bi ton vi cch cn nh sau:
Ln 1: t mi a cn 3 ng. Ta c 2 trng hp: cn thng bng hoc cn lch. Nu cn
thng bng, ta suy ra ng gi thuc v 3 ng cha cn. Nu cn lch, ta suy ra ng gi thuc
v nhm 3 ng nng hn. Nh vy, ta lun xc nh c nhm 3 ng no c cha ng gi.
Ln 2: Chn 2 ng trong 3 ng va xc nh v t mi a cn 1 ng. Ta cng c 2 trng
hp y: Nu cn thng bng, suy ra ng cha cn l ng gi. Nu cn lch, th ng nng
hn l ng gi.
Nh vy, vi 2 ln cn, ta xc nh c ng gi (bit trc nng hn) trong s 9 ng.
2. Bi ton 12 ng xu
Theo chng ti, y l bi ton kinh in v ni ting nht trong s cc bi ton cn tin. Phin
bn u tin m chng ti tm c xut pht t Dyson v Lyness vo nm 1946 [1].
Pht biu bi ton nh sau:
68
T
0
P
2
T T P
0 T T
0 P 0
3 4 5
P P
T T
T P
6 7
P
P
0
8
0 0
P P
T P
9 10
0
P
0
11
0
0
T
12
4. Bi ton 10 ng xu
bi ton ny, chng ti gii thiu mt bi ton kh kh, v c gii quyt t cch y gn 20
nm (1997) bi mt nh ton hc Vit Nam quen thuc vi Epsilon cc s trc: Gio s V
H Vn (bn c c th xem chi tit hn [3]).
Chng ti pht biu bi ton ny dng n gin vi 10 ng xu nh sau:
Cho 10 ng xu, trong c mt s ng gi. Bit rng cc ng tht nng bng nhau. Cc
ng gi cng i mt nng bng nhau nhng c khi lng khc vi ng tht. Vi mt
cn a v khng s dng thm qu cn, bng 3 ln cn hy cho bit 10 ng ny liu c
phi cng loi?
73
5. Bi ton 9 ng xu
Chng ti bt u v kt thc cho chuyn mc ny u vi cc bi ton 9 ng xu, 2 ln cn, v
bi ton cui cng ny nh sau:
74
Li gii bi ton ny kh n gin v chng ti xin dnh cho c gi. Chng ti cng kt thc
chuyn mc ti y v hn gp li trong s ti, vi chuyn bi ton cn tin vi cn s.
75
76
Tm tt
Bi vit a ra mt gc nhn ca tc gi v bi hnh hc s 4 trong k VMO 2014
cng nh nhng khai thc xung quanh cu hnh ca bi ton.
F
A
D
K
E
M
B
P
I
L
K
O
M
B
N
P
I
78
Nhn xt.
1. Trong li gii th nht, ta c KPN D KBN D DAC D KIE D KPE nn
P; N; E thng hng.
2. Vic pht biu li lm cho ton hay v c ngha hn. Trn y, tc gi trnh by hai li
gii thun ty hnh hc cho bi ton. Li gii th nht l ca tc gi. Li gii th hai da trn
tng s dng cc kin thc v t gic iu ha v chm iu ha ca thnh vin din n Ton
hc Mathscope.org c nickname vinhhai (trong [3]), c tc gi chnh l li c c li gii
thun ty hnh hc. Ch rng K l trc tm ca tam gic IAD, ta c th pht biu li bi ton
2 nh sau:
Bi ton 3. Cho tam gic ABC ni tip ng trn .O/. Cc ng cao h t B v C theo th
t ct .O/ ti D v E. K EF k BC.F 2 AB/. HF ct DE ti K. ng trn .HKD/ ct
.O/ ti P .P D/. Chng minh rng PH chia i BC .
A
E
F
P
K
O
D
H
Bi ton 4. Cho tam gic ABC ni tip ng trn .O/, c trc tm H . Cc ng cao BD v
CE theo th t ct .O/ ti F v G. K FM k GN k BC.M 2 AC; N 2 AB/. HM v HN
theo th t ct F G ti K v L. Chng minh rng DK v EL ct nhau ti mt im thuc .O/.
79
A
M
P
K
L
D
N
E
H
B
A
F
K
I
D
L
G
E
A
N
E
M
R
O
H
B
Q
P
A
P
M
X2
N
Q
X1
X'
O
L
H
B
Y2
G2
X2
N
Q
B
Z2
Z1
Z
N
P
G1
G
P
O2
Y1
Y
O1
O
X1
X
82
AG
AX
AG1
AX1
2
GG1
D k.
nn theo nh l Thales G; G1 ; G2 thng hng v
3
GG2
Nhn xt. Bi ton c gii da trn nhng tng ca Nguyn Vn Linh (trong [2]) v Kostas
Vittas (trong [4]). Ta cng chng minh c trc tm ca bn tam gic ABC; AMQ; ANP; AKL
thng hng. Mt cch tng qut, ta c kt qu sau: Cc im chia cc on thng ni trng tm
v tm ng trn ngoi tip cc tam gic ABC; AMQ; ANP; AKL theo cng mt t s th
thng hng.
T bi ton 7, ta c th xut bi ton sau:
Bi ton 8. Cho tam gic ABC ni tip ng trn .O/. Cc ng cao h t B; C ca tam
gic ABC theo th t ct ng trn .O/ ti D v E. DE theo th t ct AC v AB ti M
v N . K DP k EQ k BC.P 2 AC; Q 2 AB/. Chng minh rng ng thng ni trung im
cc on MQ; NP v ng thng ni tm ng trn Euler ca cc tam gic AMQ; ANP
ct nhau ti mt im thuc ng thng Euler ca tam gic ABC .
Bi ton 9. Cho tam gic ABC ni tip ng trn .O/ c trc tm H . BH; CH theo th t
ct .O/ ti D v E. DE ct AC ti F . K EG k BC.G 2 AB/. Chng minh rng tip tuyn
ti F; G ca ng trn ngoi tip tam gic AF G ct nhau ti mt im thuc CE.
83
P
F
N
E
K
G
H
T
B
Bi ton 11. Cho tam gic ABC ni tip ng trn .O/ c trc tm H . BH; CH theo th t
ct .O/ ti D v E. K DM k EN k BC.M 2 AC; N 2 AB/. Trung trc ca BC theo th
t ct BH; CH ti P v Q. Chng minh rng ng trn ngoi tip cc tam gic HMP v
HNQ ct nhau ti mt im thuc .O/.
A
M
G
P
L
H
B
O
Q
Nhn xt. T li gii bi ton 11, chng ta c mt cch tip cn n gin hn cho bi ton 9 nh
sau:
85
A
D
F
K
G
L
O
H
T
M
n giu cu hnh v trc tm thng qua tm ng trn ni tip tam gic, chng ta c th
xut nhiu bi ton hay v kh. Chng hn nh:
Bi ton 12. Cho tam gic ABC ngoi tip ng trn .I /. D; E; F theo th t l trung im
ca AI; BI; CI . M l trung im BC . A1 ; A2 theo th t l giao im khc M ca cc ng
trn .IEM /; .IFM / vi BC . EA1 ; FA2 ct nhau ti A3 . B3 ; C3 xc nh tng t. Chng
minh rng AA3 ; BB3 ; C C3 ng quy.
86
A
Z
D
Y
I
O
E
B
F
A2
A1 M
A3
Gi . Gi AI; BI; CI theo th t ct ng trn .O/ ngoi tip tam gic ABC ti X; Y; Z.
Th th I l trc tm ca tam gic XY Z. T a v cu hnh bi ton 4, ta c kt qu EA1
ct FA2 ti A3 l giao im ca .O/ v ng trn ng knh IX. Theo tnh cht quen thuc,
A3 l tip im ca ng trn mixtilinear ni tip ng vi gc A ca tam gic ABC . Tng t
vi cc im B3 v C3 , t AA3 ; BB3 ; C C3 ng quy ti mt im thuc OI .
Bi ton 13. Cho tam gic ABC ni tip ng trn .O/, ngoi tip ng trn .I /. ng
trn .Oa / tip xc vi AB; AC v tip xc trong vi ng trn .O/ ti S. D; E theo th t l
cc giao im khc B; C ca cc ng trn SIB v SIC vi BC . ng thng qua B vung
gc vi AI ct IE ti M , ng thng qua C vung gc vi AI ct ID ti N . Ly P; Q thuc
BC sao cho IP k AB; IQ k AC . Chng minh rng ng thng ni trung im cc on
MQ; NP chia i OI .
Bi ton 14. Cho tam gic ABC ni tip ng trn .O/, ngoi tip ng trn .I /. AI ct
.O/ ti D khc A. E; F theo th t l trung im ca IB v IC . DE; DF theo th t ct BC
ti M v N . ng thng qua I vung gc vi AI theo th t ct AB; AC ti K; L. Gi P; Q
theo th t l giao im khc B; C ca cc ng trn .BIK/; .CIL/ vi BC . IP ct DF
ti R, IQ ct DE ti S. Chng minh rng ng thng ni trung im cc on MR; NS v
ng thng ni tm ng trn Euler ca cc tam gic DMR; DNS ct nhau ti mt im
thuc OI .
Bi ton 15. Cho tam gic ABC ni tip ng trn .O/, c I l giao im cc ng phn
gic. AI ct .O/ ti D khc A. E; F; M theo th t l trung im ca IB; IC v BC . Gi
H; K theo th t l giao im ca BC vi DE v ng trn .IMF /.K M /. IK ct DF ti
L. Chng minh rng tip tuyn ti H; L ca ng trn ngoi tip tam gic .DHL/ ct nhau
ti mt im thuc CI .
87
88
Tm tt
Bi vit a ra cc cch gii khc nhau cng nh nhng khm ph v pht trin ca
mt bi ton. Qua , th hin mi quan h bin chng gia hnh hc Euclide, Afin
v x nh.
1. Gii thiu
Chng trnh "Gp g ton hc 2015" kt thc tt p. Ngoi nhng hot ng nh dy hc,
giao lu th vic cho ra i cun sch "Cc phng php gii ton qua cc k thi Olympic" cng
phn no ni ln s thnh cng ca chng trnh. Vi ni dung phong ph, sch cp n
cc phng php gii v pht trin t duy dnh cho cc em hc sinh gii. Trong cc ton ra
cho cc em hc sinh gii ti c bit ch trng n bi ton sau:
Bi ton 1. ([1], tr. 205). Cho tam gic ABC: Cc im M; N thuc BC: Cc im P; Q theo
th t thuc AC; AB: t O D MP \ NQ; K D BO \ NP; L D CO \ MQ: Chng minh
rng: AO; BL; CK ng quy.
y l mt bi ton hay v gi ln nhiu suy ngh. V bi ton ch cp n cc khi nim, cc
tnh cht nh "tam gic", "ng quy", "giao im" nn bi ton l mt bi ton ca hnh hc x
nh. V l mt bi ton hnh hc x nh nn hin nhin n l mt bi ton hnh hc afin v cng
l mt bi ton trong hnh hc Euclide.
Trong bi bo, chng ti s cp n mi quan h gia ton s cp v cao cp qua bi ton.
Mi quan h th hin mt dng t duy rt hay l t duy sng to. Trong thuyt Gio dc
Bloom mi th t duy sng to l t duy cao nht v kh nht. y l dng t duy rt cn thit
khng nhng cho Gio dc m cn cho ton b mi lnh vc khoa hc v i sng. Sng to v
sng to hn na l kim ch nam cho mi hnh ng ca con ngi trong th k XXI.
W
W
1 m m 0 0 1 D 1 W mp; p:
Tng t, phng trnh ng thng NP c ta l
1 W np W
p:
1 n W n 0 W 0 1
90
D q n W
n W 1:
m W 1:
W
W
0
0
0
1
1
0
D 0 W n.1 C mpq/ W .npq C 1/:
W
W
1
0
0
0
0
1
D n.1 C mpq/ W 0 W p.n m/:
W
W
0
1
1
0
0
0
D npq C 1 W p.m n/ W 0:
K D NP \ BO nn ta im K tha mn h phng trnh
x1 C npx2 px3 D 0
n.1 C mpq/x1 C p.n m/x3 D 0
Gii h ta c
K D np.n
m/ W m.npq C 1/ W n2 .1 C mpq/ :
n/ W 0.
m/
Xt nh thc
m.npq C 1/
np.m n/
0
D m.1 C mpq/
0
n.1 C mpq/
D m.npq C 1/:. n.1 C mpq//:p.n
D mnp.npq C 1/.1 C mpq/.n m/.
D 0:
p.n m/
.npq C 1/
m/ C m.1 C mpq/:np.m
1 C 1/
0
! !
Xt mc tiu afin fAI AB; AC g, ta c
A D .0I 0/; B D .1I 0/; C D .0I 1/:
Phng trnh ng thng BC l
.BC / W x C y
M; N 2 BC nn M D .mI 1 m/; N D .nI 1
P 2 AC nn ta im P l
n/:
92
1 D 0:
P D .0I p/:
Q 2 AB nn ta im Q l
Q D .qI 0/:
Phng trnh ng thng MQ l
x xM
y yM
D
xM xQ
yM yQ
hay
y
x m
m q
.MQ/ W
1Cm
D 0:
1 m
y
1
1Cm
D 0:
m p
x
n
n
q
1Cn
D 0:
1 n
y
1
1Cn
D 0:
n p
x
m
Phng trnh ng thng NQ l
<
x
:
n
m
m
n
q
y 1Cm
D0
1 m p
y 1Cn
D0
1 n
Gii h ta c
OD
m.np nq pq C q/
mnp
I
mq np C pq m C n q
mnq npq mp C mq C nq C pq
mq np C pq m C n q
y
1
D0
m.np nq pqCq/
mq npCpq mCn q
mnp
y.mq np C pq m C n q/
mnq npq mp C mq C nq C pq
93
D 0:
:
m2 p
.np nq pq C q/m2
2mnp C mnq C npq m2 C mn
nq
m2 p m2 q mpq mp C 2mq C pq q n
:
yL D 2
m p 2mnp C mnq C npq m2 C mn nq
K D BO \ NP; nn ta im K l K D .xK I yK / vi
xK D
mnp
mn2 p mn2 q n2 pq 2mnp C 2mnq C n2 q C 2npq C mp mq 2nq pq C q
:
mnp 2mnq mpq C n2 q C mn C 2mq n2 np C pq m C n q
yK D
x mnp
y
1C
.mn2 p
D 0:
.np nq pqCq/m2
m2 p 2mnpCmnqCnpq m2 Cmn nq
2mnp C mnq C npq m2 C mn nq
D 0:
m2 q mpq mp C 2mq C pq q/n
pqCq
mCn q
m.np
mnp
mnq
npq
np C pq
mCn
q/
nq pq C q/
q
.mq np C pq
mCn
q/
.mq
mp C mq C nq C pq
D 0:
I D CK \ BL nn ta im I D .xI I yI / l
xI D
2
Cn pq
.mnp
2
m n
mnq
2
m p
mpq C mq
2
np C nq C pq
m q C mn C 2mnp
n q
q/mn/
m2 nq C m2 pq
npq C m
mn C nq
mn2 p
mnpq
xI /.yO
mnq
yI /
mpq C mq
.yA
yI /.xO
xI /:
mnq npq mp C mq C nq C pq
mq np C pq m C n q
mnp C 2mnq C mpq C npq C mp 2mq nq pq
np C nq C pq
q/mn
mnp
n m2 np m2 nq mnpq m2 p C m2 q
Cq// 2
m nq C m2 pq mn2 p mnpq C n2 pq m2 n m2 p m2 q C mn2 C 2mnp n2 q npq C m2
mn C nq/// 2
m nq Cm2 pq mn2 p mnpq C n2 pq m2 n m2 p m2 q C mn2 C 2mnp n2 q
2
Ta c npq C m mn C nq C n m2 np m2 nq mnpq m2 p C m2 q mnp C 2mnq C mpq C npq
m.np nq pq C q/
Cmp 2mq nq pq C q/
mq np C pq m C n q
C. .mnp mnq mpq C mq np C nq C pq q /mn m2 nq C m2 pq mn2 p mnpq C n2 pq
m2 n m2 p m2 q C mn2 C 2mnp n2 q npq C m2 mn C nq 2
m nq C m2 pq
mn2 p
mnpq C n2 pq m2 n m2 p m2 q C mn2 C 2mnp n2 q npq C m2 mn C nq :
1 1
1 m
1 1 1 1
;
m 0 ; 0 1 D m
1; m; 1:
n 1 0 ; 0 n ; n n 1
Phng trnh ng thng NP c ta l
0 m 1 m 1
1
;
1
n n
0
D m.1
n/; mn; n:
1 0
D 1
0 1
m; n; 1:
;
;
n m m n n n D m; 0; n:
ng thng CK c ta l
0 1 1 0 0 0
;
;
m n n n n m D m; n; 0:
ng thng AI c ta l
0 0 0 1
1 1 ; 1 0
1 0
;
0 1 D 0; 1; 1
96
D m
0
0
n
1
n
0
1
D m:n
. m/:. n/ D 0:
3. Tng t ha bi ton
T mt bi ton x nh trong khng gian x nh, bng cch chn cc siu phng khc nhau ng
vai tr siu phng v tn ta c th c nhiu bi ton afin khc nhau m cc kt qu ta c th suy
ra t nhng kt qu bit trong khng gian x nh.
Bng cch chn BC l ng thng v tn, ta c bi ton sau
Bi ton 2. Cho hnh bn nh APOQ. ng thng qua Q song song vi PO ct ng thng
qua O song song vi AP ti L: ng thng qua P song song vi QO ct ng thng qua O
song song vi AQ ti K: Dng hnh bnh hnh OLIK. Chng minh rng A; I; O thng hng.
4. M rng bi ton
T bi ton 1, chng ti tng qut ha thnh bi ton cho ng trn. Ta c bi ton sau
Bi ton 4. Cho 6 im M; B; Q; P; C; N nm trn ng trn. Gi I l giao im ca MP
v NQ: L; K ln lt l giao im ca CI vi MQ v BI vi NP: Gi T l giao im ca BL
v CK: Chng minh rng A; T; I thng hng.
97
Gi S D BM \ CN:
p dng nh l Pascal cho lc gic MBQP CN ta c A; I; S thng hng.
Gi X1 ; X2 ; Y1 ; Y2 ln lt l giao im ca BC vi MQ; NP; MP; NQ:
chng minh A; I; T thng hng ta s chng minh B.CAT S/ D C.BAT S/ tc l .X1 QLM / D
.X2 PKN / .1/
Ta c, p dng nh l Mnlaus cho tam gic QX1 Y2 vi L; I; C thng hng
.X1 QLM / D
LX1 MX1
I Y2 CX1 MQ
W
D
:
:
LQ MQ
IQ C Y2 MX1
!
\ sin I[
sin QIM
CQ CN
I Y1 I Y2
NP
:
D
W
:
:
:
MB BP
BY1 C Y2
\ sin PI
[
sin IMQ
N
.2/
I Y2
:
C Y2
[
[
sin IBC
I Y1 I Y2
sin ICB
W
D
W
:
\
\
sin CNQ
BY1 C Y2
MB: sin BMP
NC:
IB
IC
.3/
Thc hin php chiu xuyn tm t im O 0 nm ngoi mt phng t giy xung mt phng
khng song song vi mt phng t giy th th ng trn khng cn l ng trn na m tr
thnh thit din cnic (elip, hypebol, parabol). T bi ton 4 ta thu c bi ton sau
Bi ton 5. Cho 6 im M; B; Q; P; C; N nm trn thit din cnic. Gi I l giao im ca
MP v NQ: L; K ln lt l giao im ca CI vi MQ v BI vi NP: Gi T l giao im
ca BL v CK: Chng minh rng A; T; I thng hng.
Bi ton tng qut ca bi ton 5 l bi ton sau
Bi ton 6. Cho 6 im M; B; Q; P; C; N nm trn cnic .S/. Gi I l giao im ca MP v
NQ: L; K ln lt l giao im ca CI vi MQ v BI vi NP: Gi T l giao im ca BL v
CK: Chng minh rng A; T; I thng hng.
chng minh bi ton 6, ta s dng cch chng minh 2 ca bi ton 4.
Chng minh. Gi D D BM \ CN; U D BI \ MQ v V D CI \ NP:
p dng nh l Pascal cho b 6 im B; Q; N; C; P; M nm trn cnic .S/ ta c A D BQ \
CP; I D QN \ PM v D D NC \ MB nn A; I v D thng hng.
Tip theo ta chng minh T nm trn ng thng AID bng phng php t s kp. Ta c
B.ALID/ D .QLUM /
D .M ULQ/ (theo tnh cht t s kp ca hng im)
D .PK V N / (xt php chiu xuyn tm I )
D C.AKID/:
T suy ra BL v AK ct nhau ti mt im T trn AID hay l A; T; I thng hng. Vy
AI; BL; CK ng quy.
100
5. Kt lun
Chng ta va c mt s khm ph th v t mt bi ton. Cc cch gii khc nhau, cc bi ton
m rng mang n cho chng ta nhiu iu b ch. Bi vit ny cn trao i g thm? Mong
c s chia s ca cc bn.
101
102
Tm tt
Bi vit xoay quanh bi ton hnh hc thi IMO nm 2009 ngy th hai vi cc m
rng v khai thc ng thi ng dng cc m rng v khai thc vi cc cng c
hnh hc thun ty.
1. M u
Trong k thi IMO nm 2009 c ngy th nht v ngy th hai u c cc bi ton hnh hc. Trong
khi bi ton hnh hc ngy th nht l mt bi ton ln c khai thc rt nhiu vi cc m
rng v ng dng th bi hnh hc ngy th hai t c ch hn, nhng thc ra cng l
mt bi ton v cng th v v su sc. Bi ton nh sau
Bi ton 1. Cho tam gic ABC cn ti A. Phn gic cc gc CAB v ABC ct cc
cnh BC v CA ln lt ti D v E. Gi K l tm ni tip tam gic ADC . Gi s rng
BEK D 45 . Tm tt c gi tr c th c ca gc CAB.
Bi ton ny c ngh bi ba tc gi l Jan Vonk, Peter Vandendriessche t nc B v
Hojoo Lee t nc Hn Quc. Bi ton c xp vo v tr th 4 c coi l bi ton d ca
ngy 2. y c th coi l mt bi ton tnh gc rt p mt. C rt nhiu li gii c ngh
trong [1]. Ti xin gii thiu li gii ti coi l n gin nht ly theo tng c ngh bi
nick name BlackMax trong [1]
A
F
E
I
K
B
2. M rng v ng dng
Trong cch gii bi ton 1 trng hp khi F khng trng E ta ch n chi tit th v l D v
F i xng nhau qua IC . Nh ta c ngay mt m rng th v sau
Bi ton 3. Cho tam gic ABC c phn gic AD; BE. K l tm ni tip tam gic ADC . Gi
s BEK D ADK. Chng minh rng CB D CA hoc DA D DC .
A
F
I
K
B
A
E
I
K
H
B
L
Li gii. T cc h thc lng trong tam gic vung, ta d chng minh CI:CK D CE:CH
t 4CEK 4CIH suy ra CEK D CIH vy t gic CEIL ni tip. T ta c
IL:IE
IL
IL
IK
IK CE
IB
D
suy ra
D
:
. Ta s chng minh
D
ng thc tng
CL:CE
KC
CL
KC IE
CL
AC
ng
IK CE
IB
:
D
KC IE
AC
CE
IB IE
,
D
:
(Do 4CEK 4CIH )
CK
AC IK
CI
IB
IE
D
: 2
(Do 4AIK 4CIA)
,
CH
AC AI =CI
BC
IB:IE
,
D
AC 2
AI 2 :AC
, BC:AI 2 D IB:IE:AC .
ng thc cui ta d kim tra nh cc h thc lng trong tam gic vung. Vy kt hp
BIL D ACL suy ra 4BIL 4ACL suy ra LBI D LAC nn t gic BAEL ni
tip. Ta c iu phi chng minh.
Nhn xt. Ta nhn thy ngay mt h qua n gin l t BAEL ni tip th BLE D 90 . Ta li
c ELC D EIC D 45 . Suy ra BLC D 90 C 45 D 135 . Li t BLC D 135 ta d
d cha A ca ng trn ngoi
chng minh tm ngoi tip tam gic BLC l trung im cung BC
tip tam gic ABC .
Ta c ngay mt h qu rt n gin ca bi ton ny l bi ton sau
105
E
J
I
B
L
Li gii th nht. Gi I l tm ni tip tam gic ABC . ng trn ngoi tip tam gic AIE
CK
ct CI ti J khc I . Ta thy CI:CJ D CE:CA. Li c 4CKA 4CIB nn
D
CI
CA
CD
CK
D
. T CK:CJ D
:.CI:CJ / D CE:CD nn 4CEK 4CJD suy ra
CB
AC
CI
CEK D CJD. Ta nh ngha li im L l giao ca DJ v KE vy t gic CEJL ni tip.
Suy ra DLK D KCE D KCD suy ra t gic DKCL ni tip. Cng t 4CKA 4CIB
nn AKJ D CIE D CAJ . T JA2 D JK:J C D JD:JL suy ra 4JAD 4JLA
1
suy ra ALD D JAD D DAC JAC D ABC AKJ D ABC
.DAB C
2
1
1
ACB/ D .ABC ACB/. Suy ra ALE D ALDCDLE D .ABC ACB/C
2
2
1
1
ACB D ABC D ABE. T t gic ABLE ni tip. T d chng minh BLC D
2
2
1
d cha A ca ng
180
BAC nn tm ngoi tip S ca tam gic BLC l trung im BC
2
trn ngoi tip tam gic ABC . Ta c iu phi chng minh.
106
N
A
E
K
L
D
1
1
DAC D ABC D CBE
2
2
vy suy ra t gic AEFB ni tip. Do BE l phn gic ABC nn E l im chnh gia cung
LA
KA
CA
D
D
. Gi CL ct ng trn ngoi tip
AF nn LE l phn gic ALB suy ra
LF
KF
CF
tam gic ABE ti L khc M . D thy cc tam gic ng dng gc gc 4CEM 4CLA v
ME
LA
LF
MB
4CBM 4CLF . T
D
D
D
suy ra LC l phn gic BLE hay
MC
CA
CF
MC
1
BLC D CLE D BAE. Gi N l im chnh gia cung BC cha A ca ng trn
2
ngoi tip tam gic ABC th NB D NC v BNC D BAC D 2BLC . T N l tm
ngoi tip tam gic BLC .
Li gii th hai. Gi AK ct BC ti F . Ta c FAC D
E
I
K
N
L
Li gii th ba. Gi I l tm ni tip tam gic ABC . LC ct ng trn ngoi tip tam gic
ABE ti N khc L. AK ct BC ti M . D c AMB D MAC C ACB D EBC C
107
108
x.
V d, vi M D 91, u tin ta chn 25 trong S, sau li tip tc p dng thut ton cho
91 25 D 66. Khi ta li tip tc chn s 25.Tip tc p dng thut ton cho 66 25 D 41, ta
chn s 25. Li p dng thut ton cho 41 25 D 16, ta s chn s 10. Li tip tc p dng thut
ton cho 16 10 D 6, th ta chn s 5. V cui cng p dng thut ton cho 6 5 D 1, ta chn
s 1. T tp hp ti u l f25; 25; 25; 10; 5; 1g. Tc l vi tp S D f1; 5; 10; 25g thut ton
tham lam cho ta phng n ti u. Tuy nhin thut ton ti u khng phi lc no cng
cho ta phng n ti u. V d vi S D f1; 3; 4g v M D 6, thut ton tham lam cho ta tp
f1; 1; 4g, tuy nhin phng n ti u l f3; 3g."
Di y l mt s bi ton minh ha.
Cu 1 (BMO 1998). Mt i l v tu ha phn phi v tu ha cho 200 i l. Trong mt ngy
c bit, c tt c 3800 ngi 200 i l n mua v, mi ngi c mua mt v.
1. Chng minh rng c t nht 6 i l c cng s ngi n mua v trong ngy hm .
2. trn khng cn ng nu thay 6 bi s 7.
Li gii.
1. Gi s1 ; s2 ; : : : ; s200 l s ngi n i l th nht, i l th hai,: : :, i l
th 200 mua v tu ha trong ngy . Khng mt tnh tng qut, ta c th gi s
s1 s2 : : : s200 .
t S D s1 C s2 C C s200 th S D 3800. By gi ta s tm hiu S nh nht bao nhiu
khi iu kin bi ton khng tha, tc khng tn ti dy si ; si C1 ; si C2 ; : : : ; si C5 no m
si D si C1 D : : : D si C5 . R rng S nh nht khi ta ly c cng nhiu s nh, mi s
nh khng ly qu 5. Do S nh nht khi
s1 D s2 D : : : D s5 D 1;
s6 D s7 D : : : D s10 D 2;
:::
s196 D s197 D : : : D s200 D 40:
109
5 s
5 s
5 s
bk
1; bk
bk
1 bk
2; : : : ; b1 < bk
!
!
!
bk
bk 1
b1
mD
C
C C
k
k 1
1
110
k C 1:
!
kC1
:
1
!
!
kC1
bk C 1
<
1
kC1
V bk < ak nn bk C 1 ak . Do
!
!
bk C 1
ak
:
k
k
Dn n
!
!
!
!
!
a1
ak 1
ak
ak
bk C 1
m
C C
C
<
m<
1
k 1
k
k
k
v l. Vy iu phn chng l sai.
2. chng minh s tn ti, ta s dng thut ton tham lam nh sau: u tin ta tm s ak
ln nht sao cho
!
ak
m:
k
!
ak
Sau li p dng thut ton trn, thay v cho m v k, th by gi cho m
v k 1.
k
C tip tc quy trnh ny ta dng c dy tha mn. Dy fa1 ; a2 ; : : : ; ak g l dy tng dn
v, theo cch xy dng nn
!
!
!
ak C 1
ak
ak
m<
)m
<
k
k
k 1
!
!
!
ak C 1
ak
ak
do tnh cht nh thc
D
C
. Nhng li theo cch dng th
k
k
k 1
!
ak 1
<m
k 1
ak
k
!
!
ak 1
ak
)
<
) ak
k 1
k 1
111
< ak :
Li gii.
0.4
0.6
0.4
0.6
0.4
0.6
...
...
0.4
0.6
a2
1 a2
a3
1 a3
an
1 an
...
...
nC1
4
ai C1 / C .1
i/
ai C2 / C C .1
.ai C1 C ai C2 C C an /
hay
ai C1 C ai C2 C C an
3n
1
4
V a1 a2 : : : ai C1 nn
a1 C a2 C C ai C1
ai C1
i C1
112
i:
an /
ai C1 C ai C2 C C an .n
i/
nC1
4
i C1
nC1
).
4
i ) .n
1/2 4i.n
1/:
iu ny c c do bt ng thc Cauchy
4i.n
1/ 4
.i C n
i
4
1/2
D .n
1/2 :
j D 1; 2; : : : ; 100
ri nhau i mt.
Li gii.
Ta mong mun tm mt thut ton xy dng t1 ; t2 ; : : : ; t100 . Gi s trong tay ta
c t1 , vy th t2 phi c chn sao cho (theo gi thit)
x C t1 y C t2 ; 8x; y 2 A ) t2 t1 C x
y; 8x; y 2 A:
y D tj C jx
yj;
yj
xy
:
30
ai
ai C1 ai
1
)
30
ai
1
ai C1
Tng tt c cc nh gi trn vi i D 5; 6; : : : ; n
1
a5
1
; 81 i n
30
1 ta c
1
n 5
1
n 5
)
:
an
30
a5
30
V ai i; 8i D 5; : : : ; n nn t nh gi trn ta c
5 a5 <
30
n
114
) n 10:
1:
Cu 8. Chng minh rng vi mi s nguyn dng n, lun c th biu din di dng duy nht
thnh tng ca mt s ly tha phn bit ca 2.
Phn tch: u tin ta chng minh s biu din ny c th s dng thut ton tham lam. Ta chn
ly tha ln nht, gi l 2k , sao cho 2k n. Nu n D 2k th bi ton kt thc. Ngc li, ta p
dng thut ton cho s n 2k . Chc chn l cc ly tha ca 2 s phn bit trong mi bc
chn, v theo cch xy dng cho 2k n < 2kC1 , dn n n 2k < 2k . Do bc tip theo ta
chn c 2k 1 : 2k 1 n 2k th 2k 1 < 2k . Tuy nhin khi ta vit li gii s vit di dng
quy np.
Li gii. Vi n D 1, khi ta c 1 D 20 .
Gi s bi ton ng cho vi mi s n m 1 n < 2k , vi k 1. Ta s chng minh bi ton
ng cho vi mi n m 1 n < 2kC1 . Nh ta bit rng trn khong 1 n < 2k , th biu din
ca n s c s hng ln nht l 2k 1 . Cng thm vo mi s biu din cho s 2k , ta s c
s biu din cho mi s n m
1 C 2k n < 2k C 2k D 2kC1 :
116
D 2k
1 < n;
mu thun.
Cu 9. Cho A1 ; A2 ; : : : ; An l cc tp con phn
bit ca f1; 2; : : : ; ng v jAi j D 3; 8i D
2n
1; 2; : : : ; n. Chng minh rng ta c th t mu
phn t ca f1; 2; : : : ; ng sao cho mi tp
3
Ai u c t nht mt phn t c t mu.
Phn tch: Ta s thc hin t mu cc phn t trong f1; 2; : : : ; ng theo thut ton tham lam nh
sau: Mi bc, ta s t mu phn t x thuc cng nhiu tp cng tt. Gi s x thuc vo cc tp
A1 ; A2 ; : : : ; Ak . n bc th hai ta loi b cc phn t thuc vo cc tp A1 ; A2 ; : : : ; Ak , ri
ta li tip tc t mu phn t y thuc cng nhiu tp cn li cng tt, c tip tc nh vy ta s
c iu phi chng minh.
Li gii. Gi A l tp hp cc tp trong s cc tp A1 ; A2 ; : : : ; An m mi tp u cha c phn
t no c t mu sau khi thc hin k ln thut ton tham lam trn. Ta lu rng sau khi
thc hin k bc, th tt c cc tp hp trong A u "ri nhau". Khi r rng thut ton s dng
khi thc hin tip k C jAj bc (v mi tp hp trong A phi t mu mt phn t, do cc tp ny
ri nhau). Ta ch rng:
n
k bi v mi bc thc hin thut ton, s tp hp gim i t nht hai ln v trong
2
k ln thc hin thut ton u tin, ta lun tp trung vo t mu cc phn t thuc vo t
nht hai tp tr ln.
jAj
Do
k C jAj k C
k
3
n 2k
n n
2n
2n
C
C D
)k
:
3
3
3
3
3
3
2n
V k nguyn dng, chng t thut ton s kt thc nu ta thc hin nhiu nht l
ln. Bi
3
ton c chng minh.
Cu 10 (China TST 2015). Cho X l mt tp khc rng v A1 ; A2 ; : : : ; An l n tp con ca X
sao cho
1. jAi j 3; 8i D 1; 2; : : : ; n;
2. Bt k mt phn t no ca X cng nm trong t nht 4 tp trong s A1 ; A2 ; : : : ; An .
3n
Chng minh rng c th chn
tp hp trong s cc tp A1 ; A2 ; : : : ; An m hp ca chng
7
bng X.
117
t X3 D
Ar . Do tnh ti i ca tp S3 , nn vi bt k tp hp Aj (j > i) th
Ar 2S3
jAj \ .XnX3 /j 2
v nu khng th ta tip tc b sung Aj vo tp S3 , mu thun vi tnh ti i ca S3 . V
khi
jX3 j D 3i:
2. By gi ta tip tc chn h S2 cc i cha cc tp Aj cn li trong s Ai C1 ; : : : ; An ,
sao cho mi ln thm mt tp hp vo h S2 , th s lng phn t trong hp ca chng
tng ln 2. Khng mt tnh tng qut, gi s
S2 D fAi C1 ; Ai C2 ; : : : ; Aj g
118
t
X2 D
Ar \ .XnX3 /
Ar 2S2
3n
.
7
4.2j C k/
D i C 4j C 2k:
2
.2/
59n
3n
<
:
140
7
1
1
1
c mt ng xu 1, hai ng xu v bn ng xu ghp
3
3
2
li thnh hai ng xu 1.
Cui cng c
1 1
S D I I 1I 1I 1
3 3
0
1
.k > 1/.
k
1 ng xu mnh gi
120
1
.k > 1/.
k
2/:
1
2k
Nu vn cn cc ng tin mnh gi nh hn
1
< 1:
2k
1
2.N
p/
p nhm khng ln hn N
1
2.N
1
2.N
p/
p/
1
2
p, nn tn
s tin khng vt qu 1.
V s ng tin l hu hn nn sau mt s ln th kt thc.
Ta kt thc chuyn bng mt v d, cho thy thut ton tham lam khng cho ta c mt ti
u ton cc, tuy nhin gia chng vn xp x c vi nhau
Cu 12 (IMO Shortlist 2014). Cho dy s thc x1 ; x2 ; : : : ; xn , chng ta gi "gi" ca dy s
cho l i lng
max jx1 C x2 C : : : C xi j:
1i n
1; 2;
2;
1;
hoc 1;
121
1: Khi W D D 1
1; 2;
hoc 1;
1; 2;
2: Khi W G D 2:
s
T ta thu c: c 2. Ta s chng minh c D 2 l gi tr cn tm, tc G 2D. Gi
x1 ; x2 ; : : : ; xn l dy s ban u, d1 ; d2 ; : : : ; dn v g1 ; g2 ; : : : ; gn l dy m Dave v George
thu c. t
M D max jxi j; S D jx1 C x2 C : : : C xn j:
1i n
1 /j
1j
1/
C gi j D jhi
C gi j:
hi hi C1 : : : hn ) jhi j maxfjhi
) jhi j N
1 j;
jhn jg N
vi 8i D 1; n tc l G N D maxfM; Sg 2D.
Vy c D 2 l gi tr cn tm.
1
1
1
C
C C :
a1
a2
an
123
124
NH BERTRAND
Lu B Thng
(Khoa Ton Tin, i hc S Phm H Ni)
Chng ta bit rng dy cc s nguyn t 2; 3; 5; 7; ::: l v hn. kim tra khong cch gia hai
s nguyn t lin tip l khng b chn, tc l vi mt s nguyn dng k ty , lun tn ti hai
s nguyn t k nhau c hiu vt qu k. chng minh iu ny, ta ch cn ch ra tn ti k s
t nhin lin tip khng l s nguyn t. Tht vy, nu ta t N D 2:3:5::::p l tch tt c cc s
nguyn t khng vt qu k C 2 th khng s no trong dy gm k s nguyn lin tip
N C 2; N C 3; :::; N C .k C 1/
l s nguyn t. Nhng vn c chn trn cho khong cch trong dy cc s nguyn t. Nm 1845,
Bertrand a ra gi thuyt, thng gi l nh Bertrand (Bertrands postulate):
Cho s nguyn dng n 1, lun c s nguyn t p vi n < p 2n.
Bertrand chng minh gi thuyt trn cho n < 3000000. Nm 1950, Tchebychev l ngi u
tin a ra mt chng minh bng gii tch cho nh trn. Nm 1932, Paul Erdos a ra mt
chng minh p cho nh Bertrand ch dng cc kin thc Ton s cp, khi ng mi 19 tui.
T tng
! chnh ca Erdos trong vic chng minh nh Bertrand chnh l vic c lng gi
2n
tr
. Trong bi vit ny, chng ti s gii thiu n cc bn hc sinh, sinh vin v cc bn
n
tr yu Ton chng minh ca Erdos cng mt vi s kt qu gn y v vn ny.
Ta thy rng, vi n 2 th
!
2n
4n
:
(0.1)
2n
n
!
!
!
!
!
2n
2n
2n
2n
2n
Tht vy,
l s hng ln nht trong 2n s hng
C
;
; :::;
ca
n
0
2n
1
2n 1
tng
!
2n
X
2n
D .1 C 1/2n D 4n :
i
i D0
Erdo!
s chng minh nu khng c s nguyn t p sao cho n < p 2n th chng ta s suy ra
2n
4n
<
tr mt s gi tr n nh. iu ny chng minh c nh Bertrand cho s n
n
2n
ln. i vi gi tr n nh, Erdos s kim tra trc tip.
chng minh cc tng trn, chng ta cn mt s b sau:
B 2. nh Bertrand ng vi n < 4000.
Chng minh. chng minh iu ny, ta khng cn kim tra tt c 4000 trng hp m ch cn
kim tra,
2; 3; 5; 7; 13; 23; 43; 83; 163; 317; 631; 1259; 2503; 4001;
125
X n
i :
p
i 1
n
n D p p
q1 trong .q1 ; p/ D 1:
p
Tng t,
2
n
Dp
p
6 7
6 p 7
72
6
7
6
n 3
6 p 7
5
4
6 p 7
4
5q2 trong .q2 ; p/ D 1:
p
2 n 3
n
6 p 7
D kim tra rng 4
nn
5D
p
p2
n
4
5
n
n
2
p
Dp
q2 :
p
p2
2
Suy ra
n
n
4 5C4
5
n
p2
q1 q2 trong .q1 ; p/ D 1:
n D p p
p2
2
3 2
3 2
3 2
126
r.p/
X 2n
D
i
p
i D1
X n
i
p
i D1
r.p/
X 2n
. i
p
i D1
D
n
/
pi
r.p/;
2n
v do p vp .. n // p r.p/ 2n:
!
2n
T B trn ta thy s nguyn t p > 2n xut hin trong s phn tch ca
nhiu nht
n
!
2n
2n
vi n 3:
1 ln. Hn na, s nguyn t p tha mn
< p n s khng l c ca
n
3
p
B 5. Vi mi s thc x 2, ta c
Y
p 4x
(0.2)
px
pD
px
p v 4q
4x 1 :
pq
pD
pmC1
p2mC1
Y
mC1<p2mC1
Ta c
2m C 1
p
m
mC1<p2mC1
Y
127
p:
p 2n
hay
4n .2n/1C
2n<p
2n
p
2n<p 2n
3
p:
n<p2n
Kt hp vi B 0.2, ta c
4n .2n/1C
p
2n
2n
43
p;
n<p2n
hay
p
4 3 .2n/1C
2n
p:
(0.3)
n<p2n
n<p2n
p
1C 2n
4 3 .2n/
hay
22n .2n/3.1C
p
2n/
(0.4)
:
(0.5)
p
2n/
<2
p
6
p
2n.18C18 2n/
< 220
p
6
p
2n 2n
D 220.2n/
2=3
1/; : : : ; .n C
1
2
;n C
mC1
/;
2
sao cho tng ca mi cp l s nguyn t p. Theo gi thit quy np, r rng tp f1; 2; : : : ; m 1g
m 1
c chia thnh
cp sao cho tng ca mi cp l s nguyn t. T suy ra iu phi
2
chng minh.
Bi tp 4. Chng minh rng vi mi s nguyn dng k; lun tn ti dy cc s nguyn dng
fa1 ; a2 ; :::; a2k g sao cho c th chia chng thnh k cp phn bit m tng ca mi cp l s
nguyn t.
Chng minh. Chn ai D i , theo bi trn ta c iu phi chng minh.
129
C C a1 p C a0
sp .n/
:
p 1
X n
n
n
n
i D C 2 C k
p
p
p
p
i 1
D .ak p k
C C a2 p C a1 / C .ak p k
D a1 C a2 .1 C p/ C C ak .p k
n sp .n/
D
:
p 1
C C a2 / C C ak
C C p C 1/
n
p
1
:
1
j n nu v ch nu n l ly tha ca 2:
3.n C 1/
:
2
4.n C 2/
:
3
2
3
"/
n
s
log2 n
131
132
CHUI IU HA
Kiu nh Minh
(THPT Chuyn Hng Vng, Ph Th)
1. M u
Chui iu ho
1
X
1
1 1
D 1 C C C :::
k
2 3
kD1
1 1
1
C C ::: C
2 3
n
1
X
. 1/kC1
D1
k
kD1
1 1
C
2 3
1
C :::
4
gi l chui iu ho an du.
Trong cc cng trnh nghin cu ca nhiu nh ton hc i khi c lin quan n chui iu
ho v trong cc k thi hc sinh gii chng ta cng hay bt gp n cc bi ton kh. C nhiu
hng tm hiu khc nhau i vi chui ny chng hn nh bi ton v nh gi, bi ton v
gii hn hay cc bi ton v s hc. . . Bi vit ny chng ti s trnh by mt s kt qu c bn
v chui iu ho cng nh cc bi ton lin quan m chng ta thng gp trong cc k thi
Olympic.
2. Cc bi ton i s
V d 1. (ng nht thc Catalan) Chng minh rng vi mi n 2 N , ta c:
1
1 1
C
2 3
1
C :::
4
1
1
1
1
D
C
C ::: C
:
2n
nC1 nC2
2n
133
1
2n
1
2n
1 1
1
2
C C ::: C
2 4
2n
1 1
1
1 C C C ::: C
D VP:
2 3
n
y l mt ng nht thc kh n gin, tuy nhin li c nhiu ng dng khi gii ton. Chng ta
s bt gp iu ny trong phn sau.
V d 2. Vi n 2 N , cho
Hn D 1 C
1 1
1
T1
T2
Tn
C C ::: C I Tn D H1 C H2 C ::: C Hn I Un D
C
C ::: C
2 3
n
2
3
nC1
.n C 1/ v Un D .n C 2/HnC1
Chng minh. Ta c:
1 1
1 1
1
C 1C C
C ::: C 1 C C C ::: C
Tn D 1 C 1 C
2
2 3
2 3
n n 1 n 2
1
nC1
nC1
D C
C
C ::: C D
1 C
1
2
3
n
1
2
1
1 1
D .n C 1/
C C ::: C
n
1 2
n
D .n C 1/Hn n D .n C 1/HnC1 .n C 1/
v
.2n C 2/.
1
n
nC1
1 C ::: C
n
T1
T2
Tn
C
C ::: C
D .H2 1/ C .H3 1/ C ::: C .HnC1
2
3
nC1
D H2 C H3 C ::: C HnC1 n D H1 C Tn C HnC1 n
D .n C 2/HnC1 .2n C 2/
Un D
1
1/
:
2n
X1
1 X1
2n C 1 X 1
2n X 1
1X 1
>
,
>
C
n C 1 i D1 i
n.n C 1/ i D1 2i
i
n i D1 2i
n i D1 2i
iD1
1
1
1
1 1 1
1
,
C
C ::: C
>
C C ::: C
nC1 nC2
2n
n 2 4
2n
134
./
n
1
1 n
D > : > VP ./:
2n
2
n 2
./
1
1
1
kC1
kC1
1 1
1
1 C C ::: C
D
C C ::: C
C
C C
3
2k 1
2k C 1
2 3
2k 1
2 2k C 1
1 1
1
1
kC1
>
C C ::: C
C C
2 4
2k
2 2k C 1
1 1
1
kC1
1
>
C C ::: C
C
C
2 4
2k
2k C 2 2k C 1
1
kC2
1 1
>
C C ::: C
C
:
2 4
2k
2k C 2
Do
.k C 1/ 1 C
1
1
1
C ::: C
C
3
2k 1 2k C 1
1
1
1
1
kC1
D k 1 C C ::: C
C 1 C C ::: C
C
3
2k 1
3
2k 1
2k C 1
1
1
1 1
1
kC2
C
C C ::: C
C
> k 1 C C ::: C
3
2k 1
2 4
2k
2k C 2
1 1
1
1 1
1
kC2
> .k C 1/
C C ::: C
C
C C ::: C
C
2 4
2k
2 4
2k
2k C 2
1 1
1
D .k C 2/
C C ::: C
:
2 4
2k C 2
n
X
aj
j D1
./
b2 / C .a1 C a2 /.b2
b2 / C .b1 C b2 /.b2
p
p
1
1 > p . Chn bn D n
n
2 n
1 th
n
X
aj
nD
j D1
bj T ./ suy ra
j D1
n
X
j D1
aj2
n
X
p
j
p
j
2
j D1
2
n
X
1 1
1
1
1
1 C C ::: C
:
>
D
p
4
2 3
n
2 j
j D1
1 n
1 n
nC1 1 n
C
C : : : C . 1/
:
2 2
3 3
n n
Z1
.1 x/n
n
dx D
1
x
0
0
1
n
n
C
D
2
1
2
Mt khc, t y D 1 x th
Z1
.1 x/n
dx D
x
n
n 2
xC
x
2
3
1
3
Z1
n 1
: : : C . 1/
n
n
nC1 1
C : : : C . 1/
3
n
n
yn
1
y
dy
Z1
D
1 C y C y2 C : : : C yn
1 2
1 n 1
D y C y C ::: C y
2
n
0
1
1
D 1 C C ::: C
2
n
136
dy
n n 1
x
dx
n
1 xn
dx cho chui iu ho. Trong mc ny
1 x
chng ta cng tm hiu cc bi ton gii tch lin quan n chui iu ho v cc bi ton lin
quan n hng s Euler.
V d 6. Chng minh rng
1C
1 1
1
C C : : : C > ln.n C 1/; 8n 2 N :
2 3
n
Chng minh. C nhiu cch chng minh bt ng thc ny. Sau y chng ti gii thiu hai
cch chng minh c bn nht.
Cch chng minh th nht: S dng bt ng thc ln.1 C x/ < x; 8x > 0, ta c
1 1
1
1
1
C : : : C ln 1 C
D ln.n C 1/:
1 C C C : : : C > ln.1 C 1/ C ln 1 C
2 3
n
2
n
1
trong on 1I n C 1. Gi S l din tch hnh
x
1
thang cong c gii hn bi cc ng x D 1; x D n C 1; y D 0; y D . Khi
x
nC1
Z
SD
dx
D ln.n C 1/
D ln xjnC1
1
x
.1/
1
Gi Ai l cc im vi to iI
; i D 2; 3; : : : ; n. K hiu A1 .1I 0/; AnC1 .n C 1I 0/. Gi
i
1
Bi iI
; i D 2; 3; : : : ; n C 1 v B1 .1I 1/.
i 1
Gi S1 l din tch ca a gic A1 B1 B2 A2 B3 A3 : : : Bn An BnC1 AnC1 . Khi
S1 D 1 C
1 1
1
C C ::: C
2 3
n
.2/
1
Do hm s y D nghch bin trn 1I n C 1 nn S1 > S . Do t .1/; .2/ suy ra iu phi
x
chng minh.
Nhn xt: T kt qu trn ta suy ra c
1
1
D C1:
lim 1 C C : : : C
2
n
./
Kt qu (*) c khong gn 50 chng minh (xem [2]). Tuy nhin ch yu theo cc hng nh gi
tri, so snh din tch hnh phng qua tch phn hay s dng hng s Euler.
137
ln.n C 1/; bn D Hn
ln n th .an / tng v
1
nC1
1 n
ln.n C 1/ 0 , ln
,e 1C
n
n
n
1
C ln n
n
n!C1
b) Ta c
Hn C Hm
H2n /
:::
Hmn
H.m
Li c
bmn < bn , Hmn
ln.mn/ Hn
ln n , Hn
Hmn C ln.mn/
ln n 0:
./
V
bm >
, Hm
./
ln m > :
Hmn C ln.mn/
ln n C Hm
ln m > , Hn C Hm
Hmn > :
n nay ngi ta vn cha bit rng
l s hu t hay s v t. Tuy nhin th hng s ny c vai
tr rt quan trng trong ton hc.
V d 8. (Trng ng Ton hc 2013) Cho dy s .an / xc nh bi a1 D
anC1 D an
3n C 2
; n D 1; 2; : : :
2n.n C 1/.2n C 1/
138
3
v
2
1/n
1
2.k C 1/
1
:
2k C 1
1
1
1
C
C ::: C
:
n nC1
2n
Suy ra
an D H2n Hn
D . C ln 2n C "2n / . C ln.n
1/ C "n 1 / D ln
2n
n
C."2n
"n 1 / ! ln 2;
khi n ! C1.
1
1
1
Ch : C th s dng bt ng thc
< ; 8n 1 v nh l gii hn
< ln 1 C
nC1
n
n
kp suy ra lim an D ln 2.
n!C1
1
1
1
C
C ::: C
, th fn .xn / D 0.
x
x 1
x n
xn
1
n
xn
1
n
< 0:
Trong khi fnC1 0C > 0. Theo tnh cht ca hm lin tc, trn khong .0I xn / c t nht mt
nghim ca fnC1 .x/ , nghim chnh l xnC1 . Suy ra xnC1 < xn , tc l dy .xn / gim. Do
dy ny b chn di bi 0 nn n hi t. Ta chng minh gii hn bng 0.
Gi s lim xn D a > 0. Khi , do dy .xn / gim nn ta c xn a; 8n:
Do
1 1
1
1 C C : : : C ! C1
2 3
n
khi n ! C1 nn tn ti N sao cho vi mi n N ta c
1C
1 1
1
1
C ::: C > :
2 3
n
a
Khi vi n N th
0D
1
1
1
1
1
1
1
1
C
C ::: C
<
C
C
C ::: C
<
xn
xn 1
xn n
xn
1
2
n
a
1
D 0:
a
1
1
1
lim
1 C C ::: C
D0
n!C1 n
2
n
.2/
4. Cc bi ton s hc
V d 11. (Brazil MO 1983) Chng minh rng
Hn D 1 C
1 1
1
C C ::: C
2 3
n
1 1
1
1
C C : : : C kC1 C : : : C
2 3
2
n
Suy ra
k 1
k 1
:M:Hn D 2
Vy Hn D 1 C
k 2
M C2
M C2
k 1
M
M
2k 1 M
:
C ::: C 2 C ::: C
Z:
3
2
n
1 1
1
C C : : : C khng th l mt s nguyn.
2 3
n
140
1 1
C
2 3
1
C :::
4
1
1
C
:
1318 1319
m
1// : D ..p
n
2
1//
1
1
1
C
C
:
:
:
C
12
22
.p 1/2
1 1
1
; ;:::;
1 2
p 1
..p
1//2 m
.
n
S D .p
th
p 1
X 1
1
1/
D .p
C
i
p
i
i D1
2S D .p
p 1
y T D .p
1/
X
i D1
i.p
i/
p 1
1/
X
i D1
p
D p:T
i.p i/
T .p
1/
X
i D1
1
i2
.p
1/
m
0.modp/
n
do pjm v gcd.m; n/ D 1.
V d 15. (nh l Euclide) Chng minh rng c v hn s nguyn t
Chng minh. nh l ny c khong gn 20 chng minh v chng minh sau l ca Euler.
Gi s c hu hn s nguyn t p1 < p2 < : : : < pm . t
!
m
m
Y
Y
1
1
1
N D
1C
C ::: C k C ::: D
:
1
p
p
i
i
i D1
i D1 1
pi
Mt khc, bng khai trin v s dng phn tch chun tc ca cc s nguyn dng, ta c
N D1C
1 1
C C :::
2 3
Suy ra
m
Y
iD1
1
1
m
Y
1 1
pi
D 1 C C C : : : ! C1 )
! C1:
1
2 3
p
1
i
i D1
pi
1
1
m
Y
1 1
1
! C1 )
D 1 C C C : : : ! C1 ) m
1
1
Q
1
2 3
i
D1
1
pi
pi
i D1
1
pi
! 0;
C1
X
1
suy ra
D C1.
pi
i D1
C1
X
1
(xem [2]).
p
i
i D1
2 1 1
C C
3 4 5
2
1
1
C ::: C
C
6
478 479
159
X
2
641
D2
.161 C k/.480
480
kD0
k/
D nHn ; 8n 2
1
1
1
1
1
1
C
C:::C
; BD
C
C:::C
:
1:2 3:4
2011:2012
1007:2012 1008:2011
2012:1007
Tnh
A
.
B
1
1
1C
3
1
1
C ::: C
1 1
1 1
1
1C C
1 C C C ::: C
3 6
3 6
1993006
1
; 8k. Chng minh
.2k/
rng
a1 C a2 C : : : C ak
1
1
1
C
C ::: C
nC1 nC2
2n
kD1
1
1
1
C
C
:
:
:
C
; n 1.
12
12 C 22
1 2 C 2 2 C : : : C n2
lim
n!C1
a1
a2
an
C
C ::: C
nC1 nC2
2n
1
en C 1
nC1
1
en C 2
nC2
D a ln 2:
C ::: C
1
e 2n
2n
; 8n 1. Tm
n!C1
xm j >
144
1
; 8n; m 2 N I n < m. Chng minh dy
n
1
1
ln n C C
2 24n
hi t ti
19. (VN TST 1999) Cho dy s thc dng .un /1
nD1 . Vi mi s nguyn dng n, gi s kn
k
n
n
X1 X
knC1
l s nguyn dng nh nht tho mn
ui . Chng minh rng dy
c
i
kn
i D1
i D1
gii hn hu hn khi v ch khi dy .un / c gii hn hu hn.
1 1 1
1
1
C
C:::C
c biu
2 3 4
2n 1 2n
din di dng mt phn s ti gin. Gi s 3n C 1 l mt s nguyn t. Chng minh rng
t s ca phn s ny l mt bi ca 3n C 1.
1
1
1
C
C : : : C Z; 1 m < n
m mC1
n
22. (IMO SL 1979) Chng minh rng khng c s nguyn a 1; n 1 sao cho
1C
1
1
1
C
C ::: C
2 Z:
1Ca
1 C 2a
1 C na
1 1
1
a
23. (ARML 2002) Cho a l s nguyn sao cho 1 C C C : : : C
. Tm phn d
D
2 3
23
23
khi a chia cho 13.
pn
1
1
24. (Bulgaria MO 2004) Vi mi n 2 ZC , tng 1 C C : : : C c vit di dng
vi
2
n
qn
.pn ; qn / D 1.
a) Chng minh rng 3 khng chia ht p67
b) Tm tt c n 2 ZC sao cho 3 chia ht pn .
1 1
1
C C ::: C
; k 1.
3 5
2k 1
1
1
a
26. Cho p 5 l mt s nguyn t. Chng minh rng nu 1 C C : : : C
D
th
2
p
b
p 4 j.ap b/.
25. (AMM E1408) Tm v2 .A/, vi A l t s ca 1 C
1/
D1
2p
2
p
1 1
C
2 3
.modp/
145
::: C
1
p
1
2
X1
8n
32. (Ibero American 2005) Cho p > 3 l mt s nguyn t. Chng minh rng nu
n
vi .n; m/ D 1 th p 3 jn.
m
X 1
D
p
i
i D1
p 1
X 1
; k 2 N . Xt s d ca T .p; k/ khi chia
k
i
i D1
34. (Canada MO 1973) Cho m > 1 l mt s nguyn dng. Chng minh rng
ca cc s hng lin tip trong chui
1
X
1
l tng
m
1
.
j .j C 1/
j D1
.n/
D C1
n!C1 n
X
36. (Brazil MO 1992) t d .n/ D
1. Chng minh vi mi s t nhin n > 1, ta c
35. Chng minh rng lim
0<d jn
X 1 X d .i /
X 1
i
n
i
2i n
1i n
h
37. Cho hm f W N ! N tho mn f .1/ D 1; vi mi k 2 3d 1 I 3d ; d 1 th
n
X
1
f .k/ D kf .d /. t xn D
. Chng minh rng dy .xn / khng b chn.
f .k/
kD1
3p
5
2
vi p l mt s nguyn t l, v t
1
1
1
C
C ::: C
:
2:3:4 5:6:7
q.q C 1/.q C 2/
146
1
p
2Sq D
m
vi m; n 2 Z, th m
n
n chia ht cho p.
39. Cho dy .an / tng ngt gm cc s nguyn dng tho mn dy .anC1 an / b chn.
Chng minh rng tp cc c nguyn t ca dy .an / l v hn.
2p 1
40. a) Chng minh vi mi s nguyn t p > 3 th
1 modp 3
p 1
ap
a
b) Chng minh vi mi s nguyn t p > 3 th
modp 3 I a; b 2 N .
bp
b
2n 1
2p 1
l
modp 4
c) Chng minh vi p l mt s nguyn t v n D p ; l 2 th
n 1
p 1
41. (Argentina
MO 2014) Mt s nguyn n 3 c gi l c bit nu n khng chia
1 1
1
ht .n 1/ 1 C C C : : : C
. Tm tt c cc s c bit trong khong
2 3
n 1
10I 100.
p 1
Hk
kD1
p3
Bp
3
p C 1 modp 4 Trong
Bn l cc s Bernoulli c xc nh bi
B0 D 1; B1 D
1
1
; B2 D v Bn D
2
6
1 X
nC1
kD0
nC1
Bk ; n 1
k
147
148
S D CA A:ax C Bx
Yimin Ge, Vienna, o
(Ngi dch: Nguyn Tt Thu, ng Nai)
1. M u
Trong thi gian gn y, mt s vn ca l thuyt s tr nn ph bin trong cc k thi. C
th l vn tm s d ca ax C bx theo modulo ca s nguyn dng m. Trong bi vit ny,
chng ti a ra bi ton tng qut cho cc bi ton trn.
Chng ta s bt u vi mt nh l c bn v s tn ti thng d bc hai. Mc d trong bi ton
ny ta khng cn n n, nhng tng chng minh nh l c th p dng trong nhiu vn
v chng ti s s dng n trong sut bi vit ny.
nh l 1. Cho p l s nguyn t l, k l s nguyn dng v a l mt s nguyn khng chia ht
cho p. Khi a l thng d bc hai theo modulo p k khi v ch khi a l thng d bc hai theo
modulo p.
Chng minh. Ta thy nu a l thng d bc hai theo modulo p k th hin nhin a l thng d bc
hai theo modulo p. Do , ta ch cn chng minh a l thng d bc hai theo modulo p k vi a l
thng d bc hai theo modulo p. Ta chng minh vn ny bng cch quy np theo k.
Gi s a l thng d bc hai theo modulo p k , ta chng minh a l thng d bc hai theo modulo
p kC1 . Tht vy:
V a l thng d bc hai theo modulo p k nn tn ti s t nhin x sao cho
x2 a
.mod p k /
.mod p kC1 /:
Ta c
2
x 02 D x C y:p k D x 2 C2xyp k Cy 2 p 2k D aC.lC2xy/p k Cy 2 p 2k aC.lC2xy/:p k
.mod p kC1 /:
.mod p/:
R rng y l phng trnh ng d tuyn tnh v .2x; p/ D 1 nn phng trnh lun c nghim
nguyn y.
Vy nh l c chng minh.
149
.mod M /
l gcd.B; M / D 1:
Lu : Ta c th pht biu nh li trn theo mt cch khc l
fA:ax C Bx mod mjx 2 ZC g D f0; 1; : : : ; M
.mod n/:
.1/
.mod m/:
.2/
iu ny tng ng vi
0
A:anyCB C C B.ny C B 0 C / C
0
c:e C by C t 0
B0C
.mod m/
C/ 0
.mod m/
.mod m/
.3/
f .y/ 0
y D y C z:.p
1/p
k 1
r
Y
1/piki
.pi
i D1
D ce :e
z.p 1/p k
r
Q
iD1
.pi 1/pi i
C by C t C zb.p
1/p
k 1
r
Y
.pi
1/piki
i D1
.ce y C by C t/ C zb.p
1/p k
r
Y
.pi
1/piki
i D1
lm0 C z:nm0 .p
1/
r
Y
.pi
1/ .mod m/
i D1
( trn ta s dng e
z.p 1/p k
r
Q
iD1
.pi 1/pi i
Do , ta chng minh
lm0 C zbm0 .p
1/
r
Y
.pi
1/ 0
.mod m/
i D1
1/
r
Y
.pi
i D1
151
1/ 0
.mod p/
1/
r
Y
.pi
1/; p/ D
i D1
.mod d /
.mod M /
c nghim nguyn dng k. Chia hai v ca phng trnh ng d trn cho d ta c phng
trnh
T
M
l C kB 0 .mod
/
d
d
T M
Phng trnh ny lun c nghim nguyn dng k v gcd B ;
D 1:
d d
Vy bi ton c chng minh.
152
chia ht cho p:
chia ht cho p:
.1/
x1 / .x
xk /; S.x/ D .x
xkC1 / .x
xn /:
155
156
CC VN C IN V HIN I
Trn Nam Dng
(Trng i hc Khoa hc T nhin, HQG - TP.HCM)
LI GII THIU
Chuyn mc ny dnh cho cc vn c in v hin i c trnh by di
dng cc bi ton xu chui. c th l chui cc bi gii bi ton ng chu,
1
2
1
chng minh ng thc Euler k diu 1 C 2 C 2 C D
; mt chui bi ton
2
3
6
vn tr ... Cch trnh by xut pht t nhng vn n gin, d hiu, nhng khi
nim mi s c nh ngha lun trong bi c th c tng i c lp. V mi
mt chui bi s nu ra nhng vn nht nh, c th l gii quyt mt bi ton
kinh in hay nu ra nhng gi thuyt mi, nhng vn mi. Li gii v tho lun
v cc bi ton s c ng s N C 3:
Trong s ny, chng ti tip tc ng phn cui tm tt li gii cc bi ton
ng s 2 v bt u ng li gii tm tt cc bi ton ng s 3:
.1/
Khi cuc thi din ra, cc th sinh gii quyt kh tt cc bi ton ngh mc 1; v Ban t
chc quyt nh b sung hai bi ton sau, thc cht l chng minh mt kt qu rt mnh ca
V.Drinfeld v bt ng thc Schapiro (kt qu mnh nht cho cc nh gi dng 1:9/:
1.10. a) Vimi s nguyn
dng n tn ti s qn > 1; sao cho vi mi s thc x1 ; x2 ; : : : ; xn
1
thuc on
; qn bt ng thc .1/ ng.
qn
1
b)* Tn ti hay khng s q > 1; sao cho vi mi s nguyn dng n v vi mi xi 2
; q bt
q
ng thc .1/ ng.
Chng minh. a) Kt qu ny thuc v V.Cirtoaje [9]. cho gn, ta t yk D xk C xkC1 : Khi
bt ng thc c vit li thnh
x2
xn
n
x1
C
C C
:
y2
y3
y1
2
Ta bin i n mt cht v dng
n
X
2q 2 xk
n
kD1
ykC1
ykC1
157
n.qn2
1/;
n
X
2q 2 xk
ykC1
ykC1
kD1
2
2qn2 xk
ykC1
kD1
n
P
.2qn2 xk
ykC1 /ykC1
kD1
1/
kD1
n
X
kD1
yk D 2
n
X
.2qn2 xk
1/B:
kD1
n
X
xk ; ta c ng thc
kD1
AD
.qn2
1/
n
X
yk ;
kD1
BD
2qn2
n
X
n
X
xk ykC1
kD1
yk2
D2qn2
kD1
n
X
.qn2
yk ykC1
C 1/
kD1
yk2 :
kD1
n
X
.qn2
C 1/
kD1
n
X
#
yk2
.2/
kD1
!2
Dn
yk
kD1
n
X
yk2
kD1
yk /2 ;
.yi
i <k
n
X
.yk
ykC1 / 1
2
kD1
1 X
.yi
qn2
yk /2 :
i <k
.yk
ykC1 /2
k 1
X
.yj
yj C1 /2
j Di
kD1
1
k
.yi
yk /2
158
1
k
j
1
2
k 1
X
4
.yj
j Di
.yi
yk /2 :
3
yj C1 /5
n.n
1/ X
2
ykC1 /2
.yk
kD1
1
n
X
1
i <k
1
2
n 1
D
;
tc
l
q
D
p
n
qn2
.n 1/2
n2 2n
v ta c th chn 1
yk /2 ;
.yi
> 1:
Lu . Khi n tng th cc gi tr qn tm c dn n 1:
b) Hin cha c cu tr li.
1.11. Gi S D f .x1 ; x2 ; : : : ; xn / l v tri ca bt ng thc Schapiro. K hiu a1 ; a2 ; : : : ; an
x2 x3
xn x1
l cc s ;
; :::;
;
xp theo th t tng dn.
x1 x2
xn 1 xn
a) Chng minh rng
1
1
1
C
C C
:
a1 .1 C an / a2 .1 C an 1 /
an .1 C a1 /
S
b) t bk D
<
1
ak anC1
ak anC1
nu ak anC1
1
nu ak anC1
<1
2
p
ak anC1
k C
2S > b1 C b2 C C bn :
c) Gi g l hm li ln nht khng vt qu cc hm e
g.0/
tn ti s nguyn dng n v cc s dng x1 ; x2 ; : : : ; xn
2
xiC1
; khi
xi
1
SD
C C
k1 .k2 C 1/ k2 .k3 C 1/
kn .k1 C 1/
1
1
1
C
C C
:
a1 .an C 1/ a2 .an 1 C 1/
an .a1 C 1/
b) Bt ng thc ng bi v
a a
1
ai .anC1
C 1/
anC1
nC1 i
1 C .1Caii /.1Ca
1
nC1
D
ai anC1 i
i .ai C 1/
i/
bi ;
c) Bt ng thc
2S > gln.a1 an / C gln.a2 an 1 // C C gln.an a1 /;
159
ai anC1 i / :
ng v g.x/ nh hn c e
v 2.e x C e 2 / 1 :
Cn bt ng thc
gln.a1 an / C gln.a2 an 1 // C C gln.an a1 / > n g.0/;
ng theo bt ng thc Jensen, v g l hm li.
d) Xem [2].
kD1
.3/
i <k
ai ak
i <k
2
.a1 C a2 C C an / C 2n
ai ak ;
i <k
t A D
xi xk v B D
i k0 .mod 3/
n
X
.mod 3/
kD1
.x1 C x2 C C xn / D .a1 C a2 C a3 / 3A 3B D 3
n
X
xk .xkC1 C xkC2 /:
kD1
nn
o
; 3 l hin nhin. Vi n 6 ta c th ly tt c cc bin bng 1
2
cn vi n 6; ta ly x1 D x2 D x3 D 1 v x4 D x5 D D xn D 0:
kD1
.4/
By gi t A D
.mod 4/
xi xk v B D
i k0 .mod 4/
n
X
kD1
ton tng t nh trong bi 2:1 ta suy ra A > B v t suy ra iu phi chng minh.
2.3. a) Vi n 6 8 hy chng minh bt ng thc
x1
x2
xn 1
xn
n
C
C C
C
:
x2 C x3 C x4
x3 C x4 C x5
xn C x1 C x2
x1 C x2 C x3
3
b)* Bt ng thc trn cn ng vi gi tr no khc ca n hay khng ?
Chng minh. a) Bt ng thc ny c chng minh trong bi bo [11], s dng php bin i
Fourier. Ta a ra cch chng minh s cp. Theo bt ng thc Cauchy-Schwarz ta c
n
2
P
xk
n
X
xk
n
kD1
;
n
P
xkC1 C xkC2 C xkC3
3
kD1
xk .xkC1 C xkC2 C xkC3 /
kD1
S12
S22
.S1 C S2 /2
S2
D
; suy ra
2
2
S2
S2
2
S12
S22 D 2
X
i k0
162
.mod 2/
xi xk :
.5/
X xkC1
xk
:
xkC1 C xkC2
xk C xkC1
kD1
1982; 4;
Ta gi v tri ca bt ng thc l Ln : Vi n D 4; ta c
L4 D
x1 C x3
x2 C x4
1
C
D a C 2:
x2 C x4
x1 C x3
a
x1
C C
xnC1 C x2
xn
xn
x1
xn
C C
D Ln :
xn C x2
xn 1 C x1
1 C xnC1
C xn
xn C x1
C
4:
xn C x2
1 C x1
C xn
xn C x1
4.x1 C x2 C C xn /2
C
n
:
P
xn C x2
1 C x1
.xk C xkC1 /.xk C xkC2 /
kD1
163
S
n
X
kD1
n
X
kD1
xk2
C2
n
X
xk xkC1 C
kD1
n
X
xk xkC2 ;
kD1
.6/
2
xkC1
xk2
nC1
:
2
2
xkC1 xkC2 C xkC2
ab C b 2 6 maxfa; bg2 :
2
xkC1
k
X
xi2j
xk2
k:
2
2
xkC1 xkC2 C xkC2
x
i
j C1
j D1
p s. (10 im) Ta c th m theo kiu lit k, hoc dng tng hp chp 2 ca 5 phn t.
2. C 5 im nm trn mt ng thng v 1 im nm ngoi ng thng . Hi c bao nhiu
tam gic c to thnh?
166
167
8 D 84
p s. (90 tam gic) K hiu hai nh y l B; C.B bn tri, C bn phi). Ta thy 1 tam
gic bt k phi nhn B hoc C lm nh.
Ta m s tam gic nhn B lm nh. Khi hai nh cn li phi nm trn 1 trong 4 ng
thng k t C: C 4 cch chn ng thng . Trn mi ng thng c 6 nh, do c 15
cch chn 2 nh. Suy ra s tam gic nhn B lm nh bng 4 15 D 60:
Tng t, s tam gic c C lm nh bng 5 10 D 50:
Trong s cc tam gic ny, c mt s tam gic c m 2 ln, l nhng tam gic nhn c B
v C lm nh. C 5 4 D 20 tam gic nh vy (nh c li l giao ca 5 ng thng k t B
v 4 ng thng k t C /: Suy ra c 60 C 50 20 D 90 tam gic.
7. Trong hnh sau c bao nhiu hnh vung?
169
p s. (45 hnh)
11. V 9 im trn mt phng sao cho c ng 74 tam gic c nh ti cc im ny.
Cch gii. Hy v lm sao c 10 tam gic suy bin!
B cc tng i
K.Kokhas ngh cho Hi ngh ma h, cuc thi ton gia cc thnh ph 2002:
Gi s ta c b cc s thc A D fa1 ; a2 ; : : : ; an g (trong cc s ai c th c nhng s bng
nhau). B cc tng i l b cc s c dng ai C aj vi i < j: Ta k hiu b ny l A.2/: V d
vi A D f1; 1; 2; 7g th A.2/ D f2; 3; 3; 8; 8; 9g:
1. T cc s a1 ; a2 ; a3 ; a4 ; a5 ta c th to thnh 10 tng i, k hiu chng l x1 ; x2 ; : : : ; x10 :
Chng minh rng nu bit cc s x1 ; x2 ; : : : ; x10 (nhng, d nhin, l khng bit cc s l
tng ca nhng s no), ta c th xc nh c cc s a1 ; a2 ; a3 ; a4 ; a 5:
2. Bit rng b s A c b cc tng i l f2; 2; 2; 3; 3; 3; 3; 4; 4; 4; 4; 5; 5; 5; 6g: Hy tm
tng bnh phng cc s ca b A:
3. a) Nu v d hai b, mi b c 4 s (trong mi b cho php c nhng s bng nhau) c b cc
tng i trng nhau.
b) Gi s b1 < b2 < b3 < b4 < b5 < b6 l b cc tng i ca mt b 4 s. Chng minh rng
c mt b bn s na cng c cng b cc tng i.
170
xr
n
and some others // Abh. Math. Sem.
x
C xrC2
2
rD1 rC1
Univ. Hamburg. 1958: Vol. 22: P. 229240:
[21] Nowosad P. Isoperimetric eigenvalue problems in algebras // Comm. Pure Appl. Math.
1968: Vol. 21: P. 401465:
[22] Shapiro H. S., Northover F. H. Amer. Math. Monthly. 1956. Vol. 63. No 3. P. 191192.
[23] Tanahashi K., Tomiyama J. Indecomposable positive maps in matrix algebras // Canad.
Math. Bull. 1988. Vol. 31. No 3. P. 308317.
[24] Troesch B. A. Full solution of Shapiros cyclic inequality // Notices Amer. Math. Soc. 1985.
Vol. 39. No 4. P. 318.
[25] Vukmirovic J. A note on an inequality for the cyclic sums introduced by D. E. Daykin //
Math. Balk. 1978: Vol. 8: P. 293297:
[26] Yamagami S. Cyclic inequalities // Proc. Amer. Math. Soc. 1993. Vol. 118. No 2. P.
521527.
[27] Zulauf A. Note on a conjecture of L. J. Mordell // Abh. Math. Sem. Univ. Hamburg. 1958:
Vol. 22: P. 240241:
[28] Zulauf A. Note on an Inequality // Math. Gazette. 1962. Vol. 46. No 355. P. 4142.
172
177