Professional Documents
Culture Documents
TEMMUZ 2011
NSZ
Bu almada danmanlm stlenip almamn her dzeyinde gsterdii
destek ve ok deerli nerileri ve yardmlarndan dolay danman hocam
Sayn Prof. Dr. Rengin Kkerdoana, deerli neri ve uyarlarndan tr
tez savunma jri yelerim Do. Dr. Il Zeybek ve Yrd. Do. Dr. Deniz
Yengine
Seda Akta
NDEKLER..........................................................................................i
ZELGE LSTES.....................................................................................iii
EKL LSTES........................................................................................iv
RESM LSTES........................................................................................v
TRKE ZET........................................................................................ix
YABANCI DL ZET..............................................................................x
GR...........................................................................................................1
1.ANLATI TRLER OLARAK YEN ROMAN VE
SNEMADA ROMAN UYARLAMASI KAVRAMI...............4
1. 1. Bir Anlat Tr Olarak Yeni Roman......4
1. 1. 2. Yeni Roman ve zellikleri ......4
1. 1. 3. Yeni Roman ve Klasik Romanda Anlat.................6
1. 2. Bir Anlat Tr Olarak Sinema ve Sinemaya Uyarlamalar15
1. 2. 1. Sinemaya Genel Bir Bak.....15
1. 2. 2. Klasik Anlat Sinemas ve ada Sinemada Anlat... ...24
1. 2. 3. Sinemada Roman Uyarlamas Kavram..34
1. 2. 4. Senaryo ve Senaryolatrma Sreci ..36
ZELGE LSTES
izelge 1. 1
Sayfa :14
izelge 1. 2
Sayfa: 33
izelge 1. 3
Sayfa: 49
izelge 1. 4
Sayfa: 50
izelge 2. 1
Sayfa: 56
izelge 2. 2
Sayfa: 57
izelge 2. 3
Sayfa: 58
izelge 2. 4
Sayfa: 59
izelge 2. 5
Sayfa: 60
izelge 2. 6
Sayfa: 64
izelge 2. 7
Sayfa: 64
izelge 2. 8
Sayfa: 67
izelge 2. 9
Sayfa: 67
izelge 2. 10
Sayfa: 75
izelge 2. 11
Sayfa: 84
izelge 2. 12
Sayfa: 86
izelge 2. 13
izelge 2. 14.
Sayfa: 92
izelge 2. 15
Sayfa: 93
izelge 2. 16
Sayfa: 115
EKL LSTES
ekil 1.1
Thaumotrope
Sayfa: 19
ekil 2.2
Fenakistiskop
Sayfa: 19
ekil 2.3
Zoetrope
Sayfa: 19
ekil 2.4
Lanterne Magique
Sayfa: 19
ekil 2.5
Lumire Kardeler
Sayfa: 23
ekil 2.6
Sinematograf
Sayfa: 23
RESM LSTES
Resim 2.1
Sayfa: 52
Resim 2.2
Clarissa Vaughn
Sayfa: 56
Resim 2.3
Laura Brown
Sayfa: 57
Resim 2.4
Sayfa: 58
Resim 2.5
Sayfa: 60
Resim 2.6
Sayfa: 60
Resim 2.7
Sayfa: 60
Resim 2.8
Sayfa: 61
Resim 2.9
Sayfa: 61
Resim 2.10
Sayfa: 61
Resim 2.11
Sayfa: 61
Resim 2.12
Sayfa: 62
Resim 2.13
Sayfa: 62
Resim 2.14
Woolf, Richmond ev
Sayfa: 62
Resim 2.15
Sayfa: 62
Resim 2.16
Sayfa: 63
Resim 2.17
Sayfa: 63
Resim 2.18
Sayfa: 63
Resim 2.19
Clarissa Vaughn
Sayfa: 64
Resim 2.20
Richard Brown
Sayfa: 64
Resim 2.21
Sayfa: 64
Resim 2.22
Sayfa: 64
Resim 2.23
Sayfa: 64
Resim 2.24
Sayfa: 65
Resim 2.25
Sayfa: 65
Resim 2.26
Richard ev
Sayfa: 65
Resim 2.27
Sayfa: 65
Resim 2.28
Sayfa: 66
Resim 2.29
Sayfa: 66
Resim 2.30
Sayfa: 66
Resim 2.31
ieki dkkan
Sayfa: 66
Resim 2.32
Laura Brown
Sayfa: 67
Resim 2.33
Sayfa: 67
Resim 2.34
Sayfa: 67
Resim 2.35
Sayfa: 67
Resim 2.36
Sayfa: 68
Resim 2.37
Sayfa: 68
Resim 2.38
Sayfa: 68
Resim 2.39
Sayfa: 68
Resim 2.40
Sayfa: 69
Resim 2.41
Sayfa: 69
Resim 2.42
Sayfa: 90
Resim 2.43
Sayfa: 90
Resim 2.44
Sayfa: 90
Resim 2.45
Sayfa: 90
Resim 2.46
Sayfa: 90
Resim 2.47
Sayfa: 90
Resim 2.48
Sayfa: 90
Resim 2.49
Sayfa: 90
Resim 2.50
Virginia Woolf
Sayfa: 91
Resim 2.51
Laura Brown
Sayfa: 91
Resim 2.52
Clarissa Vaughn
Sayfa: 91
Resim 2.53
Sayfa: 92
Resim 2.54
Sayfa: 92
Resim 2.55
Sayfa: 92
Resim 2.56
Sayfa: 93
Resim 2.57
Sayfa: 93
Resim 2.58
Sayfa: 93
Resim 2.59
Sayfa: 94
Resim 2.60
Sayfa: 94
Resim 2.61
Sayfa: 94
Resim 2.62
Sayfa: 95
Resim 2.63
Sayfa: 95
Resim 2.64
Sayfa: 95
Resim 2.65
Sayfa: 95
Resim 2.66
Sayfa: 101
Resim 2.67
Sayfa: 103
Resim 2.68
Sayfa :103
Resim 2.69
Sayfa: 104
Resim 2.70
Sayfa: 104
Resim 2.71
Sayfa: 104
Resim 2.72
Sayfa: 104
Resim 2.73
Sayfa: 104
Resim 2.74
Sayfa: 104
Resim 2.75
Sayfa: 104
Resim 2.76
ieki Dkkan
Sayfa: 104
10
Resim 2.77
Sayfa: 105
Resim 2.78
Sayfa: 105
Resim 2.79
Sayfa: 105
Resim 2.80
Sayfa: 106
Resim 2.81
Sayfa: 106
Resim 2.82
Sayfa: 106
Resim 2.83
Sayfa: 106
Resim 2.84
Sussex Irma
Sayfa: 107
11
niversite
:stanbul Kltr niversitesi
Enstit
:Sosyal Bilimler Enstits
Anabilim Dal :letiim Tasarm
Program
:letiim Tasarm
Tez Danman :Prof. Dr. RenginKkerdoan
Tez Tr ve Tarihi:Yksek Lisans- Temmuz 2011
KISA ZET
BR YEN ROMAN UYARLAMASI OLAN SAATLERFLMNDE
METNLERARASILIK VE GSTERGELER ARASILIK
Seda Akta
Metinleraraslk sanatn ve yaamn her alannda grebileceimiz, farkl
metinlerin birbirleri ile olan, zaman ve mekan gzetmeyen ilikisi olarak
tanmlanmaktadr. Her sanat dal kendi sanat disiplini iinde ya da farkl
sanat disiplinleri arasnda kendinden nce retilmi farkl yaptlardan izler
tamaktadr. Bu izler aka gndermeler eklinde olabilecei gibi daha
rtk biiminde grlebilmektedirler.
Sinema kendinden nce var olan birok sanat dalnn zelliklerini
bnyesinde toplayan ve geliimini teknolojik gelimeler ile kout biimde
srdren bir sanat daldr. Sinemann 7. sanat olarak adlandrlmasnn
nedeni onun yalnzca dier sanatlardan sonra ortaya km olmasndan
deil, dier sanatlara ilikin birok zellii iermesindendir.
Sinema var olduu gnden beri sregelen edebiyat ve sinema ilikisi,
romanlarn beyazperde uyarlamalar ile karmza kmaktadr. Uyarlama
srasnda dilsel ve grsel kodlar arasnda gstergeleraras deiimler olduu
gibi ayrca ortaya uyarlanan roman dnda farkl bir yapt ktndan, bu
yeni yapt uyarland roman ile metinleraras bir iliki ierisinde
bulunmaktadr.
Bu almada bir Yeni Roman uyarlamas olan Saatler filminin
uyarland ayn adl eser ile olan ilikileri incelenmektedir. Ancak filmin
uyarland Michael Cunninghamn ayn adl roman bir baka yeni roman
olan Virginia Woolfun Bayan Dalloway adl eseri ile birebir ilikili bir
yapttr. Bu durumda Saatler filmi incelenirken Saatler roman dnda
filmin Bayan Dalloway roman ile olan ilikileri ele alnmaktadr. Bu
birbiriyle i ie gemi yaptlar sayesinde okuyucu ve izleyici iin
metinleraras bir yolculuk mmkn olmaktadr.
Anahtar Kelimeler: Metinleraraslk, Gstergeleraraslk, Sinema, Anlat
Trleri, Uyarlama, Virginia Woolf, Saatler
12
University
:Istanbul Kltr University
Institute
:Institute of Social Sciences
Department
:Communication Design Department
Programme
:Communication Design Department
Supervisor
:
Prof. Dr. Rengin Kkerdoan
Degree Awarded and Date:MA July 2011
ABSTRACT
13
GR
_______________________________
1
14
grsel
koda
gei
yaplmakta
ve
bu
ilem
srasnda
Bir sonraki blmde dilsel bir koddan grsel bir koda geite ve filmin
okunmasnda karlatmz gsterge teriminin ve sinemada kullanlan
grsel gstergelerin ksa bir tanm yaplmakta ve sinemada gstergebilim
hakknda yaplan almalardan sz edilmektedir.
15
16
David Bordwell, Kristin Thompson, Film Art: An Introduction. (New York: Alfred a. Knopf,
1986) 83
2
Enis Batur, Anlat zmlemesine Kuramsal Bir Yaklam, .. Yabanc Diller
Yksekokulu Dergisi (1979 Say:4) s.13
17
Bir anlat tr olan roman, Petit Robert tarafndan gerekmi gibi sunulan,
kiiler arasnda geen olaylar anlatan, bize onlarn ruhsal durumlarn,
yazglarn, yaadklar servenleri tantan, uzun, dzyaz biiminde yazlm
imgelem tr olarak tanmlanmaktadr.1 Bir anlat tr olan roman kurmaca
ya da gerek olaylar konu alabilir. Romann iinde betimlemeler olsa da
romann temel ilevi; ba sonu olan bir yk aktarmak, karakterlerin ve
duygularn zmlemesini yapmaktr. Roman srekli gelien ve deien bir
sanat dal olduundan tm roman trlerinin kapsayan bir tanm bulmak
mmkn olmasa da genel tanm ile roman gereklik ve dsellik arasnda
uzanan bir yap biiminde tanmlanabilir. Roman tr, balangcndan bu yana
hem ierik hem de biim asndan birok deiiklik gstermitir.
17
ve 18.
yzyllara gelindiinde,
pikaresk olarak
adlandrlan
___________________________________________
1
Robert Petit Aktaran Aye Kran, Zeynel Kran. Yaznsal Okuma Sreleri. (Ankara :
Sekin Yaynlar ) 55
2
Emin zdemir. Edebiyat Bilgileri Szl. (stanbul: Remzi Kitabevi, 1993) 229
3
Edward Morgan Forster. Roman Sanat. ev.nal Aytr (stanbul: Adam Yaynlar,
1985) 76
18
__________________________________
1
Bkz: Emin zdemir. Edebiyat Bilgileri Szl. (stanbul: Remzi Kitabevi, 1993) 229
Levend Kl. Fotoraf ve Sinemann Toplumsal Tarihi. ( Ankara: Dost Yaynevi, 2008)20
3
Alain Robbe Grillet . Yeni Roman. ev. Asm Bezirci. (stanbul: Ara Yaynclk, 1989) 49
2
19
20
Yeni romanda bazen anlatc bir baka deyile yazar ortadan kalkar ve
okuyucu karakter ile ba baa kalr. Bu yntem ile okuyucu karakterin
zihninden
geenleri
dolaysz
olarak,
hibir
aktarc
kii
olmadan
_______________________________
1
Edouard Lop, Andre Sauvage. Aktaran Alain R. Grillet. Yeni Roman. (Konya: izgi
Yaynevi,2003)46
2
Yeni Roman Byk Larousse, 19.cilt.Interpress yaynclk, 1986 s: 145
21
ile Forstern daha nemli olarak tanmlad, deerlere gre srlen yaam
okuyucusuna gsterebilir.3
Yeni roman akm temsilcilerinden Virginia Woolfa gre asl nemli olan
bir insann bir gn ierisinde ne yaptn sras ile anlatmak deildir. O
gereki roman yazarlarnn tek bir gerek olduunu dndklerini ancak
aslnda gerein her insana gre deien bir kavram olduunu savunmaktadr.
________________________________
1
Burada Geleneksel Roman terimi genel geer anlamda, klasik anlat kalplarna uyan
roman iin kullanlmtr.
Geleneksel Roman: Kronolojik bir zaman ak ierisinde neden sonu ilikisine bal ekilde
ilerleyen, her eyi bilen bir anlatcya ve idealize edilmi, davranlarna uygun nedenleri olan
karakterlere sahip zaman, mekan ve kii elerini ieren anlat trdr.
2
Alain Robbe Grillet . Yeni Roman. ev. Asm Bezirci. (stanbul: Ara Yaynclk, 1989)77
3
Edward Morgan Forster. Roman Sanat. ev. nal Aytr (stanbul: Adam Yaynlar, 1985)
50
22
Asl gerekliin ruhsal olduunu dnen Woolfa gre nemli olan anlk
izlenimleri yazya dkebilmektir. Woolf, gereklerin insann d dnyas ile
_________________________________________________
1
23
karakterlerin
dnyalarnn
anlalmas
iin
iinde
Virginia Woolf onu ada roman nclerinden yapan yeni tekniini ilk
kez Jacobun Odas adl yaptnda denemitir. Eletirmenler ve daha
sonrasnda kendisi tarafndan bu ilk deneme tam anlamyla baarya ulam
Jacobun Odas, onun bu stilde yazlan ilk romandr. Woolf, bu stili ile
biimde bir araya geliini sunmak istemektedir.1 Bir baka deyile Woolf, bu
stili ile anlatlardaki vazgeilmez enin (kii, zaman ve uzam), yalnzca
birini kullanmtr. Woolf henz sinema sanat gelimemi olan o tarihte bile
sinemada olduu gibi, bir zamandan baka bir zamana, bir mekandan baka
bir mekana gemektedir
almada kinci Blmde incelemesini yapacamz Saatler filminin
uyarland ayn adl roman, bilin ak teknii kullanlarak yazlm ve i
konumalara yer veren bir romandr. Saatler romanna esin kayna ve
dayanak olan, romanda neredeyse kiiler kadar nemli bir ileve sahip olan
dier bir roman da Bayan Dalloway adl yapttr. Woolfun sradan bir
kadnn bir gnlk yaam zerinden yaam, lm, yaamn anlam gibi birok
konuda sorgulama yapt bu roman da bilin ak tekniinin kullanld yeni
roman trnde bir yapttr.
_______________________________
1
25
bir
yazar
olarak
tanmlanamayacan
sylerler.
Woolfun
_______________________________
1
2
26
BM
OLAY
RGS
UZAM
ZAMAN
GELENEKSEL ROMAN
YEN ROMAN
________________________________________
3
http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi39/baran.htm/28/11/05
27
Yedinci sanat olarak adlandrlan sinema, tarihi boyunca insanlar iin onlar
baka zaman ve mekanlara tayan, deiik ykleri deneyimlemelerini
salayan byl bir dnya olmutur. Doas gerei izlenirken bireysel bir
eylem olma zellii tayan sinema, aslnda sergilendii mekan asndan
bakldnda toplu gerekletirilen bir eylem gibi gzkmektedir Ancak
boyunca glgelerin oyununu izlemeye iten ey ne? Sorunun yant, sadan nce
yaayan Aristoteles, Horatius sonralar Terentius, Publius ve Bertolt Brechtin
ortak grlerinde: holanma, renme, devinim.1 Holanma asndan
bakarsak, sinema, bizi, Aristotelesin Poetika adl yaptnda szn ettii
mimesis ve katharsis kavramlarna gtrmektedir. Mimesis, rnek alnan
bir eyi taklit yolu ile yeniden yapma olarak tanmlanr. Katharsis ise seyircinin
sahnede taklit edilen yky izlerken kendisinde uyanan acma, korku gibi
duygular ile arnmas ve ruhu tutkulardan temizlenerek rahatlamasdr.
Aristotelese gre, tragedyann amac katharsise ulamak ve ahlaki duruluk
yaratmaktr. 2
______________________________________________
1
2
Feridun Akyrek, Senaryo Yazar Olmak. (stanbul: Media Cat Kitaplar, 2009) 21
Aristotle, Poetics.Ed: Richard Koss (New York:Dover Publications,Inc.1997) 10
28
hareket
szcnn
bulunduu
grlmektedir.
Birleik
Feridun Akyrek, Senaryo Yazar Olmak. (stanbul: Media Cat Kitaplar, 2009) 21
James Monaco, Bir Film Nasl Okunur? ev. Ertan Ylmaz (stanbul: Olak Yaynevi, 11.
bask, 2009) 30
29
Kardeler
kendi
bulular
olan
aygta
sinematograf
ne acaip olduunu bilebilseydiniz. Renk yok, ses yok. Orada her ey grinin tek
tonuna boyal () Bu yaam deil, fakat yaamn glgesi, bu hareket deil,
fakat hareketin sessiz glgesi demitir.
arkasndan verilen k yardm ile beyaz bir rtye aktarlan glgelerinin insan
elinin hareket ettirilmesi ile perdeye yansyan hareketli grntleri glge
oyunu olarak adlandrlr. Sanrz Gorkynin anlatmak istedii budur.
_________________________________
1
30
ekilde ortaya kmtr. Daha sonra gene duraan grntleri karartlm bir
ekranda cam zerine izilmi nesneyi byterek yanstan byl fener bir
ister kat zerinde, ister glge eklinde, ister karanlk kutu araclyla elde
kusuru etkilidir. nsan bir resim ve arkasndan ikinci resmi grdnde beyin
ilk grd resmin uyarsn beyinde bir sre daha tuttuu belirtilmektedir. lk
resmin uyars ile ikinci resmin uyars akr ve bylece bir yanlsama sonucu
31
1825 ylnda iki yznde farkl izimlerin yer ald kendi ekseni etrafnda
dnerek duraan izimlerin st ste binmesi ile hareketli grnt algs yaratan
evrilmesi
ile
hareketli
grnt
oluturan
Fenakistiskop
Grntleri
duraan ekilde gsteren karanlk kutu ve byl fener gibi icatlar ve 1893
ylnda fotorafn kefi ile insanlar artk hareketli grnt elde etmek iin daha
da cesaretlenmi ve birok yol denemilerdir. Dier icatlarda da olduu gibi
yanlsama ilkesine dayal, ancak byl fenerdeki duraan resimlerin yerini
cam yzey zerine el ile izilen grntlerin st ste aktrlmas yolu ile
elde edilen hareketli grntlerin olduu icat Uchatiusun Projektrdr.
_________________________________________
1 Vincenti Giorgio. Sinemann Yzyl. (stanbul: Evrensel Basm Yayn, 2008) 21
32
ancak
sinema
iin
daha
anlk
grntlere
gereksinim
___________________________________________
1
33
__________________________________
1
34
grntlerin
nsann grme ve iitme boyutu doal ortamnda olduu gibi bir aygtta
birlemitir. Bylelikle boyutlu olan doal evremizin beyazperde zerine
iki boyutlu olarak yanstlmas ve grsel ve iitsel iki duyu organna ayn anda
seslenen hareketli grnt kayt etme ve oaltma almalar balamtr.
Edisonun gramofonu bir anlamda Daguerrenin pozitif fotoraf gibi teknik bir
kmazd ve baz tarihiler tarafndan sesin elektrie dayal iletiminin Bell
tarafndan gelitirilmesine kadar sinemada sesli dnemin geliini geciktiren bir
icat olarak grlmektedir. Edison un aklna ses ve grntnn birlemesi
dncesi gelmiti ve bunun iin Dickson la birlikte kinetophone adl aygt
gelitirmilerdir.
_______________________
1
35
Sinemann ilk gnlerinden beri var olan ses ve grntnn bir arada
sunulmas istei sinemann kefinden ancak otuz yl sonra gerekletirilmitir.
Edisonun aygt, cam zerine ya da kat zerine resmedilen grntlerin
yanstld dier aygtlardan, gerek fotoraf karelerinin kaydedilip hareketli
hale getirilmesini salamas ynnden farkldr. Bu yntem fotorafn
resmetme ynteminden yararlanan yeni bir resmetme tekniidir. Bu hareket
etme zellii hareketli grnt olarak adlandrlmaktadr. Edison hareketli
grnty toplu ekilde yanstarak deil bir kutu iinde bireysel olarak
1894 ylnda Edisonun icat ettii aleti Pariste gren Lumire kardelerin
babas Antoine Lumire eve dndnde oullarna bu aletin daha iyisini
yapabileceklerini syler ve grnty kutunun dna tama fikrini verir. 1895
ylnda Lumireler Edisonun saniyede 48 kare pozlayan aygtn 16 kare
pozlayan biimde gelitirerek, hem kaydedici hem de gsterici zelliklerine
sahip sinematograf aygtn gelitirmi ve patentini almlardr. Hem kayt
hem gsterim, hem de negatif filmin pozitif filme basksn yapabilen bu aygt
sayesinde hareketli grnt kolay tanabilen kk bir aygtn paras
olmutur. 1
____________________________
1
Levend Kl. Fotoraf ve Sinemann Toplumsal Tarihi. ( Ankara: Dost Yaynevi,2008) 205
36
Sinemann balangc olarak kabul edilen ilk gsteri ise Pariste bir kafede
yaplmtr. Lumire kardelerin kayt ettii ve perdeye yanstlan bu grnt
stlerine
doru
geldiini
sanarak
kamaya
altklar
sylenmektedir.
__________________________
1
2
Levend Kl. Fotoraf ve Sinemann Toplumsal Tarihi. ( Ankara: Dost Yaynevi,2008) 206
Vincenti Giorgio. Sinemann Yzyl. (stanbul: Evrensel Basm Yayn, 2008) 23
37
Lumire Kardeler iin sinema, kamerann sabit bir yerde, sabit bir bak as
ile durduu ve gerekleen olayn mdahale edilmeksizin uzaktan kayt altna
alnmas ile oluan filmlerdir. Onlar iin kamerann hareket eden insanlar
izlemesi sz konusu deildir. Her ne kadar fotoraflk gemilerinden
kaynaklanan gl a kullanm ve nesnelerin cepheden grnm gibi
etkenler ile seyirciyi filme balasalar da, sinemay gelecei olmayan bir bulu
olarak grmler ve sinemann var olan sanatsal potansiyelini ortaya kartmay
baka kiilere brakmlardr.
Sinemay Lumirelerden farkl bir anlatm arac olarak ilk kullanan kii
Melistir. Melis iin sinema gsteri yn ile var olabilecek olan bir sanat
daldr. Melis tiyatro gemii olan ve tiyatro ile sinemay ilikilendiren bir
anlay gstermi ve sinemada yk anlatmay tiyatro tarzna yakn biimde
gerekletirmeye
almtr.
Melis
gerekstc
almalaryla
____________________________________
1
2
38
Sinemada farkl bir anlatm biimi ile yk anlatmay deneyen dier bir
___________________________________
1
2
Levend Kl. Fotoraf ve Sinemann Toplumsal Tarihi. ( Ankara: Dost Yaynevi,2008) 214
Blent Kkerdoan. Sinemada Kurgu ve Eisenstein ( stanbul: Hayalbaz. 2010) 63
39
Sinema dili kavramn baka bir deyile sinemann kendi bana bir anlatm
biimi, dili olmas gerektiini ilk syleyenlerden biri D.W. Griffithdir.
Griffith yeni bir anlatm biimi karsnda daha nceden bildiimiz anlatm
dillerini kullanmaya almann doal olduunu ancak bir sre sonra sinemann
tiyatro ve fotoraf anlatlarnn var olan dili dnda bir dile gereksinim
duyduunu sylemektedir. Sinema tarihisi Vincenti Giorgio yaptnda;
Film yapmnda en nemli adm, senaryo yazma ynteminde olmutur.
Bu daha iyi ykler bulmaktan ok onlarn anlatlma biimidir. Yirmi yl
nce de ekmek iin bugnkler gibi byk projelerimiz vard, o zaman
da ok byk sanatlar vard. Gene de iyi bir i karamyorduk. nk
grntler ile anlatmay bilmiyorduk, her eyi kamera ile elde etmeyi
bilmiyorduk. Yepyeni bir anlatm nmzde almt, ama biz hala eski
sanat biimleriyle olaya yaklayorduk, demektedir.1
Griffith, filmlerinde kulland yakn ekim, uzak ekim, genel ekim gibi
farkl ekim alar, farkl mekanlarda birbirine kout olarak ilerleyen olaylarn
seyirciye aktarld kout kurgu ve kararma, alma gibi farkl gei
yntemleri ile sinemaya zg yeni bir meslek tanm ortaya karmtr. Bu
meslek filmi eken kiinin kameray kullanan elemandan farkl olarak belirli
seimler yapmasn gerektiren, dekor, kostm, oyuncularn ynetilmesi gibi
elerle de ilgilenen ynetmenlik mesleidir.
lekleri
kullanarak
seyircinin
konuya
olan
mesafesinin
_____________________________
1
40
25
Sinema dilinin olumas ile birlikte farkl anlatm biimleri ortaya kmtr.
Sinemada sinematografik anlatm aralar ile yk anlatmann popler biimi
olan klasik anlatm 1920li yllarda Hollywood stdyo sistemi tarafndan
gelitirilen ve dnyaya yaylan bir anlatm biimidir.
bu dnyann iinde popler kltrn nemli ksmn igal eden; ak, tutsaklkzgrlk kartl, zengin-fakir kartl, aile, kahramanlk, birlik, bireysellik,
dayanma, cesaret gibi temalar yerletiren klasik anlat sinemas, yaratt
dnyada yapy saydam klarak seyirciyi zdeleme denen srece
katmaktadr.
41
yapnn dna
kmamasdr.
Klasik
anlat
yaamaktadr.
sinemasnda
Karakter
adeta
izleyici,
seyircinin
zdelemeyi
peine
bakarakter
taklp
izledii
ile
kii
Klasik Anlat sinemas var olan bir denge unsurunun bozulmasyla balar.
Kahraman bozulan dengeyi yeniden kurmak amac ile bir yolculuk yapmakta
ve yknn sonunda denge yeniden salanmaktadr. ada anlatda ise,
karakter belli bir amaca sahip olarak tanmlanmaz. Karakter daha ok
amaszca seyahat etmektedir. ada anlatda karakter kendinden daha gl
ve anlayamad kadar karmak bir sistem iindedir ve bu yzden d
koullarla mcadele etse de baarya ulaamamaktadr. 2
__________________________________
1
2
42
Klasik anlatda seyirci olayn nasl aktarld bir baka tanmla biim
zerine deil ne aktarld zerine younlar. Yerleik dengelerin
bozulmas, tehlikeli snrlarn zorlanmas seyirciyi heyecanlandrr, onu
tartmann iine eker.1
Klasik anlat sinemas kapal yap dediimiz biimde, bir baka tanmla,
kesin olarak belirlenmi bir sonla bitmektedir. Anlat birbiri ardna merak
uyandran gelimeler ile ilerlemekte ve film srecinde izleyicide eitli
duygular yaratlmaktadr. Yaratlan bu duygular, Aristotelesin katharsis
tanmnda olduu gibi, filmin sonunda yattrlmakta ve izleyici rahatlama
duygusu yaamaktadr. Kapal yap olarak adlandrlan bu sona ulamak iin
ou
zaman
filmler
masals
bir
biimde,
pek
mantkl
olarak
___________________________________
1
2
43
filmlerdeki kalp d dili fark etmemiz iin klasik olan bilmemiz arttr. Peter
Wollen, Klasik anlat kalplarn kullanan Hollywood sinemas iin: Hibir
kuramc, hibir avantgarde ynetmen Hollywooda srtn eviremez. Yalnzca
Hollywood ile yzleerek yeni bir eyler retebilir demektedir. 1
______________________________
1
Peter Wollen. Sinemada Gstergeler ve Anlam .ev. Zafer Aracagk, Blent Doan (stanbul:
Metis Yaynlar,2008)175
44
talyan Yeni Gerekilii, devrim sonras Sovyet Sinemas, Fransz Yeni Dalga
Filmleri ve sonraki yllarda Avrupa sanat sinemas olarak adlandrlan film
R.Bresson,
B.Bertolucci,
L.Buniel,
F.Fellini,
J.L.Godard,
R.W.Fassbinder,
F.Truffaut,
M.Antonioni,
Japonyadan
A.Kurosawa,
Kuramc Andr Bazine gre, sinema tarihinde iki tr film yapma anlay
vardr. Birincisi anlalabilir, kabul edilebilir yk anlatmaktr. Burada filmin
kuruluu ile ilgili aralar ve filmin yapnt olduu ortaya karlmayp aksine
gizlenmeye allmaktadr. Bazine gre bu klasik tarz seyirciye kendisine
gsterilenlere inanmas alkanln kazandrmakta ve sinema ideolojik bir ara
haline
dnmekte,
nceden
saptanan
dncelerin
taycs
haline
gelmektedir. kinci tarz film yapmak ise seyircinin grdkleri karsnda etkin
______________________________________
1
Ayen Oluk. Klasik Anlat Sinemas (stanbul: Hayalet Kitap, 2008) 147
J. Dudley Andrew. Byk Sinema Kuramlar ev. Zahit Atam (stanbul: Doruk Yaynclk,
2010) 275
45
BM
OLAY RGS
UZAM / MEKAN
ZAMAN
K / KARAKTER
Farklar:
46
_____________________________________
1
2
47
Var olan bir malzemenin grnt diline en uygun ekilde aktarlmas iin
yaplan uyarlamada, romandaki szle aktarlan duygu ve dncelerin iitsel ve
grsel karlklarn bulmak sz konusudur. Romann sinemaya uyarlanmasnda
farkl yaklam ve tutumlar vardr. Uyarlamalar kendi ilerinde gruplara
ayrlrlar; Aktarma, Yorumlama ve Benzerlik koutluk kurma.
Aktarma; olay aknda en az deiiklik ile, olaylar dizisi, devinim, kiilikler
ve ileti aynen korunarak romann dorudan senaryoya aktarlmas olarak
tanmlanmaktadr.
Benzerlik koutluk kurma; ise yknn temelinin baz alnd ancak, olayn
getii yer, kiiler gibi bir ok zelliinin deitirildii yntemdir.
Tm bu tutumlarn altnda yatan neden, eldeki malzemeyi yaz dilinden sinema
diline evirmek, eldeki malzemeye grsel karlk aramaktr. 1
belli bir zaman dilimi ile kstlanrken, romanlarda byle bir kstlama yoktur.
Bu durumda roman yks filme uyarlandnda kitaptaki her ayrnt filmde
verilememekte ancak sinemada da romanda olmayan resimsel olanaklar
bulunmaktadr. Her iki sanat dalnn da birbirine stnl sz konusu
deildir; biri roman karakterlerinin bak as ve isel durumlar anlatmada
daha baarl olabilirken, dieri ise ses ve grnt destei ile olaylar daha
etkili biimde dorudan aktarabilmektedir.
______________________________
1
48
Roman uyarlamalar
bir
anlamda
var
olan
yaptlarn
yeniden
_____________________________________
1
Robert Stam,. Alessandra Raego. A Compan to Literature and Film (U.S.A: Blackwell,
2008) 82
2
Aktaran Prof.Dr. V.Doan Gnay, Sleyman Demirel niversitesi, Gzel Sanatlar Hakemli
Dergisi ART-E-2009 Say: 3
49
Senaryo
yazmnda
izlenecek
klasik
yntem ilk
olarak
temann
anlatlan ana dnce, iletidir. kinci aama taslak yk yani zet, iskelet, ema
olarak adlandrlan, iki sayfalk bir metin olan, sinopsis yazlmasdr.
nc evre ise geni zaman kipi ile yazlan ve filmin yks olan treatman
__________________________________
1
2
Bkz; Feridun Akyrek, Senaryo Yazar Olmak. (stanbul: Media Cat Kitaplar, 2009) 21
Akyrek, 34
50
olarak
ele
alndnda
karmza
metinleraraslk
kavram
olarak tanmlanr. Burada metin olarak sz edilen yap yalnzca yazn iin
deil dier sanat dallarndaki yaptlar iinde kullanlmaktadr.
______________________________
1
Semir Aslanyrek. Senaryo Sinemann En Zayf Halkas!. Anktrak, Haziran 1995 say,45
syf:38
2
Gerard Genette. Palimpsestes. Aktaran Kubilay Aktulum. Metinleraras likiler (Ankara:
teki Yaynevi, 2000) 83
51
bir inceleme
___________________________________
52
Gnderge ise bir metinden alnt yapmadan okurunu dorudan baka bir
metne gnderir. Gnderge ve alntlar ak ya da kapal biimde kendini
gstermektedir. Varln belli etmeyen kiisel birikim ve aba ile alglanabilen
gndergeler antrma olarak tanmlanmaktadrlar.
iki szce yan yana getirilmez, st ste konulur ve dzanlamn altndan bir
yananlam karlr. Gsterenler zerinde bir oyun yaplarak gsterilenler
birbirine yaklatrlr. Bu bakmdan antrma eretilemeye benzemektedir.
_____________________________________________________
1
Wagner The Novel and The Cinema Aktaran Prof.Dr. V.Doan Gnay, Sleyman Demirel
niversitesi, Gzel Sanatlar Hakemli Dergisi ART-E-2009 S;5
2
Roland Barthes Gstergebilimsel Serven. ev. Mehmet Rfat, Sema Rfat (stanbul: Yap
Kredi Yaynlar,2009) 170
3
Kubilay Aktulum. Metinleraras likiler (Ankara: teki Yaynevi, 2000)102 ,112
53
Anlat iinde anlat, yansma zellii tayan, ilk anda ayrk ancak
ierisine sokulduu metin ile bir benzeiklik ilikisi kuran, anlam reten veya
metnin anlamn destekleyen bir szcedir.1 Szce, metnin iinde yer alan ve
kendi iinde bir btnl olan kesit olarak tanmlanmaktadr. Her szce bir
bildiri retim etkinliidir. Szce, szceleme aamasnn bir rndr. Bu
bakmdan szceleme bir zneyi, bir alcy, bir retim ann ve retim yerini
varsayar. 2
yaptnda olduu gibi anlat, oyun iinde oyun eklinde olabilir ancak bizim bu
almada incelenen anlat iinde anlat biimi, bir yapta sokulan somut, baka
bir metne gnderme yapan ve bylece metnin anlamn destekleyen, yineleyen
anlat iinde anlat biimidir. Anlat iinde anlat ilemi yazarn kurduu
dsel bir anlat ile gerekletirilebilecei gibi, var olan somut bir yapt ile
ilikili olabilir. Metinleraraslk kavram metnin somut baka bir metne
gnderme yapmas ve o metin ile arasnda izleksel bir koutluk oluturmas ile
bu ikinci ilemde ortaya kmaktadr.
____________________________
1
2
54
Sinema bir dil olmasa bile dile benzemektedir. Dil nasl sesli
gstergelerden olumusa, sinemada sesli ve grsel gstergelerden oluan bir
dizgedir, bir sistemdir. Bu tanmlamay yapmamzda gstergebilimcilerin
almalarnn etkisi byktr.
sanatnn syleyebilecei bir eyi olduu ve bunu bir arala syledii lde,
kendine gre bir dildir.
55
ve yananlam
____________________________________________
1
56
Seil Bker Sinemada Anlam Yaratma adl kitabnda; biim ve ierik iin;
Biim ve ierik birbirinden bamsz iki ayr yap deildir. Ayn ierik
birden fazla deiik biimde gsterilebilir. Bazen gerek hayatta
glnebilecek bir duruma zlebiliyor, bazen de bizi zebilecek bir
duruma filmdeki anlatm yolu nedeni ile glebiliyoruz. Bunlar ieriin
deiik sunum yollardr. Biim farkllklardr. Biim olaylar deiik
alglamamza yol aar, 1 demektedir.
zleyici gstergeler arasndaki ilikiyi dilediince kurabilir ve filmi deiik
biimlerde okuyabilir. Anlamlandrma sreci film bittikten sonra artk izleyici
yani filmin ulat alcya ait bir sretir. Ynetmenin vermek istedii ileti
seyirci tarafndan farkl alglanabilir. Alcnn toplumsal kltrel evresi,
eitim durumu, ya, meslei, cinsiyeti gibi pek ok faktr iletinin
yorumlanmasn etkileyen faktrlerdir.
_______________________________________
1
57
kafasnda
ayn
etkiyi
yaratmayabilecei
gz
nnde
bulundurulmaktadr.
aratrlmasn
baka
disiplinlere
braktn
ve
sinema
_______________________________________
1
2
58
2.
YEN
ROMAN
RNENN
BALAMINDA SAATLER
SNEMA
UYARLANMASI
FLMNN METNLERARASI VE
Filmin uyarland Saatler roman, baka bir yeni roman rnei olan,
Virginia Woolfun nl yapt Bayan Dalloway adl yapta birebir
gndermeler ile doludur. Saatler roman ve filmi, Bayan Dalloway roman
ile hem karakterler asndan hem de olaylarn ilenii asndan izleksel
(tematik)
bir
koutluk
oluturmakta
ve
olaylar
Bayan
Dalloway
59
Film
ayn
zamanda
bir
roman
uyarlamas
olduundan
roman
Daha sonraki aamada, incelenen anlatnn baka bir metin olan Bayan
Dalloway roman ile olan i ie gemi ilikisi metinleraraslk balamnda
irdelenmitir. Bu aamada film anlatsndaki kiiler ve olaylar ile romandaki
kii ve olaylar aras gndermeler, romandan birebir yaplan alntlar ve
olaylar aras koutluklar zerinde durulmutur.
60
Son blmde ise Saatler filmi tematik adan incelenerek, anlatda var
olan temel kartlklar saptanm, film anlatsnda konu edilen temalar detayl
biimde aklanm ve filmde izleyiciye yani metni okuyan alcya ulatrlmak
istenen iletinin
ortak
belirlemitir. Ondan
61
Propp yapt
GNDERC
________________________________
1
62
Filmin tad anlam bir baka deyile gsterilenler filmin anlatm yaps,
gsterenleri ile anlalmaktadr. Burada karmza anlam ve anlatm
ayrm kmaktadr. Anlatm filmin fiziksel boyutu, anlam ise filmin kavramsal
boyutudur. Bir baka deyile filmin biim ve ierik boyutlarndan sz
edilmektedir. Film ynetmeni bir takm dizilerden seme yaptktan sonra onlar
birletirerek dizimsel yapy oluturur. Bu ilem yazl ve szl dilde de
bulunan seme ve birletirme ilemine benzer olmakla beraber, filmsel anlatda
ynetmen kullanaca grntleri nceden retmelidir. Dilde ise kullanlacak
olan yaplar ontolojik olarak zaten mevcuttur. Sinemada anlam yaratma
srecinde en etkili olan anlatm gesi kurgu bu seme ilemine
dayanmaktadr.2
63
__________________________________
64
Stephen Daldry
Yapmc:
Senarist:
Oyuncular:
Mzik:
Philip Glass
Grnt ynetmeni:
Seamus McGarvey
Kurgu:
Peter Boyle
Datc:
Cinsi :
Sinema filmi
Tr :
Drama
Renk :
Renkli
Sre:
114 dakika
Dil:
ngilizce
Bte:
$25,000,000
Haslat:
$108,846,072
http://tr.wikipedia.org/wiki/Saatler_(film)
65
Filmin yks
ve
duygusal
dnyalarnda
benzerlikler
tad
Clarissa Vaughn, eski air ve yazar arkada Richard iin bir parti vermek
66
67
Aslnda
kendi
yaptklar
seimler
ile
yaamlarn
Filmde filmsel zaman ve gerek yaam sresi olarak bakldnda fazla bir
eylem gereklemiyormu gibi gzkmektedir. Bunun nedeni filmin
uyarland Saatler romannn da Woolfun Bayan Dalloway roman gibi,
yaanan zaman, olan olaylar olarak deil, kiilerin zihninden geen dnceler
ve kiinin duygu dnyasnn belirledii bir sre biiminde ele alan bir yeni
roman rnei olmasdr. Romanda szckler ile uzun uzun anlatlabilecek
ruhsal durum ve dnce dnyas, film anlatsnda seyirciye aktarlmas ok
zor olsa da, Saatler filminde bu baarlmtr.
68
Clarissa Vaughn
tamaktadr. 2000li yllarn New Yorkunda elli iki yanda bir kadn olan
Clarissa bir yandan Bayan Dalloway gibi gnlk ayrntlarla fazlaca
ilgilenmekte ve kk eylerden zevk almakta; bir yandan da hayat ve
seimleri ile ilgili sorgulamalar yapmaktadr. Sally adl karakter ile bir ilikisi
olan Clarissa eski erkek arkada olan AIDS hastas, air ve yazar Richard
69
Laura Brown
Fiziksel
zellikler
gzel bir evleri vardr. kinci ocuuna hamile olan Laura Brown yaantsnda
bir eylerin eksik olduunu, ait olmad bir yerde yaadn hissetmektedir.
70
Bayan Dalloway adl roman okurken, kendini ve evresini daha farkl bir
gzle incelemeye balayan Laura, ikinci ocuunu dourduktan sonra bir gn
evden kar ve ocuklarn, kocasn terk eder.
Virginia Woolf
Fiziksel zellikler
Zayf, narin
30 lu yalarnda
Psikolojik zellikler
Ba
arlar
ve
duyduu
seslerden
ikayet
etmektedir
lm ve intihar dnmektedir
Yirminci
yzyln
nemli
yazarlarndan,
insan
dncelerini
ve
71
ZAMAN 1941 ylndan bir kesit ve 1923ylnda geen bir gnlk zaman dilimini
kapsayan sre
UZAM
72
Zaman: Woolfun yks iki ayr zamanda grlmektedir. Filmde ilk olarak
Woolfu intihar ettii gn olan 1941 ylna gidilmekte, ardndan geriye dnk
bir anlatm ile Woolfun 1923 ylnda Bayan Dalloway adl romann
yazmaya balad ilk gn ve o gnde yaadklar aktarlmaktadr.
Filmin yks ayn Bayan Dalloway romannda olduu gibi sradan bir
kadnn bir gnde yaadklar olarak tanmlanmaktadr. Bu durumda sre
olarak kstl bir zaman dilimini ele alnsa da, ayr mekanda, ayr
zamanda ve farkl kiinin yks ele alnd iin tarihler arasnda seneler
ile llebilen farkllklar vardr.
73
Filmdeki Uzamlar
Woolfu 1941 ylnda Buckhingham, Sussex, Quse Irma kenarnda , 1923
ylnda ise Londra Richmondda Woolfun doktorlarn nerisi ile inzivaya
ekildii evinde grmekteyiz.
karlatmz mekanlar ise; Woolfun evi, odas, Woolfun evinin bahesi, bir
tren istasyonu ve Woolfun intihar ettii nehrin yaknndadr. Filmde srekli
zaman ve mekanlar arasnda geiler olduundan, zaman ve mekan farkllklar
filmin banda her mekan ve zaman bir kere olmak zere yazl olarak
belirtilmektedir.
yerletikleri, byk baheli, aalar iinde, sakin bir ortamda bulunan, ferah
denmi bir mekan grlmektedir.
74
75
76
ZAMAN
UZAM
2000li yllarn ba
77
Zaman: 2001 ylnda, bir gnlk zaman dilimini. ykde Clarissa Vaughnun
bir gnde yaadklar aktarlmaktadr.
Richardn Evi:
Hasta ve yalnz bir adam olan Richardn evi dank, skklk hissi
yaratan, tozlu ve havasz bir mekandr. Clarissa mekan tazelemek ve
Richarda yaama sevinci kazandrmak iin, eve girer girmez mekan
havalandrmakta ve her geliinde eve bir demet taze iek getirmektedir. Eve
yaam getiren tek kii Clarissadr.
78
Mutfak kadnlara ait olduu dnlen bir mekandr. Sosyal hayatn dna
itilen kadnlar, mutfakta hazrladklar yemekler ile kendilerini tatmin etme ve
onay alma yoluna giderler. Clarissa her ne kadar eitimli ve modern bir kadn
olsa da, parti hazrlklar sresince mutfak onun iin adeta bir snav yeri
olmutur. Kendi ile en byk hesaplamay bu mekanda yaamtr. Anlatnn
sonunda hazrlad tm yemekleri pe atarken aslnda btn bunlarn hibir
neminin olmadn anlamtr.
ieki Dkkan:
Anlatda nemli bir yer tutan iekler, Clarissann anlatnn banda
syledii szlerden sonra iek almak iin gittii ieki dkkannda tm
gzellikleri
ile
sergilenmektedirler.
iekler
anlatda,
yaamn,
yeni
79
ZAMAN
UZAM
1951
baka
bir
hayat
olmas
gerektiini
olarak
karmza
kar.
Clarissann
80
Zaman: 1951 ylnda, bir gnlk zaman diliminde gerekleen olaylar izleriz.
81
bu
tezini
savunmu
ve
kadnlarn
yazmalar
iin
onlar
82
83
_____________________________________
Burcu ahin Kusursuz bir ev sahibesinin Yaama Ura. Roman Kahramanlar Edebiyat
Dergisi. stanbul: Heyamola Yaynlar Ekim-Aralk 2010 s: 41
2
ahin, 41
1
84
Balca Karakterler
Clarissa Dalloway: Soylu bir erkein kars olmay tercih ederek aslnda
adndan bile vazgemi olan Clarissa, evlendikten sonra Bayan Dalloway
olarak anlmaktadr. Clarissa roman boyunca i ve d dnyas arasnda
gelgitler yaamakta ve bir denge kurmaya almaktadr. Dardan
bakldnda gnlk hayatn rutin ileri arasnda kaybolmu ve sradan
ayrntlara ok nem veren bir kadn gibi gzkse de Clarissa yaamn kk
ayrntlarndan zevk alan bir insandr. Duygusal ynn ok fazla aa
vurmak istemeyen Clarissa, hayat verdii partiler ve sosyete ortamnda
geiyor gibi gzkse de, iinde yaamla ilgili daha derin dnceler
barndrmaktadr. Kocas Richard yerine maceraperest Peter ile evlenseydi
neler olacan hep merak eden Clarissa, romanda intihar eden Septimus
karakteri ile zdeleen tek kiidir. Ancak Clarissa roman sonunda hayatn
yaamaya deer olduunu dnr.
85
Virginia Woolf kadnn yazabilmesi iin kendine ait bir odas ve ekonomik
zgrl olmas gerektiini syler fakat roman kahraman Clarissa tm bu
artlara sahip olmasna ramen tek bir satr bile yazmaz. Kadnlk rollerine
hapsolmu ve hayat verdii partiler ile renklendirmeye alan bir
karakterdir.1 Clarissa gibi dz, deimeyen bir karakterin romann ana
kahraman olmasnn sebebi onun dier roman karakterleri ile olan ilikisidir.
Clarissa Dalloway romandaki baz karakterlerin kart, baz karakterlerin
btnleyicisi ya da ulamak istedii kiidir. 2
________________________________
1
86
____________________________
1
Elif ahin, Hamdi Artk Yalnzca Mrs. Dalloway . Roman Kahramanlar Edebiyat
Dergisi. stanbul: Heyamola Yaynlar Ekim-Aralk 2010 s: 40
87
Lucrezia
Smith, Peter Walsh, Sir William Bradshaw, Dr. Holmes, Elizabeth, Mss.
Kilman, Sally Seaton
ZAMAN
1923 ylnn bir haziran gn, on iki saatlik zaman dilimini kapsayan sre,
gemie gidi geliler ile 1890 l yllara kadar uzanan bir sre
UZAM
Londra
yapmaktadr. Roman karakteri Clarissa Dalloway ise ayn ekilde eski sevgilisi
Peterin kendisini ziyaret edeceini duyunca, yaam ile ilgili sorgulamalar
88
kocasnn ei olarak her eyin yolunda gittii, mutlu bir yaam srdkleri
grnts verirler. Filmde, Clarissa iin ise Richardn onuruna verecei parti,
bir anda yaamnn odak noktas haline gelir. Hayattaki baar ve
baarszlklarn sanki bu parti ile belirlenecektir. Hayatndaki tm anlamlar
verecei bu partiye ykler. Aslnda basit sradan bir davet olduunun
farkndadr ancak bu hazrlk sreci onun iin yaam ile ilgili bir sorgulama
evresine dnr. ki karakter de lm hakknda ve yaam ile ilgili dnrler
Dan sava sonras eve dndnde, istedii kzla evlenmi ve ocuk sahibi
olmu, gzel bir evi ve arabas olan, yaamda istedii her eye sahip olduunu
Bayan Dalloway ile ayn duygular paylaan Laura Brown, kocasnn iyi
bir adam olduunu dnmektedir. Onunla toplumun isteine uygun olarak
evlenmi ve ocuk sahibi olmutur. Ancak her eye sahipmi gibi grnen bu
Bayan Dalloway adl romanda, Sally Seaton zgr ruhlu gen bir kadndr.
Filmde Sally bir televizyon yapmcsdr. Burada yk getii yzyla gre
farkllk gstermi ve Bayan Dalloway yaad yzylda bir bayan ile ak
yaamas olanaksz olduundan akndan vazgemi, ikisi de evlenip toplumun
onaylad ekilde ocuk sahibi olmulardr. Clarissa Vaughn ise 21. yzylda
bir bayan ile ayn evi paylaabilmektedir. Her ne kadar istedii ilikiyi yaasa
Sally, evin dnda alan eve para getiren erkek roln stlenmi, Clarissa
ise ev ileri ile ilgilenen ve yapt ilerin Sally tarafndan nemsiz
bulunduunu dnen ev hanm roln stlenmitir. Zaman ve iliki yaayan
cinsiyetler deimi, ilikinin biimi ve yasall deimi olsa da ilikilerin
dinamii deimemitir.
90
intihar eder. Yaadklar anlar ve geirdikleri gzel zamanlar, bir baka deyile
anlar onun iin yeterlidir. Artk yaamak ona ac vermektedir.
yaama daha farkl bir gzle bakan lecektir. Saatler filminde de yazar ve air
olan Richard Brown karakterinin lm yazarn bu karar ile ilikilidir.
91
Elisabeth / Julia:
Bayan Dalloway adl romanda Clarissa Dallowayin kz olan Elizabeth,
zgr ruhlu ve annesinin nem verdii toplumsal yarglara ok da fazla nem
vermeyen gen bir kzdr. Eitmeni Miss Kilman ile ok iyi anlamaktadr.
Clarissa Dalloway bu ilikiyi kskanmaktadr. Kz ile iletiimde sorunlar
yaamaktadr. Saatler filminde ise, Clarissa Vaughn ile kz Julia nn
ilikisinde genelde annelerin kzlarna verdii destein, Julia tarafndan
annesine verildiini grmekteyiz. Filmde Julia, annesi tarafndan yetitirilmi
ve babasndan hi sz edilmemektedir. Saatler filminin uyarland Saatler
romannda Juliann annesi Clarissann, bir ocuk istedii iin, yapay
dllenme yolu ile Juliaya hamile kaldn renmekteyiz. Filmde Julia,
annesinin verecei parti iin bu kadar telalanmasna anlam veremese de ona
yardmc olmaya alr. Belki de genliinin verdii etki ile filmde herkesle
en kolay empati kurabilen karakter Juliadr. Kkken ocuklarn brakp
gittii iin bir canavar olarak tanmlanan Laura Brown karakteri ile bile empati
kurmay baarr ve ona kar en iyi davranan karakter olarak tanmlanabilir.
Louis / Peter :
Bayan Dalloway adl romanda Clarissa Dallowayin eski ak Peter ile
Saatler filmindeki Richard karakterinin eski sevgilisi olan Louis, baz
benzerlikler tarlar. Peter Walsh macera seven ve srekli seyahat eden,
yerleik yaam sevmeyen bir karakterdir. Bayan Dalloway, onu sevmi olsa
da asl yreinde yer etmi olan kii yine bir bayan olan Sally Seatondur.
Gene de Bayan Dalloway, Peter ile evlense ne olacan dlemeden duramaz.
Peter onu hep sevmi ve hala sevmektedir. Hayatnn kadnnn yapt seime
anlam verememektedir.
gene Peterdir. Her eyin her zaman dzenli ve mkemmel olmas gerektiini
dnen ya da yle olmasa bile yleymi gibi davranan yani d dnyaya ve
insanlara verdii izlenimi ok nemseyen Bayan Dalloway, Peter tarafndan bu
92
verilecek davet iin ehre dnen Louis, iten ie Clarissa ile onun yaad
ilikiyi kskanmaktadr. Richard yazd kitapta Clarissadan sz eder. Louis,
Richardn kitabnda kendisinden hi bahsetmemesine alnmtr ve Clarissaya
Alain Robbe Grillet, Yeni Roman adl yaptnda sinema ve zaman ilikisi
ile ilgili olarak, sinemada zamanca kopular ve geriye dnlerin yeni romanda
olduu gibi ska grldn sylemekte ve sinemann tek bir gramer kipi
imdiki zamandan olutuunu, ada romann ana kiisinin ise zaman
olduunu belirtmektedir.
93
syuzhet
____________________________
1 Alain Robbe Grillet . Yeni Roman. ev. Asm Bezirci. (stanbul: Ara Yaynclk, 1989):94
2 Tzvetan Todorov. Poetikaya Giri. ev. Kaya ahin. (stanbul: Metis Yaynlar,2001)230
3 Tomaevski, Boris. Tema rgs. Yazn Kuram. Der. Tzvetan Todorov. ev. Mehmet
Rfat ve Sema Rfat. Cogito 36. (stanbul: Yap Kredi Yaynlar,1995) 65
94
Saatler filminin
uyarland Saatler romannda ise, zaman asndan daha farkl bir anlat
teknii kullanlmaktadr. Bu romanda zaman, roman karakterlerini hem
birbirinden ayrmakta hem de birletirmektedir. Romanda kiiler ayn
duygular farkl zamanlarda paylamaktadrlar. Karakterler yazlan, okunmu
olan ve okunmakta olan bir roman aracl ile birbirlerine baldrlar.
ile
Film kendi iinde ok farkl zaman, hatta giri blm de katlrsa drt
zaman barndrmaktadr. Romanda geen tarihlerin bazlar film uyarlamasnda
bilinli olarak deitirilmitir.
_________________________
1
95
96
Romanda ndeyi ve filmde giri blmnde yer alan intihar blm 1941
ylnda gereklemektedir. Daha sonra blmlere ayrlarak devam eden
ykde, roman ve film uyarlamasnda, tarihler arasnda baz farkllklar
bulunmaktadr. Bayan Dallowayin yks romanda 20.yzyl sonlarnda
geer ancak filmde 21. yzyl banda 2001 ylnda gemektedir. Bayan
Woolfun anlatnn banda grdmz intihar sahnesi dnda, anlat
boyunca izleyeceimiz yks ise, 1923 ylnda gemektedir. Bu tarih roman
ve film anlatsnda farkllk tamamaktadr.
Roman ve
Film
Anlatsndaki zaman
ve tarihlerin
1949
20.yy sonu
1941- 1923
1951
2001
SAATLER FLM
97
Bir sonraki tabloda ise hzl geilerin olduu blmler yknn anlat sras
asndan deerlendirilmemi ve genel anlat dzeni gz nnde tutulmutur.
Geiler daha sonra filmdeki geiler ve kurgu blmnde ayrntl olarak
incelenecektir. Roman ve filmde olay rgs blmlere ayrlm ayr ancak
birbiri ile bir ekilde balantl yknn birbirine geileri ile anlatlmaktadr.
98
izelge 2.12: Saatler Roman Anlats ve Saatler Film Anlats, ykler ve Zamanlar
GR BLM
GR BLM
Aras Geiler
/ 1923
GELME BLM
SONU BLM
SONU BLM
99
dierine balamak deildir; aslnda kurgu seyirciyi belli baz eyleri grmeleri
iin ynlendirmektir demektedir. 1 Bu anlam yaratma srecinde filmin kendi
iinde ekimlerden oluan paralara ayrld grlmektedir. Film dilinin
gramerini oluturan srasyla, ereve, ekim, sahne, sekans ve blm olarak
isimlendirilen bu paralarn birbirini izleyerek filmin btn oluturmas kurgu
ile gereklemektedir. Film ynetmeni kurgu srasnda birtakm dizilerden
seme yaparak dizimsel bir ilem yapmaktadr. Biimci Vladimir Proppdan
kaynaklanan
anlat
zmlemesi,
yapsalclk
yaklamnn
Dizimsel
100
Filmin iki ekiminin bir araya getirilmesi dnda kurgu, bitiik iki
ekiminin iki anlamndan nc bir anlamn kt diyalektik bir sre iin de
kullanlmaktadr. Kurgunun altn an yaad 1920li yllarda Eisenstein,
Pudovkin ve daha birok Sovyet ynetmen kurgunun kullanm ile ilgili farkl
grler ortaya srmlerdir. Eisenstein iki nesneyi arptrarak, iki ekimi
insan zihninde aktarp orada birletirerek yeni bir kavram yaratlaca
grn savunmaktadr. 1
2. 4. 3. 1. Kurgunun Saatler Film Anlatsndaki levi
Kurgu yalnzca sahneler arasndaki devamll anlatmak iin deil, bir
filmin zaman hattn kurmak iinde kullanlmaktadr. Zaman hattn kurma
ilevi Kout (Paralel) Kurgu denilen kurgu yntemi ile gereklemektedir.
Kout kurgu ynetmene, birbiri ile ilikili olsun ya da olmasn iki yk
arasnda yer deitirme yapmasna, ikisi arasndaki karmak kurguyu
gerekletirmesine olanak salar. 2
Saatler filminde filmin ekillenmesindeki en etkili olan nokta birbirinden
farkl zaman ve mekanlarda yaayan farkl kiinin kurgu teknii sayesinde
yaplan geiler ile yaadklar olaylarn birbirine kout olarak izleyiciye
gsterilmesidir. Bu yntem sayesinde izleyici perdede grd farkl zaman
Saatler
_______________________
1
Asiltrk s, 47
James Monaco, Bir Film Nasl Okunur? ev. Ertan Ylmaz (stanbul: Olak Yaynevi, 11.
bask, 2009) 210
3
Blent Kkerdoan. Sinemada Kurgu ve Eisenstein. (stanbul: Hayalbaz,2010) 63
2
101
_____________________________
1
102
Resim 48: Bayan Woolf kapnn giriinde durmaktadr. Resim 49: Bayan Vaughn pencere nnde durumaktadr.
103
Romanda kiiler aras birlik ilk olarak iekler yolu ile kurulur. Bu
benzerlik ve film anlats iinde Bayan Dalloway romanndan birebir alnt
eklinde gsterilen cmleyi ve bu yolla salanan kiiler aras geii bir izelge
ile gsterebiliriz:
ilk
cmlesi
olan
Bayan
Woolf
tarafndan
Ayn
cmleyi
Woolfun
yazd
sayfalarndan,
Virginia Bayan Brown, yeni okumaya balad Virginia Woolf roman olan
roman Bayan Dallowayin ilk cmlesini okumaktadr:
romann
yazlndan yaklak 30 yl
sonra Bayan Brown yatanda
uzanarak okumaktadr.
104
Ayn ekilde geiler ile kiiler arasnda olduu kadar mekanlar arasnda da
105
yataktan
gnlk
kmak
yaantsna
ve
balamak
istememektedir.
Resim 57: Bayan Brown
Richmonddaki
odasnda,
hastal
yznden
evinin
yenide
ile
ac
ilgili
yatak
balayan
ataklar
ekmekte
ve
dnmektedir.
106
Pasta yapmay, Woolfun bir roman karakteri yaratmas gibi yaratc bir
107
l Ku:
Yeni romann yazmakta olan Woolf iin grd her nesne bir eyleri
Kuu biraz daha inceleyen Woolf, ondaki huzur ve sakinlii fark etmi ve
aslnda bu houna gitmitir. Ku ile kendisini zdeletirdii bu sahnede
Woolf, l kuun yanna uzanr. Kendi lmn de sorgulayan Woolf, bir
karar verir. Gerek yaamn canll alndnda daha da klen ve daha
nemsiz gzken kuu gren Woolf, lmeye hazr olmadn fark eder. Bu
karar hem kendi hayatn bir sre uzatacak hem de Woolf, yazd romandaki
karakterin lmnden vazgeecektir. Woolf, yaam ve lm bir ku imgesi
zerinden sorgular ve imdilik lm semeye hazr olmadn dnr.
Ancak eninde sonunda lm seeceini bilmektedir. Yeenlerine romandaki
karakteri ldrmeyeceini syleyen Woolf, filmde bu karar ile Laura
Brownun lm deil yaam semesini salam olur. Filmde yaamna son
vermek zere bir otel odasna giden Brown bir anda vazgeerek, yaam seer.
108
Zaman Temas:
Virginia Woolf Bayan Dalloway adl roman iin ilk olarak Saatler
adn dnmtr. Daha sonra bir kadnn sradan bir gnn anlatrken
toplumsal yaam ve belli temalar irdeleyen bu roman iin Bayan Dalloway
adn daha uygun bulmutur.
zaman
adeta
ruhun
nabzdr.
Algladmz,
dndmz
ve
___________________________
1
Stefan Klein. Yaamn Hammadddesi; Zaman ev. Mustafa Tzel (stanbul:. Aylak Kitap,
2011)16
109
110
almlardr.
Gnlk
yaamn
ayrntlarna
nem
veren
Stefan Klein. Yaamn Hammaddesi; Zaman.ev. Mustafa Tzel (stanbul: Aylak Kitap,
2011) 4
111
Herkesin yaants kendisi iin yeni ve byk bir macera olabilir mi?
Gerek dnyann yaanmas muhtemel olaylar artk yeni okuyucu ve izleyici
iin daha m ilgin? Bu sorular yeni romanclar iin nemlidir. Filmde ana
karakterler yaamn her anndan bir anlam karmaya ve yaamla ilgili
anlamlar aramaya ynelen karakterler olarak karmza kmaktadr.
ntihar temas
Yaamna kendi karar ve istei ile kendi istedii zamanda son vermek
anlamna gelen intihar, antik alardan beri var olan ve tartlan bir olgudur.
Antik alarda yaamak topluma kar erdemli olmak gibi grevleri olduu
dnlen
insan
iin,
intihar
kabul
edilebilir
bir
davran
olarak
__________________________________
1
http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ntihar 14.03.11
112
18. yzyl felsefesindeki zgrlk akm ile intihar lml baklan bir konu
haline gelmitir. Hume ve Rousseau gibi dnrler bu dncenin
savunuculardr. Kutsal dinlerde ise byk bir gnah olarak kabul edilen
intihar, Hristiyanln ilk dnemlerinde gnah olarak kabul edilmemekte idi.
Daha sonralar ldrmeyeceksin emrini temel alan anlay ile intihar byk
gnahlardan biri olarak kabul edilmeye balanmtr.
Laurann yatann etraf ve otel odas onun lmn gsterir bir ekilde
simgesel olarak taan bir nehir gibi suyla dolmaktadr.
__________________________________
1
http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ntihar 14.03.11
113
___________________________
1
114
ayn ekilde Septimusun intihar etmeden nce ikilem yaadn ve lmek iin
tereddt ettii grlmektedir. Ancak Dr. Holmesun gelii zerine hastaneye
yatrlmaktansa intihar seen Septimus bir anlamda artlar nedeniyle lm
gereklerine, aclarna daha fazla duyarl olan kiinin byle bir dnyada lm
115
iek Temas:
Bayan Dalloway adl romann al cmlesinde sz edilen iekler, bu
romandan esinlenilerek yazlan ve daha sonra da filme uyarlanan Saatler
filminde de nemli bir yere sahiptir. Filmde grsel olarak kendine fazlaca yer
bulan iekler, filme grsel adan zenginlik katmann yan sra simgesel bir
anlam ifade etmektedirler.
Tazeliini yitirmi, cansz iekler ise yaamn sona eriini, sknty ifade
etmektedirler.
iekler filmde sadece buket halinde deil, belirli motifler ile ev ii eyalar
ve karakterlerin giyimlerinde de grlmektedir. Canl iekler dnda her
karakter giysi ya da ev ii objelerde iek motifleri ile donatlmtr. iek
figrnn ak, sevgi, kutlama, yaam, canllk gibi evrensel armlar
dnda filmdeki her karakter iin farkl armlar vardr.
116
Clarissa Vaughn ise Richardn evine tazelik ve ferahlk getirmesi iin her
gidiinde bir buket iek gtrr. Clarissa iin iekler yaamn simgesidir.
Ayn ekilde kendi evinde de iek bulundurmakta ve srekli tazelemektedir.
117
Clarissann film anlatsnda ilk ziyaret ettii yer Richard iin ve evinde
verecei parti iin alaca ieklerin bulunduu dkkandr. Parti iin alaca
iekleri kendi semek isteyen Clarissann yaantsnda ieklerin nemi
vardr. Clarissann hayat arkada Sally, Clarissaya getirdii gllerin onun
tarafndan beenileceini bilmektedir. nk Clarissa iin gl ak, sevgiyi
ifade eder.
Laura iin her ne kadar iekler farkl bir anlam aktarsalar da, Laurann
evi ve etraf ciek motifleri ile evrilidir. Laurann evinin duvarlar, yatak
odasnn duvar kad iek motifleri ieren duvar kad ile kaplanmtr ve
evde belirli yerlerde vazo iinde iekler yer almaktadr.
118
Woolfun evinde ise canl iekler kendi istei ile deil evdeki grevliler
tarafndan yerletirilip tazelenmektedir. Virginia Woolf iin bahede grd
l kuun evresindeki gller huzuru ve cenaze merasiminde kullanlan
iekleri anmsatmaktadr.
Su Simgesi /Temas:
Film Woolfun intihar ettii nehrin hzla akan suyunun grnts ile
balarken daha ilk sahnede grlen intihar sahnesi ile su, dier karakterler iin
bir tehdit olarak alglanan bir simge olarak izleyiciye sunulmaktadr. Ancak
anlatnn daha sonraki blmlerinde su, karakterlerin kendi yaamlarndan
uzaklaarak kendilerine tarafsz olarak bakabilecekleri dsel bir snr
yaratmaktadr.
119
Cunningham, 18
120
SONU:
ardndan,
alma
bir
yeni
roman
rnei
olan
Michael
Michael
Cunninghamn
Saatler
adl
roman
dnda,
bir
anlat
tr
olan
roman
ve
romann
geliiminden
yeni roman
121
122
baarl bir ekilde aktarabilirken filmde ise ses ve grnt desteiyle olaylar
daha etkili biimde aktarlabilmektedir. Burada iki sanat dalnn birbirine olan
stnl sz konusu olamamakla beraber, kodlar aras deiim gereklidir
ve
mekanla
kstlanamayan
metinleraraslk
durumunun
anlalabilmesi iin metnin ana kayna olan Bayan Dalloway adl yaptn
ksa yks ve ana karakterleri belirtilmektedir. Saatler romannda
kadnn farkl zaman ve mekanda geen yks bir roman evresinde
birlemektedir. Burada anlat iinde anlat trnde bir metinleraras iliki
bulunmaktadr. Bu iliki, bir yapta sokulan somut, baka bir metne gnderme
yapan ve bylece metnin anlamn destekleyen, yineleyen anlat iinde anlat
biimidir.
123
Anlat iinde anlat ilemi yazarn kurduu dsel bir anlat ile
gerekletirilebilir. Ancak Saatler roman ve filminde bu iliki var olan somut
bir yapt ile kurulmaktadr. Bu yapt Virginia Woolfun Bayan Dalloway adl
eseridir. Filmde ve romanda Bayan Dalloway romanndan birebir alnm
cmle ve blmler karakterlerin konuma ve i seslerinde karmza
kmaktadr. Ayrca Saatler film ve roman anlatsndaki karakterler ile
Bayan Dalloway roman karakterlerinin yaadklar olaylar asndan da
benzerlikler bulunmaktadr. Bu durumda karmza metnin somut baka bir
metne gnderme yapmas ve o metin ile arasnda izleksel (tematik) bir
koutluk oluturmas kmaktadr.
125
ve
sanayi
toplumunun
getirdii
sanclar
yaayan
bireye
odaklanmaktadr.
grmektedirler. Daha ok bir kadn yks gibi dursa da aslnda roman birey
ve bireyin yaamla ilgili seimleri zerine bir yapttr.
127
YAAM / LM
GSTERENLER
Canl iekler
Aydnlk Renkler
Gne
Pencereden gelen k
Ferah mekanlar
Woof un canl iekler ile dolu
bahesi
Woolfun yeenleri
HZN / NEE
GEREK YAAM /
HAYAL DNYASI
128
129
KAYNAKA
130
nklap, 2003
132
Tomaevski, Boris. Tema rgs. Yazn Kuram. Der. Tzvetan Todorov. ev.
133
Elektronik Kaynaklar
http://www.turkcebilgi.com/gramofon/ansiklopedi
http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ntihar
http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi39/baran.htm/28/11/05
http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi39/baran.html/28/11/05
134