Professional Documents
Culture Documents
TON HC?
H Huy Khoi
HM MOEBIUS V NH L
PHN D TRUNG HOA
Phng H Hi
V CC
CHUYN MC
KHC
NO
thng 6 - 2016
09
Khng c g gn vi
thc tin hn l mt l
thuyt p
ISAAC NEWTON
DIOPHANTUS
CH BIN:
Trn Nam Dng
BIN TP VIN:
V Quc B Cn
Trn Quang Hng
Nguyn Vn Huyn
Nguyn Tin Lm
L Phc L
Ng Quang Dng
Nguyn Tt Thu
ng Nguyn c Tin
NO
thng 6 - 2016
09
LI NG CHO EPSILON S 9
Ban Bin tp Epsilon
MC LC
Ban Bin tp Epsilon
Li ng cho Epsilon s 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Phng H Hi
Hm Moebius v nh l phn d Trung Hoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ng Bo Chu
Dn nhp v hm zeta Riemann v php bin i Mellin . . . . . . . . . . . . . . . . . .
m Thanh Sn
Gii Nobel ca Einstein hay l sng in thoi c gy ung th hay khng . . . . . . . . .
13
ng Minh Tun
H mt m kha cng khai da trn ng cong Elliptic - Tng quan v h mt m kha
cng khai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
ng Nguyn c Tin
Nghch l trai gi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
Job Bouwman
Php bin i Fourier c ngha vt l g? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39
Kiu nh Minh
Tp hp tr mt v ng dng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
inh Trung Ha
About means of non-negative numbers and positive definite matrices . . . . . . . . . . .
59
Trnh Huy V
im Kosnita v mt s ng thng i qua n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
65
83
HM MOEBIUS V NH L PHN D
TRUNG HOA
Phng H Hi
(Vin Ton hc Vit Nam)
Cu lc b (CLB) Ton hc Vin ton hc c thnh lp cch y 5 nm. u tin CLB
sinh hot sng ch nht mi tun vi cc bi ging ton ca cc GS, TS, cc thy gio chuyn
ton dnh cho hc sinh THPT. Sau to iu kin cho cc hc sinh tnh xa, CLB t
chc nhng t ging di ngy di hnh thc trng ng, trng h, trng xun. Gn y
CLB ton hc Vin ton hc t chc thm cc lp hc dnh cho hc sinh THCS vi mc
tiu nh hng v to ngun. Epsilon xin gii thiu vi bn c bi vit ca GS Phng H
Hi k li bui dy ngu hng ca mnh vo chiu th ba 7/6/2016 va qua.
Bi vit c ly t trang facebook c nhn ca gio s Phng H Hi.
1
1
2
1
3
1
4
0
5
1
6
1
7
1
8
0
9
0
10
1
11
1
12
0
13
1
14
1
15
1
From:
i Hc CHICAGO
Khoa Ton
5734 University Avenue, Chicago IL 60637
Ng Bo Chu
To:
GS. Phng H Hi
Vin Ton hc Vit Nam
18 Hong Quc Vit, H Ni
Ngy 5 thng 5 nm 2016.
Hi thn mn,
T chc mt seminar hc tp v hm zeta c v l mt tng tt.
Ti thit ngh nn m u bng mt vi vn rt cn bn ca l thuyt s gii tch. Chng ta
hy xem xt mt hm s hc tc l n thun mt dy s a1 , a2 , . . . c nh ngha theo kiu
s hc no . y l mt khi nim tru tng v ngi ta khng th lm c g mc
tru tng nh vy. Trn mt phng din khc, ta c rt nhiu v d c th:
1. an = 1,
9
vi bin phc s. Bng cch p t iu kin tng trng cho an , chui Dirichlet hi t trn mt
na mt phng <(s) > no .
hn chui Dirichlet tng ng vi dy an = 1 chnh l
P Chng
s
Riemann -function (s, a) = n n hi t trn min <(s) > 1.
C mt vi thao tc m chng ta nn lm quen khi lm vic vi chui Dirichlet. Chng hn,
trong bn v d u tin, an c tnh cht nhn tnh: amn = am an vi (m; n) = 1. Chui Dirichlet
tng ng c th phn tch thnh nhn t thnh tch Euler tc l tch ca cc tha s nh s
bng s nguyn t. Chng hn nh:
(s) =
(1 ps ) .
(0.2)
Mt nhn xt khc nhng theo li tng t l chui Dirichlet tng ng vi tch chp ca cc
hm s hc. Chng hn nh
X
d(n)an ns = (s)2 ,
(0.3)
n
v
X
(n)an ns = (s)1 .
10
(0.4)
trong c2,2 , c2,1 l h s Laurent ca khai trin D(a, s) thnh chui Laurent ti s = 2 . . . y
s m 2 trong X 2 tng ng vi v tr ca cc ti 2, s hng log(X) xut hin l v cc ti 2 c
cp 2 . . .
Mt nhiu thi gian cho cc nh l Tauberian cng khng hay lm v trn mt phng din n
ch l vn k thut, v trn mt phng din khc phn gii tch t i cn dng chng minh
cc nh l Tauberian c v l khng thch ng xt trn quan im l thuyt s.
Nu nh ti khng lm th c mt cch tip cn tt hn s dng ci gi l tng trn. Ngi ta
c th c bi post ca Emmanuel Kowalski trn blog ca ng ta c gii thiu v tng trn:
https://blogs.ethz.ch/kowalski/smoothing-sums-wiki-page/
Cch tt nht khi u vi tng trn l quay v vi bi ton hnh trn Gauss. Chng ta pht
biu li bi ton hnh trn Gauss tng qut nh sau: Cho hm : R2 C, chng hn nh hm
c trng ca a n v, chng ta mun bit tim cn ca
X
(tn)
(0.6)
nZ 2
nZ 2
bn trong a bn knh t1 .
im chnh yu ca chin lc tng trn l nhn ra rng thay v lm vic vi mt hm th
th, nh l hm c trng ca a n v c nhng bc nhy th trn chu vi ca ng trn,
tt hn chngP
ta lm vic vi nhng hm th trn vi gi thit compact. i vi nhng hm trn,
tim cn ca nZ 2 (tn) l h qu trc tip ca cng thc ly tng Poisson:
X
X
1 n)
(tn) = t1
(t
(0.7)
nZ 2
nZ 2
11
Tch
ca hm s hc c th chuyn thnh tch chp ca phn b. ng thi chui Dirichlet
P chp
s
chP
l bin i Mellin ca phn b a(). Chng hn nu bin i Mellin ca
n an n
phn b 7 n (n) l hm Riemann zeta (s). Ta cn phi quen vi cc phn b mi c th
hiu r bin i Mellin ca mt phn b. Cch lm ny c mt phn thng kh ln: Ngi ta c
th tc b nhng c lng trung gian cng knh ca gii tch Fourier v x l mi th nh
tnh ton i s.
Ngi ta c th nh ngha bin i Mellin ca mt phn b loi a nh sau. i vi mt hm
Schwartz , tch chp a li l mt hm Schwartz. C hai bin i Mellin ca v a vn
cn l hm trn vi tim cn va phi. Khi chng ta c th nh ngha bin i Mellin M ()
v M (a ) ri cho M (a) = M (a )/M ().
tng ny c v c nhiu ngi bit, mc du ti khng nh r n c gii thch trong
ti liu no. t nht n c gii thch trong cc bc th ngn ti gi cho anh trc y v
hm . Nu khng th anh c th c v php bin i Mellin trong bi ging ca Igusa
trong TIFR: http://www.math.tifr.res.in/publ/ln/tifr59.pdf.Zagier c
vit bi gii thiu s cp hn: http://people.mpim-bonn.mpg.de/zagier/files/
tex/MellinTransform/fulltext.pdf
By gi ngi ta c th tip cn hm Riemann zeta theo li phn b. Cng
P thc ly tng Poisson
c th c pht biu nh sau: phn b lc Dirac 7 Z () =
(n), l php bin i
nZ
13
14
Hiu ng quang in l hin tng khi ta chiu nh sng vo mt tm kim loi th thnh thong
in t b bt ra khi kim loi. Ta c th on l nh sng cng mnh th cng nhiu in t
b bt ra. Phn on ny ho ra l khng hon ton ng: C nhng ngun nh sng rt mnh
khng gy ra hiu ng quang in, nhng c nhng ngun yu hn li gy ra hiu ng ny. Thc
nghim cho thy rng hiu ng quang in ph thuc vo tn s ca nh sng. V d, vi cng
mt mu kim loi, nh sng hoc tia hng ngoi khng gy ra hiu ng nhng nh sng tm
hoc cc tm li c tc dng.
15
16
B. Cohen. (April 12, 2016) U.S. State Department Recommends Development of Blockchain and Distributed Ledgers to International Partners. [Online]. Available: http://www.nasdaq.com/article/us-state-departmentrecommendsdevelopment-of-blockchain-and-distributed-ledgers-to-international-partnerscm605334.
2
(21/09/2015) Bitcoin chnh thc c M cng nhn l hng ho. [Online]. Available: http://vnreview.vn/tintuc-kinh-doanh/-/view-content/content/1654484/bitcoin-chinh-thuc-duoc-My-cong-nhan-la-hang-hoa.
3
(15/4/2016) https://markets.blockchain.info/
4
a ch v Bitcoin c tnh da trn kha cng khai ca ECC vi hm bm bo mt c di 256-bit
SHA256 v thut ton Base58Encode dng chuyn s thnh dng 56 k t, RIPEMD (RACE Integrity Primitives
Evaluation Message Digest) l mt h hm bm bo mt khc:
Version = 1(byte)
KeyHash = Version + RIPEMD(SHA256(PublicKeyEC))
CheckSum = SHA256(SHA256(KeyHash))
BitcoinAddress = Base58Encode(KeyHash + CheckSum)
17
K hiu
tp hp s t nhin
tp hp s t nhin khc 0
trng s nguyn
trng s hu t
c s ca trng K
du ng d
dng v cng (tng ng vi +)
c s chung ln nht
bc ca a thc
nh thc
H m cng khai da trn bi ton phn tch ra tha s nguyn t
do Rivest-Shamir-Adleman pht trin
EC
ng cong Elliptic (Elliptic Curve)
ECC
H mt da trn ng cong Elliptic (Elliptic Curve Cryptography)
ECDLP Elliptic Curve Logarithm Problem
ECDH
Thut ton Elliptic Curve DiffieHellman
ECDSA The Elliptic Curve Digital Signature Algorithm
ECIES
The Elliptic Curve Integrated Encryption System
ECMQV Elliptic Curve MenezesQuVanstone protocol
N
N
Z
Q
char(K)
gcd
deg
det
RSA
x(x + 1)(2x + 1)
6
n>2
(2.1)
(2.2)
(3.1)
Trong P3 (x3 , y3 ) = P30 (x3 , y30 ), im P30 (x3 , y30 ) l giao im ca ng cong E v ng
thng i qua P1 v P2 . V 2 im P3 (x3 , y3 ) v P30 (x3 , y30 ) u nm trn ng cong E nn
(x3 , y3 ) v (x3 , y30 ) phi tha mn phng trnh (2.2). Cng thc tnh cc gi tr (x3 , y3 ) s
c chng minh di y.
Trong cc cc ti liu c bn v nng cao c tham chiu nhiu v ng cong Elliptic nh
[3, 7, 8] ngi vit vn cha tha mn vi cc dn dt v chng minh cng thc tng qut cho
cc gi tr (x3 , y3 ), do cc cng thc ny s c chng minh chi tit trong ti liu ny. ng
thng i qua 2 im P1 v P2 c phng trnh l:
y = x +
(3.2)
(3.3)
(3.4)
(3.5)
y1 y2
x 1 x2
= y1 x1 = y1
(3.6)
y1 y2
x1 y2 x2 y1
x1 =
x1 x 2
x 1 x2
(3.7)
(3.8)
(3.9)
(3.10)
(3.11)
(3.12)
(a
x
+
a
)
1
3
3
(3.13)
y3 , y30 =
21
Cng 2 nghim ny ta s c: y30 + y3 = a1 x3 a3 , mt khc do y30 nm trn ng thng P1 , P2
nn y30 = x3 + . T y c th tnh c y3 theo cng thc 5 :
y3 = x3 a1 x3 a3
(3.14)
(3.15)
+ a1 (
) + a3
dy
dx
dx
dx
dy
dy
dy
2y
+ a1 (y + x ) + a3
dx
dx
dx
dy
(2y + a1 x + a3 )
dx
dy
dx
5
d(x3 + a2 x2 + a4 x + a6 )
dx
= 3x2 + 2a2 x + a4
= 3x2 + 2a2 x + a4
= 3x2 + 2a2 x + a4
= 3x2 + 2a2 x + a4 a1 y
=
3x2 + 2a2 x + a4 a1 y
2y + a1 x + a3
Ghi ch: Cc tc gi H. Cohen v G. Frey trong cun Handbook of Elliptic and Hyperelliptic Curve Cryptography [7] trnh by din gii v cch tnh y3 da trn s i xng qua trc x l khng chnh xc v thiu r rng
i vi ng cong Elliptic dng tng qut, cch gii thch ca ngi vit bng cch gii phng trnh bc 2 y
c th coi l ng n v r rng hn.
23
3x21 + 2a2 x1 + a4 a1 y1
2y1 + a1 x1 + a3
(3.16)
(3.17)
(3.18)
(3.19)
ti u php nhn v hng, c th s dng phng php Nhn i-v-cng, u tin biu
din s n di dng: n = n0 + 2n1 + 22 n2 + + 2m nm vi [n0 . . . nm ] {0, 1}, sau p
dng thut ton:
Algorithm 1 Phng php Nhn i-v-cng
1: Q 0
2: for i = 0 to m do
3:
if ni = 1 then
4:
Q Cngim(Q,P)
5:
end if
6:
P Nhni(P)
7: end for
8: return Q
Ngoi phng php Nhn i-v-cng, c th s dng phng php Trt-ca-s. Cc phng
php ny cho php nhn v hng mt cch ti u.
Lu ca ngi vit:
Khng tn ti php nhn 2 im trn ng cong E, c ngha l khng tn ti P Q vi
P, Q E.
Khng tn ti thut ton chia v hng Q : n. Bit rng Q = nP , bi ton tm s n l bi
ton Logarithm ri rc s c cp ti chng sau. y l bi ton kh, thng thng
phi th ln lt n = 1, 2, . . . , n 1 php cng im P , cho n khi tng bng Q, tuy
nhin c mt s thut ton ti u hn tm n nhng vn khng th gii c bi ton ny
trong thi gian a thc v th da vo kh ny c th xy dng ra h mt ng cong
Elliptic vi cc giao thc cho m ha, xc thc v trao i kha.
24
Khi bt u nghin cu v ng cong Elliptic, lun c 2 cu hi m ngi vit khng th tm thy trong nhiu
ti liu k c nhng cun kinh in v Elliptic:
1. Ti sao phi chn lm im trung ha.
2. Ti sao P1 + P2 = P3 m P3 khng nm trn ng thng i qua P1 , P2 m phi l im i xng ca giao
im qua trc x.
Trong chuyn ny c 2 cu hi u c ngi vit l gii mt cch r rng v y .
26
P12
P32
P123
P321
= P 1 + P2
= P 3 + P2
= (P1 + P2 ) + P3 = P12 + P3
= (P3 + P2 ) + P1 = P32 + P1
12 =
(5.2)
32
(5.3)
(y2 y1 )2
x1 x2
(x2 x1 )2
= 12 (x1 x12 ) y1 = 312 + (2x1 + x2 )12 y1
(y2 y1 )3
(2x1 + x2 )(y2 y1 )
=
+
y1
3
(x2 x1 )
x 2 x1
(y2 y3 )2
= 232 x3 x2 =
x3 x2
(x2 x3 )2
= 32 (x3 x32 ) y3 = 332 + (2x3 + x2 )32 y3
(y2 y3 )3
(2x3 + x2 )(y2 y3 )
=
+
y3
3
(x2 x3 )
x 2 x3
(y12 y3 )
=
(x12 x3 )
(y32 y1 )
=
(x32 x1 )
x12 = 212 x1 x2 =
(5.4)
y12
(5.5)
x32
y32
123
321
(5.6)
(5.7)
(5.8)
(5.9)
Cui cng cch tnh ta ca cc im P123 , P321 theo ta 3 im P1 (x1 , y1 ), P2 (x2 , y2 ), P3 (x3 , y3 )
27
(y2 y1 )3
(2x1 + x2 )(y2 y1 )
y1 y3
+
3
(x2 x1 )
x2 x1
2
(y2 y1 )2
x1 x2 x3
(x2 x1 )2
2
(y2 y1 )2
+ x1 + x2 x3
(x2 x1 )2
(5.10)
3
(y2 y1 )3
(2x1 + x2 )(y2 y1 )
y1 y3
+
3
(x2 x1 )
x2 x1
(5.11)
y123 =
3
(y2 y1 )2
x1 x2 x3
(x2 x1 )2
2(y2 y1 )2
(y2 y1 )3
(2x1 + x2 )(y2 y1 )
y1 y3
2x1 2x2 + x3
+
(x2 x1 )2
(x2 x1 )3
x2 x1
+
(y2 y1 )2
x1 x2 x3
(x2 x1 )2
(2x1 + x2 )(y2 y1 )
(y2 y1 )3
+ y1
+
3
(x2 x1 )
x 2 x1
x321 =
(2x3 + x2 )(y2 y3 )
(y2 y3 )3
+
y3 y1
3
(x2 x3 )
x2 x3
2
(y2 y3 )2
x3 x2 x1
(x2 x3 )2
2
(y2 y3 )2
+ x3 + x2 x1
(x2 x3 )2
(5.12)
3
(y2 y3 )3
(2x3 + x2 )(y2 y3 )
+
y3 y1
3
(x2 x3 )
x2 x3
(5.13)
y321 =
3
(y2 y3 )2
x3 x2 x1
(x2 x3 )2
2(y2 y3 )2
(y2 y3 )3
(2x3 + x2 )(y2 y3 )
2x3 2x2 + x1
+
y3 y1
(x2 x3 )2
(x2 x3 )3
x2 x3
+
(y2 y3 )2
x3 x2 x1
(x2 x3 )2
(y2 y3 )3
(2x3 + x2 )(y2 y3 )
+
+ y3
3
(x2 x3 )
x 2 x3
Cn phi chng minh rng P123 = P321 iu ny c ngha cn phi chng minh:
dx = x123 x321 = 0
dy = y123 y321 = 0
(5.14)
(5.15)
(5.16)
(5.17)
(5.18)
ai {0, 1}
6.1.1. a thc c s
Xt a thc f (x) = xm + fm1 xm1 + . . . + f2 x2 + f1 x + f0 (vi fi F2 , i = 0, . . . , m 1)
l mt a thc bt kh quy bc m trn trng F2 , ngha l khng th phn tch f (x) thnh cc a
thc tha s khc c bc nh hn m. f (x) gi l a thc rt gn. Trng hu hn F2m s l tp
tt c cc a thc trn F2 c bc nh hn hoc bng m.
F2m = {am1 xm1 + . . . + a2 x2 + a1 x + a0 : ai {0, 1}}
Cc phn t (am1 xm1 + . . . + a2 x2 + a1 x + a0 ) thng c biu din di dng chui bit
(am1 . . . a1 a0 ) c di l m.
Cc php ton trong trng F2m :
29
c i = ai b i .
Php nhn:
(rm1 . . . r1 r0 ) = (am1 . . . a1 a0 ).(bm1 . . . b1 b0 )
Trong (rm1 xm1 + . . . + r1 x + r0 ) = (am1 xm1 + . . . + a1 x + a0 ) (bm1 xm1 +
. . . + b1 x + b0 ) mod f (x).
a thc rt gn f (x) thng c dng sau:
Trinomial basis (TPB):
f (x) = xm + xk + 1, 1 6 k 6 m 1.
Pentanomial basis (PPB):
f (x) = xm + xk3 + xk2 + xk1 + 1,
1 6 k1 < k2 < k3 6 m 1.
6.1.2. C s chun tc
2
m1
ci = (ai + bi ) mod 2.
a =
m1
X
i=0
!2
ai
2i
m1
X
ai
2i+1
m1
X
i=0
i=0
Php nhn:
Xt p = T m + 1 v u Fp l phn t bc T , nh ngha chui F (1), F (2), . . . , F (p 1)
ta s c:
F (2i uj mod p) = i, 0 6 i 6 m 1, 0 6 j 6 T 1.
(c0 c1 . . . cm1 ) = (a0 a1 . . . am1 ).(b0 b1 . . . bm1 )
Pp=2
Pp=2
+ k=1 aF (k+1)+l aF (k+1)+l , nu T l.
m11 m12
n11 n12
,N =
, vi cc s nguyn
m21 m22
n21 n22
a, b ta c:
det(aM + bN ) = a2 det(M ) + b2 det(N ) + ab(det(M + N ) det(M ) det(N ))
(6.1)
(6.3)
en : E[n] E[n] n ,
31
Nu , l 2 t ng cu trn E, v a, b l cc s nguyn th t ng cu a + b c nh
ngha nh sau:
(a + b)(P ) = a(P ) + b(P )
32
q + 1 2 q 6 #E(Fq) 6 q + 1 + 2 q.
(6.5)
q () =
Khi thay cc gi tr xq , y q vo phng trnh (2.1) d thy (x, y) cng nm trn ng cong E.
nh x q l mt t ng cu v c th biu din bng hm a thc hu t c bc l q. o hm
ca xq l qxq1 s bng 0 bi v q = 0 trong trng Fq . Do o hm bng 0 nn q l kh tch
(separable).
Bi v q l t ng cu trong E do 2q = q q cng l t ng cu v nq cng l t ng
cu trong E. Php nhn vi 1 cng l t ng cu do tng nq 1 l ng cu trong E.
q l kh tch (separable) nhng q 1 s l bt kh tch do bc ca n s bng s phn t
ca hch q 1 c ngha l s im trn ng cong E s l:
#E(Fq ) = deg(q 1)
Vi cc s nguyn r, s, p dng b 4 ta c:
deg(rq s) = r2 deg(q ) + s2 deg(1) + rs(deg(q 1) deg(q ) deg(1))
Bi v deg(1) = 1 v deg(q ) = q nn:
deg(rq s) = r2 q + s2 + rs(deg(q 1) q 1))
t a = (deg(q 1) q 1) = q + 1 #E(Fq ), bi v deg(rq s) > 0 suy ra
r2 q + s2 + rsa > 0 hay vi mi r, s ta c:
q
r 2
r
+1>0
s
s
[6] C. Kenig, A. Ranicki, and M. Rockner, Elliptic Curves A Computational Approach. Walter
de Gruyter GmbH & Co., 2003.
[7] H. Cohen and G. Frey, Handbook of Elliptic and Hyperelliptic Curve Cryptography.
Chapman Hall/CRC, 2006.
[8] J. H. Silverman, The Arithmetic of Elliptic Curves.
Springer, 2009.
Springer, 2015.
[13] Dang Minh Tuan, Che tao thiet bi VPN IPSec bang phan cung dau tien o Vietnam, Tap
chi CNTT & TT, no. 2, pp. 4145, 2014.
[14] H. Lenstra., Factoring Integers with Elliptic Curves, The Annals of Matematics, vol. 126,
no. 3, pp. 649673, 1987.
[15] V. S. Miller, Use of elliptic curves in cryptography, CRYPTO 85, pp. 417428, 1985.
[16] N. Koblitz, Elliptic curve cryptosystem, Math.Comp, vol. 48, no. 16, pp. 203209, 1987.
[17] A. Enge, Elliptic Curves and Their Applications to Cryptography.
Publishers, 2001.
Kluwer Academic
Cambridge Univer-
[32] J. Massey and J. Omura, Method and apparatus for maintaining the privacy of digital
messages conveyed by public transmission, Jan. 28 1986, US Patent 4,567,600. [Online].
Available: https://www.google.com/patents/US4567600
35
36
NGHCH L TRAI GI
ng Nguyn c Tin
(i hc Trento, Italia)
LI GII THIU
Tip ni cc chuyn mc Ton hc Gii tr nhng s Epsilon trc, s ny
chng ti gii thiu vi c gi mt nghch l ni ting trong xc sut: Nghch l
trai gi.
Bi ton ny, li mt ln na nh rt nhiu bi ton khc trong chuyn mc
Ton hc Gii tr, xut pht t cy i th Martin Gardner1 vi tn gi l bi ton hai
ngi con (Two Children Problem) ng t Scientific American vo nm 1954:
"Mt ngi c hai con, bit rng c t nht mt con trai, hi kh nng c hai u l
con trai l bao nhiu?"
37
2. i tm li gii
Trc tin, chng ti h thng li hai bi ton nh sau:
Mt gia nh c hai ngi cn, hi kh nng c 2 u l con trai l bao nhiu, bit rng:
1. Xc sut ca nam v n l bng nhau v bng 1/2.
2. Gii tnh ca hai ngi khng ph thuc vo nhau.
3. Cho bit trc mt iu kin K.
V tng hp li cc trng hp khc nhau vo bng sau:
Trng hp
TH1
TH2
TH3
TH4
iu kin K
Khng c iu kin
Ngi con u l con trai
t nht mt trong hai l con trai
t nht mt trong hai l con trai v sinh vo ngy th ba
C1
TP TP
[p2 ]
TQ TP
[pq]
GP TP
[p2 ]
GQ TP
[pq]
C2
TP TQ
[pq]
TQ TQ
[p2 ]
GP TQ
[pq]
GQ TQ
[q 2 ]
C3
TP GP
[p2 ]
TQ GP
[pq]
GP GP
[p2 ]
GQ GP
[pq]
C4
TP GQ
[pq]
TQ GQ
[q 2 ]
GP GQ
[pq]
GQ GQ
[q 2 ]
p
n
p
n
Khi p/n tin dn ti 0, s bng 1/2 v khi p/n tin dn n 1, s bng 1/3. Vi bi ton ngy
th ba (TH4), p = 1 v n = 7, ta c xc sut bng = 21/7
= 13/27. V nh vy, yu t "ngy
41/7
th ba", tht s c nh hng n kt qu cui cng!
Chng ta hy th cng xt iu kin sau: "c t nht mt ngi l con trai v sinh vo ngy 13
thng 6 v ri vo th ba, xc sut c hai u l con trai l bao nhiu?" B qua nm nhun,
0.49995.
chng ta c = 21/(7365)
41/(7365)
39
4. Li kt
Chuyn mc k ny ngn hn cc k trc do theo ch ca ngi vit, vn d cc nghch l
gy rt nhiu bi ri cho ngi c, nn nu dng qu nhiu bi ton s khin ngi c cng
kh tip cn hn, mt i bn cht ca ton hc gii tr. c c bi vit ny, chng ti tng
hp v s dng cc ngun tham kho chnh sau:
1. Wikipedia, Boy or Girl Paradox.
2. Gardner, Martin, 1954: The Second Scientific American Book of Mathematical Puzzles and
Diversions. Simon & Schuster.
3. Peter Lynch, The Two-Child Paradox: Dichotomy and Ambiguity, Irish Math. Soc. Bulletin 67
(2011), pp. 67-73.
Chng ti kt thc chuyn mc ti y v hn gp li cc bn trong s ti.
40
1. Stephen Scholnik
Thc s ti s dng php bin i Fourier ... rt nhiu.
l mt cng c ton hc phn tch tn hiu, n khng c mt s tng t chnh xc v mt
vt l (IMHO). Nhng phi ni rng: S tng t tt nht m ti c th ngh ra l n cho ta bit
gi tr tn s trung bnh ca mt mu th ca, chng hn nh, mt bn ghi m. Nh vy nu nh
l bn ghi m ca mt bn nhc, ni chung n s cho chng ta bit nng lng m thanh trung
bnh (v pha) ca mi nt nhc trong ton bi. Nhng iu cng khng ng hn bi v mi
nt nhc c s ha m v php bin i Fourier khng th phn bit c s ha m gia nt La
v nt La trong mt qung tm cao hn.
Ngoi ra, nh ti ni, php bin i Fourier cho bn bit pha trung bnh ca mi tn s m
iu ny thng thng li khng c mt minh ha vt l no c (mc du bn c th nghe c
nhng bin i pha ng). T hn na l, mt nt nhc cng g mnh (tn cng sc bn hn v
ri xung), ph tn s ca n cng m. Nh vy c nhng tn s trong php bin i c nng
lng ng k nhng li khng tng ng vi mt nt nhc no c. Do tt c nhng l do , s
tng t hu nh l mt sai lm (thm vo sau ).
Ti thch cu tr li ca Lionel Chiron. ng ta a ra nhng v d ch thc v nhng d liu
quan st c th tng ng vi php bin i Fourier ca mt ci g c th. Ngoi ra cu tr li
ca ng ta lm ti nh rng mt bc nh ton k 3 chiu (th m bt c ai am m khoa hc u
bit v yu thch) l mt s tng t mc cao ca php bin i 2 chiu ca cnh m n xy
dng li.
41
Trong x l tn hiu, tch chp trong min thi gian tng ng vi php nhn trong min tn s.
iu ny gip ch rt nhiu khi bn phn tch p ng tn s ca mt h thng. Vy l php bin
i Fourier c th xem nh mt cng c chuyn i qua li gia min thi gian v min tn s.
6. Jonathan Roberts
Php bin i Fourier l mt php bin i t min thi gian vo min tn s. Nu bn p dng
php bin i Fourier cho mt sng cosine bn s c mt on thng ng trn th. Mi sng
phc tun hon lin tc c th to thnh t tng ca nhng chui hnh sin trc giao. Bin i ca
nhng sng gin on pht sinh li gi l hin tng Gibbs. Vi hnh nh hu ch
7. Henk Mulder
Php bin i Fourier o s tng quan ca mt tn hiu tun hon v mt chui nhng hm
iu ha hnh sin. y l cch m ton hc lm theo ng ngha en: tnh s tng quan ca mi
hm iu ha i vi tn hiu nhp vo.
iu ny c th c ngha l php bin i Fourier o xem tn hiu tun hon ging hm iu ha
ti mc no. i vi nhng hm iu ha ch o, bn c th nhn ra. Nhng nu nh c nhiu
hm iu ha th iu ny s kh khn hn. chnh l l do ti sao bn dng php bin i
Fourier c mt bc tranh chnh xc v s hin din ca tt c cc hm iu ha trong tn hiu
nhn vo.
Cn ni thm l tht th v khi ngi ch em ca php bin i Fourier, php bin i Laplace
thc hin chnh xc cch lm vi nhng hm m. N tnh tng quan ca hm m i vi
nhng thnh phn ca hm u vo v biu din hm ny di dng nhng hm m. V hm m
c o hm l chnh n, iu ny cho php bn x l d dng nhiu phng trnh vi phn.
8. Michael Kownacki
Lm vic trong mt x nghip lm giu uranium, ti thng xuyn dng php bin i Fourier
ly gi tr nh lng trong vic x l s c nhng my mc s s dng u ra ca gia
tc k. Mi vn hin ra nh mt tn s c bit, shaft alignment, s rung ca chong chng
turbine, ... Bng cch ly tch phn bnh phng ca php bin i Fourier trong mt vng tn s
c bit, ti c th tnh c nng lng ca mi vn c th.
Ti cng c th xc nh c chuyn ng ri lm gim hiu qu ca c qu trnh. Tt c nhng
th bn cn lm l lc nh mt ci van u vo thay i phn b p sut lm cho chuyn ng
ri bin mt. Mt khi s rung trong vng ri bin mt, bn bit rng van c b tr ng.
Mt vn nghim trng xy ra vi turbine l khi p sut khng u chung quanh chu vi ca n
(thng gi l t bin th cp). N lm cho chong chng turbine cht my mi khi chng quay,
to thnh s rung chong chng c th lm gy chong chng. i vi nhng my ln c tc
cao, iu ny c th khin cho ton b ci my n tung ng theo ngha en.
9. Mil Ford
Ti ngh rng mt v d trong ti ca ti, mt phn trong l xc nh cao ca thy triu
c th b ch cho cc bn.
Thy triu xut hin do lc hp dn ca mt tri, mt trng, ...
V mt trng quay chung quanh qu t v qu t quay chung quanh mt tri, chiu cao ca
thy triu c dng hm sin / cos
Ti dng mt phng php gi l Phn Tch Fourier Ri Rc to thnh trc Phn Tch Fourier
da trn nhng im d liu thay v hm.
V cn bn chng ta s so trng mt l nhng ng cong sin / cos, nh l php hi quy phi
tuyn tnh i vi cc im d liu v bin i n thnh tn s u ra ( th v ci bn nhn
c sau cng).
44
45
46
TP HP TR MT V NG DNG
Kiu nh Minh, Nguyn Quang Khi
(THPT chuyn Hng Vng, Ph Th)
Trong bi vit ny, cc tp hp c hiu l tp con ca R.
1. Tp hp tr mt
nh ngha 1. Cho hai tp hp A, X vi A X. Ta ni rng A tr mt trong X nu vi mi
x X v mi > 0 tn ti x A sao cho |x x| < . Mt cch tng ng, vi mi
x, y X, x < y tn ti x A sao cho x < x < y.
Ni mt cch nm na rng, tp A tr mt trong X nu mi phn t trong X u b kim sot bi
nhng phn t trong A vi khong cch b tu .
nh l 1.1. Tp hp A tr mt trong tp hp X khi v
ch khi vi mi x X, tn ti dy (xn )
tho mn xn A, n N v lim xn = x A = X .
n+
n1 +
n2 +
1
1
6b6s+ .
n
n
1
n
< x < b. Gi s s +
1
n
< b. Nu
1
[(n + 1) s]
+
Q,
n+1
n+1
1
n
suy ra tip
[a]
a+ a
[10n x]+1
.
10n
[a] + 1
[a]
61<
(a > 0) .
a
a
= 1 = lim
[a]+1
.
a
x]
n N , t xn = [10
v x0 n =
Hai dy (xn ) v (x0 n ) l cc gi tr hu t gn ng
10n
di v gn ng trn ca x vi chnh xc 10n . D thy xn , x0 n Q v (xn ) tng cn (x0 n )
gim. Ngoi ra lim xn = x v lim x0 n = x. Nu x < 0 th hai dy s lp nh trn s tin ti
n+
n+
q
na < 2 + na < 2 + na < nb na < q < nb a < < b.
n
Vy tn ti m =
q
n
l s v t tho mn.
ba
.
2
Ta c
ba
ba
>
> 2.
(n1 n2 ) + (m1 m2 )
Do s tn ti mt s nguyn k nm gia
a
(n1 n2 )+(m1 m2 )
b
,
(n1 n2 )+(m1 m2 )
tc l
n+
n2 +
2. Mt s v d minh ha
V dn1. Cho dy sothc dng (an ), tng v khng b chn. Chng minh rng tp hp
S1 = amn | m, n N tr mt trong R+ .
Chng minh. Nhn xt rng vi mi s > 0 v dy (an ) c tnh cht lim an = + th cng
n+
n+
tn ti n0 N sao cho
(p q) an0 > 2 pan0 > [pan0 1] > qan0 .
Chn m0 = [pan0 ] 1, ta c p >
m0
an0
> q. Vy S1 tr mt trong R+ .
m
2n
| m, n N , amn |m, n N tr mt trong R+ .
49
k
.
2
Do A c v
a
> x x
b
a
< .
b
Vy S3 tr mt trong [0; +) .
1
|
r
A
cng tr mt trong R+ .
r
ak
< y.
al
Tht vy, t gi thit suy ra (an ) l dy s nguyn dng tng nn lim an = +. Suy ra rng
n+
a1
al
< x v
1
al
< y x. Xt cc phn t ca dy s hu hn
a1
a2
al1
al
<
< <
<
= 1.
al
al
al
al
Khi vi k = 1, 2, . . . , l 1, ta u c
ak
al
1
ak+1 ak
<
<
= < y x.
al
al
al
al
al
Hn na
a1
al
ak
al
< y.
N
tr mt trong R+ .
n
an
n+ n
pq
p+q
k > . Ta
c, tn ti N sao cho
a
pq
2q
an
2p
n
k , n > N
k+<
<
k , n > N.
k <
n
p+q
p+q
n
p+q
t =
q
2q
k+
p+q
<
p
2q
k
p+q
n
bm
< . Ch
n0
< ,
bm0
50
(2.1)
2q
an
2p
k+< 0 <
k .
p+q
n0
p+q
an0
bm0
(2.2)
< q. Vy S5 tr mt trong R+ .
2) Nu lim
th S5 khng tr mt trong R+ .
an
n+ n
2k+1
3) Nu lim
n62
1 v bm = 2m th S5 khng tr mt trong R+ .
1
qn
1
qn
< vi n ln, do tn ti
Cho t [1; 1], tn ti s thc x sao cho t = sin x. T nhn xt trn suy ra tn ti cc dy cc
s nguyn dng {mn } v {kn } vi x = lim (mn 2kn ), S dng tnh lin tc ca hm
n+
sin x ta c
t = sin x = sin
lim (mn 2kn ) = lim sin mn .
n+
n+
(2.4)
pn
q
=s
p
r
r
.
= s. p = s r p .. s.
q
q
q
.
Tng t c s .. p. Do p = s, v l do a 6= b, do vy q = 1 v a, b Z. Tm li hoc a = b
hoc a, b Z.
V d 8. Cho a, b l cc s thc dng tho mn [2an + b] chia ht cho 2 vi mi s nguyn
dng n. Chng minh rng a l s nguyn dng.
Chng minh. Nu a l s v t th ta c
.
.
[2an + b] = [2 {an} + b] + 2 [an] .. 2, n Z+ [2 {an} + b] .. 2, n Z+ .
(2.5)
2pr
.
+ {b} .. 2, t Z+ ,
[2an + b] = 2pt + [b] +
q
tng ng vi
2pr
.
+ {b} .. 2, t Z+ ,
q
hay l
pr
.
+ {b} .. 2, t Z+ .
2
q
n o
h n o
i
M 3 > 2 prq + {b} > 0 suy ra 2 prq + {b} {0; 2} . Ta xt hai trng hp sau:
h n o
i
Nu tn ti r0 6= 0 sao cho 2 prq0 + {b} = 0, th
1>2
pr0
q
1
+ {b} > 0 >
2
2
p2r0
q
+ {b} = 4
pr0
q
pr0
q
p2r0
q
pr0
pr0
= 2
=2
,
q
q
pr0
q
+ {b} > 2
+ {b} .
+ {b} < 1
2
q
p 2i+1 r0
2
+ {b} > 1
q
Khi
p 2i+1 r0
p 2i r0
p 2i r0
2
+ {b} = 4
+ {b} < 2 2
+ {b} < 2.
q
q
q
Do
p 2i+1 r0
+ {b} = 1.
2
q
pr0
q
>1
pr0
q
1
>
2
53
p 2r0
q
pr0
pr0
pr0
= 2
=2
1 <
.
q
q
q
2
0
2
+ {b} > 2
q
pr0 2i+1
2
+ {b} < 2
q
o
n
i
Do 2 pr0q2 + {b} > 2, nn
pr0 2i+1
pr0 2i
pr0 2i
pr0 2i
2
+{b} = 2 2
1 +{b} = 4
+{b}2 > 2
> 1.
q
q
q
q
h n
o
i
pr0 2i+1
Suy ra 2
+ {b} = 1. Chn r1 l s d khi chia r0 2i+1 cho q suy ra iu v l.
q
Tm li a Z+ .
V d 9. t A =
2m
3n
| m, n Z+ , 2m > 3n . Chng minh rng inf (A) = 1.
Chng minh. Ta t B = {log3 a | a A} . Khi ta phi chng minh inf (B) = log3 1 = 0. Ta
thy b > 0, b B suy ra inf (B) > 0. Li thy vi mi b B, b c dng nlog3 2 m. Vi mi
s nguyn dng n m n log3 2 > 1, xt m = [nlog3 2] Z+ . Khi , b = {nlog3 2}. Li thy
log3 2 l s v t dng nn theo nh l Kronecker th {{nlog3 2} |n Z+ } tr mt trong (0; 1).
Do tn ti dy s nguyn dng ni bi = {ni log3 2} 0, khi i +.
Do vy inf (B) = 0, suy ra inf (A) = 1.
V d 10. (Putnam 1995) Cho A (x) = {[nx] |n Z+ } . Chng minh rng nu a, b, c R+ th
A (a) , A (b) , A (c) , khng th l mt phn hoch ca Z+ .
Chng minh. Gi s phn chng nu a, b, c R+ th A (a) , A (b) , A (c) l mt phn hoch ca
Z+ . Ta xt cc trng hp sau:
Trong cc s a, b, c c t nht mt s hu t, gi s l a. t a = pq , (p, q) = 1, q Z+ . Ta
chng minh tn ti cc s nguyn dng m, n sao cho
[ma] = [nb] .
(2.6)
Nu b Q th tn ti m, n Z+ m
(
ma, nb Z+
ma = nb
+
Khi ta
h ciiu phi chng minh. Nu b 6 Q th chn m = qt, t Z . Khi
[ma] = qt pq = pt. Do b
/ Q nn theo nh l Kronecker, tn ti n0 Z+ sao cho
Cho n + c
P
a,b,c
1
a
n+1
a
n+1
n
.
n+1
= 1, suy ra mt trong ba s a, b, c nh hn 3, gi s l a.
a
a
I + v a1
> 32 . Khi A (a) , A
Tr li bi ton, do a I + , a > 1 nn a1
a
mt phn hoch ca Z+ . Khi A (b) A (c) = A a1
.
3
2
a
a1
Z+ .
[m]
[m] 1
<n<
+ .
(2.7)
n
o
Ta thy nu tn ti m Z+ m 0 < [m]
< 1 1 th khng tn ti n Z+ tho mn
(2.7), do
[m]
1
m {m}
1
{m}
1
+
> 1 , m Z
> 1 mx
> 1 ,
x=
{m}
1
{mx}
> 1 , m Z+ .
(2.8)
Nu x I, khi vi mi m Z+ c
{m}
1
1 {m}
1
1
{mx}
>1
{mx} > 1 +
>1
{mx} > 1
2
{m}
1
{m} 1
1 > {mx}
{mx} +
>1
+ 1 > {mx}
1) Nu
p
{k q + }
=
{kp + }
= {x}
.
(2.9)
V I nn p I, do {{k (p)} | k Z+ } tr
n mt trn (0; 1) ,ot suy ra
{{k (p) + } | k Z+ } , tr mt trn (0; 1) , dn n {k(p)+}
| k Z+ tr mt trn
0; 1 . Suy ra tn ti k0 Z+ sao cho
1
1
1
1
{k0 p + }
> {x}+ 1 do 1 > {x} > {x} + 1;
> {x} + 1 .
1 > {x} >
{k0 p + }
= {x}
1
1
< {x} {x} + 1 = 1 ,
Tr li vi bi ton, do
A (b) A (c) = A
a
a1
A (b) , A (c) A
a
a1
,
a
a
m a1
> 23 nn tn ti b0 Z+ sao cho b = a1
b0 v c0 Z+ sao cho c =
a
d = a1 b0 c0 th
A (d) A (b) , A (d) A (c) ,
a
a1
c0 . t
iu ny v l do A (b) A (c) = .
Vy iu gi s ban u l sai, do ta c iu phi chng minh.
Nhn xt. Cho ai R+ (i = 1, 2, . . . , n) i mt phn bit, khi nu A (a1 ) , A (a2 ) , . . . ,
A (an ) l mt phn hoch ca Z+ th n {1; 2} .
Tip theo chng ta cng nghin cu mt s bi ton m cch gii c dng phng php ca
tp tr mt.
k N , m, n N : k 2 6 2n < (k + 1)2 .
Tht vy, chn m N 2m [log2 (k + 1) log2 k] > 2, khi
m
ni
1997j
, i = 1, 2, . . . , 1996, bj = j +
, j = 1, 2, . . . , n 1.
1997
n
(mod nt),
.
suy ra k, n N . Li c [knr] .. [n] . C nh k, cho n + c nt + m [knr] b
chn nn suy ra {nr} = 0 r = 0 = t N . Ta c iu phi chng minh.
57
3. Bi tp t luyn
Bi tp 1. Cho X, Y l hai tp con ca R sao cho X tr mt trong R v X Y. Chng minh
rng Y tr mt trong R.
Bi tp 2. Cho X R v X tr mt trong R, v A l tp con hu hn ca X. Chng minh
rng X\A tr mt trong R.
58
n N , m Z : <
.
n
3n
Bi tp 5. Cho a > b l hai s nguyn
dng tho mn ab > 4. Chng minh rng tn ti s
nguyn dng l sao cho b < 2l = 2l1 < 2l < a.
n
o
Bi tp 6. Cho tp hp S =
a b | a, b N . Chng minh rng tp S tr mt trong R.
Bi tp 7. Cho cc dy s (an )n>0 v (bm )m>0 tho mn ng thi cc iu kin sau:
lim an = lim bm = +,
n+
m+
v
lim (bm+1 bm ) = 0.
m+
f (m)
bn
| m, n N
Bi tp 10. Cho a, b Z+ sao cho s (an) = s (bn) , n Z+ . Chng minh rng log ab Z.
Trong , s (x) l tng cc ch s ca x vit trong h nh phn.
59
60
ab = lim an = lim bn ,
2an bn
,
an +bn
n
bn+1 = an +b
.
2
a x
The maximum among real x for which
is positive semidefinite, or its determix b
nant is nonnegative: x2 6 ab.
The unique midpoint for the metric on R+ given by (x, y) = log xy :
where a0 = a, b0 = b, an+1 =
(a, b) = 2(a,
ab) = 2(b,
ab);
a1 + b1 1
as b1s + a1s bs
a+b
) 6 ab 6
6
,
2
2
2
where ( a +b
)1 is the harmonic mean,
2
metic mean.
as b1s +a1s bs
2
62
(1.1)
a+b
2
is the arith-
xy
log xlog y
1+t
;
2
t;
2t
;
1+t
is corresponding to
t1
.
log t
a+b
f ( ab) 6 f
.
(1.3)
2
It is natural to ask that if inequality (1.3) holds for any pair of positive number a, b will the
function f be monotone increasing on [0, )? The answer is positive, and follows from the
elementary fact that for any positive numbers a 6 b there exist positive number x, y such that a
is arithmetic mean and b is geometric mean of x, y.
An interesting and useful reverse Cauchy inequality is as follows: For any positive number x, y,
x+y
1
6 xy + |x y|,
2
2
or
min{x, y} 6
63
xy.
(1.4)
f(
)6f
xy + |x y| ,
(1.5)
2
2
hold for any pair of positive number x, y.
Chng minh. Firstly, we show that for 0 6 a 6 b 6 2a there exist positive number x, y such
that
x+y
1
a=
, b = xy + |x y|.
2
2
1
xy + |x y| = f (b).
2
2ai .
Apply above arguments, we can get f (a) 6 f (a1 ) 6 f (a2 ) 6 6 f (an ) = f (b).
Of course we can get new characterization of monotone increasing functions by using other
inequalities in (1.1).
(2.1)
When t = 1/2, A]B := A]1/2 B is called the geometric mean of A and B, and it was first
introduced in [8] and is often denoted by A]B in the literature (the problem of defining the
geometric mean of two positive definite matrices was standing for more than 25 years because
we could not just take the square root of product of two positive definite matrices AB!!).
The harmonic A!B and arithmetic AB means are defined A!B = 2(A1 + B 1 )1 and
A+B
AB =
, respectively. A mean is called to be symmetric if AB = BA for any pair
2
of positive definite matrices A, B.
It is well-known that the arithmetic mean is the biggest among symmetric means. From the
general theory of matrix means we know that > and >!. And we still have the following
inequalities
A!B 6 A]B 6 AB.
(2.2)
The proof of (2.2) is not very difficult and based on the scalar case.
The t-geometric mean is interesting from the point of view of Riemannian geometry since the set
Pn of positive semidefinite matrices is a Riemannian manifold with the Riemannian metric [9]:
!1/2
n
X
(A, B) =
log2 i (A1 B)
, A, B Pn ,
i=1
which is the distance between A and B so that the curve (t) = A]t B, 0 6 t 6 1, is the unique
geodesic joining A and B in Pn . The picture is more interesting if we consider the weighted
Heron mean (1 ) A+B
+ A]B( [0, 1]) that connects two midpoints A+B
and A]B (this
2
2
model looks like the earth with A and B are the north and south poles, respectively!).
65
3. Concluding comment
Many properties formulated in Subsection 1.1 have been studied for matrices [10]. Some interesting information related to the last part of Subsection 1.1 an be found in [1] (Petz is one
of the most active mathematicians in studying mathematical aspects of quantum information
theory) where the author discusses about means of more than 2 positive semidefinite matrices.
Matrix analogs of results in Subsection 1.2 recently was studied by Ando and Hiai [11] and by
the author [12]. At that time, problems of characterization of matrix convex functions in sense of
Subsection 1.3 are still in research interests of many mathematicians. Nowadays, the theory of
operator and matrix means is one of the most studied in matrix analysis with many applications
in machine learning and quantum theory etc.
66
IM KOSNITA V MT S NG THNG
I QUA N
Trnh Huy V (Lp 12 A1 Ton, trng THPT Chuyn KHTN, H Ni)
1. nh ngha
nh ngha 2. im Kosnita K ca 4ABC bt k c xc nh l im ng quy ca ba
ng thng ni ba nh A, B, C tng ng vi tm ngoi tip ca 4OBC, 4OCA, 4OAB vi
O l tm ngoi tip ca 4ABC. im Kosnita l Kimberling center X(54) trong Encyclopedia
of Triangle Center (ETC) [1].
A
E
D
C
2. Mt s kt qu quen thuc
Sau y, tc gi s trnh by ra mt s kt qu quen thuc v im Kosnita m tc gi s dng
trong bi vit.
67
J
E
O
F
N
D0
U
I
X
C
68
Ha
E
A
L
F
I
H
X
C
BA
CA
B0
AC
C0
AB
CB
A0
BC
BA
CA
B0
D
AC
C0
S
AB
E
CB
A0
BC
Hnh 10.5
E
J
X
K
Ho
S
G
H
R
Z
P
N
C
B
nh l 1. Cho 4ABC vi trc tm H, ng trn ngoi tip (O) v 4DEF l tam gic to
bi ba chn ng cao ca 4ABC. S l tm ng trn Taylor ca 4ABC. H l nh nghch
o ca H qua (O). Khi , ng thng SH i qua im Kosnita K ca 4ABC.
Trong , nh nghch o H ca H ca (O) l Kimberling center X(186) trong ETC [1].
Trong bi vit ny tc gi s nu chng minh ca nh l 1 trong trng hp 4ABC nhn
(cc trng hp cn li chng minh tng t). Khi , tm ng trn Taylor chnh l im
Spieker ca tam gic DEF . Do vy, ta quy bi ton v vic chng minh ng thng i qua
im Spieker ca 4DEF v nh nghch o ca H qua (O) i qua im Kosnita K.
Ta c OA = OH.OH suy ra
=
=
=
. Mt khc, p dng
OH
AH
OA
R2
cng thc Euler v ch l H, N ln lt l tm ni tip v tm ngoi tip ca 4DEF ,
OH
R 2r
OP
R 2r
th N H 2 = Rr2 2Rr = R(R 2r). Do ,
=
. Vy
=
hay
OH
R
OH
4R
PH
3R + 2r
.
=
OH
4R
72
OH
OK
thng hng.
Vy
O L
2R + 3R
OK
OK O S
R
2R
2R
=
=
O L
O S
O L
R 2R + 3R
2R + 3R
73
F
G
I
B
Y
C
Z
H
Hnh 10.7: nh l 2
OO
R
2
OI
= . Do ,
trung im ca HG nn HI = IG = GO hay
OH
3
OI
OI OH
2 R
2R
IO
2R
=
=
=
=
OO
OH OO
3 R
3R
IO
2R + 3R
OK
IO
= . Kt hp vi OK k O L suy ra 4IOK 4IO L(c.g.c), nn
IO
O L
[
\
OIK = O IL. T ta c I, K, L thng hng.
Do vy ta c
74
U
A
O
G
T
I
K
Sp
W
Hnh 10.8: nh l 3
O G
IG
GL
TK
GL
OT
OG
OI
OT = 2T K. T
=
= (= 2). Theo nh l Thales o suy ra HK k IT v
IH
TK
G Sp
HK
2R
=
HSp
2R + 3R
HK
OH
HSp
Chng minh. Tht vy, p dng nh l Thales cho IG k HSp th
=
=
. T
IT
OI
IG
HK
IT
IO
2R
suy ra
=
=
=
(do OK k O H ).
HSp
IG
IO
2R + 3R
J
B0
C0
H
X
B
D
U
Hnh 10.9: B 5
J
Na
C0
B0
G0
H
L0
B
A0
Hnh 10.10: B 6
nh ngha 7. Cho 4ABC vi ng trn ngoi tip (O). Cc trung tuyn ca tam gic ABC
ct (O) ln lt ti X, Y, Z. Cc tip tuyn ca (O) ti A, B, C ct nhau to thnh tam gic
DEF . Khi , DX, EY, F Z ng quy ti mt im. im ng quy ny c gi l im Exeter
ca 4ABC [9]. im Exeter l Kimberling center X(22) trong ETC [1].
B 11. Cho 4ABC ni tip ng trn (O). ng trn ni tip (I) tip xc BC, CA, AB
ti D, E, F tng ng. Cc ng trn Mixtilinear ng vi cc nh A, B, C ln lt tip xc
(O) ti X, Y, Z. Ta c kt qu ni ting AD, BE, CF ng quy ti im Gergonne Ge ca
4ABC v AX, BY, CZ ng quy ti mt im J l ng gic ca Ge trong 4ABC. Hn na,
JI
r
J cn nm trn OI v
= vi R, r tng ng l bn knh ng trn (O) v (I).
JO
R
Bnh lun. B trn l mt kt qu ni ting nn tc gi xin php khng trnh by li chng
minh. Da vo b ny ta c th chng minh c tnh cht quan trng sau ca im Exeter.
B 12. im Exeter Ex nm trn ng thng Euler ca 4ABC. Hn na, ta cng c t s
R
Ex O
=
vi O, O l tm ngoi tip ca 4ABC, 4DEF v R, R l bn knh ca ng
Ex O
R
trn ngoi tip 4ABC v 4DEF .
Chng minh b . Gi H l trc tm ca 4ABC. M l trung im BC v X = AM (O).
Ta c cc t gic BOCD v ABXC ni tip nn M O M D = M B M C = M A M X. Do
, t gic AOXD l t gic ni tip. Vy XDO = XAO = AXO = ADO hay DO l
phn gic ca ADX. Suy ra DA v DX DEx l 2 ng ng gic trong EDF . Tng t
EB v EEx ; F C v F Ex l cc cp 2 ng ng gic trong 4DEF . Vy Ex l ng gic ca
im Gergonne Ge (ca 4DEF ) trong 4DEF . Theo b 7 th Ex nm trn ng thng
Ex O
R
OO , ng thng ny ng thi cng l ng thng Euler ca 4ABC, v
=
.
Ex O
R
77
A
F
O
O
Ex
B
C
M
Hnh 10.11: B 8
Ex O
R
OO
R + R
HO
R
OEx0
OEx
OEx OO
R
R
R
v
=
.
T
suy
ra
=
=
=
. Do vy,
OO
R
HO
HO
OO HO
R + R R
R + R
HEx0
R
=
, m HO0 = 3HO nn ta c
HO
R + R
HEx0
R
HEx0
R
=
=
=
(1)
0
0
0
HO
3(R + R )
Ex O
2R + 3R
Ch rng O, Sp , Na ln lt l tm ni tip, im Spieker v im Nagel ca 4DEF nn
ta c Sp l trung im ONa (xem b 3). Kt hp vi L i xng
qua O, nn ta
Na
HO
OS
1
p
c OL = ONa = 2OSp . T theo nh l Thales, do
=
=
nn ta c
OO0
OL
2
HK
2R
HK k L O0 v L O0 = 2HSp . Mt khc, ta li c
=
(h qu 4). Suy ra,
HSp
2R + 3R
HK
HK
R
=
=
(2).
L O 0
2HSp
2R + 3R
78
Na
A
Sp
C0
Ex L
K
H
B0
O0
Ex0
A0
Hnh 10.12: nh l 5
HK
HEx0
= 0 . M KHEx0 = L O0 Ex0 (do HK k L O0 ). Do ,
0
0
Ex O
LO
4HKEx0 4OL Ex0 . Suy ra HEx0 K = O0 Ex0 L = 180 HEx0 L hay KEx0 L =
HEx0 K + HEx0 L = 180 . Do vy, L , Ex0 , K thng hng.
T (1) v (2) suy ra
E
F
H K
Hnh 10.13: nh l 6
79
L
Q
K
O
X
N
X
B
Oa
E
F
H
K
N
X
B
O
D
Ka
Qa
Ha
N P
H
M
Hb
Hc
C
Ka
OA
Hnh 10.16: nh l 7
T N = 4P K = 2M Q = T N , do vy nu L HP OT ta c P K = N L = 3P K = LO
(v N O = N T ) = HO : HK = LO : P K = 3 : 1.
83
84
1. M u
nh l Thbault l mt trong nhng nh l p bc nht ca hnh hc phng. Nguyn liu ch
yu trong chng minh nh l ny l b ca Sawayama. V vy chng c gp chung thnh
tn gi l nh l Sawayama v Thbault xem [1,2,3]. B Sawayama c pht biu nh sau,
tham kho [2,3]
Bi ton 1 (B Sawayama). Cho tam gic ABC ni tip ng trn (O). D l mt im
thuc on BC. ng trn (K) tip xc DA, DC ln lt ti M, N v tip xc trong (O).
Chng minh rng M N i qua tm ni tip tam gic ABC.
A
F
K
M
O
I
85
2. Mt s bi ton ng dng
nh l Sawayama v Thbault c th coi l mt b thng dng trong cc bi ton Olympic
kh, i khi vic dng n thng dng v hin nhin ti mc kh nhn ra vai tr ca n. Chng ta
hy bt u cc bi ton chn i tuyn Vit Nam 2014, tham kho [4]
d
Bi ton 5 (VNTST 2014). Cho tam gic ABC ni tip trong ng trn (O). Trn cung BC
khng cha A ca (O) ly im D. Gi s CD ct AB E v BD ct AC F . Gi (K) l
ng trn nm trong tam gic EBD, tip xc vi EB, ED v tip xc vi ng trn (O). Gi
(L) l ng trn nm trong tam gic F CD, tip xc vi F C, F D v tip xc vi ng trn
(O). Gi M l tip im ca (K) vi BE v N l tip im ca (L) vi CF . Chng minh rng
ng trn ng knh M N lun i qua mt im c nh khi D di chuyn.
86
E
C
A
F
N
K
M
D
N
L
M
H
G
F
E
G
H
A
P
M
K
N
E
T
S
Q
A
I
E
N
O
A
G
P
K
E
O
d
Thbault th P Q, QH i qua trung im S ca cung M
N . Li c SG.SP = SM 2 = SN 2 =
SH.SQ. T S thuc trc ng phng ca (K) v (L). Theo bi trc S l trung im
d Vy cung M
d
d c chung trung im S nn M N k AB. Ta c iu phi chng
cung AB.
N , AB
minh.
Bi ton trn li c mt h qu th v khc nh sau
90
G
K
O
L
B
91
K
I
L N
B
Chng minh. Nh bi ton trn ta thy cc iu kin 2) v 3) l tng ng. Ta s chng minh
1) v 3) tng ng l xong, tht vy. Gi (K) tip xc HC, HA ti P, Q. Gi (L) tip xc
HB, HA ti M, N . Theo nh l Sawayama v Thbault th M N, P Q, KL ng quy ti tm ni
tip I ca tam gic ABC. D thy cc tam gic HM N v HP Q vung cn nn M I l phn gic
LM H v P I l phn gic KP H. T d c cc on thng bng nhau IL = IH = IK
suy ra I l trung im KL. Gi D l hnh chiu ca I ln BC th D l trung im M P . Gi tip
tuyn chung trong khc AH ca (K) v (L) ct BC ti R. Theo tnh cht tip tuyn ct nhau
ca hai ng trn ngoi nhau d c HM = RP nn D l trung im HR. Gi AI ct (O) ti
E khc A. Ta thy R l trung im BC khi v ch khi ER BC khi v ch khi I l trung im
AE. Theo h qu nh l Ptolemy iu ny tng ng AB + AC = 2BC. Ta c iu phi
chng minh.
Nhn xt 2.1. Vi tng tng t li gii trn bn c c th xut mt s vn tng qut
hn.
Bi ton tip tc sau xut hin trong k thi Olympic chuyn KHTN nm 2015 tham kho [9]
Bi ton 14. Cho t gic ABCD ni tip ng trn (O). Gi I, J l tm ni tip tam gic
BAD, CAD. Gi DI, AJ ln lt ct (O) ti S, T khc D, A. ng thng IJ ln lt ct
AB, CD ti M, N .
a) Chng minh rng SM v T N ct nhau trn ng trn (O).
b) Gi ng trn ngoi tip tam gic ABN ct CD ti P khc N . ng trn ngoi tip tam
gic CDM ct AB ti Q khc M . Chng minh rng P Q i qua tm ni tip hai tam gic ABC
v DBC.
Chng minh. a) D thy tam gic SAI v T DJ cn v c ASI = DT J nn hai tam gic
dng dng. Li d chng minh t gic AIJD ni tip nn M AI = IAD = DJN v
92
U
L
I
O
K
J
B
A
T
E
O L
I
K
C
A
T2
O2
O
T1
O1
P
B
I1
I2
X1
Q
X2
Chng minh. Gi (O1 ), (O2 ) tip xc (O) ti T1 , T2 . Theo chng minh bi trc th phn gic
d
CT1 Q i qua tm I2 l tm ni tip tam gic P QC v i qua X2 l im chnh gia cung QC.
Tng t phn gic BT2 Q i qua tm I1 l tm ni tiptam gic P QB
v i qua X1 l im
T
B
X
1
1
d T p dng Pascal cho su im
chnh gia cung QB.
thu c BC ct T1 T2
C T2 X2
ti S thuc I1 I2 . Mt khc d thy S thuc O1 O2 , nn ta c iu phi chng minh.
Nhn xt. S dng hng iu ha, ta cng d chng minh c O1 I1 , O2 I2 v AP ng quy.
Bi ton c tc gi m rng hn na, tham kho [12]
95
Q
P F
A'
X
F
I
Y
K
S
E
D'
M
J'
L
A
I
F
Y
B
D
K
J
E
X
Ia
F
I
L
E
Z
B
L
J
S
N
B
D P
O
L
I
N
M
B
E
S
Bi ton 27. Cho tam gic ABC ni tip ng trn (O). Hai ng trn lun trc giao i qua
A v I ct (O) ti M, N khc A. Chng minh rng ng thng M N lun i qua im c nh
khi hai ng trn thay i.
B 15. Cho tam gic ABC vi ng trn ngoi tip (O), tm ni tip I. P l mt im
thuc on BC. ng trn (K) tip xc P A, P C v tip xc trong (O) ti M . ng trn (L)
tip xc P A, P B v tip xc trong (O) ti N . Khi (AIN ) trc giao vi (AIM ).
Chng minh b . Gi (K), (L) tip xc BC ti X, Y . K tip tuyn chung trong khc AP
ca (K) v (L) ct (O) v BC ln lt ti A0 , Q sao cho A, A0 cng pha i vi BC. K
P S KL, theo cch chng minh th nht ca Bi ton 24 ta c LK, N M v BC ng quy
ti T th T S.T I = T N.T M = T B.T C nn ng trn ngoi tip tam gic BIC i qua S. Mt
khc gi S 0 l tm ni tip tam gic A0 BC th S 0 thuc (BIC) v theo nh l Thbault, S 0 cng
thuc KL, suy ra S 0 trng S. V P S KL nn IQ KL. Gi J l giao im hai tip tuyn ca
(O) ti M, N . D thy J thuc trc ng phng ca (K) v (L), kt hp vi d kin IQ k SP
v Y P = QX suy ra ng thng qua J vung gc KL chia i cc on thng XY, QP v
IS. M T S.T I = T B.T C = T N.T M suy ra I, S, M, N thuc mt ng trn, nn J l tm
(N SIM ). T AM I + AN I = M IN M AN = 180 21 M JN JM N = 90 ,
suy ra (AN I) trc giao vi (AM I).
Chng minh. p dng b trn d thy lun tn ti (K) v (L) cng ng thi tip xc BC
v (O) sao cho mt tip tuyn chung trong ca chng i qua A. p dng kt qu bi ton 25 ta
c M N lun i qua tm v t ngoi ca (I) v (O) c nh.
Bi ton sau tham kho [18]
101
A'
N
T
Bi ton 28. Cho lc gic lng tip ABCDEF vi tm ni tip I v tm ngoi tip O. khi
cc ng chp AD, BE, CF ng quy ti G. Gi J, K, L, M, N, P l tm ni tip cc
tam gic GAB, GBC, GCD, GDE, GEF, GF A. ng trn tip xc on GA, GB v tip
xc trong (O) ti X. Tng t c cc im Y, Z, T, U, V . Chng minh rng by ng thng
XM, Y N, ZP, T J, U K, V L v OI ng quy.
Bi ton sau tham kho [19]
Bi ton 29. Cho tam gic ABC c tm ngoi tip O v tm ni tip I. ng trn (K) tip
xc AB, AC ti E, F v tip xc ngoi ng trn ngoi tip tam gic OBC. Chng minh rng
EF chia i AI.
Chng minh. D thy (K) c xc nh duy nht nn, gi s EF chia i AI. Ta s chng
minh (K) tip xc (BOC). Gi D l giao im th hai ca (BOC) vi AB, S l im chnh
d khng cha B ca (O). SB ct (BOC) ti Q th BQC = BOC = 2BSC
gia cung AC
nn QS = QC = QD, suy ra S l tm bng tip B ca tam gic BDC. D thy EF i
qua S. Do theo dng o ca b Sawayama m rng cho tm bng tip th (K) tip xc
(BOC).
Bi ton sau tham kho [20]
102
O
K
L
I
M
N
B
E
K
D
F
S
O
I
B
C
Bi ton 30. Cho ng trn (O1 ) tip xc ngoi (O2 ) ti T . P Q l mt dy cung ca (O1 ).
P T, QT ct (O2 ) ti R, S. Tip tuyn qua P ca (O1 ) ct (O2 ) ti A, B sao cho A nm gia
P, B. Tip tuyn qua Q ca (O1 ) ct (O2 ) ti D, C sao cho D nm gia Q, C. SA giao P Q ti
F , RD giao P Q ti E. Chng minh rng EAF = 21 BAC.
103
C
S
P
A
E
O1
O2
D
Q
T
F
I
H
L
K
J
C
B
D
Bi ton 32. Cho tam gic ABC ni tip ng trn (O). D l im trn on BC. ng trn
(K) tip xc DA, DC v tip xc trong (O). ng trn (L) tip xc DA, DB v tip xc trong
(O). Tip tuyn chung trong ca (K) v (L) khc AD ct BC ti S. Tip tuyn chung ngoi ca
(K) v (L) khc BC ct AD ti T . Chng minh rng ST i qua tm ni tip tam gic ABC.
Li kt v cm n
Bi vit ny mang mt tnh cht l h thng li, tp hp v gii thiu cc bi ton lin quan ti
nh l Sawayama v Thbault trong cc k thi Olympic nn cc ti liu tham kho c chng
ti ghi rt k. Chng ti mun ni li cm n ti bn Nguyn Tin Dng sinh vin K50 i hc
Ngoi thng gip chng ti c li bn tho v a ra cc nhn xt, gp gi tr.
105
T
K
I
L
B
108
Dng hnh bnh hnh BCHE, khi , ta c BE = CH. Trn on CE, ly im N sao cho tam
gic BCN u th BC = CN = BN .
110
80
2
= 40 nn
OCE = 60 40 = 20 .
Hai tam gic CDE v COE c cnh CE chung, ED = EO v DCE = OCE.
Tuy gc ny khng nm xen gia 2 cnh tng ng, nhng do gc DEC, OEC u nhn
(nm trong gc DEO nn nh hn 60 ), v th CDE = COE v dn n
1
CED = CEO = DEO = 30 .
2
Cch 5. (ca Maria Gelband, mt hc sinh THPT)
112
113
60
= 30 .
2
114
1. Gii thiu
C nhiu phng php chnh thng tnh gii hn dy s, chng hn nh s dng nh ngha
gii hn dy s, s dng nh l Weiertrass, s dng dy con, s dng nh l Lagrange,... Chuyn
ny s trnh by mt phng php m nu bit vn dng n mt cch linh hot chng ta c th
gii c nhiu bi ton v gii hn dy s lin quan n tng. c bit khi kt hp vi nguyn l
kp th phng php ny c sc cng ph rt ln, gii quyt c nhiu bi ton hay, kh v tng
qut.
2. Ni dung
2.1. Mt s kin thc thng dng
C s ca phng php s dng tng tch phn l nh ngha tch phn xc nh sau y.
nh ngha 2.1 (nh ngha tch phn xc nh). Cho hm s y = f (x) xc nh trn on
[a; b]. Xt mt phn hoch (php chia) T bt k ca on [a; b], tc l chia on [a; b] thnh n
on bi cc im chia:
a = x0 < x1 < x2 < < xn1 < xn = b.
Trn mi on [xi1 ; xi ] (i = 1, 2, . . . , n) ta ly bt k mt im i [xi1 ; xi ] v gi i =
xi xi1 l di ca on [xi1 ; xi ]. t d = max {1 , 2 , . . . , n }. Khi
n
X
f (i )i = f (1 )1 + f (2 )2 + + f (n )n
i=1
gi l tng tch phn ca hm s f (x) trn on [a; b] ng vi php phn hoch T . Tng ny
ph thuc vo phn hoch T , s khong chia n v ph thuc vo cch chn im i . Nu tn ti
n
P
lim
f (i )i (l mt s xc nh), khng ph thuc vo php phn hoch on [a; b] v cch
d0 i=1
115
d0
n
X
f (i )i .
i=1
n
P
xi
i=1
C rt nhiu bi ton gii hn dy s m vic tnh tng trc tip Sn rt kh khn hoc khng th
thc hin c. Tuy nhin c th bin i tng ny v dng tng tch phn (ca hm f (x) trn
on [a; b] ng vi mt php phn hoch T no ). Vy tnh gii hn ca mt tng nh tch
phn xc nh ta thng tin hnh theo cc bc nh sau:
Bc 1: Bin i tng Sn thnh biu thc
n
Sn =
baX
ba
f (a + i
).
n i=1
n
baX
ba
f (a + i
).
Sn =
n i=1
n
Zb
Bc 3: Khi lim Sn =
f (x)dx.
n+
116
Sn =
1X i
f ( ).
n i=1 n
Z1
Bc 3: Khi lim Sn =
f (x)dx.
n+
1
2
n
+ 2 + + 2 . Tm lim Sn .
2
n+
n
n
n
Li gii. Ta c:
1
Sn =
n
1
2
n
+ + +
n n
n
1Xi
=
.
n i=1 n
i
,i =
n
0
1
2
n1
n
= 0 < x1 = < x2 = < < xn1 =
< xn = = 1.
n
n
n
n
n
i
Chn i = [xi1 ; xi ], i = 1, 2, . . . , n. Khi tng tch phn ca hm s f (x) trn [0; 1]
n
ng vi php phn hoch ni trn l
n
1 1
2
n
1Xi
Sn =
+ + +
=
.
n n n
n
n i=1 n
Ta c
n
lim Sn = lim
n+
n+
1Xi
n i=1 n
Z1
!
=
1
x2
1
xdx =
= .
2 0 2
i
Lu . Trong bi ton 2.1 ny, ta phi chn i = trng vi u mt phi ca on [xi1 ; xi ],
n
i
cho vi f (x) = x th f (i ) = .
n
117
"
#
2008
n 2008
2008
n 2008
1
2
1X i
+
+ +
=
.
n
n
n
n i=1 n
Xt hm s f (x) = x2008 . Khi f (x) kh tch trn on [0; 1]. Chia u on [0; 1] bi cc
i
im chia xi = (i = 0, 1, . . . , n) v chn
n
i =
i
[xi1 ; xi ], i = 1, 2, . . . , n.
n
Z1
f (x)dx =
n+
x
0
n
1P
i
f ( ) = Sn . Vy
n i=1 n
2008
1
x2009
1
dx =
=
.
2009 0 2009
2
n
sin
sin
sin
n+1 +
n + 1 + +
n+1
lim
n+
1
2
n
l mt s dng.
(
Li gii. Xt hm s f (x) =
sin x
nu x (0; ]
x
1
nu x = 0.
sin x
= 1 = f (0) nn hm s f lin tc trn on [0; ], do hm s f
x0
x0
x
kh tch trn on [0; ]. Hn na:
V lim+ f (x) = lim+
Z
f (x)dx > 0 (do f (x) > 0, x [0; ]) .
0
Nh vy:
i
i
n sin
n sin
X
n + 1 = lim X
n+1
lim
i
n+
n+
i
n
+
1
i=1
i=1
n+1
118
= lim
n+
X
f
n + 1 i=1
i
n+1
!
Z
=
f (x)dx > 0.
0
Sn =
2
n+
3
1
8
n+
3
1
14
n+
3
+ +
1
, n = 1, 2, . . .
6n 4
n+
3
1 X
Sn = .c
c i=1
1
1 cX
1
= .
,
6i 4
6i
4
c n i=1
n+
1+
3
3n
1
1+x
v on ly tch phn s l [d; d + c]. Xt php phn hoch u on [d; d + c] bi cc im chia
vi c s l di ca on ly tch phn. Ta d on hm s di du tch phn s l f (x) =
x0 = d, x1 = d +
Khi i = xi xi1 =
c.1
c.2
c.n
, x2 = d +
, . . . , xn = d +
= d + c.
n
n
n
c
, i = 1, 2, . . . , n. Gi s i [xi1 ; xi ], suy ra i c dng:
n
=a d+
+ d(a + b).
+b d+
=
n
3n
n
n
n
n
Ta cn tm a v b sao cho:
Suy ra:
(a + b)c = 2
4
ac =
d(a + b) = 0
c=2
do a+b=1
2
1
a= , b=
3
3
d = 0.
Bi vy ta c li gii nh sau.
Li gii. Ta c:
Sn =
n
X
i=1
1
1 2
=
6i 4
2 n
n+
3
119
n
X
i=1
.
6i 4
1+
3n
2.1
2.2
2.(n 1)
2.n
, x2 =
, . . . , xn1 =
, xn =
= 2.
n
n
n
n
2
= , i = 1, 2, . . . Xt:
n
2
1
i = xi1 + xi [xi1 ; xi ].
3
3
x0 = 0, x1 =
Khi i = xi xi1
Khi :
6i 4
2 2 (i 1) 1 2i
+ . =
, f (i ) =
i = .
3
n
3 n
3n
1
.
6i 4
1+
3n
Suy ra:
n
1
1X
=
f (i )i .
6i 4 2
i=1 1 +
i=1
3n
y chnh l tng tch phn ca hm s f (x) trn on [0; 2] (ng vi php phn hoch on
[0; 2] v php chn im i nh ni trn). Do theo nh ngha tch phn ta c
1 2
Sn =
2 n
n
X
1
lim Sn =
n+
2
Z2
f (x)dx =
1
ln 3 = ln 3.
2
1k + 3k + + (2n 1)k
Bi ton 2.5. Tnh lim
n+
nk+1
Li gii. Ta c:
!
1 1k + 3k + + (2n 1)k
1k + 3k + + (2n 1)k
=
nk+1
n
nk
!
k k
k
2k
1
3
2n 1
=
+
+ +
.
n
2n
2n
2n
2i 1
1 i1
i
Do
=
+
l trung im ca on
2n
2
n
n
i1 i
;
, i = 1, 2, . . . , n
n n
k k
k
k !
2k
1
3
2n 3
2n 1
nn
+
+ +
+
l tng tch phn ca hm
n
2n
2n
2n
2n
s f (x) = 2k .xk trn on [0; 1] ng vi php phn hoch u on [0; 1] bi cc im chia
i
2i 1
xi = (i = 0, 1, . . . , n) v chn i =
l trung im ca on
n
2n
[xi1 ; xi ], i = 1, 2, . . . , n.
120
Z1
0
1
xk+1
2k
.
2 .x dx = 2
=
k + 1 0 k + 1
k
Sn = 2n
n1
X
i=1
1
, n = 0, 1, 2, . . .
(2i + 1)2 + 4n2
1
, ta c
Li gii. Xt hm s f (x) =
1 + x2
Z1
Z1
f (x)dx =
dx
= . Ta chia on [0; 1]
2
1+x
4
2
2n 1
2n
1
, x2 =
, . . . , x2n1 =
, x2n =
= 1.
2n
2n
2n
2n
1
, i = 1, 2, . . . , 2n. Trn cc on [x2i ; x2i+1 ] hay [x2i+1 ; x2i+2 ]
2n
2i + 1
(i = 0, 1, . . . , n 1) ta u chn im i =
. Th th tng tch phn ca hm f (x) trn
2n
[0; 1] l
Khi i = xi xi1 =
1
3
5
(2n 1)2
1+ 2
1+ 2
1+ 2
1+
4n
4n
4n
4n2
1
4n2
4n2
4n2
4n2
=
+
+
+ +
2n 1 + 4n2 32 + 4n2 52 + 4n2
(2n 1)2 + 4n2
n1
1 X
4n2
=
= Sn .
2n i=0 (2i + 1)2 + 4n2
=
2n
Z1
Vy lim Sn =
Z1
f (x)dx =
n+
+ +
dx
= .
2
1+x
4
Lu .
Trong cch chn trn th i c chn chnh l u mt chung ca hai on lin k nhau.
p dng thnh cng phng php tng tch phn, chng ta phi bin i
Sn = x1 + x2 + + xn
thnh tng tch phn ca mt hm no :
121
1
);
n
n
P
i=1
n+
2n1
X
k=n
!
1
.
k2
2n1
X
k=n
vi f l hm s f (x) =
n1
X
1
1
=
n
2 (do thay k bi i + n)
k2
(i
+
n)
i=0
n1
n1
1X
i
1
1X
=
,
f
2 =
n i=0
n i=0
n
i
1+
n
1
. Chia on [0; 1] bi cc im chia
(1 + x)2
xi =
i
, i = 0, 1, . . . , n,
n
0
1
2
n1
n
= 0 < x1 = < x2 = < < xn1 =
< xn = = 1.
n
n
n
n
n
122
lim
n+
2n1
X
1
k2
k=n
2n1
X
n+
Li gii. Trong un =
k=n
2n1
X
k=n
Z1
Z1
n1
1X
i
dx
= lim
f
= f (x)dx =
n+ n
n
(1 + x)2
i=0
0
0
1
1
1
1
=
= +1= .
x+1 0
2
2
1
.
2k + 1
1
, thay k bi i + n, ta c:
2k + 1
un =
2n1
X
k=n
t vn =
n1
X
i=0
n1
X
1
1
=
.
2k + 1
2i
+
2n
+
1
i=0
1
, khi :
2i + 2n
n1
1 1X
vn =
2 n i=0
n1
1 1X
=
f
i
2 n i=0
1+
n
1
i
,
n
1
. Nh vy:
1+x
1
Z1
Z1
1
1
1
1
dx
lim vn =
f (x)dx =
= ln(1 + x) = ln 2.
n+
2
2
1+x
2
2
0
vi f l hm s f (x) =
Li c:
n1
X
1
1
|un vn | =
2i
+
2n
+
1
2i
+
2n
i=0
n1
X
1
n
=
, n = 1, 2, . . .
6
2n(2n + 1)
(2i
+
2n)(2i
+
2n
+
1)
i=0
n
nn s dng nguyn l kp suy ra lim |un vn | = 0.
n+ 2n(2n + 1)
n+
Nh vy:
1
1
1
un ln 2 = (un vn ) + vn ln 2 6 |un vn | + vn ln 2 .
2
2
2
M lim
123
1
ln 2.
2
1
n
2
+
lim
n+
n+1
2
n
1
2
n+
+ +
n
n
n+
1
n
2n
+
Sn =
n+1
2n
n+
1
2
+ +
2n
n+
1
n
i
n
X
2n
i=1
i
n
X
1 2n
=
.
.
1
1
n
i=1
n+
1+
i
ni
Dng nh v phi khng phi l tng tch phn ca bt k hm no trn on [0; 1] vi php
chia u thnh n on v chn im i mt tri, mt phi cng nh trung im thng thng.
Tuy nhin d chng minh rng
i
i
i1
i
2n
2n
1
2 n =
6
6 2 n , i = 1, 2, . . . , n do 1 < 1 +
62 .
1
2
ni
1+
ni
i1 i
x
V hm s g(x) = 2 lin tc trn R nn tn ti i
;
n n
i
2i =
2n
1 .
1 + ni
n 1
n 1
P
P
.2i . M
.2i l tng tch phn ca hm s g(x) = 2x trn on [0; 1] vi
n
n
i=1
i=1
php chia u on [0; 1] thnh n on v cch chn im i nh ch. Do
T Sn =
Z1
lim Sn =
n+
1
2x
1
2 dx =
=
.
ln 2 0 ln 2
x
Zb
lim n Sn
f (x)dx =
n+
ba
[f (b) f (a)].
2
lim n2
Zb
f (x)dx Sn =
n+
124
(b a)2 0
[f (b) f 0 (a)].
24
125
126
=1
P D BC
Sau y l cc cch gii bi ton 1:
Cch 1 V DK k BM . Ta c
MC
MA
PC
=
=
PD
MK
MK
AB
AB
=
=
+1
BD
BC
127
+1=
+1
DP
BC
PC
PN
AC
=
=
+1
PD
PD
BC
128
PC
AC
=
+ 1(do DP k AH)
PD
BC
Cch 5 Trn tia i ca tia M B ly im E sao cho M B = M E.
Do M A = M C AB k CE v AB = CE.
Hay
PC
CE
AB
AC
=
=
=
+1
PD
BD
BD
BC
Cch 6 V CS k BM .
Suy ra BM l ng trung bnh ca 4ACS nn BS = AB.
Ta c
129
PC
BS
AB
Do BM k CS
=
=
. Hay
PD
BD
BD
PC
AB
AC
=
=
+ 1.
PD
BD
BC
AB
PC
SBP C
SABP
v
.
Cch 7
=
=
PD
SDBP
BD
SDBP
= 1(1)
M C N B DA
V M l trung im AC nn M A = M C (2)
130
NC
DA
=
(3)
NB
DB
PC
MC NC
p dng nh l van Aubel ta c
=
+
(4)
PD
MA NB
AC
PC
=1+
.
T (1), (2), (3), (4)
PD
BC
Suy ra iu phi chng minh.
Bi ton tng t bi ton 1 l bi ton sau
Vy
PC
3AC
=3
PD
BC
Cch 1 V DK k BM . Ta c
PC
MC
3M A
=
=
PD
MK
MK
3AB
3AC
=
=
+3
BD
BC
131
1
AM
= . ng thng BM ct
MC
3
Cch 2 V DI k AC. Ta c
MC
3M A
PC
=
=
PD
DI
DI
3AB
3AC
=
=
+3
BD
BC
Cch 3 K AN k BM .
Suy ra P M l ng thng song song vi cnh AN ca 4AN C.
Theo nh l Thales ta c 3P N = P C.
132
PC
3P N
=
.
PD
PD
ND
AD
AC
M
=
=
(do AN k BP )
DP
BD
BC
3N D
3AC
Suy ra
+3=
+3
DP
BC
PC
3P N
3AC
Suy ra
=
=
+3
PD
PD
BC
MC
PC
=
=3
Cch 4 K AH k P C. Theo nh l Thales,
AH
MA
Vy
PC
3AH
Suy ra
=
.
PD
DP
PC
3AC
Hay
=
+ 3 (do DP k AH)
PD
BC
MA
MB
AB
1
Cch 5 Trn tia i ca tia M B ly im E sao cho
=
=
= .
MC
ME
CE
3
133
PC
CE
3AB
3AC
=
=
=
+3
PD
BD
BD
BC
Cch 6 V CS k BM .
MC
BS
Theo nh l Thales, ta c BM l ng thng song song vi CS nn
=
= 3. M
AB
MA
BS
3AB
PC
=
=
(1)
BM k CS
PD
BD
BD
3AB
3AC
Ta c
=
+ 3(2)
BD
BC
PC
3AC
T (1), (2), ta c
=
+3
PD
BC
PC
SBP C AB
SABP
Cch 7
=
,
=
PD
SDBP BD
SDBP
134
PC
3AB
3AC
=
=
+3
PD
BD
BC
M A N C DB
Cch 8 Ko di AP ct BC ti N . p dng nh l Ceva ta c
= 1(1)
M C N B DA
1
Theo gi thit M A = M C
3
NC
3DA
Vy
=
(2)
NB
DB
MC NC
PC
=
+
(3)
p dng nh l van Aubel, suy ra
PD
MA NB
Suy ra
PC
3AC
=3+
Bi ton tng qut ca bi ton 1 v bi ton 2 l bi ton
PD
BC
135
PC
nAC
=
+n
PD
BC
Cch 1 V DK k BM . Ta c
MC
nM A
PC
=
=
PD
MK
MK
nAB
nAC
=
=
+n
BD
BC
Cch 2 V DI k AC. Ta c
PC
MC
nM A
=
=
PD
DI
DI
nAB
nAC
=
=
+n
BD
BC
136
Cch 3 K AN k BM .
Suy ra P M l ng thng song song vi cnh AN ca 4AN C. Theo nh l Thales ta c
P C = nP N .
PC
nP N
=
.
PD
PD
ND
AD
AC
M
=
=
(do AN k BP ).
DP
BD
BC
Vy
137
nAC
nN D
+n=
+n
DP
BC
PC
nP N
nAC
=
=
+n
PD
PD
BC
MC
PC
=
= n. Suy ra P C = nAH.
Cch 4 K AH k P C. Theo nh l Thales ta c
AH
MA
PC
nAH
=
.
PD
DP
PC
nAB
nAC
Hay
=
=
+n
PD
BD
BC
ME
CE
MC
=
=
= n.
Cch 5 Trn tia i ca M B ly im E sao cho
MA
MB
AB
=
=
=
+n
PD
BD
BD
BC
138
=
=
(1)
PD
BD
BD
nAC
nAB
=
+ n(2)
Ta c
BD
BC
BS
MC
=
= n m BM
AB
MA
PC
nAC
T (2), (3), ta c
=
+n
PD
BC
PC
SBP C AB
SABP
1
1
Cch 7
=
,
=
. M SABM = SBM C , SAP M = SCP M SABP =
PD
SDBP BD
SDBP
n
n
1
SBP C .
n
139
= 1(1)
M C N B DA
NC
nDA
Theo gi thit M C = nM A. Vy
=
NB
DB
140
141
142
Phm Hy Hiu trong mu o i Cardinal ca i hc Stanford tham d vng chung kt Cuc thi lp trnh
ACM dnh cho sinh vin i hc ton th gii t chc ti Nga nm 2014. Vit Nam c mt s sinh vin
tng tham gia cuc thi tin hc quc t (IOI) c tham gia vng chung kt th gii trong mu o cc i
hc MIT (M), NUS (Singapore), ... nhng chuyn t thi ton quc t (IMO) sang thi ACM th Phm Hy
Hiu l trng hp c bit - nh CTV.
Vic bn bc ra
khi trng i hc
nh th no quan
trng hn rt nhiu
so vi vic bn
bc vo trng
i hc no.
Phm Hy Hiu (o trng) nhn gii thng Ben Wegbreit dnh cho lun vn tt nghip xut sc nht ca
khoa Khoa hc my tnh, i hc Stanford 2015 - nh t liu ca gia nh.
Gio dc gia nh nh hng nhiu n tnh cch ca Hy Hiu trong nghin cu. Trong nh Hy Hiu
cng m v em trai - nh T liu gia nh.
Cng c loi tht bi cn nhiu thi gian hn sa cha. Trc y, c mt ln ti n xin gio
s hng dn ca mnh vit th gii thiu xin vo chng trnh Tin s. Lc kinh nghim
nghin cu ca ti cha nhiu. Thy ni thng vi ti l nu ti cha vit c mt bi bo khoa
hc vi thy th thy c vit g i na, c hi ti u vo Tin s cng rt thp. Ti nh hm
gp thy xong, mnh i lang thang khp ni, chng thit lm vic g c. Nhng cng nh m
ti hiu ra tm quan trng ca vic cng b nhng cng trnh trong chng ng nghin cu ca
mt nh khoa hc. Mt nm sau , sau khi lm v cng b mt s nghin cu, ti gp li v
gio s ny v hi xin th gii thiu. Thy ng vit v ti t c nhng g mnh mun.
150
151
152
155
156
LI GII THIU
Chuyn mc ny c ly cm hng t bi vit ca thy Nguyn Duy Lin s
bo trc v bi ton s 6 trong k thi IMO 2001 vi 5 cch gii khc nhau. Mc
ny s dnh vit v nhng bi ton hay, li gii p v nhng cu chuyn th v
xung quanh nhng bi ton v li gii .
Tn ca chuyn mc c mn t tn ca mt nhm nhng ngi yu ton trn
Facebook do anh Nguyn Vn Li sng lp Bi ton hay Li gii p am m
ton hc. Chuyn mc ghi nhn cc c ca bn c v s chn ng mi k 1, 2
bi ton.
S ny chng ti s gii thiu vi bn c v bi ton s 6 trong thi ton quc
t nm 1995 vi nhng li gii sau ny c a vo nhng sch gio khoa v
phng php gii ton.
Bi ton. (IMO 1995, bi ton 6) Cho p l s nguyn t l. C bao nhiu tp con A gm p phn
t ca tp hp {1, 2, . . . , 2p} c tng cc phn t chia ht cho p?
Chng minh. t X = {1, 2, . . . , p}, Y = {p + 1, p + 2, . . . , 2p}. Vi tp con A X ta
nh ngha php tnh tin theo s k l k + A = {y X : y k + x (mod p), vi x A no
}. Ta cng nh ngha iu tng t trong Y.
By gi ta ch rng nu P {1, 2, . . . , 2p} v |P | = p th P = X, P = Y hoc 0 <
|P X|, |P Y |.
Tip theo ta xt P 6= X, Y v nh ngha
k + P = (k + (P X)) (P Y ), k X.
Ch rng v 0 < |P X| < p nn tng ca cc phn t ca k + P s ly mi thng d modulo
p, trong ch c mt thng d l tha mn bi ton ca chng ta. Ta c th nh ngha quan h
tng ng trn cc tp hp P {1, 2, . . . , 2p} vi p phn t, P 6= X, Y nh sau:
P Q (P Y = Q Y
& k + P X = Q X, k X).
p
C2p
2
p
+ 2.
157
i=1
So snh h s ca xp ta c
2=
i1 +i2 ++ip
p1
X
nj j .
j=0
Trong tng th nht tnh theo tt c cc tp con p phn t {i1 , i2 , . . . , ip } ca {1, 2, . . . , 2p}
v nj trong tng th hai l s cc tp con sao cho
i1 + i2 + + in j
(mod p).
p1
X
n j xj ,
j=1
nn t y ta suy ra n0 =
p
C2p
2
p
+ 2.
Li gii th nht, s dng phn hoch v song nh, thuc v tc gi bi ton, Marcin Kuczma,
trng on Ba Lan. Li gii th hai, s dng s phc, c th l cn n v, thuc v Roberto
Dvornicich, trng on . Nikolay Nikolov, hc sinh ngi Bulgaria c trao gii c bit
cho li gii ca mnh, kh ging vi li gii th hai nhng trnh by c ng hn na, ch trong 2
dng. Nikolay ot 2 huy chng vng v 1 huy chng bc trong cc k IMO trc v ti
k IMO nm 1995 ot gii qun qun vi s im tuyt i. on Vit Nam nm c bn
Ng c Tun gii c bi ny.
158
1. i dng lch s
Phn dn dt lch s ny ch yu c ly t [4].
ng nht thc m ngy nay thng c gi l ng nht thc Brahmagupta - Fibonacci rt
n gin nhng c mt lch s th v v c nhng ng dng bt ng
(a2 + b2 )(c2 + d2 ) = (ac + bd)2 + (ad bc)2 = (ac bd)2 + (ad + bc)2 .
Ngi ta tin rng ngi u tin nhc n ng nht thc ny l Diophantus (th k th III
trc cng nguyn) ngi vit trong cun S hc ca mnh (Quyn III, Bi ton 19) [Stillwell,
trang 174]: 65 mt cch t nhin c chia thnh hai bnh phng bng hai cch ... v 65 l
tch ca 13 v 5, mi mt s ny u l tng ca hai bnh phng.
John Stillwell cp rng nm 950 sau cng nguyn, nh ton hc vng Ba T al-Khazin
(900 971 SCN) gii thch khng nh ca Diophantus trong dng tng qut hn gn nh
ging vi cng thc nu trn. Mt gii thch tng t cng xut hin trong cun sch ca
Fibonacci Liber Quadratorum vo nm 1225. Lc ngn ng ton hc cn vo thi th u
nn Fibonacci phi mt 5 trang giy chng minh cng thc ny.
tng ca Diophantus c tng qut ha trc bi nh ton hc n Brahmagupta
(597 668 SCN), ngi chng minh
(a2 + N b2 )(c2 + N d2 ) = (ac + bd)2 + N (ad bc)2 = (ac bd)2 + N (ad + bc)2 .
V s dng n gii phng trnh Pell x2 N y 2 = 1.
159
i=1
i=1
16i<j6n
1 2
2
1 2
2
N
4
S.
N
p
S.
(3.2)
(3.3)
(3.4)
k2
n2 +k
{2, 3}.
Cui cng ta chng minh cc phng trnh k 2 = 2(n2 + k), k 2 = 3(n2 + k) khng c nghim
n c dng 7m + 3, 7m + 4 (dng m-un) v c v s nghim dng 7k, 7k + 1, 7k + 2, 7k + 5
(phng trnh th nht) v dng 7k, 7k + 6 (phng trnh th hai) bng cch s dng cng thc
Brahmagupta - Fibonacci.
Bi tp 5. (VMO 1999) Cho hai dy s (xn ), (yn ) xc nh nh sau
x1 = 1, x2 = 4, xn+2 = 3xn+1 xn , vi mi n > 1,
y1 = 1, y2 = 2, yn+2 = 3yn+1 yn , vi mi n > 1.
Chng minh rng cc s nguyn dng a, b tha mn phng trnh a2 5b2 = 4 khi v ch
khi tn ti s nguyn dng k sao cho a = xk , b = yk .
4. Mt s ng dng khc
ng nht thc Lagrange, trng hp tng qut ca ng nht thc Brahmagupta - Fibonacci
cho ta h qu l bt ng thc Cauchy - Schwarz, mt bt ng thc c in c nhiu ng dng
quan trng.
Bt ng thc Cauchy-Schwarz trng hp n = 2: Nu a, b, c, d l cc s thc bt k th ta c
bt ng thc
(a2 + b2 )(c2 + d2 ) > (ac + bd)2 .
Du bng xy ra khi v ch khi a : b = c : d.
Cng i theo hng bt ng thc, nhng thin v biu din, nh l sau y l mt kt qu tng
t vi kt qu trong l thuyt s (v iu kin cn v mt s nguyn dng c th biu din
di dng tng bnh phng ca hai s nguyn) dnh cho a thc. Ha ra iu kin cn v
mt a thc vi h s thc c th biu din c di dng tng bnh phng ca hai a thc
vi h s thc l P (x) > 0 vi mi x. Tuy nhin, kt qu ny chng minh n gin hn kt qu
trong l thuyt s rt nhiu. Chng minh thc t ch dng n ng nht thc Brahmagupta Fibonacci.
Bi ton 6. Cho P (x) l a thc vi h s thc sao cho P (x) > 0 vi mi x thuc R. Chng
minh rng tn ti cc a thc Q1 (x) v Q2 (x) vi h s thc sao cho
P (x) = Q21 (x) + Q22 (x).
Chng minh. V P (x) khng m nn hoc P (x) khng c nghim thc, hoc mi nghim thc
ca n c bi chn. T y suy ra
P (x) = c
n
Y
(x2 + pk x + qk ),
k=1
p
p
k
k
k
x2 + p k x + q k = x +
+
,
2
2
do
P (x) = c
n
Y
k=1
By gi, p dng ng nht thc Brahmagupta - Fibonacci nhiu ln, ta c th bin s cc tha
s t n tr v 1.
Cui cng, ta s nu ra mt ng dng th v ca ng nht thc bn bnh phng ca Euler.
Bi ton 7. Chng minh rng:
a) Phng trnh x2 + y 2 + z 2 = 7 khng c nghim hu t.
b) Phng trnh sau khng c nghim hu t
x2 + y 2 + z 2 + t2 = 7, a2 + b2 + c2 + d2 = 1, ax + by + cz + d = 0.
Chng minh. a) iu cn chng minh tng ng vi chng minh khng tn ti nghim
(x, y, z, t) khc (0, 0, 0, 0) ca phng trnh
x2 + y 2 + z 2 = 7t2 .
(4.1)
166
Trong bi vit ny, chng ti gii thiu mt s bi ton trch trong cc thi vo cc
trng Chuyn trn ton Quc va din ra trong cui thng 5 v u thng 6.
Bi 0.1. (Trch thi vo 10 Chuyn Phan Bi Chu-Ngh an)
Gii phng trnh
5 3x + x + 1 = 3x2 4x + 4.
5
Li gii. iu kin: 1 6 x 6 .
3
Bnh phng hai v ca phng trnh ta c
p
2 (5 3x) (x + 1) = 3x2 2x 2.
p
3x2 + 2x + 5 = 1 3x2 2x 4 = 0 x =
1 13
Kt hp iu kin ta c: x =
l nghim ca phng trnh.
6
13
(1).
Li gii. Vi bi ton lin quan n nghim ca phng trnh bc hai th cng c ta thng
s dng l nh l Vi-et. Vi iu kin x22 ax1 = a2 a 1th ta kt hp vi iu kin
ax22 + (1 2a) x2 + 1 a = 0 (2) x l. Da vo nh l Vi-et, ta c th thay x1 = 2a1
x2
a
bin i (1) v ng thc ch cha x2 v a. C th:
x22 ax1 = a2 a 1
2a 1
2
x2 a
x 2 = a2 a 1
a
ax22 + a2 x2 = a3 + a2 2a (3).
167
x+ y =3 xy
x + y + 2 xy = 9(x y)
4x xy 5y = 0
( x + y)(4 x 5 y) = 0
16
y = x ( do x = y = 0 khng l nghim).
25
25 8
Thay vo (1) ta tm c nghim ca h: (x; y) =
;
.
6 3
Bi 0.4. (Trch thi vo Trng Chuyn L Qy n Vng Tu)
Cho a thc
f (x) = x2 + bx + c. Bit b, c l cc h s dng v f (x) c nghim. Chng minh
f (2) > 9 3 c.
Li gii. T gi thit f (x) c nghim ta c:
c + 4 c + 4 > 9 3 c.
(1)
chng minh (1) ta c th s dng bt ng thc C si hoc bin i tng ng. Chng hn
ta dng bt ng thc C si nh sau
c + 4 c + 4 = 2 c + c + 1 + (c + 1 + 1) > 2.3 3 c + 3 3 c = 9 3 c.
1 1
4
+ >
x, y > 0, ta c
x y
x+y
16 12
8
3 4 2
P >
+
+
=2
+ +
= 10.
2b 2a 2c
a b c
ng thc xy ra khi a = b = c =
9
9
x=y=z= .
5
5
y = x 5 1
2
ng thc xy ra chng hn khi
z = x 5 + 1
2
Vy GTNN ca P bng 4.
P =
nn
.
x2 y 2 1 (mod5) x2 y 2 ..5.
2) Ta c
x4 + 2x2 = y 3 x2 + 1
2
= (y + 1) y 2 y + 1 .
Gi
d = y + 1, y 2 y + 1 = (y + 1, (y + 1)(y 2) + 3) = (y + 1, 3) d|3.
.
Do d|x2 + 1 v khng tn ti x x2 + 1..3 nn ta c d = 1.
T suy ra
y + 1 = m2
.
2
y y + 1 = n2
Mt khc, ta c y + 1 > 0 y > 0.
+) Vi y = 0 ta c x = 0.
+) Xt y > 0, ta c
2
m2 2 = y 2 2y + 1 < y 2 y + 1 = n2 < (y + 1)2 = m4 .
Suy ra n = m2 1 = y y 2 y + 1 = y 2 y = 1 (khng tha).
Vy x = y = 0 l cp nghim cn tm.
Bi 0.8. (Trch thi vo Trng Chuyn L Hng Phong Nam nh) Trn bng ban u ta
ghi s 2 v s 4. Ta thc hin cch vit thm cc s ln bng nh sau: nu trn bng c hai
s, gi s l a, b; vi a 6= b, ta vit thm ln bng s c gi tr l a + b + ab. Hi vi cch thc
hin nh vy, trn bng c th xut hin s 2016 c hay khng? Gii thch.
Li gii. Ta c a + b + ab + 1 = (a + 1) (b + 1), do cc s ghi trn bng ngoi hai s 2 v 4
th cc s khc khi cng thm 1 ta c mt hp s. Tuy nhin 2016 + 1 = 2017 l s nguyn t,
nn 2016 khng th xut hin trn bng.
170
N
O
Hnh 19.1
G M
E
F
O
T
U
C
Q
Hnh 19.2
173
Vy CP CB + DP DA = CM + DM = AM + BM = AB.
3) Gi I, J ln lt tm ngoi tip ca cc t gic AM P C v BM P D. Ta c EP M =
F P M = 60 nn E, F i xng qua P M v P EM F l hnh thoi. Do theo nh l Thales
174
C
P
J
E
A
F
I
B
Hnh 19.3
AE
AE
AM
PF
AP
hay
. Mt khc ta c P IA = 2P M A = 2P DB =
=
=
=
AP
AB
PB
PF
PB
AP
AE
IA
P JB hay 4P IA 4BJP , suy ra
=
=
, suy ra 4IAE 4JP F (c.g.c).
JP
PB
PF
IE
IA
IC
T ta c
=
=
, kt hp CIE = DJF (do IC k JD( AB)), ta c
JF
JP
JD
4CIE 4DJF (c.g.c), suy ra CEI = DF J. Do vy, CE k DF hay CDF E l hnh
thang.
ta c
176
16j6n
trong xn+1 = x1 .
thi 2. (Saudi Arabia TST 2016, Junior) Cho a, b, c l cc s thc dng tha mn iu kin
a + b + c = 3. Chng minh rng
a2
1
1
4
+
> .
2
2
+b +c
3
abc
thi 3. (HSP HN, tuyn sinh 10) Cho a, b, c l cc s thc khng m tha mn iu kin
a + b + c = 1. Chng minh rng ta c bt ng thc
5a + 4 + 5b + 4 + 5c + 4 > 7.
thi 4. (AMC 2016, 10B) Gi s f (x) =
10
P
k=2
a1 +a2
,
2
a4 =
a2 +a3
,...
2
Tnh
Khong cch gia hai im l s bc i t nht theo chiu ngang v chiu dc theo cc ng
li i t im ny n im kia. V d hai im cnh nhau c khong cch 1 cn hai im
hai gc i nhau ca li c khong cch 6. Gi khong cch trung bnh gia hai im khc
nhau ca li l m
vi m, n l cc s nguyn dng nguyn t cng nhau. Hy tm m + n.
n
thi 11. (Moscow MO 2016, G7) Mt gc ca tam gic bng 60 v cnh i din vi gc
ny bng mt phn ba chu vi tam gic. Chng minh tam gic l tam gic u.
thi 12. (Tournament of the towns 2016) Cho tam gic nhn ABC vi C = 60 . Gi H l
trc tm tam gic. ng trn tm H bn knh HC ct cc ng thng CA v CB ti cc
im th hai M v N tng ng. Chng minh rng ng thng AN v BM song song hoc
trng nhau.
thi 13. (Moscow MO 2016, G8) im O l tm ng trn ngoi tip tam gic nhn ABC.
ng thng vung gc vi cnh AC ct on BC v ng thng BC cc im Q v P
tng ng. Chng minh rng cc im B, O v trung im cc on AP v CQ nm trn mt
ng trn.
thi 14. (EGMO 2016) Cho t gic ABCD ni tip. Hai ng cho AC v BD ct nhau
ti X. Gi s C1 , D1 , M ln lt l trung im ca CX, DX v CD. ng thng AD1 v
BC1 ct nhau ti Y, M Y ct AC v BD ti im th hai E, F tng ng. Chng minh rng
XY tip xc ng trn i qua E, F, X.
thi 15. (SASMO 2016, G7) Trong hnh di y, ABCD l hnh vung, bit CDE = 72
v CED = 54 .
178
Ly =
22
.
7
thi 17. (SASMO 2016, G9) Cho ABCD l t giy hnh ch nht vi AB = 18 v AD = 12.
im E l im trn CD sao cho DE : CD = 1 : 2. Hnh ch nht ABCD c gp li sao
cho A trng vi E.
+ = .
thi 20. (SASMO 2016, G8) Trong php tnh di y, cc ch ci khc nhau i din cho
cc ch s khc nhau.
S
179
O
3
S
S
C
A
T A
O O
S M
Y
L
O
Hy tm s c 5 ch s SASMO.
thi 22. (AMC 2016, 10A) Php ton c cc tnh cht a (b c) = (a b) c v a a = 1
vi mi cc s thc khng m a, b v c ( y biu th php nhn). Nghim ca phng trnh
2016 (6 x) = 100 c vit di dng pq , trong p v q l cc s nguyn dng nguyn t
cng nhau. Hy tnh p + q.
thi 23. (IMC 2016, 2nd round, G8) P (x) l mt a thc bc 8 tha mn iu kin
P (1) = P (1), P (2) = 6 + P (2), P (3) = 24 + P (3),
v P (4) = 60 + P (4). Hy tnh gi tr ca P (5)P (5).
thi 24. (Purple Comet 2016) a thc bc ba p(x) v q(x) tha mn cc iu kin
p(1) = q(2), p(3) = q(4), p(5) = q(6),
v p(7) = q(8) + 13. Hy tm p(9) q(10).
thi 25. (Saudi Arabia TST 2016, Junior) Cho k l s nguyn dng. Chng minh rng tn
ti cc s nguyn x, y khng s no chia ht cho 3 sao cho x2 + 3y 2 = 3k .
thi 26. (Saudi Arabia Training Camp 2016) Cho S l tp hp tt c cc s t nhin biu din
c di dng x2 + 3y 2 vi x, y l cc s nguyn, tc l S = {n N | n = x2 + 3y 2 trong
x, y l cc s nguyn }. Chng minh cc tnh cht sau y ca S :
i) Nu m S, n S th m n S.
ii) Nu N S v 2 | N th
N
4
S. Nu N S, s nguyn t p S v p | N th
N
p
S.
iii) Cho p l s nguyn t dng 3k + 1. Chng minh rng tn ti s nguyn N sao cho N 2 + 3
chia ht cho p. T suy ra p S.
iv) Tm iu kin cn v mt s nguyn dng N > 1 thuc S.
thi 27. (SASMO 2016, G7) C bao nhiu cch sp xp cc ch ci ca t SASMO sao cho
hai ch S xp cnh nhau?
thi 28. (APMOPS 2016) C 6 ch A, P, M, O, P, S. Mt ci my tnh sp xp cc t theo
th t trong t in: AM OP P S, AM OP SP, AM OSP P, . . . , SP P OM A. Hi t P OAM SP
v tr th bao nhiu?
180
182
Tip theo Epsilon s 6, Ban bin tp xin gii thiu vi bn c li gii ca thi
ca k thi Formula of Unity. Phn 1 gm cc ca khi lp 5, 6, 7, 8. Cc khi
cn li s c gii thiu vo k ti.
186
n!
.
(n1)!
2!
2!
Vi n = 2, ta c 2 =
2!2!
2!
Vi n = 3, ta c 3 =
3!
2!
l s tt.
cng l s tt.
cng l s tt.
n!
(n1)!
v n 1 l hp s, khi n cng l s tt nn
5!
4!
5!
234
5!
23 3
5!
(2!)3 3!
2!
5!
.
(2!)2 3!
189
190
CC VN C IN V HIN I
Trn Nam Dng - i hc Khoa hc T nhin - HQG TP.HCM
LI GII THIU
Chuyn mc ny dnh cho cc vn c in v hin i c trnh by di
dng cc bi ton xu chui. c th l chui cc bi gii bi ton ng chu,
2
chng minh ng thc Euler k diu 1 + 212 + 312 + = 6 , mt chui bi ton
vn tr ... Cch trnh by xut pht t nhng vn n gin, d hiu, nhng khi
nim mi s c nh ngha lun trong bi c th c tng i c lp. V mi
mt chui bi s nu ra nhng vn nht nh, c th l gii quyt mt bi ton
kinh in hay nu ra nhng gi thuyt mi, nhng vn mi. Li gii v tho lun
v cc bi ton s c ng s N + 3.
Trong s ny, chng ti xin gii thiu vi bn c hai thi chnh thc v hai
ngh dnh cho hc sinh ph thng trong k thi Olympic Ton hc sinh vin v
hc sinh ton quc din ra t ngy 11/4/2016 - 17/4/2016 ti thnh ph Quy Nhn,
tnh Bnh nh.
191
|x|61
Chng minh ca nh l Markov vt qu chng trnh ton THPT. Ta s tm cch chng minh
nhng trng hp ring khi n 6 3 ca nh l v kho st mt s bi ton xung quanh cc trng
hp .
Trong cc bi ton di y, bin s x ch nhn gi tr thc.
2n1
2n1
4n n2n
khi |x| 6 1.
Ch : S hc
Th sinh c s dng kt qu ca cc cu trc trong chng minh ca cu sau.
S phn b ca s nguyn t trong tp hp s t nhin, cch xy dng cc s nguyn t l nhng
bi ton c quan tm t rt lu trong S hc. Di y chng ta s tm cch chng minh
trng hp c bit ca mt trong nhng kt qu p nht ca S hc: nh l Dirichlet v s
tn ti v hn s nguyn t trong mt cp s cng m s hng u tin v cng sai nguyn t
cng nhau.
A - Khi nim cp
Bi PT. 5. Cho a, n l cc s nguyn nguyn t cng nhau vi n > 2. Chng minh rng tn ti
mt s nguyn dng c nh nht vi tnh cht ac 1 (mod n).
S nguyn c c gi l cp ca a modulo n v c k hiu l ordn (a).
Bi PT. 6. Chng minh rng vi mi s nguyn dng k, ak 1 (mod n) khi v ch khi
ordn (a) | k.
Bi PT. 7. Chng minh rng ordn (a) | (n), trong k hiu hm s phi ca Euler, nh
ngha bi cng thc: (1) = 1 v vi n > 1,
Y
1
(n) =
1
.
p
p l c nguyn t ca n
(k d 1), B =
dD1
(k d 1).
dD2
194
thi ngh
Ch : i s
Trong cc phng php gii ton bt ng thc v cc tr, phng php hm s l mt phng
php hiu qu v c tm p dng rng. C th k n vic s dng tnh n iu ca hm s,
kho st hm s, bt ng thc Jensen, bt ng thc Karamata, phng php tip tuyn ... Thm
ch phng php dn bin, mt phng php c v ngoi thun i s cng mang hi hng ca
phng hm s.
Qua vic gii lot bi ton di y, chng ta s hiu su hn v tm p dng ca cc phng
php hm s, cng nh rn luyn kh nng p dng ng thi nhiu phng php x l nhng
tnh hung phc tp. Mc tiu cui cng ca chng ta l gii quyt bi ton sau:
Vi n l s nguyn dng cho trc v x1 , x2 , . . . , xn l cc s thc khng m tha mn iu
kin x1 + x2 + + xn = 1. Tm gi tr ln nht ca biu thc
P =
3x1 + 1
3x2 + 1
3xn + 1
+ 2
+ + 2
.
2x1 + 1 5x2 2x2 + 1
5xn 2xn + 1
5x21
3x+1
,
5x2x+1
00
4) Tnh f (x), chng minh rng phng trnh f (x) = 0 c 2 nghim , thuc [0, 1] vi
1
1
< < < < 1.
15
2
5) Hy s dng 4. v cc tnh cht ca hm li, lm phn dn nhp, gii bi ton trong trng
hp n > 10.
Ch : Hnh hc
Hnh hc tam gic lun hp dn v k b. Cc nh ton hc t thi c i cho n tn ngy nay
vn khng ngng pht hin ra nhng tnh cht tuyt p lin quan n tam gic. Nh ton hc
v i Leonard Euler l ngi ng gp nhiu kt qu p v tam gic nh cng thc Euler
IO2 = R2 2Rr, nh l Euler v tam gic Pedal, ng thng Euler, ng trn Euler, ...
Trong bi ton ny, chng ta s cp ti mt kt qu t ni ting hn v cng kh hn, l
nh l Feuerbach v 5 ng trn.
Chng ta u bit rng trong mt tam gic bt k, c 4 ng trn tip xc ng thi vi cc
ng thng cha 3 cnh ca tam gic l ng trn ni tip v 3 ng trn bng tip. Chng
ta cng bit rng trong mt tam gic, chn 3 ng cao, trung im 3 cnh v trung im cc
on ni trc tm H vi cc nh cng nm trn mt ng trn, gi l ng trn 9 im Euler.
Chng ta cng bit rng tm ng trn Euler E l trung im ca on OH vi O l tm ng
trn ngoi tip tam gic ABC v bn knh ng trn Euler bng mt na bn knh ng trn
ngoi tip. Nhng kt qu tuyt p sau th chng ta t bit hn, v nu bit cng t ai bit cch
chng minh.
nh l Feuerbach: ng trn 9 im Euler tip xc vi ng trn ni tip v cc ng trn
bn ting ca tam gic.
Mc tiu ca lot bi ton ny l chng minh nh l trn. C nhiu cch khc nhau chng
minh nh l ny. y chng ta s s dng php nghch o.
0
Nhc li, php nghch o tm A bn knh k l php bin hnh bin im M thnh im M trn
0
tia AM tha mn iu kin AM AM = k 2 . Ta k hiu php nghch o ny l Inv(A, k 2 ).
Php nghch o tm A bn knh k c cc tnh cht c bn sau:
Nu A thuc ng trn C(O; r) tm O bn knh r th php nghch o (tm A bn knh
k) bin C(O; r) thnh ng thng l vung gc vi OA.
Nu l l mt ng thng khng qua A th nh ca l qua php nghch o l mt ng
trn m ng thng l vung gc vi ng thng ni A vi tm ng trn .
Nu A khng nm trn C(O; r) th nh ca C(O; r) qua php nghch o l ng trn
0
0
C (O; r ) vi
k2
0
r =r
.
|AO2 r2 |
196
M N = MN
k2
.
AM AN
ac
ab
, CA3 =
.
b+c
b+c
|b2 c2 |
.
2a