LUCRETUS

EVRENN
YAPISI

LUCRETlUS

EVRENN
YAPISI
evirenler :

TOMRS UYAR TURGUT UYAR

HRRYET YAYINLARI
BYK KLASKLER
LATN KLASKLER

91
13
3

EVRENN YAPISI
Yaym hakk (Copyright)
Birinci bask
Dizgi. bask
Kapak basks
Cilt

Hrriyet Yaynlar
Kasm, 1974
Murat Mat. Koli. ti.
Tem Ofset Matbaas
HRRYET OFSET

I HUrrljet I

[Yaynlar |

Hrriyet Yaynlar), Nuruosmaniye Cad. 3, Caalolu .

ESERLER YAYIMLANACAK
KLASK LATN YAZARLARI
*

APULEUS

BOETHUS

CATULLUS

CCERO

HORATUS

JUVENALS

LVUS

LUCANUS

ic MARTALlS
*

OVDUS

PETRONlUS

PHAEDRUS

PLAUTUS

PLNUS

PROPERTUS

SENECA

TACTUS

TERENTUS

TERTULLANUS

VERGLUS

NSZ
Drt ayr dalda (Yunan, Latin, slm, Dou}
yaymladmz
Byk Klasikler, dnya uygarlklarnn temel talar olan kltr
eserlerini Trk okuruna iletmek amacn gdyor. Herhangi bir
uygarl kavramann, onun temel deerlerini benimsemenin
biricik yolu: bu uygarl meydana getiren bilim, felsefe ve edebiyat rnlerini yakndan tanmak, bu kaynaklardan dorudan doruya yararlanmaktr.
Bundan tr, aslnda bir btn meydana
getiren dnya uygarlnn iindeki yerimizi daha iyi
belirlemek,
bu uygarla yaratc bir ekilde katlmak iin temel ve klasik
eserlerle kendi dilimiz araclyle iliki kurmamz
zorunludur.
Alt yz yllk gemiimizde, son iki yz yla gelinceye kadar tam
anlamyle iinde bulunduumuz slm ve Dou
uygarlklarnn
temel eserleri'ni dilimize yeterince kazandrdmz,
halk kitlelerine mat ettiimiz sylenemez, te yandan, son iki yzyldr yneldiimiz Bat uygarlm da sadece teknik bir uygarlk
olarak
ele aldmz ve bundan tr ounlukla yanlgya
dtmv
biliniyor. Ne Tanzimat dneminde, ne de daha sonra Cumhuriyet ana gelene kadar, Bat kltrnn dorudan doruya temeli olan Yunan - Latin dncesinin ana rnleri, yani bilim,
felsefe, edebiyat ve sanat eserleri zerinde gerektii gibi duruldu.
Bu dnemlerde teknik ve pratik bilimlerin dnda, temel ve klasik Bat eserlerinin dilimize kazandrlmas
iin hemen hi
bir
ey yaplmad. Cumhuriyet anda bu ihtiyacn duyulmaya baladm ve tek tek kiilerin sistemli olmayan baz almalar yap-

tn, ayrca devletin, nce dzenli bir ekilde balayan,

sonra
tavsayan ve en sonunda bir yana braklan geni bir eviri ve aktarma iine giritiini
gryoruz.
Hrriyet Yaynlar, Yunan, Latin, slm ve Dou
uygarlklarnn temel bilim, felsefe, edebiyat ve sanat rnlerini Trk okuruna verirken, gerektii gibi karlanmayan
bu byk ihtiyac gidermek ve gerek bir kltr hizmeti yapmak bilinci ve amacyle
hareket ediyor. Hrriyet Yaynlarnn
Byk Klasikler dizisinde,
Yunan, Latin, slm ve Dou Klasik eserlerinden
on iki cilt yaymland. imdi de Latin Klasiklerinin
yeni kitab olarak
Lucretius'un Evrenin Yaps'nt sunuyoruz.

HRRYET YAYINLARI

GR
Lucretius'un hayat hakknda hemen hi bir ey bilmiyoruz.
Bazlar onun soylu bir Romal olduunu sylyorlar, lm ve
doum tarihlerinin I.. 95 ve 55 oldua kabul ediliyor. Kiilii
hakkndaki bu bilgisizliimize ramen, Lucretius'un, Roma ede.
biyat ve dncesi iinde oynam olduu rol, ortaya koyduu
eserin deerini ve daha sonra yapt etkiyi aka gryoruz.
Alt kitaptan oluan yedi bin drt yz dizelik eseri Evrenin
Yaps, dnya iirinin en byk rneklerinden biridir. Eserin orji.
nal ad De Rerum NaturaVJr ve kelime kelime evrilecek olursa
Eyann Tabiat zerine ya da Evrenin Tabiat zerine anlam,
na gelir. Lucretius, bu gz kamatrc uzun iirinde, varlklarn
zn ve yapsn, evrenin temel niteliklerini anlatmak istemi,
tir. Bundan tr, eserin evirisinin bal olarak, bugnk di.
limize en uygun olduunu dndmz Evrenin Yaps adn
setik.
Eski alarn iiri, genellikle retici, bilgi verici ve yol
gsterici bir iirdir. zellikle didaktik iir diye tannan tr, fel.
sefe, bilim, ahlk ya da belli bir sanat ya da zanaat konusunda
bilgi veren bir kltr rndr. Bugn bize hayli garip gelmesi,
ne ramen, eski alarda, iirin byle bir grev yklenmi ve
yerine getirmi olduu besbellidir. Eski Dou iiri ve etkisinde
kaldmz slm iiri de, bilgi vermeyi, yol gstermeyi, doru,
lar aklamay nemli bir grev olarak yklenmitir. Esk ii.
rimizde, tarih, bilgelik, felsefe, ahlk gibi konularn sk sk ele
alndn ve en nemli iir yaratlarnn bu alanlarda gerekletirildiini biliyoruz. Eskiden, airin eitici ve aydnlatc bir
grevi olduu, bugnknden ok daha kesinlikle ve kukuya yer

vermeyecek biimde kabul ediliyordu. Bundan tr, airlerin,

didaktik eserler vermeleri, yani retici ve eitici konular ele
almalar da kimseyi artmyordu. Bat dnyasnn kltr kaynan oluturan Yunan edebiyatmda, bu tr eserlerin ilk rnekleri vermiti. Hesiodos'un, ahlk tlerini ve tarm ilerini a .
klayan ler ve Gnler'v, tanrlarn nereden ve nasl doduunu,
evrenin kaynann ne olduunu aklayan Theogonia
adl uzun
iirleri yazdn biliyoruz. nl Yunan filozofu Empedokles de
( . . 493433), felsefesini aklamak amacyle bir didaktik iir
yazmt.
Yunan kltrnn Roma zerindeki etkisi, bu lkenin edebiyatmda da didaktik iirin n plana gemesine yol at. Latin
iirinin babas olarak kabul edilen Ennius, gnmze ancak
ufak blmleri kalan birok didaktik iir yazmt. Ama, ..I.
yzylda, Lucretius, Evrenin Yaps'yla bu trn en byk r.
neini verdi.
Lucretius, felsefe konularm ele ald eserinde, her eyden
nce, maddeci Yunan filozofu Epikuros'un (.. 341271) re.
tisini aklamak amacn gdyordu. Bilindii gibi, Epikuros,
daha nceki Yunan fozoflarndan Leukippos ve Demokritos'un
etkisinde kalmt. Bu iki dnr, evrenin madd bir yaps olduunu ve atomlardan meydana geldiini ileri sryorlard. Epikuros'a gre, btn varlklar, madd olan ve srekli devinim
halinde bulunan atomlardan olumutu. Maddenin yan sra bir
de boluk ya da bo uzay (mekn) vard. Atomlar, uzay iinde
dp duran dopdolu, som, blnmez ve ortadan
kaldrmaz
varlklard. Bizimkine benzer baka dnyalar vard ve evren
sonsuzdu. Atomlarn sadece belli bir boyutu, belli bir biimi ve
ktlesi vard. Lucretius'un, k tohumlar, kurucu paracklar diye
de adlandrd atomlar, snrsz devinimleriyle, bir bileimden
bir bakasna geerek, eitli ve saysz varlklar oluturuyordu.
Btn bu aklamalar yaparken, Epikuros ve Lucretius, her
eyden nce, ahlkla yani insann doru yaamasyle ilgili bir
amac ortay koymak istiyorlard. Bu ama, insanolunun, batl
inanlardan ve lm korkusundan syrlarak gnl rahatlna
kavumas ve mutlu olmasdr. Bundan tr, Epikurosular ve
Lucretius, fizie ilikin, konulan, sadece, insan batl inanlardan ve teki dnya korkusundan kurtarmak, gnl rahatlna
kavuturmak ve mutlulua ulatrmak amacyle ele alr ve in.

elerler. Lucretius, insanolunun mutlu olmaynn temel nedenlerini, dinle ilgili batl inanlarda ve ykselme ya da toplum
iinde kendini gsterme hrsnda buluyordu. Bu nyarglardan
kurtulmas iin de, dncesine ve aklna gvenmesinin; mad.
deci felsefeyi kabul etmesinin gerekli olduunu dnyordu.
Baka bir deyile, tanrlarn dnya ilerine karmadn; ruhun lml olduunu ve bundan tr bir teki dnya bulunmadn ve orada ceza grmek diye bir eyin sz konueu olmadn kabul etmesi, insanolunun mutlu olmas iin yeterliydi.
Lucretius, insana ve onun zgrlne de gveniyordu, insanolunun zgr olarak davranabileceini kabul ediyordu. rade
zgrl dediimiz bu durumu da, atomlarn dz bir izgi izleyerek amaz bir biimde dmemeleri (devrinmemeleri); kimi zaman bu dz izgiden aarak ya da saparak beklenmedik
devinimler gstermeleri ile aklyordu. Bylece, temeli madde
ve zorunluk olan bir dnyada, zgrln de yer aldn ak.
lyordu.
ann btn bilgilerini, akl ve gzlem szgecinden gei.
rerek bir ansiklopedi ortaya koymak isteyen Lucretius ,bunu iirin ve hayalgcnn etkileyici havasyle de pekitirmek istemi ve bugne kadar benzerini grmediimiz bir sanat eseri ortaya koymutu. Lucretius, iir sanatnn btn aralarm b.
yk bir ustalk ve yaratclkla uygulam;
duygu dnyasn,
aklyrtmenin ve kantlamann yardmcs olarak kullanmt (1), Onun iiri, bilimin ve duyularmzla tandmz somut
dnyann iiridir. Baka bir deyile, kavray gcnn, duy.
gunun ve duyumun eine rastlanmadk bir kaynamasdr (2)
Lucretius, iki bin yl nce, Evrenin Yaps'nda, bugnk bilimin
eitli dorularn bir ngr halinde aklad gibi; bilimle
iirin, doru e gzelin nasl kaynatrlabileceini de hayran,
lk verecek biimde ortaya koymutur. evirin titizlii ve iir.
sel gc, eserin bu zelliklerinin, Trk okurunca kavranmasn
salayacaktr.

Selhattin Hv
1
2.

Roman Literatre, Michael Grant, s. M, Penguin

Bocks,
1967.
Bu konu iin, baknz: The Imagery and Poetry of Lucre.
tius, David West, University Press, Edinburg,
1969.

EVRENN YAPISI

BRNC KTAP
Aeneas'n anas ve onun soyunun anas.
nsan ve tanr sevinci, can datan Vens!
Gkyznde dnp duran yldzlar altnda
Doann canllarla dolup tamas senin,
Denizin gemilerimizi yzdrmesi senin,
Topran bizi doyurmas senin kayrndandr.
Seninle oluur canllar, gnn grrler.
Rzgr nnsra koar, bulut ekilir geliinle,
Deniz gler, gk yatr, doygun parltyla yanar.

Gn bahar kln kuandnda, Favonius'un 1

Dlleyici soluu estiinde, ey ulu tanra,
O zaman havann kular mutular geliinil
nk yrekleri delen g. sendedir
Ve deliye dner srler, sulak ayrlarda,
Tez-aksl rmaklarda yzerler. Delice
Gelirler ardndan tlsmnla gzleri bal.
Denizde, dada, cokun avlanlarda, yeil otlakta
Kularn yaprakl glgeliklerinde, hepsinin,
Her birinin gsne aktrsn usulca
nne durulmaz iftleme itiini ve onlar
retirler soylarn amansz bir tutkuyla.
1.

Bat

rzgr

Tek sensin mademki klavuz gc evrenin

Ve sensiz bir ey kamaz gne-kl dnyaya,
Sevin ve gzellik iinde serpilmek amacyla,
Sana bavuruyorum, soylu Memmius'umuza adadm
Bu dizeleri yazmaya abalarken evren stne
-Ki ona her alanda olaanst bir yetkinlik
Ve sonsuz bir n vermisin- yleyse yine
Sonsuz ekicilikle donat iirimi, onun adna.

Kayrcln da esirgeme bu arada:

Denizde ve karada sren kyc sava bitsin!
nk dingin bar lmllere balayan g
Yalnz sendedir. Senin kucanda Mars 1 kendisi,
Bu iin babuu bile yz srer yere
Ve akn onulmaz yarasyla yklr;
Devrilmi bir stun sanki, a gzlerini diker yzne,
Tka basa doyurur akla. Uzanm yatarken yle
Asl kalr senin dudaklarna soluu.
mdi, tanralarn en grkemlisi,
Tatl dualar fslda, kucanda sarmala onu,
Bozulmaz bar iste ondan Roma halk iin!
Yurdumun bu kt gnlerinde sakin kafayla
Srdremiyorum grevimi, nasl ki Memmius soyu da
Esirgemez hizmetini byle bir bunalmda kamudan.

imdi sevgili Memmius, dinle syleyeceklerimi,

Kayglarn at, kulak ver, duy gerein sesini;
Horgrme sakn, yadsmaya kalkma anlamadan,.
Ateli bir sevgiyle sraladm bu armaanlar.
Gkyznn, tanrlarn gereklerini anlatmakla
1.

Sava

tanrs

Balayacam ie. Sana atomlar aklayacam, ki

Doa hersevi onlarla yaratr, besler, onlara
Ayrtrr tkenince -onlara ham madde ya da
Genellikle dourgan gvdeler derim, yerine greNesnelerin tohumlan
diye de adlandracam;
lksel tozanlar1
da diyebilirim. nk nce
Onlar vardr, her ey onlardan oluur aslnda.

Gerekten de tanrlar yaradllar gerei

Byk bir dinginlikte tadarlar lmszlklerini,
Yaadklarmzn dnda, dnyamzdan uzak,
Acdan yoksun, tehlikenin dnda,
Bizden bamszdrlar, yeterler kendilerine.
Ne erdemlerimize kulak asar ne fkeyi tanrlar.

Gz gre gre srnrken insan yaam

Ezici arl altnda batl inanlarn,
Ask suratl banazlk, gn
Drt bir yanndan kuatmken lmlleri,
lk bir Yunanl direnle kafa tuttu,
lk o dimdik durdu ve meydan okudu.
Ne imek yldrd onu, ne tanr efsaneleri,
Ne gn homurdanan fkesi; hatt tam tersi
Mertlii pekiti bu engellerle ve o, ilk kez o
Amay diledi doa kaplarna vurulmu kilidi.
Ve utku, gl ruhunun oldu sonunda.
At telere doru dnyann alevli surlarn,
Ruhunda btn bir sonsuzluu dolat
Ve utkuyla dndnde, neyin oluabileceini
Anlatt bize, neyin doamyacam: her gcn
Bir snr olduunu, geilmez bir kalesi.
1.

Yani varlklarn

temelindeki

paracklar,

zerreler.

Bylece tepelendi banazlk, alnd ayak altna.

Bizse utkuyla ykseldik gklere bylece.

Dinden sapacam sanmandr, tek kaygm, Mejnmius.

Bil, ou kez banazlktr gnahlarn nedeni.
Unutma, tanra Diana'nm 1 tapnan, Aulis'te, 2
Nasl lekeledi Yunanl nderler,
0 soylu beyzadeler, phigeneia'nn kanyla.
Yanaklarna iniyordu iki yandan kzcazn
El dememi llelerini sarmalayan saba.
Sunan nnde duran zgn babas
liiverdi birdenbire gzne
Ve rahipler gizlediler ba
Ve gzyalarna bouldu halk, onu grnce.
Dili tutuldu korkudan
Yalvarrcasna diz kt yere
Zavall! Avutur muydu onu, o anda
Bir krala ilk kendisinin baba demesi.
Kaldrdlar titreyen bedenini, gtrdler sunaa.
Hymenaios'un 3 tatl ezgilerini duysun diye deil
Gnahkr bir tre uyarnca dn gnnde,
Daha da acs, zbabasnn elleriyle
ldrlmekti onun kara yazgs. Elverili
Rzgrla yola ksn diye Yunan donanmas.
Ktln bu kertesine banazlk gtrr kiiyi.

Ve senin de yargn, bir gn yalvalarn

O rkn masallarna tutsak derse,
Ayrlacaksn bizim saflarmzdan.
1.
2.
3.

Apollon'un kardei, ik tanras.

Yunanistan'da, Boiotia'da bir liman.
Dn tanrs.

80

85

90

95

100

105

Neler uydurabilir-onlar, bir dn,

Yaamn uyumunu bozmak,
Mutluluu dntrmek iin korkuya!
Hakldrlar stelik; insanolu, aclarnn
Anlad m bir sonu olduunu, ne yapp yapar, glenir,
Kar koyar banazla ve zulmne yalvalarn.
Oysa u anda direnci yoktur, nk
lmden sonraki ceza yldrmaktadr gzn.
Cannn nitelii konusunda insan bilgisizdir.
Bedenle birlik mi doar can, sonra m yerleir?
lmle zlp yok mu olur bizimle, yoksa
Kara, korkun bataklnda m dolar Orkus'un? 1
Baka yaratklara m aktarlr tanrsal gle?
iirlerinde anlatt gibi Ennius'umuzun.
lk o, gzelim Helikon'dan,
n btn talyan budunlarn tutan
Yemyeil yapraklardan bir elenk derlemiti,
lmsz dizelerinde o da sz eder Akheron'dan, 2
Hizim canlarmzla, bedenlerimizle deil de
Korkutucu ve soluk imgelerle doludur oras.
Solmayan ansyla Homeros ordadr. Grnr ona
Ve ac gzyalaryla evreni aklar.

O yzden gksel olaylar ele almalyz nce:

Devinimlerini, gnein ve ayn
Ve gleri, yeryzndeki olaylara yn veren.
Daha nemlisi kavramaya almalyz iyice
Niteliini insan ruhunun ve cannn.
Gn boyunca ruhumuzu etkileyen
Gece uykudayken ya da hasta dnce,

I.
S.

Cinler ya da ller lkesi.

Cehennem rmaklarndan
biri.

li)

115

120

125

130

Nedir o anszn beliren dler? Ki

Toprak olmu kiiler grrz, seslerini duyarz.

Kolay deil biliyorum Latin iirinde,

Karmak bulgularn sergilemek Yunanm.
Dilimizin yoksulluu, konunun yenilii,
Uygun szckler tretmeye zorluyor beni.
Ama senin erdemlerin ve benim
Gzel dostluumuzdan alacam tat itiyor
Bylesine zor bir ii stlenmeye beni.
Budur beni uykudan eden gecenin sszlnda.
Hangi szcklerle, nasl bir ozan ustalyla
Duru bir k drebilirim gzlerinin nne,
Gizli yreini gr diye nesnelerin o kta?
Parlak gn altedemez karanl, korkuyu; doann
Grnmn, ilemesini zmek baarabilir.

lkemiz u olacak konuya girerken:

Hiten, hibir ey yaratlamaz tanrsal gle.
lmllerin bunca korkuya kaplmalar,
Yerde ve gkte tank olduklar olaylara
Gzle grlr bir neden bulamamalarndandr.
Kolaydr tanrnn istemiyle aklamak bunlar.
Hiten, bir ey yaratlamayacan kavraynca
Daha ak seik greceiz nmzdeki yolu;
Tanrlarn eli olmadan varlklarn
Nasl olutuunu ve varolduunu.

Bir kere, hiten yaratlm olsayd varlklar,

Her tr, her kaynaktan doard: tohum olmazd.
nsan denizden kard, pullu balk topraktan
Ve kular gkten trerlerdi durup dururken.

135

140

Srler, kuytularda reyen yabanl hayvanlar,

Ekili ya da orak topraklar doldururlard.
Ayn aalarda bitmezdi hep ayn yemiler,
Elbet deiirlerdi, her aa her yemii verirdi.
f
Kendine zg dourgan gvdelerden olumasayd
Neden her varlk dosundu ayn tr anadan?
mdi, her varlk zel tohumundan olutuundan
Ancak uygun dokunun, uygun atomlarn bulunduu
Yerden doar gne-kl dnyaya.
Bu yzden her ey rasgele doamaz her eyden,
zel gc zndedir doumunu hazrlayan.

145

150

Neden baharda aar gl, ekin olgunlar yazn?

Ve zm neden bysne kaplr gzn?
zel tohumlar elverili anda toparlanmaynca
Ortaya kp, varlklar gelimeseydi,
Dirim balayan toprak en uygun mevsimde,
Onlar korunmasz srer miydi kl dnyaya?
Hilikten dosalard, zaman gzetmeden
Olmadk aylarda rerlerdi elbet, anszn;
Mevsimlerin hmyla dourgan bileimleri nlenen
lksel gvdeleri olmadndan.

155

160

Dahas, serpilmeleri de belli bir sreyle

Belirlenemezdi, tohumun birikimi iin gereken.
Bebekler birdenbire byyverir,
Aalar dilediklerinde bitiverirdi topraktan.
Ama byle deil doann yasas, biliyoruz.
Doada usul usul geliir varlk,
Kendine zg yapy tayarak tohumundan,
Kendine zg maddesiyle oalr ve beslenir.
Dahas da var: kagelmezse mevsim saanaklar,
Veremez yzgldren ekini toprak,

Besinsiz kalnca da reyemez hayvanlar

Ve srdremezler dirimlerini.
Atomlar yadsyan kuramn tersine,
Ortaktr ou eler varlklarn ounda,
Tpk ayr szcklerdeki harfler gibi.

195

Dnelim: Neden ylesine kocaman yaratmam doa,

Ki yryerek geememi insanlar okyanusu,
Elleriyle devirememiler dalar,
Ve srdrememiler yaamlarn kuaklar boyu?
nk varlk, doumu iin zel bir doku ister
Kendi yapsnn niteliini belirleyen.
Demek ki hi bir ey oluamaz hilikten.
nk her varlk, dayanksz havaya kmadan,
Kendi zel tohumundan dllenmelidir.

200

Son olarak gryoruz ki ilenmemiten

Daha yetkindir ilenmi topraklar ve
Emein dedii yer, tatl yemilerden geilmez.
nk yle tohumlar gizlidir ki toprakta
-Sabanla alt st ettiimizdeUyarrz verimliliklerini onlarn. Yoksa
abamza gereksinmeden ularlard yetkinlie.

kinci ilke: kurucu atomlarna ayrr bileikleri

Doa ve hi bir eyi indirgemez hilie.
eler yok edilir nitelikle olsalard
Yitip giderdi nesneler de birdenbire;
Balantlar koparmak, ayrmak iin paralar
G harcamaya bile gerek kalmazd. Ne ki,
Yok edilmez tohumlardan olutuundan herey,
Hi birinin yitmesine gz yummaz doa;

atlaklardan ieri szp ztren

Ya da bir vuruta ykan bir g olmadka

225
f

205

210

215

z dokular tkenen varlklar, yeryznden

Silinebilseydi hepten, hangi kaynaktan, tretirdi
Vens, bunca eit canly? Nasl
Srerdi yaam na? Kendisine dndklerinde,
Nasl bulurdu her keresinde toprak, trlerinin
Gelimesi iin gereken zel besinleri?
Nerden tazelenirdi deniz, ona kavuan rmak?
Esir 1 nereden beslerdi yldzlar?
Zamann uzun dilimi, karanlk gemi, elbet
Tketebilirdi lml gvdeleri, oysa
Sonsuz gemite, evreni durmakszn yenileyen
Gvdeler sregelmise, demek lmszdr onlar;
Hi bir varlk hilie indirgenemez o zaman.

Tek neden, srekli yok etmeye yeterdi varlklar,

Yok edilmez maddeden bir dokular olmasayd.
Bileimleri ancak zel bir gle zlebilen
Yok edilmez gvdeler bulunmasa
Ykm getirirdi en ufak dokunu bile.
Trl biimlerde birletii halde atomlar,
Dokunulmazdr bileik varlklar,
Yok edilmez kald iin maddeleri.
Ta ki ilerinden biri zel yapy bozacak
Etkili bir gle karlancaya kadar.
Yani hi bir varlk hilie dnemez,
Kendini oluturan elere ayrr yalnzca.

230

235

240

245

250

220
1.

Gkyzyle yer arasnda, st tabakalarda,

genlerin, yldzlarn dolat alan.

gnein,

geze-

altyla inen selleri hatrlatr insana;

Orman kknden skp aalar stste yan,
Srekli yamurlardan kabarm bir alayan.
Yapca yumuak da olsa, akan suyun cokusu
Salam kprlerin dayanamyaca gtedir.
O frtna-kardei su yle yklenir kemerlerine,
Bir kkreyile ykar, koca talar srkler
Ve btn engelleri aar btn, yoluna kan.
Byle olmas gerekir rzgrn devinimlerinin de.
Hzl bir rmak gibi gelip vururken esinti,
Vurularyla hrpalar, kaldrr engelleri
Ve dne dne yaklar bazan, iine ald gibi
Yine dne dne halkalanarak uzaklar.
te grnmez gvdelere sahiptir rzgrlar.
Kantnn ne olduunu sorarsan:
Hem edimleriyle, hem davranlaryla
Ak seik grlen rmaklara benzer onlar.

Esir babann yadrd saanaklar,

Yitip gider barnda toprak anann.
Ama yeni ve sevinli ekinler fkrr yerden,
Yapraa boulur aalar; serpilir,
Dallar ker yemiten, insanlar ve hayvanlar
Besine kavuurlar. ocuklarla dolup taar,
enlikli kentler. Yeni kularla nlar korular.
Yorgun davar yere atar arlam bedenini
ayrlarda. Dolu memelerden ak bir sv szar.
Bylece srar titrek bacaklaryla imende
Dupduru stle esrik yeni kuak.
Demek hepten yok olamaz gzle grlr varlklar,
Birbirlerinden onarr onlar nk doa
Ve bir lmn yardm olmadan
Kesinlikle izin vermez bir douma.

Varlklar hilikten doamaz, Memmius!

Ve hilie dnmeyeceklerdir doduktan sonra.
Belki kukulanyorsun dediklerimden
nk gzle grlmez szn ettiim atomlar.
Sana bir kant daha: grlmedikleri
halde
Varlklarn kabullenecein
gvdeler stne.

nce rzgr dn, bir patlamaya grsn!

Dalgalar nasl kamlar, batrr gemileri,
Bulutlar darmadan eder, ulu aalan
Sker yerinden ve burgalanarak tarar vadiyi,
Ormanlarda bir kasrga olur, arpar doruklara.
Byledir rzgrn fkesi, delice dolandnda.
Kukusuz, grnmez tozanlar var rzgrn da,
Gkteki bulutlan, denizi ve topra spren.
arpa arpa srkleyen onlar, doludizgin.
Bu ak, bu biiyk kasrga, dalarn tepesinden

270

275

280

Dahas, duyabiliriz varlklarn kokularn

Grmesek de, burun deliklerimize yaklanda.
Seemez sca ve souu da gzlerimiz,
Sesleri de grmeyiz. Ama btn bunlar,
Etkileyebildiklerine gre duyularmz,
Gvdeleri olsa gerektir, nk gvdeden baka
Bir ey ne dokunabilir, ne de dokunulabilir ona.

Kyya serilen giysiler nasl nemlenir, dn.

Oysa biz gremeyiz nemin ilerine ilediini.
Sonra da nasl uup gittiini syla.
Demek grnmeyen tozanlara blnyor nem.
Ve dn, gne yllar boyu dnp dururken
Parmamzdaki halka, srtmeyle nasl
ncelir? Damlayan su nasl deler ta,

Nasl anr krata demir saban kula?

Kaldrm talar inenmekten nasl eskir?
Gelip geenlerin dokunuuyla, kent kaplarnda
Tuntan yontularn elleri nasl incelmitir?
Bu eksilmeleri hep ypranmaya balarz biz.
Ne var ki belli bir anda hangi
Tozanlarn azaldn grebilme gc
Dndadr, kstl grme duyumuzun.
zetlersek: en dikkatli gzlerden bile kaar
Usulca gerekletirdikleri nicel oalma
Varlklarda, doann ve geen zamann.
Ayrca zamann etkisiyle varlklarn
Neler yitirdiklerini de gzle gremezsin
-Szgelimi denizin keskin tuzuyla
Durmadan ypranan sarp kayalarnVe saptayamazsn bu yitiriin ann: demek ki
Grlmez gvdeler araclyla iliyor doa

Sanma ki varlklar, kat gvdelerin basncyla,

Som bir ktle halinde toparlanmtr.
nk onlarn yapsnda da boluk vardr.
ok yardm edecek sana bu gerei kavramak:
Evren artmayacak, szlerim kukulandrmayacak,
Kastettiim elle dokunulmayan bo uzaydr, 1
Yerinden kprdayamazd varlklar, o olmasayd
Her zaman ve her yerde geerli olurdu nk
Maddenin edimleri: kar devinim ve engelleme.
lerleyemezdi hi bir varlk, yoksunken
Gerileyile salanacak balang noktasndan.
Oysa gryoruz denizde, toprakta ve gkte
Trl biimlerde devinimdeler trl varlklar.
Bo uzay olmasayd, hepsi
1. Uzay, burada

mekn

anlamnadr.

315

320

325

330

335

340

Bu srekli devinim gcnden yoksun olacaklar,

Skp kalacaklarndan devinimsiz maddeye.
Dahas, varolamayacaklard bile.

Kesin ipular var stelik, kaskat sanlan

Varlklarn da gzenekli olduu konusunda.
Su, sarp kayalardan bile szar maaralara,
Her yerden yol bulur su damlacklar,
Her yanna yaylr besin hayvan bedeninin,'
Aalar byr, verir yemilerini mevsiminde.
nk besinler dal ularna kadar, kklerinin
Dibinden boylamasna dalr gvdelerine,
Duvardan geer sesler, kapal yaplara girer,
Souk buz gibi iler insann iliklerine.
Btn bunlar aklanabilir mi boluklar olmasa,
inde eitli gvdelerin yol ald?

Oylumlar eken neden deiir arlklar?

Bir kursun klesine kitlece eitse ls
Bir yumak ynn szgelimi? kisinin de
E arlkta olmas gerekirdi. nk
Varlklar aaya ekmektir maddenin ilevi.
Uzayn ileviyse arlksz kalmaktr.
Ve demek ki, deilken kalpa daha az iri,
Bir cisim brnden daha hafifse.
Daha ok boluk var demektir onda, oysa
Azdr boluk, daha ok yer tutar madde arda.
Varlklara katmas var demek boluun:
lgin sorumuzun amacna ulatk yleyse.

Seni yanltmasn, Memmius, baz tembel kuramclar!

Suyu yararak ilerleyen all pullu balklara,

Suyun kendiliinden yol verdiini sanr onlar.

Balklarn artlarnda braktklar bolua
Yeniden dolarm ekilen su! Ve sanrlar ki
Her yer dopdolu olduu halde,
Yer deitirerek devinir varlklar.

Bu temelsiz bir kuramdr, nerden baksan, nk

Su yol vermese nasl ilerleyebilir balklar?
Ve nasl ekilebilir su. balklar devinmemise?
ki durum kalyor demek; ya varlklarn tm
Yoksundur diyeceiz devinme yetisinden,
Bir katmas var diyeceiz boluun ya da
lk admn atmasn salayan, her varla.

Son olarak: anszn koparlarsa birbirlerinden

Bitiik iki cisim, geni bir dzlemde,
Bo kalr aralar hava doldurmadan nce.
Ayn anda dolduramaz boluun tmn
Ne kadar abuk akp gelse de hava,
nce bir noktay tutar nk
evreye giderek yaylr sonra.

Havann younluuna balayanlar yanlr buni.

nk nceden dolu olan bir eyin boald
Anlam vardr younluk kavramnda-ya da tersiBu sonucu salayabilmek iin, ben derim ki
Boluk olmasayd hava ekilemezdi geri,
Sonra toplayamazd bir btnde paralarn.
Gnlnce kantlar sr ileriye
Tartmay daha da uzatmak iin. Sonunda
Boluu benimseyeceksin varlklarda.
nancn pekitirmek iin daha sryle kant

375

380

385

390

395

400

Gsterebilirim sana, ama keskin bir zek

Bu ipularndan kp yola bulabilir gerisini.
Da bayr, tarayan av kpekleri, nasl ki
Doru izi srmeye baladlar m bir kere,
Yabanl hayvanlarn inini kokuyla bulursa,
Bylesi sorularda da bir konu, alr brne
Ve kendin srp bulursun izini.
ekip karrsn gerei gizlendii yerden.
Yorulup da avdan ekilmek istersen,
Gnl erinciyle sz verebilirim sana, Memmius,'
Tkenmez kaynaklardan g alan yreimden
yle cmert tatlar aktacak ki dilim,
Ar admlarla gelen yallk
Yryecek diye kollarma korkuyorum,
evirecek diye kilidini yaammn;
Kantlarmn alayan, eksiksiz her konuda
iirleip ulamadan nce senin kulaklarna.

Srdrelim konuyu kaldmz yerden:

Doa iki eden oluur, kendi bana varolan.
Gvdelerden ve bu gvdelerin yerletii,
inde deiik ynlerde devindikleri boluktan.
-Duyularmz gvdelerin varlna tank naslsaSalam deilse bu temele dayanan inan.
Karmak sorularla ilgili kukularmz
Akl yoluyla snayabileceimiz
Gvenilir bir lt kalmaz bakaca.
Olmasayd uzay dediimiz ara ve alan,
Yerleemezdi hibir yere bu gvdeler
Ve hibir yne kprdayamazlard.

unu kantlamalym imdi: gvdenin ve

Dnda hi bir ey varolamaz
doada.

boluun

nc bir tz diye yer 'alamaz onlarn yannda,

Varolmak iin birine katlr bunlarn.
Diren gsteriyorsa -az da olsa- dokunmaya,
Gvdenin ktlesini o oranda arttracak,
O lde katlacaktr ona.
te yandan elle tutulamamazlksa nitelii,
inden geenlere diren gstermiyorsa,
Boluk diye adlandracaz onu.

435

Olmu olann, oluann ve olacak olann.

Demek kimse alglayamaz zaman, varlklarn
Deviniminden ve duraanlndan ayr tutunca.
t

440

Hem asl ne olursa olsun, bildiimiz varlklarn

Ya kendileri etkindir, ya tepki gsterirler
br varlklarn etkisine ya da barnr
lerinde baka varlklar, bir eyler olup biter.
Varlk, etki ve tepki gsteremez gvde yoksa.
Boluk dnda da, hi bir ey barnak sunamaz.
Demek madde ve boluktan baka nc bir tz
-Duyularmzla alglayabileceimiz- yok doada
Ve kavrayabileceimiz, usumuzu altrsak da.

Doada varolan btn varlklarda,

Bulacaksn bu iki tzn zeliklerini mutlaka
Ya da onlara zg geici belirtileri.
zelik ayrlamaz varlk yitip gitmeden;
Arlk nasl zeliiyse kayann, s atein,
Akkanlk suyun, gvdenin dokunulabilirlik
Ve dokunulamazlk boluun.
Oysa tutsaklkla zgrlk, yoksullukla zenginlik,
Savala bar gibi, varlklarn zne demeyen
eylere geici belirtiler diyoruz.

450

Bunun gibi, zaman da var deildir kendi bana,

Gvdelerin varlndan doar kavram.

460

455

yleyse gzel Helena karld, Troya yenildi

Denildiinde; olaylar nesneden bamsz sanma,
Bu geici belirtileri tayan kuaklar,
Zamann akyla, oktan silinip sprldler diye
Ya bir toprak parasna ilikin
Geici bir belirtidir eskiden olanlar.
Ya da uzaya, toprak parasnn kaplad.

Madde olmasayd ve olaylarn geecei boluk,

Giremezdi Phrygia'l Paris'in yreine
Tyndareos'un kznn yakt ak kvlcm,
Kreltici ateini atamazd o amansz savan.
Troyallar aldatan tahta at,
Atee veremezdi Pergamos kulelerini,
Rahminden dar kan Yunanllarla.
Olaylar kendi balarna varolamyor demek
Madde ya da boluun varolduu anlamda.
Maddenin geici belirtileri diye
Ya da olaylarn getii alann ilinekleri
Olarak ele alyoruz onlar biz de.

yleyse iki trdr btn nesneler:

Atomlar ve onlardan oluan
bileikler
nk hi bir g ykamaz
atomlar
Saltk somluk sonsuza dek korur onlar.

465

470

475

480

nc bir tz diye yer alamaz onlarn yannda,

Varolmak iin birine katlr bunlarn.
Diren gsteriyorsa -az da olsa- dokunmaya,
Gvdenin ktlesini o oranda arttracak,
O lde katlacaktr ona.
te yandan elle tutulamamazlksa nitelii,
inden geenlere diren gstermiyorsa,
Boluk diye adlandracaz onu.

Hem asl ne olursa olsun, bildiimiz varlklarn

Ya kendileri etkindir, ya tepki gsterirler
br varlklarn etkisine ya da barnr
lerinde baka varlklar, bir eyler olup biter.
Varlk, etki ve tepki gsteremez gvde yoksa,
Boluk dnda da, hi bir ey barnak sunamaz.
Demek madde ve boluktan baka nc bir tz
-Duyularmzla alglayabileceimiz- yok doada
Ve kavrayabileceimiz, usumuzu altrsak da.

435

Olmu olann, oluann ve olacak olann.

Demek kimse alglayamaz zaman, varlklarn
Deviniminden ve duraanlndan ayr tutunca.
/

440

445

Doada varolan btn varlklarda,

Bulacaksn bu iki tzn zeliklerini mutlaka
Ya da onlara zg geici belirtileri.
zelik ayrlamaz varlk yitip gitmeden;
Arlk nasl zeliiyse kayann, s atein,
Akkanlk suyun, gvdenin dokunulabilirlik
Ve dokunulamazlk boluun.
Oysa tutsaklkla zgrlk, yoksullukla zenginlik,
Savala bar gibi, varlklarn zne demeyen
eylere geici belirtiler diyoruz.

450.

Bunun gibi, zaman da var deildir kendi bana,

Gvdelerin varlndan doar kavram,

460

455

yleyse gzel Helena karld, Troya yenildi

Denildiinde; olaylar nesneden bamsz sanma.
Bu geici belirtileri tayan kuaklar,
Zamann akyla, oktan silinip sprldler diye.
Ya bir toprak parasna ilikin
Geici bir belirtidir eskiden olanlar,
Ya da uzaya, toprak parasnn kaplad.

Madde olmasayd ve olaylarn geecei boluk,

Giremezdi Phrygia'l Paris'in yreine
Tyndareos'un kznn yakt ak kvlcm,
Kreltici ateini atamazd o amansz savan.
Troyallar aldatan tahta at,
Atee veremezdi Pergamos kulelerini,
Rahminden dar kan Yunanllarla.
Olaylar kendi balarna varolamyor demek
Madde ya da boluun varolduu anlamda.
Maddenin geici belirtileri diye
Ya da olaylarn getii alann ilinekleri
Olarak ele alyoruz onlar biz de.

yleyse iki trdr btn nesneler:

Atomlar ve onlardan oluan bileikler
nk hi bir g ykamaz
atomlar
Saltk somluk sonsuza dek korur onlar.

465

470

475

480

485

nanmak gtr saltk somlua, biliyoruz:

Gkten kopup yaplara iliyor yldrm,
Sesler de giriyor, baka grltler de.
Akkor kesiliyor rnein demir atete,
Kavurucu scakla atlyor kayalar,
Saf altn eriyor, ergiyor buzu andran tun.
Is iliyor, keskin souk da iliyor gme,
kisini de duyuyoruz, suyun anszn
Dolduruluuyla tuttuumuz kadehe.
Btn bunlar gsteriyor ki
Saltk deildir hibir eyin somluu.

Oysa doann kendisi ve aklyrtme

Kart bir duruma srklyor bizi, yleyse
Dikkatle dinle, sana birka dizede gsteririm
Som ve yok edilmez olduunu baz gvdelerin:
Evreni oluturan tohumlarn, ilksel birimlerin.

nce u: ift yanldr doa, biliyoruz

Birbirinden apayn iki eyden olumutur:
Maddeden ve olaylarn getii uzaydan.
Demek varolmaldr bunlarn her biri
brnn katmas olmadan. nk yoktur
Boluk denilen alann olduu yerde madde,
Boluksa yoktur maddenin bulunduu yerde.
yleyse boluksuzdur madde ve ilksel birimleri somdur.

Bileik varlklarda boluk olduuna gre,

Som olsa gerektir onu kuatan madde.
nk saduyuya gre, gizleyemez boluu,
Gvdesinde barndramaz varlk,
Somluu bir zrh gibi dnmezsek evresinde.

490

495

500

505

Ve varlklarda boluu tutan, ancak

Smsk rgs olabilir maddenin. Yani
Saltk somluuyla madde ncesiz-sonraszdr.
zlp yok olurken brleri.
Som bir ktlede birleirdi her ey boluk olmasa.
Ve tuttuu yeri doldurmasayd cisimler,
Bombo kalacakt uzayn tm.
Apak; birbirini izliyor maddeyle boluk
Kesin bir biimde, nk ne dolu tamtamna
Ne de tamtamna bo evrenin btn.
Demek som gvdeler var belirleyen
Bolukla doluluk arasndaki ayrm.

Ve bu ilksel gvdeler ne dtan vurularla

zlebilir, ne kuatlp datlabilir ierden
Ne de yok edilebilir bir baka tr saldryla.
nk paralara ayrlamaz boluksuz varlk
Ne yrtlr, ne blnebilir iki paraya,
Ne nem szdrr iine, ne de buz gibi souu
Ve ne yakc atei. Yani dayanr kolayca
Ykmn evrensel etkenlerine.
indeki boluun okluu orannda
Madde dayankszdr saldr karsnda,
ncesiz-sonraszdr, gsterdiim gibi,
Boluksuzsa maddenin birimleri, somsa.

510

515

imdiye kadar hilie gmlmt dnya, dn,

ncesiz-sonrasz olmasayd varlklardaki madde,
Hilikten yeniden doard grdklerimiz.
Oysa hibir eyin yaratlamyacan hilikten
Ve vardan yoa gitmeyeceini hi bir eyin
Gsterdim sana. yleyse yok edilmez
Bir maddeden olumutur atomlar-her eyin

Sonunda ona ayrt ve yeniden yaratlacak

Dnyaya kaynaklk eden maddedenDemek atomlar salt somdur yoksa sonsuz zaman ire
Nasl arta kalrlard var etmek iin dnyay?
Dn, bir snr koymasayd doa
Varlklarn blnmesine, maddenin tozanlar
alar boyu yle ufalanm olurdu ki
Hibir hayat doamazd onlardan, serpilemezdi,
Eriemezdi doruuna geliiminin gn gelince.
nk biliyoruz dalp bozulma,
Yaratmadan ok daha hzldr.
Ve uzun gemite, sonsuz eskide, zamann eliyle
Sarslm, hrpalanm varlklar
Onarlamazd yeniden, kalan ksa srede.
Demek bir snr koymu blnmeye doa,
nk gryoruz yenileniyor
Her ey yenileniyor ve
Kendine zg srede eriiyor baharna.

Bir de u: maddenin tozanlarn

Saltk somdur diye kabul edersek
Seyrek dokulu br elerin
-Havann, topran, suyun, atein-davrann.
Bolukla birlemeleriyle aklayabiliriz yine de.
Oysa atomlarn yapsn da seyrek dnrsek
Nasl aklayabiliriz kat akmaktan?
Ve demirin kaynan nasl aklarz?
Ve o zaman bir temel olmaz atsna doann.
Maddenin eleri ardr ve somdur yleyse
Ve sk ya da gevek kmelenileriyle,
Direnci belirlenir varlklarn.

550

555

560

565

570

575

stelik her varla, doa,

Bir zel byme snr tanr,
Bir zel hak etme sresi.
Ve yasalaryla buyurur
Neyi yapp neyi yapamayacam.
Trler deimez hi, yle ayn kalr ki
Her ku bedeninde tar kendi zel imlerini
eler de deimezdir demek, trler gibi.
nk deimeye urayabilseydi atomlar
Kestirilemezdi ortaya neyin kabilecei,
Neyin kamyacan bilmezdi kimse;
Hangi kmldamaz snr tayla durdurulduunu
Her varlktaki gcn. Birbirini izleyen kuaklar
Yapsn, devinimini, davrann, huyunu
Bylesine dzenle izleyemezdi bir ncekinin.

Son bir temel nokta vardr grlr nesnelerde

Gzle grlebilir en kk eyi belirleyen.
Duyu snrlar altndakilerde de var demek;
Blnmez bir nokta, bir en ufak birimdir o,
Varolamamtr tek bana, olamyacaktr da.
Bir varln temel bir parasdr yalnzca.
Sk dizilmi, bu e temel paralardan
Olumutur madde. Varolamadklar iin tek tek,
Zorunlukla birlemilerdir, hi bir ekilde
Birbirlerinden kopamyacaklar bir kitlede.
Atomlar, saltk, som ve katkszdrlar ksaca.
Temel paralardan oluurlar skca rglenmi.
Paralarn kaynamasmdan doan bileikler deil,
Saltk, basz-sonsuz somluklar olan gvdelerdir.
Yitme, azalma olana tanmaz onlara doa,
Varlklarn tohumlar diye korur onlar.

Sayszca blnrd en kk gvdeler bile

Byle temel paralar olmasayd
Sonsuza dek srp giderdi blnme.
Btn bir evrenle en ufak
Temel parann ne ayrm kalrd?
Hi. nk evren her ne kadar sonsuzsa da,
Sonsuz paradan oluacaktr temel paralar da.
Kar kar bu gre saduyu
Bizi kendi yoluna eker ve der ki:
Temel paralar vardr blnemeyen.
Bunlarn varln benimsersen,
Benimsiyeceksin ister istemez oluturduklar
Atomlarn saltk ve basz-sonsuz olduunu.

Doa blseydi varlklar durmadan

Temel paralarna, nereden alrd
Yeni bir ey yaratma gcn onlardan?
nk bulunmaz parasz nesnelerde
Temel zellikleri douran maddenin:
Balant eitleri; arlk, hz
Vuru ve devinim, her eyin ba olan.

Ve diyelim ki snr yok,

elerin blnmesine.
Nasl syleyebilirsin yleyse,
Sonsuz zaman boyunca, zarar grmeden
Varln srdrebildiini nesnelerin?
nceyse yaplar, seyrekse
Nasl direnebilirler yzyllarn at savaa?

Bu nedenlerle, dorunun ne kadar

Evrenin salt ateten
olutuunu

uzandadrlar,

610

615

620

625

630

635

Ve varlklarn ham maddesini ate sananlar!

Konumasnn anlalmazlyla n salan
Herakleitos gelir bayra aanlarn banda.
Gerei arayan cidd Yunanllardan deil
Zeks ktlardandr o. nk ancak budalalar
Bulmacay andran szlerden etkilenir.
Kulaklarna tatl bir ezgi gibi ho gelen
Ssl szler budalalarca hemen benimsenir.

Nasl bylesine ok yanl olurlard

Salt ateten yaratlsalard varlklar?
Akkorun younlamas, seyrelmesi neye yarard,
Atein btnnn niteliini koruduu srece
Tozanlar? Is artard yalnzca, paralar
Sktka; dalp yayldka azalrd.
Hangi nemli etkinlikler yklenir bu nedenlere?
Akl almaz eitlilii varlklarn
Aklanr m hi atein
Younlamas ya da seyrelmesiyle?

stelik katmas olmasayd boluun varlklarla,

Gereklemezdi ate younluundaki deiimler.
Kuramlarna aykr gerekle karlatklarnda
Kaytarrlar, grmezlikten gelirler boluu,
Bu kuramclar. Saparlar doru yoldan, sarpsa.
Anlamazlar ki boluk olmasayd, younlap
Tek gvdeye dnrd varlklar, koskocaman.
Hi bir eyi frlatamazlard dlarna hzla
Kzgn ate gibi, k ve s saan-Paralarnn
Kaskat kenetlenmediini bylece dorulayannanyorlarsa sndne, tz deitirdiine
Paralan birletiinde atein,

-Kanmazlarsa sav srdrmektenYanarl yok sayyorlar demektir ki

Hilikten bir yeni dnya doacaktr sonunda.
nk bir varlk kendi z snrlarnn
Dna taacak kadar deiti mi,
ld saylmaldr artk nceki nitelii.
Demek kalc bir ey srmeli ki varlklarda
Hie indirgenmesin, hilikten yaratlmasn.

mdi: yaradl zellii ayn olan gvdelerin

oal, azal, yer deitirmesiyle
Cisimler deiime urar, zellik deitirir
Ve bu ilksel gvdeler yanarlk gstermez asla.
Yanabilirlik zelliklerine sahip ktklar,
Koruduklar srece bu zellii,
Bir ey deitirmezdi, kiminin zlmesi
Kiminin eklenmesi, yer deitirmesi kiminin
Ne olsa atetir dourduklar mademki.

670

675

680

685
udur dorusu bence: yle gvdeler vardr ki,
arpma, devim, dzen durum ve biimleriyle kurarlar atei.
Nitelikleri de deiir dzenleri deitiinde,
Aslnda ne atee benzerler ne de
Duyularmza tozanlarla yklenen
690
Dokunma yetimize iz brakan eylere.

Herakleitos gibi her eyin zn ate saymak.

Ateten baka gerek varlk tanmamak
ok sama geliyor bana: duyulara dayanarak
Yok etme savadr bu baka duyular,
Bilgilerimizin temeli olan ve ona atei tantan.
Herakleitos, atein apak alglandna inanr,

695

Yadsr, aklkla alglandn baka nesnelerin.

lgnlk bu dpedz, yalnz sama deil!
nk nedir bavurduumuz l?
Ve hangi l gsterebilir bize
Gerekle sahteyi, duyularmz dnda
Ne hakkmz var hereyi brakp atei tutmaya
Ya da baka bir ey tutup brakmaya atei,
Salt bir nyarg adna? Eit lde
Sama bu iki zm yolu da bence.

Evren ateten oluur deyip, atei

Varlklarn ham maddesi sayanlar;
Varlklarn kayna olarak grenler;
Suyun varlklar biimlendireceine inananlar
Ya da toprak yaratabilir her eyi
Ve yarattklarna dnr diyenler,
Gzle grlr biimde uzandadrlar dorunun.
Daha m az yanlr peki eleri
iftletirenler?
Havayla atei, toprakla suyu birletirenler?
Her eyin; ateten, topraktan, rzgrla yamurdan
Drt ana eden olutuunu ileri srenler?

Sicilyal Empedokles gelir bunlarn banda.

onia denizinin vurduu krfezlerde domutur o,
Boz-yeil dalgalarn tuz brakt kayalarda.
Dar bir boaz akar, kprerek
Blgeyi talya kylarndan ayran deniz.
te ldrc Kharybdis! Alevlerinin homurtusu
Etna'nm dirildiini gsteriyor, eski fkenin,
Ta ki eski gcne kavusun da, koyversin
Boaznda zaptettii fkeyi,
Alevlerinin imeini ge yollasn!
yle bir lkedir bu,

nsanolunun tansmayla gzledii...

Ama ite yetitirememi nedense,
Olanca zenginliine, insanca bolluuna karn
Empedokles'ten daha grkemli, daha kutsal
Daha deerli, daha inanlmaz bir varlk.
Gerekten de lmller soyundan saylmaz o
Usundan fkran inanlmaz bulgulara baklrsa.
Empedokles ve yukarda sz geen yoldalar
-Ki onun kat kat altnda kalrlar rtbeceylesine yetkin bulgularla giritiler ki ie,
yle zdeyiler kardlar ki yreklerinden,
Delphoi tapnann esrik bakcs Pythia,
Hi kalrd onlarn yannda.
Ne yazk ki temelde aksakt grleri,
Dleri de yce oldu, ycelikleri orannda.

lk yanlglar: evrende boluk yoktur, diyorlar.

Ama devinimi de kabul ediyorlar. Hava, gne, ate,
Toprak, hayvan, bitki gibi yumuak eyleri de
Benimsiyorlar, dokularna boluu katmadan.

Blnmeye snr tanmyorlar, bu ikincisi;

Ne ayrmann sonu var, ne maddenin temel birimi.
Oysa her nesnenin temel birimi var, gryoruz
En ufak ve blnmez diye algladmz.
Ve buradan giderek gremediklerimizde de,
Son blnme noktas sayabileceimiz
Temel bir nokta
var diyoruz.

Ne doumsuz ne de lmsz olarak algladmz

Yumuak eylere e dediklerine gre
imdiye dek hilie dnmesi gerekirdi evrenin,

730

Varolanlarsa yeniden domu saylmalyd hilikten.

Dorunun ne denli uzanda olduunu grdk
Bu varsaymlarn daha nce. Dahas:
Bu eleri dman sayyorlar birbirlerine,
Kyc ve ldrc, yle ki bir srtnte
'
Ya yok olacak ya da atlayacaklar imek gibi,
Frtna nndeki yamur ykl bulut gibi.

760

735

740

745

750

755

Drt eden oluuyorsa gvdeler, neden '

Bunlar varlklarn ilkeleri sayalm; neden
Varlklardr demeyelim elerin ilkeleri?
nk bunlar birbirini dourur hi durmadan,
Renklerinde ve zlerinde al-veri vardr.
Ta zamann balangcndan beri.

Dn; nitelik deitirmeden katlsalard

Ate, toprak, hava, su tozanlar bileime,
Ne devinimli bir varlk doabilirdi onlardan
Ne de devinimsiz gvdeler, szgelimi aa gibi.
nk bir bileime giren her e
hanet etmektedir kendi zne:
Hava topraa karm grnr, ate suya.
Aslnda yle gizli bir nitelik olmal ki
Yeni gvdelerin doumuna yol aan; varlklarda
Hi bir d etmen elikiye drmesin;
O kendini kendi yapan niteliini
Yaratlan yitirmesin bu arada.

Gkte ve yldzlarda aramakta diretiyorlar

in kaynan bu yazarlar; nce
lk e dedikleri atei rzgra dntryorlar:
Su kyor ortaya, sudan yaratlyor toprak.

765

770

775

730

785

Sonra tersyz oluyor sre, su douyor topraktan,

Sonra hava geliyor, atese daha sonra.
Bitmiyor elerin geli-gidii gkten yere
O byk g, dnyadan t yldzlara varan.
Ne ki uymuyor bu deimeler elerin yapsna,
Hi deilse biri deimez kalmal temelde
Her ey hilie indirgenirdi yoksa, nk
Bir varlk kendi z snrnn
Dna taacak kadar deiti mi,
ld saylmaldr artk nceki nitelii.
Sz geen tzler girdiine gre bu dei-tokua.
Deimez bir ey olmal hilie dn nleyen.
u koul koyulabilir: bir nitelik var gvdelerde
Ate yaratm olsalar da, eksilerek.
Artarak, dzende ve devinimde deiiklikle,
Bir hava akm yaratabilirler yeni durumlaryla.
Varlklarn birbirine dnm ancak byle kavranr

Grmyor musun, diyeceksin, serpiliyor canllar

Esintili havaya ve alyor besinini topraktan
Ve uurlu mevsim geldi mi saanaklaryla,
Bulut kmeleriyle, aalan sallayarak boalan,
Gne de scakln esirgemezse srasnda:
Ekin yeerir, hayvanlar byr, aa boy atar.

Beslenmeseydik biz besinlerle, ieceklerle

Tkenirdi bedenimiz kukusuz. Ne kaslarmzda
Yaama belirtisi kalrd, ne kemiklerimizde.
zel besinlerle besleniyoruz, br canllarsa
Baka besinlere gereksiniyor. Birok e var
eitli varlklarda ortaklaalk gsteren.
yle eitli bileimlere giriyor ki bunlar,
eitli varlklar eitli kaynaktan alyor besinlerini.

790

795

I arklar douyor bileimlerinden ve durumlarndan

Ayn elerin! Akl almaz farklar!
nk ayn elerdir g, denizi, gnei,
Hayvanlar ve aalar ve ekinleri oluturan.
Ne ki devinimde ve bileimde baka her biri.
Bak ki szgelimi, benim dizelerimde kouturan
Szcklerde birok ortak harfler geer.
yleyken deiik dizeler, szckler bilirsin ki
zce benzemezler birbirlerine, sese de.
Salt sralarm deitirmekle ancak
Bu kadarck baarlabilir szcklerle.
Oysa dokunun ilkeleri eitli etkenler sunarak
O mthi eitlilii getirir sonuca.

800

805

Anaksagoas'n kuramn ele alalm nce

Homoiomereia
diyor Yunanllar buna.
Ne yazk ki engel, dilimizin yoksulluu
Bu szcn tam bir karln bulmama.
Kavram yine de aklayabilirim kolaylkla:
Doann homoiomereia's
derken, bu dnr
Kemikiklerden olutuunu dnyor kemiklerin,
Etin kmen et paracklarndan, kann
Sryle kck kan damlasndan, altnn
Kck altn tozancklarndan, dnyannsa
Kck dnyalardan ve ate atelerin, su
Sularn birlemesinden douyor ve her ey
E elerin bileiminden oluuyor bylece.

810

815

Ne var ki bu dnr, boluk hakk tanmyor

Varlklara ve maddenin blnmesine
Bir snr. Bu iki yanl, br dnrlerin
Girdii kmaza sokuyor onu bence.

Bir dn: ne kadar dayanksz sayyor eleri

-Varlklarla e nitelikteki gvdeleri eer
e diye adlandrabilirsek- varlklar kadar
Etkilenen, ykmdan korunamayan o eyleri.
Hangisi kar koyabilir gelecek saldrya
-lmn dileriyle tlmemek adnaAte mi, su mu, hava m? Kan m artakalr,
Kemikler mi? Biri kurtulmaz sanyorum, hibiri.
Gz nnde sradan bir baskyla yitip gidebilen
Nesneler kadar kolay ykma uruyorsa bunlar.
Bylesi bir yokoluun ve hilikten douun
Olanakszln belgelemitik nce.

stelik besin, yapp besliyorsa gvdelerimizi;

Damarlarmz, kanmz, kemik ve kaslarmz da
Kendilerine benzemeyen tozanlardan olusa gerek.
Tm besinler karmak tzdendir deniyorsa
Kk kas paralar, kemikler, damarlar ve kan,
Kan damlalar vardr ilerinde o zaman.
Tm besinlerin kat-sv, benzemez bir dokudan
Olutuklarm varsaymak gerekir. Yani
Kemiklerle kaslarn, irinle kann karmndan.

Nitekim topraktan kan varlklarn maddesi,

Yine topran kendinde olduuna gre,
Benzemez maddelerden olusa gerektir toprak
Ayn sonuca varrz baka olaylara gz atarsak:
Alev ve duman odunun znde gizli yatyorsa
Benzemez bir madde kapsyor demek odun da.

Bouna perde arkasna gizleniyor gerek, bouna

Yararlanyor Anaksagoras durumdan. Vardr diyor

850

855

860

865

870

875

Her gvdede tm br gvdelerin karm.

Yalnz, tozanlar en ok, en belirgin ve yzeye
En yakn olanlar dnda, hi biri gzle
Grnmez diyor. Yanl bir dnce bu;
yle olsayd, doald deirmende ezilen tahln
Kan szdrmas iki ta arasnda
Ve gvdelerimizin dokuca ortaklk gsterdii
Maddeler, kan tkrrlerdi sktrldklarnda.
Keilerin kabark memelerindeki st kadar
Tatl bir sv szard imenle sudan ve
Toprak yarldnda baka bitkiler, tohumlar,
Yapraklar... Bu incecik kylm tozanlarn
Grlmesi gerekirdi, belirmesi hepsinin.

Dallar biildiinde dalda gizli

Kl ve duman da aa kabilirdi
Ve kmen gizli ateler. Gelgelelim
Gzmzle gryoruz bunlarn olmadn,
Bu tr bir karma girmiyor varlklar demek ki.
Baka trlerle de paylatklar
Bir tohumlar karm gizli ilerinde yalnzca.

Diyebilirsin, sk grlr dalk blgelerde:

Frtnann hzyla srtr dallan aalarn
Ve anszn ate alr ortalk. Haklsn.
Yine de gizli deildir kor, aacn tohumunda
Sryle s tohumu vardr olsa olsa
Srtnmeyle younluu artp yalazlanan.
Hazr-alev gizlenebilseydi aacn zne,
Sakl duramazd yangnlar, belli bir sre bile
Ve kor, aalar kasp kavururdu
Kl haline gelirdi btn koru.

imdi anlyor musun, ey Memmius,

nceki szlerimin anlamn? Ayn
elerin katldklar bileim ve durumlarla
Karlkl devinimlerinin farkl sonular dourduunu?
yle ki ufack bir deimeyle-koruya ya da koraHer ikisine de yol aabilir ayn eler.
Tpk nasl oluturuyorsak iki ayr szc;
Kor ile koruyu, harflerle oynamakla yalnzca.

Evrende grdklerini, eksiksiz nesnelere e

Madde tozanlar dnmeden aklayamyorsan,
elerin sonu gelmi demektir artk.
Kahkahadan sarslarak glen ya da
Yanaklar ac gzyalaryla srlsklam
Bize benzer eler yaratmalsn bundan byle.

915

yice kulak ver imdi syleyeceklerime,

Biliyorum ne denli karmak olduunu dncemin.
Ne var ki utkuya ulama umudu
yle bir drtyle sapland ki iime,
Baktm yreime aklm Musa'larn 1 ak,
Yoksa daha nce kimselerin ayak basmad
Pieria'daki 2 yurdun dolambal yollarnda
Bylesine bir servene atlacak gc
Kim verebilirdi bana onlardan baka?
Erden kaynaklar bulmak ne gzel, sulardan imek!
Ne gzel iekler toplamak ve yeni ayrlardan,
Daha hibir aire takmadklar Musa'larn
Bir elenk derlemek bama!
nsan eitmenin dl bu ite, yce konularda,
1.
2.

Zeus'nun kzlar ve gzel sanatlarn esin

Eski Makedonya'da Musa'larn yurdu.

910

perileri.

920

925

930

Banazlk boyunduruundan kurtarmaya almann,

Hereyi Musa'larn kvlcmyla aydnlatan
Renkli nlarn bu trknn karanla tutmann.
Evet, amasz deil benim iirim
Hekimler, hintya verdiklerinde nce nasl
yle bir svarlar anan azn duru balla
Ac yudumu iiverir ocuk, kaplp baln tadna.
Kandrlm olur, ama aldatlm saylmaz
Yeniden kavutuuna gre salna.
Bizim reti de ac geliyor ilk kez tadana
Ve ounluk tatmaya hi yanamyor.
Onu iirin byl sesiyle sunmam bundandr,
Musa'larm tadna doyulmaz balyla svamam;
stiyorum ki dizelerim stnde dnrken
yle bir sezi gelsin ki sana,
Evrenin yaradln zebil, ileyiini kavra.

Sana daha nce sz etmitim, sonsuz zamanda

Uuup duran kat madde tozanlarndan.
imdi sayca snrlanm m bunlar bakalm,
Boluktan da haberliyiz artk ayrca,
-Olaylarn getii yerden, bo uzaydanBu kocaman boluk da snrl m, bakalm
llmez derinliklere doru uzuyor mu yoksa?

Hi bir bitimi yoktur evrenin evet, olsayd

Bir snr olmas gerekirdi bir yerde.
Ama bir eyin nasl snr olabilir
Dnda onu snrlandran bir baka ey yoksa,
Gzn taklp tesine geemiyecei bir nokta?
Evrenin dnda bir ey olamyacana gre
Ne snr vardr demek, ne de sonu ve ls.
Neresinde durursan dur, neresinde alrsan

935
/

940

945

950

955

960

Al konumunu evrenin, bak o

Drt yannda uzanacaktr snr tanmadan.

Bir an snrlandrldn dn uzayn:

U snra ksn biri, bir mzrak frlatsn.
Olanca gle frlatlan bu mzrak
Sence nianland yere doru mu gider mutlak?
Yoksa bir ey kp karsna durdurur mu onu?
Birini benimsemelisin mutlaka bu iki seimden
Ayn kanlmaz sonuca varacaksn ikisinde de
kisinde de diyeceksin ki, evet sonsuzmu evren:
ster hzn kesen bir engel ksn karsna
Mzran snr izgisinde, ister asn engeli,
Deil mi ki yola kmamtr o izgiden?
Kantm aaym biraz daha:
Nereye koyarsan koy u snr, sana soracam
Soru u: Peki, aslnda ne oluyor mzraa?
Hi bir snr akl deildir, sonutan kama
nlenmitir zaten kan sonsuz olanayla.

Dahas: kesin snrlarla kuatlsayd

Evrendeki boluk her ynden,
Dibe kmt bugne kadar
Kendi arlyla madde yna.
Ve gkkubbenin altnda hi bir ey olmazd
Ne gne nlar, ne de gkyz. nk
Kullanlabilir maddenin, tm, kprtsz,
kelik, stste yl dururdu sonsuzluk boyunca
Bundandr ki duraanlk hakk tannmaz atomlara
Toplanp yerleik kalacaklar bir taban
Yoktur naslsa. Her dorultuda akan o srekli
Devinim iinde bir eyler olur durmadan
Ve devingen maddenin atomlar
Boyuna beslenir sonsuzdan.

965

970

975

980

985

990

995

Her ey birbiriyle snrlandrlm, gryoruz:

I lava tepelerle ve tepeler havayla.
Toprak snr iziyor denize, deniz karalara,
Oysa evreni snrlayacak bir ey yok dnda.
Snrsz uurumun boluu bundandr
yle ki imekler bile geemez onu
-Bitimsiz zaman parasnda yaran imeklerAlnmas gereken yolu ksaltamazlar bile,
yle engindir doaca varlklara tannan evren;.
Hi bir boyutla snrlanmaz uzaklkta, genilikte.

Evren, yaps gerei, snr koyamaz kendine

nk gvdenin bolukla, boluun gvdeyle
Snrlanmas gerekli doada. Bu yzden de
Ya ikisini sonsuzca art arda sralar, ya da
-kisi snrlanmadklar srece birbirleriyleSmrsz ve katksz uzanrlar tek tek.
Sonsuz olmas nemli uzay kadar maddenin de. Yoksa
Ne deniz olurdu, ne toprak, ne kl blgeleri
Gn, ne lmller, ne de kutsal tanrlar!
Hangi biri dayanabilirdi bir saatik, hangisi?
Madde yna zlrd bileiminden ve
Bolua, yaltlanm tozanlar halinde salrd;
Birleip bir ey de oluturamazlard bu paralar.

Elbet bir ama gderek almadlar u dzeni,

Saduyularn kullanarak atomlar, ne de
Tek tek, devinimlerine belli bir koul koydular.
Ama o sonsuz bolukta binlercesi
Hi durmamacasna kouturduklarndan, binlerce
Deiiklie uradklarndan arpmalar sonucu,
Her devinimi, balanty denedikten sonradr ki
u zel kalba dklmlerdir, dnyamz yaratan.
Yaradlna uygun ark kurulduktan sonra

/1000

1005

1010

1015

1020

1025

Yllar yl sregelmitir dnyamz

Bu arkn sonucudur geri kalan herey.
Irmaklar susam denizi tazeler kaynaklardan,
Gne nyla dllenen toprak yeniler rnn,
Ve doan hayvanlar tutkuyla beslenirler ondan.
Esirin kaygan alevleri korur dirimini.
Yitenlerin tmnn yerine sonsuz boluktan
Frlayveren cmert madde yma olmasayd,
Hangi biri gerekleebilirdi bunlarn?
Besinden yoksun hayvanlarn eriyip gitmesi gibi
Madde yna kesilen ya da saptrlan
Her ey ryecektir eninde sonunda.

Dtan gelen vurularn basncyla her ynden

zlmekten kurtulmaz atomlardan olumu dnya;
Bu arpmalar korur maddenin bir blmn,
Gelenedek yokolanlarn yerine yeni atomlar.
Sk sk kesileceinden vurular zorunlukla,
Yer ve zaman brakm olurlar bylelikle
Dnyay yenileyecek, zgn elere.
Bu yzden gerekli saysz atomlarn fkrmas
Aslnda sz geen vurular bile varolamazd
Snrsz maddeyle beslemese her yandan.

Bir inan var, Memmius, zellikle kanman gerek:

Her gvde, dnyann merkezi denilen yere
Ynelme eilimi tar bu kurama gre. Ve
Dnya hibir vurula karlamakszn dardan
Kprdamaz, doruuyla tabam kopamaz birbirinden.
Yneli, merkeze dorudur -Dnebilir misin
Bir eyin salt kendine dayanabileceini?O zaman yeraltndaki ar gvdeler
Yukar ynelip yzeye yalanrlard baaa,

1030

1035

1040

1045

1050

1055

Suda yansyan grntler gibi -kuram gereinceVe tepetaklak dolard canllar ortalkta
stelik dnyann lmcl blgelerine dmeden,
Ge nasl amyorsa bedenlerimiz kendiliinden.
Bu yaratklar gnee bakarken biz yldzlar
Gzleyecektik geceleri, saatleri blecektik
Gndzlerimize denk den gecelerini.

Ne var ki gln yanlglardr bunlar

Konuyu ters adan alanlarn dt.
Bir merkez olabilirmi gibi sonsuzlukta.
Tutalm ki var merkez. Varlklar
Kaard oradan akl kalacaklarna yerlerine.
Yer ve uzay, merkezde de nk
Yol verir ar gvdelere, br yrelerde de.
Hangi ynde olursa olsun devinimleri
Arlk zeliini yitirip gvdelerin
Kprdamadan duracaklar bir nokta
Yoktur bolukta nk. nk boluk
Durduramaz hi bir varln ilerleyiini,
Kendi yaps gerei. Ve varlklar
Bir bileimde tutamayz asla
Salt merkez tutkusuyla karak yola.

stelik bu kuramclar, btn gvdelerin

Bir merkeze yneldii savnda da deil.
Sudan ve topraktan gelenleri alyorlar yalnzca
-Derin denizleri, dalardan akan selleri
Azok topraksal bir gvdeleri olanlar yaniNe ki retilerine gre, havann uucu soluu da
Korlarla merkez dna srkleniyor ayn hzla.
Kuatc Esir neden gz krpyor yldzlarla?
Neden gne, gn mavi otlaklarndan

Emziriyor alevlerini? Gya merkezden kaarken

Ate birikiyormu oralarda. Nasl ki,
En st dallar aalarn yapraklanmazm
Besinleri kklerden yukar yrmese.
Ama kamasna izin verirsen maddenin byle,
Dnyann surlarn korunmasz brakrsn
Anszn unufak olmaya, bir alev gibi
Kanat amaya snrsz bolua. Gelir gerisi:
Gn frtna blgeleri bindirecek tepeden,
Altmzdan ekilecek toprak ve tozanlar
Karm ykntsnda eriyecek gkle yerin.
Gz ancayadek uurumda yitecek dnya
Grnmez atomlar ve boluk kalacak.
lk azalma hakk tandn yerde maddeye
Ykm yolu almtr ve bu kapdan
Btn madde birleip koacaktr ykma.

Biraz abayla kavrayacaksn ilk dorular:

Her biri k tutacak brne. artamayacak
Yolunu gece -doann gizlerini kavrarsanGerekler a5'dnlatacak gerekleri kesinlikle.

KNC KTAP
Ne gzeldir denizi dven frtna dalgalarn,
Bakalarnn ektii acy gzlemek kumsaldan!
Sevin kayna deildir bakalarnn derdi, ama
Bambaka bir sevintir, kendinin dertten uzak
Olduunu dnmek. Ne gzel, sava alannda
Dman ordular gzlemek, sen lme atlmyorsan!
Ama uzak bir yere ekilmektir tatlarn
En gzeli. Smsk donanp bilge kuramlaryla,
Ycelerden, yaama k yolu arayanlar szmek:
Amaszca tartanlar, gece gndz, aklalmaz
Bir abayla ncelik kazanmaya alanlar,
Servetin, zenginliin doruuna varmay
Ve dnyaya sz geirmeyi kuranlar.

Ne yazk mutsuz insan yreine! Ne yazk

Dten yoksun insan kafasna! Ne kadar ufack
Atmz yaam yolu, ne korkulu, ne karanlk!
Anlamyor musun ,iki itii var, iki amac doann:
Bedenin a ekmemesi, erince varmas ruhun,
Tadndan korkmamas haz veren duyumlarn

Gerekten azdr bedenimizin gereksinmeleri,

Tmnn de amac kanmaktr acdan.

Tatlan ardarda sralamak artrabilir

Yaamann keyfini kimi zaman. Ne olmu yani
Grkemli yontulardan yoksunsa saraymz
Mealelerle gece lenlerimize k tutan!
Ne olmu yani gmle parldamyorsa
Altnla yanp tutumuyorsa soframz,
Lirin sesiyle nlamyorsa tavanmzn ssleri/
Dostluu koyultup yayld m insan imenlere,
Bir ayn yanbana, duldasna bir aacn,
Ayaklar altna daha ucuzunu serer ayn gzelliin doa.
Hele bir de havann yz glyorsa ve mevsim
ieklerle beziyorsa yemyeil ayrlar.
Kaba dokumalarda yatacana, nakl yorganlar,
Atlaslar altnda da rpmsan hummann ateiyle,
Sanma ki, daha abuk brakr nbet seni.
Nasl bir katkda bulunamazsa servet,
n ve ta - taht bedenin mutluluuna, inan bunlar
Doyuramaz kafamz da. De Memmius, bir alanda
Askerlerini grdnde bir sava taliminde
Ayn lk ateiyle yanarak -tam donanmBirbirlerine giriirken, tm banazl
ilip sprr m o an duyduun kvan?
lm korkusu rahat brakr m ezik yreini
Sava gemilerin kol gezerken deniz ufkunda?

Ne gln ve bo bir umut deil mi?

nk ne silh akrtsndan rker
Ne de geriler mzrak yamuru karsnda
nsan yreine ken korkular. Dolar
Kanmadan, soylularn prenslerin arasnda;
Ne altnn ltsndan, ne mor kaftanlardan ekinir.
Ak)l yoksunltundan doar temelsiz korkular,
Akl yoksa yaam, karanlkta bir abalamadr.

25

30

35

40

45

50

Kr karanlkta nasl rkerse ocuklar,

stlerine bir eylerin yrdn sanrlarsa,
Bizler de bir o kadar temelsiz korkularn
Penesinde buluruz kendimizi duru gn nda.
Ne gnn ilk klar iler bu kukulara
Ne ergen gn. Alt edilebilir bunlar ancak
Akl erdirmekle doann ileyiine ve yapsna.

imdi bana kulak ver, Memmius, anlatacam sana

Maddedeki dourgan gvdelerin ne gibi
Bir devinim sonucu oluturduklarn
varlklar,
Sonra nasl ztrdklerini, hangi kanlmaz
tiyle, devinme gcyle dolatklarn bolukta.

Kmldamaz, som bir btn deil elbet madde;

Eksildiini gzlerimizle gryoruz varlklarn
Ve yitip gittiini geen zamanla. Yine de
Bir eksilme yoktur toplamlarnda. nk
eler yeni bir varl iriletirmeye balar,
Ayrlmalaryla azaltrken bir bakasn.
Birine bitim gtrrler, brne baharn.
Ne var ki hibir yerde oyalanmazlar uzun sre,
Durmakszn yenilenir varlklar toplam bylece,
lmller reyerek oalrlar boyuna
Bir rkn k bir yenisini besler
Kuaklar birbirini izlerken bu kouda
Yaamn mealesini geirirler elden ele.

Maddenin atomlarn durabilir sanyorsan,

Durarak yeni devinimler yarattklarn nesnelerde,
Uzaklarsn dorudan. Atomlar zgrce
Devindiklerinden bolukta, ya kendi arlklar
Ya da vurmas sonucu baka bir atomun

Srdrlmelidir devinimleri. Sk sk olur:

arprlar, srarlar kart ynlere;
Katlklar, somluklar sonucu ve artlarnda
nleyici hi bir engel olmadndan.
Maddenin tozanlarnn hep devindii konusunda
Bir ipucu daha sana: unutma ki dipsizdir evren,
Yoksundur atomlarn durup dinlenecei bir yerden.
Daha nce de trl kantlarla
Belirttiim gibi sonsuzdur, snrszdr boluk
lsz uzanr her dorultuda.

Bu kou boyunca durup dinlendiklerini

Sanrsan atomlarn, aldanrsn.
Durmadan deien bir devinim iindedirler:
Kimileri ok uzaklara frlar.
Bir vurutan sonra kimileri
Azck gerilemekle yetinirler.
Sk bir birlie girer yakn duranlar,
Kendilerine zg salam bir rg kurar; kkleri
Dimdik ve salam kayalar oluturur bunlar,
eliin krlmaz gcn
Ve benzeri kimi br tzleri.
Oysa uzaklara frlayanlar
-zgrce dolananlar- bize,
Saydam havay, kzgn gne n dokurlar.
Bunlarn yansra bileiklerden kovulmu
Nice atom babo dolar bolukta.
Baka bileiklere alnmadklarndan
Uyumdan yoksundur devinimleri.
Bunun iyi bir rneini gzlemleyebiliriz
Gnlk yaamda. Gne nlar girip bir yapya
Kuytulara vurunca ne arpar gzmze?
In demeti iinde yzlerce tozan

85

Yzlerce kaynama tr iindedir.

Bitmeyecek bir savaa girmiesine saf saf
Balarlar atmaya, bir an duraksamadan,
Kh birleerek, kh zlerek ne atlrlar.
Atomlarn o bitimsiz bolukta nasl dnenip
arptklarn kavrayabiliriz bundan.
ou kez yarar vardr kk rneklerin
Biiyiik gereklerin kavranmasnda.

'

120

90

95

100

105

110

115

Dahas, gne nnda uuan bu tozanlar

ncelememizin baka bir yarar da olur bize.
Gzle grmediimiz alt devinimleri olduunu
Maddenin, ipularyla aklar bu uuma:
O snda, grnmez arpmalarn basksyla,
-Yolunu deitireni, saa, sola, geriye dneniBtn dorultularda kouturur bir sr tozan.
Atomlardr bu durmakszlm kkeni.

Demek, birimlerden oluan kk bileik gvdeler,

-En yakn duranlar atomlarn basksmaGriilmez bir vurula her karlatklarnda,
Daha iri gvdelere aktarrlar basky.
Bylelikle atomlardan balamacasma
Duyularmzn kapsamna ykselir devinim usulca:
yle ki oynatn grrz de,
Devindiini grrz de tozanlarn,
Bu itiyi salayan vuru gizlidir gzmzden.
Devinimlerindeki hz oranna gelince, Memmius,
Belirtileri deerlendirerek varabilirsin sonuca:
Tan, erkenci nlarn serpti mi topraa,
Fundalklarda kanat rpan kular
Nasl kaydrrlar ezgilerini saydam havada!
Gne doduu anda nasl kurutur birdenbire,

125

130

135

140

145

Giydirir prltsyla yeryzn, herkes bilir.

Ne ki gnein yayd s ve parlak nlarn
Bo deildir yol ald .uzay. Bu yzden de
Yava ilerlemek zorundadrlar. Yararcasna,
Yollarna kan hava dalgalarn aarlar.
Ve lty oluturan atomlar tek tek
Bireyler halinde deil, balantl bir kitlede
Birlikte yol alrlar. Salt d engeller deil;
Birbirlerine bal devinimleri,
ekimeleri, tkezlemeleri de azaltr hzlarn.
Oysa tek somluklar iinde ilerlerken atomlar
Hi bir d engel kmaz karlarna
Bamsz birimler halinde giderler yollarnda.
Kat kat geride brakrlar bylece
Devinim hznda gne n da,
Ve ge yaylncaya kadar gnein nlar
Onlar geer ayn uzay parasnn birka katn.
Kiiolunun tek tek atomlar izleyememesi,
Akl erdirememesi hangi etkenle olutuuna
eylerin, bize hi de garip gelmemeli.
Bu arada maddenin varlndan habersiz
Birtakm dnrler, eli olmadan tanrlarn.
nanmazlar mevsimleri deitireceine doann,
rn fkrtacana topraktan, gereksinmeye gre.
Ve lmllerin yaama itisiyle yneldikleri baa:
Vens'n ayartmalar sonucu edindikleri
Yaam klavuzu o tanrsal hazla,
Tutkuyla reteceklerine soylarm.
Tanrlarn her eyi insan adna yarattna
nannca nasl sapyorlar dorudan!
Atomlardan habersiz olsaydm bile
Gksel olaylara dayanarak ve baka kantlarla
Gsterebilirdim evrenin bizler iin
Tanrsal bir g eliyle yaratlmadn.

Evren, eksiklerle, kusurlarla dolu ki ylesine

Sana daha sonra aklayacam enine boyuna.
imdi atomlarn devinimine dneyim.

Herhangi bir maddenin salt kendi gcyle

Yukar ynelemeyeceini
belirtmenin tam sras:
-Alevi oluturan tozanlar kartrmasn aklnTek balarna alndklarnda tm arlklarn
Yere ekilileri, ge fkrmalarn engellemez
Bymelerini ge doru ekinlerin, aalarn.
Yine, yangn sard myd kirileri, bacay
Obur alevler istekleriyle m ykselir atya
Olmadan hi bir d etkenin yardm?
Hayr! damarlarmzdan anszn fkran kana
Benzetebiliriz alevin ykseliini. Bir dn,
Nasl srkler su, tahtalar, kalaslar,
Ne kadar derine bastrrsak bastralm onlar,
Su iter, yzeye kartr daha byk bir hzla,
yle ki gvdelerinin byk bir blm
Suyun stnde kalr nedense.
Ben derim ki, tek balarna alndklarnda
Bolukta aa keceklerdir.
-Ayn durum sz konusu alevler iin deBir basnla karlanca fkracaklardr
Ge doru, tek bana kalnca arlklar
Aa ekse de onlar. Gzlerinin nne getir,
Nasl uzun izler brakr alevden,
Kayarken gn gece mealeleri.
Doann kararlatrd yere giderken!
Bak nasl yeryzne dyor yldzlar!
Gne nasl s yayyor gn doruundan
Ve nyla sryor tarlalar. Onun da
Yere doru ekiliyor. Nasl yamur bulutlarn
kiye blyor imek! Bulutlardan kan ateler
Hzlca kiimeleiyor u yana bu yana,

ou kez dnyaya da dyor alev toplar.

Bir baka gerek daha var bu dorultuda
Kavraman istediim: Aalara doru atomlar
Yol alrken arlklaryla, belirsiz yerlerde
Ve zamanlarda ylesine ufaktr ki sapmalar,
Yn-deimesi bile g denir bunlara.

215

220

Bu sapma da olmasa herey dklrd boluktan

Tekdze bir koutlukta, yamur damlalar gibi
Ne arpma, ne vurmas atomun stne.
Doa hibir ey yaratamazd ksaca bunlardan.

Dorunun ne kadar uzamdadr inananlar,

Ar eken atomlarn, dz bir izgide
Daha hzl yol alacaklarna hafiflerden;
Hafiflerin stne deceklerine ve bu arpla,
Dourgan devinimlere yol aacaklarna!
Suda ken saydam havadan geen cisimlerin
Arlklarna gre hzlarndaki deiikliin
zetlersek udur nedeni:
Suyu ya da havay oluturan madde eitesine
Direnernez btn nesnelere, dala abuk yol verir
Arlarn karsnda. Oysa boluk yle mi?
O diren gstermez hi bir zaman, hibir cisme
Geit vermeden edemez onlara; znn gereidir bu.
Kprtsz bolukta btn varlklar demek ki,
Es hzla giderler farkl olsa da arlklar:
Ar hi bir zaman dmez hafifin stne
Ve vurularyla hi bir katkda bulunamaz.
Doann devingen ve yaratc gcne.

225

230

235

Atomlarn azck saptklarn kabulleneceiz

Ama azck. Yoksa eik devinim biimleri
Varsaymak zorunda kalacaz ki, sonunda
Aykr deceiz salkl felsefeye.
Elle tutulur, gzle grlr bir gerektir: arlklar
Yoksundur eik dme olanandan
Ama kim diyebilir, bu dz izgiden
Belli belirsiz bir sapma olamaz diye.
stelik, devinimlerin tm iten ilintiliyse doada.
Yeni, belli bir dzenle eski'den douyorsa;
Atomlar, kaderin alarn koparacak,
Kesecek nedenle-sonu'un bitimsiz dngsn
Ve yepyeni bir devinim yaratacak
Esneklikten yoksunsa; canllarda grlen
zgr istemin kayna, ne olabilirdi ki?
Yineleyelim: nedir kaderin elinden kurtardmz
stem gcmzn kayna? Ki hazzn bizi
Ynelttii yolda ilerlerken ayr ayr
Deiiyor yaammz belirlenmemi bir yerde
Ya da saatte, yreimizin sesine uyduumuzda.
Bylesi anlarda sz geiriyor kiiolunun
stemi, bacaklarndaki kaslara kukusuz.
ilk engel kalktnda, yreklerinin tezliine
E bir ivecenlikle ileri atlamaz yar atlar.
nk madde seferber olmaldr gvdede nce.
Ancak o zaman, tek bir uyum salandnda
Karlayabilir yrein isteklerini gvde.
Yrektedir devinimin kayna; ruhun istemiyle
Canlanr, yaylr tm organlara sonra.

245
'

250

255

260

265

270

240
Oysa bambaka bir durum sz konusudur
Dardan bir vuruun etkisiyle itildiimizde,
Bedenimizi oluturan maddenin tm besbelli
stemimiz dnda canlanr ve -srklenir
stemimiz dur diyene kadar organlarmza.

275

Byk ayrm kavradn m bilmem aradaki?

ou kez d itilere kaplsa da kiiolu
stemeden srklense de doludizgin
Baka bir g vardr insan yreinde;
Bir g, bu d itiyle savaan, ona direnen.
Ya duralar, eski dinginlie dner onun komutuyla
Ya da yeni bir yn alr organlarmzda madde.

Atomlara da tanmamz gerek ayn olana,

Hilikten bir ey doamyacama gre, devinimin
nc bir nedeni olmal arlk ve arpmann
Yansra, bu doutan gcmzn kayna.
Baka atomlarn arpyla belirlenmemesini
Salar atomun arl, sonuna dek deviniminin.
Ama insan kafasnda her edimini nceden saptama gibi
sel bir zorunluk yoksa, hepten edilgin deilse hele,
Gsterdikleri sapmaya borluyuz bunu
Atomlarn, belirsiz zamanlarda ve yerlerde.

Evrendeki madde birikimi hibir

dnemde
Daha sk kentlenmi deildi imdiye gre
Ne de daha geni bir alana
yaylmt.
nk eklenmeler de kmalar da olmad.
Demek ki gemi alardakinden farkl deil
Atomlarn devinimleri. Gelecekte de olmayacak
Belli bir dzenle doan varlklar,
Domay srdrecekler ayn biimde.
Hi bir g deitiremez varlklar toplamn,
Doacak ve geliecekler doa yasalar iinde.
nk hi bir yer yok, evrenden kaan maddeyi
Barndrabilecek ve yeni bir g salp evrene,
Yapsn tmyle deitirecek doann
Ve ters yne evirecek devinimlerini.

280

285

290

295

300

305

Bu arada garip bir gerek kyor karmza:

Atomlarn devinim srecinde olmalarna
karn,
Kimi cisimlerin gvdeleriyle yaptklar devinimler dnda,
nk duyularmzn kapsam dndadr atomlar.
Grlmediklerinden, devinimleri de kaar gzden.
Grlr nesneler bile belli bir uzaklkta
Devinimlerini gizlerler gzlerimizden.
ou kez biliriz, bol yapal koyunlar
Tepelerde, sulak ayrlarda usulca ilerlerler,
Dp taze iyle parldayan otlarn ardna.
Doygun kuzular keyifle nasl zplar, seirtir!
Ama biz, uzaktan bakanlar, bir leke grrz:
Duruk, beyaz bir leke, yeil ayrda.
Bir rnek daha: manevra yapan birlikler
Doldurmu ovay. Kamatran parlts eliklerin
Vurmu ge, tuntan bir lt iinde her yan.
Barmalar yaylyor tepeden tepeye, derken
Binlerce ayak sesi ykseliyor aalardan,
Yanklar ge siniyor sonra.
Drt nala atllar drt dnyor ovada,
Her yan zangrdyor nal sesleriyle.
Ama yle bir nokta var ki tepelerin birinde
Btn bu devinimler grnmyor oradan:
Bir lt var ovada yalnzca, kprtsz.

Yeni bir konuya geldik imdi: btn tzlerdeki

Atomlarn zellikleri ve biimce
Ne denli byk farkllk gsterdikleri
Ve zengin eitlilii bu biimlerin.
Atomlar andrsalar da birbirlerini kimi zaman,
Tpatp benzemezler asla... Ki buna amamal!
Hep birliktelerken -demin de belirttiim gibiSnr ya da say tanmyorlarsa
Taslaka ve yapca da uymamalar gerekmez mi?

310

315

320

325

330

335

340

nsan soyunu getir aklna, sessizlikte yzen

Pullu balklar dn, delimen davar,
Tyle bezenmi ku srsn, yabanl hayvanlar,
O sulak yerleri seenleri -cana can katan
Irmak kylarn, glleri ve kaynaklarkmaz ormanlara gp kanat rpanlar.
Hangisini seersen se bu trlerden, hibiri
Tpatp benzemez kendi trndekilere, yoksa
Ana yavrusunu, yavru z anasn nasl seerdi?
Onlarn da bizcileyin ayrm var aralarnda.

Ka kez grkemli bir tapman nnde

Sunak tandaki tts havay sarar.
Kurban edilen buza yklr yere,
Scak kan oluu boanr boazndan. Bu arada
Yavrusuz ana yeil ayrlarda dolanr habire,
Yavrusunun, ift trnakl ayak izini arar.
Tarar gzleriyle drt yan, ona baknr
Duralar arasra, syler atn fundalklara.
i szlar yitik yavrunun acsyla, ala dner
Ne stler, ne slak otlar, ne kys dzeyinde akan
Sevgili rmaklar avutabilir onu, acy skebilir,
Buzalar da dindiremez yasn, ayrda dolaan.
Besbelli, kesinlikle bildik bir eydir yitirdii.
Kck olaklar uzun boynuzlu analarn
Nasl selmlar o atlak sesleriyle!
Kendi analarn hemen nasl ayrt ederler
Tez bacakl kuzular, meleyen srnn iinde,
Nasl koarlar doann szne uyup
Nasl yaprlar o st dolu memeye!

Bir baak se baaklar iinden, greceksin

Hi bir setiin tpatp benzemeyecek brne,
Belirgin bir zellii olacak her birinin.

345

Denizin yumuack dalgalarla ykad kumsalda

Kyda, topra ssleyen deniz kabuklar iin de
Geerli bu. Saymakla tkenmiyor kantlar demek:
Evet, benzeen binlerce atom var geri
Ama insan elinden deil doadan ktklarndan,
Belli bir taslaa tpatp uymuyor hi biri
Deiik biimlere brnp yzyorlar bolukta.

350

355

Bu ilkeye dayanarak aklamak olduka kolay

Neden daha derine ileyebildiim
imek parltsnn, mealelere oranla:
Diyebiliriz ki, imein gksel atei
Daha ince bir dokudandr -bizim odundan kan
Ve yalarla canlandrlan ateimizin
Geemedii incecik deliklere szabilen-

360

Peki neden kandilin boynuzdan kab,

Geirir de geri pskrtr suyu? Ik tozanlar
Su damlalarndan daha kk olduu iin deil mi?

365

370

Szgece boalttmzda, hzla szlr arap,

Oysa tembel zeytinya oyalanr durur.
Bir aklama gerektiinde deriz ki,
Ya daha byk atomlar var yan araptan,
Ya da ylesine kenetlenmi, iie gemiler ki
Tek tek akamyorlar szgeten,
Birbirlerinden arabuk kopamyorlar.

Ne byk haz alr damamz, bir dn;

Balla st yle yuvarladmzda azmzda!
Oysa nasl bzer, kamatrr dilimizi hintya

Ac, buruk, i bulandrc tadyla.

yle diyebiliriz yleyse:
Duyularmz okayan, haz veren tzler
Yuvarlak atomlardan oluur: yuvarlak ve dzgn,
Kenetlenmi, sk dokulu tozanlardan,
Ac ve sert gelenlerse, yrtarak alrlar
Duyulara giden yolu, hrpalayarak bedenimizi.

Duyularmza iyi ya da kt gelen her ey iin

Geerlidir bu iki cins yap arasndaki atma.
Kulak trmalayan sesini gcrdayan testerenin
E elerden olumu sayabilir miyiz,
Usta parmaklaryla uyard lirin tellerinde
Karp ezgiletirdii seslerle saz airinin?

E yapda mdr atomlar duyduumuz kokunun.

Cesetler yaklrken alanlarda ve sahneye
Kilikya safran serpilirken, bir tapnaktan
Dou ttsleri ykselirken duyduumuz kokuyla?

Gzlerimize bir renk leni veren grntleri

Nasl e dnebiliriz yapca; bizi alatan,
Tiksindiren, irkiliiyle iten grntlerle?
Belli bir dzgnlk olsa gerektir, duyularmz
Tatlandran her eyin kurucu atomlarnda.
Maddece bir kabalk gsterirler
Ac verenler, sert gelenlerse duyularmza;
Baya, ask suratl, iren olanlar.

yle eyler de var ki tamtamna przsz diye

Adlandramayz onlar. Ama keli ya da sivri de

Deildirler. Ac vermek yerine, duyularmz

Yumuak alaryla uyarrlar. arap tortusu
Ve harl hindiba ite bunlardan ikisi.
405

410

415

420

425

Evet, kzgn kor ve dondurucu tipisi kn

Duyularmz bambaka dilerle kemirirler,
Dokunma duyumuzdaki deimeden anlarz bunu.
nk yalnz dokunma duyusu, inan bana,
zdr duyumlarmzn; ister bir ey szsn
Bedenimize dtan, ister acsn gvdemiz
Ya da Vens'n oyunuyla haz dolsun iimize,
ster yle bir vurula sarslsn ki atomlar,
Bozguna urayp altst etsinler duyularmz;
Kendi elinle vur gvdenin herhangi bir yerine
Daha iyi anlayacaksn ne dediimi .
Atomlar, demek, ylesine deiik ki birbirinden
Bylesi deiik duyumlar yaratyor bedenimizde.

Yineleyelim: bize sert ve kat gelen eyler

ie gemi, smsk kenetlenmi atomlardan
Olusa gerektir, sarma dola kollaryla.
En bata elmas gelir arpmalara direnciyle,
Sonra kunt akmakta, inat demir ve tun
-Kaplarmzn srgs vurulduunda
Yalnzca inildiyerek merte ayakta duran-

Svlarsa, akkanlklarnn kvamn

Przsz, yuvarlak kurucu atomlara borludurlar,
rnein haha tohumu, akkandr su kadar
Akp gider, birbirini engellemez yuvarlar.

Bir de dalp giden eyler vardr annda:

Duman gibi, bulutlar ve alevler gibi.
Atomlar, tamtamna przsz olmasa da
Dikenli, sivri ve dolak saylamaz bunlarn.
Ama bedeni uyaracak bir yaplar olmal,
Bir araya gelmeseler de ilerler kayalarn iine.
Demek, duyular etkileyen ama kat olmayan tzler
Kelidirler ama yoktur uzantlar.

artmasn seni baz eylerin hem sv olmas

Hem de ac vermesi, rnein deniz suyu, przsz
Atomlardan olusa da, przller katmtr iine
-O yzden yakar- Ne var ki engellenmemilerdir
Birbirlerine. Hem przl hem yuvarlaktrlar
Ve yuvarlanabilirliklerine karn
Duyularmz hrpalayabilirler.

Deniz suyu, bileiminden midir przl atomlarn

Przszlerle? Ayrabiliriz bileimin elerini,
Yahtlayarak inceleyebiliriz. Tatl sudur rneimiz:
Toprak tabakalarndan szlnce, acln
Kaybeder deniz suyu; tuz kalr geride.
nk bir blk atom, przl olduundan,
Daha direnlidir ve yapr topraa.

Yeni bir inandrclk kazandracam

u rnekle deminki kantlara: farkl
Biimleri, sayca sonludur atomlarn.
Yoksa
Sonsuz bir irilik kazanrd bazs.
Oysa herhangi bir tozann dar snrlarna
Bir snrl biim says sabilir ancak.
Diyelim ki en azndan blmldr atomlar

455

460

465

470

475

480

Belki biraz daha da fazla.

imdi tm olanaklar kullanarak
Kmeleyelim bu blmleri. Tepede toplayalm,
Dibe alalm, serpitirelim sola, saa
Yani btn gzeterek, olabilecek
Trl dzenleri gerekletirelim paralarla.
Yine de yeni paralar eklemeden
Bir deiiklik yapamayz asl biimde
Ve amacmz biimi daha da deitirmekse
Yeni paralar gereklidir yeni dzenlemeye.
Biimde deiiklik izler boyutta deiiklii.
yleyse, biimleri, sayca sonsuzdur
Diyemezsin atomlar iin. Korkun byme hakk
Tanm olursun kimine. Oysa bu
Her olanan dndadr, kantladm gibi.

Yoksa Dou'nun grkemli giysileri

-Tesalya deniz kabuklarnn
Meliboia erguvanlaryla bezenmi- ya da
Altn ssl kuyruu tavuskuunun ve parlts,
Yeni bir renk karsnda solup giderdi.
Sar sakzn kokusu kmsenirdi ve baln tad.
Kuunun lm arks ve Phoibos'un lirinden kan
Usta ezgiler sus pus olup kalrlard ylece.
nk varolan aacak daha yetkin bir ey
Olurdu mutlaka. Ve iyilerin
Daha iyiye boyun edii gibi,
Ktler de ezilirdi beterin karsnda.
Ama her iki uta varlklara snr izilmise,
Maddenin farkl biimlerine de
Benzer bir snr konmu demektir.

Kzgn ateten, kn dondurucu souuna ve

Gerisin geri kzgn atee, bir snrl alan uzanr.

Ara slar da tamamlar izelgeyi.

Belli uzaklktadrlar birbirlerinden,
ki uta iki son nokta vardr, alevler
Ve dondurucu souklarla belirlenen.
Ilmllar kalrlar iki ucun arasnda.

Baka bir kantla pekitirelim

Demin ele aldmz gerekleri:
Her biimin sayca sonsuzdur
atomlar.
Biimlerin eitleri snrl olduundan
Bir rnek atomlar sonsuzdur sayca
Yoksa tm sonlu olurdu maddenin,
Ki dizelerimde hep kart gr savundum.

Ey Memmius .kantladm ki evren

Atomlarn sayca sonsuz silsilesiyle srer.
Her ynden gelen arpmalar zinciri
Kopmadan kalr bylece.

Diyebilirsin, kimi hayvan trleri daha kttr,

Doada daha azm gibi onlarn tohumlar.
Gel gr ki baka bir iklimde, uzak lkelerde
Yeterince vardr; eksiklii dengeler hem de.
Drt ayakllar arasnda olaanst bir rnek
Hortumlu fil trdr. Hindistan'a set eken
O almaz, fildii duvarn yapmna kim bilir
Ka bini katlmtr bunlarn? imdi tek tk.
Bu hayvan ne kadar boldu demek bir zaman.

Diyelim ki esiz bir gvde yaratld,

Doutan benzemeyen asla
Yeryzndekilerin hi birine.

Bu doumu gerekletirebilecek sonsuz

Bir madde yna olmasayd, gelemezdi dnyaya.
Nerden byp beslenirdi, yaratlmak bir yana?
520

525

530

535

540

Yine diyelim ki bir gvdenin atomlar

Sonludur ve dalmtr dnyaya.
Yabanc gvdelerle dolup taan
Bu karmak madde denizinde
Hangi ortam, hangi etken araclyla
Gerekleebilir birbirlerine rastlamalar?
Byle bir olasl dnmem ben kendi adma.
Bir gemi arpmasnda bile dn, sular,
Nasl datr, srkler yzen paralar
Serenleri, pruvay, direkleri, k direklerini
Nasl srp gtrr kylardan uzaklara
Bir uyardr bu lmllere: hayn denizin
Saknsnlar diye fkesinden, kurnazlndan
Ve hi bir mevsimde inanmasnlar kahkahasna.
te varsaydmz bitimli atomlar da, atan
Dalgalaryla maddenin savrulacak uraya buraya.
Hi bir aknt, dalga biraraya toparlayamaz,
Zaten kalamazlar bir bileikte, oalamazlar da.
Oysa kartn gsteriyor bize deneylerimiz.
Yani douyor nesneler, byyor doduktan sonra.
Apak ortada: Atomlar var her trn sayca sonsuz
Madde ynan besleyen boyuna.

Ykc devinim ncelii alamaz hi bir zaman

Altedemez dirilii asla. oaltan gler de
Bir kez yarattklarn, koruyamazlar sonsuza kadar.
Demek batan beri sregelen sava elerin
Eit koullarda sryor. urada kazanyor
Yaama gc, bakyorsun yenik dyor urada.

Alanrken, yas tutulurken bir yanda

Gzlerini gneli dnyaya aan bebelerin
lklar karyor atlara.
Gn gemiyor ki, gece gemiyor ki, karmasn.
Bu bebe lklar at seslerine,
Acyla sevin atmasn birbirleriyle.

Bununla ilgili olarak bir baka gerek var

Kilitleyip, mhrleyip saklaman gereken
Belleinin en gizli kasasnda:
Hi bir grnr nesne, tek tr atomdan
olumamtr,
Her ey elerin karmas yoluyla olur ancak.
Nitelikleri, yetenekleri orannda gvdenin
eitlilik grlr kurucu atomlarnn
Hem biiminde, hem saysnda.

nce yeryz. Onda sakldr, snrsz okyanusu

Yenileyen atomlar sepserin akan rmaklarn.
Yangn douran madde de ondadr:
Yer yer atelenir toprak, yeralt yangnlar
Pekitirir Etna'nn pskren fkesini.
Ekinler fkrr toprak, sulu yemi aalan
Ve bunlar insan soylar iin bytr.
Irmaklarn, imenlerini, sulak ayrlarn,
Dan yabanl hayvanlarna ayrr.

Bouna takmamlar ona eski Yunan airleri

Tanrlarn ve Hayvanlarn Anas, insann yaradan adn.
Dillerinden drmemiler onu ezgilerinde.
Aslan koulu arabaya kurulmu bir tanra
Olarak dnmler onu. Demek istemiler ki,
Grkemli yeryz yzp durmaktadr uzayda,

575

580

585

590

595

600

Bir baka yeryz yoktur yaslanabilecei.

Yabanl hayvanlara gem vurmalarysa u yzden:
En haar ocuklar bile yola getirebilir,
Duyduklar grev duygusu anababalarna.
Kentlerin arln tadn yeryznn
Belirtmek iin kuleli bir ta da koymular bana.
Bu imgeyle hl dolamakta dnyay Kutsal Ana.
Kimi da'l Anamz diyor ona; Phrygia'da
Bin grevli katyorlar yanna. nk onlarca
Ekin, ilk Phrygia'da bitmi ve yaylm dnyaya.
Hadm rahipler de elik eder ona, anababaya
Haymlk edenlerin, dl getiremeyeceini
Gstermek amacyla gn-kl dnyaya
Hafife dvlen gergin derili davullar alar,
Ksler gmbrder, atlak sesli borular
Bir uyar verir derinden ve dokunakl flt
Phrygia ezgileriyle coturur herkesi.
Ellerde baklar da vardr, lgnlk simgesi,
Ama artmak iindir, tanra korkusuyla,
Nankr ve aalk kalabaln yreini.

Ve tanra byk bir kente ilk girdiinde

Sessiz dualarla kutsarken lmlleri,
Bakr ve gm paralar atlr nne,
Kar tanelerini andran gllerle donanr yol
Tanrayla artlarnn getii.

Sonra Yunanllarn Kureta'lar ordusu dedikleri

Bedenlerinden akan kanla esrik, balar oyuna,
rkn sorgularn verince rzgra
Girit'in eski Kreta'larn andrrlar,
ykye gre bir zamanlar bir adada,
Kalkanlarn birbirine vurarak belli aralarla
ocuk Zeus'un szlamalarn bastrmlard

Ve durmadan oynayarak tez ayaklarla evresinde.

ocuklar iinde bir ocuktu Zeus; Kronos
Penesine almasn diyeydi onu, abalan,
Onulmaz bir yara almasn anasnn yreinde.
Belki bu yzden silhla beklerler anann ban,
Tanra buyuruyor belki de insana, yurdunu savunmasn,
Silhlaryla ana-babalarna siper olmasn.

Bu inan akla yakn, vlesi grlse de

Aslnda gerein epey uzandadr.
nk tanrlar katndan biri, yaradl gerei
Bizim yaadklarmzn dnda, dnyamzdan uzak,
Dinginlik iinde, lmszln tadn karr.
Acdan yoksun, tehlikenin dnda
Bizden bamszdr, yeter kendine.
Ne erdemlerimize kulak asar ne fkeyi tanr.

Toprak, batanberi duyu gcnden yoksun bir varlktr

Ve saysz yoldan rnler srmesinin nedeni,
Saysz tzlerin atomlarn barndrdndandr.
kp da, Neptunus derse denize biri.
Ekinleri, Ceres ve bildiimiz zm suyunu
Bacchus adyla anarsa, topraa da
Tanrlarn Anas diyebilir elbet; yeter ki
Bulandrmasn kafasn batl inanlarla.
Bol yapal koyunlar, dvken hayvanlar,
Boynuzlu bykbalar rnein, ou kez
Ayn gk parasnn altnda
Blrler ayn ayrlar
Giderirler susuzluklarn ayn rman suyuyla;
Yine de kendi trlerine zgdr yaamalar:

Soyaekerler, soylarnn davranna yknrler,

yle eitli her otta, her suda madde yma.

640

645

650

655

660

Her tr hayvan eitli paralardan olumutur

- Kemikler, kan, damarlar, kaslar, nem, et ve s Ve aralarndaki tek ayrm udur bu tzlerin:
Atomlarnn deiik biimlerde olmas.

Dahas var; tutuabilir ve yanabilir her nesne,

Hi deilse ate alma, k verme, kllenme
in gerekli bir madde gizler iinde.
Ayn yoldan karak baka nesneyi incelersen
Greceksin ki nice tzlerin
Tohumlar vardr gvdesinde ve
Nice atomlar bilemitir eitli biimleriyle.

Hem renk var, hem tat ve koku nesnelerin ounda,

Demek ki bol biimlidir onlar oluturan madde.
nk koku, rengin giremedii derinlie
Szar insan bedeninde.
Renk baka bir yol seer,
O yoldan varr insan duyularna.
Atomlarn biimlerinde bir ayrm var demek ki:
Deiik biimler birleiyor bir btnde
ye tohumlarn karmndan oluuyor nesneler.

Bir gz at dizelerime, ortakl aadr

Birok harf birok szckte, yine de
Ayrmldr dizelerle, szcklerin eleri.
Ortak harflerin yetersizliinden deildir bu.
Tamtamna ayn harflerden oluan iki szck de

Bulabiliriz ayrca. Ne ki tpatp e elerden

Olumuyor her birinin btn.
Baka durumlarda da yle. ou atomlar
Ortaklaa olduklar halde ou tzlerde,
Deikenlik gsterebiliyor btnn yaps.
Yani insan soyu, ekinler ve yemiler
Bileimce kat kat ayrlr birbirinden.
Her eit atom her eit bileie girer sanma.
yle olsayd canavarlar basard yeryzn,
nsanla hayvan karm yaratklar doard.
Canl bedenlerden kocaman dallar srerdi,
Kenetlenirdi toprak-hayvanlarnn kollar
Deniz-hayvanlarna. Korkun azndan
Alev pskrten ejderhalar yetitirirdi doa
Dourgan topran barnda. Yok byle bir sey,
Her ey zel tohumlarndan yaratlyor,
zel bir anadan douyor, ekiyor soydalarna.

Her bireyde, o bireye yararl atomlar

Besinle alnr, yaylrlar organlara;
Birleip devinime getirirler yaam arkn,
Artakalan maddeyse topraa dner yeniden.
-Bir yere balanamayan, dirimli devinime
teki, yknemeyen ve ayak uyduramayanGrlmez tozanlardr bunlar ve doa
Kusar onlar topraa gvdeden.

Bu yasalar yalnz hayvanlara zg sanma,

Her ey iin geerli. Btn yaratklar
Yaplaryla ayrldklarna gre birbirlerinden,
Earkl biimlerde atomlar olsa gerektir her birinin
E biimde atomlara sk rastlanmadndan deil,

Yaratklar, ayn elerden

Ayn biimde olumadklar iin.
695

700

705

f
Tohumlar e olmadna gre kukusuz,
Yol, ara, balant, bask, arpma, arlk
Ve devinimce de e deildirler aralarnda.
Canllardaki ayrmlar belirlemekle kalmaz.
Topra denizden ayrr, g tepede tutarlar.-

Ey Memmius! Aratrmalarma kulak ver

Ararken byk sevin duyduum gereklere:
Sanma ki ak nesneler ak atomlardan alrlar
Karl grnmlerini. Karalarsa, kara
elerden oluur. Hibir eyin rengini
Atomlarnn e renkte oluuna balama sakm.
nk renkten yoksundur ilksel tozanlar
Yani ne oluturduklar nesnenin rengindedirler
Ne de bambaka bir renkte.

725

730

735

710

715

720

Kafamzla kavrayamayz bu nesneleri dersen

Yanlyorsun derim sana. Doutan kr olanlar,
Hi grmemi olanlar gnn,
Bir renkle ilikili olarak dnmeyenler nesneleri,
Dokunma yoluyla kavrarlar.
Biz de. renk izi tamayan nesnelerin demek ki
mgelerini canlandrabiliriz kafamzda.
Hem kr karanlkta dokunduumuz eylerin
Renk zelliklerini zaten kavramayz ki!

Renksiz gvdelerin kavranacan kantladm:

Atomlarn da byle olduunu gstereceim sana.

740

745

Bil ki her renk deiebilir baka bir renge.

Renk deitiremezler atomlar oysa,
nk srp giden gvdeler de olmasayd deimeden
Hilie gmlrd evren.
Snrlarm aacak kadar deiirse bir nesne
Bir nceki durumunun lm demektir bu.
Boyamaya kalkarsan atomlar, hilie dner evren.

Demek renkten yoksundur atomlar ve yalnzca

Biimlerin zengin eitlilii yznden
Evrendeki renk dizisini yaratrlar,
Bileimleri, durumlar, karlkl devinimieriyle.
imdi kolay gelecek aklamak:
Kopkoyu grnen eyler biraz nce,
Nasl dnebiliyor birdenbire mermer beyazna?
Deniz szgelimi, taze esintiyle kprdad m,
Yzeyi mermersi dalga kpkleriyle dolar.
Gzmze karanlk grnen bir ey,
Azck alkalanmaya grsn atomlar,
Altst edilmeye grsn bir kere,
Baz eklentiler ve baz eksiltmelerle,
Aklar, bu kez beyaz grnr bize.
Oysa aslnda mavi olsayd
Deniz atomlarnn rengi
Asla aklaamazlard, nk
Ne kadar kartrrsan kartr, bouna.
Mermer solgunluuna getiremezsin mavi boyay.

Denebilir ki denizin katksz lts

Deiik renklerdeki tozanlardan olumutur.
-Nasl kare biimindeki bir nesne ounlukla
Deiik biimlerdeki paralardan oluuyorsaNe ki karede tek tek grrz deiik parala;;;.
yleyse suyun yzeyinde ya da

750

755'

760

765

770

775

730

Baka bir katksz ltda da

Renk eitlerini sememiz gerekir.

Dahas: paralarn biimlerindeki eitlilik

Btnn kare olmasn engellemez asla.
Oysa renklerdeki eitlilik yle mi:
O, btnn katksz parltsn engeller.
Atomlar renkli dnmenin ekiciliine
Kaplrsak, nasl yanlacamz grdk.
Beyaz gvdelerin beyaz dokulu, karalarn
Kara dokulu olmadn doruladk bylece.
Her gvde eitli renklerden olumutur diyoruz
Beyaz, daha kolay doabilir renksizlikten
Karadan ve kendiyle atan renklerden doduundan.

imdi: ksz renk olamyacana gre

Ve a kmadklarna gre atomlar
Renkli bir giysi yoktur stlerinde.
Renk olabilir mi hi kr karanlkta?
Renk, k deimesiyle deiime urar.
-In dik ya da yanlamasna vuruuna greGvercinin boynunu evreleyen,
Ensesini talandran tylere
Bak gnete: yakut krmzsna dner bazan.
Zmrt yeiliyle gn mavisini grrler,
Belli bir adan bakanlarsa orada.
Tavuskuunun kuyruu da, bol k altnda
Yanardnerdir kmldaynca. Bu renkler
Yalnzca n oyunundan doarlar
Ve renk diye bir ey yoktur, k yoksa,
zel bir etki altna girer gzbebeimiz
Beyaz renkle karlatnda, oysa karada

Bakadr bu etki. Ama nesnelere dokunduumuzda

Renkleri ne olursa olsun, biimleri nemlidir
Bizim iin. u gerei kartabiliriz yleyse:
Renge gereksinimi yoktur atomlarn, yaratrlar
Trl dokunma duyumlarn, aldklar biimle.

Doal bir balant bulunmadna gre

Renklerle biimler arasnda, atomlar rasgele
Bir renge brnrlerdi, renksiz olmasalard,
Biimleri hesaba katlmadan. Peki neden yleyse
Geliigzel renklerde olamyor her trdeki bileimleri?
Bu varsayma bel balarsak, kuzgunlarn
amayz karl kanatlarndaki karl ltya,
Kuularn kara olmalarna, kara atomlardan
Olumalarna ya da baka bir renge brnmelerine.

Nesnelerin paralara blndkleri oranda

Renkleri de soluklar, uar gitgide.
Nasl dalrsa krmz bir kuma szgelimi
plikleri ekilip dokumas zldnde
Parlaklkta stne olmayan kzll, all da
Dalr, yitip gider gzmzn nnde
Tozanlar atomlarna blnnceye dek
Renk diye bir ey kalmaz dokularnda.

Son olarak: sesle koku vermediini her nesnenin

Bildiimize gre, yaktramayz ses ve kokuyu
Bunlarn hepsine. Bu ilkeye dayanrsak
-Gzmzle gremediimiz iin her eyiTpk kokusuz ve sessiz olanlar gibi
Renksiz de olabileceini karrz kimi eylerin.
Uyank bir zek abuklukla kavrar bunlar da
Baka niteliklerden yoksun nesneleri, kavrad gibi.

815

820

825

830

8)5

840

Sanma ki renk doaca esirgenen

Tek niteliktir atomlardan.
Sesten de yoksundurlar,
tattan da,
Scakla, souklua, yakp
kavuran
Bir sya da raslayamazsn
onlarda.
Hibir koku satmazlar
gvdelerinden.
Mercankk, sarsakz, hintsmbl:
Bir koku hazrlayacaksan bu otlardan
-Burun deliklerimize cennetten esinti salanllk iin kokusuz bir ya bulmak olmal
Kendi kokusuyla bozmayacak-en azndanTzne karan, katlan kokular.

Kendilerine zg bir koku da vermezler

Bileimini kardklar varlklara atomlar.
Ses de vermezler, nk hibir ey ayrlamaz
Gvdelerinden, kopamaz; bir tat da vermezler;
Bir soukluk, bir lklk, bir kzgn scak da.
nk varlklarn yokolabilir nitelikleri bunlar:
Yumuayarak esnekleme, ufalanp krlma;
Gevek dokudan doan geirgenlik gibi
Nitelikleri de uzak tutacaksn atomlardan.
Yklmaz bir temele oturtabilmek iin evreni.
Hilie gmlrd herey yoksa.

Grdmz her duyulu nesne, kabul et ki

Duyu gcnden yoksun atomlardan
olumutur;
Tank olduumuz olaylar, bu gerekle
elimiyor, tersine bizi elimizden tutup
Yneltiyorlar yeni bir geree: diyoruz ki
Canl, canszdan douyor her keresinde.
Gr sanaklarla vck vck olunca toprak,
rynce, nasl r ortala solucanlar.
Bylesi bir deiime urar cisimlerin her eidi.

Irmaklar, yeillikler ve sulak ayrlar

Davara dnrler nce, davarn z,
nsan bedenine dnr zamanla. Ve kimi zaman
Bizim bedenimizle beslenir yabanl hayvanlar,
Dev kularn gleri artar gklerde.

Evet, doa besinin tmn demek

Canl gvdelere dntryor
Ve canllarn duyularn yaratyor onlardan.
Tpk odunu alevlendirip atee dndrd gibi.
Bu yzden nemli deil mi iine girdikleri dzen
Atomlarn? Hangi atomlarla birleip, hangi
Devinimi balattklar, devraldklar hangisini?

Nedir yleyse duyularmz allak bullak eden

Kafamz kurcalayan ve bize hayr dedirten
Duyu gcnden yoksundan trediine duyulu varln?

Elbette ki su, odun ve topran karm

Canl duyarl retemez kendiliinden.
Bu arada unutmaman gereken bir gerek var:
Duyulu varlklar yaratan elerin tmnden
Duyum her koulda doar demiyorum ben.
Duyu oluturan atomlarn boyuna, biimine
Devinimlerine, dzenlerine ve durumlarna
Bal hepsi. Tahtada da, toprakta da
Yok, bu saydmz zellikler. Yine de bu maddeler
Saanaklarla rynce, kk solucanlar kar,
nk maddenin tozanlar eski dzenlerinden
Edilirler yeni bir etkenin ie karmasyla
Ve canl retecek yeni bir bileime girerler.

875

880

885

980

Duyumun yalnzca duygun gvdelerden doacan sananlar.

Kaynan benzer duyulu gvdelerde arayanlar
Onlarn, lml klyorlar duyularmzn temelini.
nk duygunluk etle ilikilidir: damarlarla,
Kasla: yumuak ve bozulabilir eylerle yani.
905

Haydi diyelim ki, damarlarla kaslarn.

Sonsuza kadar dayanabilir tozanlar.
Onlara yaktrdmz duyum ya bir parann
Ya da duyumu olmaldr bir canlnn btnyle.
Ne ki, duyumdan yoksundur paralar.
Tm bedenimizle alglarz organlarmzda duyulan,
Bedenden ayrlan kol, duyumu srdremez kendinde.
Tek olaslk kalyor geriye: bu tozanlar
Bir canlnn tm duyularn tarlar yleyse.
O zaman tpatp, bizim gibi duymalar gerekir
Dirimsel duyumlarmz paylamalar. Ve nasl canl,
lmsz bir e olabilir, lmlyle zdese.

lmden kalabilse bile ne kar

Birliktelikten, yanyanalktan,
Bir srden, bir canl kalabalndan baka?
nsanlar, srler ve yabanl hayvanlar ne yaratr
Yine insan, sr ve yabanl hayvandan baka?

910

915

920

895

900

Kendi duyu gcn atp gvdelerinden

Baka duyu gc edindiklerini dnsek, neden
Atlabilecek bir ey batan verilsin onlara?
nceden de szn ettiimiz gibi yumurtadan
Civciv ktn gryoruz ve toprak rynce
Gr saanakla, solucanlarn tn ortala:
Duyu ryor diyebiliriz, duyulu olmayan varlktan.

925

Tutalm, biri kt karmza da dedi ki:

Duyu, duyu gcnden yoksun olandan rer, evet.
Ancak deiim gerekli deil mi bunun iin,
Ya da douma benzeyen yaratkan bir sre?
Biz de, doumla deiimin salt birleme ya da
Bileimle gerekleeceini kantlayacaz ona.
Hem canl daha domamsa, duyum sz konusu mu?
Madde dal durmaktadr havada ve rmaklarda,
Toprakta ve toprak rnlerinde ve atomlar
Rastlamamtr ki, karlkl abayla,
Her canlnn yaamna klavuzluk eden
Uyank duyularmz iin gerekli
Dirimsel devinimleri koyabilsinler yola,

Yapsnn kaldraca gc aan bir arpmayla

Karlanca herhangi bir canl,
Kargaa iinde kalr bedenin ve ruhun
Btn duyular. zlr atomlarn balantlar.
Dirimsel devinimler engellenir ierde.
-Ta ki her yan sarslm, rgalanm madde
Cann balarn koparana kadar bedenden,
Her gzenekten saana kadar tozanlarmBu arpma her eyi temelden datyorsa
Daha nemlisi dnlebilir mi etkice?

arpma daha az hrpalayc olduunda

Baskn kar dirimsel devinimler kimi zaman,
Zorlu ykntlar giderir sarsntlardan doan,
Dndrr her tozan kendine zg yoluna.
Egemenliini kurmaya alan lm savar,
Snmeye yz tutmu duyulan ateler yeniden.
Yoksa nasl lmn eiindeki canllar, toplayp
Bilinlerini dnerlerdi kymn kapsndan
Almlarken yar yolu, gitmek daha kolayken?

930

935

Dahas: yabanc bir gle yerinden edildiinde

Diri etin bileimindeki tozanlar
Yani i konumlarn yitirdiinde, doar ac.
Dingin mutluluksa dner geri
eler yerli yerini bulduunda. Demek ki
Ac ilemiyor atomlara, haz da duyamyorlar.
Devinim deimeleriyle acya yol aan
Ya da sonra dirimsel mutluluu deviren
lksel tozanlar yoktur ki onlar oluturan;
Duyumla donatlm da olamazlar bu yzden.

940

945

950

955

960

u da var: Canllardaki duyum yetisini genellikle

Atomlarnn duyululuuna balayacaksak eer,
Nasl aklayacaz insan soyunu oluturan
Atomlar zellikle? Duyulu olmakla kalmaz bunlar,
Kahkahayla glerler, yalar szlr yanaklarndan,
Kfre varanadek tartrlar yaradl stne,
Kendilerini oluturan eleri sorarlar.
lmllere benzetilecekse tohumlar,
Baka ilksel tozanlardan olumalar gerekir,
O tozanlarn da daha baka tozanlardan.
Bir son ekemeyiz bu srece, derim ki ben de
Bu kanta, her canl -dnen, glen, konuanBu edimlerle donanm tozanlardan olumal.
Diyeceksin ki, dpedz lgnca bir sav bu:
Glemeyen tozanlardan olusa da glebilir kii,
Dnceden, konumadan yoksunsa da tozanlar
Girebilir bilgi tartmalara. Duyumlu varlklar
Neden kmasn duyudan yoksun tohumlardan?

stelik gn dlnden geliyoruz hepimiz,

Babamz birdir ve besleyici anamz; ondan alr
Su damlalarn saanaklar halinde, ve
Dllenince, gle yemiler verir gr aalar,

nsanolunu, btn hayvan soylarm tretir.

Beslendikleri ondandr, sevinleri ondan,
Ondandr soylarn yenilemeleri.
Bouna deildir topran ana diye anlmas.
Barndan fkranlar yine ona dner sonunda
Esirden szlen tozanlarsa ge kar yine.
lm, yok edemez varlklarn kurucu tozanlarn,
Dokularn bozar. Sonra yeni bir bileime
Sokar onlar, biim ve renkleri deitirerek.
Edinilmi duyum, doabilir ve yitebilir bir anda.
Dn ki, g, denizi, topra oluturan eler,
Ekinleri, aalar ve hayvanlar da oluturur.
-Aktardklar, stlendikleri devinimlere greNe byk nem tadn kavrayabiliriz
Ayn elerin baka bileimlerde, durumlarda.
Gvdelerin yzeyinde grnp de
Arasra varolan, sonra anszn yiten
Niteliklerine bakp da atomlarn
lmszlklerinden artk kukulanmazsm
Bu dizelerde harflerin ne anlamda ve
Nasl bir sra gzetilerek dizildii
Elbet nemli. Hepsi deilse bile benzeiyor ou.
Yine de harflerin konumundaki
Farkllktr belirleyen her bir szc.
Doal varlklar iin de byle: bir deiim varsa,
Varlklar kuran atomlarn bileiminde.
Deviniminde, dzeninde, durumunda ve biiminde,
Bileik nesnede de kout deime var mutlaka.

Kulak ver imdi anlatacaklarma, ey Memmius!

Bir gerek, can atyor gz nne serilmeye,
Evrenin bir baka grnm belirme abasnda.
Hi bir gerek, daha ilk bakta
Kolayca kabul edilip benimsenecek ve

995

1000

1005

1010

1015

1020

1025

Kukulanlmayacak kadar yaln deildir.

Ve hi bir ey yoktur ki olaanstlyle,
Yceliiyle gzmz kamatrsn da batan,
Zamanla azalmasn yaratt aknlk.
Gn katksz, karartsz parltsn alalm,
Kapsadklarn: yzeyinde dolanan yldzlar,
Ay ve gnnn hepsini bastran grkemini.
Bunlar umulmadk bir anda grnselerdi
Daha byk bir tansk olabilir miydi bundan?
Kimsecikler inanr myd nceden sylense?
Oysa imdi kimse bam kaldrp bakmyor bile
Gk klarna! Gzler yle tkabasa doygun kil
Vazge o zaman, Memmius! Aklyiirtmeyi kovma
Tedirgin eden yeniliinden korkmak konunun.
Tartp ver karar, doru geliyorsa sana benimse,
Hazrlan onunla savaa eer yanlsa.
nk aklyrtmeyle bulmak istiyor insan kafas
Neler olduunu, ta orada, bitimsiz bolukta
-Dnya surlar dnda usun ulamaya can att
O blgede- ve oraya yneltiyor uuunu dnce.

Diyeceim u ncelikle: her boyutta

Sada-solda, dipte-dorukta, her ynde
Sonsuzdur evren. Bunu kantladm sana zaten.
Kendini seriyor ortaya gerek; boluk kavram
yice berraklatryor her eyi. Her dorultuda
Uzandna inanmsak bir kez bo uzayn
Ve saysz tohumlarn srekli devinim itisiyle
Binlerce yne koutuklarna dipsiz evrende,
Olduka su gtrr bir gerektir, bu toprakla
Gn yaratlm tek dnya oluu, yararszl
Onun dndaki tm madde tozanlarnn.
Doa, atomlarn geliigzel arpmasndan
Yaratmtr dnyamz ve bu eitli, kastsz,

1030
.

1035

1040

1045

1050

1055

Amasz bileimle kaynam sonucu, atomlar

Kalc rglerin-toprak, deniz, gk, canllar
Balang noktas olabilir her keresinde.
Demek ki neresinden baksak, maddenin
Baka kmelenmeleri vardr baka yerlerde,
Ayn scaklkla kucaklad Esirin, sevgiyle.

Elbet oluacaktr varlklar, hazrda bol madde,

Elverili uzay varsa ve oluumu engelleyen
Hibir neden ya da durum sz konusu deilse.
Saylamayacak kadar oktur atom yna
Canllarn ve dnyamzda nasl kmelenmilerse,
Baka herhangi bir yerde de tpatp
Kmeletirecek doal bir g vardr onlar.
Demek baka yrelerde de
Baka dnyalar var bizimki gibi
Baka hayvan trleri, baka insan soylar

Bir de dn ki: doumunda ve geliiminde

Teklik ve benzersizlik gsteren.
Trnn tek rnei olan bir varlk yoktur evrende.
Saysz bireyleri kapsayan trlerden
Birinin yesidir. Bir gz at canllara :
Da banda kolgezen canavarlar kadar, insanlar
in de geerli bu yasa, suskun balklar
Ve kanatl yaratklar iin de. Benzersiz deil
Demek gk, gne, yeryz, ay, deniz ve brleri
Saysz yalnzca. nk kesin bir snr var
Onlarn yaamlarnda da ve gvdeleri,
Byk saylarla varolan trler gibi yeryznde
Doumla belirlenmitir ve son bulur lmle.

1060

1065

1070

Dnyann dou mevsiminin ardndan, doduu gnden

Sonra denizle karalarn ve gnein treyiinden,
Nice atomlar eklendi yeryzne dardan
Tm evrenden, drt bucaktan derek
Deniz ve gk oald bunlarla, gkkubbe
atn ykseltti ta tepelere, geniledi
'
Ve yukarlara trmanabildi hava.
Ulat geldi her birine kendi atomlar
Baka baka arpmalar sonucu,
Ayr ayr ynlerden. Hepsi trdeine bititi :
Su suya kavutu, toprak doldu toprakla,
Ate atei biledi, Esir Esiri. Sonunda
Her varl son aamasna ulatrd
Yaratkan ve tamamlayc doa
-Dirimsel damarlara akan, tkenip gidenden
Suyu ekilenden azsa, gelinmitir bu snraVe kendi gcnn artn denetledi bylece.

1090

1095

1100

1105

1075

1080

1085

Bil, keyifle byylerini gzlediin varlklar,

Adm adm olgunlarken, daha ok atom
Alyorlardr yitirdiklerinden. Besin damarlara
Kolayca yaylr. Madde artmna yol aar. Bunlar,
Fazla madde brakacak ya aldklar besinden ya da
Yalarnn gerektirdiinden ounu harcayacak
Olgunlua ulamamtr henz ve doruuna
Varana dek byme, yeni tozanlar eklenmelidir.
Olgunluun gc tkenir bundan sonra ya, yokuu
nmeye koyulur. Doaldr, bymesi orannda
Tozan dker varlk, tohum atar rmeye balaynca,
Yzeylerinden. Besin kolay yaylmaz damarlara,
Ne de gvdesinden akan, yiteni dengeleyen
Bir birikim salanabilir artk. nk varlklar
Besinle yenilenir, dzenlenir, ayakta dururlar.
Damarlar alamaz bunca besini. Doaysa,
Bu konuda tm gereksinmeyi karlayamaz;

1110

1115

1120

Ykmla son bulacaktr bu sre demek sonunda.

Doaldr madde sznts arttnda zayflamas,
Boyun emesi dtan gelen vurua varln :
Besin alnmas, uygun dmez yal yapya,
Kesintisiz lmcl tozan saana da dardan
Baarr sonunda onu zmeyi, ayrtrmay.

Bylelikle dnyamzn surlar da atlayacak,

Yknt halinde ylacak evremize.
nk besindir btnl koruyan, yenileyen,
Destekleyen, ayakta tutan varlklar.
Oysa ne damarlar geirebilir,
Ne doa salayabilir bunca besini. Genliini
oktan geride brakt dnyamz. Bir zamanlar
Canllar yaratan, dlyatandan dev hayvanlar
karan toprak, bcek bile retemiyor artk,
lmllerin gkten altn iple indiini
Sanmyorum elbet tarlalara; ne de denizden,
Kayalar dven dalgalardan doduunu:
Besin salayan topraktr onlara can veren.
Gle ekinler, araplar sunard baharndayken
Tatl yemiler, ayrlar sunard insana.
imdi abayla bile yetitiremiyoruz bunlar,
kzler bitkin dyor, renberler bitkin
Ve saban baa kamyor rnlerini esirgeyen,
imizi kat kat gletiren toprakla.
Yal renber iini ekerek sallyor ban,
Biliyor ki bunca zahmet, emek boa gitmi
Gemii ddke, ayor babasnn bahtna.
Diyor ki eskiden, aralar bunca gelimemiken,
Tanr korkusuyla insanlar, ufak iftliklerinde
Esenlik iinde yaarlarm; her birinin payna
imdikinden daha az toprak dse bile.
Ayn ktmserlikle bac da kfrediyor zamana

Bilmiyor ki her ey usulca ryor

Ve yala ypranp yaklayor sonuna .

Bu gerekleri grnce zgrln

anlayacaksn
Doann, denetlenmediini
kibirli
efendilerce
Ve tanrlarn yardm olmadan jnettiini
Evreni. Sorarm sana -alkantsz yaamlarn
Dingin bir sonsuzlukta geiren tanrlar adnaKim szgeirebilir snrsz varln toplamna?
Kim tutabilir dizginlerini
Sonsuz derinliin? Kim dndrr
Btn gkleri ve Esirin
Alevleriyle kkrtr bereketli topraklar?
Kim her zaman ve her yerde olabilir ayn anda?
Can ektiinde karartr g, imekle sarsar,
Yldrmla yok eder kendi tapmaklarn
Ya da ekilip ssza yle boaltr ki fkesini
Sulu kasa da susuz kaynar gider arada.

Hibir dert bozamaz erinlerini. Gelgelelim

Yeraltnda Akheron'u gremem nedense,
Olup bitenleri toprak gizlemese de gzmden.
Tanrsal bir mutlulukla dolarm o an ite,
Titretici bir korkuyla; senin gcnle doann
Bylesine planmasndan, bymesinden
Tm ayrntlaryla gzlerimin nnde.

NC KTAP
Sen kr karanlkta ilk duru yandransn,
Yaamn gizli tatlarn aa vuransn
-Sensin klavuzum, ey Yunan rknn grkemi!Senin belirgin ayak izlerinde yryorum imdi.
Aktr sana yknmemin nedeni, haset deil.
Krlang ayn trky tutturabilir mi kuuyla?
Olak, incecik bacaklaryla yarabilir mi
O tez-koulu gl ksrakla?
Sensin atam, ey gerein bulgucusu!
Bir ata sevecenliiyle yol gster bana.
ieklerden sekmeden bal toplayan arlar gibi,
Dadanmm ben senin altn szlerine,
Sonsuz dirime yaraan altn deyilerine.

Tanrsal kafadan doma o dn,

Evrenin yapsn aklamaya balaynca,
ker dnyann alevli surlar, unuturum korkuyu,
Evrenin olutuunu grrm bitimsiz bolukta.
Tanrlarn grkemi ortaya kar, yaadklar lke :
Frtna tanmayan, yamur nedir bilmeyen,
Kyc bir kradan sonra buz kesen
Beyaz karlara yabanc o blgeler. G
Kahkahasnn ltsyla bulutsuz Esir rter.
Tm gereksinmeleri doaca karlandndan

10

15

20

Sana atomlarn yapsn anlattm, Memmius; .

Nasl farkllk gsterdiklerini biimce ,nasl
lerlediklerini bolukta sreen bir itiyle
Ve nasl yaratldn varlklarn atomlardan.
imdi de ruhun ve dirimin yapsn
Aklayacam dizelerimde. Ve bylelikle
Her eye lmn karasn bulatran,
Katksz, bozulmam bir tat komayan,
nan yaamn temelinden sarsan
Cehennem korkusunu skp atacam iinden.

Biliyorum, kimilerinin gznde sayrlk ve

Lekeli bir yaam, daha korkutucudur cehennemden.
Onlarca, insan ruhu, kandan ya da -ne bileyimSouktan olumutur, nasl gelirse.
Akl yrtme nemli deildir, nk bu kof szler
Gerei aratrmaktan ok gsteri amac gder
-Bylesi bir tutumdan beklenecei gibiSrlseler de slalarndan bu adamlar,
Sua bulasalar, ana dseler kara yazgnn,
Skca yaprlar yaamaya. Ve frsat dtnde
Kanmazlar balardan bunluklar lsnde.
Kara koyunlar kurban ederek
Sungularla siftinirler tanrlara.
Ve banazlklar, aclar orannda artar.

Kukuda, tehlike iindeyken snanabilir kii.

Ac, mihenk tadr, acyla syler insan
Yreinde gizli kalm szleri:
Maske syrlnca, gerek ortaya kar.

Bir de o acnas, agzl kiilere bak;

Un, para hrs, gerektiinde su ortaklna,
Maala bile iter onlar; gece gndz demeden
Mal-mlk hesab yaparlar kara bir tutkuyla.
Temelde lm korkusudur besleyen,
ten kemiren bu ak yaralar.
Rezillik, dknlk, yoksulluk nice uzandadr
Yaama sevincinin, gvenin: lmn eiinde
Bekleen karartlardr zaten onlar. Bu yazgdan
Delice bir korkuyla kamak ister insan.
ok uzaklara. Bylelikle kan dkerek biriktirir
Varln; cesetleri de yar stste bu uurda,
z kardeinin lmn sevinle karlar.
Korkuyla ve nefretle doldurur iini
Kandalarnn cmert yrekle at sofrada.

Bu duygularla, bu korkunun etkisiyle sk sk

Bakasnn baarsndan hasetle kavrulur ileri.
Bir utku halkasyla evrelenmitir o biri'si
Oysa kendi yaamalar bulanmtr bataklara.
Un adna yaamay bile gzden karr kimileri,
lm korkusu yle iter ki lmlleri yaamdan
rentiyle bakarlar dnyaya ve o tedirgin yrekle
Kendilerine kymay yelerler. Unuturlar
Btn bunlua bu korkunun yol atn.
Budur suu besleyen, dostluu ykan, erdemi
ndiren doruktan. nsanlar kutsal yurtlarna,
Anababalarna nasl haynlk ederlerdi,
Bu zorlu cehennem korkusu olmasa?

Kr karanlkta nasl rkerse ocuklar,

stlerine bireylerin yrdn sanrlarsa,
Bizler de bir o kadar temelsiz korkularn
Penesinde buluruz kendimizi duru gn nda.
Ne gnn ilk klar iler bu kukulara,
Ne ergen gn. Alt edilebilir bunlar ancak
Akl erdirmekle doann ileyiine ve yapsna.
nce unu diyeyim, Memmius, sana! ou kez zihin
Diye tanmladmz ruh da -ki yaamn
Denetmenidir- bil ki, bir parasdr
insann;
Tpk el, ayak ya da br organlar gibi,
Paralarndan biridir canl varln btnnn.
Kimileri der ki: ruhun duygunluu yoksundur konumdan,
Yalnzca bedenin dirim koullarndan biridir,
Yunanllarn uyum diye adlandrd bu g,
Konumu olmasa da, bizi duyulu olarak yaatr;
zel bir blm olmasa bile, saln nasl
Salam bedenle ilintili olduu sylenebilirse;
zel yere yerletirmez ruhun duygunluunu
Bu dnrler; aslnda ok da yanlrlar bence.
ou kez, gzle grlr bir blm sayrdr
Bedenin, yleyken gzle grlmeyen iimiz,
Honuttur, doyum iredir. Tersi de olur:
i sayr olann bedeni sapsalamdr.
Aya aryan birinin bann
Hi mi hi armayabilecei gibi.

90

95

100

105

110

Kendimizi uykuya braktmzda nasl

Doygun ve dingin, duyuuz yatar beden.
Bu arada baka bir uyank nesne vardr,
Her eit uyary yantlamaya hazr
-Tzden yoksun sevince ve burkuntulara aktr-

115

mdi: bil ki, can dalmtr

organlarmza
Ve beden uyumdan almaz duyu gcn;
Bedenin byk blm kesip atlsa bile,
Yaam bir sre oyalanr organlarda. Oysa
Is tozanlar dalp da son soluk ktnda
Ayrlr damarlardan, kemikleri brakr.
u gerei karabilirsin bu olgudan;
Btn elerde eit dirim pay yoktur,
Ve eit dirim barndrmazlar. Ne ki
Rzgr ve snn atomlar araclyla
Barnr organlarda yaam; demek ki kendinde
Bedenin, dirimsel bir soluk ve s var,
lmde en son onlar ayrlyor organlardan.

Grdk, bedenin bir parasdr

nsanda ibirliindeki ruh ve can,
Helikon tepesinden ezgicilere balanan
-Belki baka bir kaynaktan alp bu szc
O gne dek adsz sanatlarna uygulamlardrUyum'u brakalm onlarn olsun. Sen beni dinle.

Diyorum ki, birbirine baldr ruhla can;

Tek bir tz olutururlar birlikte.
Ama, kafa da diyebileceim, asl egemen gc bedenin,
Ruh ya da zihin dediimiz yol gsterici ilkedir.
Bu, gsn ortasna skca yerlemitir.
Korku ve rknn orada atar nabz,
Sevincin okayan eli orada duyulur.
Demek burda zihinle ruhun barna.
Cann geri kalanysa, bedene dalmtr,
Ruhun itisiyle, onun gsterdii yolda gider.
Ruh kendi bana dnr, sevin duyar,
Beden ve cam hi bir ey etkilemese bile.

120

125

130

135

140

145

Bamza-gzmze bir sanc saplandnda,

Bedenin tm katlmaz bu acya.
te ruh da ac eker tek bana, sevince
Kaplr. Cann br organlara dalm blm
Yeni bir itiden habersiz de olsa. Gelgelelim, ruh
Daha byk bir korkuyla altst edildiinde,
Can da tm organlarda katlr tedirginlie.
Ter basar bedeni, gzler dalar, yz solgunlar,
Kulak uuldar, el titrer, dil dolar.
Ruhu saran korku yznden ylp kalan
Nice adama rastlammdr. Demek ilinti var
Ruhla can arasnda ki, ruhun itiiyle can
Sarslyor ve devinime geiriyor bedeni.

Ruh ve can da maddeden

olumulardr
Bu manta gre. Kollar uyarlarn,
Uykudan kaldrlarn bedeni, anlamn
Deitirilerini yzn, bizi ynetilerini;
stlenilerini dokunma gerektiren bu edimleri
Grebiliyoruz; dokunmada da gerekliyse madde
Maddeden olutuklarn nasl yadsrz?

Katldn sk sk grmzdr ruhun

Bedenin yaantlarna: Delici gcyle mzrak
Yarp geti mi kemikleri ve kaslar, yaamn
Otana ulaamasa bile, ba dner kiinin,
Baylacak gibi olur ve ykldnda, kargaa
Srp gider kafasnda, ayaa kalkmak itii
Belli aralarla gider gider gelir. Dokusu
Maddeden oluan silhtan etkilendiine gre,
Ruhun dokusu da maddeden olusa gerektir.

155

160

165

170

175

EVRENN YAPISI
Bir kant daha sana, cann dokusunun
Ruhun nasl bir maddeden nasl olutuunu
Gstermektir imdiki abam, nce unu
Syleyeyim ki ok incedir dokusu, olaanst
Ufaklkta tozanlardan
olumutur.
Kulak verirsen, sralayacam gereklerden
Sen de karabileceksin bunu.
Ruhun bir olay canlandrd,
Tasarlad hzla, asla boy lemez olayn hz.
Demek ki, dokular gzle grlr nesnelerden
ok daha tez alr ruh kendi kendine.
Yani olaanst ufaklkta ve yuvarlaklkta
Olmal atomlar; yle ki,
Devinime gesin en ufak dokunula.
Suyun en hafif dokunuta alamasnn nedeni
Atomlarnn kkl ve hazr oluudur akmaya.
Baln yapkanl -ar ak, ge ilerleyiiKurucu maddenin sk kenetlenmesine baldr.
Grld gibi, ne yle przsz, ne yle ince,
Ne de yle yuvarlaktr tozanlar.
Bir haha ynn alalm ele,
Tohumlar en hafif esintide yuvarlanrken
Bir ta ya da msr koan yn kmldamaz bile.
Kklkleri ve przszlkleri orannda
Devingenlik kazanr nesneler.
Arlk ve przllk arttka
Daha salam aklrlar yerlerine

Olaanst devingenlikte olduundan ruhumuz

Tozanlar da olaanst ufaklktadr,
Olaanst przszlkte ve yuvarlaklktadr.
Sk sk kavrayacaksn, ey Memmius,
Bu bulgunun nemini ve yararlln!

180

185

190

195

Ne kadar ince ve saydam olduu ve

Ylabilseydi tozanlar stste,
Ne kadar az yer tutaca konusunda.
Kiiolu dinginliine boyun ediinde lmn
Ruhu ve can brakp gittiinde bedenini,
yle bakarak ya da arln tartarak
Anlayamazsn bedenden bireylerin yittiini.
lm her eyi yerli yerinde brakmtr
Dirimsel duyu gc ve scaklk dnda.
Demek cann atomlar ylesine ufak ki,
-Damarlar, et ve kaslar da kenetlenmiCan btn btne gittiinde, bedende
Ne grn deiir, ne azalma olur arlkta.
Bacchus'un ikisi burukluunu yitirince ve
Akta kalan koku, zn; tad kalmaynca
Gzel bir yemein, ayn durum sz konusu.
Nesne, gzle grlr bir eksilmeye uramaz.
Arl da azalmaz, nk tat ve koku
Ktlenin tmne yaylan ufak atomlardandr.
Savmz, hi bir koulda deimeyecek:
Ruh ve cann olaanst hafiftir atomlar,
Ayrlmalar deitirmez o yzden ktleyi.

210

/
215

220

225

230

200

205

Ruhla candaki temel maddenin

Tek eden olutuu sanlmamal.
nk lk ve seyrelmi bir soluk da
Szar lnn bedeninden ve lklk
Havay tar yedeinde. Olmaynca havann katm,
Varolamaz s : yapca seyrekliinden tr
Sryle hava atomu gezinmelidir kovuklarnda.

Ruhumuzun oluumu en az katldr

yleyse.
Ama bu e birleince de domuyor duyu gc.

235

240

Dncelere kaynaklk eden duyusal

Devinimlerin salt bunlarca yaratldn
Yadsr insan kafas. Drdnc bir e
gerekiyor
Ki ondan devingen, seyrek bir bakas yok evrende.
Kurucu atomlar hibir eyin, daha kk ya da
Daha dzgn olamaz ondan. Ve odur ilk balatan
Duyusal devinimleri kollarda, bacaklarda;
Atomlarn kkl yznden ilk uyary alan.
Sonra lkla srar devinim, solua, havaya.
Derken beden tmyle uyanr, kan hzlanr,
Nabz dolar, et duygunlar, kemikler ve ilik
Tatla coar ya da altst olur acyla.

Drdnc eye ne sz ileyebilir, ne a c :

Yoksa yaama olmazd ve cann eleri
Uup giderlerdi gzeneklerden. Oysa genellikle
Bedenlerimizin yzeye yakn bir yerinde,
Direnle karlar bylesi devinimler
Ve bu durdurma yznden yaplr yaama.

imdi dinle beni, Memmius! Bu elerin nasl

Birletiine geiyorum, nasl bir birlikten
G aldklarna. Yazk ki, dilimizin yoksulluu
Engel bana. Ama yzeyden bile deinsem konuya,
Sanyorum baarrm. Atomlar yollarn izleyerek
Srdrr ortak devinimlerini, kopuamazlar.
Yoksa ilemez gler tek bana.
Tek gvdenin trl zellikleri gibi yan yanadr onlar.
Nasl her canlnn etinde koku,
Renk ve tat ayr ayr varsa da
Bileimleri bir btn oluturur,
te s, hava ve soluun grnmez erki birleip
lk itiyi kendinden veren ve tende,

245

250

255

260

265

270

eitli duyusal devinimler yaratan o gle

Birleip, bir etken yaratrlar; bedenin ortasnda
Sakl durur bu ana etken ve hi bir ey
Ondan daha nemli deildir, dirimsel gcn
En can alc esidir. Ruhumuzla
Canmzn gc nasl kenetlenmi
Organlarmzda nasl sakl duruyorsa
-Atomlarn kkl ve seyrekliinden trCanda sakldr ufack atomlaryla bu adsz e de
Ve sz geirir bedenin tmne. OrganlarmzdaKatm halinde bulunan soluk, hava ve s da
Karlkl etkilerini srdrr byle.
Biri ar basar kimi zaman; kimi zaman altta kalr
br. Oysa tek madde grnr hepsi bize.
Bir balarna yapmazlar grevlerini
Is, soluk ve hava; kopmazlar da birbirlerinden.
Duyu gc diye bir ey kalmazd onlar ayrlsayd.

nce : buyruundaki s esiyle kzr

Ruhumuz ve gzlerimizden fke fkrr.
O serin soluk da -korkuya deginEksilmez, dizleri titretir, kaa srkler.
En son durgun hava gelir ki, o
Yree dinginlik, yze kaygszlk verir.
Tutkulu, fkeye yatkn kiilerde baskndr s.
Olaanst bir rnek bu konuda : aslann hain
Yaradl. Kkrer gs atlayncaya kadar,
fke tufann bir trl geme alamaz. Oysa
Pay oktur souk yreinde geyiklerin,
Rzgrn ve rpertinin. Srlarn yapsndaysa,
Durgun hava ok daha byk bir yer kaplar:
Hi bir zaman demez yreklerine
Kara, kr karanlyla gzleri perdeleyen
Dumanl mealesi fkenin, delirtircesine.

Dondurmaz onlar korkunun souk yz de :

Geyiin uysall, aslann yrtcl arasnda
Ilml bir yer tutarlar yaradla.

nsanlarda da yle. Eitim kimilerini

Biraz parlatsa da, huylarnn belirgin izlerini
Silemez hepten. Sanmamalyz doutan gelme
Kusurlarn, sapmalarn yok edileceini:
Korkak daha abuk korkuya kaplacak,
fkeli daha abuk kusacaktr fkesini,
Atlmlar ekimser karlayacaktr lml.
Binlerce adan ayrm gsterir insanlar huyca.
Bu ayrmlarn temelindeki gizli nedenleri
Aklamak, benim gcmn tesinde.
-Ad takamazken ben atom biimlerinin
Gsterdii ayrmlara yol aan eitliliineBir gerek kesin yalnz: felsefe yoluyla
Elenemeyen doutan zelliklerin izleri
yle hafiftir ki, engellenemez insann
Tanrlara yarar bir yaam srmesi.

Demek ki, can vardr bedenin

tmnde
Bedenin klavuzu, koruyucusudur can da.
Ortak kklerle sarlmlardr birbirlerine
Ve ykma uramadan kopamazlar da.
Ne kadar kolaysa zne dokunmadan
Ttsden kokusunu ayrmak;
zlmeye uratmadan bedeni,
Ruhla can karmak da kolaydr
Ayn lde! -lk oluumdan bu yana ikisi
ie gemi atomlaryla ortaktrlar yaamadauras apak : olmadan birinin yardm
br yoksundur duyum yetisinden.

305

310

315

320

325

Onlarn karlkl devinimlerinin bileiminden

Etimizde ancak parlar duyu gcnn kvlcm.
<9
Ne doumu bilebilir beden, ne bymeyi bir bana
Ve lmden sonra arta kalamaz.
Oysa su ssn brakrken havaya,
Ayrmaz bileimi gvdesinin, tersine,
Hi bozulmadan srer. Ama
Can kp gitti mi bir kere, ksz organlar
zlr, iten ie rmeye balar. Demek ki
Ana karnndayken, ta batanberi, beden ve can
Elele edinmilerdir yaam-douran devinimleri,
Zedelenmeden kopamazlar birbirlerinden;
Yokolmadan, ykma uramadan.
Birbirleriyle balantldrlar yapca da,
Varolular ibirliine dayandndan.

Biri kp yle dese ; duyulu deildir beden;

Bedene yaylm duran candr.
Duyum dediimiz devinimi yaratan. nanma!
Gzle grlr dorulara kar kyordur o.
Kim daha kolay aklayabilir bedenin duyumunu
Deneylerimizle edindiimiz bilgiler dnda?
Evet, can gitti mi beden duyuuz kalr
Ama kalc niteliklerinden biri deil ki can,
lnce yitirdii birok zelikten biridir.

330

335

Gzlerin yoksun olduunu savunmak

Grme yetisinden, ruhun gzler araclyla
-Ak kapdan bakarcasna- baktn sanmak...
Gln bir sav! Grme duyusu ters yne,
Ta gzbebeklerimize ekiyor bizi.

Parlak nesneler, gzmz kamatrr.

Kaplar bilmez bunu. Darya bakmak iin
ttiimizde tedirgin olur mu kaplar?
Zaten kapya ese gzlerimiz, kr olduumuzda
Ruhun daha iyi grmesi gerekir evreyi.
"Gr engelleyen kap yoktur artk naslsa.

Bir yanlg daha var kanman gereken:

Yce Demokritos'un saygn yetkesiyle
Kutsad bu inanca gre, organlarmz
Bedenle ruhun birbirini ardarda izleyen
Atomlarnca dokunmulardr.
Aslnda canmzn atomlar,
bedenimizi
Ve etimizi oluturanlara
oranla
Sadece daha ufak deildirler
boyuta,
Sayca da daha azdrlar onlardan ve
Seyrek dokuyla yaylmlardr organlarmza.
Bizde duyusal devinimi uyandran kk nesnelere
Bir gz atalm da, bir fikir edin
Cann atomlar arasndaki boluklar stne.
Tozun sindiini sezmeyiz stmze kimi zaman,
Ellerimize bulaan kire dumann; gece sisini,
Duymayz bile yrrken ayaklarmza dolanan
Pamukuklar, bamza den saydam rmcek an,
Ku tylerini, uuan eytan arabalarn
-ylesine hafifletirler ki yere inmezler bileUstmzde yryen srngenin yolunu seemeyiz,
Sivrisineklerin, tatarcklarn ayakizlerini de.
Demek cann organlarmza yaylm atomlar,
Bu genel kprdanmay alglayana kadar
Ve aralardaki boluklara nceye
Ve arpp, birleip ayrlana kadar,
Olduka byk bir kargaa oluyor bedenimizde.

365

370

375

380

Unutma ki, yaam gzetmede,

ayarlamada
Ruh ok daha nemlidir
can'dar.
Ruh ve zihin olmasa; organlarmzda bir an
Dayanamaz dirim gc ve can, izleyerek
Klavuzunun setii yolu, dalr havaya,
Ardnda lm souunu duyan organlar kalr.
Ruh varken vardr yaam. Yoksun kald halde
Dirim gcnden organlarndaki,
Bedeni paralanm, ezilmi biri,
Yaar ve iine eker dirim veren havay.
Gitmise de bedeninden cann nemli bir oran
O dnp smsk yapacaktr yaama yine.
evresindeki dokular zedelense bile gzn,
Gzbebei salam kald srece
Yitmez grme yetisi. Ama tmyle paralanrsa
Gzukuru, bebei balantsz kalrsa bedenle,
Elbet tam bir ykm izleyecektir bun.
te yandan oynamaya kalkarsan gzbebeiyle
Ossaat sner k, karanlk ker,
Sapasalam sa bile gzyuvarla.
Canla ruhun ibirlii sreklidir, skdr bylesine.

385

390

Anla ki, ey Memmius, canllarn ruhlar

Ve incecik dokusu
canlarnn
Doumsuz ve lmszdr. Bu amala
Dizeler sraladm, dedi abam
Mutluluuma. imdi sana yarar bir anlatm
Kalbna dkeceim dncemi: unutma, tek adla
Karlyorum ikisini. Can lmldr dediimde,
Canla tek tz oluturan ruhu da anla.

395
nce unu kantladm : ufack tozanlardan
Olumu incecik bir dokudur can. Atomlar

Tez-akl sudan da, sisten de ve dumandan

ok daha kktr elbet -devingenlikte onlar
Kat kat atna, ok daha hafif bir itile
Devininime geebildiine gre kolaylkla
Dumann ve sisin imgeleriyle...
mgeleriyle bile-. Derin uykumuz arasnda
Sunaktan ykseldiini grdmz
Buu ve duman salt birer imgedir.
Ve krlan bir anaktan her yne akar su,
Islaklk yaylr, havaya karr buu.
Hi kukun olmasn: can da byle dalr
stelik daha byk bir hzla yiter ve
Kurucu atomlarna daha abuk ayrr
nsan bedeninden ayrld an.
Can barndran anak-beden krlrsa,
Kan kaybndan tutamazsa iindeki svy; hava
Nasl barndrabilir ki atmzdan
ok daha seyrektir, gevektir dokuca?

Dahas: biliyoruz ki ruh ve beden

Birlikte doar, serpilir ve rr birlikte.
ocuun zayf, ince yapsna uygun den
Bir zayflk vardr dnmesinde.
Yllarn gelimi beden gcn ise
Daha olgun, daha kararl bir ruh destekler.
Ya bindirdi miydi daha sonralar,
Kreltti miydi gc el-ayakta,
Sezgi buulanr, dil dolar,
Ruh aksar : zayflar ve ker
Herey hep birden ve ayn anda. Olaan demek
Cann tpk buu gibi uup gitmesi,
Bedenin doumunu ve bymesini paylatna,
Ve yala tkendiine gre onunla birlikte.

stelik: beden sayrln aclarna,

Sancnn vurularna katlanrken, kaygyla,
Acyla, korkuyla dolar ruhumuz, yleyse
lme de katlmasndan olaan bir ey var m?

Sk sk bedenin sayrlna katlr ruh.

Dalgnlk iinde sayklar durmadan.
Arasra bir uyuukluk dalgasna kaplr,
Gzler kapanr kendiliinden: ba der
Derin, sonsuz uykuda. Silkinip duyamaz sesini
Yannda bekleyenlerin, slak yanaklarn
Yalarla dolu gzlerini gremez ve kendini
Yaama dndrme abalarn ayrt edemez.
Sayrlk ruha byle bulamsa, yokolabilir
Demek o da. Nice deneyler gsteriyor ki artk,
lm oyununun ustalardr ac ve sayrlk.

arabn scakl yayldnda damarlarmza

Nasl sendeler, yalpalar ayaklar,
Dil dolar, ruh bulutlanr, gz dalar,
Birbirini izler kfrler, haykrmalar
Ve bildiimiz br belirtiler srasyla.
arabn azgn gc kapp koyvermeseydi
Bedendeki dirimsel gc, salmasayd can,
Nasl olabilirdi btn bunlar? Bylesine
Yerinden ediliyorsa, deitiriliyorsa varlklar
Biraz daha byk bir g kartnda ie
Yokedilebilirler: demek ki lmldrler.

Saralnn biri -sk sk grmzdrAnszn yklr yere, yldrm arpmasna.

Kpkler gelir azndan. Her kas ayr ayr

Titrer. Sayklar. Gerilir bedeni. Kaslr.

Soluk alamaz. Deli gibi rpnr. Organlara
Yaylan sayrlk, yerinden oynatnca can,
Rzgrn dalgalar dv gibi katp nne,
Gelir kpk. Organlar acyla sarsld, sesin
Atomlar ktle halinde kt iin azdan
Duyarz iniltileri. Az, en kolay, en doal
k yoludur seslerin. Sayklamannsa
udur nedeni: ruhla can blnm,
u yana bu yana savrulmulardr rasgele,
Sayrln salgs olan zehirle.
Neden sonra hz geince nbetin, kara salg
ekilir gizli inine ve kii dorulur,
Sendeleyerek adm adm duyularna kavuur,
Ele geirir dirimsel gc yeniden.
Bylesi lmcl saldrlarla, bylesi
Bir dalmayla yzyze kalrsa ruhla can
Bedendeyken bile, ya beden dnda, ak havada
Sert rzgrda, frtna karsnda
Tek balarna nasl srdrrler dirimlerini?

te yandan ruh da sayr bir beden gibi

yiletirilebilir, saaltlabilir illa. Bu da
lml olduunun belirtisidir aslnda.
Ruhta olsun, herhangi bir nesnede olsun,
Deiiklik yapmaya kalktnda greceksin :
Dzeni deitirmeden, paralar eklemeden
Ya da toplamdan azck karma yapmadan
Gerekletiremezsin amacn. Oysa lmsz nesne
zin vermez paralarnda yer deitirimine,
Eklentiye, en kk bir karmaya bile.
nk bir varlk kendi z snrlarnn
Dna taacak kadar deiti mi
ld saylmaldr artk nceki nitelii.

mdi: sayrlanp iyileiyorsa ruh, lmldr.

Bylece, gerek, yanl aklyrtmeyi rtyor,
Sarp ikilemiyle yerden yere alyor onu.

Grmzdr yava yava dknletiini

nsanlarn, dirimsel duyarlklarn yitirilerini,
nce ayak parmaklan, trnaklar solar.
Sonra ayaklarla bacaklar lr, derken
Souk yzl lm usulca ve sezdirmeden
Yaylr teki organlara. Can danktr, birden
Toparlanamadna gre, demek lmldr.
Diyebilirsin ki, odana ekilip belki de
Topluyordur bedene dalm paralarn,
Duyarl da ekip alarak organlardan bylelikle.
Gelgelelim can kitlesinin younlat nokta
Olaanst bir duyarlk gsterirdi o zaman.
Byle bir yer yok oysa, yleyse demin de
Baka szcklerle dediim gibi, damla damla
Szar can, yokolur ksacas. stersen bir an
Benimseyelim bu yanl varsaym, diyelim ki,
Can younlar bedenlerinde, gnn brakp
teye genlerin. Yine de lml olmas gerekir.
ster rzgrla savrulsun, ister younlap talasn,
ki durumda da kiinin -btnyle alndndaGittike yoksun kalr duyarlktan organlar
Ve gittike azalr yaam, her organdaki.

Ruh da bir parasdr insann ve

akldr belli bir yerde: yaama yol gsteren
Kulaklar, gzler ve pteki duyular gibi.
Elimiz, gzmz ya da burun deliklerimiz
Bizden yaltlandklarmda duyumdan yoksundur,

Varolmazlar bile, ryp giderler hemen.

Ruh da varolamaz bedenin ve kendisini
anak gibi tayan kiinin dnda.
Bu benzetmedekinden daha da yakndr stelil
lintileri: beden sanki yapmtr ruha.

Dahas, ruhla beden -yaayan bir g olarakBalantlarndan alrlar glerini ve dirimlerini.

Beden olmazsa ruh yrtemez dirimsel devinimleri;
Duyularn iletemez candan yoksunken,
Ayakta kalamaz beden. Tpk karlm bir gz
Nasl gremezse, canla ruh da
Gszdrler tek balarna. Onlarn damarlara
Ete, kaslara ve kemiklere karm
Atomlarn birlikte tutar tm beden,
Ki ayrlamazlar, uzaklaamazlar birbirlerinden
Ve duyu gc yaratan devinimlere giriebilirler bylece,
lmden sonra havaya atlnca da bedenden.
Srdremezler duyusal devinimleri. nk yoktur artk
Btnl salayan eski gvde. Can atomlarm
Tutabilmek iin bir arada -eskiden bedende
Kaslardayken yrttkleri devinimleri
imdi de srdrmeleri iinHavann canl bir beden olmas gerekirdi.
Bu tartmasz kantlara baknca anlyacaksn:
Son dirim soluu kp da beden snnce,
..Ruhun ve cann duyular da zr birlikte,
nk ikisi de ayn nedenin sonucudurlar.

u da var : cann ekilii srasnda beden

rmeye koyulur, bir le kokusu salar.
Nasl yadsyabiliriz yleyse,
Derinliklerine sinmi cann ykseldiini,

555

560

565

570

Buulaverdiini yzeyde? Neden deiime

Uradn bedenin, neden rdn
Gsterir b u : en derindeki kkler kurumutur,
Cann akp gitmesiyle organlardan
Ve tm oluklaryla, gediklerinden gvdenin.
Bu belirtilerden anlarz ki can, damla damla
Szar organlardan ve daha bedendeyken
Paralanmtr, uup kmadan havaya.

Can daha yaam snrn amamken

-Byk bir sarsntya uradndaNasl kurtulmaya abalar bedenden!
Yzn izgileri gever kesin bir duraanlkta,
Kollar balantszm gibi sarkar
Kan ekilmi bedenden. Byle anlarda
Kii kendinden geer, bilin yiter, deriz.
lm korkusu kaplar iini, yaamayla arasndaki
Son balantya yapr. alkant iindedir
Can ve ruh, beden de alkantya kaplnca
Ykm kapdadr artk, sarsntda ufak bir artma
Silip sprecektir tmn. Peki can
Kabndan kp bolua atlnca
-Sonsuza kadar srmeyi bir yana brakBir an bile nasl dayanabilir o krlgan dokuyla?

575

580

lmn eiindeki kimse, cannn bir anda

Tmyle ktn duymaz bedeninden,
nce boazna, sonra azna ykseliini de.
Tersine, br duyulan gibi onun da
Seyrelip tkeniini izler bedenindeki yerinde.
Ruhumuz lmsz olsayd gerekten,
lm annda azalmazd alglama yetisi.
Zindandan kurtulmucasna sevinirdi can,
Ylan derisinden syrlr gibi atard giysisini.

Hem sonra ruh ve dnce neden

Bata, ayaklarda ya da ellerde deildir de
zel bir yere aklmtr herkesin bedeninde?
Her varla zel bir yer ayrlm demek
inde doup serpilebilecei. Yaratklarn
Byk eitlilik gsterir de organlar,
Deimez karlkl durumlar. Nedenle sonu
zler birbirini: Selden domayaca gibi alevin,
Ateten yaratlamaz buz da.

stelik yapca lmsz can, bedenden

Ayrldnda da duyulu kalabiliyorsa,
Ona da be duyu hakk tanmalyz.
Akheron kylarnda babo dolanan
l canlar nasl gznne getiririz yoksa?
Gemi yllarn ressamlar, yazarlar
Byle duyulu dnmemi mi l canlan?
Ama gz, burun delii, el, dil, kulak
Nasl yaktrlabilir bedensiz bir cana?
Nasl ki duyulu deildir beden, can olmaynca?

Dirimsel duyululuun bir btn olan

Bedene yerletiini grrz; bedenin tm
Canldr yani. Dn ki, ortasndan anszn
Bir klla ikiye ayrlyor beden,
ki paraya. Can da hi kukusuz blnp
kiye ayrlacaktr bedenin yansra.
Oysa yapca blnebilen ve ayrlabilen bir ey
lmszle yknemez asla.

Derler ki, arpma kzp kym hzlannca

Trpan tekerlekli sava arabalar yle abuk

615

620

625

630

635

640

Bier ki savay, kesik organ seyirir durur

Ve daha bilincinde bile deildir yaral
Olup bitenin: apansz gelmitir nk ac.
Ruhunsa savatadr akl gc artakalanyla.
arpmaya, kan dkmeye koar bilinsizce.
Oysa gitmitir sol kolu, savrulmutur
Arabalarn baklaryla savaanlar arasna.
Sa kolunun yittiini bilmez, abalar br.
Bir bakas dorulmaya alr parmaklarnn
Kopuk ayanda oynadn grmez yanbanda.
Scak, diri bedenden yeni koparlm bir ba
Yerde de korur izgilerinin canlln ve
Gzleri aktr, son soluunu vermeden nce.

Tslayan ylan alalm szgelimi,

Keselim reklenen kuyruu, bzlen gvdeyi.
Grrz ki yara tazeyken, kesilen her para
Kvrlp bklr, irin kusar topraa
Ve ba ksm, yarann acsyla dnp
Isrmaya kalkar kuyruu, yleyse her blmde
Ayr bir can barnr m diyeceiz?
Bu varsayma gre bir canlnn
Birok can barndrmas gerekir iinde.
Aslnda bedendeki tek can
Paralanmtr bedenle birlikte.
kisini de lml saymalyz,
Birok paraya blnebildiklerine gre.

Dahas: eer lmszse can z gerei

Ve doumla yerleiyorsa bedene,
Neden daha nceki yaamamz ve o dnemle ilgili
Olaylar hi iz brakmam belleimizde?
Bylesine deimise ruhun ileyii

645

650

655

660

665

670

-Gemiteki edimlerini silmise btn btneYok olmasna pek az kalmtr bence. Bize den,
Benimsemektir nceden varolan cann ldn
Ve yeni bir yarat olduunu imdikinin.

675

Kantlamay gelitirerek diyelim k i : ruhun dirimsel gc,

Beden oluumun doruuna erdiinde yani
680
Doduumuz, yaamn eiinden atladmz an
Verilir bize. Ruhun bedenle birlikte gelitii,
Ayn kanla beslendii gereine tamtamna
Aykrdr bu kuram. nk ruh bir kafeste
Mahpus yaarken bedenin tmnde duyululuk srerdi.
685
Demek ki canlar doumsuz sayamayz,
lm yasas dnda tutamayacamz gibi.

Bedene dtan girmi olsalard, birbirlerine

Skca kenetlenebilirler miydi hi bylesine?
nk can ta iine sinmitir damarlarn,
Etin, kaslarn ve kemiklerin -dilerimiz bile
Katlr bu duyuma- buz gibi suyu
ince ya da ta knca ekmekten
Nasl szlarlar, deil mi? Bedenle
Byle kaynatna gre, kaslardan, kemiklerden
Ve eklemlerden syrlp kamamas doaldr
Btnln yitirmeden cann, zedelenmeden.

Cann bedene girdikten sonra dardan,

Organlara alandn sanyorsan,
yi ya, derim sana, bsbtn kanlmaz
Deil midir, bedenle birlikte yokolmas?
Bir eye alanmak, erimek demektir onda
Ve yokolmak sonunda. Biliyoruz ki bedenimizin

690

695

700

Oluklarndan akarak organlarmzca

Uleilen besin, yaklr, yeni nitelik kazanr.
Yeni olumu bir bedene ruhla cann
Ayr varlklar olarak girdiini tasarlarsak
Eridiklerini de benimseyeceiz dolamda,
Gzeneklerimizden geip organlara karacak
Bedene sz geiren yeni ruhun tozanlar.
Eskisi yokolmutur nk bu yaylma srecinde
mdi: doum gibi lm de geerlidir ruha.

Bir soru v a r : cann atomlarna

Hi rastlanmaz m cansz bedende?
Rastlanyorsa, lmsz diyemeyiz cana,
Paralarnn bir bln yitirebildiine gre.
te yandan hi iz brakmadan btnyle
Gidiyorsa nasl aklayacaz, cesetten
rmeye baladnda kan kurtlar?
ien organlarmza en bu kemiksiz,
Kansz canllarn nedir kayna?

Diyebilirsin ki, canlan dardan gelip

Tek tek yerleiyor kurtlarn bedenlerine.
Neden toplansn bunca can peki
Bir tek cann brakt yere? Ama daha nemli
Bir ey sormak istiyorum aslnda :
Bu szde canlar kurt atomu avna karak m
Yapyorlar kendi barnaklarn?
Hazr-bedenlere mi giriyorlar yoksa?
Akla yakn bir neden bulamayz
Bunca yapm zahmetine katlanmalarna.
Bedene girmeden nce sayrlk, souk
Ya da alk bilmeden dolayorlar naslsa.
nk beden ok daha yatkndr bu dertlere

stelik ruhun dertleri de eklenir bunlara.

Diyelim ki bedene byk gereksinmeleri var:
Syle nasl yerleecekler iine? Cann beden
Ve organ yaptn dnemeyiz kendine;
Hazr-beden dncesi de sama, ruhun
Bedenle duyusal etkilemesini aklamadktan sonra.

Neden yrtclk deimez huyudur aslann?

Kurnazlk, tilkinin? Neden ceylnlar
Anababalarndan devralrlar rkeklii?
Titrek bacaklar, atadan kalma korkuyla neden
Kamaya ynelir? Bu zelliklerin tm neden
Doutan akldr yapya ve kiilie?
Ruh paylamasayd bedenin zel geliimini
Tohum ve dlce eer ve lmsz olsayd,
Geseydi bedenden bedene, zellikleri
Karrd canllarn : Hyrcania tazs kaard
Geyiin saldrsndan. Ve gvercin grd m ahin,
Uup giderdi korkudan. nsan dnceden yoksun,
Yabanl hayvanlarsa akl sahibi olurdu.

Can lmszse, beden deitirdiinde

Deiime uramas da tutarsz bir gr:
Deien her nesne sonunda ayrr ve yokolur.
Yer deitirirler can oluturan eler de
Oynatlnca. Demek organlara yaylm olabilir can
Ve sonunda yitip gidebilir bedenle birlikte.
te yandan deseler ki, insan can ancak
Baka bir insana geebilir, sorarm sana :
Neden bunuyor aklllar?
Neden akl ilemiyor ocukta, neden
Tay, uzak ksran becerisine?
Tek kaamak kalyor geriye o zaman:

735

Denilebilir ki gsz bedende, gszdr ruh da.

O zaman da benimseyeceiz cann lmlln
Deil mi ki bedene yerleirken yitiriyor
nceki canlln ve duyarln tmyle?

740

745

750

Ruh, bedenden g alp varyorsa doruuna

Geliimin, ikiz saymak zorundayz onlar.
Organlar yala yprananca, neden
Ruh kap kurtulmak istesin? Ufalanan
Bedende mahpus kalmaktan korktuundan m?
Zamanla yklp gideceinden mi barnann?
Ama lmszler korkmazlar ki tehlikeden!

Hayvanlarn iftlemesi ve doumu srasnda

Canlarn bir kyda durup beklediini
Sanmak da gln. Sryle lmsz,
lml bedenleri kollayacaklar yani,
ti kak kapmaya alacaklar
En iyi bedeni? En iyi yerler nce gelenlere mi
Verilecek? Yoksa gelenek uyarnca
Bir bilek grei mi olacak canlar arasnda?

755

760

765

Aalar gkte barnr m? Bulutlar

Denizin dibinde? Balklar tarlada? Ve kan
Akabilir mi tahtann damarndan? zsu tatan?.
Doada zel bir yer ayrlmtr her varla
Bymesi ve varolmas iin. te ruh da
Beden olmadan doamaz, kaslardan ve kandan
Yoksunsa. Tersi elinden gelseydi,
Bata, omuzda, topukta ya da bedenimizin
Baka bir yerinde ilevini srdrmeyi yelerdi.
Tek ayn anakta, yani ayn kiide kalsn da!

Benlii kar karya kalmasn ykmla?

Deil mi ki geni boluklar var
lksel elerin yaylaca, yokolaca varlklarn?
lmszlk kapanmtr bylece cana da.

Oysa insan bedeninde bile -gryoruz, belliBir yer ayalm canla ruha. yleyse
Nasl yadsmayz onlarn beden dnda
Doup srdrdklerini yaamlarn? Demek ki,
Beden yokolunca, iine dalan can da
Yokoluyor onunla birlikte.

lmly lmszlkle elemek ve

alabileceklerini sanmak uyum iinde
lgnlktr dpedz! Bir dn
lmlyle lmsz, tek bileimde gslyor
Byk frtnay! Bundan daha tutarsz,
Daha aykr, uygunsuz bir gr olabilir mi?

lmsz nesneler eittir demek k i :

Birinciler, maddenin atomlar gibi, tozanlarnn
Saltk somluundan tr pskrtr vurular,
Hi bir g szp ilerine, zemez dokularn.
kinciler, vurulara baklklar yznden
Kar koyarlar zamana-dokunulamayan, arpmalardan
Etkilenmeyen boluk gibi. Sonuncularnsa,
evrelerinde bir boluk yoktur ki
Yaylp, zlebilsin paralar.
Toplam sonsuz olan evren gibi
Ne maddenin kaabilecei
Bir boluk vardr dta
Ne de girip z dokuyu ztrebilecek
Baka bir madde! mdi: can ne somdur ne lmsz
nk boluk diye bir ey vardr doada
-Sana nceden de sylediim gibi- ve canda
Byk yer tutar boluk.
Ka varlk sayabiliriz bitimsiz evrende
Bir basknla karlatnda, sarslmasn

805

810

815

820

825

Nasl aklayabiliriz cann lmszln?

Koruyucu glerin gzetiminde midir?
Dman gler ileyemez mi ona?
Yoksa bu gler saldrya gese bile
Durdurulur mu daha biz uyary almadan?
Ama can, yalnz bedenin dertlerini paylamaz,
Kendisi de sayrdr. Ezilir gelecek korkusuyla,
Bitkin der; yanllar gemiteki
Ac pimanl getirir yedeinde.
stelik kendine zg illetler de edinebilir ruhun
-lgnlk, bellek yitmesi gibi- ve dalar,
Saplanr kalr unutuun kara bataklna.

lmn ne nemi var bizim iin yleyse

Ruhumuz da bedenimiz gibi lmlyse?
Gemite Kartaca ordular yurdumuza kar
Saldrya getiinde -Yeryz sava gmbiirtsyle
Sarslp yce gkkubbenin altndan kaymaya
Baladnda- insanlar titreyerek beklerken
Kimin kazanacan, karada ve denizde,
Bizim klmz bile kprdam myd?
ldkten sonra da bedenimizle ruhumuzun
Dirimsel bileimi bozulduunda hi bir ey
Etkilemeyecek bizi, duyularmza ilemeyecek,
ister yerle gk bir olsun, ister deniz
Ykselip karsn ge, bize ne?

Ruhta ya da canda duyum izleri kalsa bile

Bedenden ayrldklarndan sonra, bize ne bundan?
Deil mi ki bedenle camn iftlemesinden,
Kaynamasndan domuuz biz? Ya da lmden sonra
Bizi oluturan maddenin paralar yeniden birlese,
Zamanla, tpatp girse bugnk duruma
-Bize bir daha sunulsa yaam Bir kez koptuktan sonra benliimizin zinciri
Bu yeniden-dou ilgilendirir mi bizi?
Bugn gemi varlmzla ilgilenmiyorsak
Yeni kimliklerin ekecei acdan bize ne?
Dnnce geen zaman diliminin llmezliini,
Girdii binlerce binlerce biimi maddenin,
Bizi oluturan atomlarn daha nce de kimbilir
Ka kez girmi olduklarn kabulleneceksin
Bugnk bileimlere. Ama ruhumuz anmsayamyor:
nk bir yaam kopukluu var
O zamanla imdi arasnda ve atom devinimleri
ok uzaklara srklenmi duyu gcnden.

Gelecekte bizi glk ve mutsuzluk bekliyorsa

Biz de varolmalyz onlar duymak iin.
Gelgelelim lm kurtarr bizi bu zorlu yazgdan
Varolma hakk tanmayarak benlie
Aclardan uzak tutar onu. Bil ki, Memmius,
Korkulacak hi bir ey yoktur lmde.
Varolmayan, ac da ekemez naslsa.
O zaman ne ayrm kalr lmle
Hi domam olann arasnda?

Biri kp da, lmden sonra mezarda

rme, yanma, yrtc kulara yem olma gibi
Kayglardan sz aarsa, inanma.

855

86Q

865

870

875

880

885

Gizli bir rknt vardr iinde; her ne kadar,

Duyumun ldkten sonra da
Sreceini ak ak yadssa da, eliir
Dediiyle dnd : tmyle brakamaz yaam.
Varlnn bir paras hep srecektir sanki.
lmden sonra bedeninin yrtc kular
Ve hayvanlarca yamalanacan sanan kii
Nasl acr kendine! Dnda kalamaz olayn
Ne de cesetle bir ayrm yapabilir arasnda,.
Kendi gibi grr o cansz nesneyi
Ve bakarken duyduu acy da alar ona.
Bundandr lml yaratldna zlmesi.
Bir trl anlamaz ki gerek lmde
kinci bir benlik yoktur lenin yasn tutan.
Yanbanda durup acsna katlan; paralann,
Ya da yakln gzleyen onun, yatt yerde.
nk yamalanmak gerekten ktyse,
-akallara yem olmak lmden sonraHa gmme treninde yaklmsn, ha balmumuyla
Svanmsn kaskat, ha donmusun souktan,
Ha ezici toprak bastrm stne, ne fark eder?

Bitmitir hepsi. Mutlu bir yuva,

Esiz karn karlamayacak seni, ocuklarn
Komayacaklar kapya, ilk p almaya yanandan;
Duymayacaksn artk o anlatlmaz sevinci.
Ne aileni gzetme, ne zenginleme sorunu var.
Zavall; diyecekler, yaamn saysz tatlar
Bir gnde hileyle alnd elinden! Bilmezler ki
Bu tatlar yitirme acs ileyemez yreine.
Bunu iyice kavrasalar, elimese
Szleriyle davranlar, lmn ve yasn
Ar yk altnda kalmazlard. Derlerdi k i :
Evet, sen lm uykusunda, erin iindesin

890

895

900

905

910

915

Ve yle kalacaksn sonsuza kadar. Ac ve

Umutsuzluk demeyecek bile sana. Ama bizler,
Kllerini gzlerken onulmaz gzya dkenler;
Dinmeyen ac, hi eksilmeyecek bizim iimizden.
Sor onlara ; bir ey uykuya ve erince varyorsa
Ardndan yas tutup dvnmenin anlam ne?

Bir lende, balar ieklerle talanm,

Ellerinde kadehlerle hafife kayklanlar,
unlar geirirler ilerinden : Biz zavalllara
Sunulan gzel anlar ne kadar da ksa! Hemen
Geip gidiyor, anmsamyoruz bile.
Sanrsn ki ldkten sonra da dinmeyen
Bir susuzluk, bir tutkuyla erimektir yazglar.

Oysa uykuda, tatildeyken bedenle ruh,

Ne kaygya kaplrz, ne yaam abasna.
-Bu uyku sonsuza kadar srseydi,
Hi bir tutku, hibir kayg etkilemezdi biziOysa uyanp toparlanyoruz ufak bir sarsntyla;
Demek ki uzana demiyor dirim atomlarmz
Duyusal devinimlerinin. Yani, bizim iin,
lm, ok daha az varolandr uykudan
-Daha az varolabilirse bir ey, hiliini algladmzdannk kaynayan madde ktlesinin byk oranda
Dalmas sz konusu lmden sonra; bir girdi mi
Bu souk kesiklik araya, bir daha uyanamaz kii.

Doa birden dile gelse, dese k i :

Nedir derdiniz? Neden dvnyorsunuz boyuna?
Neden yas tutuyorsunuz lme? Eer
O ana kadar honutsanz yaammzdan

920

925

930

935

940

945

-Tatlarn tm bouna harcanmamsa

atlak anaa doldurulan su gibi akpEy sersem yaratk, neden o zaman
Doygun bir konuk gibi ekilmiyorsun
Dingin kafayla dinlenecein yere kaygszca?
Kazancnn tmn sap savurmusan,
ekilmez olmusa yaam, neden arttracaksn
Zararlar toplamn? Yeni emeklerin de kolayca
Boa gidebilir. Neden sonu gelmesin yaamn
Ve abann? Bir tat yaratmam m bekliyorsun
Benden yoksa? Yok yle bir ey, bil! Kramazsn
Deimeyen zincirini olaylarn. Bedenin daha
kmemise yala, tutuyorsa daha elin ayan,
Bil, yeni bir ey grmeyeceksin. Canllarn
Tmnden ok da yaasan, hi lmesen de hatt.

Nerden baksak doa hakldr savnda,

Dorudur sulamas. Hele yakman yalysa,
Yaklaan lmden korkan bir ak sakallysa,
Daha da sert kmaz m ona? Demez mi ki,
Alak, git bamdan! Usandm szlanmandan!
Yaamn tatlarna doyduun halde raz deilsin
Gitmeye, yle mi? Sen zaten hep elinde olmayana
Yandn, bilmedin elindekinin deerini,
O yzden doyumsuz ve dlsz gemi yaamn,
lm apansz avlayacak seni: lenden kalkmadan.
Vazge yama uymayan bu samalklardan hadi,
Kendine gel; yerini bakalarna brakmaya
Hazrla iini. Seme hakkn yok naslsa.

Hi kukusuz hakldr yine azarlarnda.

Yeniye yol amak iin hep itilecektir eski.
Ve yeni, kurulacaktr kenin ykntlarndan.

Karanlk cehennem de yoktur lmden sonra.

Hep yeni kuaklar yaratacak madde vardr.
Gerekli yaam sreleri tamamlandnda onlar da
Gidecek, onlardan sonra gelenler de.
Her ey birbirinden domu olacak bylece.
Kimse el koyamaz, sahip kamaz yaama.

Doumumuzdan nceki sonsuzlua bir gz at.

Ne nemi var bizim iin o gemiin?
Doann uzatt bir aynadr bu:
lmmzden sonraki sonsuzluu grrz iinde.
Korkutucu, irkiltici bir ey var m grntde
En derin uykuyu bile aan bir erin dnda?

Akheron'un1
derinliklerinde
bizi
bekledii
Sylenen ikenceler,
aslnda yaammzn
iinde.
Mitosa gre, tepesinde asl kayann korkusuyla
Donakalan zavall Tantalos yoktur gerekte,
Ama nice insan yaarken tanr korkusuyla titrer
Yazgnn her an indirecei yumruu bekler.

Akheron'da yrtc kularla paralanan

Tityos da yoktur gerekte.
Dev bir gs kafesini didikleyerek habire
Sonsuza dek yetecek et bulabilir mi kular?
O insanst titan gvdesi ne kadar yer tutsa
-Gerilmi kollar, bacaklaryla
Dokuz dnmck bir alana smasa da, btn
Yeryzne yaylsa- ne sonsuz ac ekebilir,
Ne de sonsuz bir besin kaynadr. Ama aramzdadr
1.

Cehennem

rma.

Zavall nasl gagalar kskanlk,

ini nasl kemirir tutkular, dn bir kere!
/

Gerek Sisyphos da aramzdadr.

Bir post kapmak, karlara ve g.ce yaslanmak
Eiliminde olanlar nasl yenilgiye uratr,
Nasl buruklatrr kamuoyu. Bu yararsz,
Hi ele gemeyecek dl uruna ter dkmek;
Durmadan, sarp bir tepeye srmektir kayay.
Oysa dorua ulaldnda yuvarlanmtr kaya
Ve oktan bulmutur ovann dzeyini.

1010

1015

Sekin eylerle jjoldurulsa da, honut olmayan,

Doymak nedir bilmeyen bir ruhu
Srekli doyurmaya almak -mevsimler
Gelip atnca kendilerine zg rnleri
Ve deiik albenileriyle, sunduklar
En gzel yemilerini tadamamakatlak kaba habire su dolduran
Kzcazn yksn andrmaz m?

1020

Kerberos1, Furia'lar 2 , ate pskren derin cehennem...

Bil ki hibirinin asl yoktur. Ama yaam,
Hatalarn cezalandrlaca korkusu karartr.
Sularn bykl orannda korku da artar,
Ceza da : Tarpeia kayasndan atl, zehir,
Zindan, kam, sehpa, ikence arklar,
Kaynayan uurum, kavuran zift, dalayan demir...
Bunlar gerekte olmasa bile, sulu,
1.
2.

ller lkesinin kaysn bekleyen

Ktlk yapan, alan cinler.

korkun

kpek.

1025

1030

Korkulu bekleyi iinde kendini kamlar!

Kestiremez ikencenin ne zaman kesileceini,
Ne zaman biteceini cezasnn. Ve rker lmn
Acy arttracandan bsbtn. Yani cehennem,
Aklsz lmllerin bu dnyada srd yaamdr.

Diyebilirsin ki kendine, o ei bulunmaz

Kral Ancus bile ld, ok daha erdemliydi benden.
Ve zamannda dnyay ynetmi nice soyluyu,
Nice nderi alt etti lm, nice babuu.
Ya bir zamanlar deniz altnda yol aan ve
Tuzlu sularda yrten birliklerini,
Okyanus gmbrtsn bastran nal sesleriyle,
Krallar kral? Sonunda o da ktan yoksun kald,
Salverdi cann bedeninden. Ya Kartaca'nn deheti,
Sava imei Scipio? Zavall, bir serf gibi,
Kemiklerini topraa vermedi mi ?
Doruyu ve gzeli bulanlar da ekle bunlara.
Musa'larn yoldalar ve onlarn ba esiz Homeros
Ayn uykuya dalmad m sonunda? Demokritos,
Usunun aksadn anlaynca yal yllarnda
Eilmez ban sunmad m lme, isteiyle?
Ya Usta? Gne-kl kousunu
Bitirdikten sonra len Epikuros?
-Parlak nlaryla ykselen gne
Nasl snk brakrsa yldzlarn ltsn
Dehasyla btn benzerlerini yle glgede brakan-

Sen nasl kar kabilirsin yazgna?

Sen ki yaamn sresince kapkomusuydun lmn!
Zamannn ounu uykuyla geirdin
Uyankken de horlayp dler grrdn,
Aslsz korkulara tutsak den ruhunla

Aratrmadn kayglarnn nedenini,

Sonu : yakan brakmayan nyarglarn itiiyle
Bulanan ruhun dnd durdu alkantlarda.
1035

1040

1045

1050

1055

1060

1065
/

Evet, bir arlk duyuyor ruhlarnda insanlar.

Gslerine ken ykntnn nedenini
-Bu ykn kaynan grebilselerdiSrdrmezlerdi ounluun yaama biimini:
Kimse ne istediini bilmiyor aslnda ve herkes
Kama abasnda bulunduu yerden, sanki
Yer deitirmeyle yk atlabilirmi gibi.

Bakyorsun, zenginin biri bunalm

Konanda oturmaktan, km; gelgelelim
Hemen dnyor geri, darda da sklyor nk.
Yazla gitmeye kalkyor bu kez.
Atlar ylesine krbalyor ki
Sanrsn yangndan mal karacak.
Ama daha admn atar atmaz eikten,
Balyor esnemeye, uykuya snarak
Unutmay deniyor ya da kente dnyor geri.
Kaamyaca benliiyle srdrd
Kt evlilik sonucu, gitgide ireniyor kendinden
Derdinin dermann aratrmyor nk.
Bunu kavrayabilseydi, kayglarnn tmn
Atp incelemeye adard kendini
Evrenin yapsn. Bir saatlik deil ki
Sonsuz konumuz : bitmeyen zaman lmden sonraki

Nedir asl bu kr tutkunun, bizi

Belirsizlik ve tehlike karsnda bile
Yaama balayan? O ki mrmz kstl
Ve kamak olanaksz lmden?

1070

1075

1080

1085

1090

Naslsa deimiyor yaammzn erevesi

Ve yeni bir tat sunmuyor doa
Yaamakta direnenlere. Ne deerli oluyor
Elde edemediklerimiz! Bir kere de
Elde ettik mi, baka eye yneliyor tutku.
Dinmez, onulmaz bir susuzlukla balyz yaama
Ama gelecek ne getirirmi, orasn bilmiyoruz.

1095
r

DRDNC KTAP
Birazck bile olsun ksaltamayz lm
Yaam uzatarak.
Deimez kalr lmden sonraki sre.
Ka kuak katarsan kat ambarna yaayarak,
Ayn sonsuz lm beklemektedir seni.
Varolmama sresi eittir herkesin;
Ha dn lmsn, afakta
Ha aylar, yllar nce kapamsn gzlerini!

1100

1105

Musa'larn, daha nce kimsenin ayak basmad

Pieria'daki yurdunun dolambal yollarnda
lerlemeye alyorum yaktm kla.
Erden kaynaklar bulmak ne gzel, sulardan imek!
Ne gzel iekler toplamak ve yeni ayrlardan,
Daha hibir aire takmadklar Musa'larn
Bir elenk derlemek bama!
tnsan eitmenin dl bu ite, yce konularda,
Banazln boyunduruundan kurtarmaya almann;
Hereyi Musa'larn kvlcmyla aydnlatan
Renkli nlarn bu trknn, karanla tutmann.
Evet, amasz deil benim iirim
Hekimler, hintya verdiklerinde, nce nasl
yle bir svarlar anan azn duru balla.
Ac yudumu iiverir ocuk, kaplp baln tadna.
Kandrlm olur, ama aldatlm saylmaz,
Yeniden kavutuuna gre salna.
Bizim reti de ac geliyor ilk kez tadana
Ve ounluk tatmaya hi yanamyor.
Onu iirin byl sesiyle sunmam bundandr;
Musa'larn tadna doyulmaz balyla svamam.
stiyorum ki dizelerim stnde dnrken
Duyularna yle bir sezgi gelsin ki,
Evrenin yaradln zebil, ileyiini kavra
Ve anla harmann kaldrdn ekinin deerini.

10

15

20

25

imdiyedek atomlarn yapsn anlattm sana;

Biimlerini; kendiliinden uutuklarn
Bolukta, srekli bir devinimin drtsyle ve
Tm nesnelerin nasl yaratldn
Onlardan. Ruhun yapsn da akladm; bedenle
Kurduu birliin hangi glerin etkisiyle
Yetkinleeceini; ve ayrmasn kurucu atomlarna.
imdi nemli bir gerei aklamann
Sras geldi: bir de imgeler var evrende.
Varlklarn yzeyinden syrlan zarlardr bunlar
Hi durmamacasna; o yana bu yana uuurlar.
Bunlarn drtsyle, uykuda ve uyank
Garip nesneler grrz anszn,
Hortlaklar kar karmza, rkeriz.
Sk sk tatl, derin bir uykuda
Akheron'dan uradn sanrz
llerin, glgelerinin dolatn aramzda.
Ve yle gelir ki bize, yaayan bir paramz
Srecektir lmden sonra da, beden ve
Ruh zldnde, ayrtklarnda atomlarna.

Diyorum ki, eylerin tpatp rnekleri ya da

Maddesiz biimleri, yzeylerinden salnr nesnelerin.
D gmlek, zar diye tanmlayabiliriz bunlar,
nk uuan imgelerin her biri, ayrld
Gvdenin biimindedir tpatp. te nedenleri:

Bir kere, zeks en kt olanlar bile bilir ki,

Gzle grlebilir tozanlar brakr varlklar.
Bazs dank ve seyrektir, duman gibi
Ktklerden kan ya da ss gibi atein.
Kimileri daha youn, daha sktr, rnein:

30

35

40

45

50

55

Yazn borumsu hrkasn karr austosbcei

Ve syrlr gvdesini saran zarlardan
Yeni doan buzalar. Ka kere grmzdr,
Kaygan ylann brakt eski derinin
(
Il l parladn dikenlerde.
60
Demek varlklar da ok daha ince,
Bir zar salyorlar bedenlerinin yzeyinden.
Daha katlar kabildiine gre,
Neden kamasn ok daha inceler?
stelik, biliyoruz ki varlklarn yzeyinde
65
Binlerce tozanck vardt ve bunlar -iine girdikleri
Dzen ya da biimlerinin tasla deimedenDaha da abuk atlabilir. Hem sayca azdrlar
Hem de dta olduklarndan engellenmeye pek uramazlar.

Gryoruz ki, ou varlklar bol tozan atyor

Hem ilerinden deil salt -demin dediim gibiYzeylerinden de, renk olarak.
Aka grlr bu tiyatrolarda :
Direklere, atya gerilen, dalgalanan
Sarl, kzll, kahverengili tentelerde.
Aadaki kalabaln bulunduu yer ve sahne
Tentenin renkleriyle donanr tepeden trnaa,
Ildar. evredeki duvarlar ne kadar yksekse,
O oranda gz kamatrcdr renk saana.
Bylesine renk yayabiliyorsa adrbezi bile,
O zaman btn varlklar yzeylerinden
-O yana bu yana srayan tozanlarlaZars imgeler brakmaldr darya.
Artk kesinlikle biliyoruz ki, her yanda
Dokuca son derece ince
Ve tek tek olduklarnda gzle grlmez
mgeler uuup duruyorlar.

70

75

80

85

kincisi: kokunun, dumann, snn neden ekilsiz

Bulutlar halinde ktna gelince varlklardan;
ylesine derindedir ki kaynaklar,
Paralanrlar dolambal yolculuklarnda.
Kenetlenerek ilerleyecekleri, doruca dar
Alan bir geit yoktur ki. Oysa yzeydeki
nce zar atldnda rengin, hi bir ey
zmez onu : dardadr, etkiye aktr nk.

Ve yansmalar dn son olarak,

Aynada, suda ve br parlak yzeylerdeki.
Tpatp eleri deil midir bunlar
Gerekte de varolan nesnelerin?
Onlardan kan zarlardan -imgelerdenOlumulardr nk. Belki gremediklerimizden
Daha byk yer tutar duygun varln imgeleri.

Demek incecik ikizleri var varlklarn,

Tek tek alndklarnda gzle grlmeyen.
Ama arpp da dzgn yzeyine aynann
Geri dnerlerken hzla, stste gelince,
Grlebilir imgeler yaratan. Yoksa bu zarlar
Nasl korunabilir ve bylesine benzerdi nesnelere.

imdi sana ne seyrek olduunu

anlatacam
Bu zarlarn dokuca. Biliyoruz ki, bir kere
Atomlar, duyularmzn kapsamnn ok altnda kalr.
Gzn seemedii ufaklktaki nesnelerden ok daha
Ufaktrlar. Birka szckle anlataym
Varlklar oluturan atomlarn ufakln sana.

90

ylesine ufaktrlar ki kimi hayvanlar,

Ute birleri gzle grlmez artk.
Ya i organlarn nasl getirebiliriz gznne
-O kck yrei, gzleri- bacaklar, kollar,
Eklemleri ne byklktedir?
Ya canla ruhu oluturan kurucu atomlar?
Bir dn, ne kadar ince ve ufak olmallar.

95

100

105

110

Keskin bir koku salan eyleri dn:

ifa otu, ac pelin, bunaltc karapelin,
Buruk kantaryon. Skmayagr hafife parmanla
Bu otlar; grlmese de tozanlar
Kokular kalacaktr elinde.
Havada trl ynlerde uuyor olmas gereken
Ve duyularmz etkilemeyen yzey zararlarnn
Says konusunda bu bir fikir verir sana.

Havada dolaan zarlar salt nesnelerindir sanma;

Kendiliinden reyen zarlar da vardr
Gn hava dediimiz alt blmnde oluan.
eitli biimlere girer bunlar ve ok ykseklerde
lerler. Biriktiini grmez miyiz ara sra
Bulutlarn tepede? Havay krtrp kapkara
Bir perde ektiklerini gnee?
Byk glge paralan sryen
Dev yzler de yzer aralarnda.
nsana yle gelir ki, sivri doruklar
nne durup karartmadadr gnei.
Derken frtna ykl br kara bulutlar
Bir devin eliyle datlr drt yana;
Akkanlklarnda boyuna deiir biimleri.

Ne byk bir rahatlk ve hzla rer bu zarlarl

Ve nesnelerden hi durmadan akar,
Yzeylerinden kayp giderler.
nk en dtaki gmlek, en abuk atlabilendir.
Baka bir nesneyle karlatnda, geebilir
Arasndan, camda olduu gibi. Oysa
Sarp kayaya ya da tomrua atnca
Hemen sapar, imge de yaratamaz bylelikle.
Ama karsndaki hem parlak, hem de sk
Dokuluysa -ayna gibi- olmaz bunlarn ikisi de.
Engel cam deildir ki, zarlar gesin; te yandan
Sapmazlar da, przszlk korur onlar.
Bylesi yzeylerin neden gzle grlebilir
mgeler yansttm anladn m imdi?
Ne zaman bir nesne koysan aynann karsna, belirir
mge. Demek nesnelerin yzeyinden kyor kesintisiz bir
nce dokular ve zars biimler alayan. Onlara
Anlk diyebiliriz, ksa srede doduklarna gre.

Gne nasl ynla k tozan

Brakmak zorundaysa ksa srede
-Yeryzn srekli aydnlatabilmek iinBir anda ynla imge yaymaldr nesneler de,
Trl biimlerde, tm yzeylerden ve her yne.
Hangi yana evirirsen evir aynay, nesneler,
Renkleri ve biimleriyle belirecektir iinde.

Gne prl prl yanarken bazan,

alacak bir hzla kararr hava.
Sanrsn ki, Akheron'un olanca karanl
Toplanp gkkubbeyi kuatm.
Bir frtna gecesi biriken bulutlarda
Asl durur korkunun kara surat.

145

150

155

160

165

Bylesi bir madde ktlesiyle karlatrlnca,

Yzey-zarnn ufakl anlatlamaz, belirtilemez oran

Bu zarlarn hzn da anlatacam dizelerimde.

Dn, havada ne tezlikle kayabiliyor ki
Kendine zg itkisinin ynelttii yere her biri,
Bunca yol alyorlar ksack bir srede.
nandrc eylerdir anlatacaklarm, ayrntl deil;
ok daha tatldr kuunun ksack trks
Bulutlarla yaran turnalarn yaygarasndan.

nce: hepimiz biliriz ki ivecendirler

Kk tozanlardan oluanlarla hafif nesneler.
Gnein ve ss en iyi rnek:
yle ufaktr ki atomlar, savrulduklarnda
Aarlar hava boluunu zaman yitirmeden
-tili nereye srklerse- Ik yna
Hemen yenilenir taze kla. Birbirlerini
Devinime geirir nlar hi durmadan.
Zarlar da bir anda inanlmaz genilikte
Snrsz bir alan assalar gerek, iki nedenle.
Bir: Srekli drtyle yola knca
En arkadaki, ilerleyeceklerdir ndekiler de
Hafifliklerine uygun bir hzla. kincisi:
Dokular ok seyrek olduundan
Her gvdeye girer, szlebilirler boluklardan.

170
Gvdelerin en derin yerinden
Yzeye atlan kimi tozanlar
-Gnein n, ssn oluturanlar rneinDaha gn doar domaz kopar,
Dalrlar gkyzne boydan boya

Ve uarak denizden ve karadan, kaplarlar

Gkkubbeyi. Peki, ya atldklar srada
Zaten yzeyde olanlar? Engellenmeyenler batan?
Elbet daha hzl gideceklerdir ve daha uzaa;
Kat kat byk bir alan aacaklardr
Gne gkte parlayncaya kadar.

Yzey zarlarnn ilerleme hz konusunda

En inandrc deneyi syliyeyim sana;
Gk yldzlarla l l yanarken, a ge
Bir anaktaki suyun przsz yzeyini:
Hemen ldayan yldzlar greceksin,
Yansyacaklar suya olanca grkemleriyle. Demek
Esir snrndan annda iniyor yeryzne imge.

Gvdelerin, gzlerimize vurup

Grme duyumuzu uyaran tozanlar braktklarnn
Kantlar bunlar. Kimi gvdelerden srekli
Bir koku dalgas yaylr, rmaklardan
Serinliin, gneten snn ve okyanustan
Yalyar kemiren serpintinin ykselii gibi.
eitli sesler durmakszn uuur havada.
Kumsalda yrrken dilimizde bir tuz tad duyarz.
Hintya iilirken yanmzda, burulur azmz.
Her gvdeden bir madde rma akyor
Ve yaylyor her yana demek ki.
Bu rman kesintisiz akmas gerek,
Duyularmz hep tetikte olduu srece ve
Varlklar, grldke, koklandka, duyulduka.

Karanlkta yoklanan bir gvde tpatp

Gnn duru ndaki biimiyle gelir elimize.

205

210

215

220

225

230

Demek tektir, dokunma ve grme

duyularmz
Uyaran kaynak. Diyelim ki, drtke
Bir nesneye dokunduk karanlkta:
Ik vurunca gzmze, drtgen grnen ey
Bu nesneden km zar deil de nedir?
mdi: zarlarda sakldr grme nedeni
Ve onlar olmadan grlemez hibir ey.

Gryoruz, dalp yaylyor her yne

Zar dediim eyler. Biz salt gzlerimizle
Grebildiimizden, bakmz
Belli bir yere evirdik mi.
Gzmze oradaki varlklarn
Tm arpyor biimleri ve renkleriyle.
Bu zarlara bal yine, gvdelerin her biriyle
Aramzdaki uzakl alglamamz
Ve ayrmamz da. nk zar braklnca
Kovar gzle arasna giren havay.
Ve hava gzyuvarlandan szlr.
yle bir yalayp geer gzbebeklerimizi.
Zarn nndeki havann okluu ve gzlerimizi
Yalayp geen esintinin sresi orannda
Uzaktr bizden bir gvde; ama
ylesine abuk olup biter ki bunlar,
Ayn anda seeriz yapsyla uzakln.

Tek tek grlememelerine karn

Gzmze arpan zarlarn,
ktklar gvdelerin grlebilir olmasna
Hi amamal. Rzgr damlacklarla
arpar yzmze, souk srr, ama
Biz rzgrla souun tek tek birimlerini deil
Toplam etkilerini duyarz sonutaki.

Sanki bizi iteleyip kakalyordur,

Drtklyordur sanki dmzda biri.
Onun varln duyarz yanbamzda.
arptnda parmamz, tan d yzeyidir,
Renk zardr dediimiz, ama yle gelmez bize
arptk sanrz kayann sert ekirdeine.

Peki neden aynann te yannda

Belirir imge? Gerisinde grnrken yzeyin?
Eikten bakar gibiyizdir, yar aralk kapdan
Evin dndaki eylere gz atarz. Yine
ift-hava engeli vardr grntnn yansra.
Gzle, kap arasmda kalan havay
Alglarz nce, tarayarak menteeleri sal sollu
Dardaki a varrz; ikinci hava dalgas
Orada arpar gzmze; ardndan da
Ak havada gerekten grlen varlklar.
Aynada yansyan imgede de yle: gelirken
Gzmze doru, kendisiyle gz arasna giren
Havay iteler zar, nne katar; yle ki,
Daha aynay grmeden duyarz esintiyi.
Asl aynay grdmzde, bizden ona giden
Ve ondan yansyan zar, dner gzlerimize,
Baka bir hava tabakasn katarak nne.
mgeden nce alglarz onu
Ve o yzden aynann tesinde gibi gelir
mge bize. amamak gerekir demek
Aynann yzeyinden yansyan grntlere;
ifte yolculuklarn, ifte hava
Hortumuyla perinledikleri dnlrse.

Sada olan eyin aynada neden solda

Grndne gelince: zar, dz yzeyine

arptktan sonra aynann, dmdz bir izgide

Olduu gibi gelir geri. Aldan bir maskeyi
Daha tam kurumadan duvara frlatsa biri
Ve tersyz olsa hi deimeden maske,
Geriye dnebilse; yz izgileri
Deiime uramasa bile artk
Aykr decektir eskiye. Eski sa gz, soldadr;
Sol gzse, gemitir san yerine.

Bir zar, kimi zaman aynadan aynaya

Geebilir. Ve be ya da alt imge kar ortaya.
Odalarmzn i blmlerine
Yerletirdiimiz eyler ne kadar uzak ve
Sapa yerlerde olsalar, bir dizi aynadan
Yansyan sapa yolu izleyerek
Beliriverirler nmzde. Her yansyta sol
Saa geer, sonra yeniden solaj
Yine saa ve ilk greli durumunu alr sonunda.
Bkmleri bizim oranlarmza uyan aynalar
mgeleri ters evirmeden yanstrlar.
Belki de zar, ikinci bir kere
Kar kysna arptktan sonra bkmn,
Yani ifte yansmadan sonra ular bize.
Ya da daha aynaya vardnda dner,
Bkml yzey, bize doru evirir yzn.

mgeler sanki adm adm izler bizi,

Ne yapsak aymn yaparlar. nk
-Bir parasndan ekilmeyegr aynann
Zar yansyamaz o blmden- doa der ki:
Geli asna eit bir ayla yansyacaktr
Yanstc yzeyden her tozan.

Gz neden kamar parlak nesneler

karsnda?
Gzn aktr gne, bakmakta diretirsen!
nk korkuntur gc ve sald zarlar
Son hzla yol alp byk derinlikteki
Katksz havada, atom yapsn zedeleyen
Bir hzla arparlar gze. stelik,
Kamatran k, kiiyi kr edebilir;
Bileimdeki ate tozanlar girer gze elenmeden.
Sarlk ekenlere sar grnr
baktklar:
Kendi bedenlerinden kan ynla sar tozan
Yaklaan br zarlarn yolunu keser
Gzlerinin dokusuna da karmtr bunlar
Ve hereye bulatrrlar sarlklarn.

Biz karanlktayken
aydnlkta
kalan
Nesneleri u yzden grrz: Yaknmzdaki
Lo hava nce ak gzlerimize girer ve onlara
El koyar. Parlak, kl hava hemen ardndan
Gelerek ykar gzlerimizde kalan son glgeleri.
nk ok daha devingendir aydnlk hava
ok daha ince taneli, ok daha yetkindir.
O, gzlerin geidini kla ykad m bir,
Karanln demin tkad yollarn at m,
Aydnlk nesnelerden atlan zarlar hemen gelir,
Grme duyumuzu uyarrlar, te yandan
Karanla bakarken aydnlktan,
Hi bir ey gremeyiz; amurlu, bulank,
Lo hava en sonda gelir ve boar
Gzlere giden yollar, geitleri tkar ve gz
Hi bir nesnenin zarna tepki gsteremez artk.

Yuvarlak grnr bize uzaktan

Bir kentin drtgen kuleleri. nk uzaktaki

Her a ya siliktir ya da seilmez keleri,

Etkisi de krelir gzlerimize ulamadan.
nk havada uzun sre yol alan zarlar
Srekli ona arparak yitirirler sivriliklerini.
Alarnn tm de kanca gzmzden,
Yuvarlaklatrlm keli talara dnerler:
Yani yakndan bakldnda gerekte
Hi de yuvarlak olmayan, ama uzaktan
Yuvarlakla yknen bulank gvdelere.

Dahas, gnndayken
oynar glgemiz,
Ayak uydurur, yknr bize. amamal,
Iktan yoksun havann insan davranyla,
nsan admlaryla dolaabildiine.
-Glge diye adlandrdmz ey, nk,
Iktan yoksun havadan baka nedir ki?Aslnda, yryen gvdelerimiz girip araya,
Yoksun brakr yeryzn gne ndan
Belli aralarla. Ve getiimiz yer yeniden
a boulur arkamzda. Bu yzden
Gvdemizin ardarda beliren glgelerini
Tek glge sanrz, bizi adm adm izleyen.
Durmadan lt tozanlar yaar, atee atlan
Yn gibi, tketerek bir ncekileri. Yeryz de
Iksz kalma hzyla siler glgenin izlerini.
Burada da her zamanki gibi
Yanlma hakk tanmyoruz
gzlere.
In yerini semektir onlarn ilevi
Ve karanln yerini. Ama bir k brnn
Tpatp ei mi? Deminki glge mi tedeki?
Ya da u anlattm durum mu sz konusu?
Aklyrtme karar verir buna. Olaylarn nitelii
Gzle kavranamaz. Yanlg ondan sorulmamak

f
360

365

370

375

380

385

Bindiimiz gemi, bize duruyormu gibi gelir

Ald halde -oysa gidiyor gibidir
Demirlemi bir gemi- Kanatl yelkenleriyle
Hzla geerken yanlarndan, dolu rzgrla,
Usuz dzlkler, tepeler k tarafa srklenir.
Mavi ge gml yldzlar kprtsz gibidir,
Srekli devinimde olmalar gerekir, oysa;
Ik saan gvdeleriyle kalkp boydan boya
Atklarna gre gkyzn, uzak yuvalarn
Bulmadan nce. Yerlerinde akldr sanrz
Gnele ay. Olgular, dolatklarn kantlasa da.
Uzakta, denizin ortasnda ykselen dalar
-Aralarnda bir donanma geecek yer olsa bileKenetlenmi bir ktle, tek ada gibi gelir bize.
Hzla dndkten sonra anszn durduklarnda,
Odann, duvarlarn dndn sanr ocuklar.
ylesine canldr ki bu duygu, atnn
Tepelerine keceinden korkarlar.

Doa gnn ilk klarn srdnde

-Titreen alevlerin renginde, kpkzlVe arttnda doruklar, sanrz ki
Iyan gne konmu da oraya, kendi ateiyle
Yalazlyor ortal. Oysa tepelerden en aa
Be yz mzrak belki iki bin ok atm uzaktr
Ve korkun okyanus dzlkleri yatar
Tepelerle gne arasnda, geni kreyle evrilen;
Ve ka binlerle kara girer araya
eitli insan ve hayvan trlerini barndran.

Bir parmak derinliindeki su birikintisi

Kaldrm talar arasndaki ukurda,
Yer altnda bir uurum gibidir sanki

Tepelere ykselen g yanstan.

Ayann altnda bulutlar grrsn ve g;
Yer altndaki usuz gkte gizlenen gvdeleri.
390

395

400

405

Srdmz ekin anszn duruverdiinde

rman ortasmda, gz atarsak tez akan suya
Seli gslediini sanrz duran hayvann
Ve aknt yukar yol aldn hzla.
Ve nereye bakarsak bakalm, her ey akmaktadr,
Son hzla yzmektedir bizimle birlikte.

Kemerli yolun bir ucundan baknca

-Yapnn kusursuz da olsa bakm,
Kemerler e ykseklikte de olsaUzaktan, gittike yere yaklar tavan,
Sol yan, saa kayar ve sonunda hepsi
Grnmeyen koninin sivrisinde birleir.

Denizciler, dalgalardan ykseldiini

Sanrlar gnein, sonra batarken yine
In denize gmdn. nk yalnz su
Ve gktr grdkleri. Bu yanlg kmsenmemeli.
410

415

Denizi hi bilmeyenler, bozuk sanrlar

Limanda demirlemi tekneleri.
Salt su stndeki blm dzdr kreklerin,
Dmenin de. Su altndaki blmlerse
Ikta krlp, bklm grnrler yukar.
Sanki suyun stnde yzebilmek iin
Kvrlmlardr yatay olana kadar.

Dank bulutlar, nne dtklerinde rzgrn,

Gece gnde kvlcmlanan yldzlar da
Sivri dilerine taklp bulutlarn
Bir yne yollanrlar, eski ynlerinden bambaka.
Elimizle gzmz bastrrsak alttan,
Yeni bir gr biimi kar ortaya:
Her baktmz ift grrz;
Lambayla ikileir, evdeki eyalar da.
nsanlar iki yz taknrlar, her biri
ki bedenle dolar ortalkta.
Uyku, organlarmz tatl zincirine balayp,
Beden eritiinde katksz erince,
Uyank sanrz kendimizi ve
Kolumuzu bacamz oynattmz. Gecenin
Kr karanlnda gnee bakarz, gnna;
Darack bir alanda g aarz, yaya geeriz
Denizi, rmaklar, dalar. Ve ayrlardan
Gecenin sszlnda sesler duyarz.
Tek szck kmadan azmzdan, haykrrz.
Duyulara olan gvenimizi sarsan
Bylesi olaylara sk sk rastlarz.
Ama bouna. Bu yanlsamalarn ou
Kendi kendimizi -zorlayarak -inandrdmz
Sanlardan doar: duyularn alglamadn
Alg sanmak yanlgsndan. Grnr gerekleri,
Su gtrr yorumlardan ayrmak en g itir.
Hi bir eyin bilinemeyeceini
syleyen
kii
Bu savnn doru olup olmadn da
Bilemez aslnda: bilemediine gre hi bir eyi.

445

Bile isteye tepetaklak duranlarla tartmam.

Tutalm, dedikleri geerli, soralm ona:
Nasl ayrt ediyor bilgiyle bilgisizlii
Doruyla hi karlamamsa? Ve
Doru ile yanl kavramnn kaynan? Sylesin nedir/1
Kukunun kesinlikle bir olmadnn kantlar.

475

450

455

460

465

470

Anlyacaksn ki doru kavramnn

Duyulardadr kayna. Duyularsa, yanlmaz.
En gvenilir tank deil midir; yanl,
Doruyla birleip kendiliinden alt eden?
Evet, onlardan gvenilir bir tank var m?
Yalanc duyulardan doan akl,
elikiye debilir mi kendi z kaynayla?
Yani eer dorucu deilse duyular
Hepten yalancdr yleyse akl da.
Gzn grdn yadsyabilir mi kulak,
El, kulan duyduunu? te yandan
Dil, burun ve gz yalanlayabilir mi?
Elin dokunduunu? Sz konusu bile deil bence.
Kendine zg bir yetisi var her duyunun,
zel bir ilevi. Yumuaklk, souk ve scak
Ve renkler, ayr ayr alglansalar gerektir;
Damaa zg tatlanma yetisinin ilevleri
Baka bakadr. Ve yine baka bakadr
Kokularn ve seslerin reyileri; bir duyunun
brn yadsma olanam kaldrr bu.
Kendini de yalanlayamaz duyu
nk deimezdir inandrclk ls.
Demek alglad her zaman dorudur.
Diyelim ki, akl kestiremiyor
Yakndan drtgen grnen nesnelerin
Uzaktan yuvarlak grnmelerinin nedenini.

480

485

490

495

500

505

yle de olsa, sren aklla

ki biime uydurma nedenler yaktrmak,
Daha iyidir ak seik grdmz eyleri
Bilerek elden karmaktan. nancn kkne
Saldrmaktr bu. Yaam besleyen temeli ykmak!
Salt akl da deildir yklacak bu arada
Tehlikeden kanmak yolunda; korunmaz,
Gvenmezsen, kar karsan duyulara,
Yaamn da ksa srecek demektir, bylece
Szde kalacaktr onlara yneltilen saldrlar.

Yani tozanlar maddeli olsa gerektir

Seslerle szcklerde actabilme yetisi varsa.

Tann ilk ndan, akamn glgeleri

nene kadar konuan biri, bilirsin
Ne kadar yorgun der, nasl ypranr sinirleri
-Konuurken avaz avaz baryorsa heleok konumak bir ey alp gtryorsa
Bedenden, demek ki ses de
Maddeli olmaldr yapca.

arpk bir cetvelle izilen taslaktan

-Biraz eri bir drtgen, biraz eimli bir dzeyAncak rk bir yap kabilir ortaya.
arpk urpuk, sallantl, darmadank,
uras girintili, buras kk. Her paras
Temeldeki yanllar yznden, her an
Yklmaya yz tutan. Tpk temelindeki
Duyular yalan yanl olursa,
Aklyrtmenin de arpk ve rk olaca gibi

Ve son olarak: bir sesin trmalaycl

Kurucu atomlarnn trmalayclndandr,
Przszl, onlarn przszlnden.
Pes bir trompetin tok gmbrts
Ne kadar deiik gelir kulaa
Yrtc kayalarda yanklanan kkremelerden
Ve kuu atlarndan, Helikon'dan ykseleni

Bundan sonra duyularn her birinin

Kendilerine zg nesneleri nasl
Algladn saptamak kalyor geriye
Ki pek g deil bu. Bir kere grltlerin
Ve seslerin her trls ancak, kulaa arpp
Duyum uyandrdklarnda basmlaryla
Duyulabilir. Duyulara ileyebilmesi, seslerin
Cisimleri olduunun balca kantdr,
stelik ses boaz yrtar karken,
Haykrrken zorlanr nefes borusu. nk
Allandan ok sayda ses atomu mtr
Kalabalk eiine azmzn, o darack ka.

Bedenimizin derinliinden bulup bu seslenileri

Azmzn geidinden doruca kardmzda,
Bler onlar, szckler ustas esnek dil
Ve kalba dker dudaklarsa.
Kaynandan oka uzaklamayan her seslenme
Bir yere gelir ki, szckler tek tek duyulur,
Ak seik anlalabilir her hece.
nk korur seslenme oranm ve biimini.
yleyken, umulmadk uzunluktaysa ara
ster istemez karacaktr szckler,
Balantlar kopacaktr sesleniin
Geni bir hava tabakasna dalnca.
Sesi duysan da kavrayamayacaksn szckleri,
ylesine kark gelecek seslenme sana.

Kimi zaman birinin haykrd szck

Btn bir kalabalka duyulur. Besbelli
O tek seslenme blnyor ynla seslenmeye,
Baka baka kulaklara pay ediliyor; her birine
Bir szcn biimini kazyor, zgn sesini.

Kulaa ulaamayan seslenilerse uar gider,

Rzgra karrlar etki brakmadan geride.
Kimi de kat gvdelere arpp dner,
Bizi yanksyla yanltan bir sesle, szc semede.
Bunu kavradn m anlayabilirsin neden,
Anlatabilirsin bakalarna: krlk alanlarda
Yolunu yitiren, glgeliklerde kalm
Dostlar ararken, seslenirken, kayalardan
arabuk dner szckler srayla, ayn biimde,

Alt-yedi yankyla karlk veren

Yerler de vardr tek seslenie.
Tepeden tepeye sekerek yanklanr szckler.
Satyr'ler, 1 Nympha'lar basmtr oray
Sregelen yerel efsaneye gre.
Faunus'larn lgnca enlikleri, boydan boya
Bozar gecenin sszln: lirin telleri ve
Ustann parmaklaryla boalan ezgiler fltten.
Savurarak kei ban donatan am dallarn
Rzgrl sazlarda hi durmadan Pan
Dolatrr o ksk dudaklarn; aksn
Kesintisiz diye kavaln delimen ezgileri.
1. Gvdelerinin belden st insan, belden aas at ya da
teke biiminde doa cinleri. Krlarda dolar ve
Nympha'larn (krperileri) peine taklrlar. Faunus'
lar da Satyr'lerin benzeridir.

570

575

580

585

590

ou kez kyller anlatr bu peri masallarn

Belki de vnrken bu inanlmaz olaylarla
Avunmak isterler, unutmak, tanrlarn bile
Brakt bir oraklkta yaadklarn.
Belki de bambaka bir drtyle: nk
tnsanolu hep cankulayla dinler masallar.

Pek karmak olmayan bir sorun var:

Nesnelerin gzle seilemedii geitlerden
Sesin kolaylkla geip, kulaa nasl eritii.
Kapal kaplar ardndaki konumay izleriz
nk: nesnelerin grsel zarlar geirmeyen
Dolak yarklarnda kolayca yol alr ses. Zarsa,
Her eit imgenin geebildii, camdaki gibi
Dz yarklardan krlmadan geebilir ancak.

Ayrca: her yne yaylr sesler nk her biri

lk blnnden sonra ufack paralara,
Baka sesler retir; kk bir kvlcmn
Kendi ateini yayp oaltmas gibi.
Dz yol dnda kalan yerler de dolar bylece
Engelleri aan, birbirini kztran seslerle.
Oysa grsel zarlar batan tuttuklar yolda
Dz izgiler izleyerek ilerler; yle ki, kimse
Duvarn tesini gremez ama duyabilir
Ykselen sesleri. Ses, engelleri aarken krelir,
Bouklaarak ular kulaklarmza ve bizler
Szckleri seemeyiz, sesi duyarz yalnzca.

Tat organlar dille dama uzun uzun aklamak

Gereksiz: bir kere yemei inerken azmz
Bzdmzde tat alrz, sanki tkabasa

Su emmi bir sngeri biri eline alm da

Usulca skyormucasna. Dahas,
Sktmz yaylr daman gzeneklerinden
Ve sngersi dilin rzgrl geitlerinden.
eninin tozanlar przszse, sarar dama
Tatl tatl ve cokuyla kurcalarlar
Dolak aklaryla slak blgelerini dilin.
Biimlerinin sivrilii, sertlii orannda
Isrlar, yrtarlar girerken duyu organlarna.

Tadn verdii haz gemez daman tesine.

Lezzetli lokma grtlaktan indiinde,
Organlara dalrken haz biter artk.
Hangi besini alrsan al, ne nemi var?
Sindirebildiin, bedenine databildiin,
Midendeki sv dengesini koruduun srece!

imdi beenilerin neden birbirine

Uymadn anlatacam sana.
Birine ac, lezzetsiz gelen, tatl gelebilir
Baka birine. Tepki ylesine deiir ki
Birini besleyen, bakasn zehirleyebilir.
Szgelimi bir ylan vardr, insan salyasna
Deer demez, srarak ldrr kendini.
Bizim iin ldrc bir zehirdir harbak otu.
Oysa keilerle bldrcnlar ya balar yeyince.

Bu gerei kavrayabmek iin ilkin

-Daha nce de sylediim gibi- anmsanmal
Varlklar oluturan atomlarn eitlilii.
Besin alan hayvan trlerinin
Kurucu atomlarnn biiminde de

625

630

635

640

645

650

-Organlarn ana izgilerinde belirlenen

zel ayrmlarla ortaya kanD grnmlerine kout farklar vardr.
Bunlar, atlaklardaki deikenlii yaratrlar,
-Gzenekleri yani- bedenin tmnde,
Hatta az ve damakta bile. Kimi trlerde
Doutan ufaktrlar, kiminde iridirler,
Kiminde gendirler, kiminde drtgendirler.
ou yuvarlaksa da okgendir bir bl. .
Ksaca, atomlarn biimleri ve devinimleri
Gzeneklerinin biimini belirler kesinlikle,
Atomlarn yaps belirler atomlar aras geitleri.

Birine tatl gelen, ac geliyorsa brne

Demek ki en przsz tozanlar girerken
ncekinin damana, przl ve entikli
Tozanlarn saldrsna uramtr ikincisi.

Bunu anladktan sonra, sorun zlm demektir.

Yani biri safra fazlalndan yaknyorsa
Ya da baka bir sayrl varsa,
Bedeni tepeden trnaa altst olur bir anda,
Kurucu atomlarn durumlar tmyle deiir.
Duyusunun geitlerine uygun den tozanlar
Yoktur artk. Girileri tedirginlik uyandran
Baka tozanlara almtr kaplar.
Daha nce de ka kere belirttiim gibi,
Bal iki tadn karmdr: tatszn tatlyla.

Burun delikleri kokunun

arpmasyla
Nasl etkilenir, sorununu ele alaym imdi,
nce eitli gvdeler olmal, eitli

Biimlerde kokular saan-bir rman

Yaygm kollarn andran- Ama
Kimi kokular belirgin zelliklerinden tr
Belli hayvan trlerine daha ekici gelir.
Arlar snrsz uzaklklara eker bal kokusu;
Le, akbabay. Yrtc hayvann trnak izi,
nc av kpeklerini oraya yneltir.
nsan kokusunu ok nceden alr, Romulus
Kalesinin zambak aklndaki koruyucusu kaz.
Demek her biri, kendi koku yetenei uyarnca
zel besinine ynelir ve trler yokolrtaz.
Burnumuza arpan kokulardan kiminin
Daha byk bir etki alan var, doru.
Ama sesler kadar uzaa gidemez hibiri,
Grme gcn uyaran zarlarla oranlanamaz bile.
Tembel, gecikmeli bir yolcudur koku ve hafifler
Varmadan menziline; ince maddesini datr rzgra.
Bir kere, varlklarn derinliinde doar ve
Dar glkle kar; gvde paralandnda,
Ezildiinde, eridiinde neden keskinlesin
Varlklarn ekirdeklerinden szmyorsa?
Bir baka neden: koku sesten daha iri,
Daha byk atomlardan olumutur besbelli;
Ta duvarlar delip geemediine gre
Tm grltlerin kolaylkla aabildii.
Onun kaynan hemen bulamaymz bundandr,
Sesin kaynan bulduumuz gibi. Ak katlar havada,
Duyulara sca scana iletemez haberlerini.
te bundandr kpeklerin sk sk armas,
Dolanmas bu yzdendir kokunun ardnda.
Kokulara ve tatlara zg deil bu uyma yetenei.
Varlklarn grlr biimleri ve renkleri de

680

685

690

695

700

705

710

Eit lde uygun deildir duyu organlarna

Btn trlerin. Dahas: bakyoruz,
Tedirgin bile edebilir gz kimi durumlarda
Tan habercisi horozun, rnein, kanat rparak
Cokuyla tmesi, kovmas geceyi; a aslanlarn
Katlanamadklar bir grnmdr.
Daha ilk bakta kamak der akllarna.
Demek horozun gvdesindeki baz atomlar,
yle incitiyor ki gzbebeini aslann,
Dayanamyor yiit hayvan. Ama ya bedenimize
Hi giremediklerinden ya da girince
Hemen bir k yolu bulduklarndan
Yani engellenmediklerinden hibir yerde,
Gzbebeimizi incitemiyorlar bizim.

Ey Memmius, hayal gcn uyaran drty ve

Ruhumuza yer eden grntlerin, ksaca,
Nereden geldiini anlatacam sana.
nce diyorum ki: varlklarn yzeyinden kan
Ynla incecik zar uumaktadr her yana.
Havada rastlatklarnda, brmck
Ya da altm varaklar gibi kolayca girebilirler
Bileime. Gz alan, grme duyumuzu uyaran
Zarlara oranla ok daha seyrektir dokular.
Girip bedenin atlaklarndan, ruhun o incecik
Tzn harekete geiriyor, duyumu uyaryorlar ya!
Kentaur'lar, Sirenler, Kerberos benzeri kpekler
Ve kemikleri topran barna karm nice l
Bu yzden grnr bize. Aslnda
Her yerde uuan bu zarlar eitlidir: kimi,
Anszn kendiliinden oluur havada; kimi kp
Trl gvdelerden, oluur biimlerinin kaynamasyla.
Kentaur, szgelimi: yaamdan alnmamtr imgesi.
Hi varolmamtr ki bylesi bir yaratk! Ama

715
/

720

725

730

735

740

Dediim gibi, bir atla bir insandan kan

745
Yzey-zarlar rastlant sonucu akrsa,
Dokularnn narinlii ve incelii nedeniyle
Ossaat yapabilirler birbirine.
br dsel yaratklarda da durum byle.
Dediim gibi, anlatlmaz bir devingenlik ve eviklikle
750
Devinir bu zarlar ve bir dokunuta devindirir herhangi biri,
Onlar kadar narin ve alacak devingenlikteki ruhumuzu.

Bu aklamann doruluunu snayabiliriz yle:

lkin: ruhun alglad herhangi bir grnt
Benzeiyorsa eer gzn grdiiyle,
E yntemle yaratlmtr ikisi de. Szgelimi,
Aslan grmem, zarnn gzme arp sonucudur.
Demek ki, benzer bir yntemi var
Ruhun almasnn da; en az gzler kadar,
Zarlar yardmyla, aslan kavrayabildiine gre.
Tek fark: ok daha incedir ruhun algladklar.
Sonra; uykudayken, gevemiken organlarmz,
Ruhumuz nasl da uyanktr! Uyankken iz brakan
Zarlar ylesine canldr ki artk,
lme ve topraa kavumu birinin
Dolatna inanrz nmzde. Susmutur
Tm bedensel duyular; tepeden trnaa durmutur
Ve kovamaz yanl izlenimi, koyamaz doruyu.
Bellei de saf dna itmitir uyku;
O da diyemez ki, ruhun sa sand kii
rmtr artk, oktan lmn olmutur.

amamal, dteki imgelerin belli bir uyumla

Kollarn-bacaklarn oynatmalarna. Bu arada
Bir zar gemi, farkl duruta bir bakas almtr
Onun yerini hzla; yle ki, biz, nceki imgenin

755

760

765

77C

775

Duruunu deitirdiini sanrz. ok hzl uar zarlar;

Birok kaynaktan gelir ve atom yna yenilenir bir anda.

Konudan doan sorunlara hemen

Bir aklk kazandrmamz gerek. lk soru: ruh
Neden istedii anda dnebiliyor dilediini?
Yani imgeler buyruumuzda m bizim
Ki, gnlmzce, dilediimiz zar geliyor nmze;
Ama gkm, ama yeryzym, ama denizmi!
Topluluklar, trenler, lenler, arpmalar!
Doa hemen bunlar hazr m ediyor bize?
stelik, unutmamalyz ki, ayn anda
Ve ayn yerde, baka ruhlar tamtamna
Baka nesneleri dlemektedir.

ikincisi: imgeleri, dlerimizde evik,

Uygun adm yrr grrz. Peki, neden
aprazlamadr kol ve bacak atlar?
Ve neden baktklar yne uydururlar ustalkla
Bacak atlarn? Yani bu babo zarlar,
Eitim mi grm, dans m renmi gecelerce?
ki soruya da geree daha yakn bir yant
Verebiliriz elbet: Alglanabilir ann iine
-Tek hece syleyebildiimiz sreyeVarlklar aklla bilinen ama alglanmaz
Birok an smtr. Bu, belli bir zamanda
Her eit zarn, neden her yerde hazr olduunu
Gsterir. Tez uuludur zarlar ve kaynaklar
Nasl da eitlidir! Ve yle incedirler ki, ruh,
Ancak urunda zel bir aba harcadn seebilir.
z brakmaz ou; ruh, bekler her grnm
Doal sonucunun izlemesini. Grd de odur aslnda.

/
780

785

790

795

800

805

Bilirsin, zor seilen nesnelere bakarken

Gz nasl bir aba harcar ve ayarlar kendini;
Yoksa ak seik alglayamaz karsndakini.
Grlr nesnelerde de yle: evrelerinde
Srekli bir kaytszlk, uzaklk havas vardr,
Onlara yneltmezsek ruhumuzu
O zaman cannn ektiinin dndaki
zlenimleri yok saymasna ruhun, amamal!

Ufak belirtilerden nemli sonular karp

Yanlgya srkleriz sonra kendimizi.
Bazan umduumuz gibi belirmez imge,
Kadnken erkek oluverir anszn: yz izgileri
Ve ya deiiverir gzmzn nnde.
Bu arada duyacamz aknlksa, uykudaki
Unutkanlkla bastrlr, bellek eksikliiyle.

Bu arada zellikle kanman gereken

Bir yanlg var-sezginle nleyecein:
Sanmamalsn ki, gzlerimizin parlak kreleri
nmz grmemiz iin yaratlm, bile isteye;
Ve yaslanm salam temeline ayaklarmzn
Yrme igds sonucu, bileklerle bacaklar.
Ve salam omuzlara balan kollarmzn,
Yardmc ellerin taklmas ularna, yaam
Srdrmeye gerekli giriimlerimiz adnadr.

Bu olgular byle yorumlamak yanltr,

Altst etmek demektir gerei.
Aslnda, bedenimizdeki
hibir organ
Biz kullanalm diye
yaratlmamtr.
Tersine, var edilen, yaratr
kullanmay.

810

815

820

825

830

Gz yokken, grme yoktu ve dil yokken, konuma.

Ve dilin varoluu, konuma yetisinin
Kaynandan ok daha eskilerde kalr.
Daha ses duyulmadan vard kulaklar;
Ve tm organlar, kullanllarndan ok nce.
Demek ki salt kullanma adna yaratlmamlar.

Dn, gs gse ne savalar verildi

Alevli oklar kullanlmazken daha,
Kollar yara ald, bedenler kana buland.
Vuru savuturmay doa retti insanoluna,
Kalkan sol koluna alma bilgisi yokken daha.
Evet, eski bir alkanlktr -ok eskiBitkin bedeni dinlendirmek, dek sermekten.
Ve susuzluk, bardak yokken de giderilirdi.
Diyebiliriz ki, gereksinme ve yaama deneyi
Sonucunda bulunan bu aralarn yaplnda,
Kullanlmalardr ama. nce kendileri varolan,
levlerini sonradan esinleyen organlarla
Duyulara benzemezler hi. te, bunlarn
zel ilevler gzetilerek yaratldklarna
nanmaman iin sryle kant sana.

almamas gereken bir baka gerek de udur:

Canlnn bedeni, igdyle besinini arar.
nce de syledim, saysz tozan, saysz ynde
Akp gitmede varlklardan. Ama hayvanlar
Ba ekmeli sayca, hep devinimde olduklarna
Ve bylece durmadan atom yitirdiklerine gre:
Terle atlr kp derinlerden kimi atomlar,
Kimi kesik soluklarla uar azdan.
Bu sreler azaltr bedenin younluunu
Suyu ekilir tzn. Ve ac bastrr ardndan.

Besin alnr ki, dalp organlarla damarlara,

Desteklesin gvdeyi, yenilesin, doyursun.

iecekler de bu yoldan dalr

Neme gereksinme duyan organlara.
Ve midemizi kavuran o binlerce ate tozan,
Svnn geliiyle geri ekilir,
Yangn sner ve kavrulmaz artk beden.
Byle diner dayanlmaz alk
Ve soluk kesen susuzluk byle giderilir.

Nasl yryebildiimizi
aklayacam sana
Gnlmzce nasl oynattmz
kollarmz
Ve bacaklarmz
trl biimlerde? Nasl
Tayabildiimizi bedenin arln?
Kulak ver bana! Yineliyorum: yrme imgeleri
nce iz brakr ruhta: istem doar.
nk ruh nceden saptamazsa istemini,
Hi kimse giriemez herhangi bir edime. Tzdr
mgenin bu. Ve ruh -o andaki devinim deneyi
Atlma isteini getiriyorsa- toparlar
Her organa, her damara dalm can
Kolaydr bu da; ruh, canla balantl olduuna gre.
Sonra can sarsar, toparlar bedeni. Ve usulca
tilir, devinime geer bedenin tm.
Younluun azalmasdr bir etmen de.
Alan gzeneklerden girer hava -doal olarakylesine devingendir ki; bir alayan halinde
Akar, yaylr bedenin en kk, en gizli
Yerine bile. Bu iki enin bileimidir
Gvdeyi iten: gemi, rzgrla yelkenlerin
Bileik etkisiyle nasl srklenip giderse.

870

875

880

885

890

895

Bu ufak gvdelerin bylesine iri bir ktleyi

ekip evirebiliine, ynn deitiriine
amamal. Rzgrn da seyrektir yeterince,
Kcktr tozanlar; gelgelelim
Koca bir geminin ktlesini katabilir nne
Ve ne kadar yollu olursa olsun gemi, yekesinde
Tek el vardr, tek elle ynetilir.
Nice ar yk, palangalarn, bocurgatlarn
Yardmyla bir rpda kaldrlabilir.

Ya uyku? Nasl bir ustalkla getiriyor

Organlara dinginlii, ruhun tedirginliini
Nasl skp atyor gsten?
nandrc eylerdir anlatacaklarm, ayrntl deil.
ok daha tatldr kuunun ksack trks,
Bulutlarla yaran turnalarn yaygarasndan.
Kar koymaz kulan, kukucu akln ver bana,
Yoksa yadsyabilirsin aklamam ve krlnde
Aramayp suu, yz evirebilirsin dorudan.

Bir kere: bedenin tmnde can altst olduunda

Gelir uyku-kimi paralar yitip gitmitir,
Kimileri bastrlp srlmtr derinlereByle anlarda zlr organlar, gever; nk
Candr duyarl salayan. Ve duyum
Son bulmusa uykuyla, cann altst edildii
Ya da bedenden kovulduu anlam kmaldr.
Kovulamaz oysa, lmn sonsuz souu
Bastrrd o zaman. Organlarda can tozan
Hi kalmasayd -klde uyuyan kz rneiHangi kaynaktan atelenebilirdi yeniden,
Nerden balard organlarda duyu gc anszn,
Tpk gizli ateten parlayveren alev gibi?

imdi de, bu deiimin nasl olageldiini

Aklayacam sana: can nasl altst olur, nasl
Gever beden; havaya gitmez szcklerim, umarm.
lkin: bir gvde komudur d yzeyiyle
Esintili havaya, etkilenir ondan. O yzden de
Hep kar karyadr onun vurularyla.
Yoksa gvdelerin hemen hemen tm neden
Krkle kapl olsun, deriyle, kabukla, kavkyla?
Soluyan gvdelerin ii de dvlr boyuna
Alnp verilen havayla. Bedenimiz dtan-iten
kili saldrya uradmdan;
Ve vurular, kk gzenekler araclyla
Ana blmlerle ilksel elere ulatndan,
Giderek kme tehlikesiyle karlar organlar.
Bedenle ruhun atomlar yerlerinden edilir.
Sonuta: bir blm bzr cann, derinde;
Bir blm srlr; bir baka blmse, geveke
Dalr organlara; ne birleebilir ve katlr etkimeye,
Doa engel koyabilir nk bilemeyle devinime.
Bu kkl deime, duyu gcnn ekilmesi demektir.
Bu arada gvdeyi ayakta tutacak madde
Azalmtr: beden zayflar, organlar gever,
Gz kapamr, kol der. ounca bitkin kiinin
Dizleri zlr, yklverir yere.

Yemekleri hemen izler uyku

Damarlara yaylyla havay andrr.
En ar uyku doygunluun ya da bitkinliin
Ardndan gelendir. Bir karmaaya atlmtr
Atomlar, stlendikleri ar iin gerilimiyle.
Daha derinlere siner cann ksmi kmelenii
Ayn nedenle: boaltma geniler ve hzlanr
sel kopuma, yerinden edilme.

ou kez gnlk uralarmz, ilgimizi

En ok eken konular ve uyankken
En ok yer tutanlar ruhumuzda,
Zorlayp uratrrlar uykuda bizi.
Avukatlar savunma yapar, yasa yorumlar;
Generaller birliklerini srer atmaya;
Rzgrla savalarn srdrr denizciler.
Ben, evrenin yapsn aratryorum kendi adma,
Bulgularm zdilimle aklyorum uykularmda.
Uykuda hep iine ilikin grntlerle urar,
Baka abas, baka ura olanlarn ruhlar da.

Yine: gnler boyu kendilerini

Elenceye adayanlar da grmzdr.
Artk duyulan ilgilendirmeyen nesneler
ylesine geni geitler oymulardr ki
Ruhta -kendi imgeleri girebilsin diyeGnler sonra bile ayn grnmler
Belirir gzler nnde:
evik kollarn, bacaklarn sallar
Trl hnerleriyle usta oyuncular,
Lirin kaygan ezgisi dolar sanki kulaa;
O kalabalk yap, o renkli sahne
Grkemle yanar, ilginin, hazzn ya da
Gnlk uran arpc etkisi bu ite.
Salt insanlarda deil hem, hayvanda da.

Benekli atlar grmelisin dinlenirken,

Nasl terlerler, solurlar uykularnda, nasl
abalarlar var gleriyle yar almaya,
Engeller yeni kalkm gibi nlerinden!

Ya av kpekleri, usul uykudayken

Nasl sk sk seirir bacaklar; nasl anszn
nilderler, hzl hzl solurlar
Yeni bir kokunun ardna dmesine?
zini uyandklarnda da srerler
O tez, dsel geyiklerin. Neden sonra kovarlar
Grntleri de kendilerine gelirler.

atmzn altnda yaayan uysal enikler

Nasl tela kaplr, rker,
Silkinip dorulur anszn.
Sanki yabanc yzler, yabanc glgeler
Dikilmitir karlarna! Cinslerinin yrtcl
Orannda yrtcdr uykudaki davranlar.

990

995

1000

Kular nasl havalanr sonra, geceleyin,

Ve nasl rpertir tanrlarn korularn
Ardarda kanat rplaryla. Kukusuz
Atmacalar dmtr pelerine dingin uykuda.

Ya insan ruhunun tedirginlii uyku srasnda!

Ne byk tasarlar bir anda gerekletirir.
Krallar baskn verip kuatr kentleri,
Tutsak der, arpmalara katlr,
Haneri boazlarnda sanp haykrrlar.
Oysa yerlerinden kprdamamlardr bu arada.
Kimi cann kurtarmaya alr, acyla inler.
A bir aslann penesinde kvranrcasna
lklar savurur geceye, nemli gizleri aklar
Uykusunda kimi, sularn ele verir bylece.
lenler de olur. Yaln kayalardan
Frlatldklarn sananlar, srarlar uykudan,

1005

1010

1015

Ve akllarn yitirenler gibi uzun sre

Gelemezler kendilerine, yle sarslmlardr.
Koca bir rman yannda durur susayan,
Irma ier handiyse. Kk olanlar, helda
Giysilerini svarken grrler kendilerini.
En grkemli atlas yorganlar bile o zaman
Bedenlerinden koyverdikleri suyla slanr.

1020
/

Olgunlaan yan tohumu organlarnda

Usulca yeerip ergenlik ana gelenler;
ekici yzlerin, glbeyaz tenlerin habercisi
mgelerle kuatlr her yandan, bylece
Dl birikimiyle ien organ uyarlr
ou kez ilevini yerine getirmiesine
Bir sv brakr ve slatr giysileri.

Yllarla glenince organlar, bedende

Uyarya karlk veren, yeeren tohumdur.
Hedefleri baka bakadr uyarlarn
nsan dln kztran tek uyarysa
nsan bedeninde, yine bir insan imgesidir.
Tohum bir kez kmaya grsn yerinden, yaylr
Bedene, kasklarda younlar ve etkiler
reme organlarn. Onlar iince tohumdan,
Doa, tutkunun ektii yne boaltlmasn
Buyurur tatl suyun, Ruhun akla baland
Kaynaa ynelir beden. Yaral nasl yarasnn
Olduu yana derse: Ald vuruun kaynana
Doru fkrr kan, yle ki, yakndan savayorsa
Dman da kpkzl kesilir bu kanla.
Vens'n oklaryla yaraland m bir kez
-Oku atan, ister kadns incelikte bir olan,

1035

1040

1045

ster gvdesinden ak dalgalan yayan

Bir dii olsun- yarann kaynana koacaktr..
Yaral. Delicesine isteyecektir birlemeyi,
Kendi tznden bir ey aktarmay onun bedenine.
Haz nsezisiyle baldr dili. Budur
Vens ite, Amores dediimiz akn kayna!
Vens balnn ilk yudumuyla gelen kalp ars!
Sevdiimiz yanmzda olmasa da, imgeleri
Brakmaz peimizi, ad nlar kulamzda.

Byle kr krne tutulursan birine,

Saknmalsn bu imgelerden. Tutkuyu besleyen
Her eyi at iinden, ruhunu baka yne evir.
Baka gvdeleri dlle sevginle!
Bil, ona tutunursan, hzn ve ac
Kanlmazdr! Yara, beslendike azacaktr.
Yas koyulaacak, gitgide artacaktr lgnlk.
Tek are, yaray keskin bir bakla demektir
Daha yeniyken; rasgele uyup Vens'n buyruuna
Baka ilgilerle avutmaktr ruhu, sk sk.

Sanma ki, byk tutkulardan kanrken

Yoksun kalacaksn Vens'n sunduu yemiten.
Tersine, cezasz tatlar devireceksin bylece.
Bil ki salkl kiiler, ok daha katksz
Bir tat alrlar aktan, derdi ekenlere oranla.
Sevenin tutkusu kasrga gibidir, kopamaz
Kuruntu ve gvensizlikten, erme annda bile.
Gzn m doyuracaktr nce, elini mi? Bilemez.
Sararken cann yakar sevdiinin, dileri
Dudaklarna girer perken. nk ald tat
Katksz deildir, actmak ister gibidir

Kendisini delirteni. Gerek aktaysa, haz merhemiyle

Acy saaltr Vens; cezay hafifletir.
1050

1055

1060

1065

1070

1075

nk akta, tutku ateini ancak

Yakann sndrebilecei inanc vardr.
Nasl ters der bu doann gidiine!
Aldka almak istediimiz ve bir trl
Doyuramadmz tek tutkuyken ak!
Yemekle iki, kendilerine ayrlan
Yerleri doldururlar bedende. Bylelikle
Alk ve susuzluk giderilebilir kolayca.
Oysa gzel bir yz ve pembe bir ten,
Uucu imgelerden ve ounluk rzgra karan
Bir umuttan baka ne verebilir kiiye?
Susuzun biri dnde su imeye kalktnda,
O yangn sndrecek tek yudum bulamazsa,
Bouna bir abayla saldrr su imgelerine.
Ve sonuta grl grl rmakta susuz kalr.
Vens de bylesi imgelerle kandrr klar
Sevime annda. Ne kadar baksalar gzleri doymaz
O tapnlas bedene. Gvensizce dolaan elleri,
Ayalar; o incelikten hibir ey yamalayamaz.

Sonra sarma dola olmu sevgililerin

Genlik ieini derleyecekleri an gelir.
Mutluluk nsezisiyle titrer gvdeler:
Ekim zamandr artk Vens'n tarlalarnda.
Delice bir oburlukla yapr bedenleri,
Dudaklar dudaklar ezer, uzun soluklar alnr
Kenetlenmi dilerden. Bir ey koparamazlar ki
klar birbirlerinden; ne de iie girince
Eriyip yokolabilirler birbirlerinin bedeninde,
yleyken nasl bir itahla birleirler Vens'n

Zincirinde. Duyduklar tadn byklyle

Kollar bacaklar boalp erirken.
Ksn duralar neden sonra, dinince tutku seli.
Ama uzun srmez bu. lgnlk abuk dner.
Nbet bastrr. Ne aradklarn sorarlar:
Yoktur aresi hummann. Grnmez yara tketir bedeni.

Bir de glerinin tmn harcadklarn dn

Bu gerilimde. Sevdiklerinin acmasna kalmtr
Gnlerini nasl geirecekleri. Servet tkenir,
Grevler unutulur, n sarslr, gzden derler.
Sikyon terlikleri ldar ince ayaklarda,
Altn inelerde yeil ateler yanar zmrtten;
Sevgilinin deniz rengindeki grkemli giysileri
Anmtr, lekelenmitir ak oyunlarmda.
Ama ata miras, varsn su gibi harcansn
Ssl talara, Elis ve Keos tezghlarnda
Dokunan bayaptlara! Hibir ey esirgenmesin
Denite, yemeklerde, iki su gibi aksn!
Kumar, kokular, iekler, demetler-Bouna!
Sevincin yreinden fkracaktr burukluk
Ve erge zehirleyecektir kokusunu ieklerin.
Ya anmsayp en gzel yllarn; zevk,
Ksn uruna tkettiini, pimanlk duyar kii,
Ya sevgilinin anlaml bir sz yakar yreini,
Ya alayl bir bak yakalar onun yznde;
Hi deilse fazlaca bakyordur saa sola.

Dn ki bunlar, mutlu ve dileine ulam

Aklara zg sayrlklar. Sayszdr
Karlksz, horlanm aktaki sayrlklarsa!
Ve gz almadan bile grlebilir. O zaman
Daha akllca deil mi nceden tetikte olmak?

1110

1115

1120

1125

1130

1135

Bu aa dolanmaktan ok daha kolaydr inan,

Akn penesinden kanmak; tuzaa dp de
Vens'n karmak dmn amaktan.

Lnetli adan kurtarabilirsin kendini,

Yeter ki kendi zgrlnn nne durma!
lkin tapndn, uruna i ektiin diinin
Kusurlarn ara bul, bedence ve ruha.
nk ak, kr eder ounluk gzn erkein,
Olmadk zellikler yaktrr sevdiine.
Nice irkin kadna tapnldn biliriz.
Bakarz, glp geer dostuna biri,
Alaltc tutkusundan tr; oysa zavall
Kendisi de -bilmeden- benzer bir amazn iindedir.
Stl kahve olur kar, kara-sar haspa,
vlr pasaklnn sevimli
dankl.
Gzleri yeil olsa bile, tanra grisidir.
Sska ve kuru mu, ceyln sekili'dir mutlaka,
Bodur ya da kavruksa kk periler'i andrr,
Grkemli tanr dl'ndendir, iriyse, hantalsa.
Kekeme mi, ocuksu tutukluu ne ekicidir!
Donuksa, alakgnlldr; geveze mi, cevher saar;
nce ruhludur sskaysa, ksrrken bouluyorsa.
Memeleri ok iriyse Bacchus'u emziren Keres'e benzer
Burnu ktse Satyr'lerin ocuu dut. Kfte
Dudaklysa pesi'dir -Saymakla bitmez bunlar-

Tutalm yz gerekten gzel, olabildiince;

Vens'n ekicilii fkryor bedeninden.
Baka kadn m kalmad? Hem daha nceleri de
Onsuz yaamadk m? Biliriz ki hemcinslerinden,
Yapca en ufak bir 'ayrm yok. O da pis kokular
Srer bedenine: Hizmetileri gler arkasndan gizlice.

1140

1145

1150

1155

1160

1165

Bu arada iekler derler gz yal k,

Yar suratna kapanan kapya. Yasla per,
Tatl kokularla svazlar kibirli tokmaklan.
Oysa bir. ieri alnsa, havay bir koklasa, hemen
Bir zr bulmak isteyecektir kamak iin.
Uzun uzun tasarlad o ustalkl szler.
Donacaktr dudaklarnda. Sevdiinde lmsz
Erdemler varsayd iin kfredecektir kendine
Vens'n kzlar da bilir bu gerei.
Nasl rpnrlar klarndan saklamaya
Yaamn kulisinde olup bitenleri. Bounadr aba,
Ruhun gnna karabilir gizleneni.
Gelgeldim tatsz gerekleri benimseyeceksin
ster istemez kadn iyiyse, itese.
nsann kusursuz olmadn katacaksn hesaba.
Erkee sk sk sarldnda kadn,
Onun bedenine yaptnda, nemli dudaklar
rpnarak uzatt m pleri; sanma her zaman
Yalandan inliyordur. ounluk itendir
Davranlar. Paylalacak bir zevkin zlemiyle, srer
Erkei yarn sonuna, yle deil mi kular ve
br hayvanlar da? neklerle ksraklar kendilerini
Verirler miydi, alev alev yanmasa diilikleri;
reten tohuma kar, krlmasayd direnleri hazla?

Bilmez misin paylalan zevkle kenetli iftler

Nasl ac ekerler bazan bu birlemeden?
Kpekler kebalarnda ayrlmak isteyip de
Ters yne ekimelerine karn vargleriyle,
Vens'n zinciri nasl balar onlar! abaya
Deeceini bilmeseler nceki deneylerden
Karlkl mutluluun, katlanrlar myd buna?
te cinsel tadn paylaldnn kantlar.

Kimi zaman tohumlarn karm srasnda

Tatla esrik dii, alteder erkein gcn;
Anann dl tutar o zaman, ocuk ona eker.
Babaya eker, erkein tohumu tutunca.
Anababalarna eit lde benzeyenlerdeyse
Babann bedeniyle karmtr anann kan.
Vens'n drtsyle kollarda bacaklarda
Karlkl tutkunun hzyla yol alan tohumlar
Tam bir eitlikle arpmlardr.
Gler denktir onlarn dlleniliinde.
Dedelerine, ninelerine eker ocuk bazan da,
Ya da atalarn andrr izgileri. nk
Gizli bir tohum birikimi vardr anababada,
Atalardan geen, eitli bileimlerde
Kuaklar boyu sren. Vens, geliigzel
Bir seme yapar bunlarn arasndan;
Sesi, sa, baklar yineler soyaekim yoluyla.
nk bu zellikler de belirlenmitir, yzmz
Ve br organlarmz gibi, zel tohumlarla.
Kzlarn baba tohumundan domas,
Ana bedeninin olan dourmas yadrganabilir.
Dlt ikisinin atomlarndan oluur aslnda.
Ne ki, en ok benzediinden alr atomlarn ounu
Gryoruz, diide de erkekte de geerlidir bu.

Sanma ki tanrlarn isteiyledir

Erkein dlsz kalmas; hi duymamas
Sevgili ocuklarndan baba szcn;
Yemisiz, ksr bir cinsel yaam srmesi.
Niceleri bu inancn etkisiyle kana boarlar
Sunaklar, tts yakarlar acnas bir umutla:
Salkl tohumla dllensin diye karlar.
Bounadr tanrlar ve yazgy zorlamalar.
Erkein ksrl tohumun sertliine bal,

Ya da ok ince, ok akkan oluuna.

nce tohum akl duramayacandan yerine
abucak kayar, der, verimsiz kalr. Sertse
Ktle olarak kacandan, ya gerekli hz
Bulamaz, ya da szlemez hedefine. Girse de,
Tamtamna karamyacaktr diinin tolumuyla.

nk uyumda byk eitlilik gsterir

Vens'n ileri. Erkein dlleme gc
Deiir kadna gre, kadnlarn da yle; deiir
Deiik erkee gre dl al, gebelenii.
Genlik yllarnda ksr olan nice kadn
Sonraki kocalarndan ocuk dourmu,
Doumun tadyla zenginlemilerdir.
Ve bu dourgan kadnlar evlerinde yllarca
Ksr brakan erkekler de kendilerini yapca
Tamamlayan diiyi bulunca, yallklarnda
Oul sahibi olma mutuyla glenmilerdir.
Aslolan doru bileimini bulmaktr tohumlarn.
Sertle inceyi, inceyle serti badatrmaktr uyumla.

Bu konuda beslenme de nemli bir sorundur.

Kimi yemekler przlendirir tohumu,
Kimileri inceltir, kltr. En nemli eyse
Tat alma oyunlarnn biimidir iftlemede.
Genel bir inanca dayanrsak,
Drt ayakl hayvan duruunda,
Kasklar kalkkken, daha kolay
Alr tohumu ve dllenir kadn.

Elbette karlarmz gereksinme duymamal

Ksn oyunlarna. Yalanc bir direnle

1235

1240

Kvrrsa kalalarn, daha g kapar

Kadn, tohumu. Saban karr bir kere
Srd izden, tohumu drtr evlein dna.
Kendi karlarn gzeterek
Orospular dkndr bunlara. Hem kolay
Gebe kalmazlar, ilerinden olmazlar bylece,
Hem daha ekici gelirler iftleme sresince.
Ama karlarmzn ne yarar olur bundan?
%

1245

1250

1255

1260

Son olarak: Tanrlarn yardm olmadan da

irkin bir kadna tutku duyulabilir.
ounluk, kadn ho tutarak erkei
Hep ocuka kurnaz kalarak kendisi, ve
Hep diri; kolaylatrr erkein yaamn,
stelik alkanlktr yava yava yol aan aka.
Hibir ey dayanamaz, hibir ey, nk
Israrl, sabrl vurular karsnda.
Nasl ki, ayn yere den su damlalar,
Kocaman bir kayay andryorsa zamanla.

BENC KTAP
Kim bu ierie, bu bulgulara yaraan
Bir ark yaratacak giic bulur yreinde!
Bize barndan bylesi zenginlikler karp
Armaan eden o bilgenin erdemlerini, sanmam
Ustaca dile getirebilsin lmlnn biri.
Grkemli dncelerine uygun bir isim gerekse
Bir tanryd diyebilirim -gerek bir tanrdr,
Soylu Memmius-imdilerde felsefe adyla
Amlagelen yaam kuraln ilk bulan;
Sanatyla, bylesi dalgal bir denizden
Yaam kurtaran ve byle kara bir geceden
Dingin, gne-kl bir ge karan.

Onun baarsyla karlatr, eski bulgularn,

Tanrlar katma ykseltilen br lmllerin.
Derler ki Ceres 1 , tahl retmitir insana,
Bacchus 2 zm suyunu; ama bunlar olmadan da
Srdrebilirdik yaam, gnmzdeki ilkel
Birtakm kabileler gibi. Nasl yaardk oysa
nsanca arnmadan yreklerimiz?
Bildirisiyle imparatorluklar aan ve ruhlara
Erin getiren bilgeye nasl tanr demeyiz?
1.
2.

Bereket
tanras.
arap ve esriklik tanrs.

10

25

20

Hercules'in giritii servenleri

Daha zorlu sanyorsan, uzandasn gerein.
Nemea aslannn yutan az, o kan dkc
Arkadia domuzu ne yapabilir bugn bize?
Girit boas; ya o Lerna bataklndaki bel:
Zehirli ylanlardan saysz ba olan ejder Hydra?
Ne kar, gvdesinin birleik gcyle
Hl uzak spanya'daysa Geryoneus?
Stymphalos glnde dolanyorsa alc kular?
smaros'un Balkan yamalarnda hl, ne kar, '
Ate soluyorsa Trakya'l Diomedes'in atlar?
Hesperid'lerin parlak altn elmalarna,
O pullu, kt-gzl ejderha bekilik ediyorsa,
Aaca kaim halkalarla dolanarak, kimsenin
-Barbarlarn bile- varmad Atlantik kysnda?
Bugn bu lm canavarlar yaasayd
-Altetmemi olsaydk onlarNe zararlar dokunurdu bize? Hi, bana kalrsa.
Gnmzde de yrtc hayvanlarla dolu yeryz.
allklarda, dabanda, ormann derininde
Pusuya yatm korku. Ne var ki yolumuz
Sk sk dmyor oralara, kanabiliyoruz.

Oysa yreklerimiz arnmamsa,

Ne ykc bir atma srecektir iimizde!
Ne kayglar, ne korkular! Hele korkular
Tutku nbetine tutsak deni nasl hrpalar!
Kibir, dknlk, ksn, bolluk
Ve bunalm, ne bellar hazrlar!
Bu dmanlarn tmn alteden, ruhundan
Kovabilen-hem de silhla deil szcklerleTanrlar katnda bir yer hak etmitir elbette!
Hem o bilgenin tanrsal szleri

Unutulmamal, lmsz tanrlar stne, ve

retisiyle nasl aklad evrenin gizlerim.

Onun admlarn izleyerek dizelerimde

-Doularn hazrlayan yasalar uyarncaSnrl bir sre iinde yaadn anlattm
Varlklarn. nk ncesiz-sonraszl aamayacaktr
Hi biri. Bunu rneklemek iin zellikle
Ruhun bedenle birlik olduunu -sonsuza dek
Var olamyacan- gsterdim.
Uykuda grdmz imgelerin,
lmleri canl sanmamzn szgelimi,
Bir yanlsama olduunu. imdi dnyann da
lml bir gvdeden doduunu kantlamalym,
Ondan olutuunu. Sonra yeryznn, denizin
Ve gn ve yldzlarla gnein ve ayn
Temelindeki madde ynan ele almalym.
Hangi canllar yaam yeryznde, hangileri
Hi domam? nsanlar nasl kararlatrm
Varlklara koyaca adlar kendi aralarnda?
Ve btn dnyada btn tapnaklar,
Kutsal glleri, korularla sunaklar,
Ve putlar kutsallatran tanr korkusu
Nasl girmi insann ruhuna?

Daha sonra gnein yolunu izen gc

Anlatacam sana, ayn yolculuklarn;
Ki sanmayalm yerle gk arasndaki
Yllk koularna gnll katldklarn,
rnlerle hayvanlarn geliimini hzlandrmak
Amacyla ve tanrsal tasarlara uyduklarn.
Tanrlarn kaytszlna yeni inananlar,
Kukuya debilir, evreni yrten gcn

Nereden doduu konusunda.

-Hele tepede, Esir snrndaki devinimleri0 zaman eski bo inanlarna dner zavalllar,
Gleri tartlmaz zalim efendiler yaratrlar
Kendilerine yine. Neyin olup olamyacan
Bilmediklerindendir bu: her gcn bir sonla,
Kprdamaz bir snr tayla kstlandn.

Bo szlerle oyalamyaym artk,

Memmius seni! nce bir gz at denize,
Ge ve karalara. Yaplar bylesine farkl,
Ayr biimde, dokuda gvde; bir gnde
Silinip gidecek bil ki! Dnyann nice yldr
Dayanan ats yklverecek bir anda.

Biliyorum, kolayca inanlmaz yokolacana

Gn ve yerin, insanlar inandrmak g buna.
Kiiolu kendi deneyleri dndaki gerekleri
Kukuyla dinler hep: gzyle gremeyecei,
Eliyle dokunamayaca eylei-insan yreine
leyebilecek, ruhunda yer edecek en kestirme
Yolken duyular-Yine de syleyeceim ylmadan.
Belki de olaylar dorulayacak kantlarm.
Belki yaknda gznle greceksin, bir anda
Korkun depremlerin parampara ediini dnyay.
Bylesi bir yazgdan esirgesin bahtmz bizi!
Umarm akl gstersin sana, olay deil
Her eyin bir patlamayla son bulacan.

Ama kehanetim, ba defnelerle talandrlm,

Pythia adl bakcnnkine gre daha salamdr,
Gvenilirdir. Doru szlerle rahatlatacam

Ruhunu. Banazla kaplp da; karalara,

Gnele ge, denize ve yldzlara ve aya
Tanrsal bir gvde balandm ve
Sonsuzadek sreceklerini syleyeceim sanma!
Ve sanma ki bu yzden, ai devlere verilen,
Korkun sua yarar bir ceza verilmelidir,
Dnyann surlarn akl yrtmeyle ykanlara;
Glge drenlere gk- gnee,
lmszleri alaltanlara, lml bo szlerle!

Bu gvdeler kutsallktan yle uzaktr ki

Aslnda; tanrlar katnda bir yeri
ylesine hak etmemilerdir ki, dirimsizi ve
Duyumsuzu simgelerler bize. Ancak belli
Gvdelerle ibirlii yapabilir ruhla kavray gc.
Esir'de barnamaz aa; tuzlu denizde bulutlar;
Balklar nasl tarlada bitemezse ve kan
Nasl dolaamazsa tahtada; zsu, tata.
Her eye geliimi ve srmesi iin
Belli bir yer ayrlmtr. Ruh da bedensiz
Olamaz tekbana: kaslardan bamsz ve kandan.
Yoksa bamzda daha kolay ilerdi mutlaka,
Omuzlarda, topuklarda ya da herhangi
Baka bir yerinde yuvalanrd bedenin;
Ayn anakta, yani ayn kiide olduu srece.
nsan bedeninde bile canla ruhun
Geliimi, srmesi iin bir yer ayrlmsa;
Nasl kesinlikle yadsmayz onlarn
nsan ve hayvan gvdesinden uzakta,
Gne ateinde, suda, toprak kmelerinde
Ya da st snrnda barnabileceim Esir'in?
Ve nasl tanrsal bir bilin
Balanm olabilir bu nesnelere,
Yoksunsalar eer yaayan candan bile?

stelik, sanma ki, tanrlarn kutsal barna

Dnyann snrlar iinde bir yerdedir.
nk duyularmzn ok dnda kalan
nce yaplarn glkle alglayabilir
Ruhumuz bile katna gre deiimizden
Ve elimizin basncndan- Dokunabildiimiz
Hibir nesneyle de yok ilintisi tanrlarn.
Bakasna dokunamaz ki, dokunulamayan!
Bizimkilere benzemiyordur barnaklar da, ilerde
Kantlayacam gibi; ayn dokudandr bedenleriyle.

Tanrlarn dnyay btn grkemiyle

nsanlar adna yarattn syleyen kuram,
Kutsal iilii vp lmsz sayalm diyeyse;
Tanrlarn insanolu adna kurduklar
Sonsuz barnan dzenini bozmak zorbalkla,
Tartmalarla ypratmak, altst etmek
Gnah saylacaksa; bu kuram -bizce- samasapan
Bir peri masalndan teye gidemez, Memmius!
nk bu lmsz ve kutsal varlklarn
Ne kar olabilir bizim gnl borcumuzdan,
Ki bizi gzetsinler abalarnda?
Uzun sre dinginlik iinde yaamlar
Hangi yeni etki saptrabilir yaamlarndan?
Devrimci, eski dzenden honut olmayandr.
Oysa gemiinde dert nedir bilmeyen,
Nasl bir drtyle yemlik peinde koar?
Dahas, yaratlmam olmann ne gibi
Bir zarar dokunurdu bizlere? Yani ille de
Yaratn ilk yanana kadar, yaammzn
Yas ve karanla boulduunu mu dnmeliyiz?
Bir kez doduktan sonra sa kalmak ister kii.
Oras yle, oyalanabildii srece hazla.

Ama yaam sevincini hi tatmam ve insanlara

Hi karmamn, yaratlmamtUk umurunda m?

180

Hem u da var ayrca: insanolunu tanrlar

Hangi rnee bakarak yaratmlar?
Hangi kaynaktan alp imgesinin esinini,
Gz nne getirmiler yaratmak istediklerini?
Nereden bilebilirlerdi atomlarn gcn ve
eitli bileimlerindeki gizli yetkinlii,
Doa kendisi sunmasayd yaratn rneini?
Ynla atom kendi arlyla srklenirken
Oradan oraya, sonsuz zamanda, birbirlerine
Hzla arparak; olabilecek her trl bileimi
Denemi ve bu yolla gerekleebilecek her eyi
Gstermilerdir bylece. Bugnk dnyamz yapan
Ve her gn deiimi krkleyen kmelemeleri,
Devinimleri bulmalarna amamal sonunda.

195

Atomlar hi bilmeseydim de, gksel olaylarn

Kendilerini arrdm tankla ve baka
Kantlar araclyla ortaya koyardm evrenin
Tanrsal gle yaratlmadn bizim admza.
Neden dersen, ylesine ok ki eksii!

200

Bir kere, gn kaplad byk geniliin

Obur dalar tutmu bir blmn,
Yrtc hayvanlar barndran ormanlar bir de.
Kayalar, bozkr ve karalar birbirinden ayran
Deniz kurulmu br blmlere de. Nerdeyse
Yeryznn te ikisini esirgiyor insandan,
Kavurucu scak ve dondurucu kar rts.
Geriye kalan ilenebilir toprak, doaya kalsa,

185

190

20%_

allk olurdu, kar koymasa insann gc.

Kiiolu yaam uruna, terliyor apann banda.
Sabanla srp uyarmasa topra,
Altst etmese, kendiliinden kar m
Ak havaya ekinler, yeerir mi? Tarlalar
Yapraa ve iee boulsa da emein gcyle
Yine de sonunda, ya zamansz scayla
Kavuracaktr kzgn gne, ya saanaklar,
Ya don artacaktr ekini ya da
Kasrga gibi savuracaktr deli rzgr.
Hem karada ve denizde bamza bel olan
Yrtc hayvan dln neden besliyor doa?
Mevsimler neden sayrlk getiriyor yedeinde?
Zamansz lm neden kol geziyor aramzda?

Gemi arpmas sonunda azgn dalgalarla,

Kyya savrulmu bir denizci gibi,
rlplak yatar insan yavrusu, konuamaz.
Yoksundur yaama gerekli desteinden dirimin.
Doa, doum sanclaryla onu ana rahminden
Gne-kl dnyann kylarna attnda
Ac lklar koparr-hakldr daNe dertlerle karlaacan dnrsek ilerde.
Oysa hayvanlarn tm -evcil ve yrtcamata karmaz, ninnilerle oyalanmak istemez,
Havaya gre giysi deitirmez. Silh kuanmaz,
Sur ekmez maln korumak amacyla, nk toprak
Ve doa, her gereksinmesini cmerte karlar.

Bir kere, dnyay oluturduunu grdmz

elerin kat toprak ve nem; havann ve yakc
Atein soluu- hepsi ne doumsuz ne de lmsz olan
Gvdelerden olumular. Demek tmyle byle olmal

Dnya da. Bilinir ki, kurucu paralar

Doan ve len maddenin yaplanmasndan oluan
Gvdelerin kendileri de
Dnda kalamaz bu kuraln.
Ana elerinin zldn ve yeniden var olduunu
Gryorsak dnyann, gn ve yerin de;
Doduklarn karabiliriz bundan ve bir gn
Eninde sonunda yklacaklarn kesinlikle.

Kamtsz konuuyorum sanma, ey Memmius,

Topran ve atein, rzgrn ve suyun
lml olduklarn; leceklerini
Gn geldiinde, sonra kukusuz yeniden
Var olup gelieceklerini sylediimde!
Togra al nce. Srekli gnete kavrulan ve
Ayak altnda inenen blm, bir buu salar.
Uuan toz bulutlar, savurgan rzgrla
Havaya karr. Bir blm sele dnr yeniden
Yamurlarn etkisiyle ve rmaklar
Kemirir durur kylarn. Toprak, durmakszn
Verdiini beslemek iin baka varlklar
Geri alr. Evrensel ana, ortaklaa mezardr da.

240

245

250

255

260

Bir. vandan anrken, bir yandan tazelenir.

Suya gelince: sylemek gereksiz sanrm,

Durmakszn oaldn denizin ve aylarn,
Akn hi bitmediini. Suyun alay
Her yerde kantlyor bunu. nc sel kesilir,
alts yiter ve ykselmez suyun dzeyi.
Ya yzeyini tarayan rzgrn etkisiyledir
Ya kzgn gnein ztren nlarndan
Deniz suyunun azal. Ya da sularn
Toprak altnda her yne szmasmdan.

Tuz szlr ve suyun ana ktlesi gerisin geri

Gzeye akar, toplanr orada. Ve arnm olarak
alar toprakta, slak ayakizinde dalgalarnn.

imdi havay, olanca ktlesi her an

Saysz deiimden geen havay alalm ele.
275
Gvdelerden durmakszn salnanlar, kocaman
Okyanusunda barnr havann. Karlnda
Gvdelere madde vermese hava; yenilemese
Akp duran biimlerini; oktan zlp dnrlerdi havaya.
Demek varlklardan ryor hava, yine onlara dnyor;
280
Her ey srekli bir oluta olduuna gre.

Kzgn gne! Akkan n cmert pnar,

Usanmadan ykar g taze parltsyla.
Gecikmez eski n yerine yeniyi getirmede.
nk her n ak -sonucu ne olsaBir eksilmedir gzede. Anlataym bak:
Bulutlar daha ge trmanr trmanmaz,
Keser kesmez gnei, nlarn ular
Anszn grnmez olur. Ve
Bulutlarn getii yerde yeryz aydnlanmaz.
Gvdeler hep yeni bir a gereksiniyor demek.
Her parlt ak ksa srelidir ve asla
Grlemezdi gnete varlklar; o gr gzeden,
Ik, srekli olarak salanmasayd.

285

290

265

270

Evimizdeki aydnlatma aralar da byle,

Yal dumanla alevleri kararan mealeler de.
Yanmalarndan beslenerek koarlar
Yeni k kaynana hzla, daha hzla;
Hep ldayan alevlerle, kesintisiz,

295

Hi ara vermeden parlt saanama.

Her ateten doacak tez alevlerle
ylesine hzla nlenecektir ki her sn!
Gnei, ay, yldzlar byle dn,
Ardarda patlamalarla yadrrken grkemlerini
Atelerini aklarla durmadan yitirirken;
Zamann ypratamad zler olarak deil.

evrene bak, kayalarn bile boyun ediini

Greceksin zamana: yklan koca kuleler,
Unufak duvarlar, zamanla silinen tapnaklar,
Tanr imgeleri. Kutsallklar uzatabiliyor mu
Doa yasalarna kar, verilen sreyi?
Yce kiilerin yontular soruyor bize
Neden lmszlk aradmz. Dalardan kopan,
Yuvarlanan kayalar, sayl zamann
Yzne haykryorlar gszlklerini.
nk ani bir sarsnt skemezdi onlar,
Koparamazd yerlerinden, sregelselerdi;
Zamann andrmasyla rmeselerdi batanberi.

Son olarak, yeryznn zerinde ve evresinde,

Onu kuatan d kabuk var. Kimilerinin dediince,
Buysa hereyin kendisinden doduu ve dnecei,
Sonunda; maddesi ne doumsuz ne lmsz demektir.
nk, bakalarn beslemek iin veren kendinden.
Eksilir ve yeniden var olur geri aldklaryla.

unu da dn: bir balang noktas yoksa

Yerle gn zamanda, ozanlar neden
Thebai savandan, Troya trajedisinden
nce olanlar ele almamlar?

300

305

310

3.75

320

325

Neden onca yiitlikler silinmi bellekten ?

Neden yer tutmam, nn lmez antlarnda?
Yant u bence: dnyamz daha ok gentir,
Uzak gemite deildir doumu, yenilerdedir.
Bugn de yetkinleme yolunda kimi sanatlar:
Sryor gelime. Yeni bulular var gemicilikte.
Allmadk uyumlar peinde mzkaclar.
Doann gizleri de yeni yeni kt aa
Ve ben daha ilk kiiyim aklamaya
Giriip aba harcayan, kendi z dilimde.

Btn bunlarn daha nce de varolduuna

nanabilirsin! Bir s patlamas silmitir belki
nsan soyunu yeryznden: kentleri yoketmitir
Byk bir deprem; ya da obur rmaklar,
Srekli yamurlar sonucu aarak setlerini,
Kasabalar basmtr. Bu da hakl karr beni.
Demek yerin ve gn sonu yaklamakta,
Bylesine salgnlarla, kranlarla sarslmsa
Yeryz, gerekten son bir sarsnt yetecektir
Evrensel ykma; son bir k, bir kprdama.
En kesin kant lmllmzn de
Trdelerimizi nice yllar nce yok eden
Salgnlarla yzyiize oluumuz deil mi bugn de?

lmsz nesneler eit demek ki.

Birinciler -atomlar gibi- tozanlarnn
Saltk somluundan tr pskrtr vurular,
Hi bir g szp ilerine, zemez dokularn.
kinciler, vurulara baklklar yznden
Kar koyarlar zamana -dokunulamayan, irilerden
Etkilenmeyen hogluk gibi- Sonuncularnsa
evrelerinde bir boluk yoktur ki,

330
f

335

340

34"y

350

355

Yaylp zlebilsin paralar

-Tmyle lmsz olan evren gibiNe maddenin kaabilecei
Bir boluk vardr dta
Ne de girip z-dokusunu ztrebilecek
Baka bir madde! Yabanc gvdeler de yok mu,
Sonsuz boluktan kp durmadan
Dnyay dven ya da yaralayan
lmcl lde? Ve boluun
Derinlerinde bol bol yer var
Bir sarsnt sonucu ken duvarlarn
Kolayca barndracak dnyann.
mdi: lm kaps kapal deildir
Ge, gnee, yeryzne ve
Denizin llmez dalgalarna.
Ardna kadar aktr, esneyen bir uurum gibi
Onlara kucak aar. Bu nedenle zamann
ocuklardr onlar; yle grlmelidirler.
Yaps lml hibir ey, ba olmayan zamandan bugne
Srp gelemezdi, kar koyamazd nk
llmez zamann ac gcne.

Dn ki, dnyann atan eleri arasnda

Bylesine geni apta bir i sava
Bir gn sonuca varacaktr naslsa. Belki
Gnele s iip bitirecek rmaklarn suyunu.
imdi de bu abadalar zaten; yalnz
Ulaamadlar amalarna: te yandan rmaklar
Gr kaynaklarla beslenirken, okyanus diplerinden
Yeryzne baskn vermeye alyorlar.
Onlar da engelleniyor ama: saflar seyreliyor
Okyanus-tarayan rzgrlarla ve kzgn gnein
Inlaryla: hedefe varmadan kuruyor damlalar.
Byk karlar uruna ekierek kart ordular,

360

365

370

375

380

385

390

Srdryor kzgn sava. Efsaneye gre,

Bir zamanlar ate baskn km, bir keresinde
Su altetmi atei: gnein arabasn eken atlar
Phaethon'u evirdiklerinde gkteki yolundan
Karalara doru. O zaman tanrlar tanrs,
fkeyle yere alm toy Phaethon'u
Bir yldrmla skp arabasndan: Atein utkusu!
Topran ilk duymas onun kavuruculuunu.
Ama baba gne atlp yakalam snmez ,
Yeniden geme vurmu parlayan atlar,
Doru yola srerek; geri getirmi
Dzeni dnyaya. Yunann eski ozanlar
Anlatyor retice yadsnan bu yky.
Atein utkusunun gerek nedeniyse, bir arttr
Sonsuz boluktan beslenen tozan ynanda.
Sonu kanlmazdr artk, atein ordusu ya
Gerilemek zorunda kalacaktr -bir nedenleYa da kavrularak son bulacaktr dnya.
Baka bir efsane, suyun bir zamanlar nasl
Gcn yp egemenlik kurduunu anlatr,
Kentleri bastn; insanlarn bouluunu.
Sonsuzdan beslenen ordularda ufak bir azalma,
Bir gerileme yznden yamurlar dinmi ama,
Irmaklar azaltm aklarn.

imdi evreleriyle ele alacam

srayla,
Maddenin balang
younluunu;
Yerin, gn ve okyanus
diplerinin
Ve gne ve ay yuvarlaklarnn
Temelini nasl attn onun. Besbelli
Atomlar uslarn kullanarak dzen gzetmedi,
blmne de gitmediler aralarnda.
Ama ynla atom, sonsuz zamanda, eitli
Ynlere kouturarak, arlklaryla ekilip

arparak birlemitir trl biimlerde

Ve bileimleriyle ortaya koymutur
Oluabilecek eyleri. Demek her trl devinimle,
Her trl balanty denedikleri bu yolculukta
Anszn rastlaanlar ve doal olarak
Yaratabilenler zl dokular -yeri, g,
Denizi ve canl trlerini- gelmi bir araya.

Gnein parlak topu grnmyordu o sralar

-Tepelere aan ve n yadranNe de gkkubbeye mt yldzlar.
Ne deniz vard, ne gk, ne yer, ne hava,
Ne de bildiklerimize benzer bir nesne- salt
Yeni kmelenmi her trden atomlar arasnda
Bir kasrga- Bu uyumsuzluktan dodu atma:
Ara boluklarnda atomlarn, ynelilerinde,
Birleimlerinde, arpmalarnda, devinimlerinde
Kargaa yaratan. Biimlerindeki eitlilik gerei
Koruyamazlard balangtaki bileimlerini,
Devinimce uzlaamazlard nk. Bu karmaada
Elendiler kendiliklerinden: benzerler birleti,
Dnya kabataslak izildi: nce gn atsn
Yerden ayrdlar; ktleden ayr bir anakta
Sular barndrd deniz; yaltlanm
Katksz alevi Esir'in, telerde kmelendi.

Topran tm tozanlar, arlklarndan ve

Dolaklklarndan tr ortada topland.
Ve diplerdeki mevzileri geirdi ele.
Kaynamalar ve kenetlenmeleri oranmda
Basnlaryla attlar dar yldzlar,
Gnei ve ay ve denizi oluturan atomlar
Ve d duvarlarn bu yce dnyann.

430

435

nk przsz ve yuvarlak bunlarn tohumlar

Ve ok daha kk topran tozanlarndan.
Topraktan ilk kopan e, geip sngersi kabuktan
Tepelere aan, ate-reticisi Esir oldu.
Hafiflii yznden atei de tad yedeinde.
Gnein altn nlar ile slanm otlarda
Nasl parlar tan aarrken: pnarlar ve gller
Bir buu salverir; toprak kendisi de tter
Kimi zaman. te bu buular kaynatnda,
Tzleri havann yukar katlarnda birleince,
Gn altna kaln bir perde dokurlar.
O gnlerde de Esir'in oynak, uucu atei,
Tpatp byle dald dnyann emberine
Ve szarak ierlere yayld ve ald
elerin tmn smscak kucana.

465

470

440

445

450

455

Gnein ve ayn doumu izledi bunu.

Baladlar havakrenin yar yolunda dnmeye.
Toprak sahip kmad onlara, Esir de; nk
Ne dibe kecek kadar ardlar, ne de
Doruklara aabilecek kadar hafif. Ama
Yar yolda canl gvdeleri dndrebilir,
Paralarm toparlayarak btnlerler dnyay.
Bizim bedenimiz de yle deil mi? Kimi organlar
aklyken yerlerine, zgrdr devinmekte kimi.

Bu eler ekildiinde, bugn denizin

Mavi enginliiyle rtlm blgelerde,
Anszn kt toprak, kpren tuz doldu bolua.
evreyi kuatan Esir ateleriyle
Gne nlar; durmadan dverek drt yandan
D kabuu daha da sktrd.
yle ki, bzp younlat toprak merkezde,

475

480

485

Ktleleti. Daha gr tuzlu su selleri szd

Barndan, okyanusun kpk tarlalarn besledi.
Hep yenilenen s ve hava tozanlar kaarak
Topran ta stnde ykselen ltl g
Perinledi. Dzlkler yerine otururken,
Da doruklar daha bir sivrildi; nk'
kertilemezdi kayalar ve getirilemezdi
Ayn dzeye topran btn paralan.

490

495

Ve toprak, tznn arlyla, kaynasmasyla

Dinginlie ulat. Ve -bir benzetme yaparsakTm dibe keldi tortusunun, dipte birikti.
Sonra deniz, hava ve ateli Esir srasyla
zgr kaldlar ilksel katkszlklarnda
Hafifliklerine gre. En durulan, en hafifleri
Esir, yzer durur esintili havada ve
Kartrmaz duru zn rzgrn hrnlna.
Alt kesimlere brakr yutan kasrgalar; onlar
Altst olur deli rzgrla. Kesin bir yol izer,
-Kendi z ateleriyle- kayarken Esir.
Bu dzgn ve ayarl akn bir rneini de

500

505

Bosporos'ta 1 grrz; bu denizin sularnn

Hep ayn eimle, ayn akntya uyuunda.

imdi yldzlarn devinim nedenini alalm ele.

Ve gn koca yuvarlann dndn
Varsayp, girielim ie. O zaman diyebiliriz ki
Yeryuvarlann iki kutbunu, kar ularda tutan,
Havann d basncdr -ya stten akarak,
Ildayan yldzlarn dnd dorultuda;'

1-

istanbul

Boas,

510

5 J 5

Ya da altan akp kart ynde dndren

Irman dndrd gibi deirmeni-

kinci olaslk: gn duraan olduunu tmyle,

Salt yldzlarn dndn benimsemek...
Bu da olabilir, nk ivecen Esir akmlar
Hapsedilmitir ge ve k yolu arayarak
Habire dnp, atelerini yollarlar geceye.
Ya da baka yreden gelen bir d akm
Kendi yoluna ekip dndrebilir onlar.
Belki de balarna buyruk yzer her biri.
zel besininin ardsra geni otlaklarnda
Gn ve doyururlar ateten bedenlerini.
Kolay deil saptamak, bu olaslklarn hangisi
Daha doru dnya asndan? Ben yalnzca
Evrendeki olaylar sayyorum, olabilecekleri;
Trl kalplarda olumu trl dnyalarda;
Yldz devinimlerine yol aan nedenleri
Bir bir ele alyorum. Yalnz hangisi
Asl etmen? te onu bilemiyoruz daha.

Yeryznn nasl duraan kalabildiine

gelince
Dnyann ortasnda...
Diyebiliriz ki, ktlesi
ncelmekte gitgide, azalmakta. Alt kesimlerde
Baka bir tz olsa gerek, balangtan bu yana
Birleip ibirlii yapan rzgrl blgeleriyle
inde kk sald dnyann. Bu yzden de
Yk olmaz havaya, basn yapmaz stne.
Biliriz, ar gelmez kiiye kendi kolu baca
Omuzlara yk olmaz ba; duymayz bedenimizin
Ayaklarmza abanisini. D kkenli arlklar
Tamak zor gelir bize -daha hafif olsa bilenemli olan her gvdenin kendi gcdr.

Demek: yeryz anszn kararak

Yabanclk ekmemi havaya. Dnyann
Belirgin bir paras onunla birlikte domu.
Tpk organlarmz nasl z paralarmzsa.

Dahas: yeryz byk bir gk grltsyle

Sallandnda, tm havakreye yaylr sarsnt;
Dnyann rzgrl blgeleriyle ve gkle
Balantl olmasayd, bu nasl aklanrd?
Aslnda, balangtan bu yana, smsk
Bir ibirliiyle kenetlenmiler, ortak kklerle.
Bedenimizin ar ktlesini nasl kaldrrd
ncecik dokusu canmzn, dn
Bylesine yakn bir ba olmasa arada!
Beden srayabilir miydi hi, can
Sz geiremeseydi bacaklara? ncecik bir tz
Ar bir ktleyle birleince nasl glenir?
Kantlar bunu havayla topran, insan canyla
nsan bedeninin kurduu bileimler.

Ve gnein kzgn topu ne daha iridir, ne de

Daha ufak duyularmzla algladmzdan.
Ate, n iletecek, tatl bir scaklk
Ufleyecek kadar yakndaysa bedenimize;
Alev ktlesi azalmaz yolda: hz kesilmez.
Gnein sald s ve k da
Bunca uzaktan gelip vardna gre duyularmza.
Aydnlattklarna gre dedikleri her yeri;
Demek gnein de grnrdeki boyutlar ve biimi
Geree uygun: ne kltme sz konusu, ne bytme.

Ay da; ister dn bir k yanstsn grnme,

ster kendi gvdesinden bir lt sasn

550

555

560

565

570

575

Yolculuu srasnda, bizlere grndnden

Daha byk deildir boyutlar.
nk uzaktaki btn nesneler.
Kaln bir hava perdesinin ardnda
Bulank grnrler, ktleleri klmeden.
Keskin izgileri ve biimiyle ay demek ki
Tpatp olduu gibi grnyor gzmze;
Belirgin snrlar ve aslndaki boyutlaryla.

Esir ateinin toprakta grlebilen

Her kvlcma da yle. Atelerin ap
Byk deiikliklere uramaz -ne klr
Ne byr oka- yanma aka seildii srece
Ve yalazlar belirginse. Ama yldzlar aslnda
Biraz ufak da olabilir grndnden;
Azck daha iri de olabilir, o baka.

Gne bu kadar kckse, peki;

Karalar, denizi ve g ykayan,
Yeryzn scak bir ltyla dolduran
Bu k selini nasl retiyor? amamal.
Belki de bu geitten fkryor k,
Gr bir pnar olup alyor zgrce.
Dnyadaki tm s atomlarnn birletii
Yerdir bu! Bu evrensel birikim yine
I yayan kaynak oluyor. Ufack bir dere
Yetmez mi ayr sulamaya? Basmaz m ovay?
Bir olaslk daha sz konusu: belki de
Gnein -bir lde ufak- ateinin scayla
Tutuuyor hava, hele en ufak bir atee
Deer demez alev almaya yatknsa.
Dn ekinler ve saman
Nasl tutuur, yanar kimi zaman

Bir kvlcmn balatt yangnla.

Ama belki de gnein yakut mealesi,
Parlakln belirlemedii, grnmez, syla ykl,
Geni bir ate blgesiyle kuatlmtr.
Inlarn stcln arttryordur bu halka.

Gne nasl deviniyor? Yazlndan nasl

Dnyor k ortasnda Olak burcundaki gn durumuna?
Ve yaz ortasnda dnp gerisin geri,
Varyor Yenge burcunda doruuna?
Aklayamyoruz kesin ve doru bir varsaymla,
Ne de gnein bir ylda alabildii
yolu
Bir ayda ahvermesini
ayn. Yineliyeyim:
Kolayca bulunamaz nedeni. Bilge Demokritos un
leri srd akla yakn gr analm.
Buna gre, topraa yaknlklar orannda
Gkteki evrintinin etkisinden kurtulurlar
Gksel gvdeler. evrintinin -denildiine greGr, atak erkesi azalyormu alt kesimlerde.
Demek, parlak takm yldzlardan ok daha
Aalarda olduundan, giderek yavalyor gne;
Geri kalyor onlardan. Ay daha da ok:
Gnein altnda akan yolda, topraa yaklatka
Bsbtn ayak uyduramyor yldzlara.
izdii evrintinin yaval orannda,
Takm yldzlar yetiiyor ayn peinden.
Dnen halkalar izerek art arda ve bu yzden
Her takm yldza daha abuk varr sanyoruz, gneten.
Aslnda onlar, daha abuk yetiiyor aya.

Belki de iki kart hava akm var gkte,

Mevsimlere gre deien: biri, yaz takm yldzlarndan
Sryor gnei k gn durumunun

610

615

620

625

630

635

Buzlu souuna: br karp souktan,

Karanlktan, alevli yldzlarn lkesine gtryor.
Ay iin de geerli bu; kocaman yrngelerinde
Koca yllar tamamlayan gezegenler iin de.
Kart yrelerden gelen rzgrlarn
nne katlm gibi onlar. Bak: bulutlar
Nasl eitli ynlere gidiyorlar
eitli dzeylerde, atan rzgrlar yedeinde...
Esir'in geni kuaklarnda barnan gvdeler de.
Neden hz almasn peki, atan akmlardan?

Gecenin ta uzaktan karanla bou nedeni

Yeryzn -belki de- Gnlk yolculuundan sonra
Bitkin den gnein, gn snrna varnca
Havayla boumu, yorgun ateini sndrmesidir;
Belki de onu topran stnde tutan g,
Bu kere de topran altna srmektedir.

afak, saati geldiinde gl-kzl parltsn

Yayarken Esir'e, aarken gnn kapsn;
Gece topran altna gizlenen gne
nlaryla tutar g, tututurmaya abalar.
Ama belki de o saatte bir younlama
Oluyordur atelerde: ynla s tozan
Birlikte akmakta, yenilemektedir gn n
Hi aksatmadan. Derler ki, da da 1
Tan aarrken ate saarm; bu ateler
Kaynap bir kre olutururmu sonra.

Ateten tozanlar kmesinin, gnein grkemini

Yenilemesine amamal elbirliiyle,
1.

anakkale

blgesinde bir da

(Kazda).

Belli bir saatte. Doada nereye baksak

Yinelenen birok olay grrz belli srede.
Belli mevsimde tomurcuklanr aalar ve
Sre dolduunda dker ieklerini.
Ya ilerleyince dklr diler; ayva tylerinin
Seyrek bir sakal alr yerini.
klimsel olaylar bile -kar, yamur, frtna
Bulutlar, rzgrlar- balarna buyruk deildir
Mevsimler boyunca. Etkin nedenlerin
Bu zellii gsterdii, olaylarn bu kalba
Dkld bir dnyada ta batan beri;
Ayn dzende yinelenecektir demek hepsi.

Neden gnn uzamas gecenin ksalmasyla

El eledir -tersi de geerli- Grler deiiyor:
Ayn gne yol alrken yerin altnda
Ve stnde, Esir yuvarlann irili ufakl
Yaylarndan geiyordur belki de.
Gnlk yrngesini blyordur
Eit olmayan iki paraya. Birinden aldn
brne ekliyordur dnerken: ta gndnmne,
Eitleyecek takm yldza varana dek karanlkla .
Kuzey ve gney rzgrndan kaarken gne,
-Yar yoldayken- gk onun iki yannda
Eit uzaklkta tutar dnenceleri.
Zodyak kuann durumuna baldr bu; arasndan geer
Yllk dnn tamamlarken gne,
Inlaryla yanlamasna aydnlatr g-yeri:
Takm yldzlarn dzenini bulanlarn dedii bu.

Ya da hava, daha youndur baz yrelerde.

Toprak altnda barnsa da ate,
Aamaz bir trl ykseklere.

670

675

680

Bu yzden srncemede kalr uzun k geceleri,

Gnn parlak klar gelene kadar. Ya da,
Kimilerinin ileri srd gibi; ate tozanlarnn
Birlikte akyla bir yrede, yeni bir gnein.
Mevsim belirler deiik saatlerde ykseliini,

Ya ay? Belki ancak gnein nlarn alnca

Sayordur n. Sonra gnler getike,
Uzaklatka gne yuvarlandan, daha da
eviriyordur aydnlk yzn bizlere, ta ki
Trmanarak tepeye, yz yze gelsin batan gnele;
Doruuna ulasn lts. In demek ki
Adm adm gizlemek zorunda arkasna
Gn evresinde kayarken, burlar kmesinin

705

710

Kart ucundan gne ateine doru.

Ay; gnein altnda bir yrngede dnen
Kresel bir gvde sayanlarn gr bu.
685

69Q

695

Ya da kendi vardr ve dnerken

Deikendir sat parlt. nk her ynde
Perdeleyici, engelleyici ama yine de
Iltszlmdan tr grnmez kalabilen
Bir baka gvde de olabilir yrngesinde.
Ya da yars a boulmu, dnen
Bir yuvarlak diyeceiz aya ve
eitli biimlere girdiine inanacaz,
Ate saan yarsn dndrenedek yeryzne.
Sonra adm adm dnerek esirgeyecektir
Yuvarlann ltl yarsn bizden.
Byle der Babilli'lerin Khaldea retisi.
Byle rtmeye alr Yunann
Gkbilimcilerini. Sanki her iki varsaym da

715

720

725

Yanl olamazm gibi; birini benimsemek

Sanki byk bir amaza sokarm gibi kiiyi.

Hem neden ay her gn yeniden yaratlmasn,

Belli bir sra gzeten deiik biimleriyle?
Eski ay solunca neden, yenisi almasn yerini,
Bunca varln kesin bir sra gzetilerek
Yaratld ortadayken? ok g aslnda
Bu olasl ortadan kaldracak
Kavrayc, inandrc bir kant bulmak.
nk bahar geldiinde, Vens de gelir
Kanatl habercisiyle nnde. Ve Flora, 1
Donatr renkli, ho kokulu ieklerle
Bat yelinin yollarn. Derken kzgn scak bastrr,
Tozlu Ceres'le birlikte ve deli esintileriyle
Kuzey rzgrnn. Onlar gz izler,
Bacchus enlikleri! Derken br mevsimler
Ve byk fkesi Volturnus'un, -imekleriyle
Gzalan, kulak trmalayan- Kar getirir k,
Di takrdatan souk, dondurucu kra.
Bunca ey zincirleme yaratldna gre, belli srayla;
Neden belli bir anda domasn ay da
Ve neden belli bir anda silinmesin?
Gne ve ay tutulmalarnn nedenleri de
Anlalabilir bylece. Eer ki ay
O inat ban, sokup gnele toprak arasna,
Grnmez bir ktleyle durabiliyorsa
Parlak nlarn nne; ktan tmyle yoksun
Devingen bir gvde, ayn etkiyi neden yapamasn?
Ya da havakrede, n sndrmeye can atan
Ates-dsman bir blgeyi aarken gne,
Arada bir neden kslmasn , lolamasn?
1.

iek ve bahar

tanras.

730

735

740

745

750

755

Sonra neden yine harlamasn? Hem yeryz

Ik alabiliyorsa aydan -aalardaki gnei
rterek- kremizin glgesinin sivri konisinde
Kayarken ay, bildik dn srasnda,
Neden baka benzer bir gvde
Geemesin ayn altndan, gnein stnden?
Kesemesin gr akn n?
Tutalm kendi ltsyla parlyor ay,
Gn belli bir yresinde;
Neden hafiflemesin , neden solmasn
Bu zgl a yatkn olmayan bir blgede?

Gkkubbenin mavi geniliklerinde

eitli olaylarn ne gibi sreler sonucu
Gerekleebileceklerini alalm ele;
Gne ve ayn devinimlerine yn verebilecek
Gleri, ikisinin de nasl tutulacan
Gsterdim, nlar engellenince, karartacan
akn yeryzn, Sanki gzn krpp am da
Bakyordur dnyaya, berrak bir parltyla.
Dnyann ocukluk ana dnyorum imdi:
Topran dourgan tarlas ilk hangi rnleri
Srm gnna, rzgra brakm?

nce: tepelerini yeil otlarn ltsyla

Donatt toprak, her dzlkte gle otlaklar
Yeil yeil yand, tomurcua durdu.
Sonra her trden aa doludizgin
Serpilme yarma girdi esintili havada.
Kanatllarn ve drt ayakllarn gvdesinde
Ty, krk ve post nasl hemen karsa
Yeni doan toprak da otlar ve allar
srd
Ve lml trlerini yaratt
sonra.

Gkten dm olamaz hayvanlar

Trl kaynaklardan, trl biimlerde.

79Q

Belli mevsimlerde yabanl hayvanlar;

Can vermi hava kularnn zengin trlerine de.

Ne de denizden kmadr karada yaayanlar.

mdi: ana adn bouna vermemiler topraa
nk ondan km her ey. Bu gn bile
Saanaklarn ve gnein i scaklyla
Sryle hayvan oluuyor topraktan, yleyse
Gencecikken toprak ve Esir, amamal
Daha ok, daha iri hayvanlarn yaratlna!

795

nce kanatl ku trleri kt baharda

Yumurtalarndan. imdi de austosbcei
Yazn kendi isteiyle syrlmaz m;
Barnak, besin ardnda, borumsu hrkasndan?
Ve ondan sonra toprak ilk memelileri yaratt.
Bir su ve nem bolluu vard her yanda
Ve her elverili yerde dl yataklar
Kklerle baland topraa. Sonra
Zaman geldiinde, geliince dlt,
Patlatt yata, sald suyu, havaya kotu
Soluk solua. Doa hemen topran
Tm gzeneklerini yneltti oraya,
Damarlar at, ste benzer bir su kartt.
-imdi de doum yapan her dii
Tatl stle dolar, iindeki besin akm
Memelere ynelir tmyle -Yavrularn beslediTy bol yeil imende stt, uyuttu toprak.
Yaman kralardan, kavurucu scaktan
Deli rzgrlardan iz yoktu, dnya ocukken.
nk gelime ve yetkinleme varlklarda
Zamanla atba gider. Buradan gryoruz ki
Hakllar, ana adn takmakta topraa.
Deil mi ki, insan soyunu yaratm bir yandan;

800

81Q

815

820

Ama bir sonu olmas gerekir her bolluun.

Toprak da, yala ypranm bir kadn gibi
Douramaz oldu bir sre sonra.
-Dnyann yaps da deiir nk zamanlaArdarda aamalardan geer her ey, kalamaz
Sonsuza kadar olduu gibi. Devinim sreklidi:
Doa deitirir varlklar, yenilie zorlar.
yi rrken, glenir amurdan kan.
Dnyann yaps toplam olarak deiir.
Ardarda aamalardan geen toprak yitirir
Eski verimini, yeni bir verim kazanr ama.

O gnlerde, yaps ve grn irkiltici

Ynla canavar yaratmaya yeltenmiti toprak:
ki-cins arasnda, aslnda cinsellikten uzak
Erselikler; elsiz, ayaksz dilsiz
Azsz canavarlar, gzszler, krler,
Elleri-ayaklar bedenlerine yapk olduundan
Kmldayamayanlar, kendilerini savunamayanlar.
Evet byle ucubeler
yaratld
Ama bouna. Doa oaltmad hibirini.
Ne ieini derleyebildiler serpilmenin,
Ne besin bulabildiler, ne de reyebildiler
Vens'n oyunlar uyarnca. Besbelli
Baka elerin de katks gerekli
Trlerin oalmasnda, nce: besin yna,
Sonra bir geit, dlleyen tohumlarn
Organlardan szlp, bedenden kabilecei.
Asl: iftlemeyi gerekletiren d organlar,
Tek itahta birletiren erkekle diiyi.

Toptan krana gelen trler de olmu o gnlerde

imdi soluk aldn grdmz trlerse,
Kurnazlk, yiitlik, hz gibi yetileriyle
Korunabilmi balangtan bugne.
-Bir de yararlar yznden beslediklerimiz varHrn aslann, szgelimi, olanca yrtclyla
Bugne srp gelebilmesi, yiitliindendir.
Tilkinin kurnazlndan, geyiin rkekliinden.
te yk hayvanlar, bol yapal koyunlar da,
te kpek -ballyla uykusunda bile tetikBoynuzlu bykbalar insanda arar gvenceyi.
Yamac hayvanlardan kaabilmiler; amalar,
aba gstermeden erin ve besin bulmak!
Dilediklerini karlayp onlarn biz de
Vazgeilmez yardmlarn dllendiririz.
Oysa btn bu doal yetilerden
Yoksun olanlar; bamsz, kendi balarna
Srdremeyenler yaamlarn; insan esenliine
Katkda bulunamayanlar; gzetimimiz altnda
Gvenlik iinde, trlerini doyurma olanandan
Yararlanamayanlar; kara yazglarna
Boyun emiler, br hayvanlara av olmular
Ve tkenmi bitmi trleri en sonunda.

Oysa Kentaur'lar gibi ift yapl

yaratklar
Hi var olmad, olamaz da. Aykr organlar
Tek bedende birleince, yabanc zellikler
Nasl bir g dengesinde tutulabilirdi?
En kaln kafallar bile kavrar bu gerei.

Bir dn ki at, yanda varr

Geliiminin doruuna; oysa insan yavrusu
O ada bile sk sk ana memesini arar

Uykusunda. Tam atn gc kesilecei srada,

Canll yala usulca azalrken; ocuk,
Delikanldr. Yanaklar ayva tyyle kapldr.
nsan ve at karm Kentaur'lar
Ya da kudurgan kpeklerle kuatlm
Gvdesiyle, deniz canavar Skylla
Ve bylesi melez canavarlar, nasl
Badatrabilir yleyse ifte zellikleri?
Ne e srede geliip, olgunlap
G kazanabilir ikili bedenleri,
Ne de ayn hzla ker. Baka bakadr
Vens'n ateine uyular. Hzlar eliir
Ayn uyarlardan ayn tad almaz duyulan.
Sakall keiler nasl semirirdi yoksa,
nsan iin lmcl zehir baldranla?

Alev koca aslan da ayn kolaylkla yutar

Etten ve kandan oluan br gvdeleri de.
yleyken, nasl varolabilir bal Khimaira?
Kuyruuyla ejderha, kafasyla aslan
Bedeniyle dii-kei kalbnda
Ve znden kma bir ate saabilir azndan?

Bu canavarlarn, toprakla gk daha genken

Yaratldm ileri sren, gen szcnn
Belirsizliine dayanyordur yalnzca; zgrdr
Bu peri masallarn alabildiine oaltmakta.
O gnlerde gr, altn rmaklarn
Aktn syleyecektir yeryznde, aalarda
Elmaslar bittiini, yle gl, yle iri
Bir adam varm ki, szgelimi, yce denizlerden
Yryerek geermi; gkkubbeyi dndrrm
Avularnda. lk canllar yarattnda

Tohumlarn eitli oluu toprakta, gstermez

Karmak yapda hayvanlarn -ayr tiirdenIreti organlarla yaratlabileceini.
Bugn de topraktan fkran ot eitleri,
Tahllar, sulak yemili aalar bile
imdilik bileik yapda domamlard: her tr
Kendi zelliince geliir, korur bakaln;
Doamn deimez yasalar uyarnca.

915

920

>

Krlar dolduran insanlar ok dayanklyd.

Bugnklerden -analar topraa ekmilerdi- ri
Ve sertti kemikleri, kunt kaslara balanyordu.
at daha geniti. Daha az duygundular
Scaa ve soua, allmadk besinlere,
Sayrlklara. Gne kimbilir ka kereler
Tamamlad dnn gkte, onlar
Babo yrtc hayvanlar gibi yaadlar.
Saban yapmaya harcamad gcn kimse.
Kimse srmeyi bilmiyordu topra,
Ne fide dikmeyi, ne de ba bayla budamay
Kuru dallar. Gnele saanan verdikleriyle
Topran zverili armaanlar
Yetti onlar mutlu etmeye.
Sk sk palamut ykl meelerin altnda
Giderdiler alklarn. Olgunlatn, kn,
Tatl kzllyla haber veren kocayemi
Daha bol ve daha iriydi o zaman.
Bitekliinin yansra baharndaki toprak,
Salam besinler de sundu o zavall lmllere.

Irmaklar, kaynaklar seslenirdi onlara

Susuzluklarn gidersinler diye -bugn de
Tepelerden alayan su ktlesi, yabann

Susam hayvanlarn eker uzaklardanRasladklar orman smaklarn yokladlar

Nympha'larn; rendiler damlacklarn
Bol saanakla ykadn yosunlar, kayalar
Ve ovada yer yer fkrdn.

'

925

930

935

940

945

Atei bilmiyorlard daha. Derileri,

Avladklar hayvanlarn postlarn giymeyi
Akl edemiyorlard. allklardaydlar;
Da oyuklarnda, kovuklarda, ormanlarda.
Yamurdan ve rzgrn kamsndan
Kanmak gerektiinde, hrpalanm bedenlerini
Fundalklara gizliyorlard. Bilinmiyordu
Ortak kar, tre ve yasa kstlamalar.
Birey kendini dnp tek bana avlanyordu.
Vens yeillikte iftletiriyordu sevgilileri.
Bazan karlkl istekti neden, bazan erkein
Dizginlenmez tutkusuydu, bazan da mee palamudu,
Kocayemi ya da sulu armut gibi bir armaan.

eviklikleri ve ellerinin, ayaklarnn

Olaanst gcyle; orman hayvanlarn
Ta atarak avlayabiliyorlard, sopa kullanarak.
ounu altedecek gteydiler, gzkorkutan
Bir-iki canavardan da gizlenecek yer vard.
Gece bastrdnda, yaban domuzlar rnei
Yerlere rlplak uzanyorlard, yapraklarla,
Dallarla rtnyorlard. Safsatadr
Gecenin sszlnda, korkuyla haykrarak
Gnmn ardndan kotuklar; gnein
Kzl mealesiyle g aydnlatmasn yine
Derin uykuya dalp, dingin bekliyorlard.
ocukluklarndanberi alkndlar byle

955

960

965

970

975

Karanlkla n birbirini izlemesine;

Gnein ekiliiyle yeryznn bitimsiz
Karanla gmleceinden kukulanamazlard.

Yamac hayvanlarn uyuyan zavalllara

Neler yapabilecei tasalandryordu onlar.
Kanl bir yaban domuzu, aman vermez bir aslan,
Barnaklarndan edip dzenlerini bozduunda;
Gecenin krnde ayrlyorlard kovuklarndan;
Yapraktan dekleri yrtc konua brakarak.

O gnlerde, sayca pek ok deildi bugnden

Zaman dolmadan gne-kl dnyadan
Ayrlan lmller. ounluk, kurban tek bana
Yem olurdu yrtc bir hayvana:
Peneler arasna kstrldnda, diri etinin
Diri bir mezara gmln gzleriyle grnce,
lklar da-ta, orman tutard.
Dvten paralanm, sa kabilenler,
Titrek ayalarn bastrrlard yaralarna;
burkan iniltilerle lm arrlard ve
Yaam, kaslan bedenden giderdi sonunda.
Yaralarn nasl baklp tmar edileceini
Bilmediklerindendi aresizlikleri. Ama
Bu rnekler zere binlercesi can vermezdi
Tek gnde -Kzan okyanus kabarp anszn
Kayalara arpmazd gemileri, insanlarBoaltrd fkesini arasra ama yatrd,
Etkisizliini grnce kurnaz, ltl sularn.
Kahkahas, kiiolunu batan karmazd.
ldrc denizcilik meslei bilinmezken, bitiren
Besinsizlikmi elimsiz bedenleri; imdiyse besin.
Bilisizce zehir yutarm eskiler, imdikilerse
Ustalkla bakalarna sunuyor zehiri.

980

985

990

995

1000

1005

Zamanla kulbe yapt insanolu

Post kuand, ate yakt. Erkekle dii
Srekli birlik kurdular aralarnda,
Gzettiler yavrularn. te ilk o zaman
Yumuamaya balad insan yrei;
'
Atele, kiinin dayankll krld soua
Gk altnda d. Vens kaba gcn uslandrd.
ocuklar trl diller dkerek yattrd
Kpren byklerini. Komuluk ilikisi balad,
Zorbala kar koymak adna. ocuklar ve
Kadnlar iin erkekler, komularna yakard.
Ellerini sallayp anlamsz sesler kararak
Glleri, zayflar korumaya ardlar;
Zora kar koymaya. Tam bir ama birlii kurulamad.
Yine de, andna kalm demek, ounluk...
Yoksa silinip giderdi insan soyu tmyle
-Daha o gnlerde-reyip oalamazd, kuaklar
zleyemezdi birbirlerini ta bugnlere.

Konuma dilinin seslerine gelince: bunlar

Doa syletti insanlara ve kullanllk
Biimlendirdi tm varlklarn adlarn.
Konuamayan bebelerde grrz benzer sreci:
Uunarak ellerini kollarn sallar,
mlerler nesneleri. nk her yaratkta.
Urunda yetilerini kullanabilecei
Amalar sezme gc vardr. Boa yavrusu,
Daha boynuzlan geliip de srmemiken banda,
fkelenince tos vurur oraya buraya.
Panter ve aslan yavrular, peneleri ve azlaryla
Saldrya geer, yokken trnaklar dileri.
Kular, kanatlarna gvenir rastgele uuta.

1010

1015

1020

1025

10)0

1035

Varlklara tek kiinin ad taktn, tekilerin

Ondan rendiklerini sanmak ilk szckleri,
Dpedz lgnlktr! Dn, neden tek kii
Sz syleyebilsin, konuma sesi karabilsin,
Hi kimse baaramyorken ayn eyi?

1040
Evde tek bana kaldklarndaki szlanmalar
Kamdan kaarkenki iniltileri oysa,
ok daha bakadr elbet bu seslerden.
f

stelik, tekiler bu sesleri kullanmazken,

1045
Hangi kaynaktan yerlemi, o kiinin ruhuna
Kullanllklarnn imgesi? Bir kere, kii,
Yapmak istediini ruhuyla grme gcn
Nerden alm? Nasl zorlayabilmi, ounluu,
Kendi takt adlar renmeye?
jo50
rnek vermek ise daha g -umursamayanlaraYaplmas gereken konusunda. Uzun sre dayanamazlard,
Katlanamazlard kafalarn iiren,
Anlamsz sandklar o grltlere.

Hem aacak ne var, dili ve sesi gelimi

nsan soyunun, eitli duygularn
Belli seslerle aklamasnda?
Dilsiz davar, yrtc hayvanlar bile
Korkuya kaplnca, ac ekerken ya da sevinle
Belirgin sesler karmaz m?
Deneylerimiz gsteriyor bunu, ne var bunda?

Molossum av kpekleri, gsterip dilerini

Gevek enelerini ksarlar, hrlarlar sonra
Bouk bouk. Tiz, nlayan bir ulumaya
Dndnde ne kadar deiir sesleri!
Ama eniklerini yalarken, patileriyle itelerken
Isracakm gibi severken, oynatrken
Nasl tatldr, sevecendir hrltlar!

1070

Genliinin baharnda bir aygr hzlanp

Akn att oklardan, burundeliklerini
Ap da salndnda ksraklar arasna,
Nasl meydan okur kineyerek hasmlarna!
Oysa korktuunda bambakadr kineyii.

Kanatllarn baz trleri de byle.

Atmacalar; tuzlu dalgalarda barnak arayan
Balk kartal martlar... Yem ardna dmken
Ya da bouurlarken avlaryla,
Belli lklar atarlar duruma gre.

1075

1080

105.5

]060

ln65

Kimi kular, havaya gre de deitirir tn

Kocam kuzgunun atlak sesi bakadr,
Karga srlerinin yamur yaygaras baka,
-Bir inana gre- frtna armalar baka
Zorunlu sayyorsa konuamayan hayvanlar bile
Deiik duygularn, deiik haykrlarla
Dile getirmeyi; eski insanlar neden
Belirleyemesin grdklerini belli seslerle?

imdi yantlayacam aklndan geeni,

Ey Memmius! Atei yeryzne ilk indiren,
Ve insann buyruuna veren kaynak, imekti.
Ocaklarmzn tm ona borludur alevi. Dn,
Gksel atele yanyor varlklar bir vuruta.
Bir kaynak daha sz konusu: Rzgra tutulmu

1085

209J

2095

Sallanp dururken aa bir o yana bir bu yana,

Srtnp deince baka bir aacn dallarna,
Ate tozanlar kztrlabilir.
Dal-dala, kk-kke srtnce parlar alev.
Atei, lmllere iki kaynak da vermi olabilir.

Sonradan dzlklerde dolarken insanolu,

Kzgn nlarn yumuatc etkisini grnce
Yemeini piirmeyi rendi gneten.
Deitirdi eski yaamn zaman getike,
Atein ve baka bulgularn araclyla.
Yetenek ve erke stn kiilerin ynetiminde.

Krallar kentler kurdu; kendilerine

Gvence ve snak olarak, hisarlar.
Srleri, topra letirdirler gnllerince
Gzel, gl ya da yetenekli kiilere.
Yakkllk vlesiydi nk. Ayrcal vard
Glln. Mal tutkusunu, altnn bulunuu izledi.
Altn arabuk altetti gzeli, gly.
nk gzel yz ve gl gvde hi kanmaz,
Zenginin ardna taklmaktan.

Oysa gerek felsefeye uyan kii

Ruhu erin iinde, yaayacaktr; nice zenginlikler
Bulacaktr alakgnlllkte, stelik
Hi yitirmiyecektir elindekini. Kiinin n
Ve yetki hrs, servetini koruma isteinden doar;
Bolluk iinde, dingin bir yaam srme tutkusundan!
Gln! Doruuna trmanrken yetkinin,
Kendisi tuzaklar kurmutur kendi yoluna:
Ta doruktan yldrm arpmasna, haset

1100

ter onu, yuvarlar utancn kara uurumuna.

nk haset, yldrm gibidir, en yceye arpar,
Ortaklaa dzeyde en ok sivrilene.
Demek bin kat yedir hrssz bir yaama,
Egemenlik ve efendilik taslama tutkusundan.
Brak, onlar tutkunun dar patikasnda, bitkin
Bo abalarn srdrsn kan-ter iinde.
Duyularna deil kulaktan dolma bilgiye,
Bo szlere, yetkeye balandklarndan
Bir adm ileri gitmeyeceklerdir eskisinden.

1125

'
1130

110 5

1110

1115

1120

Ve krallar ldrld bylece, grkemli tahtlar

Toza topraa batt, kibirli slar da.
Dt soylu nderlerin tular gnderlerinden,
Kalabaln ayaklar altnda kana buland.
Bir zamanlar bunca korkulan, elbet inenecekti
Hrsla. Yine zorba kalabala geti egemenlik;
Herkes stnlk kurmak istedi kendi adna.
Kimileri, belli haklara ve yasalara dayal
Ana koullar srdler ortaya. nsanolu,
Zorbalktan, atmadan bezmiti.
Gnll boyun edi, yasalarn ve kurumlarn
Boyunduruuna. ok doald elbette
Bu zorbalktan kap kurtulma istei,
Adaletli kanunlarn hogrsnden uzak ve her bireyin
fkesini insafszca alarak giderdii bir toplumda.
O zamandan bu yana, ceza korkusu dengeledi
Yaam dllerinin tadn. Kendi zorbalnn
Ve suun geri tepmesinden korkar oldu kii.
Toplumsal dzen szlemesini bozarsa,
Dingin, skntsz yaam sremiyor bir daha.
Tanrlardan ve insanlardan gizlese de biliyor
nseziyle, hep gizli kalamayacaktr suu.
Masallardan duymu nk, dlerinde

113 5

1140

1145

1150

1155

Ya da ate nbetlerinde nasl teker teker

Eski gizli sularn sayklam kiiler.
imdi de tanr saygsnn neden bunca
Yayldn inceleyelim byk uluslara.
Neden sunaklarla dolu kentler; merkezlerde
Hl en nemli etkinlik olan dinsel trenler
Neden dzenleniyor? Neden korku rpertisi salan
lmllerin yreine ki, yine tapnaklar dikip
Doluuyorlar iine, kutsal saydklar gnlerde?
-ok g deil sanrm yantlamas-

Daha o gnlerde insanlar grntlerle

Babaayd uyankken ve dlerinde
Boylu boslu, grkemli tanrsal suretler
Daha canl grnrd gzlerine. Sonra
Duyu gc yaktrdlar bu grntlere.
Deil mi ki kol bacak oynatyor, soylu izgilerine
Ve heybetlerine yarar szler ediyorlard.
lmszl de yaktrdlar sonradan; nk,
Biimlerinin tzleri yenileniyordu suretlerin durmadan;
Grnleri hi deimiyordu.
Hibir gcn byle kuvvetli bir varl
Alt edemeyeceini sanyordu insan. Bunlar
lmllerden stnd, nk lm korkusunu
Bilmiyorlar ve dlerde olmaz' olduruyorlard.

te yandan gksel olaylarn amaz dzenini

Sezmiti insan; mevsimlerin dnn de.
Ama aklayamyordu btn bunlar.
Tanrlara snmak, onlara yklemekti en kolay
Sorumluluu, hereyi, onlarn geici hevesine.
Tanrlarn karargh gkteydi onlarca

1160

nk gkte yol alr gibidir gnele ay.

Gndz gkten gelir, ltl burlar gecenin,
Ve uuan mealeleri, kayan alevleri. Bulutlar,
Gnele yamur, imekle dolu, karlar ve rzgr,
Gmbrtsyle gkgrlts, patlayan frtna!
Zavall insan, ne sorumluluklar yklemi,
Ne kinci bir yaradl yaktrm tanrlara:
Ne aclar ektirmi kendine bylece, ne onulmaz
Yaralar, ne gzyalar hazrlam ocuklarna!

1190
,

1195

1165

1170

1175

1180

1185

Oyma bir suret nnde el balamak

Gibisinden gsteriler mi gerektirir ululamak?
Bu sunaklara kouturmalar, bu yakarmalar,
Yerleri pmeler tapnaklarda, yerleri
Kurbanlarn kanlaryla sulamalar, adaklar ?
Bilinli sayg, dingin bir ruhla
Evren stne dnmeyi bekler bizden.
Bu koca dnyann enginlerine kaldrdmzda
Gzlerimizi, tepemizde asl c/uran Esir'e,
Iltl yldzlarla ilenmi Esir'e;
Gnele ayn niteliini, glerini dnrz.
Baka dertlerle altst olan yreklerimizde
Yeni bir tasa belirmeye balar. Acaba bizi de
Ikl yldzlara hz veren, o llmez
Anlalmaz tanrsal g m ynetiyor? aarz
Bilisizliimize: Dnyann ba-sonu var mdr?
Belli bir sre sonra artk dayanamayacak mdr
Surlar bunca sarsntya? Yoksa tanrlar ba
lmszlk armaan ile sonsuzda yol alrken,
Gemlenmez zamann gcne glp duracak mdr?

Dahas: kimin akl amaz, dizleri zlmez

Tanr korkusundan, orak toprak sarsldnda

1200

1205

1210

1215

Yldrmla, g gkgrlts kaplaynca?

Korkudan dili tutulmaz m her ulustan insann?
Kibirli hkmdarlar titremez mi tepeden trnaa,
Gemite ettikleri bir ktln, verdikleri
Haym buyruklarn cezalandrlaca korkusuyla?
Ya da bir frtna dn: rzgr taryor suyu,
Komutansa, -tabur tabur askeri, filleriyleTutulmu olsun bu kasrgaya, bak ne adaklar
Adayacaktr tanrlara! Nasl iten yakaracaktr:
Rzgr yatsn diye, uygun esintiler balasn!
Ama bounadr yakarlar, kasrga gevetmez
Kskacm vje lm kayalarna savurur tmn.
Yetkenin grkemli slarna, acmasz baltasna
Alayla glen, keyif adna onlar ineyip geen
Grnmez bir g vardr ki; unufak eder
Karsnda aresiz kalan insan gcn.
Ve toprak kaynca ayaklarnn altnda,
Kentler yklrken ya da belverirken, insann
Kendini kmsemesine neden amal
Evreni denetimi altnda tutan insanst,
Tanrsal glere yer vermesine doada?

Bakrm, altnn ve demirin, ar gmn

Ve ie yarar kurunun bulunuuna geldik imdi.
Yce tepeler arasndaki koca ormanlar, atein
Kl ediidir, madenin bulunmasna yol aan.
Belki bir imekle balamtr yalaz, belki
Savann dman karmak iin yakt atele.
Belki kaplp topran bitekliine
Geniletmek istemilerdir tarlalarn;
Ya da verimli klmak ekilmezi, yaban,
Belki hayvanlarndayd gzleri, etle deride
-Tuzakla ve atele avlanma ok gerilere gider
Kayrana it ekmekten, kpek kullanmaktan-

1220

1225

1230

1235

1240

Nedeni ne olursa olsun, ama byk bir yangn

lgnca sararak orman kklerine kadar
Yakp kl etti aalar, topran altna sindi .
Eriyen damarlardan yzeydeki oyuklara
Gml, altnl, bakirli, kurunlu
Bir rmak akt tek koldan. Sonralar
Bu svnn toprakta katlatn
Yanardner klar satn gren insanolu
Toplamaya giriti bu gzellikleri.
O zaman grd ki bunlarn her biri
Kalbn alm yatann. Dnd:
Isyla eritse, yeniden dkebilirdi tmn
Diledii kalba. Trl incelikte ve sivrilikte
Cisimler yapard ekile dverse. Bylece
Silhland insanolu, aalar kesti;
Dzgn kalaslar kard kaba tomruktan.
Oyarak, mutalayarak burguyla
Delikler deldi, nce inat bakr gibi
Gm ve altn da ilemeyi denedi.
Baaramad ama. Bylesi zorlu ilere
Dayanamyor, krlyordu onlar. te o zaman,
Bakr batac edildi. abuk krelen altnsa
Yaramaz sayld. Oysa bakr horlanyor imdi,
Altnsa nnn doruunda. Yarglar deiiyor:
Bir zamanlar gzde olan, ucuzluyor; yerini,
Kadri bilinmeyen alyor, el stnde tutuluyor.
Gitgide, anlaldka erdemleri, utkuya eriyor,
Biiyk vglerle tannyor hakk.

1245

1250

Artk kendin de zebilirsin, ey Memmius,

Demir aralar nasl bulduunu insanolunun:
lk silhlar elleri, trnaklar ve dileriydi.
Sonra talar, aalardan kopard dallar
Ve bunlarn ardsra atele alev. Sonra da

Kaba demir ve bakr geldi.

Bakr daha nce bulundu demirden aslnda.
Daha elveriliydi ve boldu.
Bakrla srld toprak. Bakrla kamland.
Savan kabaran dalgalar; lmcl yaralarn,
Tohumlar bakrla savruldu, srler yamaland.
Silhlar karsnda zrhszlar, plaklar
Hemen tutsak dtler. Sonra ar ar
Demir kl egemenlik kurdu, ykld gitti
Tun oran tafras. Renber demir sabana alt.
Ve gler eitlendi savan kargaasnda.

nsanolunun silhlanp at
koturmas,
Dizginleri sol eliyle kavrarken, sa kolunu
zgr brakmas dalata, ok daha eskidir
ifte at koulu arabalar srp,
Sava kumarna meydan okuyuundan.
Sonra trpan tekerlekli, drt atl arabalarla
Saldrd savalar. Neden sonra Kartaca'llar,
Yaralar hilemeyi retti; ordu bozmay;
Gvdeleri kuleyle donatlm hortumlu fillere.
Bu hayn kkrtmalar sonucu, gz korktu
Her ulustan savalarn. Gn gnden artt
Savalarn getirdii aclar. Boalar da
Katld arpmaya, azgn yaban domuzlar da
Srld dman stne. Kimileri
Silhl bakclarn ynettii aslanlar
nc yapt ordularna.
Gelgelelim bu deneyler baarl olmad.
Kym grnce kzan yrtc hayvanlar,
Urkn yelelerini savurup o yana bu yana,
arttlar svarileri. Biniciler yattramad
Boyunlarn okayp, parlayan bineklerini
Sremediler dman stne. Dii aslanlar

1285

1290

1295

1300

1305

2310

Delicesine saldrd her yana; kimi

leri doru atld, kimisi dnp
Kendi saflarndan seti akn kurbann;
Alaa edip penelerine ald, dileri ve
Trnaklaryla lmcl yaralar at.
Boalar, yetitiricilerine saldrd.
inedikten sonra onlar delicesine,
Sarlarn, karnlarn boynuzlayp atlarn
Kana buladlar btn alam; topra
Eelediler meydan okurcasna. Askerlerini
Kendileri paralad azman dileriyle
Yaban domuzlar. Kendi kanlaryla boyandlar.
Gvdelerinde krlan silhlardan ve acdan,
Ne atl braktlar ortada sa, ne piyade.
Atlar sinerek, ayaklaryla teperek havay
Yrtc dilerden kanmaya alt ama.
Parampara sarlaryla ylm, stste
Cesetleri kaplad alan. Efendilerinin
Evcilletirdii hayvanlar bile azgnlamt.
Yara, lk, bozgun ve rk kargaasnda,
Sz geirilmez oldu. Kr bir kou balad
-Yaralanan filin nce yanndakine saldrp
Doludizgin, delice ka gibi sonraKendi adma diyebilirim ki, insanolu
Bu ift-yanl utan verici kymn
rktc sonucunu sezmemi olamaz pek.
En iyisi, diyelim ki evrenin belirsiz bir yerinde
Gemi bu olay: oluumca atan dnyalarda
Sayca, silha yoksul ama lmden korkmayanlar
Utku aramam, dman yldrmak istemiler.

1315
Giysilere gelince: rg, dokumadan nceydi:
Demirin bulunmas gerekliydi tezgh yapmna.
Demir olmasa iler miydi, mekik, i, krk gibi
Yapm ustalk isteyen gereler?

Yn eirme devini erkee verdi doa.

Diinden nce. nk erkek genellikle
Daha beceriklidir zanaatta, daha yeteneklidir.
Ama knannca kyllerce
Bu kadnca ura, o zaman kadna kald.
Erkekler ar ie giriti; kollar, kaslar
Sertleti, geliti harcadklar g orannda.

Bitki ekiminde ve aalarn

alanmasnda
nsanoluna kendi rnek oldu doa.
Brtlenlerin, mee palamutlarnn, dklp
Filiz verdikleri grld aalarnn dibinde.
Dallar yararak, alamay rendi insanlar;
Fidan dikmeyi bostanlarna. Topra ilemede
Yeni yeni yntemler denediler pepee.
zenilirse yabanl yemiler bile tatlanyordu.
Orman daha gerilemeye zorladlar tepelere,
Tarma brakmaya boyun edirip eteklerini.
Tepeler, dzlklere genilettiler otlaklar,
Tarlalar, bentleri, arklar, gle balar
-ukurlarda, tmseklerde, dzlklerde akan
arpc, mavi-boz, zeytin eritleriyleVe bylelikle, imdiki alacal gzelliine
Brnd krlk blgeler, yer yer sevinli
Balar bostanlaryla. Snrda ise
Sulak aalar evreleyen itler vard.

insanolu, ezgisinde uyum gzetilmi

arklara
Katlmadan ok nce, kularn tlerine
yknird; rzgrn sazlklardaki slndan
Kamlar flemeyi rendi kyller.
Daha sonra, yava yava, parmak dokununca
Kavaldan kan ili ezgileri ezberlediler.

2355

^360

2365

2370

1375

13li,,

lek sokaklardan uzakta, koruda, kayranda

allklarda; obann, gne kl dinginliin
Tadn kard sszlkta oluan ezgileri!
Tkabasa doyduktan sonra, bu ezgilerle
Yatyor, neeleniyorlard- zaten doygunken
Her ey hoa gitmez mi?- Uzanyorlard topluca
Yumuak imenlere, akarsuyun
Yambana, ulu bir aacn duldasna
Ve en ucuzundan yeniliyorlard bedenlerini.
Hele havann yz glyorsa, yeil otlarn
iee durma mevsimiyse, glp-syleme,
Kahkaha zaman gelmi demekti. Kr perisinin
Esin gnyd. Uar bir sevin! Balarn
ieklerden elenklerle talyorlard.
Adm uydurmay dnmeden, delicesine
Ezgilerin eliinde oynuyorlard.
Kollarn acemice sallyor, acemi ayaklarn
Hantalca vuruyorlard ana topraa.
Mutluluk ve kahkaha kaynayd bu yeni,
Yeniliin ekiciliini tayan sanatlar.
Bu arada uykusuzlar da avunabiliyordu,
arknn ykseliine, iniine uyarak.
Ya da kaval iiflyorlard bzp dudaklarn.
Gzcler bugn srdrr bu gelenei.
Tempo tutmay da rendiler artk. Yalnz
Daha byk tat almyorlar, yazk ki,
Topraktan fkran o cokun insann aldndan!

nk, u anda elimizin altnda

-Daha tatl bir ey duymamsak
En byk honutluu tattrr, en
Sonralar daha yeni, gelimi bir
Kreltir eskiye bal beenimizi.
Mee palamutlarn sevmememiz;

olan
gemiteiyi sanlr.
bulu,
Bundandr
otlar,

Yapraklar rtl dekleri unutmamz bundan.

Bu yzden giyilmiyor artk hayvan derileri.
Oysa, belki de, ilk giysinin bulunuu, yle
Bir hasete yol amtr ki, pusuya drlmtr giyen,
Ve kimse giyememitir bir daha o kanl giysiyi.
Dnn derileri, bugnn all-morlu giysileri...
Bu gsterili nesnelerdir yaama aclk katan,
Savalarda tketen kiiyi. Hi kukusuz
Suun by bizlerde. Topran ocuklar
Deriyi bilmiyordu; plaktlar, yorlard.
Bizse altn ilemeli, parlak mor giysilere
Brnmeden rastgele rtnebiliriz.
Ne ki, o amasz, kof kurbanlk tutkusundan
Syrlamyor insanolu; bo kayglarla
Harcyor yaamn, kestiremiyor bir trl nasl
Ele getiini gerek hazzn, nasl bydn.
Bu honutsuzluktur derin denizlere sren yaam;
Derleyen, savan dipten kabaran dalgasn.

Gnele ay, dnyann bu ifte bekileri

Dnen gkkubbede dolanarak klaryla
Mevsimlerin deitiini ve evrende deimez
Bir dkm, bir sra olduunu rettiler insana.

Bu dnemde insanlar, surlarla evrili

Bir yaam sryordu; bllm,
Snrlanm topraklarn ekiyordu.
Deniz kpr kprd yelkenlerle. Toplumlar
Szlemeler, dostluk antlamalaryla balyd.
Tarihi, arklarna geiriyordu ozanlar.
Ama yaz yeniydi daha. Bu yzden bilemiyoruz,
Aklla seziyoruz bu dnemden ncesini.

1420

142,5

1430

1435

1440

1445

Denizcilik, tarm, surlar ve yasalar

Silh yapmak, yol amak, kuma dokumak
Ve tat ve incelik kayna herey -arklar,
Resimler, ustaca oyulmu parlak yontular<
Kullantlma sonucu domu, etkin ruhun denemeleriyle,
nsan adm adm ilerlerken karanlkta.
Demek her bir gelime zamanla g kazanyor,
Aklla kyor gn na.
Nice eyler kurmu demek insan ruhu
Ve sanatla ermi en son dorua.

1450

1455

ALTINCI KTAP
anl Atina'yd eski alarda
Tahl reten zavall insanoluna.
Yeni yasalarla yaam dzenleyen Atina'yd;
Atina'yd yaama ilikin ilk umutlu bildiriyi
Haykran, o bilgenin azndan. Onun
Yanlmaz dudaklarndan kan dorularla.
Bilge oktan ld ama tanrsal bulgularnn n
Yceldi, kaplad btn yeri g.

O grmt, insann temel gereksinmelerini,

Elinin altndaki eylerle karlayabileceini.
Olabildiince gven altnda olduunu insan yaamnn.
Ne kiiler grd; servete, ne boulmu
Soyluluun ve yetkenin tadn karan;
ocuklarndan honut ne kiiler! Yine de
Mutsuzluk cirit atyordu evlerinde.
Ne tasalar bitmek biliyordu, ne yaknmalar.
Sayrl, dardan toplanp
ine konulan nimetlere bile bulatran
anakta buldu suu o zaman. ki nedenle:
Hem atlak olduundan, szdrdndan
Asla tepeleme doldurulamazd; hem de
Kendi zehrini katyordu iine konulana.

10

j5

20

Ve dorularla yudu insan yreini,

stee ve korkuya gem vurdu. Ardnda
Hepimizin kotuu en yce iyi'yi gsterdi ve
Hangi yoldan varlacan ona: ancak
amakszn ilerleyerek darack bir patikada,
lmllerin yaamnda ktlk esinin -ister
Raslant sonucu olsun, ister kararlatrlm doacaYaradltan varolduunu gsterdi genellikle
Ve nasl ba edilebileceini bunun trl biimleriyle.
Ve ou zaman tedirginlik frtnasn, kiinin
Kendisinin kopardn aklad kendi iinde.
Karanlkta kaldklarnda nasl rkerse ocuklar,
stlerine bireylerin yrdn sanrlarsa,
Bizler de bir o kadar temelsiz korkularn
Penesinde buluruz kendimizi duru gn nda.
Ne gnn ilk klar iler bu karanlk kukulara,
Ne ergen gn. Alt edilebilir bunlar, ancak
Akl erdirmekle doann ileyiine ve d biimine.
O yzden daha bir ayorum kantlarm, Memmius!

Gn lml olduunu grdk her blgesinde

Ve tznn bir doum sreciyle olutuunu.
Kanlmaz gksel olaylarn ounu
Tek tek aldk ele. Bak, neler kalyor geriye:
Musa'larn grkemli arabasna binebildiime gre,
Rzgrn nasl fkelendiini anlatacam sana
Ve doann nasl erince vardn fke
dinince.

Yerdeki ve gkteki bu alkanty grnce

Korkar insanolu, bozulur ruhunun dengesi,
"Ylar tanrlarn gazabndan;
Alalr, yerlere kapanr nlerinde.
Bilmezlii yznden nedenleri,

Btn olaylar tanrlarn ynettiini sanr.

Onlarn stnln tanr. Tanrlarn gerekte
Kaytsz bir yaam srdrdn bilenler,
Evreni hangi gcn ynettii, kimlerin
ekip evirdii konusunda dnr durur,
-zellikle gkte, Esir snrndaki devinimleriO zaman eski banazlklarna dner zavalllar
Gc tartlmaz hayn efendiler yaratrlar.
Neyin olabileceini bilmemelerindendir bu
Ve neyin olamyacan; bir sonu olduunu
Her gcn, bir snr ta. Ardarda
Yanlglarn tuzana derler
Krlemi akln klavuzluunda.

Tanrlara aykr bu kavramlar

Kovmazsan kafandan, srmezsen dar
Onlarn dinginliklerine aykr dnceleri,
Hor grdn o kutsal yaratklar da kanmaz
Sk sk zarar vermekten sana.
Geri etkilenmez tanrlarn soylu grkemi,
fkeye kaplp da almazlar haymca;
Su sendedir! Katksz erinci srdrenleri,
fkenin denizini kulalyor sanrsan,
Ak bir yrekle yaklaamazsn tapnaklara
Ve rahata alglayamazsn tanrsal gvdenin
nsana yansyan o kutlu imgesini. Dn artk!

Gerek aklla syrlrsak bu kmazdan,

nceden usta dizelerle sylediklerime daha
ok ey ekleyebiliriz. Kkenine inmeliyim imdi
Yer ve gk olaylarnn, frtnalarn,
Canl imeklerin trksn rmalym;
Patlay nedenlerini, etkilerini. Yoksa

G blgelere ayrmaya alrsn korkudan.

Nereden kp nereye yneldiini
Saptamaya kalkrsn atein;
Nasl baskn verip bir yapya utkuyla
Yine dar ktn. Bu abamda sen,
Kalliope, en yeteneklisi Musa'larn,
insanlarn avuntusu, tanrlarn gzbebei
Sen yardmc ol bana! Sen yol gster de
Klavuzluunda varp kounun son ak izgisine
Utkunun elengini geireyim bama.

mdi, gn mavi alanlarnn

Gkgrltsyle
sarslmasnn nedeni;
Esir'in ta tepelerinde bulutlarn
Aykr rzgrlarla arpmasdr anszn.
Byle bir gmbrt, olmaz duru gkte;
Bulut kmelerinin en youn yerinde patlar.

Ne talarla ktkler gibi youndur, ne de

Sisle uucu duman gibi seyrektir bulutlar.
Yoksa ya kendi arlklaryla ta gibi
Kaskat derlerdi yeryzne ya da ilerinde
-Duman gibi- ne buzlu kar barndrabilir,
Ne de delifiek doluyu tutabilirlerdi.

Tiyatrolarda dikmelerle hatllar arasna

Gerilen tentenin rpn andrr; kimi zaman
Gz alabildiince uzanan, dnyann
stnde kopan bu gmbrt, bu toz duman;
Kimi zaman da deli rzgrla paralanan
Bir kdn hrtsn. Gkgrltsnde de

95

10<>

105

110

Duyarz bu rpn; srer sonra da

Giysiler, ktlar rzgrla savrulunca.

Dalgalar da vardr bulutlarda

-Gmbrtyle atlayan dalgalarDerin rmaklarda, denizlerde kprenler gibi.

Kimi zaman da arpmak yerine,

Bulutlar srtnp geer birbirlerine:
O sert, uzun tnlamal atrtyla
Kulaklarmz uuldar o zaman,
Bulutlar kurtulana kadar bu skklktan.

115

Bir de bakarsn korkun bir gmbrt

Batanbaa sarsar topra
Ve sanki atlatr ana gn surlarn.
Anszn bir bora olup deli rzgrlar
Yklenmitir bulutlara. Orada kuatlnca,
Burgalanarak oyarlar durmakszn
Bulutun iini; dtaki bulut duvarysa
Younlar. Sonunda rzgrn artan basnc
Yrtar emberi tyler rpertici bir trtyla.
Byle bir grlt kmaz m, kendine gre,
Hava dolu bir kk kese de patlaynca?

120

125

130

Bulutlardan ses kmasnn bir nedeni de

Aralarnda esen rzgrlardr.
Kt kenarl, atall bulutlar yzer gkte.
Grmzdr, sk bir ormanda rzgr esince
Yapraklar hrdar, dallar atrdar.

135

Kasrgann kabaran fkesi kimi zaman

Kardan saldrp bier bulutlar.
Rzgrn gkte nelere yol aabileceini,
Yzmze vuran tatl yelden kestirebiliriz;
Burada bile esti mi, kknden sker aalar.

140

imein parlts buluttan buluta

Sradnda da bir ses duyulur.
Suyla doluysa eer karc bulut sndrr
Bir czrtyla atei -Ocaktaki kzgn demirin
Souk suya daldrl gibi- Oysa
Kuruysa ate alr bulut, atrdayarak yanar;
Rzgrn nne katlp da kaytszca,
Defne dallaryla talanm tepelere
Yangn sratan bir alev dilimi gibi.
nk hibir ate boy-lemez
Phoibos'un 1 atrdayan defne dallaryla.

Son olarak: bulutlara yaylr boydan boya

Akl krann zl, dolunun takrts.
Rzgr ymtr yal bulutlar stiste,
Amansz skmayla ufalannca, yaar yeryzne.

imee gelince:
arpan bulutlardan
Da vuran ate tohumlar oluturur onu.
Tpk taa tala ya da elikle vurulunca
Parlak kvlcmlar saan n k gibi.
Daha sonra gelir gkgrlts, gzalan
Ancak kulaklarmzla algladktan sonra;
nk uyanlar gzden daha yava ular kulaa.
Oduncuyu izle istersen uzaktan, baltasyla
Koca bir aac ykn: grlts gelmeden,
1.

Apollon'un

baka bir ad.

ndiini greceksin baltann. Tpk byle,

Gkgrltsn duymadan imei grrz.
Oysa ayn andadr gmbrtyle ak,
Ayn arpmann sonucudur ikisi de.

Bulutlarn tez bir akla evreyi aydnlatmas

Ve titrek yolunu izmesi imein yledir:
nce dediim gibi, rzgr zorla girdi mi buluta,
Burgalanarak oyarken onu, younlatrrken
Kendi devinimiyle snr, kzr. Devinimle
Atelenebilir nesneler: uzun bir uuun hz
Kurun glleyi bile eritebilir, kzmz rzgr
Yard m sisli bulutu, birden bir patlamayla
Ate tozanlar salr dar. Alev
aprazlama izgilerle akar o zaman.
Sonra arpc imgeyi gecikerek izler,
Kulaklar trmalayan gmbrt. Anla ki bu olay,
Bulutlar younken, stste ylp da
Tepeye varmken gerekleir ancak.

Biz yerden bakanlarn, bulutlar

Ulatklar ykseltilerinden ok,
Genilikleriyle alglamamz artmasn seni.
Bir daha bakarsan rzgrn nsra srklenen
Dalar andran bulutlara yanlamasna
Ya da rzgrlarn dindii esintisiz bir gnde
Dalara kelen kprtsz kmelere;
O dev ktlenin bykln kestirebilirsin.
Sarkan kayalarla kuatlm gibi grnen
Kemerli oyuklar greceksin. Deli rzgrlar
Bu oyuklara dolduunda, yrtc hayvanlarn
Kkremesiyle nlatr buluttan kafeslerini;
Homurtular kaplar g batan baa

Bir k arayarak dnenip dururlar.

kardklar ate tozanlarn srklerler;
ukur ocaklarda dvdkleri alevler
Gz kamatran bir pskrmeyle salr dar.

Akkan atein, altndan bir parltyla

Yeryzne sramasnn bir nedeni de:
Bulutlarda da ynla ate tozan olmas.
nk duruyken, karmamken suyla,
En ok alevi ve kvlcm andrr renkleri.
Gne ndan, bu trden tozanlar
Emmeden edemeyeceklerine gre, doaldr
Kzllklar, kzl bir parlt samalar.
Rzgrn younlatrmasyla tek noktada
Boanr buluttan alev-rengi aklarn atomlar.

Bulutlarn seyrelmesiyle de akar imek.

Rzgr usulca datnca, ayrnca onlar,
ster istemez atarlar parlt reten tozanlar.
Ama bu kere imek sessizdir artk,
Getirmez ardndan gmbrtleri, sarsntlar.

Peki ,yldrmn nedir yaps,

bileimi?
arptklarna baknca-yank izleri tayan
Zehirli kkrt alevleriyle tten yerlereAtein belirtisidir bunlar, rzgrn deil.
Yamurun da. Damlara da der yldrm sk sk.
Atei, aleviyle yakp kl eder evleri.
Bu dokuca seyrek atein, bil ki, br atelerden
ok daha ufaktr, daha devingendir tozanlar
Ve hibir engel duramaz nlerine, ylesine
Gldr ki yldrm; grltler, sesler gibi

200
/

205

210

215

220

225

Giriverir kapal odalara. Madenden,

Tatan geer ve bir anda eritir tuncu, altn.
Sapsalam anaklardan bir bakarz
Umu, yitivermi arap anszn;
nk yldrm, arptaki ssyla
zer ve seyreltir dtaki toprak dokuyu.
Szar; ayrtrr,srer arap atomlarn,
Becerir gnein beceremediini alar boyu.
nk byle youn deildir gnein lts
Yldrmn gc ok daha devingendir, ustadr.

Nereden doar yldrm, anlataym sana:

Bir vuruta kuleleri uuran,
Yaplar deviren, kirileri koparan,
Kknden sken ulularn antlarn.
nsann cann alan, srleri krp geiren
Ve elinden gelen ktl esirgemeyen
Bu hz nereden alr, anlataym.

Yldrmlarn stste ylm, kaln

Bulutlardan doduunu varsaymalyz,
Mavilikten de gelmezler, seyrek bulutlardan da;
Deneyler kukuya yer brakmyor bu konuda
O anlarda hava ylesine koyu
Bir bulut kiimesiyle tkanmtr ki
Tm karanln kp Akheron'dan
tn sanrz gk boluklarna
Ve g youn bulutlarn uursuz gecesi kaplar
Frtna uuldarken korkunun kara yz belirir.

Dnsene! Kimi zaman denizde kasrga gkten

Bir zift rma gibi nasl boalr dalgalara

230

235

240

245

250

255

telere uzatp karanln. Ate ykldr,

Rzgr ykldr, ikindir imekle, yldrmla.
Kara bir frtnay srkler yedeinde.
Kyda gezenler bile korkup kaarlar.
Bundan karabiliriz tepemize kelen
Bulut ynlarnn yksekliini.
nk yeryz byle bir karanla gmlmezdi
Gnei rtene kadar ylmasayd bulutlar
Ve zldklerinde rmaklar tamazd,
Seller gtrmezdi tarlalar, Esir'de
Barnmasayd bu bulut yna.

Tm gmbrt ve aklara yetecek bollukta

Bir rzgr ve ate madeni var demek ki,
nce de dediim gibi, ii bo bulutlarda.
Is tozanlar gizli ynla, stelik
Gnein nlaryla besleniyorlar durmadan;
Onlar bir noktaya savuran rzgr, bu yzden,
Bastrp karnca s tohumlarn
-Kendi de yanarken kartt yangndaSkk bir alana kstrlan anafor,
Kzgn ocaklarda yldrm dver.
ki nedenle yalazlanr anafor: deviniminden
Dreyen syla, bir de atee dediinden.
Ate alnca rzgr, iyiden iyiye artnca
Atein lmcl hz, tav gelen yldrm
Deler geer bulutu, yalazyla gz kamatrr.
Bu ak; gn yarldn,
Bamza keceini sandran gmbrt izler.
Topra delice bir sarsnt alr.
Kargaann uultusu siner gn derinlerine.
Sarslmtr bulut yna, atrdamtr.
Derken korkun bir saanak boanr.
Esir tmyle yamura dnm gibidir

Ve bu alayan ikinci bir tufann habercisidir.

Yakan, savuran, yutan atele birleince
Patlayan bulut ve kstrlm kasrga,
Yukardan gn btn selleri boalr.

290

Hele o hzla kopmusa kaynandan,

Yolda ate almasa bile, syla lnp
yle varacaktr hedefine mutlaka.

320
/

Kimi zaman da korkun bir kasrga;

Kzm, tavndaki bir yldrmla
Dolu bir buluta arpar. Patlatr bulutu,
Yldrm dediimiz ateli anafor kar.
Kendini salan gce baldr dorultusu.

Kimi zaman balang noktasnda

Ateten yoksun bir esinti, ate alabilir,
Uzun yolculuunda hedefine varmadan.
Havay delme hzna ayak uyduramayan
Kimi iri atomlarn atar yolda.
Ama uu sresince, birleip ate oluturan
Ufak atomlar da devirir havadan,
Yanna katar bu arada. Kurun glle uarken
Atp talam tozanlarn ate toplamaz m havadan?

Ve sonunda: ate, souk bir esintinin

Bir nesneye arp hzndan da doar.
Sarsnt sonucu, s atomlar rzgrn,
arpmaya urayan nesneninkilerle
Birleiyor, tek bir rmak olup akyor.
elikle vurmayagr taa, ate fkrverir.
eliin souu engelleyemez kzgn atomlarn
mesini arpma noktasna.
Nesneleri byle tututurur yldrm da
-Elbet yanmaya elveriliyse yaplarZaten saltk olamaz deli rzgrn souu.

295

300

305

310

325

Korkuntur yldrmn vuruu, hz

Ve doludizgin iniindeki ivedilik.
Bir erke gereklidir bulutlarda, erke birikimi;
Onunla beslenir hz. Ve tamca,
Son d drt kaldramaynca bulut,
Erke aklalmaz bir hzla boalr;
Mancnkla frlatlan ta gibi.

Yldrmn ufak, przsz atomlardan

Olutuunu da unutma. Bu tr bir tz
Engellenemez kolayca. Szlr, kayar
Nesnelerin atlaklarndan ve bylelikle
Tkezlemez arpmalarla, yolu uzamaz.
Bundandr delice uuunun ivecenlii.
Doal olarak bir aa ekilme drts vardr
Arlklarda; fazladan bir iti, o yzden
Hz artrr, iki kata karr,
vinti artyla yldrm sprr nne geleni.
Yine de uzun yolda lz kazandndan
ivintisi daha da, daha da artmaldr,
Byterek, pekitirerek, younlatrarak
arpmann erkesini. Burga gibi dnen atomlarn
Tek akntda birletirir, dmdz bir yoldan
Birlikte srkler tek hedefe.

Bize doru gelirken belki de

Hzn arttran tozanlar devirir havadan.

325

330

335

340

345

Kimi tzlerden yaralamadan da,

Hrpalamadan da geebilir yldrm.
-Akkan atei szar oyuklardan- Ama ounda
Zorbadr; atomlar, dmanca szer,
akma noktalarndaki hasm atomlar.
Hemen ergitir tuncu, altn eritir annda.
Ufack, przsz atomlar sezdirmeden
Sokulur ve girince, her balanty zer,
Ayrtrr en sk kaynamay.

Gzdr yldzl gn ve yeryznn

Batan baa yldrmlarla sarsld, mevsim.
Baharn ieklendii aylar bir de.
Souk hava, yoksundur yeterli sdan; scak, esintiden.
stelik, bulutlar da seyrelir yazn.
Demek yldrm oluturan nedenler,
Arada kalan lml mevsimlerde ileyebiliyor.
Soukla scak yln dnyle karyor.
Buluttan yldrm karmada gerekli ikisi de.
Sonra aykr ular atyor belki; atele
Ve rzgrla kamlannca ba kaldryor hava.
Scak havann ncs, art kesiliyor soua.
Bahar gelmitir -atma mevsimiKart gler meydan okur birbirine.
Gerileyen sya souk karnca
Anlarz artk gzn geldiini; yine
Sava vardr, yazla ask yzl k arasnda.
Demek yln atma dnemleridir bunlar...
amamal yldrmlarn bolluuna,
Frtnalarla sallanmasna gn; bir cephede
Alevler, brnde nemli rzgrlarla bulutlar
Saldrya gemitir nk kyasya.

350

355

360

365

370

375

te, Memmius, ate saan yldrmn

Ve etkilerinin ak seik, yaln
Bir aklamasn yaptm sana.
Bounadr ba vurup Etruria bakclarna.
Kavramaya almak tanrlarn gizli amacn.
Ate okunun nerden gelip nereye gittii
Anlalmaz byle: kapal kapdan nasl girdii
Ve iini bitirince nasl kt dar.

Gerekten Jpiter'le teki tanrlarsa

Iltl g amansz uultularla sarsanlar,
Canlar ektii yere frlatanlar ate topunu;
Kendini bilmezleri neden cezalandrmasnlar?
Gzda olsun diye lmllere,
Sulular yldrmla tututurmasnlar?
Neden gnahszn biri haksz yere
Frtnann gksel ana dolansn.
Yok yere kavrulsun ateinde, vansm?
Neden llere harcyorlar glerini?
El altrmak, ustalamak iin mi?
Neden bozkrda kreltiyorlar Baba Tanr'nn okunu?
Jpiter neden dmanlarna saklamyor onu?

Ve neden masmavi bir gkten

Frlatmyor yldrmn, salmyor frtnay?
Siper alp yakndan nianlayabilmek iin
Bulutlarn toplanmasn mu bekliyor yoksa?
Peki, dalgalar ne oluyor bu arada? Nedir kini.
Suyla dolup taan deniz otlaklarna?

Eer yldrmdan kanmamz istiyorsa

Neden belli etmiyor geli ynn?

Yok, amac bizi apansz avlamaksa,

Gk neden grlyor atein kt yerde?
Bastran karanlk neden aryor korunmaya!

Nasl inanabilirsin bir elin ayn anda

Baka ynlere frlatabildiine yldrmlar?
Yoksa bunu da yadsyacak msn gz gre gre?
Nasl baka baka blgelerde
Yamur ayn anda anszn bastrrsa,
Yldrmlar da art arda debilir pekl.

Ve son olarak: yakc ateiyle neden

Kl ediyor trbeleri ve kendi adna
Dikilen grkemli tapnaklar? Neden
Bir vuruta paralyor tanr suretlerini
Ve kfrediyor kendi kutsal resimlerine? Neden
Yksek yerlere tutkun, doruklarda kalyor izi?

Artk anlayabilirsin Yunanllarn

Presteres dedii scak hortumlarn
Hangi etmenle yerletiini deniz diplerine.
Kimi zaman dalgalara doru bir direk uzanr
Gkten. Sular kprr, kaynar evresinde
Kamlanp deli rzgrlarla. Bu anafora
Kaplan gemilerin vay haline!
Kstrlm rzgr, tutsak ald bulutu
Patlatamam, yere doru zorlamtr.
Gkten denize yavaa sarkar bulut,
Upuzun bir kolun ta tepelerden
Savurduu yumrukla denize itilmiesine;
Rzgr patlatnca da suya karr doruca,
artc bir alkant yaratr dalgalarda.

410

415

420

425

430

435

Srmtr bulutun esnek yapsn yeryzne,

Kendisi de dnerek, burgalanarak;
Onun yansra iner kasrga.
Ama denize iner inmez kaynaan ktlesiyle,
Rzgr suya boalverir, kabartr denizi;
Kaynatrr, kprtr, uuldatr lgnca.
Dnenen kasrga kimi zaman
Bulut atomlar devirerek havadan,
yknr, gkten buluta sarnp inen hortuma.
Karaya deip de patlad m su hortumu,
Bir rzgr burgac salar, kasp kavuran.
Ama ylesine seyrektir ki bu olay,
Dalar engeller grmemizi; engin denizde
Daha sk grlebilir, geni gn altnda.

Bulutlarsa anszn kaynamastyla

oluur
Gn alt kesimlerinde uuan ynla atomun.
Olduka przldrler, yle ki en ufak dolamada
Kenetlenirler birbirlerine skca, nce
Bamsz bulut adacklar olurlar. Sonra
Birleerek, elele vererek iie geerler;
Katlp hep birlikte rzgrn nne
Frtna kana kadar srklenirler.

Bir bak, yce doruklarda olanlara:

Ge yaklatklar oranda kaln, gizleyici
Bir buuyla rtldrler, st rengi buluttan.
nk ilk bulutuklar olumaya baladnda
-Grlemeyecek kadar seyrekken dahaSerseri rzgrlar, da sralarna, doruklara
Savurur onlar. Ylp kmelenip burada
Younlap, varrlar, grlme evresine

Doruktan duru ge aarlar gz nnde,

st kesimlerde rzgr eser mi sorusunu da
Duyularmz yantlar, daa trmandmzda.

Dahas: okyanus yzeylerinden durmakszn

Bir tozan rma kaldrr doa.
-Kyya aslan giysilerin nemleniini dnDenizin tuzlu kpnden kan buu
Neden iirmesin yleyse bulutlar?
-ki nem bunca benzeiyorkenHer rmaktan, her karadan ykselir sis,
Topraktan szan bu soluklar, kapkara
Bir aba giydirir ge ve kaynaarak
Bulutlar oluturur. Yldzl Esir'den gelme
Dman akmlar da yardm eder onlara
Younlamada, kara bir perde ekmede mavilie.

Son sz: Bulutu, frtnay oluturan atomlar,

Dnyann dndan akar bildiimiz gkyzne.
Atomlarn sayszln kantlamtm sana,
Boluun bitimsizliini. Nasl bir ivintiyle
Utuunu atomlarn; bir anda nasl
llmez bir yolu aabildiklerini
Akladma gre, ama sakn
Tepeden bastran karanln abucak
rtmesine denizlerle karalan. Deil mi ki,
Her yandaki geitlerinden Esir'in
-Her gzeneinden koca dnya zarnmGirebiliyor ve kabiliyor atomlar.

imdi yamur damlalarn anlatacam sana:

Youn!alarn tepedeki bulutlarda

470

475

Ve saanak olup dlerini yeryzne,

nce yadsnmayacak bir gerek var ortada:
Bulutlarn yansra ynla su atomu da
kyor her trl kaynaktan ve bulutlar
Atba byyor ilerindeki suyla;
Tpk bedenlerimizin gelimesi gibi
E oranda, kanla, terle, dirimsel svlarla.
Bulutlar, sarkan yapalar benzeri,
Bol bol deniz suyu emerler, rzgrla
Geni deniz ufkunda srklendiklerinde.
Byle sular onlar rmaklar da.
eitli kaynaktan alnca su atomu ykn,
eitli yollardan boalmaya giriir bulut.
ki nedenle: Rzgr zorluyordur bir yandan;
Bir yandan ar ylmann basncyla
Bulut ktlesi saana ezer ve skar.

480
Bir de: rzgrla dalnca bulutlar
Ya da eriyince gnein ssyla;
Damla damla tkenirler hemen,
Atee tutulmu balmumu gibi su salarlar.
485

490

ki g yklenirse; bastrrsa, bir yandan

Bulut birikimi, bir yandan deli rzgr
Korkun bir saanak boalr.
Su atomlar devinimdeyse, nem ykl bulutlar
Ylmssa stste, abanyorsa drt yandan;
Yamurlar uzun srer ve yerden
Buulu bir soluk ykselir o zaman.

Derken gnein nlar, aarak karanl

Yansr frtna bulutlarnn damlalarna
Ve gkkua sarar g olanca parltsyla.

Bulutlarda oluan, gelien, younlaan

br maddelere gelince kar:
Rzgr; dolu; sular donduran,
Gem vurulmaz, azgn alayanlar
Taa kesen don gibi her birinin
Nasl olutuunu gznne getirmek kolay,
Bir kere iyice kavradktan sonra
Ayrc zeliklerini elerin.

Depremlerin asl yapsn inceleyelim imdi.

unu unutma ki topran alt da st gibi
Rzgrl oyuklarla doludur; nice bataklklar
Uurumlar ve sarktlar gizler barnda.
Dn ki, ne rmaklar akar topran altnda
Ve ne gr bir akla srkler batk kayalar!
En yaln gereklerden karabiliriz ki:
Yapca tepeden trnaa deimezdir doa.

inde bunca eyi barndran toprak

Birden titrer bazan, diplerdeki iri oyuklarn
kmesi, yuvarlanan ktlelerin sarsntsyla.
Yce dalar yklr; gmbrtnn titreimi
Uzun uzun yanklanr ta uzaklarda.
Doaldr bu. Yol kysndaki koca yaplar
Sallanmaz m hafif bir arabann geiiyle,
Demir emberli tekerlekler
Zpladnda akl talarnda?

Bazan da byk bir ktle, zamanla

Yerinden kopunca, suyun engin, derin
Oyuklarna yuvarlannca; sarsalar topra,
Titretir suyun alkants. Nasl anak
indeki su durulana kadar sallanrsa.

Yeralt maaralarnda esen youn rzgr

Olanca gcyle duvarlara abannca,
Dayanlmaz bir basnla iteler topra,
Ve yzeyde kalan yaplar o zaman,
-Gkyzne yaknlklar orannda- bel verir,
Eilir basn dorultusunda; kiriler kopar,
Sarkar, yap yklmaya yz tutar ve
nsanlar bunca heybetli bir toprak ktlesinin
Kaydn grdkleri halde, koca dnyann
nanmak istemezler sonunun geldiine;
Kyametin gelip attna. Rzgr durulmasa,
Hibir g kar koyamaz dnyann ykmna.
yi ki bir artp, bir diniyor hz;
Geri ekiliyor, saldrya gemiken.
Toprak da ounluk gzda vermekle kalr
kmez o yzden. Yan yatar, ne kayklr,
Sonra bulur dengesini, eski durumunu yine.
Ust katlarn en ok sarslmas bundandr,
Orta katlarn daha az, zeminde ise
Hemen hemen hi duyulmamas sarsntnn.

Korkun depremin bir nedeni daha var:

Anszn bastran bir kasrga -ister darda
ster topran iinde olsun kaynaDolunca yer altndaki oyuklara,
Dipsiz maaralarda delicesine
Srdrr egemenliini; savrulur, dnenir,
Sonra artan hzyla derinden atlatr topra,
Diplerden frlayarak dar
Aklalmaz bir uurum oyar
Suriye'deki Sidon, Peloponessos'daki Egium
Kasrgalarla ve onlardan doan depremlerle
Yerlebir olmu kentlerdendi. Byle nice
Kara kentleri kt lmcl depremlerle,
Binlerce kii gmld sulara.

Kasrga patlamazsa, birikmi hz.

Yaylr binlerce yeralt geidine,
Topra titreten bir rperti gibi.
-Souk iimize ileyince nasl titrersek
Elimizde olmadan, ite tam yleHma uram kentlerde yaayanlara
ift azl bir bak gibi saplanr rk.
Hem atlar yklabilir tepelerine;
Hem ayaklar altnda bir yarlrsa toprak,
Obur uurum yutuverecektir her eyi.
Varsnlar gkle yerin yklmazlma,
Sonsuzluuna inansnlar daha! Arasra
ninden urayacaktr gzle grlr tehlike:
Topran anszn kayaca kukusu altlarndan
Ve temelsiz kalan dnyann, onun ardsra
Yuvarlanaca azgn kargaa ukuruna;
Bu korkular sk sk girecektir ilerine.

Neden denizin bymesini salamaz

doa?
Bunca su hazinesi varken elinin altnda,
Btn o rmaklardan gelen, her ynden...
Bir de rasgele saanaklar ekle buna;
Her denizi, her karay doyuran, suya boan.
z kaynaklarn ekle denizin. Gelgelelim
Okyanusun ktlesi dnlrse, bunlarn tm
Bir damla kalr onun yannda. Bu yzden
Daha da genilememesine hi amamal.

stelik bu yman ounu yer,

Bitirir gnein nlar. Islak giysiler
Nasl kurur grmzdr kzgn gnete.
Okyanuslarsa hem boldur, hem geni.
Gnein belli bir yerde denizden emdii

590

. 595

600

605

610

615

Ne kadar az olursa olsun, bu enginlikte

Yine de yklce olacaktr yitikler toplam.

Ve yine : Okyanusu tarayan rzgrlar

Alp gtrebilir nemin ounu;
Vck vck yollar bir gecede kurutur,
Tamtakr kesilir yumuak amur.

Dahas: engin okyanustan bulutlarn da

Ya devirdiini kantladm sana; rzgr
Onlar srp yamur indirirken tepelere,
Nasl serpitirdiklerini nemi yeryzne.

Son olarak : gzeneklidir toprak

Komudur denizle, epevre sarar kylarn
Ve topraktan su boald gibi denize
Tuzlu dalgalar da vurur kyya
Tuz szlp elenir ve suyun ana ktlesi
Geriye dner yeniden. Akar topran stnden:
Bir tatl su kolu yrye gemitir
Dalgalarn at eski ayak izinden.

imdi Etna dann kimi zaman neden

Alev pskrttn anlatacam sana.
Geitirilebilir mi hi, o ate saanann
Zorba egemenlii Sicilya tarlalarnda?
Ya duman saan lavlarn gn her yann
Kapladn gren komu uluslar! Kimbilir,
Doa acmasz bir devrim tasarlyor diye,
Yrekleri nasl dolar korkuyla!

Uzun aratrma ve derin gzlem

Gerektiren bir sorun bu. Unutma ki,
llmezdir evren ve sonsuz ufaklkta
Bir parasdr dnyamz bu btnn,
yle ki, rnein, bir insann
Yeryzne oranndan bile kktr.
Unutmazsan, dosdoru grrsen bu gerei,
Tansk diye adlandrmazsn olaylar.

Ate iinde yanan biri, kvranrken sancyla,

Bedeni tepeden trnaa sayr,
Tansklk gryor muyuz bunda?
Bakyorsun, bir ayak imi durduu yerde,
Ya da bir szlamadr alm dileri;
Gzler yanmaya balam; ateli bir kant
Yrm bedene, yakyor getii yeri.
Atom okluudur bunlarn nedeni.
Ve bu topramz, bu gmz bizim,
Bol bol sayrlk tohumu retecek
Nice salgnlara gebedir. Demek ki,
Sonsuzdan besleniyor yerle gk de;
Yeryzn bilinmedik bir depremle sarsacak,
Deli bir kasrgay salacak karaya ve denize,
Etna'y parlatacak ve ge alev saacak
Maddeyle, cmerte. Aslnda
Gk de tutuabilir ve olaanst yamurlar
Su atomlarnn rastgele younlamasyla iner.

Bu amansz yangn kamaz m sence,

Byle nemsiz bir kaynaktan? Her rmak
Sonsuz grnr baka rmak grmeyene.
Bir trden grd ilk rnek; en byk,
En kocamandr insann gznde. Oysa

Hep bir araya gelse -gk, yer, deniz birlikteNe kadarcktr evrenin toplamna oranla?

imdi asl soruya dneceim:

'
O akl almaz frnlardan nasl ktna
680
Anszn, Etna'nn kzgn lavlarnn?
Bir kere : dan ii oyuktur, delik deiktir
Bazalt maaralaryla. Sonra hava ve rzgr
Dolanr ilerinde. Havann kmldanmasndan
Doar rzgr. yice kzarak stt m
685
Kayalarla topra dedii yerlerde;
Pskren alevlerini, ate ymam
Smrd m onlarn; fkrr o alan azdan,
Dosdoru ge frlar. Ate ve kl sratr
Ta uzaklara, kara dumanlar savurur,
690
alacak byklkte kaya paralan saar...
Bunu gerekletiren -hi kukusuz- deli rzgrn gcdr.

Deniz geni bir ky eridinde

Dalgalaryla yklenir bu dan kklerine
Ve emer dip akntsn. Ve denizden,
Yeralt maaralarna uzanr, dan derinliklerine.
Kukusuz, bu geitten rzgr ve su karm
Akar dan yreine ak denizden ve
Da ordan alev pskrr, talar frlatr, toz
Bulutlar kusar. nk dorukta Sicilyallarn
Krater dedikleri azlar vardr.

Tek nedenle aklanamyan

olaylar da var:
Biz hepsini saymalyz, gerekte neden tek olsa bile...
Diyelim ki, bir l yatyor az tende;
Sralamalsn olasl nedenlerinin tmn

695

700

705

Bu lmn, en dorusunu bulana kadar.

Klla m vurulmu, donarak m lm,
Sayr myd, zehirlendi mi? Ama biliyoruz ki,
Bana gelen birinden biri, bu olaslklarn.
Byle yantlamamz gereken baka sorularda olduu gibi... 710

Szelimi, br rmaklarn hi birine

Benzemez Nil. Yaz gelince kabarr, basar
Tarlalar. Bu tama mevsiminin, Msr'da
Scaklarn doruuna rastlamas;
Kuzey rzgrlarnn -Etezyen'lerin- kar
Esmesinden rman akna, onu durdurmasndan
Ve dzeyini ykseltmesindendir, su artyla.
Kukusuz rman akna kart yndendir
Bu esintiler, kutbun souk yldzlarndandr.
Kavurucu gneyden gelir Nil oysa;
Doar byle blgelerin barndan,
Derileri kararm insanlar arasndan.

Belki de rzgrla savrulan denizin, kyya

Tayp getirdii kumlar, akntya kar
Bir tepe oluturuyordur rmak azlarnda:
Bylece kstlanr suyun babo akp gidii
Ve hzndan yitirir denize varan aknt.

Ya da o mevsimde ya belki daha bol

Dyordur gzesine; kuzeyden esen
,
Mevsim rzgrlar, tm bulutlar
Gney blgelerine savurduundan;
Denebilir ki gneye srklenirken rzgrlar
Ylnca leler kuana, yce dalar nnde skrlar.

725

720

725

730

Son olarak : belki de Etiopia tepelerinden

Kavurucu gnele eriyen ltl kar
nince dzlklere, oluuyordur bu basknlar.
y

Anlataym imdi de yapsn, kusuz

yerlerle
Gtlerin; kulara dman olduklarndan
Taklmtr bu ad onlara;
Gerekten de oradan geerken kular
Umay hepten unutur sanki. De ki,
Krekleri krlr; sarp tyden yelkenlerini
Tepest inerler ya topraa, ya suya;
Kucan am bekleyen,
O yerin lmcl kucana.

Vezv da yaknlarndaki Cumae'de

ermiklerle beslenen tepeler
Eki bir kkrt duman salar. Bir de
Atina surlar iinde, Akropol doruunda
Pallas Athena 1 tapma yannda
Var byle bir yer. Gaklayan kargalar
-Sunak istedii kadar ttsn- kmaz oraya;
Yunan ozanlarnn dedii gibi,
eriyi gzetledikleri iin, Pallas'm
fkesini ektiklerinden deildir korkular:
Yer, kendiliinden yaratr bu etkiyi.
Suriye'deki bir yapya giren drt ayakllar bile
Yere kapanrm evrenin etkisinden,
Yeralt tanrlarna kurban edilmiesine.
Doann yasasdr bu olaylarla nedenleri.
Tartaros'un 2 kaps sanmak bu yreleri,
1.
2.

Ak ve erdem tanras. ou zaman iki adla yani

Pallas Athena diye anlr.
Yeraltndaki ller lkesinin en derin yeri.

750

755

760

Daha da ileri gidip bu geitlerden

Akheron'a ekildiini dnmek canlarn
-Tpk tez-ayakl ceylnn koklayarak
Kovuundan karmas gibi ylanlarNe bo inanlar bunlar, ne gln, greceksin!
nk anlatacam sana doru olam.

Yineliyeyim daha nce de sylediimi;

Her eit atom barnr toprakta.
ou besin grevi yapar, canlandrc gc vardr,
Sayrlk alar birou da, lm hzlandrr.
Demitim : tzlerin eitli canl trlerinde
Deikendir yaam kalkmdrc gleri,
Yaplarnda, dokularnda ve atom biimlerinde
Grlen farklara gre.
Actc tozanlar kulaklarmzdan girer,
neli tozanlar yakar burnumuzu,
Demekten kanp grmeye katlanamadmz
Tadndan holanmadklarmz da oktur ayrca.
Nasl tiksin ve itici geliyor besbelli,
nsan duyularna kimi nesneler!

Kimi aalarn yle karabasanldr ki glgesi

Uzanmayagr altlarna, otlarn arasna,
Hemen ban arr. Helikon'un tepelerinde
ieinin aulu kokusuyla insan ldren
Bir aa bile vardr. Btn bunlarn
Ayn toprakta yetimesinin nedeni ortada:
Tohumlar saysz bileimde tutar toprak
Tek tek srer hepsini besleyen salglarn.

Bir gece lambas szgelimi, yeni snmse,

Keskin kokusu dolar burun deliklerine: Baylmaya,

765

770

775

780

Aznn kprmesine alkn saraly uyku bastrr.

Ya kandilinin kokusuyla kendinden geer
Nak ileyen kadn, ayba grmse;
Kanaviesi kayverir ellerinden.
Bedendeki kaslar zayflatan ynla ey vardr.
Ya da geveten ve en gizli snandan
Bulup karan cam.
Dahas : ar bir yemekten sonra uzun sre
Scak hamamda oyalanrsan, dverirsin
Kaynar sularn iine bilinsizce. Duman
Ve kmr kokusu nasl vurur beyne,
Su imemisen nceden! O kavurucu humma
bayld m bir kez organlara,
Baa tokmak gibi iner arap kokusu.
Topraktan rer kkrt, kokulu zift donar,
insanlar izlerken altn ve gm damarlarn,
Kazmalarla girerken topran barna
Ne dumanlar ykselir Skaptensula'dan! 1
Le gibidir altn madeninin soluu
Ve nasl iler insann organlarna!
Yz izgilerine, renklerine bir bak
Bu ilere zorunluk sonucu koulanlarn:
Dirimlik gleri tkenir, lrler gen yata.
Btn bu buular demek toprak salyor,
Savuruyor sonsuz hava boluuna.

785

790

Szn ettiimiz yerlerle gllerde de belki.

Topraktan rzgra karyorken
Uan kulara lmcl gelen bir aknt,
Zehirliyordur havann belli bir kesimini.
Bu blgeye giren ku yakalanr, bylenir
O grnmez auyla. Buunun ttt
1.

Trakyada

bir

maden.

Yne der tepest. Bir de dt m,

Buunun etkisi kovar bedeninden
Dirim kalntlarnn tmn,
nce badnmesi gelir, aunun gzesine varlnca.
evreyi boucu bulut rtmtr, yaam
Kusmaktan baka bir ey gelmez ellerinden.

Kimi zaman da buralardan doan aknt,

Kularla toprak arasnda kalan
Olanca havay datverir. yle ki
Salt bir boluk artakalr.
Uarak geldiklerinde byle bir yere kular,
rpamaz kanatlarn, abalar bounadr.
Kanatlarna yaslanp duramadklarndan,
Doa kendi arlklaryla yere eker onlar.
Tam denebilecek bu bolukta, kuuk canlan,
Yaknamadan bedenlerinden uar.

Kn neden lktr kuyu suyu

Ve sour yazn? Yazn gever de scakta,
Topran ssnn tozanlar dalr havaya.
Isnn emildii, ekildii oranda sour
Topran barndaki su. Oysa souktan
Skp, bzmse, donmusa toprak,
indeki snn tm doal olarak
Skma sonucu boalacaktr kuyulara.

Derler ki Amon tapna yanndaki pnarda, su

Gndzn buz gibi olur, lmrm geceleri.
ok etkilemi insanlar bu:
Kimilerine gre gece sarmalad m
Koyu karanlyla karalar, o kaynak

825

Harndan besleniyormu gnein yeraltndaki;

Geree uzak den bir varsaym bu.
Eer plak bedeniyle su
Yzeyinde snamyorsa gnein demesinden;
Ayn nlarn gc, kapkalm topran dibinde,
Nasl kaynatabilir ayn suyu
Bir parltnn ansyla?
O gne ki kapal evlere sokamaz nn.

830

835

840

845

850

Nedir bunun aklamas? Besbelli ki,

O kayna evreleyen toprak, dokuca
ok daha gevek br topraktan ve
Ynla ate tozan var su ktlesinin yannda.
Ve gece nem dalgalaryla rtt m yeri,
liklerine kadar yor toprak, younlayor;
Sonra tpk elde sklmasna
Kaynaa pskrtyor tm ate tozanlarn
Bundandr suyun ele lk gelmesi ve buusu.
Sonra gne delici nlarnn ssyla
Gevetip seyreltti mi topra, ate atomlar
lk durumlarn alyor ve suyun btn sca
Topraa siniyor. Su ondan souktur gndzleri.

Dahas : gne nlarna alan kaynak

Nabzn atyla seyrelir tan aarrken;
Olanca s tozann yitirir o zaman.
Tpk zlen donda, buzda eriyen
Tutsak su gibi, zincirinden kurtulan.

ylesine buzlu bir kaynak da vardr ki

stne tutulan bir ktk, ate alr hemen.
Sularnda yzen meale tutuur kendiliinden,

Alevlerle srklenir rzgrn nsra.

Nedeni ak : birok s atomu var suda
Ve topran diplerinden ap ate tozanlar
Aarak kayna boydan boya
Bir soluk olup havaya karyor ama,
Kayna stmaya yetmiyor saylar.

Dahas : teker teker frlayp sudan dar

Yzeyde birleiyorlar sonra. Aradus'taki
Tatl su kaynam alalm, evresindeki
Tuzlu dalgalar telere savuran.
Birok yerde de deniz byle
Konukseverlik gsterir denizcilere:
Tatl su aktr tuzlarn arasndan.
mdi : bu kaynakta ateli atomlar kabaryor,
Fkryor havaya. Ktkta kmelenince
Ya da yapnca mealenin tzne,
Hemen tutuuyorlar; nk ktkta da
Ate tozanlar gizli, mealede de.

Yeni snm bir fitili yaklatr lambaya

Daha aleve demeden ate alacaktr.
Meale de yle. Daha birok nesne -uzaktan
Atee dedirilmeden tutuabilir
Is araclyla. Bu kaynakta da
Bylesi bir durum sz konusu galiba.

Acaba hangi doa yasas uyarnca

Demiri ekiyor mknats? Yunanllarn
Magnesia lkesinden kt iin
Magneta diye adlandrd kaya.

nsanlar tansmayla gzlyor bu ta

Ve ektii halkalar zincirini:
Kimi zaman be alt halka sarkar ardarda
En kk esintide bile sallanr dururlar.
Biri brnn altna yapmtr,
Berikinden devralr tan gcn:
Bylesine geniler ekim alan, yaylr.

Bu gibi konularda olgular saptanmaldr,

Aklamalara kalkmadan nce.
Belki dolambal bir yaklam bu.
O yzden, sevgili Memmius, beni iyi dinle!

Bir kere: grlebilir tm varlklardan

Srekli bir tozan ak, saana var;
Gzlere arpp grme duyusunu uyaran.
Kimi gvdelerden srekli
Bir koku dalgas yaylr; rmaklardan
Serinliin, gneten snn ve okyanustan
Yalyar oyan serpintinin ykselii gibi.
eitli sesler durmakszn uuur havada.
Kydayken dilimizde bir tuzluluk duyarz,
nmzde hintya iilirken burulur azmz.
Bir madde rmaa akyor her gvdeden
Ve yaylyor her yana demek ki.
Kesintisiz akmas gerek bu rman
Duyularmz hep tetikte olduu srece
Ve varlklar grldke, duyulabildike.

Yineliyeyim aka, anlattm ilk dizelerde:

Btn gvdelerin yapca olaanst
Bir geveklikte olduunu. Birok sorunun

zmnde uygulanabilir bu, zellikle

imdi karlaacamzn : yani tek gvde yok ki
Yoksun olsun madde ve boluk karmndan.

Bir kere, biliyoruz ki, maaralarda

Tavandan szan nem damla damla szlr.
Bedenimizde de her yzeyden fkrr ter;
Yzde, kollarda, bacaklarda kllar byr,
Her yere yaylr besin, en utaki ksmlar
-Trnaklar bile- besler, glendirir. Tutunca
ki dolu kupalar, sounun ve snn usulca
Getiini duyarz tuntan, gmle altndan.
Ses ve kokuyu geirir evlerin ta blmeleri,
Souk ve demire bile iler atein ss.
Gn dnyay evreleyen kalkan bile,
Dtan gelen frtnalar ve sayrlklara
Tam bir diren gsteremez.
Topraktan doan frtnalar yatr gereince,
Ge ekilir; gkten domalarsa, topraa.
Madde ve boluun karm dnda
Hibir ey varolamaz, ksaca.

Bir de gvdelerin sald tozanlarn tmnn

Duyularda ya da kimi zel tzlerde
E olmadn dnmelisin, etkice...
Gne topra kavurur, oysa buzu eritir,
Tepelerdeki karlar seyreltir, donu zer;
Balmumu akar gne ssnda. Ate de
Ergitir tuncu, altn eritir, Oysa bzer,
Buruturur deriyi ve eti. Ocaktan kan
Akkor demiri sertlestirir; su, oysa,
Yumuatr syla sertleen deriyi, eti.

940

945

950

955

960

965

Sakall keilere gre ambrosia 1 gibidir

Delice zeytin, nektar'a 2 batmtr sanki.
Oysa daha ac yaprakl bir bitki yoktur ondan
nsan damana gre. Domuz
Kaar mercankk otundan, holanmaz
Gzel kokulardan; bize dirim veren eyler
Onun kll gvdesine zehir gibi gelir.
Bizi tiksindiren, bulandran pisliin ise,
Tadna ylesine doyamaz ki,
amurda gn boyu oynar, debelenir.

Belirtmem gerek yeni konuya gelmeden:

eitli gvdelerdeki saysz delikikler
Birbirinden farkl yapda olsalar gerektir;
Her birinin bakadr zellii ve geitleri.
Canllarda szgelimi, eitlidir duyular;
Her birinin ayrdr alglama alan.
Ses bir organa girer, erbet tad bakasna,
Kokuysa bir ncye. Apak ki:
Tatan geen eyler de var, tahtadan szan da
Altna, gme, cama ileyen de.
Kimi ortam gre ak, kimi sya.
Ayn ortam deiik eler
Deiik hzlarla ayor stelik.
Demin szn ettiimiz, biiyk
Bakalktan douyor kanlmaz sonu:
-geitlerin yapsndan; tzlerdeki
Yap ve doku farklarndan doan.

Kantlamama gereken girii yaptm ve

nermeleri koydum srayla. Artk kolayca
1.
2.

OUmpos tanrlarnn
Tanr iecei.

yemei.

Aydnlatabiliriz sorunu : mknatsn

Demiri ekme gcn
Aklayabiliriz nedenleriyle. Bir kere:
yle youn bir atom ak olmal bu tatan
Ki, kendisiyle demir arasnda kalan havay
Dvebiliyor, srebiliyor uzaklara.
Alan boalp, bir boluk oluunca ortada;
Demirin birbirine girmi atomlar hemen
Kayyor, yuvarlanyor bu koca bolua,
Sonuta halka ister istemez izliyor onlar.
Bu direnli, uyuturucu, souk demir kadar
lksel atomlar kenetlenmi, sk sk yapm
Bir tz daha yok nk. O yzden amamal
-Drt, atomlardan geldiine greBir kme demir tozannn ardsra
Koca bir halkann srklenmesine bolua.
Sonunda mknatsa ulayor bu halka,
Grnmez balarla aslyor. Bitiik tozanlar
ister aadan drtsn, ister yanlamasna,
Boluun dorultusu belirler devinimi.
Elbette kendiliinden havalanmaz tozanlar
Onlar br ynlerden gelen vurular zorlar.
Bir yan-nedenin katksyla da ksalr sre:
Halkann nndeki hava seyrelip
Boaltld m alan, bu kez halkay
Ardndaki hava iter. Geri duran gvdeleri
Durmakszn iteler evrelerindeki hava.
Ama bu itelenme sonucu,
ne atlr demir. nk
Bir boluk hazrdr onu karlamaya.
te bu hava ustaca szlr demirin
Gzeneklerinden, ufack tozanlarna
Ular sonunda. ter, srkler onlar; tekneyi
Rzgrn, yelkenlerle srkleyii gibi.

Dahas : hava olmas gerekir bedenlerinde

Tm varlklarn, nk gevek dokuludurlar,
Havayla kuatlm, snrlanmlardr.
Demirin ekirdeinde saklanan havann tedirgin
alkannn budur kayna. Byle dver
Ve zer halkay iten ve bylece halka
Bolua atlyla izdii ynde devinir.
Tm kouturmas o yndedir.

Kimi zaman demir uzaklar mknatstan,

Yani bazan kaar, bazan kovalar onu.
Semendirek 1 ii demir halkalar grmmdr;
Mknats altlarna tutulduunda
Frlayverirler havaya ve
Bakr anaklarda huysuzlanr demir apaklar.
Bylesine tenedir kamaya demir. Araya
Bakrn girmesiyle daha da artar kargaa:
Onun ak tuttu mu demirin ak geitlerini,
El koydu mu oralara, mknatsn izleyen ak
Dopdolu bulur demiri, geemez eskisi gibi;
Dokusunu iteler, dvmeye koyulur o zaman.
Bylece iter demiri ve bakrn araclyla
Kovar, ekmeye alageldii nesneyi.

amamak gerek mknatsn aknn

Her tze bu etkiyi yapamamasna
Vurularyla. Kimi tzler, altn gibi,
Arlklaryla yere akldr. Kimisi
ylesine gevektir ki dokuca, kmldamaz bile.
Akm demeden geer ona; rnekse, tahta.
Bu iki trn arasndadr yapca demir,
1.

Ya da Samothrake:

Ege'de

bir ada.

103 5

1040

1045

1050

1055

Bakr tozanlar eklendi mi ama, kaplverir

Mknats tandan kan akma.

ok byk farklar olmadndan

Bu olaylarla bakalar arasnda,
oaltabilirim rnekleri; iki tzn
alacak bir ilinti kurmalar konusunda.
Bir kere : biliyorsun ki harla
Birleebilir talar, te yandan tahtalar
Tutkal yaptrabilir ancak, yle ki sk sk
Gerilmekten atlaklar alr tahtada da,
Tutkal koyvermez kendini yine. Ar ziftle
ste kan zeytinya direnirken, zmsuyu kolayca
Kaynar duru suyla. Deniz bcei kabuunun moru
Ynle birleebilir yalnz, hem ayrlmamacasna:
stersen Neptunus'un selini akt stne.
ster okyanus seferber etsin tm dalgalarn.
Salt atele kaynamaz m altn altna?
Bakr salt kalayla lehim tutmaz m?
rnekler saysz! Ama neden kafa yoralm?
Ne sen dolak yoldan ulaabilirsin amaca,
Ne benim emeklerime deer. En iyisi
Ksaca zetleyelim bu konuyu:
Birbirine kartsa iki tzn dokusu
Yani birinin girintisi denk dyorsa
brnn kntsna -ya da tersiKopa gibi geerler birbirlerine:
Demirle mknats da byledir ite.

Salgnlarn yapsn anlatacam imdi

Hangi kaynaktan fkrp sayrlk birikiminin
Krp geirdiini insanlarla hayvanlar?
ou tzlerin bize dirim veren

1065

1070

1075

1080

1085

1090

Kimi atomlar olduunu kantlamtm sana.

Sayrlk ve zehir tayan saysz atom da
Ortalkta uuup dursa gerek, te yandan.
Bunlar bir raslant sonucu kmelenip
Bozarsa havakrenin dengesini, aulanr hava.
Bu salgn tohumu ya bular -bulutlar
Ve sisler gibi iner gkten- ya da ou kere
Mevsimsiz saanaklarla rynce, kavrulunca
Gnein nlaryla toprak; ondan doar.

Bir dn, nasl etkiler allmadk iklim

Ve su, evlerinden, yurtlarndan uzaklaanlar?
Deiiktir koullar. Britanya'daki havayla
Nasl bir tutarz Msr'dakini -ki orada
Eimlidir gn ekseni- Krm'dakiyle
Cadiz'dekini ve ta uzaklarda, gnein yakt
Kara derili adamlarn yurdundakini?
Drt bambaka iklim, drt bambaka rzgr
Egemendir bu lkelerde ve yerlileri
Ne grne benzerler birbirlerine
Ne de kimi sayrlklara yatknlkta.

Salt Msr'da doan, Nil kylarnda grlen

Bir sayrlk, fil derisine evirir teni.
Attika ayaklara yaramaz, Akhaia gzlere.
Baka yreler, baka organlar sakatlar.
Havadaki deimelerdendir bu. Tutalm ki,
Bize dman bir havakre ibanda:
Hemen sinsice yaylr uursuz esinti.
Sis gibi, bulut gibi kayar ve gittii yere
Bulatrr bozgun tohumunu. Varnca
Bizim bulunduumuz kesime, yozlatrr
Oradaki havakreyi de; uyarlar kendine,

' 1095

1100

1105

1110

1115

Dman eder bize. Ve bu yeni salgn

Hi haber vermeden ker sulara;
Byyen baaa, tm br besinlere,
Otlaklara yerleir, ya da asl kalr ortada.
yle ki, soluyunca kokumu havay,
Kendiliinden emer bedenimiz yabanc eleri.
Bu yzden krlp gider davar ve ap,
Krp geirir dkn bykbalar.
ster bir kalkp gidelim yasak blgeye,
Deitirelim evremizi saran havay; tsterse
Doa, dman bir havakre getirsin ya da
Alk olmadmz bir ey, bilinmezliiyle
Gesin saldrya, ne fark eder?

Atina tarlalarn bir zamanlar

Bylesine bir salgn krp geirdi, yollan
le evirdi, yok etti nice Atina'ly!
Msr'n yreinden dodu ve aarak havay
Azgn denizi, kasp kavurdu Atina halkn:
Blk blk boyun ediler vebaya
Ve lme, nce baktlar, ate gibi
Yanyordu alnlar, sonra gzleri
Dnd kananana. Derken boazlan
Kapkara kesildi, kanlarn yuttular.
Urlar tkad ses borusunu, grtla.
Ruhun szcs dil, acdan bitkin
Kmldayamaz oldu, sertleti, kan szdrd.
Sayrlk gsne indi sonra kurbann,
Yasl yreine yerleti. O zaman ite
Temelinden sarsld yaamn koruna.
Azndan kan soluk, rm
Bir kadavra gibi le kokuluydu.
Ruh ve bedenin kuvveti kesildi gitgide,
lm eikteydi. Durmakszn arttryordu

Buran sanc dayanlmaz acy; lklar,

niltilere karyordu. Sayr beden
Sarslyordu gece gndz rtlerle
Ve her kas, her sinir ypranyordu gitgide,
Tkeniyordu bitkinlikten. Bedenin yzeyinde
Ar bir ate yoktu; lkt dokununca;
Ama beden kpkzld tepeden trnaa,
Yaralarla kaplymcasna. Sanki
ban sarmt her yann. Oysa
Tutuuyordu i organlar -kemikler bileKor dmt aresiz kurbann karnna.
Deemiyordu yumuack rtye bile.
Serinlikti, serinlemekti tek istei.
Kimi, souk suya sokuyordu yanan bacaklarn,
rlplak atlyordu kimi dalgalara.
Kimi kuyuya brakveriyordu bir tepeden kendini,
Dili acdan sarkm. Bu susuzlua,
Bu dinmeyen, ilerini kavuran susuzlua
Bir iki damla serinliiydi saanan verdii.
Evet, azalmyordu ile. Gvde bitikti.
Yatan yannda bekleenler, usulca,
Korkularn aa vurmadan konuuyordu.
Ama o kanl, faltama dnm gzler
Kapanmak bilmiyordu, izliyordu.
lm belirtileri geldi ardndan: ve acdan,
Korkudan ldrd ruh; kalar atld,
Hummayla kasld yzler, kulaklar
Dinmeyen uultularla nlad;
Soluk kesik kesikti ya da
A ar kyordu, glkle.
Enseden parltl bir ter boand anszn
Sar renkte. Tuz tadnda ince bir balgam
Sert bir ksrkle skld boazdan.
Sinirler seyirdi, eller titredi ve ayaklardan
nat bir rperti ykseldi yukar, usulca.

1160

1165

1170

1175

1180

Son an geliyordu; burun delikleri bzld,

Sivrildi burnun ucu anszn, gzler snd,
akaklar kt; ten souktu, sertti.
Dudaklar ayrkt ve. sarkyordu.
Aln imiti, gergindi. ok gemeden
Kasld kald eller ayaklar. Gnein ya
Sekizinci yaknda ya dokuzuncuda mealesini,
Can veriyordu kurbanlar.
Bu sondan kaanlarsa, tiksin banlarla,
Barsaklarndan durmadan szan kara svyla,
Srncemeli bir lme gn giymilerdi.
Bazan tkal burun deliklerinden boalan
Phtl kan ve onulmaz bir baars
Anszn bastrp gtrrd yaam gcn.
Atlatsa da bu lmcl kanamay,
Kaslarna, sinirlerine, reme organlarna
Sinsice yryordu sayrlk. Kimileri
lm korkusuyla hadm ettiler kendilerini,
Byle kurtardlar canlarn. Kimileriyse,
Elden ayaktan yoksun bir yaam srdrdler:
lm korkusu basknd ylesine.
Kimileriniyse unutu bekliyordu pusuda,
Adlarn anmsamadlar bile.
Cesetler, gmlmeden, stste ylyorlard.
Ama le kargalar ve alc kular bile
Kayorlard le kokusundan, yanamyorlard;
Bir lokma alanlarsa lyorlard hemen.
Hi ku yoktu ortalkta. Ormandan
kp gelmiyordu yamac hayvanlar. Veba
Kasp kavurmutu ounu, zellikle
nsann sadk yardmcs kpekler
Doldurmutu sokaklar; rpmyor, tutmaya
alyorlard vebann ekitirdii can.
Kimse yas tutmuyordu lenin ardndan.
lca gven yoktu; deiiyordu kiiye gre;

Kimine dirim veren, yeniden baktran gkyzne

ldrc geliyordu bir bakasna.
En zcs de, kendini sayr sanan kii
Ylgnlap umutsuzlua kaplyordu hemen.
lm cezasna arptrlmasna,
Can veriyordu daha lm beklerken.
Durmakszn bulayordu obur veba; davar
Gibi, srler gibi aresizdi kurbanlar.
lmn kol gezmesinin uydu nedeni:
Yaama, gereinden ok tutkun olanlar,
lmden de o oranda korkarak, kayor
lgilenmiyordu yaknlarnn sayrlyla.
Ama bu lmcl umursamazlk sonucu
Onlar da cezalandryordu ayn lm;
Kimsesiz ve her trl yardmdan yoksun
Aalayc lm, dayanlmaz acsyla.
Ne ki, yatan banda dikelenler,
Sayrlk kapanlar ve lenlerin
Yaknmalarn yiite dinleyenler de vard.
lm en iyi kiileri byle avlad.
Tella atlyordu lenler bir ukura
Cenaze dn alanp szlanlyordu,
Yataklara dlyordu zntden.
lmn, sayrln, yasn demedii
Tek kii kalmamt o gnlerde.
obanlar, srtmalar, direnli oraklar da
Katlmlard kurbanlar arasna.
Gvdeleri stste ylmt kulbelerde
Yoksulluun ve sayrln elbirliiyle.
Cansz yavrularn stnde gryordun
Cansz ana babay, l ana babalarnn stnde
Debelenip son soluklarn veriyordu ocuklar.
Kylklerden kentlere tanyordu veba
-Kouyordu, kayordu kyller,
Kente birlikte getiriyorlard vebay da-

2225

1230

1235

1240

1245

1250

1255

Duvarlarla kstrlm yaplara yorlard,

lm stste diziyordu onlar. Yollarda
eme balarnda da tatl su zlemiyle
Kvrlp kalmt susuzlar. Alanlarda,
Sokaklarda bitkin gvdeler yar-canl
Kirli paavralara sarl,
Pislik iinde lyordu:
Tiksin yaralara, toza topraa bulanm
Kemiklerini, kuru bir deri rtyordu.

Tapmaklar batanbaa cesetle dolmutu,

ller almt ziyaretilerin yerini;
Acnn, arnn yaknl
Azaltmt tanr korkusunu.
Eski gmme tresi silinmiti birdenbire.
Korkusuyla babaayd halk. Her biri
Koullar elverdiince gmyordu lsn.
Yoksulluk sonucu, ya da
Beklenmedik bir lmle karlanca,
Olmadk deneylere giriiyordu kiiolu
Kandalarn bakalar iin ylm
Odun kmelerine frlatyordu,
Atee veriyordu lklarla.
Bu kavgalarda ne kanlar dkld;
Seven, sevdii ly brakmad ama.

NSZ
GR
EVRENN YAPISI
BRNC KTAP

KNC KTAP
NC KTAP
DRDNC KTAP
BENC KTAP
ALTINCI KTAP