BEZPIECZESTWO PRACY 10/2004

mgr in. ANDRZEJ PAWLAK

Centralny Instytut Ochrony Pracy
Pastwowy Instytut Badawczy

Owietlenie miejsc pracy we wntrzach

nowa norma owietleniowa
W artykule omwiono zakres nowej polskiej normy owietleniowej, ktra jest tumaczeniem normy
europejskiej oraz wskazano na istotne rnice jakie ta norma wprowadza w porwnaniu do normy
dotychczasowej.
Lighting of indoor workplaces the new lighting standard
This paper presents the new lighting standard, which is a translation of the European Standard. It indicates the main
differences between the previous and the new standard.

Wstp
Zapewnienie waciwego owietlenia
miejsc pracy jest obowizkiem kadego
pracodawcy. Zgodnie z art. 207 2 ustawy
Kodeks pracy pracodawca jest zobowizany chroni zdrowie i ycie pracownikw przez zapewnienie bezpiecznych
i higienicznych warunkw pracy, przy
odpowiednim wykorzystaniu osigni
nauki i techniki. Dotyczy to midzy innymi
zapewnienia odpowiednich warunkw
owietlenia na stanowiskach pracy. Zgodnie z 26 rozporzdzenia ministra pracy
i polityki socjalnej w sprawie oglnych
przepisw bezpieczestwa i higieny pracy
[1], w pomieszczeniach pracy naley zapewni owietlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami.
W listopadzie 2003 r. PKN wprowadzi
metod uznaniow (tzn. tekst normy opublikowany jest w jzyku angielskim), now
norm dotyczc owietlenia wntrz: PN-EN 12464-1:2003 (U). Technika wietlna.
Owietlenie miejsc pracy. Cz 1: Miejsca
pracy wewntrz pomieszcze [2], ktra
zastpia norm PN- 84/E-02033 [3].
Obecnie norma PN-EN 12464-1
jest ju przetumaczona na jzyk polski
i przesza etap powszechnej ankietyzacji.

Norma
PN-EN 12464-1:2003 (U)
Norma PN-EN 12464-1:2003 (U) [2]
okrela wymagania jakociowe i ilociowe
dotyczce owietlenia pomieszcze i stanowisk pracy znajdujcych si wewntrz
budynkw. Zawiera rwnie zalecenia

dotyczce dobrej praktyki owietleniowej

i podaje kryteria niezbdne przy projektowaniu owietlenia. Nie ustanawiajc konkretnych rozwiza, norma ta nie ogranicza
swobody projektantw w zakresie stosowania nowych technik lub nowoczesnego
sprztu owietleniowego.

Kryteriami przy projektowaniu owietlenia w kolejnoci s: otoczenie wietlne,

rozkad luminancji, natenie owietlenia,
olnienie, owietlenie kierunkowe, aspekty
barwne, migotanie strumienia wietlnego
i efekt stroboskopowy, wspczynnik
utrzymania oraz wzgldy energetyczne.
W oddzielnych rozdziaach tej normy
przedstawiono zagadnienia zwizane
z owietleniem stanowisk pracy z monitorami ekranowymi i procedury sprawdzania
projektu owietleniowego.
Wymagania szczegowe dla wntrz
(obszarw) oraz zada i czynnoci wzro-

Tabela 1
PRZYKADOWA TABELA Z WYMAGANIAMI OWIETLENIOWYMI NA STANOWISKACH
PRACY, NA KTRYCH WYKONUJE SI OBRBK I PRZETWARZANIE METALI (TABLICA
2.13 NORMY [2])
Table 1. Sample table with lighting requirements regarding metal working and processing workplaces
(table 2.13 of standard [2])
Nr

Em
[lx]
200

UGRL

Ra

2.13.1

Rodzaj wntrz,
zadania lub czynnoci
Kucie swobodne

25

2.13.2

Kucie matrycowe

300

25

2.13.3

Spawanie

300

25

2.13.4

Zgrubna i rednia obrbka

mechaniczna; tolerancja obrbki
0,1 mm
Precyzyjna obrbka mechaniczna,
szlifowanie; tolerancja obrbki
< 0,1 mm
Trasowanie, kontrola

300

22

60
60
60
60

500

19

60

750

19

60

2.13.5

2.13.6

2.13.10 Produkcja narzdzi, wyrb sprztu

750
19
60
do skrawania
2.13.11 Monta:
zgrubny
200
25
80
redni
300
25
80
dokadny
500
22
80
precyzyjny
750
19
80
750
25
2.13.13 Przygotowanie powierzchni,
80
malowanie
2.13.14 Wyrb narzdzi, wzornikw,
1 000
19
80
szablonw, przyrzdw do
obrbki, mechanika precyzyjna,
mikromechanika
UGRL oznacza warto graniczn ujednoliconego wskanika olnienia

Uwagi

odnonik dotyczcy barwy

rde przy stosowaniu
opraw gbokich

BEZPIECZESTWO PRACY 10/2004

kowych odnonie wartoci: uytecznego

natenia owietlenia, ujednoliconego
wskanika olnienia (UGR), wskanika
oddawania barw oraz ewentualne uwagi
dodatkowe zawarte zostay w omiu
tabelach.
W tym artykule przedstawiono dwie
przykadowe tabele: z wymaganiami
owietleniowymi dla stanowisk pracy,
na ktrych wykonuje si obrbk i przetwarzanie metali (tabela 1) oraz dla biur
(tabela 2).

Terminy i denicje
W normie PN-EN stosowane s niektre
okrelenia zawarte w PN-90/E-01005 Technika wietlna. Terminologia [4] oraz niewystpujce w niej, jak:
zadanie wzrokowe (visual task): zbir
elementw decydujcych o postrzeganiu
podczas wykonywania pracy, jak: wymiary
przedmiotu, jego luminancja, kontrast
z tem i czas trwania
obszar zadania wzrokowego (task
area): fragment miejsca pracy, w ktrym
jest wykonywane zadanie wzrokowe.
W przypadku miejsc, ktrych rozmiar i/lub
lokalizacja obszaru zadania wzrokowego
nie jest znana, za obszar zadania wzrokowego naley przyj obszar, w ktrym
zadanie to moe by wykonywane
obszar bezporedniego otoczenia
(immediate surrounding area): obszar
o szerokoci co najmniej 0,5 m, otaczajcy
obszar zadania wzrokowego bdcy w zasigu pola widzenia
eksploatacyjne natenie owietlenia
(Em) (maintained illuminance): najnisza
warto redniego natenia owietlenia,
ktra powinna by utrzymana na okrelonej
powierzchni; inaczej mwic jest to rednie
natenie owietlenia zalecane do utrzymania podczas uytkowania owietlenia.

Kryteria
w projektowaniu owietlenia

obserwator dostrzee i wykona zadanie

wzrokowe.

Otoczenie wietlne

Wymagane wartoci natenia owietlenia

w polu zadania wzrokowego

W celu zapewnienia dobrego owietlenia wane jest, aby poza zapewnieniem

wymaganego poziomu natenia owietlenia zaspokojone byy jednoczenie
podstawowe potrzeby czowieka, jak:
wygoda widzenia, wydolno wzrokowa
oraz bezpieczestwo.
Do podstawowych parametrw okrelajcych otoczenie wietlne w tej normie
zaliczono:
rozkad luminancji
natenie owietlenia
olnienie
kierunkowo wiata
oddawanie barw i postrzeganie barwy
wiata
migotanie
owietlenie elektryczne uzupeniajce
wiato dzienne.
Rozkad luminancji

Luminancj powierzchni mona okreli w najprostszy sposb za pomoc

jej wspczynnika odbicia i natenia
owietlenia na tej powierzchni. Podane
w omawianej normie zakresy wspczynnikw odbicia gwnych powierzchni
we wntrzach praktycznie pokrywaj
si z podanymi w poprzedniej normie
[3]: sufit 0,6 0,9; ciany 0,3 0,8; podoga 0,1 0,5. Natomiast istotnym i potrzebnym uzupenieniem jest podanie przedziau
wspczynnika odbicia dla paszczyzny
pracy wynoszcego: 0,2 0,6.
Natenie owietlenia

Poziom natenia owietlenia i jego

rozkad w polu zadania wzrokowego
i jego otoczeniu maj zasadniczy wpyw
na to, jak szybko, bezpiecznie i wygodnie

Tabela 2
PRZYKADOWA TABELA Z WYMAGANIAMI OWIETLENIOWYMI DLA POMIESZCZE
BIUROWYCH (TABLICA 5.3 Z NORMY [2])
Table 2. Sample table with lighting requirements for office interiors (table 5.3 with standard [2])
Nr

Rodzaj wntrz, zadania lub czynnoci

3.1
3.2

Segregowanie, kopiowanie
Pisanie rczne, pisanie na maszynie,
czytanie obsugiwanie klawiatury,
przetwarzanie danych
Krelarnie
Stanowiska projektowania
wspomagane komputerowo

3.3
3.4

3.5

Sale posiedze i konferencyjne

Em
[lx]
300
500

UGRL

Ra

19
19

80
80

750
500

16
19

80
80

500

19

80

UGRL oznacza warto graniczn ujednoliconego wskanika olnienia

Uwagi

odnonik do rozdziau
normy dotyczcego pracy
z komputerem
odnonik do rozdziau
normy dotyczcego pracy
z komputerem
owietlenie powinno by
regulowane

rednie natenie owietlenia dla dowolnego zadania wzrokowego nie moe

by nisze od wartoci eksploatacyjnych
podanych w rozdziale zawierajcym
wymagania owietleniowe, niezalenie
od wieku i stanu instalacji owietleniowej. Wartoci te powinny by spenione
na rzeczywistych powierzchniach, ktre
mog by paszczyznami poziomymi,
pionowymi lub pochyymi.
W omawianej normie przyjto, e wymagane natenie owietlenia w celu dostrzeenia rysw ludzkiej twarzy w normalnych warunkach owietleniowych, powinno by nie mniejsze ni 20 lx. Jest to najnisza warto w przyjtej w tej normie
skali stopniowania natenia owietlenia:
20 - 30 - 50 - 75 - 100 - 150 - 200 - 300 500 - 750 - 1 000 - 1 500 - 2 000 - 3 000 5 000 lx. Zastosowana krotno tej skali,
o wartoci okoo 1,5, przedstawia najmniejsz istotn rnic w subiektywnym
poziomie natenia owietlenia. Wartoci
tego szeregu tylko nieznacznie rni si
do przyjtego w poprzedniej normie [3]
pominito warto 10 lx, a dodano wartoci 30 i 1 500 lx.
Projektant owietlenia moe zwikszy
poziom natenia o co najmniej jeden stopie (wg skali wartoci nate owietlenia)
w nastpujcych sytuacjach, odbiegajcych
od warunkw normalnych, gdy:
wykonywana praca wzrokowa
jest skrajnie trudna
naprawianie popenionych bdw
jest bardzo kosztowne
zwikszona dokadno lub wysza
wydajno ma szczeglnie due znaczenie
zdolno widzenia jest gorsza ni
normalna
przedmioty pracy wzrokowej maj
wyjtkowo mae rozmiary lub ma warto kontrastu
okrelone czynnoci maj by wykonywane w wyjtkowo dugim czasie.
Mona powiedzie, e s one bardziej
szczegowe ni zapisy w poprzedniej normie [3]. Natomiast dotychczasowy zapis
z tej normy [3] dotyczcy pracownikw,
ktrych wiek przekracza 40 lat zastpiono
zwrotem: zdolno widzenia jest gorsza
ni normalna.
W normie PN-EN wprowadzono
nowy zapis dotyczcy przypadkw, kiedy
warto natenia owietlenia moe by
zmniejszona przez projektanta owietlenia o co najmniej jeden stopie. Dotyczy
to sytuacji, gdy:

BEZPIECZESTWO PRACY 10/2004

przedmioty pracy wzrokowej s niezwykle duych rozmiarw lub o niezwykle

wysokiej wartoci kontrastu
zadanie wzrokowe ma by wykonywane w nieograniczenie krtkim czasie.
Zwrot nieograniczenie krtki czas
mona rozumie jako prac krtkotrwa.
Istotne jest te okrelenie minimalnej
wartoci eksploatacyjnego natenia
owietlenia wynoszcego 200 lx w obszarach, w ktrych bez przerwy wykonywane
s zadania wzrokowe.
Natenie owietlenia
w obszarze bezporedniego otoczenia

Nowym pojciem wprowadzonym w tej

normie jest natenie owietlenia w obszarze bezporedniego otoczenia (rys.).

odpowiedni luminancj adaptacji, zgodnie

z przedstawionym wczeniej rozkadem
luminancji. Natomiast due zmiany natenia owietlenia wok obszaru zadania
mog prowadzi do odczucia niewygody
u pracownikw. To ostatnie, oglnie sformuowane zdanie, zastpio dosy istotne
wymaganie zawarte we wczeniejszej
normie [3], ktre dotyczyo stosunku (1 :
5) natenia owietlenia na dwch ssiadujcych ze sob paszczyznach.

Powinno ono zalee od natenia

owietlenia obszaru pracy (obszaru zadania
wzrokowego) moe by od niego mniejsze, ale ma zapewnia rwnomierny rozkad luminancji w polu widzenia. Jednak
nie moe by mniejsze od nastpujcych
zalenoci pomidzy wartociami natenia owietlenia, w lx:
Obszar zadania Obszar bezporedniego otoczenia
750 500
500 300
300 200
200 E obszaru zadania
wzrokowego (Etask).
Dopuszczone przez omawian norm
rnice w poziomach natenia owietlenia
pomidzy obszarami zadania i jego bezporedniego otoczenia wskazuj w praktyce
na moliwo dowietlania obszaru zadania
opraw owietlenia miejscowego. Wynika
z tego, e wymagane przez omawian norm eksploatacyjne natenia owietlenia
dotycz (tam gdzie to ma uzasadnienie)
owietlenia zoonego.
Oprcz odpowiedniego natenia
owietlenia w obszarze zadania wzrokowego, owietlenie powinno zapewnia

Ochrona przed olnieniem

Nowa norma zawiera definicje olnienia przykrego (przeszkadzajcego) oraz

olnienia odbiciowego, ktrych nie byo
w normie poprzedniej. Na stanowiskach
pracy znajdujcych si we wntrzach najczstsz przyczyn powstawania olnienia
przykrego s jaskrawe elementy opraw
owietleniowych lub okna. Jeli spenione
s warunki ograniczenia olnienia przykrego, olnienie przeszkadzajce nie stanowi
zazwyczaj wikszego problemu. Wikszy
problem stanowi natomiast uniknicie
olnienia w sytuacji, kiedy kierunek patrzenia jest powyej linii poziomej.

W celu unikania olnienia od rde

wiata oraz opraw owietleniowych naley
stosowa odpowiednie elementy konstrukcyjne opraw osaniajce rda wiata
lub przesania okna aluzjami. Zgodnie
z omawian norm, w przypadku zastosowania rde wiata o wartoci luminancji
zawartej w przedziale 20 50 kcd/m2 minimalny kt ochrony opraw owietleniowych
powinien wynosi 15, natomiast w przypadku luminancji rde z przedziau
50 500 kcd/m2 kt ten powinien by
rwny 20, a w przypadku luminancji
500 kcd/m2 30. Podane wartoci
minimalnych ktw ochrony nie maj zastosowania do opraw wieccych w grn
pprzestrze oraz opraw zamontowanych
poniej normalnego poziomu oczu.
Tak wic, przez powizanie wartoci
luminancji zastosowanych rde wiata
z minimalnymi ktami ochrony opraw
owietleniowych, w nowej normie zrezygnowano z tabeli dotyczcej najwikszej
luminancji opraw owietleniowych oraz
nieosonitych rde wiata, w zalenoci
od poziomu natenia owietlenia i trzech
klas ograniczenia olnienia.

Olnienie przykre

Olnienie dekontrastujce i odbiciowe

(Veiling reflections and reflected glare)

Rwnomierno

Omawiana norma wprowadza istotne

zmiany w okrelaniu rwnomiernoci.
W obszarze samego zadania wzrokowego
rwnomierno powinna by jak najlepsza,
ale nie mniejsza ni 0,7 ( 0,7). Natomiast
rwnomierno natenia owietlenia
w obszarze bezporedniego otoczenia
nie moe by nisza od 0,5 ( 0,5).
Olnienie

Rys. Zadania wzrokowe a obszar bezporedniego

otoczenia
Fig. Visual tasks and immediate surrounding
area

nik Gutha) kadej rozwaanej oprawy

uwzgldniajcy jej pooenie wzgldem
linii widzenia.
Oszacowanie wskanika olnienia
dokonywane jest na etapie wykonywania
projektu owietlenia, a wszystkie zaoenia
przyjte przy jego oszacowywaniu powinny by wymienione w dokumentacji.

Norma PN-EN zaleca oszacowanie

olnienia przykrego pochodzcego bezporednio od opraw owietleniowych znajdujcych si we wntrzu, czego nie przewiduje poprzednia [3]. Dokonywane jest ono
przy zastosowaniu podanej w tej normie
tabelarycznej metody ujednoliconego
wskanika olnienia (UGR), opracowanej
przez CIE, zgodnie ze wzorem:
UGR = 8 log10
gdzie:
Lb luminancja ta mierzona w cd/m2,
obliczana jako Eind/, gdzie Eind jest pionowym porednim nateniem owietlenia,
ktre widzi oko obserwatora
L luminancja wieccych czci kadej oprawy w kierunku oka obserwatora,
mierzona w cd/m2
kt bryowy (w steradianach),
w ktrym oko obserwatora widzi wiecce
czci kadej oprawy
p wskanik pooenia (tzw. wska-

Do rodkw, ktre mog zapobiega lub

ogranicza powstanie olnienia dekontrastujcego i odbiciowego norma zalicza:
waciwie rozmieszczanie opraw
owietleniowych i stanowisk pracy
preferownie matowych powierzchni
ograniczanie luminancji opraw
zwikszanie powierzchni wieccych
opraw
malowanie na jasno sufitw i cian.
Owietlenie kierunkowe
(Directional lighting)

Owietlenie to ma zastosowanie
do intensywnego owietlenia przedmiotw, ujawnienia struktury powierzchni
i poprawy wyeksponowania osb w przestrzeni, a take do owietlenia zadania
wzrokowego, przez co moe rwnie
wpywa na jego widoczno. T waciwo okrela si terminem modelowanie
owietlenia. Tego rodzaju owietlenia
oraz poj z nim zwizanych nie zawieraa
dotychczasowa PN [3].

BEZPIECZESTWO PRACY 10/2004

Modelowanie owietlenia
(Modeling)

Modelowanie owietlenia stosuje si

w celu stworzenia rwnowagi midzy
wiatem rozproszonym i kierunkowym.
Jest ono wanym kryterium jakoci owietlenia praktycznie we wszystkich typach
wntrz. Oglny wygld wntrza ulega
poprawie, gdy znajdujce si w nim elementy konstrukcyjne, osoby i przedmioty
s owietlone w taki sposb, e ich ksztat
i faktura powierzchni s ukazane wyranie
i przyjemnie. Ma to miejsce, gdy wiato
dociera gwnie z jednego kierunku, wwczas cienie, ktre s tak wane dla dobrego
modelowania, tworz si bez widocznego
nieadu. Zastosowane owietlenie nie moe
by zbytnio kierunkowe, bo bdzie powodowao ostre cienie. Nie powinno by
te zbyt rozproszone, gdy nie uzyska si
wwczas efektw dobrego modelowania,
a w konsekwencji rodowisko wietlne
bdzie nieciekawe i bez wyrazu.
Owietlenie kierunkowe
zada wzrokowych

Owietlenie z wybranych kierunkw

mona stosowa w celu uatwienia wykonywania zada wzrokowych. Wwczas
zostan lepiej uwidocznione szczegy
zadania wzrokowego i poprawiona ich widoczno. Naley jednak unika odbi
dekontrastujcych i olnienia odbiciowego,
stosujc metody ich ograniczania.
Aspekty barwne
(Colour aspects)

Zarwno w tej normie, jak i w literaturze owietleniowej cechy barwne rde

wiata emitujcych wiato o barwie
bliskiej do biaej, opisane s za pomoc
dwch niezalenych waciwoci:
barwy wiata emitowanej przez samo
rdo (barwa postrzegana)
zdolnoci oddawania barw wpywu
na wygld przedmiotw owietlanych
przez to rdo.
Barwa postrzegana
(Colour appearance)

Barwa postrzegana rda wiata okrelona jest liczbowo przez tzw. temperatur
barwow najblisz (TCP) wyraan w Kelwinach (K). W omawianej normie przyjto
nastpujce zakresy temperatury barwowej
najbliszej i przypisano im odpowiednie
nazwy barwy:
ciepa, poniej 3 300 K
porednia, od 3 300 do 5 300 K
chodna (zimna), powyej 5 300 K.
W stosunku do poprzedniej normy
[3] wystpuje tylko rnica w okreleniu
grnej granicy zakresu odnoszcego si
do barwy poredniej i dolnego do barwy

Migotanie i efekty stroboskopowe

(Flicker and stroboscopic effects)

W PN-EN podano, e naley unika

efektw stroboskopowych, np. przez stosowanie zasilania arwek prdem staym,
lub zasilania arowych lub wyadowczych
rde wiata napiciem o wysokiej czstotliwoci (okoo 30 kHz).
chodnej wynoszcej 5 000 K. W omawianej normie wymieniono czynniki, ktre
wpywaj na wybr okrelonej barwy, jak:
poziom natenia owietlenia, barwa
pomieszczenia i wyposaenia (mebli),
lokalny klimat i zastosowane owietlenie.
Przykadowo, w klimacie gorcym preferowana jest chodniejsza barwa wiata,
podczas gdy w klimacie chodniejszym
preferowane s rda wiata o cieplejszej
barwie. Natomiast w poprzedniej normie
[3] jest dokadnie przedstawiona zaleno
pomidzy rednimi wartociami natenia
owietlenia a temperatur barwow.
Oddawanie barw

W celu zapewnienia obiektywnej informacji o waciwociach oddawania barw

przez rdo wiata, zosta wprowadzony
wskanik oddawania barw Ra. Wartoci
maksymaln Ra jest 100. Warto Ra maleje
wraz ze spadkiem jakoci oddawania barw.
Do owietlenia wntrz, w ktrych czowiek
przebywa przez cay czas pracy, naley stosowa rda wiata zapewniajce wygod
i dobre samopoczucie pracownika, przez
oddawanie w sposb naturalny i wierny
barw przedmiotw i skry ludzkiej, tak
by ogldany czowiek wyglda atrakcyjnie i zdrowo. Dlatego te rda wiata
o wskaniku oddawania barw niszym ni
80 nie mog by stosowane we wntrzach,
gdzie ludzie pracuj lub przebywaj przez
duszy czas. Odstpstwa od tej zasady
mona zastosowa w niektrych miejscach
i/lub do niektrych czynnoci (np. instalacji
owietlenia z gbokimi oprawami).
W stosunku do poprzedniej normy [3]
zmieniono warto Ra = 85 na 80 zgodnie
z obecnym okrelaniem przedziaw tego
wskanika, tzn. 80 90, 90 100 i oznaczaniem ich w sposb symboliczny na rdach.

Wspczynnik utrzymania
(Maintenance factor)

Wspczynnik utrzymania (pogorszenia

wg poprzedniej normy [3]) jest odwrotnoci stosowanego w naszym kraju (zgodnie
z poprzedni norm [3]) wspczynnika
zapasu. Podane w tej normie wymagane
poziomy natenia owietlenia przy wykonywaniu rnych zada wzrokowych, naley rozumie jako natenia eksploatacyjne,
ktre powinny by zapewnione przez cay
czas eksploatacji owietlenia. Aby to byo
spenione projektant owietlenia powinien
odpowiednio dobra wspczynnik utrzymania, ktry zaley od charakterystyk
rde wiata, systemu sterowania, typu
oprawy, rodzaju rodowiska i przyjtego
harmonogramu konserwacji. Istotn nowoci omawianej normy jest wprowadzenie
do projektu owietlenia harmonogramu konserwacji urzdze owietleniowych opartego
na przyjtym wspczynniku utrzymania.
Nie podano jednak w tym dokumencie minimalnej wartoci tego wspczynnika.
Wzgldy energetyczne

Aby nie dopuszcza do strat energii,

projektant owietlenia powinien dokona
wyboru optymalnego systemu owietleniowego, sprztu oraz sterowania przy
wykorzystaniu w peni dostpnego wiata
dziennego. Dlatego te wane jest, aby
zmniejszenie zuycia energii przez instalacj owietleniow nie spowodowao
pogorszenia aspektw zwizanych z postrzeganiem.
wiato dzienne

Istot tego rozdziau jest zwrcenie projektantom owietlenia uwagi na wykorzystanie w sposb maksymalny wiata
dziennego. Jak wiadomo, jego intensywno i skad widmowy zmieniaj si w czasie, a we wntrzach z oknami w cianach

BEZPIECZESTWO PRACY 10/2004

bocznych, uyteczne owietlenie dzienne

zmniejsza si w miar oddalania od okna.
Dlatego te niezbdne jest stosowanie
dodatkowego, uzupeniajcego owietlenia
elektrycznego w celu zapewnienia wymaganych wartoci natenia owietlenia
na stanowiskach pracy oraz w celu uzyskania zrwnowaenia rozkadu luminancji
wewntrz pomieszczenia. W tym celu
mog by stosowane automatyczne lub
manualne wyczniki i/lub ciemniacze,
ktre przyczyniaj si do zapewnienia
waciwego wykorzystania owietlenia
dziennego i odpowiednich proporcji midzy wiatem elektrycznym i dziennym.
Pomimo e okna zapewniaj oczekiwany
przez wikszo ludzi kontakt wzrokowy
ze wiatem zewntrznym, naley pamita
o ograniczaniu olnienia, ktrego rdem
s wanie okna i w tym celu stosowa
ich przysanianie.
Owietlenie stanowisk pracy
z urzdzeniami wyposaonymi
w monitory ekranowe (DSE)
w tym z VDUs
(Lighting of workstations
with Display Screen Equipment (DSE)
including VDUs)

Nowoci w stosunku do normy [3]

jest wyodrbnienie i powicenie caego
rozdziau zagadnieniom zwizanym
z owietleniem stanowisk pracy wyposaonych w monitory ekranowe. W przypadku
owietlania takich stanowisk projektant
owietlenia musi okreli stref, w ktrej
oprawy, ze wzgldu na moliwo wystpienia potencjalnego olnienia, nie mog
by umieszczone. Powinien take dokona wyboru odpowiedniego sprztu
owietleniowego i zaplanowa miejsca
jego montau, tak by unikn olnie odbiciowych. W projekcie, powinien take
uwzgldni wszystkie zadania jakie mog
by wykonywane na tych stanowiskach,
np. czytanie z ekranu, czytanie drukowanego tekstu, pisanie na papierze, praca
z klawiatur. Naley take zwrci uwag
na fakt, e ekran monitora, a w pewnych
przypadkach take klawiatura mog by
rdem olnienia przeszkadzajcego
i przykrego w wyniku odbicia padajcego
na nie wiata. W omawianej normie jako
warto eksploatacyjnego natenia owietlenia (Em) na stanowisku z monitorem
ekranowym przyjto 500 lx (podobnie jak
w normie [3]).

10

Najwiksza luminancja opraw

emitujcych strumie wietlny
skierowany w doln pprzestrze

W rozdziale tym podano najwiksze

wartoci redniej luminancji opraw pod
ktem rwnym 65 i wikszym (wyznaczonym od pionu), odnoszce si do stanowisk
pracy z monitorami ekranowymi umiejscowionymi pionowo lub pochylonymi o kt
do 15, ktre mog si odbija w ekranach
monitorw o przyjtych trzech klasach,
przy normalnym kierunku patrzenia:
L 1 000 cd/m2 dla I i II klasy ekranu (wedug ISO 9241-7) jako ekranu
dobra i rednia
L 200 cd/m2 dla III klasy ekranu o sabej jakoci.

Postpowanie sprawdzajce
Postpowanie to polega na sprawdzeniu
wartoci natenia owietlenia, ujednolico-

nego wskanika olnienia, wskanika oddawania barw oraz luminancji opraw owietleniowych. Cakowit nowoci jest zapis
dotyczcy sprawdzenia wartoci natenia
owietlenia. Ma to polega na wykonaniu
pomiarw natenia owietlenia w punktach
cile odpowiadajcych punktom przyjtym
na siatce pomiarowej w projekcie owietleniowym. Przy wykonywaniu kolejnych
pomiarw naley przyjmowa te same
punkty pomiarowe.
PIMIENNICTWO
[1] Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 28 wrzenia 1997 r. w sprawie oglnych przepisw bezpieczestwa i higieny pracy (t.jedn. DzU
z 2003 r., nr 169, poz. 1650)
[2] PN-EN 12464-1:2003 (U). wiato i owietlenie..
Owietlenie miejsc pracy. Cz 1: Miejsca pracy
we wewntrzach
[3] PN-84/E-02033 Owietlenie wntrz wiatem
elektrycznym
[4] PN-90/E-01005 Technika wietlna. Terminologia