Garry Kasparov _ Zirveye kan Yol - Doru Hamleleri Yapabilmek

UYARI:
www.kitapsevenler.com
Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin
yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grdmz
sitemizdeki tm e-kitaplar, 5846 sayl kanun'un ilgili maddesine istinaden,
engellilerin faydalanabilmeleri amacyla ekran okuyucu, ses sentezleyici
program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran ve benzeri yardmc
aralara, uyumlu olacak ekilde, "TXT", "DOC" ve "HTML" gibi formatlarda,
tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grme
engelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar,
"engelli-engelsiz elele" dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin,
tamamen gnlllk esasna dayal olarak, engelli-engelsiz yardmsever
arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin
istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibir ekilde ticari amala veya
kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek
tm yasal sorumluluklar kullanana aittir.
Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.
www.kitapsevenler.com web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve
zgrln yceltmek ve kitap okuma alkanln pekitirmektir.
Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi,
bilginin de paylaldka pekieceine inanyorum. Tm kitap dostlarna, grme
engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar
katklardan tr teekkr ediyorum.
Bilgi paylamakla oalr.
Yaar Mutlu
LGL KANUN:
5846 sayl kanun'un "Altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK
MADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve
edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar
ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii
tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf
veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi
ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen
izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz,
ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz.
Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas
ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

Bu e-kitap grme engelliler iin dzenlenmitir.

Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne
mutlu ki, bir grme engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab
okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmek tm zahmete deer. Sizler de bu
mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz tarayp, kitapsevenler@gmail.com
adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz.
Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek,
ltfen bu aklamalar silmeyiniz.

Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan

ediniz...
Teekkrler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.
www.kitapsevenler.com
Tarayan: Kerim Altnok
Garry Kasparov _ Zirveye kan Yol - Doru Hamleleri Yapabilmek
GARRY KASPAROV
ZRVEYE IKAN YOL,
Doru hamleleri yapabilmek,
eviri: Selim Yenieri,
Koridor yaynclk,
Garry Kasparov, yirmi yldan uzun sredir dnyann en yetenekli ve tm
zamanlarn en iyi satran oyuncusu olarak kabul ediliyor. Zirveye kan Yol'da,
Kasparov bir satran stad olarak hayat boyunca rendii dersleri, baarl
karar verme srecinde yararl prensipler olarak sunuyor: Frsatlar nasl
tartabilirsiniz, gelecei nasl tahmin edebilirsiniz ve kazanmanz salayacak
stratejileri nasl oluturabilirsiniz? Btn esaslar canl, zgn bir tarzda
anlatyor; stratejinin, deerlendirmenin ve hazrln temellerinden, kiisel
tarznz, hafzanz, sezgilerinizi ve hayal gcnz kullanarak daha ince,
daha insani sanatlar gelitirmeye kadar. Bizi, aralarnda gerek insana (stat
Anatoly Karpov) gerek makineye (I B M'in sper bilgisayar Deep Blue) kar
giritii efsanevi dellolarn da bulunduu, kariyerinin byk malarna
tayarak, politika, edebiyat, spor ve askeri tarih alannda birok deneyimden
alnan dersleri iliyor.
stn bir zeka ve mizah duygusuyla, Kasparov, dnya apnda bir satran oyuncusu
olmaktan Rusyadaki yeni politik konumuna kadar btn kariyerine yaylan
zaferlerini ve hatalarn anlatyor. Esiz i grlerini kiisel anlarla
birletiren esinlendirici bir kitap olarak, Zirveye kan Yol gnmzn en byk
ve en yeniliki dnrlerinden birinin zihnine kar
ZRVEYE IKAN YOL Garry Kasparov
zgn ad: HOW LIFE IMITATES CHESS
Copyright 2007 by Garry Kasparov
Bu kitabn Trkiye'deki yayn haklar Telif Haklar yasas gereince Koridor
Yaynclk'a aittir.
Yayn ynetmeni: Erdem Boz
Editr: Zbeyde Abat
ngilizce aslndan eviren: Selim Yenieri
Sayfa tasarm: Bilgin Budun,
Bask: Oktay Matbaaclk, stanbul,
Cilt: Umut Matbaaclk, stanbul,
1. bask: Koridor Yaynclk, stanbul, 2007
KORDOR YAYINCILIK
Telsiz Mah. 85. Sok. No: 100 Dikilita-Zeytinburnu/stanbul
Tel.
Faks
e-mail
0212 546 86 32, 39, 46,
0212-546 86 64/65 info@koridoryayincilik.com.tr
Genel Datm: YELPAZE DAITIM
e-mail: info@yelpaze.com.tr
Tel.: 0212 546 86 57
Faks: 0212 546 86 64
DORU HAMLELER YAPABLMEK

Zirveye kan yol

GARRY KASPAROV
eviren: Selim Yenieri

Bir yaam boyu ilham kaynam ve desteim olan anneme...

NDEKLER
Al
Hamlesi.........................................................................
.......13
Baarnn
Srr ..........................................................................
....13
Neden
Satran?........................................................................
......16
Bir Zihin
Haritas........................................................................
..19
Daha yi Karar Verme Becerisi retilemez,
Kendi Kendinizi Eitmek Zorundasnz ......................................21
BRNC KISIM
1. Blm Ders............................................................................
25
Dnya ampiyonundan Kiisel Dersler ......................................25
Yntemin Farkna
Varmak............................................................29
2. Blm Strateji......................................................................31
Her Hzda
Baar .........................................................................
.31
"Neden?" Taktikileri Stratejistlere Dntrr ........................34
Bir Srekli Genileme
rnei......................................................38
Kendi Oyununuzu
Oynayn..........................................................40
Sava Alann Her Zaman Belirleyemezsiniz..............................45
Srekli Deien Bir Strateji,
Hi Strateji Olmamasndan Farkszdr........................................48
Rekabeti Kendinizi zlediinizden Daha ok zlemeyin............51
Bir Stratejiniz Olduunda, Onu Kullanmak stee Baldr......54
3. Blm - yerinde Strateji ve Taktik................................58
Srpriz
Unsuru..........................................................................
....61
Bir Geliim
Dehas........................................................................63
Bir Plan
Srdrmek....................................................................65
zgven ve Zaman
Unsuru..........................................................68
Asla Vazgemeyin; Asla, Asla,
Asla..............................................71
4. Blm Hesaplama..............................................................74
Hesaplama Odakl ve Disiplinli Olmaldr..................................76
Hayal Gc, Hesaplama ve En Harika Oyunum........................78

5. Blm Yetenek......................................................................81
Hayatlarmzdaki Kalplar Tanmak..........................................84
Fantezinin
Gc............................................................................
89
Fantezi Sisi
Databilir ................................................................90
Hayal Gc Alkanln Gelitirmek ........................................92
Rutinlerinizin Farkna Varn ve Onlar Ykn ............................95
6. Blm Hazrlk......................................................................97
nemli Olan
Sonulardr..............................................................98
Tere Kar
lham..........................................................................1
01
Hazrlk Birok ekillerde Karlk Getirir................................103
Bir Oyunu Bilime
evirmek........................................................106
Kendinizi Etkililie
Odaklamak ................................................108
KNC KISIM
7. Blm - MZK: Malzeme, Zaman, Kalite........................113
Deerlendirme Hesaplamay Glgede Brakr ..........................113
Temel Unsur
Malzeme ................................................................115
Zaman
Paradr ........................................................................
....118
Zaman En nemli ey Olduunda ............................................120
nc Unsur:
Kalite..................................................................124
Kt Bir Fili Kt Yapan
Nedir?................................................125
Unsurlar Harekete
Geirmek....................................................127
ift Ynl
Deerlendirme............................................................128
Kiisel Yatrm
Getirisi................................................................131
Kiisel Hayatta Malzeme, Zaman ve Kalite..............................133
8. Blm - Takaslar ve Dengesizlikler..............................137
Oyunu
Dondurmak......................................................................1
37
Telafi
Aray.........................................................................
.......141
Termodinamik Yasalar, Satran ve Yaam Kalitesi..................143
Gezgin Savanda
Strateji..........................................................144
Btn Deiiklikler Bir Bedelle Gelir........................................146
Ulammz Ar
Geniletmek ..................................................147
9. Blm - Oyunun Aamalar..............................................152
Yaptmz Her Hamleyi Neden Yaptmz Bilmek ................153
Sanat, Yaratc atmadan Doar ............................................157
yi Bir Savan Ardndan
yi Bir Barn Gelmesine Dikkat Edin......................................160
Aama Taraflln Ortadan Kaldrmak....................................164

Ateli atmaya Bakla Dalmayn..........................................165

10. Blm - Saldrgann Avantaj........................................167
Sezgilerinizi Esnetmek, Gl Kararlar Vermenizi Salar......167
Saldrganln ifte
Standard....................................................170
nisiyatif Kapy Nadiren ki Kez alar....................................172
Tercih Sonucu
Saldrgan............................................................. 174
Taklitiden Mucide
Gei............................................................179
Saldrma
stei..........................................................................
..180
NC KISIM
11. Blm - Baary Sorgulamak......................................185
Baar, Gelecekteki Baarnn Dmandr ..............................185
Gemiteki Baarnn
ekicilii..................................................186
Rekabet ve Rehavete Kar Taktikler........................................188
elikinin
Lehine........................................................................19
6
Daha yi mi Daha Farkl
m?......................................................199
12. Blm - sel
Oyun............................................................200
Tahtann Bana Oturmadan
Kazanlabilecek
Oyun..................................................................
200
Sessizlikten nceki
Frtna........................................................202
Dikkat Datmaya alrken, Kendi Dikkatinin
Dalmasna zin
Verme..............................................................204
Bask Bysn
Bozmak............................................................206
ler Aleyhinize Dndnde
Tarafsz Kalmay
Bilmek............................................................208
Tahtn Talipleri ve lmcl Hatalar..........................................209
13. Blm - Makineye Kar nsan....................................214
Makinelere
Giri..........................................................................2
14
Ve Bir ocuk Bize Yol
Gsterecek..............................................218
Kasparov Deep Blue'ya
Kar......................................................221
Yenemiyorsan, Onlara
Katl! ......................................................226
Rahatlk Blgesinin Dnda Kalmak........................................230
14. Blm Sezgiler................................................................236
Anladmzdan Daha Fazlasn Biliriz......................................236
Analize Kar
Sezgi......................................................................238
Ne Kadar Uzun Sre, Yeterince Uzundur?................................242
Bir Trende Aldrmamann Tehlikeleri........................................245
15. Blm - Kriz
Noktas........................................................248

Tek Bir
An..............................................................................
......248
Bir Krizi Kriz Olmadan nce Tespit Etmek..............................252
Krizlerden Ders
Almak................................................................
254
Son Bir Satran Hikayesi: Seville'deki Kriz ......................255
Kazanmalym Stratejisi.................................................;....256
ki Tarafta da
Hatalar..........................................................259
Unvan Skca Yakalamak....................................................263
Son
Oyun............................................................................
..........266
Bugn Rusya'daki
Sava ............................................................266
Hayatnz
Hazrlnzdr............................................................268
Artk Sr
Yok.............................................................................
...270
SonSZ..........................................................................
..................272
Demokrasi in Bir
Strateji........................................................272
szlk .....................280
Teekkr...............................................................
Zirveye giden yol (Garry Kasparov)

AILI HAMLES,
Baarnn Srr:
Satran delisi Sovyetler Birlii'nde ergenlik anda bir satran yldzydm ve
gen yata rportajlara ve kalabalk karsnda konumaya almtm. Arada bir
hobilerim ve kzlar hakknda gelen sorularn yan sra, bu ilk rportajlar
sadece satran kariyerime odaklanyordu. Sonra, 1985 ylnda, yirmi iki
yamdayken dnyann en gen satran ampiyonu oldum ve o noktadan sonra aldm
sorularn tarz belirgin ekilde deiti. Oyunlar ve turnuvalar yerine, insanlar
artk daha nce benzeri grlmemi baarm nasl kazandm merak ediyorlard.
Nasl bu kadar sk alabilmitim? Ka hamle ilerisini grebiliyordum? Bir
oyun srasnda zihnimde neler dnyordu? Fotografk bir hafzam m vard? Ne
yiyordum? Her akam yataa girmeden nce ne yapyordum? Ksacas, baarmn
srlar nelerdi?
13Neden Satran?
Satranc karar verme yntemleri asndan ideal bir laboratuar haline getiren
ey nedir? Satranc gerekten yksek seviyede oynamak, srekli bir kesin,
bilgiye dayal, zamannda ve rakibinizin basks altnda verilen kararlarn
srekli bir akn gerektirir. Dahas, hepsi iyi kararlar vermek iin gerekli
olan ok farkl baz erdemlerin bir sentezini gerektirir: Hesaplama, yaratclk
ve sonu istei. Bir satran stadna, bir sanatya ve bir bilgisayar uzmanna
iyi bir satran oyuncusunu yaratan eyin ne olduunu sorarsanz, btn bu farkl
zelliklerin harekete getiini grrsnz.
kinci dnya ampiyonu Alman Emanuel Lasker, bir defasnda yle demiti:
"Satran, btn mcadelelerin tesindedir." Lasker'e gre, ama daima
kazanmaktr; kazanmay nasl tanmladnza bal olmakszn.

Sanat Marcel Duchamp, gl ve hrsl bir satran oyuncusuydu. Bir noktada,

oyunun "sanatn btn gzelliine ve ok daha fazlasna sahip" olduunu
syleyerek, satran uruna sanattan bile vazgemiti. Duchamp, u szleriyle
oyunun bu zelliini daha net vurgulad: "Btn sanatlar satran oyuncusu
olmasa da, bence btn satran oyuncular sanatdr." ncelikli ama olarak
oyunu kazanmak iin kullansak bile, yaratc unsuru grmezden gelemeyeceimiz
doru.
Son olarak, ou satran oynamayan oyuncunun ar vurgulad bilimsel yne
geliyoruz: Ezberleme, kesin
16
ZRVEYE IKAN YOL
hesaplamalar ve mantk uygulamas. Bunlar, satrancn ve ayn zamanda iyi
kararlarn esasdr.
Btn hayatm satran oyununu analiz ederek ve bilgisayarlarn kapasitesini
insan beyninin kapasitesiyle karlatrarak geirdikten sonra, genellikle
baarmzn nereden geldiini merak etmiimdir. Cevap sentezdir; yaratclk ve
hesaplamay, sanat ve bilimi, btn paralarnn toplamndan ok daha byk bir
btn haline getirecek ekilde birletirme becerisi! Satran, esiz bir sezgisel
badr. Burada sanat ve bilim, insan zihninde birleir ve sonra deneyimle
gelierek glenir.
Karar vermeyle ilgili eyleri, dier bir deyile her eyi gelitirmenin yolu
budur. Satran dilinin kendini ok eitli dier alanlara benimsetmi olmas hi
de artc deildir. Eer herhangi bir konuma srasnda "al hamlesi,"
"sektr krlganl," "stratejik planlama" ve "taktiksel uygulama" gibi
ifadeler duyduysanz, bir irket satnn sz konusu olduunu dnebilirsiniz.
Ama ayn zamanda, bunlar herhangi bir hafta sonu satran turnuvasnda da
kullanlan szlerdir. Bir CEO, irketini etkili ekilde ynetebilmek iin analiz
ve aratrmay yaratc dnceyle birletirmek zorundadr. Bir askeri li-er,
insan doas hakkndaki bilgisini, dmann strate-"ilerini tahmin etmek ve
karlamak iin kullanmaldr.
Elbette ki i alanlar ve askeri dnya, altm drt kareli satran tahtasyla
kyaslandnda snrsz varyasyonlara sahiptir. Ama snrl kapsam, satranc
ok ynl bir karar verme modeli haline getiren zelliidir. Satranta baar ve
yenilgi standartlar ok snrldr. Eer kararlarnz yanlsa, pozisyonunuz
zayflar ve sarka
17
GARRY KASPAROV
yenilgiye doru kaymaya balar; eer iyi kararlar ver-miseniz, zafere doru
ynelir. Her hamle, bir karar demektir ve yeterli zamanda, verdiiniz her
kararn en etkilisi olup olmadn belli bir kesinlikle anlayabileceiniz
ekilde analiz yapabilirsiniz.
Karmak gerek dnyada bile, bu tr tarafsz analiz, karar verme srecinde
nemli bir gr as salayabilir; bu da sizi zaman iinde baarnza veya
yenilginize gtrecek olan eydir. Borsa, futbol sahas ve sava alan, satran
tahtas kadar dzgn deildir ama hepsinde, tek ve basit bir kural geerlidir:
yi kararlar verirsen baarl olursun; kt kararlar verirsen yenilirsin.
Umarm bu kitapta kendi hayatmdan satran kariyerimde ve daha sonrasnda
politika dnyasnda paylatm birok hikaye, karar verme srelerinizde
salam grler kazanmanza yardmc olur. Umarm, kendi plannz oluturmaya
balar, gelimeye ve renmeye devam edersiniz. Bu, kendinizi deerlendirmeniz
asndan byk bir drstlk gerektirecektir ve potansiyelinizi ne kadar hayata
geirdiiniz nemlidir. Hzl zmler yok ve bu tyolar veren bir kitap deil.
Bu, isel farktndalk ve mcadeleyle ilgili bir kitap: Olas en iyi kararlan
verebilmek iin kendinizi ve bakalarn nasl srekli olarak zorladnzla
ilgili.
nam daha iyi bir mdr, daha iyi bir yazar, daha iyi bir satran oyuncusu
yapan ey nedir? Herkes ayn seviyede performans gsteremez ya da bunu yapma
kapasitesi yoktur. Asl nemli olan, zirve seviyenize ulamak iin kendi
yolunuzu bulmanz, yeteneklerinizi ve becerilerinizi gelitirmeniz, sizi en
yksek seviyeye ta18

ZRVEYE IKAN YOL

yacak zorluklar bulup amanzdr. Bunu yaparken, ncelikle bir plana
ihtiyacmz vardr. lerleyen sayfalarda, stratejik dnmeyi ve kendi, zgn
yeteneklerinizi gelitirmeyi reneceksiniz. Karar verme yntemleriyle ilgili
daha pratik konulan da ele alacaz; rnein, madde, zaman ve kalitenin nemli
sinerjisini anlamann yan sra, hafza, hayal gc ve sezgi gibi daha insani
sanatlan inceleyeceiz. Bizler karar verme konusunda daha yaratc ve etkili
hale gelirken, btn bu unsurlar nemli rol oynayacaktr.
Bir Zihin Haritas
Altnc doum gnmde, uyandmda yatamn kena-nnda dev gibi bir kre buldum.
Bu, o zamana dek aldm en gzel hediyeydi. Gerek olduundan emin olabilmek
iin gzlerimi ovalamak zorunda kalmtm! Haritalar ve corafya daima ilgimi
ekmitir ve ocukluumda en sevdiim hikayeler, babamn bana Marco Polo,
Columbus ve Magellan'm yolculuklann anlatt hikayelerdi. En sevdiimiz oyun,
bu byk kaiflerin yolculuklann kre zerinde takip etmekti.
ok gemeden, dnyadaki btn lkelerin bakentlerini, nfuslann,
corafyalarn, endstrilerini ve haklannda renebildiim dier her eyi
biliyordum. Bu gerek macera hikayeleri, beni peri hikayelerinden daha ok
etkiliyordu. Bu hikayeler, kendi nc ruhumu alevlendiriyordu. Hayatmn o
dneminde okuldan eve dnerken yeni bir yol izlemek anlamna gelse bile, da19
GARRY KASPAROV
ima yeni eyler denemek istiyordum. Satran kariyerim boyunca, yeni zorluklar
aradm ve daha nce kimsenin yapmad eyleri yapmaya altm.
Byk kaiflerin ve imparatorlarn zaman geti ama hl kefedecek yeni ve
deerli alanlar var. Kendi snrlarmz ve hayatlarmzn snrlarn
aratrabili-riz. Ama aratrmaya balamadan nce, bir haritaya ihtiyacmz
olacak.
Karar verme srecimizin kiisel bir haritasn karmak esastr ve bu kitap,
ancak o haritay oluturmann gzlem ve analiz aamalarnn kabaca taslaklarn
verebilir. Harita size zihninizin hangi blmlerini iyi tandnz ve hangi
blmlerinin henz farknda olmadnz gsterir. Gl, zayf ve henz
denenmemi ynlerinizi ortaya karr. En nemlisi, kendi haritanz
gelitirmeye almanz gerekir. Sizi arkadalarnza, meslektalarnza veya
rakiplerinize balayan ortak balantlar tanmlamaya almak size bir avantaj
kazandrmaz. Hepimiz daha yksee bakmal, daha derin kazmal, temel ve
evrenselin tesine gemeye almalyz. Teoride, herkes yarm saat iinde
satran oynamay renebilir ve kurallar elbette ki herkes iin ayndr. Ama ilk
kez kurallann tesine getiimizde ve sadece doru hareketlerle ilgilendiimiz
balang seviyesini geride braktmzda, bizi piyonunu itmi herkesten ayran
kalplar oluturmaya balarz.
Elde edilen kalplar ve onlar kullanma mant, zgn niteliklerimizle
birleerek bizi esiz bir karar verici yapar. Zaman getike, deneyim ve bilgi
yetenek prizmasnda odaklanr; yetenek prizmasnn kendisi de
20
ZRVEYE IKAN YOL
keskinletirilebilir, odaklanabilir ve parlatlabilir. Bu karm, hepimizin
sahip olduu kesinlikle inanlmaz ara olan sezginin kaynadr. Onu
gelitirerek, daha da iyi bir ara haline getirebiliriz. Burada, bireysel
psikoloji ve duygusal yapmzn kararlarmza yansmasn grmeye balarz; bu,
bir satran oyuncusunda tarz dediimiz eydir.
Kendimiz iin hangi tarz seeceimize karar veremeyiz. Kiisel tarz, indirip
kurabileceiniz bir bilgisayar yazlm deildir. Bunun yerine, sizin iin en
iyi neyin ie yaradn anlamal ve sonrasnda, denemeler ve zorluklarla, kendi
ynteminizi gelitirmelisiniz; yani kendi haritanz. Gerekte benimle rportaj
yapanlarn, nemsiz alkanlklarm yerine sormalar gereken sorular bunlard:
Kendimi nasl zorluyordum? Kendime hangi sorular soruyordum? Gl ve zayf
yanlarm nasl aratrp anlyordum? rendiklerimi, daha iyiye gitmek,
yntemimi glendirmek iin nasl kullanyordum? Bunlar, kendime sorduum
sorulardan birkadr ve bu kitap, kendi cevap araymla ilgili drst bir
aklamay sunuyor.

Daha yi Karar Verme Becerisi retilemez, Kendi Kendinizi Eitmek Zorundasnz

Aklayaym. Kendi karar verme yntemlerinizin farkna varmak zorundasnz;
sonrasnda egzersizle sezgisel performansnz ykseltebilirsiniz. Bu
gereklidir, nk
21
GARRY KASPAROV
yetikinler olarak iyi ya da kt, kendi kalplarmz oktan
biimlendirmiizdir. Kty dzeltmek ve iyiyi glendirmek iin, kendinizin
farkna varmak konusunda aktif rol almalsnz.
Bu kitap, bu farkmdala uzanan kaplan amak iin anekdotlar ve analizler
sunuyor. 1. Ksm, temel esaslan ve temel becerileri - strateji, hesaplama,
hazrlk - ele alyor. Bu blmde, bu esaslan nasl daha iyi anlayabileceimizi
ve kendimizde gelitirebileceimizi tartacaz. 2. Ksm, deerlendirme ve
analiz aamas. Ne trde deiiklikler gerekiyor ve neden? Burada, isel
aratrmamzn yntemlerini ve yararlann greceiz. 3. Blm, performansmz
artrmak iin btn bu eyleri nasl birletirebileceimizi inceliyor. Psikoloji
ve sezgiler, kararlanmzm ve aldmz sonulann her ynn etkiler. Byk resmi
grme becerimizi gelitirmeli, hayatlanmzda kanlmaz olan krizlerle baa
karak onlardan ders almalyz.
Bu tr kesin anlar, dnm noktalandr; yol boyunca karnza kan her kavakta,
geri dnemeyeceinizi bilerek yaptnz tercihler. Bizler bu anlar iin yaanz
ve onlar da yaammz belirlerler. Kim olduumuzu ve bizim iin gerekte
nelerin nemli olduunu reniriz. O halde "sr," bu zorluklardan kanmak
yerine, onlan aktif ve bilinli bir ekilde aramaktr. Bu, tm yeteneklerinizi
kefetmenin ve kullanmann tek yoludur. Kiisel plannz gelitirmek, daha iyi
kararlar vermenizi, sezgilerinize daha ok gvenmenizi ve sonular ne olursa
olsun, sonunda daha gl olacanz bilmenizi salar. Her birimizin iinde,
esiz bir basan srr yatar.
birinci ksm
22
1.
BOLUM
DERS
Dnya ampiyonundan Kiisel Dersler
1984 ylnda dnya satran ampiyonasnda ilk kez oynadmda, unvann yaklak
on yldr koruyan bir ampiyona kar gen bir yarmacydm. Yirmi bir
yalndaydm ve satran dnyasnda ylesine bir hzla yk-elmitim ki yoluma
kan bu son engeli hayal bile edeemitim. Bu yzden, tek bir oyun bile kazanamadan rt kez kaybedince oka
girmitim ve aalayc bir e-'lde turnuva d kalmam sadece iki oyuna
balyd. Eer strateji deiiklii yaplacak bir zaman varsa,
zaman kesinlikle gelmiti. Umutsuzlua kaplmak erine, kendimi uzun bir ypratma
mcadelesine ha-rladm. Oyun stne oyunda gerilla savama soyu-arak riskimi
azalttm ve ansm bekledim. Kendimi k arpmaya sokacak durumda
olmadmdan, dik-atli oynuyor ve frsat kolluyordum. Rakibim Rus
25
GARRY KASPAROV
Anatoly Karpov, kendi amalar dorultusunda planma mkemmel uyuyordu. Mkemmel
bir 6-0 zaferle yeni balayan birine iyi bir ders vermek istiyor, bu yzden
avantajn zorlamak ve basky artrmak yerine temkinli oynuyordu.
Karpov, ayn zamanda kendisinden nceki ampiyon Bobby Fischer'm glgesinden de
esinleniyordu. 1972 ylnda kazand unvana uzanan yolculuunda, Amerikal
oyuncu dnya apnda rakipleri karsnda iki kez 6-0 zafer kazanm, her iki
seferinde de berabere bile kalmamt. Karpov bana kar stratejisini
deitirdiinde, bu efsanevi zaferi tekrarlamak niyetindeydi. Ama Fischer'm
hayaletini armak, ciddi bir hata oldu.
On yedi inanlmaz oyun, kesin bir sonu getirmeden devam etti. Grne
baklrsa, yeni stratejim ie yaryordu. Karlama aylar boyunca devam etti ve
bir dnya ampiyonluu mann suresi asndan tm rekorlar krd. Ekibim ve
ben, Karpov'un nasl oynad konusunda uzun sre kafa patlatm, hangi
stratejileri kullandn anlamaya almtk; o kadar ki farknda olmadan
giderek Karpov olmaya baladm hissediyordum.

Yzlerce saat sren oyun ve hazrlk srasnda, kendi oyunuma ve zihnime de

iyice bakabilmitim. Kariyerimin o noktasna kadar, her ey kolay olmu,
kazanmak ilerin doal ak haline gelmiti. imdi, ters giden eyi bulup
dzeltmek iin kararlarm nasl verdiime odaklanmak zorundaydm. e yaryordu
ama yirmi yedinci oyunu kaybederek 0-5'lik bir duruma dtmde, ma kurtarmak
iin yeterince hzl renemi-yormuum gibi geldi. Bir kez daha kaybedersem, bir
26
ZRVEYE IKAN YOL
kez daha unvan ansm denemek iin uzun yl beklemem gerekecekti.
Ma nc ayna girerken, savunmac pozisyonumu korudum. Kazanmyordum ama tarz
deiikliim, Karpov iin ileri ok daha fazla zorlatrmt. Ben bulmacay
zmeye yaklatm hissederken, rakibim de giderek yoruluyor ve bkyordu.
Sonunda baraj ykld. Karpov'un kesin bir darbe indirmeyi baaramad otuz
birinci oyunu da geride braktktan sonra, otuz ikinci oyunu kazandm ve
saldrgan bir stratejiye getim. Be hafta daha oyunlar bera-ere sonuland ama
bu kez, artk rakibimden daha faz-a kazanma ans yaratyordum. Bu arada, dnya
mail hi sona erip ermeyeceini merak etmeye balad, aha nce hibir
ampiyonluk ma aydan uzun sr-emiti ve burada beinci aya giriyorduk.
Karpov yor-n grnyordu ve ben de daha fazla bastrmaya balamtm. Krk
altnc oyunu kazanmaya yaklatktan sonra, krk yedinci oyunu ezici bir ekilde
kazandm. Bir mucize olabilir miydi? Tam o noktada, organizatrler oyuncularn
ara vermesi gerektiine karar verdi ve bir sonraki oyun birka gn ertelendi.
Daha nce benzeri grlmemi bu karara ramen, bir sonraki oyunu da kazandm.
Aniden durum 3-5 olmutu ve ivme benim tarafmdayd.
Ama sonra, 15 ubat 1985'te, kaderin tuhaf bir cilvesiyle, uluslararas satran
federasyonu bakan (Fede-ration Internationale des Echecs eklindeki Franszca
ad nedeniyle FDE olarak bilinir), Florencio Campo-manes, Sovyet spor
otoritelerinin basksna cevap vere27
GARRY KASPAROV
rek, man iptal edildiini aklamak iin bir basn konferans dzenledi. Be
ay, krk sekiz oyun, binlerce oyun ve hazrlk saatinden sonra, ma kazanan
belli olmadan sona erdi. Alt ay sonra tekrar savamak iin dnecektik ve bir
dahaki sefere yirmi drt oyunluk bir snrlama getirilecekti. Karpov tehlikeli
durumundan syrlmt ve unvann bir sre daha korumann rahatl iindeydi.
Resmi basn aklamas, Karpov'un karar "kabul ettiini" ve Kasparov'un "boyun
ediini" ifade ediyordu. lgin ama doru bir anlam farkyd.
Bu uzun ve ypratc sreten ok ey renmitim. Aslnda, be ay boyunca o
kadar yorulduktan sonra, dnya ampiyonu kiisel eitimcim oldu. Sadece oynama
tarzn renmemitim, ayn zamanda kendi dnce yntemlerime de derinden
eilebilmitim. Giderek artan bir ekilde hatalarm tanmlayabiliyor ve o
hatalar neden yaptm analiz edebiliyordum. O srete, o hatalar yapmaktan
nasl en iyi ekilde kamabilecei-mi, karar verme yntemlerimi nasl
gelitirebileceimi rendim. Bu, sadece sezgilerime gvenmek yerine kendimi
sorguladm ilk gerek deneyimimdi.
Ar zgven nedeniyle an saldrgan davrandm fark etmitim. Bu durum,
hareketlerimi nceden tahmin edilebilir klyordu. Karpov'un geni deneyimi,
pozisyonuna srekli olarak dorudan saldrma giriimlerimden yararlanmasn
salyordu. Oyunumu, benim onun oyununu anladmdan daha iyi anlyordu; daha da
nemlisi, benim kendi oyunumu anladmdan daha iyi anlyordu. Karpov, saldn
ans iin srekli olarak fedakarlk yapacam biliyordu ve o ilk mata bu
al28
ZRVEYE IKAN YOL
kanlm bana kar kullanmt. Ancak sezgilerimi kontrol altna alabildiim
zaman etkili direni gsterebilmeye balamtm. Bu, yaptm hamleleri neden
yaptm dnmeye baladm and.
Moskova'da ikinci ma baladnda, ilk zaferim iin aylar boyunca beklemem
gerekmedi; ilk oyunu kazandm. Ma hl zorlu bir savat - ilk etaplann ounda
tam anlamyla srklendim - ama bu kez, o eski, yirmi bir yandaki masum gen
deildim. Karpov'un baany-la kulland o delikleri kapamtm. Bu kez yirmi

iki yanda saduyulu ve deneyimli bir oyuncu olarak, dnya ampiyonu oldum ve
unvan on be yl boyunca korudum. 2005 ylnda emekli olduumda, hl dnyann
en iyi oyuncusu kabul ediliyordum ama bir satran oyuncusu iin, krk bir ya
bile fazlayd. Yine de, yakla-k yirmi yl boyunca zirvede kalmtm ve
rakiplerimin ou ergenlik amdayd.
Yntemin Farkna Varmak
Karpov'un kendi oyunumla ilgili bana verdii eitim olmasayd, asla o kadar uzun
sre zirvede kalamazdm. Bana sadece zayf ynlerimi gstermekle kalmam, ayn
zamanda onlan bizzat kefetmemin nemini de kantlamt. Bunu o zaman tam
olarak anlayamamtm ama nl "Maraton Ma" bana baannm anahtann gstermiti.
Yetenekli olmak yetmez. Sk almak ve gecenin ge saatlerine kadar uyank
kalmak yetmez. Ayn zamanda karar verme yntemlerinizi de ok iyi bilmelisiniz.
29
GARRY KASPAROV
sel farkndalk, zirve performansnza ulaabilmek iin bilginizi,
deneyimlerinizi ve yeteneklerinizi birle-tirebilmeniz asndan esastr. Bu
trde bir analizi ok az insan yapar. Satran tahtasnda, Beyaz Saray'da,
ynetim kurulu odasnda veya mutfak masasnda olsun, her karar isel bir
sreten kar. Bu kararlarn konusu farkl olabilir ama yntem her seferinde
neredeyse tpatp ayn olacaktr.
Erken yalardan itibaren odak noktam satran olduundan, dnyann geri kalann
da satran terimleriyle alglamam artc deil. Altm drt karelik dnyasna
dardan bakanlar iin, oyunun genellikle ok fazla veya ok az sayg grdn
fark etmiimdir. Ne nemsiz bir eydir ne de sadece dhilere ve sper
bilgisayarlara braklacak kadar zor bir itir. Oyunun kalbi stratejidir ve
bizim balamamz gereken nokta da buras.
30
2.
BLM
STRATEJ
Nasln bilen kiinin her zaman bir ii olur.
Nedenini bilen kii ise, daima kendi iinin patronu olur.
- RALPH WALDO EMERSON
Her Hzda Baar
Satran oynamay, birka sayfas eksik bir rehber kitaptan rendiinizi
dnn. Elinizdeki sayfalar, talarnz nasl dizeceinizi, nasl hareket
ettireceinizi ve rakibinizin talarn nasl alacanz retiyor ama oyunun
sonuyla, ah-matla ilgili hibir ey sylemiyor. Byle bir kitaptan renerek,
manevralarda ve hesaplamalarda etkili olabilirsiniz ama daha yksek amalarnz
olamaz. Bir hedefiniz olmazsa, oyununuz amasz olur. Bir taktik ustas
olabilirsiniz ama strateji duygusundan yoksun kalrsnz. kisi ayn ey
deildir.
Taktik ve strateji arasndaki fark, bu blm boyunca bizim iin nemli olacak.
Strateji soyut ve uzun vadeli
31
GARRY KASPAROV
hedeflere dayalyken, taktik somuttur ve o anda en iyi hareketi bulmaya
dayaldr. Taktik artlara baldr ve frsatlktr; tehdit ve savunmayla
ilgilidir. Uratnz konu ne olursa olsun - satran, i, ordu, spor
baarl olmak iin hem iyi taktik hem de akllca bir strateji gerekir. Sun
Tzu'nun asrlar nce yazd gibi: "Taktik olmadan strateji, zafere uzanan en
yava yoldur. Strateji olmadan taktik, yenilgiden nceki grltdr."
nce byk resimle, stratejiyle balayalm. "Kt bir plannz olmas, hi
plannz olmamasndan daha iyidir," eklindeki eski satran deyii, kesinlikle
ok yerindedir. Her adm, her tepki, her karar, net bir hedef dorultusunda
gereklemelidir. Aksi takdirde, kararnzn gerekten yararnza olduuna
inanmann gveniyle, en ak kararlan verirsiniz.
Hollanda'daki 2001 Corus turnuvasnn ikinci raun-dundayken, turnuvann
baarsz oyuncularndan biri olan Alexei Fedorov ile kar karya gelmitim.
Bu, o zamana kadar katld en gl turnuvayd ve ilk kez satran tahtasnn

iki tarafnda karlamtk. Ortama veya rakibine ok fazla sayg gstermek

niyetinde olmadn ksa srede kantlad.
Fedorov, standart al oyununu abucak terk etti. Eer bana kar oynad
eyin bir ad olsayd, ancak Mutfak Lavabosu Saldrs denebilirdi. Tahtann
geri kalanna aldrmadan, btn piyonlar ve dier talaryla, daha en bandan
itibaren ahma saldrd. Bylesine vahice, kt hazrlanm bir saldrnn,
ancak ciddi bir hata yaptm takdirde baarya ulaacan biliyordum. Bir
gzm ahmdan ayrmadan, dier kanattan
32
ZRVEYE IKAN YOL
ve tahtann ortasndan onu karladm; buras, sava iin talarnz dizmeyi
tanmlamak iin satranta kullandmz deyimiyle, geliimini tamamen grmezden
geldii kritik bir aland. Saldrsnn tamamen yzeysel olduu ok gemeden
anlald ve sadece yirmi be hamleden sonra oyunu brakt.
Akas, bu kolay zaferi kazanmak iin zel bir ey yapmama gerek yoktu.
Rakibim, gl bir stratejisi olmadan oynamt ve doal olarak kmaza
girmiti. Fe-dorov'un yapmay unuttuu ey, baarsnn hangi artlar altnda
baarya ulaabileceini kendisine sormakt. Nehri gemek istediine karar
vermiti ama bir kpr aramak yerine, doruca suyun iine dalmt.
Buradaki ders udur: Uzun vadeli hedefleriniz olmadan oynarsanz, kararlarnz
tamamen tepkisel olur ve kendi oyununuzu deil, rakibinizinkini oynarsnz. Yeni
bir eyden dierine atlarken, ulamak istediiniz ey yerine karmza ilk kana
taklrsnz.
Bili Clinton' Beyaz Saray'a tayan 1992 Amerikan bakanlk seimlerini ele
aln. Demokratik nseimler srasnda neredeyse her gn yeni bir skandal patlak
veriyor, Clinton'm adayln kesinlikle berbat edecek gibi grnyordu.
Kampanya ekibi her yeni felakete hemen tepki veriyordu ama aslnda sadece tepki
vermiyorlard. Yaptklar her basn aklamasnn, ayn zamanda adaylarnn
mesajm glendirmesine dikkat ediyorlard.
Bakan Bush'a kar genel seimler de benzer bir yol izledi. Her saldn
karsnda, Clinton'n ekibi ayn zamanda kendi mesajlann - imdi nl "Mesele
ekonomi, aptal" - vurgulamaya odaklanan bir savunma ham33
lesiyle karlk verdi ve srekli olarak stratejisini glendirdi. Buna
karlk, drt yl nce Demokratik aday Michael Dukakis, rakibinin saldrgan
taktikleri karsnda tamamen sersemlemiti. nsanlar sadece onun kendi
savunmasn dinliyor, vermeye alt mesaj duymuyorlard, nk yoktu.
1992'de Clinton'm ekibi, nemli olann sadece ne kadar hzl karlk verdikleri
deil, ayn zamanda tepkilerinin genel stratejilerine ne kadar uyduuna dikkat
etmek olduunu biliyordu. Ama bir strateji izlemeden nce, elbette ki o
stratejiyi gelitirmek zorundasnz.
"Neden?" Taktikileri Stratejistlere Dntrr
Stratejistler uzak gelecekte grdkleri bir hedefle balar ve imdiye doru
alr. Bir satran stad en iyi hamleleri yapar, nk kararlar, tahtann on
ya da yirmi hamle sonra nasl grnmesini istediine dayanr. Bu, saysz yirmi
hamle varyasyonunun hesaplanmasn gerektirmez. Mevcut pozisyonda ansnn
nerede yattn deerlendirir ve hedeflerini belirler. Sonra o hedeflere
ulamak iin hamle hamle alr.
Bunu iinizde veya zel faaliyetlerinizde dzenli olarak yaptnz dnn.
Hepimizin yzlerce kiisel ve mesleki hedefimiz vardr ama bunlar genellikle bir
stratejinin temelini oluturabilecek hedefler olmak yerine, belirsiz,
biimlendirilmemi dilek listeleridir. "Daha
34
fazla para kazanmak istiyorum," demek, "Gerek ak bulmay dilerim" veya
"Umarm bu oyunu kazanrm" demek gibidir ama bir dilek, hedef deildir.
Herkes bir noktada daha iyi bir i bulmak ister. Ancak neden deiiklik
istediinizi gerekten anladnz zaman, deiimi balatrsnz. Belki de sorun
sadece yeni bir i deildir; belki tamamen yeni bir kariyere ihtiyacnz vardr.

Belki imdiki iyerinizde baz deiiklikler yapabilirsiniz. Hangi artlarn

sizi tatmin edeceini bilene kadar, ne aradnz bilemezsiniz.
Aratrmanza baladnzda, rehberiniz "daha iyi bir i" amacnz oluturacak
olan aradaki hedeflerin bir listesidir. rnein, eer mevcut durumunuzda en
nemli mesele para deilse, daha fazla para neren ama imdi bulunduunuz yerde
sizi ldrtan eyleri deitirmeyecek bir ie ilgi duymazsnz. Dolaysyla,
her harekete daima "Neden?" diye sorarak balayn ve bir cevap veya yeni bir
fikir bulduunuz her seferinde, bu soruyu sormaya devam edin. Bu, bir satran
oyuncusunun disiplininin esasdr ve hayatn hemen her alanna uyarlanabilir.
Eer stratejimiz iin elverili artlar yaratmak istiyorsak, bu arac hedefler
esastr. Onlar olmadan, evi atsndan ina etmeye balarsnz. Genellikle bir
hedef belirler ve ona ulamak iin gereken admlar dnmeden, dorudan ona
yneliriz. Peki, stratejimizin baarl olmas iin gereken artlar nelerdir? Ne
tr fedakarlklar gereklidir? Neler deimelidir ve bu deiimleri balatmak
veya mmkn klmak iin neler yapabiliriz? En nemlisi, yaptmz eyi neden
yapyoruz?
35
Japon i tarz zerine yazd kitabnda, Kenichi Oh-mae stratejistin roln
yle zetliyordu: "Stratejistin yntemi, mevcut varsaymlar tek bir soruyla
zorlamaktr: Neden?"
"Neden?" vizyonerleri memurlardan, byk strate-jistleri taktikilerden ayran
sorudur. Bir strateji gelitirecek, onu anlayacak ve izleyecekseniz, ncelikle
bu soruyu kendinize srekli sormalsnz. Acemi oyuncularn satran oynamasn
seyrederken, berbat bir hamle grrm ve renciye neden o hamleyi oynadn
sorarm. Genellikle bir cevap veremezler. Beynindeki bir eyin o hamleyi
kendisine en iyi tercih gibi gsterdii bellidir ama stratejik hedefleri olan
daha derin bir plann bir paras olmadn hemen anlarsnz. Her hamleden, her
karardan nce durup kendine "Neden bu hamle? Ne baarmaya alyorum ve bu
hamle istediim eyi baarmama nasl yardmc olabilir?" diye sormak, herkese
yarar getirir.
Satran, "Neden?" sorusunun gcn aka gsterir. Her hamlenin bir sonucu
vardr; her hamle ya stratejinize uyar ya da uymaz. Hamlelerinizi srekli olarak
sorgulamazsanz, tutarl bir planla oynayan bir rakip karsnda yenilirsiniz.
imdi dikkatimizi taktie, stratejimizi izleme yntemine evirelim. Her gn
onlarca kez "Alaym m, sataym m?" diye karar vermesi gereken bir borsa
simsar dnn. Saylara bakar, elinden geldiince analiz
36
yapar ve snrl bir sre iinde olabilecek en iyi karar ver- 'ye alr.
Ne kadar ok zaman harcarsa, o kadar iyi karar verecektir ama dnrken karar
verme frsat geebilir. Zor bir durum. Ama endiesi stratejik deil, tamamen
taktikseldir. Etkili taktikler, uyanklktan ve hzdan doar, bu aktr. Ama
ayn zamanda eldeki btn olaslklar anlamay da gerektirir. Deneyim, gemite
baaryla kullandmz kalplar hemen uygulamamz salar.
Taktik, insan beynini yorabilecek hesaplamalar gerektirir ama onlar bir kez
ekillendirdiinizde, aslnda atrancm en basit ksmdrlar ve stratejiyle
kyaslandklarnda neredeyse nemsizdirler. Taktikleri zorlama, planl tepkiler,
bir dizi "eer-o zaman" ifadeleridir. "Eer piyonumu alrsa, atm e5'e
oynayacam. O zaman eer atma saldrrsa, filimi feda edeceim. O zaman
eer..." Elbette ki beinci veya altnc "eer"e geldiinizde, sadece olas
hamlelerin says yznden hesaplamanz bir hayli karmaklar. Ne kadar ileri
bakarsanz, hata yapma olaslnz o kadar artar.
Sava alanndaki tehditlere tepki veren ve frsatlar yakalayan bir taktik
ustas, kendini evinde hisseder. Rakibiniz ciddi bir hata yaptnda, kazanan
bir taktik aniden kendini gsterebilir ve hem ara hem de ama olarak hizmet
edebilir. Kolarn aylarn oyuncularn karmak stratejilerle ve oyun
setleriyle eiterek geirdikleri bir futbol man hayal edin. Eer rakip
takmn kalecisi imende kayp derse, o anda stratejiyi bir kenara atar ve
tamamen taktiksel bir tepki olarak, hi tereddt etmeden gol atmaya bakarsnz.

37
GARRY KASPAROV
Bir hamle yaptnz her seferinde, rakibinizin tepkisini, o tepkiye verdiiniz
karl vs. dnmeniz gerekir. Bir taktik, patlayc bir zincirleme tepki,
oyuncular srkleyen bir hareketler dizisi balatr. Bir taktiksel frsat
hemen deerlendirmezseniz, oyun neredeyse kesinlikle size kar dner; bir hata
yaparsnz ve iiniz biter. Ama stratejinizin yaratt frsatlar yakalarsanz,
oyununuzu bir stat gibi oynarsnz.
Bir Srekli Genileme rnei
Mart 2004'te, Wright kardelerin Kitty Hawk'taki nl ilk uularnn yznc
yldnmnden ksa bir sre sonra, svire'deki kayak tesisi Interlaken'de
yneticilerden oluan bir seyirci grubuna, "Potansiyelinize Ulamak" balkl
bir konferans verdim. Stratejik vizyon eksikliinin tehlikelerini rneklemek
iin, Wright kardeleri ve nl icatlarn rnek gsterdim. Daha nce uan bir
makine yapmaya alrken yzlerce mhendis lmt ama Orville ve Wilbur
kardeler bunu baararak isimlerini tarihe altn harflerle kazmlard. Ama
uan bir yenilik ve spor olmann tesine geeceine asla inanmamlard.
Amerikan bilim evreleri de bu gr paylatklarndan, ok gemeden Birleik
Devletler havaclk iinde bir hayli geride kaldlar. Wright kardeler,
yaratmlarnn potansiyelini grememilerdi ve uu gcn askeri ve ticari
amalarla kullanmak bakalarna kalmt. Bu nemli rnee, bugn Wright
uaklaryla umadmz gereini de ekledim.
38
ZRVEYE IKAN YOL
merika'nm giriimci vizyonu mhendislik becerisiyle irletirebilecek birine
ihtiyac vard ve o kii, William oeing idi. Sadece bir stratejist olmann
tesinde, Bo-ing ayn zamanda yaratc bir taktikiydi.
1910 ylnda, American Scientific Magazine, uan nyada devrim yaratabilecei
grnn "en uuk bart" olduunu yazd. O zamanlar, William Boeing asl
uulduunu bile bilmiyordu ve ou havaclk a-jmalarnm srd Dou
Sahili'nden uzakta, Seattle, VVashington'da yayordu. Yale'deki mhendislik
fakltesinden ayrlm olan Boeing, Wright kardelerin teknik bilgisine de sahip
deildi. Ama bir vizyonu ve o vizyonu gerekletirmesini salayacak bir
stratejisi vard. Boeing, uaklarn ticari potansiyelini grm ve bu yeni
alanda ykselmesini hatta baskn hale gelmesini - istedii bir irketin temeli
iin teknolojik mkemmelliin art olduunu anlamt. Ama vizyonunu
gerekletirmesi iin stesinden gelmesi gereken nemli engelleri vard;
zellikle mesafe snrlamalar ve gvenlik konular. Boeing, meteliksiz kalmadan
nce vizyonunu gerekletirebileceine inanarak hayat boyunca oluturduu btn
birikimi riske att. Ama bunun kendiliinden olmasn beklemedi. Stratejisi daha
iyi teknolojiydi ye taktii uydu: htiyac olan mhendisleri ekmek iin, yerel
bir niversitede bir rzgar tneli yaplmas iin para verdi.
1917 ylnda, Amerikan ordusu 1. Dnya Sava'na girmeye hazrlanyordu.
Uaklara ihtiyalar vard ve Boeing, kullanlabileceini dnd yeni bir
tasarm hazrlamt. Sorun uydu: Donanma, yeni uaklar
39
GARRY KASPAROV
bin mil tedeki Florida'da deniyordu ve bu, kk uaklarla uulamayacak kadar
uzak bir mesafeydi. Boeing, bunun karmamas gereken bir frsat olduunu
biliyordu ve bu yzden, ekibi uaklar paralayp pizza gibi kutulara koyarak,
lkenin dier tarafna gndermenin yollarn arad. Bu, son derece zekice bir
taktik manev-rasyd.
O mtevaz baar, Boeing'in birka yl daha devam etmesini salad; bu dnemde
ayaa kalkmaya alan uak fabrikas tekneler ve - ister inann, ister
inanmayn - mobilya retiyordu. Boeing, ticari uularn geleceiyle ilgili
sezgilerini, uzun vadeli planna hizmet eden saysz akllca taktiksel
manevralarla destekledi. En yetenekli mhendisleri ie almaya ve aratrmalara
yatrm yapmaya devam etti. Posta teslimat ve yolcu tamaya ek olarak Charles
Lindbergh'in sansasyonel New York-Paris uuu gerek bir patlama yarattnda,
Boeing ve stn teknolojisi, endstriye hakim olmak iin hazr bekliyordu.
Kendi Oyununuzu Oynayn

Baarl stratejiler gelitirmenin anahtar, gl ve zayf ynlerinizin

farknda olmak, yaptnz eyi ok iyi bilmektir. ki gl satran oyuncusunun
ayn pozisyonda ok farkl ve eit derecede etkili stratejileri olabilir; tek
bir gl kazanan hamleyle bu denklii bozmak mmkndr. Her oyuncunun kendi
tarz, kendi sorun zme ve karar verme ekli vardr.
40
M
ZRVEYE IKAN YOL
Satran dncesinin rakip okullarndan nde gelen iki Rus satran oyuncusu,
dnya ampiyonu oldular. Mikhail Botvinnik - 1948 ylnda dnya ampiyonu ve
onrasnda retmenim oldu - youn isel disiplinine, Hk almasna ve
bilimsel gcne gveniyordu. Raki-i Mikhail Tal, vahi yaratcln ve hayal
gcn ge-itirmiti ve yntemsel hazrlklara pek aldrmyordu, ^homas Edison'm
dedii gibi, "deha, yzde bir ilham, zde doksan dokuz terdir." Bu forml,
Edison ve Botvinnik iin kesinlikle ie yaramt ama Tal iin deil; da modern
Rus edebiyatnn kurucusu Aleksandr hkin iin. Pushkin'in hzl yaam, kumar ve
ak knl, Rus dilindeki en byk almalardan ba-Bilarnn yaratmn
getirmiti.
Baka bir eski dnya ampiyonu olan Tigran Petro-an, biz satran oyuncularnn
"hastalktan korunma ntemi" dediimiz eyi mkemmelletirmiti: Yani, poyonunuzu glendirerek tehditleri ortadan kaldrr-, nleyici oyun oynama
sanat. Petrosian o kadar iyi r savunma yapyordu ki rakibinin saldrs daha
balamadan bitiyordu; belki daha kendisi bile dnmeden. Mkemmel savunmas,
rakipleri hayal krklna Uratyor, fkelendiriyor ve hata yapmalarna yol
ayordu; her kk frsat dikkatle kollayan Petrosian, bu h talan acmasz
bir kesinlikle deerlendiriyordu.
1981 ylnda Hollanda'da Petrosian'a kar oynadmda, on sekiz yamdaydm ve
Petrosian elli iki yalndayd. nceki yl Moskova'da bana tattrd yenilginin
intikamn almak istiyordum; o oyunda, gelitirdiim etkileyici saldr
pozisyonu yzmde patlamt. O
41
GARRY KASPAROV
zaman bunun bir kaza olduunu dnmtm ama tekrar oldu. Saldrm sonuca
gidiyor gibi grnd her seferinde, sakince kk ayarlamalar yapyordu. Btn
talarm ahnn etrafna dolmutu ve kesin bir darbe indirmemin an meselesi
olduunu dnyordum. Ama o an bir trl gelmiyordu. Kendimi arenann etrafnda
matadoru izleyen bir boa gibi hissediyordum. Yoruldum, fkelendim, bir hata
yaptm, ardndan ikincisi geldi ve sonunda oyunu kaybettim. (in ilgin yan,
bir yl sonra spanya'da dzenlenen Dnya Kupas'nda benzer bir ey oldu.
talyanlarn savunmac catenaccio tarzlar, Brezilyallarn saldrgan jogo
bonito tarzlar karsnda zafer kazand. Bazen en iyi savunma, en iyi
savunmadr.)
Yaklamm deitirmek zorunda kalmtm ve 1969 ylnda dnya unvann
Petrosian'dan alan Boris Spassky'nin sra d bir tavsiyesiyle, bunu yaptm.
Spassky'nin Petrosian karsndaki kendi deneyimleri, benimkine benzer bir kalp
izlemiti. nce 1966 ylnda savunma ustasyla dnya ampiyonluu iin
karlam, sk bir mcadelenin sonunda yenilmiti. Pet-rosian'm, bunu yapma
becerisi olmad iin saldrgan, keskin bir tarzla oynamadn dnerek - ve
yanla-rak - maa balamt. Ama Spassky, gelitirdii btn saldrlarn,
dnya ampiyonu tarafndan ustaca savu-turulduunu grmt. yl sonra,
Spassky, Petrosi-an'm becerisine ok daha fazla sayg gsterdi. 1969'daki
malarnda, daha dengeli bir oyun oynad ve kazand.
Dolaysyla, yukarda anlattm yenilgilerden yaklak bir yl sonra
Petrosian'a kar tekrar oynadm42
ZRVEYE IKAN YOL
da, Yugoslavya'da ayn turnuvada oynayan Spassky ile konutum. Bana anahtarn
bask uygulamak olduunu yledi; az miktarda ama srekli ve dengeli. "Toplarn
Hk," demiti, bana unutamadm bir ifadeyle. "Ama nadece birini, ikisini
birden deil!" Sonraki iki yl boyunca, Petrosian' sakin bir pozisyon tarzyla
- neredeyse Petrosian'm kendi tarz - iki kez yendim.

O iki yenilgi, hem Petrosian'm becerilerine hem de tranta savunma sanatna

derin bir sayg duymama ol amt. Ama ayn zamanda, byle bir tarzn bana ygun
olmadn da anlamtm. Daima saldran taraf lmak istiyordum ve oyun
stratejilerim de bunu yanstyordu. Ders mi? Snrlamalarnzn ve en iyi
zelliklerinizin daima farknda olmalsnz. Bu bilgi, hem kendi oyununuzu
oynamanz hem de gerektiinde adapte olmanz salar.
Saldrgan, dinamik tarzm, gl ynlerime ve kiiliime uyuyor. Savunmada
kalmaya zorlandmda bile, srekli olarak durumu deitirip kar saldrya
gemenin yollarn aryorum. Saldrgan oynarken ise, kk baarlar bana
yetmiyor. Talarn tahtann her yerinde uutuu ve ilk hatay yapan oyuncunun
kaybettii, keskin, enerjik oyunlar seviyorum. Dnya ampiyonluu
karlamasnda yendiim Anatoly Karpov da dahil olmak zere dier oyuncular,
kk avantajlar biriktirmede uzmanlayorlar. Kk risklere giriyorlar ve
rakipleri atrdayana kadar pozisyonlarn yavaa glendirmek onlara yetiyor.
Ama btn bu stratejiler - savunmac, dinamik, manevrac - onlar iyi anlayan
birinin elinde son derece etkili olabilirler.
43
GARRY KASPAROV
dnyasnda da en iyi tek bir strateji yoktur. Fortune 500 irketlerinin
tepesinde, risk dknleri muhafazakar mdrlerle yan yana durur. Belki bir
CEO'nun kararlarnn yzde ellisi, herhangi bir yetkin i adamnn benzer
tarzndan oluabilir; tpk, tarzna bal olmakszn birok satran hamlesinin
her gl oyuncunun gzne aka grnd gibi. Asl fark yaratan, dier
yzde ellilik ksmdr; belki de en karmak yzde onluk ksm. En iyi liderler,
her durumda bu dengesizlikleri ve kilit unsurlar takdir eder, bu anlaya
dayanan bir strateji gelitirebilirler. Ve en iyi zellikleri olduunu
bildikleri eye gvenirler.
Nokia'nm Ynetim Kurulu Bakan Jorma Ollila, her frsatta gelenekleri ba aa
eden, zgrlk ve hatta zaman zaman kaotik denebilecek bir tarzla, Fin
firmasn cep telefonu pazarnda lider yapt. st dzey yneticilere
birbirleriyle yer deitirmeleri syleniyor, aratrma ve gelitirme personeli
dorudan mterilerle gryordu ve irketin ba telefon tasarmcs bir
defasnda ynetimi birlikte doalama yapan bir caz grubuna benzetmiti. Bu
esnek, dinamik yaklam, cep telefonu dnyasnn yksek hzna uyum salamak
iin idealdi.
Bylesine rahat ve enerjik bir tarz, baka bir endstride, baka bir lkede veya
baka bir Ynetim Kurulu Bakan ile baarya ulamayabilir. Onyllar boyunca,
IBM iini ve nn muhafazakar bir tarzla ina edip korudu. Ofis makineleri ve
merkezi ilem bilgisayarlarnn dnyasnda, bu gvenilirlik demektir ve IBM'in
mterileri iin, bu imajdan daha nemliydi. Her ay yeni cep telefonu modelleri
karken, IBM tasarlad ma44
ZRVEYE IKAN YOL
ki neleri be ila on yllk srelerde satmaya devam ediyor ve servis salyordu.
Mterilerinin gznde bu muhafazakarlk, bir erdemdi. Hzl deiimler, IBM'in
mterilerini panie srklerdi.
ava Alann Her Zaman Belirleyemezsiniz
Elbette ki gerektiinde farkl tarzlarda oynayamazsa-nz, dnya ampiyonu
olmanz mmkn deildir. Bazen tanmadnz bir blgede savamak zorunda
kalrsnz; artlar hounuza gitmediinde, arkanz dnp kaamazsnz. Uyum
salama becerisi, baar iin arttr.
1983 ylnda dnya ampiyonluu yolumda ilerlerken, ben de uyum salamak zorunda
kalmtm. Yirmi yanda iei burnunda bir oyuncu olarak, elli iki yandaki
Viktor Korchnoi'ye kar oynamtm; bugn yetmi be yanda olmasna ramen
hl satran oynayan Korchnoi, iki kez ampiyonluk finaline kalmt. Tahmin
edilecei gibi, on iki oyunluk kalifikasyon maninizin ilk aamalarnda tempoyu o
belirliyordu. lk oyunu kazand ve sevdiim ak saldr pozisyonlarna girmemi
srekli olarak engelledi.
Oyunlarn tarzn deitirme abalarm sonusuz kld iin fkelenmek yerine,
en iyisinin kendimi aka brakmak olduuna karar verdim. Tarzm olduunu
dndm keskin hareketler yapmak yerine, beni ok sakin pozisyonlara gtrse

bile, mmkn olan en alam hamleleri oynadm. Her oyunda kontrol ele al-a
abasyla kendimi psikolojik adan zorlamadm45
6ARRY KASPAROV
dan, sadece satran oynuyordum. Korchnoi beni kendi blgesinde savamaya
zorlamt ama bunun farkna vardmda uyum salayabildim, savaabildim ve
kazanabildim.
Korchnoi durumu tamamen deitirmeye karar verdiinde, altnc ve yedinci oyunu
alarak ne getim. Dokuzuncu oyunda, saldrgan tarzla beni artmay umarak
taktiksel bir tarzda oynamaya balad. Ama kendi blgesinde sava kaybettikten
sonra, benim blgemde savama konusunda etkili olamad ve ykc bir yenilgi
yaad. Bu ate altnda uyum salama deneyimi, bir yl sonra dnya ampiyonluu
karlamamzda, pek de lehime olmayan artlara ramen aynsn yaptmda,
Karpov'a kar ok iime yarad.
Darwin okurlarnn bilecei gibi, uyum salayamamak neredeyse daima ok ykc
sonular getirir. Bunun klasik bir rnei, Amerikan tarihinde grlebilir. 1755
ylnda George Washington, Fransz ve Kzlderili kuvvetlerine kar ngilizler
ile birlikte savayordu. ngilizler, dmanlarnn uygulad cephe sava
tarzna uyum salamak iin neredeyse hi aba harcamyorlard. Generalleri
Edward Braddock, trajik bir ekilde tipik bir rnekti. Krmz ceketli ngiliz
askerlerini iyi organize olmu atlar gerekletirsinler diye dzgn sralarla
akta dizerken, Fransz ve Kzlderili keskin nianclar, aalarn arasndan
onlar avlyordu. Ancak sonunda Braddock'un kendisi de felaket denebilecek bir
yenilgi yaadklar savata ldnde, geride kalan birka adam geri ekildi ve
balarnda George Washington vard.
46
ZRVEYE IKAN YOL
Birka yzyl sonrasna, daha az felaket denebilecek ir olaya atlayalm:
Bilgisayar ayla karlaan Bri-nnica Ansiklopedisi! Kaynak kitaplar arasnda
belki e en nl olan Britannica, ncelikle rnlerini CD-OM olarak pazara
srmekte ok ge kald. Sonuta, im o gzel kitaplar sanal bir versiyonuyla
deitir-ek ister ki?" diye dnyorlard. Bildiimiz kadary-a, herkes
istiyordu. 1990-1996 yllar arasnda, kada aslm ansiklopedi satlar
kaynak kitap pazarnda orkun bir d yaad ve Microsoft Encart ile diereri, dev bir pazar payn kaptlar.
Ardndan Internet ve tm dnyadaki mterilerine neredeyse snrsz bilgi imkan
salad. Dier herkes pazar renirken ve ieriklerini bedava vererek m-teri
kitlesi olutururken, Britannica hl para alyordu. Britannica'nm i idaresinin
ok zayf olduu ortadayd. Birka yl sonra, bir "nokta com" patlamas yaand;
bunu ok iyi hatrlyorum, nk ilk kez Internet ortamnda satran oynamann
keyfini yaamtm. Britannica nihayet malzemelerini bedava datmaya karar
verdiinde, online reklam pazar neredeyse tamamen kt. Ne yaparlarsa
yapsnlar, deiimin yanl tarafmdaydlar.
Britannica'nm pe pee gelen bozgunlarnn sorumlusu neydi? Konu basl kitaptan
sanal ortama geldiinde, virajn ok gerisinde kaldklar akt. Internet
stratejilerinin baarszl, daha da karmak. Ortamnzn ok tesinde olmak,
en az rakiplerinizden geri kalmak kadar kt olabilir. Dev marka avantajlarn
kullanmak yerine, yeni ve belirsiz bir pazarda hakimiyet kur47
GARRY KASPAROV
maya altlar ve her seferinde sonu bandan belli olan savalara giritiler.
Srekli Deien Bir Strateji, Hi Strateji Olmamasndan Farkszdr
Deiim esas olabilir ama ancak dikkatli planlama ve doru bir nedenle
gereklemelidir. Kaybetmek, gerekte deimesi gerekmeyen eyleri deitirmeyi
dnmenize neden olabilir ve kazanmak, felaketin eiinde olsanz bile size her
eyin yolunda olduunu dndrebilir. Yanl stratejiyi sulamak ve her
seferinde deitirmek konusunda hzl davranyorsanz, gerekte hibir
stratejiniz yok demektir. Ancak ortam radikal bir ekilde deitii zaman
temellerinizi deitirmeyi dnmeniz gerekir.
Hepimiz, istikrar ve esneklik arasndaki izgide dengeli bir ekilde
yrmeliyiz. Bir strateji uzman, stratejisine inanmaldr ve onu izleyecek

cesarete sahip olmaldr. Dier yandan, bir deiiklik gerektiinde bunu

anlayacak kadar ak fikirli de olmaldr.
Hayatmn en gergin oyunlarndan birinde, rakibim kendi planlarna inanmad
iin kaybetti. 1985 ylnda, ezeli rakibim Anatoly Karpov ile baka bir bitmeyen
savaa girimitim. kinci dnya ampiyonluu mamzn son oyunuydu ve tek
puanla ndeydim. Beyaz talann avantajn tayordu ve eer kazansayd, mata
berabere kalacaktk ve yl daha unvann koruyacakt.
48
ZRVEYE IKAN YOL
En bandan itibaren saldrgan oynamaya balad ve ahma kar etkileyici bir
saldr pozisyonu gelitirdi. Sonra kritik karar zaman geldi: piyonu ileri
iterek al uru zorlayacak ve plamna devam m edecekti, yoksa daha dikkatli
hazrlklar m yapacakt? Sanrm bunun oyunun en kritik noktas olduunun
ikimiz de farkndaydk.
Karpov zorlamamaya karar verdi ve frsat kard. ()yunun ilk yirmi hamlesini
dorudan bir saldr hazr-lryla geirdikten sonra, tereddt etmiti ve
frsat karmt. Aniden avantajl duruma gemitim ve savunmak yerine kar
saldn balatacak bir frsat bulmutu in. Oyunda artlar rakibimin deil, benim
lehime dnmt ve o oyunda dnya ampiyonluunu kazanarak eve dndm.
Konu ldrc hamleyi yapmaya geldiinde, Karpov ihtiyatl doasna uyan bir
hamle oynamt ama bu humle, kendi yaratt "ya hep ya hi" durumuna
uymuyordu. Kiisel tarzyla oyun stratejisi atmt ve bu yzden tereddt
ederek yoldan sapmt.
Ama Karpov kurnaz bir strateji uzmandr ve hata-lanndan ders almay bilir. Bu
kritik oyundan ald ders, ahn piyonuyla al yapmay neredeyse tamamen
brakmakt. Karpov, nemli anlarda tarznn kendi yaratt keskin pozisyonlara
uymadn anlamt, renerek uyum salad ve yllar boyunca tepeye yakn
konumunu korudu, nk deimesi gerektiini zamannda anlamt.
Yine, "Neden?"in gcne dnyoruz. Hangi sorular oracanz bilmeli ve onlan
srekli sormalsnz. art49
GARRY KASPAROV
lar stratejide deiiklik yapmay gerektirecek ekilde mi deiti, yoksa gereken
tek ey kk ayarlamalar m? Herhangi bir nedenle temel hedefler deiti mi?
artlar neden deiti? Neden sonularm artk daha nce olduu kadar iyi deil?
Sadece deiim olsun diye deiime gitmekten kann.
Askeri tarih, sava alannda olaylarn akna kendini kaptrarak stratejiden
uzaklaan kumandanlarn rnekleriyle doludur. 1415 ylnda Fransz birlikleri
ngilizler karsnda bozguna uramt, nk Fransz svarileri, uzun
mesafeden atlan oklarn kendilerini kkrtmasna izin vererek dzensiz bir
saldr balatmt. Formasyonlarn kaybeden ve amurlu alanda saldran Fransz
valyeleri tekrar tekrar pskrtld. Bu, kibrin getirdii bir yenilgiydi.
Rakibiniz ileri karma-klatrdnda, meydan okumay kabullenme, fikrini
rtme istei duyarsnz ve yemi yutarsnz. Elbette ki karnzdakinin
istedii ey tam olarak budur ve ite bu yzden, bu tr kkrtmalara kar
direnmelisiniz. Eer iyi bir strateji belirlediyseniz, neden rakibinize uygun
olan bir ey iin vazgeeceksiniz ki? Ama bu tuzaktan uzak durmak, ok gl bir
otokontrol gerektirir.
Kazanrken plannza sadk kalmak kolaydr ama ayn zamanda, kendinize ar
gvenmeniz ve olaylarn akna kaplmanz da ok kolaydr. Ann ateine
verdiiniz tepkilerle dikkatli planlamanz ykarsanz, uzun vadede basan
imkansz olur.
Baaryla dolu yllarmn ilgin bir yan etkisi, baz rakiplerimin oyunlarmz
orijinal kanallara ekmek iin sra d varyasyonlar denemeleriydi. Burada uzun
50
i

^H
ZRVEYE KAN YOL
eyimimin etkisiz olacan ve sra d pozisyonlara a hazrlkl olacaklarn
dnyorlard. Ama asl in, bu oyuncularn birounun kefettii gibi,
"orijinal" kavramlarnn ounun belli bir nedenle "sra d" olmasyd.
Yenilikilik erdemi, etki yetersizliini nadiren tazmin eder.

Rekabeti Kendinizi zlediinizden Daha ok zlemeyin

Rekabet yznden de stratejik yolumuzdan ayrlmaktan kanmalyz. Eer gl ve
baarl bir stratejiniz vu-Ha - satran tahtasnda pozisyon hakimiyeti
kazanm k veya kresel ticarette bir pazarda paynz genilemek olsun rekabet sizi stratejinizi brakmaya zor-rak zayflatmaya alr. Planlarnz
glyse ve lktik farkndalnz iyiyse, rakibiniz ancak sizin yardmnzla
baarl olabilir.
Salam stratejiye kar, artma taktikleri ya yeterli kalr ya da kusurludur.
Eer yetersiz kalrlarsa, on-' aldrmadan yolunuza devam edebilirsiniz ve bunu
'h yapmanz gerekir. Eer sizi yoldan karacak kadar ndikallerse, muhtemelen o
ya da bu ekilde bir kusurun vardr; siz hata yapmadnz srece. Genellikle
rakibiniz sizi yolunuzu deitirmeye zorladnda, bunu apmaya alrken
kendisi ak verir.
Rekabet dorudan iinize karmasa bile, kendi ken-imize yoldan sapabiliriz. Bir
dnya ampiyonluu ma51
GARRY KASPAROV
gibi baa ba bir karlamada oynarken, izlemem gereken sadece tek kii
vardr ve o da satran tahtasnn dier tarafnda, tam karmda oturur. Bu bir
kazan-kaybet durumudur: Ben kazanrsam o kaybeder, o kazanrsa ben kaybederim.
Ama bir turnuvada en azndan bir dzine oyuncu olur ve baka oyunlarda olup
bitenlerin kendi baarm zerinde etkisi olabilir. ok sayda orta veya rakibi
olan her i gibidir; United ve American havayollar konumaya balarsa,
Continental dikkatini vermek zorundadr.
2000 ylnda, Sarajevo'da zorlu bir turnuvada oynuyordum. Son raunda
girildiinde, ok kk bir farkla ndeydim: Yarm puanla. (Satranta, kazanlan
oyunlar bir, berabere kalnan oyunlar yarm puandr ve kaybedilen oyuna puan
verilmez.) Dnyann en iyi oyuncularndan ikisi, Alexei Shirov ve Michael Adams,
hemen arkamdayd. Son rauntta onlardan biriyle karlamak iyi olurdu ama
hepimiz farkl oyuncularla oynuyorduk. Eer ben berabere kalrsam ve Adams ya da
Shirov kazanrsa, birincilik iin baa ba olacaktk. Eer kaybedersem, nc
srada ben arkaya decektim.
Dolaysyla, oyunumdan nce dikkatli mi oynayacama, yoksa ne olursa olsun
kazanmaya m alacama karar vermek zorundaydm. Dudaklarmzda "Zafer ya da
lm" sloganyla savaa girmek kahramanca olurdu ama satranta veya hayatta,
Alamo iin yazlm bu szlere uyacak kadar vahim olan ok az durumla
karlarsnz.
ncelikle, siyah talarn dezavantaj bendeydi. Sonra, rakibim bu sekin
karlamada bir yabancyd.
52
ZRVEYE IKAN YOL
ek Cumhuriyeti'ni temsil eden Sergei Movsesian, urnuvada pek iyi performans
gsterememiti ama neki iki rauntta, en yksek seviyeli katlmclardan isini
elemiti. Karlamamzda kk bir kiisel nsur bulunduunu da itiraf etmek
zorundaym. nceki yl Las Vegas'taki bir turnuva hakknda yazarken, Movsesian
ve dier birka oyuncuyu "turist" gibi grerek fazla dikkate almamtm ve o da
basndaki bu tutumumla ilgili ierlemiti. imdi bu turist, kafa derimi
hediyelik eya olarak yannda gtrmey: kesinlikle istiyordu.
Sonra, gnn dier karlamalarn da dnmek orundaydm. Shirov'un rakibi
Fransz Bacrot, o ana dek be oyun kaybetmiti ve sralamann en altndayd.
Rakibinin yetenei ve deneyimi dnlrse, onun beraberlik salayacana
gvenemezdim.
Bu bilgiyi oyun stratejime uyarlayarak, Movsesian'a knr balangtan itibaren
saldrya giritim. Oyun benim lehime dnerken, ardmdan gelen dier oyuncularn
durumunu grmek iin kalktm. Kendi mam kala ndm takdirde onlarn ne sonu
elde ettiinin bir nemi olmadn biliyordum ama izlememek zordu. Eer ikisi
de berabere kalr veya yenilirse, kendi mamda gereksiz riske girmek aptallk
olacakt. Bu durumda sadece beraberlik iin oynayabilir ve yine de turnuvay
kazanabilirdim. Tahmin edeceiniz gibi, bu tarz dnceler kendi oyunuma
odaklanmam zorlatrd. Rekabetin ne durumda olduunu bilmekle dorudan kontrol
edebildiiniz unsurlardan gznz ayrmak arasnda ok hassas bir denge vardr.

53
GARRY KASPAROV
Bu yzden, hem Shirov hem de Adams'n zafere doru ilerlediini grmek bir
anlamda rahatlatt. Artk onlara aldrmamam ve kendi oyunuma odaklanmam
gerektiini biliyordum; artk her ne pahasna olursa olsun kazanmak zorundaydm.
Koltuuma tekrar oturur oturmaz, temkinli stratejilerin hepsi pencereden dar
atld. Sonunda mz de kazandk ve o kk fark koruyarak birinci oldum.
Ders: Dier adamla ilgili, kendi hedeflerinizden ve performansnzdan gznz
ayrmanza neden olacak kadar kafa yormayn.
Bir Stratejiniz Olduunda, Onu Kullanmak stee Baldr
Son olarak, stratejik dnce gelitirip kullanmann en zor ksmna geldik: Onu
kullanmak konusunda zgven ve onu srdrebilme becerisi. Stratejinizi kada
yazdnzda gerek i balar. Nasl yolda kalrsnz ve stratejik dnceden
uzaklatnz nasl anlarsnz?
Sonularmz - iyi ve kt - ve devam eden kararlarmz srekli sorgulayarak
yolda kalabiliriz. Bir oyun srasnda hamlelerimi sorgularm ve oyundan sonra
savan scaklnda deerlendirmelerimin ne kadar yerinde olduunu incelerim.
yi kararlar vermi miydim? Stratejim gl myd? Kazandysam, bunun nedeni
ans m, yoksa beceri miydi? Bu sistem ie yaramadnda veya yeterince hzl
sonu alamadmda, felaketle karlaabilirim.
54
ZRVEYE IKAN YOL
2000 ylnda eski rencilerimden biri olan Vladimir inik ile karlatm.
Altnc unvan savunmamda ya satran ampiyonluu iin on alt oyunluk bir
girmitik. 1985 ylnda unvan tekrar kazanm u maa gelirken, hayatmn en iyi
performansn lemistim. Dier bir deyile, bozguna uramak iin 1 durumdaydm.
Baaryla geen yllar, kaybedebileceimi hayal et-emi zorlatnyordu. O maa
girerken, st ste yedi tiyk turnuva kazanmtm ve kendi zayflklarmn
rknda deildim. Durumumun harika olduunu ve asin yenilmeyeceimi dnyordum.
Sonuta, karlatm herkesi ard ardna yenmemi miydim? Her baa-nyla,
deime becerisi de azalr. Uzun sre boyunca dostum ve retmenim olan stat
Yuri Dokhoian, bunu doru bir ekilde bronza gmlmeye benzetiyordu. Her BU fer,
bir bronz kat daha ekliyordu.
Mamzda siyahlarla oynarken, Kramnik kurnazca bir savunmay seti - Ruy
Lopez'in Berlin varyasyonu ve gl vezirler abucak oyun d kald. Oyun
dina-n k, kafa kafaya mcadele olmaktan kp, uzun sre-l manevralara
dayand. Kramnik tarzm incelemiti Ve bu trde dingin bir oyunu skc
bulacam, isteme-don savunmam indireceimi doru bir ekilde tahmin tmiti.
Youn bir ekilde hazrlanmtm ve belki satran sahasnn yzde doksannda
savamaya hazrdm ma beni daha iyi bildii ve benim kesinlikle tercih
etmeyeceimi bildii yzde onluk alanda oynamaya zor-Inmt. Bu zekice
stratejisi mkemmel bir ekilde ie yarad.
55
GARRY KASPAROV
Oyunlarda pozisyonlar kendimi daha rahat hissedeceim ekillere ekmeye
almak yerine, meydan okumasn kabul ettim ve onu kendi oyununda yenmeye
altm. Ama bu Kramnik'in ekmeine ya srd. Uyum salayamadm, gerekli
stratejik deiiklikleri yeterince abuk yapamadm ve hem ma hem de unvanm
kaybettim. Bazen retmenlerin de rencilerden renecekleri dersler vardr.
Uzun vadede, sevdiim satran pozisyonlanyla ilgili daha esnek olmam gerektiini
rendim. Ama daha canl, daha zekice oynayarak, Kramnik'in yararlanmasna
frsat vermeden zayf noktalarm bulup onararak bu ac verici dersten
kurtulabilirdim.
Her alandaki her lider, her baarl irket veya birey, bakalarndan daha sk
alarak ve daha fazla odaklanarak bulunduu yere gelir. En tepeye trmanan
kiiler kendilerine ve planlarna inanrlar; dahas, bu planlarn inanlarn
hak ettiini grmek ve gstermek iin srekli alrlar. Bu olumlu bir dng
yaratr ve alma arzuyu, arzu almay krkler. Kendini sorgulamak bir
alkanlk haline gelmelidir; ar gven ve can sknts gibi engelleri
amanz salayacak kadar gl bir alkanlk. Bu, ancak srekli uygulamayla
gelitirilebilecek bir kastr.

Satranta, kt taktik yznden baarsz olan iyi stratejileri - veya tam tersi
- sk sk grrz. Tek bir yanl, en zekice kavramlar altst edebilir. Uzun
vadede daha da tehlikeli olan, kt stratejilerin iyi taktik veya sadece ans
yznden baarya ulamasdr. Bu bir kez ie yarayabilir ama nadiren iki kez
ie yarar.
56
ZRVEYE IKAN YOL
Baarszl sorguladnz kadar }u sary da sorgulamak ite bu yzden ok
nemlidir.
Pablo Picasso, "bilgisayarlar ie yaramaz, size sade-M cevaplar verebilirler,"
dedii zaman bunu ok gzel mle etmiti. nemli olan sorulardr. Yolda
kalmann anahtar, sorular ve doru sorular bulmaktr. Taktiklerimiz, gnlk
kararlarmz, uzun vadeli hedeflere mi dayanyor? Bilgi dalgas, stratejiyi
glgeleyebilir, detaylarda ve saylarda, analizlerde, hesaplamalarda, tepkilerde
ve taktiklerde kendimizi kaybetmemize neden olabilir. Gl taktiklere sahip
olmak iin, bir tarafta gl bir stratejimiz, dier tarafta da gl
hesaplamalarmz olmaldr. Gelecei grmek iin ikisi de arttr.
57
3.
BLM
YERNDE STRATEJ VE TAKTK
Taktik, yapacak bir ey olduunda ne yapacan
bilmektir; strateji, yapacak bir ey olmadnda
ne yapacan bilmektir...
- SAVIELLY TARTAKOWER
nceki blmde, tahta zerinde talarn arpmas olarak stratejiyi inceledik.
Bu blmde, rekabetin biraz psikolojik ynlerini ekleyerek bir adm daha ileri
gideceiz: Sadece talanmzn rakibinizin talann nasl alacan deil,
zihninizin de rakibinizin zihnini nasl yeneceini greceiz.
Satranta, hamle yapma zorunluluumuz vardr; size uyan bir yne karar
veremediinizde, sranz atlamanz mmkn deildir. Oyunun en byk
zorluklarndan biri, tepki deil, eylem gerektiinde, yani nereye gideceinizi
tam olarak gremediinizde ilerlemeye devam etmektir. Byk Polonyal satran ve
nkte stad Tartakower, oyunun bu aamasna yan akac bir tavrla "yapacak bir
ey yok" derdi. Gerekte, rol ya58
ZRVEYE IKAN YOL
Anlarla gerek mcadelecileri birbirinden ayran nok-te burasdr. Bu hamle
zorunluluu, stratejik vizyonu olmayan F oyuncu iin gerekten yk olabilir.
Acil bir krizle Bryt karya olmadnda bir plan yapamamak, genel-B* kiinin
bir krizi kendisinin yaratmasna ve kendi Minyonuna zarar vermesine neden
olur. Petrosi-8i t dan, uyank eylemsizliin satranta etkili bir strate-
Iduunu grmtk ama yararl bekleme becerisi, -mmel beceri gerektirir.
Yapacak bir ey olmadnn1 yaparsnz?
Biz bu aamalara "pozisyonsal oyun" deriz, nk incimiz pozisyonumuzu
glendirmektir. Zayflk yaln aktan kanmal, pozisyonunuzu glendirmek
yollar bulmaya almal ve kk dnmelisiniz dnmeyi asla
brakmamalsnz. Sakin pozisyon-a kii tembellie dalma eilimindedir ve Karpov
ve-Petrosian gibi pozisyon statlanmn bylesine lm-olmasmn nedeni de budur.
Daima uyanktrlar ve doce minik bir avantaj kazanmak anlamna gelse bili, tahta
zerinde gerek eylemlere girmeden uzun s-t< oynamaktan keyif duyarlar; ne var
ki muhteem zaferlerini getiren de st ste ekledikleri bu minik avan-Iallardr.
Zaman iinde rakipleri kendilerini hibir iyi nimle yapamayacak durumda
bulurlar; tpk bir batak-pa saplanm gibi!
Gerek hayatta hamle yapma zorunluluu yoktur. O yarar bir plannz yoksa,
televizyon izleyebilir, her Rnmanki gibi iinize devam edebilir ve hibir
haberin M haber olmadna inanabilirsiniz. nsanlar, bo za59
GARRY KASPAROV
manlann yapc olmayan ekillerde geirmek konusunda inanlmayacak kadar
yaratcdrlar. Byle zamanlarda, gerek bir stratejist ilerleme kaydetme,

pozisyonunu glendirme ve kanlmaz atmaya hazrlanma yollan bularak

kendini gsterir. Elbette ki er ya da ge, atma kanlmazdr.
Yirminci yzyla girerken, Avrupa'da byk lde bar hakimdi ve Avrupa
parlamentolarnda barl hareketler ciddi ilerlemeler kaydediyordu. Bu arada
Almanya savaa hazrlanyordu ve donanmasna denk olabilecek - ve bazen tehdit
oluturabilecek - tek g, ngiltere idi. Bunun sorumluluu tek kiiye, Amiral
John "Jackie" Fisher'a aitti.
ngiltere bir asrdan uzun bir sredir denizlere hakimdi ve 1900 ylnda ngiliz
politikaclar ve askeri liderler, bu stnl doal karlyordu. Ama Amiral
Fisher, Kraliyet Donanmas'nm modernletirilmesi, ilk dev zrhl sava
gemilerinin yaplmas ve denizaltlann gelitirilmesi konusunda srar ediyordu;
donanmadaki dierleri ise, zellikle denizaltlar sinsilik olarak gryor, daha
da kts, bunu ngilizlere yaktrmyorlard. Sava kiilii devlet
meselelerine pek uygun olmayan Fisher, bar zamannda modernletirme programn
uygulamaya koyabilmek iin durmadan abalamak zorunda kalmt. 1910 ylnda,
deniz savalarndan deil, politik savalardan yorgun dm bir ekilde
emekli oldu. Ama 1914 ylnda 1. Dnya Sava patlak verdiinde, Winston
Churchill tarafndan tekrar greve arld ve anakkale Boaz'ndaki
anlamazlklar yznden Fisher bir yl sonra istifa etmesine ramen,
60
ZRVEYE IKAN YOL
ftliyet Donanmas'nm modernletirilmesi konusundaki mcadelesi ok gemeden
yerinde bulunmutu.
Jackie Fisher, bugn tarihiler tarafndan ngiltere'nin gelmi gemi en byk
amirallerinden biri olarak tanmyor ve en nemli katklarn, tek bir mermi bi kmadan yapt biliniyor. Fisher, yapacak bir ey olmamasnn bir ey yapmak
gerekmedii anlamna gelmediini gsteren gerek bir stratejistti.
Srpriz Unsuru
Piaher'n rneinin gsterdii gibi, rakibinizden daha M hazrlanm olmak daima
avantajldr. Ama baz zararda, rakibiniz oyuna tarznz en ince detaylarna I
ar incelemi ve en sevdiiniz taktikleri karlamaya zr halde gelir. Bu
durumda, elde edebileceiniz ba-bir avantaj vardr: Oyun tarznz
deitirerek, onun m dikkatli almasn boa karabilirsiniz. 1995 y-da
Hintli yldz Viswanathan "Vishy" Anand'a kar w York'taki dnya ampiyonluu
manda oynarken man yarsnda aramzdaki fark tek bir oyunken, a nce
bylesine ciddi bir oyunda hi denemediim savunma teknii olan Ejderha
Sicilyal iin en sev-"m taktiklerimi terk ettim.
Bunu sadece deiiklik olsun diye yapmamtm; Ej-rha Sicilyal'y sememde
etkili olan baka unsurlar vard. Uzlamaz bir oyun tarzdr ve beyazlar avankazanabilmek iin en saldrgan ekilde devam etek zorunda brakr. Anand bunu
grdnde, uzun
61
GARRY KASPAROV
uzadya hazrlanacam da bilerek ok ard. Buna ek olarak, aratrmamz,
Anand'm daha nce Ejderha ile pek deneyimi olmadn ve dier keskin al
hamlelerine oranla kendini daha az rahat hissettiini gstermiti. Eer riskli
ana varyasyonlarla devam ederse, kendisini bekleyen zorlu numaralarm olaca
konusunda emindi. Bunun yerine, uyum salamakta zorlanarak sakince oynad ve iki
kez kaybetti.
Napoleon Bonaparte, sava alannda srpriz unsurunu korumakla, zellikle de
yarm kalm gibi grnen bir saldry aniden zorlamasyla nlyd. Ama ayn
zamanda, nn dmanlarn tuzaa drmek iin de kullanrd.
Napoleon, 1805 ylndaki Austerlitz savanda birliklerini mkemmel bir ileri
karakoldan ekerek ve Rus ar'nn ieri girip geri ekilen zayf Fransz
hatlarn grmesine izin vererek hazrlk yapt. Gen ar Alexan-der, bunun
zafer ans olduuna inand ve btn gcyle saldrmak iin hazrland;
Napoleon'un istedii eyin tam olarak bu olduunu bilmeden! Btn bunlar olup
biterken, Ruslarn zayf olduuna inand hatlara gizlice destek birlikler
getirmiti.
Bu, sadece akllca bir hilenin mkemmel sonu getirdii bir olay deildi.
ncelikle, Napoleon dmann saysnn ok fazla olduunu ve dorudan

yntemlerin yeterli olmayacan anlamt. Dmannn gen ve zafer hevesiyle

tepisel davranma eilimli olduunu biliyordu. Byk Napoleon'un gl bir
pozisyondan gnll olarak ekileceine kimsenin inanmayacan da biliyordu.
Napoleon'un stratejisi, btn bu unsurlan
62
ZRVEYE IKAN YOL
tkice birletirmiti. Tek gzl Rus general Mikhail Ku-"V, bu konuda uyarmaya
almt ama gen ar bu
Sarlara aldrmamt. Napoleon'un kumar kesinlikle B getirmiti: a^n
birlikleri tek bir gn iinde yeli 11 dalmt.
Bir Geliim Dehas
k sk etkili geliim ihtiyacna deinirim; bu, bugn lak snfnn tesine geen
satran oyuncularnn do-! Bayd bir eydir. Ama bu temel kavramn nemini
nyaya tantmak, ilk kez byk bir Amerikan spor hramanna dt. Saldrya
gemeden nce salam iyi gelitirilmi bir pozisyonunuz olmas gerektii
koundaki dersi, her trl sava alannda geerlidir. Tek bir oyuncunun,
bylesine antik bir oyun zerin-ciddi bir etki yaratmasnn bir yldan ksa
srd-sylemek gln gelebilir. Ama 1858 ylnda Ameri- Paul Morphy, satran
dnyasn sonsuza dek dei-cek bir miras yaratt. New Orleansl bu zengin gensatran dnyasna girmesinin tek nedeni, eitimini amladnda hukuku olarak
kariyerine balamak n yann tutmamasyd. ok gemeden, Birleik vletler'deki
en iyi oyuncularla boy lebileceini ntlad ama gerek rakibi, Atlantik'in
dier tarafn-yd. yirmi bir yandaki bu gen oyuncu, her gn ba-bir byk
oyuncuyu alt etti.
Morphy, Birleik Devletler'e bir kahraman olarak nd. Bylesine kresel nem
kazanan ilk Amerikal
63
GARRY KASPAROV
meydan okuyacakt - kar, sahnede "hzl satran" tarznda alt oyun oynadm.
Kendi trnn ilk ciddi mayd ve olduka hzl bir oyundu. Hzl oyunlarda,
btn hamlelerimizi yapmak iin sadece yirmi be dakikamz vardr ve oyunlarn
yedi saate kadar uzayabildi-i geleneksel satrantan ok uzaktr.
Bu yeni zaman snrlamas konusunda youn ekilde kendimi eittim ve her hamlede
derin hesaplamalara girmek imkansz olsa bile, derin kavramlarn hl
uygulanabilir olduunu kefettim. Ama bir pozisyonu derinlemesine incelemek
yerine, sezgilerimize dayanmak zorundaydk. Hzl satranta, hzl hesaplama ve
sezgi adna, dikkatli planlamann ve stratejik hedeflerin ikincil derecede
kaldn veya hatta dikkate alnmadn sylemek yanl olmaz. Birok oyuncu
iin, durumun tam anlamyla byle olduunu da syleyebilirim. Yedi saatlik bir
oyun srasnda planlama yapmaktan holanmyorsanz, hzl satranta planlamay
tamamen bir kenara atabilirsiniz. Ama en baarl oyuncular -her hzda hesaplamalarn kesinlikle stratejik planlamaya dayandrrlar. Rehber bir
strateji olduunda, en etkili analiz ve en hzl planlama mmkndr.
Short ile 1993'te yaptm dnya ampiyonluu savam, baarl bir stratejiye
tutunmak konusunda iyi bir rnektir. Hazrlk aamamda, aceleci ngiliz'i
manevra pozisyonlarna sokmaya karar verdik. Oyunun birok keskin alannda iyi
hazrlanm, tehlikeli bir saldrgand ve bu benim de gl ynm olmasna
ramen, koum ve ben, yava oyunlarda belirgin bir avantaj kazanacamza
inanyorduk. Analizlerim, Short'un yava
66
ZRVEYE IKAN YOL
oyunlarda ne kadar huzursuz ve rahatsz olduunu ortaya koymutu.
Short ile mama hazrlanrken, ekibimle birlikte, Urcih ettii ift ynl
varyasyonlarn hepsi iin bir alp repertuar hazrladk. Bunun iin, pozisyon
manev-Maryla nl Ruy Lopez alnn daha yava gelien Varyasyonlarn
setim. On altnc yzylda satran oyun yan bir spanyol rahibin gelitirdii
bir teknik olarak, yava ve ezici etkililii iin spanyol kencesi adn
almt.
lk drt oyundan n kazanarak, yirmi drt oyun olarak planlanan mata ne
getim. Oyunlarmdan ikilini, bu yava manevra tarzn kullanarak beyazlarla
kazanmtm ve birok kii, rakibimi iplere sktrmken daha saldrgan

varyasyonlara geip gemeyeceimi merak ediyordu. Short tereddtlyd ve dengesi

bozulmutu; belki bu, savunmasn iyice drmek amacyla tftrz deitirmek iin
iyi bir zaman olabilirdi.
Bir deiiklik yaptm ama nedeni strateji deildi. Savunmasn aratrmak ve
zayflklarn bulmak iin saldrgan tarza gemitim. ok gemeden, beyaz
talarla yine sakin al stratejim sayesinde iki oyun daha kazandm.
Kendinize gvenmek, stratejinize ve sezgilerinize inanmak demektir. En iyi
performansm sergilerken, her oyuna kazanacama inanarak balardm.
Havaalanna geldiimde, turnuvann galibi olacam hissederdim. Yeni politika
hayatmda da tutkulu hedefler belir-liyorum. Satrantaki rakiplerim, bandan
sonuna kadar tahtann bana sert bir ekilde savamak iin gel67
GARRY KASPAROV
diimi biliyorlard; politik rakiplerimin de ayn eyi bilmesini istiyorum.
zgven zayflad anda, kararszlk ve ciddi hatalar peinden gelir. Kendimize
gvenmezsek, kararlarmz ertelemeye balarz ve bu, bizi ykc bir endie
dngsne ve zaman basksna srkler.
zgven ve Zaman Unsuru
Stratejistin en kt dman, saattir. Satranta isimlendirdiimiz ekliyle,
zaman sorunu, hepimizi sadece reflekslerle hareket etmeye ve tepkisel olmaya
gtrr. Dolaysyla, strateji olmadan sadece taktiksel oynarz. Doru
deerlendirme yapacak zamanmz olmadnda, duygular ve sezgiler, stratejik
grmz glgeler. Bir satran oyunu, aniden bir ans oyunu gibi grnr. En
gl sezgiler bile, doru hesaplamalar olmadan uzun vadede verimli sonular
getiremez.
4 Mart 2004 idi ve yln en nemli turnuvasnn - s-panya'daki Linares
Turnuvas - kritik bir oyununda zamanm doluyordu. kinci sradaydm. Bu oyunu
kazanrsam, birincilik iin aday olacaktm. Son on dakikann ierisindeydik ve
tahtann zerinde bir frtna hazrlanyordu. 2005 FDE dnya ampiyonu Bulgar
Ve-selin Topalov'a kar, ift ynl bir pozisyonum vard. ahna kar muazzam
bir ordu dizmitim ve tahtann o yanndaki gcme gvenerek bir saldr
balattm.
Oyun devam ederken umut gryordum ama hesaplamalarmda hibir somut ey
bulamyordum; iki tarafta da ok fazla olaslk vard. Sekiz dakika. yi grn68
ZRVEYE IKAN YOL
yordu; sezgilerim iyi olmas gerektiini sylyordu. Devam ettim. imdi terleme
sras TopaloVdayd ama o da ie sarlmt. yi savunma yapyordu ve nme
kstl remde zmem gereken yeni sorunlar koyup duruyordu. kimiz de
sezgilerimize dayanarak hzl oynuyorduk ve beyinlerimiz kadar ellerimiz de
alyordu. Drt dakika.
Dur, son hamlesi bir hata myd? Mcadeleci doasna uygun olarak, Topalov
savunma yapmak yerine saldrya gemiti. Saldrm devam ettirmek iin bir
tam feda ettim ve kendim iin ciddi bir dezavantaj yarattm. Eer saldrm
sonuca ulamazsa oyunu kaybedecektim, yani geri dn yoktu. Kalbim deli gibi
atyordu ve damarlarmda dolaan adrenalini hissedebiliyordum. Kesin darbenin
yaklatn gryordum. Atm oynatarak, kalemle ahnn tehdit edebilirdim.
Ama atm nereye oynayacaktm? E4 m, e6 m? leri mi, geri mi? ki dakika.
Beynim alternatifleri ylesine hzl hesaplyordu ki iki taraf iin de en iyi
hamleleri bulmaya almak neredeyse zihnimi uyuturmutu. Olas savunmalarn
nasl karlayacam hesaplamaya alyordum; bural olmazsa, oras, bu
olmazsa o. Drt hamle sonra, be hamle, alt... Her eyden emin olmak iin
yeterince inaliz yapacak zaman yoktu. Bir dakika.
Dur, geri hamle yapmak bir yenilgi seenei gibi grnyordu! Atm ileri doru
oynarken, frsatn oktan katn biliyordum. Topalov hzl bir ekilde tepki
verdi ve ahn kard. Geride saniyeler kalmken, yapabildiim tek ey ahn
ileri geri zorlamakt; son darbe69
GARRY KASPAROV
yi indirmek iin yapabileceim hibir ey yoktu. Oyun berabere bitti; kaybeden
ya da kazanan yoktu. Koltuumda ktm hissettim. Bir zaferi mi karmtm?

Bylesine heyecanl bir iz srmeden sonra, avm elimden kamt. Turnuvay ac

bir ekilde ikincilii kabul ederek bitirdim ama asl endiem, bylesine kritik
bir anda sezgilerimin bana nasl ihanet ettiiydi.
Sonradan anladma gre, atm yanl kareye oynamtm. Daha sonra yaptm
analizler, atm "yanl" ynde, e4'e oynamamn, yani rakibimin ahndan
uzaklatrmamn, bana ok gl bir saldr ans vereceini gsteriyordu.
Hesaplamalarm srasnda o hamleyi grmtm ama vezirinin ahm tehdit
edeceini ve savunmaya koacan dnmtm. Oyun bittiinde, Topalov bana
atm e4'e oynaan ilerin farkl olabileceini syledi. "Evet," dedim, "peki,
o zaman vezirin cl'e gelip ahm tehdit etmesine ne diyeceksin?" Topalov
aknlkla suratma bakt ve daha yzndeki ifadeye bakarken, bunun geersiz
bir hamle olacan anladm, nk vezirin cl'e gitmesi mmkn deildi. Tam
anlamyla hayal grmtm. in ilgin yan, kazanan hamleyle savunmadaki bir
tan alacaktm ve bu, zaman basks olmadan hesap yapsam, doal olarak
izleyeceim bir yol olacakt.
Ama karlan frsatla ilgili en sinir bozucu ey, oyunumun en gl ynlerinden
birinin hzl ve derin hesaplama yapmam olmasyd; yani taktik. Komplikasyonlar analiz etmek konusunda her zaman iin rakiplerimden daha iyi olduuma
gvenirdim. Konu kesin darbeye geldiinde, rakiplerim nadiren kurtulurlard.
70
ZRVEYE KAN YOL
Linares'ten ayrldmda, zgvenim sarslmt. Elbette ki kimse her snavda
yz puan alamaz ama yine de canm sklmt. Krk yamda, rakiplerimin
oundan ak farkla yalydm, nk ou yirmili yasin rda, bazlarysa
ergenlik andayd. Eer ya sorunu beni etkisi altna alyorsa ve taktiklerim
sarslyordu, daha ne kadar sre zirvede kalabilirdim? Oyunuma, zellikle de
taktik yeteneklerime yakndan bakmam gerekecekti.
Ama asl hatamn, kendimi zaman basksnn etkisine ok fazla kaptrmam olduunu
grdm. Daha sonraki oyunlarmn gsterecei gibi, yeteneklerim, deneyinim,
taktiklerim hl mkemmel ekilde iliyordu. Sk ynamadm iin biraz
paslanmtm ve bu da kararl-m etkiliyordu; dier bir deyile,
hesaplamalarma olan inancm. Hzl oynamam gereken hamleleri iki Ittz kontrol
ederek, deerli dakikalarm boa harcamtm. Sezgim ve taktiklerim birbirine
uymuyordu. Ders Bi? En iyi planlar ve en etkili taktikler, gven olmadan
anszlkla sonulanabilir.
Asla Vazgemeyin; Asla, Asla, Asla
VVinston Churchill'in kitaplar, en sevdiklerim arasndadr. Azmi - bazlar
buna inatlk diyor - kiiliinin her ynnde kendini hissettirir. 1. Dnya
Sava srama da anakkale Boaz'nda ne srd bir askeri laklifi - Amiral
Fishertn istifasna neden olan - ngiliz larihindeki en kt askeri
felaketlerden birini getirmi71
GARRY KASPAROV
ti. Ama yirmi be yl sonra, temel fikrinin doru ve plann uygulamaya koyacak
cesareti olduunu anlamt.
1915 ylnda, o zamanlar Deniz Kuvvetleri Bakan olan ChurchiU, kabineyi ve
ngilizlerin mttefiklerini, Rusya'ya bir nakliyat hatt yaratmak ve Almanlar
yeni bir cephe amaya zorlamak iin, Osmanl mparator-luu'nun kalbi
denebilecek Gelibolu'ya saldrmaya ikna etmiti. Gemiler ve birlikler
Akdeniz'den alnarak -Fisle^ kzdran buydu - Trkiye'nin Asya ve Avrupa
topraklarn ayran stratejik noktaya, anakkale Boa-z'na gnderildi.
lk deniz saldrlar iyi gitti ama bu, ngilizler iin iyi haberlerin sonuydu.
Askerler karaya ktnda Sir lan Hamilton'm kumandas altna girdiler ve ne
yazk ki Hamilton'm blge hakknda bilgisi yetersizdi. Yannda iki kumandan daha
vard ama onlar da operasyon zerinde genel sorumlulua sahip deildi. ngiliz
birlikleri Trklerin sert ve kararl savunmas karsnda ar kayplar
verirken, bir taktiksel hata dierini izledi ve sonunda Trklerin olan bu zafer,
1. Dnya Sava'ndan sonra Trkiye Cumhuriyeti'ni kuran Albay Mustafa Kemal
Atatrk'n ykseliini getirdi.

ki yz bin adam ve sava gemisi kaybettikten sonra, ngilizler nihayet geri

ekildiler. Bu felaket, Churchill'in Deniz Kuvvetleri Bakanl'ndan ekilmesini
getirdi ama 2. Dnya Sava patladktan ksa sre sonra tekrar greve getirildi.
1941 ylnda Nazi Alman-yas, Sovyetler Birlii'ne saldrdnda, ChurchiU,
Mttefik glerin 1915'tekine benzer bir sorunla kar karya olduklarn fark
etti. Sovyetlerin malzemesi kst72
ZRVEYE IKAN YOL
hyd; tpk 1. Dnya Sava'mn balarnda olduu gibi. Temmuz 1941'de ngilizSovyet birliklerinin ortak gerekletirdii ilk operasyonlardan biri, Sovyetler
ile nakliyat ve iletiim hatlarn gvence altna almak iin tran' igal etmek
oldu, nk kuzey sahillerinin uzun bir savata gvensiz ve yetersiz olacan
biliyorlard.
Ekim aynda, Mttefikler tpk Churchill'in 1915'te dnd gibi Sovyetlere
malzeme salamaya baladlar. 1943 ylnda, Sovyetler Birlii'nin sava abalar
iin bunun ok nemli olduu anlald, nk her ay yz bin ton yiyecek,
cephane ve dier trde malzeme bu yoldan Sovyetlere gnderiliyordu. ChurchiU,
Geliboj lu'daki yenilginin, ardnda yatan dncenin hatal olI masndan kaynaklanmadn anlamt.
1937 ylnda yazd Great Contemporaries (Byk
I adalar) adl kitabnda, Samuel Johnson'm ifadesine
I benzer bir ifadeyi tercih ederek, ChurchiU cesaretin in-lan zellikleri
iinde en nemlisi olduunu, nk dier tm zelliklerin buna bal olduunu
vurgulamt. Baarya ulamak iin, stratejimiz doru taktiklerle
uygulanmaldr. Taktiklerimiz, genel stratejik vizyonumuzdan ve hedeflerimizden
rehberlik almaldr. Ama ikisi I de ancak stratejimizin ve taktiklerimizin
doruluuna I gvendiimiz zaman "garantilenebilir." Psikolojik g, I temeldir.
Bu zayflarsa, btn yap paralanp ker.
73
4.
BLM
HESAPLAMA
Sadece ileri doru tek hamle gryorum
ama daima doru olan o.
- JOSE RAUL CAPABLANCA
NC DNYA SATRAN AMPYONU
Hi phesiz, bana en sk sorulan soru u: "Ka hamle ilerisini gryorsunuz?"
ou sorularda olduu gibi, en drst cevap: "Duruma bal." Ama yine de
insanlar bu soruyu sormaktan, kuaklar boyunca satran oyuncular da zl
cevaplar vermekten vazgemediler: "Gerektii kadarn," veya "Daima rakibimden
bir hamle daha fazlasn." Gerek u ki azami veya asgari diye tam bir say yok;
bir adan bu soru, ressama bir tabloyu yaparken ka fra darbesi attn
sormaya benziyor. Satranta hesaplama bir art bir eklinde deildir; daha
ziyade, gznzn nnde srekli deien bir haritada bir yolu izlemek gibidir.
Satranc matematiksel deerlere indirgemenin imkanszl iin birinci neden,
olaslklarn saysz olma74
ZRVEYE IKAN YOL
dr. Her hamle iin, drt ya da be etkili karlk ola-Inlir; o karlklarn
her biri iin drt ya da be hamle gelir vs. Karar aacnn dallar, geometrik
ekilde geniler. Oyunda be hamle ilerlediinizde, nnzde milyonlarca olas
pozisyon bulunur. Bir oyunda pozisyonlarn toplam says, evrendeki atomlarn
saysndan fazladr. Doru, bunlarn ou gereki oyun pozisyonlar deildir
ama satranta olas olan eylerin kapsam, birka yz yl daha insanlar megul
edebilir.
Bir hava uzmannn tahminleri gibi, ne kadar uzaa bakarsanz,
hesaplamalarnzn yanl kma olasl o kadar artar. 3. admn sonucu
hakkndaki tahminimizin tutarllnn, 1. ve 2. admlarn sonularyla ilgili
inhminlerimizin tutarllna bal olduunu syleyebiliriz ve hesaplamay bu

hamlelerin sralamas eklinde lanmlayabiliriz. Teorik geleceimize eklenen her

hamle, hata yapma olaslmz artrr.
Genellikle her trde hatann hesap yanl olarak tanmlandn duyarz. Ama
btn unsurlarn bilindii ve varlan sonucun yanl olduu tek bir trde hata
olarak alglamak daha dorudur. Satranta, iki oyuncu da btn unsurlar bilir
ama politikada bu imkanszdr. Yine de, "grnr" varsaymlardan ne kadar ok
politik hata yapldn grmek yine de artcdr.
Askeri g -ve zekice diplomasi sayesinde, Otto von Bismarck on dokuzuncu
yzyln ikinci yarsnda bir Alman imparatorluu yaratmt. Almanya'y
birletirdikten sonra, Fransa ve Rusya'y dlam, Avusturya ve ttalya ile
ittifak kurmutu. Fransa ve Rusya'nn asla mttefik olmayacam, nk birok
kraliyet ailesi ye75
GARRY KASPAROV
sinin giyotine giderken kendilerine elik eden milli mar dinlemek iin
apkasn karmayacana inanyordu. Ama 1894 ylnda, Kayzer II. Wilhelm'in
babakan olarak Bismarck'n yerini almasndan drt yl sonra, Fransa ve Rusya
bir askeri ittifak imzaladlar. stelik, bir Fransz deniz filosu Rusya'y
ziyaret ettiinde, ar sadece milli mar dinlemekle kalmad, ayn zamanda
apkasn da kard. Bismarck ihtiyac olan btn bilgiye sahipti ama yanl
sonulara varmt ve Rusya'nn byyen ekonomisinin Fransz kredilerine duyduu
ihtiyac kmsemiti. Hepsinden te, kraliyet gururunun maddi zorunluluklarn
tesine geeceini dnmt ve bu yanl hesaplarnn yanklar, 1. Dnya
Sava'nda bile kendini hissettirmiti. Bismarck byk bir taktiki ve strateji
uzmanyd ama bu durumda, bakalarnn da ayn zelliklere sahip olabilecei
gereini unutmutu. Rakiplerinin, kendisinin asla yapmayaca hatalara
deceini sanmt.
Hesaplama Odakl ve Disiplinli Olmaldr
Altm drt karelik bir tahtayla snrl bir oyuna, gnmzn bilgisayar
teknolojisinin hesaplama gc sayesinde kolayca hakim olunabileceini
dnebilirsiniz. Ama ampiyonlar bakalarndan ayran ey, derin hesaplama
yetenei deildir. Hollandal psikolog Adriaan de Groot'un yapt aratrmalar,
sekin oyuncularn aslnda satran sorunlarnn zmlerinde zayf oyunculardan
daha ileri bakmadklarn gsterdi. Arada bir
76
ZRVEYE IKAN YOL
\
bunu yapabildikleri doru ama stn oyun yeteneklerini borlu olduklar ey bu
deil. Bir bilgisayar, saniyede milyonlarca hamleyi hesaplayabilir ama neden bir
hamlenin dierinden daha iyi olduunu bilemez; ite bu deerlendirme kapasitesi,
bilgisayarlarn geri kald ve insanlarn stn olduu noktadr. Neye
baktnz konusunda en kk bir fikriniz bile yoksa, ne kadar ileriyi
grdnzn bir nemi olmaz.
Kesin hesaplamalarn, etkili karar verme srecinde ilk anahtar olduunu
grmtk. kinci anahtar, hem statik (kalc) hem de akc unsurlar
deerlendirme becerisidir. Hamlem zerinde dnrken, olas her hamle iin
karar aacn izlemeye balamam. nce po-Eisyondaki unsurlarn hepsini
deerlendiririm - maileme ve ahn gvenlii gibi - ve bylece, stratejimi
belirleyerek orta seviyedeki hedefleri gelitirebilirim. Ancak bu hedefler
aklmda olduu zaman hamle analizine girerim.
Bu analizin etkili olmas iin, dzenli olmas gerekir. Bir yaplacak iler
listesi yapm olan herkes, iler ncelik srasna konduunda ve ideal
sralamayla yapld zaman her eyin daha etkili aktn bilir. Deneyimim,
odaklanacak iki ya da aday hamle sememe izin verir. Biri genellikle nemsiz
bir hamle olarak abucak gzden karlabilir ve yerini dnlebilecek baka
bir hamle alr. Sonra her seferinde tek hamleyle karar aacnda ilerlerim, olas
tepkilere ve karlnda yapacam hamlelere bakarm.
Karmak bir oyunda, bu analiz aac genellikle drt-be hamle derinlikte kalr;
yani her oyuncu iin
77
GARRY KASPAROV

drt-be hamle olarak toplamda sekiz ila on hamle. (Biz bunlara yarm hamleler
deriz: Beyaz iin bir ve siyah iin bir hamle, tek bir tam hamle eder.) zel
artlar olmad srece - zellikle tehlikeli bir pozisyon veya oyunda kritik
bir an gibi - bunun gvenli, pratik bir hesaplama derinlii olduunu
deneyimlerime dayanarak syleyebilirim.
Karar aac, srekli olarak budanmaldr. Bir hamleden dierine, daha az umut
vaat eden hamleler braklmal ve daha iyileri izlenmelidir. Analiz ettiiniz
hamlede bir sonuca ulamadan nce, baka birine atlama-mahsnz; yoksa ok
deerli zamannz boa harcar ve kendi kafanz kartrrsnz. Ne zaman
duracanz da bilmelisiniz. En iyi olduunu aka grdnz bir yol grene
kadar hesaplamaya devam edecek ekilde kendinizi disipline edin, nk daha
fazla analiz harcadnz zamana demez.
Hayal Gc, Hesaplama ve En Harika Oyunum
Baz durumlarda, en iyi hamle o kadar aka grnr ki btn detaylar
incelemenize gerek olmaz; zellikle de zaman ok nemliyse. Ama bu ender bir
durumdur ve genellikle bir eyin aka grndn dnerek aceleci hareket
ettiimizde hata yaparz. Sk sk daha az deil, daha fazla analiz yaparak
rutini bozmalsnz. Bunlar, sezgilerinizin size grnenin altnda bir eylerin
yattn veya kritik bir dnm noktasna geldiinizi ve daha derine bakmanz
gerektiini syledii anlardr.
78
ZRVEYE IKAIV YOL
Bu kilit anlar tespit etmek iin, analizinizde eilimlere ve kalplara kar
duyarl olmalsnz. Eer analizi-nizdeki dallardan biri artc sonular iyi ya da kt - gstermeye balarsa, neler olduunu anlamak iin zaman
ayrmanza deer. Bazen zihninizde size bulunmas gereken eyler olduunu
syleyen zillerin neden aldn aklamak zordur. Asl nemli olan,
aldklarnda onlar dinlemektir. En iyi oyunlarmdan birisini bu al-lnc hisse
borluyum. Wijk aan Zee, Hollanda'da geleneksel bir "sper turnuva" oynanyordu
ve rakibim yine "Sava Bulgar" Veselin Topalov idi.
Topalov da vgy hak ediyor nk gerekten gzel bir satran oyunu yaratmak
iin iki kii gerekir. Onun kat direnii beni o oyunda hesaplama becerimin
snrlarn zorlamaya tevik etmiti ve kariyerim boyunca n derin
kombinasyonlar dndm oyun olduunu syleyebilirim. O oyuna ayrlan bir
bror, daha sonralar Yunanistan'da yaynland ve brordeki analizin yzde
doksannn oyun srasnda kafamdan bile gemediini itiraf etmeliyim. Siyah ah
tahtann zerinde takip etmek iin birka heyecan verici olaslk yakaladmda,
odaklandm ve en olas savunma giriimlerini dndm. Hesaplamalarmda, bunun
bir ip zerinde yrmek gibi olacan anladm: Tek bir hata lmcl sonular
douracakt. ahm aa ekmek iin talarmn yarsn feda edecektim. e
yaramazsa kesinlikle kaybedecektim ve bu yzden, olabildiince emin olmak iin
fazladan zaman harcamaktan baka arem yoktu. Bir ey olmas gerektiinden emin
bir ekilde pozisyonu zihnimde yaratmak iin kendimi zorlarken, sonunda
79
GARRY KASPAROV
kazanan pozisyonu inanlmaz bir ekilde on be hamle ileride grdm.
Bu inanlmaz bir hesaplama giriimiydi ama hayal gcnz olmadan zihninizin o
kadar ileri gidebilmesi mmkn deildir. O pozisyonu sadece matematiksel
karmla dnseydim, asla o sonucu elde edemezdim. Matematiksel adan
mkemmel bir sonucu gsteren mantkl bir analizin rn deildi. Kant olarak,
sadece en azndan bir noktada en gl hamleyi kardm ve bunun daha sonra
baka statlarn analizlerinde ortaya ktn syleyebilirim.
Ayrca, sonu benim iin iyi olmakla birlikte, en iyi hamleyi karmam, uzaktaki
bir hedefe odaklanmann tehlikelerini de gsteriyor. Gkkuann sonundaki
altn hayalime o kadar odaklanmtm ki ona yaklarken etrafma baknmay
unutmutum. Bylesine gzel bir finalin, bilimsel adan da doru olmas
gerektiine inanmtm ama bu aslnda potansiyel adan tehlikeli bir
yanlgyd.
Hesaplamann anahtar, snrlarn anlamaktr. Mantkh phenin tesine geerken
bunun farknda olmalsnz. O noktada daha genel dncelere ve sezgilerinize
snmanz gerekir. Her alanda, durumun sadece hesaplariayla zlemeyecek

kadar karmak - veya sonucun $ok uzakta - olduuna kesinlikle inanmann lmcl
sonular getirebileceini anlamal ve dikkatli olmalsnz).
80
5.
BLM
YETENEK
On bir yamdayken sadece iyiydim.
-BOBBYFISCHER
ON BRNC DNYA SATRAN AMPYONU
Dnyann en iyi on satran oyuncusu arasnda olan biriyle, ilk yirmiye veya ilk
yze girmeyi asla baaramayan dier biroklar arasndaki fark nedir? Her
oyuncunun basan veya yenilgisi iin kendi nedenleri vardr ama bunlar arasnda
en ok tartlan, hi phesiz ki yetenektir.
Yetenein o kadar ok zellii ve tanm var ki kimin yetenekli olup kimin
olmadna karar vermekte zorlanmamza amamak gerek. Dehalar bunu
kolaylatrr ama Mozart gibi be yandayken senfoni besteleyen veya Pas-M
gibi daha on iki yandayken evinin duvarlanna kendi ometri teorilerini
karalayan birinin yeteneine amaktan ve hayran olmaktan baka pek bir ey
yapamayz.
Mzik ve matematiin yan sra, satran da kk \;ta ortaya kabilen stn
yetenek ve zgnlk ge81
GARRY KASPAROV
rektiren birka alandan biridir. Jose Capablanca, sadece babasnn oynayn
izleyerek daha drt yandayken oyunu renmiti ve ok gemeden deneyimli
oyuncularla boy lebilecek hale gelmiti. Polonya doumlu Samuel "Sammy"
Reshevsky, yedi yandayken denizci giysisiyle odaya girer, tm Avrupa'dan gelen
bir oda dolusu oyuncuyu birbiri ardna elerdi. Reshevsky, mucizevi yeteneinin
kaynayla ilgilenen her trde psikolog tarafndan incelenmiti. Ad karmaklk
ve zorlukla anlan bir oyunda kk yataki ocuklar nasl baarl olabilirdi?
Hepimiz bu tr hikayeler duymuuzdur ve genellikle, bu insanlarn zel bir
yetenekle doduunu kabul etme eilimindeyizdir. Yine de, sra d yeteneklerin
bile gelimesi iin frsat gerekir. Babas mzik retmeni olmak yerine ressam
olsayd, acaba bugn Mozart' tanyabilir miydik?
Kendi geliimim de byk lde harici unsurlara balyd. Ben, o zamanlar
Sovyetler Birlii'nin bir paras olan Azerbaycan'da, Bak'de bydm. Ortak bir
dil konuan ve belli bir ekilde Rus/Sovyet kltrnn etkisi altnda olan,
farkl etnik gruplarn kaynat bir yerdi. Kendi kklerim de olduka ilgin;
bazlarnn patlayc bir bileim olarak sayd ekilde, Ermeni bir anne Klara Kasparova - ve Yahudi bir babadan - Kim Weinstein - dodum. Evimizdeki
atmosfer, annemin kat pragmatizmiyle babamn yaratclnn bir bileimiydi.
Klann geri kalan arasnda babamn kardei Le-onid ve kuzenleri Marat - Bak'de
nl bir avukatt -da vard. evreleri, sadece Sovyet hkmetinin kaba
82
ZRVEYE IKAN YOL
propagandasn deil, ayn zamanda resmi gr de sorgulayan profesrler ve
entelektellerle doluydu. Onlara gre, geleneksel mantk daha batan pheliydi;
dier bir deyile, her ey sorgulamaya akt.
zgrlk Radyosu ve Amerika'nn Sesi gibi kanallar dinliyorduk ve annemin
devletle ilgili eletirilere pek nazike bakmayan babas Shagen Dede ile uzun
tartmalara giritiimizi hatrlyorum. Btn hayatn Komnizm
iin
alarak
geirmiti
ve
bu yzden, 1970'lerdeki gda sknts onun iin
byk bir hayal krkl olmutu. Bu kutuplar arasnda, bir sr kitap okuyarak
ve bir sr soru sorarak bydm. Babam ldnde, annemin ailesiyle birlikte
yaamaya baladm. Satranta aka grlen bir baar kazanmaya baladmda,
annemin soyadn almak ok mantkl grnd. Kendisi de Yahudi kkenden gelen
retmenim Botvinnik, Sovyetler Birlii'nde Weinstein soyadn kullanmamamn
bana pek de zarar olmayacan dnyordu.
Satranca kar doal bir yeteneim olduunu ilk kefeden babam olmutu. Yedi
yandayken beni satran okuluna gnderme kararn verdiinde, lsemiyle
bouuyordu. Annem geliimimi hevesli bir ekilde destekledi. Bugnlerde bana
-sk sk daha ziyade cokumu kontrol etmeye altn hatrlatyor. kinci

snftaki retmenimden ald bir telefondan sz ediyor; dediine gre,

retmenim snfta kendisine meydan okuduum iin bana kzm. retmenim bana
bunu yapmamam gerektiini sylemiti, nk herkesin, snftaki en akll kii
olduuma inanacan dnyordu. Bu ifadesine "yi
83
GARRY KASPAROV
drt-be hamle olarak toplamda sekiz ila on hamle. (Biz bunlara yarm hamleler
deriz: Beyaz iin bir ve siyah iin bir hamle, tek bir tam hamle eder.) zel
artlar olmad srece - zellikle tehlikeli bir pozisyon veya oyunda kritik
bir an gibi - bunun gvenli, pratik bir hesaplama derinlii olduunu
deneyimlerime dayanarak syleyebilirim.
Karar aac, srekli olarak budanmaldr. Bir hamleden dierine, daha az umut
vaat eden hamleler braklmal ve daha iyileri izlenmelidir. Analiz ettiiniz
hamlede bir sonuca ulamadan nce, baka birine atlama-mahsmz; yoksa ok
deerli zamannz boa harcar ve kendi kafanz kartrrsnz. Ne zaman
duracanz da bilmelisiniz. En iyi olduunu aka grdnz bir yol grene
kadar hesaplamaya devam edecek ekilde kendinizi disipline edin, nk daha
fazla analiz harcadnz zamana demez.
Hayal Gc, Hesaplama ve En Harika Oyunum
Baz durumlarda, en iyi hamle o kadar aka grnr ki btn detaylar
incelemenize gerek olmaz; zellikle de zaman ok nemliyse. Ama bu ender bir
durumdur ve genellikle bir eyin aka grndn dnerek aceleci hareket
ettiimizde hata yaparz. Sk sk daha az deil, daha fazla analiz yaparak
rutini bozmalsnz. Bunlar, sezgilerinizin size grnenin altnda bir eylerin
yattn veya kritik bir dnm noktasna geldiinizi ve daha derine bakmanz
gerektiini syledii anlardr.
78
ZRVEYE IKAN YOL
Bu kilit anlar tespit etmek iin, analizinizde eilimlere ve kalplara kar
duyarl olmalsnz. Eer analizi-i)izdeki dallardan biri artc sonular iyi ya da kt - gstermeye balarsa, neler olduunu anlamak iin zaman
ayrmanza deer. Bazen zihninizde size bulunmas gereken eyler olduunu
syleyen zillerin neden aldn aklamak zordur. Asl nemli olan,
aldklarnda onlar dinlemektir. En iyi oyunlarmdan birisini bu altnc hisse
borluyum. Wijk aan Zee, Hollanda'da geleneksel bir "sper turnuva" oynanyordu
ve rakibim yine "Sava Bulgar" Veselin Topalov idi.
Topalov da vgy hak ediyor nk gerekten gzel bir satran oyunu yaratmak
iin iki kii gerekir. Onun kat direnii beni o oyunda hesaplama becerimin
snrlarn zorlamaya tevik etmiti ve kariyerim boyunca en derin
kombinasyonlar dndm oyun olduunu syleyebilirim. O oyuna ayrlan bir
bror, daha sonralar Yunanistan'da yaynland ve brordeki analizin yzde
doksannn oyun srasnda kafamdan bile gemediini itiraf etmeliyim. Siyah ah
tahtann zerinde takip etmek iin birka heyecan verici olaslk yakaladmda,
odaklandm ve en olas savunma giriimlerini dndm. Hesaplamalarmda, bunun
bir ip zerinde yrmek gibi olacan anladm: Tek bir hata lmcl sonular
douracakt. ahn aa ekmek iin talarmn yarsn feda edecektim. e
yaramazsa kesinlikle kaybedecektim ve bu yzden, olabildiince emin olmak iin
fazladan zaman harcamaktan baka arem yoktu. Bir ey olmas gerektiinden emin
bir ekilde pozisyonu zihnimde yaratmak iin kendimi zorlarken, sonunda
79
GARRY KASPAROV
kazanan pozisyonu inanlmaz bir ekilde on be hamle ileride grdm.
Bu inanlmaz bir hesaplama giriimiydi ama hayal gcnz olmadan zihninizin o
kadar ileri gidebilmesi mmkn deildir. O pozisyonu sadece matematiksel
karmla dnseydim, asla o sonucu elde edemezdim. Matematiksel adan
mkemmel bir sonucu gsteren mantkl bir analizin rn deildi. Kant olarak,
sadece en azndan bir noktada en gl hamleyi kardm ve bunun daha sonra
baka statlarn analizlerinde ortaya ktn syleyebilirim.
Ayrca, sonu benim iin iyi olmakla birlikte, en iyi hamleyi karmam, uzaktaki
bir hedefe odaklanmann tehlikelerini de gsteriyor. Gkkuann sonundaki
altn hayalime o kadar odaklanmtm ki ona yaklarken etrafma baknmay

unutmutum. Bylesine gzel bir finalin, bilimsel adan da doru olmas

gerektiine inanmtm ama bu aslnda potansiyel adan tehlikeli bir
yanlgyd.
Hesaplamann anahtar, snrlarn anlamaktr. Mantkk phenin tesine geerken
bunun farknda olmalsnz. O noktada daha genel dncelere ve sezgilerinize
snmanz gerekir. Her alanda, durumun sadece hesaplanmayla zlemeyecek kadar
karmak - veya sonucun ok uzakta - olduuna kesinlikle inanmann lmcl
sonular getirebileceini anlamal ve dikkatli olmalsnz!.
80
5.
BLM
YETENEK
On bir yamdayken sadece iyiydim.
- BOBBY FISCHER
ON BRNC DNYA SATRAN AMPYONU
Dnyamn en iyi on satran oyuncusu arasnda olan biriyle, ilk yirmiye veya ilk
yze girmeyi asla baaramayan dier biroklar arasndaki fark nedir? Her
oyuncunun baar veya yenilgisi iin kendi nedenleri vardr ama bunlar arasnda
en ok tartlan, hi phesiz ki yetenektir.
Yetenein o kadar ok zellii ve tanm var ki kimin yetenekli olup kimin
olmadna karar vermekte zorlanmamza amamak gerek. Dehalar bunu
kolaylatrr ama Mozart gibi be yandayken senfoni besteleyen veya Pascal
gibi daha on iki yandayken evinin duvarlarna kendi geometri teorilerini
karalayan birinin yeteneine amaktan ve hayran olmaktan baka pek bir ey
yapamayz.
Mzik ve matematiin yan sra, satran da kk yata ortaya kabilen stn
yetenek ve zgnlk ge81
GARRY KASPAROV
rektiren birka alandan biridir. Jose Capablanca, sadece babasnn oynayn
izleyerek daha drt yandayken oyunu renmiti ve ok gemeden deneyimli
oyuncularla boy lebilecek hale gelmiti. Polonya doumlu Samuel "Sammy"
Reshevsky, yedi yandayken denizci giysisiyle odaya girer, tm Avrupa'dan gelen
bir oda dolusu oyuncuyu birbiri ardna elerdi. Reshevsky, mucizevi yeteneinin
kaynayla ilgilenen her trde psikolog tarafndan incelenmiti. Ad karmaklk
ve zorlukla anlan bir oyunda kk yataki ocuklar nasl baarl olabilirdi?
Hepimiz bu tr hikayeler duymuuzdur ve genellikle, bu insanlarn zel bir
yetenekle doduunu kabul etme eilimindeyizdir. Yine de, sra d yeteneklerin
bile gelimesi iin frsat gerekir. Babas mzik retmeni olmak yerine ressam
olsayd, acaba bugn Mozart' tanyabilir miydik?
Kendi geliimim de byk lde harici unsurlara balyd. Ben, o zamanlar
Sovyetler Birlii'nin bir paras olan Azerbaycan'da, Bak'de bydm. Ortak bir
dil konuan ve belli bir ekilde Rus/Sovyet kltrnn etkisi altnda olan,
farkl etnik gruplarn kaynat bir yerdi. Kendi kklerim de olduka ilgin;
bazlarnn patlayc bir bileim olarak sayd ekilde, Ermeni bir anne Klara Kasparova - ve Yahudi bir babadan - Kim Weinstein - dodum. Evimizdeki
atmosfer, annemin kat pragmatizmiyle babamn yaratclnn bir bileimiydi.
Klann geri kalan arasnda babamn kardei Le-onid ve kuzenleri Marat - Bak'de
nl bir avukatt -da vard. evreleri, sadece Sovyet hkmetinin kaba
82
ZRVEYE IKAN YOL
propagandasn deil, ayn zamanda resmi gr de sorgulayan profesrler ve
entelektellerle doluydu. Onlara gre, geleneksel mantk daha batan pheliydi;
dier bir deyile, her ey sorgulamaya akt.
zgrlk Radyosu ve Amerika'nn Sesi gibi kanallar dinliyorduk ve annemin
devletle ilgili eletirilere pek nazike bakmayan babas Shagen Dede ile uzun
tartmalara giritiimizi hatrlyorum. Btn hayatn Komnizm
iin
alarak
geirmiti
ve
bu
yzden, 1970'lerdeki gda sknts onun iin
byk bir hayal krkl olmutu. Bu kutuplar arasnda, bir sr kitap okuyarak
ve bir sr soru sorarak bydm. Babam ldnde, annemin ailesiyle birlikte
yaamaya baladm. Satranta aka grlen bir baar kazanmaya baladmda,
annemin soyadn almak ok mantkl grnd. Kendisi de Yahudi kkenden gelen

retmenim Botvinnik, Sovyetler Birlii'nde Weinstein soyadn kullanmamamn

bana pek de zarar olmayacan dnyordu.
Satranca kar doal bir yeteneim olduunu ilk kefeden babam olmutu. Yedi
yandayken beni satran okuluna gnderme kararn verdiinde, lsemiyle
bouuyordu. Annem geliimimi hevesli bir ekilde destekledi. Bugnlerde bana
sk sk daha ziyade cokumu kontrol etmeye altm hatrlatyor. kinci
snftaki retmenimden ald bir telefondan sz ediyor; dediine gre,
retmenim smfta kendisine meydan okuduum iin bana kzm. retmenim bana
bunu yapmamam gerektiini sylemiti, nk herkesin, snftaki en akll kii
olduuma inanacan dnyordu. Bu ifadesine "yi
83
t
GARRY KASPAROV
de, bu doru deil mi?" diye karlk vermitim. Akas, eski retmenlerimi
kskandm syleyemem.
Herhangi bir alandaki her gen yldz, baarsnn byk lde kendisini ve
yeteneini destekleyen bir ebeveyne borludur. Dier adan, bana kalrsa
satrantan baka hibir eyde bylesine bir baar kazanamazdm. Oyun bana o
kadar doal gelmiti ki gerektirdii eyler kiisel yeteneklerime eldiven gibi
oturmutu. Ezberleme ve hesaplama yeteneklerim, saldrgan ruhumla birleerek
satran iin ideal bir bileim yaratmt.
Hayatlarmzdaki Kalplar Tanmak
"Yetenek" olarak tanmladmz ey, aslnda sadece tek bir ama kapama anahtar
deil, bir zellikler grubudur. Bir konser piyanisti, iyi bir kulak ve gl bir
ritim duygusunun yan sra, yksek fiziksel ustala da ihtiya duyar. ou ey,
byle beceri gruplarna blnebilir. yi bir mdr, iyi bir general, iyi bir
ebeveyn olmak iin neler gerektiini bir dnn. Satran da bu konuda istisna
deil ve satranta mkemmellemek iin, yeteneinizi gelitirmeniz ve bol
miktarda bilgi edinmeniz gerekir. Sra d bir ikili gibi grnebilir ama en
nemli zellikler arasnda hafza ve hayal gcn de saymak zorundaym. Bunlar,
en byk oyuncularn bolca sahip olduklar zelliklerdir.
nsanlar genellikle iyi bir hafzadan sahip olduunuz ya da olmadnz bir
eymi gibi sz ederler; sanki uzun boy veya mavi gzlermi gibi. Birou bunu
grup84
ZRVEYE IKAN YOL
landrmaya alarak, rnein, sima hafzalarnn iyi olduunu ama isim
hafzalarnn kt olduunu sylerler. Chaucer'n almalarnn tamamn ezbere
bilen ama arabasn park ettii yeri bile hatrlayamayan bir profesr, ok tipik
bir rnektir.
Beynin uzun vadeli ve ksa vadeli anlar farkl yerlerde sakladn biliyoruz.
Btn bir telefon rehberini hi aba harcamadan hatrlayabilen insanlar olduunu
biliyoruz. nsanlar genellikle en sekin satran oyuncularnn da benzeri
zelliklere sahip olmas gerektiini dnrler ama bu doru deildir.
Byk bir satran oyuncusu olmak iin gl bir hafzanz olmas gerektii
dorudur ama ne hatrladmz aklamak ok daha zordur. Kalplar m? Saylar
m? Tahta ve talarn zihinsel grntleri mi? Asln ister-Beniz, bunlarn
hepsi.
"Gzleri bal satran" uygulamas, asrlar boyunca dnyann ilgisini ekti.
1783 ylnda, byk Fransz oyuncu Franois-Andre Danican Philidor, tahtalar
grmeden ayn anda iki oyun oynad ve ei benzeri olmayan bir dahi olarak kabul
edildi. Bir gazete yazs, onu "insanlk tarihinin bir fenomeni" olarak kabul
etti ve "insan hafzasnn en iyi rneklerinden biri" olarak gsterdi. Elbette
ki srtn tahtalara dnm bir adamn -ya da daha teatral bir ekilde, gzleri
gerekten balanm halde - gl hamleler yapmas ve tahtaya dnk olarak
oynayan rakiplerini yenmesi artcdr. Ama mucize filan da deildir.
Yaklak iki asr sonra, Polonyal stat Miguel Naj-dorf, 2. Dnya Sava'nm
patlak vermesiyle Arjantin'de
85
GARRY KASPAROV

mahsur kalmt. Sava sona erdiinde, Najdorf Polon-ya'daki ailesine hayatta

olduunu bildirmek iin bir fikir buldu: O zamana kadar gelmi gemi en byk
gz bal satran gsterisini sergileyecek, ayn anda krk be tahtada
oynayacakt. Bu, takip etmeniz gereken 1,440 ta olduu anlamna gelir. Yaklak
yirmi drt saatlik oyundan sonra, hepsi tahtalara dnk oynayan rakiplerinin
karsnda, Najdorf otuz dokuz galibiyet, drt beraberlik ve sadece iki
yenilgiyle gsteriyi noktalad.
Najdorf un mkemmel, fotografik bir hafzas yoktu. Ama ok gl bir "satran
hafzas" vard; yani altm drt karelik tahtada talarn kalplarn ve
hareketlerini izleyebilme becerisi ki bu, tahtay grebilen oyuncular iin de
gerekli bir zelliktir. Bu hatrlama ve zihinde canlandrma becerisi,
hesaplamalarmzn hzl ve tutarl olmasn salarken, her pozisyonu sfrdan
hesaplamak zorunda kalmamamz anlamna gelir. Eer benzer bir pozisyonu
biliyorsanz ve daha nce neyin ie yarayp, neyin yaramadn hatrlyorsanz,
o pozisyonu ilk kez gren biri karsnda muazzam bir avantaja sahip olursunuz.
Bu kazanc retmesi iin pozisyonun tam bir kopya olmas gerekmez. Btn
kariyeriniz boyunca Najdorf Savunmas'n oynadysanz, hangi hamlelerin
yaplacan, belli fikir ve planlarn ne zaman ve nasl uygulanacan
hissedersiniz. Otomatik bir ekilde paraleller bulur ve daha nceki
pozisyonlarda kazandmz bilgimizi kullanrz.
Bir stat, on binlerce paray ve kalb hatrlayabilir ve onlar srekli
egzersiz sayesinde zihnine kazr. Birok oyunu ve pozisyonu kolayca hatrlamam,
isimleri,
86
ZRVEYE IKAN YOL
tarihleri veya baka eyleri ayn kolaylkla hatrlayabildiim anlamna gelmez.
De Groot, 1944 ylnda satran oyuncularn incelediinde, bunu grkemli bir
ekilde gstermiti. Eski dnya ampiyonlarndan yeni balayanlara kadar her
seviyeden oyuncular incelemi, stat satrancnn srlarn zmeye almt.
Oyunculara oyunlardan ezberlemeleri iin pozisyon-I. r vermi, sonra ne kadar
baarl bir ekilde yeniden retebildiklerini incelemiti. Tahmin edilecei
gibi, oyuncu ne kadar glyse, o kadar iyi hatrlayabiliyordu. Sekin oyuncular
yzde doksan lk baar elde derken, uzmanlar yzde yetmi ikilik, ortalama
oyun- ular ise sadece yzde elli birlik baar gsteriyorlard.
Otuz yl sonra, 1973'te, Bili Chase ve Herb Simon adl aratrmaclar, bu deneyi
tekrarladlar ama ikinci bir po-lisyon grubu eklediler. Bu ikinci grupta,
talar tahtann stne rasgele yerletirdiler ve oyunun kurallarn ya da
kalplar izlemediler. De Groot'un deneyinde olduu gibi, erek oyunlardan
alnm pozisyonlarda daha gl Oyuncularn puan daha yksekti. Ama rasgele
pozisyonlu rda, btn seviyelerdeki oyuncular, neredeyse ayn baary
gsterdiler. Kalplar kullanamadklarndan, statlar stn bir hafza
kapasitesi sergileyememilerdi.
Ayn sre, btn alanlarda geerlidir. Mekanik ez-lrrleme, anlaml kalplar
hatrlama becerisinden ok ^daha az nemlidir. Bir sorunla karlatmzda,
asla frdan balamayz; gdsel bir ekilde - hatta bilinalt n dan gemite paralel bir rnek ararz. Paralelliklerin zgnln inceler ve bu
biraz farkl ieriklerle lcnzer bir tarif kullanp kullanamayacamza bakarz.
87
GARRY KASPAROV
Tccarlar, borsa grafiklerindeki trendleri grrler; ebeveynler ocuklarnn
davran kalplarn izlerler; deneyimli bir duruma avukat, bir tankla
alrken sezgilerini en etkili ekilde kullanabilir. Bunlarn hepsi, deneyim
ve bilinli olarak gzlemlenmi anlardan gelir. Sadece egzersiz sizi yetkin
klabilirken, yaptnz eyde mkemmellemek iin tuttuunuz eyi aktif ekilde
incelemeniz gerekir.
Gnn sonunda performansnz ne sklkta gzden geiriyorsunuz? Ne grdnz? Ne
rendiniz? Dikkate deer yeni bir ey gzlemlediniz veya yeni bir deneyim
yaadnz m? Ayn durum, ayn frsat, ayn kalp tekrar karnza karsa,
tanyabilir misiniz? Olimpiyat atletleri gibi sekin oyuncular, baarl olmak
iin bylesine eletirel, kendilerinin bylesine farknda olmaldrlar.

Eer bir ofis ortamnda alyorsanz, bylesine youn bir performansn

yararlarm grmek kolay olmayabilir ama genellikle ayndr. Liderlik
rollerindeki insanlar bile, genellikle sadece gn atlatmaya bakarlar. ou
insan, okul veya iten sonra rahatlamaktan, dinlenmekten, gn arkalarnda
brakmaktan sz ederler. Her gnn sonunda yarn iin ne dersler rendiklerini
sorgulasalar, ne kadar da etkili olabilirlerdi!
Konu yeteneklerimizi kariyerimizle birletirmeye geldiinde, kendi ansmz
yaratmak iin yapabileceimiz ok ey vardr. Asl sorun, yamz ilerledike,
tarzmz ve mesleimiz giderek yerletike, nadiren kaynaklarmz snarz.
Srekli snama olmadan, yeteneklerimizin neler olduunu kefetmemiz ok zordur.
Bence srekli olarak snrlarmz zorlamal ve hayata ba88
ZRVEYE IKAN YOL
k amz geniletmeliyiz. Bunu yf mak iin en etkili ynteme, ben yaratc
deneysellik diyorum.
Fantezinin Gc
Tal talar elleriyle hareket ettirmiyor;
bunun iin sihirli denek kullanyor.
- STAT VIACHESLAV RAGOZIN
DNYA AMPYONU MIKHAIL BOTVINNIK'N KOU
Fransz romanc Anatole France, "byk iler baarmak iin, eylemde bulunmak
kadar hayal de kurmalyz," diye yazmt. Satranta, alldk kalplan krmak
ve rakiplerimizi artmak iin gereken hayal gcne verdiimiz bir isim vardr;
biz buna fantezi deriz. Burada zihinlerimizin varyasyonlar hesaplamaktan
Uzaklaarak pozisyondaki gizli olaslklar hayal etmeline izin veririz. Arada
bir btn kurallar ykan yeni bir fikir buluruz; o anda tahta zerinde bulunan
esiz unsurlar kombinasyonunu parlak bir avantaja eviren bir fikir.
in ilgin yan, satran bilgisayarlar da insanlara ktiksel fantezi gibi
grnebilecek hamleler retebili-rlar, nk bilgisayarlar, mantksz ya da
sama g-nebilecek hamleler kar nyargyla yaklamyor ve lplara
dayanmyorlar. Sadece fasulyeleri sayyor ve labildikleri en iyi hamleyi
oynuyorlar. Alkanlkla-la var olan bir yaratk olarak insann bylesine
tarafl olabilmesi ok daha zordur.
89
6ARRY KASPAROV
Fantezi Sisi Databilir
ok fazla eyin kalplara ve manta dayand bir oyunda ak zihinli davranmak
zordur. Ben ilham almak iin srekli olarak yeni yntemlerle rakiplerini
artan o byk oyunculara bakarm. Bunu hi kimse sekizinci dnya ampiyonu
Mikhail Tal'dan daha iyi yapamamtr. "Riga Bycs" 1960 ylnda yirmi
yandayken dnya ampiyonluuna ykselmiti ve saldrgan, patlayc oyun
tarzyla nlenmiti. Oyunun Botvinnik tarafndan belirlenmi modern, bilimsel
ann doasna tamamen aykr ekillerde piyonlarn ve dier talarn feda
ederdi. Tal, satrancn romantik biimini yeniden yaratmt; savunmann korkaka
sayld bu oyun tarz, on dokuzuncu yzyln ortalarnda yaygnd.
Bunu nasl yapmt? Nasl oluyordu da dier stat-larmkilere oranla Tal'n
atlar daha evik, filleri daha hzl grnyordu? nanlmaz bir hesaplaycyd
ama bu, yeteneinin sadece ok kk bir parasyd. Sadece hesaplamann sorunun
zemeyecei noktalar fark etme yetenei vard. Sovyet stat Vasiukov'a kar
oynad ve bir atn feda etmeyi dnd klasik bir oyunu yle anlatyordu:
Fikirler birbiri ardna geliyordu. Rakibime kurnazca karlk verecektim ve bu
durumda ie yarayacakt ama baka bir durumda doal olarak kesinlikle ie
yaramaz olacakt. Sonu olarak, zihnim her trl hamlenin karmak ynyla ve
90
ZRVEYE IKAN YOL
nl "varyasyon aac" ile dolmutu. Kolar bu aata kk dallar kesmenizi
nerirler ama benim durumumda, bu aa ok hzl yaylyordu.
Sonra, aniden, her nedense, Korney Chu-kovsky'nin [nl Sovyet ocuk airi]
klasiklemi iki msras aklma geldi:
Oh, ne kadar da zor bir iti Suaygrlaryla dolu o bataklktan kmak...

Suaygrlarnm satran tahtasna nereden geldiini bilmiyordum ama seyirciler

pozisyonu incelemeye devam ettiime kesinlikle inanmalarna ramen, gerekte
unu dnyordum: Bir suay-grn bataklktan nasl karrsn? Dncelerime
makaralarn, vinlerin, helikopterlerin ve hatta bir ip merdivenin kartn
hatrlyorum. Uzunca bir sre dndkten sonra, bir mhendis olarak yenilgiyi
kabul ettim ve kendi kendime yle dndm: "Brak boulsun!" Aniden suaygr
ortadan kayboldu. Tpk geldii gibi aniden satran tahtasndan silindi. Kendi
kendine. Tam o anda, pozisyon artk o kadar da karmak grnmez oldu. Btn
varyasyonlar hesaplamann mmkn olmadn ve at feda etmemin, doasnda
tamamen sezgisel olduunu anlamtm. Ayrca, oyunu bir hayli ilginletirecei
iin, bu kararm deitirmek istemedim.
Ertesi gn, krk dakika boyunca pozisyonu dndkten sonra, Mikhail Tal'n
doru hesaplan91
GARRY KASPAROV
m bir ekilde tam feda ederek oyunu nasl kazandn gazetelerden okumann
keyfini yaadm.
Bu, Tal'n zekasn gsteren sevimli ve daha da nemlisi, sorun zme yntemi
asndan nemli bir rnek. eki gerektiren bir bozukluu boru anahtaryla
zmeye almann yanl olduunu anlamt. Ama onun hayal gc bile, bazen
farkl bir ekilde almak iin zorlanmaya ihtiya duyuyordu. En nemlisi,
savan ateinde bile byle fantastik dnce tarzn izlemekten ekinmiyordu.
Hayal Gc Alkanln Gelitirmek
Hayal gc, ap kapayabileceiniz bir ey deildir. Onu olabildiince sk
kullanabilmeniz, bu alkanl gelitirmenize, geleneksel mantn dnda
kalan benliinizin kendini gstermesine izin vermenize baldr. Herkes ilham
perisini harekete geirmek iin kendine zg bir ynteme sahiptir. Ama onun
srekli ve bilinalt seviyesinde gereklemesini salamak, bylece hayal
gcnz daima aktif klmaktr. Bunun arada bir yaratclk patlamasn
gerektirecek ekilde bir mucit olmakla ilgisi yoktur; daha ziyade, karar verme
srecinizde daima yeniliki olmakla ilgisi vardr.
Joseph Wilson ismi size pek tandk gelmese de, banda bulunduu Xerox
irketini mutlaka bilirsiniz. Wilson'm kendisi bir mucitti ama asl ad Haloid
Co. olan irkete getirdii yaratc tutum, Wilson'm bir labo92
ZRVEYE IKAN YOL
tuarda yaratt her eyden daha nemliydi.* Yeni balayan alanlarna daima
yle derdi: "leri es-tarzda yapmak istemiyoruz. Bu yzden, aramza karken,
umarm hayatnz deitirecek bir tutumla lirsiniz. Yarn ileri, bugn
yaptnz tarzda yapma-nksmz." Daha sonra Palo Alto Aratrma Merke-i (PARC)
kurdu ve kiisel bilgisayarn, farenin ve fik kullanc arayznn ilk
versiyonlarnn ncln yapt.
Eski satran eitim rutinlerimden uyuma dzenime
dar, alkanlklar olan biri olduumu itiraf etmeli; o kadar ki Wilson'n tavsiyesini izlemek benim iin
byk aba gerektirdi. Satran tahtasnn banda
rurken, zihnimin dolamasna, arada bir varyasyonn sisine aldrmamasna izin veririm. Rekabeti bir
mda byle hamlelerin - bugn onlara "kutunun dda dnmek" diyeceiz - rakibinize tam bir srpriz
rak grnmek gibi fazladan yarar vardr. Hamleniz
rine dnerek harcad zamann byk blm
n olur ve oyunun yaps deiir. Aslnda, konu iyi
hamle oynamaktan fazlasdr. Gl fantezi unsuru
ren ve rakibinizi gerekten artan hamleler, ayn
anda onu hata yapmaya zorlar. te bir rnek:
1997 ylnda,. Tilburg, Hollanda'da oynuyordum ve
inci rauntta, dnyann en nemli "fantezi oyunculadan biri olan Letonya doumlu - imdi spanya ad-

Xrox'un kurulu ve ykseli hikayesini, Daniel Gross'un yaynevi-Rllzden kan

Forbes: Dnyasndan Tm Zamanlarn En Byk Baar Hikayeleri adl kitabnda
bulabilirsiniz. E.N.
93
GARRY KASPAROV
na oynuyor - Alexei Shirov'a kar siyah talarla oynuyordum. Yaratc Shirov,
kariyerinin ilk yllarnda, konu egzotik saldrya geldii zaman trnn tek
rnei olarak tanmlanabilecek Mikhail Tal tarafndan eitilmiti.
Ama bu kez, onu kendi oyununda yenmeye karar verdim. ki tarafn da eit ansa
sahip olduu karmak bir pozisyonda, Shirov kalesini oynatarak bir sonraki
hamlede vezirime saldrmaya hazrland. Elbette ki veziri onun yolundan ekmem
gerekiyordu ve olas geri ekilme hamlelerini inceleyerek oturuyordum. Btn
seenekler pozisyonun dengesini koruyacakt ama daha fazlasn bulamamaktan
rahatsz olmutum.
Grnte kanlmaz olduu gibi, vezirimi savunmak iin hamlemi yapmaya
hazrlanrken, derin bir nefes aldm ve tahtann geri kalann inceledim. Birok
fantezi hamlede olduu gibi, bu da zihinsel bir ".... olsa fena olmaz myd?"
tarznda bir dnceyle balamt. Eer olduunu grmek istediiniz eylerle
ilgili biraz hayal kurarsanz, bazen gerekten mmkn olduunu grebilirsiniz.
Vezirime ynelttii tehdide al-drmazsam ne olurdu? Rakibimin ta says daha
fazla olurdu ama teknik adan vezirden daha zayf olsalar bile, benim talarm
aktif hale gelirdi ve rakibimi bask altna alrdm.
Bu yzden, vezirimi karmak yerine, elim aha gitti ve tahtann ortasna doru
bir kare ilerletti. Ortaya kan manzara ilginti; btn tehdide arkam dnm,
tahtadaki en zayf tala, zararsz gibi grnen bir hamle yapmtm. Elbette ki
ben bunun nemli yararlar getirecek gl bir hamle olduunu biliyordum.
Fantezi94
ZRVEYE IKAN YOL
nin ciddi deerlendirme ve hesaplamayla desteklenmeli gerekir, yoksa btn
hayatnz gzel hatalar yaparak geirirsiniz.
Shirov yeni duruma yeterince uyum salayamad. Doasnda saldrgan bir
oyuncuyken, imdi savunma yapmaya zorlanmt. Pozisyon neredeyse dengedeydi ima
abucak ciddi bir hata yapt ve o noktadan sonra oyunu sonuca ulatrmam pek de
zor olmad. Hatta sonunda grkemli bir final yapabilmek iin, baka talarm
vermekten de keyif aldm.
ounlukla, sra d veya uuka grnen fikir ve zmleri bir kenara atarz;
zellikle, bilinen yntemleri uzun zamandr yerleik olduu alanlarda.
Yaratc (nmek konusunda eksik kalmak, iimizin ve hayalimizin parametreleri
kadar, kendi kendimize dayattmz bir eydir. "Peki ya olursa?" sorusu
genellikle "Neden olmasn?" sorusuna dnr ve o noktada, btn cesaretimizi
toplayp harekete gememiz gerekir.
Rutinlerinizin Farkna Varn ve Onlar Ykn
hpk bir gn iinde karar vermenin birok yntemi ol-luu gibi, fantezilere
dalmak iin de ayn durum geeredir. Bilinli olarak aramadnz ve
bulduunuzda de-eyecek cesaretiniz olmad srece sorun zmnde ni yntemler
bulamazsnz. Elbette ki hepsi beklendi-gibi gitmeyecektir. Ama ne kadar ok
deney yaparsa-", deneyleriniz giderek o kadar baarl sonular geti-.
Rutinlerinizi ykn; hatta yeni ve daha iyi yntemler
95
GARRY KASPAROV
bulup bulamayacanz grmek iin, memnun olduunuz rutinlerinizi bile
deitirin.
Satrancn rekabeti dnyasnda, baar ve yenilgi iin standartlar nettir. Yani
neyin ie yaradn ve neyin yaramadn anlamak, grece daha kolaydr. Deneme-yanlma yntemi, baarl rutinler belirleyip gelitirmeme yardmc oldu.
Kt bir sonu aldmda, gerek satranta ve gerekse gnlk hayatta bu eyleri
yeniden gzden geirmem gerektiini anladm. Baar ve yenilgi iin belirgin
iaretler olmadan, srekli yeniden deerlendirme yapmak daha da nem kazanr.

96
6.
BOLUM
HAZIRLIK
Bir adamn yetenei varsa ve kullanamyorsa,
baarsz demektir.
- THOMAS WOLFE
pk ormanda devrilen bir aac kimsenin duymamas gibi, kefedilmemi yetenek
de gerekte yok bidir. Dolaysyla, kaybna zlmemiz de zordur. Ama
litirilmeden kalan, mevcut olan ama boa harcanan r yetenein yasm
tutabiliriz. Buna karlk, genellik-Binrl doal yeteneklerle byk baarlara
ulaanla-, daha yksek yeteneklere sahip rakiplerini daha faz-almayla
geenleri veriz.
Bu durum bana pek de adil grnmyor. Neden sk hma becerisi de doal bir
yetenek olarak grlm-? Her ne kadar o amala sylense de, birinin "daha yla
daha fazlasn baardn" sylemenin iltifat olgunu dnmyorum. Eer bir
futbol oyuncusu ksa yluysa ve dierleri kadar hzl koamad halde s-bir
oyuncu haline gelirse, bir yetenek eksikliinin
97
75
GARRY KASPAROV
stesinden mi gelmitir, yoksa odaklanma ve kararllk sayesinde, sk alma
yeteneini kullanarak baarl olmann bir yolunu mu bulmutur?
Michael Jordan, sporculuuyla ve uzun mesafe atlaryla n yapt ama ayn
zamanda, antrenmanlara da ilk o gelir ve en son da o giderdi. Rportajlarnda,
Jor-dan'm takm arkadalar ve kolar, onun srama yeteneinden deil, an
disiplininden sz ederlerdi. Deneyimli bir NBA yneticisi, Jordan'm yeteneiyle
ilgili unu sylemiti: "Sarslmaz i ahlak olmasa, Jordan hayranlk uyandran
bir kariyeri srdren dier yetenekli sporcular gibi olurdu; tarihi bir kimlik
olamazd."
Buna katlyorum ama yine, bu szler sk alman ve disiplini Jordan'm
yeteneinin paralan deilmi gibi gsteriyor. Her gn kendinizi sonuna kadar
zorlamak ve bunu etkili bir ekilde yapmak, fiziksel beceriler kadar gze
grnmeyebilir ama bu, Michael Jordan'm btn kariyeri boyunca sergiledii bir
yetenekti ve hepimiz ayn yetenei gelitirmek iin uramalyz.
nemli Olan Sonulardr
Satran kariyerim boyunca, insanlar hazrlklanmn derinlii ve geniliiyle
ilgili - bazen dolayl bir ekilde - iltifat etmilerdir. Akas, bu adan
gururlu bir nesilden geliyordum. 1920'lerde, Alekhine kendisinden nceki
herkesten daha ok alarak bir centilmenin oyun kltrn deitirmiti.
abalan nedeniyle, yendii kiiler tarafndan genellikle "saplantl" olarak ta98
ZRVEYE IKAN YOL
lanmt. 1940'larda, Botvinnik'in gl zihni ve
likanhklan, oyunu tam zamanl bir meslee dnIrd. 1970'lerde, Fischer'n fantastik tutkusu, dier
Itn oyunculan daha fazla almaya veya geride kal|ya zorlad.
Benim i ahlakm, annemin ve retmenim Botvin-Ik'in yaratt disiplinli
ortamdan kaynakland. Ara-rna, yaratclk ve ezberlemeyi kapsayan al
hazrlar iin dinmek bilmeyen bir itahm vard. nde ge-> tm oyunculann en
son oyunlannm hepsini inceliyor yarattklan yenilikleri dikkatle gzden
geiriyordum. Mira, onlan analiz ediyor ve daha da gelitirmeye al-jrordum.
Bana gre, al sistemleri sadece taklit me-MS deil, hayal gcne aka
meydan okumayd. Genken kolanmla yaptm eitim seanslanm, dillin duygumun
gelimesine yardmc oldu. rnein, 'defler belirleniyor ve al almalar
iin belli saatin ayrlyordu. Bylesine bir almann cmerte kara

olacan ve bu ekilde almadm takdirde sa-v yeteneimi heba edeceimi

anlamam uzun srme-Botvinnik, tketici analizlerle desteklenmemi yara-fikirlere
kar kesinlikle hogrl deildi. Aratrn, alma ve analiz srelerinin
kendilerinden zevk may ve onlan bir amaca hizmet eden aralar veya |i 11
keyifsiz ama zorunlu yanlan gibi grmemeyi renim. Zaman iinde, hazrlk
zamanlanmdan daha fazla nvk almaya baladm, nk rakiplerim uyurken, kentin
gelitiimi hissediyordum.
Uluslararas satran dnyasnda yaptm patlayc iriten ksa sre sonra,
baanm byk lde bir Sov99
GARRY KASPAROV
yet ekibiyle birlikte gerekletirdiim derin almalara borlu olduum
konusunda dedikodular duydum. lerleyen yllarda, bu tam anlamyla bir mite
dnt. "Kasparov'un gece gndz al yenilikleri zerinde alan
statlardan kurulmu bir ekibi var!" "Bir sper bilgisayar var!" Her ne kadar
bu dedikodular iltifat gibi almaya alsam da, bir sre sonra rportajlarda
tekrarlanmaya ve sinirimi bozmaya balad. Ama btn ehir efsanelerinde olduu
gibi, bu hikayelerin de dayand bir temel gerek vard.
En iyi oyuncularn analitik asistanlarla almas olduka yaygnd; zellikle
de dnya ampiyonluu malar iin. Bunu yapacak kaynam olduunda, tam zamanl
olarak bir kola almaya baladm; stelik sadece byk karlamalara
hazrlanrken veya bu karlamalar srerken de deil. Bilgisayarma gelince;
hazrlk srecine makineleri katan ve programlarla veri-tabanlarn kullanan ilk
oyuncu bendim. Ama teknoloji tutkunu kuzenim Eugeni tarafndan toparlanm olsa
da, kullandm PC, yaknnda iyi bir bilgisayar maazas olan herkesin kolayca
alabilecei bir makineydi.
Baarlarm nasl kazandm konusunda insanlarn ne dediine kulak vermek
yerine, sonulara odaklandm. Kullandm salam yntemler - rnein, belli
eitim konulan iin haftada belli bir sre ayrmak gibi -herkes iin ie
yaramayabilirdi ama benim iin kesinlikle etkili sonular getiriyordu.
Eletirmenler ve rakipleriniz sonularnza uyum salayamyorsa, genellikle o
baarlara ulama eklinizi karalamaya alrlar. Hzl, sezgisel tiplere
tembel derler. indeki tutkuyla gece ya100
ZRVEYE IKAN YOL
larna kadar alanlar, saplantldrlar. Bakalarnn
cirlerini dinlemek ve zerlerinde dnmek kt bir
r olmasa da, bu eletiriler byk bir baarnn hemen
casndan ortaya ktnda elbette ki phelenirsiniz.
Tere Kar lham
||tr yatan herkesin tam olarak gelimemi yetenekle- vardr; hatta
mesleklerinin zirvesine ulam olanla-Pin bile. Kbal Capablanca, rnein,
yenilmez bir sat-ftn makinesi gibi grlyordu. Bunda biraz gerek pa-f\ var:
Bir dnem sekiz yl boyunca hi yenilmedi! Ama Bipablanca, efsanelerin (ve kendi
iddialarnn) savun-lUu gibi tembel olmasa bile, almaktan nefret edi-PDrdu.
Harcamalar Kba devleti tarafndan karlanan fa iyi yaamay seven biri
olarak, rakipleri iin nadiren rlk yapar ve almay ciddiye almad
konusunda Jnrd. Dt her tuzaktan kaabilecei konu-hunda kendine
gvenirdi ve genellikle de haklyd.
Capablanca 1921 ylnda tac Lasker'dan aldnda, I n m un onyllar srecek bir
dnemin balangc olduu Jtinlmt. "apa" satranc kolay gsteriyordu,
ink onun iin gerekten de yleydi. Ama doal yete-Itine ok fazla gveniyordu
ve bu yetenek ona sadece Hn yl hizmet etti. Onu yenen Rus Alexander Alekhine,
l.ran tarihinde gelmi gemi en fanatik oyuncular-tn biriydi.
Centilmen satrancnn yaygn olduu ve satrancn meslek olarak dnlmesinin
mmkn olmad bir
101
r.
GARRY KASPAROV
ada, Alekhine daha nce kimsenin yapmad ekilde satranc tm hayat haline
getirmiti. Capablanca ve Alekhine'i tiyatroya davet eden bir beyefendiyle

ilgili anlatlan bir hikaye vardr; daha sonrasnda bu beyefendi yle demiti:
"Capablanca gzlerini korodan hi ayrmad; Alekhine baklarn cebindeki kk
satran setinden kaldrmad!"
Elbette ki Alekhine'in de satran konusunda kendi gl dehas vard ve bunu
youn tutkusuyla birletirerek, Capablanca'nm ham yeteneinin baa
kabileceinden fazlas haline gelmiti. Capablanca'nm btn oyunlarm dikkatle
incelemiti ve yararlanabilecei belli birka zayf nokta bulmu olmasna
ramen, Capablanca'nm yenilmezliiyle ilgili miti yalanc karacak hatalar da
grmt.
Yine de, 1927 ylnda Bueones Aires'teki maa baladklarnda, Alekhine,
rakibinin ansmn daha fazla olduunu dnyordu. Daha nce gl Kbal'y hi
yenememiti ve nceki yl New York turnuvasnda ak farkla Capablanca'dan sonra
ikinci olmutu. Ama o kolay zaferde Capablanca'nm kendi hatas da vard.
Capablanca, Buenos Aires'teki ilk oyunu kaybetti ve! abucak geri dnp ne
gemesine ramen, kendini bylesine zorlu bir savan iinde bulmu olmaktan
dolay muhtemelen aknd. Ma bir sre sonra irade savama dnt ve bir
noktada Alekhine yle dedi: "Yaptm ey oynamak deil, mcadele etmek." Ama
kendisini gnde sekiz saat almaya zorlayan drt, kaybetmesine izin
vermeyecekti. Capablanca bylesine' zorlu bir maa alk deildi ve sonunda
otuz drt oyun102
ZRVEYE IKAN YOL
lan sonra yenildi. (Karpov'a kar 1984-1985 yllarnda yaptmz krk sekiz
oyunluk maa kadar, bu rekor kr lamamt.)
Alekhine'in daha sonra bu mala ilgili yazd gibi; "()ndan stn olduuma
inanmyordum. Belki de yenilisinin en byk nedeni, 1927'de New York'ta
kazand ezici zaferden dolay kendi yeteneklerine ok fazla gvenmesi ve beni
kmsemesiydi."
Ama burada eklememiz gereken bir nokta daha var. Alekhine'in alkole ar
dknl salna ve kariyerine zarar verdi; 1935 ylnda unvamn Max Euwe'a
kaptrmas, Hollandal rakibinin gl oyunu ve derin hazrlklarnn yam sra,
bundan da kaynaklanyordu. Ama rakibini kmsememesi gerektiini renen ve
sk bir st rejimine giren Alekhine, iki yl sonra unvann geri ald.
Hazrlk Birok ekillerde Karlk Getirir
11 ipimiz Alekhine gibi tutkulu olamayz. Byle bir llkuya izin verecek birka
yaam ve birka meslek vardr. Ama nemli olan zamann miktar deildir; al tj
malarnzn kalitesi ve zamannz nasl kullandn/dr. Her dakika ve
saniyeyi sayarak gnde 24 saatlim haftada 7 gn alan bir fanatik olmak, size
baary garantilemez. Byk hazrln anahtarlar, k m dinin farknda olmak
ve istikrardr. Her zaman Iu/.l ve somut ekilde olmasa da, istikrarl alma
karlk getirir.
103
GARRY KASPAROV
Yaynlanmak zere kendi oyunlarm incelerken fark ettiim ilgin ve mtevaz
bir nokta, hazrladm fikirlerin bazlarnn gerekte ne kadar zayf
olduuydu. imdi emekliliin verdii gven duygusuyla, turnuvalarmda ve dnya
ampiyonluu karlamalarmda yaptm o muazzam miktardaki analizlere
bakyorum. Bu fikirlerin sadece kk bir blm gn na kt; bunun nedeni
ya rakibimin tuzama dmemesi ya da savan scaklnda daha iyi bir oyun
varyasyonu bul-mamd. Ama imdi, birok durumda bunun kt bir ey olmadn
gryorum. Gl bilgisayar programlarnn yardmyla, Excalibur'u* tutmak
yerine, birok durumda dmana elimde pasl bir akyla saldryordum. Yine de,
bu tr bir hazrlk, bylesine bir kararllkla alrken asla takdir
edemediim bir ekilde iime yaryordu. Bu youn hazrlk sreleri, iyi
sonularla dln getiriyordu; hem de ben almamm meyvelerini kullanamasam
bile. almayla baar arasnda neredeyse mistik bir balant vard ama bu
balanty dorudan grmek mmkn olmayabiliyordu. Belki de satranta bir
anlamda "sahte ila" etkisi yayordum. Elimde lmcl silahlar tuttuuma
inanarak savaa giriyor, sonra da byk lde kullanlmasalar ve baz

durumlarda etkili olmasalar bile, bu inancn yaratt gvenle sava

kazanyordum.
Byle "boa harcanan" abalarn pratik bir yarar da var. Bir avukatn yapt
aratrma, asla duruma salonuna gitmez ama yine de kanunlar anlayn glen*
Kral A-thurHn efsanevi klc. .N.
104
ZRVEYE IKAN YOL
riirir ve iini daha iyi yapmasn salar. almak bilgiyi getirir ve bilgi
asla boa harcanamaz. Silahlarmz k nnda kalsa bile, rakiplerimiz o
silahlarn varln bi-lir ve irkin srprizlerle karlama potansiyeli
yznden dikkatleri dalabilir.
Bu anlay, byk dahiler sayesinde tarihe srk-Mndi. Thomas Edison'n beyin
gcnden phe edeme-LjTz ama gerek dehas, sonsuz deneyler yapabilme
hecelisinden kaynaklanyordu. Elektrik ampuln yaratmakla, yanmayacak binlerce
lif bulmutu; hatta dnyann eitli yerlerinden gnderilen, ender bulunan
bitki-Utrin lifleriyle bile almt. "Frsat," diyordu Edison, "ounlukla
klk deitirdii ve i gibi grnd iin karlr." Bu, baka bir alkan
dnrn, Thomas fferson'm dncelerinin bir yanksyd: "ansa ke-I imlikle
ok inanan biriyim ve ne kadar ok alrsam, ansmn da o kadar arttn
grdm."
En kts de, konu uygulamaya ve sk almaya geldiinde, genellikle
eksikliklerimizin farknda olmamzdr. yerinde bir saat boyunca Internet'te
srf yaptktan sonra veya spor malzemelerimizin durduu antay kapnn yanma
koyup televizyona daldktan sonra, ! kendimizi serte eletiririz. Ama elbette
ki bu kendini letirmeler, k bile bitiremeyen Yeni Yl kararlarndan daha
yararl olmaz. Kendinize Jordan veya Alekhi-ne'in yeteneine sahip olmadnz
sylemeden nce, uygulama ve almaya harcadklar muazzam sreleri dnn.
Onlar gibi baarl olmak iin, onlarn harcad abay harcamalsnz. Aksi
takdirde neler baarabileceinizi asla bilemezsiniz. Frsat gen yata sunulmaz105

GARRY KASPAROV
sa, disiplin ve hayal gc sayesinde ilerleyen yalarda yine yaratlabileceine
inanyorum. Deneyler yapmann yollarn arayabilirsiniz - aramalsnz - ve
farkl alanlarda kapasitenizin snrlarn zorlayabilirsiniz.
Bir Oyunu Bilime evirmek
Alekhine kararlla, hatta saplantya ve satran oyununa yeni bir boyut
getirdiyse, onun ardndan tahta oturan adam da bu kararll, adanml bir
meslee evirdi. Yedi Sovyet ampiyonundan ilki olan Mikhail Botvinnik, yazlar
ve retileriyle oyunu formlletirmeye alt.
Botvinnik'in en uzun mrl katklar, hazrlk aamasnda oldu. Doutan
mhendis olan Botvinnik, detayl alma programlar hazrlad. Bunlar sadece
satran aratrmasn kapsamyor, ayn zamanda fiziksel ve psikolojik
hazrlklar da ieriyordu. Bu yntemler imdilerde ylesine yaygn ki her
oyuncunun bunlar yapmadn dnmek bile zor ama Botvinnik kendi dneminde
gerek bir mucitti. Sistemi oyunun al aamalarm aratrmay, rakibin
tarzn incelemeyi ve kendi oyunlaryla ilgili gl analizleri ieriyordu;
hatta bakalar tarafndan eletirilebilmesi iin bunlar yaynlyordu da. te
size gidebilecei u noktalarla ilgili bir rnek: Bir turnuvaya hazrlk
srasnda, Botvinnik arka planda dikkat datc mzikler alard ve antrenr
Ragozin'den yzne sigara duman flemesini isterdi.
Satran akademisinde Botvinnik'in en sevdii rencisiydim ve doal tutumuma
daha fazla odak ve disiplin
106
ZRVEYE IKAN YOL
ledii iin ona ok ey borluyum. "Eer sen varyasnlar deil, onlar seni ynetirse, asla ikinci bir Alek-e olamazsn," diyerek,
bana karmaklk olsun diye
rmakla ynelmememi sylerdi. Botvinnik turnu-hazrhklar iin ideal bir
program hazrlamt ve |nleri, dinlenmeleri, ksa yryleri kapsayan bu

program btn kariyerim boyunca srdrdm. Eer ptterince zamannz olmadn

dnyorsanz, yete-flnce iyi organize olamyorsunuz demektir. retmeni-u/.o o
gn yorgun olduunuzu sylemeyi de unutun! Uyku ve dinlenme de eitim kadar
dikkatli bir ekilde programlanmaldr ve yeterince dinlenememek asla nzeret
olamaz. Botvinnik, felsefesini yle zetlerdi: nsan ile hayvan arasndaki
fark, insann nceliklerini Mirleyebilmesidir!''
Ben anslydm, nk kendi ailesinden dzenin JDemini iyi renmi olan annem
Klara, beni de Botvin-lik'e iyi hazrlamt. Bana gre, hayat yleydi ve dama
kendimi rahat hissettim. Uyku, nler, okul, a-Ima zaman, dinlenme zaman,
elenme zaman, hep- bir programa dahildi.
Elbette ki otuz yl nce ben byrken, iler daha ko-iyd. Bir ocuun
yapabilecei, dikkatini databilece-n ok daha az ey vard; zellikle de
Sovyetler Birli-l'nde. Bugn ise dikkatinizi databilecek eyler nere-leyse
snrsz ve bilgisayarlam dnya, herkesin iste-lii her anda elenebilmesini
salyor. Cep telefonlar, rldeo oyunlar ve eitli aletler, genellikle hibir
ie ya-nmayan ok eitli ekillerde zamanmz boa harcamamz salyor.
107
GARRY KASPAROV
Kendi hayatlarnda da bu kadar ok eitli faaliyet varken, ebeveynler de
kurallar, bir dzeni oturtmakta ve iyi bir rnek oluturmakta zorlanyorlar.
Annemin hem kendi hayatn hem de benim faaliyetlerimi nasl programladn
grebiliyordum ve yapt her eyin iyiliimiz iin olduundan hi phem yoktu.
Byrken ve satran dnyasna gen bir oyuncu olarak girerken, etrafmda hep
alkan kolar ve danmanlar vard. Botvinnik'in szleri ve sergiledii rnek,
annemden rendiklerimi daha da glendirdi. Bir oyun plam sundu, kendi
rutinlerimi gelitirmemi salad ve sk almay vurgulayan genel bir i
ahlak oluturdu.
imdi, profesyonel satrantan emekli olmama ramen, hl rutinimi olabildiince
srdrmeye alyorum. Dier bir deyile, uyku, yemek, farkl projeler zerinde
alma saatlerim belli ve bylece, gnlk ve haftalk hayatmn ne kadar
dengeli aktn gzlemleyebiliyorum. Yeni faaliyetlerimi eski satran
programma uyarladm ve kendimi rahat ve retken klan kalplar korudum. imdi
satrancn olmas gereken yerde politika var. Daha nce satrantaki rakiplerimin
oyunlarn analiz ederken, imdi politik rakiplerimin ifadelerini,
aklamalarn, demelerini analiz ediyorum. le zeri uykularm hl devam
ediyor.
Kendinizi Etkililie Odaklamak
Alekhine ve Botvinnik - ve daha sonralar Bobby Fisc-her - srekli ve etkili
alma yeteneine sahiplerdi.
108
ZRVEYE IKAN YOL
rekli daha fazla enerji harcayabiliyor ve olumlu sonular alabiliyorlard.
Hepimiz uzun saatler alabilir, ha fazla aratrabilir, daha az televizyon
seyredebiliniz ama giderek artan gerilim altnda etkili kalma hecemi, kiiden
kiiye deiir. Herkesin i ve sonu oranlarnda zgn bir etkililik seviyesi
vardr. Bir Capablan-|a, bir saat boyunca etkili olabilir ama iki saatten sonr tkenebilir. Bir Alekhine'in ayn sonular almak iin lort saate ihtiyac
olabilir ama verimini drmeden mkiz saat aralksz alabilir.
Sizi neyin motive ettiini bilmek, kendinizi biraz daha zorlamanz salayacak
eyi bulmak ok nemlidir. Hana gre, bu dzene bal kalmaktr. Programmda isnalar yapmadm srece, kendimi motivasyonlu his-uderim. ime odaklanmam
iin yeni hedeflere ihtiya-nm olduunu da bilirim. Bir eyin kolaylatn veya
krarlanmaya baladn hissettiim anda, enerjimi kdaklayacak yeni bir hedef
bulma zamannn geldiini bilirim.
Bazlar farkl aralar kullanrlar; rekabet, hedefler itlirlemek veya
zendirici eyler kullanmak gibi. Ana-Inly Karpov, doasnda sk alan biri
deildi ama 1974 ylnda Boris Spassky ile yapaca maa hazrlanrken gnde 10
ila 12 saatini alarak geirmiti. Karpov, son derece rekabeti biriydi ve
kazanma istei onu yeni snrlara tamt. Sonunda almasnn karln
ald ve Spassky'ye ciddi bir yenilgi tattrd.

Disiplin kulaa skc geliyorsa veya gnmzn hzl dnyasnda imkansz gibi
grnyorsa, hayatm-ln sadece birka kk alannda etkililii hedeflemeni109
GARRY KASPAROV
zin size ne gibi yararlar getirebileceini bir dnn. yi bir i ahlakna
sahip olmak, fanatik olmak anlamna gelmez; kendinizin farknda olmak ve eyleme
gemek anlamna gelir. Gnde on be dakikanz ahlan almaya ayrrsanz,
bir yl iinde daha gl bir satran oyuncusu olursunuz. Gnde bir saatinizi
ince renmeye ayrrsanz, birka yl sonra tamamen farkl bir kariyere hazr
olabilirsiniz.
Bu bir yemek kitab deil ve size baar iin bir tarif sunmuyorum. Herkes
elindeki malzemeleri kullanarak kendi baar kombinasyonlarn yaratmaldr. e
yarayan eyler iin rehberler bulabilirsiniz ama herkes, kendisi iin ie
yarayan ve yaramayan eyleri kendisi kefetmelidir. Bu kendi kendine olamaz.
Uygulama ve gzlem sayesinde, kendi eitiminizde aktif rol almam/, arttr.
Temel ierikler arkamzda kaldna gre, imdi karar verme srecinin
deerlendirme ve analiz aamasna geebiliriz. Neyi arayacanz bilmek, sadece
ilk zorluktur. yi kararlar, mevcut olan btn unsurlar tarta-bilme ve
aralarndaki en iyi dengeye karar verebilme becerisini gerektirir.
110

ikinci ksm
7.
BLM
MZK: MALZEME, ZAMAN, KALTE
Her satran oyuncusu malzeme, zaman ve kalite kavramlarn bilir. Bu unsur
arasndaki denge, intrantaki her hamlenin temelidir; verdiimiz her karn da.
Doru bir deerlendirme yapmak - ve sonra doru bir karar vermek - bu temel
unsurlarn kar-jkh deerlerini ve hangisinin ne zaman ncelik kazan-fn
bilmeyi gerektirir. Malzeme, somut deerlerimiz inlamma gelir. Zaman, belli bir
amaca ulamann ne kndar sreceiyle ilgilidir. Kendi bana bir hedef ve en
Jnemli unsur olan kalite, deerdir; hatta gtr. Her ilanda baarya ulamaya
alrken, bu unsurlara doru ekilde yatrm yapmal ve dengelemeliyiz.
Deerlendirme Hesaplamay Glgede Brakr
lir satran pozisyonuna baktmda zihnimden tam Marak neler getiini ciddi
ekilde dnmeye alt113
GARRY KASPAROV
m ilk sefer, ilgin bir deneyimdi. Neredeyse btn mrm boyunca bu oyunla
yaayp nefes aldktan sonra, bunu sadece siz bu kitab okurken zihninizde olup
bitenlerle karlatrabilirim. Bana gre, satran bir dildir ve ana dilim
olmasa bile, gen yalardan itibaren odaklanma yoluyla rendiim ve
benimsediim bir dildir. Dolaysyla, oyuna yaklamm tarafsz olarak dnmek
benim iin ok zor. Artk savan scaklndan ve turnuva oyunlarndan
ekildiimden, gemi oyunlarma ve performanslarma daha gzlemci bir ekilde
bakabiliyor, stratejik deerlendirmelerimde neler olup bittiini daha iyi
anlayabiliyorum.
Karar verme becerinizi gelitirmek, ana dilinizi a lmak gibidir. oumuz
ocukken rendiimiz dilin mekanikleri hakknda ok fazla ey bilmesek de, bu,
dilimizi akc bir ekilde konumamz engellemez. Yine de, hepimiz hatalar
yaparz: Yanl gramer, yanl kullanlan kelimeler, devrik cmleler. Her yl,
daha net ve titiz bir ekilde iletiim kurmann deerini anlayan insanlara,
kendi dillerinde daha etkili yazmak konusunda milyonlarca kitap satlyor. Ayn
ekilde, karar verme konusunda da hayatmz srdrmemizi salayan
mekaniklerimiz var ve onlar da daha fazla gelitirebiliriz.
Bunu yapmak, btn hayatnz boyunca hi dnmeden yaptnz bir ey zerinde
bilinli olarak dnmenizi gerektirir. Emeklemeye baladnz gnden beri,
saysz seimler yaptnz ve hepimiz gibi, siz de hemen, srekli, zerinde bir
an bile dnmeden kullanacanz sistemler ve eilimler gelitirdiniz.

114
ZRVEYE IKAN YOL
Yaam boyu kazandnz deneyimi frlatp atacak deiliz ve bunu yapmak da
istemeyiz. Sadece, bizim iin ie yarayan srelerin farkna vararak
balayacaz ve onra da onlar adm adm gelitireceiz. Karar verme
mekaniklerinizde ne gibi kt alkanlklarnz var? Hangi admlar atlyor ve
hangilerini ar vurguluyorsunuz? Kt kararlarnz kt bilgiden, yetersiz
deer-Undirmeden, yanl hesaplamadan veya btn bunlarn bir bileiminden mi
kaynaklanyor?
Temel Unsur Malzeme
Aramzdan ok az okuluslu bir irketin bana gemeyi veya bakanlk
seimlerine adayln koymay dnr ama gnlk hayatmzda hepimizin
kararlar daha Ijri bir yntemden yarar salayabilir. Bunun anahtar, bir durumu
doru ekilde gzden geirmek ve deerlendirmektir. Btn unsurlarn daha fazla
farkna vararak, kendimizi stratejik - veya satranta dediimiz gi-ln,
pozisyonsal - dnmek konusunda eitiriz.
Bir pozisyonu deerlendirmek, en iyi hamleyi araklann ok tesine gemektir.
Hamle sadece sonutur; Bfee hayal edilip gelitirilmesi gereken bir denklemin m
ndr. Dolaysyla, ilgili unsurlar belirleyin, onla-h ln ve en nemlisi,
aralarndaki ideal dengeyi bulun. Bir pozisyonun anahtarlarn aramaya balamahn nce, bu temel grevi titizlikle yerine getirmelisiniz. Bu unsurlar gruba
ayrabiliriz: Malzeme, za-lnn ve kalite.
115
GARRY KASPAROV
En basit ve belki de en nemli deerlendirme alan, malzemedir. Sermaye, hisse
senetleri, nakit, mallar, talar, piyonlar, hepsi malzemedir. Satranta, tahtaya
baktmz zaman yaptmz ilk ey, talar saymaktr. Ka piyonumuz, ka
atmz, ka kalemiz var? Malzemelerim rakibiminkinden fazla m, yoksa daha m
az?
Oyunu ilk renmeye baladmzda, hepimiz malzeme konusunda berbatzdr. Dier
unsurlara dikkat etmeden, olabildiince fazla sayda rakip tan almaya
alrz. ki acemi arasndaki bir oyun, satrantan ziyade, iki rakibin
birbirlerinin talarn yemeye alt bir Dobiko* oyununa benzer. Bu
salkl ve normal bir balangtr. Deerlerden sz etmek bir eydir ama
"gerek hayat" satrancnda hangi deerlerin daha nemli olduunu size sadece
deneyim retebilir.
Dier alanlarda da tarafsz baar ve yenilgi llerimiz malzemeye dayanr.
Kiisel seviyede, bu yiyecek, su ve barnak demektir. imdi toplum olarak
deerlerimizi elektronik ortamda ifade ettiimizden, bir banka hesab, bankadaki
birikimimiz veya borsadaki yatrmlarmz olabilir. Savata, bu hangi tarafn
daha fazla silah, daha fazla askeri ve daha fazla gemisi olduu anlamna gelir.
dnyasnda bunun karl fabrikalar, alanlar, hisseler ve eldeki
nakittir.
Malzemenin gerek deerini lmek her zaman o kadar kolay deildir. Hepimizin,
tarafsz deeriyle pek ilgisi olmad halde, bir nesneye yklediimiz farkl
deAtari'nin nl oyunu.
Orijinal ad Pac-Man olan bu oyunda, oynattnz
karakter bir labirent iinde noktalar yemeye alr. .N.
116
ZRVEYE IKAN YOL
erler vardr. Bu manevi deer yklemeler, her zaman zararl olmasa bile,
tarafsz deerlendirme yapma becerinizi belirgin ekilde engeller.
Ben ocukken, bugn hatrlayamadm tir nedenle, en sevdiim ta fildi. Hatta
ilk oyunlarmda, filin gcne gerekten inanyordum ve ne olursa olsun o: ilan
kaptrmaya yanamyordum ama bu alkanlmn olum-uz etkileri olduunu
anlamam uzun srmed'. Dier acemiler, atn sra d srama becerisine
kendilerini kaptrabilir veya bu taa kar bir fobi gelitirebilirler.
Botvinnik'in rakipleriyle ilgili youn aratrmalarnn nemli bir paras,
oyunlarnda bu tr tarafllklar kefetmeye ayrlmt. Oyunlarn tarayarak
hatalar arar, sonra, ileri bir zamanda bu zayflklar kullanmak zere

snflandrrd. Botvinnik, derslerinde en kt hata trnn, kt bir

alkanlk reten hatalar olduunu, nk bunun kiinin oyununu tahmin edilir
hale getirdiini sylerdi.
Dostlarmz, meslektalarmz, i arkadalarmz, ailemiz, genellikle kt
alkanlklarmz bizden daha iyi bilirler. Bu psikolojik tikleri duymak,
einizin size horladnz sylemesi kadar artc gelebilir. Kararlannzdaki nyarglar ve tercihler, farknda olduunuz ve aktif bir ekilde onlar
ortadan kaldrmaya altnz rece pek zararl olmayabilirler. Farkndalk,
zararsz bir alkanlkla tehlikeli bir ekilde tarafsz bak as kaybna yol
aabilecek bir eilim arasndaki fark anlamna gelebilir.
Ama satran veya baka bir alan olsun, hayatta mal-lemeden ok daha fazlas
olduunu anlamak uzun sr117
????9?298??09578667328274??00615?806952211528?280942966277045?
GARRY KASPAROV
mez. nemli bir malzeme avantajnz olmasna ramen ilk kez ah-mat olduunuzda,
nemli bir dersi renmi olursunuz. ahn deeri elbette ki tahta zerindeki
dier her eyden daha yksektir ve deer sisteminiz buna gre kendini ayarlamaya
balar. Dier unsurlarn ok daha nemli olabileceini kavramaya balarsnz.
Zaman Paradr
Saat ba cretle alm olan herkes, zamann en temel anlamda deeri olduunu
bilir. vereniniz, emek karlnda malzeme - para - verir ve bunun lm
altnz saatlere gre yaplr. Buna "saat zaman" denir ve her yerde ayn
ekilde alglanr. Satran oyuncularnn "tahta zaman" dedii eyden olduka
farkldr, nk satranta zaman, herhangi bir hedefe ulamann ka hamlede
gerekleeceiyle llr.
Satran oyuncular, bir oyun srasnda her iki ekilde de zaman dnmeye
almlardr. Dakikalar gemektedir ve btn hamlelerinizi yapmak iin snrl
bir sreniz vardr; bu, saat zamandr. Oyunun kendisinde ise, rakibinizle sizin
aranzda dzgn bir ekilde hamlelere blnm ayr bir zaman vardr. A
noktasndan B noktasna ulamak iin ka hamle gerekecektir? Atmn vezirini
tehdit etmesi ne kadar srecektir? Amacma, rakibim kendi amacna ulamadan nce
ulaabilir miyim? Bu tahta zamandr. Gstermeyi umduum gibi, her tr giriimde
baar, iki zaman kavramn da anlamay ve kendi avantajnza kullanmay
gerektirir.
118
ZRVEYE IKAN YOL
Bunu sergilemenin en basit yolu, beyaz ve siyahlar urasndaki oyun farkna
bakmaktr. Beyazlar nce baladndan, bu beyaz talarla oynayan oyuncuyu tahta
tamam asndan daha en bandan avantajl hale getirir. ki taraf da mkemmel
oynad takdirde, beyazlarn nce balamasnn gerekten kazanmak iin yeterli
bir avantaj oluturup oluturmayaca, tarih boyunca
nartlan bir konu olmutur. Ama insanlar mkemmel olmadndan, bu asla
kantlanamamtr. Hata yapma Ve hamleleri boa harcama olasl ok daha
yksek (ilan amatrler arasnda, o ilk hamlenin salayaca minik avantaj pek de
belirleyici olmayacaktr. Ama profesyoneller arasnda, bir hamle nde olmann
avantaj ok byktr. Kesin bir oyunda, o tek hamle, beyaz talarn
I mbibine bask uygulama ve siyahn pozisyonuna kar
tahdit yaratma avantaj salar. Beyaz eylem yapar, siyah tepki verir.
statistikler, ilk hamlenin deerini gerikten de vurgulamaktadr: statlar arasnda oyun isktistiklerine gre yzde 29 beyazlar, yzde 18 siyahlar kazanmakta, oyunlar
yzde 53 oranda beraberlikle sonulanmaktadr. Ama beyaz talarla oynayan oyuncu
hamlelerine karar vermekte ok gecikirse, oyunun sonla nna doru acele kararlar
vermek zorunda kalabilir; yani, saat zaman yznden, tahta zamanndaki avan' tajn kaybedebilir.
Bir askeri kumandan, zamam tpk bir satran oyuncusu gibi ele almaya almtr
ama gerek dnyada iler ok daha dinamiktir. Sizin ve dmanlarnzn ayn anda
kpabilecei "hamlelerin" saysnda bir snr yoktur. ok
[ynl saldr ve kar saldrlar, bir sava alannda veya
119

GARRY KASPAROV
dnyann her yerinde ayn anda gerekleebilir. Ama zaman tanm ayn kalr,
nk her iki durumda da nemli olan, bir amaca ne kadar abuk ulalddr.
Zaman sadece daha hzl hareket etmekle veya kestirmeden gitmekle kazanlmaz.
Zaman genellikle maddi deerlerle satn alnabilir veya takas edilebilir.
rnein, ekspres teslimat (zaman) iin daha fazla para dediinizi (malzeme)
dnn. Malzeme karlnda zaman, deerlendirme sistemimizdeki ilk takastr.
Bir amaca ulamak iin malzeme harcamaya ne zaman deer ve ne kadar malzeme
yatrmak akllca olur? Malzemenin doru deerde zaman satn aldn nasl
bilebiliriz?
Zaman En nemli ey Olduunda
Hi kimse, zaman ve malzeme deerini Mikhail Tal kadar iyi anlamamtr. Tal'
ilk kez ahsen grdmde daha on yamdaydm ve dnya ampiyonu olarak kendi
dnemi ben daha domadan gelip gemi olmasna ramen, heyecan verici oyunlar
her okul rencisinin hayaliydi. Tal, tam anlamyla bir "zaman oyuncusu" idi.
Saldr dehas tam kapasiteyle almaya baladnda, talar sadece daha iyi
deil, sanki rakibinin talarndan daha hzl hareket ederdi. Bu nasl mmkn
olabilirdi? Gen Tal, malzemelere dier birok oyuncudan daha az nem verirdi ve
dier unsurlarn dman ahna kar harekete geirmek iin ihtiyac olan
zaman kazanmak adna, piyonlarn ve dier talarn kaptrmaya hi aldrmazd.
Srekli olarak rakiplerini savun120
4mffl
ZRVEYE IKAN YOL
mac oynamaya, hata yapmaya zorl? v ve sonunda da felakete srklerdi. Kulaa
basit gelse de, Tal'n nereye kadar gidebileceini bilmek konusundaki dehasn
ok az kii taklit edebildi ve onun kadar malzeme feda etme cesareti
bulabilenlerin says daha da azd.
Saldrrken, bir hamle nde olmann malzemeden daha nemli olduunu anlamak zor
deildir. Ama ne kadar daha nemlidir? Bir hamle, iki piyon kaybetmeye deer mi?
Ya da iki hamle bir fil deerinde midir? Zaman iin basit bir deer tablosu yok;
deerlendirme ancak pozisyonlara bal olarak yaplabilir. Bir generale bir
tabur daha m, yoksa birka gn daha m istediini sorun. Bar zamamnda hi
phesiz taburu tercih edecektir ama bir gerilla savanda, fazladan zaman ok
daha deerli olabilir.
Satranta, ak ve kapal pozisyonlardan sz ederiz. Ak bir pozisyonun
talarnz iin ok net hatlar, farkl ynlerde oynayacak ok daha fazla
alternatif ve daha fazla sayda saldn veya kar saldr frsat anlamna
gelir. Kapal bir pozisyon, genellikle yava, stratejik bir manevra tarzdr ve
siper savann satrantaki karldr. Ak oyunda, bir hamlenin deeri
kapal oyundakinden ok daha fazladr, nk tek bir hamle ok daha fazla hasar
yaratabilir. Eer pozisyon engellenirse ve genel olarak ok az hareket varsa,
hza da fazla ihtiya kalmaz.
Bu unsurlar i dnyasnda da geerlidir. Yeni bir rn serisi zerinde alan
bir irketin sahibi olduunuzu dnn. Bir rakibinizin de benzer bir proje
zerinde altn ve sizinle hemen hemen ayn geliim seviyesinde olduunu
biliyorsunuz. B irketi'ni yenmek
121
GARRV KASPAROV
iin rnlerinizi aceleyle piyasaya srmeli misiniz? Yoksa geliim iin daha
fazla para harcamal ve rnnzn B irketi'nin rnnden daha kaliteli
olmasna m almalsnz? Elbette ki cevap daima gerek hayattaki unsurlara
baldr; ne tr bir durumda olduumuzu anlamak, deerlendirmenin nemli bir
parasdr. Planlamalara balamadan nce, etrafnza iyice bakmanz gerekir. Bu
irketler hangi endstri alannda? Ne tr rnler retiyorlar? Zaman daima
nemlidir ama bu rnekte konunun z m, yoksa sadece sabrszlk m? Piyasaya

yeni bir kalp ilac srmek, Noel alverii yapacak insanlara yeni bir
gsterili alet sunmaya benzemez. nemli olan, zaman ve malzeme arasndaki deer
dengesini gzlemlemektir.
Anatoly Karpov'a kar yaptm nc dnya ampiyonluu mam, bu srekli
dalgalanma iin iyi bir rnektir. 1986 mamzda sekizinci oyundu. Bir avantaj
arayyla, ahma kar kazanacam iki hamlenin bir piyon kaybetmeye deeceini
dnerek, Karpov'a ahna saldrma frsatna karlk bir piyon nermitim.
Karpov da ayn hesaplamay yapmt ve deerlendirmesinden sonra piyonu
kapmt. Saldrm abucak hararet kazanrken, sonunda ahn savunmak iin
malzeme nerme sras Karpov'a geldi. Kalesini vezirime at; onu almak bana
kk bir malzeme avantaj kazandracakt ama saldrm terk etmek zorunda
kalacak ve pozisyona onun hakim olmasna izin verecektim. Bu, ikimizin oyununda
da oynadklar rol asndan zaman ve malzeme ak arasndaki klasik bir
rnekti. Saldr zamam kazanmak iin malzemeden vazgemi122
ZRVEYE IKAN YOL
tim ve Karpov da savunmas iin zaman kazanmak mayla malzeme nermiti.
abucak alacakldan borlu durumuna gememek iin, teklifi geri evirdim. (Bir
tarz meselesi olarak, durumumuz tersine olsayd, Karpov'un kesinlikle malzemeyi
seeceini belirtmem nemli. Kaleyi almak, riski olmayan kk bir avantaj
salyordu ve bu kesinlikle Karpov'un sevdii tarzda bir taktikti.) Kaleye
aldrmadm ve bunun yerine, bir piyon eksik halde, bir gedik bulma umuduyla
devam ettim. Birka hamle sonra, sal-rm canl tutmak iin bir piyon daha
feda ettim; bu, aldrm baarl olmad takdirde muhtemelen yenilmem anlamna
gelse bile. Sk sk olduu gibi, tahta zamannda kazanlan bir avantaj rakibinizi tepki vermeye zorlayan bask ve tehditler - saat zamannda da bir
avantaj salar. Hamle hamle ilerlerken, Karpov ahn saran btn tehlikeler
arasnda yolunu bulmaya alrken ok deerli zamann harcad. On hamle sonra
saatlerimize daha fazla sre eklenmesine ramen, Karpov zamana kar yenildi ve
bu, daha nce uzun kariyeri boyunca benzeri grlmemi bir olayd.
Bu oyun, zaman malzemeye, dinamik unsurlar duraan unsurlara tercih etme
felsefem asndan kesinlikte bir kantt. Bu deerlendirme tercihleri, kiinin
tarzna baldr ve bakalarndan stn veya aa deil, sadece farkldr.
Karpov o oyunu kaybetmiti; bu, pozisyondaki deerlendirmesinde yanld
anlamna m geliyordu? Ya da ben mi haklydm? kisi de deil. Baka bir
durumda, malzeme zamana kar galip gelebilirdi. Burada nemli olan, bu
unsurlarn etkili olduunu anlamaktr.
123
GARRY KASPAROV
nc Unsur: Kalite
Satrantaki her tan, silahlanma yarnda kimin nde olduunu kolayca
grmemizi salayacak ekilde standart bir deeri vardr. Bizim l
standardmz, temel birimimiz, piyondur. Her oyuncu, piyadeleri temsil eden bu
talardan sekiz tanesiyle balar; bunlar, ordumuzun en snrl ve en az deerli
yeleridir. Piyon kelimesi bile, zayflk ve harcanabilirlikle e anlaml hale
gelmitir. Hatta onlar fillerle, atlarla ve kalelerle ayn gruba sokmadmz
gsteren bir ekilde, "piyonlar ve talar" deriz.
Piyonlar, yararl bir deer sistemi sunar. Atlar ve fillerin, piyona eit
olduu kabul edilir. Kaleler be piyon ederken, vezirin deeri dokuz piyondur.
(Ele geirildiinde oyunun sonunu belirleyen ah, zayf olmakla birlikte paha
biilmez bir tatr.) Bu bilgilerle, acemi bir oyuncu oyuna baladnda, bir
piyona karlk at veya bir ata karlk bir kale kaptrmamas gerektiini
bilir.
Ama deneyimli bir oyuncu iin, bir pozisyonda talarn deerinden ve hamlelerin
saysndan ok daha fazlas nemlidir. Ta deerleri, pozisyonunuza bal olarak
her hamlede deiebilir. Ayn prensip, bir hamlenin deeri iin de geerlidir;
Tal'n atlarnn gerekten daha hzl olduuna inanmyorsak. Malzeme, temel
referans noktasdr; zaman hareket ve eylemdir. Doru ekilde anlalp
kullanlabilmeleri iin, bu iki unsur, nc bir unsur tarafndan
ynetilmelidir: Kalite!

Kuaklar boyunca yaadmz deneyimler, bize iyi ve kt parann varln

retmitir. Hatta "kaliteli za124
ZRVEYE IKAN YOL
man" eklinde bir kavrammz bile vardr. Satranta, jfl bir piyondan veya
zayf bir attan sz ederiz, nk deerleri, tahta zerindeki yerlerine ve dier
baz unsurlara gre deiebilir. Tahtann ortasnda duran bir at - daha fazla
blgeyi kontrol eder ve herhangi bir Blgedeki savaa katlabilir - neredeyse
daima, tahtann kenarnda duran bir attan daha deerlidir ve bu kuvram,
"Kenardaki at zayftr" eklindeki satran deyiiyle lmszlemitir.
Gerek sava alannda da btn blge ayn derecede
erli deildir. Tarih boyunca, savalar mmkn olan
yksek yeri aramlardr. Okularnz - ve ilerleyen
manlarda topularnz - tepeden daha uzaa at yapair ve kumandanlarnz savan gelimelerim daha iyi
'p edebilir. Uydular ve hava gc, bu antik denklem' birok ekilde deitirmi olabilir ama birliklerinizin
letirildii noktalarn, g asndan saylar kadar
mli olduu deimez bir prensiptir. Konulandrma,
m etkiler ve bu, kumandann - i hayatnda yneti'n veya satranta oyuncunun - nem verdii eydir.
Kt Bir Fili Kt Yapan Nedir?
sk "iyi" veya "kt" bir filden sz ederiz ve bunun sil olabileceini anlamak,
her gn altmz malzemelerdeki kk ama temel farkllklar grmemizi
e I ar. ocukluumda en sevdiim ta olan fil -Avrupa > Amerika'da piskopos,
Fransa'da soytar diye geer -reketi snrl olduu iin iyi bir rnektir. Fil
herhan125
GARRY KASPAROV
gi bir apraz ynde istedii kadar ilerleyebilir veya gerileyebilir ama tahta
zerinde sadece tek bir rengi kullanabilir. Bu kendisine uzun bir hamle menzili
kazandrr ama son derece tahmin edilebilir klar. Eer filin rengindeki
karelerin byk blm ayn renkteki piyonlar tarafndan igal edilirse, hareket
kabiliyeti byk lde snrlanr.
Byle bir file kt fil denir ama znde oyunun ba-langcndakinden farkl
deildir. Kalitesi, etrafn saran artlarla zayflamtr. Pratik bak
asndan yani ulam anlamnda - aa seviyededir ve yle grlmesi gerekir.
Kt bir filim varsa, baka bir tan yerine onu feda edebilirim.
Bir irket yneticisi ve ordu generali de kendi dnya-larndaki kt fillerin
farknda olmaldr. Jack Welch 1981 ylnda General Electric'in bana
getiinde, yapt ilk eylerden biri, irkette kendi standartlarna uygun
performans gstermeyen tm blmleri belirlemekti. Bu operasyonlarn
yneticilerine, performanslarn ykseltmeleri, yoksa blmn satlaca veya
kapatlaca sylendi. Sadece varsaylan maddi deerleri yznden blmlere
tutunmak yerine, GE en iyi durumda olanlara odaklanacak ve iyi gitmeyen alanlar
gzden karacakt.
Herhangi bir satran stad, Welch'in stratejisinin en kt ta iyiletirme
prensibi olduunu hemen anlard. Tarrasch'n "Kt yerletirilmi tek bir ta,
btn pozisyonunu ktletirir!" eklindeki grn vurguluyordu. Kt bir
filiniz varsa, faaliyete geirmek ve "iyi" hale getirmek iin bir yol ararsnz.
Bu yaplamyorsa, onun yerine baka bir ta getirmeye veya orta126

ZRVEYE IKAN YOL

dan kaldrmaya bakarsnz. Ayn prensip, herhangi bir ite veya giriimdeki
etkisiz malzeme iin de geerlidir. O kt ta veya yeterince performans
sergilemeyen blm ie yarar hale getirin veya ondan kurtulun ve genel
pozisyonunuz iyilesin.
Hisse portfylerimize dnersek, ayn stratejilerin neden her zaman
uygulanamadn anlarz. Her iyi yatrm danman, size yanza,

ihtiyalarnza ve gelirini-te dayal olarak risklerle sabit sermaye arasnda

iyi denge kuracanz bir portfy tutmanz syler. O anda iyi performans
sergilemeyen eyleri daima satma eiliminde olursanz, kanlmaz bir ekilde
bir noktada po-Esyonunuzu bozarsnz; bu, sizi her eyinizi kaybedeceiniz bir
noktaya da srkleyebilir.
Unsurlar Harekete Geirmek
Ancak ar durumlarda satrantaki malzemeler tamamen duraan ve deersiz
olabilir. Keye sktrlm bir at, bir noktada ka yolu bulabilir ve
savata nem-li rol oynayabilir. Programclarn satran bilgisayarlarnda
gelitirmekte zorlandklar noktalardan biri, "asla kavram" ve bunun malzemenin
deerine uyarlan-masdr. Zayf bir insan oyuncu bile bir tan kalc ekilde
kapana ksldn ve dolaysyla deersiz olduunu grebilir. Ama bir
bilgisayar iin, o ta hl kapana kslmadan nceki saysal deerine sahiptir.
Belki hareket kayb iin belli puanlar dlebilir ama bir bilgisayara X
karesindeki bir fil piyon ederken, Y karesin127
GARRY KASPAROV
deki bir filin sadece bir piyon deerinde olduunu retmek mmkn deildir.
Bu bize malzemenin farkl snflarn sunmaktadr: Uzun vadeli ve dinamik.
Yatrm portfyleri de benzer bir ekilde alr. Kiisel tarza ve ihtiyalara
bal olarak, portfynz dinamik (likit) deerlerle dolu olabilir ve bu da
srekli dikkat ve yeniden deerlendirme gerektirir. Ya da portfynz uzun
vadeli geliim ve sermaye koruma iin - yllar sonrasnda sizi bekleyen
emekliliiniz gibi - tasarlanm olabilir. Karpov ile oynadm ve daha nce
szn ettiim oyun, benim dinamizm tercihimi ve onun uzun vadelilik tercihini
gsteriyordu. Ben, geri kalan malzemelerimi ksa vadede daha deerli hale
getirmek iin piyonlarm feda etmitim. Saldrm baarsz olsayd, onun uzun
vadeli malzeme yatrm oyunu kazanmasn salayacakt.
Bu, zaman ve malzeme asndan farkl doalarmz yznden Karpov'a kar
oynadm oyunlarda tipik durumdu. lk dnya ampiyonluu mamzda, benim
becerilerim henz yeterince gelimemiti ve Karpuzun malzeme avantaj
saldrlarm sonusuz brakyordu. Deerlendirmeleri daha stnd ama bir buuk
yl sonraki Londra mana kadar, malzeme kaptrmak konusunda daha temkinli
olmay renmitim ve sonu farkl olmutu.
ift Ynl Deerlendirme
"Kim kazanyor?" yeterince basit bir sorudur ama gerek deerlendirme asndan
bir hayli karmaktr. n128
ZRVEYE IKAN YOL
ce malzemeyi dikkate alrz. Eer bir oyuncunun burada nemli bir avantaj
varsa, rakibi zaman ve/veya kalite asndan stn olmad srece kazanmakta
olduunu syleyebiliriz. Kimin gleri daha iyi gelimi ve daha saldrgan
ekilde yerletirilmi? Bir taraf ne kadar hzl saldrabilir ve dieri ne kadar
hzl savunma yapabilir? Takviye glerin yetimesi ne kadar srecek? Kim daha
fazla blgeye hakim? Birinin ah tehlikede mi? Bunlarn hepsi, kaliteyle ilgili
deerlendirmelerdir ve her biri farkl derecede neme sahiptir.
Kalite deerlendirmelerinin grece doasn vurgulamann bir yolu - her
giriimde liderlerin her gn yapmas gereken trden deerlendirmeler - bir
satran tahtas zerinde bir grup piyonun kalitelerini incelemektir. Burada
satrantan bir grnt bize yardmc olacak (talan nasl hareket ettirmeniz
gerektiini bilmeniz gerekmiyor).
129
GARRY KASPAROV
ekilde beyaz ve siyah piyonlarn nasl yerletirilmi olduklarna bir bakn.
ki tarafta da eit sayda piyon var, yani malzeme asndan eitler. Burada
kalite fark, yapdadr; yani piyonlarn grup olarak aldklar formasyonda.
Beyazlar dzenlidir ve tahtann bir kenarndan dierine kadar tam bir duvar
oluturmaktadr. Siyahlar "adaya" blnmtr. ki durumda, bir siyah piyon
dierinin nnde durmakta ve hareket alann snrlamaktadr. Dolaysyla,
beyazlarn "stn piyon yapsna" sahip olduunu syleyebiliriz.

Bu durumda hakl olurduk ve dier talar olmasa, oyun ok basit olurdu. Ama
gerek bir oyunda, piyonlarn formasyonu pozisyon deerlendirmesinde sadece bir
unsur olur. Siyah piyonlar arasndaki delikler siyaha avantaj salayabilir ve u
an iin geride kalan yapsn telafi edebilir. Uzun vadeli duraan avantajlar
seven bir satran oyuncusu, hi phesiz ki beyaz tarafla oynamak isteyecektir.
Ama 1951 ylnda Botvinnik'e kar dnya ampiyonluu iin oynayan David
Bronstein'a byle bir pozisyonu gsterseniz, kesinlikle siyahlarla oynamak
isterdi! Benim gibi, Bronstein da daima ksa vadeli hareketlilii uzun vadeli
planlara tercih eden dinamik bir oyuncuydu. Burada bu yapsal delikler iine
gelirdi, nk onlar talarn harekete geirmek iin kullanabilirdi. Ben
satrantaki pozisyonlar ift taraf keskin kl gibi grrm; ne tr bir
oyuncu olduunuza bal olarak, her iki ynde de kesebilir. Ancak gerekten
baarl bir stratejist yap kavramnn her gn karlat durumlarda nasl ve neden - altn net bir ekilde grebilir.
130
ZRVEYE IKAN YOL
Yap gibi ift tarafl unsurlar, ancak gler temel ilanlarda eit ekilde
karlat takdirde odak noktan olabilir. Oyuncular ne kadar glyse ve oyun
ne ka-lar dengeliyse, deerlendirme o kadar kk detaylara her. Malzeme ve
zaman olarak nemli farkllklar gre-M ak olsa bile, bu daha kk
kriterlerdeki farkllklar ancak byk basklar altnda ortaya kar ve onlar
Brk edip kullanabilmek konusundaki etkililik, bir Tuncuyu byk klan eydir.
Herhangi bir polis memuru, bir hrszn kardaki ayak izlerini takip edebilir ama
bakalarna grnmeyen ipularndan inanlmaz so-ular sadece Sherlock Holmes
karabilir.
Kiisel Yatrm Getirii
Kk konularn hayatlarmz zerinde nasl byk et-pieri olabilir? Su ve
yiyecek sknts eken insanlarn ys aznlkta olmasna ramen, bugn
neredeyse hepiniz atalarmz kadar maddi deerlere tutkunuz. Ulam, kalite ve
mutluluk gibi yce kavramlar kulaa Vatik deil, uzak ve felsefi gelmektedir.
Zaman boa arcanmayacak bir ey olarak dnrz; yatrm yap-Cak bir ey
gibi deil.
Eitim amacmz, bu fikri gzel bir ekilde rt-ftaktedir. Eer kalite
karlnda bir malzeme ve za-Ban yatrm deilse, okula gitmek baka ne
anlama mlebilir? Bir iveren iin deerimizi artracak beceri-pr edinmek iin,
zaman ve para harcarz. Yksek eilin, gelecekte pozisyonlarmz daha iyiye
gtrmek
131
GARRY KASPAROV
iin yaptmz malzeme yatrmlardr. Ne kadar ok yatrm yapabilirsek,
alacamz karlk da o kadar byk olacaktr. En iyi niversitelere gidecek
paranz varsa ve notlarnz tutuyorsa, daha iyi bir eitim alrsnz, daha iyi
balantlar kurarsnz ve daha iyi bir ie sahip olursunuz.
letme mastr bu konuda gzel bir rnek olabilir. Ylda yz bin dolar kazanan
bir ynetici, iinden ayrlmaya ve on binlerce dolar harcayarak okula dnmeye
karar verir. Elbette ki bir iletme fakltesine gitmek pek de elenceli saylmaz
ve ksa vadeli kazan ya da zevk sz konusu deildir. Zaman ve malzeme yatrm
asndan dnrsek, i okullarna devam eden insanlarn saysndaki art,
kalite olarak alman karln bu yatrma dediini gstermektedir.
Beceri ve balantlar eklindeki bu geri dn, daha iyi bir ie gtrebilir.
Daha yksek kazan ve daha fazla sorumluluk, yaam kalitesini ykseltir veya en
azndan formln bu ekilde almas beklenir. Elbette ki iletmecilik
diplomasna sahip ama mutsuz olan birok kii var. Yksek gelirli yeni bir i,
mutluluk iin gereken dier faaliyetlere pek fazla zaman brakmayabilir.
Buradaki zorluk, bu kk unsurlarn farknda olmak ve bir karar vermeden nce
deerlendirme yapmaktr.
Sormamz gereken sorular sadece karlklarla ilgili deildir. Malzemeden
vazgemek daima zaman veya zamandan vazgemek daima malzeme kazandrmaz. En
azndan satranta, hepsini kazanabilir veya kaybedebilirsiniz. Kazanma
pozisyonundaki bir oyuncu, genellik
132

ZRVEYE IKAN YOL

le daha fazla taa sahip olacak, zamanda ileride olacak ve daha iyi bir pozisyon
yaratacaktr. Bunu, "zengin giderek zenginleir" grnn bir eitlemesi
olarak dnebilirsiniz.
Kampanya zamanndaki bir politikac, seimi kazanarak mutlulua ulama
abasndadr. Adayn snrl miktarda zaman ve paras vardr. Stratejisi, bu
kaynaklan imajn semenlerin gznde olabildiince ykseltecek ekilde
kullanmay gerektirecektir. Kampanyalarda inamlmaz miktarlarda para harcanmasna
ramen, baka ve daha kk unsurlarn hl beklenmedik sonular
dourabileceini deneyimlerden biliyoruz. Kk bir gaf veya gzel bir sz,
genel gr daha iyiye veya daha ktye doru belirgin bir ekilde
deitirebilir. Dan Quayle'in bir snf dolusu ocuun nnde patates kelimesini
doru heceleyememesi, politik kariyerini sonsuza dek etkiledi. Ama byle eyler
ancak ender durumlarda temel avantajlar ve dezavantajlar deitirebilir.
Kiisel Hayatta Malzeme, Zaman ve Kalite
Malzeme, zaman ve kalite arasndaki takas, kiisel hayatlarmzda da ayn
derecede gldr. rnein, eim Daria ve ben, yakn zamanda yeni bir ev aldk;
bu, benim iin bir dnya ampiyonluu manda oynamak kadar dndrc - ve
stresli - bir konuydu. Yeni bir ev alan veya kiralayan herkes, ne kadar eitli
unsurlarn iin iinde olduunu bilir. "Parasn dediin eyi ald133
GARRY KASPAROV
gna" inansanz ve ne kadar ok derseniz, o kadar iyi bir eve sahip olacanz
dnseniz bile, "daha iyf'nin ne olduunu tanmlamak, hl son derece karmak
bir konudur; zellikle de karar saysn ve karar veren saysn artracak
ekilde bir aileniz varsa.
Ayn klie, hem emlak iinde hem de satranta ayn derecede geerlidir: "Konum,
konum, konum." Nerede yaadnz, neyin iinde yaadnz kadar nemlidir.
ocuklarnz varsa, yaknda bir okul olmasn istersiniz; uzun saatler boyunca
alyorsanz, iinize yakn olmasn istersiniz. Gvenli, alveri asndan
rahat, elenebileceiniz bir semt olmasn istersiniz. Bunlar, insanlarn
arad belirgin niteliklerdir. Satranta da benzer prensiplerimiz vardr.
"Merkezde oyna." "ahn hemen gvenceye al." Bunlar, acemiler iin yararl
temel kurallardr. Ama oyuncular ilerledike, kurallarn olas istisnalarn
sezmeye balarlar ve bu istisnalar sezip kullanmak, byk bir oyuncuyu iyi bir
oyuncudan ayran eydir.
Deerlendirme iin evrensel bir forml yoktur. Sz sanatyla
standartlatrmalara balasak, sonunda kendi zgn ihtiyalarmza hi uymayan
bir eye ulaabiliriz. Hepimiz, genel olarak neyi sevdiimizi bilir ve
kararlarmz ona gre veririz ama bask altndayken, kolayca arabilir ve
hedeflerimizi gzden karabiliriz. ok fazla byk ey olduunda, kk eyleri
aklda tutmak zordur ve en byk sorunlara "kk eylerin" yol amas da hi
artc deildir.
Birok kii, en iyi anladklar alanlara ar gvenmek yznden baarsz olur.
Bildiiniz eye tutunmak
134
ZRVEYE IKAN YOL
rahatlatcdr ve genellikle bir sorunun farkl bir adan da ele
alnabileceini unuturuz. Bir durumun sadece bir ynne ok fazla odaklanrsanz
- fillerinize, kedeki ofise veya arka bahedeki o byk aaca kr krne ak
olursanz - deerlendirmelerinizde neredeyse kesinlikle hata yaparsnz.
Satranta "her eyi kazanabilirsiniz" ve belki hayatta da bunu yapabilirsiniz
ama bu durum kesinlikle retici deildir. ou zaman tekrar tekrar denge
kurmamz, takas ve deerlendirme yapmamz gerekir. Bunu, malzemeyi, zaman ve
kaliteyi ok boyutlu bir deerlendirmede birletirecek kadar etkili ekilde
yapabilirsek, ne istediimiz konusunda net bir fikir edinebilir ve ona nasl
ulaabileceimizi planlayabiliriz. Btn unsurlar grdmzde, onlar
kprdatmay ve gelitirmeyi de renebiliriz. Deerlendirme glerimizi
geniletmeden, Oscar Wilde'n deyimiyle, "her eyin bedelini bilmek ve hibir
eyin deerini bilmemek" durumuna deriz.

Malzeme, ancak kendisine verilecek deere sahip olabilir. Zaman, ancak

malzememizi daha yararl kullanmamz salad takdirde deerlidir. ou insan
gnde fazladan bir saat olmasn ister ama hapishanede olan bir adam bunun tam
tersini isteyecektir. Burada fikir, zaman malzememizi artrmak iin
kullanmaktr. Hedeflerimiz asndan, malzeme de ziyan edilen zaman gibi kendi
bana deersizdir.
Yararl malzeme ve iyi harcanm zaman, bir satran oyununda zaferi getirebilir.
irket dnyasnda, daha yksek gelir kazandrabilir. Sava ve politikada, benze135
GARRY KASPAROV
ri grlmemi zaferlere gtrebilir. Gnlk hayatta "zafer" ise, biraz basite
indirgeyerek ve belki biraz romantik bir terimle, mutluluk olarak
tanmlanabilir. Sonuta para her eyi satn alamaz. Ama zamamnz doru
kullanarak, malzemenizden azami yarar alabilir ve nihai ama olan kaliteye
ulaabilirsiniz. Bu, malzeme-zaman-kalite kavramnn vaadidir; hem satranta hem
de gerek hayatta!
136
8.
BOLUM
TAKASLAR VE DENGESZLKLER
Oyunu Dondurmak
Bir dengesizlik, kiinin avantajna kullanlabilecek bir simetri eksikliidir.
Satranta bu, rakibinizin gleriyle sizinkiler arasnda nitelik ve nicelik
arasndan farkllklar anlamna gelir. Bir oyun kmaza girmi gibi grnebilir
ama bir stat gibi oynadnzda ve btn malzeme, zaman ve kalite unsurlarn
dikkate aldnzda, dengesizlik daima vardr, nk tahta zerinde btn talar
tam anlamyla simetrik dursa bile, daima birinin srasdr. Hamle sras
kendisinde olan oyuncu, zaman asndan avantajldr ve bu da dengeyi bozar.
Oyunda zaman durdurmak, rencilere yap ve alan gibi nitelik unsurlarn
deerlendirmeyi retmek iin iyi bir yntemdir. Bunu, bir satran pozisyonunu
hamle srasnn kimde olduunu belirtmeden gstererek yaparz. Balangta
kulaa mantksz gelebilir. Eer btn
137
GARRY KASPAROV ama en iyi hamleye karar vermekse, hamle srasnn kimde
olduunu bilmek gerekmez mi? Bu tekniin amac, bir sonraki hamle endiesini
ortadan kaldrmak ve oyuncuyu tahta zerindeki kk unsurlar nyargsz
deerlendirmeye tevik etmektir. Bu teknik, rencilere eitli var
noktalarn lmeyi ve nereye gidileceine odaklanmak yerine onlar tam
anlamyla deer lendirmeyi retmek iin kullanlr. Gerek oyunda, renciler
hemen bir sonraki hamle iin nerilerde bulunmaya ve ileri dzgn ekilde
dnmeden hepsini denemeye balarlar; bu arada, byk resmi ve her hamlede
mevcut olan stratejik olaslklar gzden karma eilimindedirler. Internet
iine girdiimde ben de benzer bir sendrom yaamtm.
1999 ylnda, ortaklarmla birlikte adm tayan dev bir Internet satran
sitesini amaya hazrlanyorduk. Site neredeyse tamamlanmak zereyken,
tasarmclar tasarmn ve sayfa aktarmlarnn ne kadar iyi altn anlamak
iin test oyuncular ve odak gruplar kullanyorlard. Test oyuncularnn,
ekibimle birlikte hazrladmz ve Web tasarmclar tarafndan kastl olarak
yerletirilen iaret ve talimatlar tam anlamyla grmezden gelmesi, trajikomik
bir durumdu. Bunun yerine, uzmanlarn normal olduunu syledii bir ekilde,
kullanclar hemen gzlerine ilien eylere tklyor, sonutan memnun
olmadklar takdirde hemen geri dnyor ve tamamen farkl bir ynde tekrar
deniyorlard. Mkemmelletirmek iin zerinde ok uzun sre altmz mn
seeneklerinin ounu grmyorlard bile. Onlar yneten ey hzl olma ve devam
etme tutkusuydu.
138
ZRVEYE IKAN YOL Ne yazk ki bu durum biroumuzun daima kararlar konusunda
nasl davrandmz gsteriyor. En iyi tahminimizi yapp dalyoruz ve nmzde
uzanan seenekleri neredeyse hi dnmyoruz bile.
Olas hamleler arasnda
dolamakla durumu deerlendirmek arasnda muazzam bir fark vardr. Sezgisel
sramalarmz sk sk olumlu sonu getirir ve en azndan ksa bir sre iin,
istediimiz ve ihtiyacmz olan eyi alrz. Ama bir satran oyuncusu olarak

geirdiim yllar, hangi seeneklerin stn olduunu gsteren analizler yapmann

ne kadar nemli olduunu bana gsterdi. Sezgisel deerlendirme, hi
deerlendirme yapmamaktan daha iyidir ama sonular her zaman kt olmasa bile,
bunu gerek bir anlayla kartrmamamz gerekir.
rnein, o yeni satran rencileri rneine dner-1 sek, bir pozisyonda analiz
yapmadan sezgileri veya ans ya da her ikisi sayesinde doru hamleyi aceleyle
bulursa? Bu elbette ki iyidir ama pozisyonu gerekten anlad anlamna gelmez
ve kt alkanlklar edinmesine yol aabilir. Bizi pozisyonun zne ancak titiz
bir analiz gtrebilir. Bu, seeneklerimizi daraltr ve kararlarmzla ilgili
bize bilgi salar. te bu noktada zaman unsurunu yeniden ie katar ve en iyi
hamleyi semek amacyla deerlendirme yaparz.
Bu izolasyon teknii, i fakltelerinde rencilere bir irketi veya bir durumu
deerlendirme yntemleri arasnda retilir. Balangta, rencilere rekabet ve
hatta endstri hakknda hibir bilgi verilmeden, bilano verilir. Belki sadece
rekabete oranla irketin rnle139
GARRY KASPAROV
rinin pazar pay gsterilebilir. Unsurlar tek tek sunmak, eitim ve
deerlendirme alkanlklarndaki boluklar ortadan kaldrma amacn tar.
renciler resmin tamamn grdklerinde, btn unsurlarn nasl tek, zgn bir
grnt yarattn anlayabilirler.
Oyunu dondurduumuzda, neyi analiz edeceimizi ve o analizi nasl
tartabileceimizi bilmemiz gerekir. Bir satran tahtasnda, unsurlarn says
snrl olarak dnlr ama onlar dnme yntemlerinin saysz snrszdr.
Daha nce belirttiimiz gibi, gl oyuncular bile farkl unsurlarn grece
nemleri asndan farkllklar gsterirler. En basit test, bir pozisyonu
gstermek ve renciye hangi taraf oynamay tercih edeceini sormaktr;
beyazlar m, yoksa siyahlar m? Kim daha iyidir ve neden? Pozisyon eit olabilir
ama insan, tercihlerini kullanan ve asla tarafsz olamayan bir canldr.
Tercihlerinizin ve nyarglarnzn farknda olmak, harici unsurlar gzlemleme
tarznz kadar nemli olabilir.
Teorik satran pozisyonumuzu, askeri sava alanna veya irket ynetim kurulu
odasna tayabiliriz. Bir general saldr balatmadan nce, elinden geldiince
ok unsuru deerlendirir. Blgeyi, havay, g hazrln, politik destei,
mhimmat takviyelerini ve daha bir sr eyi dnmek zorundadr. Baarl
irketler, doru deerlendirmeyle belirlenmi uzun vadeli hedeflere odaklanr.
Bir ynetim kurulu bakan, rakibinin her hamlesine hemen cevap verme ihtiyac
tarafndan y-netilemez, nk aksi takdirde kendine ait bir stratejisi olamaz.
140
ZRVEYE KAN YOL
Telafi Aray
Doru bir deerlendirme, bir avantaj veya dezavantaj telafisi araydr.
artlara bal olmayan ok az avantaj vardr ve ou dezavantajlar - bulutlar
gibi - umut yla birlikte gelir. Tarrasch, "Her hamle bir zayflk yaratr,"
derken, sadece abartyordu. Bir hamle ah-mat yapmad srece, olumlu ynleri
kadar olumsuz ynlere de sahiptir. Ayn prensip, duraan zellikler iin de
geerlidir. rnein, piyonlarnz ilerlediinde, talarnz oynatacak alan
kazanrsnz ama ayn zamanda da savunmanz zayflatrsnz. Askerler
ilerlerken, iletiim ve mhimmat aktarm kesilebilir veya bozulabilir.
Malzeme kayplar, tipik olarak tek olumsuz unsur olabilir ama u noktalarda,
kendi glerinizden birini kaybederek avantaj kazanabilirsiniz. Bir ordunun
hzl hareket eden svari birlii kendi piyadeleri tarafndan engelleniyorsa,
bir general yava hareket eden glerini gzden karamaz. Ama satranta,
talarnzn ilerlemesi iin hat yaratmak amacyla bir piyonu dmann
dilerinin arasna atmak, ender grlen bir durum deildir.
Bir varlk deersizse ve gelime umudu yoksa, ondan olabildiince yararlanmak
istersiniz. Borsaya yeni giren amatrler, kaybetmekte olan hisse senetlerine
smsk tutunmalaryla nldrler; iyice dibe vurana kadar, bu senetleri
satmadklar takdirde gerek anlamda bir ey kaybetmediklerine inamrlar ve bu
yanltr. Soukkanl bir yatrmc, imdi bir eyler koparmann, sonrasnda e
bo kalmaktan daha iyi olduunu bilir.

141
GARRY KASPAROV
1983 ylnda Yugoslavya'daki bir turnuvada, satran tahtasnda den hisse
senetleriyle kyaslanabilecek bir fili ortadan kaldrma frsat yakalamtm.
nl Macar oyuncu Lajos Portisch'e kar oynadm oyunda, geliime gidecek en
kk umudu bile kullanmaya alyordum. Bu dinamik avantaj, ahna saldrmak
iin kullanmaya alyordum. Ama sorun, btn talarmn ayn merkezi kareyi
kullanmas gerekiyordu. Atm oraya oynarsam, filimin nn kesecek ve oyundan
tamamen karacakt. Bu bana bir eyi dndrd: Eer fil o anda oyuna aktif
olarak katlamyorsa, neden daha deerli bir ey iin ondan vazgemiyordum;
rnein, siyah ahn tam nnde duran piyon gibi?
Malzeme asndan, tek bir piyon iin bir filden vazgemek hibir ekilde
mantkl grnmeyebilir ama inisiyatif bendeydi - tahta zaman avantaj benim
elimdeydi - ve ihtiyacm olandan daha fazla zamanm vard. Yani, rakibim savunma
yapamadan, talarm kilit hedeflere ulaabilecek durumdayd. Biraz daha hz
kazandnr-sam, kesin bir ekilde rakibimi kertebilirdim. O tahta zamann
kazanmak iin daha fazla malzeme yatrm yapmam gerekiyordu. Aksi takdirde film
planmda yer almayacakt ve bu yzden, dinamik avantajm artrmak amacyla feda
edilebilirdi. Filden vazgetim ve ah ortaya knca, Portisch savunma yapmak
iin daha fazla zaman kaybetmek zorunda kald. Zaman iinde hareketliliim, onun
malzeme odana stn geldi.
Tpk hayatta olduu gibi, satranta da bir pozisyonun artlarn ve eksilerini
hesaplar, sonra da avantajmz nasl glendirebileceimizi dnrz. Kendi
ta142
ZRVEYE IKAN YOL
rafmz glendirirken, rakibimizin tarafnda bir zayflk yaratmaya alrz.
Kendi zayflklarmz gce dntrmek veya en azndan asgariye indirmek
esastr. Teorik bir zayflk, kitabna gre bir dezavantaj, rakibiniz tarafndan
kullanlamad srece zayflk deildir. Avantajlarnz baarl ekilde
kullanmak, daha byk avantajlar yaratr ve bir sre sonra belli miktarda
malzeme kazanacak hale gelirsiniz. te bu noktada simya devreye girer ve bir
avantaj dierine dntrr. Doru oynayarak, malzemeyi zamana ve sonra tekrar
zaman malzemeye dntrr ya da kalitede yk-ek bir kazan iin ikisini de
yatrrz.
Termodinamik Yasalar, Satran ve Yaam Kalitesi
Termodinamiin birinci yasas, bize bir sistemdeki toplam enerji miktarnn
srekli olduunu ve enerjiyi bir alana kaydrdmz takdirde, baka birinden
eit lde kaybedeceimizi syler. Baka bir ekilde ifade etmek gerekirse,
enerji ayn anda yaratlp yok edilemez; adece bir yerden dierine
aktarlabilir veya bir biimden dierine dntrlebilir.
Satran tahtasnda, bu yasay ykmaya, hem enerji hem de malzeme yaratmaya
alrz. Bir piyon tahtann dier tarafna ularsa, baka bir taa, hatta
vezire "terfi edebilir." (Elbette ki baka bir ahnz olamaz. Satranta, iki
veziriniz olabilir ama ah tektir.) Bu ekilde
143
GARRY KASPAROV
kendi talarmzn enerjisini gelitiririz. Elbette ki tipik bir saldr ve
kar saldr oyununda, rakibimiz de ayn eyi yapar, glerini harekete geirir
ve faaliyet seviyesini artrmaya alr; oyunu dinamikletiren de budur.
Doru yapld takdirde, satran tahtasndaki her dnm, pozisyonumuzun
kalitesini artrr. Zamana karlk - iki hamle gibi - atm stn bir konuma
getirebilirim ve bunu yaparken, atmn enerjisini, zarar verme gcn artrrm.
Ya da bir piyon feda ettiimde, rakibim onu almak iin bir-iki hamle harcamah,
bana saldrm glendirme zaman kazandrmaldr. Yine, malzeme-za-man-kalite
kavram, satrancn temel yasasn oluturur.
Bir irket kendi oyun alanna da benzer ekilde baka bilir ve bakmaldr. Nakit
rezervlerindeki bir avantaj -malzeme - yeni rnlere, eleman ikramiyelerine,
daha fazla reklama veya daha modern bir fabrikaya dntrlebilir. Bunun iin
rakiplerinizin varlklarna bakmak, kullanabileceiniz dengesizlikleri
kefetmenizi salar. Rakibiniz birok alanda hakim olsa bile, kendi kendinize

olumsuz bir dengesizlik gelitirebilir ve enerjinin bir ksmn

kaydrabilirsiniz. Rakibimizin bulunduu pozisyonda zayf bir noktay kefedip
kullanabilirsek, pozisyonumuzu o zayflktan yararlanmak zere deitirebiliriz.
te teknoloji dnyasndan bir rnek.
Gezgin Savanda Strateji
Doksanlarn sonlarnda, gezgin sava bir hayli kzmt ve Netscape ile
Microsoft, Web pazarnda hakim
144
ZRVEYE IKAN YOL
olmak iin ekiiyordu. Netscape Navigator, ilkiydi ve en iyisiydi; Microsoft
Explorer, neredeyse her adan bir hayli geride kalyordu. lk versiyonlar
sradand ve Navigator, geni ve sadk bir mteri kitlesine sahipti.
Buna cevap olarak, Microsoft baarl bir strateji gelitirdi. rn kalitesi,
kullanc kitlesi ve marka n asndan olumsuz kalite dengesizliklerine
sahipti. Ama bu sava sadece gezgine kar gezgin meselesi deildi; irkete
kar irket meselesiydi ve Microsoft'un genel olarak Netscape'e kar baz
olumlu dengesizlikleri de vard. ncelikle, iletim sistemleri ve ofis
programlar sayesinde, nakit rezervi olarak malzeme asndan ciddi bir avantaj
vard. kincisi, Microsoft'un bir konum avantaj vard; Explorer' dier yaygn
rnlerine katabilirdi. Windows veya MS Office alrsanz, Microsoft gezgini
otomatik olarak bilgisayarnza kuruluyordu.
Microsoft, gezginini dier yazlmlaryla birlikte vermekle kalmyordu. Dev
nakit avantaj sayesinde, gezgini herkese bedava veriyordu. Bu, pozisyon
kalitesi kazanmak iin malzemenin son derece etkili ekilde har-canmasyd ve
harikalar yaratt. Adil olmak gerekirse, Explorer gezginin kalitesini artrmak
iin de ciddi miktarda para harcadlar ama Navigato^a kar sava
kazanmalarnn en nemli nedeni bu deildi. ok daha kk olan Navigator
olanlar gryor ve yetimeye alyordu. Ayn zamanda bunun hakszlk olduunu
sylyor ve Microsoft'u en azndan yavalatmak iin mahkemeye bavuruyorlard.
Ama bylesine kk bir irket, ana rnn herkese bedava verirken kalitesini
145
GARRY KASPAROV
koruyamazd. Netscape'in Navigator' baka yazlmlarla birlikte sunma giriimi,
Windows'un iletme sistemi pazarndaki yzde doksan belik hakimiyeti
dnlrse, bounayd. Sadece iki yl iinde, Microsft'un gezgin pazarndaki
pay yzde ondan dkken, yzde seksenin zerine kt. Netscape - ve dier tm
rakipler - iyice zayflayana kadar yollarna devam ettiler.
Microsoft, kaynak asndan ezici avantajm kullanmt. Amerikan Sava
terimleriyle konumak gerekirse, General Grant'i yazlm dnyasnn geri kalan
General Lee'lerine kar oynamt. Grant, en zeki taktik ustas deildi ama
zaman iinde sadece birlik ve mhimmat avantaj sayesinde Gneyli ordusunu
zayflatacan biliyordu. Andrc bir sava, Grant'e uyuyordu - adamlarna
deilse de - ve byle bir sava kazanmak iin gereken pragmatik yapya sahipti.
Biraz esneterek, bunu Souk Sava'a bile benzetebiliriz. Birleik Devletler
askeri harcamalarn srekli artrarak, sonunda harcamalara yetiemeyen
Sovyetler Birlii'ni iflasa srklemiti. Ama bu rnekte, iflas ideolojisinden
Komnist kesim de zarar grmt.
Btn Deiiklikler Bir Bedelle Gelir
Dengesizlikleri tartarken, sadece rakiplerinize oranla deil, birbirine oranla
da operasyon unsurlarnz dikkate almalsnz. Satranta, pozisyonumuzda bir
uyum salamaktan sz ederiz. Talarnz birlikte alyor mu? Malzemeniz
stratejik hedeflerinize uygun olarak
146
ZRVEYE IKAN YOL
gelimi mi? Baarl koordinasyon salamaktaki zorluk, varlklarn saysyla
birlikte artar. Son on yl iinde gerekleen dev irket birlemeleri bunu ok
gzel gsteriyor. Time Warner ve AOL, 2001 ylnda rekor rakamlarla birlemiti
ve yatrmclar imdilerde irketleri yine ayrmay dnyorlar. Daha byk
olan her zaman daha iyi deildir; zellikle de koordinasyon pahasna geliyorsa.
Satranta fil sadece apraz olarak hareket edebilir ve dolaysyla, bir fil
btn hayatn tahtann tek bir rengi zerinde geirir; siyah ya da beyaz. Her

oyuncu, oyuna iki fille balar ve "fil ifti" tahta zerindeki her kareye
saldrabilir veya savunabilir. Yan yana altklarnda, iki fil ykc bir
saldr gc oluturabilirler. Bir fil yakalandnda, dierinin de byk lde
zayflamasnn nedeni budur. Geri kalan fil, sadece tahta zerindeki karelerin
yarsn hedef alabilir ve dolaysyla, rakip hangi karelerin gvende, en
azndan filin uzanda olduunu bilir. Fil iftinin toplam gc, paralarnn
toplamndan daha fazladr. Ayn ekilde, iki irket birlikte uyum iinde
altklar takdirde, ncekinden ok daha deerli olabilirler. Ya da Time
Warner ve AOL rneinde olduu gibi, atmalar yznden daha deersiz de
olabilirler.
Ulammz Ar Geniletmek
Fizik bize unu da syler: "Dzenli sistemler, karmak istemlerden daha az
enerji harcar." Satran terimleriy147
GARRY KASPAROV
le, talarmz birlikte altnda, bir avantaj kalitesinden dn vermeden
baka bir avantaja dntrebilirler. Dzensiz bir pozisyon, bir irket veya
askeri birim, deiim salamaya alrken paralanabilir. Amaca ulamaya
almak, genellikle onlar ylesine tketir ki abucak paralanrlar. Amaca
ulamaya almak onlar ylesine tketir ki kolayca kerler. Pozisyonlar veya
artlar narin olduunda, gerek satranta ve gerekse gerek yaamda bu srekli
olur.
Satran oyunlarnda hzlandrlm yenilgi eklinde bir terim kullanlr. Zor
pozisyondaki bir oyuncu, bann dertte olduunu bilmenin getirdii psikolojik
basklarla hatalar yapma eilimindedir. Ama baka bir nemli dinamik daha
vardr: Zayf durum, deiim giriiminin gerektirdii enerji kaybna genellikle
dayanamaz. Finansal sorun yaayan bir irketin asla riskli bir giriimde
bulunamamasnn nedeni budur. stikrar olmadan, o riskli giriim irketin toptan
kne yol aabilir; kumar ncelikli amalarna ulasa bile!
ler de kendilerini an genileterek ayn deneyimi yaayabilirler. 1970'lerin
balarnda, Pan Am kendini ok zor bir durumda bulmutu. 1973'teki kresel
enerji krizi, nemli uluslararas uular irketin rakiplerine brakan bir
mahkeme savann hemen ardndan gelmiti. Bir zamanlar hakim durumda olan Pan
Am, imdi ciddi sorunlarla kar karyayd.
Pan Am, yerel bir havayolu irketini satn alarak sorunlarnn bir ksmn
zmeye alt ama sk sk olduu gibi, zayf pozisyondan atlm cesur bir
adm, ar ekilde cezalandrld. National Airlines'a fazla para
148
ZRVEYE IKAN YOL demilerdi ve devasa bir bor birikimleri olmutu.
Varlklarn ve rotalarn satarak, malzeme kaynaklarn genileterek ve
artlarda olumlu bir deiiklik olmasn umarak dayanmaya altlar. irket o
kadar zayf durumdayd ki yklmas iin tek bir olumsuz gelime daha
yeterliydi. 1988 ylnda Pan Am'm 103 sefer sayl ua terristler tarafndan
bombalannca, son darbe inmi oldu. Rezervasyonlar dt ve birinci Krfez
Sava srasnda hava yolculuklar genel olarak dince, irket 1991 ylnda
iflas ettiini aklad.
Birleik Devletler'in ilk havayolu irketi, hi phesiz ki kt ans adna
payna denden fazlasn almt ama Pan Am'n yneticileri, kendi hatalarndan
dolay da zarar grdler ve malzemelerini fazla genileterek, pozisyonlarndaki
dengesizlikleri olmas gerektii ekilde ele almayarak, kendilerini kt ansa
kar daha da savunmasz hale getirdiler. Yerel rotalar gelitirmemilerdi;
nakit rezervleri zayft; mahkemelerde bekleyen dosyalan vard. Bu analiz,
muhafazakar olmay veya en kt senaryolara hazrlanmay nermek olarak
alglanmamaldr. Risk almak, her giriimde esastr. Ama asl nemli olan,
riskin balamdr. Eer zayf durumdaysanz ve olumsuz dengesizlikler
iindeyseniz, bunlan stratejinize katmanz gerekir. Bir dengesizlik nadiren
belirleyicidir. Bir yol ayrmnn olutuunu ve lehinize olup olmadn
grebilmeniz gerekir.
1993 ylnda, zayf bir pozisyondan saldn balatarak korkun bir hata yaptm.
Ama bu satran tahtasnda deil, satran politikas arenasndayd. Uluslararas
satran federasyonu FDE 1985'teki ilk dnya ampi-

149
GARRY KASPAROV
yonluu mam yarda kestiinden beri, onlarn liderliine kar neredeyse hi
bitmek bilmeyen bir kan davas gdyordum. 1993 ylnda Nigel Short'a kar
dnya ampiyonluu iin mcadele ederken, ngiliz bana ekici bir teklif yapt:
Kendi Profesyonel Satran Derne-i'mizi kurmak ve FIDE'nin dnda bir mata
oynamak. te imdi yozlam brokrasiden kurtulmak ve satranc modern spor
dnyasna tamtmak iin bir frsat domutu.
1972 ylndaki Bobby Fischer zaferinden beri, Short dnya ampiyonluu unvan
iin oynayan ilk Batl idi. Onun katlmyla muazzam bir ilgi toplayacamz
ve FIDE'ye kar dnyann ilk statlar turnuvasn dzenleyebileceimiz!
dnyordum. Daha birka yl nce, baka bir profesyonel oyuncular birlii
kurmutum ama Batl statlar rakip bir blok oluturunca, birliim yklmt.
imdi Nigel, statlar Dernei'nin son bakan, glerimizi birletirmeyi
neriyordu. Artk satran dnyasn kesinlikle birletirebileceimizi
dnyordum. Ama bu giriim, kariyerimin en kt yenilgisi olacakt. Duyurumuzu
yaptktan sonra, durumu yanl deerlendirdiim abucak anlald. Short'un
dndm gibi bir destei yoktu. Ar yaylmtm. Aniden kendi bamza
kalmtk ve "dnya ampiyonluunun hrszlan" ve "asiler" gibi grlmtk.
FDE temelde ikimizi de ihra etti ve Short ile benim Londra'da oynadmza
paralel, baka bir dnya ampiyonluu ma dzenledi. Bylece, satran
dnyasnda asla tam olarak dzelmeyen bir hizipilik balad. Hedefime ulamaya
o kadar hevesliydim ki planmzn baarsz olma olasl150
ZRVEYE IKAN YOL
nm ne kadar yksek olduunu fark edememitim. Pozisyonumu doru ekilde
deerlendirememitim ve bunu yaparken, ciddi dengesizlikleri de grmezden
gelmitim.
Gnlk hayatlarmzda da dengesizlikler vardr ve srekli olarak onlar olumlu
ynde deitirmeye alrz. Kontrol ele almak, en iyi dengeyi bulmak ve
srekli olarak olumlu deiimler iin almak demektir. Norman Mailer, her an
"ya biraz daha yaayarak ya da biraz daha lerek" yola devam ettiimizi
sylemiti. Mkemmel bir dengeyi korumak, tamamen hareketsiz kalmak diye bir ey
sz konusu deildir. Ama bir adm sonra ne yapacamz srekli dnmemize ara
vererek zaman dondurabir ve artlarla eksileri sakin bir ekilde yeniden
deerlendirebiliriz. Termodinamik yasalarn, olumlu deiimlerle enerji ve
kalite - deer ve g - yaratmak iin kullanabiliriz.
151
9.
BOLUM
OYUNUN AAMALARI
Son oyundan nce, tanrlar orta oyunu yarattlar. - SIEGBERT TAERASCH
Abraham Lincoln, 1858 ylnda nl "Blnm Ev" konumasna zekice bir gzlemle
balamt: "ncelikle nereye gittiimizi ve nereye yneldiimizi bilirsek, ne
yapacamza ve nasl yapacamza daha iyi karar verebiliriz." Lincoln, sadece
gittiimizi deil, nerede olduumuzu bilmenin de nemli olduunu eklesey-di,
daha iyi bir yargda bulunurdu. Planlama ve yenilik, imdide salam bir zemine
sahip olmay gerektirir. Ancak nerede olduumuzu bildiimiz zaman "nereye
yneldiimizi" bilebiliriz.
Asrlar boyunca, satran oyununu rencilere aklamak ve oynadklar her oyunda
izledikleri yolu daha iyi anlamalarna yardmc olmak iin saysz yntem
gelitirildi. En uzun mrl yntemlerden biri, oyunu ksma ya da aamaya
blmektir: Al, orta oyun ve son oyun. Hangisinin ne zaman bittii ve
dierinin nerede
152
ZRVEYE IKAN YOL
baladyla ilgili fikir birliine varl a i bir forml yoktur ama hi
phesiz, her aamann zgn karakteristikleri vardr ve her biri farkl dnce
tarzlaryla zmlenebilecek sorunlar ortaya koyar.
Yaptmz Her Hamleyi Neden Yaptmz Bilmek
Basite ifade etmek gerekirse, al, oyunda sava hatlarnn izildii
aamadr. Piyonlar yapnn d snrn belirler, talar arka sralardan kar

ve saldrgan veya savunmac pozisyonlar alr. Ama al, glerin sadece

harekete geirilmesinden fazlasdr. nmzde ne tr bir sava uzandn
belirler ve oyunu, rakibinizden daha donanml olduunuz kanallara kaydrmak
iin ilk ve en iyi frsattr. Al, en ince, en zorlu aamadr; zellikle de
rekabet seviyesi yksek olduunda.
Bu al aamasmn temel unsurlarndan biri, gerek altr; bu terimi, byk
statlarn oyuna balamak iin gelitirdii, nceden belirlenmi yzlerce hamle
sralamasn ifade etmek iin kullanrz. Bunlarn genellikle isimleri, vardr;
daha nce szn ettiimiz Ejderha (Dragon) gibi. Bu uygun isimler, varyasyonu
yaratan oyuncu, tekniin yaratld ehir veya lke tarafndan belirlenebilir
ya da pozisyonun edebi - veya iirsel - aklamas olabilir. Ejderha
varyasyonunun, ismini piyonlarn Draco takmyldz gibi dizilmesinden ald
sylenmektedir. Allarn isimleri, satran oyun153
GARRY KASPAROV
cularnm jargonunun byk blmn oluturur ve tartmalarmzda,
sohbetlerimizde sk sk Sicilya Ejderhasndan Maroczy Ba'na veya Mareal
Saldr-s'na kadar ok ilgin gelebilecek terimler duyarsnz.
Oyuncular ve hatta kulp amatrleri, saatlerini tercih ettikleri allar
incelemeye ve ezberlemeye ayrmlardr. Bu bilgiye paha biilemez ama ayn
zamanda tuzak da olabilir. Birou, 1962 ylnda nl bir stadn belli bir
pozisyonu oynadn bilirlerse, kendileri adna dnmeleri gerekmediine
inanmak gibi bir hataya derler. Teori udur: Byk oyuncularn oyunlarn
hamle hamle, ellerinden geldiince takip ederlerse ve bunu rakiplerinden daha
iyi hatrlayabilirlere, zaman iinde rakipleri bir hata yapacaktr.
Ama rekabeti oyunda, bu teori nadiren hakl kar. Bir oyuncu stat olmadan
uzun sre nce, ne kadar olaanst olursa olsun, bir rota ezberlemenin anlay
olmadan ie yaramadn anlar. Bir noktada, hafza ipinin sonuna ulaacak ve
kendini gerekten anlamad bir pozisyonda ne yapacan arm halde
bulacaktr. Yapt hamlelerin hepsini neden yaptn bilmedii srece, oyun
ezberleyebildii hamlelerin tesine getiinde nasl devam edecei konusunda en
kk bir fikri bile olmayacaktr.
Haziran 2005'te, New York'ta, Birleik Devletlerin nde gelen gen
oyuncularndan oluan bir gruba zel bir eitim semineri verdim. Her birinden,
incelememiz iin oyunlarndan ikisini getirmelerini syledim; biri kazandklar,
biri yenildikleri bir oyun olacakt. On iki yandaki yetenekli bir ocuk,
yanl hamleyi yaptm dn154
ZRVEYE IKAN YOL
d noktaya bir an nce ulamak iin al hamlelerini hzla anlatyordu. Onu
durdurdum ve belli bir noktada bir piyonu neden ileri doru oynadm sordum.
Cevab beni hi artmad: "Vallejo yle oynamt!" Elbette ki spanyol stat
Vallejo'nun yakn zamandaki bir oyununda bu hamleyi oynadm biliyordum ama
ayn zamanda, bu gen adam hamlenin ardnda yatan nedeni anlama-msa, kendi
bam derde soktuunu da biliyordum.
ocuun cevab, beni otuz yl nce Botvinnik ile yaptm derslere gtrd.
Birok kez, beni bu krlemesine kopyaclk gnah iin sulamt. Byk
retmen, rencilerin her hamlenin ardnda yatan mant anlamas gerektiini
srarla vurguluyordu. Bunun sonucu olarak, hepimiz son derece pheci olmutuk;
en iyi oyuncularn hamlelerini bile sorguluyorduk. Byk statlarn hamlelerinin
ardnda yatan gl fikirleri kefediyorduk ama ayn zamanda gelitiriyorduk da.
nceliyor, sorguluyor, bir dizi hareketin arkasndaki fikre sarlyor ve sonunda
anlaymz gelitirerek daha fazla ve daha iyi stratejiler retiyorduk.
Ezbere dayanan oyuncular iin, hafzalarnda hamleler tkendiinde ve kendi
balarna dnmek zorunda kaldklarnda, al sona erer. Bir al rotas
sizi beinci veya hatta otuzuncu hamleye kadar tayabilir ama bu uygulama bir
oyuncu olarak geliiminizi daima engeller. Ama dnya standartlarnda bir
oyuncunun ezbere gvenmesi baka bir eydir; o, hamlelerin ardnda yatan
nedenleri oktan anlamtr. Kendi geliiminiz iin, en bandan itibaren kendi
adnza dnmeniz ok daha nemlidir.
155

GARRY KASPAROV
Aln amac, sadece oyunun banda hayatta kalmak deil, ayn zamanda
istediiniz orta oyun tarz iin tahtay hazrlamaktr; dier bir deyile,
rakibinizin istemedii tarz iin. Bunun ne olduunu bilmek, hazrlk, alma ve
rakip aratrmas gerektirir. Yarnki rakip hangi al oyunlarn oynuyor?
Birbirinizle oynadnz son birka seferinde neler oldu? Bu allardan
birinde, size oyun balarnda avantaj kazandrabilecek yeni bir fikir bulabilir
misiniz? Hangi trde pozisyonlar sevmiyor? Hangi al tercihi sizi o
pozisyonlara gtrebilir? Doru kararlan batan verebilirseniz, bak anz
daraltabilir ve stratejinizi dikkat ve kesinlikle uygulamaya balayabilirsiniz.
Al aamasnda yaratclk, genellikle rekabetin ateli ortamnda deil, evin
rahatlnda gelitirilir. Internet sayesinde, bilgisayarlar imdiye dek
oynanm tm ciddi oyunlarn neredeyse tamamn iermektedir; dn oynananlar
dahil! Bir saniye iinde rakibinizin btn kariyerini inceleyebilir,
eilimlerini, zayflklarn, al repertuanndaki boluklar grebilirsiniz.
Sonra sizinle tam olarak ayn aratrmay yapm biriyle karlamak zere,
tahtamn bana oturursunuz.
Bir oyuncu stat olana kadar, neredeyse btn eitim sresi bu ilk aama
zerinde almaya ayrlr. Al, gerek yaratclk ve tamamen yeni bir ey
yapma potansiyelini barndran tek aamadr. Baka hi kimsenin bulmad bir
eyi bulmaya alrsnz. Her yl alan daralmasna ramen, henz aratrlmam
olduka geni bir alan vardr. Ne zerinde altnz kimse bilmeden, kendi
banza planlarnz hazrlayabilirsi156
ZRVEYE IKAN YOL
niz. Yeni fikirler ve tuzaklar arayabilir, aratrmalarnzdan bunlar
rakiplerinizin zerine frlatmaya hazr ekilde dnebilirsiniz. Kendi kiisel
yaratclk alannzda yeni fikirleri denemek, bir laboratuarda alan bilim
adammn ii kadar heyecan vericidir. Bir bilim adamnn yaratclnn, alma
ortamndan veya ofisinden uzaktayken en verimli ekilde altn biroumuz
biliriz. Bylesine muazzam miktarda bilgi ve gemie ait kaytlar herkesin
parmaklarnn uundayken, srpriz unsurundan yararlanmak eskisi kadar kolay
deil ama yeni bir ey yaptnzda, etkisi ok daha gl olur. Bu yzden,
dnp renebileceiniz, rakiplerinizi artmak iin kullanabileceiniz yeni
fikirler retebileceiniz bir alan yaratarak, kendinize yeterince zaman ayrn.
Sanat, Yaratc atmadan Doar
Talar balang karelerinden ktnda ve ah merkezden gvenlie
ekildiinde, al aamasnn bittii genel olarak kabul edilir. imdi,
glerin karlat orta oyuna geldik. Talar gelitirildi, ah gvenlikte
(veya daha fazla heyecan yaratmak iin gvenlikte deil) ve sava hatlar
izildi. Sra talarn karlamasna ve kan dklmesine geldi. Artk
yaratclk, hayal gc ve enerji zaman. Oyunun balangcnda talar
hareketsizdir. Al yay gerer ve talar enerjilerini serbest brakacak
ekilde konumlandrr. Orta oyunda patlamalar gerekleir.
157
GARRY KASPAROV
Al aamas sona erdiinde tam olarak olmak istediiniz durumda bulunmanz
ok ender bir durumdur ve iki oyuncunun da mutlu olmas neredeyse imkanszdr.
Rakibiniz daima planlarnz bler veya aynsn siz ona yaparsnz. Bu, srekli
olarak yeni deerlendirmeler yaplmas gerektii anlamna gelir. Cepheden
srekli olarak yeni raporlar alp incelemelisiniz. Baka bir oyunda aynen bu
durumda kalm olsamz bile, yeniden deerlendirme yapmak nemlidir; zellikle
rakibiniz sizin daha nce bu pozisyonda kaldnz bildii ve irkin bir
srpriz hazrlam olabilecei iin. Geen sefer ie yarayan teknik, bu sefer
ie yaramayabilir. Alam gzlemleyin, dengesizlikleri inceleyin ve bir strateji
oluturun.
Malzeme-Zaman-Kalite analizimiz, irket dnyasnda Gl ve Zayf Ynler, Frsat
ve Tehditler raporu olarak anlan analize benzer. Satrantaki farkllk,
rakibinizin her hareketinin, kararnn ve eyleminin srekli gznzn nnde
gereklemesidir. Yine de, stratejinizi gelitirip uygulamaya koymadan nce,
ikinizin de pozisyonunu ayn anda deerlendirmelisiniz. Acil hareket ihtiyacna

kar da uyank olmalsnz. Daha derin stratejik endieleri bekletmeli Ve acil

tehlikeye mi karlk vermelisiniz? Rakibinizi savunmac olmaya zorlayacak ve
oyun planndan karacak bir tehdit yaratabilir misiniz? Acil taktiksel
meseleler yoksa, stratejinizi gelitirmeye ve orta seviyedeki hedeflerinize
ulamak iin almaya devam edebilirsiniz; yani al aamasnda baladnz
sreci srdrebilirsiniz.
Satranc bir sanat seviyesine ykselten btn unsurlar, orta oyuna aittir. Zayf
al aratrmas, taktik158
ZRVEYE IKAN YOL
sel zekayla telafi edilebilir. Derin hesaplamalar, cesur vizyonlarla uyum iinde
alabilir. Talarn dinamik gc azamileirken, her kede tam bir felaket
potansiyeli yatar. Sava alanndaki kumandanlar, koltuklarnda oturan
generallerin yerini alr. Her eyden te, orta oyun tepkiyi deil, eylemi
dllendirir. Bu, saldr aamasdr ve inisiyatif mcadelesi en nemli eydir.
Orta oyun, genel olarak uyanklk gerektirir ve zel olarak kalplara dikkat
etmek nemlidir. Bunlar, herkesin egzersizle renebilecei genel fikirlerdir;
ne kadar ok oynarsanz, kalplar fark etmekte ve zmleri uygulamakta o kadar
etkili hale gelirsiniz. Yani daha nce grdnz pozisyonlardaki benzerlikleri
bulmak ve o durumda neyin ie yaradn (veya yaramadn) hatrlamaktan sz
ediyoruz. Esiz zmler bulmak iin bilinen kalplar yeni pozisyonlara
uyarlayabilir ve en iyi hamleyi bulabilirseniz, hl yaratclk iin potansiyel
vardr.
rnein, i dnyasnda, yeni bir rn pazara srld anda bir irket orta oyun
aamasna girer. Hazrlk bitmitir ve artk reklamlarla ve fiyatlarla manevra
yapma zamandr. Bu rn, ncekilere hangi alardan benzemektedir? Hangi
alardan farkldr? Daha nce neler ie yaramtr ve bu kampanya gemiteki
abalar nasl daha iyiye gtrebilir? Bu aamadaki her karar, byk lde
paraleller bulma becerimize dayanr. Deha, onlar bakalarnn mmkn olduuna
inand snrlarn tesine geirmektedir.
Al aamas, sadece orta oyunun hatlarn belirlemeyi salar, dolaysyla
al aamas aratrmanz
159
GARRY KASPAROV
gerek dnyada orta oyun eylemine kadar geniletmeniz yararl ve hatta gerekli
olabilir. Sadece al hamlelerini deil, satran oyunlarn bir btn olarak
incelemenin nemi bundan kaynaklanmaktadr. letme fakltelerinin, teoriye
odaklanmak yerine durum incelemelerine gei yapmasnn nedeni de budur. Ama ne
kadar aratrma ve hazrlk yapsanz da, iler kztnda neler olacan
kesin olarak bilmeniz mmkn deildir. Tipik planlar eylem srasnda
hatalaryla ve tesadfle-riyle incelemek, her eyden daha nemlidir.

yi Bir Savan Ardndan yi Bir Barn Gelmesine Dikkat Edin

Yazarlarn, politikaclarn ve iadamlarnn ok sevdii bir metafor olarak, son
oyun basite talar arasndaki takaslarn bir sonucudur. Ordularn dinamik
potansiyeli asgari seviyeye indiinde, orta oyun sona erer. Orta oyunun enerjisi
ve gerilimi de btn srpriz, saldr ve savunma unsurlaryla, yerini teknik bir
aamaya brakr. Sava alannda sadece birka kii ayakta kaldnda, saf mantk
ve hesaplama kontrol ele alr. Bylece, kendimizi son oyunda buluruz.
Oyunun al aamasnda hl incelenmemi olan ok geni bir alan vardr. Yeni
fikirler, yeni kavramlar, eski ve unutulmu varyasyonlarla yeni planlar...
Ksacas, al aamasnda daha kefedilecek bir sr ey vardr. Orta oyunun
taktiksel kalplar ve stratejik kav160
ZRVEYE IKAN YOL
ramlar, kuaklar boyunca byk statlar tarafndan I iyi bir ekilde
haritalandrlm olabilir ama arada bir yeni deiiklikler kabilir. Ama son
oyunda, planlar ve olaslklar herkese aktr ve neredeyse matematik eg[ zersizi gibidir. Bu, her eyin nceden belirlenmi olduu anlamna gelmez. ki
taraf da kusursuz oynarsa, son I oyun tahmin edilir bir sonuca ular. Ama
insanlar ku-I surlu olduklarndan, zarar verilebilir veya onarlabilir. I

Oyunculardan biri aka dezavantajl durumda olsa bi-I le, rakibini yine de
yenebilir.
Son oyun, sava sona erdikten sonraki anlama pa-I zarlklarm temsil eder.
Becerikli Fransz diplomat Tal-I leyrand, 1814-1815 yllarnda Viyana
Kongresi'nde by-I le bir son oyun darbesi indirmiti. Fransa, konferansa I
olduka zayf umutlarla gitmiti. Napoleon'un savala-I rnda yenildikten sonra,
Avrupa'y yeniden biimlendi- recek olan kongrede ok az etki yapabilecei
dnlen, [ aalanm, yenik, igal altnda bir lke durumunday-Id. Ama zeki
Talleyrand (ustaca bir manevrayla Napo-[leon'un iktidardan indirilmesini de
salamt) igalci I mttefikleri blmeyi ve Fransa'nn blgesel snrlarn
koruyacak ekilde yeni ittifaklar kurmay baarmt. Yansa, savalardan
sonraki son oyuna, pazarlk aa-|malarna yenik pozisyonda girmiti. Ama elinde
Malze-Itne-Zaman-Kalite asndan neredeyse hibir ey olma-masna ramen,
Talleyrand'm becerikli manevralar [Avrupa'nn kaderini deitirmiti.
Ne yazk ki bunun tersi de mmkndr. Gl bir h, zekice bir orta oyun
oynadktan sonra, son oyunda yanl bir hamleyle kazanma ansnn uup gitmesi
161
GARRY KASPAROV
kadar trajik bir durum olamaz. 1993 ylnda Londra'da Nigel Short'a kar dnya
ampiyonluu iin oynarken, bu bama geldi.
iddetli bir al dellosunda, Nigel'in man daha nceki aamalarnda
kulland yeni bir al fikrini karlamay baardm. Alta nemli bir
avantaja sahiptim ve orta oyunda denge bulma abalarn etkili bir ekilde
sonusuz braktm. Son oyunda malzeme avantaj bendeydi. Oyun rakibim iin bir
kaleye, benim iinse bir kale ve iki piyona indirgenmiti. (Her zaman tahtann
zerinde olduklar iin ahlan saymyoruz.) Kazanan bir durumdaydm ve sadece
Short'un pes etmesini bekliyordum; ilk hatam bu oldu. Son hamlelerde ikimiz de
otomatik pilota takm gibiydik ve oyundan sonra biri, ikimizin de sonlara doru
korkun bir hata yaptmz syledi. Tahta zerinde sadece iki piyon ve iki
kale olmasna ramen, piyonumla "doal" bir hamle oynayarak, Short'a oyunu
beraberlikle sonulandrmasn salayacak bir manevra yapma frsat vermitim.
Ama kendisi de frsata kar kr olan Short, kendi "doal" hamlesiyle karlk
vermiti. Yarm dzine hamle sonra pes etti.
Tahta zerinde karmaa yaratamayacak kadar az ta kalmasna ramen, dnya
ampiyonu ve rakibi, nasl olur da son oyunda bylesine nemli bir eyi gzden
karabilirdi? Sanrm, oyuncular frsatlara kar kr hale getiren ey, son
oyundaki dinamizm eksikliidir. Teknik aama skc olabilir, nk yaratclk
ve sanat iin ok az yer vardr. Skknlk durumu kabullenmeye ve hata yapmaya
gtrr.
162
ZRVEYE IKAN YOL
Ayn durum, i dnyas iin de geerlidir. Kii tekrarlanan bir i yapyorsa,
sorunlar yaratc bir ekilde zmek iin frsatlara kar uyank kalmas
zordur.
Ializler srekli ayn cevaplar getirdike, gdleriniz va yava uyuur.
Mkemmellik ve en iyi zm ara-}i olmas gereken ey, zaman iinde "yeterince
iyi" niyetine dnr. Zihinsel kmazlara girmek yeri-, gdlerimizi
glendirmek ve onlara dayanmak n, ileri taze tutmamz gerekir. General
Electric'in neticisi Jack Welch, bir defasnda yeterince iyi perfor-ans
gstermeyen bir blmn st dzey yneticisini r aylk tatile gndermiti;
bylece geri dndnde, rt yldr ayn yeri ynetiyormu gibi" hissetmeyecekBirok irket, dzenli olarak yneticilerini deitirir ya st dzey
yneticilerin baka alanlara geebilme-ni salayacak programlar uygular;
bylece sorunlara ifeni bir adan baklabilir. Eer yeterince uyank kalfcazsak, kenarlar bulanklamaya ve ince farkllklar otlaklardan kap gitmeye
balar; oysa bu farkllklar, nm noktalarnda byk neme sahip olabilir.
Son oyun, tipik olarak iki ynldr: yi veya kt. fcrza pek yer yoktur. Ama en
iyi son oyun ustalar, de-liylardan ilham alrlar ve sava alannn kendisi ok
az enek sunmasna ramen, baarl bir hamleyi tamamlamalarn salayacak bir
kesinlikle hareket edebilirler, pikkatli, sabrl ve hesaplayc oyuncular, son
oyunda s-! n gelirler. Petrosian ve Karpov, rnein, oyunun bu tf amasnda

Spassky ve bana gre ok daha iyiydiler. Or- oyunun dinamizmine ve aln

yaratclna dayatan saldrganlar, genellikle son oyunda zorlanrlar.
163
GARRY KASPAROV
Aama Taraflln Ortadan Kaldrmak
Elbette ki tarihteki en iyi oyuncular, zirveye ulamak iin oyunun her
aamasnda ustalamak zorundaydlar. Ama belli alanlarda parlamak iin hl ok
az yer vardr. Son oyundaki performansmn, orta oyun ve al becerilerimin
ok gerisinde kaldn kabul ediyorum. Karpov orta oyunda ve son oyunda,
alta olduundan daha glyd ama iyi seilmi kolarla alarak bunu
telafi ediyordu.
2000 ylnda unvanm elimden alan Vladimir Kram nik, alta mkemmeldir ve
son oyunda da kendini hissettirir. Dinamik orta oyunda - sadece altaki ve
son oyundaki performansna oranla - oyun kalitesi yeterince tutarl deildir.
Becerilerinizi ve performanslarnz bu ekilde blmek, iyi bir egzersizdir.
Gl noktalarnz neler? Yaratc hazrlk m? Akc eylem mi? Hesap detaylar
m? Bu alanlardan herhangi birinde geri mi kalyorsunuz? Birok oyuncu, byk
lde o ya da bu aamada daha yeteneklidir ve bu da geliimlerini ve
baarlarn snrlar. Makul bir son oyun, zayf bir orta oyundan daha iyidir
ama sakin pozisyonlar sevmiyorsanz, bunu i iten geene kadar
anlamayabilirsiniz. Oyununuzun daha zayf paralarn kefetmeye ve ortadan
kaldrmaya almanz gerekir.
Benim iin bu, daima eylem arzumu kontrol etmek ve verimsiz sonular
dourabilecei zaman dnmek iin durmak anlamna gelmitir. Dinamik
komplikasyonlar
164
ZRVEYE IKAN YOL
sevmem, genellikle en iyi tercih olsa bile basitlikten uzaklama eiliminde
olmama yol amtr. Bu eilimim, gdlerimin genellikle hakl kt satran
tahtasndan uzaktayken de glyd. Satrantaki bu eilimimin stesinden gelmek
iin harcadm yllar, politika dnyasna geiimi kolaylatrd. Artk
saldry durdurma, manevralara ve pazarlklara balama zamannn geldiini fark
etmekte daha abuk davranyorum.
Ateli atmaya Bakla Dalmayn
Bazen bir aama dierine hi belli etmeden dnr; bazen, fark edilmeden geri
dner. nemli olan, tek bir aamann karakteristiklerine ok fazla dayanan bir
pozisyon hakknda varsaymlarda bulunmamaktr. Orta oyunda iinize yarayan bir
ey, son oyunda size zarar verebilir. Gl bir zamanlama duygusu esastr. Bir
oyuncunun son oyunda rahatlad, oysa sonunda rakibinin hl yaratc orta
oyunda olduunu anlayarak gafil avland birok rnek grdm.
2002 Slovenya Satran Olimpiyatlan'nm on birinci raundunda, Alman oyuncu
Christopher Lutz'a kar siyah talarla oynuyordum. Oyun yava yava vezirlerin
olmad ve her oyuncunun er tann kald bir pozisyona srklendi. Lutz
atlarn grece nemsiz kazanm-larda bulunabilecekleri ekilde tahtann iki
yanma getirmiti. Son oyunda, bu zaman kayb nemli bir etken olmaz. Ama
talarn tahtann dier tarafnda grnce, ahma saldrmak iin bir frsat
yakaladm fark ettim.
165
GARRY KASPAROV
Ne yapmaya altm anladktan sonra bile, Lutz tehlikeyi kmsedi. oktan
son oyuna girmiti ve tehdide tepki vermesini salayacak ekilde dinamik orta
oyun zihniyetine geri dnemiyordu. ok gemeden kk ordum ahm keye
sktrd ve onu pes etmeye zorlad. Pozisyonun doasn yanl anlamak ve
"yanl aamada" oynamak, baka bir gei noktasnda da olabilir.
Dinamik unsurlar kmsemek, oyunun ilk aamalarnda da olabilir. yi
hazrlanm bir oyuncu bile, orta oyunun balarnda kritik dnmekte
gecikebilir. Rutin hamleler alta zararsz olabilir ama rakibiniz sizden daha
saldrgan hatlara dikkat ediyorsa, sevimsiz srprizler de dourabilir. Yani, siz
hl al aamasndayken, o orta oyuna dalm olabilir.
Bu gei hatalar, planlama ve strateji gerektiren her alanda olabilir. Akll
bir planlamac neyin peinde olursa olsun, aamay da batan sona dikkate

alr. Al ne tr bir orta oyuna gtrecek? Hazrland orta oyun o mu? Bu

trde pazarlklarda, savata, ite veya projede deneyimi var m? Varsa, "oyunun"
aamalar nasl geliti?
Avusturyal Rudolf Spielmann, yle yazmt: "Al bir kitap gibi, orta
oyunu bir sihirbaz gibi, son oyunu bir makine gibi oynamamz gerekir." Amacnz
sadece her aamada iyi performans sergilemek deil, ayn zamanda geileri de
sorunsuz yapmak olmaldr.
imdi btn bu aratrma ve deerlendirme sonularn alp, eyleme
dntrmeliyiz.
166
10.
BOLUM
SALDIRGANIN AVANTAJI
Bir mermi bile, cesurdan korkar. -RUS ATASZ
Sezgilerinizi Esnetmek, Gl Kararlar Vermenizi Salar
Sezgiler ve gdler, karar vermemiz iin zemini hazrlarlar; zellikle de gnlk
hayatmzda yldrm hzyla verdiimiz kararlar iin. e giderken orada sola,
burada saa neden dndmz analiz etmemiz gerekmez; sadece yaparz. Bir
satran oyuncusu, bir pozisyonu daha nce hi grmemi olsa bile, hamle sonra
ulaaca basit bir ah-mat hemen fark edebilir. Tpk nefes alp vermemizi
salayan otonom sistemlerimiz gibi, bu kalplara dayanrz. Her nefesi
dnmeleri gereken balinalar gibi deilizdir.
Verdiiniz her karar zerinde dnmek istemezsiniz ve bu yzden,
deneyimlerinizden kazandnz ka167
GARRY KASPAROV
lplara dayanrsnz. Bunlar, temel kestirmelerdir ve temel fonksiyonlarla
snrlandklar srece hibir zarar olmaz. Ama hayatlarmzdaki daha karmak
kararlar iin yine ayn kalplara dayanmaya baladmzda, sorunlarla
karlarz. Bu, yaratcl kstekler ve karar verme konusuna "her l iin
tek boy" yaklamn getirir.
Her gn verdiimiz kararlarn sadece says bile, toplamda byk bir fark
yaratr. Bu, montaj bandnda bir arabann retim sresinden birka saniye
indiren bir ayarlama yapmak gibidir.
Karar aacndaki byk dallar, fazladan dikkat gerektirir. Bunlar, yol zerinde
geri dnmz olmayan atallardr. Satranta eski bir deyi vardr: "Piyonlar
geri gidemez!" Filimi kt bir kareye koyarsam, daha sonra fikrimi deitirip
geri oynayabilirim ve ayn prensip dier talar iin de geerlidir. Ama piyonlar
sadece tek ynde gidebilir: leri! Sk sk "karar hamlelerinden sz ederiz;
bunlar pozisyonlar geri evrilemez ekilde belirleyen veya deitiren
hamlelerdir. Piyon hamlelerinin hepsi byledir ve bu yzden daha dikkatli ele
alnmalar gerekir.
Hayatn kurallar, satrantakiler kadar belirli deildir; bir kararn geri
dn olmayan sonulara ne zaman yol aacan bilemeyiz. Bir krizi tespit
etmekte olduu gibi, bazen aka grebilirsiniz ve baz zamanlarda
gdlerinizle hareket etmeniz gerekir. Kararmzn kt olduunu anladmzda
geri dn olup olmadn daima sorgulamakta yarar vardr. ler ters giderse,
alternatiflerimiz neler olacaktr? Seeneklerimizi
168
ZRVEYE IKAN YOL
daha uzun sre ak tutabileceimiz tatmin edici alternatifler var mdr?
Bu zihniyet, gerilimden kurtarma arzumuzun stesinden gelmemizi gerektirir.
Birok kt karar, sadece srecin bitmesini ve doru karar verme basksndan
kamay istememizden kaynaklanr. Bu en kt aceleciliktir ve gereksiz bir
hatadr. Bu drtye direnin! O anda karar vermenin bir yarar yoksa ve
geciktirmek size zarar vermeyecekse, zaman deerlendirmenizi glendirmek, daha
fazla bilgi toplamak ve dier seenekleri incelemek iin kullann. Margaret
Thatcher'n bir defasnda dedii gibi: "Politikada rendiim bir ey var.
Mecbur kalana kadar bir karar verme!"
Her zaman olduu gibi, kiisel tercihim sezgilerin ve iyimserliin tarafnda
kalmaktr. Olumlu dnce tarzndan kaynaklanan kararlar, muhafazakar
kararlardan daha tutarl olmayabilir ama kesinlikle hatalarmzdan ok ey

reniriz. Sezgilerimizi gelitirip glendirdike, zaman iinde kararlarmz

daha tutarl hale gelecektir. Biroumuz, snrlar zorlama ihtiyacmz
karladmzda daha mutluyuzdur. F. Scott Fitzgerald'n yazd gibi:
"Canllk sadece direnme becerisinde deil, balama becerisinde de grlr."
Eer hata yapmsak ve yeniden balamamz gerekiyorsa, bunu yapmalyz. Bu
canllk sadece yaamn kalitesiyle ilgili deildir; motivasyonumuzu korumak ve
karar verme srecine dahil olmak, nemli bir unsurdur. Bunu yapmann en iyi
yollarndan biri, rakiplerinize meydan okurken sizi olumlu bask altna sokacak
ekilde inisiyatifi ele almaktr. Saldrgann her zaman avantajl olduunu
sylerim.
169
GARRY KASPAROV
Saldrganln ifte Standard
On yedi yamdayken gl Sovyet Satran Olimpiyat takmnda yer aldmda, ilk
sra d bilgelik szlerimi de duydum. Macarlar ile birlikte bir turnuva iin
Mal-ta'ya gitmitik ve geri dnerken iki gn iin Roma'da konaklamtk. Takm
arkadalarmn ya ortalamas benim iki katmd ve bu yzden, serbest
gnlerimizdeki programlarmz ok farklyd. Dierleri etraf grmeyi tercih
ederken - Vatikan'a ziyaret dhil - ben Sovyetler Birlii'nde izleyemeyeceimi
bildiim Star Wars - The Empire Strikes Back filmini seyretmeye gittim. Takm
arkadalarmn Vatikan'da ne tr ruhsal rehberlik aldklarn bilmiyorum ama
sinema salonunda benimle konuan, Lke Skywalker' uyarrken u szleri syleyen
Jedi Ustas Yoda idi: "fke, korku, saldrganlk; G'n karanlk yz." ok
armtm. Akas, on yedi yanda bir gen olarak, Luke'un bylesine pasif
bir bak as karsndaki sabrszln anlyordum. Darth Vader'n peinden
gitmesi ve arkadalarm korumas gerekmez miydi? Saldrganln neresi kt
olabilirdi ki?
Yam byrken ve satran dnyasnda sivrilirken, daima ifte standart olduunu
anladm. Politik ve sosyal hayatta, kesin bir saldr gerekletiren kii kt
adamdr; yle olmasa bile. Bir CEO'nun ynetim tarz saldrgan olduunda, bunu
kutlarz ama sradan bir eleman "saldrgan" bir tutum izlerse, kovulur. Baz
alanlarda, tutku daha da pheci bir ekilde ele ahmr. ne gemeye alt
belli olan bir kii, dikkatleri ze170
ZRVEYE IKAN YOL
rine toplamaya almakla sulanr. Daha da kts, "takm oyuncusu olmamakla"
sulanrlar. Ayn zamanda, satran dergileri benim "saldrgan satran tarzm"
ve "iddetli saldrlarm," spor taraftarlarnn tuttuklar takmn saldrgan
hcum oyuncularn kutlad gibi kutluyordu. Oyun ve spor dnyasnda bu tr
terimler daima zel, olumlu bir anlamda kullanlr. Tuttuumuz takmlarda
"saldrgan hcum oyuncular" olmasn isteriz; ayn insanlarn mahallemize
tanmalarn istemesek bile... Ya da parlamento binasna!
Daha nce belirttiim gibi, birok kii - eski arkadalarm ve hi tanmadm
insanlar - politikaya gei kararmda uyumumu sorguladlar. Saldrgan oyun
tarzm hatrlatarak, insan saldrganlamyor, saldrgan bir doayla douyorsa,
nasl deieceimi ve saldrganln sadece etkisiz olmakla kalmad, ayn
zamanda kiinin bam ciddi derde sokabilecei politika dnyasnda nasl
baarl olacam soruyorlard. Elbette ki yeni bir ortama uyum salama
becerisine sahip olduumu biliyordum. Bir eyi gerekten nemseyen herkes bunu
yapabilir. Ama dorusu, ben saldrganl politika, i dnyas ve hayatm'dier
alanlarnda, satranta olduu kadar deerli gryorum. Tutkularmz - ve evet,
saldrganlmz - snrlamak, baarmz snrlamaktr. leriyle ilgili
saldrgan tutumlar olan insanlar, kendi isel eletirilerinde de ayn tutumu
izlerler. Benim endiem, iyi ve ho bir insan olup olmadm deil, kendimi,
orta171
GARRY KASPAROV
mimi ve etrafmdakileri srekli sorgulayp sorgulama-dmdr. Bu, ahlaki ve
fiziksel tatminin tersidir.
nisiyatif Kapy Nadiren ki Kez alar

Bana gre, kazanmann "tek ey" olduuyla ilgili szlanmalar, kazanmann hi de

nemli olmadyla ilgili olanlar kadar yersizdir. Bir msabk olarak beni daima
ilgilendiren ey, yaptm eyde daha iyi olmam salayacak ekilde kontroll
saldrganlk sistemimi nasl gelitireceim olmutur; satranta veya politikada.
Bu balamda saldrganlk, dinamizm, yenilikilik, gelime, cesaret, risk ve
eyleme geme istei anlamna gelir. Bana gre, ilk temel ders, bir durumda
dengeyi nasl bozacamz ve inisiyatif alacamz renmektir. Ate yakmak
iin birka ta birbirine vurmanz gerekir.
Hamle sras sizdeyse ve rakibinizin eylemlerine tepki vermek yerine eylemi siz
yaratyorsanz, oyunun akn kontrol edersiniz. Tepki verecek olduundan,
rakibinizin hamleleri daha snrl ve dolaysyla daha kolay tahmin edilir hale
gelir. ndeki pozisyonunuzdan daha uza grebilir ve eylemi kontrol etmeyi
srdrebilirsiniz. Tehditler ve bask yarattnz srece, inisiyatifi
korursunuz. Satranta, bu sizi zaman iinde savuturulmayacak bir saldrya
gtrr. dnyasnda, daha byk pazar payna sahip olmanz salar.
Pazarlklarda, daha iyi bir anlama yapmanz salar. Politikada, oylarn
artmas anlamna gelir. Zafer yakn olduunda, saldrgan malzemesinin kalitesini
artrr ve gelimi
172
ZRVEYE IKAN YOL
pozisyonundan yarar salar; yararlar hem somut hem de soyuttur. Bu, saldrgann
avantajdr.
Ama sadece saldrmak yeterli deildir. nisiyatifi elinize aldnzda, ya hep
ya hi saldrsyla, yldrm hz saldrsyla veya Boris Spassky gibi yava
yava skarak olsun, srekli olarak kullanmanz ve beslemeniz gerekir.
Steinitz'in bize hatrlatt gibi, avantajl durumdaki oyuncu saldrmak
zorundadr, yoksa avantajm kesinlikle kaybeder. Saldrmakta usta olan bir
oyuncu, bir pozisyonda mmkn olandan daha fazlasna ulamaya almadan, mmkn
olan en yksek avantaj kullanmaya urar. Kendi tarznza sadk olun ama bunu
sadece satran tahtasmdaki oyunun balam iinde kald srece yapn.
nisiyatif kullanmann byk blm hareketlilik, esneklik ve artmacayla
ilgilidir. Gl bir oyuncuya kar oynadnz oyunu kazanma olaslnz,
ancak tek bir saldr noktanz olduu takdirde dktr. Bunu askeri terimlerle
dnn: Ordunuzun btn birimlerindeki tm adamlar ayn yere saldrmak zere
konulandrmak, savunma durumunda kaldnzda sizi zor duruma sokar. Tarihteki
en byk denizden igal operasyonu olan nl Derebeyi Operasyonu'na
hazrlanrken, Mttefikler bunu biliyordu. Pozisyonlar ve niyetleriyle ilgili
olarak, Nazileri savunma hazrl yapamayacak kadar akn durumda tutmak iin
saysz artma taktii hazrlamlard; sahte donanmlaryla Potemkin tarz
sahte bir zrhl dahil!
Ayn ekilde, satran oyuncularnn adna "iki zayflk prensibi" dedii eyi
uygulamalsnz. Tek bir noktaya odaklanmak yerine, rakibinizin pozisyonunda ok
173
sayda zayflk yaratabilmek iin basky srdrn. Tek bir zayflk,
rakibinizin yenilgisini nadiren garantiler.
Saldrgan bir oyuncunun rakibi, byk olaslkla gergin olacak ve dikkati
dalacaktr. Pozisyonu ne kadar gvenli olursa olsun, malzeme kaybetme ve
muhtemelen yenilgi olaslklarna odaklanacaktr. Bu, kanlmaz bir ekilde
yaklamn ve dnce tarzn deitirmesine neden olacaktr; bu deiiklikler,
saldrgan olarak sizin iinize yarayacaktr. "Tehdit, saldrdan daha
etkilidir," diye yazarken Nimzowitsch'in ifade ettii dinamik buydu. Bir
saldrnn, dmann pozisyonu zerinde ykc etki yaratmas iin sonu vermesi
bile gerekmez. Rakibiniz bir blgeyi savunmaya koarken zaman kaybetmek zorunda
kalrsa, baka bir yerde kazanma frsat bulabilirsiniz. Saldr gnnden nce,
Mttefik glerin ikili casuslar Nazileri ana saldrnn Pas-de-Calais ynnden
geleceine inandrdlar ve bylece, Hitler'i Rommel ve sekin kuvvetlerini asl
igal alanndan uzaa gndermeye zorladlar.
Nimzowitsch'in nl ifadesi ayn zamanda algyla ilgilidir ve eski bir Wall
Street deyiim hatrlatmaktadr: "Dedikodu al, haber sat!" Bir eylerin olaca

beklentisi, olayn kendisinden daha gl olabilir; dier bir deyile, olayn

kendisinden ayrlamaz.
Tercih Sonucu Saldrgan
Kariyerime dnp baktmda, bir satran oyuncusu ve bir kii olarak
geliimlerim arasnda ne kadar ok paralellik
174
bulunduunu grmek beni artyor. Kariyerim boyunca saldrgan bir tarzda
oynamama ramen, zaman iinde oyunlarm daha salam ve daha az speklatif hale
geldi, otuzlu yalarmda, dnya ampiyonu olarak bir onyl geirdikten sonra,
belirsiz bir saldrya odaklanma olaslm daha dk, sabrl bir ekilde
saldr iin doru zaman bekleme eilimim daha gl hale gelmiti. Yala
birlikte gelen genel muhafazakarlktan ne kadar etkilendiimi sylemek zor ama
bence bundan fazlas sz konusuydu. nk, sadece farkl oynamyordum; daha da
iyi oynuyordum. Gerek deneyimle oynuyordum ve ar saldrgan bir rakibe kar
savunmay izleyen iyi zamanlanm bir kar saldrnn, her zaman atee atele
karlk vermekten daha etkili olduunu renmitim.
Artk her oyunda bir srpriz saldr yaparak bir eyler kantlamaya almam
gerektiini dnmyordum. Daha profesyonel bir yaklamm vard: Oraya gsteri
yapmaya deil, kazanmaya gelmitim. Bana yakn olan insanlar, hayatmn
ilerleyen aamalarnda balnla ve dier ilerimle urarken de ayn ekilde
davrandm sylyorlar. 1993 ylnda FIDE'den kopmam ve kurduum Profesyonel
Satran Dernei'nin kmesi, yelkenimdeki rzgar azaltt ve beni daha temkinli
hale getirdi. FDE ile yaadm olay, ilk evliliimin ac verici sonuna,
eimden ve kzm Polina'dan ayrlma denk geldi.
1990'larnn ikinci yarsnda, hem tahta zerinde hem de zel hayatmda istikrar
geri dnd. Tam gn menajerim olarak Owen Williams bana katld ve bebek
175
Vadim'in de dahil olduu yeni bir aile kurdum. 1999 ylnda, adm tayan bir
Internet irketi kurdum ve bylece gerek anlamda kresel bir marka haline
geldim. Bu olaylar, aile ve i kararlarmn daha uzun vadeli, daha geni
etkilerini grmeye zorlad. Aniden, kuruma kar savaan asi gibi
davranamayacam aka anladm; birok adan, kurumun kendisi haline
gelmitim. Dier yandan, zirvede kalmak iin gereken mcadele avantajn
korumakta bazen zorlanyordum. Buna karlk olarak, belli bir sreyi bir
satran oyuncusu olarak evrimimi gzden geirmeye, eski oyunlarma bakmaya,
baarm nasl kazandm anlamaya ve dahas, bu baarlardan - ve evet,
yenilgilerden - nasl dersler karabileceimi grmeye ayrdm; bylece politika
alanndaki yeni kariyerimde, temellerime sadk kalabilirdim.
imdi grdm ey ise, son zamanlardaki bu deiimlere ramen, tahta zerinde
ve dndaki en iyi sonularmn daima bir saldrgann zihin yapsnn rn
olduudur. Tek fark, yirmi iki yamdayken bana doal olarak gelen ey, krk
yamda - imdi - daha bilinli verilen kararlar sonucunda gelmesi. Daha fazla
bilgi, dnlecek daha fazla eyi nme seriyor ve bu da phenin ieri girmesi
iin kapy aralyor. Ar dnmek sezgilerimizi ve gdlerimizi uyuturarak,
hzl bir karar olabilecek bir eyi zihinsel bir komite toplantsna dntrr.
Ama artk bir satran tahtasnn banda veya bir i toplantsnda otururken,
"Gen Garry Kasparov ne yapard?" diye dnemem.
Genliimde srekli saldrrdm, nk bildiim tek ey buydu. imdi
saldryorum, nk en iyi sonular
176
getirdiini biliyorum. Bir politikac olarak, daima diplomasinin bir zaman ve
yeri olduunu biliyorum ama ayn zamanda, g pozisyonundan pazarlk edildiinde
daha sk kazanldn da biliyorum. Bazen bu saldrgan oyun oynamak anlamna
geliyor.
Yapabileceiniz veya yapabileceinizi dndnz ey ne ise, hemen balayn.
nk cesarette sihir, g ve deha vardr. - GOETHE
Baarl saldryla birlemi saldrgan zihniyet, mevcut durumu bozmay ve hatta
bunu yapmak konusunda bir tutkuya sahip olmay gerektirir. Yani savunmac

pozisyondaki bekleyip grme yaklamnn rahatln brakmanz ve bilinmeyene

doru zorlamanz gerekir.
Buna karlk savunma, kaynaklarmz saldrya kar zaaflarmz srekli
kapatmak iin kullanmamz gerektirir. Sadece zayflklarnn korunduundan emin
olmas gerektiinden, savunmacnn kapamas gereken daha az a vardr. Ama
dnyann hz arttka, avantaj srekli bir ekilde saldrgann tarafna kayar.
Askeri terimlerle konuursak, savunma sanat bugn neredeyse eski moda olmutur.
Hareketli zrhllarn gelimesi,!. Dnya Sava'nn andrma savann son
rnei olmasn garantiledi. 2. Dnya Sava'nn balarnda, Alman tanklar
Avrupa'y kasp kavuruyor, Alman ordusunun yirmi be yl nce aylar boyunca
yakaladndan daha fazla blgeyi tek bir gnde ele geiriyordu. Bugn, yerin
yz metre altndaki beton bir sna
177
yok edebilecek lazer gdml bombalarmz var. Duraan savunma artk bitti.
Gnmzde sava, ilk vuran ve sert vuran olmay gerektiriyor.
Bu trendin toplumun geri kalanndaki yansmalarn da grebiliriz. Her ey bu
kadar hzl hareket ederken, yatrm ve irket stratejisinde pasif bir yaklam,
siper savalar ve kale kuatmalar kadar demode kalm durumda. Saldrgan bir
ekilde nde kalmazsanz, abucak geri dyorsunuz. Bunun rnekleri ok ama bu
durumu zellikle teknoloji alannda gryoruz. AltaVista ismi size tandk
geliyor mu? Internet gezgini savalarnn snrlarn zorlayan birok arama
motorundan biriydi. Google liderlii ele geirene kadar, Yahoo! o kadar ne
gemiti ki iini haberler, elence, bedava e-posta adresi gibi ok eitli
alanlara yaymt. AltaVista ve dier arama motorlar - Lycos ve HotBot gibi bunu yapamadlar ve ok gemeden saldrganlara teslim oldular.
Buna karlk, Apple tarihi boyunca en popler elektronik rn olan iPod miniyi
nano ile deitirdiinde, gnmz pazarnda baarnn saldrgana ait olduunu
vurguluyordu. Apple, baka bir irketin pazara girerek kazantan pay almasn
veya satlarn yavalamasn beklemedi. Kendi rnn ezdi, yeni birini kard
ve milyonlarca kullancy, Nano'nun yeni aldklar iPod'dan daha iyi olduuna
ikna etti. Buna karlk, daha nce grdmz gibi, Microsoft yeni bir Explorer
gezgin zerinde almak iin iki yl bekledi ve ancak pazar pay belirgin bir
ekilde dmeye balad zaman harekete geti.
178
Taklitiden Mucide Gei
Aratrmaya ve yenilie yatrm yaplmas konusunda daha az grnen ama daha
hayati olan bir neden, byk bir etki yapacaksanz, u noktada kalmanz gerekmesidir. Aniden takipiden lidere dnemezsiniz, nk dnemecin tesinde neyin
geldiini sadece lider grebilir. En baarl taklitiler bile, alanlarn
geniletmek ve daha baarl olmak istiyorlarsa, zaman iinde mucide dnmek
zorundadr. Bu geii yapamayanlar, genellikle yerlerini dier taklitilere
brakrlar. Yenilikler riskli olmakla birlikte, yenilik yapmamak daha da
risklidir.
Taklitiden mucide gei, toplumun her alannda grlebilir. Satranta, gen bir
oyuncu en byk statlar taklit ederek ilerleyebilir ama onlara meydan okumak
iin, kendi fikirlerini gelitirmek zorundadr. Japon mallar, yllar boyunca
Amerikan ve Avrupa rnlerinin ucuz, kt taklitleri olarak hor grld. Ucuz
ithal ve taklit rnlerin pazara girmesi, tketici elektronik rnleri
endstrisinde muazzam bir deiim yaratt. Yeterince hzl ekilde uyum
salayamadklarndan, Amerikal reticiler ok gemeden pazar terk ettiler veya
tamamen kepengi ektiler. ok gemeden, Japonlar tketicilerin istedii yeni
zellikleri sunan yksek kaliteli rnler retmek zorunda kaldlar.
Taklitilerin, Japon irketlerine kendi oyunlarn oynamas uzun srmedi. Japon
irketleri aratrma ve gelitirme iin daha fazla para harcarken, Koreli ve
Tayvanl irketler
179
taklitilikte onlarn yerini ald. Bylece, Japonlar mucit oldular. Tpk
doadaki Darvincilik gibi, yenilik kesinlikle hayatta kalmakla ilgilidir.

Gelimeye devam etmek zorundayz ve bu, olduumuz yerde durmak yerine saldrgan
olmak anlamna gelir.
Saldrma stei
Tartakower?n dedii gibi; "Bir saldr iin ilk esas, saldrma isteidir."
Frsat doduunda kullanacak ve saldracak cesareti bulamyorsak, btn planlama
ve deerlendirme becerilerimiz teoriden ibarettir. Savan iindeyseniz, ilk
darbenin sonuncusu olmasn ve o darbeyi kendiniz indirmeyi istersiniz.
Saldrmak, cesaret kadar mkemmel zamanlamay da gerektirir. Saldrmak iin
doru zaman bilmek, bilim olduu kadar sanattr da ve genellikle tahminlere
dayanr. Frsat penceresi genellikle kktr. Byk bir frsatn kenin hemen
arkasnda olduunu syleyen kl bir tabela gremezsiniz. Hepsinden te,
frsatlar tespit etmek, her trde varsaymlardan kurtulmak demektir. Bu,
zellikle sakin pozisyonlarda geerlidir, nk istikrar sreleri saldr
frsatlarn pek getirmez. Bize rakiplerimizi kmsemememiz gerektii
hatrlatlr ama onlar gzmzde ar bytmek de frsatlar karmamz
anlamna gelir. Ak zihinli olursanz ve her durumda nce saldrgan seenei
dnrseniz, o frsatlar karmazsnz. Saldrmak iin doru zaman olduunu
dnn!
180
Eylemi zorlamak bize daha fazla seenek ve kaderimizi daha fazla kontrol etme
ans verir ki bu da olumlu enerji ve gven yaratr. Yarattmz bu enerji
kk bir ey deildir. Tal bir defasnda belki de hayatndaki en kt hamlenin
yapmad hamle olduunu sylemiti; kendisinden beklendiinin aksine, geri
evirmeden nce krk dakika boyunca zerinde dnd hamle. Saldrganlar bazen
kt hamlelerinden pimanlk duyarlar ama parmaklarnzn arasndan kayp giden
bir frsat iin sonsuza dek pimanlk duymak ok daha ktdr.
181
11.
BOLUM
BAARIYI SORGULAMAK
Baar, Gelecekteki Baarnn Dmandr
9 Kasm 1985'te, genlik yllarmn byk hedefine ulatm: Satranta dnya
ampiyonu oldum. Sonrasndaki kutlama srasnda, eski dnya ampiyonunun ei
Rona Petrosian beni bir kenara ekti. "Senin iin zgnm," dedi. "Hayatnn en
byk gn bitti." Tam da bir zafer partisinde sylenecek sz!
Ama ilerleyen yllarda, bu szler kulaklarmda hep nlad ve imdi, neredeyse
btn hayatm bir msabk olarak geirdikten sonra, insann karlaabilecei
en byk dmanlardan birinin tatmin olduunu anladm. Tatminin nasl dikkat
eksikliine yol aabildiim, arkasndan hatalarn ve karlan frsatlarn nasl
geldiini - hem kendimde hem de bakalarnda - grdm. Baar ve tatmin,
hedeflerimiz olabilir ama ayn zamanda daha byk baarlar ve tatmini
engelleyen kt bir alkanla da yol aabilirler.
185
Gemiteki Baarnn ekicilii
O dev zaferden sonraki on be ylm, gl ynlerimi daha da gelitirmek ve
zayflklarm ortadan kaldrmak iin srekli bir sava iinde geirdim.
Yeterince sk, kararl alr ve olabilecek en iyi ekilde oynarsam, kimsenin
beni yenemeyeceine inanyordum. Mart 2005'in o gnnde emekli olana kadar da
buna inanmaya devam ettim. O halde, 2000 yl dnya ampiyonluu karlamasnda
lkemden biri olan Kramnik'e yenilmemi nasl aklayabilirim? 2. Blm'de, onun
baarsna sadece satran asndan bakm, sava alann nasl kontrol ettiini
incelemitik. Ama kendi amdan stratejik yenilgimin daha derin kkenleri var.
Kramnik'e kar ampiyonluk turnuvasnda olanlar grmemi zorlatran - imkansz
hale getirmese bile -byk lde kendi baarmd. Ekim 2000 mandan nceki iki
yl boyunca, hayatmn en iyi performansn sergiliyor, zirvedeki sremin
dolduu ynnde tahminlerde bulunan eletirmenleri haksz karyordum. Srekli
olarak ilerlemi yam vurguluyor, rakiplerimin oundan on ya daha byk
olduumu sylyorlard. Ama kazanmaya devam ediyordum. 1999 ylnda, rekorumu
yeni seviyelere tadm ve dnya ampiyonluu mana hazrlanmaya baladmda,
nemli bir turnuvada pe pee malar kazanmtm. Satran tahtasnda karma

kan tm dalar aabileceimi hissediyordum. Peki, Kramnik'in ileden karc

Berlin Savunmas beni nasl duvara toslatmt?
186
in ilgin yan, baaryla geen yllarm beni savunmasz brakmt. Oyun
tarzmn en gl ynlerinden biri, daima uyum salayabilme ve yeni zorluklara
kar koyabilme becerimdi ve Kramnik, bu becerimi bana kar kullanmt. Beni
soktuu pozisyonlardaki rahatszlma ramen, ma nasl devam ederse etsin uyum
salayabileceim, yeterince zamanm olduu ve toparlanp kazanabileceim
konusunda kendi kendime srar ediyordum. Karpov'a kar 1984-1985 yllarnda
oynadm ilk dnya ampiyonluu mamda, oynayacamz oyunlarn saysnda bir
snr yoktu ve uyum salayabilmi, stratejimi deitirebilmi, ne
geebilmitim. Ama on alt oyunluk bir mata yeterince zaman yoktu.
Gen rakibim benden daha iyi hazrlanmt ve o kadar armtm ki bamn
gerekten ciddi dertte olduunu bile fark edememitim. Nihayet bu gerei
anladmda, ksa mata i iten gemiti ve kendimden emin olmaktan uzaklap,
zaferin imkanszlna inanmaya balamtm. Sonlara doru biraz mcadele ettim
ama yeterli olmad. On be oyunluk man sonunda, iki-sfr yenilmitim.
Yenilmitim, nk kendime ar gvenmitim ve halimden memnundum. Her ey olup
biterken bile, bir zamanlar rencim olan bu gencin benden daha zeki
davrandn kabul etmekte zorlanyordum. Kramnik'in benden daha iyi
hazrlanabilecei - veya hazrlanaca - aklma bile gelmemiti. 1995 ylnda
Anand'a kar oynadm dnya ampiyonluu mamda asistanlarmdan biri olduu
gereini bile dnmemitim. Btn alkanlklarm ve taktiklerimi biliyordu.
Bu bilgiyi
187
kendisine kar kullanmam salayacak bir strateji gelitirmek yerine, duruma
aldrmamay semitim. O zamana dek pe pee kazandm zaferlerle de, oyunumda
ciddi bir zayflm olabileceine inanamyordum.
Ben buna gemi baarnn ekicilii diyorum. Kazanmak, her eyin yolunda olduu
illzyonunu yaratr. Yol boyunca ters giden - veya ters gidebilecek - eyleri
hi dnmeden, sadece olumlu sonucu dnrz. Bir zaferden sonra, analiz
yapmak deil, kutlamak isteriz. Zafer ann zihnimizde srekli canlandrrz ve
yle bir noktaya varrz ki artk zaferimiz kanlmazm gibi
grnr.
oumuz gnlk hayatlarmzda ayn kt alkan la sahibizdir. Benim tavsiyem
mi? "Bozuk deilse, tamir etme," sz ait olduu tesisat iine braklmal,
iyerindeki ve evdeki hayatmza asla uyarlanmamaldr. Daima mevcut durumu
sorgulayn; zellikle de iler gerekten iyi gidiyorsa. Bir terslik olduunda,
doal olarak bir daha sefere daha iyisini yapmak istersiniz ama her ey yolunda
giderken daha iyisini yapmay istemek zere kendinizi eitmelisiniz. Bunu
yapmamak, duraanla ve zaman iinde gerilemeye gtrr. Benim iin, ezici bir
yenilgiye gtrmt.
Rekabet ve Rehavete Kar Taktikler
Rehavet yznden baarszlk, her giriimde ve her alanda grlebilir. Ordu ve
irket dnyas gibi rekabet i ortamlarda, bu sorun genellikle rekabet bize
yetiip
188
geerken, ii her zamanki gibi yapmaktan kaynaklanr. ne ve modas gemi
deneyimlere dayanmann sonular ok vahim olabilir.
1919 ylnda, Rusya'daki Sava srasnda, Mareal Kliment Voroshilov Stalin'in gzdesi - ok sayda svariyle Beyaz Muhafzlar pskrtmt.
Mekanize sava andan nce, bu taktik ok ie yaramt ama Almanlar 1941
ylnda igal ettiklerinde, Sovyet birliklerine kumanda eden Kzl Ordu
komutanlar, hl atlarn nemine inanyordu. Nazi zrhl birlikleri ieri
girdiinde, Kzl Ordu'nun svarileri kesinlikle etkisiz kald Ve Hitler'in
tanklar Leningrad' kuatt.
Atlar, tanklara ve toplara kar savaamazd. Yetmili yllarda, Amerikan
otomobil reticileri, Japonlarn yeni retim ve ynetim tekniklerine kar

koyamamlard. Srekli yenilik, retim ve teknoloji gibi hzl akan alanlarda

kesinlikle zorunluluktur.
Peki, kendimizi daha iyi sonular almak iin nasl esinlendirebiliriz? Rekabet,
esinlendirici bir yoldur. Sonuta, kim bir yarta ikinci olmak ister ki? Kim
bakan deil de bakan yardmcs olmay hayal eder? Kim satran tahtasnn
bana ahn teslim etmeye hazr ekilde oturur? Sporcular, rakipleriyle ilgili
endielenmek yerine, kendi hedeflerine ulamak ve en iyi performanslarn
sergilemek iin kendilerini motive ettiklerini sk sk sylerler. Bunda gerek
pay olsa da, ben bu gr biraz samimiyetsiz buluyorum. Herkesin motive olmak
ve o ekilde kalmak iin zgn bir yntemi olsa da, btn sporcular rekabetle
geliir ve bu da kendi kiisel hedeflerine ulamak deil, bakalarn yenmek
anlamna
189
gelir. Kiisel rekorunu veya hatta dnya rekorunu kran ama yar ikinci srada
bitiren bir Olimpiyat atletine kendini nasl hissettiini bir sorun. Gm
yerine altn madalya kazanm olmak iin o rekordan vazgemeyi kabul edip
etmeyeceini sormamza gerek yoktur.
Hemen peimizde birinin olduunu bildiimizde, he pimiz daha sk alr, daha
hzl koarz. En iyi perfor manslarmdan bazlar, yakn rekabetin basks
altnda gerekleti. Tpk yar kpeklerinin bir "tavann" arkasndan daha
hzl komas gibi, biti izgisine kadar bizimle baa ba giden bir rakibimiz
olduunda, hepimiz kendimizi daha fazla zorlarz.
Mevcut durumu ykmak iin rekabetin esinlendirici gcn kullanmak konusunda,
Macar Judit Polgar'dan daha iyi bir rnek dnemiyorum. Uluslararas listedeki
en iyi birka yz oyuncu iinde tek kadn oyuncu olan Polgar, patlayc oyun
tarzyla n yapt. Satranta "kz gibi oynamak" terimini Polgar'a dayanarak
tanmlarsak, hi durmadan saldrmak anlamna geldiini syleyebiliriz. Polgar
daha on yandayken uluslararas sahaya kt ve on iki yanda ilk uluslararas
ak turnuvasn kazand. 1991 ylnda, on be yandayken dnyann en gen
satran stad olarak Bobby Fischer'n otuz yllk rekorunu krd. (O zamandan
beri bu rekor yaygn bir hedef haline geldi ve defalarca krld. u anda rekor,
2002 ylnda on iki yanda ve yedi aylkken byk stat olan Ukraynal Sergey
Karjakin'e ait.)
Satran oyununa merakl iki ablas - Susan ve Sofi a - ile birlikte, Polgar,
"dehalarn yaratlabileceine" inanan babas Lazlo tarafndan evde
yetitirilmiti. Kzlar
190
.
iin gelitirdii deneysel mfredat, satranca odaklanyordu ve sonular zerinde
tartmak zordu. Doaya kar aba konusu, satranta her zaman iin ok
tartlan bir konu olmutur. Sanrm Polgarlar karde olduklar iin,
tartmay her iki ekilde de zemiyorlar ama yetitirilme ve geliim tarzlar,
aba asndan kesinlikle nemli bir kant sunuyor.
Kadnlar arasnda satrancn yaygn olduu blgelerde gl oyuncular yetimitir
ama oyunun tarihinin byk blmnde, satranc yetkin ekilde oynayan birka
kadn sadece ilginlik olarak grlmtr. Eski Sovyet Grcistan Cumhuriyeti,
altml ve yetmili yllarda uluslararas satran turnuvalarna katlan ilk
kadnlardan ikisini, Nona Gaprindashvili ve Maia Chibur-danidze'i karmt.
ou kadn oyuncular gibi, onlar I da sadece kadnlar iin olan turnuvalara
katlarak geliimlerini snrlamlard; zellikle de geliimlerini izleyen
yllarda. Zaman iinde, herkes bunu onlarn tarz olarak kabul etmiti.
Polgar ailesi bunu deitirmiti. Kadnlar iin dzenlenen Satran Olimpiyat
gibi birka resmi istisna dnda, sadece kadnlara ak turnuvalar tercih
etmiyor, en sert karlamalarn peinden kouyorlard. En bykleri olan Susan,
daha ergenlik andayken uluslararas satran dnyasnn sert ortamna girmiti
ve o [ zamana kadar erkeklerin elinde olan "Byk stat" unvann alan ilk kadn
olmutu. Ortanca karde Sofia, on drt yandayken Roma'daki ak turnuvada
rekorlar altst etmiti. 1991 ylnda on be yandayken Macaristan ulusal
ampiyonluunu kazandktan sonra,
191

Judit sadece erkeklerin Satran Olimpiyat takmnda oynamay dndn

aklad. Macaristan federasyonu buna ne diyecekti? Polgarlar sayesinde,
turnuvalarn isimlerinin bandaki erkekler ifadesi ve Kadn Byk stat gibi
ifadeler tarihe gmld (ama hl kullanlyor).
En sert karlamalar arayarak ve sk sk kazanarak, Polgarlar yetenekleri iin
bir snr olmadn kantladlar; bu, on iki yandaki atkuyruklu bir kz
tarafndan ezici bir ekilde yenilene kadar, birok erkein reddettii bir
fikirdi. 2005 ylnda, Judit ocuk dourmak iin bir yl ara verdikten sonra
tekrar satranca dnd. Dnnden sonra katld ilk karlama zorluydu;
Hollanda'daki Corus Sper Turnuvas'na katld ve olumlu bir sonula bitirdi.
Ekim 2005 sralama listesinde, yirmi dokuz yandaki Judit Polgar, Vladimir
Kramnik'in drt puan gerisinde, dnyann sekizinci en iyi oyuncusu kabul
ediliyordu.
PolgarlarIN baarl olmas, bir lde satran tahtasnda kadnlarn da
erkekler kadar baarl olabileceini kantlama isteklerine balanabilir. Ama
burada vurgulamak istediimiz asl nokta, kadnlarn katldndan daha zorlu
karlamalara katlarak, dier tm kadnlardan daha iyi oyuncular haline gelmi
olmalardr.
Ensemde Karpov gibi zorlu bir rakibim olmasa ve her admda beni zorlamasa, belki
ben de potansiyelime ulaamayabilirdim. Doksanl yllarda yeni bir satran
192
oyuncusu kua ortaya karken ve Karpov hakim durumumda artk en byk tehdit
olmaktan karken, yeniden odaklanmak ve yeni ilham kaynaklar bulmak
zorundaydm. Bu yzden, kendimi yeni yetenekli gen yldzlar dalgasna kar
mcadele etmeye adadm; bu, imdiye kadar ok az dnya ampiyonunun yapabildii
bir eydi.
Enerjimi zerine odaklayacam bir Karpov olmadndan, satran politikasna ve
sponsorluk faaliyetlerine daha ok katldm. Bu dnem, bilgisayara kar satran
ve dier gsterilere katlmlarm da ieriyordu. 1998 ylnda I B M'in Deep
Blue bilgisayarna yenilene kadar, satrantan uzaklatm fark etmemitim.
Kendimi her zamankinden daha sk almaya ve insan rakipleri yenmeye adadm.
Sonular ortadayd ve 2000 ylnda Kramnik'e kar kaybettiim maa ramen,
1999-2001 yllar arasnda hayatmn en iyi satran performanslarn sergiledim.
Her iyi oyuncunun kendi yntemleri vardr. Elli yllk bir kariyerden sonra,
inanlmaz Viktor Korchnoi rekabeti ateini canl tutmay baard ve yetmili
yalarnda hl iyi satran oynuyor. "Korkun Viktor," hem tahtada hem de tahta
dnda zorlu ve renkli bir hayat srd ve 1976 ylnda, Sovyet otoritelerine
kar yllarca srdrd savatan sonra, Sovyetler Birlii'nden ayrld.
Bat'ya katktan sonra - nce Hollanda'ya, sonra da imdiki evi olan
svire'ye, onlar iin daha da byk bir ba belas oldu. Bu kadar ok
turnuvay kazanrken ve Sovyetlerin en iyi oyuncularn yenerken, Sovyet
sansrclerin Korchnoi'un adn basndan gizli
193
tutmas ok zor oluyordu. Dnya ampiyonluu karlamalarnda, kendisinden ok
daha gen olan Karpov ile kez karlat ve her seferinde yenilmesine ramen,
ilgin unvanyla teselli buldu: Asla Dnya ampiyonu Olamayan En Gl Oyuncu.
Ondan yirmi ya gen olan Karpov turnuva oyununun iddetinden byk lde
kendini ekerken, Korchnoi rekabeti satran oyunlarna devam ederek bir tr
intikam alyordu. Benim emekli olduum yatayken, Korchnoi daha zirve noktasna
ulamamt bile!
Etkileyici kariyerine ramen, Korchnoi daima kantlayacak daha ok eyi varm
gibi oynamaya devam etti. lerlemi yana meydan okumak onun iin kesinlikle
yeterli deil; sadece turnuvaya gelip talar tahta zerinde hareket ettirmek
ona yetmiyor. Korchnoi, kendisinden yarm asr kk oyunculara, ondan
renecekleri ok ey olduunu kantlamay seviyor. 2004 ylndaki bir
turnuvada, Korchnoi, Norveli dahi Byk stat Magnus Carlsen'i yendi; bu,
yetmi yanda bir adamn, on drt yandaki bir gence kar kazand byk
bir zaferdi.

Korchnoi, bakalar iin grkemli gnler olarak hatrlanabilecek olan gemie

bakmay reddederek motivasyonunu korudu. Hl sadece elinden geleni yapmak iin
deil, rakiplerini gerekten yenme isteiyle oynuyor. Korchnoi benim iin bir
ilham, nk hepimizin kendi hayatlarmzda bizi uyank tutacak noktalar olmas
gerektiine inanyorum. Satranta ve dier sporlarda, sralamalarmz,
rakiplerimiz ve turnuvalarmz vardr; bylece her ey net bir ekilde grlr.
Ama
194
profesyonel satran dnyasndan ayrldmda, daha fazlasnn gerektiini
anladm.
Kendimizi motive etmek iin kullandmz yntemlere bal olmakszn, kendi
hedeflerimizi ve standartlarmz yaratmal, sonra da onlar ykseltmek iin
uramalyz. En iyisi olduumuz inancn gelitirmek ama ayn zamanda kendimizi
kantlamak iin oynamak biraz paradoksal gelebilir. Ama gereken ey budur. e
yarayan bir forml deitirmek kadar zordur ama uzun bir kariyerde ykselmek
isteyen herkes, iki eyi de yapmann zorunlu olduunu grecektir: Doal
glerini gelitirmek ama yeni saldr yollar gelitirecek kadar da evik
olmak. olimpiyatta sekiz altn madalya kazanm olmasna ramen, Cari Lewis
otuz be yandayken hl daha fazlasn istiyordu. Atlanta'daki 1996 Olimpiyat
Oyunlar'na katlabilmek iin, tamamen yeni bir eitim programna balad ve
daha nce iine yaram olan her eyi geride brakt. Yann ve sakatlklarnn
yeni zorluklar yarattn biliyordu. Atlanta'da bir altn madalya daha kazanmak
istiyordu ve bunu, ie yarayan deitirmekten korkmayarak baard.
Konsantrasyonumuzu ve motivasyonumuzu korumak iin yollar bulmak, tatminle
savamann anahtardr. yerinizde veya evinizde, profesyonel satranta veya
dier sporlarda olduu gibi bir sralama sisteminiz olmayabilir ama bu, kendiniz
iin gelitiremeyeceiniz anlamna gelmez. Performansnz lmek iin ne tr
birimler kullanabilirsiniz? Para hi phesiz kolayca llebilir ama tek ey
olamaz. Belki kendi "mutluluk indeksinizi" yaratabilir, sizi motive eden, zevk
veren ve
195
doyuran zihinsel veya gerek eylerin bir listesini yapabilirsiniz.
Savamaya balamadan nce, ne iin savatnz bilmeniz gerekir. Her ebeveyn,
ocuklaryla daha fazla zaman geirmek istediini syler ama ka kii her hafta,
her ay ne kadar zaman geirdiini gerekten bilebilir? yerinizde ka saatinizi
Internet'te srf yaparak veya oyun oynayarak harcyorsunuz? Ya kayt tutsaydnz
ve bunun cevabn bilseydiniz? O zaman peinden koacak bir hedefiniz olurdu.
Goethe bir zamanlar yle yazmt: "Bilmek yeterli deildir; uygulamalyz.
stemek yeterli deildir; yapmalyz."
elikinin Lehine
Yntemlerimizi sorgulama motivasyonu iimizden veya dmzdan gelebilir.
dnyasnda, ancak sra d bir patron ilere farkl ekilde yaklaacak ve kendi
fikirlerini ve uygulamalarn sorgulayacak elemanlar ie alr. Kendimizi, bize
kar kacaklarn bildiimiz zeki ve yetenekli insanlarla evrelemek iin
byk bir irade gc ve zgven gerekir. Kimse birinin kendisine kar
kmasndan veya "dzeltmesinden" holanmaz; srekli olarak otoriteyi kaybetme
veya karmak mesajlarla anari yaratma riski vardr. Ama bu eyleri riske
atmaya istekli olan bir lider, sra d baar potansiyeline sahiptir.
Bu insanlar sra ddr, nk meydan okunmasndan veya hatal olmaktan
korkmazlar. Bu korku, kendi
196
geliiminiz ve baarnz iin engelleyici olabilir. Satran oynayarak geirdiim
yllar boyunca, rekabeti kendimi daha gl klmak ve elimdeki ile ilgili daha
fazla bilgi toplamak iin kullanma becerime gvenmeyi rendim. Kendinizi tehdit
altnda hissettiiniz her seferinde, Emerson'n szlerini hatrlayn: "Biri bana
kar kt her seferinde cezalandrldm hissine kaplmama asla izin
vermeyin."

Feodal sistem ve kast sistemi, dnyann her yerinde neredeyse tamamen ld ama
satran dnyasnda hl son derece canl. Ulusal ve uluslararas federasyonlar,
oyuncularn kendileriyle ayn seviyede olan rakiplere kar dller kazanmak
iin yarmalarna izin veren karmak sralama sistemlerine dayanarak snflar
ve kategoriler oluturuyorlar. Birinci snf oyuncularn ikinci snf
turnuvalarna katlmalarna izin verilmiyor ve yirmi yandaki bir oyuncu, on
iki ya alt ampiyonalarnda oynayamyor. Elbette ki aksi ynde snrlamalar
yok. Hrsl bir acemi, en iyi oyuncularn karlat bir "ak" turnuvada
ldrlmekte serbesttir. Dolaysyla, Sovyet ulusal on sekiz ya alt
turnuvasn on iki yamdayken kazandmda, kimse bunun hakszlk olduunu
syleyemedi.
Gelimemizi salayan ey zorluklarsa, neden herkes ak bir turnuvada oynamak
istemez? uras phesiz: Kabaca sizinle ayn seviyede olan oyunculara kar
alt galibiyet ve yenilgi almaktansa, sizden daha gl rakiplere kar dokuz
yenilgiyle ok daha fazla ey renirsiniz. Ayn prensip, turnuvalara katlmayan
ama satran yazlmlarna kar oynayan oyuncular iin de
197
geerlidir. Azami gte bir PC program, sradan bir oyuncuyu acmaszca silip
sprr. in ilgin yan, bugn satran yazlm irketleri program daha gl
deil, daha zayf klmann ve oyuncuya farkl seviyeleri sunmann ve makinenin
kazanma ans sunacak hatalar yapmasnn yollarn aryorlar. Gl bir
makineye kar ne kadar ansnz olmasn istersiniz?
Herkes, gvenle ve dzeltme arasndaki doru dengeyi bulmak zorundadr ama benim
bir numaral kuralm, dayanabildiiniz kadar sk yenilmektir. Ak turnuvada
oynamak ve her seferinde 9-0 yenilmek, siz daha dzgn bir say elde edemeden
hevesinizi kracaktr. Bir sper insan egonuz yoksa veya hi egosuz deilseniz,
srekli bir negatiflik ak, sizi gerekli deiiklikleri yapmak iin uramay
istemeyecek kadar bunalma srkler.
Ama kazanmaktan zevk aldnz kadar, her zaman kazanmann ideal olmadn da
hatrlamalsnz. Engeller ve kayplar, hem kanlmaz hem de gelimeniz, iyi ve
hatta muhteem bir msabk olmanz asndan esastr. nemli olan, kilit
savalarda felaket denebilecek kayplara uramaktan kanmaktr. Ayn prensip,
destekileriniz ve personeliniz tarafndan yeterince izole edildiiniz takdirde
her zaman hakl olduunuza inanabileceiniz gerek dnyada da geerlidir.
Politikaclar ve CEOlar, kendileri gibi dnen ynetici ve elemanlar yanlarna
alma eilimindedirler. Hevesli des-tekileriyle konuarak enerji toplar,
eletirenleri desteki olmamakla sularlar. ler ters gittiinde, yine
bakalarn sularlar. Sadece kim olduunuz iin size
198
daima hakl olduunuzu syleyecek insanlarla etrafnz doldurursanz,
politikada veya i dnyasnda baardan uzaklamak son derece kolaydr.
Daha yi mi Daha Farkl m?
Eletirileri kabullenmeyi renebilir ve insanlar yeni bilgileri sunmaya davet
edebilirseniz - zellikle sizin iin deerli olan bir fikirle veya uygulamayla
elitiinde - yeni ve potansiyel adan gl yntemleri oyun plannza dahil
etmeyi ksa sre iinde renirsiniz. Dier yntemlerdeki deeri grmeyi ve
kendinizinkileri gelitirmek iin onlardan almanz gerekenleri almay renin.
199
12.
BOLUM
SEL OYUN
Tahtann Bana Oturmadan Kazanlabilecek Oyun
Gney Amerikal zgrlk Simon Bolivar yle demiti: "Sadece deneyimsiz asker
ilk kez yenildikten sonra her eyin kaybedildiine inanr." Vladimir Kram-nik
dnya ampiyonluunu elimden aldktan sonraki haftalarda ve aylarda, Kramnik'in
neyi baardn ve bunu nasl yaptn dnmek iin yeterince zamanm oldu.
Yararland zayflklarm tanmlamak ve analiz etmek iin saatlerimi harcadm;
sonra da Kramnik iin oyunu deitirmek ve onun zayflklarn kullanmak iin
saatler boyunca dndm. O matan sonra ondan fazla oyun oynamtk ve biri

dnda hepsinde berabere kalmtk. O tek zafer de bana aitti. Bu zafer, bir
sper turnuvann son raundunda gelmiti ve birinci srada
200
Kramnik'in yerini almak istiyorsam, o oyunu kazanmak zorundaydm. in ilgin
yan, al plan o nemli Londra manda beni ileden karan Berlin
Savunmasnn aynsyd. Sralamada koruduum nemli bir farka ek olarak, bu da
beni biraz rahatlatt. Kendi oyunumda boluklar bulmak iin harcadm onca
zaman, Kramnik'e kar tatmin edici bir zaferle dln getirmiti ama daha da
nemlisi, benim iin,
dnya ampiyonluu unvanm kaybettikten sonra
psikolojik adan nemli bir toparlanma salamt. Ykc bir yenilgiden sonra
ringe dnmek asla kolay deildir; zellikle de rakibinizin kefettii
zayflnzla cesaret bulduunu biliyorsanz. te bu yzden, daima Simon
Bolivar' dnr ve o deneyimli askerin, bir sava sonrasnda sava alann
inceleyerek hem yenilenmi bir cesaretle hem de bilgiyle geri dndn
hatrlarm.
Ciddi satran kadar psikolojik adan ypratc ok az ey vardr. Tam anlamyla
konsantre olmu halde be-alt saat geirirsiniz ve bu sre iinde baka bir
zihinle sava halindesinizdir. Arka planda saatin tkrtlarn duyarsnz.
Saklanacak yer yoktur. Topu atabileceiniz takm arkadalarnz veya
sulayabileceiniz bir hakem yoktur. Satran sk sk yzde yz bilgi oyunu
olarak ,anlr, nk iki oyuncu da neler olup bittiini srekli olarak bilir.
Kaybettiinizde, bu, karnzdaki oyuncu sizi yendii iindir; bu kadar basit.
Bu adan, dier tm oyunlar iinde satran, boksa ok benzer. 1993 dnya
ampiyonluu rakibim Nigel Short'un bir rportajnda dedii gibi; "Satran
acmaszdr: nsanlar ldrmeye hazr olmanz gerekir."
201
Satranta psikolojinin nemini asla abartamazsnz ve baz oyuncular bunu
nemsemese bile, kazanmann sadece tahtada deil, tm hayatnzda istikrarl ve
gl bir psikoloji gerektirdiine inanrm.
Sessizlikten nceki Frtna
Her ey youn hazrlklarla balar ve kendinizi uzun, yorucu, yalnz alma
saatleri iin motive etmeniz gerekir. Analizlerinizin sadece yzde onunun gn
na kacan bildiiniz iin, bir anlamda cesaret krc bir itir.
Sonunda oyun zaman gelir, adrenalini hissedersiniz ve bir sinir kontrol
savama balarsnz. Baz oyuncular uykusuzluk veya itahszlk eker; bazlar
son dakikada hazrlklarna devam eder ve oyuna odaklanr. Bazlar bir film
seyreder veya zihinlerini netletirmek iin yrye kar. Bir oyundan nce
hazr deilsem, daima bir terslik olduunu hissederim. Sinir enerjisi, herhangi
bir zihinsel savaa gtrdmz cephanemizdir. Yeterince cephaneniz yoksa,
konsantrasyonunuz zayflar. Eer fazla cephaneniz varsa, sonular patlayc
olabilir.
Kariyerimin birok noktasnda, bir oyundan nce rakibimin kim olduuna veya ne
yaptna bal olmakszn, onu lime fime dorayacama dair sra d bir duygu
hissetmiimdir. 1993 ylnda Linares, span-ya'daki bir sper turnuvada Karpov'a
kar oynamadan nce de bunu hissetmitim. Siyah talarn kk dezavantajyla
oynamama ramen, oyunun beklentisiyle
202
yerimde duramyordum. nanlmaz bir ey olacan hissediyordum.
Eski rakibim Karpov ve ben, sadece drt raunt kalmken, birincilik iin
ekiiyorduk. Antrenrm Ser-gey Makarichev, ne kadar iyimser olduumu sezerek,
oyundan nce bu kez Karpov'u nasl silip spreceimi syleyerek vnyordu.
Gerekten de yle oldu ama kimse, oyunun sonundaki komiklii beklemiyordu. Bir
piyon feda edip inisiyatifi ele aldktan sonra, hakim bir pozisyona ulamtm.
Talarm abucak Karpov'u geri itti ve bu son derece sra d bir durumdu.
Yirmi drdnc hamlede bir piyonu kar tarafa ulatrdm ve "vezir" ile
deitirmek istediimi syleyerek, bana ikinci bir vezir vermesi iin hakeme
baktm. Ama ben hakemin cevabm alamadan, Karpov kural d bir hareket yapt!

Henz tahtaya yeni bir vezir koymadm iin, piyonumun hangi taa "terfi
edeceine" kendisinin karar verebileceini syledi ve ok daha zayf bir ta
olan fili seti. Bu samalk abucak zmlendi. Yeni vezirimi aldm ve hamle
sonra Karpov pes etti. Be oyunluk bir karlamann sonundaki bu zafer, bence
hayatmn en iyi turnuva rauntlarndan biriydi: Turnuva zaferini kazanmak iin
dnyann en iyi oyuncularna kar drt galibiyet ve bir beraberlik almtm.
ten ie, bu zafer iin byk lde psikoloji dinamiine borlu olduumu
biliyordum. Turnuvaya zafer hissiyle balamtm ve bunun iinde olumlu
dnmenin gcnden ok daha fazlas vard. Yaratc ve rekabeti enerji, somut
bir eydir ve eer biz hissedebiliyorsak, rakiplerimiz de hissedebilir.
203
Dikkat Datmaya alrken, Kendi Dikkatinin Dalmasna zin Verme
Dnyadaki dier hemen her eyde olduu gibi, gerek satran oyuncular da James
Bond'daki ar mantk hain Kronsteen ile Vladimir Nabokov'un psikopat Luzhin'i arasnda bir yerlere den karikatrler gibidir. Kendi deneyimlerime
dayanarak, ounun daha ziyade mantk olduunu syleyebilirim ama baz nemli
istisnalar da vardr. Viktor Korchnoi'nin 1978 ylnda Filipinlerde Anatoly
Karpov'a kar oynad dnya ampiyonluu ma, herkese satran oyuncularnn
gerekten deli olup olmadn dndrmeye yeter.
iki taraf arasndaki gerilim, daha ma balamadan nce had safhaya ulamt.
"Hain kaak" Korchnoi, Sovyet makinesinin ve ampiyonu Karpov'un gcne meydan
okuyordu. Daha ilk oyun balamadan, iki taraftan da itirazlar ykselmiti.
Masadaki bayraklar, sandalyelerin ykseklii ve tarz, Karpov'un oyunlar
srasnda yedii yourdun rengi gibi sama sapan eyler bahane ediliyordu. Ama
bunlarn hibiri, Karpov'un grubunun bir yesi olarak Baguio City'ye gelen
psikoloji profesr Dr. Vladimir Zukhar'n hikayesi kadar ilgin deildi.
Zukhar seyircilerin arasnda oturuyordu ve dnya ampiyonluu karlamalarnn
her oyununda, doruca Korchnoi'ye bakyordu. Karpov ve huzursuz edici simasyla
yaknl, batl inanl Korchnoi ve ar koruyucu takmnn, doast bir
hileden phelenmesine
204
neden olmutu. Zukhar'n, Korchnoi'nin dnce sistemini bozmaya alan bir
parapsikoloji uzman olduu syleniyordu. Korchnoi'nin takm, Zukhar'n masaya
ok yakn oturmamasn istedi; bu arada Sovyetler ise her istee kar
savayor, kendi talepleriyle karlk veriyorlard. Bylece, tuhaf bir sre
balad; Zukhar her gn baka bir yerde oturuyor, Korchnoi'nin takmndan iki
kii ona elik ediyordu. Man on yedinci oyunundan nce, Korchnoi, Zukhar'
daha gerideki bir koltua geirmedikleri takdirde oynamayacan ilan etti ve bu
itiraz, daha sonra kendini ciddi bir zaman sorunuyla kar karya bulduu
takdirde kullanabilecei On bir dakikasna mal oldu. Daha sonra, Zukhar'n
gleriyle savamak iin Korchnoi kendi "parapsikoloji uzman, nrolog ve hipnoz
uzman"n getirdi.
Bu olay, ma boyunca benzer bir ekilde devam etti. Her ey gsteriten mi
ibaretti? Yoksa gezegendeki en byk iki satran oyuncusunun ve en yakn
refakatilerinin, kariyerlerinin en nemli manda bylesine gsterilerle
dikkatlerinin dalmas mmkn myd? Zukhar'n en nde oturduu otuz ikinci
oyunda, Karpov ma kazand. Karpov'un kkrtmalarna bu kadar enerji
harcamasa, Karpov'un yourduyla gizli mesajlar alp almad konusunda fikir
yrtme zahmetine girmese, Korchnoi'nin bu karlamadan nasl kacan daima
merak etmiimdir. Karpov'un ilk zaferi, oyundan nce Korchnoi'nin elini skmay
reddederek rakibini - ve taraftarlarn - artmasyla, sekizinci oyunda
gelmiti. bu da iyi oynanm baka bir psikolojik kumar olabilir miydi?
205
Bask Bysn Bozmak
Yllar boyunca sren rekabet, her oyunda ve nemli karlamada gelen gerilime
almam salad. Ama kariyerimin balarnda iler benim iin hi de kolay deil
di. Ocak 1978'de, on drt yamdayken, stat unvanm almam salayacak kadar
iyi bir skor elde etmeyi umarak, Minsk'teki Sokolsky Memorial Turnuvas'na

katldm. Ayn zamanda, daha kk yalardaki baarlarm izlemeye ihtiyacm

vard. Pe pee iki ulusal unvan kazandktan sonra, 1976-1977 yllarnda on alt
ya alt dnya ampiyonluunu kazanmay baaramamtm Bu arada, en yakn gen
rakibim olan Artur Jussupow, yirmi ya alt dnya ampiyonluunu kazanmt.
Daha da kts, turnuvada kesinlikle yadrganacaktm. Kk yata bir oyuncunun,
baka bir Sovyet cumhuriyetindeki bu durumda, Azerbaycan'dan rusya'ya -nemli
bir karlamaya katlmas son derece sra d bir durumdu. Ancak retmenim
Botvinnik'in srarlaryla kabul edilebilmitim ve dolaysyla, baarm ikimizin
n iin de ok nemliydi. Hepsinden te, deneyimli rakiplerimin bazlarndan
korkuyordum.
Annemin aklna bir fikir geldi. "Gari," dedi bana, ilk raunttan nceki gn,
"burada baarl olabilirsin ama her oyundan nce, Pushkin'in Eugene Onegin
iirinin birka msrasn iinden okuman istiyorum. Bu, duyularn
keskinletirecektir.'' Tavsiyesini dinledim ve Onegin, btn gerginliimi alp
gtren sihirli denek oldu. lk oyunlarm kazandm ve gvenim geri dnd.
Sonunda,
206
sadece stat unvanm almaya yetecek kadar puan toplamakla kalmadm, ayn
zamanda turnuvay da kazandm; ulusal airimizin biraz yardmyla. Al
msralarn hl hatrlayabiliyorum ama ne yazk ki Rusa idi.
Amcam; onu yksek idealler esinlendirirdi;
Ama akalarken hastaland,
Birini gerekten hayran brakt;
Ve asla daha kurnazca bir numara yapamazd.
Bakalar onun rneinden ders ald!
Bask altnda huzursuz olmak son derece doaldr; yeni zorluklar karsnda
umursamaz davranmaya baladmzda, asl endielenme zaman gelir. Her ey
kolay grnyorsa, kendinizi yeterince zorlamyorsunuz demektir. Psikolojik
gcnz korumazsanz, engellerle karlatnzda yeterince iyi tepki
veremezsiniz. Psikolojik kaslar da tpk zihinsel ve fiziksel olanlar gibi
kullanlmadklar zaman zayflarlar. yeni bir ey denemenin heyecann en son
hissetmenizin zerinden uzun zaman getiyse, belki uzun zamandr bir zorluktan
kayor olabilirsiniz. Hepimizin dzenli olarak deiiklie ve savunmamz
ayakta tutmak iin salkl sinir enerjisine ihtiyacmz vardr.
Baarszlkla karlatmzda, o savunmalarn iyi durumda olmasn isteriz.
Ar bir yenilgiden ders almak ve ertesi gn en iyisi olduumuza inanarak geri
dnmek zordur. Bir ekilde elikili grnen bu unsurlar dengelemek, gl bir
zihin gerektirir; zellikle de ezici bir yenilgi aldktan sonra. Zihnin maddeden
stn
207
olduu ynndeki teorimiz, ilerin umutsuz olduunu dndmz takdirde
aleyhimize de ileyebilir. Bir yenilgi abucak bir dierini getirir. Bu tek bir
turnuvada veya bir kariyerin genelinde olabilir.
ler Aleyhinize Dndnde Tarafsz Kalmay Bilmek
1986 ylnda Leningrad'da Karpov'a kar oynadm ampiyonluk mamda bir hayli
ndeyken, aniden pe pee yenilgi almtm ve geriye be oyun kalmt.
nc yenilgiden sonra, on dokuzuncu oyunda, kolarmla birlikte bir sonraki
oyunda ne yapacam konusunda acil durum seans yaptk. Kendimi dengelemek ve
toparlanmak iin hzl bir ekilde geri mi ekilmeliydim, yoksa her zamanki gibi
savamal mydm? "Neden savamayaym?" dedim. "Az nce oyun kaybettim; pe
pee drt oyun nasl kaybedebilirim?" Hem satranta hem de kumarhanelerde bolca
deneyimi olan stat Mikhail Gurevich, olaslklarn o ekilde ilemediini bana
hatrlatt. Rulet oynarken, her seferinde siyaha oynadnz takdirde pe pee
birok kez kaybedebilirdiniz. Ac ama gerek ve hayattaki her giriimde dikkate
alnmas gereken bir ders: imdi kt performans gstermek, daha sonra daha iyi
olacanz anlamna gelmez. Zaman iinde kendi kendine dengeyi bulacak kozmik
bir terazi yoktur. Onun tavsiyesini dinledim ve yirminci oyunda ksa bir geri
ekilme yaptm; yirmi birinci
208

oyunda da ekildim. Sonra, tamamen toparlanm bir halde, yirmi ikinci oyunda
ezici bir zafer kazanarak tekrar ne getim ve unvanm korudum.
Kumarhaneler ruletin yanna son on oyunda kazanan numaralar gsteren eritler
koyarak, insanlar bu bilgiden avantaj salayabileceklerine inandrrlar; oysa
bu bilginin hibir deeri yoktur. ark son dnn sonucunu bilmez. Gemiteki
olaylarla imdide olabilecekler arasnda hibir balant yokken, bir eyin
olacana inanarak kendimizi kandrmak, tehlikeli bir eydir. Kumarhaneler,
batl inanlara dayanarak byk miktarda paralar kazanrlar.
Tahtn Talipleri ve lmcl Hatalar
"Tm zamanlarn en by kimdi?" tartmasyla birlikte, satran kulplerinde
veya Internet forumlarnda en ok tartlan konulardan biri, "asla dnya
ampiyonu olmayan en iyi oyuncu" unvann kimin hak ettiidir. Satran tarihi
boyunca, satrancn Olympus dana yaklaan ama asla trmanamayan byk
oyuncularla karlarz. Bu efsanelerin satran becerileri yetersiz deildir ve
gerekten de oyunun lmsz aheserlerinin birounu onlar yaratmtr. Ama o ya
da bu nedenle, asla en byk onura sahip olamamlardr.
Bu byk oyuncularn neden asla zirveye ulaamadklarn sorguladmzda, omuz
silkmenin ve yazgy ulamann tesine gememiz gerekir. Kimi ya da neyi
ulayacamz her zaman net deildir ve her durum dierinden
209
farkldr ve baarszlk psikolojisine derinlemesine bakmay gerektirir.
Dinamik Rus oyuncu Mikhail Chigorin'in taraftarlar, asla frsat bulamadn
syleyemezler. On dokuzuncu yzyln sonlarna doru Wlhelm Steinitz'e kar
iki kez dnya ampiyonluu iin mcadele etti ve her ikisinde de yenildi.
Kariyeri boyunca, Chigorin geleneksel bilgelie kar savat. Vahi
yaratcln asla tam anlamyla kullanamad. Bir fikre saplandnda, teorik
yn onun iin kazanmaktan daha nemli oluyordu ve bu rekabeti pragmatizm
yoksunluu, zirveye ulamasn nlyordu.
Chigorin, ne kadar yeniliki olurlarsa olsunlar, bize yntemlerimize krlemesine
inanmamz yznden sonularmz feda etmememiz gerektiini retir. Ona
baktmda, biroklarnda olabilecei gibi bir eilim gryorum: Muhtemelen, bir
engelle karlatnda kendisine yeterince uramadn, ayn ynde biraz daha
ilerlemi olsa her eyin daha iyi olacan sylyordu Buradaki ders udur:
Sonularnza tarafszca bakmak iin isel gzlemcinize dayanmal ve
yaklamnz tan ve canl bir ekilde sorgulamak iin egonuzu bir kenara
atmalsnz. Chigorin sadece birka durumda hayal gcn dizginleyebilseydi,
dnya Alekhine'den onyllar nce ilk Rus ampiyonunu kazanabilirdi.
Eer yazgnn sulad iin balanabilecek bir satran oyuncusu varsa, o kii
Akiba Rubinstein olabilir, Sekinlere katlmasndan yaklak bir asr sonra,
oyun tarznn kalitesi hl ok stn. Ama belli bir alkanl, ona birok
durumda pahalya patlad. Rubinstein, turnuvann tamamn elindeki oyun kadar
iyi deerlendiremiyordu
210
ve resmin tamamn gzden kararak gereksiz risklere giriyordu. Birinci olmak
iin sadece beraberlie ihtiyac olsa bile, doas onu sonunda felaketine yol
aabilecek karmak bir kazanma giriimine zorluyordu. Ama asl nemli
yenilgileri, tahtann dndayd. Yirminci yzyln balarnda bir ampiyonluk
adaynn karizmaya ve gl bir sponsorlua ihtiyac vard ama Rubinstein,
utanga ve anti-sosyal satran oyuncusu iin tipik bir rnekti. Satran becerisi
ne kadar yksek olursa olsun, kendini tantmak ve gerekli paray salamak iin
gereken insan becerilerinden yoksundu.
Dolaysyla, birok turnuva baarsna ramen, Rubinstein asla Lasker'a meydan
okumak iin ihtiyac olan paray toplayamad. ekingen Polonyal, masada yer
almasn garantileyecek sosyal balantlara ve durua sahip deildi. Cesur
Kbal Capablanca, ksa sre iinde onun nne geti. Tpk politikada olduu
gibi, satranta da para salamak nemlidir. Ancak ideal bir dnyada en kalifiye
aday seimi kazanr. Gerek dnyada, bir eyi kazanmaya hakknz olduuna

inandnz an, onu sizden daha sk savaan birine kaptrmaya hazr olduunuz
andr.
Rubinstein, dnya ampiyonluu frsat yakalayama-dan emekli olan tek oyuncu
deildi. Paul Keres, onylla-rn 2. Dnya Sava'ndan nce ve sonra satrancn
en yksek sralarnda geirdi. Estonya doumlu Sovyet'in frsat, savan
patlamasyla engellendi ama sava sona erdikten sonra, Keres tekrar yenildi,
nk Sovyet otoriteler "iyi Rus" Botvinnik'i tercih ettiler ve onun
ilerlemesine izin verdiler. Ama yazg bir yana, Keres'in dnya
211
ampiyonluu iin birka kez ans olmutu ve her seferinde baarszlkla
sonulanmt. Oyun tarznda belirgin kusurlar iaretleyemiyorum ama
kaytlarna baktmda, dnya ampiyonluu karlamas iin Botvinnik'e denk
bir rakip olabileceini gryorum.
David Bronstein, Botvinnik ile ansn denedi. 1951 ylndaki malar
beraberlikle sonuland ve geleneksel satran kurallarna gre ma beraberlikle
sonulandnda ampiyon tacn elinde tuttuundan, Botvinnik unvann korudu.
Daha sonrasnda, Bronstein rencilerine o mata sondan bir nceki oyunu
kaybetmi olmasa, szlerini ok daha iyi dinleyeceklerini sylemeyi neredeyse
adet edinmiti.
Yaayan efsane Botvinnik'e kar mana geldiinde, sadece dnya ampiyonluu
mana ykselmi olmak bile gen Bronstein iin byk bir zaferdi. Bronstein,
kuann en yaratc oyuncusuydu ve dnya ampiyonunu yenmek iin gereken tm
zelliklere sahip gibi grnyordu. Ama gzn sonuca diktiinden, bir trl
man kendisine odaklanamyordu. Baarlarmzdan gurur duymak, bizi nihai
hedeflerimizden uzaklatrmamaldr. Yirmi alt mil boyunca iyi bir zamanlama
yapan bir maraton koucusu, son 385 metreyi bitirmedii srece zafer kazanamaz.
Zirveye ulatktan sonra, Bronstein konsantrasyonunu korudu ve en iyi satrancn
oynad. Botvinnik'e kar oynarken, kariyerinin en kt hatalarndan birkan
yapt.
Elimizden geleni yaptmz bildiimizde ve yine de baarsz olduumuzda, bir
yenilginin zarar iki katna kabilir. Bu, oynad futbol takm yenildiinde
bir
212
ebeveynin ocuuna syledii szlerin aksidir: "Sen elinden geleni yaptn."
Sonu olumlu olmasa bile, daha fazlasn yapamayacamz bilmek bize kendimizi
daha iyi hissettirmelidir. Yine de, dnya ampiyonu olma tutkusuna sahip biri,
elinden geleni yaptn ama yine de yenildiini duymak istemez. Gerekten de,
bundan daha kt bir ey olabilir mi?
nl "anti-psikiyatr" Thomas Szasz, yle yazmt: "Psikoloji diye bir ey
yoktur; sadece biyografi ve otobiyografi vardr." Bu ifadeyi dndmde, bir
satran oyuncusu olarak, en nemli eyin sonular olduunu hatrlyorum.
Hayatmz motivasyon hileleri ve manevralaryla yaayamayz; kendimizi uzun
sre kandramayz. Belki bask altnda baarsz olanlar, motivasyon
yntemlerine ok fazla inananlar ve dikkatlerinin dalmasna izin verenlerdir.
Ar dnmek, somut hedeflerden gzmz ayrmamza neden olabilir.
Konu en iyi hamleleri yapmak ve en iyi kararlar vermektir. Bunu baarmak iin,
sonularmzn sorumluluunu kabul etmemiz gerekir. Verdiimiz her karar,
kiiliimizi gelitirir ve gelecekteki kararlarmzn temelini oluturur.
Hayatlarmzda destekleyici bir role indirgenmemeliyiz. Oyun, isel oyundur.
Psikoloji deildir. Hayat olmas gerektii ekilde yaanmaldr; yazlmakta olan
bir otobiyografi gibi.
213
13.
BLM
MAKNEYE KARI NSAN
Makinelere Giri
Bu dnyada erkek ya da kadn, kimin daha gl olduu konusunda nyarglardan ve
yerlemi fikirlerden arnm tek bir ey vardr ve o da bilgisayar denen
makinedir. Mekanik ve dijital hesaplama tarihi boyunca, satran tasarmclarn
zihinlerinde en n sralarda yer almtr. Biri bir makine icat ettiinde,

yapt bir sonraki ey onu bir satran oyuncusuna dntrmek olmutur. Bunun
bir nedeni, dahilerin ve mucitlerin birounun bu oyunu oynamasdr; ok
baarl olmayabilirler ama tutkuyla ve ilgiyle oynadklar kesindir. Satran,
Goethe'nin dedii gibi, "zekann mihenk ta" konumunda kalmtr. "Dnen bir
makine" yaratan nerdeyse herkes, makinesini hemen dnyann en saygn oyununda
ustalamaya ynlendirmi gibidir.
214
Trk adyla bilinen ilk satran oynayan "makine," 1769 ylnda halka
tantlmt. Macar mhendis Baron Wolfgang von Kempelen, bunu Hapsburg
imparatorie-si Maria Theresa'y elendirmek iin yapmt. Tamamen mekanik bir
alet olan bu icat, bir Trk gibi giydirilmi bir mankenin altnda gizleniyordu.
Tahmin edilecei gibi, sahteydi: Muhteem oyun gc, aslnda cppelerin altnda
gizlenmi bir satran ustasna aitti.
Satran programlarnn en nemli zorluu, ok fazla uzatmalarn bulunmasdr.
Ortalama bir pozisyonda, yaklak krk kurall hamle vardr. Dolaysyla, her
hamleye verilecek cevab dnrseniz, bin alt yz pozisyona ularsnz. ki
hamle sonra 2.5 milyon, hamle sonra 4.1 milyar pozisyon elde edersiniz.
Ortalama bir oyun yaklak krk hamle srer; dolaysyla ortaya kan rakamlar
astronomik terimlerle bile tanmlayamazsnz.
lk bilgisayar program, henz onu altrabilecek bir bilgisayar yokken
yazlmt. Yaratcs, 2. Dnya
Savanda Almanlarn Enigma ifresini zmeyi baaran grubun lideri olan ve
yaygn bir ekilde modern bilgisayar biliminin babas olarak kabul edilen
ngiliz matematiki Alan Turing idi. Otomatik satran oyunu iin bir dizi komut
gelitirmiti ama henz bu program altrabilecek bir makine bulunmad
iin, Turing kat zerinde kendi bana almt. Ayn dnemde, Birleik
Devletlerde, baka bir byk matematiki Claude Shannon, bilgisayarlarn satran
oynamak iin kullanabilecei eitli stratejilerin ana hatlarn iziyordu. 1950
ylnda, Los Alamos nkleer laboratuar, satran bilgisayarlar iin bir sonraki
adm gibi grnyordu
215
Ama dev makine MANIAC I doduunda, bilim adamlar bir satran program yaparak
test ettiler. Kendine kar oynadktan ve gl bir oyuncuya kar yenildikten
sonra fazladan bir veziri olmasna ramen - makine oyunu yeni renmi gen bir
kadn yendi. Tarihte ilk kez, bir zihin oyununda bir makine bir insan
yeniyordu!
Sonraki ilerlemeler, daha akll programlamalar eklinde geldi; bu programlarda,
programclar bilgisayara daha dk seviyedeki hamleleri dnerek zaman
kaybetmekten nasl kanabileceini retiyorlard. Matematiksel "alfa-beta"
satran algoritmas gelitirildi ve programn zayf hareketleri eleyerek daha
ileri bakmas saland. imdi evrensel apta kullanlan bu yntem saf gce
dayanyordu ve program, bir ncekinden daha dk bir sonu deerlendirmesiyle
karlarsa, zerinde dnerek hi vakit kaybetmeden dier hamleye geiyordu.
Bu
yntemi kullanan ve dnemin en hzl bilgisayarlarnda altrlan ilk
programlar, saygn bir satran gcne ulamt. 1970'lere gelindiinde, ilk
kiisel bilgisayarlar, amatrlerin ounu yenebiliyordu.
Bir sonraki dev adm, nl Bell Laboratuarlarndan geldi. UNIX iletim
sisteminin yaratcs olan Ken Thompson, yzlerce ipi olan zel amal bir
satran makinesi yapt. Belle adn verdii makinesi, saniyede 180,000 pozisyonu
inceleyebiliyordu. Ayn dnemde sper bilgisayarlar sadece 5,000 pozisyonla
snrl kalyordu. Bir oyunda dokuz hamle sonrasn grebilen Belle, bir insan
stat seviyesinde oynayabiliyordu ve dier
216
tm satran makinelerinden ok daha iyiydi. 1980-1983 yllar arasnda neredeyse
tm bilgisayar satran karlamalarn kazand ve sonunda dev Cray sper
bilgisayarlar onu geti.

Teknoloji gelitike, tketicilere ak yeni satran programlar - Sargon,

Chessmaster ve Fritz gibi - zellikle Intel'in yaratt daha hzl
ilemcilerden yararlanyordu. Carnegie Mellon niversitesi'nde tasarlanan
satran makineleri sayesinde, zellikle konuya odaklanm makineler geri dnd.
Profesr Hans Berliner, yazmal satranta oyunun mektup yoluyla oynand
antik bir yntem - dnya ampiyonu ve bilgisayar uzmanyd. Yaratt HiTech
adl makine, daha sonra kendi yetitirdii rencileri Murray Campbell ve
Feng-hsuing Hsu'nun yaratmlar tarafndan geride brakld. Bilgisayar
ampiyonlar Deep Thought'u alp I B M'e katldlar ve orada projeleri daha da
ilenerek Deep Blue'ya dnt.
1996 ve 1997 yllarnda karlatm Deep Blue makinesi - birazdan bu
karlamalarla ilgili daha detayl konuacaz - ok sayda uzman satran
ipiyle donatlm bir I B M SP2 sunucusundan oluuyordu. Bu kombinasyon,
saniyede 200 milyon pozisyonu aratrabiliyor-du. Tm modern satran
makinelerinde olduu gibi, Deep Blue ayn zamanda insan stat oyunlarndan
alnm nceden programl al pozisyonlarndan oluan ok geni bir
veritabanndan yararlanyordu. Milyonlarca pozisyon ieren bu al veritaban,
al konusunda insan zekasn taklit ediyor ve elbette ki hafza ve bilgi
asndan insan ok geride brakyordu. Bu
217
hamle veritabanna ulaarak, bir program daha ilk hesap ilemine balamadan
nceden belirlenmi bir dzineden fazla rutini inceleyebilir. Bu insan
bilgisinin yardm olmasa, programlar kesinlikle ok zayf kalrd.
Baz veritabanlar, sadece oyunun sonunda kullanma sokulmaktadr. Ken
Thompson'n baka bir yaratm olan bu "son oyun masa tabanlar," alt veya daha
az sayda tan olas her pozisyonunu (imdilerde yedili setler de bulunuyor) ve
en etkili sonularn kaydetmektedir. Bu zellik sayesinde, bir galibiyete
ulamak iin ikiden fazla doru hamle gerektiren pozisyonlar kefettik ve bu,
imdiye kadar hayal bile edilemeyen bir karmaklk seviyesiydi; insan statlar
iin hl imkanszdr.
Neyse ki iki yaka - al aratrmas ve son oyun veritabanlar - asla bir
araya gelmeyecek ve dolaysyla, ok byk bir olaslkla, kimse ilk hamlesini
oynayp, 33520 hamle sonra ah-mat yapacan bildiren bir bilgisayar program
gremeyecek.
Ve Bir ocuk Bize Yol Gsterecek
Bilgisayarlarla ilk deneyimlerim, birazdan deineceim nl karlamalardan ok
daha keyifliydi. 1985 ylnda, yirmi iki yamdayken, yakn zamanda tacn
giymi bir dnya ampiyonuydum. Yeni avantajlarmdan biri bir kiisel
bilgisayard (ilk modellerden) ve yaadm Bak'de bu bilgisayarlardan sadece
birka tane vard. Hatrladm kadaryla, o bilgisayarla pek fazla ey yapmak
mmkn deildi ama yine de nefesimi
218
kesiyordu. Bir gn, Frederic Friedel adnda bir yabancdan posta yoluyla bir
paket aldm; Friedel, Hamburg, Almanya'da yaayan bir satran merakls ve bilim
yazaryd. Bana hayranln ifade eden bir mektup ve ok sayda bilgisayar
oyunlar ieren bir disket gndermiti; oyunlarn arasnda Hopper diye bir
tanesi de vard. Bilgisayar oyunlar, henz Birleik Devletler'deki gibi yaygn
bir fenomen haline gelmemiti ve hevesli bir ekilde bu yeni zorluun stne
atldm. Sonraki birka hafta boyunca bo zamanlarmn ounu, Hopper oynayarak
ve srekli daha yksek puanlar kaydederek geirdim.
Birka ay sonra bir satran karlamas iin Hamburg'a gittim ve Bay Friedel'i
ehir dndaki evinde ziyaret etmeyi ihmal etmedim. Eiyle, on yandaki olu
Martin ve yandaki olu Tommy ile tantm. Bana kendimi evdeymiim gibi
hissettirdiler ve Frederic, bana en son gelimeleri kendi bilgisayarnda
gsterdi. Bana gnderdii kk oyunlardan birinde oktan usta-lam olduumu
syledim.
"Biliyor musun, Bak'deki en iyi Hopper oyuncusu benim," dedim, gerekte hi
rekabet olmadn belirtmeden.

"En yksek puann ka?" diye sordu. "On alt bin," diye cevap verdim, bu sra
d puann onu hi artmadn fark ettiim iin hayal krklna
urayarak.
"ok etkileyici ama seninki, bu evde o kadar da yksek bir puan saylmaz."
"Ne? O puan geebilir misin?" diye sordum.
219
"Ben deil."
"Ah, tamam, bilgisayar oyunlarnda sihirbaz Martin olmal."
"Hayr, Martin de deil."
Frederick'in yzndeki glmsemeden, evin Hopper ampiyonunun yandaki
ufaklk olduunu anladm. Buna inanamyordum. "Tommy'yi kastediyor olamazsn!"
Ama Frederick kk ocuu bilgisayarn bana arp yanma oturturken ve o
tandk oyunu yklerken, korkularm doruland. Konuk olduum iin nce benim
oynamama izin verdiler ve o ana kadar en iyi performansm sergileyerek on dokuz
bin puan yaptm.
Ama sra Tommy'ye geldiinde, baarm pek uzun mrl olmad. Kk parmaklar
gzle grlmeyecek kadar hzl hareket ediyordu ve ok gemeden puan yirmi,
hatta otuz bini buldu. Akam yemei saati geldiinde ocuk hl oyuna devam
ederken, durumumun umutsuz olduunu anladm.
Hopper oyununda bir ocua yenilmek, Karpov'a yenilmek kadar gururumu
incitmemiti ama yine de yemeimi boazma dizmeye yetmiti. lkem, Bat'da
yetien kk bilgisayar dehalarndan olumu bir kuaa nasl yetiecekti?
Btn bir Sovyet ehrinde evinde bilgisayar olan birka kiiden biri olarak ben,
yanda daha doru drst konuamayan bir Alman bebee yenilmitim! Peki, ya
satran uygulamalar? Ya satran incelemelerimizi de PC'lerimizi mektup yazmak
ve kayt dosyalamak iin kullandmz gibi gelitirebilirsek? Bu ok gl bir
silah olurdu ve elde edecek son kii olmamalydm.
220
Ama bu dersten rendiklerimi kullanmak iin ilk frsatm satranla ilgili
deildi. Bilgisayar irketi Atari ile bir sponsorluk anlamas imzaladmda,
deme olarak makinelerinden yzden fazlasn alp, Moskova'da, tm Sovyetler
Birlii'nde trnn ilk rnei olan bir genlik kulbne getirdim. Tommy ve
minik parmakl dier Batllar dnyay ele geirirken, biz Ta Devrinde
kalamazdk.
Ayrca, Frederic ile dier bir konuya daha deinme frsat bulmutum; bir ev
bilgisayar, nasl bir satran aracna evrilebilirdi? Sohbetimiz, imdi
Frederic'in Hamburg'da kurduu ChessBase adl irketin ayn isimle rettii ve
imdi profesyonel satranla birlikte anlan bir isim haline gelen programn
yaratmna kap at. ChessBase, yenilikle kucaklamann, trendlere ve
olaslklara kar uyank olmann bir sonucuydu. (Bu arada, Martin ve Tommy
imdiye dek dnyay ele gei-rememi olmakla birlikte, ikisi de bilgisayar
tasarm ve programlama ilerinde baarl uzmanlar oldular.)
Kasparov Deep Blue'ya Kar
1996 ve 1997 yllarnda IBM'in sper bilgisayar Deep Blue'ya kar oynadm
alt oyunluk iki ma, tm dnyada o zamana dek bir satran ma iin en fazla
dikkati ekti. 1997 ylndaki resmi Web sitesinde oynanan rvan, Atlanta
Olimpiyat Oyunlar'ndakine benzer bir Internet trafii yaratt. Newsweek, BEYNN
SON DREN balkl bir yaz yaynlad ve daha bir sr yaz
221
yaynland. Deep Blue gerekten de yapay zeka myd? Ben insanln savunucusu
muydum? Her ey sona erdiinde, insanlar benim Philadelphia'daki ilk mataki
galibiyetimden, bir yl sonra New York'taki mata yenilmemden ve I B M'in nc
bir man oynanmasn reddetmesinden sz ediyorlard.
Olaylarn nasl gelitiini tam olarak hatrlamayanlar iin, burada ksa bir
zet sunaym. 1996 ylnda Phi-ladelphia'da Deep Blue'ya kar oynadm ma o
kadar ok ilgi ektikten sonra, I B M, Mays 1997'de Manhat-tan'da oynanacak
alt oyunluk rvan iin btn gcn kulland. 1996 ylndaki mata, ilk oyunda
yenilmitim ama o uyan arsndan sonra kendimi oyuna vermi ve oyun

kazanp, bilgisayar 4-2'lik bir skorla kolayca yenmitim. Rvanta, I B M Deep

Blue'nun iki kat daha hzl ve ok daha akll olduunu iddia ediyordu.
Deerlendirme fonksiyonunu gelitirmek iin insan byk statlar tutup, gn
boyunca bilgisayara satran oynamay "retmeleri" salanmt.
Rvann ilk oyunu iin basnn gsterdii ilgi, bir dnya ampiyonasndakinden
fazlayd. yzden fazla muhabir toplanmt ve be yz kiilik bir salonda,
tm koltuklar 25 dolardan satlmt. Elbette ki ok gergindim. nsan olarak,
silikondan yaratlm rakibimin aksine, bu kadar dikkat datc eye kar
kaytsz kalmam mmkn deildi. Ama beyazlarla oynadm ilk oyunu kazandm.
kinci oyun ise man ve insan-maki-ne karlamasnn akn deitirdi.
Bilgisayarlardan sz ederken, uzun vadeli planlar yapamadklarna deinmitim.
Her hamleyi srayla
222
inceleyerek dorusal bir ekilde varyasyonlar hesaplayabilir, bu ekilde ok
derinlere inebilirler. Deep Blue saniyede 200 milyon hamleyi hesaplasa bile,
yetkin stratejik satran oynayabilmesi iin ok ileriyi grmesi gerekiyordu.
Arada bir hibir gl insan oyuncunun dnmeyecei gln hamleler yapt
oluyordu ve birinci oyundaki yenilgisinde de bunu yapmt. Ama ikinci oyun ok
farklyd. Makine en az Karpov kadar ince oynuyordu; zellikle de kar saldr
ans kazanmay umduum nemli anlarda! Hareketlilik iin malzemeden feda
ediyordum ama bir makineden beklenmeyecek ekilde, Deep Blue malzemeyi almaya
yanamyordu! Bunun yerine, umutlarm suya dren nleyici bir hamle oynuyordu
ve o zamana kadar bunu yapan bir makine kmamt. Ksa vadeli avantaj kazanmak
yerine, yava yava ama emin bir ekilde ilerliyordu. Kaybeden pozisyonda
olduumu anlayarak ve makinenin tanrsal tarzda oyunu karsnda akna dnerek
pes ettim.
ok gemeden, daha da byk bir ok yaadm. kinci oyunun son pozisyonunun
benim iin bir yenilgiyi temsil etmediini anlamtm. O son hamlede bilgisayar
hata yapmt ve berabere kalacakken pes etmitim! Bu, nakavt olduktan sonra
mideme bir de tekme yemeye benziyordu. Bana yarm braktm oyunun devam
gsterildiinde, karmda insan olsa asla brakmayacam fark ettim. Ama oyun
srasnda makinenin byle bir hata yapacan dnememitim ve pozisyonumun
umutsuz olduuna inanmtm. Kendimi psikolojik adan ypratmtm. ok
gemeden, fkemin ve utancmn yerini phe ald. Deep Blue nasl olur da bu
223
kadar muhteem oynadktan sonra bir bilgisayar iin son derece ilkel bir hata
yapard? Zihnimde, I B M'in kazanmak iin ne kadar ileri gidebilecei konusunda
dnceler dolamaya balad. I B M'in deyiiyle milyarlarca dolarlk "bedava
reklam" iin, nemli bir anda makineye biraz insan yardm salamaya demez
miydi?
Her zaman iin kafasndan geeni syleyen biri olarak, nc oyundan sonraki
basn konferansnda bu dncemi akladm. Ardndan gelen tantanann sadece
gerginlii artracan ve rakibimi hibir ekilde etkilemeyeceini tahmin
etmeliydim. Drdnc oyunda ak bir galibiyeti kardm ve o zamana kadar
artk tkenmi ve arm durumdaydm. Deep Blue gerekten bu kadar gl
myd, yoksa bir eyler mi dnyordu? Beinci oyunda, yine nemli galibiyet
anslarn kardm ve oyun bir galibiyet, beraberlikle sona erdi. Altnc
oyunda sonucun belirlenmesi iin her ey hazrd ama imdi geri dnp baknca,
kaderimin oktan yazlm olduunu gryorum.
Kariyerimin en kt oyununda pes etmem ve ma kaybetmem iin on dokuz hamle
yetti. O noktada artk kesinlikle satran oynayabilecek durumda deildim ve daha
alta ok kt bir hata yapmtm. Birka nemsiz hamleden sonra ma sona
erdi. Performansmdan ve o gizemli ikinci oyundaki yenilgimden utanyordum.
O son matan sonra daha da kts, I B M'in bilim ve satran evrelerine
indirdii ar darbe, Deep Blue projesini hemen kapamasyd. Yarm asr boyunca,
satran insan zihninin ve makinenin, hesaplamaya kar sezgilerin
224

karlatrlmasnda esiz bir alan olmutu. Bugne kadar, basna yansyan

sadece milyonlarca dolarlk bir makineye kar oynadm alt oyun oldu. Sanki
Aya gitmi ve resim ekmeden dnm gibiydiler.
I B M'in Deep Blue projesini aceleyle bir kenara atmasnn yaratt trajedi,
ma srasndaki sorguya ak tavrlarn da glgede brakt. I B M, 1997
ylndaki rvanta masadaki tek rakibim deil, ayn zamanda da karlamann
organizatryd. Tavrlarnda ylesine bir dmanlk, perde arkasnda neler
dndyle ilgili o kadar ok cevaplanmam soru vard ki komplo teorileri
retmemek zordu. Hile yapldyla ilgili herhangi bir kantm yok ama
yaratmlarn ortadan kaldrma kararlar sayesinde, ok fazla ey kantlama
zorunluluu da duymadlar. Bana da hayatmn sonuna kadar phe iinde yaamak
kald.
Ar bir yenilgi aldma karar verilmeden nce, aklamak istediim baz eyler
var. Yenilmekten nefret ederim; zellikle de neden yenildiimi anlamamsam.
Bugn o alt oyunu analiz ettiimizde, btn olarak Deep Blue'nun bugnn PC
programlarndan bile geri kaldn gryoruz. Sadece birka nemli anda I B M
bilgisayar ok ince hamleler yapt; bunlar, birinci oyunda yenilen ve ikinci
oyunun sonunda o basit hatay yapan ayn makineden gelen hamlelerdi.
Hazrln nemini tartmtk ve bu, insan-makine destannn bu nl ksmnn
eksik kalm doasnda baka bir rnekti. Maa balarken, Deep Blue benim iin
tam bir muammayd; tam anlamyla kapal bir kutuydu. Ama onlar benim btn
oyunlarm inceleyebilirlerdi
225
incelemilerdi - ve Deep Blue'yu bu avantaj kullanacak ekilde
programlayabilirlerdi.
Karlamann kapal yaps, insan katlmn mmkn klyordu ama Enron ncesi
bir ada, dev bir irketin reklam ekmek ve hisse senetlerinde muazzam bir
ykseli salamak iin hile yapabilecei dncesi paranoyaka gelebilirdi.
Geride kalan bu olumsuz duygulara ramen, man halktan bu kadar ilgi grmesi
beni gerekten artmt. Maceraya devam etmek istediimi biliyordum ama
gelecekte ortamn daha ak ve bilimsel olmas gerekiyordu.
Yenemiyorsan, Onlara Katl!
I B M Deep Blue projesini durdurduunda, satran oyu nunu tantmak iin
bilgisayar teknolojisini kullanmann yeni yollarn bulma hevesim kaybolmad.
1998 ylnda, insanlarn makinelere kar deil, makineler araclyla
karlamasna odaklanm yeni bir deneye
baladm.
Byk statlar, satranc sezgilerini deneyimle birletirerek, hesaplama ve
almayla destekleyerek oynarlar. Bilgisayarlar, satranc saf hesaplamayla
oynarlar; "almalar'' al hamlelerinden oluan dev bir veritabanndan
ibarettir. u anda bu yntemler arasnda kabaca bir denge var; en iyi
bilgisayarlar, en iyi insanlarla yaklak ayn gte oynayabiliyorlar. Mikro
ilemciler hzlandka, insanlar da bilgisayar oyunundaki zayflklar ortaya
karmak iin yeni hileler gelitirdiler.
226
Makineler kanlmaz bir ekilde kazanmaldr ama bir insann en iyi gnnde en
iyi bilgisayara yenilmesi iin daha ok uzun zaman var.
Advanced Chess (leri Seviyede Satran) kavram, insan + bilgisayar ibirliinin
maliyetlerini ve yararlarn gsteriyor. Bu oyunu, nefes kesici bir sorunun
cevab olarak gelitirdim: nsan sezgileri ve bilgisayar hesaplamalar
birleirse, satran tahtasnda neler yaplabilir? Yenilmez bir Santor'a m,
yoksa Frankenstein'n kontrolsz canavarna m dnrler? Haziran 1998'de iki
byk stat (Veselin Topalov ve ben), yanlarnda iki gl bilgisayarla, trnn
ilk rnei olacak bir mata karlat.
Bu sra d formata hazr olmama ramen, alt oyunluk mamz tuhaf
deneyimlerle doluydu. Hepimiz analizlerimizde ve antrenmanlarmzda bilgisayar
kullandmzdan, ne yapabileceklerini ve zayflklarnn neler olduunu
biliriz. Ama oyun srasnda yanmzda bir bilgisayar olmas, heyecan verici
olduu kadar rahatsz ediciydi de. Bir anda birka milyon oyundan oluan bir

veritabamna ulaabilmek, alta hafzamz ok fazla zorlamamz gerekmeyecei

anlamna geliyordu ama ikimiz de ayn veritabamna ulaabildiimizden, avantaj
bir noktada yeni ve daha nce oynanan her eyden daha iyi bir hamle yaratmaya
geliyordu.
Orta oyunda, bir bilgisayarn varl taktiksel bir hata yapmak konusunda
endielenmemek anlamna geliyordu. Normal oyunlarda ok fazla zamanmz alan
derin hesaplamalar yerine, daha derin planlamalara odaklanabilirdik. Yine,
ikimiz de bilgisayar kullandmz
227
iin, planlarmz kontrol etmek ve kimin plannn daha etkili olduunu grmek
iin bilgisayar ne kadar iyi kullandmz da nemliydi. Deep Blue'ya kar
oynarken olduu gibi, bir hata yaparsam, geri dn yoktu. Makine, yaptm bir
hatay kendisi de bir hata yaparak balamayacakt.
Makinenin becerilerini nasl en iyi ekilde kullanabileceimizi bulmak zordu.
Bilgisayarn deerlendirmesinin geerliliini kontrol etmek konusunda bir
yartaym gibi hissediyordum. Grn hemen bildiriyordu ama analizi
derinletike, tavsiyesi de deiiyordu. Kendi arabasn ok iyi tanyan bir
Formula 1 yars gibi, biz de bilgisayar programnn alma eklini renmek
zorundaydk. nerecei hamleyi bilgisayarn da oynayacan dnerek hi
sorgulamadan izlemek gl bir drtdr ama tehlikeli bir alkanlktr.
nsan + makine formlne ramen, Topalov ile oynadm oyunlar mkemmel olmaktan
ok uzakt ve bunun en nemli nedeni, altnda olduumuz ar zaman basksyd.
Sonlara doru, bir hamlede makineye danmak iin birka saniyeden fazla sremiz
kalmamt. Bu kusuru bir kenara atarsak, sonular ilginti. Daha bir ay nce,
Topalov'u normal bir hzl satran manda 4-0 yenmitim. Ama bu mata sonu 3-3
beraberlik oldu.
Advanced Chess'in ilgin bir yarar, bir oyunda oyuncularn inceledii tm
varyasyonlarn kaydn tut-masdr. Bu, oyuncularn oyun boyunca dncelerinin
bir kaydn oluturmaktadr; bu, hem online izleyiciler iin nefes kesicidir hem
de son derece deerli bir eitim aracdr. Normal olarak, bir oyun srasnda
notlar almak
228
yasaktr ama Advanced Chess'te oyunun oyuncularn zihninde izledii yolun kesin
ve tam bir haritasn yaratabiliriz.
Deney, ilerleyen yllarda baka oyuncularla Leon'da devam etti ve 2005 ylnda
Advanced Chess, gerek kimliini Internet'te buldu. Playchess.com Web sitesi,
herkesin baka oyuncular veya bilgisayarlarla - hangisini isterlerse - rekabet
edebilecei "serbest" satran turnuvalar sunuyordu. nemli para dllerinin
etkisine kaplan ve ok sayda bilgisayarla grup halinde alan statlar, ayn
anda rekabete katld.
Balangta sonular tahmin edilebilir ekildeydi. Makineye kar insan
takmlar, en gl bilgisayarlar bile yeniyordu. Deep Blue gibi donanm
tabanl olan gl satran makinesi Hydra, grece zayf bir dizst bilgisayar
kullanan gl bir insan iin rakip olamazd. Bir bilgisayarn taktiksel
isabetliliiyle birlemi insan stratejik rehberlii yenilmez bir bileim
yaratyordu.
Ama asl srpriz, karlamann sonunda geldi. Kazanan, toplama bilgisayaryla
bir stat deil, ayn anda bilgisayar kullanan Amerikal iki amatr
oyuncuydu. Bilgisayarlarn derin pozisyonlar etkili ekilde deerlendirmek
amacyla kullanma becerileri, stat rakiplerinin stn anlayn geride
brakmt. nsan + makine + stn ilem, gl bir bilgisayardan daha etkiliydi
ve dk ilemcili gl bir insan + makine bileimini yenebiliyordu.
"Serbest" turnuvann galipleri, elien yntemleri ve gleri arasnda
kurduklar muazzam koordinasyondan yararlanmlard. Aralarn - insan ve
makine 229
anlyorlard ve onlardan en iyi sonular nasl alabileceklerini bulmulard.
Bir spor kou, farkl becerilere sahip bireylerin gl bir takm oluturduunu

syleyebilirdi. Bir ordu kumandan, iyi koordine edilmi bir gcn, saysal
stnle sahip dank bir dman karsnda neredeyse daima stn geleceini
vurgulard. Etkili ynetim yaps veya montaj hatt olan bir irket, genellikle
daha byk ama daha hantal bir rakibine oranla daha yksek kar marjlanna
sahiptir. lem nemlidir; zellikle de yararlar her dngyle geometrik olarak
artt iin.
Rahatlk Blgesinin Dnda Kalmak
Uyum iinde alan zt kutuplar: Bu, karar verme becerimizi mkemmelletirmede
bir tema haline geldi. Hesaplama ve deerlendirme; sabr ve frsatlk; sezgi
ve analiz; tarz ve tarafszlk. Performans seviyesinde, bu unsurlar ynetim ve
vizyonda, strateji ve taktikte, planlama ve tepkide bir araya gelirler. Baar,
bu glerin birlemesinden ve zgn gcn kullanlmasndan doar. Bu kitapta
tekrar tekrar grdmz gibi, bylesine bir denge salamann tek yolu, srekli
olarak rahatlk blgemizin dnda kalmaktr. Gemite iinize ok yarad iin
bir beceriye veya tarza ar bal kalmak kt bir alkanlktr. Topalov ve
benim ilk Advanced Chess oyunumuzda yaptmz gibi dengenizi bozmak daha
iyidir. O matan aldm derslerden birini neredeyse her gn dnyorum:
Kesinlikle bir ey
230
rendiiniz bir zaman, gergin ve hevesli bir ekilde yeni bir ey denediiniz
zamandr; hatta sadece sradan bir sorunu yeni bir ekilde zmeye almak olsa
bile. Rutinlerinize ne kadar derinden bal olduunuzu grmek istiyorsanz,
dilerinizi sol elinizle fralamay veya pantolonunuzu nce sol bacanzla
giymeyi deneyin. Zihinsel rutinlerimiz de bundan farkl deildir; sonular ise
daha gldr.
Oyunumuzda en zayf noktayla yzlemek ve onu daha iyi anlamak iin incelemek,
gelimenin en hzl ve en iyi yoludur. Evrensel bir oyuncu olmak iin almak saldrmann yan sra savunabilecek ve her trl pozisyonda kendini evinde gibi
hissedecek her zaman abuk ve somut sonular getirmeyebilir; zellikle de uzman
bir alanda alyorsanz. Ama kendi deneyimlerime gre, evrensel bir tarz
yaratmak iin almann, btn tekneleri kaldran bir dalga yarattn
syleyebilirim. Bir alanda deneyim kazanmak, btn becerileri[ mizi beklenmedik ve genellikle aklanamaz ekillerde gelitirir.
Anatoly Karpov beni daha pozisyonsal, daha stratejik bir oyuncu olmaya zorlad
iin, bu konuda anslydm. Benim iin yz ya da boul durumuydu: Ya tarzm ve
anlaym geniletecektim ya da onu yenemeyecektim. Durum ou insan iin bu
kadar net olmayabilir. Gnlk yaamnz alkanlklarnz deitirmeden
srdrrz ve bamza korkun bir ey gelmez. Asl sorun, muhtemelen bamza
hibir ey gelmemesi-dir; iyi eyler de dahil. Zorluklardan baarl bir ekilde
kanmak, gurur duyulacak bir baar deildir.
231
Beinci snftayken, okulun benim iin temsil ettii en byk gizem, resimdi.
Bana o kltr bir bilim gibi geliyordu; sadece yapamyordum ve bugn bile hl
ok ktymdr. Dier derslerimde olduu gibi resme de almak yerine, resim
devlerimi yapmas iin annemi ikna ediyor ve bunun akllca olduunu
dnyordum. Annem resimde olduka iyiydi; hatta o kadar iyi ki bir aa dalna
konmu ku resmiyle retmenimin dikkatini ekmiti. Benim yle bir resim
yapabilmem mmkn deildi. retmenim bana bir resim yarmasna katl may
dnp dnmeyeceimi sordu; orada evde deil, hakemlerin nnde izecektim.
Bunun hikayenin sonu olduunu dnyorsanz, o zaman bile ne kadar gururlu ve
rekabeti olduumu anlamamsnz demektir.
tiraf etmek yerine, sonraki birka haftay evde alarak, annemin izdii ku
resminin aynsn izmeye uraarak geirdim. Kimyasal bir forml ezberler gibi
izgi izgi yeniden yaptm. Zaman iinde, kuun olduka iyi bir kopyasn
karabildim. Yarma srasnda bir hayli ter dkerek, annemin yapt ilk
resmin neredeyse aynsn yaptm. Ama hayatmda izebildiim ve ize bileceim
tek resmin o ku olduundan da eminim.
Elbette ki imdi resim devlerimi kendim yapm ve gerekli beceriyi gelitirip
kazanm olmay diliyorum, Ama kendim resim izemesem bile, deneyimin salad

dersi aldm. Rahatlk blgemden km ve yapabileceimi dndm eylerin

snrlarn biraz zorlamtm. stelik, pek kt bir ku da deildi.
Uzun zamandr beynin sol ve sa yarlarna ait faali yetlerle ilgili
konuuluyor; hatta sol beyin veya sa beyin
232
odakl insanlardan sz ediliyor. Ama yaratc tarafmza dalmann ve
zihinlerimizi sanatsal konularn peinden koturmann, sorun zm
yntemlerimizde ne kadar etkili olabileceini anlamak iin beyin uzman olmaya
gerek yok.
Byk fiziki Richard Feynman, snrlarn zorlayan ve belli bir alandaki
baarlaryla tannmak istemeyen bir adamn ilham verici rneini sunuyor.
Robert Op-penheimer, atom bombasnn ortaya kmasn salayan Manhattan
Projesi'nin bandayken, Feynman' "buradaki en parlak gen fiziki" diye
tanmlamt. Ama ayn zamanda en byk sorun yaratcyd. Her eyi bir zorluk,
zlmesi gereken bir bulmaca olarak gryordu. Feynman, sadece yapabileceini
grmek iin Los Alamos'taki gizli ofislerin kilitlerini amaktan zevk alyordu.
Ciddi bir amatr ressam ve mzisyen olmu, Brezilya karnavallarnda davul
almt.
Feynman'm zgr ruhunun ve oyuncu zihninin, bilimsel almas iin bir engel
deil, bir destek oluturduundan eminim. Popler kitaplarnda, bilimin canl
bir konu olduu, sadece bir dizi formllerden olumad konusunda srar
etmiti. Teknikleri birletirmekte ve zor bir sorunu zlmesi daha kolay
karlatrmal bir soruna dntrmekte ustalamt. Bu beceri, hayatnn her
alannda yeni fikirlere kendini ak tutma eilimiyle dorudan ilgiliydi.
Bugn toplumumuz uzmanlamaya ve odaklanmaya byk vurgu yapyor. renciler
eskiden niversiteye ufuklarn geniletmek iin giderlerdi; imdilerde
ounlukla mesleki bir deneyim haline geldi. Artk
233
renciler, niversiteleri kendilerini patronlara daha ekici gsterecek tek bir
beceriyi gelitirmek iin kullanyor lar. Yaptmz eyde iyi olmaya o kadar
aba ve zaman harcyoruz ki yaptmz eyde daha iyi olmann, baka - hem de
hi ilgisiz - eylerde daha iyi olmakla baarlabileceini gremiyoruz.
Daha iyi bir ressam olmann beni daha gl bir satran oyuncusu yapabileceini
veya klasik mzik dinlemenin sizi daha etkili bir ynetici yapabileceini
sylemek, kulaa tuhaf gelebilir. Ama bu, bir davulcu olmann kendisini daha iyi
bir bilim adam yaptn sylerken Feynman'n anlatmak istedii eydi.
Kendimizi srekli olarak yeni eylerle zorladmzda - ncelikli hedeflerimizle
ilgisi yokmu gibi grnse bile - bizi her ekilde daha etkili klacak bilinsel
ve duygusal "kaslar mz" gelitiririz. Kalabalk nnde konumaktan, bir
dergiye iirimizi gndermekten veya yeni bir dil renmekten korkuyorsak ve bu
korkumuzu yenebilirsek, hayatmzn her alannda gven duygumuz artacaktr.
Yaptnz eyin sizi merakl bir insan olmaktan uzaklatrmasna izin vermeyin.
En byk gcnz, kalplar, yntemleri ve bilgileri hazmetme ve sentezleme
becerinizdir. ok fazla odaklanarak bu beceriyi kastl bir ekilde engellemek,
sadece bir su deil, ayn zamanda da az dllendirici bir eilimdir.
Yllar boyunca bilgisayarlarla srdrdm ilikim ekimeli oldu ama dnce
tarzm zerinde nemli etkileri olduunu kabul ediyorum. Gerek onlara kar
oynamak ve gerekse onlar analiz arac olarak kullanmak, karar verme srecimdeki
kusurlar grmemi salad;
234
Her arata olduu gibi, bilgisayarlar da uzanmmz geniletir ve eski
sorunlar zmek iin yeni yntemler verir. Ayn zamanda, bize tamamen yeni
sorunlar da getirirler ama bu, klk deitirmi bir nimet olabilir. Yeni
sorunlar zmek, birey ve toplum olarak bizi ileri gtren eydir, bu yzden
geri durmayn.
235
14.

BLM

SEZGLER
Anladmzdan Daha Fazlasn Biliriz
Agatha Christie, sezgiyle ilgili yle demiti: "Ona aldrmazlk edemezsiniz;
onu aklayamazsnz." Ama ne kadar nemli olduunu anlamak ve kendimizinkini
azami potansiyeline nasl karacamz renmek iin basmakalp bir aklamaya
ihtiyacmz yoktur.
Psikologlarn ve nrologlarn abalarna ramen, insan dncesi hl en iyi
ekliyle, metaforlarla, iirle ve tam olarak anlayamadmz eyleri ifade etmek
iin kullandmz dier yaznsal aralarla tanmlanmaktadr. Bir air
olmadmdan, adna ynetici beyin idaresi diyebileceimiz eyi anlamak
konusunda daha pratik bir yaklama odaklanacam.
Freud'a aldrmayan ve beyin taramalarnn icadn dan uzun zaman nce yazan
Aldous Huxley, yle demiti: "Deneyim, bir duyarllk ve sezgi, nemli eyleri
grme
.
236
ve duyma, doru anlara dikkatini verme, anlama ve koordinasyon meselesidir.
Deneyim, kiinin bana gelenler deildir; kiinin bana gelenlerle ne
yaptdr."
Bu kitap imdiye kadar hep eyleme gemekle ilgili oldu; kendi geliimimizde
aktif bir rol almak ve odaklanmakla ilgili. Gerek u ki bir yere oturup,
bilgeliin kendiliinden gelimesini bekleyemeyiz. nsann kendi hatalarndan
ders almasnn nemine deinmitim ama aslnda, bu neredeyse pasif bir eylemdir;
en azndan, size yeni ve sra d eyler retecek yeni deneyimler aramakla
karlatrldnda. Hatalarmzdan ders almak, kendimizden bekleyebileceimiz
eylerin en azdr. Daha fazlasn almak iin, istemeli ve aramalyz.
Sezgi, her eyin birletii noktadr: Deneyimimizin, bilgimizin, daha fazlasn
bilme ve yapma isteimizin ayrlmaz parasdr. Yaygn inancn aksine, bence ok
az pratik bilgiye sahip olduumuz bir alanda sezgi kvlcmn gerekten
deneyimleyemeyiz. lk kez satran Oynayan biri, belli bir ta duygularna
dayanarak doru ynde hareket ettirdiinde, muhtemelen sezgilerine deil,
ansna dayanyordur. Ama bilgili bir oyuncu, yzlerce varyasyonu taramadan en
iyi hamleyi ylece zihninde buluyorsa, ite bu sezginin gcdr. En belirsiz
sezgiler bile somut bir eye dayanr; bir bilgiye. Hatta bu bilgi bilinli
zihnimizin ok derinlerine gmlm bile olabilir. Yeni bir i arkadayla
ilgili olumlu bir iz-lenim, baka birinin sesinin, yznn veya adnn
bilinaltmzdaki kaydndan kaynaklanyor olabilir. Onu aklayamamamz veya
anlayamamamz, bu kaytl bilgi gcnn var olmad anlamna gelmez.
237
nsan sezgilerinin karmakln tartmak, bana bir zamanlar spanyol kraliyet
hanedannn lideri olan Sabino Fernandez Campo'nun zetledii bir ikilemi
hatrlatyor: "Size syleyebileceim ey ilgin deil ve ilgin olan size
syleyemem." Dolaysyla, teoriye dayanmak yerine, en iyisi sizi sezgilerinize
ve igdlerinize daha fazla inanmaya ikna etmek iin somut rneklerden
yararlanmam olacak. Bu, hibir analiz veya arala lemeyeceimiz temel unsurdur
ve inanyorum ki btn eylerde baarnn znde yatmaktadr: Sezginin gc ve
onu bir stat gibi kullanma becerisi.
Analize Kar Sezgi
Kendimden nce gelen dnya ampiyonlaryla ilgili bir dizi ksa gazete makalesi
yazdktan sonra, oyunun onyl-lar boyunca nasl deitiini ve en byk statlar
tarafndan nasl daha fazla gelitirildiini derinlemesine analiz etme fikri,
bende saplant haline geldi. En byk ve en etkili oyunlarn dikkatli analizleri
sayesinde, satrancn kendisinin bir biyografisini yazmay dnyordum. Son
yldr hayatmn byk blmn kaplayan bu proje, My Great Predecessors adl
bir kitap serisi oldu. Bu seri zerinde alrken, dnya ampiyonlarnn
baarlarn daha derinlemesine incelemekle kalmadm, ayn zamanda satran
oyununun insan zihnine kazandrd niteliklere de daha fazla hayran oldum.
Profesyonel satran turnuvalar kadar duyularmz tketen ok az faaliyet
vardr. Hafza ar kullanlr, hzl

238
hesaplama esastr, her hamle nemlidir ve bir ma, btn dnyann gz nnde
saat saat, gnbegn srer. Bu, zihinsel ve fiziksel k iin ideal senaryodur.
Bu yzden, dnya ampiyonu atalarmn oyunlarn analiz etmeye baladmda,
biraz balayc olmaya hazrdm. Analizimde deil, onlarn hatalarna kar
tutumumda. Sonuta ben yirmi birinci yzylda, parmaklarmn ucunda hz
gigahertzlerle llen devlerin omuzlarnda yayordum. Bu avantajlarla,
atalarm ok sert yarglamamalydm. Hatta ben de bundan yllar sonra rekabetin
ateinde yaptm baz hatalarn balanmasn diliyorum.
Projenin nemli bir paras, bu oyunlar zerine daha nce yaplm tm
analizleri toparlamakt; zellikle de oyuncularn kendileri ve adalar
tarafndan yaynlanm olan analizler. almann ncelikli amac, oyunun nasl
gelitiini ve evrim geirdiini gstermekti.
Kendi alma ortamnn sakinliinde, talarn oynatmak iin snrsz zamana
sahip bir ekilde alan analistin, oyuncularn kendilerinden ok daha kolay
bir ii olduu dnlebilir. Ama bilgisayar andan nce (kabaca 1995'ten
nce) yaam dier sekin oyuncularn dergi ve gazete kelerinde oyunlarla
ilgili yazdklar yazlar bulduumda, aklamalarnda oyuncularn kendilerinden
daha fazla hata yapm olduunu grmek beni artt. Oyuncularn kendileri bile
kendi oyunlarnn analizini yaynladklarnda, sk sk oyun srasnda
olduklarndan daha dar bir adan bakyorlard.
te, bir uzman srsnn, onyllar boyunca insan sezgisinin nemli anlarda
stn geldiini nasl gremediklerine gzel bir rnek.
239
1894 ylnda elli yedi yandaki Wilhelm Steinitz ve gen Alman rakibi, yirmi
be yandaki Emanuel Las-ker arasndaki dnya ampiyonluu mann yedinci
oyunu, nemli bir dnm noktasyd. Oyuncular ilk drt oyunda ikier galibiyet
alm, sonraki iki oyunda berabere kalmlard. Sonra, dnemin yorumcularnn
ansl say yedi olarak tahmin ettikleri oyun geldi. Ama oyunculardan hangisinin
ansl olduu, bugne kadar anlalamam olabilir.
Lasker, beyaz talarla oyunun banda yanl oynamt ve Steinitz frsatlar
yle iyi deerlendirmiti ki yirminci hamlede duman yatrken, elinde fazladan
bir ift piyon vard. Bugn bir stat byle bir pozisyonda pes ederse, izleyici
arasnda pek de fazla aknlk yaratmaz. Ama oyun yaklak bir asr nce
oynanmt ve elbette ki Lasker'in kaybedecek bir eyi yoktu. En azndan, bir
sonraki karlama iin yal rakibini yorabilirdi. Satran tahtasnda kurnaz
bir psikolog olan Lasker, muhtemelen baskya devam etme ynndeki kararnn
barndrd cesaretin, dogmatik ihtiyar rahatsz edeceini umuyordu.
O dnemde oyunla ilgili yaplan analizlerin ou yleydi: Siyah talarla
oynayan Steinitz, kesinlikle kazanan pozisyondayd. Lasker, siyah aha kar
umutsuz bir saldr balatm ve bir tan feda etmiti. Hl kazanmakta olan
ama bir lde bask altna giren Steinitz, oyunu kaybetmesine neden olan
korkun bir hata yapt. Bu gafn oku Steinitz'i ylesine kt etkiledi ki
sonraki drt oyunda pe pee yenildi ve dnya ampiyonluu unvann kaybetti. En
azndan, kaytlara geen hikaye buydu.
240
Ama oyuna baka bir adan da baklabilir: Steinitz kazanan pozisyondayd ama
birka hata yapt ve bu hatalar, Lasker'in riskli ama zekice bir saldr
balatmasn ve durumu daha da kartrmasn salad. Lasker'in daha sonraki
oyunu ve bir tan feda etmesi, siyah iin birok pratik sorun yaratyordu.
Srekli bask altnda, Steinitz doru savunma yapamad ve yenildi. Steinitz'in son hatas, zaten kaybetmekte olduu bir pozisyonda geldi. Yzeysel
ekilde basit ve kazanan pozisyonuna ramen yenilmi olmann indirdii
psikolojik darbe, Steinitz'i sersemletmiti ve mata toparlanmay baaramyordu.
Yenilgi, zgveninden fazlasn sarsmt. Steinitz'in inand mantkl ve
gl satran prensipleri, grne baklrsa kendisine ihanet etmiti.
Kazandndan emindi ve felsefesine uygun olarak oynamt ama yenilmiti.

Sonu her iki ekilde de ayn olabilir ama iki hikaye arasnda ok byk farklar
var. Steinitz gibi deneyimli bir stat, sonucu ne kadar ar olursa olsun,
sadece bir hatayla bylesine hasar grmezdi. Btn satran oyuncular, "satran
krlnn her an herkese olabileceini bilir. Steinitz'i asl sarsan ey, hata
yapmam olmasyd! Gen Lasker'in enerjik tarz, oyunu onun hakimiyetinden
ekip alvermiti. Oyunun akna bakarak, Lasker'in sonuna kadar btn
varyasyonlar grmediini ama grmesinin de gerekmediini syleyebiliriz.
Sezgileri ona pratik ansnn yksek olduunu sylemiti. Lasker'in oyun
srasnda sezdii ey, bu kadar ok gl oyuncunun analizlerinde nasl olup da
gzden kamt? Daha sonraki gzlemlerinde, Lasker'in
241
kendisi bile resmi hikayeyi deitirmemiti ama sezgileri onu doru bir ekilde
ynlendirmiti. Grne baklrsa, bir asr sonra bile, bu hi de sra d bir
durum deil; hem kendi oyunlarmda hem de bakalarnn oyunlarnn
analizlerinde. Balang olarak, bir analistin rahat ortamnda otururken
oyundaki konsantrasyon seviyesine ulamas mmkn deildir. Analiz srasnda
talar oynatma konusundaki zgrlmz, bizi zihnimiz yerine gzlerimizi
kullanmaya tevik eden bir koltuk denei olabilir. Tahtann banda otururken,
btn gcmzle odaklanmaktan baka aremiz yoktur.
Bu efsanevi isimler, kariyerlerinin en nemli anlarnda en iyi hamleleri bulmak
iin tekrar tekrar sezgilerine gvenmilerdir. Rekabetin basks, onlar daha
derinlere zorlamtr. Daha sonralar gelip becerilerini ve bilgilerini
hamlelerin analizine uygulayanlar, ayn bask altnda deillerdir.
Duyularmzdan bazlar kapaldr ve bu adan, kabartmal harflerle okuyan
krlere benzeriz: nmzde olan bilgiyi alglarz - parmak ularmzla ama
tamamen anlayamayz. Normalde avantaj olarak dndmz eyler zerinde
dnmek ve analiz yapmak iin daha fazla zamanmz, kullanacamz daha fazla
bilgimiz olduunda - daha da nemli olan bir eye ksa devre yaptrr:
Sezgilerimize!
Ne Kadar Uzun Sre, Yeterince Uzundur?
Bu rnek, sizi gdlerinizi krlemesine izlemeye veya sadece ilk izlenimlere
dayanmaya tevik etmek amacn
242
tamyor. Daha nce tekrar tekrar grdmz gibi, sk alma ve bilgi
toplama, baarl bir msabk olmak iin esastr. Burada gstermek istediim
ey, konsantrasyonun ve sezgilerin gcdr. Satranta mkemmellemek isteyen
insanlar arasnda grdm en byk sorun - i dnyasnda ve genel olarak
hayatta da -sezgilerine yeterince gvenmemeleridir. Sk sk btn bilgiye sahip
olmaya alrlar ve bu da onlar bir sonuca zorlar. Bu durum, onlar bir
mikroilemciden farksz hale getirir ve sezgilerinin uyur durumda kalmasna
neden olur.
Her eyin bir bedeli vardr. Kendinizi yeni ekillerde zorlamak, kanlmaz bir
ekilde birka hataya yol aar. Bazen sezgileriniz tek bir yn gsterir ve o
yn aslnda kmaz sokaktr. Dolaysyla, renmeye, daha az hata yapmaya, daha
fazla gven kazanmaya, sezgilerinize daha fazla dayanmaya balar ve dngy
devam ettirirsiniz. Herhangi bir eyi denemenin sonucu ya baar ya da
baarszlktr. Baarl olmak istiyorsanz, baarszlk riskini gze almanz
gerekir.
1990'larda Internet furyas baladnda, neredeyse btn "eski ekonomi"
analistleri iin alarm zilleri ald. Bu gerek olamazd; gelirleri olmayan
irketler, sermaye pazarnda milyarlarca dolar edemezdi. Be yl sonra, pazarlar
ktkten ve binlerce irket iflasa srklendikten sonra, bu ciddi analistlerin
bandan beri hakl olduunu sylemek kolayd. Sezgilerine gvenmi, teknoloji
pazarnn lgn yznden uzak kalmlard ama dier biroklar geleneksel oyun
kitabn kapam, doruca olayn iine atlam ve feci ekilde yanmlard.
243
Ama muhafazakar felaket habercileri gerekten hakl myd? Elbette ki dier
ocuklar havuza atlarken bunu yapma isteine direnmek disiplin gerektirir ama
bir sre sonra alkanla dnr ve hi atlamazsnz. yi oynayan bazlarna

hakkn vermek gerekir. Keskin sezgileri nce girmelerini ve sonra da ne kadar

sre kalmalar gerektiini sylemi olabilir. Btn nl felaket hikayeleri
arasnda - kendi Internet sitesi giriimim de o listede yer alyor - birok
yatrmc yanmakta olan binaya dald, ceplerini Internet altnyla doldurdu ve
bina kmeden dar kt. Muhafazakar kesim esaslarda haklyd ama bu, birka
kii tarafndan kazanlacak para olmad anlamna
gelmiyordu.
Bilgiye eriimin snrsz ama zamann nemli bir faktr olduu her disiplinde,
gl bir sezgisel unsur vardr. Borsa analistleri, hisse senedi izelgelerinde
grsel kalplar, "fincan" veya "ykselen dalga"lar ararlar; tpk satran
oyuncularnn ah-mat kalplarn arad gibi. Sezgilerimiz bize sadece ne ve
nasl sorularnn cevaplarn deil, ayn zamanda ne zaman sorusunun cevabn da
verir. Hamlem zerinde on saniye, on dakika veya bir saat dnebilirim. yi
gelimi sezgiler, bana daha fazla zaman ve zel dikkat gerektiren kritik bir
noktaya geldiimi syler. Sezgilerimizi gelitirdike, emekten ve zamandan
tasarruf etmemizi saladklarn grebiliriz; doru deerlendirme yapmak ve
eyleme gemek iin gereken zaman gerekten de ksaltrlar. Birinin bize nemli
anlar bildirmesi gerekir ve bu ey de sezgilerdir.
244
Bir Trende Aldrmamann Tehlikeleri
Satran oyuncularnn bavurduu kalplar, hayatn her alannda nemlidir. Her
yeni durumda, karlatmz eyin bir trend mi, yoksa yeni bir ey mi olduuna
karar vermek zorundayz. Trendleri - terciher bakalarndan nce - fark etmek,
genellikle sezgilere ve soyut unsurlara baldr. Daha nce de olmu muydu? Bu
kez de ayn ekilde mi geliecek?
Bir olayn yeni bir trend mi, yoksa eski bir trendin yeni giysiler iindeki hali
mi olduuna karar vermek, politika dnyasnda zellikle nemlidir. Her seim
dneminde, basn yarm dzine "yeni paragidma" sunar ama aslnda sadece birka
gerekten yeni ve konuyla ilgilidir. Birleik Devletlerde 2004 bakanlk
seimlerinde, Demokratlar Al Gore'un 2000 ylndaki yenilgisine bakm ve yanl
adam semilerdi.
John Edwards'm seilmesi, Kerry kampanya merkezinde mantklyd ama lkenin
seim haritas asndan bakarsanz, hi de mantkl filan deildi. Bush, 2000
seimlerinde Gneyi hakim olmutu ve Ed-wards'm Demokratlar iin tek bir Gney
eyaletini bile tayacana inanmak iin hibir neden yoktu. Seim gnnde,
Demokratik "maviler" bir kez daha btn Gney'i kaybettiler; hatta Edwards'n
memleketi olan Kuzey Carolina'da bile, tpk Gore'un 2000 ylnda yaad gibi
on puanla kaybettiler. Hasara daha da fazla hakaret eklercesine, Demokratlar
bunu saygn bir kayp haline getirmek ve Edwards'm saygnln
245
GARRY KASPAROV
kurtarmak adna, Kuzey Carolina'da byk miktarda para harcamlard.
Demokratlar, Gore'un Gney'deki kaybnn bir yanllk olduuna inanmak
istemilerdi. "Malzeme, zaman, kalite" analizi yaparak bakarsak, bu onlar bir
felakete srklemiti. Finansal kaynaklar kt kullandklar, bir trendi
yeterince abuk tanyamadklar ve sava alanndaki kt tercihleri iin
cezalandrlmlard. 2000 ylnda btn Gney'i neden kaybettiklerini doru
ekilde yorumlayabilselerdi, Edwards yerine Dick Gephardt' seebilirlerdi. Orta
Batl adayn eklenmesi, Iowa ve Missouri'nin de etkilenmesini ve on sekiz seim
oyunun krmzdan maviye dnmesini salayabilirdi. Bylece, Kerry, Ohio'nun
kaybedilmesine ramen Bush'a kar 269-268 bir zafer kazanrd.
Gore'un 2000 ylnda yakn bir ekilde skalamas, Kerry kampanyasn 2004'te de
temelde bir eyin deimediine inandrmt. Bir adan haklydlar. 2004 seim
haritasndaki tek deiiklik, Demokratlarn New Mexico ve Iowa kaybna karlk
New Hampshire' alm olmalaryd. Ama her eyden te, Kerry kampanyas bir
noktay gzden karmt: Yeni taktiksel avantajlar aramak yerine, 2000'de
kaybettikleri savata yine ayn ekilde mcadele etmilerdi. 2000 ylndaki
haritaya bakmlar ve yeni frsatlar aramak yerine, temsil ettii trendle
savamay semilerdi.

Adil olmak gerekirse, burada asl nokta, kimsenin bir deiimin trend olup
olmadn i iten geene kadar anlamamasdr. Politika alamnda alanlara ve
pazarlama yneticilerine, mevcut bilgiyi ilemeleri ve do246
ZRVEYE IKAN YOL
ru tercihleri yapmalar iin bir sr para denir. Kanlmaz bir ekilde,
birinin hatal olmas gerekir. 2006 Birleik Devletler orta dnem seimlerinde,
rnein, hem Demokratlar hem de Cumhuriyetiler her eylerini Irak'taki savaa
yatrmlard. Ama kamuoyu yoklamalar bunun Cumhuriyetiler ve Bush hkmeti
iin kt bir nokta olduunu gstermiti ama Kari Rove ve dier stratejistler,
Kongre'yi kontrol etmelerine yetecek kadar oyu ellerinde tuttuklarna
inanmlard. Ama 2004 ylnda Cumhuriyetiler iin ok etkili olan sert
konumalar ve "askerleri destekleyin" sylemleri, 2006'da ie yaramad. Hatta
Bush'u Irak ile ilgili durduran baz lml Cumhuriyetiler bile,
Cumhuriyetilerin sadece bir dalga olarak grdkleri sava kart akmla
pozisyonlarndan oldular.
Bir anormallikle bir hareket arasndaki fark grmek, sadece verilerle ve
oylarla olmaz, dikkatimizi yeni olaylara odaklamal ve duyularmz drt
amalyz. Bir eyi yeni klan nedir? Hangi ekillerde daha nce grdmz bir
eye benzemektedir? Ortam nasl deimitir? Bu sorulara cevap verebilirsek, tek
bir kar tanesinin frtnaya dnp dnmeyeceini bilme ansmz da artar.
247
15.
BOLUM
KRZ NOKTASI
Her ey tek bir ana sktrlmtr.
Bu, hayatmz belirler.
- FRANZ KAFKA
Tek Bir An
Hangisi sizi daha ok rktr; "Bu sorunu z," denmesi mi, yoksa "Bir sorun
olup olmadn bul," denmesi mi? Sorunlar zmek, her eyden nce bir sorun
olup olmadn bulmaya almaya kyasla daha basit olabilir. Bir krizle
karlatmzda ansl olduumuzu sylemek zordur ama en azndan ne tr bir
eylem gerektiini bilme lksne sahibizdir; harekete geme zorunluluumuz
vardr. En gerek beceri ve sezgi testleri, her ey sakin grnrken ve biz ne
yapacamz bilemezken gelir; daha dorusu, bir ey yapmamz gerekip
gerekmediini bilmediimiz zaman.
oktan semeli bir snava girmi olan herkes, en korkulan seenein,
"yukardakilerden hibiri" olduunu
248
ZRVEYE IKAN YOL
bilir. Soru aniden ak sonlu hale gef> dtir. Belki de hi zm yoktur, kim
bilir? Hesap makinesi gerektirmeyecek u basit matematik sorusunu zmeyi
deneyin:
13 x 63 = ?
(a) 109
(b) 819
(c) 8,109
Elbette ki bu soru hi sorun deil. Sadece eleme yntemiyle bile cevap kolayca
bulunabilir. Sezgilerimiz bize hemen bir ey hesaplamak zorunda olmadmz
syler. Ama klara "(d) yukardakilerden hibiri" eklinde bir madde daha
eklersek, yanl cevaplarn (a) ve (c) olduunu grsek bile, hemen ie koyulur
ve hesaplama yaparz.
Buna satran bulmacalanyla ilgili blmde daha nce de deinmitik. Bu
bulmacalarda, size bir pozisyon ve artlar verilir. "Beyazlar hamlede nasl
ah-mat yapar," gibi. "Beyazlarla oynayn ve kazann," daha ak sonludur ama
iki durumda da, daha balamadan nce, bulunmas gereken bir ey olduunu
biliriz. Deerlendirme ve uyank olma ihtiyacyla rahatlam bir halde, konuyu
beynimizin sorun zm blmne havale ederiz.
Byle durumlarda, bu grevleri belirgin bir etkililikle yerine getirebiliriz.
1987 ylnda, Frankfurt'ta Atari tarafndan dzenlenen zel bir resepsiyona

davet edilmitim. Btn mdrleri oradayd ve trenleri organize eden kii,

Alman blmnn efi Alwin Stumpf idi.
249
GARRY KASPAROV
Satran ve bilgisayarlarn yan sra politika da tarttmz elenceli ve
gayri resmi bir geceydi. (Aslnda, SSCB'deki deiikliklerin bir sonucu olarak
Berlin Du-var'nn da yaklak be yl iinde kecei tahminimi akladmda,
ounluun dostluunu kazanmtm. Ama "yi bir satran oyuncusu," demiti
herkes, "ne var ki politika hakknda hibir ey bilmiyor!" Ama sonradan
anlald gibi, tahminimde yanlmamtm.)
Ziyafet sona erdikten sonra, Herr Stumpf mikrofonu eline ald ve sra d bir
ey grmek zere olduumuzu syledi: Televizyonda inamlmaz bir ey yaptm
grmt ve bunu imdi orada tekrarlamam istiyordu. eri girerken yanndan
getiimiz ve salonun dier tarafnda kalan uzun bir masay iaret ettiinde,
neler planlad konusunda hibir fikrim yoktu. Stumpf masann zerinde bir
dzine satran tahtas olduunu, her birinin satran tarihindeki belli bir
pozisyona uygun olarak hazrlandn aklad. Her tahtann nnde, pozisyonun
ait olduu oyunun tarihinin, yerinin ve oyuncularn isimlerinin yazl olduu
bir kart kapal olarak duruyordu. Tahta zerindeki pozisyona bakarak, her oyunu
tanmlamam istiyorlard. Stmupf masaya yaklat ve beni yanna davet etti.
Yerimden kalkmadmda, yznde bir korku ifadesi belirdi; bu kk srpriziyle
beni aaladndan en-dielenmiti. "nsan zihnini anlamak konusunda bu kadar
ilgi gstermeniz beni onurlandurd," dedim, "ama yerimden kalkmadm iin
ltfen beni balayn." Stumpf umutsuz grnyordu. Onun bu byk anm berbat
edecektim! Ama sonra, salona girerken elimde
250
ZRVEYE IKAN YOL
olmadan tahtalarn hepsine baktm ve btn oyunlarla ilgili bilgileri
buradan, oturduum yerden vermek istediimi syledim. Bylece, oyunlarn
hepsinin ait olduu tarihleri, oynandklar turnuvalar, oynayan oyuncular ve
hatta her birinde bir sonra oynanan hamleyi saydm.
Bu davranm karsnda konuklarn az hayretten ak kald ve imdi geri
dnp baktmda, gsteri yapan bir gencin hevesi iin kendimi balamaya
alyorum. Aklamadun ve o an iin kendim de anlamadm bir ey, ii benim
iin kolaylatrm olmalaryd. Oyun seiminde deil, nk pozisyonlarn hepsi
dnyaca nl karlamalardan alnmamt. Ama elbette ki her pozisyon,
setikleri oyunun kritik bir anna aitti. Bu kadar ok nefes kesici ve nl
pozisyon varken, kendine saygs olan hibir satran hayran, unutulmu bir
oyundan nemsiz bir pozisyonu semezdi.
Tarihte bilinen bir oyunun kilit anlarndan biri ilk pozisyon olduundan,
dierlerinin de muhtemelen benzer ekilde olacan bilmek yeterliydi.
Pozisyonlar nemsiz veya sradan grnseydi, biz gelmeden nce katlmclarn
kendi aralarnda oyun oynadklarn bile dnebilirdim. Ama tahtalara
baktmda, pozisyonlar deerlendirmem bile gerekmediini anlamtm; yapmam
gereken tek ey, onlar hafzamda aratrmakt.
Elde bir zm olduunu bilmek, ok byk bir avantajdr; "yukandakilerden
hibiri" seeneinin bulunduu durumlara benzemez. Belli lde yetkin ve
yeterli kaynaklara sahip olan herkes, zlmesi gereken bir ey olarak
sunulduunda, bir bulmacay zebilir. nce de251
GARRY KASPAROV
erlendirmeleri atlayp, dorudan olas zmleri bulmaya ynelebiliriz.
Belirsizlik ok daha zordur. Kriz iin hemen zmler aramaya balamak yerine,
srekli olarak "Bir kriz mi biimleniyor?" diye sorup dururuz.
Bir Krizi Kriz Olmadan nce Tespit Etmek
Bir krizi oluum aamasnda tespit etmek, krizi zmekten ayr bir beceridir.
(Burada krizi felaketten ayryorum; iler korkun ekilde ters gittiinde bunu
anlamak iin gl sezgiler veya yksek seviyede beceriler gerekmez.) 1959
ylnda Indianapolis'te yapt bir konumasnda, John F. Kennedy ince "kriz"
anlamna gelen kelimenin iki karakterden olutuunu sylemiti; biri tehlike,

dieri frsat anlamna geliyordu. Bu gramer asndan doru olmasa da, yararl
bir kavram gstermek iin unutulmaz ve iirsel bir yntemdir.
Kelimenin ngilizce tanmnn da tanmlayc olduunu kefettiimde armtm.
Yaygn kullanmndan, "felaket" gibi bir anlama geldiini ve baka eanlamllar
olmadn dnebiliriz. Ama aslnda kriz {crisis) bir dnm noktas, riskin
yksek ve sonucun belirsiz olduu kritik bir an anlamna gelmektedir. Ayn
zamanda, dn olmayan bir noktay da temsil eder. Bu, hem tehlike hem de
frsat demektir ve dolaysyla, Kennedy'nin konumas deindii balamda
doruydu.
Asgari baarszlk riskiyle yksek baarya ulamak, biroklarnn yneldii
bir hedeftir; zellikle de modern politik ve ticari ortamda. Hatta ulalabilir
de;
252
ZRVEYE IKAN YOL
eer i hayatna atldnzda aileden kalan ykl bir miras gibi, balangtan
ok fazla avantajnz varsa. Yol boyunca anaforlarla veya iddetli dalgalarla
karlamadan, teknemizi sakin ve dzgn akntlarda gtrmek gzel de olabilir;
skc olsa bile. Ama oumuz iin, krizlerden tamamen uzak durmak - genellikle
onlar ertelemek veya daha kts, tamamen aldrmamak anlamna gelir - kendi
bana byk bir risk tar. Bunun yerine, gerek baar riski tespit etmeye,
deerlendirmeye ve kontrol etmeye dayanr. Bu ey arasnda, tespit genellikle
en nemlisi ve daima en zorudur. nemlidir, nk o olmadan, krizle
karlatmzda riski kontrol etmek yerine, hayatta kalmak iin savamamz
gerekir. Zordur, nk en ince deiikliklere kar bile uyank olmay
gerektirir.
Dnya ampiyonu Boris Spassky bir defasnda yle demiti: "Bir satran
oyuncusunun tarznn en iyi gstergesi, oyunun zirve noktasn tespit edebilme
becerisidir." Her seferinde mmkn olan en iyi hamleyi oynamak imkanszdr,
nk tutarllk iin zaman harcamanz gerekir (veya tersi). Ama nemli anlar
tespit edebilirsek, en nemli olduu anlarda en iyi kararlarmz vermeye
alabiliriz. Satran tahtasnda yaptmz hamleler, nem asndan kesinlikle
eit deerde deildir ve tam burada, bu anda, oyunun sonucu bu karara bal
olabilecei iin, sezgilerinizin size fazladan zaman harcamanz gerektiini
sylemesine ihtiyacnz vardr.
yi ya da kt tarzn gstergesi olmasnn yan sra, bu kriz noktalarn tespit
edebilmek, bir satran oyuncusunun genel gcnn de nemli bir iaretidir; karar
253
GARRY KASPAROV
vermek konusunda ne kadar iyi olduunun da. En byk oyuncular, nemli unsurlar
tanma becerileriyle kendilerini gsterirler. Gemi oyunlarn analizi bunu ok
gzel gstermektedir. Laskertn belli bir hamlenin oyunun zirve noktas olduunu
bilip bilmediim" kesin olarak syleyemeyiz ama oyun tarzm analiz ederek, en
iyi hamleleri ne zaman bulduunu ve ne zaman pek umursamadm syleyebiliriz.
Genellikle, oyuncularn her hamleye ne kadar zaman harcadm da bilebiliriz.
Kriz/erden Ders Almak
Chateaubriand yle yazmt: "Kriz anlar, insann iinde yaam enerjisini iki
katna karr." Bunlar, snandmz, becerilerimizi ve duyularmz
gelitirdiimiz anlardr. Son krizinize ve nasl baa ktnza yle bir
dnp bakn. Hayatnzda yakn zamanda gerekleen bir krizi - hatta baaryla
atlattnz birini - hatrlayamyorsanz, ya anshsnzdr, ya cannz
sklmtr, ya da her ikisi de geerlidir.
Baz insanlar atma aray iinde kendilerini ve et-rafindakileri srekli
olarak krlma noktasna kadar zorlamalar, sadece cesaret gsterisi deildir.
atma zamanlan, baka trl asla yaratlamayacak frsatlarn domasn
salayabilir. Bir krizi kkrtmak, eer sonuta hayatta kalmay planlyorsanz,
mkemmel zamanlama gerektirir. Baka kilit unsurlar da yannza alabilirsiniz malzeme ve kalite - ve ortam yanl deerlendirirseniz, yine de
mahvolabilirsiniz.
254
ZRVEYE IKAN YOL
Son Bir Satran Hikayesi: Seville'deki Kriz

Satran kariyerime dnp baktmda, birka taneden fazla kriz noktasn bulup
karabiliyorum ama gzme sadece bir tane Everest Da grnyor. Hayatmn en
nemli oyununu kazanmak iin kullandm yntemleri aratrma hikayemi sizinle
paylamak istiyorum.
1985 ylnda dnya ampiyonluunu kazandktan sonra, zaferin tadm karmak iin
pek fazla zamanm olmad. Geleneksel dng, her ylda bir unvam savunmay
gerektiriyordu. Bu sre iinde, meydan okuyan kii zorlu blgesel turnuvalardan,
dev "blgelerara-s" turnuvalardan ve sonunda bir dizi aday mandan gemi
oluyordu. Bu ylesine zorlu bir sreti ki dnya ampiyonunun karsna kan
kii kesinlikle deerli bir rakip oluyordu. Aslnda, 1950 ylnda kalifikasyon
sistemi baladndan beri - henz sadece tek bir turnuvayken - bir dnya
ampiyonluu mana ulaan iki oyuncudan sadece ikisi zaman iinde ampiyon
olmay baaramamt.
Ama Sovyetlerin Karpov'u desteklemek iin yapt bask sonucu FDE yetmili
yllarda eski bir kural yeniden uygulamaya koyunca, neyse ki benim durumumda bu
deiti. Eer ampiyon yenilirse, bir yl sonra hibir kalifikasyon srecine
gerek kalmadan otomatikman rvan hakk kazanyordu. Bu kural, dnya
ampiyonlar malarnda kt puanlar kazanan ama rvanlarda ykm yaratan,
bylece 1957'de Smyslov'dan ve 1960'ta Tal'dan unvanm geri kazanan
Botvinnik'ten sonra kaldrlmt.
255
GARRY KASPAROV
Ayn yazgyla karlamak istemiyorsam, 1986 ylnda Karpov'u tekrar yenmek
zorundaydm. 1984-1985 yllarnda tarihin en uzun man oynadmz ve
1985'te yine ok zorlu baka bir mata karlatmz ve unvan bylelikle
kazandm hatrlayn. 1986'daki ma kl pay kazanmtm ama bu zorlu snav
henz bitmemiti. ptal edilen maraton mamza, yeniden dzenlenen mamza ve
rvanmza ramen, kalifi-kasyon sreci 1985'te balamt. Yani 1987 ylnda,
Karpov'u yendikten tam bir yl sonra, yeni adayla karlaacaktm. Bu kez
rakibim kim olacakt? Evet, yine Karpov.
Ana kalifikasyon srecinden syrlan rakibim, bir "sper final"de oynam ve en
nemli rakibi Andrei So-kolov'u gerek anlamda yok etmiti. Ekim 1987'de Seville, spanya'da yl iindeki drdnc ampiyonluk mamz iin masaya
oturduk. 1984 ylnda karmda Karpov'u grmekten skldm dnsem de, artk
ondan gerekten bkmtm. En azndan bu kez daha fazla hile olmayacakt. Bu
ma kazanrsam, yl iin onu veya baka bir unvan adayn grmem
gerekmeyecekti. Man yorucu savann zgrlnden baka, bu ayn zamanda
daima bir matan nce gelen zorlu hazrlk aylarna dayanmak zorunda
kalmayacam anlamna da geliyordu.
Kazanmalym Stratejisi
Belki de Seville'deki mamzn bylesine alkantl bir ekilde balamasnn
nedeni, yl boyunca Karpov ile baka bir ma daha yapmamak konusundaki gl
256
ZRVEYE IKAN YOL
isteimdi. lk sekiz oyundan drd, ikier galibiyet ve drt beraberlik getirdi.
Dengesiz oyunum ve aramza belirgin bir mesafe koyamamak beni rahatsz etmiti.
Karpov'un yapt korkun bir hatadan sonra, on birinci oyunu pheli bir
pozisyondan kazanarak yirmi drt oyun olarak planlanan mata ilk kez ne getim.
Drt beraberlikten sonra, Karpov on altnc oyunu kazanarak durumu eitledi. Bu
noktada, sadece unvanm dnmeye balamtm. 12-12 eklinde bir puan beraberlik - unvanm korumam anlamna gelecekti. in sonunda elde etmeyi
umduum zaferden ok uzakt ama her eyden nce, beraberlik, yl boyunca
huzurlu bir ekilde yaamam salayacakt. Savunma kipine getim ve ona bask
uygulamay braktm. Olaysz geen alt oyun beraberlikle sonuland ve sonunda,
sonucu belirleyecek iki oyuna geldik.
Zorlamak istemiyordum ve Karpov'un da bunu yapacak enerjisi kalmamt. ki
beraberlik daha, en mantkl sonu gibi grnyordu. Analiz ekibimin yeleri de
ayn ekilde dnyordu. Ma sona erene kadar bana bahislerden sz etmemilerdi
ama sonradan sylediklerine gre, Byk stat Zurab Azmaiparashvili, son iki
oyun iin Byk stat Josef Dorfman ile bahse girmi, iki beraberlikten baka
bir sonu kt takdirde ok yksek oranlar nermiti.

Dorfman bahsi kaybetseydi benim iin ok iyi olacakt ama ne yazk ki

beraberlikler alt oyunun sonunda kesildi. Sert, uzun bir savunmadan sonra,
kariyerimin en kt halsinasyonlanndan birini yaadm ve yirmi nc oyunda
bir hata yaparak yenildim. Kar257
GARRY KASPAROV
pov aniden bir puan ne gemiti ve iki yl nce bana kaptrd unvan geri
almaktan sadece bir beraberlik uzaktayd. Bu felaketin ertesi gn, kesinlikle
kazanmam gereken yirmi drdnc oyunda beyazlar almak zorundaydm. Satran
tanras Caissa, doama aykr davranarak muhafazakar oynadm iin beni
cezalandrmt. Oyunun ikinci yarsnda tek bir oyun kazanmazsam, unvanm
elimde tutamayacaktm.
Tm satran tarihinde, sadece bir kez bir ampiyon unvann korumak iin son
oyunu kazanmak zorunda kalmt. Keye skm olan Emanuel Lasker, 1910
ylndaki malarnn son oyununda Cari Schlechter'i yenmiti. Bu zafer,
Lasker'n ma beraberlikle sonulandrmasn ve unvann on bir yl boyunca
daha korumasn salamt. Tpk Karpov gibi, Avusturyal Schlechter de savunma
sihirbazlyla nlyd. Aslnda, son oyunda Lasker'a kar sergiledii ve
kendisinden beklenmeyen saldrgan oyun tarz, baz tarihileri o man
kurallarnn onu iki puanla kazanmak zorunda braktndan phelenmesine yol
amt.
1985 ylnda, durum tersine dnmt. O zaman son oyuna ben bir puan nde
girmitim ve Karpov'un ma beraberlikle sonulandrmas ve 1975'ten beri elinde
tuttuu unvan korumas gerekmiti. 2. Blm'de belirttiim gibi, Karpov o
oyunda ya hep ya hi tarznda bir saldryla balamt. Kritik anda kendi
sezgileri ona ihanet etmiti ve en iyi hamleyi bulamamt. Oyuna benim dorudan
tarzmla balam, ortalarda yavalayarak temkinli tarzna geri dnm,
dolaysyla, bu dengesiz oyunla, tahmin edilir bir sonu elde etmiti.
258
ZRVEYE IKAN YOL
Bu duruma hazrlanrken, kendi tarafmda, o kritik karlamay hatrlyordum.
Kesinlikle kazanmam gereken bu son oyunda beyazlarla nasl bir strateji
izlemeliydim? Elbette ki yirmi nc ve yirmi drdnc oyundan daha fazlasn
dnmem gerekiyordu. Bunlar, aramzdaki 119. ve 120. oyunlard ve bu
zellikleriyle, zirvedeki iki oyuncu arasnda otuz dokuz ay iinde gereklemi
en uzun karlamalar temsil ediyorlard. Sanki her ey tek bir ma gibiydi;
Eyll 1984'te balayan bir sre, Aralk 1987'deki bu karlamayla doruk
noktasna ulamt. Son oyun iin planm, sadece en sevdiim eyi deil,
rakibimin en az sevdii eyi
'e dnmemi gerektiriyordu. Karpov iin, masay ters virmemden ve Karpov gibi
oynamamdan daha sinir
ozucu ne olabilirdi ki?
ki Tarafta da Hatalar
Karpov'a kar 119 oyundur savamam olsaydm, en nemli olan 120. oyunda
ayakta kalamazdm. Yirmi nc oyunda yenilmem yeterince ezici bir etki
yaratmt ve dnya satran ampiyonu olarak son oyunum olabilecek eye
hazrlanmak iin yirmi drt saatten ksa bir zamanm vard. Hazrlmn srr
m? Ekibimle kat oynamak ve be-alt saat kadar gzelce uyumak.
Dnya ampiyonluu maratonumuzun toplam puan, on altar galibiyet ve seksen
yedi beraberlikti. Bu 120. oyunu kazanmak sadece ma kazanmak deil, ayn
zamanda genel puanmzda da ne gemek anlamna gelecekti. O halde, neden
hazrlk yapmak yerine kat oynam ve uyumutum? Akas, 119 oyundan sonra,
259
GARRY KASPAROV
ekibim ve benim birka saatlik endieli analizlerle ortaya karacamz baka
bir ey kalmamt. Temel bir stratejiye karar verdik; hepsi buydu. Zamann geri
kalann sinirlerimi ve fiziksel enerjimi toparlayarak geirmem ve savaa din
bir ekilde girmem, en iyisi olacakt. Her zamanki takntl hazrlklarm
dnlrse, bu kulaa biraz tuhaf gelebilir ama sz konusu olan ey,
kaynaklarn takasyd. Burada, kalite almak iin zaman verecektim. Setiim
strateji, patlayc bir enerji deil, sakin ve yava bir yanmay gerektirecekti.

Muhteem Teatro Lope de Vega, yirmi drdnc oyun iin tka basa dolmutu. Btn
oyun, spanyol televizyonunda canl yaynlanacakt. Her zaman oyundan nce
duyulan seyirci mrltlarnn yerini, hafif bir grlt almt. Daha sonra
bana sylendiine gre, heyecanl spanyol radyo ve televizyon yorumcular,
oyunu sanki dnya ar sklet boks ampiyonluu maym gibi anlatmlard;
aslnda, bir adan hakl saylrlard.
Hakem sremi balatt ve c'deki piyonumu iki kare ileri ittim; tpk man daha
nceki oyunlarnda tam sekiz kez yaptm gibi. Asl fark, bir ya hep ya hi
savama girmemeye dikkat ederek ortadaki piyonlarm geri tutacam ve bunun
yerine kanatlan glendireceim sonraki birka hamlede gelecekti. Olabildiince
fazla sayda tam tahta zerinde tutabilmek iin yava ve hatta biraz pasif
bir ekilde baladm. Bu teknik, byle manevralarda uzman olmasna ramen, Karpov'un zerine byk psikolojik bask ykleyecekti. Net ve zorlayc devamlar
olmad iin, daha dk seviyede pozisyonlar iin urasa da, hamlelerini
basite indir260
ZRVEYE IKAN YOL
gemek ve ta kaptrmak zorunda kalacakt. Elbette ki tahta zerinde daha az
sayda ta kalnca, karmaklk seviyesi decek, kesin bir sonu olasln
azaltacakt ama bu ta alverilerinde yeterince yksek "kalite fiyat etiketi"
tutabildiim srece, avantajl taraf ben olacaktm.
Ksk ate yntemimin dier bir avantaj, Karpov'u ciddi zaman sorunu iine
sokmasyd. Risk bu kadar yksek olduu iin, ar dikkatli davranmak zorunda
kalyor, normalde hzl bir ekilde yapaca hamleleri iki kez kontrol ederek
deerli zamann harcyordu. Oyun ilerlerken, Karpov talarnn yarsn takas
etmiti ama pozisyonu hl huzursuz edici bir ekilde bask altndayd. Her
hamlede durumu eitlemeye ok yaklayordu ama bam bir trl suyun zerine
ka-ramyordu; bu arada zaman nemli bir belirleyici etken haline gelmeye
balamt.
Bir saldr oyunu gelitirme frsat yakalayarak, atm merkezdeki e5 karesine
oynadm ve bir piyon sundum. Karpov yemi yuttu ve piyonu kapt; bu, onu felakete
gtrebilecek bir hatayd. stelik daha krknc hamleye bir hayli yol
olduundan, abuk oynamak zorundayd; nk krknc hamlede, oyun uzatlacak ve
ertesi gn devam etmek zere daha fazla zaman eklenecekti. (Bugn, byk lde
oyuncular analizlerine yardmc olacak bilgisayarlar kullandklar iin, byle
uzatmalara gerek kalmyor.)
Kaleler de ortadan kalktktan sonra, ben bir vezir, bir at ve fille kalrken,
Karpov'un bir veziri ve iki at vard. Fazladan bir piyonu da kalmt ama bana
gl
261
GARRY KASPAROV
bir saldr frsat verecek bir taktiksel olaslk gryordum. Talar tehlikeli
bir ekilde koordinasyonsuzdu ve ah savunmasz kalmt. Eer vezirimle
yeterince hzl bir ekilde pozisyonuna szabilirsem, bu unsurlarn ikisini de
ayn anda kullanabilirdim. Asl soru, otuz nc hamlede vezirimi nereye
oynamam gerektiiydi. Karpov, hemen karlk vermesi gerektiini bilerek sadece
bekliyordu, nk aksi takdirde sonraki sekiz hamleyi yapmaya zaman
kalmayacakt.
Dncelere kaybolmu bir haldeyken, omzuma vuran bir elle irkildim. Hollandal
hakem, bana doru eildi ve "Bay Kasparov," dedi, "hamlelerinizi yazmak
zorundasnz." Oyuna kendimi o kadar kaptrmtm ki kurallarn gerektirdii
gibi son iki hamlemi kayt tablosuna yazmay unutmutum. Hakem elbette ki bana
kurallar hatrlatmakta haklyd ama disiplin iin ne zamanlama semiti!
Dikkatim dalnca, veziri yanl kareye oynadm. O anda, ayn fikir
dorultusunda baka bir kareye oynamann neden daha gl bir hamle yaratacan
dnememitim. Hamlem, Karpov'a gl bir savunma imkan vermiti ve aniden,
unvann geri almasna bir hamle kalmt. Ne var ki zaman basks altnda en
iyi hamlesini bulamad (ikimizin de yapt hatalar, oyundan ok sonrasna kadar
kefedilmeyecekti) ve ivme hl benden yanayd.

Karpov'un en iyi savunma frsat gemiti ve talarm siyah ah sarmt.

Kurban ettiim piyonu hevesli bir ekilde geri kazandm ve krknc hamleye
ulatmzda, pozisyonum kesinlikle daha stnd. Oyun er262
ZRVEYE IKAN YOL
tesi gne uzatldnda, unvan hl havadayd. Uzun bir gece olacakt.
Unvan Skca Yakalamak
Oyundan nceki gece iyi bir uyku ekmek akllca olmutu ama bu kez yaplacak
iler vard. Tahta zerinde hl on ta vard - vezirler dahil - ve bu, kesin
bir son oyun analizi yapmak iin ok fazla malzeme anlamna geliyordu. Fazladan
bir piyonum vard ama bylesine snrl malzemelerle, Karpov'un beraberlik ans
yksekti. Daha bir hayli uzun bir oyun bizi bekliyordu. Olas savunmalar ve
onlar ama yntemlerini aratrarak btn gece altk. Oyundan nce, ansm
yzde elli olarak belirlemitim: Yzde elli galibiyet, yzde elli beraberlik
olasl.
En iyi haber, bu pozisyonu sonsuza dek oynayabilir, manevralarmla rakibimi hata
yapmaya zorlayabilirdim. Siyahlar btn bu sre boyunca savunma yapmak zorunda
kalacakt ve Karpov bunu biliyordu. Bylesine uzun bir ikence dncesi
yeterince etkili olmutu; benden birka dakika sonra sahneye geldiinde, bunu
gzlerinde grebilmitim. Yzndeki kaderci ifade, psikolojik olarak oyunu
oktan kaybettiini sylyordu ve bu da zgvenimi glendirmiti.
Manevralar balad. Karpov, ekibimin ve benim siyahlarn savunma ansn
azaltacak kt bir hamle olarak belirlediimiz bir piyon hamlesi yaptnda, bir
hayli armtm. Grne baklrsa, Karpov ve ekibi analizlerimize
katlmyordu ya da bu psikolojik bir hatayd. Bazen bask altndayken yaplacak
en zor ey, gerilimin
263
GARRY KASPAROV
devam etmesine izin vermektir. Eilim, dk seviyede bir karar olsa bile, bir
karar vermek ynndedir ve Kar-pov'un hamlesi, pozisyonu daha salam hale
getirmi, belirsizlik seviyesini azaltmt. Ama benim lehime, yaps imdi
belirlenmiti ve bana daha net hedefler sunuyordu. Analizlerimizin kalitesine
gvenerek, Karpov'un hamlesini potansiyel bir gelime deil, bir hata olarak
yorumladm ve bu gvenimi daha da artrd.
On hamle daha srekli bir sktrmadan sonra, zaferin antada keklik olduunu
dnmeye baladm. Karpov'un talar keye skmt ve biraz daha manevra
yapmak, kesin bir malzeme avantajmn domasn salayacakt. Daha sonra
rendiime gre, o srada FDE bakan Florencio Campomanes, ayn gnde olmas
planlanan kapan trenini nasl yapacaklar konusunda tartmak iin baka bir
salonda zel bir toplant dzenlemiti. Ama oyun sonsuza dek srecek gibi
grnyordu; ne yaplabilirdi? Ama biri aniden toplant salonuna dalp bararak
bir hsfber verince, iki kriz de bir anda zmlendi: "Karpov pes etti!"
Hi phesiz, bu kendi lkem dnda aldm en grltl ve en uzun alkt.
spanyol televizyonu futbol yaynna ara verip satran mann sonucunu
aklarken, btn salon inliyordu. Karpov'un 1985 ylnda yapamad eyi
yapmtm: Son oyunu kazanm, unvanm elimde tutmutum. Bu kez, gerekten
tadn karacam uzun bir sre olacakt.
264
tfe.K.
B
ZRVEYE IKAN YOL
Seville'deki sahneden indim ve ekibimin yelerinden birinin kollarna atlarak
bardm: " yl! ylm var!" Ne yazk ki byle anlarda zaman durmuyor;
durmasn ne kadar istesek de. O yl, tahmin ettiimden ok daha hzl geti
ve bir kez daha, Karpov ve ben, beinci dnya ampiyonluu mamzda kar
karyay-dk. Destans karlamalarmz, modern satran tarihinin bir blmn
oluturdu ve bugnn en byk oyuncularndan ou, bu malar izleyerek byd.
1990 ylndaki son man sonunda - yine benim iin kl pay bir zaferdi kariyer puanlarmz birbirine ok yaknd. Yine de, her karlamada, her mata
- Moskova, St. Petersburg, Seville, Lyon - her kader annda, ben kazanmtm.

Bu, benim iin galibiyet ve yenilgi istatistiklerinden daha nemliydi; en

gerektii anlarda, elimden gelenin en iyisini yaptm gsteriyordu.
265
SON OYUN
Bugn Rusya'daki Sava
10 Mart 2005'te, son profesyonel satran oyunumu oynadm. Ulusal seviyede ilk
byk turnuvamda oynamamdan otuz yl ve dnya ampiyonu olmamdan yaklak yirmi
yl sonra, krk bir yanda emekliye ayrldm. Son turnuvam sevgili Linares'te
kazandktan sonra, hl en iyi oyuncuyken braktm ve bu durum, kanlmaz bir
ekilde her yerden "Neden?" sorularnn gelmesine yol at.
Kendi prensiplerime sadk bir ekilde, bu kritik hamleyi derinlemesine
incelemitim. Bu doalama bir hamle deil, mantkl bir admd. Rus politik
muhalefet hareketinin bir yesi olma kararm, hem lkemin ihtiyalarn hem de
benim etrafmdaki dnyada bir fark yaratma isteimi yanstyordu. Satran
dnyasnda kendim iin belirlediim en yksek hedeflere ulaabil266
ZRVEYE IKAN YOL
diim iin anslydm. imdi politika dnyasnda ve umarm yaz alannda bir
etki yaratmak iin yeni zorluklar ve yeni yntemler beni bekliyordu.
Bu kitabn srekli temalarndan biri, kendimizi zorlamaya devam etmenin ne kadar
nemli olduuydu. Gelimenin tek yolu, bilinmeyene dalmak, risk almak ve yeni
eyler renmektir. Kendimizi rahatlk blgemizden kmaya zorlamal, uyum
salama ve gelime becerimize gvenmeliyiz. Burada yazdm her ey, beni
satran dnyasndan emekli olmaya gtrd. Yeni zorluklarn aln ekiyor,
istendiim ve ihtiya duyulduum yerde olmak istiyordum. Rusya'nn krlgan
demokrasisi iin savarken, enerjimi odaklayacak yeni bir alan, deerli bir
dava ve esiz bir zorluk buldum.
Bu karar, yksek makamlara ulamakla ilgili deildi; Vladimir Putin'e veya baka
birine kar srdrdm kiisel bir kan davas da deildi. Benimki, bir olumlu
deiim yaratma misyonu. Putin, sadece savatmz eyin mevcut sembol. On
yandaki olumun ileride eenistan'da gereksiz bir savata savamak zorunda
kalmasn veya bir diktatrln basksndan korkarak yaamasn istemiyorum.
Vizyonumu, stratejik dncelerimi ve sava ruhumu, bu eylerin olmasn
nlemek iin kullanma ans yakalamak istiyorum.
Biroklar, Kremlin rejimine kar kmann tehlikelerinden sz ediyor ve bunun
aptalca bir hareket olduunu sylyor. Sonuta, babasnn saldrya uramasnn
veya hapse atlmasnn, oluma bir yaran olmayaca aktr. Buna verecek tek
cevabm u: Baz eyler sadece yaplmaldr. Sonu zafer ya da yenilgi olsun, bu
267
GARRY KASPAROV
savalmas gereken bir savatr. Sovyet muhaliflerin dedii gibi: "Yapman
gerekeni yap, ne olacaksa olsun." Rusya'da benim gibi milyonlarca insan, zgr
bir basn, hukuki bir dzen, sosyal adalet ve zgr, adil seimler istiyor. Yeni
iim, bu insanlar ve bu temel haklar iin savamaktr.
Bu hedeflere ulamak iin, meslektalarm ve ben, gerek muhalefet gruplarndan
ve eylemcilerden oluan geni bir ideoloji d koalisyon kurduk. Rusya iinde
ve dnda, Rusya'nn demokratik kurumlarnn iinde bulunduu tehlikeye dikkat
ekmeye alyorum. Satran alanndaki nm ve satran dnyasnda gelitirdiim
becerilerim, bu grev iin kesinlikle ok nemli. Umarm, bu kitapta rendiim
bu bilgeliin ve stratejilerin bir ksmn size aktarmay baarmmdr ve siz
de dnyann en muhteem oyununu kendi avantajnza kullanmann yollarm
bulabilirsiniz.
Hayatnz Hazrlnzdr
Gelecei nasl biimlendireceimiz, gemii ne kadar anladmza ve ondan ne
kardmza baldr. Gemiimiz, sadece nereden geldiimizi deil, nereye
gittiimizi de gsteren bir harita yaratr; zerinde, deer verdiimiz eyler ve
baar veya baarszlk bulduumuz yerler iaretlidir. Ama bu haritayla ilgili
en harika ey, byk blmnn hl doldurulacak olmasdr. Anlay ve abayla,
kendi hedeflerimize ulamamz salayacak yeni yollar izleyebiliriz.
268
ZRVEYE IKAN YOL

Hayatmn bundan sonraki blm birok yeni zorluk getirecek. Hayatmda yeni
hedefler, yeni insanlar var ve bildiim tek ii geride braktm. Bu yeni yol
balangta yabanc grnmekle birlikte, satranla geen hayatm beni buna iyi
hazrlamt. Kendime yle soruyorum: Satran ampiyonlarndan oluan bir da
atktan sonra, sradan bir KGB yarbayndan neden korkaym? Btn hayatm
sahnede, spotlarn altnda geirdikten sonra, devlet bakanlarnn veya
okuluslu irketlerin ynetim kurulu bakanlarnn karsnda neden gerileyim?
Hazrlk ve isel incelemelerle geen bir mrden sonra, bu yeni mcadeleye uyum
salamama yardmc olacak aralara sahip olduuma inanyorum. Yeni stratejiler,
yeni taktikler var ve geiin her zaman sorunsuz olmasn beklemiyorum. Kiisel
haritam gri blgelerle dolu ve d snrlar neredeyse asla tam deil. En
nemlisi, o bilinmeyen alanlardan korkmamay rendim.
On yandaki olum Vadim, ocukluk anlarmn hl ok canl olduu bir yaa
yaklayor. Onun hayat elbette ki benimkinden ok farkl olacak ama babamn
yaasayd bana sunaca trden bir rehberlii ona verebilmeyi umuyorum. Telal
geen bir hayattan sonra, imdi arkadam, destekim ve eim olan Daria ile
tanacak kadar anslydm. Hepsinden te, ilk kariyerim boyunca bana rehberlik
eden insan, annem Klara, ikinci kariyerimin de banda benimle birlikte olduu
iin minnet duyuyorum. Ne zaman zor bir yola girsem, szleri bana cesaret
veriyor: "Sen yapmazsan, kim yapacak?"
269
GARRY KASPAROV
Artk Sr Yok
Bu kitabn amac, dier kaifleri cesaretlendirmektir. Hepimiz kiisel
haritalarmza bakabilir, yeni zorluklarla karlaacamz bilinmeyen
topraklar gzden karabiliriz. Yenilginin baarnn gerekli bir paras
olduunu kabul edebiliriz. 1519 ylnda Magellan' dnyann evresini dolamaya
iten inan, imdi onu hatrlama nedenimizdir. Ama yolculuu tamamlayabilen on
sekiz denizci arasnda onun olmadn hatrlayan ok az kii var.
Her kaif gibi, ncelikle rotamz, stratejimizi belirlemeliyiz. Sonra
kaynaklarmza uzanmal, onlar dikkatle ynlendirmeli, ihtiyacmz olan
kullanmal ve gereksiz yk atmalyz. Yola ktktan sonra, keskin bir
taktiksel bak asn korumal ve aksi iimize yaramad srece asla bir
atmadan geri ekilmemeliyiz. Tehlikelere ve frsatlara kar uyank kalrken,
dikkatimizi yoldan ayrmamalyz. Ortammzdaki deiikliklerin daima farknda
olmal, yeni artlarn avantajndan yararlanmamz salayacak olumlu
deiiklikler iin frsat aramalyz.
Hepsinden te, verdiimiz her kararn bilincinde olmalyz. Her eylemimizin
sonucunda neler getirebileceini deerlendirmek bir yana, gemiteki
tercihlerimize dnp bakmal, eski kararlarmz verirken yntemlerimizin ne
kadar etkili olduunu sorgulamalyz.
Yolculuumuz bizi yormamal, tam aksine iimize enerji doldurman, gvenimizi ve
motivasyonumuzu
270
ZRVEYE IKAN YOL
glendirmelidir. Duyularmz keskinleecek, imdi bilinmeyen zorluklar ok
gemeden tamdk bir rutin kadar scak gelecektir. Yeni tetiklemeler,
sezgilerimizi gelitirecektir. Trendlerin biimlendiini, byk resmi ve ayn
zamanda detaylar greceiz ve noktalar birletirmek giderek kolaylaacak. Bir
kriz patlak verdiinde, sezgilerimiz erken uyar sistemi gibi alacaktr. Eer
hazrlksz yakalanrsak, reflekslerimiz sayesinde, savunmada kalmak yerine
saldrgan oynayabileceiz.
Yaklak yirmi yl nce, zamanndan nce yazlm bir otobiyografimi u szlerle
bitirmitim: "Zaman zaman, bir sorunu atmda veya baka bir rakibimi
yendiimde, asl savalarn henz balamadn grrm... Benim savamn sonu
yok." Artk, bu savan sadece Sovyet Spor Komitesi, FDE veya Kremlin'e kar
deil, ayn zamanda kendi becerilerime ve snrlamalarma kar olduunu
gryorum. Enerjimizi yazgmz iin sorumluluk almaya, deiim ve bir fark
yaratmaya ynlendirebiliriz. Baarnn llme ekli hepimiz iin farkldr. lk
ve en nemli adm, baarnn srrnn iimizde olduunu anlamaktr.
271

SONSZ
Demokrasi in Bir Strateji
2006 ylnn sonunda bu kitap birok lkede yayna hazrlanrken, Rusya'daki i
politika kargaas dnyada gazete manetlerine yansd. ngiliz vatanda ve
Kremlin'e kar sert bir eletirmen olan eski bir KGB ajan, Alexander
Litvinenko, ender bulunan bir radyoaktif madde olan polonyum 210 ile
ldrlmt. lmyle ilgili soruturma, en az lkede hl sryor.
Litvinenko'nun cinayeti, tannm aratrmac gazeteci Anna Politkovskaya'nn Vladimir Putin'in doum gnnde - cinayetiyle ayn dneme geldi. Cinayetler,
Bat'nn dikkatini kendi yorumlaryla otokrat ama istikrarl Putin rejimine
evirdi. Aniden, d basn Rus muhaliflerin yllardr anlatmaya alt eyi
anlamaya balad; Kremlin, demokrasiden ok diktatrle yakn ve hi de
istikrarl deil.
272
ZRVEYE IKAN YOL
Bu ilgi, muhalif hareketteki rolme ynelen ilginin artmasna ve eski bir
satran ampiyonu olarak eski kariyerimin imdiki grevime nasl yardm ettii
konusunda sorulara yol at. Bunu dnerek, yayncm bu kitapta anlattm baz
dersleri Rusya'daki politik savama nasl uyarladm konusunda birka satr
yazmamn uygun olup olmayacan sordu.
Ama bu sonsz, daha fazlasn ieriyor. Bu kitab yazarken ve i konferanslarm
hazrlarken, bu dersleri sentezlemek ve onlar uygulamaya geirmek konusunda ok
ey kefettim. Kendi kitabmdan rendiimi, bir konuyu renmenin en iyi
yolunun onu retmek olduu ynndeki eski deyii doruladm sylemem yanl
olmaz.
Yeni politik gndemimin en nemli ve en zor unsuru, Putin kart glere yaam
pompalayacak bir strateji gelitirmekti. Bu, oktan balam bir satran
oyununun bana oturmak ve kendi pozisyonumun her adan ah-mat durumuna yakn
olduunu kefetmek gibiydi. 1984-1985 yllarnda Anatoly Karpov'a kar mcadele
ettiim ilk dnya ampiyonluu mamla bir paralellik kurmam zor olmad. Orada
tam bir felaketin eiinde aylar geirmitim; durumum, zaferden ziyade hayatta
kalmaya dayal tamamen yeni bir strateji gerektiriyordu. Bunu baarmtm; baka
bir gnde daha savaabilmek iin hayatta kalmtm ve bir daha sefere
karlatmzda da zafer benim olmutu.
Kremlin kart gler, 2004 ylnda benzer bir durumdayd. Ne yazk ki bu
oyunda rakiplerimiz srekli olarak oyunun kurallarn deitiriyor ve bunu kendi
i273
GARRY KASPAROV
lerine gelecek ekilde yapyorlard. Ama bu tahmin edilemez ve adaletsiz
yarmada bile, iyi bir strateji bize bir savama ans verir. Planlama
esaslaryla baladm: Pozisyonun tam bir deerlendirmesi ve en hayati unsurlarn
belirlenmesi sz konusuydu. Byk resmin ana hatlarn bulmak en nemlisiydi.
Dostlar dmanlardan ayrmak artt; bunu yapmak, satran tahtasnn siyahbeyaz dnyasnda ok kolayd ama politikann gri aleminde i ok daha
karmakt.
Zaman iinde iki ey aka gzme iliti. ncelikle, Putin'in dayatmaclna
kar organize direniin devamll hibir ekilde garanti deildi. Hayatta
kalmak iin derinlere dalmalydk, yoksa tahtann tamamen dnda kalacaktk.
Byle bir rakip karsnda saygn bir ekilde kaybetmek veya barl bir
uzlamaya varmak mmkn deildir. Tam bir kontrol peinde koan otoriter bir
rejimle yzletiinizde, dayandnz her gn bir umut mesaj gnderir: "Biz
hl buradayz!" Devletin ynetimindeki televizyona ve dier basn kanallarna
ulammz olmadndan, bu hayati szleri yaymak iin baka yollar bulmak
artt.
kincisi, bir koalisyon oluturma ihtiyacyd. Muhalefet darmadankt; kk
politik ve devlet d organizasyonlar, kendi balarna devlete kar kendi
savalarn veriyorlard. Saysz dava ve ideoloji temsil edilmesine ramen,
baskya kar ortak bir dava bulmak ve birlemek gerektiine inandm. Hepimizin
tek ortak noktas, demokrasinin tek kurtuluumuz olduu inancyd. Liberaller,

Komnistler, insan haklan eylemcileri; adil bir seim frsat verildiinde, Rus
halknn Pu274
ZRVEYE IKAN YOL
tin'in lkeyi tekrar bir polis devletine dntrme abalarn boa karacana
hepimiz inanyorduk ve hl da inanyoruz.
Bu hareket kendi kendine ykselmedi. Komite 2008: zgr Seim'in kurucularndan
biri ve bakan olarak ilk admlarm, Ocak 2004'de geldi. Bu, benzer zihin
yapl liberallerin ve basn yelerinin - yani sadece politikaclar deil - 2008
ylnda Putin'in ikinci ve anayasal olarak son grev sresinin dolduu 2008
ylnda adil ve zgr bir seimi garantilemek amacyla kurduu bir koalisyondu.
Oradaki almalarm, Rusya'nn sorunlarnn isel veya ideolojik bir bak
asndan zlemeyecek kadar byk olduuna beni inandrd.
Kitapta, mevcut ereve dahilinde zlemeyecek sorunlarn kefedilmesi
eiliminden sz etmitim ve bu da yle bir sorundu. Pazarlklar, Kremlin'in
yapay ayr-calklaryla takas edilen politik sermaye oluturmak iin
kullanlyordu ve bu, sadece yozlam sistemi daha da arptan ve bizi de onun
bir paras yapan bir yntemdi. Gerek bir etki yaratmak iin, temel konuya
odaklanmak artt: Ya Kremlin ile birlikte alrdnz ya da rejimi ykmaya
kararl olurdunuz.
Benzer birleme fikirleri de geliyordu ve sonunda Aralk 2004'te Rusya Halk
Kongresi kuruldu ve ortak bakanla seildim. Her tarafta eylemcilerin
tatminsizliini gzlemleyebiliyordum. Kendi parti liderlerinin nemsiz ltuflar
karlnda anlamalar yaptn izlerken Putin'in mziiyle dans etmekten
bkmlard. Halk Kongresi, birletirici bir platform olarak grlyordu ama
politik yelpazenin iki tarafndan da gler
275
GARRY KASPAROV
Yeltsin dnemindeki i sava zihniyeti geride brakmakta ve geleneksel
dmanlarla yan yana almakta zorlanyordu. En byk katkm, bu kprnn
kurulmasnda yardmc olmakt.
Mart 2005'te, profesyonel satrantan emekli oldum ve politik cephede bir sonraki
taktiksel manevram planlayabildim. nemli bir engel, ynetimdeki hkmetin
btn televizyonlar kontrol etmesiydi. Televizyonlara ulam olmadndan, tm
lkedeki politik parti temelleri kyordu. Moskova'nn zengin merkezinin
tesinde ulamann bir yolunu bulmak zorundaydk. Ulusal apta eylemci amz
gelitirmenin yan sra, ideolojik blnmeleri de ortadan kaldrarak muhalefeti
birletirecek bir organizasyona ihtiyacmz vard. Bu yeni organizasyon,
Birleik Halk Cephesi (UCF) idi ve onun sanca altnda Vladivostok'tan
Kaliningrad'a kadar yolculuk yaparak, mesajmz yaymaya, sekinler bu kadar
zenginken neden krsal kesimde yaayanlarn bu kadar yoksul olduunu anlatmaya
altm. En nemlisi, henz birlemek, sivil zgrlklerimiz ve demokrasi
uruna savamak iin ok ge olmadn, nk bunlarn ktleen yaam
standartlarm iyiletirmenin tek yolu olduunu gstermeye abaladm.
Bu kark muhalefet gruplarnn eitli olumlu yan etkileri de vard. Solcular
ve hl Sovyetler Birlii'nin yasn tutanlar, liberal demokrasi ve politik
zgrln nemini anlamaya balamlard. Liberaller, sol kesim tarafndan
srdrlen sosyal programlara olan ihtiyac kabullenmeyi renmilerdi. Birlik,
sadece Putin hkmetine kar muhalefeti glendirmekle kalmam, ay276
ZRVEYE IKAN YOL
n zamanda ye gruplarmzn belli hedeflerini de netletirerek ileri tamt.
Bu kimliklerin her biri, eitimime katkda bulundu.
abuk reniyordum ve ilerleme kaydediyorduk ama hl Rusya iinde ve dnda
daha geni kitlelere ulamamz gerekiyordu. Artk saldrya geme zamanyd.
Sekizler Grubu (bana gre yedi!), zgr dnyann liderlerinin ve basnnn
Rusya'da buluabilmesi iin 2006 yaznda St. Petersburg'da bir zirve toplants
dzenledi. Bu, birlemek ve mesajmz dar duyurmak iin altn bir frsatt!
Moskova'da, btn Rusya'dan eylemcileri fikirlerini paylamak ve desteklemek
iin buluturan uluslararas bir konferans dzenledik. Dnyann her yerinden,

Kremlin'in glgesinde demokrasi adna gl konumalar yapmaktan korkmayacak

uluslararas basn yeleri ve konumaclar da davet ettik. Rusya Halk Kongresi
ile birlikte saysz davet mektubu yazdk ve gerektii noktalarda yardm
istedik. Zaman iinde birok nemli isim destee katld ama G-8 yneticileri
arasnda bunu aka yapacak kiiler azd. Organizasyona Dier Rusya Konferans
adm verirken, amacmz dnyaya Pu-tin'in temsil ettii istikrarl, demokratik
Rusya'nn gerekte var olmadm belirtmekti.
Her dnemete hkmet bizi durdurmaya ve hrpalamaya alrken, nemli bir
ilerleme kaydettiimizi biliyorduk. (Eer bu gerekten baarnn bir gstergesiyse, bu ay, 16 Aralk'ta Moskova'da yaptmz yryten birka gn nce
gvenlik glerinin mtevaz UCF ofislerimizi bastn gururla syleyebilirim.)
Di277
GARRY KASPAROV
er Rusya hareketi, Rus muhalefetini birletirdi ve durumumuz hl riskli
olmasna ramen, politik satran tahtasnda kendimizi nemli bir taa "terfi
ettirmeyi" baardk.
Rus muhalefetinin gelimesi, bir politik dnr olarak kendi evrimimle paralel
ekilde gerekleti. Birleik Halk Cephesi, Rusya Halk Kongresi kavramna
politik g katt. Sonunda her ey - mecazi ve gerek anlamda - Dier Rusya'da
bir araya geldi.
Pozisyonumuz hl zayf olsa da, rakiplerimizin glerini deerlendirdiimde,
onlarn da zayflklar olduunu grdm. Eski Sovyet rejiminin aksine, bu
ynetici sekin snfn Rusya dnda nemli yatrmlar var. Bankalarda,
borsalarda, emlak alannda ve futbol takmlarndaki servetleri, byk lde
lke dnda kalyor. Dier bir deyile, d basklara kar zayflar. Giderek
diktatr hale gelen bir Rusya ile Bat arasndaki ak dmanlkta, bu balarn
koparma riskini gze alamazlar.
Ama bu noktaya kadar, zgr dnyann szde liderlerini ve zgr basnn byle
bir bask yaratmaya ikna etmek zor oldu. Putin, Rusya'nn enerji zenginliini
avantaj olarak kullanyor ve Avrupal liderler de sessizce ona gz yumuyorlar.
Dolaysyla, stratejimin nc unsuru da, bu ikiyzll ulaabildiim kadar
ok bayaz sayfasna sergilemek oluyor.
Bu plan, potansiyel sonulan dikkate almayacak kadar s grl deil.
Koalisyonumuzu korumak esas, nk giderek dengesi bozulan Putin rejimi isel
atmalar yznden kerse, tam bir kargaaya yol aabi278
ZRVEYE IKAN YOL
lir. Daha on be yl nce, Batl istihbarat servislerini artan bir ekilde
gl Sovyet rejiminin daldm hatrlamak nemlidir. yi hazrlanmak ve hatta
zafer kazanmak iin, daima olabildiince daha ileri hamlelere bakmak zorundayz!
279
SZLK
Bu szlk, kitapta geen baz satran terimlerini aklamak iin hazrlanmtr.
Terimlerin birou, kitapta detaylca aklanan kavramlar temsil etmektedir.
Aada, balang pozisyonunda bir satran tahtasn gryorsunuz. Satran
tahtasnda altm drt kare vardr. Her oyuncu, sekiz ta ve sekiz piyonla
balar.
Tahtann kenarlarndaki koordinatlar, cebirsel satran saymlardr ve bir
oyundaki hamleleri tanmlamak iin kullanlan sembollerdir. rnein, "1.64" e4
ka8 7 6 5 4 3 2 1
abcde
fgh
280
ZRVEYE IKAN YOL
resinde ilk hamleyi yapacak olan bir < yonu temsil eder. Al hamleleri "l.e4
e5 2.Bc4" e4'e beyaz bir piyon, e5'e siyah bir piyon, c4'e beyaz bir fil koyar.
Oyunlar asrlardr ayn ekilde oynanmaktadr. Modern bilgisayar
veritabanlarnda milyonlarca oyun bulunur.

Al: Oyunun ilk aamas. Al hamleleri genellikle al denen ezberlenmi

hamle sralamalarndan oluur. Talar ilk karelerinden ktnda ve asl oyun
baladnda, al aamasnn bittii kabul edilir.
Alan: Bir satran pozisyonunda, ta hareketliliini ve kontrol edilen kare.
saysn temsil eden bir unsurdur. Alan avantaj olan bir oyuncu, talaryla
daha serbest hareket edebilir.
Beraberlik: Kesin bir sonu olmadan oyunun sona ermesi. Genellikle oyuncular
arasnda teklif ve kabulle olur. Oyun duraanlatnda, bir noktada
kilitlendiinde, ilerleme kaydedilemediginde (elli hamle kural) veya ayn
pozisyon kez tekrarlandnda olur. Geleneksel puan sisteminde, beraberlik
iki oyuncuya yarmar puan verilmesini gerektirir.
Byk stat: En yksek uluslararas unvan. Ender istisnalar dnda, yeterli
turnuva sonucuna ve asgari 2500 sralamaya ulaan oyuncuya verilen bir unvandr.
Rus ar II. Nicholas, 1914 ylnda St. Peters-burg^a yaplan turnuvada be
finaliste bu unvam ilk kez vermiti. Bugn dnyada kabaca bin kadar byk stat
bulunmaktadr. Bu kadar ok byk stat olduundan, en iyi oyuncular tanmlamak
iin resmi olarak sper byk stat gibi ifadeler kullanlmaktadr.
281
6ARRY KASPAROV
FDE: Fransz adyla tannan uluslararas satran federasyonu.
Galibiyet: Bir galibiyet bir puan deerindedir ve rakip oyuncu pes ettiinde
veya ah-mat olduunda gerekleir. Ama yenilginin kanlmaz olduu
anlaldnda oyuncular pes ettii iin, profesyonel oyunlarda ah-mat durumu
ok ender grlr.
Gambit: Bir tarafn pozisyon avantajna karlk malzeme feda ettii al
tarz.
Hzl satran: Her oyuncu iin ksa saat sresi tannan oyunlardr. Sre olarak
yldrm satran ile klasik satran arasnda kalr ve genellikle otuz dakikadr.
nisiyatif: Rakibin pozisyonuna kar tehdit yaratma becerisi. nisiyatifi
elinde tutan oyuncu, daha fazla etkili tehdit yaratma kapasitesiyle oyunun
akm kontrol eder.
Klasik satran: Her oyuncu iin bol miktarda srenin tannd oyunlar. En
azndan doksan dakika, genellikle iki saattir.
Kombinasyon: Bir hamle sralamas; genellikle belli bir hedefi vardr.
Ma: ki oyuncu arasnda bir dizi oyun.
Malzeme: Tahta zerinde, ahlar dndaki tm talar ve piyonlar. Malzeme
avantaj, toplam talarn deerinin rakibinizinkinden yksek olmas anlamna
gelir.
Merkez: Satrantaki drt merkez kare (d4, e4, d5, e5). Merkezi kontrol etmek,
ncelikli stratejik hedeflerden biridir. Tahtann ortasn kontrol eden
oyuncunun ta hareketlilii asndan avantaj olur ve dolaysyla, saldn
potansiyeli ykselir. eitli karelerin pozisyon deeri, tipik olarak merkeze
yaknlklaryla doru orantldr.
282
ZRVEYE IKAN YOL
Orta oyun: Oyunda al izleyen ve son oyundan nce gelen aama. Snrlar
kesin deildir veya evrensel olarak kabul edilmemitir. Asgari olarak, ta
geliimi tamamlanmtr ve karmak stratejik ve taktiksel oyun hl mmkndr.
Oyun: ki oyuncu arasndaki tek karlama.
Piyon: Snrl hareketlilii nedeniyle en dk deere sahip olan satran ta.
Her oyuncu sekiz piyonla balar. Piyonlar genellikle ta olarak grlmez; ta
kelimesi, ordunun geri kalan iin kullanlr. Piyonlar, tahtann dier tarafna
ulatklarnda baka bir taa terfi edebilirler ve neredeyse daima vezir tercih
edilir.
Renk: Satran takmnn gerek renklerine bah olmakszn, talar daima siyah
veya beyaz olarak anlr. Beyazlar daima ilk hamleyi yapar ve bu da profesyonel
seviyede belirgin bir avantaj salar.
Satran saati: Her oyuncunun kalan sresini gsteren bir zaman lerdir. Bir
oyuncu hamlesini yapar ve saatin dmesine basar. Bu, saatin hareketini durdurur
ve ayn anda, dier oyuncunun sresini balatr. Sre hamle bana deil, btn
oyun iin llr. Zaman bittiinde oyuncu kaybeder.

Sralama: Bir oyuncunun oyun sonularna dayanlarak belirlenen performans.

Amerikal fizik profesr Arpad Elo tarafndan gelitirilen bu sralama sistemi,
1970 ylnda FDE tarafndan kabul edilmitir. Byk statlar tipik olarak 25002800+ arasnda kabul edilir. Gl bir amatr turnuvasnda, oyuncunun sralamas
1800 olabilir. Bir yetikin aceminin birka aylk turnu283
GARRY KASPAROV
va karlamalarnda 120'e ulamas beklenir. 200 puanlk aralklar, snf
olarak adlandrlr.
Son oyun: Oyunun son aamas; orta oyundan sonra gelir. Talarn ou takas
edilmitir ve oyun stratejik olmaktan kp teknie dnmtr.
ah ekmek: Bir oyuncunun ahnn tehdit altnda olduunu belirtir. ah ekilen
oyuncu, eyden birini yapmaldr: ah karmah, tehdit eden ta almal veya
saldry engelleyecek bir ta ahn nne geirmelidir.
ah-mat: ahn hibir ekilde kaamayaca pozisyon. (ah asla dier talar gibi
gerekten alnamaz.) Oyunun kesin sonudur.
Taktik: Etkili strateji plan anlamna gelir. Bir satran oyununda her hamlenin
taktiksel ierikleri vardr. Taktik, hesaplamay gerektirir ve kombinasyonlar
iin esastr.
Ta deeri: Satran talarnn grece gleri, tipik olarak piyonlarla
kyaslamalaryla llr. Atlar ve filler piyon (karlkl anlamaya gre
filler drt piyon kabul edilebilir), kaleler be piyon, vezir dokuz piyon
deerindedir.
Ta feda etmek: Pozisyon veya taktik avantaj iin malzemeden vazgemek. Tipik
olarak, ta feda etmenin belirli bir taktiksel amac vardr; rnein, rakibin
ahna saldr ansm artrmak gibi.
Yldrm satran: Her oyuncuya genellikle be dakikaya snrl, ok az zaman
tannan oyunlardr.
Zaman kontrol: Oyunculara verilen saat sresinin miktar. Bu, turnuva kurallar
tarafndan belirlenir ve on dakikalk yldrm oyunlardan yedi saatlik klasik
oyunlara kadar deiebilir.
284
YAZAR HAKKINDA
GARRY KASPAROV Baku, Azerbaycan'da byd ve 1985'te dnyann en gen satran
ampiyonu oldu. 2000 ylna kadar bu unvann devam ettirdi. 2005'te Rusya'da
Birleik Sivil Cephe'yi kurmak iin profesyonel satranc brakt ve kendisini
lkesinde serbest ve adil seimler gereklemesine adad. Wall Street Journal'm
editoryal sayfasna danmanlk da yapan Kasparov, iadamlarna strateji ve
liderlik zerine konferanslar vermek zere dnyay dolayor. Sk sk
uluslararas medyaya deme vererek satran ve politika hakknda grlerini
iletiyor. Seyahat etmedii zamanlarda, vaktini St. Petersburg ve Moskova
arasnda geiriyor.
285
AKLINDAKINI OKUYABLRM
Dakikalar iinde karnzdaki insann ne dndn zmeniz iin kantlanm
psikolo___^^^
jik taktikler
Bu kitap, hemen her durumda, herhangi bir kiiye kolayca uyarlanabilecek,
belirgin, kantlanm ve pratik psikolojik teknikleri iermektedir.
Akhndakini Okuyabilirim, gerek yaam ortamlarnda birinin ne dndn ve
neler hissettiini anlamak iin neler yapabileceinizi adm adm aklyor.
rnein, patronunuzun sizi gerekten sevip sevmediini, bir pazarlamacnn
gvenilir olup olmadn, biriyle ilk kez bulutuunuzda ilikinin istediiniz
ynde mi, yoksa aksi ynde mi gittiini kesinlikle ve kolayca anlayabileceiniz
ynde mi, yoksa aksi ynde mi gittiini kolayca anlayabileceksiniz.
AKHMKta OKOtRBLtBM1wmsm
90 SANYEDE KENDNZ NASIL SEVDRRSNZ

yede
Sat yapyor, ynetiyor, i aryor, pazarlk ediyor, bir fikir be-lirliyor,
yeni bir gruba katlyor ya da evlilik teklif etmek iin diz kyor olun,
baarnzn srr dier insanlarla balant kurmanza baldr. Ve bu balanty
kurmanza yarayacak en gl fikre, Nicholas Booth-man'm devrim niteliindeki
progra-tlSStl
myla adm adm ulaacaksnz. Kolayca renilen bu program, en nemli anlarda en iyi ilikileri kurmanza
yardmc olacak - bunun iin sadece 90 saniye yeterli.
insanlara kendiniz
sevdtrifsnVz
KichoVas Boo*mn
mimi'*'
>..
nemli bir grmeyi bir daha asla ansa brakmayn. Sosyal durumlarda kendinizi
dili tutulmu, mahcup bir halde bulmayn. Mkemmel bir ilk izlenim yaratn.
zenginlik devrimi
ok satan baarl kitaplar ok ve nc Dalga ile Alvin ve Heidi Toffler
milyonlarca okura bugnn yksek tempolu dnyasnda, srekli deien trendlerle
zel hayatmz ve bunlarn ilerimiz, hkmetlerimiz, ailelerimiz ve gnlk
hayatlarmz zerinde yapt etkiler hakknda yeni bir dnce tarz sundular.
imdi, yine ayn kavray ve netlikle yazan yazar ift, dikkatlerini gnmzde
gezegeni saran zenginlik devrimine eviriyorlar ve bir kez daha, anlamsz gibi
grnen konu ve kavramlara mantkl aklamalar getiriyorlar.
VAR OLMANIN GC
Sitndi'nin
imdi'nin Gc, Eckhart Tolle'yi gnmzn en nemli spiri-tel retmenlerinden
biri haline getirdi. imdi, imdi'nin G-c'nn devam niteliinde olan ve uzun
zamandr beklenen bu kitap -yaklak sekiz yldr yazd ilk kitap- Tolle'nin
gl mesajm ve ruhsal-lm tamamen yeni bir kuaa tayor. imdi'nin
Gc'nn sra d baa-I rsndan yola kan Tolle, imdi ok da-i ha sevgi
dolu yeni bir dnyann dou-I munu gstermek iin bizleri kendi ya-1
samlarmzn tesine tayor. Bu, ego-I muzla yaptmz mevcut kimlik tali
nmlamamz aarak, kim olduumuz hakknda tamamen yeni bir dnce H tarzn
benimsemeyi gerektiriyor. Bunun olmas iin, insan zihninin | yapsnn evrimsel
bir deiim geirmesi gerekiyor.
i a
GOOGLE HKAYES
CatmranEifem
Google Hikayesi, daha birka sene nce her yerde, herkesi, her ey hakknda
bilgiye ulatrmak konusunda devrim yaratm, dnyann en gelimi
teknolojisinin sahibi poplist medya irketinin eksiksiz tanmdr.
Okuyucular bu kitapta irketin artc servenini balatan yaman i zekasn
ve bilgisayar sihirbazln renecekler. Arama sonularn k hzyla
karan bilgisayarlar ann srrn, Microsoft'un hakimiyetine meydan okuyan,
Wall Street'i sarsan allmn dndaki tutumlarn bilecekler. Google
ykseklere oynasa da, kurucularnn temel vizyonlar olan "EYTANLIK YAPMA"
mantras-n salamlatrarak irketin genilemesine imkn tanyan zorlu ilerle
bouuyor.
___Cy5z:3
tz~
oog*e
'.'.r^">*^-*:'
DavWA-V\se
Ma*Mad
DNYASINDAN TM ZAMANLARIN EN BYK BAARI HKAYELER
Bili Gates, Henry Ford, J.P. Morgan, Sam Walton ve Walt Disney gibi nl
isimleri ortak bir paydada buluturan nedir? Kararllklar, risk alma
becerileri ve keskin zekalan. Bu sayede sadece byk bir servetin sahibi
olmadlar, ayn zamanda i dnyasnda bir devrim yaratarak toplumun gidiatna
yn verdiler. Onlar bu anto-|
lojide yer alan kahramanlardan yal-" |
nzca birka.

Forbes
S MHtMMM>M
tUttftttftBlftR,H
enevuH
AB
Dnyasndan Tm Zamanlarn En Byk Baar Hikayeleri kabna smayan
tutkular, esinlendi-rici liderlik ruhunu, idare yeteneini ve alma azmini
gklere kararak okuyuculara dopdolu ve byleyici bir bak sunuyor.
Garry Kasparov _ Zirveye kan Yol - Doru Hamleleri Yapabilmek
UYARI:
www.kitapsevenler.com
Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar... Cehaletin
yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak grdmz
sitemizdeki tm e-kitaplar, 5846 sayl kanun'un ilgili maddesine istinaden,
engellilerin faydalanabilmeleri amacyla ekran okuyucu, ses sentezleyici
program, konuan "Braille Not Speak", kabartma ekran ve benzeri yardmc
aralara, uyumlu olacak ekilde, "TXT", "DOC" ve "HTML" gibi formatlarda,
tarayc ve OCR (optik karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grme
engelliler iin, hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar,
"engelli-engelsiz elele" dncesiyle, hibir ticari ama gzetilmeksizin,
tamamen gnlllk esasna dayal olarak, engelli-engelsiz yardmsever
arkadalarmzn youn emei sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin
istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibir ekilde ticari amala veya
kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek
tm yasal sorumluluklar kullanana aittir.
Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.
www.kitapsevenler.com web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve
zgrln yceltmek ve kitap okuma alkanln pekitirmektir.
Ben de bir grme engelli olarak kitap okumay seviyorum. Sevginin olduu gibi,
bilginin de paylaldka pekieceine inanyorum. Tm kitap dostlarna, grme
engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri abalardan ve yaptklar
katklardan tr teekkr ediyorum.
Bilgi paylamakla oalr.
Yaar Mutlu
LGL KANUN:
5846 sayl kanun'un "Altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK
MADDE 11" : "ders kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve
edebiyat eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa hibir ticar
ama gdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya nc bir kii
tek nsha olarak ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf
veya dernek gibi kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi
ve benzeri formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi bu Kanunda ngrlen
izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir ekilde satlamaz,
ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve kullandrlamaz.
Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulmas
ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

Bu e-kitap grme engelliler iin dzenlenmitir.

Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne
mutlu ki, bir grme engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab
okuyabilmesinden duyduu sevinci paylaabilmek tm zahmete deer. Sizler de bu
mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz tarayp, kitapsevenler@gmail.com
adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz.
Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek,
ltfen bu aklamalar silmeyiniz.
Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan
ediniz...
Teekkrler.
Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.
www.kitapsevenler.com
Tarayan: Kerim Altnok
Garry Kasparov _ Zirveye kan Yol - Doru Hamleleri Yapabilmek