ANKARA NVERSTES

DL - TARH VE CORAFYA FAKLTES

SOSYOLOJ BLM

N OPERASI

Sultan KELE

Haziran 2010
 NDEKLER

NDEKLER _______________________________________________ 02

01 - ESK TYATROLAR ______________________________________ 03

02 - PEKN OPERASININ TARHES _________________________ 05

03 - PEKN OPERASI IN KARAKTERLER _____________________ 08

04 - PEKN OPERASININ YZ TPLER________________________ 10

05 - PEKN OPERASINDA SAHNE ve OYUN_____________________ 15

06 - PEKN OPERASINDA MZK _____________________________ 19

07 - PEKN OPERASINDA KOSTM ___________________________ 20

08 - KLASK OYUNLAR_______________________________________ 22

09 - NDEK YEREL OPERALAR______________________________ 24

9.1 - Huang Mei Operas_____________________________________ 24

9.2 - Yu (Henan) Operas_____________________________________ 25

9.3 - Kun (Kunshan) Operas__________________________________26

10 MODERN PEKN OPERALARI_____________________________ 27

11 - PEKN OPERASI OYUNCULARI ve OKULLARI______________ 29

12 - BATILILARIN GZYLE PEKN OPERASI__________________30

SONU_______________________________________________________31

KAYNAKA__________________________________________________31

2
 1- ESK TYATROLAR

inin tiyatro bakmndan kkeni olduka karanlktr. yk anlatclarn ve

dinsel gsterilerin tiyatronun oluumunda byk rol vardr.
Eskiden, Pekini ziyaret eden kiiler Pekin Operasn grmeyi gnmze
gre ok daha fazla isterlerdi. Biz Opera izleyelim derken, Pekinliler Opera
dinleyelim demeyi tercih ederler. Bu operada grsellik ikinci plandadr. Bu yzden
sahnede dekor olduka sadedir.
in operas, Song Hanedanl dneminde ortaya kt. Yuan Hanedanl
dneminde ise geliti. Yuanler dneminde Kuzey ve Gney olmak zere iki okul
vard. Gney okulu Ming Hanedanl dneminde byk baar kazand. Qing
Hanedanl dneminde opera, eitli yerel sluplara blnrken, rnlerde bir
yozlama grld. Bunun nedeni ise tiyatronun soylulara zg bir hale gelmesiydi.
Pekin Operasn sergileyen eski tiyatrolara, opera, tiyatro salonu Xyunzi ad
verilir. Olduka basit grnme sahip olan bu tiyatrolarda sahne karedir. Sahnenin
evresi izleyiciler iin hazrlanm koltuklara sahiptir. Qing Hanedanl dneminde
bu tiyatro salonlarna, Trkede ay bahesi anlamna gelen isimle tabir edilirdi. O
zamanlar, izleyiciler bu tr yerlere opera izlemek iin deil, ay imek iin
giderlerdi. Opera izlemek sadece tesadfi bir eydi. Asl ama ay imekti. Ayrca bu
operalar gn ierisinde 10 -12 saat srebiliyordu.
Zamanla Xyunzi olarak bilinmeye balanan bu tiyatrolar 1911-1949
yllarnda Tayvanda tannmaya baland ve Batda gsterime sunuldu. Gelenkesel
mimari zellikler bakmndan Bat tiyatrolarna gre kk olan bu tiyatro
izleyicilerle bulutuunda ilgiyle karlanan bir gsteridir.
19. yyda Pekin Operas n kazanmaya baladnda, Pekindeki
Xyunzilarda art balad ve ticari ilikileri fazla olunan birok ehirde
gsterilmeye baland. Bylelikle ilgi grd ve beenildi.
Eski tip tiyatrolarda sahne byk deildi. Sahnenin taban tahtayla denmi,
tahtann zeri de hal ile kaplanmtr. Bunun amac oyunda aktr gsterimi
sergilerken dp bir yerine zarar vermesini nlemek iindir. Sahne arkasnda ise
asl perdeler bulunmaktadr. Bu perdelerde iek, ku gibi bir ok ekiller vardr.
Bazen ise sahnede sergilenecek oyuna gre perdenin zeri sslenirdi. Bylelikle bu

3
sslerden izleyici ne tarz bir oyunun sergileneceini bilebilirdi. Yer ise nceleri
sadece topraktand, ama zamanla tula ve imento ile salam bir zemine kavutu.
Eski zamanlarda izleyiciler birbirine dnk bir ekilde masalarda otururlard. Bu,
yemek ve sohbet iin olduka uygundu fakat bu oturma ekli oyunu izlemek iin hi
uygun deildi. Bu allagelmilik 1914 ylnda deiti, masalar kaldrld, izleyici
sahneye paralel bir ekilde oturmaya balad. Kolaylk olsun diye de sandalye
arkalarna kiilerin aylarn koylamalar iin yerler yapld. O zamanlarda, tiyatroda
bay ve bayanlar ayr ayr yerlerde oturup oyunu izlerlerdi. 1931 ylnda ise bay ve
bayanlar birlikte oturup izlemeye baladlar. Gvenlik asndan da tiyatro sahibi bir
takm askerler kiralayp onlara zarf iinde para vererek, askerleri tiyatroda onlar iin
ayrlm yerlere oturturdu.
Pekin Operasnn Qianmen Kulesiyle ok yakn ilkisi vardr. Pekin
Operasnn ilk yllarnda Qianmen Kulesi elencenin, ticaretin, kltrel aktivitelerin
merkeziydi. Pekin Operasnn burda doup gelimesi ok doald. Sadece Pekin
Operasnn eski tiyatrolar ve aktrleri deil, ayn zamanda Pekin Operas hayranlar
da bu yerde yaamaktadr. 50 yldan fazla zaman nce Qianmen Kulesi Pekin
Operasnn baz 600 nl artistine ev sahiplii yapmtr. Bu nl artistler
yeteneklerini farkl farkl uzmanlardan renmileridir.
Gnmz in Tiyatrosundan bahsedecek olursak, byk lde simgelere
bavurarak ezgi, dans, akrobasi ve szsz oyun sanatlarn birletiren ve seyirciye
Dou tiyatrosuna zg gstermesi nitelikleriyle ynlenen tiyatrodur. iirli
konumalar ve simgelerden oluan bir dekoru vardr. Oyuncular rol yaayp
canlandrmazlar, onu yanstrlar. Seyirci roln ne olduu ile deil, nasl oynad ile
ilgilenir. in tiyatrosu eksiksiz bir gsteri olmasyla dikkat eker. Olay rgleri
alacak kadar yalndr ve seyircinin zeksndan ok duyarlln etkilemeye
ynelir. Bu tiyatroda giysilerin ok zengin olmasna ramen, sahnede hemen hemen
hi dekor yoktur ve oyuncunun bir hareketi, btn bir durumu dile getirmeye yeter.
Sovyet ynetmen Meyer Hold, Epik tiyatro kuramcs Brecht, nl inli oyuncu Mei
Fan yoluyla in tiyatrosundan etkilenmilerdir.

4
 2. PEKN OPERASININ TARHES

Avrupa Operasndaki iir, mzik ve tiyatronun kesitii sanat doruuna ek

olarak, cambazln, dv sanatlarnn, maskelerin ve zel giysilerin de zengin ve
ince bir birleim oluturduu bir sanat trdr. in yemekleri, in tbb, in
yazsyla beraber in deyince akla gelen n salm drt nemli elerden biridir.
Opera birok insan grkemiyle, zarafeti ile kanlmaz bir ekilde etkiler. inde
300den fazla yerel opera vardr. Pekin Operas ilk olarak Pekinde ortaya kmtr.
Sokaklarda, parklarda Pekin Operas sergileyen birini grmek olduka mmkndr.
200 yldan fazla zaman nce Dou inde ortaya kan Pekin Operas, Hanedanlklar
dneminde sk sk gsteriliyordu.
Dounun operas olarak adlandrlan Pekin Operas in kltrnn temel
unsurlarndan biridir. Pekinde olutuu iin Pekin Operas ad verildi. 18.
yzylda inin gneyinde popler hale gelmi ve bata Hui Operas olmak zere
birka eski yerel operalarn temelinde gelimi olan Pekin Operas, 200 yl akn bir
gemie sahiptir. 1790 ylnda ilk Hui Operas topluluu, imparatorun doum gn
dolaysyla dzenlenen trene katlmak iin Pekine arld. Daha sonra baka Hui
Opera topluluklar da Pekine geldiler.

5
 Pekin Operasnn tarihine dnp baktmzda olduka karanlk dnemler
grmek mmkndr. Zaman zaman oyunlar birka eitle ve oyuncular ise sadece
birka kiiyle snrl kalmtr. 1770 ylnda mparator Qin Lng dneminde ise
kadn oyunculara sahne yasa gelmitir. Kadnlarn sahnede grnmeye balamas
1870li yllar bulmutur. Daha sonra kadnlar erkek rollerini oynamaya ve erkek
oyuncu ile eit olmaya balamtr. Bylelikle operada kadn gruplar kurulmaya
balanm ve birok kadn bu sanata ilgi duyup bu gruplara katlmaya balamtr.
1884l yllarda Pekin Operasnn patronu haline gelmeye balayan mparatorie
Cx , operaya kstlamalar getirmitir. Komnist rejimin hkm srd dnemde
yine skntlar eken Pekin Operas dnem dnem yasaklansa da tekrar eski
grkemine kavumutur.
19. yzyln sonu ile 20. yzyln ba arasndaki dnemde Pekin blgesinde
birbirlerinden renerek yan yana gelien eitli yresel opera topluluklarnn
oluturduu Pekin Operas, sanat asndan hzla olgunlaarak zengin program ve
sahne usulleriyle inin en byk operas haline geldi. Pekin Operas, zengin
repertuara, kalabalk sanat grubuna, ok sayda gsteri topluluuna ve geni
izleyici tabakasna sahiptir. ok ynl bir gsteri sanat olan Pekin Operas, ark,
diyalog, hareket, dv ve dans gibi usullerin bir araya getirilmesiyle ortaya kan
tam bir sanattr. Belli gsteri yntemleriyle olaylar anlatlr ve kiilikler ilenir. Pekin
Operasnda Sheng (erkek), Dan (kadn), Jing (erkek), ve Chou (erkek ve kadn)
olmak zere 4 nemli rol vardr. Bundan baka yan roller de bulunmaktadr. Masklar
Pekin Operasnn kendisine has bir sanatdr. Sadakat ya da hainlik, gzellik ya da
irkinlik, iyilik veya ktlk, saygnlk veya alaklk gibi karakterlerin zellikleri,
masklarla, yani eitli renklerde boyalanm yz tipleriyle sergilenir. rnein,
krmz renk, kiinin sadakatini sembolletirir, mor renk yiitlik ve metanetini
simgeler, siyah, ahsn doru drstlk ve balln temsil eder, beyaz renk
karakterin kurnaz ve sinsi tabiatn belirtir, mavi renk cesaret ve erkekliin
simgesidir, sar renk zalimlii ve insafszl ortaya koyar, altn ve gm renkleri ise
ou zaman Tanr, Buda, eytan ve cini sembolize ederek insana hayali bir his verir.
18. yzyln sonu, genel olarak Pekin Operasnn birinci gelime doruu saylyor. O
zamanlarda Pekin Operasnn gsterileri yalnz halk arasnda deil, imparatorluk
saraylarnda da yaygnd. mparatorluk aileleri ve asilzadeler in Operasn ok

6
beeniyorlard. Saraydaki iyi maddi artlar, Pekin Operas gsterisi iin gerekli
kostm, mask, makyaj ve sahne dekoru gibi konularda byk olanaklar salad.
Saraydaki ve halk arasndaki tiyatro oyunlarnn karlkl etkisiyle Pekin Operas
tarihte ei grlmemi bir ekilde geliti. 1920li ve 1940l yllar arasnda, Pekin
Operasnn gelimesinin 2. doruu yaand. Bu dnemde ok sayda Pekin Operas
Okulu almas, buna bir iaretidir. Bu okullar arasnda Mei ( Mi Lnfng (1894-
1961)), Shang (Shng Xioyn (1900-1976)), Cheng (Cheng Nianqiu (1904-1958))
ve Xun (Xn Hushng (1900-1968)) olmak zere drt nl okul vard. Her okulun
ok saydaki sanats Shanghai ve Pekin gibi byk ehirlerin sahnelerinde faaliyet
gsteriyorlard. Mei Lanfang, dnyaca bilinen bir Pekin Operas sanatsyd. 8
yanda opera renmeye balayan Mei Lanfang, 11 yandayken sahneye kt. Mei,
50 yl akn sahne hayatnda Pekin Operasnda Dan (kadn rol) adl karakteri
oynayarak ark, diyalog, dans, mzik, kostm ve makyaj konularndaki yaratcl
ile kendisine has bir sanat slbu oluturdu. in Pekin Operas Sanat Topluluu,
1919da Mei Lanfang, bakanlnda Japonya turnesine karak, Pekin Operas
sanatn ilk defa yurtdna tad. Banda Mei Lanfangn bulunduu grup 1930
ylnda kt ABD turnesinde byk baar salad. 1934te Avrupadan davet alan
Mei Lanfang bu turne srasnda Avrupadaki opera evrelerinden byk ilgi grd.
Bylece dnya lkeleri Pekin Operasna indeki tiyatro okullarndan biri gzyle
bakmaya baladlar.
1920li yllarda operann bir baka isimlerinden olan Chang Qiu, birok
orijinal eserlere imza atmtr. in ve Japonyann sava zamanlarnda operaya
srtn dnen Chang Qiu, Pekin de bir ifti olarak almay tercih etmitir. Sava
sonrasnda inin geleneksel Opera Akademisine bakan yardmcs olarak
atanmtr.
20.yzyln bir baka nemli ismi olan Xun Huisheng, operada n kazanm
nemli kiilerden biridir. Daha ok neeli ve gizemli karaktere sahip Huadan rol ile
bilinmektedir.
Operann bir baka dev isimlerinden biri olan Shang Xiaoyun, ark
sylemesinin yan sra, danslar ve akrobatik yetenekleriyle nldr. Ayn zamanda
Rong Chun Opera Okulunun kurucusudur.

7
 Pekin Operas deyince akla gelen bu drt stat, operada kadn oyuncu
rollerini byk baaryla yapm ve isimlerini opera camiasna altn harflerle
kazmlardr.

Mi Lnfng - Chng Ynqi - Xn Hushng - Shng Xioyn

inin da almasyla birlikte, Pekin Operas yeni gelimeler kaydetti.
Geleneksel in sanatlarnn z olarak deerlendirilen Pekin Operas, in
hkmetinden byk yardm ve destek grd. Gnmzde, Pekindeki Chang An
Tiyatro Salonunda srekli Pekin Operasnn repertuarlar icra ediliyor. Her yl
dzenlenen Uluslararas Pekin Operas Amatr Sanatlar Yarmas, dnyann her
yerinden gelen Pekin Operas merakllarnn ilgisini ekiyor. Pekin Operas, ayrca
inin yabanc lkeler ile arasnda nemli bir kltrel alveri program haline
geldi.
3. PEKN OPERASI IN KARAKTERLER

Pekin Operasnda Sheng (erkek), Dan (kadn), Jing (erkek), ve Chouyu

(erkek ve kadn) olmak drt temel karakter kategorisi vardr. Her karakter daha
ayrntl alt kategorilere ayrlabilir.
Sheng, yani Lao Sheng, (imparator, kral, vezir gibi olumlu, ergin orta yal
erkek karakter) ve Xiao Sheng (gen erkek karakter) diye ikiye ayrlr.

Dan, Qing Yi ( asil ailelerden gelen orta yal sessiz ve narin bayan karakter),
Wu Dan (dv kadn karakter) ve Hua Dan (gen kz ya da toplumun alt
tabakalarnda yaayan kz karakteri) Dao Ma Dan (silah kuanp ata binmede usta
kadn ), Lao Dan ( yal kadn karakteri ) olarak bilinir.

8
 Jing, Hua Lian (boyal yzl) adl kiilik, tabiat zellikleri birbirlerinden
farkl olan erkek karakterleri temsil eder.

Lao Sheng kategorisindeki Mo, ya bakmndan daha byk, sersem kafal ve

toplumun alt tabakasnda yaayan yallar simgeler. Burnuna beyaz boya srlen
Xiao Hualian, Jing karakterindeki Da Hualian ve Er Hualian ile birlikte
Hualian diye adlandrlyor. Lao Sheng ( yal adam karakteri ), Xiao sheng ( gen
adam karakteri ), Wu Sheng (sava adam karakteri ), Wen Sheng (arkc adam
karakteri ) olarak bilinir.

Chou (Xiao Hualian), ou zaman toplumun alt tabakasnda yaayanlar ve

halk arasndaki gldrc kiilikler kapsyor. Pekin Operasnn boyal yzlerinin ilk
karakteridir. Seyirciye verdii gzel etki bakmndan bu karakterin etkisi olduka
byktr.

Lao Sheng Xiao Sheng Lao Dan

9
 Qing Yi Wu Jing Wen Chou

4. PEKN OPERASININ YZ TPLER

Pekin Operasn ilk kez izleyen yabanc turistler, nce operadaki oyuncularn
yzlerinin neden krmz, beyaz, siyah, sar veya yeil renktir diye dnr ve
bunlarn maske olup olmadn merak eder.

Pekin Operasnda makyaj maskelerden farkldr. Pek ok kii oyun

ncesinde sahne arkasna gidip oyuncularn makyajn ve kostmn incelemek,
makyajn nasl yapldn bilmek ister.

in tiyatrosunda yz makyaj byk bir ne sahiptir. Bu makyajn yzlerce

eidi olup, bunlarnda yzlerce anlam vardr. nceden birok yz sadece siyaha,
beyaza ve krmzya boyanrd. Oyunlardaki art sebebiyle opera oyuncular daha

10
ok renk kullanp, daha ok yz ekli ortaya kardlar. Baz klasik eserlerden
etkilenip buradaki karakterleri makyajla resmettiler.

Yzlere boyanan renkler Linp olarak adlandrlmaktadr. Oyuncunun

karakteri nasl bir makyaj gerektiriyorsa yle bir yntem uygulanr. En nl makyaj
tipleri Jing ve Choudur. Deiik roller iin farkl makyaj tipleri ve boyama sanat
vardr. Makyajlar genellikle fraya gerek olmadan elle yaplr. Baz tiplemeler iin
de renkler ya ile kartrlp yze srlr.

Bu makyajlarn renkleri, karakterlerin kiiliklerini ve yazglarn gzler nne

serer. Bu makyajn, biim, renk ve eit bakmndan belli kurallar vardr. Opera
severler, bir roln yz makyajna bakarak kiinin kahraman ya da kt adam m, zeki
ya da aptal m, sevilen ya da nefret edilen bir insan m olduunu anlayabilir. inin
tm opera maskeleri arasnda zel bir yer tutan Pekin Operasndaki yz tipleri,
sembolik ve abartl nitelikleriyle kendilerini belli eder. Pekin Operasndaki yz
tipleri, roln karakterini abartl ve arpk motiflerle yanstr.

Operada yz makyajlarnda bilgi sahibi olmak seyircinin olay rgsn

anlamasna yardmc olur. Yz krmz renkle boyanm karakter hak, adalet,
doruluk, drstlk, sadakat, ballk ve fedakrlk gibi olumluluklar ifade eder.

11
 Yz siyaha boyanm olan cesaret, yreklilik, kuvvet, kahramanlk, meydan
okuma, sertlik, gayretlilik ve dinlik zellikleri ifade eder.

Yz sar ve beyaza boyanmlar gasp, zorbalk, bask, kurnazlk, eytanlk,

hilecilik, vurgunculuk ve dolandrclk zellikleri ifade eder.

Yzleri mavi ve yeil renklerdeki karakterler dikkatsizlik, ilgisizlik,

kaytszlk, ihmalkrlk, dncesizlik, sabrszlk, acelecilik, acemilik, kabalk,
edepsizlik, gz peklik gibi zellikleri ifade eder.

12
 Altn ve gm renkli yz tipleri ise gizem, esrarengizlik, anlalmazlk ile
Tanr, put, ilahi varlk, ruh, canavar ve eytan gibi zellikleri ifade eder.

13
 Ayrca bu makyaj tipleri oyunculuk kapsamn geniletir. rnein, Jinshan
Temple adl oyunda karides ve yengelerden oluan orduyla kt karaterin sava
anlatlr. Bu oyunda oyuncularn yzleri karides ve akrep gibi boyanr.

Yllar sana makyajn nasl yaplaca ve seyirciye hangi farkl yz rnekleri

sunulaca konusunda kurallar oluturuldu. Bu makyaj tarzlar in tarihindeki baz
figrleri ortaya kard. rnein, Han Hanedanlnn imparatoru Cao Cao ve Ming
Hanedanlnn imparatoru Yang Song, beyaz yzleriyle hain ve kurnaz olduklarn
gsterirler; Krallk dneminin lideri Guan Yu krmz yzyle sadk biri olduunu
gsterir. Bir baka nemli isim de Baozheng siyah yzyle sert ve yrekli biri
oldugunu gsterir.

Gun y Co co Bo zhng

14
4.1. Baz yz tipleri ve isimleri :

Sn w kng Sh w jng Ni m wng H tng

Maymun kral Ejderha nek Kral Turna Kuu

Xio tin qun Yt L tng

Kpek Tavan Geyik

Bugn, Pekin Operasndaki yz tipleri bir sahne makyaj olmann tesinde,

tek bana bir sanat eseri olarak zel bir deere sahiptir. Pekin Operasndaki yz
tipleri, renkleri ve motifleri baka sanatlar iin de bir ilham kaynadr.

5. PEKN OPERASINDA SAHNE ve OYUN

Eskiden sahnenin etraf seyircilerin izleyebilecei alanlardan oluuyordu.

Dekor olarak olduka sadeydi. Sahnede oyuncularn girip kabilecei blmeli
perdeler bulunmaktayd. 1908den sonra Shanghaida modern tiyatrolar ve Shouji
adl eski tarz sahne perdeleri ortaya kmtr.

15
 Bu perdeler saten ve kumatan oluup, ilemeli ve olduka zarif bir grnme
sahiptir. Bu perdeler sanki birer levha gibiydi. nk yaklak her nl aktrn
kendine ait perdesi vard. rnein Mei Lanfangn mor iekli, tavus kuu resimli,
yal karakterli rolleri canlandrmada usta olan Ma Lianliangn da Han Hanedanl
dnemi at ve at arabas desenli perdeleri vard. Perde bakmndan Pekin Operasn,
Bat Operas ile karlatrrsak u fark grrz: Pekin Operasnda perdenin inmesi
ve sonra yeni blmn balamas biiminde bir ak yoktur; olaylar birbirini perdesiz
olarak izler.

Sahnede dekor yok denecek kadar azdr. Genellikle iki sandalye ve bir masa
bulunmaktayd. Bu hayali dekor kimi zaman saray veya bir oda, kimi zaman restoran
veya alma masas olurdu. Ama dekorun nerde ve nasl duruunun hep farkl farkl
anlamlar vardr. rnein, sandalye masann nndeyse sahnede gnlk bir ev
yaam canladrlmaktadr.

16
 Baka bir ilgi ekici nokta ise sahnede ayr ayr kalnlkta minderler
bulunmaktadr. Bunu sebebi Pekin Operasnda farkl karakterlerin farkl kalnlkta
ayakkablar giymesidir. rnein Sheng ve Jing karakterleri kalnl 20 cmyi bulan
ayakkablar, Dan ve Chou karakteri ise kalnl 1 - 2 cmyi bulan ayakkablar
giymektedirler. Oyunda deiik oturma pozisyonlar olduu iin oturma bakmndan
zorluk yaanamamas adna byle farkl kalnlkta minderler bulunmaktadr.

Operada genelde, kadn kiilikleri de erkekler oynamtr nk operann

kt zamanlarda, kadnlarn yaamn birok alannda olduu gibi sanatta da etkin
olmasna izin verilmiyor; kadnlarla erkeklerin ayn sahnede oynamas ho
karlanmyordu. Dolaysyla, kadn kiilikleri oynayan erkek oyuncular, kadn sesini
taklit ediyorlard.

Oyunda akrobatik hareketlerle hayali sahnelerle hayali oyunlar

canlanmaktadr. Bunu baarl bit ekilde canlandrmas iin de vcut dili ok iyi
kullanmaldr. Operadaki sava figrler ok net anlatlabilir. Gncel olaylar da
gayet doal bir biimde sergilenebilir. Oyuncular bo bir sahnede olsa bile, seyirciye
sanki eyalar varm gibi hissettiriler. Pekin Operas performans inin boyama
sanatna ok benzer. Hareketler gnlk yaammzdan alnp farkl modellere
sokulur. rnein, sahnede at olmamasna ramen, oyuncu at varm gibi ve ata binip
krbalyormu gibi oyununu sergiler. Shyzhu adl oyunda gen bi kz kuma
ayakkabnn tabannn dikmektedir. Ayakkab taban gerektir ama elinde ine
yoktur, ine ve dikme ilemi tamamen hayal rndr. Bir baka rnek verecek
olursak, yemek davetinde ev sahibi masalar hazrlattrr. Garson arap ve bardaklar
getirir. Sonra birbiri ardna imeye balar. Ama seyirci ne arap grr ne bardak.
Tamamen olay hayali bir ekilde sergilerler. Yine baka bir oyunda gen bi kz
sabah kalkar, kapy aar, tavuklar dar salar. Operada byle ok sayda bedensel
simgeselletirme rnei bulunmaktadr. Yz maskeleri ve zel giysiler de, zerinde
ok allan, youn bir emein rn olan simgeselletirme aralardr. zel
giysiler, yz maskeleri ve szsz beden hareketleriyle verilip sahne olduka yaln
tutulur.

17
 Oyunda, oyuncular muhteem performansyla izleyiciye gece vakti olduunu
bile anlamalarn salarlar. Byle sahneleri sergilemek olduka gtr. Pekin
Operasnn bys de burda yatmaktadr.

Pekin Operas sahne eyalar bakmndan gsterli deildir. Kl, mumluk,

fener, krek, kat, mrekkep, mektup, fra gibi gereler operada kullanlan baz
eyalardandr. Bir ok bayran yansra oyunda sergilenen silahlar genellikle gerek
deildir.

Kurgu dzeyinde ise, Pekin Operasnda kiilikler, kendilerini gsterinin

banda tantrlar ve izler; kitlenin belleini zorlayaca dnlen yerlerde bilgi
yinelemeleri vardr. Dier bir deyile, kimin kim olduunu anlamak, Bat
Operasnda olduu gibi, gsterinin sonuna ve okura braklmaz.

Pekin Operas inin kltryle tarihiyle, gelenekleriyle alakaldr. Operay

ilk kez izleyen seyirciler olaylar ve dili anlamada zorluk ekebilirler. Operay
anlamak iin seyircilerin ncelikle in kltrne ve tarihine hakim olmas gerekir.

18
 6. PEKN OPERASINDA MZK

Bir Pekin Operas topluluu geleneksel ve melodik vurmal alglardan

oluur. Batnn aksine, arklar bir besteci tarafndan oluturulmaz. Szler sadece tek
bir tonda yazlr.

Vurmal alglarn zel bir yeri vardr. Vurmal ezgiler, sahnede bulunan
kiiliklere gre deimektedir. Her kiilik iin ayr bir mzik biemi vardr. Bat
Operasndan farkl olarak, yky mzik dzeyinde aktarmaya alan genel
mzikler yerine, mzik Pekin Operasnda kiiliklerin sunulma arac olarak
kullanlr.

Pekin Operas mziinde iki temel zlellik vardr. Xp ve Erhung... Bir

cmle sadece 6 - 7 kelimeden oluur. Xipi yaam doludur, hzl, mutluluk hissi veren
elenceli mziktir. Erhuang ise derin ve ardr. Genellikle kt bir olay ve
znty ifade eder. Ayrca oyunda rollere gre farkl tonlar ve melodiler uygulanr.

Orkestra genelde sahnenin yanndadr. Bat Operasnda olduu gibi bu

kiiler ok fazla resmi giyinmezler.

Operada orkestra iki blme ayrlr. Wnchn ve Jngh dur. Wenchangn

grevi arkya elik etmektir. Jinghu ise enstrmanlardan oluan topluluktur. Her
nl bir opera sanatsnn kendine ait bir jinghusu vardr.

Operada bir baka blm ise Wchng adl blmdr. Bu blmn grevi ise
oyunda dansa, dve ve akrobatik hareketlere elik etmektir. Bu grup sahneye ve
oyuna uyan mzikler retir.

19
 Bn B D lu
Tahta Zil Gonk

Jngh G Yuqn

ki yayl alg Davul Ay eklinde drt yayl alg

Operaya alkn olmayan kiiler bu alglarn ok yksek sesli ve kulak

trmalayc olduunu dnrler. ark syleyen kiilerin bazen ne demek
istemediini anlamayabilirler. nk operada genellikle ses ok yksek ve incedir.

Opera performans ark syleme ile olduka ilikilidir. Operada seyirci

genelde oyuncunu performansna, kostmne ve makyajna dikkat eder, fakat
orkestrann ritmi oyunun baarl olmasnda ok etkilidir. Geleneksel opera teorisine
gre bir oyunun baarsnda mzik ve ritim %70 etkili olabiliyorken, sahnede
performans ve ark syleme %30 etkilidir.

7. PEKN OPERASINDA KOSTM

Pekin Operasnda kostm olduka gsterilidir. Her role gre kostmler

farkldr. Oyun olduu zaman hazrlanp sahneye kmak ok fazla zaman alr. Bir
kiinin kendi bana hazrlanmas gtr. Ayrca bu kostmlerin bazlar da olduka
ardr. Batya gre giyilen kyafetler ok farkldr. Batda operay sergileyecek
olan kii genellikle klasik kyafet giymeyi tercih eder. Pekin Operasnda ise
bambakadr. Kullanlan ara ve gereler de eitlidir.

20
 Birok ynden trlerinden ok farkl Pekin Operasnn kostm de bir hayli
ilgi ekici zellie sahiptir. Kostmler normal hayatta giyilemeyecek tarzdadr.
Gemie dnp baktmzda Pekin Operasnn hibir eyden etkilenmeyip, karanlk
dnemlerinde ylmayp tekrar sevenlerine dnmesi ve bu gnlerde bile hala
beeniyle izlenmesi gurur verici tablodur.

21
8. KLASK OYUNLAR

Uzun yllardan beri geleneksel in tiyatrosu ark syleme ve dans etme

temalarndan olumaktadr. Bu oyunlar halkn gnlk yaamn ele almaktadr. Fakat
sahnede ok fazla akrobatik hareketler grmek mmkn deildir. Pekin Operasnn
Wx ile balants ok fazladr. Pekin Operasnda sava ve siyasal oyunlarn
sergilenmesi Wxnin poplerliinden kaynaklanmaktadr.
Wx, geleneksel in askeri sanatnn uyumlu hareketler eliinde dans ile
birlemesidir. Buna sava dans da denilebilir. Bu dans sergileyen aktrlere Wshn
denmektedir. Aktrler genelde erkek olup sava konularn ele alan danslar sergiler.
Eski sahnelerde Pekin Operas iki eide ayrlrd. Bunlar Wnx ve Wx dir.
Bu ayrm sadece oyunla alakal deildir ayn zamanda performans ile de alakaldr.
Operadaki bu 4 ana karakterde bu iki ayrma gre ekillenir.
Pekin Operas yerel operalarn birok konusunu ilemektedir. Kimi oyunlarda
tarihi olaylar sergilerken kimisinde ise efsaneleri, romanlar ve nl hikyeleri konu
edinmitir. Ama en ok tercih edilen konu ise tarihi konulu oyunlardr. Bu oyunlarda
genellikle gemiin bir dnemi ele alnmaz, daha ok gemiten gnmze bir takm
olaylar film eridi gibi gzler nne serer. Gnmz Pekin Operasnn konu alan
pek geni deildir, genellikle gnlk hayatta grebileceimiz tarzda konular
ilenmektedir.

22
 Akn, Pekin Operasnda yeri pek nemli ve geni deildir. Oyunda ak
olabilir rnein sava temal bir oyunda ak grebiliriz, birebir sadece ak anlatan
oyunlar pek sergilenmemektedir. Pekin Operasnda gerek olup olmad belli
olmayan gemie ait sava, fakirlik, zenginlik gibi konular barndran binlerce
konu vardr.
Pekin Operas bir sanattr. ok geni repertuarlara ramen, operada kat
kurallar yoktur. zleyicinin oyunu ok anlamas beklenmez, gidip grmesi, dinlemesi
ve o havay solumas yeterlidir.
Pekin Operas izleyicileri genellikle Zhzix yi izlemilerdir. Zhzix ise
izleyicilerin izlemekten bkmayaca operann en parlak olduu dnemlerdeki
oyunlar anlamna gelmektedir. zleyici bu oyunlar izlerken, oyuncularn
performansn karlatrma ansna sahiptir. rnein bir oyunu birok oyuncu
sergileyebiliyor, bylelikle opera hayranlar da bu oyunlar defalarca izleyebiliyor.
Sonu olarak izleyici hangi oyuncunun daha iyi olduunu, kim roln dierlerine
gre daha ustalkla oynadn buradan karabiliyor.
Geleneksel Pekin Operas 1300 aan oyuna sahiptir ve 1950 ylndan sonra
100 yeni opera yazlmtr. Sava, tarih ve dv sanatlarn konusunda barndran
Pekin Operas kostmleri ile muhteem grkeme sahiptir.
Her bir opera sanat okulunda gemiten gnmze ait opera trlerini,
konularn grmek mmkndr. Operann eski hayranlar herhangi bir sergilenen

23
oyunu grdklerinde hangi oyuncunun nerede, ne zaman oyunu sergiledii rahatlkla
syleyebilir.

9. NDEK YEREL OPERALAR

9.1. Huang Mei Operas

Huang Mei veya Cai Cha (ay Toplama) piyesleri olarak da adlandrlan
Huang Mei Operas, 18.yzyln sonunda Anhui, Hubei ve Jiangxi olmak zere
eyaletin snr blegelerinde ok rabet grlen bir tr kk halk tiyatro oyunudur.
inin Anhui eyaletinin dousundak, Huaining ilesinin merkezi Anqin blgesinde
ark ya da szlerinin yerel halk ivesiyle syelenen ve yerel folklor sanatyla
birleerek gelien Huai piyesi ve Huia operas, bugnk Huang Mei Operasnn
kaynadr. 19 yzyln ortasnda, Qing Yang ve Hui sahne oyunlarndan etkilenen
Huang Mei Operas bugnk hale gelerek halk tarafndan beenildi. lk yllarda
arkl dans zellkiklerini tayan ve halkn yaamn konu edinen Huang Mei
Operasnn belli bir forml yoktur. Huang Mei Operalarndan bazlarnda, rnein,
Dong Yong ve Peri Kz Qi Xian adl oyunun Veda perdesindeki dv, vuru,
takla ve gre gidi hareket sahneleri Qing Yang ve Hui operalarndan
uyarlanmtr. O zamanki Huang Mei Operas oyuncularnn tamamna yakn, kyl
ve el ileri sanatlaryd. Kullanlan kostm, zil, davul gibi malzemeler opera
gsterilerinin yapld yerlerde halktan geici olarak toplanr ve gsteriden sonra
geri verilirdi. Bu dnemki Huang Mei Operas esas itibaryla bir nevi emekilerinin
edebiyat ve sanat ekliydi.

24
9.2. Yu (Henan) Operas

Henan Bangzi diye bilinen operann resmi ad in Halk Cumhuriyetinin

kurulmasndan sonra Yu (Henan) Operas olarak deitirildi. inin Henan, Hebei,
Shandong, Shanxi, Hubei, Ningxia, Qinghai ve Xinjiang da dahil ondan fazla
eyaletinde yaygn olan Yu Operas, inin en ok sevilen operalarndan biridir. Ming
Hanedannn sonlar ile Qing Hanedannn ilk dnemi arasnda Henan eyaletinin
Kaifeng, Shangqiu, Luoyang ve Luohe olmak zere 4 blgesinde drt usulde
gelimi Yu Operas esas itibaryla Yu Dong (Henann dousu) okulu ve Yu Xi
(Henann bats) diye iki ana okula ayrlr. Yu Operasnda genelde Banhu (yayl, iki
telli ve ince sesli bir nevi saz), Erhu (yayl, iki kll, biraz daha kaln sesli bir alg), 3
kirili saz, Pipa (ut), flt, Sheng (ok bambu borularndan yapma flt) ve zurna gibi
geleneksel in mzik alglar kullanlyor. Yu Operas, nefis mzik, heyecanl,
cokulu ve duygulu sz ve arklaryla byleyici bir sanat gcne sahiptir. Halkn
sade ve gerek hayatn yanstan Yu Operas poplerdir ve halk arasnda ok tutulur.
Son derece ekimeli entrikalarla dolu toplum yaamndaki nemli konu ve olaylarn
sergilendii ve serbest bir anlatm slbuyla oynanan Yu Operasnn mzik ve
szleri uyum ve ahenk iinde dzenlenir ve oyunlardaki karakterler olduu gibi
ortaya koyulur. 1927 ylndan nce Yu Operasnda kadn oyuncu yoktu. Kadn
oyuncu ortaya ktktan sonra, Yu Operasnda Chang Xiangy, Chen Suzhen, Ma
Jinfeng, Yan Lipin ve Cui Lantian dhil olmak zere 5 slp geliti. Birbirlerinden
farkl olan 5 performans slbundan Chang slbu, heyecanl, denetsizdir; Chen
slbu taze ve neelidir; Ma slbu enerjik ve berraktr; Yan slbu ince, nazik ve
Cui slbu ise ar ve zmn duyguludur.

Yu Operas, 1000den fazla geleneksel piyesten oluan bir repertuara sahiptir.

Bu piyeslerin ou, in Efsanevi Tarihi, Krallk Tarihi, Wagang Kyl
Ayaklanmas, Drst Yargc Baogong, Yurtsever Yang Ailesi, Yurtsever Yue
Fei Ailesi gibi tarihi hikayelerden ve romanlardan uyarlanmtr. Bir ksm da
evlilik, ak, ve ahlak kurallar ile ilgilidir.

25
 in Halk Cumhuriyetinin kurulmasndan sonra Yu Operasnda yeni gelimeler
kaydedildi. Chaoyang Deresi, Delikanl Xiao Erhe evleniyor, Kyde enlik
Gn (Halk enleniyor, at kiniyor), Bell Amcann Ak, Kocaya
Snav(Shifu), Meyve Kzard gibi ok saydaki gnlk ve ada yaam yanstan
modern operalar ve yeni derlenmi tarihi operalar yaratld.

9.3. Kun (Kunshan) Operas

Kun (Kunshan) Operas, tarihi gelime srecinde Kunshan Piyesi ve Kunshan

Melodisi diye de adlandrlrd.

Kun Operas, in tarihindeki Ming Hanedanndan Qing Hanedanna kadar

(M.S.1570 - 1800) sren 230 yllk bir dnem iinde gelimitir. Kun Operasnn
altn an yaad bu dnemde yeni tiyatro yaptlarnn ard arkas kesilmedi,
performans sanat gitgide olgunlat ve karakterler de gittike oald. Operann
gsteri eklinde byk deiiklikler oldu. Uzun senaryolardan baz mkemmel
paralar daha da zletirilerek ve zenginletirilerek teker teker bamsz ksa operalar
halinde sahneye koyuluyordu. Bu ksa paralar, zenginletirilmi ierik, nefis gsteri
ve zengin sanat tarzyla, uzun ve ar asl senaryonun tekrarlarndan ve can
skclndan kurtularak Kun Operasna yenilik ve canllk getirdi. Bata Sheng
(erkek), Dan (kadn), Jing (erkek), Chou (erkek, kadn) olmak zere esas karakterler
oluturuldu. Bu ksa nefis operalara halk ok scak bakyordu.

Zengin bir repertuara sahip olan Kun Operasnn senaryolar, zarif ve nefis bir
dil ve yksek edebi deere sahiptir. Okurlar yalnz senaryonun szlerini okumaktan
bile zevk alr. Kun Operasndaki szlerin ou tam kural ve dzene gre yazlm
ahenkli enfes iirlerdir. Ming ve Qing hanedanlar dnemlerinde en ok beenilen, en
ok tiyatro yazar ve eserlerine sahip olan Kun Operas, ark, dans, konuma,
diyalog ve hareketi bir araya toplayan geni kapsaml bir sanat trdr. in
tiyatrosundaki edebiyat, mzik, dans ve gzel sanatlar, sanat figrleri, gsteri
slb ve ona elik eden bando dzeni hep Kun Operasnn geliimiyle paralel
olarak olgunlat.

26
 Kun Operasnn geliimi, in tiyatrosunun geliimini temsil eder. Kun Operas,
tarihte Beijing Operas, Chuan (Sichuan) Operas, Xiang (Hunan) Operas, Shaoxing
Operas ve Huangmei Operas gibi birok operann oluumu ve geliimini dorudan
etkilemitir. Bu nedenle, Kun Operas inde tiyatro oyunlarnn atas olarak
tanmlanyor.

10. MODERN PEKN OPERALARI

Gemiten beri Pekin Operas lkenin kltryle ilikilidir. Pekin

Operasnn repertuarn lkenin eski hanedanlklarndan almtr. Bylelikle Pekin
Operas oyuncularn bu oyunlar defalarca oynayarak becerilerini gelitirirler. Szde
modern oyunlar 20.yy balarnda grlmtr. Bu operalar Qing Hanedanl ve
in Halk Cumhuriyeti dnemlerini anlatr. Mei Lanfang kk yalarda birok yeni
oyunuyla bu camiada n yapmaya balamtr.
Kltr devrimi sralarnda (1966-1976) Mao Zedongun ei Jiang Qing birok
sanatta olduu gibi Pekin Operasna da kstlama getirmi, operay o dnem sadece
sekiz oyunla snrl brakmtr. Bu dnem opera okullarnda da birok yasa
getirince, birok opera oyuncusu bu sanat terk etmek zorunda kalmtr. On yllk bu
dneme direnen sanatseverler, eserlerinde kltr devrimi skntlarn ilemi ve
kltr devriminden sonra bir ok yeni rn ortaya karmtr.
Devrim Pekin Operasn geleneksel operadan farkl klmtr. Temalar politik
dnceleri ierir; oyuncularn hareketleri gnlk yaamla daha balantldr; makyaj
daha sadedir; kostm ve sahne dekoru ise gerekler daha balantldr. Yine bu
dnemde Bat mzii ile tanlmtr. 1978 yllarnda kltr devrimi bittikten iki yl
sonra, operann yeni yzn kabullenmek olduka g olmutur.

27
 Taking Tiger Mountain by Strategy, Devrim dnemi oyunlarndan

in, gnmzde devrim oyunlar hakknda kark duygular iindedir. Baz

kiiler zntlerini hatrlatt iin o dnemin oyunlarna iddetle kar karlar,
bazlar ise o dnemi unutmamak gerektiini nk o skntlarla bydklerini ifade
ederler.

Bugn ise gemiin bysyle ve tarihin kokusuyla Pekin Operasn

izlemek, inlilerin ifadesiyle dinlemek izleyene ayr bir tat verir. Birok nl oyuncu
o dnemki oyunlarda oynamtr. Operada ark sylemek oyunun ieriinden daha
nemlidir. Bu da o dnemki oyunlarn neden hala ok sevildiini aklar.
Gnmzde birok yeni oyun yazlmasna ramen hibirisi gemiteki oyunlar kadar
etkileyici olmam, onlar kadar da n kazanmamtr.

28
11. PEKN OPERASI OYUNCULARI ve OKULLARI

Pekin Operas okullar gemite donanml okullara sahip deildi. Gemi

yllarda nne birok engel kan bu sanatn bu denli gelime gstermesi ok byk
bir baardr. Ama nceki yzylda bu durum deiti ve nl oyunculardan oluan
deneyimli eitmen kadrosuyla kaliteli okullar ald.

Peking Opera School 1955- Tibi

Operada hi bir sanat yllarn bu sanata vermeden kolay n sahibi olmasn

beklemez. Bu sanata gnl vermek iin ncelikler yetenekli bir kii olmak art,
yoksa kolay renebilecek bir sanat tr deildir.

Pekin Operas evde kitap banda renilebilecek bir sanat deildir. Opera
okullarn gidip renilebilir. Bu balamda Bat Operasndan farkldr. Pekin

29
Operas okullarnn en arpc zellii yz yze, usta rak ilikisi eklinde,
kitaplardan uzak ve rencilerin yeteneklerine gre eitim verir.

Pekin Operasna baml nesiller ve aileler vardr. Tan ailesinin yedi kua
yani 40 dan fazla bireyi, Xiao Changhua ailesinin be kua da, soytar rolnde usta
olan 18 kiisi bu sanata emek vermitir. Genellikle bu ailelerin ilk kua bu sanatla
ilgilendii iin dier kuaklarn da bu yolda ilerlemesini etkilemitir.

12. BATILILARIN GZYLE PEKN OPERASI

Batllar iin anlamas zor ve karmak bir yapya sahiptir. Bu operay,

anlamak iin ilk nce bu sanata gnl vermek gerekir. Pekin operasnn makyaj,
kostm, kitaplar, albmleri, videolar hep ilgi ekmitir. in Operas, Bat
Operasyla neredeyse tamamen farkldr. Seslendirenlerin lks tarz sesi, an
tokmann sesi, davulun ve zilin grltl sesi Batllarn kulana garip
gelmektedir. Fakat kostmleri, yz ifadelerinin eitlilii, aktrlerin gz ifadeleri ve

30
sava hareketleri Batllarn ilgisini daha ok ekmektedir. Tiyatroda, Bat sitilinde
sahne yumuak ve rahat koltuklarda izlenir, in sitilinde ise masalarda ve
sandalyelerde izlenir. Bu geleneksel oturma tarz operada klasik tat almamz salar.
Batllar operaya giderken resmi ve k giyimi tercih ederken, inliler gayet rahat
ekilde iinde gnlk kyafetlerle gitmeyi tercih ederler.

SONU

Hazrladm bu devde Pekin Operasnn tm zellikleriyle gemiten

gnmze geli srecini, bat operasndan farkl olan zelliklerini inceledim.
Operada anlatlan hikyeleri ele alarak izleyiciye ne mesajlar vermek istediini ele
aldm.
Tarihi 1700l yllara giden Pekin Operas, in tarihinin karanlk gnlerine
ramen gnmze kadar geleneklerini koruyup, ilgin kostmyle, yz tipiyle,
makyajyla, sahne dekoru ve mziiyle turistler de dhil birok kiinin ilgisini hala
ekmektedir.
devimde incelediim Pekin Operas, in kltrne ilgili olanlara ve
anlamaya alanlara, bu zevkli ve faydal bilgiyi kolayca renme olana
vermektedir.

KAYNAKA

Xu, Chengbei, Peking Opera - Pekin Operas,

(W zhu chunb chbn sh ), Pekin, 2003

Alexandra B. Bonds Beijing Opera Costumes: The Visual

Communication of Character and Culture,
University of Hawai'i Press, Hawai, 2008

http://www.paulnoll.com/China/index.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Chinese_opera
http://www.chinahighlights.com/travelguide/beijing-opera/
http://turkish.cri.cn/chinaabc/
http://en.wikipedia.org/wiki/Beijing_opera
http://www.chinahighlights.com/travelguide/beijing-opera/

31