Kimy-i Sadet

mam Gazli

Bedir Yaynevi
Buradaki yazlar aadaki internet adresinden
bilgisayarnza indirebilir, e-posta yoluyla
databilir, bilgisayarnzn yazcsndan yazdrp
kitapk haline getirebilir, bir internet siteniz varsa
kendi sitenize koyabilir veya aadaki adrese
balant verebilirsiniz.
>>> http://www.geocities.com/hayatbilgisi2005/kimyaisaadet.html

MUKADDME
Burada Kimy-i Sadet kitabnn ilk blmleri olan
Kendi Nefsini Bilmek, Allah Tealay Tanmak,
Dnyay Tanmak, hireti Tanmak ve badetler
mevzlar anlatld. Kaynak kitapta bu blm ilk
100 shifedir. Kitabn tamam 830 shifedir.

mam Gazli Hakknda:

mam Gazli hazretleri miladi 1058 senesinde
domu, 1111 (505) senesinde vefat etmitir. slam
tefekkr tarihinin en nemli isimlerindendir. Byk
Seluklu Devleti zamannda yaamtr.
Badattaki medreselerde ders okutmutur.
Kimy-y Sadet Hakknda:
man, amel ve tasavvuftan (ahlak) bahseder. hy
kitabnn Farsaya yaplm ksa bir tercemesi
mhiyetindedir.

BRNC UNVAN : KEND NEFSN BLMEK

BRNC FASIL : NSAN KA EYDEN YARATILMITIR?
KNC FASIL : KALBN HAKKATN BLMEK
NC FASIL : KALBN HAKKAT
DRDNC FASIL : NSANIN BEDENE HTYACI
BENC FASIL : KALB ASKERNN BLNMES
ALTINCI FASIL : EHVET, GAZABI, BEDEN, DUYGU ORGANLARINI, AKLI VE
KALB DORU YOLDA KULLANMAK
YEDNC FASIL : NSANDAK KT VE Y SIFATLARIN HAL
SEKZNC FASIL : KEND HAREKET VE DURUMUNU KONTROL ETME
DOKUZUNCU FASIL : NSANIN ASLININ MELEKLER CEVHERNDEN OLDUU
ONUNCU FASIL : KALB LEMNN AILACAK HLLER
ONBRNC FASIL : KALB PENCERES, UYANIKLIKTA DA LEM- MELEKTA AIK
OLUR
ONKNC FASIL : HER NSAN FITRAT ZERE DOAR
ONNC FASIL :KUDRET SEBEBYLE KALBN STNL
ONDRDNC FASIL : PEYGAMBERLN VE EVLYALIIN HAKKAT
ONBENC FASIL : LM BU YOLDA PERDEDR
ONALTINCI FASIL : NSANIN SAADET, ALLAH TELYI BLMEKTEDR
ONYEDNC FASIL : NSAN BEDENNDE ALLAH TELNIN AILACAK SUN'U
ONSEKZNC FASIL : NSAN BU DNYADA SON DERECE CZ VE NOKSANDIR
KNC UNVAN : ALLAH TEALAYI TANIMAK
BRNC FASIL : KENDN BLMEK, ALLAH TEL'YI BLMENN ANAHTARIDIR
KNC FASIL : ALLAH TEAL'NIN TENZH VE TAKDSN BLMEK
NC FASIL : ALLAH TEL'NIN SALTANATI
DRDNC FASIL : NSANIN ZALARININ KUVVETLER VE SIFATLARI LE OLAN
BALILII
BENC FASIL : TABYYECLERN VE MNECCMLERN KARINCAYA
BENZETLMES
ALTINCI FASIL : NSANLARIN KRLER ZMRESNE BENZETLMES
YEDNC FASIL : YILDIZLARIN VE BURLARIN PADAHIN KUDRETNE TEBH

SEKZNC FASIL : DRT TEBHN MNSINI BLMEK

DOKUZUNCU FASIL : ERATA UYMAK SAADET YOLUDUR
ONUNCU FASIL : EHL- BHENN YANLI VE CAHLLK YOLLARI
NC UNVAN : DNYAYI TANIMAK
BRNC FASIL : NSANIN DNYADA BULUNMASININ SEBEB
KNC FASIL : DNYANIN HAKKAT, FET VE MAKSADI
NC FASIL : DNYANIN ASLI EYDR: YEMEK, ELBSE VE MESKEN
DRDNC FASIL : DNYANIN CADILII (BYCL) HAKKINDA MSLLER
VE DNYA EHLNN GAFLET
BENC FASIL : DNYADAK HER EY MEZMUM [KTLENM] DELDR
DRDNC UNVAN : HRET TANIMAK
BRNC FASIL : BEDEN VE RUHLA ALKALI CENNET VE CEHENNEM
KNC FASIL : LMN HAKKAT
NC FASIL : SENN BENLN BU BEDENLE DELDR
DRDNC FASIL : NSAN RUHUN TDALN KORUMAK
BENC FASIL : HARIN, NERN, BA'SIN VE ADENN MNSI
ALTINCI FASIL : BU DNYADA CENNET VE CEHENNEM MAHEDE
YEDNC FASIL : KABR AZABININ MNSI
SEKZNC FASIL : KABR AZBININ HAKKAT VE DERECELER
DOKUZUNCU FASIL : KABRDEK EJDERHALAR BA GZYLE GRLEMEZ
ONUNCU FASIL : KABR AZABI HERKES N DELDR
ONBRNC FASIL : KABR AZABINDAN EMN OLMAYI DENEME YOLU
ONKNC FASIL : RUHLA ALKALI CNS CEHENNEM ATE
ONNC FASIL : RUHAN ATE, CSMAN ATETEN DAHA ACIDIR
ONDRDNC FASIL : RUHUN DNYADAK SEYRSEFER MENZLLER
ONBENC FASIL : ZAYIF BR ZANLA BLE HRET NKR CAZ DELDR
MSLMANLIIN ARTLARI
BRNC RKN : BDETLER
BRNC ASIL : EHL- SNNET TKADINI DORU GRENMEK

BRNC UNVAN
KEND NEFSN BLMEK
[Bu unvanda on sekiz fasl vardr]
Bil ki, Allah Tel'y tanmann anahtar, kiinin
kendini tanyp bilmesidir. Bu yzdendir ki, yle
buyurulmutur: Nefsini (kendi hakikatini) bilip
tanyan, rabbini tanr. Bu mevzuda Cenab- Hak
yle buyurmutur: Pek yaknda onlara dlarnda
ve kendi nefislerinde yetlerimizi (kudretimizin ve
varlmzn belgelerini) gstereceiz. Ta ki,
(Peygamberin sylediinin) hak olduunu
anlasnlar. (1)
Hulsa, sana senden yakn hibir ey yoktur.
Kendini bilmezsen, bakasn nasl bilirsin?
Kendimi biliyorum, tanyorum diyorsan
yanlyorsun! Zira byle bilmek, Hakk tanmann
anahtar olamaz. Hayvanlar da kendilerinden bu
kadar bilir. Sen kendinden ban, yzn, elin,
ayan, etin ve derinden fazla bir ey bilmiyorsun.
Btndan ise bildiin, acktn zaman yemen,
kzdn zaman bir kimseye saldrman, ehvetin
galebe ald zaman hanmna yaklamandan fazla
bir ey deildir. Bu hususlarda, btn hayvanlar
seninle ayndr. O hlde senin, hakikatini araman
lzmdr. Sen nesin, nereden gelmisin, nereye

gideceksin, bu dnyaya ne yapmak iin geldin, seni

niin yarattlar, saadetin nedir, nededir; akiliin
[aki: bedbaht], ziyann nedir, nededir?
Senin btnnda toplanan sfatlarn bir ksm umum
hayvanlara, bir ksm yrtc hayvanlara, bir ksm
eytanlara ve bir ksm da meleklere mahsus
sfatlardr. Sen bunlardan hangisindensin?
Cevherinin hakikati hangisidir? Hangileri ariyettir
[tekrar alnmak zere sana verilmitir?]. Bunu
bilmezsen, saadetini arayamazsn. nk, her
birinin gdas ayr, saadeti bakadr. Hayvann
gdas ve saadeti yemek, uyumak ve iftlemektir.
Eer hayvan isen, gece - gndz mideni doldurma
ve iftleme yollarn ara. Yrtc hayvanlarn gdas
ve saadeti yrtmak, paralamak, ldrmek ve
saldrmaktr. eytanlarn gdas ise ktlk,
aldatmak ve hile yapmaktr. Eer onlardan isen,
kendi rahat ve iyiliine kavuman iin, onlarn
yaptklarn sen de yap!.. Meleklerin gdas ve
saadeti Allah Tel'nn cemlini mahededir.
Hrs, tasallut, hayvan ve yrtc hayvan sfatlar
meleklie kan yol deildir. Eer sen aslnda
melek cevheri isen, Allah Tel'y tanmaya ura
ve kendini o cemli mahede edecek hle getir.
Kendini ehvet ve gazab elinden kurtar ve bu
hayvan ve canavar sfatlarnn sende niin
yaratldn anlamaya al. Onlar, seni kendilerine
esir etmek, kendi hizmetlerinde altrmak, gece gndz bedava hizmet ettirmek iin mi
yaratlmlardr? Yoksa, senin onlar esir etmen,
ilerde vki olacak yolculukta onlar kendi emrine

alman, birinden binek hayvan, dierinden silh

yapman iin mi yaratldlar? Bu dnyada kaldn
birka gn iinde onlardan faydalan. Ancak
bylece kendi saadet tohumunu elde edebilirsin.
Saadet tohumunu elde ettikten sonra, onlar
ayaklarnn altna al ve yzn saadetinin
bulunduu tarafa evir. Oras havas [seilmi
kullar] iin Allah Tel'nn zt, avam iin ise
cennet diye ta'bir olunur.
O hlde bu mnlarn hepsini bilmen lzmdr.
Bylece kendinden az bir ey bilmi olursun.
Bunlar bilmeyenin dinden nasibi, suret ve
grntr. Dinin hakikatinden, znden haberi
yoktur.
(1) 41 - Fussilet: 53.

BRNC FASIL
NSAN KA EYDEN YARATILMITIR?
Kendini tanmak, bilmek istersen, iki eyden
yaratlm olduunu bilmelisin. Biri zahir kalp.
Buna beden derler. Gz ile grlebilir. Dieri btn
[iyz, grnmeyen taraf] mnsndadr. Ona nefs
derler, ruh derler ve kalb derler. Bu ancak hakikat
gz ile bilinir. Ba gz ile grlemez. Senin
hakikatin, asln, bu btn mnsndadr. Ondan
gayrisi ona tbidir. Onun askeri ve hizmetisidir.

Biz bu mnya kalb ismini vereceiz. Kalb

dediimiz zaman biliniz ki, bazen ruh dedikleri,
bazen nefs dedikleri, insann hakikatini demek
istiyoruz. Kalb demekle, gsn sol tarafna
yerletirilmi olan et paras [yni yrei]
kasdetmiyoruz. Onun bir kymeti yoktur.
Hayvanlarda da llerde de vardr. Ba gz ile
grlebilir. Ba gz ile grlen her ey, bu
lemden olup bunlara lem-i ehdet denir.
Kalbin hakikati bu lemden deildir. Bu leme
garib olarak gelmitir. Yolcu gibi gelmitir.
Grnen et paras [yrek] onun taycs ve
letidir. Bedenin tm uzuvlar [organlar], onun
askeridir. Btn bedenin padiah odur. Hak
Tel'y tanmak, O'nun cemlini mahede etmek,
onun sfatdr. Teklif ona olmaktadr. Hitab onadr.
'Itab ve ikab [azarlama ve cezalandrma] onadr.
Asl saadet ve ekavet [bedbahtlk, kt hallilik]
onun iindir. Beden, btn bunlarda ona
uymaktadr. Onun hakikatini bilmek, sfatlarn
tanmak, Allah Tel'y tanmann, bilmenin
anahtardr. Onu bilmeye ok ura ki, o ok
yksek bir cevherdir. Melekler cevherindendir.
Onun asl madeni, Allah Tel hazretleridir.
Oradan gelmitir, tekrar oraya dnecektir. Buraya
gurbete gelmitir. Ticaret ve ziraat tohumu ekmek
iin gelmitir. O hlde bu mndaki ticaret ve
ziraati bilmelisin.

KNC FASIL
KALBN HAKKATN BLMEK
Varl bilinmeyince, kalbin hakikati anlalamaz.
O hlde hakikatinin ne olduunu, sonra askerini,
sonra bu asker ile olan balln, sonra sfatlarn
bilmek lzmdr. Sfatlan bilinirse, Allah Tel'nm
bilinmesinin nasl hsl olduu, kendi saadetine
nasl ulat bilinir. Bunlann her birine ayr ayr
iaret edeceiz.
Kalbin varl aikrdr. Zira, insann kendi
varlnda phesi yoktur. nsann varl bu kalb
ile deildir. Bu kalp, lde de vardr, fakat ruhu
yoktur!
Biz kalb demekle, ruhun hakikatini kasd ediyoruz.
Bu ruh olmazsa, beden temiz olamaz. Gzn
kapayp kalbn, gkleri, yerleri ve gzle
grlebilen her eyi unutsa da kendi varln zarur
olarak bilir. Her ne kadar kalbndan, yerden,
gkten ve gklerde olanlardan haberi olmasa da,
kendinden haberi olur. Bu hususta dikkatli dnen
bir kimse, hiretin hakikatinden bir eyler anlar ve
yine anlar ki, bu bedeni ondan alrlar; o ise bir
yerde kalr, yok olmaz.

NC FASIL
KALBN HAKKAT

Ruhun hakikatinin mahiyetini, ona mahsus

sfatlarn neler olduunu bildirmeye dinimiz
msaade etmiyor. Bunun iin Allah'n Resul
(sallllah aleyhi ve sellem) bunu aklamad.
Nitekim, Allah Tel Peygamberimize (s.a.)
buyurdu: Ve, sana rhdan sorarlar. Onlara de ki,
ruh Rabbimin emrindendir (1). Bundan fazlasn
sylemeye izin yoktur. Ruh, Allah Tel'ya, ait
eylerdendir ve lem-i emirdendir. O lemden
gelmitir: Biliniz ki, halk [yaratma] ve emir
O'nundur (2), buyuruldu. lem-i halk bakadr,
lem-i emr bakadr, llebilen, saylabilen ve
boyutlar olan her eye lem-i halk denir. Halk
kelimesinin lgatta asl mns lmektir. Halbuki
insann kalbinin ls ve says olmaz. Bunun
iindir ki, blnmeyi kabul etmez. Eer
blnebilseydi, bir tarafnda bir eyi bilmemek,
dier tarafnda ayn eyi bilmek caiz olurdu.
Bylece, bir anda hem lim, hem de cahil olmu
olurdu. Bu ise imknszdr! Blnme ve l
kendisine yanaamad hlde, bu ruh, mahlktur,
yaratktr. Takdir, yaratmak mnsna geldii gibi,
halk kelimesi de yaratmak mnsna gelir. O hlde,
bu mnda yaratktr. Dier mnda ise, lem-i
emirdendir. nk, lem-i emirdeki eyler, boyut
ve l kabul etmez.
O hlde, ruha kadm [ezeli] diyenler yanlyor.
A'raz [sfat] diyenler de yanlyor. nk, a'razn
kyam [ayakta durmas, varl] kendi ile deil,
tbi olma seklindedir. Ruh ise, insann asldr.

Btn kalp, ona uymaktadr. Nasl a'raz olabilir?

Ruha cisimdir diyenler de yanlyor. Zira cisim,
blnebilir. Ruh ise blnemez. Ama baka bir ey
daha vardr ki, ona da ruh [can] derler. O
blnebilir. Belki o hayvanlarn ruhu olabilir. Fakat
bizim kalb dediimiz ruh, Allah Tel'y tanmak,
bilmek yeridir. Hayvanlarda bu yoktur. Bu, ne
cisim, ne arazdr, belki melek cevherlerinden bir
cevherdir. Onun hakikatini bilmek zordur. Onu
erh etmeye [aklamaya], uzun anlatmaya da izin
yoktur. Balangta bunu bilmeye hacet de yoktur.
Balangta tutulacak din yolu mchededir [nefis
mcadelesidir]. Bir kimse artlarna uyarak
mchede yaparsa, bu marifet kendiliinden hsl
olur. Kimseden dinlemesine lzum kalmaz. Bu
marifet Allah Tel'nn buyurduu u hidyet
cmlesindendir: Rzmz isteyip, zahir ve btn
dmanlarla cihd edenlere cennetlerimize
kavuma yollarn hidyet ederiz (3).
Mchedesini henz tamamlamayanla, ruhun
hakikati hakknda konumak doru olmaz. Fakat
mchededen nce, kalbin askerini bilmek
lzmdr. Zira kalb askerini tanmayan, (nefsiyle)
cihad edemez.
(1) 17 - sr: 85.
(2) 7 - A'rf: 54.
(3) 29 Ankebt: 69.

DRDNC FASIL
NSANIN BEDENE HTYACI
Beden, kalbin lkesidir. Bu lkede kalbin eit
eit askerleri vardr. Ayet-i kerimede, Senin
Rabbinin askerlerini, Ondan bakas bilmez (1),
buyuruldu. Kalb hiret iin yaratlmtr. Onun ii,
saadeti [mutluluu] aramaktr. Allah Tel'y
tanmak, bilmek ise, Allah Tel'nn yarattklarn
bilmekle ele geer. Bu da btn lemdir. Alemdeki
acayip eyleri tanmak, ona hisler [duygular]
yoluyla gelir. Bu hisler ise, beden ile varlkta
durmaktadr. O hlde, marifet [tanmak, bilmek]
onun avdr. Hisler de tuzadr. Beden, binek
hayvandr ve onun tuzann taycsdr. Bunun
iin, onun bedene ihtiyac vardr. Beden, sudan,
topraktan, scaklktan ve rutubetten mrekkebtir
[bunlardan olumutur]. Bu yzden zaif ve
muhtatr. Helak olmasndan korkulur. erden,
ackma ve susama; dardan, ate, su, dmanlar ile
canavarlarn ve baka eylerin kendini ldrmek
istemeleri sebebiyle korkudadr. Alk ve susama
sebebiyle yemek ve imek ister. Bunun iin iki
askere muhtatr. Biri zahirde, el, ayak, az, di,
mide gibi. Dier btnda, yemek ve imek istei
gibi. Dardaki dmanlardan korunmas iin iki
askere ihtiyac vardr: Biri zahirde, el, ayak, silh
gibi. Dier btnda, hm ve gazab [kzgnlk] gibi.
Grmedii gday istemesi ve grmedii dman
defetmesi mmkn olmadna gre, idrak etmeye,

anlamaya ihtiyac vardr. Bir ksm zahirdedir [yani

aktadr, grnr]. Be duygu organ olan gz,
burun, kulak, dil ve el gibi. Bir ksm da btndadr.
Onlar da betir ve yeri dimadr [beyin, akl]:
Hayl kuvveti, dnme kuvveti, ezberleme
kuvveti, hatrlama kuvveti ve vehim kuvvetidir. Bu
kuvvetlerden her birinin husus ileri vardr. Bir
tanesine zarar gelirse insann ii, dnyada da
hirette de aksar.
Bu dtaki ve iteki askerler, kalbin emrindedirler.
Kalb ise hepsinin miri ve padiahdr. Dile emir
verince hemen konuur. Ele emredince tutar.
Ayaa emredince, yrr. Gze emredince, bakar.
Dnce kuvvetine emir verince, dnr. Hepsini
onun isteine ve emrine vermilerdir. Bylece
bedeni muhafaza ederler. Bu, azn alncaya,
avn elde edinceye, hiret ticaretini bitirinceye ve
kendi saadet tohumunu ekinceye kadar devam eder.
Bu askerlerin kalbe itaat etmesi, meleklerin Allah
Tel'ya itaat etmesine benzer ki, hibir emrine
muhalefet edemezler. Hatt yaratl icab olarak ve
isteyerek, emrolunan yaparlar.
(1) 74 - Mddessir: 31.

BENC FASIL
KALB ASKERNN BLNMES

Kalbin askerlerini uzun uzun anlatmak ok srer.

Maksad bir misal ile sana bildireyim: Beden bir
ehre benzer. El, ayak ve azalar ehrin san'at erbab
gibidir. ehvet, maliye mdr gibidir. Gazab,
ehrin emniyet miri gibidir. Kalb, bu ehrin
padiahdr. Akl ise padiahn veziridir. Padiahn
bunlarn hepsine ihtiyac vardr. Memleketin
idaresi ancak bunlarla yrr.
Fakat maliye mdr olan ehvet, yalancdr,
sebepsiz yere bakalarnn iine karr ve sama
sapan konuur. Vezir olan akln sylediklerine
muhalefet eder. ehvet daima, memlekette olan
btn mallar toplamak, almak ister. Emniyet
mdr mesabesinde olan gazab, erir, iddetli,
azgn ve serttir. Herkesi ldrmek, her eyi krmak,
dkmek ister. Bunun gibi, ehrin padiah daima
veziri ile meveret ederse [danrsa], yalanc ve
tamakr maliye mdrn hrpalarsa, onun vezire
uymayan szlerini dinlemez, emniyet mdrn
onun peine takp sebepsiz ve lzumsuz i
grmekten onu meneder, emniyet mdrn,
yapmak istedii hakszlklardan dolay dver ve
incitirse, memlekette asayi ve nizam olur. Bunun
gibi, kalb padiah, veziri olan akln iareti ile i
yaparsa, ehvet ve gazab zabt u rabt altna alp
(yani skca tutup, idaresi altna alp) akla
uymalarn emrederse, akl onlara tbi eylemezse,
beden memleketinin ileri dzgn olur. Saadet yolu
ve Allah Tel'ya kavuma yolu kapanmam
olur. Eer akl, ehvet ve gazaba esir ederse
memleket harap olur. Padiah, bedbaht olup helak

olur.

ALTINCI FASIL
EHVET, GAZABI, BEDEN, DUYGU
ORGANLARINI, AKLI VE KALB DORU
YOLDA KULLANMAK
Bundan nceki anlattklarmzdan, ehvet ve
gazabn, yemek - imek ve bedeni korumak iin
yaratld anlald. Demek ki, her ikisi de bedene
hizmet ediyorlar. Yemek ve imek, bedenin
yemidir, gdasdr. Beden duygulara hamal olarak
yaratlmtr. O hlde beden, hislere [duygulara]
hizmet ediyor. Duygular ise, akln haber toplamas
iin birer casus olarak yaratlmtr. Bylece onun
tuza olurlar. Onlarn vastasiyle, Allah Tel'nn
sun'undaki hayranlk verici eyleri bilir. Demek ki
duygular, akla hizmet ediyorlar. Akl ise, kalb iin
yaratlm olup onun mumu ve kandili olmak, ona
k tutmak iindir. Bunun nuru ile Allah Tel'y
grr. Kalbin cenneti budur. u hlde, akl da
kalbin hizmetisi oldu. Kalbi ise, Allah Tel'nn
cemline bakmak iin yaratlmtr. O bununla
megul olunca kle ve hizmetiler de o huzurda
bulunmu olur. Allah Tel bunun iin buyuruyor:
Cinleri ve insanlar, yalnz. Bana ibdet etmeleri
ve Beni tanmalar iin yarattm (1).
Demek ki, kalbi yarattlar ve bu memleket ile

askeri ona verdiler. Bu binek vastasiyle toprak

leminden, a'l-y lliyyne sefer eylemesi iin, bu
beden bineini ona esir eylediler. Bu nimetin
hakkn gzetmek ve kulluk artlarn yerine
getirmek isterse padiah gibi, memleketinin
ortasnda oturmaya lyk olur. Allah Tel'ya
dner ve maksad Allah olur. Ahireti, vatan ve
devaml duraca yeri; dnyay konak yeri; bedeni
binek vastas; elini, ayan ve dier organlarn
hizmeti, akln vezir, ehvetini maliye mdr,
gazabn emniyet mdr, duygu organlarn
istihbarat memuru eyler. Her birine bir baka yerde
vazife verir. O, o ehrin haberlerini toplar. Beynin
n tarafnda bulunan hayal kuvvetini, istihbarat efi
yapar. Bylece istihbarat memurlarnn getirdii
btn haberler onda toplanr. Beynin arkasnda
bulunan ezberleme kuvvetini emniyet miri yapp,
istihbarat vesikalarn, istihbarat efinden alr,
muhafaza eder ve zamannda akl vezirine arzeder.
Memleketten gelen haberlere gre vezir,
memleketin tedbirini ve padiahn sefer
hazrlklarn salar. Askerlerden biri gibi grnr.
ehvet, gazab ve dierleri padiaha ba kaldrrsa,
ona itaat etmezlerse ve ona giden yolu tutarlarsa,
onlarla cihad etmek, yola getirmek aresiyle
megul olur. Onlar ldrmek istemez. nk,
onlar olmadan memleket ileri yrmez. Burada
tedbir, onlar itaat etmeye zorlamaktr. Bylece,
ilerde vaki olacak seferde, ona dman deil, dost
ve yardmc olurlar, hrsz ve yol kesici deil...
Byle yaparsa kurtulur, said [mutlu, mesud] olur.

Nimetin hakkn vermi olur. Bu nimetin

mkfatna vaktinde kavuur. Eer buna muhalif
hareket ederse, ba kaldran dmanlarla ve yol
kesicilerle anlarsa, padiahn nimetine kfr
etmi olur. aki olur. ledii suun cezasn bulur.
(1 ) 51 - Zriyt: 56.

YEDNC FASIL
NSANDAK KT VE Y SIFATLARIN
HAL
nsan kalbinin, iinde bulunan bu iki asker ile
alkas vardr. Her birinden bir sfat ve bir ahlk
kendisinde hsl olur. Bu ahlklardan bazs kt
olur; onu helak eder. Bir ksm iyi olur; onu saadete
kavuturur. Bu ahlkn tamam ok ise de drt ana
esasta toplanmtr. Bunlar, hayvan, canavar, eytan
ve melek ahlklar sfatlardr. Kendisine
yerletirilmi olan ehvet ve hrs sebebiyle
hayvanlara ait ileri yapar. Yemeyi ve cimy ok
fazla istemek gibi. Hm sebebi ile kpek, kurt ve
aslanlarn yaptn yapar. Vurmak, ldrmek,
eliyle ve diliyle insanlara musallat olmak gibi.
Hiyle, aldatma, sret-i haktan grnp kandrma,
kartrma, insanlar arasnda fitne - fesat karma
sebebiyle, eytanlarn yaptn yapar. Kendisine
verilmi akl sebebiyle de, meleklerin yaptn

yapar. lmi ve salh sevmek, kt ve irkin

eylerden saknmak, insanlar bartrmak, kendini
sfli (alak, di) ilerden uzak tutmak, amellerin
ma'rifeti ile ad olmak, cehalet ve bilgisizlikten
utanmak gibi.
Hakikatta insann kabuunda (znde deil) drt
ey vardr: Kpeklik, domuzluk, eytanlk ve
meleklik. Mezmm [aalanan] ve kt olan
kpek; ekil, el, ayak ve derisi ile mezmm deil,
belki, kendisinde bulunan insanlara saldrma sfat
sebebiyledir. Domuz, ekil itibariyle mezmm ve
kt olmayp hrs, er, murdar ve irkin eyleri ok
istemesi sebebiyledir. Kpeklik ve domuzluk
ruhunun hakikati bu mnlardr. nsanda da
ayndr. Bunun gibi eytanln ve melekliin
hakikati, syleyeceimiz u mnlardr: nsana,
meleklerin nurlarnn eserlerinden olan akl nuru ile
sret-i haktan grnmeyi ve eytann aldatmasn
keif eylemesi emredildi. Bylece eytan, rezil ve
rsvay olur ve hi fitne yapamaz. Peygamber
Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki:
Her insann bir eytan vardr. Benim de vardr.
Fakat Allah Tel onu yenmeme bana yardm
eyledi. Benim yanmda zell oldu. Hibir ktlk
yaptramad (1). Yine insana, bu hrs ve ehvet
hnzrn ve gazab kpeini terbiye edip, eli altna
almas emredildi. Bylece onun emri olmadan
kalkamaz ve oturamaz. Eer byle yaparsa,
kendisinde bu yoldan iyi ahlk ve sfat hsl olur.
Bu da onun saadet tohumu olur. Eer byle
yapmayp onlara hizmet eder, her arzulann yerine

getirirse, kendisinde kt ahlk meydana gelir. Bu

da onun akilik tohumu olur.
Byle bir kimsenin hlini, kendisine uykuda yahut
uyankken bir misl ile gsterseler, kendini bir
hnzrn veya kpein nnde onlara hizmeti gibi
grr. Bir Mslman bir kfir elinde esir brakann
hlinin nasl olacan herkes bilir! Melei, kpee,
hnzra ve eytana esir edenin hli bundan daha
fenadr.
nsanlarn ou, insaf edip gaflet perdesini kaldrsa,
gece - gndz nefsinin arzu ve isteklerinde hazr
olduklarn grrler. Grnte insana benzeseler
de hakikatta hlleri byledir. Yarn, kyamet
gnnde mnlar grnecektir. Suret, mn eklini
alacaktr. ehvet ve hrs galib olanlar, kyamette,
hnzr eklinde grnr. Hm galib olanlar, kurt
suretinde grnr.
Bunun iindir ki, bir kimse, ryada bir kurt grse, o
kimsenin zlim olmasyla tbir olunur. Eer domuz
grrse, bu ryann tbiri, o kimsenin irkef,
murdar olmas eklinde olur. nk, rya lme
benzemektedir. yle ki: Uyku sebebiyle, bu
lemden uzaklayor. Suret, mnya tbi oluyor.
Bylece, herkes, btn ne ekilde ise, o surette
grlr. Bu byk bir srdr. Bu kitap bunu
kaldramaz.
(1) Hm, 1, 257.

SEKZNC FASIL
KEND HAREKET VE DURUMUNU
KONTROL ETME
Kendi btnnda bu drt pehlivan ve mirin
bulunduunu renmi oluyorsun. O hlde kendi
hareket ve durularn murakabe eyle (kontrol et).
Ancak bylece, bu dnyada, bu drtten hangisine
uyduun anlalr. Muhakkak bilmelisin ki, her
hareketinden kalbinde bir sfat hsl oluyor. O sfat
da sana benzer. Seninle beraber br dnyaya
gider. Bu sfata ahlk derler. Ahlkn tamam da
drt pehlivandan meydana gelir.
Eer ehvet hnzrna itaat edersen, sende irkeflik,
murdarlk, hayszlk, hrszlk, yaltaklk,
mnafklk, harislik, ekememezlik, bakalarnn
elemine memnunluk ve bunun gibi sfatlar hsl
olur. Eer onu elinin altna alr, terbiye eder, akln
ve eriatn murakabesinde bulundurursan, sende
kanaat, kendini tutmak, sabr, haya, namus, zerafet,
zhd, ksa emelli olmak ve tamahszlk sfatlar
zahir olur.
Gazab (fke) kpeine itaat edersen; sende kibir,
pervaszlk, pislik, mnkaa etmek, byklk
taslamak, aldatmak, kavga aramak, gururlanmak,
zulm etmek, bakalarn kk grmek, aa ve
hor bilmek ve insanlara saldrmak gibi sfatlar
meydana gelir. Eer bu kpei terbiye edersen,
sende sabr, soukkanllk, afv, sebat, yiitlik,
sessizlik, cesaret, acma ve cmertlik sfatlar

meydana gelir.
Vazifesi, bu hnzr yerinden kmldatmak, tahrik
etmek ve bunlara cesaret vermek, aldatma ve
kandrmay retmek olan o eytana itaat edersen,
sende, hile, hyanet, huzur bozma, kt kalbli olma,
aldatma ve baka suretlere girme sfatlar zuhur
eder. Eer onu elinin altna alr, onun aldatmalarna
ve sret-i haktan grnmesine kanmazsan, akl
askerinden yardm ararsan, sende zekilik, marifet,
ilim, hikmet, insanlarn arasn bulmak, efendilik
ve bakanlk sfatlan meydana gelir. Sana benzeyen
bu gzel ahlklar, devam eden slih amellerin ve
saadet tohumun olurlar.
Kendisinden kt ahlkn meydana geldii fiillere
(ilere) gnh denir. yi ahlkn meydana geldii
fiillere de itaat denir. nsann hareketleri ve
hareketsiz hlleri bu iki kkn dnda deildir.
Kalb, parlak bir ayna gibidir. Fena ahlk ise,
aynann parlakln gideren leke ve is gibidir. Onu
karartr. Bu zulmet (karart) sebebiyle Allah
Tel'nn gsterdii yolu gremez. nne perdeler,
engeller kar. Bu gzel ahlk ise, kalbe ulaan nur
(k) gibidir. Onu msiyet (gnh) lekelerinden,
karartlarndan temizler, Bunun iin Peygamber
Efendimiz (aleyhisselm) Her gnhtan sonra, bir
sevb ile ki, onu yok etsin (1), buyurdu.
Kyamette, parlak kalb de, kara kalb de bir
meydanda toplanr. Ayet-i kermede, O gnde ki
ne mal fide eder, ne de oullar. Meer ki Allah'a
(kfr ve nifakdan) tamamen salim bir kalb ile
gelenler... (2) buyuruldu.

nsann kalbi, yaratlnn balangcnda, parlak

ayna yaplan demir gibidir. Btn lem bu aynaya
sar. Dikkat edilirse temiz olur. Edilmezse,
tamamen pas tutar. Artk ayna yaplacak hli
kalmaz. Bahusus Allah Tel buyurun Hayr,
hayr! Yaptklar sebebiyle kalbleri paslan mistir
(3).
(l) T. Birr, 55; Dy..Rikk, 74.
(2) 28 uar: 88 - 89.
(3) Mutaffifin: 14.

DOKUZUNCU FASIL
NSANIN ASLININ MELEKLER
CEVHERNDEN OLDUU
nsanda hayvan, canavar, eytan ve melek sfatlar
olunca, aslnn, melek cevherli, dierlerinin ise,
muvakkat [devaml olmayan] ve geici olduunu
nereden biliriz? suli akla gelebilir. Ve yine, dier
sfatlar iin deil de onun, melek sfatlan iin
yaratlm olduu nasl anlalabilir? diye de
sorulabilir. Cevabnda deriz ki:
Bu, ununla anlalr ki, insan hayvanlardan ve
canavarlardan daha stn, daha olgundur. Bunu
herkes bilir. Her ey ykselmenin sonunda
kendisine verilen keml iin yaratlmtr. Bunu bir
misl ile aklayalm: At, eekten daha stndr.

Zira eei yk tamak iin, at ise, muharebede ve

cihadda komak iin yaratmlardr. stndeki
svarinin istedii ekilde koar. Ayn zamanda ata,
eek gibi yk tama kuvveti de verilmitir.
Bylece eee verilmeyen bir ykseklik kendisine
verilmi oluyor. Eer bu stnlkten ciz olursa,
srtna palan vurulur ve eek seviyesine iner. Bu
ise, onun iin helak ve noksanlk olur.
Bunun gibi, baz insanlar, insann yemek, yatmak,
cima' etmek [cinsi yaknlk] ve zevk srmek iin
yaratlm olduunu zannetmilerdir. Btn
mrlerini byle geirirler. Bazlar da vardr ki,
insan; istil etmek, yenmek ve dier eyleri
hkimiyeti altna almak iin yaratld derler. Arab,
Krd ve Trkler gibi. Her iki ekilde dnenler de
yanlyor. Zira, yemek ve iftlemek, arzu ve
itihay gidermek iindir. Bu, hayvanlara da
verilmitir. Devenin yemesi, insann yemesinden
fazladr. Serenin iftlemesi, insannkinden daha
oktur. O hlde insan onlardan nasl daha stn
olabilir? Milletleri yenmek, memleketleri istil
etmek gazab ile olur. Bu ise canavarlara, yrtc
hayvanlara verilmitir.
Neticede insanda da, canavar ve hayvanlarda
olanlar vardr. Fazla olarak bir keml derecesi daha
verilmitir. Bu da akldr ki, onunla Allah Tel'y
tanr ve O'nun yarattklarn anlar. Onunla, kendini
ehvet ve gazabn elinden kurtarr. Bu ise,
meleklerin sfatdr. Bu sfat ile yrtc ve dier
hayvanlara galib gelir. Yeryznde olanlarn hepsi,
onun emrindedir. Bahusus Allah Tel buyurur:

Allah Tel, gklerde ve yerde olanlar sizin

emrinize verdi (1).
O hlde insann hakikati, keml ve stnlnn
olduu eydir. br sfatlar, muvakkat ve emanet
eklinde verilmitir. Dierleri ii ve hizmetisi
olarak gnderilmitir. Bunun iindir ki, ld
zaman ne ehvet kalr, ne de gazab. Parlak ve nurlu
bir cevher, melek gibi mrifet-i ilh ile ssl
olunca, elbette meleklerin refiki (arkada) olur.
Mele-i lda, daima Allah Tel'nn huzurunda
olurlar. Gzel ve temiz bir yerde. Melik-i
muktedirin yannda ve rzsnda olurlar (2), yet-i
kermesinde bildirilenler derecesine eriir.
Karanlk, zulmetli ve ba aa olanlara gelince:
Karanl, gnhlarn zulmetinden pas tutmasdr.
Ba aa olmas, ehvet ve gazabn haksz yere
tatmin etmesi ve bu dnyada istedii her eyi
yapmasdr. Yzn bu dnyaya dnmtr. Bunun
iin ehvet ve arzular, bu dnyaya aittir. Bu dnya
ise, br dnyadan aadr, onun altndadr. O
hlde ba aada olur. Yni ba aa olur. yet-i
kermede, Rablarnn indinde, mnafklarn ba
aa olduunu grseydin! (3) buyurulmas buna
iarettir. Byle olan kimseler, Siccn'de
[Cehennemde bir yer] eytanlarla beraber olur.
Siccn'in ne demek olduunu herkes bilemez.
Bunun iin Allah Tel, Siccn'in ne olduunu
bilir misin? (4), buyurdu.
(1) 45 - Csiye: 13.
(2) 54 - Kamer: 55.

(3) 32 - Secde: 12.

(4) 83 - Mutaffifn: 8.

ONUNCU FASIL
KALB LEMNN AILACAK HLLER
Kalb leminin alacak hllerinin sonu yoktur.
stnl de alacak hllerinin, her eydekinden
daha ok olmasndadr. ok insanlar bundan
gafildirler [habersizdirler]. stnl iki
sebebledir: Birincisi ilim, ikincisi kudrettir. lim
sebebiyle stnl iki tabakadr: Birini herkes
bilebilir. Dieri ise, daha rtldr, herkes
anlayamaz. Bu, ncekinden stndr. Zahiri olan
btn ilimleri ve san'atlan bilmesidir. Btn
san'atlar bilen odur. Kitaplarda olanlar okur ve
bilir. Geometri, hesab, tb, astronomi ve eriat
ilimleri gibi. O, bir ey olup, blnmedii hlde
btn bu ilimler ona syor. Belki de, btn lem
onda sahrada bir kum tanesi gibi kalr. Bir anda,
dnce ve hareketiyle, yerden gklere kar,
doudan batya gider. Toprak lemine brakld
hlde; btn gkleri ler, her yldzn
bykln bilir ve llerini syler. Bal
ustalkla denizin derinliklerinden karr. Kuu
havadan yere indirir. Fil, deve ve at gibi kuvvetli
hayvanlar emrinde kullanr. lemde olan alacak
hller ve ilimler onun san'atdr. Btn bu ilimler

onda, be duygu organ vastasiyle hsl olur

[meydana gelir]. Bunlar meydandadr, herkes
bunlar anlayabilir.
Bundan daha ok alacak hlleri yledir ki,
kalbin iinden, lem-i cismn dedikleri, duygu
azalar ile hissolunan leme ve ruhan dedikleri
lem-i melekta yni, duygu azalar ile, his
olunamayan leme, bir pencere almtr.
nsanlarn ou cisim ve madde lemini bilir, bu
ise zten muhtasardr [ksadr]. Kalbin iinde,
ikinci bir pencere bulunduuna delil, ilimlerinin iki
eit olmasdr: Biri uyku hlidir. Uykuda iken
duygu zalarnn yolu balanp kesilince, ierdeki
dier pencere alr. lem-i melekttan [melekler
alemi] ve Levh-i Mahfuz'da gaybi olan
[bilinmeyen], ileride olacak eyleri [izin verildii
kadar] bilir ve grr. Ama ya ak olarak; olduu,
olaca gibi grr, yahut tbire ihtiya olacak
surette grr. nsanlar zannederler ki, uyanklk
halindeki marifet daha yksektir. Hlbuki herkes
bilir ki, uyankken gayb grmek olmaz, uyurken
olur. Duygu azalar yolu ile olmaz. Uykunun,
ryann hakikatini bu kitabda anlatmamza imkn
yoktur.
Fakat, u kadar bilmelidir ki, kalb ayna gibidir.
Levh-i Mahfuz da ayna gibidir. Btn varlklarn
sureti ondadr. Bir ayna dier bir aynann karsna
konulunca, birinde grnenler, dierine akseder.
Bunun gibi, Levh-i Mahfuz'daki grntler, kalbde
de grnr. Fakat bunun iin de, kalbin saf olmas,
duygulardan kurtulmas ve Levh-i Mahfuz'la

mnasebet kurmas lzmdr. Hislerle urat

mddete, lem-i melekt ile mnasebet yolu
kapaldr. Uykuda ise, hislerden kurtuluyor. O
hlde, lem-i melektun mtalasndan [iyice
dnlmesinden], cevherinde olan, zahir olur.
Uyku sebebiyle hisler bal ise de, hayl kendi
yerindedir. Bunun iin grdklerini, hayli
temsiller eklinde grr, sarih ve ak olmaz, rt
ve perdeden kurtulamaz. lnce hayl de, his de
kalmaz. O zaman iler perdesiz ve rtsz grnr.
Ona denir ki: Senden gaflet perdesini kaldrdk,
gzn bugn daha keskin grr (1). Ve derler ki:
Ey Rabbimiz! Vaad ettiin azab grdk,
Peygamberin sdkn [doruluunu] iittik. imdi
bizi tekrar dnyaya gnder, iyi ameller yapalm
(2).
Delillerden biri de udur ki, kalbine ilham yolu ile
doru firsetler ve dnceler gelmeyen hi kimse
yoktur. Bu, his yolu ile deildir; kalbde hsl
olmutur. Nereden geldiini de bilmez.
Bu kadarn bilmelidir ki, ilimlerin hepsi his yollar
ile deildir. Belki lem-i melekttandr. Bu dnya
iin yaratlm olan hisler, lem-i melektun
mtalasna elbette perde olurlar. Onlardan
kurtulamadka, asla o leme yol bulamaz.
(1) 50 Kaf: 22.
(2) 32 - Secde: 12.

ONBRNC FASIL
KALB PENCERES, UYANIKLIKTA DA
LEM- MELEKTA AIK OLUR
Kalb penceresinin, uyumadan ve lmeden lem-i
melekta almayacan sanmamaldr. Byle
deildir! Bilkis uyank iken, bir kimse riyazet eder
[nefse istediklerini vermez] kalbi gazab, ehvet ve
fena huylarn elinden, bu dnyann aa
hllerinden kurtarr, yalnz bir yerde oturur,
gzlerini yumar, duygularn altrmaz, kalbini
lem-i melekt ile mnsebete geirir devam
zere dili ile deil, kalbi ile syler. Allah, Allah...
derse , yle olur ki, kendinden haberi olmaz.
Btn lemden de haberi olmaz. Allah Tel'dan
baka hibir ey bilmez. Byle olunca, uyank da
olsa, o pencere alr; dierinin ryada
grdklerini, o uyank iken grr. Meleklerin
ruhlar gzel suretlerde ona grnr. Peygamberleri
de grr. Onlardan istifade eder. Yardm grr.
Yerdeki ve gkteki melektu [melekleri] ona
gsterirler.
Kendisine bu yol alan kimse, anlatmaya,
vasfetmeye smayan byk iler, hller grr.
Bunun hakknda Beslullah (salllah aleyhi ve
sellem) Efendimiz, Yeryz benim iin
toparland, dousunu batsn grdm (1)
buyurdu. Allah Tel buyurdu ki: Bunun gibi
brhime (aleyhisselm) yakn sahiblerinden olmas
iin, gklerin ve yerlerin melektunu gsterdik

(2), Belki de, btn peygamberin ilmi, his ve

renme yoluyla deil, bu yol ile idi. Hepsinin
balangc rnchede idi. yle ki: Allah Tel
buyurur: Rabbinin ismini zikret ve btn
balantlardan kesil, O'na dn (3), Yni, btn
eylerden temizlen, ayrl, btn varlnla kendini
ona ver, dnya tedbirleri ile urama ki, O senin
iini doru yapsn. Ve yine buyurur: Dounun ve
batnn Rabbidir. Ondan baka ilh yoktur. Her
iine O'nu vekil eyle (4). O'nu vekil eylersen, elini
ek ve insanlara karma, onlarla urama.
Mriklerin tekzib ve ezsna [yalanlama
eziyetine] sabret! Onlardan uzak dur, cezalarn
Allah Tel'ya brak (5).
Btn bunlar, riyazet ve mchedeyi
retmektedir. Bylece kalb, insanlarn
dmanlndan, dnya arzularndan ve hislerle
megul olmaktan kurtulup, temizlenir.
Mutasavvflarn yolu budur ve bu, peygamberlik
yoludur. alarak ilim kazanmak limlerin
yoludur. Bu da byk ve kymetlidir. Fakat
peygamberlik yoluna gre muhtasardr.
Peygamberlerin ve evliyalarn ilmi, bir kimse
retmeksizin, Allah Tel tarafndan kalblerine
akar. Bu yolun doruluu tecrbe ile de
anlalmaktadr. Biroklar bunu sylemekte ve akli
deliller bunu bildirmektedir. Eer bu sana tadarak,
duyarak hsl olmadysa, renmekle elde
edemediysen, akln delilleri ile de buna
eremediysen, bari buna inanmay elden karma ve
kabul eyle ki, dereceden de mahrum kalmayasn

ve kfir olmayasn. Bunlar kalbin alacak

hllerinden iaretlerindendir. nsan kalbinin
stnl bununla anlalm olur.
(1) Hm. V. 278. 284, IV, 123.
(2) 8 - En'am: 75.
(3) 73 - Mzzemmil: 3
(4) 73 - Mzzemmil: 9.
(5) 73 - Mzzemmil: 10.

ONKNC FASIL
HER NSAN FITRAT ZERE DOAR
Bu hllerin peygamberlere mahsus olduu
zannedilmesin. Zira, btn insanlarn cevheri,
ftratta [yaratl, karakter] buna uygundur. yle
ki: Hibir demir yoktur ki, kendisinden saf hlinde
iken lemin grntsn iine alan bir ayna
yaplmasn. Ancak pas, onun cevherine iler ve onu
ziyan eder. Bunun gibi, dnya hrs, ehvet ve
gnahlarn galib geldii ve yerletii bir kalb, buna
kavuamaz. Kir ve pas derecesine iner. Bylece bu
liykat [uygun olmak] ve uygunluu gider. Hadis-i
erifte, Her ocuk, slm ftrat zerine doar.
Sonra babalar ve anneleri onlar Yahudi, Hristiyan
ve Putperest yaparlar (1) buyuruldu.
Bu liykatin umum olduunu Allah Tel yle
haber veriyor: Ben sizin Rabbiniz deil miyim?

Hepsi, Elbette ehdet ederiz ki, Sen bizim

Rabbimizsin!..' dediler (2). yle ki: Akl olan bir
kimseye birisi dese ki: ki, birden ok deil
midir?. Cevabnda, phesiz oktur der. Her ne
kadar akl olan kimse bunu kulayla hi duymam
olsa da, dili ile hi sylememi olsa da, ii bununla
doludur, bunu tasdik ve kabul etmektedir. Bu,
insanlarn ftratnda olduu gibi, Allah Tel'y
bilmek de ayn ftrattandr. yle ki: Allah Tel
buyurur: Eer kfirlere, gkleri ve yerleri kim
yaratt diye sorarsan, onlar, Allah yaratt
diyeceklerdir (3). Dier bir yet-i kermede,
Allah'n ftrat dinine ynel. Allah insanlar o ftrat
zerine yaratmtr. (4) buyuruluyor. Bu, akl
deliller ve tecrbe ile de bilinmektedir. Sadece
peygamberlere mahss deildir. Zira, peygamber
de, bir insandr. yet-i kermede, De ki: Ben
ancak sizin gibi bir beerim [insanm] (5),
buyuruldu.
Fakat kendisine bu yol alan kimseye, eer btn
insanlarn kurtuluunu gsterirlerse, kendisine
gsterilen yola insanlar arr, davet ederse,
kendisine gsterilen bu yola eriat denir. O
kimseye de peygamber denir. Ondan hsl olan
hllere mucize denir. nsanlar davetle megul
olmazsa, ona vel denir. Hllerine de keramet denir.
Keramet sahibi olan her velnin, insanlarla ve
davetle megul olmas vacip deildir. Belki,
kudret-i Hak onun davetle megul olmamas
yolundadr. Fakat bu eriatn kuvvetli ve yeni
olduu, bakalarnn dvetine lzum kalmad

zamanlar iin dorudur. Yahut da davetin baka bir

art vardr ki, bu, velide yoktur.
O hlde, evliyann velayetine [velilik] ve
kerametine itikadn salam olsun. Biliniz ki, ilk
yaplacak i mchededir. [Nefse, istemediklerini
yaptrmak, ok ibadet yapmak gibi]. rde, istek
burada ie yarar. Fakat her eken biemez, her giden
ulaamaz, her arayan bulamaz. u kadar var ki,
daha kymetli olan iin, artlan da [elde edilme
yollar] oktur. Onu bulmak daha gtr. Bu ise,
marifet makamnda insann en erefli derecesidir.
Mchede etmeksizin bu yollardan gemeden ve
pimeden, bir mrid [yol gsterici] olmakszn,
bunu istemek doru olmaz. Bu ikisi olur, fakat bir
uygunsuzluk varsa yahut ezelde o kimseye bu
saadeti nasb etmemiler ise, maksadna
kavuamaz. Zahir ilimlerde imamlk derecesine
kavumak ve btn ihtiyr [kendi istei ile] olan
iler de byledir.
(1) H. Ceniz, 80, 30.
(2) 7 - A'rf; 172.
(3) 31 - Lokman: 25.
(4) 30 - Rm: 30.
(5) 18 - Kehf: 110, 41 - Fssllet: 6.

ONNC FASIL
KUDRET SEBEBYLE KALBN

STNL
Marifet yolundaki insann, en kymetli cevheri olan
kalbde grnenleri rendin. imdi de, kudret
sebebiyle olan stnln izah edelim. Zira, o da
meleklerin hussiyetlerindendir. Dier hayvanlarda
yoktur. Bu da yledir: Melekler, madde lemini
emri altnda bulundururlarsa, Allah Tel'nn izni
ile insanlarn ihtiyalarn grdkleri zaman,
baharda yamur getirirler, frtna koparrlar,
hayvanlar ana rahminde, bitkileri toprakta
ekillendirirler ve sslerler. Bu ilerin her bir eidi
iin meleklerden bir ksm vazifelendirilir. nsann
kalbi de, melek cevheri cinsindendir. Ona da bir
kudret, kuvvet verilmitir. Bylece madde leminin
bir ksm ona tbidir.
Herkesin husus lemi, kendi bedenidir. Beden de
kalbe tbidir. Herkes bilir ki, kalb parmakta
deildir. lim ve irade [istek] parmakta deildir.
Kalb emredince, parmak hareket eder. Kalbde
hmn grnts meydana gelince, yedi azadaki
damarlar alr, kan hcum eder. Bu, yamura
benzemektedir. ehvetin grnts kalbde zahir
olunca, bir esinti canlanr ve ehvet letine doru
gider. Yemek yemeyi dnnce dilinin altndaki
kuvvet hemen yardm iin harekete geer ve
tkrk bezleri alr. Bylece yiyecei, yutacak
hle gelinceye kadar slatr.
Kalbin tasarrufunun bedende cri [geerli] olduu
ve bedenin kalbe tbi olduu gizli deildir. Fakat,
bilmek lzmdr ki, kalblerin bazs bazsndan

stn ve kuvvetlidir; melek cevherine daha ok

benzer. Bylece, onun bedeninin dndaki
maddeler, ona itaat eder. Mesel, heybeti bir aslan
zerine derse, aslan ona itaat eder, emrine girer,
bir hastaya himmet edince, shhate kavuur; bunun
gibi vcudu salam olan birisine bakarsa, hasta
eder, bir kimsenin kendi yanna gelmesini
dnd zaman, o kimsenin btnnda bir hareket
meydana gelir. Yamur yamasn istedii zaman
yamur yaar. Btn bunlar akl delillerle mmkn
ve tecrbe ile bilinmektedir. Gz demesi ve by
dedikleri eyler de bu kabildendir. nsanlarn, dier
cisimlere tesir ettii eyler ksmndandr. Hatt,
haset edici habis [kt, pis] bir nefis olur, gayet
gzel bir at grr, o ata haset gz ile bakar, onun
helak olmasn aklndan geirir, o at o anda helak
olur. Bahusus hads-i erifte bildirildi: Gz
(nazar) insan mezara, deveyi tencereye koyar (1).
O hlde, bu da, kalbin alacak kudretlerindendir.
Byle bir hususiyetin [zellik] kendisinde
bulunduu bir kimse, insanlar hak dinine dvet
edici ise, bu hllerine mucize denir. Davet edici
deil ise keramet denir. Hayrl ite bu hlleri zuhur
ederse, nebi yahut vel denir. Kt ilerdekine ise
byc denir. By, keramet ve mucize, insann
kalbindeki kudretin en byklerindendir. Evet,
aralarnda byk farklar vardr. Bu kitab bunu
aklamak iin kfi deildir.

ONDRDNC FASIL
PEYGAMBERLN VE EVLYALIIN
HAKKAT
Buraya kadar anlatlanlar bilmeyen,
peygamberliin hakikatinden hibir ey bilmiyor
demektir. Bildii, sadece peygamberlik ve
evliyaln, insan kalbinin stnlk derecelerinden
biri olduudur. Bunu da suret ve iitme ile
bilmektedir. Peygamberliin hsl olmasnda
hususiyet vardr: Biri, btn insanlarn uykuda iken
grdn, ona uyank iken gsterirler. kincisi,
btn insanlarn nefsi, kendi bedenlerinden
gayrisine [dna, haricine] tesir etmez. Onun nefsi
ise, kendinden ayr olanlara da tesir eder. yle ki:
insanlarn kurtuluu onda olur. Yahut onda fesad
olmaz. nsanlarn alma ile elde ettikleri bilgiler,
onun kalbine, bir kimseden renmeksizin
gelmektedir. Zeki ve kalbi temiz olan bir kimsenin
de aklna, kimseden renmedii ilimlerden bir
ksmnn gelmesi dorudur. O hlde, bir kimsenin
kalbi daha saf ve kuvvetli olursa, btn ilimler,
yahut ilmin ekserisini, ounu, kendiliinden
bilebilir. Buna, ilm-i lednni [Allah tarafndan
baka bir yerden renmeksizin verilen ilim] denir.
Nitekim Allah Tel buyurur: ... Ona
tarafmzdan bir rahmet vermi, kendisine
nezdimizden (haas) bir ilim retmitik (2).
Bu hususiyetin kendisinde topland kimse,
byk peygamberlerdendir. Yahut da, byk

evliyadandr. Eer bu hususiyetten biri bulunsa,

bu derece elde edilebilir. Her birinin de aralarnda
byk farklar vardr. Zira, insan vardr ki, her
birinden azar azar pay almtr. Bir bakasnda ise
her birinden daha ok bulunur.
Bizim Peygamberimizin (sallllah aleyhi ve
sellem) stnl, kemli bu hususiyetin keml
zere [mkemmel, eksiksiz] kendisinde bulunmas
sebebiyledir. Allah Tel, insanlarn ona uymalar
ve saadet yolunu ondan renmeleri iin,
peygamberlik makamn anlayabilmelerini
isteyince, herkese bu hususiyetten bir numune
verdi. Rya hli, bir hususiyetin nmnesidir.
Doru firaset de dier bir hususiyettir, ilim de,
doru akl ve dnce de dier bir numunedir.
nsann bir eye inanmas, o eyin numunesi
olmadan mmkn deildir. Numunesi olmayan bir
eyin suretini dnemez, anlayamaz. Bunun iin
hi kimse Allah Tel'nn hakikatini tamamen
bilemez. Ancak, Allah Tel bilir. Bunu anlatmak
uzun srer. Meni-i Esmullah (3) [Allah
Tel'nm isimlerinin mnlar] kitabmzda bu
hususta ak deliller gstermiizdir.
unu da bildirelim ki, bu vasftan baka,
peygamberlerde ve evliyada, bizim bilmediimiz
daha baka vasflar da olabilir. nk o vasflarn
bizde numunesi yoktur. O hlde, Allah Tel'-y
kendinden baka, hi kimse keml zere bilemez
dediimiz gibi, Peygamber Efendimizi de
(sallllah aleyhi ve sellem) kendinden ve kendisi
gibi olanlardan bakas tamamen bilemez, deriz.

Buradan anlald ki, insanlardan peygamberin

kymetini, deerini yine peygamber bilir. Bizim
iin ise, bu derece, fazla malm deildir. Zira bizim
uykumuz olmasayd ve bir kimse bize uykuyu
anlatp, Bir kimse yatar, hareket etmez, grmez,
iitmez, konumaz, fakat yarn ne olacan bilir.
Halbuki, iitseydi ve grseydi, bunu bilemezdi
dese, kat'iyyen biz buna inanmazdk, insanolu
grmediine inanmaz! Bunun iin Allah Tel,
Hatt, ilimlerinin olmad eye inanmazlar.
Onlarn aklna onun mns ve tevili [grnenin
manas dnda yorumlama ] gelmez (4), buyurdu.
Ve yine buyurdu ki: Ona yol bulamaynca, bu,
eski bir iftira ve yalandr derler (5).
Peygamberlerde ve evliyada, dierlerinin hi haberi
olmad sfatlarn bulunmasna ama! Onlar,
ondan byk lezzete ve kymetli hllere kavuurlar.
Bu, una benzer ki, bir kimsede iire kar bir zevk
yoksa, bu sebepten, vezin dinleme lezzetini
bulamaz; eer bir kimse bunun mnsn ona
anlatmak istese, anlatamaz. nk, onun bu
brantan haberi yoktur. Bunun gibi, anadan doma
kr olan, asla renklerin mnsn ve onlar
grmenin zevkini anlayamaz. O hlde, Allah
Tel'nn baz idrak ve anlamlar peygamberlik
mertebesini verdikten sonra, yaratmasna ama. O
makama kavumayann bundan haberi olmaz.
(1) Suytl, el - Cm'us - Saglr (ayn maddesi).
(2) 18 - Kehf: 65.
(3) Kitabin - Maksadl'l - Esna fi Esmlllahi'l -

Hsn.
(4) 10 - Ynus; 39.
(5) 46 - Ahkf: 11.

ONBENC FASIL
LM BU YOLDA PERDEDR
Buraya kadar anlatlanlardan kalbin stnl
anlald. Mutasavvflarn yolunun da ne olduu
renildi. Sofilerden, ilim, bu yolda perdedir
gibi szler duyarsn ve bunlara inanmazsn. Bu
sz inkr eyleme ki, dorudur. nk duygular ve
duygu azalar vastasiyle hsl olan ilimlerle
megul olur, onlara dalarsan, bundan mahrum
olursun.
Kalb bir havuz gibidir, be duygu zas da havuza
dardan akan be dere gibidir. Eer havuzun
dibinden temiz su karmak istersen, bunun aresi,
havuzdaki btn suyu boaltman, sonra bu sularn
getirdii siyah amuru karman ve bir daha pis su
gelmemesi iin bu yollar kesmen ve havuzun
dibini, iinden temiz, berrak su kabilecek ekilde
yapmandr. Havuz, siyah amur ile dolu olduu
mddete iinden duru su kmas imknszdr.
Bunun gibi, kalbin iinden gelen ilim, dardan
gelenlerden kurtulmadka, maksat hsl olmaz.
Fakat lim, kendini rendii ilimlerden ayrr,
kalbini onlarla megul eylemezse, elde etmi

olduu ilimler ona perde olmaz ve kalb gznn

almas umulur. yle ki: Kalb hayllerden ve
hislerden kurtulunca, eski haylleri ona perde
olmaz.
lmin perde olmasnn sebebi udur ki, bir kimse
Ehl-i snnet itikadn renir, mnkaa ve
mnazaradaki delillerini de renir, kendini
tamamen buna verir ve bundan baka hibir ilim
yoktur diye kabul eder, eer kalbine baka bir ey
gelse, Bu duyduumun aksinedir. Ona uymayan
her ey bozuktur, yanltr derse, byle bir
kimsede, ilerin hakikatinin bilinmesi mmkn
olmaz. nk: AVAMA RETLEN TKAD,
HAKKATlN SRETDR, KENDS DELDR.
TAM MRFET OLMALI K, ZN
KABUKTAN AYRILMASI GB, HAKKATLAR
SURETTEN AYRILSIN.
Biliniz ki, mcadele ve mnazara ilmini o itikada
yardmc olarak renene bir hakikat bildirilmez.
nk, elindekinin tam olduunu sanmaktadr. Bu
zan ona perde olur. Bir eyi rendiine zann-
galibi olan kimse, bu dereceden mahrum olduu
ekseriya malmdur, sz mehurdur. Bu da cedel
[mcdele mnazara] ilmine kendini verenlerin
hlidir. O hlde, bu zann silip atana, ilim perde
olmaz. O zaman, onda da kalp almas hsl olur.
Derecesi ok yksek olur. Onun yolu daha
emniyetli, daha salam ve daha doru olur. Zira
temeli kuvvetli ilme dayanmayan kimse, ekseriya
uzun zaman btl hayllere bal kalr ve azck
phe ona perde olur. Alim ise byle ziyanlardan

emindir. O hlde, lim perdedir sznn

mnsn mkefe [kefetme] derecesine ulam
bir kimseden duyarsan, byle bil, inkr eyleme!
Fakat, emir ve yasaklara uymayp bozuk delillerle
haramlara mubah diyen kfirler ve nefislerine tbi
olan zavalllar, zamanmzda zuhur eyledi
[meydana kt]. [yazarn zamanmz dedii dokuz
asr evveldir!]. Kendilerinde bu hller asla
bulunmad hlde, sofilerin sekir hlinde
syledikleri lzumsuz, sama szlerden birka
tanesini alp kendilerine ss veriyorlar: Yaptklar
i, her gn ykanp taranmak, gzel elbiseler giyip
seccadesini yaymak, sonra da ilmi ve limleri
ktlemektir. Byleleri ldrlmelidir. eytn
ahlkldrlar. nsanlar aldatyorlar. Allah Tel ve
Resul (sllllah aleyhi ve sellem) ilmi ve limleri
vyorlar. Btn dnyay ilme davet ediyorlar. Her
ey mubah diyen bu zavall, hl sahibi olmad ve
ilmi elde etmedii iin, onun bu sz sylemesi
nasl doru olabilir? Bu una benzer: Bir kimse
kimyann altndan daha iyi olduunu, ondan saysz
altn yapldn iitir. Altn hazinelerini nne
getirseler, onlara elini uzatmaz ve, Altn ne ie
yarar, onun kymeti nedir ki... Bana kimya lzmdr
ve asl odur, der. Altn almaz. Halbuki kimyay
da asla tanyamaz, bulamaz. Altn da yapamaz.
aresiz, mflis ve a kalr. Ben derim ki: Kimya,
altndan daha iyidir, eklinde syledii szn
sevincinden barr ve coar.
te peygamberlerin ve evliyann kefi kimyaya
benzer. Alimlerin ilmi de altna benzer. Kimyaya

sahip olan, altna sahip olandan daha faziletlidir.

Fakat burada bir baka incelik daha vardr: Bir
kimsede bulunan kimya yz altndan fazla
yapmasa, bu kimse kendisinde bin altn bulunandan
faziletli olamaz. Kimya kitaplar kimyadan
bahseder ve onu arayanlar ok olduu hlde, bunun
hakikati uzun zamanda bile herkesin eline gemez.
Onu temin etmek isteyenlerin ou kalp para [sahte
para] elde eder. Mutasavvflarn ii de byledir.
ok ndir bulunur. Olan az olduuna gre, kemle
gelmesi de pek ndir olur.
O hlde, buradan anlalm oldu ki, sofilerin
hllerinden az bir eyin kendisinde hsl olduu bir
kimse, btn limlerden stn olamaz. nk
bunlarn ou iin balangcnda kendilerinde bir
ey hsl olduktan sonra, oradan derler ve yolu
tamamlayamazlar. Bzlar da vardr ki, bir hl ve
bir hayl onlar kaplar ve fakat onun hakikati, asl
olmaz. Onlar bunu kazan sayarlar. Beenilmeyip
atlan ey byle olmaz. Bahusus [hususiyle,
bilhassa] uykuda, ryada hakikatler vardr. Fakat
mnsz, bozuk ryalar da vardr. Hatt limlerin
srrnn stnl, bir kimse iindir ki, o, o hlde
yle kmil olmutur ki, dierlerine alarak
verilen din bilgilerini, o renmeksizin bilir. Bu
sz ise ndir szlerdendir. Yni bu szle, ele
gemesi ndir olan bir makam anlatld.
O hlde hakiki tasavvuf yoluna ve onlarn
stnlne inanmalsn. Boyunlarna halka
gemi bu zavalllarn sz ile onlar hakkndaki
itikadn bozmamalsn. Onlardan ilmi ve limleri

yeren ve ayplayanlarn ellerinde bir ey olmadn

kabul etmelisin!

ONALTINCI FASIL
NSANIN SAADET, ALLAH TELYI
BLMEKTEDR
nsann saadetinin Allah Tel'y bilmekte olduu
nereden anlalr, diye sorulursa, cevabnda deriz
ki, bu, yle anlalr: Her eyin saadetinin, o eyin
lezzet ve rahatnda olduunu herkes bilir. Her eyin
lezzeti ise tabiatnn ektii taraftadr. Her eyin
tabi muktezs [ne iin yaratlmsa], yaratld
ey iindir. Bahusus ehvetin lezzeti, arzusuna
kavumak; gazabn lezzeti, dmanndan intikam
almaktr. Gzn lezzeti gzel suretlerde, kulan
lezzeti houna giden name ve seslerdedir. Bunun
gibi, kalbin lezzeti de kendi hususiyetindendir ve
onu, onun iin yaratmlardr. Bu da ilerin
hakikatini bilmek olup, insann kalbine mahsustur.
Fakat ehvet, gazap ve be duygu zas ile
anlalanlar, hayvanlarda da vardr.
Bunun iindir ki, insan bilmedii eye kar,
yaratl icab merak ve alka duyar. Bu alka o
eyi bilmek istemesidir. Bildiine sevinir, neelenir
ve onunla vnr. Aa ilerde de byledir.
Satranc bilen bir kimseye oynayanlar,
karmayn deseler, o yine syler, sabredemez.

Zor bir oyunu bildii iin, bunu aa vurmak,

bununla vnmek ister.
Kalbin lezzetinin, ilerin hakikatini bilmekte
olduunu anladktan sonra, bilmek ne kadar byk
ve kymetli eylerde olursa o kadar kymetli
olacan da renmek lzmdr. Vezirin bildii
eylerden, ona mahsus srlardan konuan bir kimse,
bununla vnr.
Eer padiaha ait srlar ve onun memleketi idare
etmekteki dncelerini bilirse, buna daha ok
sevinir. Hesap ilmi ile gklerin ekil ve lsn
bilse, satran ilmini bilmekten daha ok sevinir.
Satranta neyi nereye koyacan kestiren kimse,
nasl oynayacan bilenden daha ok zevk alr.
Bunun gibi, bilinmesi daha kymetli olana ait
bilgiler de daha kymetlidir. Lezzetleri de daha
fazladr.
Btn varlklarn O'nunla ereflendii varlktan
[Allah Tel'dan] daha erefli varlk yoktur.
Btn lemlerin miri ve mliki O'dur. lemdeki
btn akllar durduran eyler, O'nun sun'unun
eserleridir. O hlde bundan daha erefli hibir
marifet yoktur ve bu yaratl icabdr. nk, her
eyin yaratl icab, onun hususiyetidir ve onun
iin yaratlmlardr. Bu marifetin icab bozuk olan
bir kalb, gda alma kabiliyeti bozulmu hasta beden
gibidir. amuru, ekmekten ok sever. Tabi
arzusunun eski hline gelmesi iin ona ila
verilmezse ve bu bozuk arzular beraberinde
giderse, dnyann zavalls olur, helak olur. Dier
eylere kar ehveti, arzusu, Allah Tel'y

tanmasndan ok olanlar da hastadr. Tedavi

edilmezlerse, br dnyann zavalls olurlar, helak
olurlar.
nsann bedenine bal olan btn arzu ve
lezzetlerin lmle beraber snecekleri,
tkenecekleri phesizdir. Bedene ait elemler de
lmle bitecektir. Marifet lezzeti kalbe ait olup,
lmle artar. Hatt daha parlak olur. Lezzetin
artmas yle olur: Dier arzularn sknts kalkar.
Inaallah Tel, kitabmzn sonunda, Muhabbet
bahsinde, bunu uzun uzun anlatacaz.

ONYEDNC FASIL
NSAN BEDENNDE ALLAH TELNIN
AILACAK SUN'U
nsann kalb hllerinden anlattklarmz, byle bir
kitap iin kfidir. Bundan fazlasn renmek
isteyenler iin Acib'l - Kalb kitabmz vardr. O
kitabda ve bu kitabda, bir insann kendini tanmas
tamamen anlatlamad. Anlattklarmz kalbin bz
sfatlarnn izahdr [aklamasdr]. Bu, insann bir
rkndr. Dier rkn de bedendir. Bedenin
yaratlmasnda da alacak hller oktur. Dtaki
ve iteki her bir uzuvda; garib, duyulmam
mnlar, faydalar vardr.
nsann bedeninde binlerce damar, sinir ve kemik
vardr. Her birinin ekli ve sfat bakadr. Her

birinin vazifesi ayrdr. Senin ise onlardan haberin

yoktur. Senin bildiin u kadardr: El ve ayak,
tutmak ve yrmek iindir. Dil, konumak iindir.
Ama gzn on ayr ksmdan yapldn, bunlardan
biri vazifesini yapmazsa grme ii olmayacan
bilmezsin ve yine bu ksmlarn her birinin ne
yaptklarn ve hangi sebeple grmeye tesir
ettiklerini bilemezsin. Gzn madde olarak
bykln herkes bilir. Ona ait bilgiler ise
cildlerle kitaplarda ancak anlatlmtr. Bunu da
bilmemene amamak lzm. Karacier, dalak, d
kesesi, bbrek ve buna benzer i organlarn
vazifelerini de bilemezsin. Karacierin vazifesi,
mideden kendisine gelen eitli gdalar kan
renginde bir hle getirmek ve yedi uzva, yni btn
vcuda yayacak ekle sokmaktr. Kan, cierde
oluunca stnde sar renkli bir kpk bulunur. Bir
de tortu brakr. Bu ise lenftir. Dalan vazifesi bu
safray, lenfi kandan almaktr. Sar renkli kpk
safradr. d kesesinin vazifesi bu safray emmek,
toplamaktr. Kan, cierden knca, gayet ince ve
suludur. Bbrein vazifesi, kandan suyu almaktr.
Ancak bylece kan, safrasz ve lenfsiz kendi
renginde ve kvamnda damarlara ular.
Safra kesesinde bir arza olursa, safra kana karr.
Sarlk hastal meydana gelir. Safra ile alkal
dier hastalklar da ba gsterir. Dalak iyi
almazsa lenf kana karr. Lenfav hastalklar
meydana gelir. Bbrekler almazsa su kana
karr, istiska [deri alt su toplama dem]
hastal meydana gelir.

Bunun gibi, insann dndaki ve iindeki her

paray bir i iin yaratmlardr. Beden bunlarsz
salam olamaz. Belki, insann bedeni, lemin bir
nmunesidir, muhtasardr. lemde yaratlan her
eyin insanda bir numunesi [misali] vardr. Kemik
da gibi, damarlar nehirler gibidir. Kllar ise
aalara, beyin gklere, duygu azalar yldzlara
benzemektedir. Bunu uzun anlatrsak ok srer.
lemdeki her eyin insanda bir numunesi, bir
benzeri vardr. Domuz, kurt, at, eytan, cin ve
melek gibi. Daha nce bunlara iaret eyledik.
lemde olan her san'atn onda bir benzeri vardr.
Midedeki kuvvet, a gibidir. Yemekleri
hazmeder. Saf gdalar ciere, tortu ve posalarn
barsaklara gnderen rac gibidir. Gdalar
cierde kan hline getiren boyacdr. Kan gste
beyaz st yapan, iki yumurtada beyaz nutfe [meni]
yapan amarc, bbrekler de cierden su ekip
mesaneye gtren saka, byk abdesti dar atan,
p gibidir. Safray ve lenfi harekete getirip,
bedene zarar veren kuvvet, hrsz gibidir. Safray ve
hastalklar gideren kuvvet, adil bir bakana benzer
ki, uzatrsak bunun da sonu gelmez.
Bunlardan maksat, bedenin iinde i yapan nice
organlar olduunu bilmendir. Her biri bir ile
megul olurken, sen tatl tatl uykudasn. Onlar
sana hizmetten bir n bile geri durmuyorlar. Sen ise
onlar tanmyorsun. Ayn zamanda sana olan
hizmetlerine de kretmiyorsun!
Bir kimse hizmetisini bir gn sana hizmet ve
yardma gnderse, btn gn belki hayatn

boyunca ona teekkr edersin. Ama bu kadar

sanatkrlar bedenin iinde hizmetinde
bulunduran, hayatn boyunca onlar sana hizmetten
bir an geri brakmayan hatrlamazsn.
Bedenin yapsn, terkibini ve her azann
faydalarn bilmeye ilm-i terih denir. Bu, derin bir
ilimdir, insanlar bunu bilmezler ve dokunmazlar.
Okuyanlar tb ilminde mderris [profesr] olmak
iin okurlar. Halbuki tb ve tb ilmi de muhtasardr,
ksadr. Lzumlu ise de, din ile alkas yoktur.
Fakat bedenine Allah Tel'nn yarattklarndaki
akllan durduracak incelikleri grmek iin
bakldnda, Allah Tela'nn sfatlarndan sfat
kendiliinden olur:
Birincisi, bilir ki, bu kalbn [bedenin] ustas ve bu
ahsn yaratcsnn kudreti tamdr. Noksanlk ve
acizlik O'nun kudretine yanaamaz. Zira, bir damla
sudan byle bir insan yaratabiliyor. Bunu
yapabilen, lmden sonra diriltmeyi daha kolay
yapar.
kincisi, bu bedeni yaratann ilminin, her eyi
kuatan bir ilim olduunu bilir. Zira, byle
alacak eylerin, byle alacak faydalarla bir
arada bulunmas, ancak en stn bir ilimle olabilir.
ncs, kullarna ltuf, rahmet ve inayetinin
sonu yoktur. Zira, yaratlmas lzumlu olanlardan
bir tane brakmayp, hepsini yaratt. Onlar zaruri
lzmdrlar. Kalb, cier, beyin ve canllk gibi.
nsann ihtiyac olduu, fakat zaruri olmad
eyleri de yaratt. El, ayak, gz ve dil gibi. Hepsini
o verdi. Lzm olmayan, zaruri de olmayan fakat

fazlalk da olmayp gzellie sebep olanlar da

verdi: San siyahl, dudan krmzl, kan
kavislii ve kirpiklerin dzgnl ve buna benzer
eyler.
Bu ltuf ve inayetini yalnz insanoluna vermedi.
Btn yaratklarna, sivrisinee, arya ve sinee de
verdi. Evet, bunlardan her birine lzm olanlar
verdi. ekillerini ve suretlerini, gzel izgilerle ve
renklerle ssledi.
O hlde insann vcudunun yaratlmasna dikkatle
bakmak, Allah Tel'nm sfatlarn bilmenin
anahtardr. Bu ekilde ve bu sebeple bu ilim
kymetli olur. Hekimlerin bu ilme ihtiyac
olmasnda, bu eref yoktur.
iirdeki, kitap yazmadaki ve sanattaki incelikleri
ne kadar ok bilirsen, airin, yazarn ve sanat
sahibinin bykl, kalbinde artar. Allah
Tel'nn ilerindeki incelikler ve akln eremedii
mnlar, bunlar yapan Allah Tel'nn
byklnn anahtardr. Bu da kendini bilmekten
bir ksmdr. Fakat kalb ilmine gre muhtasardr.
nk bu, beden ilmidir. Beden ise binek hayvan
gibidir. Kalb, stndeki svariye benzer. Maksat
svarinin yaratlmasdr, binein deil. nk
binek hayvan, ona binen iindir. Binici, binek
hayvan iin deildir. Bu kadarn sylemekle
insann kendisini byle kolay anlayamayacan
bildirdik. Hlbuki, sana senden daha yakn hibir
ey yoktur. Kendini tanmayp, bakalarn
tandn, bildiini iddia eden, kendini doyuracak
yemei olmad hlde ehirdeki fakirlerin hepsinin

kendi yemeini yemekte olduklarn iddia etmesine

benzer ki, gayet irkin ve yakk almayan bir
eydir.

ONSEKZNC FASIL
NSAN BU DNYADA SON DERECE CZ
VE NOKSANDIR
Buraya kadar anlatlanlardan, insann kalb
cevherinin kymetini, czini ve bykln
anladn. imdi bil ki, bu kymetli cevheri sana
verdiler ve sonra seni onun zerine rttler! Onu
aramaz, zayi eder ve onu unutursan ok aldanrsn
ve byk ziyanlara duar olursun. Kalbini yeniden
aramaya, dnya megalelerinden kurtulmaya ve
onu kendi yksek makamna ulatrmaya gayret et.
Onun eref ve izzeti, br dnyada anlalacaktr.
zntsz ne'e, fensz beka, acsz kudret,
phesiz marifet ve Allah Tel'y perdesiz
grmek olacaktr.
Fakat, bu dnyada onun [yni insann] erefi,
kendisinde bulunan istidat [doutan gelen
sonradan gelitirebilen] ve liyakat ile hakiki
eref ve izzete kavumaktr. Yoksa, bugn ondan
daha kusurlu ve zavall kim vardr. Zira aln,
susuzluun, scakln, soukluun, hastaln,
zdrabn, elemin, skntnn, hmn ve hrsn esiri
olmutur. Rahatnn ve lezzetinin bulunduu eyler,

ona zarardr. Ona faydal olanlar ac ve elemle

karktr.
Aziz ve kymetli olan kimse, ya ilim, ya kuvvet ve
kudret, ya himmet [manevi yardm] ve irade,
veyahut da yznn gzellii ile kymetli ve
azizdir.
nsann ilmine bakarsan, ondan daha cahil kim
vardr? Zira, eer beyninde bir damar erilse,
leceinden yahut delireceinden korkulur. nsan
ise, neden olduunu ve ilcnn ne olduunu
bilemez. Belki de ilc yanndadr, onu daima
grr, fakat bilmez.
Kuvvet ve kudretine bakarsan, ondan daha ciz kim
vardr? Zira sinek ile boy lemez. Kendisine
musallat olan sivrisinein elinde helak olur. Ar,
inesini kendisine batrrsa, uyumaz ve huzursuz
olur.
Himmetine bakarsan, bir dang [yaklak olarak
yarm gram] gm veya altn kaybetse, hli
deiir ve zlr. Alk zamannda bir lokma
verilmezse, baylr kalr. O hlde bundan aalk
olur mu?
Yznn gzelliine bakarsan, plk zerine
rtlm post gibidir. ki gn kendini ykamazsa,
yznde yle bedlik ve irkinlik olur ki,
kendisinden tiksinir, fena bir koku hissedilir. Onun
karnnda tayp hamalln yapt ve gnde
birka defa eliyle ykad pis kokulu kazurattan
daha aa hangi ey vardr?
Bir gn eyh Eb Sad-i Eb'1-Hayr (rahmetullahi
aleyh) sofilerle beraber gidiyordu. Bir ara, lm

kuyusunu temizlemekle uraanlarn yanndan

geiyorlard. Yol necasetlenmi, etraf pislik
ierisinde idi. Sofiler burunlarn tutup, hepsi bir
tarafa katlar. eyh, olduu yerde durdu ve yle
syledi: Ey insanlar, baknz bu pislikler bana ne
sylyor. Diyorlar ki, dn pazarda (nefis ve leziz
yiyecekler eklinde) idik. Hepiniz bizi ele geirmek
iin, keselerinizi boaltmtnz. Bir geceden fazla
sizinle kalmadk. Bu hle geldik! Bizim mi sizden,
yoksa sizin mi bizden kamanz yakr?.
Hakikaten insan, bu dnyada noksanlk, acizlik ve
zavallln son noktasndadr. Pazara karlma
gn yarn olacaktr. Eer kimy-y saadet kalb
cevherine derse, hayvanlar seviyesinden
melekler derecesine ykselir. Yok, eer yzn
dnyaya ve dnya arzularna dnerse, yarn kpek
ve domuzdan aa olur. nk, onlarn hepsi
toprak olacak ve elem ekmeyecektir. O ise azabda
kalacaktr. erefini bildii gibi, noksanln ve
zavallln da bilmelidir. Bu sebepten dolay
kendini bilmek, Allah Tel'y bilmek
anahtarlarndan bir anahtardr.
Kendini bilmek hususunda bu kadar kfidir. Byle
bir kitapta sylediimizden fazlasn anlatmak
imknszdr. Ve billahi't-tevfik. Muvaffakiyet
Cenb- Hak'tandr.

KNC UNVAN

ALLAH TEALAYI TANIMAK

[Bu unvanda on fasl vardr]

BRNC FASIL
KENDN BLMEK, ALLAH TEL'YI
BLMENN ANAHTARIDIR
Bil ki, gemi peygamberlerin kitaplarnda, insana
hitab eden u sz mehurdur: Ey insan! Rabbini
tanmak iin kendini tan. Haberlerde [hadislerde]
ve eserlerde [selef-i slihnin szlerinde] geldi ki:
Kendini bilen, Rabbini bilir. Bu sz una iarettir
ki, insann kendisi bir aynadr, ona bakan, Hakk
grr! Birok insan kendine bakar ve fakat Hakk
gremez. O hlde kendini bilmek iin, Allah
Tel'y bilmeye hangi yolun vesile olduunu
renmek lzmdr. Bu da iki ekildedir: Biri ok
derindir. Bunu ok kimse anlayamaz. Bundan
bahsetmek doru olmaz. Herkesin anlayabildii
ekil ise, su gtrmez biimde aktr. Avam insan,
kendi ztndan Allah Tel'nn ztnn varln,
kendi sfatlarndan Allah Tel'nn sfatlarn,
kendi bedeni ve zalar olan ahs memleketindeki
tasarruftan, Allah Tel'nn btn lemlerdeki
tasarrufunu bilendir.
Bu, yle izah edilir: Her eyden nce kendini
varlyla bilince anlar ki, bundan nce, nice yllar

gemitir. Kendinin nam, nian yok idi. Hususan

Allah Tel buyurur: nsann zerine uzun
devirden yle bir zaman gel [ib ge] di ki [o vakit]
o, anlmaya deer bir ey bile deildi. Hakykat, biz
insan birbiriyle kark bir damla sudan yarattk.
Onu imtihan ediyoruz. Bu sebeple onu iitici,
grc yaptk (1).
nsann kendi aslndan anlayabildii, varlndan
nce nutfe olmasdr.
Fena kokulu bir damla su; onda akl, kulak, gz,
ba, el, ayak, dil, damar, sinir, kemik, deri ve et
gibi eyler yoktur. Belki, beyaz ekilde bir sudur.
Fakat, btn bu akllara durgunluk veren hller
onda meydana gelmitir. Ama bunlar o mu, yoksa
bir bakas m meydana getirdi? Ve yine zaruri
olarak bilir ki, insan, keml mertebesinde, her zas
yerinde olduu hlde, bir kl ucu yaratmaktan
cizdir. Demek ki, bir su damlas iken daha ciz ve
noksan idi. Netice olarak anlald ki, kendi ztnn
varlndan, Allah Tel'nn ztnn varl belli
olur.
Bir ksmn anlattmz bedenindeki zahir ve
btn alacak hllere baknca, kendini yaratann
kudretini grr ve bilir ki, her bakmdan tam bir
kudret [yaratan] vardr, istediini, istedii gibi
yaratr. Bundan daha stn hangi kudret olabilir ki,
byle hakir ve aa bir damla sudan olgun, gzel,
hikmetli ve alacak bir ahs yaratyor.
Kendinde olan akl almaz bu inceliklere ve
zalarnn faydalarna ve herbirinin ne hikmetle
yaratldna, el, ayak, gz, dil ve di gibi zahir

azalarna, dalak, cier ve d kesesine ve buna

benzer dier i azalarna baknca, kendini yaratann
ilmini bilip her bakmdan tam ve her eyi
kuatmakta olduunu ve yine byle bir limin
bildiinin hibir ey olmadm anlar.
nk, btn aklllarn akl bir araya gelse, onlara
uzun mr verilse, bu azalardan birini, yaratlnda
olduu ekilden karp daha iyi yapmay
dnseler, yapamazlar! Mesel, yenilen eyleri
kesmek iin keskin olan n dilerini, ezmek ve
tmek iin ular dz olan az dilerini,
deirmene ezebilecei, tebilecei eyleri atan
dil kreini, dilin altnda bulunup, icabettii vakitte
yemekleri slatacak, hamur hline getirecek kadar
salg yapan kuvvetini, sonra boaza gidip, orada da
kalmamasn, btn dnyann aklllar, bundan
daha mtekmil ve bundan daha iyi bir baka
ekilde yapamazlar. Elin be parma da bunun
gibidir. Drd bir tarafta, ba parmak ise onlardan
biraz daha uzakta ve ksadr. yle ki: Hepsiyle
birleebilir ve hepsinin zerine gelebilir. Hepsinde
boum, bunda ise iki boum vardr. yle
yaplmtr ki, isterse tutar, isterse avu yapar,
sterse krek gibi yapar, isterse skar yumruk yapar,
isterse tekrar aar, kevgir veya tabak gibi yapar.
Birok ekillerle nice iler yapar. Eer cihann
limleri bu parmaklarn yaratlnda bir baka ekil
dnseler, mesel hepsi ayn hizada, yahut bir
tarafta, ikisi bir tarafta, yahut be yerine alt veya
drt olmas icabederdi, yahut boumlar veya
drt olmas lzm gelirdi deseler veya dnseler,

byle dnce ve szleri eksik olup, Allah

Tel'nm bu yaratt en mtekmilidir. Bununla
anlalyor ki, Yaratann ilmi bu ahs muhittir ve
her eye muttalidir.
nsann, her bir parasnda bunun gibi hikmetler,
faydalar vardr. Bir kimse bu hikmetleri ne kadar
ok bilirse, Allah Teal'nn ilminin azametine
hayranl o kadar ok olur. nsan kendi
ihtiyalarna, nce yemeye, giymeye ve meskene
baknca ve yenecek eylerin yamura, rzgra,
buluta, scaa ve soua muhta olduuna dikkat
edince, onu salha kavuturacak san'atlara ve san'at
iin lzm olan demir, tahta, bakr, pirin ve dier
letlere ve bu aletlerin nasl yapldna dair
bilgilere bakar. Sonra btn bu yaratlan ve
yaplanlardaki eklin tamamlna ve gzelliinin
mkemmeliyetine bakar. Her birinden o kadar
eitler bulunur ki, eer yaratlm olmasalard,
kimsenin hatrna gelmeyeceklerine,
istenemeyeceklerine dikkat ederse, istenmeyen ve
bilinmeyen bu eylerin Allah'n ltuf ve
merhametiyle olduunu grr. Buradan bir husus
daha bilinir: Velilerin [Allah dostlarnn] hayat
Allah Teal' iledir. Bu da, btn mahlklara,
ltuf, rahmet ve inayettir. Hususan, Rahmetim,
gazabm amtr (2), buyuruldu. Bunun gibi,
Peygamber Efendimiz buyurdu ki: Allah
Tel'nn kullarna, efkati, bir annenin st
emzirdii ocuuna efkatinden daha oktur (3).
O hlde, kendi ztnn zuhurundan, Allah
Tel'nm ztn grr. Kendi incelii, paral ve

zalarnn okluundan; Hakkn kudretini, kemlini

grr. Etrafndaki alacak hikmetler ve
faydalarda, Hakkn ilminin kemlini grr. Zaruri
olarak, yahut ihtiya olarak, yahut, iyilik ve
gzellik iin olanlarn hepsinin kendinde
yaratldn ve bir arada bulunduunu anlaynca,
Allah Tel'nm ltuf ve rahmetini grr, ite
bunun iin kendini tanmak, Allah Tel'y
bilmenin anahtar olur.
(1) 76 - Dehr: l - 2.
(2) 7 Araf: l 56.
(3) H. Edep, 13; M. Tevbe, 22.

KNC FASIL
ALLAH TEAL'NIN TENZH VE
TAKDSN BLMEK
Allah Tel'nn sfatlarn, kendi sfatlarndan, ve
ztn, kendi ztndan bildii gibi, Allah Tel'nn
tenzih ve takdisini de kendi tenzih ve takdisinden
bilir. Allah Tel hakknda tenzh ve takdisin
mns, vehme ve hayle gelen her eyden beri,
mukaddes ve yksek olmasdr. O'nun,
tasarrufunun haricinde olan hibir yer olmad
hlde, kendisine bir yer izafe edilmekten
mnezzehtir, uzaktr. nsan, bunun numunesini
kendinde grebilir. Kalb dediimiz ruhunun

hakikati, vehim ve hayle gelen her eyden

mnezzehtir. Onun iin l ve say olmayacan,
blnemeyeceini de sylemitik. Byle olunca,
rengi, ekli de olmaz. ekli ve ls olmayan bir
eyin hayle gelmesi imknszdr. Gzn grd
veya benzerini grd ey, hayle gelir. Gz ve
hayle verilenler ise ekil ve renklerden baka' bir
ey deildir. Yaratl icab sorulacak olan (nasl bir
eydir?) in mns, ekli nasldr, kk mdr,
byk mdr? demektir. Bu sfatlarn kendisine
yanaamad bir ey iin, nasl sorusu lzumsuz ve
bo olur. Nasldr sorusunun kendisine
sorulamayaca bir eyi bilmek istersen, kendi
hakikatine bak. Hakk tanmak yeri olan senin
hakikatin blnmez, llmez, kemmiyet ve
keyfiyet ona yanaamaz.
Bir kimse, Ruh nasl eydir? diye sorsa, cevab,
Nasl demenin ona yolu yoktur! olur.
Kendini bu sfatlarla bilince, Allah Tel'nn bu
takdis ve tenzihe daha lyk olduunu anlarsn,
insanlar nasl olduu bilinmeyen bir varla
aarlar, ite kendileri yledir ve kendilerini
bilmezler! Hatt insan kendi bedenine dikkat
ederse, nasl olduu bilinmeyen binlerce ey bulur.
Bunlarn hibirini grmez. Mesel, ak ve derdi
gz grmez. Nasl olduunu bilmek istese, yine
bilemez. nk, byle eylerin ekli ve rengi
yoktur. Bu suale sebep bile yoktur. Hatt bir kimse
sesin hakikatini renmeye alsa, yahut kokunun
ve tadmann hakikatinin nasl olduunu bilmek
istese, bilemez. Bunun sebebi, nasl ve ne gibi?

sorular, grme duygusundan meydana gelen hayl

icab eyler olduu iin, her eyden gzn nasibini,
payn aramak istemesidir. Ses gibi, kulakla alkal
olan eyden, gzn hi nasibi yoktur. Gzn, sesin
nasl ve ne gibi olduunu renmek istemesi ise
muhaldir [imkanszdr]. nk ses, gzn nasibi
olmaktan mnezzehtir. Renk ve ekil de kulan
nasibi olmaktan mnezzehtir. Bunun gibi, lzm
olan eyi kalbin anlamas ve akln bilmesi, btn
his zalarnn nasibi olmaktan mnezzehtir. Nasl
ve ne gibi sorular, his olunanlar iindir. Burada
uzun yazmak ve derine dalmak icabeder [gerekir].
Akli ilimlerden bahseden kitablarmzda uzun uzun
anlattk. Bu kitabda bu kadan kfidir. Maksad;
insann nasl olduu bilinmeyen kendinden, Allah
Tel'nn nasl olduunun bilinemeyeceini
anlamasdr. nsan bilir ki, ruh vardr ve bedenin
padiahdr. Bedeninde bilinebilen her ey, onun
lkesidir. O ise nasl olduu bilinmeyen bir eydir.
Bunun gibi, kinatn padiah (Allah Tel'nn da
nasl olduu bilinemez. His olunan gibi bilinen her
ey onun mlk, memleketidir.
Allah Tel'nn tenzihini bildiren dier bir husus
da, ona hibir yer izafe edilmemesidir. Ruh da
hibir eye izafe olunamaz. Ruh, eldedir, ayaktadr,
batadr veya baka bir yerdedir denemez. Belki
bedenin btn ksmlar ayrlr, blnr, o ise
blnmez. Blnemeyenin blnene girmesi
muhaldir. nk, o zaman, o da blnebilir bir hl
alr! Hibir uzuvda olduu sylenemedii hlde,
hibir uzuv onun tasarrufunun dnda kalmaz.

Bilkis hepsi onun emrinde, tasarrufundadrlar. O

hepsinin hkimidir. Hususan, btn kinat, kinatn
hkimi olan Allah Tel'nn tasarrufundadr. O
ise, kendisine bir yer izafe edilmekten, filn
yerdedir denmekten mnezzehtir, beridir. Takdisi
bu ekilde anlatmak, ruhun hususiyetini ve srrn
aklamakla olur. Buna ise izin yoktur. Hepsini
anlayabilmek, Allah Tel demi [yni Ademin
hakikatini, rhunu] kendi suretinde yaratt (1)
hads-i erifiyle aklanabilir.
(1) H. sti'zn, 1; M. Birr 115, Cennet, 28.

NC FASIL
ALLAH TEL'NIN SALTANATI
Allah Tel'nn ztnn var olduu, sfatlar, nasl
ve ne gibi sorulardan mnezzeh ve mukaddes
olduu, bir yerde olmaktan mnezzeh olduu,
hepsinin anahtar insann kendi nefsini tanmak
olduu anlalnca, bilmekten, tanmaktan bir ksm
kalm oluyor. Meleklere i vermesi, meleklerin
onun emrine uymas, melekler vastasiyle ilerin
olmas, gkten yere emir gndermesi, gklerin ve
yldzlarn hareketi, yerde olanlarn ilerinin
gklere bal olmas, rzklar anahtarnn ge
havale edilmesi nasl oluyor? diye sorulmas
mmkn olan sorulardandr.
Allah Tel'y tanmakta, bu mhim bir bahistir.

Buna Mrifet-i efl, yni fiilleri tanma denir.

Bundan ncekilere, Mrifet-i zt ve mrifet-i
sfat denildii gibi... Bunun anahtar da, kendini
tanmaktr. Kendi memleketindeki padiahln
nasl yrttn bilmezsen, kinatn padiahnn
hkmn yrttn nasl bilmek istersin?
nce kendini tan ve bir iine dikkat et. Mesel
kt zerine Bismillah yazmak istediin zaman,
nce arzu ve istek meydana gelir, sonra kalbinde
bir hareket ve kmldama duyulur. Bu etten olan
yrek ki, sol taraftadr. Ondan bir cism-i ltif
hareket eder ve beyne gider. Bu cism-i ltife
tabibler, ruh diyorlar. His ve hareket kuvvetlerini
tamaktadr. Hayvanlarda olan ruh ise daha
bakadr. Bu ruh lebilir. Bizim kalb dediimiz ruh
ise, hayvanlarda yoktur. Asla lmez. nk o,
Allah Tel'y bilme, anlama yeridir. Bu ruh
beyne ulanca, Bismillh'n sureti hayl kuvvetinin
yeri olan beynin birinci odasnda (merkezinde)
meydana gelmi olur. Beyinden kan sinirler her
tarafa dalr. Parmaklarnn ucunda iplik gibi
dmlenir. Beyinden bu sinirlere uyarma verilir.
Zayf, kuru olanlarn kollarnda sinirler grlebilir.
Sonra sinirler kmldanr, parmaklarn ulan
hareket eder ve sonra da parmaklar kalemi harekete
geirir. Kalem de mrekkebi harekete geirir.
Bylece hislerin yardmyla hayl hazinesinde olan
Bismillh'n suretine uygun olarak Besmele ktta
meydana gelir. Bunda bilhassa gzn yardm
oktur.
Bu iin balangcnda sende bir istek meydana

geldii gibi, her iin evvelinde Allah Tel'nn

sfatlarndan bir sfat vardr; buna-irde denir.
Bu irdenin ilk eseri, kalbinde meydana geldii ve
sonra dier yerlere ulat gibi; Allah Tel'nn
irdesinin eseri de nce Ar'ta meydana gelir, sonra
dier yerlere ular, Buhar gibi bir cism-i ltf kalb
damarlaryla bu eseri beyne ulatrd gibi ki bu
cisme ruh derler, Allah Tel'nm ltif bir
cevheri de o eseri Ar'a-ulatrr; Ar'tan da,
Krsi'ye ulatrr. Bu cevhere melek denir, ruh
denir ve Rhu'l-Kuds denir. Kalbin eserinin beyne
ulamas, beynin kalbin tesiri [etkisi] ve tasarrufu
altnda olmas gibi, irde eseri nce Allah
Tel'dan Krsi'ye ular; Krs ise Ar'n
altndadr. Senin fiilin ve muradn olan Besmele'nin
sureti, beynin birinci odasnda meydana geldii ve
yapt i buna uygun olarak ortaya kt gibi,
kinatta meydana gelecek her eyin sureti, nce
Levh-i Mahfz'a nakedilir. Beynindeki ltif
kuvvetin sinirleri, sinirlerin eli ve parmaklar,
parmaklarn da kalemi hareket ettirdii gibi, Ar'n
ve Krs'nin zerinde mvekkel olan [orada i
gren] ltif cevherler, gkleri ve yldzlan hareket
ettirir.
Beyin kuvveti vcut kirilerini [veterleri], kaslar
ve parmak sinirlerini harekete getirdii gibi, melek
denen bu ltif cevherler, yldzlar ve onlarn ualar
vastasiyle sfli olan leme gelir ve oradaki drt
unsuru harekete geirir. Bu drt ey scaklk,
nemlilik, soukluk ve kuruluktur. Mrekkep
kalemini, Besmele meydana gelecek ekilde

kaydrp durdurduu gibi, bu scaklk ve soukluk,

suyu, topra ve bu drt unsuru harekete geirir.
Kdn mrekkebi kabul etmesi, mrekkebin baz
yerde dank, baz yerde toplu olmas gibi,
yallk, nemlilik bu drt unsura ekil verir.
Kuruluk bu ekilleri bozmaktan korur. Eer yallk
olmasayd, kat'iyyen ekil olmazd. Kuruluk
olmasayd, ekiller bozulurdu. Gzn yardmyla
kalemin iini tamamlamas, hareketini bitirmesiyle
hayl hazinesinde olana uygun olarak Besmele'nin
yazlmas gibi, meleklerin yardmyla scaklk ve
soukluun bu unsurlar hareket ettirip, hayvan,
bitki ve dierleri bu dnyada, Levh-i Mahfz'-da
olduu ekilde meydana gelir. Bedende btn iler
nce kalbde zahir olduu ve sonra btn azalara
dald gibi, madde alemindeki iler de evvel
Ar'ta meydana gelir ve Ar'tan btn madde
lemine ular. Bu hususiyeti evvel kalbin kabul
edip, dierlerinin ondan aa olmas ve kalbde bir
yer isnad edip, Orada mesken kurmusun
dncesi gibi, Allah Tel'nm her eye galibiyeti
Ar vastasiyledir. Bunun iin yeri orasdr
zannederler. Kalbine galib olup, ilerin doru
olduu ve bylece btn beden memleketini gzel
idare ettiin gibi, Allah Tel Ar'n
yaratlmasnda Ar'a galib olup, Ar' dorulttu.
Karar kld. Memleketin dzeni yaplm oldu.
Bahusus yet-i kerme byle geldi: Ar' istil
edip, her eyi hkm altna ald. Btn ileri idare
ediyor... (1).
Bil ki, bunlarn hepsi dorudur. Basiret sahiplerine

ak keiflerle bildirilmektedir. Bunu da Allah

Tela, dem'i [Adem'in hakikatini, ruhunu] kendi
suretinde yaratt (2), hads-i erifinin hakikati ile
bildirmilerdir.
Muhakkak bilmelisin ki, padiah ve padiahl
padiahlardan bakas bilmez. Eer byle
olmasayd, sana onun 'memleketinde padiahlk
verilirdi. Allah Tel'nn mlknden ve
padiahlndan sana bir para verilmi olurdu; o
zaman lemlerin sahibini tanyamazdn. O hlde
senin iin yaratlm olan padiahla kret. Sana
padiahlk ve kendi memleketine benzeyen bir
memleket verdi. Kalbini Ar eyledi. Kalbin menba'
olan hayvani ruhunu srafil, beynini Krsi, hayl
hazineni Levh-i Mahfuz, gz, kulak ve btn
duygularn ayr ayr birer melek; sinir sisteminin
merkezi olan beyinciini de gkler ve yldzlar gibi
yaratt. Parman, kalemi ve mrekkebi senin
emrine verdi. Seni tek ve nasl olduu belli
olmayan ekilde yaratt ve hepsine padiah eyledi.
Sonra da sana, Sakn! Kendinden ve
padiahlndan gafil olma ki, yaratandan da gafil
olmayasn buyurdu. Elbette Allah Tela dem'i
kendi suretinde yaratt. O hlde, ey insan! Nefsini
bil ve Rabbini tan...
(1) Ynus: 3
(2) H. sti'zn, 1; M. Blrr, 115. Cennet, 28.

DRDNC FASIL

NSANIN ZALARININ KUVVETLER VE

SIFATLARI LE OLAN BALILII
[NCEK FASILA EK]
nsann saltanat ile Mlik'1-Mlk [mlkn sahibi]
olan Allah Tel'nn saltanat arasnda yaptmz
bu mukayeseli izahtan, iki byk ilme iaret
olundu: Biri, insann kendini tanmas, zalarnn
kuvvetleri ve sfatlan ile olan ball, sfatlarnn
ve kuvvetlerinin kalbe ballnn nasl olduu
ilmidir. Bu, byle bir kitapta incelenemeyecek
kadar uzun bir ilimdir. Dieri lemin Padiahnn,
memleketinin meleklere olan ballnn tafsili,
meleklerin birbirleri ile olan irtibat, gklerin,
Krs'nin ve Ar'n meleklerle olan alkas; bu ilim
ise daha uzundur. Bundan maksat zeki olanlarn bu
kadarna inanmas ve Allah Teala'nn azametini
bununla bilmesidir.
Aklsz olanlarn, btn bu gzelliklerle byle bir
Hazretin mtalasndan mahrum kaldklarn, nasl
gafil olduklarn ve nasl aldandklarn bilmesidir.
Allah Tel'nn cemlinden, halk, zaten ne
anlayabilir? Halkn tanyabilmesi iin bu
anlattklarmz nedir ki!

BENC FASIL

TABYYECLERN VE MNECCMLERN
KARINCAYA BENZETLMES
Bu zavall ve nasipsiz tabiiyyeciler [tabiatlar] ve
mneccimler [astrologlar, astronomi ile
uraanlar], ileri, tabiata ve yldzlara havale
eylediler. Bunlarn hli kt zerinde yryen
karnca gibidir. Siyahlaan ve zerinde bir ekil
meydana gelen bir kt grr; dikkat eder,
kalemin ucunu grr ve sevinip der ki; Bu iin
hakikatini anladm ve kanaat getirdim ki; ekilleri
kalem yapyor. Bu, lemlerin hareket
ettirilmesinden ciz olup, bir ey bilmeyen bir
tabiiyyeci gibidir.
Sonra gelen ikinci karncann, gz daha ak ve
gr mesafesi daha fazladr. Der ki: Hat ettin.
nk, ben bu kalemi mstakil bulmuyorum. Onun
tesinde baka bir ey daha gryorum, bu ekilleri
o yapyor. Buna sevinir. Dorusunu anladm ki,
ekli yapan kalem deil, parmaktr. Kalem ise onun
emrindedir der. Bu, gr biraz daha geni olan
ve hdiselerin yldzlar vastas ile olduunu
zanneden, fakat yldzlarn meleklerin emrinde
olduunu ve bunun tesindeki mertebeleri
bilemeyen mneccim gibidir.
Madde leminde, mneccimler ve tabiiyyeciler
arasndaki fark, bir ihtilf mevzuu olduu gibi,
ruhlar lemine ykselen insanlar arasnda da bu
ihtilf vardr. Zira, birok insanlar madde
leminden terakki eylediler, maddenin dnda
baka bir eye kavutular. Sonra evvelki dereceye

indiler. Bylece ruhlar lemine ykselme yolu

onlara kapand. Nurlar lemi olan ruhlar leminde
de bunun gibi, tehlikeli geitler ve mniler oktur.
O derecelerin bazs yldz gibi, bazs ay gibi ve
bazs da gne gibidir. Bu merdiven, gklerin
melektu kendilerine gsterilen kimselerin
miracdr. Hususan, brahim aleyhisselm hakknda
Allah Tel yle bildirdi: Bylece brahim'e
gklerin ve yerin melektunu gsterdik (1). O
makamda brahim aleyhisselm yle der:
phesiz ki ben, muvahhid [Allah' bir tanyc]
olarak, yzm o gkleri ve yeri yaratm olan
Allah'a ynelttim... (2). Bunun iin
Peygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem)
buyurdu: Muhakkak ki, Allah Tel iin yetmi
nur perdesi vardr. Eer onlar aarsa gzellii
bakanlar yakar (3). Bunu, Mikt'l-Envr ve
Misfat'l-Esrr kitaplarmzda uzun uzun anlattk,
oradan renmek mmkndr.
Maksadmz, zavall tabiiyyecilerin bir eyi,
scakla, yala, souklua ve kurulua havale
etmelerini bildirmektir. nk onlar diyor ki, eer
bunlar Allah Tel'nn sebepleri arasnda
olmasayd, tb ilmi bozulurdu. Fakat yanlmalarnn
sebebi, ksa grl olmas ve ilk merhalede taklp
kalmalardr. O merhalede tbilik deil asillik,
hizmetilik deil efendilik ispat etmesidir, O ise,
kendini, en arkada, ayakkablarn bulunduu yeri
seen, en pejmrde hizmetilerden eyledi. Sebepler
arasna yldzlar koyan mneccimler derler ki,
byle olmasayd, gece - gndz ayn olurdu.

nk, gne dnyay aydnlatan ve stan bir

yldzdr. K ve yaz ayn olurdu. Yazn scak
olmas, gnein yakn olmasndandr. [Yazn scak
olmas gne nn daha dik ayla dnyaya
gelmesidir. Dokuz asr evvel byle sylenmesini
normal karlamak lazm.] Kn ise uzak oluyor.
Gnei k ve hararet [scaklk] verici ekilde
yaratan Allah Tei'nn kudreti, Zuhal yldzn
souk ve kuru, Zhre yldzn ise, scak ve nemli
yaratsa hi amamak lzm. Bu, islmiyet'e
dokunmaz. Mneccimin yanld yer, yldzlar
asl ve ilerin havale edildii son yer zannetmesi ve
onlar bir kudret ve emir altnda grmemesi ve
Gne, ay ve yldzlar, onun emri altndadr (4),
kelmn bilmemesidir. Emir altnda olan i yapar.
O hlde gne, ay ve yldzlar kendilerine verilen
vazifeleri yapan iilerdir. Kendiliklerinden deil,
i yaptran melekler tarafndan ite
bulunduruluyorlar. Bunlar beyinde bulunan bir
kuvvet merkezi tarafndan, etrafn tahriki altnda i
yapan sinirler gibidir. Kalemin yazmas gibi en
kk iler, bunlarn eli altnda olup, geri saflarda
bulunan drt ana unsur eklinde olmadklar, hatt
ba kede oturduklar hlde, yldzlar da basit
birer hizmeti gibidirler.
(1) 6 - En'm: 75.
(2) 6 - En'm: 79.
(3) H. tsti'zn. J; M. Birr. 115. Cennet, 28.
(4) 7 - A'rf: 54.

ALTINCI FASIL
NSANLARIN KRLER ZMRESNE
BENZETLMES
nsanlar arasndaki ayrlklarn ou, hepsinin
sznde bir sebeple doruluk bulunmasdr. Fakat
bazlar grmedikleri hlde, her eyi grdklerini
zannederler. Bunlar ehirlerine fil gelmi olduunu
duyup, onu tanmak isteyen krler gibidirler.
ehirdeki krler fili elle tanyacaklarn zannettiler.
Ellerini ona dokundurdular. Birinin eli hayvann
kulana, dierininki ayana, bir bakasnnki
baldrna, dier birininki de dilerine rast geldi. Bu
krlerin hepsi bir araya gelince, filin nasl
olduunu bunlardan sordular. Eli, hayvann
ayana gelen dedi ki: Fil stun gibidir. Eli
hayvann dilerine temas eden dedi ki: Fil direk
gibidir. Eli kulana gelen dedi ki: Hal gibidir.
Hepsi doru sylediler ve hepsi yanldlar! Zira her
biri fili tamamen anladklarm sandlar. Ama
anlayamadlar. Bunun gibi, mneccimler ve
tabiblerden her birinin gz Allah Tel'nm
huzurunda hizmet grenlerden birine takld. Onun
saltanat ve hkimiyetinden arp, Benim
hkimim budur. Benim Rabbim budur dediler. T
o zamana kadar ki, bir kimseyi daha ilerlettiler,
btn noksanlarn ve onun tesini grd ve Bu,
dierinin altndadr. Altta olan ilh olamaz dedi.
Bahusus Kur'n- Kerim, ibrahim aleyhisselmn,

Batanlar, rtlenleri sevmem, dediini haber

veriyor.

YEDNC FASIL
YILDIZLARIN VE BURLARIN PADAHIN
KUDRETNE TEBH
Yldzlar, uydular, on ikiye ayrlan yldzlar
semsnn burlar ve hepsinin tesinde, ok
uzanda olan Ar, bir ynden bir padiaha
benzemektedir ki, vezirin oturduu hususi bir
odas, bu odann etrafnda on iki pencereli bir salon
vardr. Her pencerede vezirin bir vekili bulunur.
Yedi tane svari vekil, bu on iki pencerenin
etrafnda dnerler. Vezirden kendilerine gelen
emirleri bu vezir naillerinden [vekillerinden]
duyarlar. Bu drt piyade ellerine verilen drt
kemendi atarlar ve bir grubu, emre uyarak o hazrete
gnderir, bir grubu ise o huzurdan uzaklatrrlar.
Ar, hususi odadr. Memleketin vezirinin
bulunduu yerdir. O ise meleklerin Allah Tel'ya
en yakn olandr. Yldzlar sems salon gibidir.
On iki bur, on iki penceredir. Vezirin nibleri
[vekilleri! dier meleklerdir. Onlarn dereceleri en
mukarreb meleklerin derecesinden daha aadr.
Her birine ayr ayr ilim verilmitir. Yedi gezegen
yedi svaridir. Bu on iki pencerenin etrafnda
dolar ve her pencereden baka bir emir;

kendilerine ular. Drt unsur dedikleri ate, su,

hava ve toprak, drt yaya hizmeti gibidirler. Kendi
vatanlarndan ayrlmazlar. Scaklk, soukluk,
yalk ve kuruluk olan drt tabiat [yaratl] onlarn
elinde drt kemend gibidir. Mesel, bir kimseye
yzn dnyadan dndrecek, znt ve korku
kaplayacak, dnya nimetleri kalbine iyi
gelmeyecek ve akbetinin znts kendisini istil
edecek bir hl olursa, hekim, bu hasta oldu der.
Buna malihulya hastal denir. Bunun ilc,
kaynatlm kimyondur. Tabiiyyeci der ki, bu
hastaln asl tabiatn kuruluundan gelmektedir.
Beyni kaplar. Bu kuruluun sebebi k havasdr.
Bahar gelip havada nem miktar fazlalamaynca
dzelmez. Mneccim der ki, bu onda meydana
gelen bir sevdadr. Sevda Merih ile aralarnda
beenilmeyen bir uygunluun vki olduu Utarit
yldzndan zahir olur. Utarit, Zhre ile Mteri'nin
yanna gelmeyince, yahut aralarnda bur
uzaklk olan iki yldz bir araya gelmeyince bu hl
iyi olmaz. Hepsi doru sylyorlar. Fakat. Bu
onlarn kavutuklar ilmin miktarncadr (1).
Allah Tel'nm huzurunda saadetinde karar
verilen kimse iin, Utarit ve Merih denen iki usta
ve igzar nakbi, bu piyadelerden biri olan havaya
kuruluk kemendini atmak, onun bana ve beynine
drmek ve yzn btn dnya lezzetlerinden
evirmek, korku ve elem kams ve irde ve istek
dizginleri ile onu Allah Tel'nn huzuruna davet
iin gnderirler. Bu ne tb ilminde, ne tabiat
bilgisinde, ne de astronomi [felekiyyt] bilgilerinde

bulunur. Bilkis bu, memleketin her tarafn

kuatan, O hazretin mil, nakb hizmetilerini iine
alan, her birinin ne i yaptn ve hangi emirle
hareket ettiini; insanlar nereye arp, neden
menettiini bilen peygamberlik makamna mahsus
ilim denizinden kmaktadr.
O hlde hepsinin syledii dorudur. Fakat
memleketin padiahnn ve kumandanlarnn
srrndan haberi yoktur. Allah Tel bu yolla;
bel, hastalk, sevda ve mihnet ile; halk kendisine
aryor ve diyor ki: Bu hastalk deildir. Bizim
ltuf kemendimizdir. Sevdiim kullarm bununla
kendime arrm. Bel nce peygamberlere, sonra
evliyaya ve sonra da herkesin fazilet ve derecesine
gredir (2). Onlara hasta gzyle bakmayn ki,
onlar bizdendir. Hasta oldum bana bakmaya
gelmedin (3) (kudsi hads) onlar hakknda
bildirilmektedir.
O hlde evvelki misl, kendi bedeni iinde insann
padiahlnn, bu misl de, bedenin dndaki
memleketin doru yolda olduunu gstermektedir.
Bu yzden bu bilgi de, kendini bilmekten meydana
gelir. Bunun iin kendini tanmay kitabn birinci
unvan eyledik.
(1) 53 - Necm: 30.
(2) Suyt, el -Cmi'us- Sagir, Eedd'n-Ns
maddesi.
(3) M. Birr, 43.

SEKZNC FASIL
DRT TEBHN MNSINI BLMEK
imdi u drt muhtasar kelimenin mnsn
bilmeye sra geldi. Bunlar Allah Tel'y tanmaya
kfidir. Sbhanallahi ve'l-hamdllhi ve la ilahe
illllah vallah ekber. Kendi tenzihinden onun
tenzihini bilince. Sbhnallah' anlam oldun.
Kendi padiahlndan, hkimiyetinden, onun
hkimiyetini, padiahlnn tafsilini, btn sebep
ve vastalarn, ktibin elindeki kalem gibi onun
emrinde olduunu anlaynca, Elhamdlillh'n
mnsn bilirsin. Bilirsin ki, ondan baka nimet
veren yoktur. Ondan bakasna hamd ve kr
olmaz.
Hi kimsenin kendi bana buyruk olmadn
anlaynca, La ilhe illllah'n mnsn bilirsin.
imdi Allahu Ekber'in mnsn anlamana sra
geldi. Bil ki, btn bunlar rendin ve Allah
Tel'dan hibir ey bilemedin. Zira Allah
Ekber'in mns grnte, Allah Tel daha
byk demektir. Hakikatta, insanlarn kendi
kyaslar ile anlamalarndan daha byktr. Bunun
mnas bir bakasndan daha byktr, demek
deildir. nk, Ondan baka bir ey yoktur ki,
Allah Tel ondan daha byk olsun! Btn var
olanlar O'nun vcdunun nurundandr. Gnein
ziyas, gneten baka deildir ki, gne nurundan,
ziyasndan daha byktr denilebilsin. Allah
Ekber'in mns, insanlarn kendi akllarnn ls

ile onu tanyabilmelerinden ok byk ve yksek

demektir. Onun takdis ve tenzihinin, insann takdis
ve tenzihi gibi olmasn sylemekten Allah
Tel'ya snrz. Hatt, btn yarattklarna
benzemekten ber ve uzaktr. Nerede kald ki,
nsana benzesin! Onun hkimiyetinin insann kendi
bedenindeki hkimiyeti gibi olduunu, yahut O'nun
lim, Kudret ve dier sfatlarnn insann sfatlan
gibi olduunu sylemekten yine Allah Tel'ya
snrz. Belki bunlarn hepsi, Allah Telnn
cemlinden bir eyin insanln czine gre,
insanda hsl olmas iin birer numunedirler.
Bu numune una benzer. Eer bir ocuk bize,
Bakanln, saltanatn ve memleketi elinde
bulundurmann zevki, lezzeti nasldr? diye sorsa,
ona deriz ki: Cirit atmak ve top oynamak lezzeti
gibidir. nk o, bundan baka lezzet bilmez.
Kendisinde olmayanlar, kendinden olanlara
benzeterek bilebilir. Halbuki padiahln
lezzetinin, cirit atmakla hi alkas olmadn
herkes bilir. Fakat lezzet ve zevk her ikisi iinde
kullanlm oldu. Kelimelere muhatap olmak
bakmndan ikisi de ayndr. Bu sebeple marifetin
numunesi, ocuklarda bulunur. Bu numune ve
benzetme ilerini de bu kabilden bil. O hlde:
Allah Tel'nn keml ve hakikatini kendinden
bakas bilemez.

DOKUZUNCU FASIL
ERATA UYMAK SAADET YOLUDUR
Allah Tel'y tanmay anlatmak uzundur. Bu
kitaba smaz. Bu tanmann tamamn aramaya
tevik ve tenbih iin bu kadar yetiir. Saadetin
tamam, bu marifetten insann alabildii kadar
almasdr. nsann saadeti, Allah Tel'y
tanmakta ve ona kulluk ve ibadet eylemektedir.
Marifetin, yni Allah Tel'y tanmann, saadet-i
ebedi olmasnn sebebi daha nce anlatld. Kulluk
ve ibadet etmenin insann saadetine sebep olmas
yledir: nsan lnce, Allah Tel ile olacaktr.
Dn O'na dorudur (1). Bir kimse, bir kimse
ile devaml kalacaksa, onun rahat ve saadeti o
kimseyi sevmesindedir. Onu ne kadar ok severse,
o kadar mes'd olur. Zira sevdiini grmesiyle
lezzet ve rahat artar.
Marifet ve ok zikir olmakszn Allah sevgisi
kalbde galib olmaz. Herkes sevdiini ok zikir
eder, ok anar. Onu ne kadar ok zikrederse o
kadar ok sever. Bunun iin Davud aleyhisselma
vahiy geldi: Senin ren Benim, ess iin
Benimledir. Bir n Benim zikrimden gafil olma.
Zikrin kalbi istils, ibadete devamla olur. ibadet
zevkini o zaman bulur. te bu zaman arzu ve
ehvet balar kalbden kopar. Arzu balarnn
kalbden kopmas, msiyetten, gnahtan el
ekmekle olur. O hlde gnahlardan saknmak,
kalbin rahatlna sebep olur. Saadetin tohumu da

budur. Buna felah [kurtulu] denir. Hususan

Allah Tel buyurur: Muhakkak ki, kendini
temizleyen ve Rabbinin ismini anan kurtuldu (2).
Btn ameller ibadet olmaya lyk deildir.
Bazlar lyk, bazlar deildir. Btn isteklerden
el ekmek de mmkn deildir. Zaten btn arzu
ve isteklerden el ekmek doru da deil. Zira
yemek yemezse lr, cima' etmezse [cinsi
mnasebette bulunmazsa] nesli kesilir. O hlde
baz arzular bulundurmamak, bazlarn yapmak
lzm olup, birini dierinden ayracak snr da
bilmek lzmdr. Bu snr, iki ktan biridir: Ya
insan akl, istei ve gayreti tarafn tutar ve kendi
grn tercih eder, yahut da bir bakasna uyar.
htiyar [kendi seimi] ve gayreti ile i yapmas
mmkn olmaz. nk, onda galib olan arzular
daima doru yolu ona gizler, istedii eyi doru
imi gibi ona gsterir. O hlde tercih dizgininin
onun elinde deil, bir bakasnn elinde olmas
icabeder. Herkes, halkn en doru grls
olmaya lyk deildir. Grleri en doru olanlar,
peygamberlerdir (salvatullahi aleyhim ecmin).
Demek ki, eriata uymak, hudut ve ahkmn
gzetmek, saadet yolunun anahtardr. Ve kulluk
da.bu demektir. Kendi tasarrufuyla, eriatn
hududunu aan helak olur. Bunun iin Allah Tel
buyurdu: Her kim Allah Tel'nn gsterdii
l ve hududu aarsa kendine zulmetmi olur (3).
(1) 5 - Mide: 18.
(2) 87 - A'l: 14-15.
(3) 65 Talk: 1.

ONUNCU FASIL
EHL- BHENN YANLI VE CAHLLK
YOLLARI
Her eye mubah diyenler, Allah Tel'nn izdii
huduttan ktlar. Yanlmalar ve cahillikleri yedi
sebepten oldu.
BRNC SEBEP: Allah Tel'ya iman etmeyen
bir grubun cahilliidir. nk O'nu hayl ve vehim
hazinesinde aradlar. O'nun nasl ve ne gibi
olduunu aratrdlar. Bulamaynca inkr ettiler ve
ilerin oluunu yldzlara ve tabiata havale ettiler,
insanlar, dier hayvanlar, hikmet ve nizamla dolu
bu alacak lemin kendiliinden meydana
geldiini, yahut daima var olduunu veya
kendinden haberi olmayan tabii bir ey
olmayacan zannettiler. Bu kimse, yazlm gzel
bir yazy grnce, bunun kudretli, lim ve irde
sahibi bir ktib olmakszn, kendiliinden
yazldn veya hep bu ekilde yazlm
bulunduunu sanan kimse gibidir. Krl bu
dereceye gelen kimse, hdiseleri yanl adan
grr! Tabiiyyecilerin ve mneccimlerin yanlma
sebeplerine daha evvel iaret eyledik.
KNC SEBEP: Ahireti anlayamayan bir grubun
cahilliidir. nsann nebat [bitkil ve dier hayvanlar
gibi olduunu, lnce yok olacan, ona azab,

eziyet, mkfat olmayacan zannettiler. Bunun

sebebi kendini tanyamamasdr. Zira kendi
hakknda bilgisi, eek, kz ve aa kadardr.
nsann hakikati olan ruhu bilmiyor. Ruh ebeddir,
asla lmez. Fakat vcud ondan alnr, buna lm
denir. Bunun esas drdnc unvanda
anlatlacaktr.
NC SEBEP: Allah Tel'ya, ve hirete
iman edip, iman zayf olan bir grubun cahilliidir.
eriatn mnsn anlayamamlardr. Allah
Tel'nn bizim ibadetlerimize ne ihtiyac ve ne de
gnahlarmzn ona ziyan vardr. Zira O hakm-i
mutlaktr, insanlarn ibadetine ihtiyac yoktur.
O'nun indinde ibadetle gnah ayndr derler.
Bu cahiller Kur'n- Kerim'de yle buyurulduunu
da grrler: Nefsini tezkiye eden, elbette kendisi
iin tezkiye etmitir (1). Mchede eden, elbette
kendisi iin mchede etmitir (2). yilik yapan
kendisi iin yapmtr (3). Bu zavall, eriat
bilmeyen bir kimsedir. eriatn mnsn, kendisi
iin deil, Allah Tel iin i yapmak olarak
anlyor. Bu una benzer ki, hasta perhiz etmez ve
Szn dinlerim yahut dinlemem, hekim de ne
oluyor? der. Bu sz dorudur, fakat o kimse lr.
Hekime ihtiyac sebebi ile deil, perhiz etmemek,
onu helake gtrmtr. Hekim ona sadece yol
gstermitir. Onun lm hekime ne ziyan verir ki!
Bedenin hastal bu dnyada helake gtrd
gibi, kalbin hastal da br dnyada helakine
sebep olur! l ve perhiz bedenin shhatine sebep
olduu gibi, tat, marifet ve gnahlardan saknma

da kalbin shhat ve selmetine sebeptir. Hususan

yet-i kerimede. Allah'n huzuruna, kalb-i selim
ile gelenlerden bakas kurtulamayacaktr (4),
buyuruldu.
DRDNC SEBEP: eriat, yukardaki sebepten
baka bir sebeple anlayamayanlarn cahilliidir.
erat, kalbi; ehvetten, kzgnlktan ve gsteriten
temizleyin diye emrediyor. Bu ise mmkn
deildir. nk, insan bunlardan yaratlmtr. Bu,
bir kimsenin siyah bir bezi beyaz yapmak
istemesine benzer. O hlde, Bu istekle megul
olmak muhaldir! derler. Bu ahmaklar, eratin
byle emretmediini, bilkis kzgnl ve ehveti
terbiye etmeyi emrettiini bilmiyorlar. Bu kzgnlk
ve ehveti o ekilde kullanmak lzmdr ki, eriata
ve akla hkmetmesin, itaatsizlikte bulunmasn,
eriatin hududunu muhafaza etsin ve kk
gnahlarnn affedilmesi ve balanmas iin
byk gnahlara yanamasn. Bu mmkndr.
Birok kimse buna nail olmutur.
Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem)
Kzgnlk ve ehvet lzm deildir buyurmad.
Kendilerinin dokuz hanm var. Buyurdu ki: Ben
insanm, insanlar gibi ben de kzarm (5). Allah
Tel, Gazabn, kzgnln yenenler ve
insanlardan sdr olanlar afv edenler (6) yet-i
kerimesi ile kendisinde kzgnlk olmayanlar deil,
kzgnln yenenleri medh ediyor.
BENC SEBEP: Allah Tel'nn sfatlarn
anlayamayanlarn cahilliidir. Allah Tel
Rahim ve Kerimdir. Hangi ekilde olursa olsun

bize merhamet eyler, derler. Kerm olduu gibi

iddetli azab edici olduunu bilmiyorlar. Rahim ve
Kerim olduu hlde, birok insan bu dnyada
bel, hastalk ve alk iinde bulundurduunu
grmyorlar. Yine grmyorlar ki, ziraat ve
ticaretle uramaynca mala kavuamyorlar, gayret
sarfetmeyince ilim renemiyorlar. Fakat, dnya
isteklerinde kusur etmiyorlar ve Allah Kerim'dir,
Rahim'dir, ticaret ve ziraat ile megul olmakszn
rzkmz verir demiyorlar. Halbuki Allah Tel,
rzk kendi zerine almtr. Bahusus yet-i
kerimede, Yeryznde, rzk Allah zerinde
olmayan bir canl yoktur (7). buyurulmutur.
Ahiret iini amellere havale edip buyuruyor ki:
nsan iin alp kazandndan baka bir ey
yoktur (8). O'nun keremine iman etmedikleri iin
dnyadan ve nzk aramaktan vazgemiyorlar.
Ahiret iin syleneni de dilden brakmyorlar. Bu
ise eytann telkinidir ve aslszdr.
ALTINCI SEBEP: Marur olanlarn cahilliidir.
Biz yle bir makama ulatk ki, gnah bize zarar
vermez. Bizim dinimiz byk havuz olmutur,
necis olmaz, derler. Bu ahmaklarn pek ou o
kadar basittirler ki, eer bir kimse, onlar kk
dren bir sz sylese ve gururlarn krsa,
hayatlar boyunca ona dman kesilirler, onlarn
istedii bir lokmay onlara vermese, dnya
kendilerine dar ve zindan olur. nsanlkta, daha
byk havuz mevkiine eriemeyen ve
yaptklarndan sklmayan bu aptallarn bu
byklk dvalan nasl doru olur?

Faraza bu kimse, dmanlk, ehvet, gsteri ve

kzgnln yanna yanaamad bir kimse bile
olsa, bu dvasnda mazur saylmaz. nk onun
derecesi peygamberler derecesini geemez.
Halbuki onlar (peygamberler) hata ve kusur ileme
korkusundan feryad ederler ve alarlard. Ve
zrlerinin kabulne alrlard! Ashb- kirm'n
ileri gelenleri kk gnahlardan da kanrlard ve
hatt phe korkusuyla helle bile yanamazlard.
O hlde bu ahmak, eytann hiylelerine
kaplmadn ve derecesinin peygamberler ve
sddklar derecesinden stn olduunu nereden
bilmitir. Eer, Evet; peygamberler byle idiler.
Fakat yaptklarn insanlarn selmeti iin
yaparlard derse, kendisini grenlerin helak
olduunu grd hlde niin o da halkn selmeti
iin ayn eyleri yapmyor. Eer, halkn helaki bana
zarar vermez derse, Peygamberin, (sallllah aleyhi
ve sellem) bunda niin ziyan olsun? Eer bunda
bir ziyan bulmasayd kendini takva zorluklarna
niin atar ve sadakadan kendisine verilen bir
hurmay azndan karp niin yemezdi? Yemi
olsayd, herkese yemesi mubah olan bu hurmadan
insanlara ne ziyan gelirdi. Eer zarar varsa, arap
kadehlerinin bu ahmak'a niin ziyan olmasn. Son
olarak diyelim ki, onun derecesi peygamberlerin
derecesinden yksek deildir. Yoksa onun yz
kadeh arabn gnah, Peygamberimizin
(aleyhisselm) sadakadan verilen bir hurmay
yemesi gnahndan fazla deil midir? Yoksa
kendisine verdii paye sebebiyle, yz kadeh arap

kendisini ifsd etmiyor, deitirmiyor da,

Peygamber Efendimize (sallllah aleyhi ve
sellem) bir bardak su kfi grlp, bir hurma onun
hlini deitiriyor mu? Bundan anlalan, bu kimse
yular eytanin eline vermitir. Aklllarn bundan
bahsetmesi yahut onunla alay etmeleri,
lzumsuzdur. Cihann aptallar bile onun hline
glerler!
Ama, din bykleri; isteklerini esir etmeyen ve
murakabede bulundurmayanlarn insanlkla alkas
olmadn, byle kimselerin hayvan olduunu
anlayanlardr. O hlde, bununla insan nefsinin
hileci ve aldatc olduu, daima yanl iddiada
bulunduunu sylemesi ile anlalr. Byle
kimseden delil istenir. Onun doruluuna, kendi
hkm ile deil, eriatn hkm ile elbette bir delil
yoktur. Eer isteyerek btn varln buna
veriyorsa doru sylyor. Eer, ruhsat, te'vil ve
hile ile eriatn hkmlerinden ayrlmak istiyorsa,
eytann klesi olmutur. Bununla beraber, velilik
dvasnda da bulunmaktadr. Bu delili son nefesine
kadar ondan istemek lzmdr. Yoksa, marur ve
aldanm kalp helak olur. Bedenin eriata
uydurulmas, Mslmanln birinci derecesidir.
YEDNC SEBEP: Cahillikten deil, gaflet ve
ehvetten meydana gelir. Bunlar her eyi mubah
gren gruptur ki, bu phelerden gemiler, hibir
ey duymaz olmular. Fakat bir kimse bu grubun
ibhet [mbah klma, serbest brakma] yolunda
gittiklerini, fesat kardklarn, yaldzl szler
sylediklerini, evliyalk ve tasavvuf iddia

ettiklerini, onlara mahsus elbise giydiklerini grr.

Onun da tabiatna bu ho gelir, bylece tabiatna
ehvet ve bozukluk hkim olur. Fesat karmaya
raz olmaz ve, Bana bundan bir ceza gelecektir
demez. nk o zaman o fesat ona ac gelir. Hatt
der ki: Bu, hibir fesat [bozukluk] deildir.
Sylenen lftr ve thmet altnda brakmaktr.
Ama ne thmetin, ne de lfn mnsn bilir. Bu
ehvet ve arzularla dolu gafil bir kimsedir. eytan
onu istedii gibi yapmtr. Sz ile dzelmez.
nk, phesi szle meydana gelmi deildir.
Bu gibi insanlarn ou, Allah Tel'nn
haklarnda yle buyurduklarndandr: Muhakkak
ki biz onu (Kur'n- Kerim'i) anlamamalar iin
kalblerine rt, kulaklarna arlk verdik. Onlar
doru yola ve hidyete arsan da asla yola
gelmezler (9). Ve yine Allah Tel buyuruyor:
Kur'n- Kerm'den Rabbinin birlisini sylesen,
nefret edip, yz dnp giderler (10). O hlde,
onlarla, delil, hccet getirmekle i yapmaktansa
klla i yapmak (onlar ldrmek) daha iyidir.
Ehl-i ibhenin yanllklar ve onlara nasihat
vermek hakknda bu kadar sz yeter. Bu unvanda
bahsedilenlerin sebebi, ya kendini bilmemek, ya
Allah Tel'y bilmemek, ya erat denen,
kendinden Allah Tel'ya giden yolu bilmemektir.
Bunun gibi tabiatna, yarathna uygun gelen bir
ite bilgisizliin giderilmesi zor olur. Bunun iin
bir grup insanlar vardr ki, phe etmeksizin ibhet
yolunda yrrler ve derler ki; Biz serbestiz.
Onlara, hangi ite serbestsiniz diye sorarsanz,

syleyemezler. nk onda ne istek var, ne de

phe. Bunun hli, hekime gidip hastaym diyen,
fakat hastaln (neresi ardn) sylemeyen,
bylece neresi ard belli olmaynca kendisine
il yaplamayan hastaya benzer. Ona sylenecek
en doru sz, Dilediin gibi yap, fakat sen
mahlksun, seni yaratan lim ve kaadirdir.
Dilediini yapabilir. Bunda phen olmasn
szdr. Bu mn ona, akladmz ekilde delil
gstererek anlatlr.
(1) 35 - Ftr: 18.
(2) 29 - Ankebt: 6.
(3) 41 - Fusslet: 46.
(4) 26 - uar: 88-89.
(5) Hm. II, 493.
(6) 3 - l-1 mrn 134.
(7) 11 - Hd: 6.
(8) 5 - Necm: 39.
(9) 18 - Kehf: 57.
(10 17 - Isr: 46.

NC UNVAN
DNYAYI TANIMAK
[Bu unvanda be fasl vardr]

BRNC FASIL
NSANIN DNYADA BULUNMASININ
SEBEB
Biliniz ki dnya, din yolunun konaklarndan bir
konak, yolcular Allah Tel'ya gtren bir yol,
misafirlerin azklarn alabilmeleri iin akta
kurulmu ssl bir pazardr. Dnya ve hiret, senin
iki hlinden ibarettir: lmden nce olup, ama ona
ok yakn olana DNYA, lmden sonra olana
ise AHRET denir. Dnyadan maksat, hiret iin
azk toplamaktr. nk, insan yaratld zaman
sade ve noksan [eksik] yaratlmtr. Fakat, kemle
gelmek ve meleklerin hlini kalbine naketmek
liyakatindedir. Bylece Allah Tel'ya lyk kul
olur. Bu; hidyete kavumak, yahut Allah
Tel'nm cemlini seyredenlerden olur
mnsndadr. Onun niha saadeti budur. Cenneti
budur ve o, bunun iin yaratlmtr. Gz
almaynca seyredemez ve O cemli idrak edemez
[anlayamaz]. Bu ise marifetle elde edilir. Allah
Tel'nn cemlinin marifetinin anahtar, onun
sun'undaki [yapt, yarattndaki alacak]
hllerin bilinmesidir. Bu sun'unun anahtar, nce
insann duygulardr. Bu hisler [duygular] ancak, su
ve topraktan meydana gelmi bu bedende
bulunurlar. O hlde, bunun iin su ve toprak
lemine dt. Ancak bu ekilde, bu az elde
eder, hisleriyle kendinin dnda olanlar bilir.

Kendini tanmak anahtar ile de, Allah Tel'y

tanmaya kavuur. Bu hisler onda olduu ve
faaliyet gsterdikleri mddete o kimseye,
Dnyadadr, derler. Hislere veda edip kendi
[zt] ve ztna ait sfatlar [kendine ait
hususiyetleri] kalnca ona, Ahirete gitti, derler. O
halde insann dnyada bulunmasnn sebebi budur.

KNC FASIL
DNYANIN HAKKAT, FET VE
MAKSADI
Demek ki, insana dnyada iki ey lzmdr: Biri,
kalbi ldrc sebeplerden korumas ve gdasn
tedarik etmesi, dieri de, bedenini helak edici,
ldrc eylerden korumas ve gdasn elde
etmesidir.
Kalbin gdas, Allah Tel'y tanmak ve
sevmektir. nk, her eyin gdas tabi
hususiyetine uygun olur. Daha nce, insann
kalbinin hususiyetinin bu olduunu anlatmtk.
Helakinin sebebi, Allah Tel'dan gayr eylerin
sevgisine dalmaktr. Bedeni, kalb iin korumak
lzmdr. Yoksa, beden fnidir, kalb bakidir. Hacy
hacca gtren deve gibi, beden de kalbin binek
hayvandr. Deve hacya lzmdr, hac deveye
deil. Eer hacca giden bir kimsenin deveyi
yannda bulundurmas icabediyorsa, yemini,

suyunu, rtsn Kabe'ye varncaya kadar tedarik

etmesi lzmdr. Bundan sonra onun skntsndan
kurtulur. Fakat deveye bakmay ihtiya miktarnca
yapmak lzmdr. Yoksa, btn zamann ona yem
vermek, onu sslemek ve onu muhafaza etmekle
geirirse, kafileden geri kalr ve helak olur. Bunun
gibi, eer insan btn zamann, bedenin
kuvvetlenmesine ve helak olma sebeplerini ondan
uzaklatrmaya verirse, kendi saadetinden mahrum
kalr.
Dnyada bedenin ihtiyac tr: Beslenmek iin
yemek, giyinmek, scak ve souktan korunmak iin
bir evi olmak. Bylece helak olma sebeplerinden
kurtulur. O hlde, insann dnyadan zaruri olarak
alaca bunlardan fazla deildir. Hatt dnyann
esas da bunlardr. Kalbin gdas, beslenmesi ise
marifettir. Ne kadar ok olursa, o kadar iyidir.
Bedenin gdas, yemektir. Haddinden fazla olursa
helake sebep olur. Allah Tela'nn, ehveti insana
vermesi, yemekte, meskende ve giyinmekte
bedenin iktizasnn meydana gelmesi iindir.
Kendisinin binek hayvan ancak bu ekilde helak
olmaz. Bu ehvet yle yaratlmtr ki, kendine
verilene raz olmaz, daha fazla ister. Akln
yaratlmas, onun hududunu amamasn temin
iindir. Peygamberlerin diliyle (aleyhimsselm)
gnderilen eriatlar, onun [ehvetin - arzunun ]
hududunu tyin iindir. Fakat bu ehvet, yaratld
zaman kendisine verildi; ocukta da, onun [stek ve
arzunun] bulunmas lzmdr. Akl ise sonradan
yaratlmtr. Demek ki, ehvet [arzu ve istek]

nceden yerini tutmu, hkim olmu, emre itaat

etmek istemez olmutur. Akl ve eriat ondan sonra
geldiler. Btn varln kuvvet, elbise ve mesken
kurmaya vermemesi ve bu sebeple kendini
unutmamas, bu kuvvet ve elbisenin neye
yaradn, ne iin olduunu bilmesi ve hatt
kendinin bu dnyada ne iin bulunduunu
anlamas, hiret iin azk olan kalbin gdasn
unutmamas iin geldiler. Bu ifadeden dnyann
hakikatini, fetini ve maksadn rendin. imdi,
dnyann dallarn ve ksmlarm bildirelim.

NC FASIL
DNYANIN ASLI EYDR: YEMEK,
ELBSE VE MESKEN
Dnyann tafsiline dikkat edersen, eyden ibaret
olduunu grrsn: Biri bitki, maden ve hayvan
gibi yeryznde grlen eylerdir. Topran asl,
mesken kurmak ve ziraatle ondan faydalanmak
iindir. Bakr, pirin ve demir madenleri letler
iin, hayvanlar ise zerlerine binmek ve yemek
iindir. Dier ikisi de, insann kalbini ve bedenini
bunlarla megul eylemesidir. Ya kalbi, onu sevmek
ve onu istemekle megul eder, veya bedenini onu
dzeltmek, onun ilerini yapmakla megul eder.
Kalbi dnya sevgisi ile megul eylemek sebebiyle,
kalbde helake sebep olan hrs, bhillik, haset,

dmanlk ve bunun gibi sfatlar meydana gelir.

Bedeni dnya ile megul eylemekten, kalbe bir
meguliyet doar. Bylece asln unutur ve
tamamen dnyaya dalar.
Dnyann asl; yemek, elbise ve mesken olduu
gibi, insan iin zaruri olan san'at da tr:
Ziraatlk, dokumaclk ve marangozluk. Fakat
bunlarn da kollar vardr. Bazlar ona hazrlk
iindir. Pamuk dven ve iplik bken, dokumacnn
iini yapyor. Bazs da bunu tamamlar, terzi gibi
ki, dokumacnn iini tamamlyor. Bunlarn hepsi
iin letlere ihtiya vardr. Bunlar da odun, demir,
deri ve bunun gibi eylerdir. Bylece demircilik,
marangozluk ve dericilik san'atlan meydana geldi.
Bunlarn hepsi meydana gelince birbirlerine yardm
etmeye muhta olurlar. nk herkes, kendinin
btn ilerini yapamaz. Bylece terzi, dokumacnn
ve demircinin iini, demirci de, dier ikisinin iini
yapmak iin bir araya geldiler. Bu ekilde her biri
ayr i yaptlar. Bu yzden aralarnda baz eyler
meydana geldi, birbirlerine dman olmaya
baladlar. nk her biri kendi hakkna raz
olmad ve dierinin hakkna gemek istedi. Byle
san'atlardan eide daha ihtiya oldu. Biri,
saltanat ve siyaset [idare], dieri kadlk ve
hkimlik, dieri de insanlar arasnda onunla kanun
terii yaplan fkh san'atlardr. Her ne kadar
bunlarn ounun el ile alkas yoksa da, her biri
birer san'attr.
te bu sebeple, dnya megalesi oald ve kart.
nsanlar onun arasnda kendilerini kaybettiler ve

balangta bunlarn esasnn ey olduunu

anlayamadlar. Btn bunlar yemek, giymek ve
mesken iindir. Bu ey de beden iin lzmdr.
Beden de kalb iin lzmdr. Onu tamaktadr.
Kalb de Allah Tel iin [O'nu bilmek iin]
lzmdr. O hlde kendini ve Allah Tel'y
unutanlar; kendini, Kabe'yi ve seferi unutup btn
zamanm deveye bakmaya veren hac yolcusuna
benzerler.
Demek ki, dnya ve hakikati bu anlattklarmzdr.
Her kim onda sefere hazrlanmaz, iini bitirmez,
gzn hirete evirmez ve dnya megalesini
ihtiyacndan fazla tutarsa, dnyay tanmam olur.
Bunun sebebi cahilliktir. Bahusus Peygamber
Efendimiz buyurdu: Dnya, Hrut ve Mruttan
daha byk bycdr. Ondan kanz. Dnya
byle bir byc olunca, onun hile ve aldatmalarn
ve onun ilerinin neye benzediini insanlara
aklamak farz olur. imdi dnyann neye
benzediini dinle!

DRDNC FASIL
DNYANIN CADILII (BYCL)
HAKKINDA MSLLER VE DNYA
EHLNN GAFLET
BRNC MSL: Dnyann birinci bycl
yledir: Kendini sana devaml kalacak ekilde

gsterir. Halbuki o, hareket eder ve devaml senden

kaar. Fakat tedric [azar azar] ve gayet yava
hareket eder. Dnya, kendisine baktn zaman
hareketsiz grnen ve fakat daima yryen bir
glgeye benzer. Bilirsin ki, mrn devaml gidiyor
ve tedrici olarak her an biraz daha azalyor, ite o
dnyadr, senden kayor, sana veda ediyor [senden
ayrlyor], sen ise bunu anlamyorsun!
BAKA MSL: Bylerinden biri de, kendini
sana veriyor eklinde gstermesi, seni kendine k
etmesi, seninle kalacan, bir bakasna
varmayacan im etmesidir. Halbuki sonra aniden
sana dman kesilir. Bu, erkekleri aldatp, kendine
k eyleyen, sonra evine gtrp ldren,
zehirleyen zalim bir dul kadna benzer.
Isa (aleyhisselm) kefinde dnyay ihtiyar bir
kadn eklinde grp sordu: Ka kocan vardr?.
Dnya, O kadar ok ki, sayamam, dedi. ldler
mi, yoksa seni boadlar m? buyurdu. Hayr!
Belki hepsini ben ldrdm, dedi. s
(aleyhisselm) bunun zerine, Bu ahmaklara
aarm ki, dierlerine ne yaptn grrler de yine
seni isterler, hi ibret almazlar buyurdu.
BAKA MSL: Dnyann bylerinden biri de,
dn ssleyip, bel ve mihnetleri rtmesi, dna,
yzne bakan cahilleri aldatmasdr. irkin yzn
rten, ipekli ve ssl elbiseler giyen ihtiyar bir
kadna benzer. Uzaktan onu grenler ona k
olurlar. Ama yznden rty kaldrnca piman
olur, zlrler. Onun rezilliini grrler. Hads-i
erifte geldi ki: Kyamet gn dnyay yeil

gzl, dileri dklm ihtiyar, irkin bir kadn

eklinde getirirler; nsanlar ona baknca: Allah
korusun! Bu nedir? Byle rezil, byle irkin derler.
Onlara denir ki: Bu, uruna birbirinizi
kskandnz, birbirinize dman kesildiiniz, kan
dktnz, sla-i rahmi terkettiiniz, ona
aldandnz dnyadr. Sonra onu Cehenneme
atarlar. Der ki: Yarabbi, beni sevenler nerededir?
Allah Tel onlarn da getirilip Cehenneme
atlmasn emreder.
BAKA MiSAL: Bir kimse dnyada
bulunmadndan nceki ezeli ve iinde
bulunmayaca tideki seneleri ve ezelle ebed
arasndaki bu birka gn [kendi mrn] hesap
ederse, dnyann bir sefer yolu olduunu, birinci
menzilinin beik, son konann mezar ve bunun
arasnda ka konak bulunduunu anlar. Her yl, bir
konak gibi; her ay bir fersah (yaklak olarak alt
kilometre] gibi; her gn, bir mil gibi ve her nefes
bir adm gibidir. O ise durmadan yryor. Kiminin
bu yoldan bir fersah kalm, kiminin daha az,
kiminin daha ok kalm. O ise daima burada
kalacakm gibi gamsz ve dncesiz
oturmaktadr. On sene sonra bile kendine lzm
olmayacak eyleri dnmekle megul olur.
Halbuki on gne varmaz, toprak altnda olacaktr.
BAKA MSL: Dnyay sevenler, onda
bulduklar lezzetlerle hirette rezillik ve sknt
ekenler; ok fazla yal yemekler yeyip, tatl
erbetler iip midesini bozan, sonra da midesinde,
nefsinde ve kazuratndaki rezaleti grp utanan,

piman olan; lezzetleri geti, rezillii kald diyen

kimse gibidir. Yemek ne kadar iyi olursa arl da
o kadar ok olduu gibi, dnya lezzetleri de ne
kadar ok olursa sonu o kadar rsvay ve rezil
olmaktr. Bunun byle olduu can verirken belli
olur. Zira nimeti, ba - bostan, cariye ve kleleri,
altn ve gm ok olanlarn, lrken bunlardan
ayrlk emeli; az olanlarnkinden daha ok olur. Bu
elem ve azap lmle yok olmaz. Hatt daha da
artar. nk, o sevgi kalbin sfatdr. Kalb ise
kendi yerinde olur, lmez.
BAKA MSL: Dnya ilerinden insann
karlat kendisine az grnr, bununla
meguliyetinin uzun srmeyeceini zanneder.
Belki de ilerinin yz tanesinden bir tanesi ortaya
kar ve mr o ite geer! s (aleyhisselm)
buyuruyor: Dnyay arayan, deniz suyu iene
benzer. Ne kadar ok ierse, daha ok susar, ier
ier, nihayet lr. Fakat susuzluu, harareti
eksilmez. Bizim Peygamberimiz (aleyhi
efdlssalti ve ekmelttehyyt) buyuruyor: Bir
kimsenin suya girip slanmamas mmkn
deildir (1}.
BAKA MSL: Dnyaya gelen; misafirler iin
odalar sslemek, onlar grup grup armak,
nlerine zerinde kuru yemiler bulunan altn
tabak, d ve buhurlu mangal koyup eitli gzel
kokular arasnda tatl yediren ve geriye, bakalar
gelecei iin, tabak ve mangal brakp meyveleri
yenen bir misafirperverin evinde misafir olmaya
benzer. O hlde onun detini bilen ve akll olan

herkes d ve buhurun kokusuna brnr, meyveyi

yer, tabak ve mangal brakr, kr eder ve gider.
Ahmak olan bunlar kendisine verdiklerini
zannedip alp gtrmek ister. Gidecei zaman
elinden aldklarna zlr, can sklr, feryad eder.
te dnya da byle; yolcularn azklarn bedava
alacaklar, fakat ierde olanlara tama'
etmeyecekleri misafir konadr.
BAKA MSL: Dnyay sevenler, dnya ileri ile
megul olup hireti unutanlar; gemide bulunup, bir
adaya yanap kaz-y hacet ve taharet iin darya
kanlar gibidir. Kaptan, barr ve der ki; Hi
kimse fazla kalmasn. Temizlikten baka bir eyle
megul olmasn. Gemi hemen kalkacak. Onlar
adaya dalrlar. Akll olanlar, abucak temizlenip
geri dnerler. Gemiyi bo bulup daha gzel ve
uygun bir yer tutup oraya otururlar. Dier bir grup,
adann gzelliine, acayipliine aar, kalrlar. Onu
seyre koyulurlar. Ondaki ieklere, tatl tatl ten
blbllere, etraftaki ssl akl talarna bakar
kalrlar. Geri dnnce, gemide rahat bir yer
bulamazlar, dar ve karanlk yerde otururlar. Orann
skntsn ekerler. Dier bir grup, yalnz bakmakla
kalmayp, o ssl gzel akl talarn, iekleri
toplarlar, beraberinde gtrrler; gemide yer
bulamazlar, dar bir yere skr, kalrlar ve ok defa
o akl talarn omuzlar zerinde tarlar. Bir iki
gn geince o gzel renkler solar, kararr, onlardan
naho kokular gelmeye balar. Atacak yer
bulamazlar. Piman olurlar, onlarn ykn ve
skntsn omuzlariyle ekerler. Bir baka grup,

adann gzelliine aar ve yle kalrlar. Gemiden

uzak kalp gemiyi karrlar. Kaptann sesini
duymazlar. Adada kalrlar. Bylece bazs alktan
lr. Bazsn yrtc hayvanlar ldrr. Birinci
grup takva sahibi m'minlere benzer, sondakiler de
kfirlere. Zira kendilerini, Allah Tel'y ve
hireti unuttular. Btn varlklarn dnyaya
verdiler. Ayet-i kerimede, hirete nisbetle, dnya
hayatn daha ok sevdiler (2), buyuruldu.
Aralarnda bulunan iki grup, siler gibidir, imann
asln korudular, fakat dnyadan el ekmediler. Bir
ksm fakirlikten pay ald. Bir ksm ok nimetler
toplayp, yk ar oldu.
(1) C. Zhd, 3: H. Rkk, 2.
(2) 16 - Nahl: 107.

BENC FASIL
DNYADAK HER EY MEZMUM
[KTLENM] DELDR
Dnyann, sylenilen bu aal sebebiyle
dnyadaki her eyin mezmm, aa olduunu
sanma. Belki dnyada yle eyler vardr ki; onlar
dnya deildirler. lim ve amel dnyada olur, fakat
dnyadan saylmazlar. nk bunlar insanla
beraber hirete giderler. Ama ilim olduu gibi onda
kalr. Amel, her ne kadar aynen kalmazsa da eseri
onunla kalr. Bu iki ksmdr: Biri kalb cevherinin

temizlii ve parlakl olup, gnahlar terketmekten

hsl olur. Dieri Allah Tel'nn zikrine nsiyeti
olup, ibadetlere devamdan meydana gelir. O hlde
bunlar devaml olan iyi eylerdir ki, Allah Tel
bunlar hakknda, Baki olan iyi eyler, Rabbinin
indinde daha hayrldr (1), buyuruyor.
lmin, mncaatn ve Allah Tel'nn zikrine
nsiyetin verdii lezzet daha oktur. Bunlar
dnyadadr. Fakat dnyadan saylmazlar. O hlde
btn lezzetler mezmm ve kt deildir. Belki
geen ve kalmayan lezzetlerin de hepsi mezmm
deildir. Bu da iki ksmdr: Biri, dnyadan olduu
ve lmden sonra da kalmad hlde; hiret
ilerine, ilme, amele ve m'minlerin oalmasna
yardmc olandr. Ahiret yolunun art olan ihtiya
miktarnca kuvvet, evlenme, giyinme ve mesken
kurma gibi. Dnyadan bu kadarna kanaat getiren
ve bundan maksad din ilerinde rahatlk olan,
dnya ehli deildir.
O hlde, dnyadan mezmm [kt] olanlar, din iin
olmayanlardr. Belki o kimse, gaflete, lezzet ve
nimetlere kaplp kulluk vazifelerini unutan ve
kalbini bu dnyaya balayp, br dnyadan nefret
eden kimsedir. Bunun iin Peygamber Efendimiz
(sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Dnya ve
iindekiler mel'ndur. Ancak Allah Tel'y
anmak ve buna yardm edenler mel'un deildir
(2).
Dnyann hakikatinden ve ne olduundan bu kadar
anlatmak yetiir. Bundan sonrasn ukbat ksm
olan, mumelt erknnn nc ksmnda

anlatacaz.
(1) 18 - Kehf: 46.
(2) C. Zhd: 3. T. Zhd: 14.

DRDNC UNVAN
HRET TANIMAK
[Bu unvanda on be fasl vardr]

BRNC FASIL
BEDEN VE RUHLA ALKALI CENNET VE
CEHENNEM
lmn hakikati bilinmeyince hiretin hakikatini
kimse bilemez. Hayatn hakikatini bilemeyince,
lmn hakikatini bilemez. Ruhun hakikatini
bilmeyince de, hayatn hakikatini bilemez. Ruhun
hakikatini bilmek de, bir ksmn akladmz
kendi nefsini bilmektir.
Daha evvel sylemitik ki, insan, biri ruh, dieri
beden olan iki asldan meydana gelmitir. Ruh
svari gibi, beden de binek hayvan gibidir.
hirette bu ruhun beden vastas ile bir hli, bir
Cenneti ve Cehennemi vardr. Kendi zti sebebi ile
bedenin ortak olmad baka bir hli de vardr.

Beden sebebiyle de onun [insann] bir Cenneti veya

Cehennemi yahut saadeti veya ekaveti vardr.
Araya beden girmeksizin olan kalbin nimet ve
lezzetlerine, Rhan Cennet, diyoruz. Yine beden
araya girmeden olan sknt, elem ve akiliine
Rhani Cehennem diyoruz.
Bedenin de beraber bulunduu Cennet ve
Cehennem zaten bellidir. Orada, aalar, nehirler,
huriler, kkler, yiyecekler, iekler ve buna benzer
eyler vardr. Her ikisinin de vasf, Kur'n-
Kerim'de ve hadis-i eriflerde bildirilmitir. Herkes
bunu anlayabilir. Bunu uzun olarak lyu Ulmi'd
Din kitabmzn lm hatrlama ksmnda
anlattk. Burada ise bu kadarla iktifa edip, lmn
hakikatini anlatp, ruhan olan Cennet ve
Cehenneme iaret edelim. Zira bunlar herkes
bilmez.
Hadis-i Kuds'de, yi ameller yapan kullar iin,
gzlerin grmedii, kulaklarn duymad ve hi
kimsenin kalbinden gemeyen eyler hazrladm
(1) buyurulanlar, ruhan Cennettedir. Kalbin
iinden melekt lemine bu mnnn aikr
olduunu, hi phe kalmadn gsteren bir
pencere alr. Bu yola kavuan kimsede, hiretin
Cennet ve Cehennemine taklid ve iitme ile
olmayp parlak bir yakn hsl olur [kendisinde
phe olmayan kesin bilgi meydana gelir]. Bilkis
basiret ve mahede ile olur. Hekimin, bu dnyada
bedene ait iyilik ve ktl bilmesi ve buna shhat
ve hastalk demesi; bunun sebepleri olan il
kullanmak ve perhiz etmek, hastaln ise ok

yemek ve perhiz etmemekten ileri geldiini

sylemesi gibi; bu mahede ile de kalbin yni
ruhun saadet ve ekaveti; ibadet ve marifetin bu
saadetin ilc, cahillik ve gnahn bu saadetin zehiri
olduu anlalr. Bu, ok kymetli ve yksek bir
ilimdir. Birok lim denen kimseler, bunu
bilmezler. Hatt bunu inkr ederler. Beden olan
Cennet ve Cehennemden ileri geip sz
sylemezler. hireti bilme hususunda iitme ve
taklidden baka bir yol bilmezler. Bizim ise bunun
hakikati hakknda delilli uzun kitabmz vardr. Bu
kitap Arabidir [Arabcadr]. Burada ise bu kadar
anlattk. Zeki ve kalbi inad ve taklid
bulaklndan temizlenmi olanlar, bunu idrak
ederler ve hiret ii kalblerinde sabit ve kuvvetli
olur. Bunun iin birok kimselerin hirette iman
zayf ve sallantda olur.

KNC FASIL
LMN HAKKAT
Eer lmn hakikatinden bir nebzecik bilmek
istersen, bilmelisin ki, insann iki ruhu vardr. Biri,
hayvanlara mahsus ruh cinsindendir ve biz ona
Hayvan ruh diyoruz. Dieri ise, meleklere
mahsus ruh cinsinden olup, ona nsan ruh
diyoruz. Bu hayvani ruh, canllarda sol tarafta
bulunan yrek denilen et parasnda olup, kalbin

menba'dr [kaynadr]. O ise. hayvann btn

mizalarndan buhar gibi, ltiftir. Mutedil bir
mizac [karakteri] vardr ve kalbden atar-damarlar
vastas ile hareket eder. Beyne ve btn uzuvlara
ular. Bu ruh, his ve hareketleri tamaktadr.
Beyne ulanca, harareti azalr, mutedil olur. Gz
ondan grme kuvveti, kulak ondan iitme kuvveti
ve dier azalar da kendi hassa ve kuvvetlerini
alrlar. Bu, ierisi tozlu olan bir odadaki kandile
benzer. Kandilin tozlardan geip, duvarn
zerine der. Oray aydnlatr. Kandilin aydnl
duvarn zerinde zahir olduu gibi, Allah
Tel'nm kudretiyle grme, iitme ve dier
hislerdeki kuvvetler bu ruhtan dier azalarda
meydana geliyor. Eer baz damarlarda tkanma
olursa, ondan sonra gelen uzuv hareketsiz kalp fel
olur. Onda his ve hareket kuvveti olmaz. Hekim, bu
tkankl gidermeye urar.
Bu ruh, kandilin alevi gibidir. Kalb ise fitili gibidir.
Gdalar da ya gibidir. Kandilde [amdanda] ya
bitince kandil sner. Ya olup, fakat fitil ok ya
ekse, bozulup artk ya ekmez olduu gibi; kalb
de ok zaman geince gda almaz olur. Ya ve fitil
yerinde olduu hlde, kandilin zerine bir ey
koyduun zaman snd gibi, bir canlya da
byk bir yara ve zorluk gelince lr.
Mizac mutedil olduu mddete ki bu arttr
bu ruh his ve hareket kuvveti gibi, Allah Tel'nn
izni ile gkteki meleklerin nurlarndan da ltif
mnlar alr. Hararetin veya soukluun
okluundan veya baka sebeple mizac bozulursa,

o eserleri almaya lyk olmaz. Bir aynann yz

dzgn ve parlak olursa, karsndaki eylerin
suretini gsterir. Ama ayna iyi olmaz, yahut pas
tutarsa o suretleri gstermez. Bu suretlerin yok
olmas veya kayp olmasndan deil, karsndaki
suretleri gsterecek hususiyetin aynada
kalmamasndandr. Bunun gibi, hayvan ruh
dediimiz, bu ltif buhar mutedil [doru - salam]
olunca, buna elverili olur. tidli gidince de artk
almaz olur. His ve hareket kuvvetlerini almaz
olunca, azalar onun nurlarnn ihsanndan mahrum
kalr. Hissiz ve hareketsiz olur. Bu zaman ld
derler.
Hayvani ruhun lmesinin mns budur. Bu
mizacn itidalden dmesi iin olan sebepleri bir
araya getiren, Allah Tel'nn mahlklarndan bir
mahlktur. Ona Metek'l-mevt. [lm melei,
Azrail] denir. nsanlar onun yalnz ismini bilirler.
Onun hakikatini bilmek ise uzun srer.
Bu ekildeki lm, hayvann lmdr. nsann
lm ise, daha bakadr. nk onda bu hayvani
ruh bulunduu gibi, gemi fasllarda insann ruhu,
yahut kalb ismini verdiimiz baka bir ruhu daha
vardr. Bu dier ruha benzemez. nk o,
zlm hava imbiklenmi [damtlm] buhar
gibi gayet ltif bir cisimdir. Fakat bu insan ruhu,
cisim deildir. nk blnme kabul etmez.
Allah Tel'nn tannmas, bilinmesi onda olur.
Allah Tel blnme kabul etmedii ve bir
olduu gibi, bir olann bilinecei yer de, bir ve
blnme kabul etmez olmaldr. O hlde bu marifet

blnebilen hibir eyde olmaz. Bilkis ancak

blnmeyen tek bir eyde olur.
Fitili, kandilin alevini ve n dn: Fitil, yrek
gibi, kandilin alevi hayvani ruh gibi, kandilin
da insan ruhu gibidir. Kandilin , kandilden
daha ltif olduu bir eye benzetilmedii gibi,
insann ruhu da hayvan ruha nisbetle ltiftir ve bir
eye benzetilemez. Latiftik [ruhanilik] tarafndan
baklrsa, bu benzetme dorudur. Fakat bir baka
ekilde doru deildir. nk, kandilin
kandile tbi olup, asl olan kandildir. Kandil
olmazsa, k da olmaz, insan ruhu ise, hayvan
ruha tbi deildir. Hatt asl kendisidir. Hayvani
ruha halel gelmekle, buna bir ey olmaz. Belki tam
mislini istersen, kandilden daha ltif bir k farz
et, kandil onunla var olsun, o kandille deil. Ancak
mislimiz bylece doru olur!
O hlde hayvan ruh bir cihetten insan ruhunun
binek hayvan, bir cihetten de bir let
hkmndedir. Bu hayvani ruhun mizac bozulursa,
kalp [bedeni lr. nsan rhu ise, kendi yerinde
kalr. Fakat aletsiz ve merkebsiz kalr. Merkebin
[binek hayvannn] lm ve letin zayi olmas,
svarinin de zayi ve yok olmasna sebep olmaz.
Fakat aletsiz kalr.
Bu let kendisine, Allah Tel'nn marifet ve
muhabbetini avlamak, elde etmek iin verildi. Eer
maksadna kavutuysa, letin helak olmas, aradan
ekilmesi onun iin daha iyidir. nk maksada
kavumuken, let yk olur, arlk verir.
Peygamber Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem)

in lm, m'mine hediye ve tuhfedir [hediyedir],

buyurmas, av iin tuzak kuran ve tuzan ykn
eken iindir. Avn elde edince tuzan helki
onun iin ganimettir. Yok, eer Allah korusun
av elde etmeden nce bu tuzak almaz olursa,
onun ayrlk acs ve musibetinin sonu olmaz. Bu
acnn ve elemin balangc kabir azabdr. Allah
Tel bizi ondan korusun!

NC FASIL
SENN BENLN BU BEDENLE DELDR
Bilmi ol ki, bir kimsenin eli ve aya fel olursa o
kendi yerinde kalr. nk o, el ve ayak deildir,
eli ve aya onun letleridir. O ise, bunlar
kullanandr. Senin benliinin hakikati; el ve ayak
olmad gibi; srtn, karnn, ban ve bedenin de
deildir. Hepsi fel olsa da, senin yerinde durman
yine mmkndr, lmn mns btn vcudun
fel olmasdr [almamasdr]. Elin fel olmasnn
mns, sana itaat etmemesidir, itaat etmesi iin
kudret denilen bir sfata sahip olmas icap ederdi.
Bu kudret sfat da, hayvan ruh kandilinden o ele
ulaan bir nurdur. Hayvani ruhun gei yollan olan
damarlarda bir tkanklk olsa, kudret ondan gidip,
itaat etmesi mmkn olmaz. Sana itaat eden btn
beden de, bu hayvani ruhun vastasiyle itaat eder.
Demek ki, mizac bozulunca ve itaat edemeyince,

ona lm diyorlar. Her ne kadar itaat etmek yerinde

kalmazsa da, sen yerinde kalrsn.
Senin benliinin hakikati, nasl bu beden olur?
Dnrsen bilirsin ki, bugnk vcudunun
hcreleri, ocukluk zamanndaki hcreler deildir.
Onlarn hepsi zamanla ortadan kalkm, alnan
gdalardan yerlerine yenileri gelmitir. O hlde
beden, ayn durumda kalmyor, halbuki sen hep
aynsn. Bu sebepten senin benliin bedeninle
deildir. Beden yok olursa olsun, sen her zamanki
gibi ztnla yaarsn.
Senin sfatlarn ise iki ksmdr: Biri, bedenin araya
girmesiyledir. Alk, susuzluk ve uyku gibi ki,
bunlar midesiz, maddesiz olmazlar. Bu birinci
ksm lmle ortadan kalkar. Dier bedenin araya
girmedii, Allah Tel'y ve cemlini tanmak ve
bununla mesrur olmak gibi eylerdir. Bu senin
ztna mahsus sfattr, seninle kalr. Baki kalan
iyilikler (l)'in mns da budur. Eer bunun
mukabili Allah Tel'y bilmemek ise, bu da senin
zti sfatn olup, seninle kalr. Ve o, rhunun
krl ve akiliinin tohumudur. Ayet-i kerimede,
Bu dnyada kr olan, br dnyada da kr ve
yolunu arm olur (2), buyuruldu.
Bu iki ruhu, aralarndaki fark ve irtibat bilmeyen
lmn hakikatini hibir ekilde anlayamaz.
(1) 18 - Kehf: 57.
(2) 17 - Isr: 46.

DRDNC FASIL
NSAN RUHUN TDALN KORUMAK
imdi bilmi olunuz ki, bu hayvani ruh, lem-i
sfliden olup, buhar karmlarnn ltiflerinden
meydana gelmitir. [Buradaki buhar su buhar
deildir]. Karm drttr: Kan, balgam, safra ve
lenf. Bu drt eyin asl; su, ate, toprak ve havadr.
Mizataki uygunluk ve uygunsuzluk; scaklk,
soukluk, nemlilik ve kuruluun miktarnn farkl
olmasndandr. Tp ilminin gayesi, insani ruh
dediimiz dier bir ruhun leti ve taycln
yapan hayvani ruhta bu drt eyin itidalini
salamaktr. nsan ruh bu alemden deildir. O ulv
lemdendir ve melekler cevherindedir. Onun bu
leme inmesi, ztndaki alacak hllerdendir.
Fakat onun bu gurbeti, Allah Tel'dan gdasn
almak iindir. Hususan Allah Tel buyurur;
Hepiniz oradan aa inin dedik. T ki size
hidyetim ulasn. Gsterdiim yolu takip edenlere
korku ve znt yoktur (1).
Allah Tel Kur'n- Kerm'de meleklere, ... Ben,
amurdan insan yaratcym... Onu tamamlayp
ierisine de ruhumdan frdm zaman kendisi
iin derhal (bana) secdeye kapann (2) buyurmas,
bu iki ruh leminin ayrlna iarettir. Zira birini
amura havale eyledi ve onun mizacnn itidalinden
sevveyth [onu doru ve hazr eyledim] diye
bahsetti, itidal de budur. Ve ona ruhumdan
fledim, kelm ile bunu kendine alkal kld.

Buna misl olarak deriz ki: Bir kimse, kolay ate

almas iin bir bez parasn lime lime eder, sonra
atein yanna getirir ve alev alp parlamas iin
fler.
Hayvani ve sfli ruhun bir itidali vardr. Hekimin,
onu helak ve hasta olmaktan korumak iin itidal
sebeplerini bilmesi gibi, kalbin hakikatinden olan
insan yksek ruhun da bir itidali vardr. .eriat
dhilindeki ahlk ve riyazet ilmi insan ruhun bu
itidalini muhafaza eder. Bundan sonraki islamn
artlarn anlatrken, onun shhatinin bunlar olduu
anlatlacaktr.
Anlald ki, insann kendini bilmeden Allah
Tel'y bilemeyecei gibi, bir kimse insandaki bu
iki ruhun hakikatini bilmeyince de hireti basiretle
bilmesi [kalble yaknen tanmas] mmkn
deildir. O hlde kendini tanmak, Allah Tel'y
ve hireti tanmann anahtardr. Ve dinin esas da
Allah Tel'ya ve hiret gnne iman etmektir.
Bu sebepten dolay bu bilgiyi ne aldk.
Bununla beraber ruhun evsafnn [hususiyetlerinin]
srlarndan bir sr syleyemedik. Zira ondan
konumaya izin yoktur. nk, insanlarn anlay
bunu kaldramaz. Allah Tel'y ve hireti
tamamen bilmek, bu ruhu tam bilmeye baldr.
Gayret et ki, mcahede ve istek yolu ile bunu kendi
kendine bilesin. Zira bakasndan dinlersen, onu
dinlemeye takat getiremezsin. Evet, birok
kimseler Allah Tel hakknda bu vasf dinlediler,
inanmadlar, inkr eylediler ve Bu zaten mmkn
deildir dediler. Bu ise, Allah Tel'y tenzih

deil, inkrdr. O hlde insan hakknda byle

eyleri duymaya nasl dayanabilirsin? Hatt bu
sfatn Allah Tel hakknda olmas, ne Kur'n-
Kerm'le, ne de hads-i erifle rihdir. Ayn
zamanda, duyunca inkr ederler gerekesiyle
byledir. Peygamberlere, nsanlara, akllarnn
alaca ekilde syleyiniz, buyurulmutur.
Peygamberlerden bazlarna yle vahiy gelmitir:
Bizim sfatlarmzdan insanlarn
anlayamayacaklar bir ey syleme, sonra inkr
ederler ve ziyan ederler. Bilecekleri kadar
syleyin.
(1) 2 - Bakara: 38.
(2) 38 - ad: 71 - 72.

BENC FASIL
HARIN, NERN, BA'SIN VE ADENN
MNSI
Buraya kadar anlatlanlardan; insann cannn
hakikatini, bedeni ile deil, zt ile durduunu
anladn. Kendi ztnn ve hususi sfatlarnn
kyamnda bedene ihtiyac olmadn da rendin.
lmn mns, onun yok olmas deil, bedendeki
tasarrufunun kesilmesidir. Harn [ldkten sonra
maherde toplanmak zere dirilme], nerin
[Kyamet vakti insanlarn dirilmesi], ba'sn [ba's:

ldkten sonra kymet gn dirili] ve iadenin

mns, onu yok ettikten sonra tekrar yaratrlar
deildir. Bunun mns, evvelde olduu gibi, ikinci
defa ona, tasarruf edebilecei [istedii gibi
kullanabilecei] bir beden verirler demektir. Bu
defa birinciden daha kolay olur. nk nce, hem
bedeni, hem de ruhu yaratmak lzm idi. Bu defa
ise, insan ruh, kendi yerindedir. Hatt bedenin
czleri bile kendi yerindedir. Bunlar toplamak,
yaratmaktan daha kolaydr. Ancak bu, bizim
tasavvurumuza gre byledir. Yoksa kolayln
ilh fiil ile mnasebeti yoktur. Zira, zorluk sfat
olmayan yerde, kolaylk da olmaz.
adenin art, sahip olduu bedeni kendisine
verirler demek deildir. nk kalp [beden] onun
merkebidir [bineidir]. At verirlerse, ona da biner.
ocukluundan ihtiyarlna kadar, hcreleri, dier
gdalarla deitirilmi, o ise hi deimemitir. O
hlde bunu art edenlere birok sorular sorulabilir.
Bu sorulara ise zayf cevablar verirler ve gya
bylece o zorlamalardan kurtulurlar ki, onlara
sorulur: nsan insan yiyor. Birinin eczas
[paras], dierinin eczas oluyor. O hlde, ruh
bunlardan hangisine verilir? Eer bir uzvu kesilir
ve bundan sonra sevab olan bir i yaparsa, bu uzvu,
br dnyada onunla olur mu, olmaz m? Eer
onunla olmazsa, Cennette, gzsz, elsiz, yahut
ayaksz nasl olur? Eer onunla olursa o sevab i
ilendii zaman o uzuv, onda yoktur. imdi
mkfat verilirken nasl ortak olabilir? Byle
lzumsuz eyler sorarlar ve cevab isterler. ade,

hakikatiyle olmad ekilde bu gibi phelere

lzum kalmaz. nk btn bedene ihtiya yoktur.
Bu pheler ve suallerin sebebi senin benliin ve
hakikatin, senin bedenindir. O, olduu gibi yerinde
kalmaynca, o sen olmazsn, sanmalardr. Bunun
iin phelere dtler. Szlerinin asl yoktur.

ALTINCI FASIL
BU DNYADA CENNET VE CEHENNEM
MAHEDE
Burada aklna yle bir sual gelebilir: Fkh
limleri ile kelm limleri arasnda, insann ruhu
ldkten sonra yok olur ve sonra onu tekrar
yaratrlar, sz mehurdur. Bu ise sizin dediinize
uymuyor. Cevabnda deriz ki:
Bakalarnn szne uyan, gremez olur. Bunu
ancak, taklid ve basiret ehlinden olmayan syler.
nk, eer basiret sahibi olsayd, bedene olan
lmn insann hakikatini yok etmeyeceini bilirdi.
Takld sahiplerinden olsayd, Kur'n- Kerim ve
hads-i eriflerden, insann ruhu ldkten sonra
kendi yerinde kaldn bilirdi. nk, lmden
sonra ruhlar iki ksma ayrlr: Ekyann [kfirlerin
ve fcirlerin] ruhlar; sedann [sidlerin, iyilerin]
ruhlar. yilerin ruhlar hakknda Kur'n- Kerm'de,
Allah yolunda ldrlenleri, l saymaynz.
Onlar diridirler, Rablarnn huzurunda mkfata

kavuur ve daima O hazretten rzklarn alrlar

(1), buyuruluyor ama, Bedir muharebesindeki
kfirler hakknda, Peygamber Efendimiz (sallllah
aleyhi ve sellem) ve ashab bu kfirleri ldrnce,
l olduklar hlde, hepsine teker teker seslenip,
bard ve buyurdu ki: Ey filn, ey filn! Allah
Tel'nn, dmanlarn kahretmek iin bize verdii
mjdeler gerekleti. Bu mjdeler arasnda sizin
azab ekeceinizi de kat'iyyetle bildirmi idi. imdi
lmden sonra doru mu, deil mi anladnz m?
Peygamber Efendimize (sallllah aleyhi ve
sellem) dediler ki: Onlar bir avu murdardr.
Onlarla nasl konuuyorsunuz?. Peygamberimiz
(sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu: Nefsim,
yed-i kudretinde [kudret elinde] olan Allah
Tel'ya yemin ederim ki, onlar bu sz sizden
daha ok iitirler, fakat cevab veremezler (2).
ller hakknda ve onlarn kendilerini ziyaret eden
ve onlara matem tutanlar ve bu dnyada onlar
hakkndaki hadis-i erifleri aratranlar,
inceleyenler, onlarn yok olmasnn eratte
bildirilmediini kat'iyyetle [kesinlikle] bilirler.
eratin bildirdii; baka bir hl almas, yahut yer
deitirmesidir. Mezar, ya Cehennem
ukurlarndan bir ukur, ya Cennet bahelerinden
bir bahedir.
O hlde, phesiz bilmi ol ki, ztndan ve
sfatlarnn hususiyetlerinden lmle bir ey
gitmiyor. Fakat, beyin ve azalar vastas ile alan
his, hareket ve hayl; lnce kalmaz. nsan,
buradan gittii gibi orada yalnz kalr. Bilmi

olunuz ki, at lr, stndeki svari dokumac ise,

lim olmaz ama gzleri kapal ise, gzlerini aar.
Yaya yrr. Beden, at gibi bir binek hayvandr,
sen de svarisin.
Bu sebepdendir ki, tasavvuf yolunun balangcnda
olduu gibi, kendinden ve hislerinden uzaklap,
aslna inip, Allah Tel'nn zikrine dalanlara,
hiret hlleri zevkle grnr. Onlarn rh-
hayvanileri, mizacnn itidalinden bir ey
kaybetmedii hlde, kendini unutur. Kendinde
kendine kar bir durgunluk, hissizlik meydana
gelince, ztmn hakikati sebebiyle, onlar kendisi
ile hi megul eylemez. Bylece onlarn hli,
llerin hline yakn olur. O hlde, dierlerine
lmle gsterilenler, onlara bu hlde gsterilir.
Sonra kendilerine gelince ve hisler lemine
dnnce, ekseriya grdkleri hatrlarnda kalmaz.
Fakat bir eser, bir numune kalr. Eer Cennetin
hakikatini ona gstermilerse, onun huzur, rahat,
sevin ve sruru o kimsede kalr. Eer Cehennemi
ona arzetmilerse, onun ac ve iddeti kendisinde
yer eder. Eer hatrnda ondan bir ey kalrsa,
ondan haber verir. Hayl hazinesi o eyi anlatmak
isterse, hatrda kolay kalabilen bir eye benzetir.
Ondan haber verir. yle ki: Peygamber Efendimiz
(sallllah aleyhi ve seilem) namazda elini kaldrd
ve Cennet zmlerinden bir salkm bana
arzettiler. Onu bu dnyaya getirmek istedim (3),
buyurdu. Bahsedilen zm salkmnn bu dnyaya
getirilebilecei sanlmasn. Belki bu imknszdr.
Eer mmkn olsayd, getirirdi. Fakat ona

mahede ile gsterilmi idi. Bunun muhal

[imkansz] olmasnn hakikatini bilmek uzundur ve
senin bunu renmek istemene de lzum yoktur.
Alimlerin makamlar arasndaki fark, yle olur:
Biri kendisinin grd, bakalarnn grmedii
Cennet zmnn nasl olduunu, neye
benzediini merak ederek alr. Dierlerinin bundan
nasibleri, onun elini hareket ettirmesinden baka
bir ey deildir. Bunun neticesi de Az bir hareket
namaz bozmaz, oluyor. Bunun tafsilini ok
merak eder. Evvelkilerin ve sonrakilerin ilmi budur
zanneder. Bunu bilen ve buna kanaat etmeyen,
baka eyle megul olan hakikatten ve eriat
ilminden uzaklamtr. unu demek istiyoruz:
Peygamber Efendimizin (sallllah aleyhi ve
sellem) Cennetten haber vermesi, takld ve Cebrail
aleyhisselmdan iitme yolu ile olduu sanlmasn.
Cebrail aleyhisselmdan dinlemenin mnsn,
dier mnlar bildii gibi bilirsin! Fakat
Peygamber Efendimiz (aleyhisselm), Cenneti
grd. Cennet tamamen bu dnyada grlemez.
Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve sellem)
o leme gitti, kayp oldu [bu lemden kt]. Bu
onun bir eit mi'rc oldu. Kayp olmak iki
ekildedir: Biri hayvani ruhun lmesiyle, dieri
hayvan ruhun kendini unutmas iledir. Bu lemde
Cennet grlemez. Yedi kat gklerin ve yerin bir
ceviz kabuuna smamas gibi, Cennetten ufak bir
para da bu dnyaya smaz. Belki kulak, gklerin
ve yerin ekillerinin kendisinde, gzdeki gibi hsl
olmasndan uzak olduu gibi, bu dnyadaki btn

duygular, Cennetin btn lezzetlerinden uzaktrlar.

O lemin duygular daha bakadr.
(1) 3 - Al-i Imrn: 169 - 170.
(2) H. Ccniz, 117; Hm. II. 31, 38.
(3) Hm. III, 353, V. 13

YEDNC FASIL
KABR AZABININ MNSI
imdi Kabir azabn anlatmamza sra geldi.
Kabir azab da iki ksmdr: Rhan ve cisman.
Cisman olan herkes bilir. Ruhan olan ise,
kendini bilenden bakas bilmez. Ruhunun
hakikatini bilmesi, kendi zt ile kaim [var] olmas
ve kyam iin bedene muhta olmasn, lmden
sonra bki olduunu, lmn onu yok
eylemediini, lmn ise; gzn, elini, ayan,
kulan ve btn hislerini almas olduunu, hisleri
kendisinden alnnca; hanm, evlt, mal, mlk, ev,
hizmeti, hayvan, akraba ve yaknlar; hatt yer,
gk ve his ile anlalanlarn hepsinin ondan
alnacan bilmesidir. Eer bu eyleri seviyorsa ve
kendi varln bunlara vermi ise, ayrlrken zaruri
olarak azabda kalr. Hepsinden vaz gemi ve
burada hi birine tutulmam ise, hatt lmeyi arzu
ediyor hlde ise, rahata kavuur. Allah Tel'y
sevmeyi elde etmi, O'nun zikrine nsiyet peyda
etmi [dostluk, lfet meydana getirmi] ve btn

varln O'na vermi ve dnya meguliyetini

lzumsuz ve perian kabul etmise, lnce
maukuna kavuur, zc ve dndrc eyler
aradan kalkar, mes'ud ve mesrur olur.
imdi, bir kimsenin kendini tand ve baki
kalacan bildii hlde, btn arzu ve sevgisinin
nasl dnyada olabileceini ve sonra, dnyadan
gnce, sevdiklerinden ayrldnn azab ve elemi
ierisinde olacanda phe edip etmeyeceini
dn! Bhusus [hususiyle] Peygamber Efendimiz
bunu haber veriyor ve buyuruyor ki: stediini
sev, muhakkak ki ondan ayrlacaksn. Bir de,
Allah'tan bakasn sevmeyen, dnyay ve
ierisindekileri dman bilen, dnyadan ancak
kendi azn alan kimsenin, dnyadan giderken
skntdan kurtulup, rahata kavuacanda phe
olup olmayacan dn! O hlde bunu anlayana
kabir azabnn varlnda ve mttekilere
olmayaca hususunda bhe kalmaz. Hatt dnya,
onun ve kendini tamamen dnyaya verenlerin
evidir. Byle olduu Dnya, m'minlerin zindan,
kfirlerin Cennetidir (1), hads-i erifinden
anlalyor.
(1) M. Zhd. I; T. Zhd. 16: C. Zhd, 3: Hm. II,
197. 323, 389, 485.

SEKZNC FASIL
KABR AZBININ HAKKAT VE

DERECELER
Kabir azabnn asl imdi rendiin gibi dnya
sevgisidir. Bu azab da farkldr. Dnyay isteme
derecesine gre, bazlarna ok, bazlarna az olur.
Mesel kalbi bu dnyaya yalnz bir cihetten bal
olan bir kimsenin azab; mal, mlk, hizmeti,
hayvan, mevki, azamet ve btn dnya ni'metlerine
sahip ve kalbi bunlarn hepsine bal olan kiininki
gibi deildir. Htt bu dnyada bir kimseye, bir at
alndn syleseler, on atnn alnmasndan daha
az zlr. Eer btn maln alsalar, malnn
yarsnn alnmasndan daha ok zlr ve azab
eker. Btn malnn alnmasna da hanmnn ve
ocuklarnn hrszlar ve yamaclar tarafndan
alnp gtrlmesinden ve yalnz bana
kalmasndan az zlr. lm de maln, evldn,
hanmn ve dnyada olan her eyini yama edip
kendisini yalnz brakandr.
O hlde, herkesin cezas ve rahat dnyaya ball
ve ondan kesilmesi miktarncadr. Dnya ni'metleri
yzne glen ve kendini bu ni'metlere verenler
hakknda Allah Tel'nn, Bu iddetli azab
onlara, dnya hayatn hiret ni'metleri zerine
tercih ettikleri iindir (1), buyurduu kimselerin
azablar ok iddetli olur. Bununla alkal olarak
yle bildirildi: Reslullah (sallllah aleyhi ve
sellem) buyurur ki; Muhakkak ki, dar maiet onun
iindir (2), yet-i kermesinin ne mnya geldiini
bilir misiniz? Ashb- Kiram (aleyhimrrdvn),
Allah ve Resul daha iyi bilir, dediler. Buyurdu

ki: Kfirin azab kabirdedir, doksan dokuz

ejderhay ona musallat ederler. Ejderhann ne
olduunu bilir misiniz? Onlar doksan dokuz
ylandr. Her ylann dokuz ba vardr! Onu
sokarlar, yalarlar ve zerine flerler. Bu, kyamete
kadar devam eder.
Basiret sahipleri bu ejderhalar, basiret gz ile
grmektedir. Aptallar derler ki; Biz onun
mezarna baktk, bunlardan hibirini grmyoruz.
Eer mezarda byle eyler olsayd, gzmz
salamdr, biz de grrdk. Bu ahmak bilmi
olsun ki, bu ejderha lenin rhundadr. Onun
ruhundan dar kmaz ki, bakalar grebilsin.
Hatt, lmden nce de bu ejderha onun iinde idi,
o ise onlardan gafil idi, bilmiyordu. Ve yine bilmi
olsun ki, ayn zamanda bu ejderha, onun kendi
sfatlarndan meydana gelmitir. Balarnn says
da, onun kot ahlaknn dallar saysncadr. O
ejderhann tynetinin asl, dnya sevgisindedir.
Sonra, dnya sevgisi sebebi ile zuhur eden kin,
ekememezlik, kibir, hrs, aldatma, hile, dmanlk,
makam sevgisi, an, hret hayranl ve bunun
gibi fena ahlklar saysnca kendisinde balar
meydana gelir. Bu ejderhann nasl olduu ve
balarnn okluu basiretin nuru ile anlalabilir.
Ama, saylar ancak peygamberlik nuru ile
bilinebilir. nk onlar, kt ahlkn saysn
bilirler. Biz ise bilemeyiz. O hlde, bu ejderha
kfirin ruhu ierisinde yerlemitir ve rtldr.
Allah ve Resuln bilmemek sebebi ile deil, belki
btn benliini dnyaya verdii iindir. Nitekim

Allah Tel buyurur: Bu iddetli azab onlara,

dnya hayatn hiret ni'metleri zerine tercih
ettikleri iindir (3). Ve yine buyurdu: Kfirler
Cehenneme arz edildii gn (onlara denilir ki), siz
dnyada iyiliinizi giderip, yalnz dnyadan
faydalandnz (4). Eer insanlarn sand gibi, bu
ejderha onun dnda olsayd daha kolay olurdu.
Zira bir an ondan ayrlabilirdi. Fakat ruhunda
yerlemi olduundan ve hakikatle kendi sfat
olduundan ondan nasl kaabilir?
Bir kimse cariyesini satp ve sonra ona k olduu
gibi, ruhunda bulunan ve onu sokan o ejderha da,
ona ktr. Kalbinde rtldr ve bugne kadar
acsn hissetmemitir. Bunun gibi, bu doksan
dokuz ejderha, lmden nce de kendinde olup
bugne kadar acsn duymamas onlardan haberi
olmad iindir. Maukla beraber olunca, akn
kendisi rahata sebep olduu gibi, ayrlk vaktinde
de zlmeye sebep olur. nk, ak, sevgi
olmasayd, ayrlkta znt olmayacakt. Bunun
gibi rahata sebep olan dnya sevgisi ve ak, azaba
da sebep olur. Makam sevgisi ejderha gibi, mal
sevgisi ylan gibi, saray ve ev sevgisi akrep gibi
kalbini sokar ve kemirir. Ve daha buna benzer nice
eyler!
Cariyenin , ayrlk zamannda, bu dertten
kurtulmas iin kendini suya ve atee atmay veya
bir akrebin kendini sokmasn istemesi gibi,
kabirde azab ekerken de, insanlarn bu dnyada
bildikleri akrep ve ylann kendisine azab etmesini,
cann yakmasn ister. Zira bu aclar bedene

olmaktadr ve dardan gelmektedir. Ruhundaki

ejderhalarn acs ise ruhunda olup, bilinen
gzlerden hibiri bunu grmez.
Demek ki, hakikatte herkes, kendi azabnn
sebebini buradan gtrmektedir. Bu da onlarn
kalblerindedir. Bunun iin Peygamber Efendimiz
(sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu; Bu ceza,
yaptklarnzn size iadesinden baka bir ey
deildir. Ve yine bunun iin Allah Tel
buyuruyor: Eer ilm-i yakn ile bilseydiniz,
elbette Cehennemi grrdnz (5). Ve yine bunun
iin buyurdu: Elbette Cehennem, kfirleri iine
alcdr, kuatcdr (6). Cehennem onlar ihata
edicidir. Onlarla beraberdir, buyurdu da Onlar
ihata edecek buyurmad.
(1) 16 - Nahl: 107.
(2) 20 - Tah: 124.
(3) 16 - Nahl: 107.
(4) 46 - Ahkf: 20.
(5) 102 - Teksr: 4-5.
(6) 29 Ankebt: 54.

DOKUZUNCU FASIL
KABRDEK EJDERHALAR BA GZYLE
GRLEMEZ
Sen eriatn, zahir haberlerine gre, bu ejderhalar

ba gz ile grlebilir dersin. Ruhun iinde olan

ejderhalar grlr cinsten deiller. Biliniz ki, bu
ejderhalar grlebilir. Ama ller grr. Bu
dnyada olanlar gremez. nk, o leme mahsus
eyler, bu dnya gz ile grlemezler. Bu
ejderhalar, bu dnyada grld gibi, lye
grnrler. Fakat sen gremezsin. Hususan, ok
kimseler uykuda ylann kendini soktuunu grr,
yannda oturan ise bunu grmez. Bu ylan, uyuyan
iin vardr, acs ona gelmektedir, uyank olan
kimse iin ise yoktur. Uyank olann bu ylan
grmemesi, dierinin acsndan bir ey azaltmyor.
Uyuyan bir kimsenin ryada, kendisini ylan
soktuunu grmesi, bir dmandan sknt
greceine iarettir. O ac ve sknt ruha olmakta
idi, kalbe gelmekte idi. Fakat bu dnyada bir eye
benzetilmek isterse, ylan olur. Dman kendisine
galib gelince, Zaten bunun ryasn grmtm
der. Sonra da, Keke beni ylan soksayd da, bu
dmanm, arzusuna kavumasayd, der. nk, bu
azab onun kalbine, bedenine olandan ve
ylannkinden daha byk gelmektedir. O hlde
Bu ylan yoktur, onu sran, sokan da bir
hayldir, dersen, bu byk bir hatdr. Bilkis o
ylan mevcuttur.
Mevcudun mns bulunan, demektir. Yok'un
mns da, bulunmayan demektir. Ryada senin
bulduun ve grdn her ey, hi kimse onu
grmese de, sana gre mevcuttur. Senin
grmediin her ey de herkes tarafndan grlse de,
sana gre, mevcut olmayan ve bulunmayan bir

eydir. Azab ve azabn sebebi lye ve uyuyana

olmaktadr, dierleri grmese de, bu azab grenler,
ekenler iin niin noksanlk olsun?
u kadar var ki, uyuyan abuk uyanyor ve azabdan
kurtuluyor. Bunun iin buna hayli oluyor derler.
Fakat l, o azabda kayor, nk lmn sonu
yoktur. Bylece hep azab ekiyor. Bunun gibi bu
lemde his olunanlar da kalyor.
Kur'n- Kerim'de ve eriatta bu ylan, akrep ve
ejderhalarn kabirde bulunduu yoktur ki, bu ba
gz ile herkes onlar grsn ve lem-i ahadetten
olsunlar. Ama eer bir kimse uyku sebebiyle bu
lemden uzaklarsa ve bu lnn hlini ona
gsterirlerse, onu ylan ve akrepler arasnda grr.
Peygamberler ve evliya uyank iken de grrler.
nk, dierlerine uykuda verilenler, bunlara
uyank iken de verilir. Onlarn bu dnya ile
meguliyeti, br dnyalarn ilerini mahede
etmelerine engel olmaz.
Bu kadar uzun anlatmaktan maksadmz, ba gz
ile mezara bakp da bir ey grmeyen ahmaklarn,
kabir azabn inkr ettikleri iindir. Bu da, br
dnyann ilerini anlamamalarndandr.

ONUNCU FASIL
KABR AZABI HERKES N DELDR
Eer kabir azab, kalbin bu dnyaya balanmas

sebebiyle ise, hi kimse bundan kurtulamaz.

nk, kadn, evlt, mal ve mevkiyi herkes
seviyor. O hlde kabir azab herkese olacaktr.
Bundan kimse kurtulamayacaktr derse, cevabnda
deriz ki: Dediin gibi deildir. yle insanlar vardr
ki, dnyadan gemi olurlar, onlarn dnyada lezzet
alacaklar ve rahat bulacaklar yerleri yoktur.
lm arzularlar. Dervi [yni fakir] vaziyetindeki
Mslmanlarn ou byledir. Zengin insanlar da
ikiye ayrlr: Bir ksm, bu eyleri sevdikleri gibi,
Allah Tel'y da severler. Onlar iin de, bu azab
yoktur. Bunlar u kimseye benzer ki, kendisinin evi
ve saray vardr, bunlar sever. Fakat, ba olmay,
saltanat, kk ve ba ondan daha ok sever.
Padiahn emri ile ona bir baka ehrin valilii
verilirse, ona bulunduu yerden kmak hi znt
vermez. Zira, evinin, saraynn ve ehrinin
sevgisinden daha ok olan reislik sevgisi, dier
sevgileri siler, onlardan eser brakmaz. O hlde,
peygamberler, evliya ve zhidlerin kalbi, kadna,
evlda, ehre ve vatana yaknlk duysalar da, Allah
sevgisi hsl olduu ve ona kavumak nsiyetinin
verdii lezzet sebebiyle, dierlerini siler, yok eder.
Bu lezzet ise lm ile hsl olur. O hlde onlar
bundan emindirler. Ama, dnya arzularn daha ok
sevenler, bu azabdan kurtulamazlar. Bunlar daha
fazladr. Bunun iin Allah Tel buyurur: Sizden
gidecei yer o [Cehennem] olmayan kimse yoktur.
Bu yle bir itir ki, hkm Rabbinin irdesi ile
nihayetlenir. Sonra, mttek olanlar ondan
kurtarrz. Kfirleri ise dizleri zerine km

olarak terkederiz (1). Bu kimselere, bir mddet

azab ederler. Dnyadan uzun zaman ayr kaldklar
iin, dnya lezzetini unuturlar. Kalbde olan Allah
Tel'ya ait sevgisi tekrar zuhur etmeye balar. Bu
bir saray, dierinden; yahut bir ehri, dier bir
ehirden, veya, bir kadn, dier bir kadndan daha
ok seven bir kimseye benzer. Fakat, dierini de
seviyor. Onu en ok sevdiinden ayrrlar ve dier
sevdiine brakrlarsa, bir zaman ondan ayrldna
zlr, sonra unutur, buna alr, ite kalbde olan o
sevginin asl, uzun zamandan sonra tekrar grnr.
Fakat Allah Tel'y asla sevmeyen, o azabda
kalr. Zira, o daima O'ndan uzak kalmay
seviyordu. Hangi bahane ile ondan kurtulabilir?
Kfirlerin ebedi azabta kalmalarnn sebeplerinden
biri de budur.
Biliniz ki, herkes, Ben Allah Tel'y severim,
yahut dnyadan daha ok severim, diye iddia
eder. Btn dnyadakiler bunu diliyle byle
sylerler. Fakat bunun bir mihenk ta ve miyar
[ls] vardr ki, onunla anlalr. Bu da yledir:
Bir kimseye ehveti ve nefsi bir ey emretse,
Allah Tel'nn gnderdii eriat da bunun aksini
emretse, kalbini Allah Tel'nn emrine doru
meyletmi, yaklatrm grrse, o Allah Tel'y
seviyor demektir. Bahusus iki kimseyi de seven bir
kimse, bunlardan birini daha ok seviyorsa,
aralarnda bir ihtilf kt zaman kendini daha
ok sevdiinin tarafndan grr ve onu daha ok
sevdiini bununla, anlar. Byle olmaynca, dil ile
sylemekte hi fayda yoktur. nk o sylemek

yalan olur.
Bunun iin Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi
ve sellem) buyurdu ki: La ilahe illallah diyenler,
daima kendilerini Allah Tel'nn azabndan
koruyorlar. Bu, dnya ilerini, din ilerine
tercihlerine kadar devam eder. Dnyay dine tercih
edip de, La ilahe illallah dedikleri zaman, Allah
Tel onlara: Yalan sylyorsunuz. Bu iten sonra
la ilahe illallah demeniz yalan olur, der.
O hlde, buradan, basiret sahiplerinin kalb
gzleriyle, kabir azabndan nasl kurtulacan
grmeleri anlald. Ve yine insanlarn ounun
kurtulamayacan, fakat tpk dnyaya
ballklarnn farkl olmas gibi azablarnn da
mddet ve iddet bakmndan ok farkl
bulunduunu bildikleri anlald.
(1) 19 - Meryem: 71 - 72.

ONBRNC FASIL
KABR AZABINDAN EMN OLMAYI
DENEME YOLU
Ahmaklardan ve gururlulardan, aldanmlardan bir
grup vardr ki, yle derler: Eer kabir azab
varsa, biz bundan eminiz. nk, bizim onunla hi
alkamz yoktur. Onun varlyla yokluu bize
gre ayndr. Bu iddia botur. Tecrbe etmeyince,
anlalamaz. Eer her eyi hrsz alr gtrr, yahut

kendisi iin kymetli olan eyi arkadana verir,

yahut kendi yanndaki sevenleri ondan yz evirir,
onu zemmederler de, kalbinde bunlardan hibir
eser kalmaz ve bakasnn mal alnm yahut
bakasnn sevdii ey elinden km gibi kabul
ederse, o zaman bu iddia doru olur. O zaman; ben
byleyim deyip, gururlanabilir. Mal alnmaynca
ve sevenleri ondan yz evirmeyince, anlalmaz.
O hlde mal kendinden uzaklatrmak ve
insanlarn kabulnden kamak lzmdr ki, kendini
denesin ve sonra kendine gvensin. Evet, ok
insanlar hanm ve cariye ile hi alkalar
olmadklarn zannedip, boar ve satarlar.
Kalblerinde rtl olan ak atei meydana kar,
deli divne kesilirler.
O hlde kabir azabndan kurtulmak isteyen, dnya
ile, zaruret miktar kadar alkalanmaldr. Hela gibi
kabul etmeli, zaruret miktarnca aramal ve ondan
kurtulmak istemelidir. Demek ki, mideye yemek
doldurma hrs, midenin yemekten kurtulmas
[kusma arzusu] gibi olmaldr. nk her ikisi de
lzmdr. Dier iler de bunun gibidir. Kalb bu
balardan kurtulamazsa, ibdetlere ve Allah
Tel'y zikre devam etmesi lzm gelmektedir.
Zikre alkanl kalbte hkim eylemelidir. Bylece
bu sevgi dnya sevgisini yener. eriata uymakla ve
Allah Tel'nn emirlerini, kendi isteklerine
takdim etmekle bu ekilde olduuna kendinden
delil ve hccet aramaldr. Eer nefsi ona itaat
ediyorsa, o zaman kabir azabndan kurtulduuna
gvenebilir. Yok eer byle olmazsa, Allah Tel

tarafndan bir afv gelmeyince, beden kabir

azabnda kalr.

ONKNC FASIL
RUHLA ALKALI CNS CEHENNEM
ATE
imdi ruhan Cehennemi anlatalm: Rhan
dememizin sebebi, beden araya girmeksizin yalnz
ruha olduu iindir. yet-i kermede, O Allah'n
tututurulmu bir ateidir ki, trmanp yreklerin t
stne kacak ve kaplayacaktr, (1) buyurulmas
bunu gsteriyor. O, kalbi istil eden bir atetir.
Bedenle alkal olan atee ise cisman, denir.
te bu rhan Cehennemde eit ate vardr:
Biri, dnya arzu ve isteklerinden ayrlk atei,
ikincisi, mahcubiyet, utanma ve rezil olma atei,
ncs de, Allah Tel'y grmekten mahrum
ve mitsiz kalma ateidir. Bu eit atein hepsi
de, bedenle deil, ruhla alkaldr. Bu atein
sebeplerini aklamak lzm ki, herkes buradan [bu
dnyadan] giderken beraberinde bunlar nasl
gtryor anlalsn. Ayn zamanda bu lemden
ariyet olarak gstereceimiz bir misl ile onu
aklayacaz.
BRNC SIFAT: Dnya arzu ve isteklerinden
ayrlk ateidir. Bunun sebebi kabir azab
anlatlrken sylendii gibi, ak ve Cenneti

istemenin kalbin yaratlna uygun olmasdr.

Mukla olmak kalbin cenneti olunca, mukla
olmamak da cehennemi olur. O hlde dnyaya k
olan, dnyada Cennettedir. O hlde dnya, kfirin
Cennetidir (2). hirette ise, Cehennemdedir.
nk, mukunu ondan almlardr. Demek ki, bir
ey iki deiik hlde, hem lezzete, hem de eleme
sebep oluyor.
Bu ate dnyada una benzer: Bir padiah
dnelim: Yeryznde her ey ona itaat ediyor,
her eye hkmediyor, daima gzel yzl cariyeler,
hizmetiler, kadnlarla bulunuyor ve yine daima
ssl ssl kkler, rengrenk baheleri seyrediyor.
Bu zevk ve saf ierisinde iken aniden bir dman
geliyor, onu yakalyor ve kendine hizmeti alyor.
Memleketindeki insanlarn yannda onu kpeklere
hizmet ettirirken, onun yannda hanmyla ve
cariyeleriyle oynuyor, eleniyor. Hizmetilerine
emirler veriyor. Hazinesinde, kendisi iin ok
kymetli olarak bulundurduu eyleri dmanlarna
veriyor. Dikkat buyurun! Bu adamn bedenine
hibir eziyet yaplyor mu? Fakat hanmndan,
ocuklarndan, hkmdarlndan, cariyelerinden
ve hazinelerinden ayrlk kalbine oturmu onu
yakyor. Bu skntdan kurtulmak iin, bir yolla
ldrlmesini yahut cannn iddetli azablarla,
dayaklarla yaklmasn istiyor.
Bu bir atein rneidir. Ne kadar ok nimete sahip
olursa, hkm ne kadar kuvvetli ve lezzetleri ne
kadar ok olursa, bu ate de o kadar yakc ve
iddetli olur. O hlde, dnyada rahatlk snrn

geni tutanlarn, dnyadan ok eye kavuanlarn

dnyaya ballklar, dnya sevgileri do o kadar
ok olur. Bunlarn ayrlk atei de kalblerinde daha
yakc olur. O atein bu dnyada rneinin
bulunmasna imkn yoktur. nk, bu dnyadaki
kalbe ait elemler, istisnasz kalbe ve ruha tamamen
yerleemez. nk, hisler ve bu dnya ileri kalbi
megul eder. Meguliyet, azabn yerlememesi iin
kalbe bir perde gibidir. Bunun iindir ki, bu kimse
gzn ve kulan bir eyle megul ederse, o elem
onda azalr. Bu ilere son verirse acy daha ok
duyar. Bu yzdendir ki, elem ve ac sahibi bir
kimse, uykudan uyannca, o elemin yaras kalbinde
daha byk olur. nk, uykuda iken rh her
eyden uzaklam, yalnz kalmt. Hisler geri
gelmeden nce, ona ulaan her eyin eseri de ok
olur. Hatt gzel bir ses ile uykudan uyansa, onda
byk tesir brakr. Bunun sebebi, kalbin bu
esnada, yni uyurken hislerden arnm olmasdr.
Bununla beraber bu dnyada, hislerden tamamen
kurtulamaz. lnce, hislerden uzak kalr ve
tamamen ayrlr, ite o zaman onun rahat ve elemi
de onda ylece byk olur. Oradaki atein, dnya
atei olacan zannetmeyin. Bu atei yetmi defa
su ile ykadktan sonra dnyaya gndermilerdir.
KNC ATEN SIFATI: Yapt rezaletlerden
utanma ve mahcubiyet ateidir. Bu atee yle
misl verilir: Bir padiah dnelim. Gayet aa
ve hasis bir kimseyi seer, yanna alr ve
memleketin valiliini ona verir. Onu kendi
hareminde bulundurur. Kendisine srda yapar.

Haremdeki herkesi gsterir. Hazineyi ona teslim

eder. Her ide ona itimat eder [gvenir]. Bu hasis
adam, bu nimetlere kavuunca, emri dinlemez,
nankrlk eder. Padiahn hazinesini harcar,
padiahn hanmna ve haremine hyanet ve ktlk
eder. Grnte ise, padiahn emanetini korur.
Fakat bir gn padiahn haremine hyanet ve kt
muamele yaparken etrafna bakar. Padiahn bir
pencereden kendisini seyretmekte olduunu grr
ve her gn kendisini grdn ve hyanetinin
daha ok olmas iin, ses karmadn anlar.
Herkesin gz nnde, leme ibret olsun diye, bu
hasisi ldreceini ve bu zamanda bu adamn bu
rezilliklerinden dolay kalbindeki utanmay,
ruhundaki bu mahcubiyeti dnn! Vcudunda
hibir ar yoktur. Buna ramen bu mahcubiyet ve
utanmadan kurtulmak iin yerin dibine girmeye
oktan razdr!..
Bunun gibi, sen de bu dnyada, zahirde gzel
grnen det eklinde iler yaparsn. Fakat onlarn
asl ve hakikati kt ve irkindir. O ilerin asl ve
hakikati kyamette sana gsterildiinde, rezilliin
meydana kacak ve mahcubiyet atei ile
yanacaksn. Mesel bugn gybet edersen,
kyamette kendini, bu dnyada akrabasnn etini
yiyip, kzartlm tavuk yediini ve fakat dikkatli
baknca lm kardeinin eti olduunu tanyan
kimse gibi grrsn. Bu rezaletin bykln ve
byle yapan kimsenin kalbindeki atein acsn
dnn. Gybetin [dedikodunun] asl ve hakikati
budur. Yarn meydana kacaktr. Bunun iin bir

kimse ryada l eti yediini grrse, tbiri, o

kimsenin gybet etmi olmas olur.
Sen bugn bir duvara ta atsan, bir kimse de sana;
senin attn ta duvardan senin evine dt ve
ocuklarnn gzn kr etti dese; eve gider,
kymetli ocuklarnn gzlerinin, senin attn tala
kr olduunu grrsen; kalbine nasl bir atein
deceini, ne mkl vaziyette kalacan bir
dn! Bu dnyada bir Mslmana hased eden
[ekememezlik eden] bir kimse, kyamet gnnde
kendisini; hasedin ruhu ve hakikati olan u sfat ve
surette grr ki, kendisine derler: Sen, birine
dmanlk ediyorsun, zarar ona deil, sana geliyor.
Senin dinini helak ediyor; gzlerinin nuru olacak
taatlarn, iyiliklerin onun defterine geiyor, sen ise
iyiliksiz kalyorsun. Hlbuki, senin iyiliklerin
kyamette sana, bugnk ocuklarnn gznden
daha ok yarayacaktr. nk iyiliklerin, saadetine
ve kurtuluuna sebep olacak; ama ocuklarn,
kyamette saadetine sebep olmayacaklardr. Yarn
kyamet gnnde, suretler hakikat ve ruha tbi
olup, grnen her ey ruhuna uygun grnd
zaman, utanma, mahcubiyet ve irkinlik orada
meydana kacaktr.
Uyku hli o leme daha yakn olmak sebebiyle,
ryadaki iler, mn ve hakikatine uygun ekilde
olur. yle ki: bn Sirin'in yanna birisi gelip,
Ryamda elimde bir yzk vard, kadnlarn
ferlerini [avret mahalli] ve erkeklerin azlarn
mhrlediimi grdm dedi. bn Sirin buyurdu ki:
Sen Ramazan aynda mezzinlik yapp, gn

domadan ezan okur muydun?. Soran, evet

yledir, dedi. Dikkat ediniz! Kendi yapt iini,
ryada kendisine nasl gsterdiler! Zira ezan, sureta
[grnte] bir sesdir ve hatrlatmadr. Ramazan
ayndaki ruhu ve hakikati ise yemekten ve cimdan
men etmektir. Ne kadar alr ki ryada sana
kyamette birok rnekler gsterilir de, senin
dnyann hakikatinden hi haberin olmaz.
Bundan trdr ki, hads-i erifte bildirildi:
Kyamet gn dnyay yle yle vaziyette
ihtiyar bir kadn eklinde getirirler. Onu gren
herkes Senden Allah'a snrz, derler. O zaman
onlara, Uruna kendinizi helk ettiiniz dnya
budur! denir. Onu grenler, o kadar mahcup
olur, o kadar utanrlar ki, bu mahcubluk ve
utanmadan kurtulmak iin atee atlmak isterler.
Bu rezalet una benzer: Anlatrlar ki, padiah
olunu evlendirmitir. Olan o gece nce arap
iip, sarho olunca zifaf arzusuyla darya kt.
Odaya girmek istedi. Yolunu ard ve saraydan
kt. Yoluna devam etti. Bir yere geldi, iinde
kandil yanan bir ev grd. Hanmnn odasna
geldiini zannetti, ieri girince insanlarn uykuda
olduunu grd. Ne kadar seslendiyse de cevap
veren olmad. Uyuyorlar zannetti. stnde yeni bir
rt bulunan birini grd. Gelin budur dedi. Onun
yanma yatt. stnden rty kaldrnca, burnuna
gzel bir koku geldi. Kendi kendine, phesiz
gelin budur, nk ok gzel kokuyor, dedi.
Sabaha kadar onunla mbaeret eyledi. Dilini onun
azna koydu. Bir yalk hissetti. Zannetti ki,

kendisine yaknlk gsteriyor ve zerine gl suyu

dkyor. Sabah olup, kendine geldii zaman,
etrafna baknd, oras putperestlerin mezarl idi.
Uyuyanlar ller idi. stnde yeni rt olup, gelin
sand ise, o yaknlarda lm ihtiyar, irkin bir
kadnd. O gzel koku, ld zaman bedenine
srdkleri gzel koku idi. Dili ile hissettii
yalklar ise, onun pislikleri idi. Kendine baknca,
yedi azasn [yani btn vcudunu] pislik iinde
grd. Aznda ve boaznda onun aznn
suyundan bir aclk ve fenalk buldu. Bu rezalet, bu
mahcubiyet ve pislik iine gmlm halinden
utanp lmek istedi. Padiah yahut askerleri,
olmaya kendisini grr diye ok korktu! O bu
dnceler ierisinde iken padiah ve kumandanlar
onu aramaya ktlar ve onu bu pisliin ve
alakln iinde grdler. O ise, bu alaklk ve
rezillikten kurtulmak iin yerin dibine girmek
istedi.
O hlde, yarn kyamet gn dnyay sevenler,
dnyann lezzet ve ehvetlerini bu ekilde grrler.
ehvet ve arzularnn okluundan kalblerinde
kalan eser ve izler, o kimsenin boaznda, dilinde
ve bedenindeki pislikler ve aclklar gibidir. Hatt
ondan da fenadr. nk, br dnyadaki ilerin
tamam ve zorluu rnekle anlatmaya gelmez.
Fakat bu, ruha ve kalbe olan utanma ve mahcubiyet
atei denen atelerden, bedenin habersiz olduunu
gsteren basit bir numunedir.
NC ATEN SIFATI: Allah Tel'y
grmekten mahrum kalma ve o saadete

kavumaktan mitsiz olma hasretinin verdii

atetir. Bunun sebebi, bu dnyadan gtrd
krlk ve cahilliktir. Zira marifete kavuamad ve
kalbini zikir ve mcahede ile temizlemedi ki;
ldkten sonra Allah Tel ona grnsn. Kalb,
parlak bir aynaya benzer. Gnah ve dnya
arzularnn paslar onu karartr ve bir ey
gstermeyecek hle getirir.
Bu atein misli yledir: Bir grup insanla, karanlk
bir gecede, renkleri belli olmayan akl talaryla
dolu bir yere gittiini dn. Arkadalarnn sana,
Bunlardan tayabilecein kadar al. nk biz,
bunlarn ok kymetli olduunu duyduk, deseler
ve hepsi tayabilecei kadar alsalar, sen ise hi
almayp onlara, Yarn bunlarn ie yarayp
yaramayacan bilmediim iin bu kadar skntya
katlanmam ve bu ar yk ekmem aptallk olur,
desen, sonra da onlarla beraber gitsen ve onlarla
alay etsen, onlar aptal yerine koyup elensen ve
onlara, Akl ve zeks olan benim gibi rahat ve
hafif gider, aptal olan kendini eek yapar, yk
eker ve mmkn olmayan eylere tama' eder!
desen, fakat ortalk aarnca bakld zaman;
bunlarn hepsinin cevher, krmz yakut ve yz
binlerce altn deerinde olduu grlse;
arkadalarn ne iin biraz daha fazla almadk
derlerken, sen bir tane bile almamakla
aldandndan, lecek gibi olursun. Ve bunlara
sahip olmamak atei kalbine der. Sonra onlar,
aldklar bu eyleri satp, yeryznn valiliini
alrlar. stedikleri nimetleri yerler, istedikleri yere

giderler, Seni, a, susuz ve plak brakrlar. Seni

hizmeti olarak alr, i yaptrrlar. Bu nimetlerden
bana da bir pay verin desen, cevabnda, yet-i
kerimedeki gibi, Cehennemdekiler, Cennettekilere
derler: Allah Tel'nn size rzk olarak gnderdii
eylerden, yahut aktt sulardan bize de aktnz
(veriniz). Cennet ehli derler ki, muhakkak ki,
Allah Tel onlar kfirlere haram eylemitir (3)
sylerler ve Dn gece sen bizimle alay etmez
miydin? Biz de bugn, seninle alay ederiz, derler.
yet-i kerimede, Eer bizimle alay ediyorsanz,
elbette biz de sizinle alay edeceiz (4), buyruldu.
Cennet nimetlerinin ve Allah Tel'y grmenin
elden kamasna misl bu anlattmzdr. Bu
cevherler, iyi ameller; o karanlk da, bu dnyaya
benzer, iyi amel cevherleri elde etmeyenler,
lerdeki pheli nimetleri iin, niin imdi eziyet
ekeyim? derler. Yarn ise, zerimize o sudan
aktnz (5), derler. Nasl zlmez, nasl hasret
ekmezler ki, yarn kyamet gn Allah Tel'nn
eit eit nimet ve saadetleri; marifet ve iyi amel
ileyenlere akar, gelir. Dnya nimetlerinin hepsi
oradakilerin bir anlnn karl olamaz. Hatt
Cehennemden en son kacak olana bile verilenler,
dnyadakilerin on katdr. Bu benzetme, l ve
miktarla deil, nimetin ruhu, asl iledir. O da
lezzetin verdii srrdr. Mesel, Bir cevher on
altndr, denir. Kyamet asl itibariyle olup;
mhiyet arlk ve l bakmndan deildir. Bu da
byledir.
(1) 104 - Hmeze: 7 - 8.

(2) M. Zhd, 1; F. Zhd, 16; C. Zhd, 3; Hm. II.

197, 323, 389, 485,
(3) 7 - A'rf: 50.
(4)11 - Hd: 38.
(5) 7 - A'rf: 50.

ONNC FASIL
RUHAN ATE, CSMAN ATETEN DAHA
ACIDIR
Ruha ait olan eit atei rendin. imdi bu
atein, beden iin olan ateten daha iddetli
olduunu anlayacaksn. Rha, cana te'sir
etmedikten sonra bedenin herhangi bir acdan
haberi olmaz. O hlde bedenin acs cana ular. Bu
yolla ac artar. byle olunca, ruhun, cann
ierisinde meydana gelen ate ve elem, elbette daha
byk olur. Bu ate ruhun iinden gelmekte olup,
dardan ieriye girmiyor.
Btn aclarn sebebi, yaratl icab kendinin zdd
olan bir eyin onu kaplamasdr. Bedenin yaratl
olarak icab; bu terkibin kendinde kalmas;
paralarnn, hcrelerinin olduu gibi salam
durmasdr. Yara ile birbirinden ayrlnca, zdd
meydana gelir ve ac duyar. Yara, bir yeri
dierinden ayrr, aradaki btn hcrelere ate
der ve birbirinden ayrlrlar. Her hcresi ayr bir
ac duyar. Bunun iin atein acs ok zor ve

iddetlidir. O hlde, kalbte yaratl icab olmas

gereken eyin yerine onun zdd yerleince, ruhta
onun acs daha byk olur.
Kalbin yaratlnn icab, Allah Tel'y bilmek
ve grmektir. Onda bunun zdd olan grmemezlik
yerleirse, acs sonsuz olur. Eer byle olmasayd,
kalbler bu dnyada lmden nce hasta olmaz, bu
grmemezlik hastalna dmezdi. Fakat insann
eli, aya uyusa ve bir hissizlik meydana gelse, bu
esnada ate o uzvuna dese, uyuukluunun
gitmesinin sebebini o anda anlayamaz. Atee
deince bir yolla byk bir kap bulur. Bunun gibi
kalbler, dnyada, uyuuk ve hissiz olur ve bu
uyuukluk lmle kalkar; bu ate bir yolunu bulup,
ruhun iinden ykselir. Bu baka bir yerden
gelmiyor. Kendisi beraberinde gtrmtr ve
onun iindedir. Fakat ilm-i yakn ile bilmedii iin,
onu gremedi. Orada ise ayne'l-yakn sahibidir, her
eyi grmektedir. Bunun iin yet-i kerimede,
Byle deildir! Eer ilm-i yakin ile bilseydiniz,
elbette Cehennemi grrdnz (1), buyuruldu.
eriatn, cismani olan Cehennem ve Cenneti uzun
uzun anlatmasnn sebebi, onlar herkesin bilmesi
ve anlayabilmesi mmkn olduu iindir. Fakat bu
szmz beenmeyenler, zorluk ve bykln
anlayamayanlar oktur. Hususan bir ocua al
ren, renmezsen babann valilii ve hkmeti
sana kalmaz, sen de o saadetten mahrum kalrsn
dersen, o bunun ne demek olduunu anlamaz ve
kalbinde ona byk grnmez. Fakat, Bunu
ren, yoksa muallim kulan eker! dersen,

bundan korkar. nk, bunun ne demek olduunu

anlar. Muallimin ocuun kulan ekmesi doru
olduu gibi, babann padiahlndan mahrum
olmak atei de dorudur. Muallimin talebesinin
kulan ekmesi onu terbiye etmek iindir. Bunun
gibi cisman (maddi) Cehennem de haktr,
dorudur ve Allah Tel'y grmekten mahrum
kalmak da dorudur. Cisman Cehennem; Allah
Tel'y grmekten mahrum kalmak cehenneminin
yannda valilikten ve padiahlktan mahrum
kalmann yannda; bir kimsenin kulann
ekilmesi gibidir.
(1) 102 - Teksr: S - 6.

ONDRDNC FASIL
RUHUN DNYADAK SEYRSEFER
MENZLLER
Btn limlerin syledikleri ve kitaplarnda
yazdklar gibi Bu iler taklid ve dinlemekten
baka ekilde bilinemezler. Basiretin bunlara yolu
yoktur, deyip bu anlattklarmza uymadn
sylersen, cevabnda deriz ki, onlarn zrlerinin
ne olduu daha evvel akland. Bu sz onlara
muhalefet olmaz. hiret iin onlarn syledikleri
dorudur. Fakat his olunanlar bildirmekten dar
kmadlar. Ya ruhla alkal olanlar bilmediler, ya
bildiler de insanlarn ou anlayamad iin uzun

anlatamadlar.
Cisman olanlar, eriatn sahibinden iitmek ve onu
taklit etmekten baka ekilde bilinmez. Fakat bu
anlattklarmz, ruhun hakikatini bilmeye dair dier
bir ksmdr. Bunu bilmek ise, basiret yoluyla ve
kalb gzyle grmekle oluyor. Bu da, kendi
vatanndan ayrlana [nefsinden kurtulana] veriliyor.
Orada azk ve menfaate baklmadan, din yolunda
yolcu olmak esas tutulmutur. Bu vatan iin ehir
ve ev istemeyiz. nk beden vatandr. Bedenin
yolculuunun ise kymeti yoktur. Fakat insann
hakikati ve esas olan ruhun karar klaca bir yer
vardr, oradan meydana km, vatan da orasdr;
burada ise yolcudur. Yolda onun birok menzilleri,
konak yerleri vardr. Her menzil bir baka lemdir.
Vatan ve ilk karargh hisler lemidir. Sonra
hayller, sonra mevhumlar ve sonra da ma'kulttr.
Makult drdnc menzildir. Bu lemde kendi
hakikatinden drdncs haber alr ve bundan
bakas haber almaz.
Bu lemler bir misl ile anlalabilir. O da yledir:
insan hisler leminde bulunduu mddete
derecesi, kendini muma atan pervane bceine
benzer. nk onun yalnz gz hissi vardr. Hayl
ve hafzas yoktur. O karanlktan kayor, bir
pencere aryor. Mumu pencere sanp kendini ona
vuruyor, harareti hissedince bunun acs hfznda
kalmyor ve hayalinde durmuyor. nk hfz ve
hayali yoktur ve o dereceye gelmemitir. Bunun
iin baka zaman lnceye kadar yine kendini
muma atyor. Eer onda hayal ve hfz kuvveti

olsayd, bir kere can yannca, tekrar mumun

alevine atlmazd. Dier hayvanlar bir defa
dvlnce, ikinci defa sopay grrse kaarlar.
nk o acnn hayli bu hayvanlarn hfznda
kalm olur. O hlde hisler, birinci menzildir.
kinci menzil, tahayyldr, insan bu derecede
bulunduu mddete drt ayakl hayvanlar gibidir.
Bir eyden can yanmaynca, ondan kalacan
bilmez. Fakat bir defa acy yiyince, bundan sonra
kaar.
nc menzil, mevhumlardr. Bu dereceye
ulanca, koyun ve at gibidir. Grmedii,
hissetmedii acdan da kaar. Dman olduunu
ve cann yakacan anlar. Hi kurt grmeyen bir
koyun, hi aslan grmeyen bir at, kurt ve aslan
grdklerinde kaarlar ve dman olduklarn
anlarlar. Halbuki, ekil ve grn bakmndan
daha byk olan inekten, filden ve deveden
kamazlar. Bu onlarn iine konmu yle bir
gzdr ki, onunla kendi dmann grrler.
Bununla beraber, yarn olacak olanlardan
saknamazlar.
Drdnc menzil, ma'kulat menzilidir. nsan
buraya knca, hayvanlktan kurtulur. Buraya
kadar hayvanlarla beraberdir. Burada ilk defa,
insan leminin ilk hakikatine kavuur. Hissin,
tahayyln ve vehmin ulaamad eyleri grr.
leride olacak eylerden saknr. lerin ruhunu ve
hakikatini suretlerinden, grnlerinden ayrr ve
anlar. Bir eyin, btn ekillerini kaplayan
hakikatini, hududunu idrak eder. Bu lemde

grlebilen eyler sonsuz deildir. Zira

hissedilenler cisimden bakasnda deildir.
Cisimler ise hudutludur, sayldr.
Onun hisler leminde dolamas, herkesin
dolaabilecei yeryznde yrmek gibidir. Ruha
mahsus ve ilerin hakikati olan drdnc lemde
dolamas ise su zerinde yrmesi gibidir.
Mevhumlarda dolamas su ile toprak arasnda
olmak vaziyetinde bulunan gemi gibidir. Ma'kulat
derecesinin tesinde, bir makam daha vardr ki,
peygamberlerin, evliyann ve mutasavvflarn
makamdr. Bu da havada gezmeye benzer. Bunun
iin Peygamber Efendimiz (sallllah aleyhi ve
sellem) buyurdu ki: sa aleyhisselam su stnde
yrd. Eer yakin derecesi daha ok olsayd
uard.
Demek ki, insan yolculuunun menzilleri idrak
lemlerinde oluyor. Son menzili ile de melekler
derecesine ulayor. O hlde, hayvanln en aa
derecesinden meleklerin en yksek derecesine
kadar insan ykselebilir. Alalmak ve ykselmek
onun iidir. O ise esfel-i sfilne [en aa derece]
mi gidecek, yoksa a'l-y iliyyne [en yksek
derece] mi kacak teh-ikesindedir. Bu tehlike iin
Allah Tel yle buyurur: Elbette, emneti
gklere, yere ve dalara arzettik. Onu
yklenmekten imtina eylediler ve ondan korktular.
nsan onu yklendi. Muhakkak ki o, zlim ve
cahildir (1).
Cansz olann derecesi deimez ve bir eyden
haberi olmaz. O hlde dncesi de olmaz.

Melekler ise illiyyindedirler. Onlar kendi

derecelerinin dna kmazlar. Her biri olduu
derecede kalr. Kur'n- Kerim'de onlar iin,
Bizden kimse mstesna olmamak zere her
birimiz iin malm birer makam vardr (2),
buyuruluyor. Hayvanlar esfel-i sfilinde, yni en
aadadrlar. Ykselmeleri de mmkn deildir.
nsan ise ikisinin arasndadr. Tehlikededir. Onun
terakki ederek meleklere ulamas mmkn olduu
gibi, tenezzl ederek, alalarak hayvanlar
seviyesine de inebilir. Emaneti yklenmenin
mns, tehlikeyi tamak olur. O hlde, emanet
ykn insandan bakas tayamaz.
Maksadmz biroklarnn bu sz sylemediklerini
anlatmaktr. Bunda alacak bir ey olmad
bylece anlalr. nk, misafirler, yolcular,
mukimlere muhalif olurlar, ileri birbirine uymaz.
Halkn ou ise mukmdir, sefere kmyorlar.
Misafirler, yola kp yol alanlar pek azdr! Hisler
ve hayllerin yeri olan vatanda yerlemi olana,
ilerin hakikati ve ruhu asla bildirilmez. O kimse
rhan olamaz, ruhlara mahsus olan eyleri
bilemez. Bunun iin, bu bahis, kitaplarda ok az
anlatlr. O hlde hireti tanmak hakknda bu
kadarla iktifa edelim; zira bundan fazlasn akl
almaz. Hatt birok akllar bile bu kadarn
kavrayamaz.
(1) 33 - Ahzb: 72.
(2) 37 - Sffat; 164.

ONBENC FASIL
ZAYIF BR ZANLA BLE HRET NKR
CAZ DELDR
Bir ksm ahmaklar vardr ki, ileri ne kendi
basiretleriyle [grleriyle] anlayabilirler, ne de
eratin bildirdiini kabul ederler. hiret ilerinde
aar kalrlar. Onlar phe kaplamtr. Ve bazan
da ehvetlerinin galebe almasiyle, yaratllarnn
icabna uyarak hireti inkra kalkarlar. Kalblerinde,
bu inkr meydana gelir, eytan da onu arttrr.
Cehennemi anlatmak iin bildirilenleri; insanlan
korkutmak iin, Cennet hakknda sylenenleri ise,
aslsz tatl hayller eklinde sylenmi
zannederler. Bu yzden ehvet ve arzularna
uyarlar. eriatn emir ve yasaklarn dinlemezler.
eriata uyanlara hakaret gz ile bakarlar. eriata
uyanlar iin; onlar aldanmlardr, aldatlmlardr,
dediler. Byle bir ahman byle srlar delilleri ile
anlayabilmesi mmkn mdr? O hlde, ak bir
szle, dnebilmesi iin onu davet etmek
icabeder. Ve ona denir: Eer senin zann- galibin
bu yz yirmi drt bin peygamberin, btn evliya,
lim ve hakmlerin yanld, aldand eklinde ise
ve sen bu ahmaklnla bu hlleri anladnsa, elbette
bu yanlman seni tutar ve gururlandrr. nk,
hiretin hakikatini bilmiyor, ruhan azab
anlamyorsun. nk, ruhan olan eylerin misalini
ve eklini hisler leminden kabul etmiyorsun! Eer

yanlmasn caiz grp, kinin birden fazla

olduunu bildiim gibi, ruhun hakikati olmadn
biliyorum. O baki olamaz, ona ldkten sonra,
cisman ve ruhan bir rahatlk ve ac olmaz dese, o
kimsenin mizac bozulmutur. Ona artk mid
etmemelidir. O, Allah Tel'mn haklarnda Eer
onlar doru yola arrsan, asla hidyete
gelmezler (1), buyurduklarndan olmutur.
Bunun imknsz olmas benim iin zarur deildir.
nk bu mmkndr. Fakat pek uzaktr. in
hakikatini tamamen bilmediim ve bu hususta
zann- galibim olmad iin zayf bir zanla btn
mrmce kendimi niin her eyden men edip,
lezzetlerden uzak duraym derse, cevabnda deriz
ki: Madem ki bugn bu kadarn syledin, eriatn
yolunu kabul etmen akl icab sana lzm oldu.
nk tehlike byk olduu zaman zan zayf olsa
da ondan kalr. Mesel sen bir yemei yemeye
balarken, birisi sana, bu yemekten ylan yemitir,
derse o yemei yemezsin. O kimse yalanc olsa,
yemei kendi yemek istese de yine yemezsin.
Fakat, sz doru da olabilir diye dndn iin,
kendi kendine, eer yemezsem, ala katlanmak
kolaydr, yersem belki doru sylemitir, o zaman
zehirlenirim, lrm dersin. Bunun gibi, hasta
olsan vaziyetin tehlikeli olsa, dua yazan bir kimse
sana; Bana bir dirhem gm verirsen, bir kda
sana dua yazarm ve yaptm eylerle iyi olursun,
derse bu yaz ve ekillerin shhatle alkas
olmadn bilsen de kendi kendine, Belki doru
sylyor, bir dirhemi elden karmak bir ey

deil, dersin. Eer mneccim; Ay filn yere

gelince, u ilc iersen iyileirsin, derse onun
sz ile bu skntya katlanrsn ve Olur ki doru
sylyor, eer yalan sylyorsa bu skntya
katlanmak zor deildir, dersin.
O hlde, akl olan hibir kimse, yz yirmi drt bin
peygamberin ve dnyann en byk evliya ve
limlerinin hep birden syledikleri sz, bir
mneccimin, muskacnn ve Hristiyan bir hekimin
sznden aa tutmaz. nk, bunlarn sz ile
kendine biraz eziyet veriyor ve daha byk olan ac
ve eziyetlerden kurtulmak istiyor. Az olan elem ve
ziyan, bir eye nisbetle az olur. Bir kimse dnyann
mrnn ne kadar olduunu, evveli olmayan
ebedden, sonu olmayan ezele nisbetle ne kadar
olduunu dnse, ektii elemlerin, o byk
tehlike yannda ne kadar az kalacan anlar.
Bahusus kendi kendine, Eer onlar doru
sylyorkarsa ve ben byle bir azabta kalrsam, ne
yaparm? Rahatla geirdiim u birka gn ne
fayda verir. Doru sylemi olabilir de! diyebilir.
Ebedin mns udur ki, btn lem budayla dolu
olsa ve bir kua bir senede bir buday tanesi
yiyeceksin dense o buday taneleri biter de, ebed
yine hi azalmaz. O hlde, bu kadar uzun bir zaman
devam eden azab, ruhan de olsa nasl ekilebilir?
Dnyann mr, onun yannda ne kadar kalr ki?
Hibir akll kimse yoktur ki, bu dncede olsun
da, ihtiyat [tedbir, saknma] yolunu ve bu
tehlikeden kamay ister sknt ile olsun, ister zan
ile olsun, lzumlu grmesin. Zira insanlar ticaret

iin denizlerde dolar, uzun yolculuklara katlanr

ve ok sknt ekerler. Bunlar zan ile yaparlar.
Eer bir kimsede yakn yoksa, zayf bir zan da m
yoktur? O hlde, kendine acyorsa bunun ihtimal
olmasna da ehemmiyet verir.
Bunun iin Emr'l-m'minin Hz. Ali (r.a.) bir
dinsizle mnazara ederken buyurdu ki: Eer senin
dediin gibi ise sen de ben de kurtuluruz. Fakat
bizim sylediimiz gibi ise, biz kurtulduk ve sen
dtn, ebed azabta kaldn. Emir'l-m'minn
Ali'nin (radyallah anh) byle sylemesi, o
mlhidin [imansz, dinsiz] zayf aklna gre
konutuu iindir. Yoksa sznde ve itikadnda
pheli olduu iin deildir. Fakat yakn olan yolun
o mlhid tarafndan anlalamayacan anlamt.
O hlde, dnyada hiret azyla uraanlardan
gayrisi gayet ahmaktr. Bunun da sebebi gaflet ve
dncesizlik. nk dnya ehvet ve arzular,
bunu dnmelerine zaman brakmyor. Yoksa,
yakn ile ve zann- galib [galip ihtimal] ile, hatt
zayf bir zan ile bilenlerin hepsine, akl icab, o
byk tehlikeden kamak, emniyetli ve ihtiyatl bir
yol tutup Allah Tel'nn dilemesiyle selmete
kavumak vcib olur.
Mslmanlk unvanndaki kendini tanmak, Allah
Tel'y (Celle cellh ve azzame nh ve azze
kibriyh ve la ilahe ayruh) tanmak, dnya ve
hireti tanmak ksmlar tamam oldu.
Bundan sonra Mslmanln artlarna
balayacaz. Inllah'1-aziz vahdeh...
(1) 18 Kehf: 57.

MSLMANLIIN ARTLARI
[Drt Rkndr]

BRNC RKN
BDETLER
[Kiinin kendisini ibdetle sslemesi mevzuunda
olup 10 asla ayrlr]

BRNC ASIL
EHL- SNNET TKADINI DORU
GRENMEK
Mslman olan bir kimseye, en nce, dil ile
soyledigi L LHE LLLLAH
MUHAMMEDUN RESLULLAH sznun
manasn kalbii ile bilmesi ve inanmas farzdr.
Bundan hi phe etmemelidir. Mslumanlgn asl
iin, yani Mslman olmak iin, inanmas ve bu
imanda phenin bulunmadna kalbin karar
vermesi kafidir. Delil ve hccetlerle bilmek her

Musluman'a farz- ayn deildir. Zira Peygamber

Efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) Arablarn
delil ile bilmesini, ilm-i Kelam okumasn,
phelerini aratrp bunlarn zlmelerini emir
buyurmad. Belki tasdik ve inanmay kfi grd.
Avamn derecesi bundan fazla olamaz.
Fakat soz soylemesini bilen, iipheye den ve
cahili pheye drecek olan bir kimsenin
iiphelerini gideren baz limlerin bulunmas
lazmdr. Bu ilme Kelm denir. Bu farz-
kifyedir. Bir ehirde bu ekilde bir iki kimsenin
bulunmas yetiir. Cahil itikad sahibi olup, kelm
limi, onun itikadnn muhafz ve rehberi olur.
Kendini tanmann hakikati ise, bu iki makamn
tesinde bir baka yoldur. Bunun balangc
mchededir. Mchede ve riyazet yolunda
gitmeyen kimse, bu dereceye tamamen kavuamaz
ve davasnda hakl olamaz. nk, zarar krndan
fazla olur. Bu, perhiz etmeden ila alan kimseye
benzer ki, lmesinden korkulur. nk o ila
midesinin eklini, halini bozar, ifa bulmadg gibi,
hastalk daha da artar.
Mslmanlk unvannda dediimiz gibi, marifetin
hakikatinden bir numne ve nian vardr, bunu ehli
olan arar. Dnya ile alkas olmayanlar, onunla
uramayanlar ve mrnde Allah Teala'y aramak
ve istemekten baka eyle uramayanlar hari
bunun hakikatini kimse arayamaz. Bu da zor ve
uzun bir itir. O halde, herkesin gdas olana iaret
edelim. Bu da Ehli Siinnet itikaddr. Bu itikad
kalbinde bulunduranlar iin bu itikad, saadet ve

kurtulu tohumu olacaktr.

TKAD
Bil ki, sen yaratlmsn. Seni bir yaratan vardr.
Btn lemin ve alemdeki her eyin yaratcs
O'dur. Bu yaratan birdir. Orta, benzeri yoktur. Bir
ikincisi yoktur. O. hep var idi. Varlnn balangc
yoktur. Hep vardr. Varlnn sonu olmaz. Ezel ve
ebedde varl lazmdr; yokluk O'na yol bulamaz.
Varl kendindendir. Hibir eye ihtiyac yoktur.
O'na muhta olmayan higbir ey yoktur. Kyam,
Zt iledir. Her eyin varlkta durmas O'nunladr.

TENZH
O cevher deildir, madde deildir. raz deildir.
Hibir maddede bulunmaz. Hibir eye benzemez.
Hibir ey O'na benzemez. ekli yoktur.
llemez. Nasl ve ne gibi diye sorulamaz. O
deyince, kemmiyet ve keyfiyet olarak akla, hayale
gelen her ey O deildir. nk bunlar,
yarattklarnn sfatlardr. O, mahlklar gibi
deildir. Akla, vehme, hayale gelen her eyi O
yaratmaktadr. Kklk ve byklk lleri
O'nun iin sylenemez. nk bunlar da madde
leminin vasflardr. O ise cisim, madde deildir.

Hibir madde ile balants yoktur. Bir yerin

stiinde deildir. Bir yerde deildir. Kendisi yer
kabul edici deildir. lemde olan her ey Ar'n
altndadr. Ar ise, O'nun kudreti ve kuvveti
altndadr. O, Arn stndedir. Bu, cismin bir
cisim zerinde olmas gibi deildir. nk O,
cisim deildir. Ar O'nu tayor, zerinde tutuyor
demek de deildir. Ar ve Ar' tutan meleklerin
hepsi O'nun ltfu ve kudreti ile duruyorlar. O
ezelde, sonsuz ncelerde naslsa, simdi hep yledir.
Ar' yaratmadan nce nasl idi ise, ebedi sonsuz
geleceklerde de hep yledir. nk tegayyur ve
deime, zt ve sfatlar hakknda sylenemez.
Eer sfatta deime olsa, noksanlk olur. Noksan
olan da Allah olamaz. Bir sfat sonradan kmil
olsa, nceden noksan olmu olurdu ve kemale
muhta olurdu. Bylece yarattna muhta olurdu.
Muhta olan Allah olamaz. Hibir mahlkuna
benzemez ise de, bu dnyada O'nu bilmek ve
Ahirette O'nu grmek olur. Bu dnyada nasl
olduu anlalmadan bilindii gibi, br dnyada
da, anlalmadan grnecektir. Cnk o gru, bu
dnya grne benzemez.

KUDRET [GC YETMEK]

Hibir eye benzemedii halde, her eye kaadirdir.
Kudreti, gc yetmesi tamdr. Acizlik, noksanhk ve
zayflk O'nun iin soylenemez. Her istediini

yapt, her ne isterse yapar. Yedi kat gkler yer, Ar

ve Krs ve var olan her ey O'nun yed-i kudretinde
olup hepsi O'nun emrindedir. O'ndan baka.
kimsenin elinde bir ey yoktur. O'nun ise
mahlkattan ei ve orta yoktur.

LM [BLMEK]
Olmu ve olacaklar mmkn ve mmteni'
[imkansz] her eyi bilicidir. lmi her eyi
kuatmtr. Ar- ldan yerin merkezine kadar
hibir ey Onun bilgisinden hari deildir. unkii,
hepsi O'ndan ve O'nun kudretinden meydana
geliyor. Sahralardaki kumlarn, aalardaki
yapraklarn kalblerdeki dncelerin ve havadaki
zerrelerin [atomlarn] saysn ve yedi kat gkleri
sonradan gelen ve deien bir ilim ile deil, hi
deimeyen ilm-i ezelisi ile bilir.

RADE [STEMEK, DLEMEK]

Alemdeki her ey, O'nun dilemesi ve istemesi
iledir. ok olsun az olsun, kk olsun byk
olsun, hayr olsun er olsun, sevap olsun gnah
olsun, kfr olsun iman olsun, fayda olsun ziyan
olsun, deerli olsun deersiz olsun, ac olsun rahat
olsun, hastalk olsun shhat olsun, hepsi ve hepsi

O'nun takdir ve dilemesi, kaza ve hkm iledir.

Btn alem, insanlar, cinler, eytanlar ve melekler
bir araya gelse ve bir zerreyi kmldatmak, bir eyin
zerine koymak, artrmak yahut azaltmak isteseler;
O istemedikten sonra hepsil aciz kalp, yapamazlar.
Belki yalnz O'nun diledii olur. Olmasn diledii
eye, hibir ey ve hibir kimse mani olamaz. Olan,
olmu olan ve olacak olan ey O'nun tedbir ve
takdiri iledir.

SEM VE BASAR [TMEK VE GRMEK]

Malm olan her eyi bildii gibi, ne kadar gizli
olursa olsun, her eyi duyar, ne kadar ince olursa
olsun, her eyi grr, grp iitmesinden hibir ey
kamaz. Uzak ve yakn O'nun duymas iin ayndr.
Karanlk Ve aydnlk, grmesine engel olamaz.
Gece karanlnda karncann yrrken ayann
kard sesi duyar. Toprak altnda bulunan
bcein rengini ve eklini grr. Grmesi gz ile
deildir. itmesi kulakla deildir. Hususan, bilmesi
tedbir ve dnce ile, yaratmas da alet ile deildir.

KELM [SYLEMEK]
Emri, herkese farzdr. Verdii haberlerin hepsi
dorudur. Mjde ve tehdidi dorudur. Emir, haber,

va'd ve vad [tehdit] hepsi O'nun szdr. O Hayy,

lim, Kaadir, Grcii ve itici olduu gibi;
Syleyicidir de. Musa aleyhisselama vastasz
syledi. Sylemesi; damak, dil, dudak ve azla
deildir. nsann kalbindeki sz, harfsiz ve
sessizdir. Allah Teala'nn konumas bu sfattan
da uzak ve mnezzehtir. Kur'an- Kerim, Tevrat,
ncil, Zebur ve btn peygamberlerin kitaplar
O'nun szdr. O'nun szii, O'nun sfatdr, Yani
kelm sfatdr. Biitn sfatlar kadmdir, daima var
idiler.
Allah Teala'nn zt kalbimizde biliniyor. Dil ile
zikrolunuyor. Bizim bilmemiz mahlk, bilinen ise
kadmdir. Bizim zikrimiz mahlk, zikr olunan ise
kadmdir. Kelamnn asl da bunun gibi kadmdir.
Kalblerimizde ezber olarak durur. Dillerimizde
okunur. Mushafa yazlr. Ezberlenen mahluk deil,
ezberleme mahlktur. Okunan mahlk deil,
okuma mahlktur. Yazlan mahlk deil, yazma
mahlktur.

EF'AL [ALLAH TEL'NIN FLLER]

lemdeki her eyi O yaratmtr. Yarattklarn yle
yaratmtr ki, ondan daha iyisi ve gzeli olamaz.
Biitn aklllarn akl bir araya gelse ve bu
memleketin eklinin daha baka ve fakat daha
gzel olmas iin dnseler, yahut bundan daha
gzel tedbir arasalar, yahut bir eyi azaltp yahut

oaltmak isteseler yapamazlar. Bundan daha iyisi

olur diye dndkleri yanltr. O'nun iinin ve
hikmetinin srrn anlayamazlar. Byle olanlar u
kr gibidir ki, bir odaya girer, orada her ey yerli
yerindedir, ama o grmez. Bir eye arpnca, bir
eyi devirince, Bunu niye yol stiine ayak altna
koyarlar? der. Hlbuki o ey ayak altnda deildir.
Fakat o kimse yolu grmyor.
Yaratt her eyi adaletle ve hikmetle [bir fayda
ile] yaratmtr. Ve olmas icabeden ekilde
yaratmtr. Eer bu yarattndan daha mkemmeli
miimkn olsayd ve onu yaratmasayd, ya ciz
olurdu veya bahl olurdu. Bunlarn ikisi de Allah
Teala iin sylenemez. O halde, sknt, hastalk,
fakirlik, bilgisizlik ve acizlik gibi yaratt eylerin
hepsi adaletledir. Zulm yapmas mumkn
deildir. iinkii zulm, bakasnn mlkne
tasarruftur. O'nun bir bakasnn mlknde tasarruf
etmesi olamaz. Ciink O'ndan baka mlk sahibi
yoktur. Olmu olan ve olabilecek olan bir ey Bir
Ztn mlkdr. Mlik O'dur. Orta ve ei yoktur.

AHRET
Yaratlan lem iki ekildedir: Cesedler alemi ve
ruhlar alemi. nsanlarn rhunu, hiret azn bu
dnyada elde etmeleri iin, madde leminde
bulundurdu.
Herkese bu dnyada kalacak kadar bir zaman takdir

etti. Ahiret, ecel mddetinin sonu olur. nkii

orada artma ve eksilme olmaz. Ecel gelince can
bedenden uzaklatrr. Hesap ve mkfat gn
olan kyamette, ruhu bedene verir ve herkesi
diriltir. Herkes kendi yaptn grr. Yaptklar bir
kitapta yazlmtr. Yaptklarnn hepsi ona
hatrlatlr. Gnahlarnn ve sevaplarnn says ona
bildirilir. Amellerini tartan bir terazi vardr. Bu
terazi, dnya terazilerine benzemez.

SIRAT
Sonra herkese Srat'tan gemesi emrolunur. Srat,
kldan ince kltan keskindir. Bu dnyada srt-
mstakmde olan, yani doru yolda gidenler, o
Srat' kolaylkla geerler. Doru yolda
bulunmayanlar Srat stnde yryemezler ve
Cehennem'e derler.
Srat'n banda herkesi tutarlar, yaptklarnn
hepsinden sual sorarlar. Sdklardan ise sdkn,
doruluun hakikati sorulur. Mnafklar ve
riyakarlar utandrlar, rezil ederler.
Bir grubu hesapsz Cennet'e gnderirler. Bir
ksmnn hesab kolay olur. Bir ksmnn zor olur.
Sonunda btn kfirler Cehennem'e atlr. Asl
kurtulamazlar. Mslmanlarn mutlerini Cennet'e,
silerini Cehennem'e gnderirler. Peygamberlerin
ve din byklerinin efaatine kavuan afvedilir.
efaat olunmayanlar Cehennem'e gtrlr.

Gnah miktarnca ona ikence yaparlar. Sonunda

Cennet'e gtrlr.

PEYGAMBERLER
Allah Tel bunu takdir eyleyince, nsann
amellerini bazlarnn saadetine ve bazlarnn
ekavetine sebep eyleyince ve insann kendi bana
onu tanyamayacan da bilince, rahmet ve fazl ile
peygamberleri yaratt. Ezelde tam saadetlerine
hkmedilenleri bu srra ina eylemelerini emretti.
Onlara haber verdi, iyi ve kt yollar insanlara
gstermek iin insanlar arasna sald. Bylece hi
kimsenin elinde delil kalmad. Nihayet en son
olarak bizim Peygamberimiz Muhammed
aleyhissalt vesselam, mahlkata gnderdi. Onun
peygamberliini en olgun derecede eyledi. Bundan
daha fazlas mmkn olamazd. Bunun iin onu
peygamberlerin sonuncusu eyledi. nk ondan
sonra hibir peygamber gelmez. Btn mahlkatn,
cinlerin, insanlarn, ona uymalarn emretti. Onu
biitn peygamberlerin efendisi eyledi. Onun
ahbaplarn ve ashbn, btiin peygamberlerin
ahbap ve ashabndan iyi eyledi. Salevtullahi
aleyhi ve ala siri'n - nebiyyne ve al lih ve
eshabihit't - tahirne ecman.