BOSANSKI EJALET OD 1645 1699

U periodu od 1645 1699 Osmansko carstvo je uslo u ratni sukob sa Mleanima, a sve to
zbog grada Kandije na Kreti, koji je znatno smetao osmanlijama na istocnom Sredozemlju.
Ove sukobe poveo je osmanski sultan Ibrahim I Deli ( ludi) a sve to samo kako bi skrenuo
paznju sa prazne blagajne i pobune janjicara.
Iako je Kandija bila poprilino udaljena od podruja Bosanskog ejaleta, posljedice ovih
sukoba su se ipak osjetile na ovom podruju, gdje je doslo do razlicitih promjena kako u
konfesionalnoj slici stanovnistva, odnosno migracija, tako i do pomjeranja i uspotavljanja
novih granica. Ubrzo nakon opsjedanja Kandije od strane Osmalija 1648 godine, podruje
bosansko- dalmatinske granice doslo je u iu zbivanja u Kandijskom ratu.
Glavu ulogu u voenju sukoba u toku 1646 godine preuzeo je Ibrahim paa Sivi Ljubeljak
koji je u poetku sukoba uspio da osvoji Novigrad u sjevernoj Dalmaciji te sa svojom
vojskom krene u pravcu Zadra, ali kako je tamo doivio ne uspjeh sa svojom se vojskom
okrenuo prema ibeniku gdje je osmanska vojska poinila velike pljake.
Ovakva politika koju je vodilo Osmansko carstvo nije se svidjelo kranima koji su ivjeli na
njihovom teritoriju tako da su Mleani za kratko vrijeme uz veoma jaku agitacijskopropagandnu politiku uspjeli da pridobiju brojno kransko stanovnitvo na svoju stranu. Tako
je u toku 1647 godine cijela oblast Poljica i stanovnitvo izmeu Cetine i Neretve tzv. Krajina
prela na stranu Mleana.
Ovakvo stanje je itekako ilo na ruku Mleana koji su sada gotovo sve muko stanovnitvo
ukljuili u svoju vojsku koja je sada postala njihova udarna snaga. U toku 1647 godine
Mleani su uspjeli da osvoje brojne osmanske utvrde poput: Zemunika, Vrana, Nadina, a
odredi vlaha su prodrli sve do Graaca u Lici. U toku ovih sukoba osmanlije su bile potisnute
i sa mora kada su izgubili Ostrovicu, veoma znaajno uporite izmeu Zadra i ibenika. Da
osmanlije nisu protiv sebe imale samo Mlaane kazuje i to da su oderdi vlaha uspjeli u toku
1648 godine da osvoje i Klis koji se prije toga nalazio punih sto godina u rukama Osmanlija.
Glavni predvodnici Vlaha su bili Petar Smiljani, koji je uspio provaliti i pljakati na podruju
Like, Vuk Mardui koji napada Klju u zapadnoj Bosni, te katoliki pop Stjepan Sori koji je
napao Udbinu i zapalio oko 100- injak kua. Ovakve operacije su bez dileme stvarale brojne
nemire na podruju Bosanskog ejaleta pa samim tim uticali na nezadovoljstvo stanovnitva

koje se zbog sve uestalijih ratnih sukoba moralo seliti iz jednog kraja u drugi. Meutim,
osmanlije su naposljetku uspijele da primire vlahe koji su sa vremenom poeli imati sve
znaajniju ulogu na podruju ejaleta, nakon poraza koji su im nanijeli kod ribnika gdje su
ubijene vlake kolovoe Petar Smiljani te pop Stjepan Sori koji je takoer zarobljen i
ubijen. Osmanlije su nakon ovoga izvrile kontraofanzivu nakon ega su uspjeli da osvoje
Poljice, Ravne Kotare do Biograda.

Kako je Bosna sve svoje trgovake veze preko mora ostvarivala preko Dalmacije takvo stanje
za vrijeme ovog rata je bilo prekinuto. To je uveliko uticalo ne samo na raspoloenje
stanovnistva nego i na ekonomsku stiuvaciju na podruju ejaleta. Kandijski rat na naim
prostorima doveo je do velikih migracija stanovnitva sa podruja ratne zone u pravcu
Jadranskog mora i otoka, dok su naputena podruja osmanlije naseljavale novim skupinama
vlaha. Tako se mijenjala i demografska struktura Bosanskog ejaleta.
Kako su obje strane doivljele teke gubitke u toku ratnih sukoba dolo je do stiavanja
borbenih dejstava gotovo svim frontovima pa tako i na pdruju Bosanskog ejaleta. Samo je u
toku 1654 bilo kud i kamo manjih sukoba uglavnom na podruju Like oko grada Knina,a do
1656 nije bilo veih akcija. Uspostavljena je dobro uvana granica zvana Vojna krajina i sve
vojne aktivnosti su svedene na minimum.
Nakon to su osmanlije u toku 1656 dozivljele tezak poraz na Dardanelima, casrtvo je poelo
da prolazi kroz veoma teko razdoblje sto se odrazilo i na stanje u Bosanskom ejaletu.
Novoizabrani Veliki vezir Mehmed paa uprili je za novog bosanskog pau postavio Seidi
Ahmed pau. Ubrzo nakon postavljanja na poloaj pokuao je da osvoji Split, ali bezuspjeno
nakon ega je usljedila pljaka ibenika.
Bosanski ejalet je u Kandijskom ratu mnogo stradao. Na dalmatinskom frontu sukobi su bili
svakodnevni, a provale hajduka i pandura duboko u unutranjost, su nanosile velike tete
ejaletu. Bosanski ejlaet je podnosio velike ekonomske trokove, pored ljudskih i materijalnih
rtava, sve je to kod domaeg stanovnitva izazivalo veliko nezadovoljstvo, koje je zbog
slabosti centralnih i nemara upravnih vlasti nerijetko dovoilo drutvo u Bosni gotovo do stanja
narhije. Nakon pogibije dvojice hajdukih harambasa Janka Mitrovica i Ilije Miljkovica borbe
polako jenjavaju.

Ovi sukobi su okonani 30.8. 1669 mirovnim ugovorom koji je znatno uticao na promjenu
teritorija ejaleta koji je ostao uskraen za podruje Klisa, te osvojena podruja u Dalmaciji, tj
Poljice i Makarsko primorje.
Stanje na podruju Bosanskog ejaleta nakon okonenja Kandijskoga rata bilo je katasrtofalno.
Dolazilo je esto do buni najee seljaka koji su svoje oblike nezadovoljstva iskazivali na
razlicite naine. Tako je pred sami poetak Bekoga rata 1683-1699 u ejaletu izbila buna.
Glavni razlog izbijanja bune bio je poveanja obaveza seljaka prema dravi koje su drastino
uveane. Seljacima su posebno tesko padali nameti u korist upravnika provincija. U Bosni
ovaj namet bio je poznat pod imenom taksit.
Tako krajem xvii stoljeca tacnije 1682 godine seljaci sarajevskog kadiluka su se usprotivili
protiv plaanja globe. Tako je veliki broj seljaka upao u sud u sarajevu pri cemu su ubili mulu
i naiba. Ova pobuna uspjesno je ugusena, a to prilikom ubijeno je 14 seljaka.
Ovakvo stanje u Bosanskom ejaletu ni najmanje nije islo na ruku Osmanlijama koje su se
nalazile na rubu rata sa Austrijom, jer imavi iskustva iz ranijih dogaaja bojali su se da se
stanovnistvo ne bih okrenulo protiv njih.

Nakon to je poljski kralj Jan Sobleski 12. Septembra 1683 godine uspio da pobjedi osmanlije
kod Bea, austrijski kralj je to iskoristio da osmanskom sultanu ponudi mir to je ovaj odbio,
a to je automatski znailo i nastavak sukoba.
Kao posljedica poraza Osmanlija pod Beom bio je ustanak na podruju sjeverne Dalmacije
1683 godine. Ustanici su za kratko vrijeme uspjeli da osvoje Skadrin, Vran, Benkovac i
Obrovac dok je osmanlijama jedino preostali Knin i Sinj. U toku 1684 godine ktaolicko
stanovnistvo sve vise prelazi na stranu Venecije te uspjevaju zauzeti Glamo i Graac.
Takoer hrvatski ban Baka Erdedi upada u Bosansku Dubicu i u Krajinu te tamo vri
pljakake pohode.
Zadobivanjem Kinina i Sinja Mleani su drali strateki vane poloaje u Bosanskom ejaletu
nakon ega su uspjeli da osvoje i jo neka druga mjesta. Veliki broj poraza Osmanlija u
Ugarskoj naveo je stanovnistvo i vojsku da se povlae na podruje Slavonije gdje je vei dio
teritorija drao fra. Luka Ibriimovi koji je osmansku vojsku potisnuo ak do Save.

U narednom periodu stanje se nije smirilo ve 1690 godine Rizvan aga Zenkovi mobilizovao
je veliki broj Krajnika kako bi povratio Liku i Krbavu, a otprilike u isto vrijeme Stojan
Jankovi je sa svojim trupama upao u Ramu te otud odveo oko 400 katolikih porodica.
Bosanski namjesnici u to vrijeme bili su dosta aktivni pa je tako Husein paa pokuao da
osvoji Osijek, ali bezuspjeno ali je uspio da osvoji Novi, Dubicu, Jasenovac i Sokolac.
Naredni period za bosanske namjesnike i nije bio ba uspjean jer je ve 1693 hrvatski ban
Adam Boan upao u Bos. Krajinu gdje mu je u susret poao novoizabrani namjesnik Dafer
paa Buljuk, ali je bosanska vojska doivjela teak poraz kod Bosanske Dubice nakon ega je
carska vosjka opet osvojila Krupu, Novi i Veliku Kladuu. Nakon ovog poraza Dafer paa je
smjenjen a na njegovo mjesto doao je Mehem paa Koru.
Nakon brojnih uspjeha na poduju Bosanske krajine Austrijanci su znali da je njihov klju za
daljnje osvajanje Bosne bio Biha. 1697 godine u Beu se kuju planovi za osvajanje ovog
grada u kome su uestvovali princ Eugen Savojski, hrvatski ban Adam Boan i karlovaki
general grof Karlo Auersberg. Kada je za ovaj plan saznao bosanski namjesnik Mehemd paa
Kora u Biha je posalo vee vojne snage i svoga ehaju Sari Ahmed pau. Austrijska vojska
predvoena Auerspergom pojavila se pred gradom 9.6.1697 koji su poeli estoko opsjedati i
granatirati, ali bezuspjeno nakon ega 28.6.1697 godine dolazi do kontranapada to je
austrijance natjeralo u bijeg, koji su prilikom toga razorili Ripa i Izai.
Brojni porazi Osmanlija dali su povoda da austrijski princ Eugen Savojski pripremi napad na
podruje sjeverne Bosne. Princ je okupio velike snage kod Osijeka oko 6.000 ljudi te pree
Savu kod Bosanskog Broda i bez veih problema osvoji Doboj i Maglaj. Austrijska vojska je
napredovala veoma brzo te se Eugen ubrzo naao kod Viskog i gdje se zaustavi kod sela
Motre radi odmora. Otud je uputio pismo graanima Sarajeva da se predaju te da im on
garantuje sigurnost dok je u suprotnom prijetio spaljivanjem grada. Kako nije dobio odgovor
od Sarajlija sa svojom vojskom krenuo je prema gradu gdje je doao 24 oktobra te sa podruja
Koevskog Brda izvri ofanzivu te tom prilikom spali gotovo itav grad. Tom prilikom su
oteene sve gradske damije, a eugen savojski ve 25 oktobra napusti grad te tom prilikom
povede sa sobom oko 40. 000 krana koji su palili muslimanska imanja.
Posljednja bitka koja se vodila na podruju Bosanskog ejaleta bila je kod Stoca krajem
decembra 1697 godine kada su Mleani napali Stolac i uprkos izdaji vratara grada natjerani su
u bijeg.

Nakon 14 godina ratovanja dolo je do potpisivanja mirovnog ugovora u Srijemskim

Karlovcima 26 januara 1699 godine i 7 februara sa Mleanima. Ovim mirovnim ugovorom
pomjerene su granice ejaleta koje su ile sada dolinom rijeke Une i Save,dok su na jugu bile
gotovo identine dananjoj granici Bosne i Hrvatske. Karlovakim mirom Bosanski ejalet
izgubio je gotovo u potpunosti Cerniki, Poeki i Liki sandak te dijelove Klikog i
Hercegovakog.
Nakon Karlovakog mira demografska slika Bosne u korijenu se promijenila. Veliki broj
katolikog stanovnitva ja napustio Bosnu otiavi na teritorij pod upravom Venecije, u
Dalmaciju i na otoke, dok su drugi otili sa princom eugenom Savojskim. Sa druge strane
veliki broj muslimanskog stanovnitva koji je ivio u Ugarskoj, Slavoniji, Dalmaciji i Lici
nalo j eutoite u Bosni, jer su ovi dijelovi bili osvojeni od Austrijanaca. Treba napomenuti
da je nakon okonenja ovog rata sjedite bosnakog ejaleta preneseno iz Sarajeva u Travnik.