BLMSEL BR MAKALE

NASIL YAZILIR
VE YAYIMLANIR?

ROBERT A. DAY

EVR

GLAY AfiKAR ALTAY

Bilimsel Bir Makale Nasl Yazlr ve

Yaymlanr?
An ISI Publication How to Write and
Publish A Scientific Paper
ROBERT A. DAY
EVR : GLAY AfiKAR ALTAY

Birinci Basm
kinci Basm
nc Basm
Drdnc Basm

:
:
:
:

Aralk 1996 (2000 Adet)

Nisan 1997 (2000 Adet)
Aralk 1997 (2000 Adet)
Aralk 2000 (5000 Adet)

Copyright 1979, 1983, 1988, 1994 Robert A. Day

Copyright TBTAK 1996
Oryx Pressin izni ile.
Btn Haklar Sakldr.

A. M. Cell fiengr'n* nsz

Bir merm veya havdisi bir baflkasna aktarmak, ilk bakflta ok basit ve zel bir eitim
gerektirmeden yaplabilecek bir ifl gibi gzkr. Bu dflncenin ne kadar yanlfl olduunu, ben
en arpc bir flekilde, befl yaflndaki olum babaannesiyle telefonda konuflurken grdm:
Parmayla duvarda birbirinin stnde duran Bremen mzkaclarnn resmini gstererek Bak,
babaanne, onlar var ya, artk Bremen'e gitmeyecekler, ormanda bulduklar evde oturacaklar,
nk hrszlar kat diyordu. Bunu yaparken, telefon hattnn br ucunda olan
babaannesinin duvardaki resmi grmesine imkn olmadn, kendisinin hangi konudan
bahsettiini bu sylediklerinden karmasnn zor olacan, hrszlarla evin ne iliflkisi
olduundan habersiz olduunu dflnemiyordu, Babaannesine bu konuda hazrlayc temel
bilgi vermedii gibi, takdim flekli de babaannesinin onun neyi gsterdiini bilmesine engel
teflkil ediyordu. Bu merm ve havdis tebliindeki gln bir baflka tezahrn niversitede
yaptm yazl imtihanlarda her yl gryorum. mtihan kd sahibinin yazd baz cmle
ve kelimelerden, sorunun cevabn belki bilebileceini, ancak bunu yazdklarndan karmann
mmkn olmadn tesbit ettikten sonra, kendisini arp konufltuumda; bazan cevab
bildii halde, ifadede glk ekmifl olduunu gryorun. Nihayet, muhtelif dzeylerde
jeolog, corafyac veya jeofiziki olarak arafltrma yapan meslektafllarma yaptklar
arafltrmalar uluslararas dzeyde niin duyurmadklarn sorduumda, aldm en yaygn
cevap, biz iflte bunu yazamyoruz oluyor. Niin yazamyorsunuz? sorusuna ise hi
tatminkr bir cevap alabildiimi hatrlamyorum.
Telefonda, rendii masal babaannesine anlatamayan befl yaflndaki olum, imtihanda,
vermek istedii cevabn ifadeden ciz renci ve bulgusunu yayna dkmekte zorlanan
bilimcinin dertleri ortaktr. Her biri, bir havdisi nasl tebli edeceini bilememektedir. Bir
havdisi duyurmaya yeltenirken, yaplmas gereken ilk ifl bahis konusu havdis baflkasna
sunulmaa deer mi demez mi, bunu bilmee alflmaktr. Gazete haberciliinin temel ilkesi
kabul edilen bir kpek bir adam srmflsa, bunun haber deeri yoktur, ama adam kpei
srmflsa bu haberdir, bu basit soruyu dile getirir. Bilimde, yayn yaplacak konu gzden
geirilerek, duyurulmas arzu edilen bulgunun duyurulmaa deer olup olmad nceden
dflnlr. Bunu dflnmek demek, iinde yayn yaplacak konunun o gnk uluslararas
dzeyinden detayl bir flekilde haberdar olmak demektir. Bulgu duyurulmaa deer bulunursa,
bunu belli bir dzende sunmaldr. Bu dzeni bilebilmek ise tecrbe, belki daha genel bir
* Avrupa Bilimler Akademisi ve TBA Asli yesi

III

terimle grg gerektirir. Bulgu herfleyden evvel, daha nce bilinenlerin oluflturduu rgnn
iine yerlefltirilmelidir. Dolaysyla bu rg uzman okuyucuyu skmayacak, ancak konu
dflndaki bir bilimciye de tatminkr bilgi verebilecek flekilde muhtasar tantlmaldr. Bu
tantma ksmnn nemli elerinden biri de yayn yaplacak konuda alflanlarn son yllarda
gelifltirdikleri kendilerine has terim ve cmleciklerden oluflan, ksmen yeni bir sylemi, ksmen
de yeni terimlerden oluflan kelime haznesini ieren zel dildir. Bahis konusu dil, yeni
kavramlar geliflirken bymfl olup, mermn ok daha ksa metinle anlatlmasn salar ve
yazarn, bu konuda alflanlarn oluflturduu gayrresm kulbn yesi olup olmadn
belirler. Her ne kadar Robert A. Day Ingilizcesi jargon olarak evrilebilecek bu zel dili
kullanmamaya gayret edilmesini neriyorsa da (Blm 28) makaleyi tenkid edecek olan
hakem, en yaygn flekilde kullanlan dilden hareketle kulp dfl makaleleri genellikle daha ince
bir szgeten geirir! Ancak gerekten kulbn yesi olmadan ve kullanlan dili anlamadan,
gsterifl mahiyetinde, birka terimini veya sylem paracklarn kullanmaya kalkmak, yazarn
cehleti hakknda en salam ipularn oluflturaca iin, aslnda bulgular iyi olan bir
makaleye bafltan kt gzle baklmasna neden olabilir.
Yazarn ve/veya yayn ynetmeninin bilime bakfl bazan makelenin en ince detaylarn
dah etkiler. rnein srekli nc tekil flahs kullanan yazar, (bu makalenin yazar flunu
flunu dflnmektedir veya flu flu dflnlmektedir fleklinde), diyattan olan matematik
yntemlerinin veya yaygn bilinen aksiyomlarn takdimi gibi haller dflnda, genellikle bilerek
veya bilmeden bilimde gzlemciyi tamamen aradan kararak nesnellie ulafllabileceini
zanneden demode Baconvri bir ampirisizmin etkisindedir. Bu ifde tarznn kkenini bilmek
ve bazan bir makaledeki orjinallii rtebileceinin bilincinde olmak, baz dergilerde genel ve
kat bir yazm politikas haline gelmifl olan nc flahs kullanmnda srar edecek yayn
ynetmenine direnebilmenin tek yoludur. Bilimsel makale yazmndaki uluslararas
garipliklerin en yaygn olan nc flahsta yazmann nereden tredii bilinmedii takdirde
(ki elinizde tuttuunuz eserin yazar Robert A. Day'in de bunu bilmedii grlyor), ya yazar
yayn ynetmenine yetki vererek ifdenin deiflmesine ve bu flekilde orjinalliinin kaybna
(bilmeden) raz olur veya yayn ynetmeni ile dfltan bakldnda inatlaflma olarak
yorumlanabilecek bir tatszlk yaflanr. Bu kk rnek, bilimsel makale yazmnda kullanlan
ifde tarzlarnn bile yer yer derin tarihsel ve felsefi kkleri olduunu, bunlar kullanmak
istemeyen bir yazarn bunlar bilmesi gerektiini gsterir.
Makale yazmak, bilimsel bir tebli vermek, bir bilimsel poster hazrlamak trnden ilk
bakflta teknii pek basit grnen ifller, detayl bir flekilde dflnldklerinde elinizdeki kitapta
ok ak bir flekilde gsterildii gibi says ok kabark ufak detaylardan olufltuklar grlr.
Tecrbesiz bilimci, bu detaylar genellikle ac yoldan, pek kolay zannettii ve nemsemedii
detaylar tarafndan ilk denemesi sabote edilince renir. Elinizdeki kitabn belki de en faydal
yan, makale yazmak, tebli vermek, poster hazrlamak gibi ifllere kalkflan bir bilimciye
detayl bir klavuz olmasndadr.
Burada bir makale nasl yazlrn veya bir tebli nasl hazrlanrn reetesini vermek
niyetinde deilim. Elinizde tuttuunuz eser bu grevi yerine getirmek iin yazlmfltr. Ancak
yukardaki paragraflarda sylediklerim, makale yazmann belli bir terbiye ve grg
gerektirdiini; bu terbiyeyi almadan, onun gerektirdii eitimden gemeden, herhangi bir
arafltrcnn bilimsel makale kaleme almasnn zor olduunu vurgulamak iindir. Makaleyi
IV

yazarken bilinmesi gerekenler, genel bir mantk silsilesi iinde bilgi takdim kalbna ilveten,
uluslararas bilim cmis tarafndan oluflturulmufl, pek ou yazlmamfl, alflkanlk ve
kurallardan oluflur. Bu, Thomas Kuhn'un disiplinin matrisi1 dedii dokunun bir parasdr ve
genellikle bir bilimsel paradigma (bunu nasl tanmlarsanz tanmlayn) evresinde
kmelenmifl olan bilimcileri birbirine balayan balardan birini teflkil eder. Bu paradigma
evevesinde yayn yapmak da, o paradigmay devirmek iin yayn yapmak da, bahis konusu
disiplinin matrisinin elemanlarnn bilinmesini, hatt bunlarn bazlarnda meleke shibi
olunmasn gerektirir.
Trkiye bilimcilerinin en byk sknts herfleyden nce bu disiplin matrisi ve ortak
tarihsel / felsef / bilimsel deerler kmesi iine dahil olamamaktr. zellikle uluslararas bilim
diline yabanclk, sonra uluslararas bilim topluluuna uzaklk, yerli geleneklerimizin
hibirinin nesnel ve elefltirel, aklc bilimsel dflnceye bizi hazrlamamfl olmas, makale
yazmann gerektirdii bilgi ve disipline ulaflmamz zorlafltrmaktadr. flin tabi ki en fecsi,
pek azmzn bu derin cehletimizin farknda olmasdr. Hatta doktorasn bile yurt dflnda
yapp geri dnmfl pek ok bilimcimizin uluslararas dergilere gnderdii makalelerin
hakemliini yaparken bilimsel makale yazma becerisinin aramzda ne derece ndirattan
olduunu grp hal ve sk sk hayret ve zntye boulurum. Bunun neden byle olduunu
dflnp arafltrrken, Trkiye'nin flu anda en nde gelen bilimcilerinden biri bana kendisinin
hocasnn neslinden gzde bir hocann yazd bilimsel bir makaleyi gsterdi. O makalede
flu cmleyi hi unutmuyorum bizim mhendis Metin, byle bir kprnn detayl hesaplarn
yapmflt. Ne bizim mhendisin kim olduunun ne de yapld sylenilen hesaplarn nerede
bulunabileceinin en kk bir iflaretini dah iermeyen bu komik cmle, maalesef ok
yaknmzdaki bir dnemin bilimsel yaz disiplini anlayfln pek fec bir flekilde yzmze
vurmaktadr. Pek ok iflte olduu gibi, bilimsel makale yazma konusunda da bir eitimin
gerekli olduunun pek azmz farkndayz. Bu nedenle cidd dergilerden makalesi reddedilen
baz Trk bilimcileri, zaten bizim yazlarmz basmazlar, canm dflarda da bu ifller dost
ahbap iflidir, bastr paray bak nasl basyorlar gibi gln, gln olduu kadar da bunlar
syleyenin dnyadan ne derece kopuk, ne derece zavall bir birey olduunu dolaysyla Trk
bilim cmisnn kalitesine ne fec etkiler yaptn gsteren zrvalklar ifde edebilmektedir.
Bu kitabn aslnda konusu dflnda olan, fakat yaratmak istedii etkiyi derinden etkileyen
bir baflka husus da, bilimciler arasndaki yaygn bilgi ve grg eksikliinin, yer yer aynen, yer
yer de dozu artmfl bir flekilde Trkiye'yi idare edenlerin hemen tamamn karakterize
etmesidir. Trkiye'den sk sk yurt dflna bilimsel toplant izlemeye gnderilmeyen,
ktphaneleri dergi grmeyen bilimciler, TBTAK'n verdii teflviklerle yetinmek zorunda
kalmaktadrlar. En st dzeyi 400 ABD dolarn aflmayan bu mtevz teflvik zaten
paraszlktan beli bkk Trk bilimcisine hafif bir nefes aldrmaktan ok uzaktr. Ancak
TBTAK'tan fedakrca yapt bu yardmdan fazlas zaten beklenmez. Gen Trkiye
Bilimler Akademisi'nin yelerine yapt arafltrma yardm ise sorumsuz ve bilgisiz
hkmetlerin marifeti sonucu aylk 135 ABD dolar gibi komik bir rakama inmifltir.

Kuhn, T.S., 1977, Second thoughts on paradigms: The Essential Tension'da, s. 3(17, dipnot I6 (the University
of Chicago Press, Chicago and London).

Demografik basky oy korkusu gzlklerinden grp aklsz bir eflitlik oluundan aktarak
zm saylar artan ancak niteliklerinin brakn uluslararas dzeyde olmay, niversite
kavramna bir hakaret haline gelmifl olduu niversiteler kurmakta arayan politikaclarla;
kiflisel karlarn retim yelii standartlarnn artk tannamaz dzeye indirilmesinde
grmekte olan niversite mensuplarnn ortak abalar sonucu kkten iflas etmifl olan Trk
yksek retimi ve arafltrma gc halkn gznde de tm saygnln yitirmifltir. Bu durumda
Trk arafltrcsna kim hangi dayanaa yaslanarak destek verebilecek, onun grgsnn
artmasna yardm edebilecektir? flte bu noktada yalnz ve yalnz acmasz sekinci bir yntem,
grgl, bilgili elinizde tuttuunuz bu kitabn hakkn vererek yararlanabilecek bilimcileri
ortaya karabilir.
Elinizdeki eser, kanaatimce Trk bilimcilerin uluslararas bilimsel iletiflim teknii
konusundaki eitimine bugne kadar yaplmfl en nemli katkdr. Kitabn ngilizce, daha
dorusu Amerikanca bilimsel makale yazmak iin bir klavuz olduu, elinizdeki eserin de bir
uyarlama deil, bir tercme olduunu gzden uzak tutmaynz. Yani bu kitab kullanabilmek
iin ngilizce bilmek gerekmektedir, yle mi (kitabn iine serpifltirilmifl, ngilizce'nin
kullanmna rnek oluflturan ve dolaysyla tercme edilmemifl cmleler insana bunu
dflndrebilir)? Burada okuyucu flu soruyu sorabilir: ngilizce bilsem, ne diye bir tercmeyi
okuyaym? Gider orijinalini alrm. Bu soruya verilecek cevap ok ynldr: Herfleyden
evvel, ngilizce bilmeyen bir bilimci de, ngilizce bilen fakat bilim leminin dflnda bir dostun
yardmyla ngilizce bir makale hazrlayabilir. Bu kitap, byle bir ortaklkta, ortaklarn ayn
dili konuflmasn salar ve her ikisine de yol gsterir. Sonra, ngilizce'yi rahat okuyamad
halde byk bir abayla ngilizce yazan (ve yaymlatan ve gpta edilecek uluslararas atflar
alan!) saygn Trk bilimciler tanrm. Bu kiflilere de elinizdeki kitap yardmc olacaktr.
Nihayet, ngilizce bilmeyen renci, gnn birinde ngilizce reneceini ve bilimsel makale
reteceini dflnerek bu kitabn temel alnd bir lisans dersi grerek, grgsn artracaktr.
Hatt, faklte blmlerinde poster, slayt gibi grsel malzeme yapmna yardmc olan
teknisyenler dah bu eserin tercmesinden bir taneyi kitaplklarnda bulundurmay faydal
bulacaklardr.
Bilhassa yaz yazma eitimi geleneinin orta retimde Avrupa'dakine nazaran daha
zayf olduu Amerika Birleflik Devletleri'nde buna benzer pek ok eserler yaynlanmfltr.
Genelde bir yazl belge oluflturma konusundan (r. The Chicago Manual of Style, 14. basks
1993), dar bir disiplinde makale ve rapor yazmaya kadar (r. 1984 ylnda Amerikan Jeoloji
Enstits tarafndan yaynlanan kk Geowriting veya Birleflik Devletler Jeoloji Servisi'nin
belirli aralklarla yenibasklarn yaynlad Suggestions to Authors of the Reports of the
United States Geological Survey) genifl bir yelpazeye yaylan bu klavuzlar, gnmzn en
geliflmifl bilimsel iletiflim ann gbeinde bulunan bir lkede bile, bilimsel yayn yapmann
ciddiyetle renilmesi gereken bir ifl olduunun ne kadar yaygn olarak bilindiinin bir
gstergesidir. Btn bunlara ramen Amerika, yaz yazma becerisinde, genelde okuma
alflkanlnn Avrupa'daki kadar yaygn olmamasndan tr, Avrupa'nn gerisindedir. Robert
A. Day'in ngilizce kullanm hakknda verdii ve Amerikanca tahrir kitaplarnda
standartlaflmfl olan baz tavsiyeleri gereksiz, hatt hatl bulmama ramen, bunlarn genelde
pek faydal bir eserde gzard edilebilecek detaylar olduunun da bilincindeyim, zira Avrupa
kadar gzel yazamayan Amerika, Avrupa'dan ok daha fazla ve ok daha ierik zengin
bilimsel makale retebilmektedir! mid ederim ki, Sayn Prof. Dr. Glay Aflkar Altay'n kendi
VI

bilimsel alflma zamanlarndan fedakrlk ederek gzel bir Trke ve akc uslpla dilimize
kazandrd, aslnda tercmesi fevkalde zor olan bu nemli kitap her bilimcimizin kiflisel
kitaplnn bir kflesinde kendisine bir yer edinsin, niversitelerimizde bu kitab temel alan bir
ders, semeli de olsa bulunsun, niversitelerimizin, bilimsel yayn yapma durumunda olan
kamu kurulufllarmzn ktphaneleri bu eserden mmkn olduu kadar bol miktarda
bulundurarak bunu baflvuru kitab olarak okuyucularnn kullanmna sunsunlar ve her bilimsel
disiplin kendi dalnda uygar lemde bu konuda yazlmfl olan broflr ve kitaplar edinerek
onlar da Trkemize kazandrmann yollarn bulsun. Unutmayalm, yazma yeteneimiz ve
terbiyemiz, yazdka geliflecektir. Yalnz bu nsz flunu vurgulamadan bitiremeyeceim: Her
bilimsel makale, her tr bilimsel yaz, bir bilginin dflnce ile yourularak oluflturduu
hamurun kalplanmfl fleklidir. O hamur olmadan, yalnzca kalbn herhangi bir rn ortaya
karmayaca ak gereini, aynn beyn olsa dah burada tekrar etmei bir grev bilirim.
A. M. Cell fiengr

VII

VIII

evirenin nsz
Bilimsel bir makalenin yazm ve yaymlanmas konusunda ngilizce pek ok kitap
arasnda Robert A. Day'in 1979'dan beri ISI Press (Institute for Scientific Information), The
Oryx Press ve son olarak da Cambridge University Press tarafndan drdnc basks yaplmfl
olan bu son derece etkileyici eserini ilk grdm ve sayfalarna gz gezdirdiim anda nasl
bir sevin duygusu yafladm anlatamam. Sanrm buna asl neden, pek ok meslektaflm gibi
benim de yaflamfl olduum zorluklarn nihayet dile getirilmifl olmasn grmenin rahatlyd.
Daha sonra kitab okuduumda, son derece ciddi konularn samimi ve elendirici bir slup ile
ele alndn grdm. Gen bilim adamlarna da en ksa zamanda aktarlmas gerektii fikri
ortaya kmakta gecikmedi. Zira, lkemizde lisansst dzeyde giderek artan eitim abalarn
destekleyecek olan bu tr yaynlarn yetersizlii, yine bu konudaki yurtdfl yaynlarla
karfllafltrldnda inanlmaz derecedeydi. Bilimsel alflmalarn yaymlanmas gerei ve
beklentisi, ok temel ilkeleri iinde toplayan yol gsterici kitaplarla ve hatta derslerle
desteklense iyi olmaz myd?
Kitabn nszndeki ilk cmlenin (Bilimsel arafltrmann gayesi yayndr) ve daha
sonraki arpc ifadelerin bir yaraya derinden parmak bastn yinelemek istiyorum.
lkemizdeki bilimsel yaynlardaki greceli azln; yaynsz bilim yaplamyaca
gereinin benimsenmemesi yannda, bilimsel yazmn nasl olacann bir trl
niversitelerimizde ele alnmamasndan kaynaklandna iyice inandm. alflmay,
yaymlanmfl bir makale ile sonulandrmak ok zordu ve bu ksr dng lkemizdeki bilim
yaflamn, her gen bilim adamyla yeniden yaflanmak zere kskacna almflt. Kitabn
evirisinin iflte tam bu noktada yararl bir aba olacan dflndm. Ama, niversitelerimizde
ve AR-GE kurulufllarmzda bilimsel alflmalar yapan gen bilim adamlarna ulusal ve
uluslararas dergilerde cesaretle yayn yapmaya zendirecek, gvenle yazmalarn salayacak
ve sempati duyacaklar bir kitaptan yararlandrmay salamaktr.
ncelikle, kitab bana tantan ve gen bilim adamlarnn nyargsz ve uluslararas
dzeyde yetifltirilmesi iin abalarn byk bir itenlikle takdir ettiim ve izlediim, gerek
bir bilimadam ve deerlendirmeci Prof. Dr. M. Cengiz Dkmeci'ye minnettarm.
Kitap gen bilim adamlar iin bir bafllang olacaksa, bu kitabn sunuflunu da, bilimsel
yaynlaryla uluslararas lt en st dzeyde gereklefltirmifl olan, en gen TBTAK bilim
dl sahibi Prof. Dr. A. M. Celal fiengr yazmalyd. Kendisine, bu abay destekleyen sunufl
yazs iin teflekkr etmeyi bor biliyorum.
IX

Kitabn evirisinin hazrlanfl srasnda bana inanla destek olan ve sabr gsteren,
annem Macide Altay ile olum Kemal Aflkar'a; tablolar ve flekilleri bilgisayarda zenle
hazrlayan ve son dzeltmeleri yapan rencim Kemal Burak Hanolu'na, metni byk bir
zen ve sabrla bilgisayarda yazan, yayma hazr hle getiren Ayfle Aydemir'e en iten
teflekkrlerimi sunarm.
Kitabn, bilim yazm ile uraflan, bunun zorluunu yaflamfl ve bilimin yaymlanmasnn
nemine inanan tm arafltrmaclara kolaylk salamasn itenlikle diliyorum.

Prof. Dr. Glay Aflkar Altay

Befliktafl, stanbul, 1996

indekiler
A. M. Cell fiengrn nsz

..............................................

III

.............................................................

IX

...............................................................

XV

evirenin nsz
Yazarn nsz

Yazarn Teflekkr

...........................................................

XIX

Bilimsel Yazm Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Blm 1.

Blm 2.
Bilimsel Yazmn Kkeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Blm 3.
Bilimsel Makale Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Blm 4.
Bafllk Nasl Hazrlanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

Blm 5.
Yazarlar ve Adresleri Nasl Sralanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

Blm 6.
Ksa zet Nasl Hazrlanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

Blm 7.
Girifl Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

Blm 8.
Malzeme ve Yntemler Blm Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
XI

27

Blm 9.
Sonular Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

Blm 10.
Tartflma Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

35

Blm 11.
Teflekkr Nasl fade Edilir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

39

Blm 12.
Kaynaklara Nasl Atf Yaplr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

41

Blm 13.
Etkin Bir Tablo Nasl Tasarlanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

47

Blm 14.
Etkin Gsterimler Nasl Hazrlanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

53

Blm 15.
Metin Daktiloda Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

63

Blm 16.
Yazl Metin Nereye ve Nasl Sunulur? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

69

Blm 17.
Deerlendirme fllemi (Editrlerle Nasl letiflim Kurulur?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

75

Blm 18.
Yaymlama Sreci (Dzeltmelerle Nasl Bafledilir?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

85

Blm 19.
Tekil Kopyalar Nasl Ismarlanr ve Kullanlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

93

Blm 20.
Bir Tarama/Deerlendirme Makalesi Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

97

Blm 21.
Bir Konferans Raporu Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Blm 22.
Kitap Deerlendirmesi Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
XII

Blm 23.
Tez Nasl Yazlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

Blm 24.
Bir Makale Szl Olarak Nasl Sunulur? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Blm 25.
Poster Nasl Hazrlanr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Blm 26.
Ahlk, Haklar ve zinler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Blm 27.
ngilizcenin Doru ve Yanlfl Kullanm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

Blm 28.
Jargondan Uzak Durmak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

Blm 29.
Ksaltmalar Nasl ve Ne Zaman Kullanlr? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

Blm 30.
Kiflisel Bir zet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

Ek 1.
Baz Dergilerin Bafllklarnn Ksaltmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Ek 2.
Tablo Bafllklarnda Tanmlanmakszn Kullanlabilen Ksaltmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

Ek 3.
Stil ve Yazmda ok Yaplan Hatalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

Ek 4.
Uzak Durulacak Kelimeler ve fadeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

Ek 5.
SI (Systeme International) Birimler in ntaklar ve Ksaltmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

Ek 6.
Kabul Edilmifl Ksaltmalar ve Semboller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

Kaynaklar

.....................................................................

Teknik Terim Szl

.......................................................

XIII

169
173

XIV

Yazarn nsz
Grnen o ki, bilim adam, tam flimdi syleyecek bir fleyi olan ve bunu nasl syleyeceini de
bilmeyen yegne kiflidir.
Sir James Barrie

Bilimsel arafltrmann gayesi yayndr. Doktora rencisi olarak bafllayan bilim adamlar
esas olarak, ne laboratuvar ifllerindeki akl ve abukluklaryla ne de genel veya zel bilimsel
konulardaki yetenekleriyle llrler. Sempatiklikleri veya zeklaryla hi deil. Onlar,
yaynlaryla deerlendirilir ve bilinirler; veya bilinmeden kalrlar.
Bilimsel bir deney, sonular ne kadar gz kamafltrc olursa olsun, bu sonular
yaymlanncaya kadar tamamlanmfl deildir. Aslnda, bilim felsefesinin anahtar tafl, zgn
arafltrmann yaymlanmas gerektii temel varsaymdr. Yeni bilgiler, sadece bu flekilde
gereklik kazanr ve mevcut veri tabanna eklenerek bilimsel bilgi adn alr.
Ne muslukunun borular hakknda yazmas, ne de avukatn olaylar (ksa anlatmlar
hari) hakknda yazmas gerekmez. Fakat bilimsel arafltrmann, belki de meslekler ve
ticaretler arasnda tek olarak; ne yapldn, nasl yapldn ve ondan neler renildiini
gsteren yazl belge temin etmesi gereklidir. Anahtar kelime, yeniden retilebilirliktir.
Bilimsel yazm tekil yapan iflte budur.
Bylece, bilimsel arafltrmac sadece bilim yapmakla kalmamal, ayn zamanda bilimi
yazmaldr. Kt yazm, iyi bilimin yaymlanmasn engelleyebilir veya geciktirebilir.
ounlukla da byle olur. Maalesef, bilim adamnn eitimi ou zaman bilimin teknik
ynlerine ylesine arlk vermektedir ki iletiflim sanat ihmal edilir veya grmezden gelinir.
Ksaca,
Birok iyi bilim adam kt "yazar"dr. Hatta, kesin birfley vardr ki, bilim adam
yazmay sevmez. Charles Darwin'in dedii gibi "Doa bilimcinin yaflam, o sadece gzlemek
zorunda olup asla yazmak zorunda kalmasayd, mutlu bir yaflam olurdu" (Treleaseden
aktarma [47]).
Bugnn bilim adamlarnn ou, bilimsel yazm konusunda normal bir ders alma
flansna sahip deildiler. Doktora rencisi olarak, nceki yazarlarn yaklaflm ve stilini taklit
etmeyi rendiler. Baz bilim adamlar yine de iyi yazarlar oldular. Fakat ou da sadece,
onlardan nceki yazarlarn stil ve yaz formlar asndan yanlfl olan herfleyin nasl
tekrarlanacan, srekli tekrarlanan bir yanlfllar sistemi kurarak rendiler.
XV

Bu kitabn amac, btn bilim dallarndaki bilim adamlarna ve rencilere, yaymlanma

ve yaymlandnda anlafllma flans yksek olan yazl metinler hazrlamada yardmc
olmaktr. Dergilerin, bir daldan dierine ve hatta ayn dal iinde bile koflullar ok deifltii
iin, evrensel olarak kabul grecek nerilerde bulunmak mmkn deildir. Bu kitapta, dallarn
ounda kabul gren baz temel ilkeleri sunmaktaym.
Bu kitabn oluflmaya bafllamas, Rutgers niversitesindeki Mikrobiyoloji Enstits'nde
lisansst bir seminer verdiim yaklaflk 30 yl nce bafllad. Fen bilimleri lisansst
rencilerinin yazma konusunda pratik bilgiye hem ihtiya hem de istek duyduklarn ksa
zamanda rendim. rencilerim, split infinitive lerin iyi ve kt taraflar hakknda
konufltuumda uyukladlar; verilerin nasl tablo biiminde dzenleneceinden bahsettiimde
ise gzlerini drt atlar. Bu nedenle, daha sonra eski ders notlarma dayanan bir makale
yaymladmda, dorudan doruya Nasl Yaplr? yaklaflmn kullandm. Makale, flaflrtc
flekilde popler oldu ve doal olarak bu kitabn ilk basksna yol at.
Ve sonuta ilk bask, ikinci baskya ve flimdi de nc baskya gtrd. Bu kitap, flu
anda yzlerce okul ve niversitenin renim programlarnda kullanldndan gncel tutulmas
gerekli grnyor. nceki basklarla ilgili olarak elefltiri ve yorumlarn gnderen okurlara
teflekkr ederim. Ayrca buradan, gelecekteki basklar gelifltirecek ilve yorum ve nerilere de
arda bulunuyorum.
nc bask, nceki basklardan daha genifl ve daha iyi olmasna ramen, kitabn genel
yaps deifltirilmemifltir. nk, nceki basklarn elefltirileri hemen hemen hep iyiydi, arpc
bir deifliklik akllca olmazd. Ve elefltiriler iyiydi! Bir elefltirmen, kitab hem iyi hem de
zgn olarak tanmlad. Fakat maalesef, Samuel Johnson'a atf yaparak devam ediyor ve
diyordu ki iyi olan ksm zgn deil ve zgn olan da iyi deil. Dier baz elefltirmenler de
yazm tarzm; Shakespeare, Dickens ve Thackeray'inki ile, fakat lehte olmayan bir flekilde
kyaslyorlard. Baflka bir elefltirmen, Day herkese gre bir yazar 4 - 8 yafl grubuna giren
herkese gre demiflti.
Yarflmay ksa kesmeye alflmak gibi anlafllmasn ama, benim kitabm ak bir flekilde
Nasl Yaplr? trnden bir kitaptr. Oysaki, bilimsel yazm konusundaki dier kitaplarn
ou, daha genel anlamda ve bilim dili zerinde yazlmfl kitaplardr. Bu kitap; ynetmeneditr, yaymc ve retmen olarak geirdiim senelerin deneyiminin flnda yazld. Bu
nedenle, iindekiler z ve pratiktir.
Kitab yazarken, aklmda drt dflnce vard. lki, ynetmen-editrlerin Byk
projelere yarm kalmfl fikirlerle bafllamayn! kuraln bozamayacamdan, bundan yeterince
emin oluncaya kadar, kitab yazmay ve yaymlamay geciktirdim. kincisi, bilimsel yaznn
kendisi ve nasl piflirilecei konusunda belli bilgiler sunmak istedim (Evet, bu bir yemek
kitabdr). ncs, bu kitapta hibir bakmdan ngilizce dilbilgisi dersi yerine geecek
olmamasna karfln, eflitli blmler arasna datlmfl, ksa dikkati ekifllerle ve daha sonraki
blmde konuyu inceleyen bir zet ile, ngilizce'nin kullanm ve kt kullanmna deindim.
Drdncs, byle kitaplar genellikle toz bulutu kadar skc olduklar iin - okumas skc,
yazmas skc - okuyucuyu gldrmeye de alfltm. Bilimsel yazm, inanlmaz gaflarla
doludur. Yllar boyunca, bu tr bilimsel ve gramatik acayipliklerden oluflan bir koleksiyonum
XVI

var. fiimdi bunu sizlerle paylaflmaktan memnunum. Ben kitab yazarken zevk almaya alfltm,
sizin de okurken zevk alacanz umarm.
Daha nce bu kitab yemek kitab olarak tanmlamama karfln, okurken dememe dikkat
ediniz. Eer kitap basit bir reeteler kitab olsayd, bafltan sona okunmaya uygun bir kitap
olmas imknszd. Aslnda, elimdeki malzemeyi yle bir biimde dzenlemeye alfltm ki, bir
taraftan yazy piflirmek iin gereken reeteleri verirken, kitap bafltan sona bir mantk iinde
okunabilsin istedim. Bu kitab kullananlarn, hi olmazsa onu dorudan doruya
okuyacaklarn umuyorum. Bu flekilde okuyucu, zellikle de doktora rencisi ve abalayan
yazar, en azndan bilimsel yazmn eflnisi hakknda bir fikir edinebilir.
Kitap, ancak sonra sorular ortaya ktnda, temelde baflvurulacak bir kaynak olarak
kullanlabilir. Kitapta ayrntl bir konu dizini verilmifltir.
lk iki blmde (bu baskda yeni), bilimsel yazmn dier yazm formlarndan nasl farkl
olduunu ve tarihin bunu nasl ortaya kardn anlatmaya alfltm.
nc blmde, bilimsel makaleyi tanmlamaya girifltim. Bilimsel makale yazmak iin
yazar, tam olarak neyi, niin yapacan bilmelidir. Bu, sadece ifli becerebilir yapmakla
kalmaz, ayn zamanda bilimle uraflanlarn zenle sahip olmas ve birok bilim adam yazarn
ismine zarar vermifl yanlfllardan kanmalar iin daima aklda tutmalar gereken bilgidir. ift
yayn sulusu olmak veya baflkalarndan bahsetmeden alflmalarn kullanmak; bilimsel
ahlkn, kiflinin meslektafllarnca affedilmez olarak kabul eden bir bozulma trdr. Bu
nedenle, bilimsel makaleye neyin girip neyin girmeyeceinin kesin tanm byk nem taflr.
Sonraki dokuz blmde, bilimsel makalenin her eleman madde madde incelenmektedir.
Bilimsel makale, kendisini oluflturan paralarn toplamdr. Neyse ki, renciler ve
uygulamadaki bilim adamlar iin; makalenin bafllk, ksa zet, girifl ve dier temel
ksmlarnn oluflmasnda herkes tarafndan kabul edilmifl kurallar vardr. yle ki, bu kurallar
bir kere iyice renildiinde, kiflinin btn meslek hayat boyunca hizmet edecektir.
Daha sonraki blmlerde, destekleyici bilgiler verilmektedir. Bu bilgilerin bazlar
teknik (rnein, flekiller v.b. nasl hazrlanr) ve bazlar yazma iflleminden sonraki aflamalarla
(sunufl, elefltiri ve yaym sreci) ilgilidir. Daha sonra bu bilgiler ksaca; temel bilimsel
makalelerle ilgili kurallar, tarama/deerlendirme makaleleri, konferans raporlar, kitap
elefltirileri ve tez yazma gibi deiflik koflullara uyarlanmaktadr. 24. ve 25. Blmler, szl ve
poster sunufllar (bu baskda yeni) iin bilgi sunmaktadr. Nihayet son drt blmde, bilimsel
yazmda kullanld flekliyle ngilizce'nin baz kurallarn sunuyorum. Jargona karfl bir vaaz,
ksaltmalar iin bir tartflma ve gnah ifllemeye karfl baflka bir vaaz!
Kitabn arkasnda, teknik terimler szl (bu baskda yeni), kaynaklar ve dizin olmak
zere alt ek vardr. Kaynaklar iin kitapta iki tr atf kullandm. Sadece geerken kullandm
bir esere - rnein, yaymlanmfl bir makalenin hatal bafll gibi - atf yaptmda, atf metinde
ksaca ve parantez iinde verilmektedir. Szedilen konu hakknda nemli bilgi ieren kitap ve
makaleler ise metine sadece numara ile girmekte ve tam atf da kitabn arkasndaki
kaynaklarda verilmektedir. Cidd renciler, ek bilgi veya ilgili dier bilgiler iin bu
kaynaklara bakabilirler.
XVII

Ben, btn cevaplar bilmiyorum. Daha genken, bildiimi dflnrdm. Belki de

karakterimdeki geliflmenin bir ksm; nceki metinleri kt dzenlenmifl, karma karflk
yazlmfl olan Dr. Smith, benim dergilerimden birine birdenbire iyi yazlmfl, iyi hazrlanmfl
bir metni gnderdii zamana kadar uzanyor. Yeni metni inceledikten sonra ona flunu
yazmfltm: Dr. Smith, ok gzel yazlmfl makalenizin dergide yayn iin kabul edildiini
bildirmekten mutluyuz. Fakat, Syleyin, bunu sizin iin kim yazd! demekten de kendimi
alamadm.
Dr. Smith cevap verdi: Makalemi kabul edilebilir bulduunuz iin ok mutluyum. Fakat
syleyin, onu sizin iin kim okudu?
Bylece, uygun bir alak gnlllkle bilimsel makale yazarken faydal olabilecek
birka fley sylemeye alflacam.
lk basknn nsznde; eer kitap size etkin bilimsel makaleler yazmak iin gerekli
bilgiyi temin ederse ve beni de zengin ve meflhur yaparsa kitab baflarl olarak
deerlendireceim demifltim. O zamandan beri ne flhret ne de servete ulaflmamfl olarak,
yine.de kitabn sizin iin bir baflar olmasn mit etmeyi srdryorum.

XVIII

Yazarn Teflekkr
nsanlarn ou iin teflekkr, sadece daha byk yardmlar iin gizli bir umuttur.
Duc de La Rochefoucauld

Tpk bir yemek kitab gibi, bir Nasl Yaplr? kitab da, yazarn seneler boyunca
toplamfl olduu reeteleri sunar. Bunlardan birka zgn olabilir. Bazlar, bir baflkasnn
zgn alflmalarnn eflitlemeleri olabilir. Bununla beraber, byle bir koleksiyondaki
reetelerin ou baflka kaynaklardan, olduu gibi dn alnmadr.
Bu kitapta sanrm, yaymlanmfl eserlerden alnmfl ksmlarn kaynaklarna atf yaparak
iyi bir ifl yaptm. Fakat, meslektafllarla grflmelerden edindiim birok yntem ve fikir ne
olacak? Bir sre getikten sonra, insan hangi fikri kimin ortaya attn artk hatrlayamaz.
Hatta, daha da uzun bir zaman getikten sonra bana, gerekten iyi btn fikirler benden kmfl
gibi gelir ve biliyorum ki bu eflit bir dflncenin savunulacak bir yan yoktur.
Hizmet verdiim 19 yl boyunca American Society for Microbiologynin yayn
kurulunda benimle birlikte alflmfl olan arkadafl ve meslektafllarma teflekkr borluyum.
Bilimsel yazm ve yaym konusunda bilgilerin ounu edindiim Society for Scholarly
Publishing ve Council of Biology Editors adl kurulufllara da minnettarm.
Bu nc bask metnini okuyup deerli nerilerde bulunan pek ok meslektafla
teflekkr bor bilirim: L. Leon Campbell, Barton D. Day, Robin A. Day, Linda Illig, Evelyn
S. Myers, Maeve O'Connor, Nancy Sakaduski, Alex Shrift, Rivers Singleton, Jr. ve Robert
Snyder. Herfleyde olduu gibi burada da, zellikle J. Day'a yardmlar iin minnettarm.

IXX

Blm

Bilimsel Yazm Nedir?

Stilin, uyumun, zerafetin ve iyi ritmin gzellii, basit olufluna baldr.
Plato

AIKLIK GEREKSNM
Bilimsel yazm nedir? Bilimsel yazmn anahtarnn aklk olduuna inanyorum.
Baflarl bir bilimsel deneyim, ak bir zihnin aka ortaya konmufl bir problemi ele alarak,
aka belirtilmifl sonular retmesinin bir neticesidir. deal olarak, akln her eflit
iletiflimin bir karakteristii olmas gerekir. Fakat, herhangi bir fley i1k defa sylendii zaman,
aklk esastr. Bilimsel makalelerin ou, yani ana arafltrma dergilerinde yaymlananlar, yeni
bilgi katksnda bulunduklar iin yayma kabul edilirler. Bu nedenle, bilimsel yazmda kesin
aklk talep etmemiz gerekir.
SNYALLER ALMAK
Kuflkusuz ok kifli flu soruyu duymufltur. Eer ormanda bir aa devrilirse ve orada bu
devrilmeyi duyacak hi kimse yoksa, bir ses yapar m? Doru cevap hayrdr. Bunu anlamak
iin, bir szle bakmamz gerekir. Websters Ninth Collegiate Dictionary ses in ilk iki
tanmn flyle verir: a: iflitme duyusu olarak alglanan his b: zel bir eflit dinleme izlenimi.
Bylece, ses basn dalgalarndan daha fazla bir fleydir ve gerekte de ifliten biri olmakszn
ses olamaz.
Benzer olarak, bilimsel iletiflim de iki ynl bir ifllemdir. Tpk, alglanmadka faydasz
olan herhangi bir sinyal gibi, yaymlanmfl bir bilimsel makale de (sinyal) amalanan okuyucu
kitlesi tarafndan hem okunup hem de anlafllmadka faydaszdr. Eer ses analojisini ses
olarak kabul edersek, bilim aksiyomunu tekrar flyle ortaya koyabiliriz: Bilimsel bir deney,
sonular yaymlanp anlafllmadka tamamlanmfl deildir. Yaymlanan makale
anlafllmadka basn dalgalarndan baflka bir fley deildir. Ne yazk ki, pek ok bilimsel
makale ormanda sessizce devrilmektedir.
1

SNYALLER ANLAMAK
Bilimsel yazm, alcya ak bir sinyalin iletilmesidir. Sinyalin kelimeleri, mmkn
olduu kadar ak, basit ve iyi sralanmfl olmaldr. Bilimsel yazmda sslemeye yer de gerek
de yoktur.
Bilim en basit flekliyle, belli anlamlar olan kelimelerden baflka herhangi birfleyle iletiflim
kurulamayacak kadar ok nemlidir. Ve ak belli anlamlar sadece yazarn meslektafllarna
deil, fakat ayn zamanda meslee yeni girmekte olan rencilere, kendi dar konular dflnda
okuyan bilim adamlarna ve zellikle de ana dili ngilizceden baflka olan okurlara (bugnk
okurlarn ou) hitabetmelidir.
Birok yaz tr elenmek iin yaplanmfltr. Bilimsel yazmn deiflik bir amac vardr:
yeni bilimsel bulufllar iletmek. Bilimsel yaz mmkn olduunca ak ve basit olmaldr.
BLMSEL MAKALENN DL
Dzenlemeye ilveten, bilimsel makalenin ikinci temel unsurunun uygun dil olmas
gerekir. Bu kitapta, birok bilim adam bu alanda zorluk ektii iin, ngilizcenin uygun
kullanm zerinde srekli olarak durmaktaym. Hepimiz kabul etmeliyiz ki ngilizce hemen
hemen bilimin evrensel dili olmufltur (E. Garfield, The Scientist, 7 Eyll 1987, p.9). Btn
bilim adamlar ngilizceyi hassasiyetle kullanmay renmelidirler.
Eer bilimsel bilgi, hi deilse herhangi bir bilgi kadar nemliyse; etkin, ak ve belli
anlam olan kelimelerle ifade edilmelidir. Bu nedenle bilim adam, bu abada baflarl olmak
iin kltrl olmaldr. David B. Truman, Columbia College dekan iken, bunu iyi ifade
etmiflti: adafl varoluflun karmaflklnda, renim almfl fakat eitilmemifl; teknik
becerileri olan fakat kltr yetersiz kalan ihtisas sahibi kifli, tehlikenin kendisidir.
Bilimsel arafltrmada en son ama yayn olmasna karfln, birok bilim adamnn bu
konudaki sorumluluu ihmal etmeleri beni hep flaflrtt. Bir bilim adam, verileri elde etmek
iin ok youn alflmalaryla aylar veya yllar geirecek ve iletiflimi ile ilgisiz olduundan,
elde ettii bu deerleri kaybolufla brakacak! Bir lm drdnc basamaa kadar alabilmek
iin inanlmaz engelleri aflan ayn bilim adam; sekreter tesadfen, mililitre baflna mikrogram;
mililitre baflna miligrama evirirken veya kompozitr, barrel baflna tesadfi bir ka
pound aktarrken, derin bir uykuya dalmfl olacaktr.
ngilizcenin zor olmas gerekmez. Bilimsel yazmda denir ki: En iyi ngilizce, en az
sayda ksa kelimelerle anlam veren ngilizce dir (senelerce Journal of Bacteriologynin
Yazarlara Direktifler ksmnda baslmfl olan otoriter bir ifade). Edeb oyunlar ve benzetmeler,
dikkati zden stile evirir. Bilimsel yazmda bunlar kullanlsa bile ok nadir kullanlmaldr.

Blm

Bilimsel Yazmn Kkeni

Bilimin ayklamaya alfltn, sanat kflkrtma yolunu arar- biri iin lmcl olan gizem,
dieri iin yaflamsaldr.
John Fowles

ERKEN TARH
nsanlar binlerce yldr iletiflim kurabilmifllerdir. Fakat, bugn bildiimiz flekliyle
bilimsel iletiflim nispeten yenidir. lk dergiler sadece 300 yl nce yaymlanmfl ve bilimsel
makalenin IMRAD (Introduction-Girifl, Methods-Yntemler, Results-Sonular and
Discussion-Tartflma) dzenlemesi son 100 yl iinde geliflmifltir.
Bilginin, bilimsel veya baflka trde, uygun iletiflim mekanizmas kuruluncaya kadar etkin
flekilde iletiflimi yaplamamfltr. Tarih ncesi insanlar, szle iletiflim kurabilmifllerdi. Fakat
kuflkusuz her yeni kuflak; kaynak gsterecek yazl kaytlar olmakszn, bilgi elde edildii hzla
kaybolduundan, esas olarak hep ayn izgiden bafllad.
Kayalar zerine oyulmufl maara resim ve yazlar, gelecek kuflaklara belge brakmak
iin insanolunun ilk giriflimleri arasndayd. Bir anlamda bugn biz, atalarmzn baz ilk
mesajlarn yaflatan byle bir ortam semifl olduklar iin flanslyz. Oysaki daha az dayankl
malzeme zerindeki mesajlar kaybolmufl olabilirdi (Belki pek ou yle oldu). Dier taraftan,
byle bir ortam yoluyla iletiflim inanlmaz derecede zordu. rnein, eer 50 kglk tafllar
iletiflim malzemesi olsayd, posta servisinin bugn baflna gelmifl olacak datm problemlerini
bir dflnn? 10 grlk mektuplarla yeterince zorluk ekmiyorlar m?
Bildiimiz ilk kitap sel basknnn Chaldean dilinde anlatmdr. Genesisi yaklaflk 2000
yl ncesinden veren bu hikye, M.. 4000 yllarnda kiremit tablet zerine yazlmflt.
Hafif ve taflnabilir olan bir iletiflim ortam gereksinimi akt. lk baflarl ortam, M..
2000 yllarnda kullanlmaya bafllanmfl olan papirustur (papirus bitkisinden yaplan sayfalar
yapfltrlarak ve 20-40 ft uzunluunda rulo oluflturularak tahta bir paraya balanr). M.. 190
ylnda parflmen (hayvan derisinden yaplan) kullanlmaya baflland. Yunanllar, Efes ve
3

Bergamada (flimdiki Trkiye) ve skenderiyede byk ktphaneler meydana getirdiler.

Plutarcha gre, Bergamadaki ktphanede M.. 40 yllarnda 200.000 cilt kitap vard (48).
M.S. 105 ylnda inliler, iletiflimin modern ortam kad keflfettiler. Bununla beraber,
iletiflimi oaltma iin etkin bir yol mevcut olmadndan akademik bilgi genifl lde
yaygnlafltrlamad.
Belki de insanolunun entelektel tarihindeki en byk tek bulufl matbaayd. lk
hareketli trn, M.S. 1100 yllarnda inde icat edilmesine karfln, Bat dnyas krediyi, M.S.
1455 ylnda 42 satrlk ncilini matbaada basan Gutenberge verir. Gutenbergin buluflu
hemen etkin bir flekilde btn Avrupada kullanma koyuldu. 1500 ylna kadar binlerce
kitabn binlerce kopyas (incunabula denen) basld.
lk bilimsel dergiler 1655te, tesadfen ayn zamanda iki deiflik derginin - Journal des
Scavans/Fransa ve Philosophical Transactions of the Royal Society of London/ngiltere,
yayna bafllamasyla ortaya kt. O zamandan beri dergiler, bilimde en nemli iletiflim ortam
olarak hizmet vermektedir. Halen, btn dnyada yaklaflk 70.000 bilimsel ve teknik dergi
yaymlanmaktadr.
IMRAD HKAYES
lk dergiler, grsel dediimiz trde makaleler yaymladlar. Tipik olarak, bir bilim
adam lk bunu grdm, sonra flunu grdm veya lk bunu yaptm, sonra flunu yaptm
fleklinde yazard. ounlukla da bu gzlemler basit zaman sralamasndayd.
Bu grsel stil, o zaman anlatlan bilim tr iin uygundu. Aslnda, bu dorudan anlatma
stili, bugn hl, tptaki vaka raporlar ve jeolojik alflmalar v.b. konularndaki letters
dergilerinde kullanlmaktadr.
l9. yzyln ikinci yarsna doru bilim, artan bir karmaflayla hzlanmaya bafllad.
zellikle, hastalkta virs teorisini kesinlefltiren Robert Koch ile fermante sistemi kullanan ve
saf-kltr alflma yntemini gelifltiren Louis Pasteurn alflmalar nedeniyle, hem bilim hem
de bilimi anlatma nemli ilerlemeler kaydetti.
O zaman, metodoloji nemli hle geldi. ou, nnda retmeye fanatik biimde inanan
elefltirmenlerini susturmak iin Pasteur, deneylerini en ince ayrntsna kadar anlatmay gerekli
grd. Mantkl lde sorumluluk duygusu olan meslektafllar Pasteurn deneylerini
tekrarlayabildiklerinden deneylerin tekrarlanabilirlii, bilim felsefesinin temel doktrini oldu ve
ayrk bir yntemler ksm, nemli lde yaplanmfl IMRAD formatna yol at (IMRAD,
Introduction-Girifl, Methods-Yntemler, Results-Sonular and Discussion-Tartflmann bafl
harflerinden oluflan akronimdir).
Ben senelerdir mikrobiyoloji bilimine yakn olduumdan, bilimin bu dalna arlk
veriyor olabilirim. Ama yine de, enfeksiyon hastalklarnn tedavisinin bilim tarihinin en
byk ilerlemesi olduuna gerekten inanyorum. Daha da tesi, bu hikyenin ksaca
tekrarnn bilimi ve bilimi rapor etmeyi gsterebileceine inanyorum. Atomik enerji veya
molekler biyolojinin en nemli ilerleme olduuna inananlar yine de, enfeksiyon hastalklar
hikyesinin ortaya koyduu modern bilim modelini takdir edebilirler.
4

Koch ve Pasteurn alflmalarn, 1900lerin ilk yllarnda Paul Ehrlichin alflmas ve

1930larda Gerhard Domaghn (sulfa illar) alflmas izledi. II. Dnya savafl, penisilinin
geliflmesini ortaya kard (ilk olarak Alexander Fleming tarafndan 1929da tantlmfltr).
Streptomisin 1944te tantld ve II. Dnya savaflndan hemen sonra, mucize illar iin
delice fakat hrika arafltrmalar, tetrasiklinler ve dzinelerle dier antibiyotikleri yaratt.
Bylece bu geliflmeler; verem, difteri, stma, tifo ve (afl yoluyla) ocuk felci gibi salgnlarn
yok olmasyla sonuland.
Bu mucizeler, II. Dnya savaflndan sonraki tbb laboratuvarlardan taflarken, lkemizin
arafltrma yatrmnn artmas mantklyd. Bilimin desteklenmesindeki bu pozitif atlm
(1957de) hemen, Ruslarn Sputniki frlattklar zaman oluflan negatif faktrle birleflti. zleyen
yllarda, Ruslarn korkusundan m, yoksa daha fazla mucize midinden mi devlet, Amerikan
bilimsel arafltrmasna milyonlarca ilve dolar dkt.
Para, bilim retti. Ve bilim, makaleler. Dalarcasn! Sonu, mevcut dergiler (ve birok
yenisi) zerinde gl bir baskyd. Dergi editrleri, baflka nedenle olmasa bile kendilerini
savunmak iin metinlerin iyi dzenlenmifl ve skfltrlarak yazlmfl olmasn talebetmeye
baflladlar. Dergideki sayfalar, tekrar ve lfla harcanamayacak kadar deerli oldu. l9. yzyln
sonlarndan beri ar ar ilerlemekte olan IMRAD format, arafltrma dergilerinde hemen
hemen evrensel bir kullanm alan buldu. Baz editrler, arafltrma sonularnn iletifliminde en
basit ve mantkl yol olduuna inandklar iin IMRAD desteklediler. Dierleri, belki basit
IMRAD mantna inanmyorlard; fakat yine de IMRADn rijitlii dergilerde gerekten yer
(ve masraf) tasarrufu saladndan bu trene katldlar. IMRAD, metnin nemli ksmlarnn
dizinlenmesiyle, editrler ve deerlendirme yapanlar iin hayat kolaylafltrd. IMRAD
mant soru formunda tanmlanabilir: Hangi problem incelendi? Cevap: Introduction=Girifl.
Problem nasl incelendi? Cevap: Methods= Yntemler. Neler bulundu? Cevap:
Results=Sonular. Bunlar ne anlam taflr? Cevap: Discussion=Tartflma.
fiimdi, basit IMRAD mantnn yazara metni dzenleme ve yazma konusunda yardmc
olduu; editrler, deerlendirme yapanlar ve nihayetinde de makaleyi okuyarak izleyen
okuyucular iin kolay bir yol haritas verdii ak olarak grlmektedir.

Blm

Bilimsel Makale Nedir?

Yaynsz bilim ldr.
Gerard Piel

BLMSEL MAKALENN TANIMI

Bilimsel makale, zgn arafltrma sonularn tanmlayan, yazlmfl ve baslmfl rapordur.
Fakat bu ksa tanm; bilimsel makalenin belli bir biimde yazlmfl olmas ve yzyl boyunca
gelifltirilmifl gelenekler, editr uygulamalar, bilimsel ahlk ve basm-yaym etkileflimiyle
tanmlanan belli bir biimde yaymlanmas gereine dikkat ekilerek nitelenmelidir.
Bilimsel makaleyi uygun bir biimde tanmlamak iin bir bilimsel makaleyi yaratan
mekanizmay, yani geerli yayn tanmlamalyz. zetler, tezler, konferans raporlar ve dier
birok literatr yaymlanabilir, fakat bu yaynlar her zaman geerli yayn ltn salamazlar.
Dahas, bilimsel bir makale btn dier testleri gese de, eer yanlfl yerde yaymlanmflsa geerli
yaymlanmamfl demektir. Yani, nispeten kt bir arafltrma raporu, fakat testleri geen bir yayn,
eer doru yerde (genellikle belli bafll bir dergi) kabul edilir ve yaymlanrsa geerli bir yayndr.
ok iyi hazrlanmfl bir arafltrma raporu ise yanlfl bir yerde yaymlanmflsa geerli bir flekilde
yaymlanmamfl olur. Devlet raporlarnn ve konferansta yaymlananlarn ounda olduu gibi,
kurum bltenleri ve ksa yaflam sresi olan yaynlar, esas yaynlar olarak nitelenmezler.
Birok kifli, bilimsel makalenin tanmnn elde edildii temel yayn (geerli yayn) tanm
konusunda mcadele vermifltir. The Council of Biology Editors (CBE), otoritesi olan meslek bir
organizasyon (hi deilse biyolojide), bu tr problemlerle uraflarak afladaki tanma ulaflt:
Kabul edilebilir temel bir bilimsel yayn, meslektafllara (1) gzlemleri deerlendirme (2)
deneyleri tekrarlama (3) entelektel ifllemleri deerlendirme imkan verecek, yeterli bilgi ieren ilk
aklama olmaldr. Dahas, duyumsal alglamaya elveriflli; esasta kalc, kstlama olmakszn
bilimsel toplulua ak ve bir veya daha fazla belli bafll tannmfl ikincil servislerin dzenli
taramas iin hazr olmaldr (rnein, Amerikada Biological Abstracts, Index Medicus, Excerpta
Medica, Bibliography of Agriculture, dier lkelerde de benzer servisler).
lk okuyuflta, bu tanm aflr derecede karflk veya hi deilse ok uzun grnebilir. Fakat
bunu yazmada katks olan bizler, her kelimeyi dikkatlice tarttk ve daha az kelimeyle kabul
edilebilir bir tanmn yaplabileceinden kuflku duyuyoruz. nk; renciler, yazarlar, editrler
7

ve btn ilgililer iin bilimsel makale nedir? ne deildir? ok nemlidir. Bu tanmn, gerekten
ne anlama geldiini grmek iin btnyle incelemekte yarar vardr.
Kabul edilebilir temel bir bilimsel yayn, ilk aklama olmaldr. Doal olarak ou
zaman, yeni arafltrma verilerinin ilk aklamas bilimsel bir toplantda szl sunufl olarak yer alr.
Fakat, CBE ifadesinin ileriye srd, yazarn azndan karmasnn tesinde bir aklamadr.
Etkin bir ilk aklama sadece, aklanann, yazarn meslektafllar tarafndan (flimdi veya gelecekte)
tamamyla anlafllp kullanlmasna imkn verecek formu olan bir aklama olduu zaman
gerekleflmifltir.
Bylece verilerin, potansiyel kullanclara (i) gzlemleri deerlendirebilecei (ii) deneyleri
tekrarlayabilecei ve (iii) entelektel ifllemleri deerlendirebilecei (yaznn sonular verilerle
desteklenmekte midir?) yeterli bilgiyi sunmas gerekir. Sonra, aklama duyular tarafndan
alglanmaya elveriflli olmaldr. Bu acayip bir szck grubu olabilir, fakat bunlar normal
uygulamada en basit flekliyle, yayn anlamna gelir. Bununla beraber bu tanm, aklamaya sadece
grsel malzeme (basl dergiler, mikrofilm, mikrofifl) cinsinden deil, fakat ayn zamanda, belki
basl olmayan, grsel olmayan formlar cinsinden de ierik kazandrr. rnein, dinleme kasetleri
formunda yayn, eer tanmda verilen dier testleri getiyse etkin bir yayn oluflturabilir.
Gelecekte, ilk aklamann bilgisayar veri tabanna girifl olmas pekl mmkndr.
Yaynn formuna baklmakszn; bu form, esasta kalc olmal, bilimsel topluma kstlamasz
ak tutulmal ve bilgi geri kazanma servislerine ak olmaldr (Biological Abstracts, Chemical
Abstracts, Index Medicus, Science Citation Index, v.b.). Bylece, haber bltenleri ve kurum
yaynlar gibi haber ve dier ynleriyle deer taflyan yaynlar, bilimsel bilginin bulunduu yerler
olarak hizmet edemezler.
CBE tanm, daha basit olarak, fakat daha kesin terimler olmakszn yeniden ifade edilirse;
temel yayn (i) zgn arafltrma sonularnn ilk yayn olan (ii) yazarn meslektafllarnn deneyleri
tekrarlayabilecekleri ve sonular irdeleyebilecekleri forma sahip ve (iii) dergide veya baflka bir
kaynak belgesinde bilimsel toplum iinde hemen ulafllabilir olan yayndr. Bu tanm anlamak iin
yine de, nemli bir ihtar ilve etmeliyiz. Tanmn, yazarn meslektafllarna atfedilen ksm, yayn
ncesi meslektafl deerlendirmesi anlamnda kabul edilir. Bylece tanm olarak bilimsel makaleler,
meslektafl deerlendirmesi yaplan yayn organlarnda yaymlananlardr.
Bu tanm sorununun zerinde iki nedenle ok durdum. lk olarak; yazarlar, editrler ve
yaymclarn temel yayn tanmlamadaki isteksizlikleri nedeniyle veya yapamadklar iin, bilim
topluluunun tm uzun sre, etkin olmayan pahal bir bilimsel iletiflim sistemi ile alflt. Sonuta
yaynlarn ou toplant zetlerinde, anlafllmaz konferans bildirilerinde, devlet belgelerinde kald
veya datm ok az olan kitap ve dergilere gmld. Dier makaleler, aynen veya ufak
deifliklikler yaplmfl formda bir kereden fazla yaymlandlar; bazen bu, hangi konferans
raporlarnn, kitaplarn ve derlemelerin temel yayn olduu (veya olmas gerektii) hangilerinin
olmad konusundaki tanm eksiklii nedeniyle olmufltur. Sonu, tekrar ve karflklktr. kincisi,
tanm olarak bilimsel makale, baz belirli trlerde bilgi ieren zel bir eflit belgedir. Bir bilimsel
makale, bilimin gereksinimi olan dflnce nitelikleri gibi, tamamyla ayn nitelikleri talebeder:
Mantk, aklk ve kesinlik (50). Eer renci veya yetiflmekte olan bilim adam (ve hatta, hlen
ok sayda makale yaymlamfl bilim adamlarnn bazlar) bu tanmn nemini tam anlamyla
kavrarsa, yazma iflinin nemli lde kolaylaflmas gerekir. Karflklk, flekillenmemifl ifllerin
sonucudur. Kolay ifl, tan olarak ne yaplmas ve hangi srada yaplmas gerektiini bildiiniz ifltir.
8

BLMSEL MAKALENN DZENLENMES

Geerli yaynn gereklerini karfllayacak flekilde dzenlenmifl makale, bilimsel makaledir. O,
nemli lde flekillendirilmifl, ayrk ve aka belirli, birleflen paralardan oluflur veya
oluflmaldr. Birleflen ksmlarn, temel bilimlerde en yaygn isimlendirilmesi: Introduction-Girifl,
Methods-Yntemler, Results-Sonular and Discussion-Tartflma (ve bylece akronim
IMRAD)dr. Gerekte, Malzeme ve Yntemler bafll, daha basit olan Yntemlerden daha ok
kullanlr. Fakat akronime girmifl olan sonuncusudur.
Yllar boyunca, IMRAD yaklaflmn dflndm ve nerdim. Bununla beraber bugne kadar,
herhangi bir flekilde farkl olan eflitli dzenleme sistemleri, baz editr ve dergiler tarafndan
tercih edilmifltir. niform olmaya doru eilim, IMRAD sisteminin Amerikan Ulusal Standartlar
Enstits tarafndan ilk 1972de ve tekrar 1979da (5) tanmlandndan beri artmfl bulunuyor .
Bu sralama ylesine mantkl ki, aklayc yaynlarn dier trlerinde de artarak
kullanlmaktadr. Kifli; kimya, arkeoloji, ekonomi hakknda m yoksa caddelerdeki sular hakknda
m yazyor, IMRAD format genellikle en iyi seimdir.
Bu ou zaman, laboratuvar alflma sonularn aklayan makaleler iin de dorudur.
Kuflkusuz, istisnalar vardr. rnein, yer bilimlerinde alan alflma raporlar ve tp bilimlerinde
klinik vaka raporlar bu tr dzenlemeye ilk aflamada uymazlar. Yine de, bu grsel tanm veren
makalelerde dahi, problemden zme ayn mantk silsilesi ou zaman uygundur.
Zaman zaman, laboratuvar raporlar bile farkl olmaldr. Eer, ilgili sonulara dorudan
ulaflmak iin birka yntem kullanldysa, Malzeme ve Yntemler ve Sonular ksmnn
btnlefltirilmifl bir Deneysel ksmda toparlanmas istenebilir. Nadiren, sonular yle karflk
olabilir veya hemen tartflmay gerekli klacak ztlklar verebilir ki, Sonular ve Tartflma ksmnn
birarada olmas istenebilir. Ayrca, baz temel dergiler IMRAD dzeninin ksaltlmfl olan Notes
veya Short Communications yaymlarlar.
Bilimin grsel tanml alanlarnda, ok eflitli dzenleme trleri vardr. Byle makalelerin
nasl dzenleneceini ve hangi genel bafllk kullanlacan belirlemek iin, amaladnz derginin
Yazarlara Direktifler ksmna bakmanz gerekir. Dergi konusunda kuflkunuz varsa, veya dergi
ok deiflik trde makaleler yaymlyorsa, genel bilgiyi uygun kaynak kitaplarndan bulabilirsiniz.
rnein, eflitli temel tp makaleleri ayrntl olarak, Huth (28) tarafndan tarif edilmifl ve pek ok
mhendislik makale ve raporlar Michaelson (35) tarafndan anahatlaryla gsterilmifltir.
Ksaca ben, bilimsel makalenin hazrlanflnn edeb beceriyle ilgisinin, dzenlemeyle
olandan ok daha az olduunu dflnyorum. Bilimsel makale edeb eser deildir. Bilimsel
makaleyi hazrlayan kifli edeb anlamda yazar deildir.
Baz eski dflnceli meslektafllarm, bilimsel makalenin edeb olduu, yazarn tarz ve
havasnn aka belirgin olmas gerektii ve tarzdaki deiflikliklerin okurun ilgisini
canlandracan dflnrler. Ben yle dflnmyorum. Bence bilim adamlar, gerekten edebiyat
okumaya, hatta belki yazmaya da ilgi duymallar. Fakat arafltrma sonularnn iletiflimi daha kuru
bir yoldur. Boothun (13) ortaya koyduu gibi, Bilimsel yazmda iddial kelimelere yer yoktur.
Bugn ortalama bir bilim adam, alanndakileri izleyebilmek iin ok sayda makalede rapor
edilen verileri incelemek zorundadr. Bu nedenle, bilim adamlar ve kuflkusuz, editrler; niform,
ksa ve z, ve hemen anlafllabilir bir anlatm sistemi talebetmelidirler.
DER TANIMLAR
Eer bilimsel makale zgn arafltrma raporu iin bir terim ise bu, zgn veya bilimsel
olmayan arafltrma raporlarndan veya bilimsel makale olarak nitelendirilmeyenlerden nasl
ayrlmaldr? ok kullanlan baz zel terimler: tarama/deerlendirme makalesi, konferans
raporu ve toplant zeti.
9

Bir tarama/deerlendirme makalesi hemen hemen herfleyi, en tipik olarak da tanmlanmfl

konudaki en yeni alflmalar veya belli bir kifli veya grubun alflmalarn gzden geirir. Bylece
tarama/deerlendirme makalesi, hlen yaymlanmfl olan (temel dergilerdeki arafltrma raporlar)
bilgiyi zetlemek, analiz etmek, deerlendirmek veya birlefltirmek iin oluflturulur.
Tarama/deerlendirme makalesindeki malzemenin tm veya ou nceden yaymlanmfl
olmasna karfln; alflmann tarama/deerlendirme tr genellikle aka yaynn bafllnda
belirtildiinden (ounlukla; Microbiological Reviews, Annual Review of Biochemistry, v.b.) ift
yayn havas normal olarak domaz. Fakat, tarama/deerlendirmeler yeni bir fley iermez diye
varsaymayn. En iyi tarama/deerlendirme makalelerinden, yeni sentezler, yeni fikirler ve teoriler
ve hatta yeni modeller ortaya kar.
Bir konferans raporu; kitapta veya dergide, sempozyum, ulusal veya uluslararas kongre,
alflma grubu, yuvarlak masa veya benzeri toplant bildiri kitaplarnn bir paras olarak
yaymlanmfl makaledir. Bu konferanslar normal olarak, zgn verilerin sunulmas iin
tasarlanmazlar ve ortaya kan bildiri kitaplar (kitapta veya dergide) temel yayn olarak
nitelenmezler. Konferans bildirileri ounlukla, belli bir bilim adamnn son alflmalarnn
deerlendirilmesini veya belli laboratuvarlardaki son alflmalar sunan tarama/deerlendirme
makaleleridir. Baz konferanslarda anlatlan malzemenin bir ksm (zellikle ilgin olanlar), ou
zaman ilgin speklasyonlarn efllik ettii yeni, zgn verilerin anlatld n raporlardr. Fakat
genellikle bu n raporlar, ne bilimsel makale olarak nitelenirler, ne de o amac taflrlar. Daha sonra,
genellikle de ok daha sonra, byle alflmalar temel bir dergide geerli bir flekilde yaymlanrlar.
O zamana kadar akta kalan ksmlar toparlanmfl, btn temel deneysel ayrntlar kaydedilmifl
(bylece ifli bilen bir kifli deneyleri tekrarlayabilir) ve nceki speklasyonlar sonular ksmnda
olgunlafltrlmfltr.
Bu nedenle, baslan ok saydaki konferans yaynlar normal koflullarda temel deildir.
Byle katklarda, eer zgn veriler sunulursa, bu veriler temel dergilerde yaymlanabilir ve
yaymlanmas gerekir. Aksi takdirde, bilgi etkin bir flekilde kaybolabilir. Eer temel bir dergideki
yayn konferans raporunda yaymlanrsa, alflmann baz ksmlarn etkileyen izin ve yaym hakk
problemleri kabilir (Blm 26ya bkz.). Fakat, ift yayn olma gibi daha temel bir problem
(zgn verilerin ifte yayn) normal olarak domaz, domamas gerekir.
Toplant zetleri, bildiri kitaplar gibi eflitli trdedir. Kavramsal olarak, zgn bilgi
iermeleri ve ierebilmeleriyle konferans raporlarna benzerler. Temel yayn deildirler ve bir
zetin yaynlanmas, daha sonra raporun tmnn yaynlanmasn engellememelidir.
Gemiflte, ulusal veya uluslararas kongre programnn bir paras olarak veya programla
birlikte datlan tipik, bir paragraflk zetler konusunda ok az karmafla olmufltur. Genellikle, bu
toplantlarda sunulan makalelerin daha sonra temel dergilere yayn iin gnderilecei bilinirdi.
Fakat son zamanlarda, geniflletilmifl zetlere (veya synoptics) gl bir eilim var. nk,
nemli bir uluslararas kongre gibi byk toplantlarda sunulan btn makalelerin tamamn
yaymlamak pahaldr ve byle yaynlar hl, temel bir derginin verdii geerli yaynn yerini
alamyor. Geniflletilmifl zetlere doru gidiflin bu nedenle bir anlam var. Geniflletilmifl zetler,
makalenin tm kadar bilgi verebilir. Tek vermedii, deneysel ayrntlardr. Fakat srf bu nedenle,
yani deney ayrntlar iermediinden de bilimsel makale olarak nitelendirilemez.
Bunlar yaymlama ifliyle uraflan bizler, deiflik trde makalelerin dikkatli tanmnn
nemini grmekteyiz. Gittike daha fazla yaymc, konferans dzenleyicileri ve bilim adamlar bu
temel tanmlar zerinde anlaflmaya varmaktadrlar. Bunlarn genel kabul grmesi, bilimsel bilginin
hem temel ve hem de ikincil iletiflimini nemli lde akla kavuflturacaktr.

10

Blm

Bafllk Nasl Hazrlanr?

lk izlenimler gl izlenimlerdir; bu nedenle, bir baflln iyi tasarlanmas ve snrlar izin
verdii lde, ne gelmekte olduunun tam ve kesin gstergesi olmas gerekir.
T. Clifford Allbutt

BAfiLIIN NEM
Bir makale iin bafllk hazrlarken, yazar ok basit bir gerei hatrlarsa iyi eder: Bu
bafllk binlerce kifli tarafndan okunacaktr. Eer olursa, belki ok az kifli makalenin tmn
okuyacak, fakat pek ou ya zgn dergide veya ikincil servislerden (zetlemeler veya
dizinler) bafll okuyacaklardr. Bu nedenle, bafllktaki btn kelimeler ok dikkatli seilmeli
ve birbiri ile iliflkileri dikkatli kurulmaldr. Yanlfl bafllklardaki belki de en yaygn hata ve
anlam bakmndan kesinlikle en zarar verici olan, kelimelerin hatal sralanmasdr.
yi bir bafllk nasl olur? Ben bunu, makalenin ieriini yeterli lde en az sayda
kelimeler dizisi olarak tanmlyorum.
Hatrlaynz ki, zetleme ve dizin servisleri nemli lde baflln tam olufluna
dayanrlar. Uygun olmayan flekilde bafllk verilmifl bir makale, amalad okuyucu kitlesine
asla ulaflamaz ve tamamen kaybolabilir.
BAfiLIK UZUNLUU
Bazen bafllklar ok ksadr. Bir makale, Journal of Bacteriologyye Brucella zerine
alflmalar bafll ile gnderilmiflti. Aktr ki, byle bir bafllk okuyucuya pek yardmc
olamazd. alflma taxonomic mi genetic mi, biochemical m veya medical mdr? Hi
olmazsa bu kadarn bilmek isterdik.
Daha da sk karfllafllan durumlarda, bafllklar ok uzundur. Tuhaftr ki uzun bafllklar
ksalarndan daha az anlamldr. Bir kuflak ncesinde, bilimde daha az uzmanlaflma olduu
zamanlarda, bafllklar uzun ve zellik belirtmeyen trde olma eilimindeydi. rnein, Bir
Obje ile Ortam veya Objenin Belli Paralar Arasnda Renk-Ztl reten Yeni Bir Yolla
Mikroskopik Arafltrmaya lveler zerine (J.Rheinberg, J.R. Microsc. Soc. 1896: 373). Bu
kesinlikle kt bir bafllk izlenimi veriyor. Belki, iyi bir zet olabilir.
11

Kuflkusuz ok uzun bafllklarn ou, israf edilmifl kelimeler ierir. Genellikle,

zerine alflmalar, zerine arafltrma ve zerine gzlemler gibi israf edilmifl kelimeler
baflln hemen bafllangcndan gzkr.
BELRTC BAfiLIKLARA GEREKSNM
rnek bir bafll inceleyelim: Antibiyotiklerin Bakteriler zerine Etkileri. Formdadr;
ksadr ve israf edilmifl kelimeler veya fazla yk taflmamaktadr. Kesinlikle de bu bafllk,
Bakterinin eflitli Trleri zerinde Belli Antibiyotiklerin Etkileri Konusunda n
Gzlemlere deifltirilerek gelifltirilemezdi. Fakat (bu beni bir sonraki noktaya getiriyor), ok
ksa olan bafllklarn ou, zelden ziyade genel terimler ierdikleri iin ok ksadrlar.
Gvenle varsayabiliriz ki, yukardaki bafllkla verilen alflma, tm antibiyotiklerin tm
bakteriler zerindeki etkilerini denememifltir. Bu nedenle, bafllk esas olarak anlamszdr.
Sadece bir veya birka antibiyotik zerinde alflldysa, bafllkta tek tek sralanmas gerekirdi.
Bir veya birka organizma denendiyse, bafllkta yine tek tek sralanmas gerekirdi. Eer
antibiyotik ve organizmalarn says, bafllkta sralanamayacak kadar ok ise, belki yerine grup
ad konabilirdi. Daha kabul edilebilir bafllk rnekleri:
Streptomycinin Mycobacterium Tuberculosis zerine Etkisi
Streptomycin, Neomycin ve Tetracyclinein Gram-Positive Bacteria zerine Etkisi
Polyene Antibioticsin Plant-Pathogenic Bacteria zerine Etkisi
Mantara Karfl Kullanlan eflitli Antibiyotiklerin Candida albicans ve Aspergillus
Fumigatus zerine Etkisi
Bu bafllklar, ilk rnekten daha kabul edilebilir olmalarna karfln, yine de ok genel
olduklar iin zellikle iyi rnekler deildirler. Eer Etkisi kolaylkla tanmlanabilirse,
anlam daha ak olabilir. rnein, yukardaki ilk bafllk Streptomycin Kullanarak
Microbacterium tuberculosisin Bymesinin Engellenmesi fleklinde dzenlenebilirdi.
ok nceleri, Leeuwenhoek tanmlayc fakat ok zel olmayan animalcules
kelimesini kulland. 1930larda, Howard Raistrick Bakteriler zerine alflmalar bafll
altnda, nemli bir makale serisi yaynlad. Benzer bir makale bugn, ok daha zel bir bafllk
taflr. Eer alflma bir organizmay konu alyorsa bafllk; genus, species ve muhtemelen
strain saysn bile verir. Eer alflma bir organizmann enzimini konu alyorsa, bafllk
Bakterilerde Enzimler gibi birfley olmaz, Dihydrofolate Reductase in Bacillus subtilis olur.
KELME SIRASININ NEM
Bafllklarda, zellikle kelime srasna dikkat edin. Bafllklardaki dilbilgisi hatalarnn
ou hatal kelime sralamasndandr.

Journal of Bacteriologyye Mechanism of Suppression of Nontransmissible Pneumonia

in Mice Induced by Newcastle Disease Virus bafllkl bir makale gnderilmiflti. Bu yazar
herhangi bir flekilde birdenbire retme becerisi gstermedike, oluflturulann fare deil,
zatrree olmufl olmas gerekir. (Baflln flyle olmas gerekirdi: Mechanism of Suppression
of Nontransmissible Pneumonia Induced in Mice by Newcastle Disease Virus).
Artk, bebekleri leyleklerin getirmediine inanyorsanz, flu bafll neririm: (Bacteriol.
Proc., p. 102, 1986): Multiple Infections Among Newborns Resulting from Implantation with
Staphylococius aureus 502A. (Bu hayat bakterisi midir?)
12

Bir gn karfllafltm dier bir rnek (Clin. Res. 8: 134, 1960): , Preliminary Canine and
Clinical Evaluation of a New Antitumor Agent Streptovitacin. Bu kpek, streptovitacini
deerlendirmeyi bitirdiinde benim de bakmasn istediim baz alflmalarm var!
Dilbilgisi bir tarafa, using (kullanarak) kelimesini kullandnzda sizi dikkatli olmaya
davet ederim. nanyorum ki, using kelimesi bilimsel yazmda en ok bilinen, askda kalmfl
flimdiki zaman fiilidir. Ya akll baz kpekler daha var, ya da using flu cmlede yanlfl
kullanyor: Using a fiberoptic bronchoscope, dogs were immunized with sheep red blood
cells.
Akll hayvanlar sadece kpekler deil. Bir metin, Journal of Bakteriologyye Isolation of
Antigens from Monkeys Using Complement-Fixation Techniques ad altnda gnderilmiflti.
Bakteriler bile akll. Dier bir metin, Journal of Clinical Microbiologyye
Characterization of Bacteria Causing Mastitis by Gas-Liquid Chromatography adyla
gnderilmiflti. Bakterinin GLC kullanabilmesi harika birfley deil mi?
ETKET OLARAK BAfiLIK
Makalenin bafll bir etikettir. Bir cmle deildir. Her zamanki zne, nesne, fiil,
dzenlemesiyle oluflan bir cmle olmadndan cmleden daha basittir (veya hi deilse
genellikle daha ksadr), fakat kelimelerin sras daha da nemli hle gelir.
Aslnda ok az sayda dergi, baflln cmle olmasna izin verir. flte bir rnek: BEndorfin is Associated with Overeating in Genetically Obese Mice (ob/ob) and Rats (fa/fa)
(Science 202:988, 1978). Zannederim bu sadece bir grfl meselesidir. Ben byle bir baflla
iki ynden karfl kardm. lk olarak is fiili israf kelimesidir ve anlayfl etkilemeden hemen
karlabilir. kincisi, is in ilavesi, flimdi baflln yksek sesle konuyu kabul ettirmesidir.
Blm 27de gelifltirilen nedenlerle, yazarlarn sonularn flimdiki zamanda sunmalarn
grmeye alflk olmadmzdan dogmatik bir hava taflmaktadr.
Derginin iindekiler ksmnda bafll gren muhtemel okuyucuya, bafllktaki
kelimelerin sras ve anlam nem taflr. Fakat bu dflnceler, ikincil kaynaklardan makaleyi
duyanlar da dahil olmak zere (belki de ou byle), literatrn btn muhtemel kullanclar
iin eflit lde nemlidir. Bu yzden bafllk, makalenin kendisine efllik eden etiket olarak ifle
yaramal ve Chemical Abstracts, Index Medicus ve dierleri tarafndan kullanlan makina
dizinine uygun formda olmaldr. Dizinleme ve zetleme servislerinin ou ya KWIC (metin
ii anahtar kelimeler) tretmeye veya KWOC (metin dfl anahtar kelimeler) tretmeye
dayanan anahtar kelime sistemi ile alflr. Bu nedenle yazarn, makaleyi etiketlerken doru
anahtarlar temin etmesi temel bir nemi haizdir. Yani bafllktaki terimler, makalenin
ieriinin nemli ksmn, anlafllabilir ve geri kazanlabilir terimlerde vurgulayan kelimelerle
snrl kalmaldr.
Okurlara yardmc olmak zere, sren bafllklar veya sren isimler her sayfann en
st ksmna baslr. ounlukla, derginin veya kitabn ad soldaki sayfalarn en stnde,
makale veya blm ad (bu kitapta olduu gibi) sadaki sayfalarn en stnde verilir. Yerin
snrl olmas nedeniyle, genellikle baflln ksa bir flekline ihtiya vardr. (En fazla karakter
says, dergilerin muhtemelen Yazarlara Direktifler ksmnda verilir). Metnin bafllk
sayfasna uygun bir sren bafllk nermek akllca olur.
13

KISALTMALAR VE JARGON
Bafllklarn; ksaltmalar, kimyasal formller, patentli (genel olmaktan ziyade) isimler,
jargon ve benzerlerini hemen hemen asla iermemesi gerekir. Bafll olufltururken yazar flunu
sormaldr. Dizinde byle bir bilgiye nasl bakardm? Eer makale hidroklorik asitin bir
etkisiyle ilgili ise, bafllk hidroklorik asit kelimelerini mi, yoksa hemen tannabilen ve ok
daha ksa HCl mi iermelidir. Zannederim cevap ok ak. oumuz dizinde hc ye deil
hi ye bakardk. Daha da tesi, eer baz yazarlar HCl (dergi editrlerinin izniyle) bazlar ise
hidroklorik asit kullandysa; bibliyografik servisler ilve kaynaklarn ksaltlmfl bir isimle
listelendiine dikkat etmeden, yaymlanmfl yazlarn sadece bir ksmn bulabilirlerdi.
Aslnda, daha byk ikincil servisler; deoxyribonucleic acid, DNA ve hatta ADN (acide
deoxyribonucleique) gibi isimleri biraraya getirmeye olanak veren bilgisayar programlarna
sahiptirler. Yine de flimdiye kadar yazarlar (ve editrler) iin en iyi kural, bafllklarda
ksaltmalardan kanmaktr. Ve ayn kural; patentli isimler, jargon, olaandfl ve eski terimlere
de uygulanmaldr.
SER BAfiLIKLAR
Konufltuum birok editr, ana bafllk-alt bafllk dzenine ve askda kalan bafllklara
karfldr. Ana bafllk- alt bafllk (seriler), yllar nce olduka olaand. (rnek: Studies on
Bacteria. IV. Cell Wall of Staphylococcus aureus.) Bugn birok editr; her yaymlanan
makalenin kendi iinde btn ve bamsz bir alflmann sonularn sunmas gerektii,
numaral seri makalelere izin verilmeyecei konusunun (Yazarlara Direktifler, Journal of
Bakteriology) zellikle okurlar iin nemli olduuna inanr. Seri makalelerin gemiflte, her
makaleyle sadece ufak ufak ksmlar vererek birbiriyle ok yakndan ilgili olma eilimi vard.
Bylece okuyucu, btn seri art arda okunmadka ok byk lde eksiklerle braklrd.
Ayrca seri sistemi, programlama ve gecikmeler nedeniyle editrler iin can skcyd. (IV
no.lu kabul edilip, III. nolu reddedilir veya deerlendirmede taklrsa ne olacak?) Dier karfl
kfllar; seri bafllklarn hemen daima nemli lde tekrarl olduu, ilk ksmn (romen
rakamndan nceki) faydasz olacak kadar genel olduu ve ikincil servisler bir KWIC dizini
evirdiinde, byle ift bafllklar yeniden kurmann imknszlndan, sonularn ounlukla
anlafllmaz olduudur (Soru olarak kelimelendirilen makale bafllklar da anlamszdr ve
bana gre soru tr bafllklar kullanlmamaldr).
Askda bafllklar (seri bafllklar gibi fakat romen rakam yerine iki nokta st ste),
KWIC dizininden sonulanan acayiplikler hari, yukarda bahsedilen baz problemlerden
kanmay salad iin ok daha iyidir. Maalesef nde gelen bir bilimsel dergi, Science,
muhtemelen baflln en etkin kelimelerini ne karmak nemli olduu iin askda bafllklarn
savunucusudur. (rnek: The Fragile X Site in Somatic Cell Hybrids: An Approach for
Moleculer Cloning of Fragile Sites-Science 237:420,1987). Arada bir, askda bafllklar
okuyucuya yardmc olabilir. Fakat bana gre, retici grnmndedirler; nemli olandan
ziyade geneli vurgularlar, noktalama iflaretleri gerektirirler, dizinleri karfltrrlar ve genellikle
etiket biimindeki dz bafllktan daha yetersizdirler.
Yine de dz bafllklarn kullanm, uygun kelime dizilimine veya bafllkta her kelimenin
uygun formuna olan gereksinimi azaltamaz. rnein, New Color Standard for Biology adl
bir bafllk, bitki ve hayvan numunelerini tanmlamada kullanlan renk standartlarnn
oluflturulmasn gsterir gibi grnyor. Oysaki, New Color Standard for Biologists (Bio
Science 27:762, 1977) bafllnda yeni standart; biyologlarn doal iliflkisini snflandrmada,
yeflil biyologlar mavilerinden ayrmaya izin vererek yararl olabilir.
14

Blm

Yazarlar ve Adresleri Nasl Sralanr?

dar ve meslek kskanlk, imparatorluk kurma ve yaynla-veya-yok ol! kuramn
kabullenifl, cennetteki ylanlarn sadece birkadr. Bunlar; endstri, kontrat, kurumsallk,
kurulufl gelenekleri ve dzenlemelerinin zehirli ylanlaryla birleflerek, profesyonel yazm
dnyasnn ylan deliini olufltururlar.
John H. Mitchell

SMLERN SIRASI
Bilimsel makale hazrlamann en kolay ksm, ikincil satrlarn girilmesidir: yazarlar ve
adresleri. Bazen!
Yazar isimlerinin sras zerine her gn yeni bir dello duymadm ama, baflka koflullarda
akl baflnda grnen meslektafllarn, srf kimin isminin hangi srada olmas gerektii
konusunda anlaflamadklar iin birbirinin can dflman olduu olaylar biliyorum.
Doru sralama nasl olur? Maalesef, zerinde anlaflmaya varlmfl veya genellikle kabul
gren hibir kural yoktur. Baz dergiler (zannederim temelde ngiliz), yazar isimlerinin
alfabetik srada olmasn ister. Bu tr nemsiz, basit sralama sisteminin nerilebilecek ok
yn vardr. Fakat alfabetik sistem, zellikle ABDde henz herkesin kulland bir sistem
olmamfltr.
Gemiflte, arafltrmada aktif olarak yer alp almadna baklmakszn, laboratuvar
direktrn yazar olarak koymak gibi genel bir eilim vard. ounlukla direktr en sona (iki
yazardan ikincisi, yazardan ncs v.b.) konmaktayd. Sonuta en son yer, kendiliinden
verilmifl prestij iin seilen bir yer oldu. Bylece, hibiri laboratuvar direktr olmayan ve
hatta hibiri daha deneyimli olmayan iki yazar, bu ikinci yeri paylaflamazlard. Eer veya
daha fazla yazar varsa nemli yazar, arada bir yeri deil ilk veya son yeri isteyecekti.
Daha modern bir eilim, yaymlanmakta olan alflmann ana reticisi ve deneyimli
yazar olarak ilk yazar tanmlama eilimidir. lk yazarn renci olduu ve ikinci (nc
15

veya drdnc) yazarn laboratuvar direktr, belki Nobel almfl biri olduu zaman bile, ilk
yazara deneyimli yazar olarak atf yaplmas ve o kiflinin arafltrmann kendisini veya
ounu yaptnn varsaylmas flimdi kabul gren bir biimdir.
Laboratuvar direktrlerinin, kendi laboratuvarlarndan kan her yaymlanmfl makaleye
kendi isimlerinin konmas konusunda srar etme eilimleri hl bizimledir. Ayn flekilde, yani
deneyler tamamlandktan sonra cam eflyalar ykamfl olabilecek teknisyenler dahil pratik
olarak laboratuvardaki herkesin yazar olarak isimlendirildii kirli amaflr listesi yaklaflmn
kullanma eilimi de yle. Ayrca, ortak arafltrmaya eilim srekli artyor. Dolaysyla, makale
baflna ortalama yazar says artmaktadr.
Yeni bir eilim ve zannederim ok iyi bir eilim; yerleflik, deneyimli bilim adamlarnn
daha gen meslektafllarna veya rencilerine hak (ilk isim olma) tanmasdr. Gen neslin bu
flekilde teflviki, iyi bilim srecini yceltir ve zarif bir flekilde bu uygulamay yapan, deneyimli
bilim adamnn karakterini ortaya koyar.
YAZARLIIN TANIMI
Belki flimdi yazarlar listesi sadece ve sadece, deneylerin tasarm ve gereklefltirilmesine
aktif olarak katlan kiflileri iermelidir diyerek, yazarl tanmlayabiliriz. Daha da tesi,
yazarlar normal olarak; ilk yazar deneyimli yazar olarak kabul grerek; ikinci yazar esas
iflbirlii yapan, nc yazar ise ikinciye efldeer fakat alflmada muhtemelen daha az katks
olan yazar olarak, deneylere gre nem sras ile listelenmelidir. Meslektafllar veya alflmay
ynetenler, kendilerinin flahsen i ie olmadklar arafltrmay anlatan alflmalara ne
isimlerinin koyulmasn istemeli ne de koyulmasna izin vermelidirler. Bir makalenin yazar,
verilen arafltrma sonularnda entelektel sorumluluu olan kifli olarak tanmlanmaldr.
Kabul etmeliyiz ki bu sorunun zme kavuflturulmas her zaman kolay deildir. Bir
makaledeki entelektel girdiyi incelemek genellikle inanlmaz derecede zordur. Doal olarak,
bir arafltrma problemi zerinde aylar ve yllar boyu birlikte youn olarak alflanlar, zgn
arafltrma fikirlerini kim verdi veya deneylerin baflarsnda kimin parlak fikri baflarnn
anahtaryd diye hatrlamakta zorluk ekebilirler. Ve bu meslektafllar, arafltrma ile hibir ilgisi
olmayan, geleneksel, komflu laboratuvardaki bir kiflinin ilgi ekici bir sorusu ile aniden
herfleyin yerli yerine oturduunu farkettiklerinde ne yaparlar?
smi olan her yazarn, anlatlan alflmaya nemli katkda bulunmufl olmas gerekir.
nemli kelimesiyle burada, alflmann yeni bilgi reten, zgn bilimsel makale kavramn
tanmlayan ynlerine atf yaplmaktadr.
Yaymlanmfl makaledeki yazarlar silsilesi, tam anlaflma ile alflma bafllamadan nce
kararlafltrlmaldr. Daha sonra, arafltrmann ald yne gre bir deifliklik gerekli olabilir.
Fakat bu nemli yazarlk sorununu arafltrma srecinin en sonuna brakmak akllca olmaz.
Bir vesileyle, 10 veya daha fazla yazarn bir makalede (bazen sadece bir not)
listelendiini grdm. rnein F. Bulos ve dierleri (Phys. Rev. Letters 13: 486, 1964)
tarafndan bir makalede 27 yazar ve sadece 12 paragraf vard. Byle makaleler ounlukla,
deneye anlaml bir katkda bulunmak bir yana, on kiflinin bile samad ok kk
laboratuvarlardan gelir.
16

Yazarlarn ev sahibini listeye koymasnda ne gznne alnr? eflitli nedenler olabilir.

Fakat temel neden, hi kuflkusuz yaynla - veya - yok ol sendromudur. Baz kifliler
meslektafllarn hofl davranfllarla yle etkin bir flekilde yola sokarlar ki, laboratuvarlarndan
kan makalelerin ounda veya hepsinde yazar olarak bulunurlar. Arafltrma retkenlikleri
aslnda zayftr, fakat yl sonu yayn listeleri gerekten genifl olabilir. Baz kurumlarda byle
fliflirilmifl listeler terfi ile sonulanabilir. Byle fliflmeler ayrca beceriklilik olarak kabul edilir.
Yine de uygulama tavsiye edilmez. Belki bu kolaya kaanlar, birka idareci kandrabilir ve
anlk avantajlar kazanabilirler. Fakat iyi bilim adamlarnn; ne ufack katklar iin baflka
insanlarn isimlerinin eklenerek kendi alflmalarnn sulandrlmasna izin vereceklerinden, ne
de kendi isimlerinin bir sr yetersiz insann isimleriyle lekelenmesini isteyeceklerinden kuflku
duyarm.
Ksaca bilimsel makale, alflmaya arlkl olarak katkda bulunmufl olanlar
listelemelidir. ok yazarl yaklaflmn sulandrc etkisi gerek arafltrmalar kt etkiler (Ve
eski bir ynetici-editr olarak, sansr gerektiren bu uygulamann bilimsel literatrn kullanm
ve kontroluyla uraflan bizleri bibliyografik kbuslara srklediini ilve etmeden
geemiyorum). Tp Makalelerinde Yazarlk Konusunda zlenecek Yollar zerine
derinlemesine bir tartflma Huth (26) tarafndan yaymlanmfltr.
SIRAYI TANIMLAMAK: BR RNEK
Belki afladaki rnek, yazarl tanmlamas gereken kavramsal ve teknik katk
seviyesini akla kavuflturmada yardmc olur.
Varsayalm ki, bilim adam A yeni bilgi retecek bir seri deney tasarm yapmfl olsun ve
sonra bu bilim adam, B teknisyenine deneylerin nasl yaplacan gstermifl olsun. Deneyler
alflr ve bir metinle sonulanrsa, bilim adam A, B teknisyeni btn iflleri yapmfl olsa bile,
tek yazar olmaldr. (Kuflkusuz, B teknisyeninin yardm Teflekkr ksmnda anlmaldr.)
Varsayalm ki deneyler yrmesin. B teknisyeni, olumsuz sonular bilim adam Aya
gtrsn ve flyle bir fley desin, Zannederim, bu Allahn cezas flekil deifltirmeyi, inkbasyon
scakln 24Cden 37Ca deifltirir ve ortama serum albmini katarsak bytebiliriz.
Bilim adam deneyi kabul eder, deneyler bu defa istenen sonucu verir ve makale ile sonulanr.
Bu takdirde, bilim adam A ve teknisyen B-bu srayla-her ikisi de yazar olarak gzkmelidir.
Bu rnei bir adm daha teye gtrelim. Varsayalm ki, 37C deki serum albminli
deneyler alflyor, fakat bilim adam A flimdi aka boflta kalan bir ksm olduunu farkeder.
Yani bu flartlar altnda byme, test organizmasnn bir patojen olduunu gstermifltir. Oysaki
nceki yazarlar tarafndan, bu organizmann patojenik olmadnn gsterildii bilinmektedir.
Bilim adam A flimdi, patojenik mikrobiyolojide uzman olan meslektafl bilim adam Cden, bu
organizmay patojeniklii asndan denemesini ister. Bilim adam C, test maddesini herhangi
bir tbb mikrobiyologun kullanabilecei standart ifllemle bir laboratuvar kobayna enjekte
ederek abuk bir deney yapar ve patojeniklii dorular. Sonra, metine birka nemli cmle
ilve edilir ve makale yaymlanr. Bilim adam A ve teknisyen B yazar olarak konur, bilim
adam Cnin yardm Teflekkr ksmnda sz edilerek anlr.
Bununla beraber varsayalm ki, bilim adam C, bu acayip flekil deifltirmeyle ilgilenir ve
bu zel flekil deifltirmenin sadece fare-patojenik deil; fakat belli, nadir raslanan insan
17

enfeksiyonlarnda uzun sredir arafltrlmakta olan problem yaratc olduu sonucuna gtren
iyi planlanmfl deney serileri yrtmeye bafllar. Bylece, iki yeni veri tablosu metine eklenir ve
Sonular ve Tartflma ksm yeniden yazlr. Makale bu durumda, bilim adam A, teknisyen B
ve bilim adam Cyi, yazarlar olarak sralanarak yaymlanr.
UYGUN VE TUTARLI BM
Yazarlarn isimleri bakmndan tercih edilen yazlfl normal olarak, ilk isim, orta ismin
bafl harfi ve soyaddr. Eer yazar sadece, bilimde istenmeyen bir eilim olan ismin ilk
harflerini kullanrsa, bilimsel literatr karflk hale gelir. Eer Jonathan B. Jones isimli iki kifli
varsa, yaz servisleri muhtemelen bunlar adresleri vastasyla dzgn tutabilir. Fakat,
dzinelerle insan J. B. Jones adyla yayn yapyorsa (zellikle, frsat ktka bazlar Jonathan
B. Jones kullanrsa) tarama servisleri, iflleri dzenli tutmak iin mitsiz bir flekilde uraflyor
olurlar. Birok bilim adam isimlerini deifltirme ekilimine (evlilikten sonra, dini nedenlerle
veya mahkeme kararyla), yaynlarnn ayrlacan bildikleri iin diren gsterirler.
Genelde bilimsel dergiler, yazarn isminden sonra ne nvan ne de dereceleri basarlar.
B.S. ne demek bilirsiniz. M.S. (More of the Same)-aynsnn daha ou. Ph.D. (Piled
Higher and Deeper)-daha yksek ve daha derin ylmfl; M.D. (Much Deeper)-ok daha
derin demektir. Bununla beraber pek ok tbb dergi, isimlerden sonra dereceleri verir.
nvanlar da ounlukla tbbi dergilerde ya isim ve derecelerden sonra veya bafllk sayfalarnda
dipnot olarak verilir. Fakat yine de tbb dergilerde bile derece ve nvanlar (Dr. rnein) atf
yaplan literatrde verilmez. Katkda bulunacak olanlar, derginin Yazarlara Direktifler
ksmna ve tercih edilen kullanm iin derginin yeni bir saysna bakmaldrlar.
Eer bir dergi hem derece hem de nvana izin verirse, belki Leo Rostenin (42) nerdii
gibi biraz da reklama izin verebilirdi.
Dr. Joseph Kipnis-Psikiyatr
Dr. Eli Lowitz-Proktolojist
fiu ve Bu Uzmanlar
Dr. M. J. Kornblum and Dr. Albert Steinkoff
Kadn Doum Uzmanlar: 24 saat servis verilir.
ADRESLERN LSTES
Adres listesi kurallar basittir, fakat ounlukla uygulanmaz. Sonuta, yazarlar adresleri
ile her zaman badafltrlamaz. Bununla beraber genellikle karflklk yaratan, yazarlarn ihmali
veya komisyonun hatalarndan ziyade derginin tarzdr.
Bir yazarla, bir adres (alflmann yapld laboratuvarn isim ve adresi) verilir. Eer
yaymdan nce yazar baflka bir adrese taflnmflsa, yeni adres flimdiki adres dipnotunda
gsterilmelidir. Herbiri farkl kurumda iki veya daha fazla yazar varsa, adresler de yazarlarla
ayn srada verilmelidir.
Temel problem, diyelim ki iki kurumdan yazar tarafndan bir makale yaynland
zaman ortaya kar. Byle durumlarda, her yazarn ismi ve adresi stel olarak a, b veya c gibi
yazarn isminden sonra, ilgili adresten nce veya sonra, uygun iflareti iermelidir.
18

Bu kural, genellikle J. Jones Yalede mi yoksa Harvardda m bilmek isteyebilecek

okurlar iin yararldr. Yazarlarn ve adreslerinin aka belirli olmas, eflitli ikincil servisler
iin de ok nemlidir. Bu servislerin kolay bir flekilde ifl yapabilmeleri iin, J. Jones tarafndan
yaymlanan bir makalenin Iowa Statedeki J. Jones tarafndan m yoksa Cornelldeki J. Jones
veya ngilterede Cambridge niversitesindeki J. Jones tarafndan m yazldn bilmeye
ihtiyalar vardr. Yalnzca dzgn bir flekilde yazarlar belirlenebilen yaynlar atf
endekslerinde gruplanabilir.
AMALAR
Adresin iki amaca hizmet ettiini hatrlaynz. Yazar belirlemeye yarar, yazarn posta
adresini verir veya vermelidir. Posta adresi, en ok bilinen nedeni tekil kopyalarn kaynan
bulma olmak zere, birok nedenlerden gereklidir. Birok kurum iin sokak adresi vermek
kural olarak gerekli olmamasna karfln, bugnlerde posta kodu kullanlmas zorunlu olmaldr.
Baz dergiler, makale isteklerinin gnderilecei adresi gstermek iin Teflekkr
blmn, dipnotlar veya yldz iflaret sistemini kullanrlar. Yazarlar, dergi politikasnn bu
ynnn farknda olmal ve nceden, hangi adresten kimin tekil kopyalar alp datacana
karar vermelidirler (nk normal olarak tekil kopyalar alan, kifliler deil kurumlardr).
Bir bilim adam isimsiz olarak (veya mmkn olduu kadar ona yakn) yaym yapmak
istemedike, tam isim ve tam adres, zorunluluk olarak kabul edilmelidir.

19

20

Blm

Ksa zet Nasl Hazrlanr?

Tantc bir zet (Abstract-Ksa zet), metnin ieriinin paragraf formunda olan fleklidir;
okurlar iin genel bir haritadr.
Michael Alley

TANIM
Ksa zete, makalenin kltlmfl bir biimi olarak baklmaldr. Ksa zet (Abstract)
makalenin ana ksmlarnn (Girifl, Malzeme ve Yntemler, Sonular, Tartflma) herbirinin ksa
bir zetini vermelidir. Houghtonun (25) syledii gibi Ksa zet, dokmandaki bilginin bir
zeti olarak tanmlanabilir.
yi hazrlanmfl bir Ksa zet, okuyucunun, dokmann ieriini ksa zamanda ve
hassasiyetle belirlemesine, kendi ilgi alanlaryla iliflkisini saptamasna ve bylece dokman
btnyle okumaya ihtiya duyup duymayacana karar vermesine imkn verir (4). Ksa zet
250 kelimeyi gememeli ve makalede neyle uraflldn ak olarak tanmlayacak flekilde
tasarlanmaldr. Birok kifli Ksa zeti, zgn dergide veya Biological Abstracts, Chemical
Abstracts gibi ikincil yaynlarda okuyacaktr.
Ksa zet (i) arafltrmann kapsamn ve esas amalar belirtmeli (ii) kullanlan
metodolojiyi tanmlamal (iii) bulgular zetlemeli ve (iv) ana sonular belirtmelidir.
Sonularn nemi, genellikle kez verilmesi gereiyle gsterilir: Ksa zette bir kere,
tekrar Giriflte ve tekrar (muhtemelen ayrntl) Tartflmada.
Ksa zetin ou veya tamam, yaplmfl alflmaya atf olduu iin, gemifl zamanda
yazlmaldr.
Ksa zet asla yeni bilgi veya makalede belirtilmeyen sonular vermemelidir. Eserlere
kaynak gsterme Ksa zette yaplmamaldr (nceden yaymlanmfl bir yntemin
deifltirilmifl flekli gibi nadir haller dflnda).
21

KISA ZET TPLER

Yukardaki kurallar, temel dergilerde ve ounlukla deifliklik olmakszn ikincil
servislerde (Chemical Abstracts, v.b.) kullanlan Ksa zetler iin geerlidir. Bu tr Ksa
zet, bilgilendirici Ksa zet olarak anlr ve makaleyi ok kk boyuta sdrmak iin
hazrlanr. Problemi, problemi incelemek iin kullanlan yntemi, ana veriler ve sonular
ksaca belirtebilir ve belirtmelidir. ounlukla, Ksa zet, makalenin tmn okuma ihtiyac
dourur. Bilim adamlar byle Ksa zetler olmakszn, arafltrmann aktif alanlarn
izlemekte gncel kalamazlard.
Dier ok bilinen Ksa zet tipi, belirtici Ksa zettir (bazen tantc Ksa zet de
denir). Bu tr Ksa zet, potansiyel okuyucuya makaleyi okuyup okumama kararn vermeyi
kolaylafltrarak, konuyu belirtmek iin oluflturulmufltur. Bununla beraber, arlkl ierikten
ziyade grsel ierik verdii iin, nadiren makalenin yerini tutar. Bu nedenle, belirtici Ksa
zetler, arafltrma makalelerinde bafllang Ksa zetleri olarak kullanlmamaldr. Fakat,
dier tr yaynlarda (tarama/deerlerdirme makaleleri, konferans raporlar, devlet raporlar,
v.b.) kullanlabilir; byle Ksa zetler kaynak ktphanecileri iin ok nemlidir.
Ksa zetlerin eflitli kullanmlar ve trlerinin, sonular tekrarlanmaya deer etkin bir
tartflmas, McGirrde (32) verilmifltir: Ksa zeti yazarken, kendi baflna yaymlanacan
hatrlayn. Dolaysyla, Ksa zet kendi kendine yeterli olmaldr. Yani hibir bibliyografi,
flekil veya tablo kayna ihtiva etmemelidir.... Dili okuyucuya yakn olmaldr. Karanlk
ksaltmalar ve akronimleri bir kenara brakn. Eer mmknse, Ksa zeti yazmadan nce
makaleyi yazn.
Uzun bir terim Ksa zet iinde birka defa kullanlmadka, terimi ksaltmayn.
Bekleyin ve metin iinde (belki Giriflte) ilk kullanld yerde uygun ksaltmay yapn.
KELME TASARRUFU
Arada bir, bilim adam nemli bir noktay Ksa zette atlayabilir. Fakat bugne kadar
en ok rastlanan hata, konuyla ilgisiz ayrntlarn verilmesidir.
Bir keresinde, maddenin enerjiyle bants hakknda ok karflk teorisi olan bir bilim
adam duymufltum. O zamanlarda ok karmaflk bir makale yazmflt. Ancak bilim adam,
editrlerin limitlerini bildiinden, makale kabul edilecekse Ksa zetin basit ve ksa olmak
zorunda olduunun farkndayd. Bylece Ksa zetini yontarak saatler harcad. Nihayet btn
kelimeler ortadan kalkncaya kadar kelime kelime eledi. Geride kalan, flimdiye kadar yazlmfl
Ksa zetlerin en ksasyd: E = mc2
Bugn bilimsel dergilerin ou her makale ile birlikte bir bafllk Ksa zeti yaymlyor,
tek paragraf (ve yle hazrlanmas gerekir) olarak baslyor. Ksa zet, makaleden nce geldii
iin ve ayrca editrlerle makale deerlendirmesi yapanlar biraz ynlendirme sevdiklerinden,
gzden geirme srasnda metnin, hemen hemen evrensel olarak, okunan ilk ksmdr. Bu
nedenle, Ksa zetin ak ve basit yazlmasnn ok nemi vardr. Eer deerlendirme
yapann dikkatini Ksa zette ekemezseniz, amacnza ulaflamayabilirsiniz. ou zaman
deerlendirmeyi yapan, sadece Ksa zeti okuduktan sonra metin hakkndaki grflne
tehlikeli bir flekilde yakn olabilir. Bu, deerlendiricinin ksa bir dikkat srecine sahip
oluflundandr (ou zaman byledir). Fakat eer tanm olarak en basit flekliyle Ksa zet btn
22

makalenin ksaltlmfl flekli ise, deerlendiricinin olgunlaflmamfl bir sonuca ulaflmas

mantkldr ve bu sonu da byk bir ihtimalle doru bir sonutur. Genellikle iyi bir Ksa
zeti iyi bir makale izler; kt bir Ksa zet, gelecek dertlerin habercisidir.
Bafllk Ksa zeti, pek ok dergi tarafndan zorunlu olarak istendiinden ve toplant
Ksa zetleri birok ulusal ve uluslararas toplantya katlmda gerekli olduundan (katlm
bazen sunulan Ksa zetlere dayanlarak belirlenmekte) bilim adamlarnn Ksa zet
hazrlamann temel ilkelerinde uzmanlaflmalar gereklidir. Bu ama iin, Cremminsin (20)
kitabn neririm.
Ksa zeti yazarken, her kelimeyi dikkatlice inceleyiniz. Eer hikyeyi 100 kelime
iinde anlatabilirseniz, 200 kelime kullanmayn. Ekonomi asndan, kelime israfnn anlam
yoktur. Bilimsel makaleyi yaymlamak iin her kelime 12 sente ve her defa bu kelime yeniden
bir zetleme yaynnda dier bir 12 sente malolur ve toplam iletiflim sistemi ancak bu lde
kelime israfn kaldrabilir. Sizin iin daha da nemlisi, ak ve nemli kelimelerin
kullanmnn editr ve deerlendirme yapanlar (okuyucular cabas) iyi etkilemesidir. Buna
karfln, anlam gizli kelime kalabal oluflturulmas ok byk olaslkla, deerlendirme
formunda ret kutusunun iflaretlenmesine kflkrtma nedeni olacaktr.
Veya, Napolyonun son szleriyle Beni musalla taflnda ksa tutun.

23

24

Blm

Girifl Nasl Yazlr?

Kt bir bafllang, kt bir son yaratr.
Euripides

NERLEN KURALLAR
fiimdi n hazrlklar yolumuzdan kmfl olarak makalenin kendisine geliyoruz. Bafllk ve
ksa zetin yeri en baflta gelmesine karfln, deneyimli yazarlarn bunlar makaleyi yazdktan
sonra hazrladklarn sylemeliyim. Fakat siz, yazmay nerdiiniz makalenin ana hatlarn ve
yaklaflk bir baflln aklnzda (katta deilse bile) bulundurmalsnz. Ayrca, makaleyi
yazdnz okurlarn dzeyini de gznne almalsnz. Bylece, hangi terimler ve ifllemlerin
tanm ve aklama gerektirdiini, hangilerinin gerektirmediini belirlemede bir temeliniz
olacaktr. Aksi takdirde, aklnzda ak bir ama yoksa, bir anda alt deiflik dorultuda
yazabilirsiniz.
alflma hlen devam ederken yazmaya bafllamak akllca bir politikadr. Aklnzda her
fley taze olduundan bu, yazmay kolaylafltrr. Dahas, yazma iflleminin kendisi, bir ihtimal,
sonulardaki uyumsuzluklar gsterir ve belki izlenecek ilgin yan yollar ortaya karr. Bu
nedenle, deney sistemi ve malzeme hl el altndayken yazmaya bafllaynz. Eer ortak
yazarlar varsa, onlar danflmak iin etrafta iken alflmay yazmaya bafllamak akllca olur.
Kuflkusuz, uygun bir metnin ilk ksm Girifl olmaldr. Giriflin amac, okuyucunun
konuyla ilgili nceki yaynlara bakmaya ihtiya duymakszn, flimdiki alflmann sonularn
anlayp deerlendirmesine imkn verecek, yeterli lde temel bilgileri temin etmektir. Girifl
ayrca, flimdiki alflmann gerek ve mantn vermelidir. Hepsinden nemlisi orada, makaleyi
yazmadaki amacnz ksa ve ak olarak belirtmeniz gerekir. Kaynaklar, en nemli temel
bilgileri vermek zere dikkatlice seiniz. Giriflin ou, esasta kendi probleminiz ve
alflmanzn baflnda konuyla ilgili yerleflmifl alflmalardan sz ettii iin, genifl zamanda
yazlmaldr.
yi bir Girifl iin nerilen kurallar flyledir: (i) lk olarak, arafltrlan problemin niteliini
ve kapsamn mmkn olan btn aklkla sunmaldr. (ii) Okuyucuyu ynlendirmek iin
ilgili yaynlar deerlendirmelidir. (iii) Arafltrma yntemini belirtmelidir. Eer gerekli
25

grlrse, o yntemin seilme nedenleri de aklanmaldr. (iv) Arafltrmann ana bulgularn

belirtmelidir. (v) Bulgularn ortaya kard ana sonular ortaya koymaldr. Okuyucuyu
merak iinde brakmayn, kantlarn geliflimini izlesin. O. Henry tipi bir srpriz sonu iyi bir
edebiyat olabilir, fakat bilimsel yntemin kalbna uymaz.
Son noktay geniflletmeme izin verin. Birok yazar, zellikle yeni bafllamakta olan
yazarlar, en nemli bulufllarn makalenin sonuna kadar saklama yanlfln (ve yanlfltr)
yaparlar. Aflr durumlarda, yazarlar bazen nemli bulufllarna, muhtemelen iyi gizlenmifl
dramatik bir zirve noktasna ilerlerken gerilim yaratmak umuduyla, Ksa zette yer
vermezler. Ancak, deneyimli bilim adamlar arasnda bu, bofl bir hamle olarak nitelendirilir.
Aslnda, srpriz sonucu olan problem, okuyucularn skld ve daha esas bulamadan ok
nce okumaktan vazgetii problemdir. Bilimsel bir makaleyi okumak, detektif hikyesi
okumak gibi deildir. Bafllangtan itibaren onu uflan yaptn bilmek isteriz (40).
KURALLARIN NEDENLER
yi bir Girifl iin ilk kuraln, pek ok bilim adam ve hatta yeni bafllayanlar tarafndan
bile olduka kabul grmfl olarak, ok az gelifltirilmeye ihtiyac vardr. Bununla beraber,
Giriflin amacnn (makaleyi) tantmak olduunu aklda tutmak nemlidir. Bu nedenle, ilk
kural (problemin tanm) en nemlisidir. Ve aktr ki, eer problem mantkl, anlafllr bir
flekilde belirtilmezse okuyucu sizin zmnze ilgi duymaz. Okuyucu, makalenizle uraflsa
bile-ki siz problemi anlaml bir flekilde sunmamflsanz ilgi ihtimali azdr- zmnzn
parlaklndan etkilenmeyecektir. Bir anlamda, bilimsel makale dier trdeki yaynlar gibidir.
Giriflte okuyucunun dikkatini ekmek iin bir kancanzn olmas gerekir. Bu konuyu niin
setiniz ve neden nemlidir?
kinci ve nc kurallar ilki ile balantldr. Yaplmfl alflmalar ve yntemin seimi
yle bir flekilde sunulmaldr ki okuyucu problemin ne olduunu ve sizin zmek iin nasl
hareket ettiinizi anlamaldr.
Bu kural, daha sonra doal olarak drdncye, Giriflin kapanfl noktas olan temel
bulgu ve sonularn belirtilmesine gtrr. Problemden zme kadar olan bu yol haritas o
kadar nemlidir ki, Ksa zette bir miktar tekrar ou zaman istenir.
ATIF VE KISALTMALAR
Eer alflmann Ksa zetini veya n notunu daha nce yaymladysanz, Giriflte
bundan (atf ile) bahsetmeniz gerekir. Eer ok yakndan ilgili makaleler baflka bir yerde
yaymlanmflsa veya yaymlanmak zere ise bunu yine Giriflte, geleneksel olarak son
ksmnda veya sona doru sylemelisiniz. Byle kaynaklar, konuyu arafltrmak zorunda olanlar
iin ilgili literatr derli toplu tutmaya yardm eder.
Yukardaki kurallara ilveten, makalenizin sizin dar uzmanlk alannz dflndaki kifliler
tarafndan da pekl okunabileceini aklnzda tutunuz. Bu nedenle Girifl, kullanmaya
niyetlendiiniz her eflit zel terim ve ksaltmalarn tanmlanaca en uygun yerdir. Bir
keresinde aldm bir flikyet mektubundan bir cmleyi rnek vererek, bunu anlataym.
fiikyet, Journal of Virologydeki bir iln kaynak gsteriyordu. ln, National Institute for
Health (NIH) iin bir virolog arandn bildiriyor ve An equal opportunity employer, M & F
(Eflit frsat iflvereni, Erkek veya Kadn) diye bitiyordu. Mektup; (M & F) gsteriminin,
Muscular and Fit Kasl ve Formda, Musical and Flatulent-Mzikal ve Gsteriflli
Hermaphroditic ift Cinsiyetli veya Mature applicant in his Fifties Elli Yafllarnda
Olgun Bir Aday gibi anlamlara gelebileceine dikkat ekiyordu.
26

Blm 8
Malzeme ve Yntemler Blm Nasl Yazlr?
Bu delilikte belli bir yntem var.
Horace

BLMN AMACI
Makalenin ilk blm olan Giriflte, alflmada kullanlan yntemi belirttiniz veya
belirtmifl olmanz gerekirdi. Eer ihtiya varsa ayrca, belli bir yntemi dier yntemlere tercih
etme nedenlerinizi savundunuz.
fiimdi Malzeme ve Yntemlerde, btn ayrntlar vermelisiniz. Bu blmn ounun
gemifl zamanda yazlmas gerekir. Malzeme ve Yntemler ksmnn ana amac, deney
tasarmn tarif etmek (ve gerekliyse savunmak) ve sonra, konuyu bilen bir kiflinin bu deneyleri
tekrar edebilecei ayrntlar vermektir. Makaleyi okuyan birok (muhtemelen de ou)
okuyucu, deney ayrntlar ile ilgilenmediklerinden ve kullandnz genel yntemleri
halihazrda bildiklerinden (Giriflten) bu blm atlayacaktr. Bununla beraber, bilimsel
yntemin anahtar tafl; sonularnzn bilimsel deere sahip olmas iin yeniden retilebilir
olmas gereini zorunluluk olarak ortaya koyduundan, bu blmn dikkatlice yazlmas kritik
nem taflr. Sonularnzn yeniden retilebilir olduuna karar verilebilmesi iin ise, baflkalar
tarafndan deneylerin tekrar iin gerekli an hatlar vermelisiniz. Bu deneylerin yeniden
yaplacann az ihtimal taflmas konumuz dfldr; mesele, ayn veya benzer sonular retmek
iin potansiyelin olmas gerektiidir. Aksi halde makaleniz iyi bilimi temsil etmez.
Makaleniz, meslektafllarn deerlendirmesine maruz kaldnda iyi bir deerlendirici,
Malzeme ve Yntemler blmn dikkatle okuyacaktr. Eer deneylerinizin tekrarlanabilir
olduu konusunda cidd kuflkular varsa, sonularnz ne kadar parlak olursa olsun
reddedilmesini nerecektir.
MALZEME
Malzeme iin kesin teknik zellikleri ve miktarlar, kaynan veya hazrlama yntemini
yaznz. Bazen, kullanlan numunelerin ilgili kimyasal ve fiziksel zelliklerini vermek bile
gerekebilir. Ticar isimlerden kannz, genel veya kimyasal isimler her zaman tercih edilir.
27

Bu, ticar isimde mevcut olan reklm unsurundan uzak kalmay salar. Ayrca, zel olmayan
bir ismin byk bir ihtimalle btn dnyada bilinmesine karfln, zel isim sadece kt lkede
biliniyor olabilir. Fakat, belli isimli rnler arasnda bilinen farklar varsa ve eer bu farklar
kritik olabilecekse (belli mikrobiyolojik ortamlar gibi) ticar isim kullanm ve reticinin ismi
esastr.
Deney hayvanlar, bitkiler ve mikroorganizmalar hassasiyetle ve genel olarak genus,
species ve strain gstergeleri ile belirlenmelidir. Kaynaklar sralanmal ve zel
karakteristikleri (yafl, cinsiyet, genetik ve fizyolojik durumlar) tarif edilmelidir. Eer insan
konular kullanlyorsa, semedeki lt tarif edilmeli ve bilgilendirilmifl izin belirten
ifadeler, dergi tarafndan zorunlu tutuluyorsa metne eklenmelidir.
Makalenin deeri (ve sizin adnz), eer sonularnz yeniden retilemezse
zedeleneceinden, arafltrma malzemesini ok zenle tarif etmelisiniz. Metni gndermeyi
plnladnz derginin Yazarlara Direktifler blmn incelediinizden emin olun. Zira,
nemli noktalar burada ayrntl olarak verilir. Aflada, hcre sralarna uygulanan dikkatli
yazlmfl bir ifade grlmektedir. (The Journal of the Tissue Culture Associationn dergisi
olan In Vitro yazarlar iin direktiflerden alnma).
Hcre tipi verileri: Kullanlan hcrelerin kayna, (temel veya elde edilmifl) her iki durumda da; tr,
cinsiyet, alt-tr, rk, vericinin yafl bakmndan ak bir flekilde gsterilmelidir. reticinin ismi, flehir ve
blgesine ait ksaltmalar ilk atf yapldnda parantez iinde belirtilmelidir. Kkenin zn dorulamak iin
kullanlan zel testler, verici zellikleri ve mikrobiyal maddelerin varl saptanmaldr. Hcre kltr
rneklerinde mikoplazmal kirlenmenin olup olmad konusunda hem dorudan agar kltr hem de dolayl
olarak, boyama veya biyokimyasal ifllemlerle zel testler yaplmas gereklidir. Kullanlan ifllemin ksa bir
tanm veya uygun kaynak atflar verilmelidir. Eer bu testler yaplmadysa durum, Malzeme ve Yntemler
blmnde aka belirtilmelidir. ok zel biyolojik, biyokimyasal ve/veya baflklk iflaretlerine iliflkin dier
veriler, varsa ayrca belirtilmelidir.

YNTEMLER
Yntemler iin her zamanki sunufl sras kronolojiktir. Fakat aktr ki, ilgili yntemlerin
birlikte tarif edilmesi gerekir ve dz bir kronolojik sra her zaman izlenemez. rnein, belli bir
kalite deneyi arafltrmann ge bir safhasna kadar yaplmadysa, bu kalite deneyi yntemi,
Malzeme ve Yntemler ksm sonunda kendi baflna deil, dier kalite deneyi yntemleri ile
beraber tarif edilmelidir.
BAfiLIKLAR
Malzeme ve Yntemler blm, makalede alt bafllklarn kullanlmas gereken ilk
blmdr (Alt bafllklarn ne zaman ve nasl kullanlaca konusunda Blm 15e baknz).
Mmknse, Sonular blmnde kullanlacak olan alt bafllklara efl olanlar kurun. Her iki
blmn yazlfl, eer bir i uyum amalyorsanz daha kolay olacak ve okuyucu, belli bir
yntemin ilgili sonularla iliflkisini arabuk kavrayacaktr.
LMLER VE ANALZ
Tam ve hatasz olun. Yntemler, yemek kitab tariflerine benzer. Bir reaksiyon karflm
stldysa, scaklk derecesini verin. Nasl ve Ne kadar gibi sorular, deerlendirici veya
okuyucunun bilmece zmesine braklmadan, yazar tarafndan tam olarak cevaplanmaldr.
28

statiksel analiz ou zaman gereklidir. Fakat siz, istatistikleri deil datay vermeli ve
tartflmalsnz. Genellikle istatistik yntemlerin uzun tarifi, yazarn bu bilgiyi yeni edindii ve
okurlarn da benzer aydnlatmaya ihtiyac olduuna inandn gsterir. Sradan istatiksel
yntemler yorumsuz kullanlmaldr. leri veya olaandfl yntemler kaynak gstermeyi
gerektirebilir.
Ve tekrar, kelime dizilifline dikkat ediniz. Yeni bir metin Yok olan yntem diye
adlandrlabilecek bir yntem tarif etmiflti. Yazar diyordu ki, tRNA blgesindeki
radyoaktivite, Britten ve dierlerinin, triklorasetik asitle zlen yntemi ile belirlendi. Ve,
flimdi ac verici bir yntem: Kaynayan suda bir saat durduktan sonra, flifleyi inceleyin.
KAYNAKLARA GEREKSNM
Arafltrma yntemlerini tarif ederken, yukarda sz getii gibi, konuyu bilen bir kiflinin
deneyleri tekrarlayabilmesini salayacak flekilde yeterli ayrnty vermelisiniz. Eer
ynteminiz yeniyse (yaymlanmamfl), gerekli btn ayrntlar vermelisiniz. Fakat, yntem
standart bir dergide daha nce yaymlanmflsa, sadece o literatr kaynak gsterilmelidir. Eer
nceki yayn diyelim ki, Gney Tasmanya, Gnat Sinirsel Hastalklar Dergisi nde
yaymlandysa daha iyi tarif edilmesini neririm.
eflitli yntemler rasgele kullanlyorsa, yntemi ksaca tantmak ve kaynak vermek
faydaldr. rnein, hcreler, nceden tarif edildii gibi ultrasonik ifllemle paraland (9)
demek, hcreler nceden tarif edildii gibi paraland (9) demekten daha ok tercih edilir.
TABLO MALZEMES
Bir alflmada ok sayda mikrobial strains veya mutant kullanld zaman;
mutant larn, bakteriyofajlarn, plasmidlerin kaynak ve zelliklerini belirleyen strain
tablolar hazrlayn. eflitli kimyasal birleflimlerin zellikleri, hem yazar hem de okura fayda
salayacak olan tablo formunda sunulabilir.
Makalede anlatlan eflitli deneylerden sadece birinde kullanlan bir yntem, strain,
v.b., Sonular ksmnda tarif edilmeli veya, eer yeterince ksaysa, tablo dipnotu veya flekil alt
yazs olarak konulmaldr.
DORU BM VE DLBLGS
Sonularn bazlarn bu blme karfltrma gibi ok yaplan bir hatay yapmayn. Uygun
yazlmfl bir Malzeme ve Yntemler blm iin sadece bir kural vardr: Deneylerin, bunlar
yapma yetenek ve bilgisi olan bir kifli tarafndan yeniden yaplabilmesi iin yeterli bilgi
verilmesi gerei.
Bu arada iyi bir test (ve makalenizin reddinden kanmak iin iyi bir yol) bitmifl metnin
bir kopyasn bir meslektaflnza vermek ve yntemi izleyip izleyemediini kendisine
sormaktr. Meslektaflnzn, sizin Malzeme ve Yntemler ksmn okuyup, alflmann iinde
olmanzdan dolay gzden kardnz arpc bir hatay bulma olasl vardr. rnein;
distilasyon donanmnz, ifllemi ve rn sonsuz bir dikkatle tarif etmifl fakat sonra
29

dikkatsizce, bafllang malzemesini tanmlamay veya distilasyonun scakln belirtmeyi

ihmal etmifl olabilirsiniz.
Dilbilgisi hatalar ve noktalama yanlfllklar her zaman cidd deildir. Girifl ve
Tartflmada ifade edildii gibi, genel kavramlar biraz dil kargaflasn atlatabilir. Bununla
beraber, Malzeme ve Yntemlerde, kesin ve zel konularla urafllmaktadr ve ngilizcenin
hassas kullanm bir zorunluluktur. fiu cmlede olduu gibi, eksik bir virgl bile yazy
mahvetmeye neden olabilir: Employing a straight platinum wire rabbit, sheep and human
blood agar plates were inoculated... Bu cmle baflndan itibaren problemliydi, nk ilk
kelimenin askda kalan bir yaps vardr. Fakat anlam, yazar wire dan sonra virgl koymay
ihmal edinceye kadar tam olarak arptlmamflt.
Malzeme ve Yntemler ksm genellikle ksa, ayrk bilgi paralar verdii iin, yazm
bazen teleskopik olur; anlamda esas olan ayrntlardan vazgeilebilir. En ok yaplan hata,
eylemi yapan belirtmeksizin eylemi belirtmektir. Solunum orann belirlemek iin
organizma... cmlesinde, eylemin belirtilen yegne eleman organizmadr. Ve, bu
organizmann byle bir belirleme yapabilecei konusunda kuflku duyuyorum. Benzer bir baflka
cmle: alflmay tamamlamfl olarak, artk bakteriyle ilgimiz kalmamfltr. Yine, bakterinin
alflmay tamamladndan kuflkuluyum. Eer gerekten yle olduysa, artk ilgilenmemek
kesinlikle vefaszlk olurdu.
Kan rnekleri; 48 adet, bilgilendirilmifl izin veren hastadan alnd. rnekler, yafl olarak
6 aydan 22 yafla kadar olan dnemi kapsyordu (Pediatr. Res. 6: 26, 1972). Bu cmlede
dilbilgisi problemi yok. Fakat teleskopik yazm okuyucuyu, 6 aylk bebein nasl
bilgilendirilmifl izin verdii konusunda merakta brakyor.
Ve kuflkusuz, daima hem ilk metinde hem de dzeltme srasnda, yazm hatalarna dikkat
edin. Ben bir astronom deilim fakat flu cmlede bir kelimenin yanlfl yazld konusunda
kuflkum var: Ana sralamada bir yldzn mrn verebilmek iin theatrical(!) hesaplara
dayanyoruz (Annu. Rev. Astion. Astrophys. 1:00, 1963).

30

Blm

Sonular Nasl Yazlr?

Bilimin byk trajedisi gzelim bir hipotezin irkin bir gerek tarafndan ldrlmesi.
T. H. Huxley

SONULARIN ER
fiimdi makalenin en can alc noktasna geldik: Veriler. Makalenin bu ksmna Sonular
blm denir.
Tahmin edilenin tersine, Sonular blmne Malzeme ve Yntemler blmnden
dikkatsizce kardnz yntemlerden bahsederek bafllamamalsnz.
Sonular blmnn genellikle iki malzemesi vardr. lk olarak, byk grnm temin
edecek flekilde, fakat Malzeme ve Yntemler ksmnda nceden verilmifl deneysel ayrntlar
tekrarlamakszn, deneylerin bir eflit genel tanmn vermelisiniz. kinci olarak verileri
sunmalsnz. Sonular gemifl zamanda sunulmaldr (Bkz. Blm 27de Bilimsel Yazmda
Zamanlar).
Kuflkusuz, bu o kadar kolay deildir. Verileri nasl sunarsnz? Metne laboratuvar
defterinden basit bir flekilde veri geirmekle olmaz.
En nemlisi, metinde bitmez tkenmez tekrarl veriler yerine rnek veriler sunmalsnz.
Ayn deneyi 100 kere, sonularda nemli bir fark olmakszn yapabilmeniz, danflman
profesrnz iin ilgi ekici olabilirdi. Fakat okurlar bir tarafa, editrler bir miktar n elemeyi
tercih ederler. Woodford (50) bu kavram ksa ve z bir anlatmla flyle ifade eder: Baz bilim
adamlar, zenli alflmalarnn halkn gnl olarak tutulmasndan, dnyann kendilerine
srekli mteflekkir olacana inanr gibiler. Aaronson (1) bunu baflka bir biimde syler:
Herfleyi kapsamak, hibir fleyi dfllamamak zorlamas, bir kimsenin snrsz bilgiye sahip
olduunu gstermez; kiflinin ayrm yapamadn gsterir. Tamamyla ayn kavram ve
nemli bir dflnce, hemen hemen yzyl nce 1888de, Bilimin lerlemesi iin Amerikan
Birliinin Baflkan olarak hizmet vermifl olan bir jeolog, John Wesley Powell tarafndan ifade
edilmiflti. Powellin kelimeleriyle: Aptal, gerekleri toplar; akll kifli seer.
31

SAYILAR NASIL ELE ALINIR?

Eer bir veya sadece birka bulgu sunulucaksa, metin iinde tarif edilerek ele alnmas
gerekir. Tekrarl bulgular, tablo veya grafiklerde verilmelidir.
Herhangi bir bulgu, tekrarl veya deil, anlaml olmaldr. Farzedin ki, zel bir grup
deneyde eflitli deiflkenler denendi (kuflkusuz birer birer). Reaksiyonu etkileyen bu
deiflkenler, bulgular veya veriler haline gelir. ok fazla saydaysalar, tablolafltrlr veya
grafik haline getirilirler. Reaksiyonu etkilemifl gzkmeyen deiflkenlerin tablolafltrlmas
veya sunulmas gerekmez. Fakat ou zaman deneylerinizin olumsuz ynlerini bile
tanmlamak nemlidir. Genellikle kendi deney koflullarnzda neyi bulamadnzn
belirtilmesi iyi bir sigortadr. Muhtemelen bir baflkas farkl koflullarda farkl sonular
bulacaktr. Carl Sagan (43) bunu iyi ifade etmifl: ......... kantn yokluu, yokluun kant
deildir.
Sonular tarif etmede istatistik kullanlyorsa, anlaml istatistikler olmas gerekir. Erwin
Neter, Infection and Immunitynin eski bafl editr, bu noktay belirginlefltirmek iin klasik bir
hikye anlatrd. Genellikle de, afladaki ifadeyi srekli tekrarlayan bir makaleyi kaynak
gsterirdi. Deneyde kullanlan farelerin %33,5una test edilen il verildi. Toplam deney
numunelerinin %33,5u iltan etkilenmedi ve komada kald, nc fare kurtuldu.
AIKLIK N ABA
Sonular; sslemesiz, ksa ve tatl olmaldr. Mitchell (36) Einsteinn flu sz
sylediini yazmflt: Doruyu anlatmak iin ortaya ktysanz zerafeti terziye brakn.
Sonular blm, bir makalenin en nemli ksm olmasna karfln; zellikle eer ncesinde iyi
yazlmfl bir Malzeme ve Yntemler ve sonrasnda iyi yazlmfl bir Tartflma blm varsa, en
ksa olandr.
Sonularn ak ve basit olarak belirtilmesine ihtiya vardr. nk, sizin dnyaya
katkda bulunduunuz yeni bilginin kapsand ksm Sonulardr. Makalenin nceki
ksmlar (Girifl, Malzeme ve Yntemler), Sonular neden ve nasl elde ettiinizi sylemek
iin tasarlanmfltr. Makalenin sonraki ksm (Tartflma), bunlarn ne anlama geldiini anlatmak
iindir. Aktr ki bu nedenle makalenin tm, Sonular temelinde ayakta durmal veya
devrilmelidir. Bunun iin, Sonular kristal berraklnda sunulmaldr.
TEKRARDAN KAININ
Sonularda tekrar sulusu olmayn. En nemli hata, flekil ve tablolarn incelenmesiyle
halen okuyucu iin ak olan, kelimelerle tekrarlamaktr. Hatta daha da kts; tablo ve
flekillerde gsterilen verilerin ounu veya hepsini metinde sunmaktr. Bu byk gnah o
kadar ok iflleniyor ki; blmlerde (Blm 13 ve 14) nasl tablo ve flekil hazrlanaca
konusunu rneklerle, uzun bir flekilde anlattm.
fiekil ve tablolara atf yaparken ok sz sylemeyin. N. Gonorrhoeae bymesini
nocillinin engelledii Tablo 1de aka grlmektedir demeyin. Onun yerine, Nocillin N.
Gonorrhoeaenin bymesini engelledi (Tablo 1) deyin.
32

Ancak baz yazarlar sz sylemekten kanmay ok ileri gtrrler. Byle yazarlar,

ou zaman dilbilgisi kurallarn bozarlar. En sradan olan bozukluk, her yerdeki o olmak
zere. flte tbb metinden bir ksm: Sol aya zaman zaman uyufltu ve onu yrmeyle geirdi.
kinci gn, diz daha iyiydi ve nc gn o tamamen yok oldu. O muhtemelen iki durumda
da uyuflma yerine kullanlmfltr. Fakat, ben her iki durumda da kelimelerin seiminin,
aptalln sonucu olduunu dflnyorum.

33

34

Blm

10

Tartflma Nasl Yazlr?

Bilimsel merak, arafltrmaclarn, kantlarn geerliliini ve ilgili yorumlar sorgulamalarn
gerektirir ve arafltrma bylece ortaya kar.
Wayne G.Watson

TARTIfiMA VE YAZILIfiI
Tartflmay tanmlamak dier ksmlardan daha zordur. Bu nedenle de genellikle
yazmas en zor olan ksmdr. Ve, bilirsiniz veya bilemezsiniz birok makale, makalenin
verileri hem geerli hem de ilgin olmasna karfln, hatal Tartflma ksmlar nedeniyle dergi
editrleri tarafndan reddedilir. Hatta daha fazla olaslkla, verilerin gerek anlam Tartflmada
sunulan yorumla tamamen karanlkta kalabilir; yine reddedilir.
Pek ou olmasa da, ou Tartflma blm ok uzun ve ok lf doludur. Doug Savilein
dedii gibi, Arada bir, ahtapot dediim teknii farkederim: Yazar, kendisinin ortaya koyduu
sonulardan veya yapt yorumlardan kuflku duymaktadr ve koruyucu bir mrekkep bulutu
arkasna saklanmaktadr (Tableau, September 1972).
Baz Tartflma ksmlar, Advise and Consentde (Doubleday & Co. Garden City, NY,
1959, p. 47) Allen Drurynin tanmlad diplomatlardan birini hatrlatmaktadr. Bu diplomat
karakteristik olarak, nihayet tmyle hafif bir flk brakarak uzaklaflncaya ve kibar bir glfl
ve mrltl bir karflklktan baflka hibirfley kalmayncaya kadar ngilizcenin labirentinden
dolafla dolafla srklenen cevaplar verirdi.
TARTIfiMANIN BLEfiENLER
yi bir Tartflmann temel karakteristikleri nelerdir? Afladaki kurallara dikkat edilirse,
ana bileflenlerin kolaylkla belirleneceini zannediyorum:
1. Sonularn gsterdii ilkeleri, genellefltirmeleri ve iliflkileri sunmaya alfln.
Aklnzda olsun; iyi bir tartflmada TartflrsnzSonular tekrarlamazsnz.
35

2. stisnalara veya ilgi kurmadklarnza, uzlaflma olmayan noktalara iflaret edin. Asla,
pek uyumlu olmayan verileri ok riskli bir alternatif olan, rtmeye alflma veya eritme
yollarna gitmeyin.
3. Sonularnzn ve yorumlarnzn, evvelce yaymlanmfl alflmalarla nasl uyum iinde
olduunu (veya zt olduunu) gsterin.
4. Utanga olmayn. alflmanzn teorik ynleri yannda, olas pratik uygulamalarn da
tartfln.
5. Vardnz neticeleri mmkn olduunca ak ifade edin.
6. Kantlarnz her sonu iin zetleyin. Veya, bilge bir bilim adamnn syleyecei gibi,
Bir %6lk dflnda, asla hibir fleyi varsaymayn.
Tartflmada, fiilin zaman gemifl ve genifl zaman arasnda gidip gelmelidir.
Baflkalarnn alflmalar (yerleflmifl bilgiler) genifl zamanda, fakat sizin kendi sonularnz
gemifl zamanda anlatlmaldr (Blm 27ye bkz.) .
GEREE DAYALI LfiKLER
En basit ifadeyle, Tartflmann ana amac, gzlenen gerekler arasndaki iliflkileri
gstermektir. Bu noktay belirginlefltirmek iin daima, bir pireyi eiten biyolog hakkndaki
eski bir hikyeyi anlatrm.
Pireyi aylarca eittikten sonra biyolog, belli komutlara cevap almay baflarmflt.
Deneylerin en zevkli olan, profesrn zpla komutunu verdii ve pirenin de her komutta
havaya zplad deneydi.
Profesr, bu olaanst baflarl alflmay gelecek kuflaklara bir bilimsel dergi
vastasyla aktarmak iin sunmak zereydi. Fakat o, gerek bir bilim adam tarz ile deneylerini
bir adm daha ileri gtrmeye karar verdi. Alglayc organn yerini saptamaya alflt. Bir
deneyde, birer birer pirenin bacaklarn koparacakt. Pire, itaatkr bir flekilde komut zerine
zplamaya devam etti. Fakat her bir sonraki bacan koparlmasnda, zplamalar daha az etkin
olmaya bafllad. Nihayet son bacann koparlmasyla pire, hareketsiz kald. Birok defa,
tekrar tekrar verilen komut, her zamanki davranfl vermedi.
Profesr, bulufllarn nihayet yaymlayabileceine karar verdi. Kalemi kad ald ve ok
dikkatle, aylardr yrtmekte olduu deneylerin ayrntlarn tarif etti. Elde ettii sonu, bilim
dnyasn yerinden oynatacak bir sonutu: Pirenin bacaklar koparldnda iflitme duygusunu
kaybeder.
Claude Bishop, Kanadal editrler dekan, benzer bir hikye anlatr. Bir fen dersi
retmeni, alkoln tehlikesini anlatmak iin basit bir deney yapt. Biri su, dieri cin ihtiva eden
iki bardak koydu. Her birinin iine birer solucan att. Suyun iindeki solucan nefleli bir flekilde
yzd. Cinin iindeki hemen ld. Bu deney neyi kantlar? diye sordu. Arka sradaki kk
Johnny frlad: Eer cin ierseniz vcudunuzda solucan kalmayacan kantlar.
36

MAKALENN NEM
ok sk olarak, sonularn nemi hi tartfllmaz veya yeterince tartfllmaz. Eer bir
makaleyi okuyan, Tartflma ksmn okuduktan sonra kendisini Peki sonra? diye sorarken
bulursa; muhtemelen, yazar kendini aalara (veriler) o kadar kaptrmfltr ki, ormanda ne
kadar gnefl fl olduuna dikkat etmemifltir.
Tartflma, alflmann nemini belirten ksa bir zet veya sonu ile bitmelidir. Anderson
ve Thistlein (9) ifade fleklini severim: Nihayet; iyi yazm, iyi mzik gibi, uyumlu bir zirve
noktasna sahiptir. Pek ok makale, etkisinin ounu tartflmann berrak akfl bir delta fleklinde
dald iin kaybeder.
BLMSEL GERE TANIMLAMA
Gzlenen gerekler arasndaki iliflkiyi gstermede, evrensel sonulara ulaflmanza
ihtiya yoktur. Nadiren btn dorular aydnlatmaya muktedir olacaksnz. ou zaman
yapabileceinizin en iyisi, dorularn sadece bir blgesine noktasal bir flk tutmaktr. Sizin
dorularnzn bir blgesi, verilerinize dayanabilir. Fakat verilerinizin gsterdiinden daha
genifl bir grnfle uzanrsanz, verilerle desteklenen sonularn bile flphe gtrr olduu
noktaya kadar varan aptalca bir izlenim verebilirsiniz.
Daha anlaml dflncelerden biri fliirde Sir Richard Burton tarafndan The Kasidahda
ifade edilmifltir:
Btn inanlar yanlfltr, btn inanlar dorudur:
Gerek; herkes kendi paracklarnn btn
Olduuna inanrken, sonsuz paracklardan ibaret
Paralanmfl bir aynadr.

flte siz de kendi ufak ayna paranz sergileyin veya gerein bir ksmna flk tutun.
Tm gerek, en iyisi, hergn yksek sesle onu keflfettiini ilan eden cahillere braklacak bir
konu olarak kalsn.
Siz kendinize ait kk bir gerek parasnn anlamn tarif ettiiniz zaman, onu basit bir
flekilde yapn. En basit ifadeler, bilgi ve hnerin en ounu ortaya karr; ok kalabalk bir dil
ve flk teknik kelimeler s dflnceleri iletmek iin kullanlr.

37

38

Blm

11

Teflekkr Nasl fade Edilir?

Hayat o kadar ksa deildir ve nezaket iin daima yeterli zaman vardr.
Ralph Waldo Emerson

TEfiEKKRN NDEKLER
Bilimsel makalenin ana metnini genellikle iki ilve blm izler; Teflekkr ve Kaynaklar.
Teflekkrde iki olas konu, ele almay gerektirir.
lk olarak, sizin laboratuvarnzda veya baflkasnda bulunan herhangi bir kifliden alnan,
herhangi bir nemli teknik yardm iin teflekkr etmelisiniz. Ayrca; zel donanma, kltrlere
veya dier malzemelerin kaynana da teflekkr etmeniz gerekir. rnein, flyle birfley
syleyebilirsiniz: Deneylerdeki yardmlar iin J. Jonesa ve deerli fikirleri iin R. Smithe
teflekkr borluyum (Kuflkusuz, bir sredir bu ifllerle uraflan oumuz bilir ki bu, Jonesun
alflmay yaptn ve Smithin de ne anlama geldiini akladn kabul etmenin ince bir rt
ile kapatlmfl fleklidir).
kinci olarak, genellikle Teflekkr ksm, dflardan alnan herhangi bir kontrat, burs veya
proje destei gibi, madd katklara teflekkr etmeniz gereken yerdir (Bugnlerde bu tr
desteklerin, kontratlarn veya burslarn olmayflna hafife sitem edebilirsiniz).
NAZK OLMAK
Teflekkrde nemli olan, basit nezakettir. Bilimsel makalenin bu ksmnda gerekten
bilimsel hi birfley yoktur. Uygar yaflamn herhangi bir alannda geerli kurallarn aynsnn
buraya da uygulanmas gerekir. Bir komflunuzun imen kesme makinasn aldysanz, teflekkr
etmeyi (umarm) hatrlarsnz. Eer komflunuz, bahenizi dzenlemede size gerekten iyi bir
fikir verdiyse ve siz de bunu uyguladysanz teflekkr ederim demeyi (umarm)
unutmazsnz. Bilimde de bu ayndr; eer komflunuz (meslektaflnz) nemli fikirler, nemli
malzemeler veya nemli donanm temin ettiyse, ona teflekkr etmelisiniz ve teflekkr basl
olarak sylemelisiniz. nk bilimsel bahe dzenlemesinin ilgili ortama sunulma flekli budur.
39

Tedbirle ilgili birka sz etmenin srasdr. ou zaman, nerilen teflekkr kelimelerini,

yardmna teflekkr ettiiniz kifliye gstermek akllca olur. O kifli, teflekkrnzn yetersiz
olduunu veya (daha kts) aflr olduunu dflnebilir. Eer kendisinden donanm ya da fikir
dn aldnz bir kifli ile ok uzun sredir birlikte alflmakta iseniz, bu kifli byk bir
olaslkla bir arkadaflnz veya deerli bir meslektaflnzdr. Herkese ak baskya, incitici
olabilecek dflncesiz bir kelime koyarak, arkadafllnz veya gelecekteki iflbirlii frsatlarn
riske atmak aklszlk olur. Hatta uygun olmayan bir teflekkr ederim hi olmamasndan daha
da kt olabilir. Arkadafllarmzn ve meslektafllarnzn yardmlarna veya nerilerine deer
veriyorsanz, onlarn hofllanmayacaklar flekilde olmasndansa hofllanacaklar bir biimde
kendilerine teflekkr etmeye dikkat etmeniz gerekir.
Daha da tesi, eer teflekkrnz belli bir fikir, neri veya yorumla ilgili ise, onu zel
olarak belirtiniz. Eer meslektaflmzn katks ok genel ifade edilirse, o kifliyi ok rahatlkla
btn makaleyi savunma zorunda olmak gibi hassas ve utandrc bir konuma sokabilirsiniz.
Meslektaflnz ortak yazar deilse, kesinlikle onu makalenizde ifllenen temel konudan sorumlu
taraf yapmamalsnz. Gerekten, meslektaflnz esas noktalarnzda sizinle ayn fikirde
olmayabilir ve Teflekkr, makaleniz destekleniyor grnmnde hazrlamanz drstlk ve
iyi bilim deildir.
Dilek kelimesinin Teflekkrden yok olmasn dilerim. Dilek , baflarlar dilerimde
olduu gibi dilek anlamnda olduu zaman mkemmel bir kelimedir. Fakat, dilek
kelimesinin istek kelimesinin yerine konmas kabul edilemez. Eer, John Jonesa teflekkr
etmek isterim derseniz, kelimeleri israf ediyorsunuz demektir. John Jonesa teflekkr
ederim yeterlidir. Ayrca, John Jonesa yardmlar iin teflekkr etmek isterdim, fakat ok da
yardm olmad gibi bir anlam veriyor olabilirsiniz.

40

Blm

12

Kaynaklara Nasl Atf Yaplr?

Saylamayacak kadar ok kaynak ieren metinler, bilimselliin iflareti olmaktan ziyade
gvensizliin gstergesidir.
William C. Roberts

ZLENECEK KURALLAR
Kaynaklar ksmnda, tpk Teflekkr ksmnda olduu gibi izlenecek iki kural vardr.
lki; sadece yaymlanmfl olan nemli kaynaklar sralamalsnz. Yaymlanmamfl
verilere, basndaki makalelere, Ksa zetlere, tezlere ve dier ikincil malzemeye atflar
Kaynaklar veya Atf Yaplmfl Literatr ksmn bofluna doldurmamaldr. Eer byle bir
kaynak mutlaka gerekliyse, metne parantez iinde veya dipnotu olarak ilve edilebilir.
kincisi; metni sunmadan nce ve belki tekrar dzeltme srasnda her kayna, zgn
yaynn btn ksmlaryla kontrol edin. Eski bir ktphaneciye gre: Kaynaklar blmnde
baflka yerlerde olduundan ok daha fazla hata yaplr.
KAYNAK TARZLARI
Dergiler, kaynaklar ele alfl biimleri bakmndan nemli lde farkllklar gsterirler.
Birisi, 62 bilimsel dergiye bakmfl ve kaynaklarn 33 deiflik trde sralandn grmflt (M.
O Connor, Br. Med. J. I (6104): 31,1978). Baz dergiler makalelerin bafllklarn basar, bazlar
basmaz. Bazlar, giren sayfalarn numaralarnn yazlmasnda srar ederken, bazlar sadece ilk
sayfa numarasn basar. Akll bir arafltrmac, kaynaklar (genellikle 3e 5 kartlara) btnyle
yazar veya bilgisayar dosyasna btn bilgiyi geirir. Bylece daha sonra metni hazrlarken
ihtiya duyulacak btn bilgiye sahip olur. Dzeltmek, deifltirmek kolaylaflr. Zira dergi
editr tarafndan istendiinde, 20 veya daha fazla kayna makale bafll veya son sayfalar
ilve etmek iin bulmak gerekten zor ifltir. Makalenizi gndermeyi planladnz derginin ksa
form (makale bafllksz, rnein) kullandn bilseniz bile, kaynak listenizi tam olarak
kurmanz yine de akllca olur. Bu iyi bir uygulamadr, nk (i) makalenizi gndermek iin
41

setiiniz dergi metni reddebilir ve bu da metninizi, istekleri ok daha fazla olan bir baflka
dergiye gnderme karar almanz sonucunu dourabilir (ii) daha byk bir olaslkla, baz
kaynaklar daha sonraki arafltrma makalelerinde, tarama/ deerlendirme yazlarnda
(tarama/deerlendirme dergilerinin ou tam kaynak ister) veya kitaplarda kullanacaksnz.
Yaymlanmas iin bir metin gnderdiiniz zaman, kaynaklarn Yazarlara Direktiflere gre
sunulduundan emin olun. Eer kaynaklar arpc flekilde farklysa; editr veya
deerlendirmeyi yapanlar, bunun nceki bir reddedilmenin gstergesi olduunu veya en iyi
olaslkla, dikkatsizliin ak bir kant olduunu varsayabilirler.
Hemen hemen sonsuz sayda kaynak gsterme biimi olmasna karfln pekok dergi,
kaynaklar genel flekilden birinde verir. Bunlar genellikle, isim ve yl, alfabetik liste
numarasyla ve atf srasna gre numarayla olmak zere snflandrlr.
SM VE YIL SSTEM
sim ve yl sistemi (ou zaman Harvard sistemi olarak anlr) uzun sre ok poplerdi
ve bir zamanlar kullanld kadar genifl lde kullanlmamakla birlikte birok dergide hl
kullanlmaktadr. Byk avantaj yazar iin rahatldr. Kaynaklar numarasz olduu iin,
kaynaklarn ilvesi veya kartlmas kolaydr. Kaynak listesi ne kadar ok deifltirilirse
deifltirilsin, Smith and Jones (1950) olduu gibi kalr. Eer iki veya daha fazla Smith and
Jones (1950) kayna varsa problem, ilkini Smith and Jones (1950a), ikincisini Smith and
Jones (1950b) v.b. listeliyerek kolayca halledilir. sim ve yl sisteminin dezavantaj, okuyucu
ve yaymclarla ilgilidir. Okuyucu iin dezavantaj, (ounlukla Giriflte) bir cmle veya
paragrafta kaynaklara ok sayda atf yapld zaman ortaya kar. Okuyucu bazen, metine
tekrar devam edebilmek iin birka satr sren parantezli kaynaklar atlamak zorunda kalr.
Hatta, bir arada atf yaplmfl iki veya kaynak bile okuyucu iin dikkat blcdr. Yaymc
iin dezavantaj aktr: artan maliyet. Smith, Jones and Higginbotham (1948), (7) ye
dnfltrld zaman, kompozisyon (dizgi) ve basm maliyetleri azaltlabilir. Daha nce
belirtildii gibi, flimdi bilimsel dergiyi basma kelime baflna 12 sent mertebesinde bir maliyete
sahiptir. Editrler (ve zellikle ynetici editrler) eskiden olduundan ok daha fazla,
maliyetin bilincindedirler.
Baz makaleler kontrol edilemeyecek sayda yazar tarafndan yazld iin, isim ve yl
sistemini kullanan birok dergide et al. kural vardr. En tipik olarak, bu flyle ifller:
Makalelere atf yaplrken isimler daima bir veya iki yazar iin kullanlr. rnein, Smith
(1970), Smith and Jones (1970). Eer makalede isim varsa, makaleye ilk atf
yapldnda n de sralayn. rnein, Smith, Jones ve Mc Gillicuddy (1970). Eer, ayn
makaleye tekrar atf yaplrsa, Smith et al. (1970) fleklinde ksaltlabilir. Atf yaplan
makalede drt veya daha fazla yazar varsa, ilk atf bile Smith et al. (1970) olarak
yazlmaldr. Kaynaklar ksmnda, baz dergiler btn yazarlarn (ka tane olursa olsun)
sralanmasn ister; dier dergiler ve zellikle nde gelen tp dergileri, sadece ilk yazara atf
yapar ve onu et al. izler. Bu kullanm, Uniform kurallar (29) tarafndan yedi veya daha
fazla yazarl makaleler iin belirlenmifltir.
ALFABE SAYI SSTEM
Bu sistem, yani alfabetik sralanmfl kaynaklardan atf yapma, isim ve yl sisteminin
modern flekilde deifltirilmiflidir. Numara ile atf, bask masraflarn belli bir snr iinde tutar.
42

Alfabetik liste, zellikle de uzun bir listeyse, yazarlar iin hazrlamas ve okurlar iin de
(rnein ktphaneciler iin) kullanmas kolaydr.
sim ve yl sistemine alflk yazarlar alfabetik numara sistemini, numaraya atf yapmann
okuru aldattn iddia ederek beenmeme eilimindedir. Atf yaplan olayla ilgili kiflinin
isminin okuyucuya sylenmesi gerektii tartflma konusudur. Bazen okura ayrca, 1888
kaynana 1988 kaynandan farkl flekilde baklaca dflncesiyle, tarihin de sylenmesi
gerekir.
Neyse ki bu dflncelerin stesinden gelinebilir. Metin iinde kaynaa atf yaparken,
isimlerin veya tarihlerin nemli olup olmadna karar verin. Eer nemli deilse (genellikle
yledir), sadece kaynak numarasn kullann: Pretyrosine, bu flartlarda miktar olarak
phenylalanine dnfltrld (13). Eer yazarn ismini vermek isterseniz, cmlenin yaps
iinde gsterin: Solunumun dzeltilmesinde carotid sinusn rol Heymans (13) tarafndan
keflfedildi. Tarih vermek isterseniz bunu da cmle iinde yapabilirsiniz: Streptomycin ilk
olarak 1945 (13) te veremin tedavisinde kullanld.
ATIF SIRASI SSTEM
Atf sras sistemi, kaynaklar (numarayla) makalede ortaya kfl srasna gre atf yapma
sistemidir. Bu sistem, isim ve yl sisteminin byk basm giderlerini azaltr ve okuyucular da
ounlukla beenirler. Zira istedikleri takdirde metin iinde nlerine ktka 1-2-3
sralamasyla abuk bir flekilde kaynak gsterebilirler. Her makalenin sadece birka kaynak
gsterdii, esasta not tr dergiler iin faydal bir sistemdir. Birok kaynak gsteren uzun
makaleler iin atf sras sistemi pek iyi bir sistem deildir. Yazar iin, kaynaklarn ilvesi veya
kartlmasyla oluflan, nemli lde yeniden numaralama ifli nedeniyle iyi deildir. Okuyucu
iin de ideal deildir. nk, kaynak listesinin alfabetik olmayan sunuluflu, ayn yazarn
alflmalarna yaplan kaynak gstermelerin ayrlmasyla sonulanabilir.
Bu kitabn ilk basksnda, alfabetik numara sisteminin yavafl yavafl ykselifl kazanr gibi
grndn sylemifltim. Fakat ondan hemen sonra, Biomedikal dergilere verilen metinler
iin niform kurallar (Vancouver sistemi)nin, ortak alflan dergiler iin atf sras
sistemini destekleyen ilk flekli ortaya kt. Uniform kurallar (29) birka yz biomedikal
dergi tarafndan tannmfl bulunuyor. Bu nedenle flimdi, hangi atf sisteminin, eer varsa,
ykselifle geecei pek ak deil. Uniform kurallar belgesi birok ynden o kadar etkileyici
ki, ok gl bir sonucu oldu ve oluyor. Bu belge, Amerikan Ulusal Standartlar Enstits
(ANSI) tarafndan hazrlanan standart ile nemli lde uyum iindedir. Bununla beraber,
literatr atfnn bu alannda kuvvetli bir muhalefet bulunmaktadr. rnein, gl Bioloji
Editrleri Konsl, CBE Style Manualn beflinci basksndaki alfabe say sistemini
kullanmaya karar verdi. laveten, akademik yayn topluluunun kutsal kitab Chicago Manual
of Stylen son basks, alfabetik olarak dzenlenmifl kaynaklara destek vererek ortaya kt.
Kitabn kaynaklar ele alma konusunda ayrntl neriler ve kurallar veren 100den fazla
sayfasnda birok kez flyle yorumlar yaplmaktadr. (sayfa 431): Kaynak listesi veya
bibliyografya dzenlemek iin en pratik ve yararl yol, ya btn liste boyunca veya her
ksmnda yazarlara gre alfabetik sralamadr.
43

Fakat daha yenisi, Huthun Medical Style and Format (27) kitabnn ortaya kfldr.
Hi olmazsa bu yeni, ayrntl el kitab stilini kullanan biomedikal dergiler iin yn, tekrar
Uniform kurallar (atf sras) lehine evrilebilir.
BAfiLIKLAR VE GREN SAYFALAR
Makale bafllklar kaynaklarda verilmeli midir? Normal olarak derginin tarzn izlemek
zorundasnz. Eer dergi, seme izni veriyorsa (bazlar verir) tam kaynak vermenizi neririm.
Makale bafll genel kapsam gstererek, ilgili okuyucular (ve ktphaneciler) iin, atf
yaplan kaynaklarn hibirine, bazlarna veya hepsine bakp bakmamaya karar vermeyi
kolaylafltrr.
Giren sayfa kullanm (ilk ve son sayfa numaralar) potansiyel kullanclar iin bir
sayfalk notlar 50 sayfalk tarama makalelerinden ayrmay kolaylafltrr. Aktr ki, size veya
ktphanenize kaynak salama zellikle fotokopi yoluyla olacaksa, maliyet sayfa saysna
bal olarak nemli lde deiflebilir.
DERG KISALTMALARI
Dergi tarzlar ok deiflmesine karfln, kaynak atflarnn bir yn son yllarda
standartlafltrld: Dergi ksaltmalar. Bir standartn (2) genifl lde kabul edilmesi sonucu
olarak, hemen hemen btn baflta gelen dergiler ve ikincil servisler flimdi ayn ksaltma
sistemini kullanyorlar. nceden birok dergi, dergi isimlerini (ksaltmayla bask maliyetinden
nemli lde kanlabilir) ksaltrd, fakat tek form yoktu. Journal of the American Chemical
Society, J.Amer. Chem. Soc., Jour. Am. Chem. Soc., J.A.C.S., v.b. eflitli flekillerde
ksaltlrd. Bu deiflik sistemler, yazarlar ve yaymclar iin problem yaratt. fiimdi esas olarak
sadece bir sistem vardr ve niformdur. Journal kelimesi daima J. olarak ksaltlr (Baz
dergiler ksaltmadan sonra noktay koymazlar). Yazarlar, birok dergi baflln kurallarn
birkana dikkat ederek, hatta pek bilinmeyenleri bile kaynak listesine atf yapmakszn
ksaltabilirler. rnein, btn ology kelimelerinin 1 de bitirildiini bilmek faydaldr
(Bacteriology Bacteriol. olarak ksaltlr; Physiology Physiol. olur). Bylece eer kifli,
bafllklardan ok kullanlan kelimelerin ksaltlfln ezberlerse, birok dergi bafll kolaylkla
ksaltlr. Hatrlanacak bir istisna, tek kelime bafllklarn (Science, Biochemistry) asla
ksaltlmayacadr. Ek 1de periyodik bafllklarnda ok kullanlan kelimelerin doru ksaltma
listesi verilmektedir.
METNDE ATIF
Birok yazarn literatre atf yaparken zensiz yntemler kullanmasn zc buluyorum
(Uzun sre znt iinde kalmam! Dikkat srecim ok ksadr). Bilinen bir yanlfl; Smithin ne
anlatt veya Smithin yazarlarn flimdiki sonularyla nasl ilgi kurduu hakknda herhangi
bir iz vermeksizin, Smithin katksna iten olmayan flekilde yaplan atf, geifltirme
atfdr. Eer bir kaynak atf yaplmaya deerse, okuyucuya bunun nedeni sylenmelidir.
Baz yazarlar btn atflar cmlelerin sonuna koyma alflkanl iine girerler. Bu
yanlfltr. Atf cmlede ilgili olduu yere koyulmaldr. Michaelson (35) flu iyi rnei verir:
44

Multiple-access uydu iletiflimi ve dijital mobil radyo telefonu iin bir spread-spectrum
modlasyonu dijital yntemi inceledik.1,2
Cmlenin afladaki gibi yeniden dzenlenmesiyle atflarn ne kadar netlefltiine dikkat
edin:

Smithin multiple-access uycu iletiflimi1 iin yapt gelifltirme ve Brownn dijital mobil
radyotelefon2 teknii ile kullanmak zere bir spread-spectrum modulasyonu dijital yntemi
inceledik.
DEfiK KAYNAK TARZLARINA RNEKLER
deiflik kaynak sistemi arasndaki farklar bir bakflta grebilmek iin, bir derginin
kaynaklar ksmnda gzkt gibi iflte rnek:
sim ve yl sistemi
Day, R. A. 1988. How to write and publish a scientific paper. 3rd ed. Phoenix, AZ: The
Oryx Press.
Huth, E. J. 1986. Guidelines on authorship of medical papers. Ann. Internal Med. 104:
269-274.
Lee, M. R; Ho, D. D.; and Gurney M. E. 1987 Functional interaction and partial
homology between human immunodeficiency virus and neuroleukin, Science 237: 1047-1051.
Alfabe-Say Sistemi
1. Day, R. A. 1988 How to write and publish a scientific paper. 3rd ed. Phoenix, AZ: The
Oryx Press.
2. Huth, E. J.1986 Guidelines on authorship of medical papers. Ann. Internal Med. 104:
269-274.
3. Lee, M. R., Ho, D. D.; and Gurney, M.E. 1987. Functional interaction and partial
homology between human immunodeficiency virus and neuroleukin. Science 237: 1047-1051.
Atf Sras Sistemi
1. Huth, E. J. Guidelines on authorship of medical papers. Ann. Internal Med. 104: 269274; 1986.
2. Lee, M. R.; Ho, D. D.; Gurney, M. E. Functional interaction and potential homology
between human immunodeficiency virus and neurolekin. Science 237: 1047-1051, 1987.
3. Day, R.A. How to write and publish a scientific paper. 3rd ed. phoenix, AZ: The Oryx
Press; 1988.

45

46

Blm

13

Etkin Bir Tablo Nasl Tasarlanr?

Verileri tablo halinde sunmak, bilimsel makalenin kalbi, daha da tesi, beynidir.
Peter Morgan

TABLOLAR NE ZAMAN KULLANILIR?

Tablolarn naslna gemeden nce ilk olarak kullanp kullanmama sorununu
inceleyelim.
Kural olarak, tekrarl veriler sunmak zorunda kalmadka tablo yapmayn. Bu genel
kural iin iki neden vardr. lki; en basit flekliyle, sayfalarla veriyi srf sizin laboratuvar
defterinizde bulunduu iin vermek iyi bilim deildir. Sadece rneklerin veya kritik deer
niteliindekilerin verilmesi gerekir. kincisi, metin ile karfllafltrldnda tablolarn
yaynlanma maliyeti ok yksektir. Bilimsel literatr retmek ve yaymlamakla uraflan bizler,
maliyeti dflnmek zorundayz.
Tablo 1.

a
b

Streptomyces coelicolor bymesinde havalandrmann etkisi.

Scaklk (C)

Deney Says

Byme ortamnn
havalandrlmas

Bymea

24

+b

78

24

Optik younlukla belirlenmifltir (Klett birimi).

flaretler: +, 500- ml Erlenmeyer kaplar bir lisansst rencisi tarafndan ilerine saatte 15 dakika
flenmek suretiyle havalandrlmfltr; -, havalandrmann yafll bir profesr tarafndan salanmas
haricinde zdefl deney flartlar.

Eer sadece birka saptama yaptysanz (veya sunmanz gerekiyorsa) verileri metin
iinde sununuz. Tablo 1 ve 2 faydaszdr; fakat bunlar, dergilere verilen birok tablonun tipik
rnekleridir.
47

Tablo 2. Mefle (Quercus) fidelerinin bymesinde scakln etkisi.

Scaklk (C)

48 Saat iindeki byme (mm)

-50
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100

0
0
0
0
0
0
0
7
8
1
0
0
0
0
0
0

Herbir fide 10 cm apnda ve 100 m yksekliinde ayr bir yuvarlak saksda, %50 Michigan turbas ve
%50 kurutulmufl at dflks ieren zengin bir byme ortamnda baklmfltr. Aslnda turba %50
Michigan deil % 100 Michigand, tm bu eyaletten gelmiflti. Ve gbre yar kurutulmufl (%50)
deil; tamamen kurutulmufltu. Ve, % 50 kurutulmufl gbre (at) demem gerektiini dflnmeye
baflladm; at hi kurutmadm.

Tablo 1, iki kolonda, verileri ve deiflkenleri deil standart koflullar verdii iin
hataldr. Scaklk, deneylerdeki bir deiflken ise kendi kolonu olabilir. Eer btn deneyler
ayn scaklkta yapldysa bu kk bilginin tabloda kolon olarak deil, Malzeme ve
Yntemlerde belki tablo dipnotu olarak belirtilmesi gerekirdi. Bu nedenle Tablo 1 uygun bir
tablo deildir. Bu veriler metin iinde de, okuyucunun hemen kavrayaca biimde ve ayn
zamanda tablo yapmann nemli ldeki ilve dizgi maliyetinden kanarak sunulabilir. ok
basit olarak, bu sonular flyle yazlabilirdi: Byme ortamnn havalandrlmas
Streptomyces coelicolorun bymesi iin esastr. Oda scaklnda (24C), duraan
kltrlerde (unaerated) hibir byme saptanmad. Oysaki, alkalanmfl kltrlerde nemli
byme (OD, 78 Klett birimi) meydana geldi.
Tablo 2de efldeer okumalar yok ve iyi bir tablo gibi gzkyor. Fakat yle mi?
Bamsz deiflken kolonu (scaklk) yeterince mantkl grnyor, fakat baml deiflken
kolonunda (byme) kuflku veren sayda sfrlar var. ok sayda sfr olan her tabloyu (l
birimi ne olursa olsun) veya yzde kullanlyorsa ok saydaki 100 sorgulamanz gerekir.
Tablo 2 yararsz bir tablodur. nk btn syledii fludur: Mefle tohumlar 20 ve 40C
arasnda byd, 20C nin altnda veya 40C nin stnde llebilen bir byme olmad.
Sfrlara ve 100 lere ilveten, art veya eksi iflaretlerinden de kuflkulann. Ak olarak,
Tablo 3 bilgi verici olmamasna karfln, baskda ounlukla ortaya kan tiptendir. Bu tablonun
btn syledii fludur: S. bozus S. kzlus, S. herrenk ve S. gkkuflaski aeorobik koflullar
altnda byd. Oysaki, S. renksiz ve S. yeflilus anaerobik koflullar gerektirdi. Ne zaman
tablonun iindeki kolonlar veya tablo, kolaylkla kelimelere dklebiliyorsa nce bunu yapn.
48

Baz yazarlar, btn saysal verilerin tablolafltrlmas gerektiine inanrlar. Tablo 4

zc bir rnektir. Hele sonularn nemli olmadn (P=0,21 ) rendiimizde (dipnotun
sonunda) daha da zc oluyor. Eer bu veriler yaymlamaya deerse, (ki kuflku duyarm)
Sonular ksmnda bir cmle bu ifli grrd: Baflarszlk oranlar arasndaki fark- nocillin %
14 (35 te 5) ve potassinn penicilin V iin % 26 (34 te 9) nemli deildi (P= 0,2 1 ).
Saylar sunarken, sadece anlaml rakamlar verin. Anlamsz rakamlar okuru, yapay bir
hassasiyet hissi yaratarak yanlfl ynlendirebilir. Ayrca, verilerin karfllafltrlmasn ok
zorlafltrr. Laboratuvar saylar, basit hesap sonular ve nemli deiflim gstermeyen kolonlar
gibi esas olmayan veriler bir kenara braklmaldr.
Tablo 3. eflitli Streptomyces trlerinin oksijen ihtiyalar.
Organizma

Streptomyeces bozus
S. kzlrenkli
S. renksiz
S. herrenk
S. yeflilus
S. gkkuflaski
a

Aerobik flartlar altnda

bymea

Anaerobik flartlar altnda

byme

+
+
+
+

+
+
-

flaretlerin aklamas iin Tablo 1e bkz.. Bu deneyde kltrler bir alkalama makinesi ile
havalandrlmfltr (New Brunwick alkalama A.fi., Bilimsel, NJ).

Tablo 4. Bakteriolojik baflarszlk oran.

Nocillin

K Penicillin

5/35 (14)a

9/34 (26)

Sonular baflarszlk says/toplam fleklinde gsterilmifl sonra da yzdeye evrilmifltir (parantez iinde).
P=0.21

Tablo 5. Nicklecillinin 24. yetiflkin hasta zerindeki yan etkileri.

Hasta says
14
5
2
1
1
1

Yan etki
Diyare
Eosinofili (>=5 eos/mm3)
Metalik tata
Maya vaginitisb
re nitrojeninde hafif ykselme
Hematuria (8-10 rbc/hpf)

Metalik tat alan hastalarn her ikisi de bir inko madeninde alflmaktayd.

Enfeksiyon yaratan orgnizma insanlarda deil, mayalarda vaginitis yapan Candida ablicansn az
bulunan bir trdr.

49

Dier bir olaan fakat faydasz tablo, kelime listesidir. Tablo 5 tipik bir rnektir. Bu bilgi
metin iinde kolayca verilebilirdi. yi bir kopya editr bu eflit bir tabloyu yokedip verileri
metin iine katacaktr. Ben kendim bu ifli binlerce kere yaptm. Fakat bunu yaptmda (ve bu,
tablolar hakkndaki bir sonraki kurala gtrr) ou kez, en az bu kadar veya tm bilginin
halen metin iinde olduunu farkettim. Bylece, kural: Verileri metin iinde, tabloda veya
flekillerde sunun. Ayn verileri asla birden fazla biimde sunmayn. Kuflkusuz, seilmifl veriler
metinde tartfllmak zere dierlerinden ayrlabilir.
Tablo 1 ve 5, tablolafltrlmamas gereken malzeme eflitleri iin tipik birer rnek
vermektedir. fiimdi, tablolafltrlmas gereken malzemeye bakalm.
TABLOLAfiACAK MALZEME NASIL DZENLENR?
Tablolaflacak malzemeye karar vermifl olarak, kendinize flu soruyu sorun: Verileri nasl
dzenlerim? Tablo, hem sa-sol ve hem de afla yukar boyutlara sahip olduundan iki
seeneiniz vardr. Veriler, yatay veya dfley olarak sunulabilir. Fakat, sunulabilir demek
sunulmaldr anlam taflmaz. Veriler yle dzenlenmelidir ki benzer elemanlar karflya doru
deil, aflaya doru okunsun.
Tablo 6 ve 7yi inceleyin. Tablo 7 aflaya doru okunurken Tablo 6nn karflya doru
okunmas dflnda, efldeer tablolardr. Tablo 7 tercih edilen formattr, nk okuyucunun
bilgiyi daha kolay kavramasna imkn verir ve daha skfltrlmfl olduundan basm da
ucuzdur. Okuyucuya kolaylk konusunun akl gzkyor (Hi dfley olarak yazlacak
yerde yatay yazlmfl rakamlar toplamaya alfltnz m?). Azaltlmfl bask giderleri konusu ise
fluradan kar: Karfllkl dzenlemede btn kolonlar, elemanlarn eflitliliinden dolay genifl
ve derin olmaldr. Oysaki, baz kolonlar (zellikle rakam ierenler), aflaya doru
dzenlemede daha dardr. Bylece Tablo 7, Tablo 6 ile ayn bilgiyi iermesine karfln daha
kk grnmektedir.
Tablo 8, iyi kurulmufl bir tablo rneidir (Journal of Bacteriologynin Yazarlara
Direktifler ksmndan alnarak baslmfl). Karflya deil, aflaya doru okunur. Metine atf
yaplmakszn verilerin anlamna yeterince aklk kazandran bafllklar iermektedir.
Aklayc dipnotlar vardr, fakat aflr lde deneysel ayrntlar tekrarlamaz. Buradaki
ayrma dikkat edin. Metine atf yapmakszn, verilerin anlamna aklk getiren yeterli bilgi
salamak yerinde olur. Fakat, deneyi tekrarlamada gerekli olacak deneysel ayrntlar tabloda
vermek uygun olmaz. Verileri elde etmek iin kullanlan ayrntl malzeme ve yntemlerin, bu
isimli blmde kalmas gerekir.
Tablo 6. Antibiyotik-reten Streptomyces zellikleri.
Belirlenen
Optimum byme scakl (C)
Mycelium rengi
retilen antibiyotik
Antibiyotik retimi (mg/ml)
a

S. fluoricolor

S. bozus

S. kzl renkli

S. renksiz

-10
Bronz
Fluoricillinmycin
4,108

24
Gri
Streptomycin
78

28
Kzl
Rholmondelaya
2

92
Mor
Nomycin
0

ngilizler Rumley olarak telaffuz eder.

50

Tablo 7. Antibiyotik-reten Streptomyces zellikleri.

Organizma

Optimim byme
scakl (C)

Mycelium rengi

retilen
antibiyotik

Antibiyotik retimi
(mg/ml)

-10
24
28
92

Bronz
Gri
Kzl
Mor

Fluricillinmycin
Streptomycin
Rhomondelaya
Nomycin

4,108
78
2
0

S. fluricolor
S. bozus
S. kzlrenkli
S. renksiz
a

Uan balklarn oynad yer.

Tablo 8. Diyalize membrana blmlerindeki Protein ve ATPase dalm.

ATPase
Membran
alnan hcreler

Kontrol hcreleri
El ile ifllem grmfl hcreler

Blmler

U/mg
protein

Toplam U

Boflaltlmfl membran
Konsantre spernatan
Boflaltlmfl membran
Konsantre spernatan

0.036
0.134
0.034
0.110

2.30
4.82
1.98
4.60

Kontrol hcreleri ve ifllem grmfl hcrelerin boflaltlmamfl membranlarnda ATPase zgl aktivitesi
srasyla 0,21 ve 0,20 dir. Membranlar colicin Elle ifllem grmfl hcrelerden fiekil 4n alt yazsnda
belirtildii gibi hazrlanmfltr.

TABLO BAfiLIKLARINDA STELLER

Mmknse, tablo bafllklarnda stellerden kann. Ayn fleyi ifade etmek iin baz
dergilerin pozitif, baz dergilerin negatif stel kullanmas nedeniyle karflklk olufluyor.
rnein, Journal of Bacteriology dakikadaki bin saym iin cpmx103 kullanrken The Journal
of Biological Chemistry ayn bin saym iin cpmx 10-3 kullanyor. Tablo bafllklarnda (veya
flekillerde) bu tr etiketlerden kanmak mmkn deilse, dipnotta (veya flekil altnda)
kuflkuyu gidermek iin hangi trn kullanlmakta olduundan bahsetmeye deebilir.
MARJ fiARETLER
Metnin marjnda, her tabloya ilk atfn belirtilmesi iyi olur. rnein, marja sadece
Tablo 3 yazn ve daire iine aln. Bu usl, her tabloya metin iinde numara srasyla atf
yapldndan emin olmak iin iyi bir kontroldur. Fakat bu yol, esas olarak sayfa dzenlemesi
aflamasnda, kompozitrn tablolar koymak iin metni nerede keseceini bilmesi asndan
iflaret verir. Yeri siz iflaretlemezseniz, kopya editr bunu yapacaktr. Fakat kopya editr, bir
tabloya ilk atf gzden karabilir ve tablo metin iinde bahsedilen esas yerinden ok uzaa
dflebilir. Daha da tesi, siz makalenin baflnda tabloya bir geifl atf yapmak isteyebilir, fakat
tablonun kendisinin makalede daha sonra grnmesini tercih edebilirsiniz. Kopya editr ve
kompozitr, isteklerinizi sadece marj notlar vastasyla bilecektir.
51

BAfiLIKLAR, DPNOTLAR VE KISALTMALAR

Tablonun bafll (ve flekil alt yazs), makalenin kendi bafll gibidir. Yani, tablonun
bafllk veya alt yazs ksa ve az olmal, iki veya daha fazla cmleye blnmemelidir. Gereksiz
kelimeler kullanlmamaldr.
Tablolarnzn dipnotuna gerekli dikkati gsterin. Eer ksaltmalarn tanmlanmas
gerekiyorsa, tanmlarn ounu veya tmn ilk tabloda verebilirsiniz. Bylece, sonraki
tablolara basit bir dipnot koyabilirsiniz: Ksaltmalar Tablo 1 deki gibi.
Temp ksaltmasnn (Tablo 1, 2, 6 ve 7) temperature iin ksaltma olarak
kullanldna dikkat edin. Tablolardaki yer kstlamalarndan dolay hemen hemen btn
dergiler, metinde ksaltlamayacak olan belli kelimelerin tablolarda ksaltlmasn teflvik eder.
Kolon bafllnda ilk kelime olarak kullanlan byle ksaltmalara byk harfle bafllayn, nokta
kullanmayn (no. haricinde). Siz, sekreter veya kompozitrn tablolar uygun
dzenleyebilmesi iin, EK 2deki ksaltmalar kullanma alflkanl edinin. Bu, zellikle
kamera-hazr tablolar dzenlemede yardmc olur.
KAMERA HAZIR KOPYA
Kurumlarda alflan birok yazarn kelime iflleme aralarn veya hi olmazsa karbon
fleritli, modern, elektrikli yazclar kullanma imkn vardr. Etkin tablo dzenlemeyi bir kere
rendikten sonra, siz (veya blm sekreteriniz) bu donanm kamera-hazr tablolar
hazrlamak iin kullanabilirsiniz. Giderek artan sayda yazar, kendilerinin veya ynetici ya da
dergi editrlerinin zorlamas ile bunu yapmaktadr. Yazara, dergiye ve literatre getirdii
kazanlar ok nemlidir. Kamera-hazr tablo, kifliyi tablonun dzeltme okumalar gibi yorucu
bir iflten koruyarak, tablonun fotorafla oaltlmasna imkn verir (kamera, dizgi hatalar
yapmaz). Dergiye getirdii kazan ise; malzemenin yazlmas, dzeltilmesi ve tekrar okunmas
gibi ihtiyalar olmadndan tablonun oaltlma maliyetinin azalmasdr. Literatre getirdii
kazan, yaymlanmfl verilerin daha az hata iermesidir. zgn kopyanzdaki hatalar kuflkusuz
kalacaktr. Fakat eskiden, zellikle tablolar buna daha msait olarak her yerde grlen basm
hatalarndan, kabul edilebilir nitelikte kamera-hazr kopyalar sunarak tamamen kanmak
mmkndr.
Yazlmfl metnin dier ksmlar da kamera-hazr kopya kullanmndan yararlanabilir. Bu
flekilde, kopya editrnn veya kompozitrn sizin ne istediinizi tahmin ettiklerini deil,
kendi istediinizi elde edeceksiniz. Kamera-hazr kopya; karflk matematik ve fizik formlleri,
kimyasal yaplar, genetik haritalar, diyagramlar ve akfl diyagramlar iin ok gzel sonu
verir. Niye denemeyeceksiniz?
Son bir nlem: Yazl metni gndermeyi dflndnz derginin Yazarlara Direktifler
ksmn, tablolarnza son formu vermeden nce dikkatle okuduunuzdan emin olun. Dergi
kabul edecei tablo tiplerini, tablo boyutlarn ve etkin tablo hazrlamak iin dier nerileri
orada belirtebilir.

52

Blm

14

Etkin Gsterilimler Nasl Hazrlanr?

Bir kitabn yz sayfada ortaya koyabildiini, bir resim nnda verebilir.
Ivan Sergeyevich Turgenev

GRSEL MALZEME NE ZAMAN KULLANILIR?

nceki blmde, tablolafltrlmamas gereken belli trde verileri tartfltk. Bunlar, flekil
hline de sokulmamaldr. Aslnda grafikler, resim trnde tablolardr.
nemli nokta budur. Belli tipte verilerin, zellikle seyrek veya monoton olarak tekrar
edilenlerin, tablo veya grafikte biraraya getirilmesine ihtiya yoktur. Gerekler yine de ayndr.
Grsel malzeme hazrlama ve basma maliyeti yksektir ve biz verilerimizi grsel malzeme
hline getirmeyi, sonular okuyucuya gerek bir hizmet oluflturuyorsa gz nne almalyz.
Bu grfln yinelenmesine ihtiya vardr. Zira birok yazar, zellikle hl bafllangta
olanlar; bir tablo, grafik veya izelgenin verilere nem kazandrdn dflnmektedirler. Bu
nedenle, kredi arayfl iinde, birka veri elemann, etkileyici grnml grafik veya tabloya
dnfltrme eilimi vardr. Benim nerim, bunu yapmamanzdr. Daha deneyimli
meslektafllarnz ve dergi editrlerinin ou, aldanmayacaklar ve hemen (rnein),
grafiklerinizdeki veya drt erinin standart koflullar olduunu ve drdnc erinin de
sadece birka kelime ile ifade edilebilir olduunu farkedeceklerdir. Bilimsel verileri ssleme
teflebbs baflarszla mahkmdur.
Grafikte sadece bir eri varsa, bunu kelimelerle ifade edebilir misiniz? Muhtemelen,
maksimum veya minimum, sadece bir deer gerekten nemlidir, gerisi vitrin sslemektir.
rnein zel bir reaksiyon iin optimum pH deerinin pH 8.1 olduunu saptadysanz,
Maksimum nokta, pH 8.1 de elde edildi fleklinde ifade etmeniz yeterli olurdu. Eer bir
organizmann maksimum bymesinin 37C ta meydana geldiini saptadysanz, bunun
yazyla basit bir ifadesi, ayn fleyi gsteren bir grafikten daha iyi bilim ve daha iyi ekonomidir.
53

Eer seim, grafik ve metin arasnda deil de grafik ve tablo arasnda ise; seiminiz,
okuyuculara kesin saysal deerleri veya en basit flekliyle, eilimin resmini mi, verilerin fleklini
mi aktarmak istediinizle balantl olabilir. Nadiren, ayn verileri hem tablo hem de grafikte
sunmak iin bir neden olabilir: lki kesin deerleri, ikincisi aksi halde ak olmayan eilimi
gstermek zere (Fizikte bu yolun olduka ok kullanld gzkyor). Birok editr,
nedenleri zorunluluk olmadka bu aka tekrara direneceklerdir.
Gzel fakat ihtiya olmayan bir grafik rnei fiekil 1 de gsterilmektedir. Bu flekil,
metinde bir cmleyle yer deifltirebilirdi. Ortalama 14 gn hastanede kalan 56 hastadan
oluflan test grubunda, 6 s enfeksiyon ald.

fiekil 1.

Hastane kaynakl enfeksiyon

olaylar.
(Erwin F. Lesselin izniyle)

Bir grafik ne zaman yerinde kullanlmfl olur? Hi bir ak kural yoktur. Fakat etkin
kullanm iin baz noktalara iflaret ederek, grafik ve fotoraf gibi bilimsel yazmda ok
kullanlan grsel malzeme tiplerini inceleyelim.
GRAFKLER NE ZAMAN KULLANILIR?
Verileri dzenli biimde sunma yolu olarak tablolara ok benzedikleri iin, belki
grafiklerle (basm terminolojisinde izgi diyagramlar denir) bafllamamz gerekir. Aslnda,
birok deneyin sonular tablo veya grafik olarak sunulabilir. Hangisinin tercih edileceine
nasl karar veririz? Bu, genellikle zor bir karardr. yi bir kural flu olabilir: Eer veriler, ilgin
bir resim oluflturarak, ne kan eilimleri gsteriyorsa grafik kullann. Eer saylar sadece
orada, kantta heyecan verici bir eilim olmakszn duruyorsa, tablonun yeterli olmas gerekir.
Sizin iin de hazrlamas kesinlikle daha kolay ve ucuzdur.
Her ikisi de tam olarak ayn verileri kaydeden, Tablo 9 ve flekil 2yi inceleyin. Her iki
format da yayn iin kabul edilebilir. Fakat ben flekil 2nin Tablo 9dan ok daha stn
olduunu dflnrm. fiekilde, iki-ila karflmnn synergistic etkisi hemen gzkyor.
Bylece okuyucu, verilerin nemini abucak kavrayabilir. Ayrca grafikte, etkisinin bir flekilde
yavafl olmasna karfln streptomycinin isoniazidden daha etkin olduu aktr. Sonularn
bu yn, tabloda hemen gzkmyor.
54

Tablo 9.

Streptomycin, isoniazid, ve streptomycin ile isoniazidin Mycobacterium

tuberculosisa zerine etkisi.
Negatif kltrlerin yzdesi

Tedavib

Streptomycin
Isoniazid
Streptomycin + isoniazid
a
b

2 hafta

4 hafta

6 hafta

8 hafta

5
8
30

10
12
60

15
15
80

20
15
100

fiimdi saylar azalmfl olmakla birlikte, hasta topluluu bundan nceki bir makalede (61) tantlmflt.
reticiden salanabilen en iyi kalite (Kasaba Eczanesi, Podunk, IA).

GRAFK NASIL ZLR?

Sizin elle izdiiniz ilk grafik, kuflkusuz milimetrik grafik kdnda hazrlanacaktr.
Bununla beraber, ini mrekkepli son izim grafik kadna yaplmamaldr. fiekil 3, tipik grafik
kdnda verilmifl bir grafiin fotoraf ve basm sonucunda oluflan ikinci kalite bir rn
gsteriyor (insan ayrca, % cumulativein anlamn merak ediyor. Bazlarnz, mcg/mclnin
mikrolitre baflna mikrogram demek olduunu dflnebilir. Eer yazarn ksaltmalar doru
kullanldysa, milisantilitre baflna milisantigram anlam kar, ne demekse!).

fiekil 2.

Streptomycin (o), isoniazid (

), ve streptomycin + isoniazid'in (
) Mycobacterium tuberculosis
zerine etkisi.

Ak mavi renk, fotoraf ekildiinde grnmedii iin, ak mavi koordinat izgileri

baskl, kabul edilebilir bir grafik kd tipi de vardr. Bazen mavi kopya kd da kullanlr.
Fakat standart beyaz kopya kd ucuz, kolay bulunabilir ve yeterlidir. Bununla beraber
burada, zgn izimleri dergiye vermenin akllca olmayacan belirtelim. Byle izimler,
gzden geirme ve basm ifllemi srasnda zedelenebilir ve kuflkusuz, kaybolabilir. zgn
olanlardan fotoraf basks yapmak ve bunu yazlmfl metinle gndermek akllca olur.
55

fiekil 3.

Klinik izolatlarn plentycillin'e duyarll. Semboller: O, penicilin'e dayankl-resistant

Staphylococcus aureus; , penicillin'e duyarl -susceptible S. aueus; , S. epidermidis; , Tanganika'nn
1968'deki gayri safi milli haslas.

Grafik hazrlamann kolay yolu, veri noktalarn ve erileri izmek, sonra rakamlar ve
apsis-ordinat isimlerini daktilo ile ilve etmektir. Fakat, hibir iyi dergi byle bir grafii kabul
etmeyecektir. Nedeni aktr: Daktilo ile yazlmfl harfler, grafiklerin normal olarak maruz
kaldklar fotorafik kltmede ayakta kalabilmek iin ok kktrler. Dergilerin ou iki
kolon formatna sahiptir ve grafiklerin ou da bir kolona uyacak flekilde boyutlandrlrlar.
Tipik bir bilimsel dergide, bir kolonun genifllii (7 ine 10 in), yaklaflk 2 in (8.4 cm) olan
16 pikadr. Daktiloda yazlmfl birok grafik, bu genifllie indirgendii zaman okunamaz.
Herhangi bir harflendirme aracnn kullanlmas gerekir.
Harf seti veya transfer harfleri kullanld zaman bile, niin kullanldn hatrlamak
nemlidir. Harflerin boyutu, bask iflleminde ortaya kabilecek fotorafik indirgemeye
dayandrlmaldr. Bu faktr, iki veya daha fazla grafii tek bir grsel malzemede
birlefltiriyorsanz zellikle nemlidir.
fiekil 4 gzel bir grafiktir. Harfler, fotorafik indirgeme iin yeterince byktr. ki tarafl
olmak yerine (flekil 2 ile kyaslayn), grafiin sa tarafndaki deerleri tahmin etmeyi
kolaylafltran kutu biimindedir. Adm iflaretleri, dflarya doru olacak yerde ieriye dorudur.
GRAFKLERN BLGSAYAR OLUfiTURULMASI
Geen son birka yl iinde, bilgisayarlarn grafik kapasiteleri byk lde artmfl
bulunuyor. fiimdi laser printer her yerde bulunduu iin, birok bilim laboratuvarnn ok
yaknda, yayn-kalitesinde grafik retme kapasitesine sahip olacana inanmak iin pek ok
neden vardr.

Laser printerler iin bir yol gsterici: Laser-printer kflnn bir fotokopisi (lekesiz)
zgn kfltan daha iyidir. zgn kfl, genellikle in baflna 300 noktadr. Noktalar,
diyagonal izgilerde, ou zaman fotokopide dzelen sertlikler gsterir.
56

fiekil 4.

B. sublillis BR 151'in dnflmnde

spermidine'in etkisi. Hcre bileflenleri,
ml baflna 5 g ( ) veya 0.5 g verici
DNA'nn (
) ilvesinden nce 40 dak.
spermidine ile inkbe edildi. DNA
rnekleri ml baflna 5 g (
) veya 0.5 g
() DNA'nn hcrelere ilvesinden nce
20 dak. inkbe edildi (Molec. Gen. Gent.
178: 21-25, 1980; Franklin Leach'in
izniyle).

fiekil 5.

Cefazolin ve
cephradine'in doz-etki
iliflkisi (44).

GRAFKLERN BOYUTU VE DZENLENMES

fiekil 5i inceleyin. Aka grlyor ki, harfler yaplmfl olan indergemeyi kaldracak
kadar byk deildir ve birok okuyucu ordinat ve apsis yazlarn okumakta zorluk
ekecektir. Gerekte, flekil 5 iki sorunu etkin olarak gsteriyor. lki, harfler kolon veya sayfa
geniflliine indirgemede gzkmeye yetecek boyutta olmaldr. kincisi, basky yapan
asndan genifllik nemli olduu iin, flekilleri yan yana koymak yerine alt ve st olarak
dzenlemek daha iyidir. Eer flekil 5in paras alt-st dzenlemesi olarak hazrlanmfl
olsayd, fotorafik indergeme bu kadar arpc olmazd ve yazlar ok daha okunakl olurdu.
fiekil 5in yer asndan dzenlenmesi ideal olmayabilir. Fakat grafiin tek bir
kompozit dzeni, tamamen uygun bir dzendir. Ne zaman flekiller birbiri ile bantlysa ve
kompozit bir grafikte birlefltirilebilirse, birlefltirilmelidir. Kompozit dzen yer kazandrr ve
bask masraflarn dflrr. ok daha nemlisi, okuyucu ilgili elemanlar yan yana grerek ok
daha iyi bir izlenim elde eder.
Ordinat veya apsisi (veya aklayc yazlar) grafiin gerektirdiinden daha teye
uzatmayn. rnein, veri noktalarnz 0 ve 78 arasndaysa, en st endeks saynz 80 olmaldr.
Grafii 100e uzatma (gzel bir yuvarlak rakam) eilimi hissedebilirsiniz. Bu istee, zellikle
veri noktalar yzde ise, doal blge 0 dan 100e olduu iin karfl konmas zordur. Fakat yine
de direnim gstermelisiniz yle yapmazsanz, grafiinizin bir ksm bofl kalacaktr. Daha da
57

kts, geniflliin (veya yksekliin) % 20si veya daha fazlasn bofl beyaz alanla harcamfl
olduunuz iin grafiinizin canl ksm boyut olarak kstlanacaktr.
Yukardaki rnekte (0 dan 78e deiflen veri noktalar) harflendirilmifl referans
noktalarnn 0, 20, 40, 60 ve 80 olmas gerekir. Bu rakamlarn herbirinde ve ara 10larda (10,
30, 50, 70) ksa endeks izgileri kullanmanz gerekir. Ak olarak, 0 ve 20 arasndaki bir
referans u izgisi sadece 10da olabilir. Bylece, 10lar harflemenize ihtiya yoktur ve
skfltrmadan, 20ler iin daha byk harfler kullanabilirsiniz. Bu teknikleri kullanarak,
grafikleri karflk ve kalabalk olacak yerde basit ve etkin yapabilirsiniz.
SEMBOLLER VE ALT YAZILLAR
Grafiin kendisinde yer varsa, bu alan semboller iin anahtar vermekte kullann. ubuk
grafiinde (flekil 1), ubuk glgelemesini alt yazda tanmlamak biraz zor olabilirdi, anahtar
verildii iin daha fazla tanma ihtiya kalmamfltr (ilve dizgi-dzeltme okumas ve
masraftan kanlabilir).
Eer sembolleri flekil alt yazsnda tanmlamanz zorunlu ise sadece standart kabul edilen
ve birok dizgi sisteminde bulunabilen sembolleri kullanmalsnz. Belki en standart
semboller, ak-kapal daireler, genler ve karelerdir (o, , , ). Eer sadece bir eriniz
varsa, referans noktalar iin ak daireler kullann. Ak gen ikincisi iin, ak kareler
ncs iin, kapal daireler drdncs iin v.b. Daha fazla sembole ihtiyacnz varsa,
muhtemelen bir grafik iin ok sayda eriniz vardr ve ikiye blmeyi dflnmeniz gerekir.
Eer birka sembol daha kullanmak isterseniz, her dizgici arp iflaretine (x) sahiptir.
Deiflik trde birlefltirme izgileri (dolu, kesikli) de ayrca kullanlabilir. Fakat, farkl trde
birlefltirme izgileri ve sembolleri birlikte kullanmayn.
Grafikler muntazam izilmelidir. Baskda, bu izgiler siyah-beyaz olarak kar, griler
yoktur. ok ak izilmifl herhangi birfley (ayrca silinti ve bulaflmalarla) baskda hi
gzkmeyecektir. Gzken bulaflmalar ise ok koyu ve belki de utandracak lde koyudur.
Neyse ki, nceden fotokopi yaparak baslmfl grafiinizin neye benzeyeceini
belirleyebilirsiniz. Birok ofis fotokopi makinas, basmclarn kameralarnn iflini
yapabiliyor.
Harf setleri v.b. hakknda sylediklerim, grafikleri kendinizin yapacan varsayyor.
Eer yleyse, bu rnekler faydal olabilir. Kurumunuzdan herhangi bir baflkas grafikleri
hazrlarsa, temel noktalarn bilincindeyseniz doru direktifler verebilirsiniz. Grafik yapmada
deneyiminiz yoksa ve byle bir yetenek kurumunuzda bulunmuyorsa, iyi bir ticar sanat
kuruluflu bulmaya alflmanz gerekir. Bilim adamlar bazen, kendileri iin saatler alacak ifli
uygun bir maliyetle (genellikle), ticar artistlerin bir ka dakikada yapabildiini grmekten
flaflknlk duyarlar. Grafik izmek amatrlerin ifli deildir.
fiekil alt yazlar, asla fleklin alt veya stne deil, daima ayr bir sayfaya yazlmaldr.
Bunun ana sebebi, baskda alt yazlar dizgi ile, flekiller fotorafik ifllemle retildii iin iki
parann ayrlmas gerektiidir.
58

FOTORAFLAR VE MKROGRAFLAR
Eer makalenizde, baskda yar-ton haline gelen bir veya daha fazla fotorafla gsterilim
yaplacaksa aklda tutulmas gereken birka konu vardr. Grafiklerde, derginin sayfa ve kolon
geniflliine bal olan bask boyutu (zellikle genifllik) ok nemlidir. Bu nedenle boyut,
malzemenizi dergi sayfasna uyumlu yapmakta sizin iin nemli olmaldr. Bu, dergi iin de
nemlidir. nk yar-ton bask maliyeti ok yksektir.
Bununla beraber dflnlecek en nemli nokta, anlattnz konu iin fotoraflarn
neminin deerlendirilmesidir. Bu nem esas olarak sfrdan, (bu takdirde, yararsz grafik ve
tablolar gibi bunlar da konmamaldr) metine kendisini aflan lde deer kazandrmaya kadar
gidebilir. rnein, hcre ultrastructure alflmalarnn birounda yaznn nemi
fotoraflardadr.
Eer fotoraflarnz (zellikle elektron mikrograflar) ok nemliyse kendinize ilk
olarak, hangi derginin ince-yap alflmalarn basmak iin yksek-kalite bask standartna
sahip olduu sorusunu sormanz gerekir. Biyolojide, American Society for Microbiology ve
The Rockefeller University Press tarafndan yaymlanan dergiler, zellikle bu ynden
yksek standartlar ile dikkati ekerler.
KESME VE EREVELEME
Fotoraflarmzn kalitesi ne olursa olsun, okunakl baslmasn istersiniz. Aklnz
kullanrsanz, bu ifllemi bir dereceye kadar kontrol edebilirsiniz.
Aflr kltme ile ayrntlarn kaybolabileceinden korkuyorsanz, yardm
edebileceiniz birka yol vardr. ou zaman, fotoraflarn marjlarna kes (crop) iflaretleri
koymanz gerekir. Fotorafn tmne nadiren ihtiya vardr. Bu nedenle, nemli ksm
ereveye aln. Genifllii, derginin kolon veya sayfa geniflliine gre ereveleyebilirseniz
zellikle faydal olur. Sonra, basknn kenarna veya n sayfaya aka flyle yazabilirsiniz:
Fotoraf kltmeksizin, bir kolon (veya sayfa) geniflliinde basn. Bu eflit dikkatlice
hazrlanmfl ve zenli direktifler ieren fotoraflarla uraflmak kopya editrlerini memnun
eder. fiekil 6,7 ve 8 kesilmifl ve kesilmemifl fotoraflar gstermektedir. En iyi sonu; bytme
ve kltme istemeyen, tam boyutta fotoraflar vererek elde edilir. nemli derecede
kltmekten (%50den fazla) kanlmaldr (Grafiklerde yazlarn boyutu yeterli ise daha
byk oranda kltme olabilir). Baz dergilerin istedii parlak baskya, mat yzey dzgn
olduu srece gerek yoktur.
Kes (crop) iflaretlerini asla dorudan fotoraf zerine koymayn. Fotoraflar zellikle
baflka bir fon kad zerine yerlefltirilmiflse bazen marj iflaretleri kullanlabilir. Aksi halde
fotorafn yerlefltirildii kt zerine iflaretler yaplmaldr. Faydal dier bir yol fludur: Siyah
kartondan, 3 in geniflliinde 6 in yksekliinde ve 1 in kalnlnda iki L kesin. Bir L
yi evirip dierinin zerine koyarsanz elinizde, uyarlanabilen ve fotoraf
ereveleyebileceiniz bir dikdrtgen olur. Byle bir ereve ile, kes (crop) iflaretini size en
iyi resmi veren yere koyabilirsiniz.
59

GEREKL ANAHTARLAR VE REHBERLER

zel ilgi ekici ynlerini bytemezseniz fotoraflar zerine harf veya oklar ilve
etmeyi dflnn. Bylece, anlaml bir alt yazy kurma kolaylaflrken, okuyucunun dikkatini
nemli noktalara ekebilirsiniz. Daima, fotorafn st diye dflndnz yeri st olarak
iflaretleyin (yumuflak kurflun kalemle arkaya iflaret koyun). Aksi takdirde fotoraflar (st ksm
ok belirgin olnadka) ters veya yan baslabilirler.
Eer fotoraflar herhangi bir dorultuda baslabilecek bir konumda ise, st olarak dar
ksm iflaretleyin. (yani, 4x6 veya 8x10 basksnda, 4 in ve 8 in boyutunun genifllik olmas
gerekir. Bylece, bir-kolon genifllii veya sayfa geniflliine ulaflmak iin daha az kltmeye
gerek olur).
Tablolarda her grsel malzeme iin, tercih edilen yeri belirtmek iyi fikirdir. Bylece,
metindeki btn grsel malzemelerin 1-2-3 srasyla kaynak gsterilmifl olduundan emin
olursunuz. Ve basky yapan, herbirinin ilgili metine en yakn olarak metnin tm iine nasl
yerlefltirileceini bilecektir.
Elektron mikrograflarnda, dorudan mikrograf zerine bir mikrometre marker koyun.
Bylece, bask iflleminde kltme yzdesinden bamsz olarak (ve hatta bytme), bytme
faktr aka gzkr. Alt yazya (rnein, x 50,000) bytme koyma uygulamas tavsiye
edilmez ve baz dergiler, boyutun (ve dolaysyla bymenin) baskda deiflebileceini
dflnerek artk buna izin vermiyorlar. Ve genellikle yazar, dzeltme aflamasnda bytme
miktarn deifltirmeyi unutuyor.
RENKL FOTORAFLAR
Birok laboratuvarn renkli fotoraf retme donanm olmasna karfln, bunlar dergilerde
nadiren baslrlar. Maliyet bunu bazen imknsz klar. Baz dergiler, eer editr zel bir olay
gstermede rengin gerekliliini kabul ederse ve eer yazar ilave maliyeti ksmen veya
tamamen (muhtemelen proje desteinden) deyebilirse, renkli grsel malzemeyi basacaktr.
Bu nedenle laboratuvar fotoraflarnzn, normal olarak siyah beyaz olmas gerekir. Renkli
fotoraflarn da siyah beyaz baslabilmesine karfln, ou zaman renkleri alr ve zgn siyah
beyaz fotorafn derinliine sahip deildirler.
Son yllarda; drt-renkli grsel malzemelerin maliyeti biraz dflt ve baz alanlarda
(klinik tp, rnein) renk kullanm normal hle geldi. Ayrca birok tp dergisi, ok sayda drt
renkli reklmlar alyor. O zaman, renkli fotoraflar en az maliyetle baslabilir (maliyetin ou
reklm verenler tarafndan karfllanmfl olarak).
MREKKEPLE GSTERMLER
Baz alanlarda (zellikle grsel biyoloji) mrekkeple gsterilim (izgisel) nemli
ayrntlar gstermede fotoraflardan stndr. Bu tr grsel malzemeler tpta, zellikle
anatomik grnflleri sunmada ok kullanlmaktadr ve gerekten, neredeyse sanat olmufltur.
Normal olarak, byle bir gsterilim kanlmaz olduunda profesyonel bir grafikiye ihtiya
vardr.
60

fiekil 6.

Desulfovibrio
vulgaris'in
kltr. zgn fotoraf (stte)
bu sayfaya uymas iin % 50
kltld. Kesilmifl fleklin
(altta) fotorafik kltmeye
ihtiyac yoktur. Kesilmifl fleklin
ayrntlar daha iyi verdii
grlmektedir.
(Rivers Singleton, Jr.,ve Robert
Ketcham'n izniyle)

fiekil 7.

Desulfommaculum nigrificans'n
ince
kesitlerinin
elektron
mikrograf. zgn fotoraf
(stte), spor formasyonunun
daha net resmini vermesi iin
kesildi (altta).
(Rivers Singleton, Jr., ve Roger
Buchanan'n izniyle)

61

fiekil 8.

Kesildikten sonra orijinalin sadece kk bir blm (st sol kfle) ayrntlar gstermek zere
brakld. Alttaki kesilmifl fotoraf Microvascular Research 34: 349-362, 1987de yaynland.
(Roger C. Wagner ve Academic Press, Inc. izniyle)

62

Blm

15

Metin Daktiloda Nasl Yazlr?

Parlak siyah, uyumlu alflan
Fralanmfl, yalanmfl flirin daktilo
Darbeler iin hazr bekleyen mrekkep eflidiyle
Trl yazlar hazr, kt zerine dkmeye
John Masefield

Y HAZIRLANMIfi BR METNN NEM

Deneyleri bitirip alflmay yazdnz zaman, metnin son olarak daktiloda yazlmas
nemli deildir. nk eer alflmanz iyi ise, bilimsel ise, yaym iin kabul edilecektir.
Doru mu? Bu yanlfltr. Kt daktilo edilmifl veya kelime-ifllemden gemifl metin, sadece
yaym iin kabul edilmemekle kalmayacak, ayn zamanda birok dergi iflletmesinde yarm
yamalak hazrlanmfl olduu iin dikkate bile alnmayacaktr.
Bu ynden ok sra dfl olmayan, American Society for Microbiologynin yaym
ofisinde, gnderilen her metin ilk olarak, sadece daktilo edilme baznda incelenir. Daha
dflrlemeyecek bir minumum olarak, metin daktilo ile yazlmfl (el yazs deil), ift aralkl
(tek aralkl deil), sayfann sadece bir tarafnda (arkal nl deil) olmal; iki tam kopyas iki
set olarak tablo, grafik ve fotoraflar) gnderilmelidir. Derginin stiline bal kalnd (uygun
bafllklar, uygun formda atf, bafltaki ksa zet) gzkmelidir. Yazl metin, bu belli bafll
noktalarn birinde yanlfllk yaparsa, hemen yazara iade edilir veya deerlendirme, yazar
eksikleri dzeltinceye kadar geciktirilir.
fiu ok nemli kural gznnde tutun: Metin son defa daktilo edilmeden nce, metni
gndereceiniz derginin Yazarlara Direktifler ksmn dikkatle inceleyin. Baz dergiler ve
yaymclar, American Society of Microbiology (7,8) iyi bir rnek olmak zere, dikkati ekici
derecede eksiksiz ve yardmc direktifler yaymlamaktadr. Ayrca, derginin son saysna
dikkatlice bakn. Literatr atflar, bafllk ve alt bafllklar, ksa zetin boyut ve yeri, tablo ve
63

flekil tasarmlar ve dipnotlar gibi dergiden dergiye genifl lde deiflme eilimi gsteren
editr tarzlarnn bu ynlerine zel dikkat gsterin.
Bu arada, giderek artan sayda dergi metin dipnotlarn reddetmektedir. Bunun ana
sebebi, deiflik fontlarla sayfann altna dipnotlar koymak iin (kompozitr hangi dipnota
hangi sayfada atf yapldn belirledikten sonra) her dipnot taflyan sayfay yeniden
dzenlemek zorunda kalmak sonucunda oluflan nemli maliyettir. Daha da tesi, dipnotlar
makaleyi abucak anlamada okumay zorlafltrdklar iin okuyucularn dikkatini bler. Bu
nedenle, zel bir dergi belirli bir amala bunu gerekli grmedike dipnotlar kullanmayn
(Birok dergi flimdiki adresi, yazar yer deifltirirse ister. Baz dergiler rnlerin,
yapmclarn isim ve adreslerinin dipnotta verilmesini gerekli grr). Ne zaman ilgisiz bir
konudan sz edilmesi gerekirse, bunu metinde parantez iinde yapn. Baz dergilerde, her
makalenin sonunda Kaynaklar ve Notlar blm vardr. Bylece, metin iindeki
dipnotlardan kurtulmufl olurlar. Pek ok yaz eflidinde dipnotlardan kanma nerilir. Bilimsel
makaleler iin ise dipnotsuz yazm daha kuvvetle teflvik edilir.
deal bir dnyada iyi bilim, belki aracn (yazlmfl metin) formatna baklmakszn
yaymlanabilirdi. Oysaki gerek dnyada, birok ifli cretsiz yapan ve ok youn iflleri olan
editr ve deerlendiriciler; kt, eksik metinler iin zaman ayramaz, ayramayacaklardr.
Ayrca, en deneyimli editrler flu dorudan iliflkiye inanrlar: Kt hazrlanmfl bir metin,
hemen hemen hi yanlmakszn, yetersiz bilimin gstergesidir.
Bu nedenle, size nerim bu noktada kesindir. Eer metninizin yaymlanmasn
istiyorsanz (aksi halde neden gndereceksiniz?) dergiye gnderilen metnin; hatasz, dzgn,
derginin stiline uygun daktilo edildiinden ve her ynden tam olduundan emin olun. Bu bir
zorunluluktur (olmazsa olmaz).
METNN SAYFA DZEN
Metnin her blmnn yeni bir sayfada bafllamasn nermek yerinde olur. Bafllk,
yazarlarn isim ve adresleri genellikle ilk sayfada yer alr ve bu sayfann numaras 1 olmaldr.
Ksa zet, ikinci sayfadadr. Girifl, nc sayfada bafllar ve izleyen her blm (Malzeme ve
Yntemler, Sonular v.s.) bir sonraki yeni sayfada bafllar. fiekil alt yazlar ayr bir sayfada
gruplanr. Tablo ve flekiller (ve flekil alt yazlar) metnin arkasnda toplanmal, metnin arasna
sokulmamaldr.
Tarihsel olarak, yeni sayfa sayfa sistemi; eski dizgi teknolojisi, deiflik malzemelerin
ayrlmasn gerektirdii iin, birok derginin zorunlu olarak istediidir. rnein, eer dergi
stili Ksa zette 8lik ve Giriflte 9luk harf gerektiriyorsa, bu iki blm iki ayr makinaya
gitmek zorundadr. Bu nedenle, nceden doal blmeler yaplmadka kopyay kesmek
gerekir.
Modern dizgi makinalarnn esneklii nedeniyle, artk kopyalarn kesilmesi zorunluluu
yoktur. Fakat yine de bu doal blnmeyi korumak iyi fikirdir. Bu blme, artk dizgi iflleminde
yararl olmasa da, metindeki deifliklikler srasnda size yardmc olabilir. rnein, ou
zaman siz (veya deerlendiriciler nerebilir), belli bir yntemin eklenmesi, geniflletilmesi,
ksaltlmas veya kartlmasna karar verebilirsiniz. Bylece metnin dier ksmlarn
bozmadan sadece Malzeme ve Yntemler blmnde, deiflikliin yapld sayfadan sonuna
64

kadar yeniden yazlabilme imkn doar. Muhtemelen, sadece Malzeme ve Yntemler

blmnn son sayfasndaki beyaz ksmn alan deiflecektir. Yeni malzeme, ilve sayfa
gerektirse bile dier blmleri bozmaya ihtiya olmaz. rnein, varsayalm ki zgn
metindeki Malzeme ve Yntemler blm 5. sayfada bitmifl olsun. Sonular 6. sayfada
bafllasn ve yeni malzemenin girmesi iin 5. sayfada yer kalmfl olsun. Malzeme ve Yntemler
blmn, deiflme saysndan itibaren, sayfa 5ten 5aya devam ederek (ve gerekirse 5b, vs.)
kolayca yazabilirsiniz. Sonular ve dier blmlere dokunmaya gerek yoktur.
MARJLAR VE BAfiLIKLAR
Metninizin genifl marjlar olmas gerekir. Alt, st ve her iki tarafta 2.5 cm minimumdur.
Bu bofllua, metnin deifliklikleri srasnda nce kendiniz ihtiya duyacaksnz. Daha sonra,
kopya editr ve kompozitr gerekli direktifleri yazmak iin bu boflluu kullanacaklardr.
Ayrca, bask ve derleme ifllemleri srasndaki problemlere iflaret etmede kolaylk asndan,
numaral izgileri olan kt kullanmak yararl olur.
Son daktiloyu yapmadan nce, bafllklar dikkatlice inceleyin. Ana bafllklar (Malzeme
ve Yntemler v.s.) genellikle sorun olmaz. Bu bafllklar, alt ve stte boflluklar braklarak
ortalanmaldr.
Ana bafllklara ilveten pek ok dergi, alt bafllklar (koyu baskl paragraf giriflleri gibi)
kullanr. Bunlar, okuyucuyu makale boyunca ynlendirmede yardmc olmak iin kolay
iflaretler olarak tasarlanmaldr. Ne eflit bafllklar kullanldn belirlemek iin derginin son
saylarndan birini inceleyin. Dergi koyu girifl yazlar kullanyorsa, bu flekilde yazn. Siz veya
daktiloyu yazan, dalgal alt izgi (koyu basky gstermek iin) ilve edebilirsiniz. Bylece
kopya editr veya kompozitr, bafllklarnzn ne ve nerede olduundan kuflku
duymayacaklardr. Dergi, italik girifller kullanyorsa daktiloyu yazana, bu tr bafllklarn altna
tek izgi izmesini syleyin. Bafllklar ve alt bafllklar, cmle deil etiket olmaldr.
Kullanm dergi tarafndan zellikle belirtilmedike, nc (hatta drdnc) seviyede
bafllk kullanma gibi ok yaplan bir hataya dflmeyin. Arafltrma makaleleri iin iki seviyede
bafllk genellikle yeterlidir. Pek ok dergi daha fazlasna izin vermez. Bununla beraber, tarama/
deerlendirme dergileri, genellikle veya drt bafllk olabileceini zellikle belirtirler. Zira,
tarama/deerlendirme makaleleri uzundur. Konu bafllklarnn kullanlmasyla ilgili iyi bir
tartflma, Skillin et al. (45) tarafndan verilmifltir.
ZEL SORUNLAR
Metni sizin iin daktilo eden kiflinin yaptklar, daha sonra kompozitr tarafndan
yaplandan farkl deildir. Daktiloyu yazann metinle ilgili bir problemi varsa, muhtemelen
kompozitrn de problemi olacaktr. Daktiloyu yazana ve kompozitre kolaylk salamak iin,
baz problemleri nceden belirleyip zmeye alfln. rnein, birok yazm aralar (ofis
daktilosu gibi), alt ve st iflaretleri koymay imknsz klma anlamna gelen sertlikte ileri
atlama yapar. Bu nedenle ab-c
de-x gibi bir alt-st oran, gerek bir problemdir. Formu, (ab-c)/(dex)e evirin, problem kalmaz. Bunun gibi, alt harfi stn tam altna yazmak da ok zordur. Bu
2
nedenle, a12 problem deilken, a12 problemdir. Metindeki ax terimi, hemen hemen btn dizgi
aralar iin gerek bir problemdir. Kolay olan dier bir yol, karekk ax2 diye yazmaktr.
Eer bir forml, daktiloda yazlabilecek uygun bir forma koyulamyorsa, ini mrekkebiyle
65

yazarak zmeyi dflnmelisiniz.. Bylece, daktiloyu yazan ve kompozitr bir ok dertten

kurtarmfl olur, kendinizi de skntya sokmazsnz. Kamera, formlnz gayet gzel
verecektir. Dizgi ifllemi bunu yapamayabilir.
Dier bir problem, Amerikan ngilizcesi ve ngiliz ngilizcesi yazlmlarndaki
farklardr. Kendiniz ve ayn zamanda dizgi ve dzeltme okumas yapanlar zorluklardan
kurtarmak iin, Amerikadaki dergiye gnderdiiniz metinde Amerikan yazm kurallarn,
ngilteredeki dergiye gnderdiiniz metinde de ngiliz yazm kurallarn kullann.
SON GZDEN GERME
Metin daktiloda yazldktan sonra, iki fley yaparsanz aklllk etmifl olursunuz.
lk olarak, metni kendiniz okuyun. Ne kadar ok sayda metnin, son yazmdan sonra
dzeltme okumas yaplmadan gnderildiini duysanz flaflrrsnz. Metinde o kadar ok yazm
hatas vardr ki, bazen yazarn ismi bile yanlfltr. Son gnlerde, sadece metni deil st mektubu
bile dzeltemeyecek kadar meflgul bir yazar tarafndan bir metin gnderilmiflti. Mektup flyle
diyordu: I hope you will find this manuscript exceptable. yle yaptk.
kinci olarak, metni dergiye gndermeden nce (belki son yazmdan nce) bir veya
birka meslektaflnzdan metni okumasn isteyin. Pekl makalenizin baz ksmlar,
meslektaflnza gre tamamen anlafllmaz olabilir. Tabii ki bu, meslektaflnzn yetersizliinden
olabilecei gibi ayn olaslkla, metninizin bu ksmnn yeterince ak olmamas da demektir.
Deiflik bir alanda alflan bir bilim adamndan da okumasn ve anlamad kelime veya
ifadeleri iflaretlemesini isteyebilirsiniz. Bu yol, metinde bulunabilecek jargonu belirlemek iin
belki en iyi yoldur. Ayrca, ngilizce bilgisi olduka iyi olan birisinden de metni okumasn
isteyin. Ksaca, metninizin kendi ortamnzda ideal deerlendirilmesi iflleminin ieriinde, (a)
sizin alannzda alflan bir bilim adam (b) ilgisiz bir alanda alflan bir bilim adam (c)
dilbilgisini yeterince bilen bir kifli olmaldr. Gndermeden nceki bu ifllemlerin dikkatlice
yaplmas, makalenin kabul edilme flansn arttracaktr.
ELEKTRONK METN
Yllardr bilimsel makaleler, yazarlarn kurumlarnda daktilo edilir ve sonra kompozitr
tarafndan tekrar yazlrd. Yazm kompozisyonu olarak bilinen bu ikinci yazm, nesiller
boyu linotip ve monotip gibi kurflunlu makinalarda yaplrd. Bu scak kurflun makinalarnn
yerini son 25 ylda fotokompozisyon aralar ald. Bu aralarla, daktilo edilmifl harfin metal
dkm yerine fotorafik imaj retilir. Fakat normal olarak sistem, youn emek verilen ve
pahal bir ifllem olan kompozitrn, metnin tmn yeniden yazmas asndan ayn kalmfltr.
Tipik olarak, zel bir derginin (datm az olan) toplam retim maliyetinin yaklaflk yars
kompozisyon maliyetidir. Yazarn metninin yeniden yazlmas fleklinde olan bu geleneksel ve
evrensel sistem yukarda ve Blm 18de (Yaynlama Sreci) anlatlmfltr. Fakat sistem,
deiflme aflamasndadr.
Yeni sistemin ana ksmlar yerlerini almfltr. Kompozitr tarafnda, olduka ileri,
bilgisayar gdml fotokompozisyon aralarmz bulunmaktadr. Yazar tarafnda, kurumlarn
ktlarnn fotokompozisyon aralarna girdi olabilecei, elektronik aralar bulunmaktadr.
Daha da tesi, nispeten ucuz kiflisel bilgisayarlarn her yerde bulunmasyla, dier meslektekiler
gibi bilim adamlar da bunlar iin birok kullanm yeri bulmaktadrlar. Veri toplama, literatr
tarama ve metin hazrlama iin bu kiflisel bilgisayarlar, bilimsel kullanmda ideal aralar
olmufltur.
66

Eksik olan, makinalarn birbirleri ile konuflmalar! Kullanmda olan bol eflitteki
fotokompozisyon aralar ve etraftaki deiflik kelime ifllemci birimler ve kiflisel bilgisayarlarla,
ok dil konuflulan bir evde yaflyor gibiyiz. Hemen hemen her kelime ifllemcinin ktlar,
fotokompozisyon arac iin kodlanabilir, fakat maliyet yeniden yazmaktan daha yksek
olabilir. htiya duyulan, her makinann anlayabilecei evrensel bir dildir. Buna yakn, sayfa
tanmlama dili olan ve Postscript ad verilen dil, kiflisel bilgisayarlarda geliflmifl kelime ifllem
yazlmlar iin (masa st yaymclk yazlm) standart olmaya bafllamfltr. Yazlm,
Postscript girdisini alp fotokompozisyonu yapan araca srmek iin hazrlanmfltr.
zellikle bilimsel yazm iin tasarlanmfl bir kelime ifllem paketi, Pergamonun
Manuscript Manager adndaki paketidir. Bu yazlm, ISIn SciMatei gibi, kaynaklar
formatlamakta faydaldr.
TERMNALDE ALIfiMA
Birok bilim adam hlen; elektronik terminal, kiflisel bilgisayar veya kelime ifllemci
kullanmaktadr. Henz nispeten az sayda bilim adamnn, dorudan metin girdisi olarak
kullanlabilecek (kodlama problemi nedeniyle) ktlar retebilmesine karfln, kelime ifllemci
veya kiflisel bilgisayar kullanmann baflka avantajlar vardr. Terminalde yazmak, standart
daktiloda yazmaktan daha kolaydr. Dzenleme ve deifltirme kolayl (video gsterilimiyle),
birok yazma fonksiyonlarnn getirdii ilve gle, terminali daktiloya gre byk lde
stn klmaktadr.
En nemlisi, kelime ifllemci veya kiflisel bilgisayarn hafzasnn bulunmasdr.
Terminalde yazarken, hlen hafzada olan herhangi bir malzemeye kolayca ulaflabilirsiniz.
Laboratuvar defterinizdeki ifllenmemifl verilere, ilgili makale ve ksa zetlere ve aldnz
editr veya deerlendirici yorumlarna bakabilirsiniz.
eflitli yazm-denetleme (spell-checking) programlar mevcuttur ve bunlar sadece yazm
hatalarn dzeltmek iin kullanlrsa yararldr. Anlam hatalarndan (bow yerine bough)
korunmak iin dzeltme okumas yine gereklidir. Fakat anlam hatalar iin dzeltme okumas,
genellikle yazm hatalar iin ikide bir durmazsanz daha etkili olur. Hemen daima btn
yazm-denetim programlar, bilimsel terimler ve pek rastlanmayan kelimeler iin zel
szlkler verirler.
Uygun komutlar ve fonksiyon tufllarnn nasl kullanldn renerek; cmleleri,
paragraflar ve btn blmleri kartp ilve edebilir, yerlerini deifltirebilirsiniz. Her
deifliklik yaptnzda, dzeltmenin doruluunu ekranda hemen inceleyebilirsiniz. Metnin
sadece dzeltilmifl ksmn kontrol etmeniz yeterlidir. Yeni metnin tmn okumanz
gerekmez. Bilgisayar kullanarak, bir oturuflta metni bir ok defa deifltirebilirsiniz. Ne zaman
isterseniz, bal bir yazcdan basl kopyay alabilirsiniz. Bylece, metnin yeni fleklini alma ve
dzeltme okumalarndaki uzun gecikmelerden saknlabilir. Kelime ifllemci kullanmay
dflnyorsanz veya bu iflte yeni iseniz, Zinsserin (51) kullanm kolay girifl kitabndan
hofllanabilirsiniz.
Bilgisayarnz, dier bilgisayarlarn olduka byk hafzalarna balamak iin de
kullanabilirsiniz. fiimdi, literatr arafltrmas gibi, bilim adamlarnn eflitli amalar iin
kullanabilecei, dzineyle veri taban vardr. Index Medicus (National Library of Medicine),
Science Citation Index (Institute tor Scientific Information), Biological Abstracts ve Chemical
Abstractslarn taranmas evden veya ofisten (kuflkusuz, cretli olarak) hemen yaplabilir.
67

68

Blm

16

Yazl Metin Nereye ve Nasl Sunulur?

Byk dergiler editrlerin elinde doar, ifl adamlarnn elinde lr.
Bernard DeVoto

DERGY SEME
Metnin nereye ve nasl gnderilecei seimleri nemlidir. Baz metinler uygun olmayan
dergilere gmlr. Dierleri, yazarn dikkatsizlii nedeniyle kaybolur, hasar grr veya ok
fazla gecikir.
lk problem, metnin nereye gnderileceidir (Aslnda bu noktada, metni Yazarlara
Direktiflere gre yazmadan nce bir karara varmfl olmalsnz). Aktr ki seiminiz
alflmanzn trne baldr. lk olarak, sizin konunuzda yaym yapan dergileri
belirlemelisiniz.
Bafllang iin veya hafzanz tazelemek iin iyi bir yol, Current Contentsin son saysn
taramaktr. Genellikle, sadece dergi bafllklar baznda, hangi dergilerin sizin konunuzda yayn
yaptn saptamak kolaydr. Ayrca, meslektafllarla konuflarak da yararl bilgiler
edinebilirsiniz.
Hangi dergilerin sizin metninizi yaymlayabileceini belirlemek iin birka fley
yapmanz gerekir. Gznne aldnz her derginin son saysndaki bafllk yazsn (derginin
ismi, yaymcs ve amacn ksa bir flekilde anlatan ve genellikle bafllk sayfasnda yer alan
yaz) okuyun. Genellikle Yazarlara Direktifler de verilen kapsam paragraflarn okuyun ve
son saydaki iindekiler ksmna dikkatlice bakn.
Dergiler, gittike daha zel konularla urafltndan ve hatta eski dergiler bile
kapsamlarn sk sk deifltirdiklerinden (bilimin kendi de deifltii iin, ihtiya nedeniyle)
gznne aldnz derginin, sunmay nerdiiniz eflitte alflmay hlen yaymlayp
yaymlamadndan emin olmalsnz.
Metninizi yanlfl dergiye sunarsanz, fleyden biri baflnza gelebilir. Hepsi ktdr.
69

lki, alflmanzn dergi iin uygun olmad yorumu ile metniniz geri gnderilecektir.
Bununla beraber genellikle, metin deerlendirilinceye kadar bu tr kararlar verilmez. Bylece,
haftalar veya aylar sren gecikmeden sonra bir uygun deildir cevabnn sizi mutlu etme
olasl yoktur.
kincisi, eer dergi sizin alflmanz ile ilgisi asndan snrda ise, metniniz kt veya
haksz deerlendirme ile karfllaflabilir. nk derginin deerlendiricileri (ve editrler), sizin
zel alflma alannzla sadece yzeysel olarak ilgili olabilirler. Metniniz doru bir dergi iin
kabul edilebilecek durumda olsa bile, siz reddedilmenin skntsna maruz kalabilirsiniz. Veya,
katlmadnz ve metni gelifltirmeyen dzeltme nerileri ile uraflma durumunda
kalabilirsiniz. Bu durumda, eer metninizde gerekten eksiklikler varsa, doru derginin
editrlerinden gelecek olan doru elefltirilerden yararlanma olanana sahip olamazsnz.
ncs, makaleniz kabul edilip yaymlansa bile, meslektafllarnzn okumad bir
yaynda gml kald iin daha sonra alflmanzn hemen hemen bilinmeden kaldn
anladnzda keyfiniz ksa srecektir. Bu arada, dergiye karar vermeden nce
meslektafllarnzla konuflmak iin de bu iyi bir sebep olabilir.
PRESTJ FAKTR
Eer bir ka dergi uygunsa, hangisini setiiniz farkeder mi? Belki farketmemesi
gerekir, ama eder. Prestij meselesi vardr. Gelecekteki geliflmeniz (terfiler, proje destekleri)
sadece say meselesi ile belirleniyor olabilir. Fakat flart deil. Pekl, faklte kurulunda veya
proje destei deerlendirme panelinde bulunan bir kifli, kalite faktrn tanyp takdir edebilir.
Bir plk dergisinde yaymlanan makale, prestijli bir dergide yaymlananla eflit deildir.
Gerekte, bilge bir kiflinin (ve bilimde byle kifliler etrafta az var) prestijli bir dergide, bir veya
iki iyi yayn yapmfl bir adaydan etkilenmesi, ikinci derecede dergilerde on veya daha fazla
yayn yapmfl kifliden etkilenmesinden daha fazla olabilir.
Fark nasl anlarsnz? Kolay deildir ve kuflkusuz birok deiflik dflnceler vardr.
Bununla beraber genelde, bir miktar bibliyografik arafltrma ile mantkl kararlar
oluflturabilirsiniz. Kendi alannzda yeni yaymlanmfl nemli makaleleri mutlaka bilmelisiniz.
Nerede yaymlandklarn belirlemeyi ifl edinin. Eer alannza yaplan gerek katklarn ou,
Dergi A, Dergi B ve Dergi C de yaymlandysa muhtemelen seiminizi bu dergi ile
snrlamanz gerekir. Dergi D, E ve F, incelediinizde sadece hafif makaleler iermektedir.
Bylece bunlarn herbiri, kapsam doru olsa bile ilk seim olarak elenebilir.
Sonra, dergi A, B ve C arasndan seebilirsiniz. Farzedin ki Dergi A, herhangi bir
organizasyon veya komiteden destek almakszn ticar bir yaymc tarafndan ticar bir amala
yaymlanan yeni ve ekici bir dergi olsun. Dergi B, meflhur bir hastane veya mze tarafndan
yaymlanan iyi bilinen, kk ve eski bir dergidir. Dergi C ise, sizin alflma alannz temsil
eden ana bilimsel grup tarafndan yaymlanan byk bir dergi olsun. Genel bir kural olarak
(birok istisnalar olmasna karfln), Dergi C (topluluun dergisi) muhtemelen en prestijli
olandr. Ayrca, ulaflt okuyucu kitlesi en genifl (ksmen kalite faktrlerinden, ksmen grup
dergileri dierlerinden daha ucuz olduundan-hi olmazsa kendi yeleri iin) olandr. Byle
bir dergide yaymlanacak makaleniz, amaladnz bilim adam topluluunda etki yapmak
iin en byk flansa sahip olabilir. Dergi B de, hemen hemen ayn prestije sahip olabilir. Fakat,
negatif deerlendirilebilecek ok snrl bir iletiflim a olabilir ve ayrca, derginin ou i
70

yaynlara ayrlmflsa onlarn arasna girebilmek ok zor olabilir. Dergi A (ticar dergi), hemen
hemen kesin olarak dflk datm (hem mevcut abone listesine sahip kurum veya gruplarn
desteinin olmamas ve hem de yaymcnn kr amac neticesinde dierlerine kyasla yksek
olan fiyat nedeniyle) dezavantajna sahiptir. Byle bir dergide yayn, makaleniz iin kstl bir
dolaflmla sonulanabilir.
DAITIM FAKTR
Baz dergilerin karfllafltrmal datmn belirlemek isterseniz, Amerikan dergileri iin
bunu yapmada kolay ve kesin bir yol vardr. Kasm ve Aralk saylarnn son birka sayfasna
bakn. Bir Sahip, iflletme ve Datm ifadesi bulacaksnz. Amerikan posta servisi; ikinci
snf posta hakk tannan (hemen hemen btn bilimsel dergiler bu flart salar) her yaymcnn,
yllk bir sonu raporu doldurup yaymlamasn zorunlu klar. Bu rapor temel datm
bilgilerini iermelidir.
Gz nne almakta olduunuz dergilerin karfllafltrmal datmn belirleyemezseniz ve
karfllafltrmal prestij faktrn bulmann baflka bir yolunu bulamazsanz, bilimsel dergileri
sralamak iin ok yararl bir yol vardr. Journal Citation Reportsdan (Science Citation
Indexe ek olan yllk bir cilt) bahsediyorum. Bu kaynak belgeyi kullanarak, hangi dergilere,
hem genel saysal miktar anlamnda hem de yaymlanan makale baflna ortalama atf etki
faktr) anlamnda en ok atf yapldn belirliyebilirsiniz. zellikle etki faktr, derginin
kalitesine karar vermede akla uygun bir baz olarak gzkmektedir. Eer, Dergi Adaki
ortalama bir makale, dergi Bdeki ortalama bir makaleden iki kere daha fazla atf almflsa, dergi
Ann daha nemli bir dergi olduunu sorgulamak iin ok az sebep vardr.
SIKLIK FAKTR
Gznne alnacak bir baflka faktr derginin skldr. Aylk bir derginin yaymndaki
gecikme, aylk bir dergininkinden hemen daima ksadr. Efldeer deerlendirme sreleri
olduunu kabul edersek, aylk olann ilve gecikmesi 2 veya 3 ay arasnda olacaktr. Ve
birok (muhtemelen ou) aylk derginin editr deerlendirmesi sresi dahil yayn gecikmesi
4 ve 7 ay arasnda olduu iin, aylk olann gecikmesi byk bir ihtimalle 10 aya kar.
Ayrca, ister aylk, iki aylk veya aylk olsun birok derginin geride toplananlar olduunu
da hatrlaynz. Bazen meslektafllarnza, gznne aldnz dergiyle ilgili deneyimlerinin ne
olduunu sormak da yardmc olabilir. Dergi eer, yaym iin alnd tarihleri yaymlyorsa
kendiniz iin ortalama gecikme sresini kartabilirsiniz.
zellikle, bir topluluk tarafndan desteklenmeyen yeni dergiler konusunda dikkatli olun.
Datm az olabilir ve dergi, sizin makaleniz bilim dnyasnca bilinmeden nce iflas edebilir.
PAKETLEME VE POSTALAMA
Metninizi hangi dergiye sunacanza karar verdikten sonra, gnderme iflleminin
ayrntlarn ihmal etmeyin.
Nasl paketlersiniz? Dikkatlice! Uzun sre iflletme editrl yapmfl bir kifliye gre:
Birok metin ou zaman, uygun olmayan paketleme nedeniyle postada hasar grr, ok
gecikir veya kaybolur. Metni zmbalamayn. Zmbalarken veya daha sonra kartrken hasar
olabilir. Byk atafllar tercih edilmelidir (zet not: Daima metnin hi olmazsa bir kopyasn
elinizde tutun. Mevcut tek bir kopyay yollayan birka az akll tandm. Metinler ebediyen
kaybolduunda unutulmaz bir fke iindeydiler).
71

Kuvvetli, lifli bir zarf ve hatta glendirilmifl posta torbalar kullann. Bal veya basz
zarf kullanmak dflnda, zarfn yapfltrlan ucuna gl bir bant koyarsanz aklllk etmifl
olursunuz.
Yeterince pul koyduunuzdan emin olun ve birinci snf posta ile gnderin. Lifli zarfta
gnderilen postalarn ou Amerikan postas tarafndan nc snf olarak ifllem grr ve
eer siz Birinci Snf Posta olduunu ak olarak yazmay ihmal ederseniz veya yetersiz pul
yapfltrrsanz, metnin iinde olduu paket nc snf posta muamelesi grerek ancak bir
ayda gidecei yere ulaflr.
Birok bilimsel dergi, dier akademik alanlardaki pek ok derginin zorunlu olarak
istemesine karfln; yazarlarn pullu; kendi adresini ieren geri gnderme zarflar temin
etmelerini istemez. Gerekte, bilimsel metinlerin dierlerine kyasla ksa oluflu, yaymclar
iin, yer tutan zarflar depolamaktansa postay deyip geri gndermeyi daha ekonomik klar.
Deniz aflr posta, hava yolu ile gnderilmelidir. Avrupadan Amerikaya gnderilen bir
metin (veya tersi), uakla gnderilirse 3 ila 7 gn iinde ulaflacaktr. Yzey postas ile geen
zaman 4 ila 6 haftadr.
KAPAK MEKTUBU
Son olarak, metin ile birlikte daima bir kapak mektubu gndermeniz gerektiini
belirtmem gerekir. Kapak mektupsuz metinler hemen problem karrlar: Metin hangi dergiye
gnderilmektedir? Yeni metin, editrn istedii bir dzeltme midir (yleyse, hangi editr?)

72

veya deerlendirici ya da editr tarafndan belki yanlfl adrese gnderilen bir metin midir?
Birka yazar varsa, hangisinin gnderen yazar olarak kabul edilmesi gerekir, hangi adreste?
Metinde gsterilen adres ounlukla, katkda bulunan yazarn flimdiki adresi olmad iin
adresin zel nemi vardr. Katkda bulunan yazar, kapak mektubuna veya metnin bafllk
sayfasna telefon numarasn da koymaldr.
Editre nazik davrann ve bu zel paketi niye gnderdiinizi belirtin. Bu gnlerde, ana
dili ngilizce olmayan bir kifli tarafndan, fakat yanlflsz bir ngilizceyle yazlmfl bir mektupta
olduu gibi, gzel birfleyler syleme yolunu bile seebilirsiniz. Mektup flyleydi: Metnimiz
sizi tamamiyle tatmin ederse memnun oluruz.
RNEK KAPAK MEKTUBU
Dear Dr

Enclosed are two complete copies of manuscript by Mary Q. Smith and John L. Jones
titled Fatty Acid Metabolism in Cedecia neteri, which is being submitted for possible
publication in the Physiology and Metabolism section of the Journal of Bacteriology.
This manuscript is new, is not being considered elsewhere, and reports new findings that
extend results we reported earlier in The Journal of Biological Chemistry (135:112-I 17, 1982).
An abstract of this manuscript was presented earlier (Abstr. Annu. Meet. Am. Soc. Microbiol.,
p. 406, 1982).
Correspondence regarding this manuscript should be sent to me at the address shown in
the above letterhead (not the address shown on the manuscript, from which laboratory I have
recently moved).

Sincerely,
Mary Q. Smith
Sayn Dr

Ekte, Journal of Bacteriology nin Physiology and Metabolism blmnde yaymlanmak

zere, Mary Q. Smith ve John L. Jones tarafndan hazrlanan ve Fatty Acid Metabolism in
Cedecia Neteri, adl metnin iki tam kopyas sunulmaktadr.
Bu metin yenidir, baflka bir yere sunulmamfltr ve The Journal of Biological Chemistry
(135: 112-117, 1982) de daha nce verdiimiz sonular geniflleten yeni bulgular vermektedir.
Bu metnin bir Ksa zeti daha nce (Abstr. Annu. Meet. Am. Soc. Microbiol., p. 406, 1982)
ye sunulmufltu.
Metinle ilgili haberleflme benimle, bu mektupta gsterilen adres kullanlarak (metinde
bulunan, yeni ayrldm adres deil) yaplmaldr.

Sayglarmla,
Mary Q. Smith
73

ZLEME YAZIfiMASI
Birok dergi, metin alndnda bir alnd form mektubu gnderir. Derginin bunu
yapmadn biliyorsanz, editrn aldn teyit edebilmesi iin, metne kendi adresiniz yazl
bir posta kart ilifltirin. ki haftada teyit alamazsanz editr ofisine, metnin gerekten alnp
alnmadn teyit iin telefon edin veya yazn. Metni postada kaybolan bir yazar biliyorum.
Ancak 9 ay sonra, yazarn, deerlendiricilerin metin hakknda bir sonuca ulaflp
ulaflmadklarn anlamak zere sabrla bir soru sormasyla mesele aydnlanabilmiflti.
Postann nasl olduu malum! ok meflgul editrler ve deerlendiricilerin ne olduklar
da! Metninizi gnderdikten sonra bir ay iinde bir sonu alamazsanz dertlenmeyin. Dergi
editrlerinin ou, hi olmazsa iyi olanlar, 4 ila 6 hafta iinde bir karara varmaya alflrlar
veya herhangi bir nedenle daha fazla bir gecikme olacaksa, yazara bir aklama gnderirler.
Eer 6 hafta getikten sonra, metnin durumu hakknda hl hibir bilginiz yoksa, editrden
kibarca bilgi istemek yanlfl olmaz. Hibir cevap alnamazsa ve geen zaman 2 ay aflmflsa,
kiflisel olarak telefon etmek de yersiz olmayabilir.

74

Blm

17

Deerlendirme fllemi
(Editrlerle Nasl iletiflim Kurulur?)
Btn bu urafl ve yardmlarla, verdiimiz kararlarn belli lde bir keyfiyet ierdiinin
farkndayz. Fakat byle bir sisteme sahip olmasaydk, onu keflfetmemiz gerekirdi. Zira aksi
halde, teyit edilmemifl, eksik, olgunlaflmamfl ve yar piflmifl alflmalar denizinde boulurduk.
Arnold S. Relman

EDTRLERN VE YNETC EDTRLERN fiLEVLER

Editrler ve ynetici editrlerin iflleri ok zordur. Onlarn ifllerini imknsz klan,
yazarlarn tutumudur. Bu tutum, Mayo Kliniinden Earl H. Wood tarafndan Yazar,
Editrden Ne Bekler? paneline yaplan katkda ok iyi ifade edilmifltir. Dr. Wood, Editrn,
gnderdiim btn makaleleri olduu gibi kabul etmesini ve hemen yaymlamasn
bekliyorum. Ayrca ondan, dier btn makaleleri ve zellikle de rakiplerimin olanlar, byk
bir dikkatle incelemesini beklerim diyordu.
Bir zamanlar bir baflkas da, Bence editrler, yaflamn afla bir formudur-virslerden
daha afla ve akademik dekanlarn sadece biraz stnde demiflti.
Ve bir de, ayn anda lp cennete ulaflan Papa ve editr hakknda bir hikye vardr. Her
zamanki girifl ifllemine tabi tutulmufllar ve sonra cennet blgesine gnderilmifllerdi. Papa,
kendi apartmannda etrafa bakt ve ok sade buldu. Dier taraftan editr, uzun tyl hallar
olan gzel mobilyal ve muhteflem dzenlenmifl bir apartmana gnderilmiflti. Papa bunu
grdnde Tanrya gitti ve dedi ki, Galiba bir yanlfllk olmufl. Ben Papaym ve kt bir
yere gnderildim. Oysaki bu seviyesiz editr, ok gzel bir apartmana gnderilmifl. Tanr
cevap verdi, Bence senin ok zel bir durumun yok. Son 2000 ylda 200n zerinde Papay
kabul ettik. Fakat bu flimdiye kadar cennete gelen ilk editr!
Bu blmn ilk cmlesine dnerek, editr ve ynetici editr birbirinden ayralm.
Yazarlar, ifller ters gidince kime flikyet edileceini bilmekten baflka hibir neden iin deilse
bile, aradaki fark bilmelidir.
75

Bir metnin kabul veya reddedileceine editr (baz dergilerde birka tane vardr) karar
verir. Bu nedenle, bilimsel bir derginin editr bir bilim adam ve ounlukla da en st
dzeyde olan bir bilim adamdr. Editr, sadece son kabul veya ret kararn vermez, ayn
zamanda nerilerine gvendii deerlendiricileri de tayin eder. Ne zaman makalenizin
deerlendirilmesine (veya varlan karara) karfl kma nedeniniz olursa, flikyetiniz editre
yaplmaldr.
Editrn rolnn, tahl samandan ayrmak ve sonra samann baslmasn salamak
olduu sylenir.
Ynetici editr, normal olarak tam-zamanl ve cretli bir profesyoneldir. Oysaki
editrler genellikle cretsiz, gnll bilim adamlardr (Birka ok byk bilimsel ve tbb
derginin tam-zamanl cretli editrleri vardr. Dier dergiler, zellikle tp dergileri ve ticar
olarak yaymlananlar, ksm zamanl editrlerine cret derler). Normal olarak, ynetici editr
kabul-ret kararlaryla dorudan doruya ilgili deildir. Onun yerine; ynetici editr,
deerlendirme iflleminin idar ayrntlarnda ve brokratik ifllemlerde editre yardm etmeye
alflr ve kabul edilmifl metni yaymlanmfl makaleye dnfltren daha sonraki ifllerden
sorumludur. Bu nedenle, dzeltme ve yaymlama srasnda oluflan problemler iin ynetici
editrle iletiflim kurmanz gerekir.
Ksaca, kabul ncesi problemleri normal olarak editrn; kabul sonras problemleri ise
ynetici editrn sorumluluk blgesindedir. Bununla beraber, ynetici editr olarak yllardr
oluflan deneyimlerimden, herkesin birlefltii temel bir yasann varln syleyebilirim: Ne
zaman herhangi bir ifl ters giderse, ynetici editr sulayn.

76

DEERLENDRME fiLEM
Sizin yazar olarak, deerlendirme iflleminin niinleri ve safhalar hakknda biraz fikir
sahibi olmanz gerekir. Bu nedenle, birok editr ofisinde tipik olan ifllem ve politikalar tarif
edeceim. Editrce verilmifl kararlarn bazlarn anlayabilirseniz (ve belki, hatta takdir
ederek), zaman iinde metinlerinizin kabul edilme orann, sadece editrlerle nasl iletiflim
kurulacan bilerek arttrabilirsiniz.
Metniniz, derginin editr ofisine ilk ulafltnda, editr (dergide sadece bir tane varsa,
ynetici editr) baz n kararlar verir. lk olarak, metin derginin erevesi iinde kapsanan
konular ile mi ilgilidir? Eer aka yle deilse, metin hemen yazara ifllemin nedenini belirten
ksa bir aklama ile iade edilir. Nadiren, bir yazar, byle bir karara karfl kmay baflarabilir
ve uraflmak genellikle anlamszdr. Derginin konu erevesini tanmlamak, editrn iflinin
nemli bir ksmdr. Editrn, derginin ana karakterini tanmlamaktan herhangi bir nedenle
ciz olduunu belirten yorumlar ne kadar kibarca ifade edilirse edilsin, bildiim editrler ok
nadiren, yazarlardan gelen bu tr nerileri nezaketle dinlerler. Yine de byle bir kararn sizin
veri veya sonularnzn reddi olmadn hatrlaynz. Gideceiniz yol bellidir: Baflka bir
dergiyi deneyin.
kincisi, metninizin konusu uygunsa, metnin kendi formu uygun mudur? Metnin iki adet
ift-aralkl kopyas var mdr? (Baz dergiler adet ister). Her sayfa, tablo veya flekil, her iki
kopyada da tam mdr? Metin, hi olmazsa temelde, derginin yayn stilinde midir? Eer,
yukardaki sorulardan herhangi birinin cevab hayr ise, metin hemen yazara geri
gnderilebilir veya hi olmazsa deerlendirme, eksiklikler giderilinceye kadar
geciktirilecektir. Birok dergi editr, deer verdikleri danflma kurulu yelerinin zamann,
onlara kt hazrlanmfl metinler gndererek harcamayacaktr.
Bir editr biliyorum, tabiat olarak kibar bir insandr. Yazara geri gnderilen kt
hazrlanmfl bir makale ok az deiflikliklerle dergiye yeniden gnderildiinde son derece
fkelenmiflti. Daha sonra, heryerdeki bilim rencilerine bir uyar olmak zere basmaktan
memnuniyet duyduum afladaki mektubu yazd:
Sayn Dr.

adndaki metninize atfediyorum. 23 Austos tarihli mektubunuzda, metnin

ilk sunduunuz zamanki durumu iin hibir gereke gstermeksizin zr dilediinizi grdm.
Bize tekrar gnderdiiniz bu samalk iin gerekten hibir gereke yok!
Metin bu mektupla size geri gnderilmektedir. Baflka bir dergi bulmanz neririz.
Sayglarmzla

Sadece bu iki nkoflul (uygun bir konuda uygun bir metin) salandktan sonra, editr
metni yaymlamak iin gznne almaya hazrdr.
Bu noktada editr, ok nemli iki ifl yapmaldr. lk olarak, temel dzen kurulmaldr.
Yani, deerlendirme ve retim ifllemleri (eer metin kabul edilmiflse) sresince metnin her iki
kopyasnn da izlenebilmesi iin dikkatli kaytlar oluflturulmas gerekir. Eer derginin bir
ynetici editr varsa byk olanlarn ounda vardr bu ifller normal olarak, ksmen o
77

kiflinin grevinin bir parasdr. Bu alflmann, metnin her an nerede olduunun bilinmesi iin
hassasiyetle yaplmas nemlidir. Ayrca, sistemin kendi iinde yerleflik, sinyal verici
aralarnn da olmas nemlidir. Bylece deerlendirme srasnda postada kaybolma veya
dier felketler, editr veya ynetici editrn gecikmeden dikkatine getirilebilir.
kinci olarak editr, metni kimin deerlendireceine karar vermelidir. Pek ok dergi
iflletmesinde, her metin iin iki deerlendirici seilir. Aktr ki deerlendiriciler, yazarn
benzer dzeyli meslektafllar olmaldr. Aksi halde neriler deer taflmaz. Normal olarak
editr ifle, derginin yaz kurulu yeleri ile bafllar. Kurulda belli bir metni deerlendirmede kim
yeterli uzmanla sahiptir? ou zaman modern bilimin byk lde uzmanlk alanlar
ayrm nedeniyle, kurulun sadece bir yesi (veya hi) konuyla ilgili istenen yaknla sahiptir.
O zaman editr, bir veya her iki deerlendiriciyi de kurul yesi olmayan ve belli bir konu iin
deerlendiriciler (ad-hoc reviewers) veya editr danflmanlar ad verilen kiflilerden
semelidir (Az sayda derginin yaz kurulu yoktur ve tamamen ad-hoc deerlendiricilerle
alflrlar). Bazen editrn, metne uygun deerlendiricileri belirlemesi iin ok sayda kifliyle
temas kurmas gerekir. Eer uygun kaytlar tutulabilirse, deerlendirici bulma ifli
kolaylaflabilir. rnein, American Chemical Society tarafndan yaymlanan dergilerin ou,
olas deerlendiricilerle anket yapar. Cevaplara gre, deerlendiricilerin uzmanlk alanlarnn
kaytlar tutulur.
Meslektafl deerlendirici sistemi iflliyor mu? Bishopa (12) gre, Bu sorunun cevab
kuvvetli bir Evet dir! Btn editrler ve pek ok yazar; hakemlerin nerdii deifliklikler
sonucunda, ou zaman nemli lde geliflmemifl olan, yaymlanmfl hemen hibir makale
olmadn syleyecektir.
Birok dergi isimsiz deerlendirici kullanr. Az sayda dergi, metnin kopyalarndan
yazarlarn ismini kararak, yazarlar da isimsiz yapar. Benim kendi deneyimim, Kanadal
deerli bilim adam J. A. Morrisona uyar (38); Bazen, zor da olsa, dil olmak iin yazarlarn
da isimsiz olmas gerektii tartfllr. Aslnda editrler, hakemlerin dil olmad ve tarafl
davrand ok az sayda durumla karfllaflr; editr, belki toplam metinlerin ancak % 0.1i veya
daha az iin, hakemlerin yorumlarn bir tarafa brakmak zorunda kalr.
Eer deerlendirmeyi yapanlar akllca seilirse, deerlendirmeler anlaml olacak ve
editr, metnin yaymlanmas konusunda karar vermek iin iyi bir duruma gelecektir.
Deerlendiriciler, yorumlaryla birlikte metinleri geri gnderdiklerinde; zaman, editrn
gereklerle yzleflme zamandr.
Normal olarak editrler, dayanaksz yorumlar istemez ve kullanmazlar. Bir keresinde,
deerli bir bilim tarihisinden bilimin tarihi ve felsefesi ile ilgili bir kitap metnini
deerlendirmesini istedim. Deerlendirmesi cmleden olufluyordu, fakat flimdiye kadar
grdm en ak ve faydal deerlendirmeydi.

Sevgili Bob:
Yazarn ismini daha nce hi duymamfltm. Kitabn zetinde olanlardan grdme
gre, bu kiflinin adn gerekten hi duymak istemezdim. Bana; bilim, tarih veya felsefe adna
bildiim btn ne varsa hepsinden ok uzak grnyor. Bir sopann ucuyla bile dokunmazdm.
Sayglarmla
78

Meslektafl deerlendirmesi ifllemi hakknda ok fley yazld. Neyse ki, bu yaynlar (281
kaynak) tanmlayan, analiz eden bir kitap (31) yeni yaymlanmfl bulunuyor.
EDTRN KARARI
Bazen editrn karar vermesi kolaydr. Eer her iki deerlendirici de, hi veya ok az bir
dzeltme ile kabul nerirse, editrn hibir problemi yoktur. Fakat maalesef, iki
deerlendiricinin grfllerinin birbirine zt olduu pek ok durum vardr. Byle hallerde editr
ya son karar vermeli veya grfl birlii oluflturmak iin yeniden birka deerlendiriciye daha
gndermelidir. Eer editr metin konusunda yeterince bilgiye sahipse, ilk yaklaflm kullanmak
nc bir deerlendirici yerine ifl grebilir. Editr bu yolu, zellikle bir deerlendiricinin
ayrntl yorumu dierlerinden ok daha etkileyici ise kullanr. kinci yaklaflm, aka ok
zaman alcdr ve ounlukla da sadece zayf editrler tarafndan kullanlr. Fakat metnin
konusu editrn uzmanlk alanna girmiyorsa her editr bu yaklaflm semelidir.
Deerlendirme ifllemi tamamlanmfl ve hangi esasta olursa olsun editr kararn vermifl
olarak, flimdi yazar editrn kararndan haberdar edilecektir. Ve bu, editrn karardr.
Danflmanlar kurulu ve deerlendiriciler sadece neri yapabilirler. Son karar editrndr ve
yle olmaldr. Bu zellikle, isimsiz deerlendiriciler kullanan dergiler (ou) iin byledir.
Editr, iyi karakterli olduuna inand isimsiz deerlendiricilerin arkasna saklanmyacaktr.
Kararlar yazarlara, sanki editrn kendi karar gibi sunulacaktr ve gerekten de yledir.
Editrn karar, herkese bilinen tek kelimeden ibaret kabul, ret veya dzelt olan
genel tipten biri olacaktr. Normal olarak, bu karardan bir tanesi size metnin
gnderilmesinden sonraki 4 ila 6 hafta iinde ulaflacaktr. Editr, karar konusunda 8 hafta

79

iinde size bilgi vermezse veya gecikme konusunda bir aklama yapmazsa, editre yazmaktan
veya telefon etmekten ekinmeyin. Makul bir srede bir karar veya hi olmazsa bir bilgi
edinme hakkna sahipsiniz. stelik sizin bu konudaki girifliminiz, varsa probleme flk tutabilir.
ok aktr ki editr kararn vermifltir, fakat bu karar iletecek mektup postada gecikmifl veya
kaybolmufl olabilir. Gecikme, editrn ofisi yzndense (genellikle deerlendiricilerden
birinin cevap vermemesi nedeniyledir), sizin girifliminiz problem ne ise zmek iin teflebbse
gemeyi salar.
Bunun dflnda, editrlerle konuflmaktan asla ekinmemeniz gerekir. Nadir haller
dflnda, editrler son derece hofl insanlardr. Asla onlar dflman grmeyin. Onlar sizin
tarafnzdadr. Editr olarak yegne amalar, anlafllabilir bir dilde iyi bilim yaymlamaktr.
Bu, sizin de amacnz deilse gerekten lmne bir dflmanla uraflyor olacaksnz. Fakat siz
de ayn amac paylaflyorsanz, editrn sizin sadk bir yandaflnz olduunu anlayacaksnz.
Byk bir ihtimalle, baflka hibir flekilde satn alamayacanz neriler ve yol gsterici
bilgileri de elde edebilirsiniz.
KABUL MEKTUBU
Nihayet cevab aldnz. Varsayn ki editrn mektubu, metninizin yaym iin kabul
edildiini bildirsin. Byle bir mektup aldnz zaman, kendinize ifte martini smarlama veya
byle baflarlarda ne yapyorsanz onu yapma ve her trl flekilde kendinizi kutlama hakkna
sahipsiniz. Byle bir kutlamann uygun olma nedeni, bu olayn nispeten nadir bir olay
oluflundandr. yi dergilerde (hi olmazsa biyolojide) gnderilen metinlerden, olduu gibi
kabul edilenler yaklaflk % 5 civarndadr.
DZELTME MEKTUBU
Daha byk bir olaslkla editrden, byk bir zarfta metninizin her iki kopyas,
deerlendiricilerin yorumlar etiketli iki veya daha fazla liste ve editrn kapak yazsn
alacaksnz. Mektup flyle birfley diyebilir: Metniniz deerlendirildi ve ekteki yorum ve
nerilerle size geri gnderiliyor. Bu nerilerin metininizi gelifltirmekte yardmc olacana
inanyorum. Bu, tipik bir dzeltme mektubunun bafllang ifadeleridir.
Byle bir mektup aldnz zaman kendinizi hibir flekilde mitsizlie
kaptrmamalsnz. Gereki olarak, en nadir olan, yani dzeltmesiz kabul mektubunu
beklememeniz gerekir. Metin gnderen yazarlarn pek ou dzeltme veya ret mektubu
alacaktr. Bu nedenle, reddedilmektense ilkini almaktan memnun olmanz gerekir.
Dzeltme mektubu aldnz zaman, mektubu ve ekteki deerlendirici nerilerini
dikkatle inceleyin (Byk bir olaslkla dzeltme mektubu bir form mektuptur ve nemli olan
ekteki nerilerdir). fiimdi nemli olan soru, sizin deerlendiriciler tarafndan istenenleri yapp
yapamayacanz ve yapmak isteyip istemediinizdir.
Eer her iki hakem de metinde ayn soruna dikkati ekmifllerse, hemen hemen kesinlikle
o bir sorundur. Bazen bir hakem tarafl olabilir, fakat ikisinin ayn zamanda tarafl davranmas
ok zordur. Hakemler yanlfl anlarsa, okurlar da yanlfl anlayacaktr. Bu nedenle benim nerim:
Eer iki hakem de metni yanlfl anlyorsa, yanlfl bulun ve ayn dergiye veya baflka bir dergiye
gndermeden nce dzeltin.
80

Eer istenen deifliklikler nispeten az ve nemsiz ise hemen yapmanz gerekir. Kral
Arthurun dedii gibi gerekten derin bir hendek yoksa yksek atnza binmeyin.
Eer nemli bir dzeltme istenirse, bir adm geri atarak durumunuza tam olarak
bakmanz gerekir. Deiflik koflullarda afladakilerden birinin olma ihtimali vardr.
lki, deerlendiriciler hakldr ve makalenizde temel hatalar vardr. Bu takdirde, onlarn
nerilerini izleyerek metni o dorultuda yeniden yazmanz gerekir.
kincisi, deerlendiriciler sizi bir iki noktada yakalamfllardr, fakat elefltirilerin bazlar
geersizdir. Bu takdirde, metni aklnzda iki ama bulundurarak yeniden yazmanz gerekir.
Makul lde, kabul edebileceiniz deifliklik nerilerinin tmn gznne alp yapn ve
deerlendiricilerin (grflnze gre yanlfl olarak) istisna olarak belirttikleri noktay akla
kavuflturmay veya geniflletmeyi deneyin. Son olarak ve nemle, dzeltilmifl metni yeniden
gnderirken, deerlendiricilerin nerilerinin ele alnfln tek tek gsteren bir kapak yazsn da
ekleyin.
ncs, bir veya her iki deerlendiricinin ve editrn, metninizi cidd bir flekilde
yanlfl okuyup yanlfl anlamas mmkndr. Siz onlarn elefltirilerinin tamamnn yanlfl
olduuna inanyorsanz ilk akla gelen ve uygun olan, metni, daha iyi deerlendirileceini
umduunuz baflka bir dergiye gndermektir. Bununla beraber eer bu metni zellikle bu
dergide yaymlamay istemeniz iin kuvvetli bir nedeniniz varsa geri ekilmeyin, metni tekrar
gnderin. Fakat bu durumda, elinizden gelen btn incelii ve hneri gstermelisiniz.
Deerlendiricilerin yorumlarn sadece tek tek cevaplama ile kalmayp, bunu dflmanca
olmayan bir biimde yapmalsnz. Editrn, muhtemelen cretsiz olarak, bilimsel bir karara
varmak iin urafltn unutmayn. Kapak mektubunuza, editrn semifl olduu,
deerlendiricilere aptal (byle mektuplar grdm) diyerek bafllarsanz metninizin hi
gznne alnmadan hemen geri gnderileceinden yzde binbeflyz eminim. Dier taraftan,
her editr, her deerlendiricinin yanlabileceini bilir ve zaman iinde (Murphynin yasas)
yanlacaktr. Bu nedenle hrsa kaplmadan, editre sizin neden hakl, deerlendiricinin haksz
olduunu (editrn haksz olduunu asla sylemeyin) belirtirseniz, editr byk bir olaslkla
bu safhada metninizi kabul eder veya hi olmazsa, birka yeni deerlendiriciye yeniden
gznne alnmak zere gnderir.
Metni deifltirmeye ve yeniden gndermeye karar verirseniz, editrn belirttii tarihe
uymaya alfln. Birok editr zaman snr koyar. Aktr ki, dzeltme iin geri gnderilen
metinlerin ou, yeniden ayn dergiye gnderilmeyebilir. Bu nedenle, son tarih getikten sonra
metinlerin geri ekildii dflncesiyle, fazlalklardan kurtulmak iin derginin kaytlar
temizlenebilir.
Editrn verdii son tarihi yakalarsanz, metni hemen kabul edebilir veya dzeltme
nemli ise yeni deerlendiricilere geri gnderebilir. Sylenenleri yaptysanz veya makalenizi
elefltirilere karfl savunduysanz, metin muhtemelen kabul edilecektir.
Dier taraftan, son tarihi karrsanz dzeltilmifl metin yeni bir metin olarak ele alnp
yeniden ve muhtemelen deiflik bir deerlendirici grup tarafndan tam incelenmeye alnacaktr.
Bu nedenle, mmknse editrn verdii son tarihe uyarak ifte tehlikeden ve ilve sreden
uzak durmak akllca olur.
81

RET MEKTUBU
fiimdi varsayalm ki ret mektubu aldnz (Hemen hemen btn editrler kabul edilmez
veya mevcut flekliyle kabul edilmez der. Nadiren sert bir cevap olan, ret kelimesi
kullanlr). Alamaya bafllamadan nce, iki fley yapn. lki, sizin durumunuzda olan birok kifli
olduunu kendinize hatrlatn. yi dergilerin ounun %50ye yaklaflan (veya geen) ret oran
vardr. kincisi, ret mektubunu dikkatlice okuyun. nk, dzeltme mektuplar gibi deiflik
trde reddetme vardr.
Birok editr, retleri flekilden birinde snflandrrlar. lki, tamamiyle (nadiren)
reddetmedir. yle bir metin trdr ki editr asla bir daha grmek istemez (dorudan bir
ifade, fakat ince dflnceli bir editr ret mektubuna koymaz). kincisi ve ok daha yaygn olan,
baz faydal veriler ieren, fakat verilerde cidd hatalar olan metin trdr. Editr muhtemelen
byle bir metni, nemli lde dzeltilip yeniden gnderilirse tekrar gznne alr fakat tekrar
gnderilmesini tavsiye etmez. ncs, deneysel alflmalardaki bir hata, belki kontrol
deneyinin olmayfl veya metindeki nemli bir hata (veriler kabul edilebilir olmak zere)
haricinde, temelde kabul edilebilir trde bir metin olmasdr.
Eer size gelen ret nc tip ise, muhtemelen deerlendiricilerin nerilerinde
ayrntlar verdikleri flekilde gerekli dzeltmeleri gznne almal ve dzeltilmifl metni ayn
dergiye yeniden gndermelisiniz. Eer editr tarafndan istenen kontrol deneyini ilave
edebilirseniz yeni metin hemen hemen kesinlikle kabul edilecektir. (Birok editr, ilave deney
gerektiren makaleleri, makaleyi kabul edilebilir flekilde deifltirmek kolay olmasna karfln

82

reddedebilir.) Veya, metinde istenen temel deifliklii yaparsanz, (rnein, Tartflmay

tamamen yeniden yazarak veya makaleyi bir nota evirerek) yeniden gnderilen metin byk
olaslkla kabul edilir.
Eer ret cevab ikinci tipte ise (editrn ret mektubu ve deerlendiricilerin nerilerine
gre cidd biimde hatal) editr, deerlendiricilerin metniniz hakknda cidd yanlfllar
yaptklarna ikna etmedike, yeni metni ayn dergiye yeniden gndermemelisiniz. Fakat, metni
daha ok kantla ve daha net sonularla glendirinceye kadar tutabilirsiniz. Byle bir yeni
metnin ayn dergiye tekrar gnderilmesi ancak o zaman makul bir seenek olur. Kapak
mektubunuz nceki metni kaynak gstermeli ve ksaca yeni katklarn zn anlatmaldr.
Eer ret ilk (tam) tipte ise, metni tekrar ayn dergiye gndermek, hatta bunu tartflmak
anlamsz olacaktr. Metin gerekten kt ise muhtemelen yaynn isminize zarar verecei
korkusuyla tekrar hibir dergiye gndermemelisiniz. Metin iinde kurtarlabilecek bir alflma
varsa, bu ksm yeni bir metin iine aln ve deiflik bir dergiye tekrar gnderin.
Neflelenin! Birgn, bir duvar kaplayacak kadar ret mektubunuz olabilir. Hatta bazen,
kullanlan ince ifadeleri takdir etmeye bile bafllayabilirsiniz. Afladaki trde bir mektup hi
krc olabilir mi? (Bu, bir in Ekonomi dergisinde, ok kullanlan bir ret yazs).
Metninizi sonsuz bir zevkle okuduk. Eer sizin makalenizi yaymlasaydk, daha dflk
kalitede herhangi bir alflmay yaymlamak imknsz olacakt. Gelecekteki bin yl iinde bir
benzerini bulmak dflnlemiyecei iin, maalesef sizin ilh yaznz iade etmek zorundayz
ve ekingenliimizi ve ksa grflllmz hoflgryle karfllamanz iin binlerce defa
yalvaryoruz.
BEK OLARAK EDTRLER
Belki hatrlanacak en nemli nokta, bir dzeltme veya ret ile uraflrken, editrn siz
ve deerlendiriciler arasnda arabulucu olduudur. Eer editrle sayg erevesinde iliflki
kurarsanz ve alflmay bilimsel olarak savunabilirseniz, dzeltmelerinizin ou ve hatta
reddedilen metinler, zamanla, yaymlanmfl makaleler haline geleceklerdir. Editr ve
deerlendiriciler genellikle sizin tarafnzdadr. En nemli grevleri, kendinizi etkin bir
biimde ifade etmenize yardmc olmak ve size, szkonusu olan bilimin durumunu
gstermektir. Onlarla mmkn olan her flekilde iflbirlii yapmak sizin yararnzadr. Editrlk
iflleminin mmkn olabilecek sonular, Peter Morgan (37) tarafndan ok gzel bir flekilde
tanmlanmfltr: Editrlk ifli iin modern deyim, bir amaca varmaya alflan btn arabalarn,
iinden gemesi gereken bir araba ykama makinasdr. ok kirli arabalar alnmaz, temiz
arabalar ok az deiflirken, kirli arabalar ok daha temiz olarak kar.
Atasz nitelikli, hatrlamak istemediimden daha fazla seneyi birok editrle
alflarak geirmifl olarak; tam anlamyla inanyorum ki, editrlerin cesaretle srdrdkleri
bekilik rol olmasayd, bilimsel dergilerimiz ksa zamanda anlafllmaz gevelemeler olurdu.
Editrler size nasl davranrsa davransn, bu zor ve karartlmfl meslein mensuplarna
biraz sempati duymaya alfln. Benim en sevdiim yazarlardan (edeb) biri olan H.L.
Mencken, William Saroyana 25 Ocak 1936 tarihli bir mektup yazmflt. Diyordu ki Bir
magazinin editr olma arzun konusunda sylediklerine dikkat ettim. Bu mektupla sana 6
83

patlar bir silah gnderiyorum. Doldur ve herbirini kafana sk. Cehenneme gittiinde bana
teflekkr edeceksin ve oradaki dier editrlerden, dnyadayken yaptklar iflin ne kadar
korkun olduunu reneceksin.

84

Blm

18

Yaymlama Sreci (Dzeltmelerle Nasl Bafledilir?)

Proofread carefully to see if you any words out.
Anonim

DZELTME fiLEM
Aflada verilenler, metninizin yaym iin kabulnden sonra geirecei ifllemlerin ksa
bir aklamasdr.
Metin ounlukla, dilbilgisi ve kelimelerin doru yazlfllarnn kontrol edilip
dzeltildii bir dzenleme iflleminden geer. Ayrca kopya editr; btn ksaltmalar, l
birimlerini, noktalama iflaretlerini ve kelimeleri, metninizin yaymlanaca derginin stiline
gre standart hle getirecektir. Kopya editr, sunduunuz yaznn herhangi bir ksm net
deilse veya ilve bilgi gerektiriyorsa size soru yneltebilir. Bunlar, yazara sorular olarak,
yazara gnderilen provalarn marjlarnda gzkecektir (Baz dergiler, dzenlenmifl metni
dizgiye sokmadan nce onay iin yazara gnderirler).
Metin, makalenizin deneme basksn retecek olan dizgi sistemi ile iletiflim kurabilen
bilgisayara yazlr. Kompozitr, harf byklkleri ve sayfa dzeni ve metindeki kelimeleri
gsteren kodu bilgisayara verir. Bunun sonucunda, size gnderilecek olan provalar ortaya
kar. Bunlar size, makalenizde editrlerin yapt ifllemleri ve yazm hatalarn kontrol
etmeniz, varsa kopya editrnn sorularn cevaplamanz iin geri gnderilir. En sonunda,
kompozitr yaptnz dzeltmeleri bilgisayara verir. Bu son flekil, dergi yaymlandktan sonra
greceiniz flekildir.
PROVALAR NYE YAZARLARA GNDERLR?
Baz yazarlar, makaleleri yaym iin kabul edildikten sonra provalar geldiinde, yaynn
dergide sihirli bir flekilde hatasz grneceini varsayarak ve gerekli dikkati gstermeyerek
makaleyi unutur gibidir.
85

Dzeltme niye yazarlara gnderilir? Dzeltme, yazarlara bir tek nedenle gnderilir:
Dizgi kompozisyonunun doruluunu kontrol etmek iin. Dier bir deyiflle, provalar dizgi
hatalar ynnden dikkatlice incelemelisiniz. Metniniz ne kadar mkemmel olursa olsun,
sadece dergide baslan flekli nemlidir. Basl makale cidd hatalar ierirse, isminize gelecek
tamir edilemez zararlar gibi daha birok problem doabilir.
Zarar, birok hatann anlam tamamen bozduu gerek bir zarar olabilir. Yanlfl konmufl
desimal noktas kadar kk bir hata, yaymlanmfl makaleyi tamamen faydasz klabilir. Bu
dnyada, sadece fleyden emin olabiliriz: lm, vergiler ve dizgi hatalar.
YANLIfi YAZILMIfi KELMELER
Hata, anlam nemli lde etkilemese bile, komik bir durum olarak ortaya karsa
isminize etkisi iyi olmayacaktr. Makalenizde, nosocomical infection ifadesi gzktnde
okuyucular ne demek istediinizi anlayacak ve gleceklerdir. Fakat siz bunu komik
bulmayacaksnz.
Yanlfl kelimeler zerinde konuflurken, bu konuda nemli bir yorum yapma flans bulan
bir ngilizce profesrn hatrlyorum. Bir renci, burro kelimesini yanlfl yazmflt.
Profesr, marja flyle yazd: burro, kala demektir; burrow ise yerde alan delik! Kiflinin,
gerekten aradaki fark bilmesi gerekir.
Reklam yapan belli bafll bir laboratuvar ekipman firmas; byk, koyu harflerle
Quality is consistant because we care yazan bir iln vermiflti. Kelimelerin yazlflna
gsterdikleri dikkatten daha fazlasn rnlerinin kalitesine gsterdiklerini umarm.
Yaymclkla uraflan bizlerin, zaman zaman dizgi hatalar nedeniyle uykular kamasna
karfln; gzmden kaan hatalarn, benden nceki yaymclarn byk hatalarna kyasla
muhtemelen daha az nemli olduunu farkedip rahatlyorum.
Benim en hofluma giden dizgi hatas, 1631de ngilterede yaymlanmfl ncilde
yaplmflt. 7. Emir flyle diyordu: Zina yapnz. Bu basknn yaymndan sonra
Hiristiyanln neden gerekten popler olduunu anlyorum. Eer bu ifade kutsal
gzkmyorsa, 1653te baslmfl dier bir ncil basksndaki bir satr size kaynak vermeliyim:
Biliniz ki drst olmayan kifli Tanrnn lkesine kavuflacaktr.
Dzeltilecek metni, bir bilimsel makaleyi okuduunuz biim ve hzda okursanz,
muhtemelen dizgi hatalarnn % 90n grmeyeceksiniz. Deneme metnini okumann en iyi
yolu, ilk nce dorudan okumak, sonra metnin zerinde alflmaktr. Okumak, bahsettiim
gibi, hatalarn % 90n gzden karr, fakat ihmalden kaynaklananlar yakalar. Eer baskda
bir satr yok olmuflsa, anlamak iin okumak bunu yakalamada en uygun yoldur. Bir baflka yol
veya ilve olarak; dzeltmeyi iki kifli, biri yksek sesle okurken dieri metni izleyerek
yapmaldr.
Fakat, hatalarn ounu yakalamak iin her kelimeyi yavafl yavafl incelemelisiniz. Eer
normal okumada olduu gibi gznzn bir grup kelimeden dierine atlamasna izin
verirseniz, ok fazla hata yakalayamazsnz. zellikle teknik terimleri incelemelisiniz. Metni
bilgisayarda yazanlarn, bilim adam olmadn hatrlamalsnz. yi yaz yazan bir kifli
86

cherry kelimesini hataszca 100 kez yazabilir. Fakat, Escherichia kelimesinin bir prova
metninde arka arkaya 21 kez (drt deiflik flekilde) yanlfl yazldn hatrlyorum. Ayrca,
forml Cl2H6Q3 olarak baslan kimyasaln mmkn olan kullanm olanaklarn da merak
ettiimi hatrlyorum.
Yanlfl koyulan bir desimal noktasnn oluflturaca problemlerden bahsetmifltim. Bu
gzlem bizi, dzeltme okunmasnn genel kurallarna gtrmektedir. Herbir sayy dikkatlice
inceleyin. zellikle de tablolar incelerken dikkatli olun. Bu kural iki nedenle nemlidir. lk
olarak, zellikle tablolafltrma srasnda olmak zere, saylar yazarken sklkla hata olur.
kincisi, bu hatalar yakalayabilecek tek kifli sizsiniz. Yazm hatalarnn ou, bask srasnda
veya editrn ofisinde yakalanr. Bu profesyonel dzelticiler, yazlara gz gezdirerek hatalar
yakalarlar. Bu kiflilerin 16 saysnn aslnda 61 olmas gerektiini bilmesi imknszdr.
DZELTMELER fiARETLEME
Provada bir hata bulduunuz zaman, hatann iki kez iflaretlenmesi nemlidir. Bir kere
hatann olduu yerde, bir kere de marjda gsterilir. Kompozitrn hatalar bulurken
kullanaca iflaretler marj iflaretleridir. Sadece dktilo edilmifl ksmda gsterilen bir dzeltme
kolayca gzden kaabilir. Marjda gsterim, dikkati ekmek iin gereklidir. Bu ift iflaretleme
sistemi fiekil 9da gsterilmektedir.
Dzeltmelerinizi akllca ve aka gsterirseniz, uygun dzeltmeler yaplacaktr. Fakat
kabul grmfl, belli dzeltme iflaretleri kullanrsanz hem yanlfl anlamalar azaltabilir hem de
kendinize ve dier ilgili kiflilere zaman kazandrabilirsiniz. Bu iflaretler, her eflit yaymda
kullanlan evrensel bir dildir. Bu nedenle, dilin sadece birka temel elemann renmek iin
zaman ayrrsanz, kariyeriniz sresince her eflit basl malzemenin dzeltilmesinde
kullanabilirsiniz. En ok kullanlan iflaretler Tablo 10da gsterilmifltir.
DZELTMELERE LAVELER
Bu blmn baflnda, dizginin doruluunu kontrol edebilmeleri iin deneme
basklarnn yazarlara gnderildiini belirtmifltim. Olumsuz bir ifadeyle, dzeltme aflamas;
deifltirme, yeniden yazma, ifade deifltirme, yeni bilgilerin ilvesi veya son hlini almfl
malzemede herhangi bir nemli deifliklik yapma zaman deildir.
Niin nemli deifliklikler yapmamanz gerektii konusunda nemli neden vardr.
lki, ahlk bir konu: Ne dzeltmeler ne de deifliklikler, dergi tek kiflilik bir iflletme
olmad srece, editr tarafndan grlemeyecei iin, nemli deifliklikler yapmak uygun
dflmez. Editr veya deerlendiricilerin grmedii, yeni malzeme ieren herhangi bir yeni
metnin deil, deerlendirmeden getikten sonra editr tarafndan onaylanmfl metnin baslmas
gerekir.
kincisi, yeni hatalar ortaya kabilecei iin, gerekten gerekmedike dizilmifl
malzemeyi bozmak akllca olmaz. Satra yeni bir kelimenin eklenmesiyle, izleyen satrlar da
yer deifltirir (doru marjlar korumak iin).
ncs, dzeltmeler pahaldr (21,23). Pahal olduklar iin, yaymcy (muhtemelen,
normalde problemsiz bir yesi olduunuz bir bilimsel grup) zorlamamanz gerekir. Ayrca,
87

fiekil 9.

Dzeltilmifl bir prova. (Bu hatal dizgi iin, Waverly Basmevine teflekkr ederiz. Waverlyden gelen
normal bir prova o kadar az hata ierirdi ki gsterme amacyla kullanm faydasz olurdu.)

yazarn yapt deifliklikler diye nemli bir masraf faturas karflnza kabilir. Pekok dergi,
yazarlarn makul ldeki deifliklerinin maliyetini kendileri karfllar. Ynetici editr ve
iflletmecileri olan dergiler ise, eer dzeltmelerde aflr deifliklik yapmayla sulanrsanz, er
veya ge faturay size karacaktr.
Dzeltme metinlerinizde, bir tr eklemeye sklkla izin verilir. Sizin makaleniz ifllem
grrken, benzer veya ayn konuda bir baflka makale yaymlanrsa bu ihtiya ortaya kar. Yeni
alflmann flnda, makalenizin baz ksmlarn yeniden yazma arzusu duyabilirsiniz.
Yukarda belirtilen nedenlerden dolay bu arzuya karfl koymalsnz.
88

Tablo 10. ok kullanlan dzeltme iflaretleri.

Yapmanz gereken, yeni alflmay tanmlayan ve kaynaklar veren, ksa (sadece birka
cmleyle) bir Addendum in Proof hazrlamaktr. Bu ek, makalenin yapsn bozmakszn son
ksmda baslabilir.
KAYNAKLARIN LAVES
ok olaan bir flekilde, kaynaklarnza ilve etmek isteyebileceiniz yeni bir makale
kabilir. Metinde, belki birka kelime ilvesi ve birka yeni kaynak numarasndan baflka
nemli bir deifliklik yapmanza ihtiya yoktur (Burada, derginin sayl alfabetik sistem
kulland varsaylyor).
fiimdi fluna kulak verin. Dzeltme srasnda kaynak ilve ederseniz kaynaklar yeniden
numaralamayn. Hepsi olmasa da yazarlarn ou bu hatay yapar ve bu cidd bir hatadr.
Kaynak listesinde ve metinde, numarann her gzkt yerde gerektiinden fazla birok
deifliklik, nemli maliyetler getirecei iin bu bir hatadr. lgili satrlar yeniden yazldnda
yeni hatalar oluflabilir ve mutlaka metindeki kaynaklardan en az bir tanesi gzden kaacaktr.
Yapmanz gereken, yeni kayna a numarasyla ilve etmektir. Yeni kaynak, alfabetik
olarak 16 ve 17 nolu kaynaklar arasnda ise, yeni kaynaa 16a numarasn verin. Bylece,
listenin geri kalan ksmnn numaralanmasnn deiflmesine ihtiya kalmaz.
GSTERLMLER DZELTME
Gsterilimlerin dzeltmelerinin dikkatlice incelenmesi zellikle nemlidir. Normal
olarak, zgn metin ve zgn gsterilimler, deneme basksyla birlikte yazara gnderilir. Bu
nedenle, derginin editr ofisinde sizi yazm hatalarn bulma konusunda destekleyecek
dzeltmecilere gvenebilmenize karfln, gsterilimlerin etkin olarak baslmfl olup olmadna
sizin karar vermeniz gerekir. Zira, karfllafltrmay yapacanz zgn gsterilimler sizdedir.
Makalenizde ince yap ieren nemli fotoraflar varsa ve siz zellikle yksek kalitede
basm standart olduu iin o dergiyi setiyseniz; sadece kusursuz bir bask mit etmekle
89

kalmayp, bunu talep etmelisiniz. zgn gsterilimler sizde olduu iin bunu yapabilecek
yegne kifli sizsiniz. Siz, ama sadece siz, kalite kontrol denetimcisi olarak ifl yapmalsnz.
Kopya editr okunamayacak kadar fazla kltme yapmadka veya yzde kltmeyi
ilgili grupta uyumsuzluk yaratacak biimde kullanmadka, grafikler ve izgi diyagramlarda
nadiren hata olacaktr.
Bununla beraber, fotoraflarda arada bir problem olabilir. Bunlar bulmak size kalmfltr.
Gsterilimin deneme basksn zgn olanyla karfllafltrn. Deneme basks daha koyu ise
muhtemelen basit bir problemdir. Bu nedenle ayrntlar kaybolursa, basmcdan fotoraf
yeniden grntlemesini istemeniz gerekir (zgn gsterilimi deneme basks ile birlikte
gndermeyi unutmayn).
Deneme, kopyadan daha ak renkte ise, muhtemelen bask srasnda az flk almfltr.
Bununla beraber, basky yapan, (Basky yapan ifadesini, basm srasnda geen her ifllemin
ksaltlmfl olarak kullanyorum) bu ekimi, bilerek az fla maruz brakmfl olabilir. Bazen,
zellikle kontrast az olan fotoraflarda, az fla maruz brakma normalden daha fazla ayrnty
ortaya karr. Bu nedenle, karfllafltrmanz aklk-koyulukla deil ayrntlarn yeterlilii ile
ilgili olmaldr.
Fotorafn sadece bir blm zel nem taflyabilir. Eer yle ise ve ortaya kan
grntden hoflnut deilseniz; marj notlaryla veya ste koyulan katlarla, basknn hangi
ksmnn ayrntlarnn yeterli olmadn syleyin. O zaman, basky yapan, sizce nemli olan
ksma dikkatini verebilecektir.
NE ZAMAN fiKAYET EDLR?
Bu blmden, baflka hibirfley renmediyseniz bile, hi olmazsa dergideki
gsterilimlerin basksnda kalite kontrolu yapmanz gerektiini flimdi rendiinize
inanyorum. Deneyimlerime gre birok yazar; yaymdan sonra, her ne iin flikyet ediyorlarsa
bunu sadece kendilerinin dzeltebileceini anlamadan flikyet ediyorlar. rnein, yazarlar
ou zaman resimlerin alt-st veya yan olarak basldndan flikyet ederler. Bu tr flikyetleri
kontrol ettiim zaman hemen daima, deneme basksnda st olarak iflaretlenenin dergide de
st olduunu farkettim. Yazar, sadece gzden karmflt. Aslnda yazar, muhtemelen iki kez
gzden karmflt: (ii) Dergiye gnderirken fotorafn st ksmn iflaretlemeyi unutarak (i)
Deneme basksnda, basky yapann yanlfllkla, yanlfl taraf st olarak iflaretlediini not
etmeyi unutarak.
Bylece; eer flikyet edecekseniz, deneme basks aflamasnda yapnz. Ve, ister inann
ister inanmayn, flikyetleriniz nezaketle kabul edilecektir. Faturay deyen bizler, kaliteli
retimi salayan standartlar kurmak iin ok nemli ve byk yatrmlar yaptmzn
farkndayz. Yine de, paramzn israf edilmediinden emin olmak iin sizin kalite kontrolu
yapmanza ihtiyacmz var.
yi dergiler, iyi yaymclar tarafndan grevlendirilen iyi basmclarla baslr. Makaleniz
sizin isminizi taflyacaktr. Fakat, hem yaymc hem de basmcnn ismi de tehlikededir. stn
bir rn karmak iin sizin onlarla beraber urafl vermenizi beklerler.
90

Bu tr dergilerin iflletme editrlerinin, rnn btnln korumalar gerektii iin,

bildiim editrlerin hibiri basmclar sadece ucuzluk esasna dayanarak semezler. John
Ruskin, Dnyada, biraz kt yaparak biraz daha ucuza satlabilecek hibir fley yoktur. Sadece
fiyat gznne alanlar, o kiflinin hakl avdrlar dediinde kuflkusuz haklyd.
Bir bask atlyesindeki tabela da ayn noktaya iflaret ediyordu:
FYAT
KALTE
SERVS
(Yukardakilerden herhangi ikisini sein)

91

92

Blm

19

Tekil Kopyalar Nasl Ismarlanr ve Kullanlr?

Yazarlarn ou, yaymladklar her makaleden meslek reklm amacyla istendiinde
meslektafllarna datmak zere 100 ila 300 tekil kopya alrlar.
John K. Crum

TEKL KOPYALAR NASIL ISMARLANIR?

Tekil kopyalar, bir lde kendini beenmifllik aracdr. Kendini beenmiflliin
beenmifllii, hepsi kendini beenmifllik (Ecclesiastes I, 2; XII, 8). Bunu sylemifl olarak,
tekil kopyalarn nasl satn alnaca ve kullanlaca zerine bir ka kelimeyle tavsiyede
bulunacam. nk biliyorum ki tekil kopya isteyeceksiniz. Herkes ister. Tekil kopyalar
smarlamak istemeyen ok az yazar vardr.
Ismarlamak genellikle kolaydr. Tekil kopya smarlama formu, ou zaman provalarla
birlikte gnderilir. Gerekte bu det yle evrenseldir ki, bu form provalarla birlikte elinize
ulaflmazsa dergi ofisini aramanz gerekir. nk bunun ihmali muhtemelen bilerek deildir.
TEK KOPYA RETME SSTEM
Baz dergiler, hl tekil kopyalar (offprints) dergiyle birlikte basma ifllemi ile
retmektedirler (Tekil kopyalar, derginin kendisi baslrken overrun olarak baslr). Bu
ifllemde, erken smarlamak nemlidir. Ismarlama formunu, resm smarlama iflleminin
kurumunuzda sonulanmasn beklemektense erken bir zamanda, sylendii gibi provalarla
birlikte gnderin. Ismarlanan almakta gecikme olsa bile smarlama numaras almaya alfln.
Baz dergiler, tekil kopyalar flimdi kk ofset makinalarnda, esasta derginin
retiminden bamsz bir ifllemle retmektedirler. Son zamanlarda kt maliyeti byk lde
arttndan, dergiyle birlikte basma iflleminde mevcut olan kt israf, sistemi ekonomik
adan anlamsz klmaktadr.
Yeni sistemin byk bir avantaj vardr: Makalenizin tekil kopyalar herhangi bir
zamanda, herhangi bir sayda retilebilir. Bu nedenle, byle bir dergide yaym yaparsanz, hi
bir zaman tekil kopyasz kalma sorununuz olmaz.
93

KA TANE ISMARLANIR?
Daha sonra yeniden smarlayabilseniz bile, ilk aflamada fazla smarlamak akllca olur.
Birok dergi ilk 100 tekil kopya iin, bafllangtaki ifllemlerin masraflarn karfllamak
amacyla fiyat yksek tutar. kinci 100 ok daha ucuzdur, fiyattaki makul artfl, sadece ilve
kt ve bask zaman masrafn yanstr. Bu nedenle, 100 tekil kopyaya ihtiyacnz
olabileceini dflnrseniz, 200 smarlayn; 200e ihtiyacnz olabilirse 300 smarlayn. Fakat
fiyat fark o kadar azdr ki fazla ynnde hata yapmamak aklszca olur. Tablo 11de gsterilen
fiyat listesi birou iin tipiktir.
TEKL KOPYALAR NASIL KULLANILIR?
Tekil kopyalar kullanrken hayal gcnz ve kendinizi beenmiflliinizin yol
gstermesine izin verebilirsiniz. ok nce yazmfl olmanz gereken mektubu flimdi
yazmanzdan ok daha kolay olduu iin, bir tane tekil kopyay annenize gndererek ifle
bafllayn. Gerekten iyi bir makale ise, zellikle bir gn sizin iin iyi bir fleyler syleme
durumunda olabilecek, herhangi bir yafla byk meslektaflnz gibi, etkilemek istediiniz
herkese gnderin.
Dflneceiniz temel konu, posta kart oyununu oynayp oynamamaktr. Baz bilim
adamlar onun yerine, tekil kopyalara ihtiya duyabilecek meslektafllarnn bir datm listesini
yaparak oyunu oynamay reddederler. Kiflisel mektuplara hemen herkes olumlu karfllk
verirken, sradan posta kartlar ve form mektuplar ihmal edilir.
Fakat birok bilim adam, posta kart oyununu oynamann maliyetine ve harcanan
zamana kzmasna karfln yine de bu oyunu oynar. Ve kendini beenmifllik bir tarafa, oyun
arada bir, tekil kopyay gndermeye deecektir.
Tekil kopya isteklerinin byk miktar, koleksiyoncu olarak tanmlanabilecek
kiflilerden gelecektir. Bunlar ktphane bilim adam olma eilimindedir ve muhtemelen
literatrle genifl ilgisi olup belki laboratuvar iflleriyle az ilgili doktora rencileri veya doktora
sonras alflma yapanlardr. Kartlarn altndaki imzalar okuyabilseniz bile, isimleri
tanyamayacaksnz. Zira bu kifliler (eer yayn yapmfllarsa), muhtemelen sizin sahanzda
yayn yapmamfllardr. Zamanla, baz isimleri tanmaya bafllayabilirsiniz. Gerek koleksiyoncu

Tablo 11. Tekil kopya fiyat listesi: Journal of Bacteriology.

Kopya Says
Sayfa says

100

200

300

400

500

Her ek
100 adet

$116

$132

$146

$160

$173

$12

178

199

217

234

252

15

12

249

275

300

323

345

20

16

331

362

392

422

450

26

20

414

451

487

521

554

31

94

mthifl bir srarla toplamaya devam edecektir. Her yayn yaptnzda, sizin konunuzda alflan
ayn koleksiyoncu grubundan tekil kopya istei almanz olasdr.
Koleksiyoncu olduunu anlarsanz, karfllk vermeniz gerekir mi? Muhtemelen.
Zannederim bilimde, srekli toplayp dzenleyerek ve genifl bir literatr birlefltirerek
ktphanede saatler harcayan, disiplinleraras tiplere yer vardr. Byle genifl ilgi alan olan
kifliler, bilimsel arafltrmada en nde olmayabilirler, fakat ounlukla iyi retmen ve idareci
olurlar. Bu arada da, ancak sadece bir koleksiyoncunun nasl didikleneceini bildii, evrensel
bir konuda, bir veya daha fazla, olaanst baflarl tarama/deerlendirme makalesi veya
monografi retmeleri muhtemeldir.
Tekil kopya isteklerinin bir sonraki en byk grubu, yabanc lkelerden veya ok kk
kurumlardan olabilir. ok ak olarak bu kifliler, makalenizin dizinleme veya zetleme
servislerinde listelendiini grmfller ve dergi kendi kurumlarna gelmedii iin de makaleyi
grememifllerdir (Makaleniz Current Contentsde listelendikten birka gn sonra isteklerdeki
artfl bekleyin). Bu tr isteklere cevap vermeli misiniz? Aka, eer tekil kopya
gnderiyorsanz bence bunu hakeden ilk grup bu gruptur.
nc istek grubu, bildiiniz ya da isim ve laboratuvarlar kendi alannzda veya ilgili
alanda alflanlar olarak tandnz meslektafllarnzdan gelecektir. Byle isteklere cevap
vermeniz gerekir mi? Tekil kopyalarn gerekten kullanlacan bildiiniz iin, muhtemelen.
Burada esas meseleniz, bir liste hazrlamann daha iyi olup olmayacadr. Bylece, siz ve baz
meslektafllarnz isteklerle zaman ve para israf etmeden, karfllkl tekil kopya alfl verifli
yapabilirsiniz.

Sizin tekil kopyalar toplamanz gerekir mi? yle ise, nasl? Bu, kuflkusuz size baldr,
fakat birka yol gsterici nlem yardmc olabilir.
Bafllangta; tekil kopyalarn eer bir faydas varsa, kolaylk ynnden olduunu
bilmeniz gerekir. Kitap ve dergilerden farkl olarak, hibir ekonomik deeri yoktur. Baz nde
gelen bilim adamlarnn, emekli olduktan sonra, byk saydaki tekil kopya koleksiyonlarnn
satlamamasndan znt duyduklarn biliyorum. Hibir kurum bu koleksiyonlar hediye
olarak da kabul etmez. Hatta hurda katlar bile tel zmbalar nedeniyle almak istemezler.
TEKL KOPYALAR NASIL DOSYALANIR?
Tekil kopyalar kiflisel rahatlk iin kullanlacaksa, uygun yol ne olurdu? Tekil
kopyalarnz yazar adna gre (ilve yazarlar apraz endeksleyerek) alfabetik olarak
dzenleyin. Birok bilim adam, konuya gre dzenlemeyi tercih eder. Fakat koleksiyon
bydke, konu ve ilgiler deifltike, zaman getike koleksiyon giderek eriflilmez hale gelir.
Eski bir ktphaneci olarak, yaratlmfl her konu dzeni sisteminin zamanla bozulaca
garantisini verebilirim. Ayrca, ihtiyacnz olan ve bir yerde olduunu bildiiniz birfleyi,
sonusuz bir flekilde aramaktan daha deli edici bir durum olmadn da garanti ederim.
Genifl bir koleksiyonunuz olmasn plnlyorsanz veya hlen varsa, hibir dosyalama
sistemi etkin bir bulma yolu salamayacaktr. Kayt sistemi kurulmas gerekir. Kaytlar (3x5
kartlar) eflitli flekillerde yaplabilir. Kartlar, yazar ve ortak yazarlara gre ve eflitli konular
iin ksa bir formda oluflturulabilir. Btn kartlar da, bir szlk katalogda (ayakkab kutusu)
95

muhafaza edilir. Tekil kopyalarn kendileri; ilgili yazar ve konu, kartlarna yazlmfl olarak
girifl numaralar ile dosyalanabilir. Bu tr kayt tutma, olduka kolay ve flaflrtc lde
etkindir.
Bilgisayarnz varsa, tekil kopyalarnz bilgisayar dosyalarna da kaydedebilirsiniz. Bu
tr kaytlar iin eflitli yazlmlar mevcuttur.
NEY BRKTRMEL
Hangi tekil kopyalar biriktirmeniz gerekir? Meselenin kalbine veya hi olmazsa
atardamarna gelelim. Kiflilik olarak gerek bir koleksiyoncu deilseniz, koleksiyonunuzu
rahatlk salayan kopyalarla snrlamanz gerekir. Herfleyi biriktiremeyeceiniz iin en iyi
kural, bulunmas zor olan biriktirmektir. Elinizde olan dergilerde yaymlanmfl makalelerin
tekil kopyalarn toplamamalsnz. Hemen her ktphanede bulunabilecek dergilerde olan
tekil kopyalar da toplamamanz gerekir. Kk ve zellikle yabanc dergi, bildiri kitab ve
dier az bulunan yaynlarda yaymlanmfl makalelerin tekil kopyalarn biriktirmelisiniz.
Bylece, sizin tekil kopya koleksiyonunuzun yaknnzdaki ktphanenin kk bir rnei
olmasna ihtiya yoktur; fakat ktphanede bulunmayan malzemeye kendi dosyanzda
ulaflmak bir rahatlk ve kolaylktr. Ayrca, tekil kopyalar sizindir. flaretlersiniz, kesersiniz ve
yararl bulduunuz her biimde dosyalarsnz.
Tekil kopya dosyanz, elinizdeki dergi makalelerinin muhafazas iin de
kullanabilirsiniz. Ktphaneniz, sizin iin bir makalenin fotokopisini ktphaneler aras
ifllemle elde ederse; bu tam olarak koleksiyonunuza girmesi gereken bir malzemedir (nk
ktphaneler aras iflleme tekrar girmek zorunda kalmamak nemli bir kolaylktr).

96

Blm

20

Bir Tarama / Deerlendirme Makalesi Nasl Yazlr?

Deerlendirme ve elefltiriyi yapan, yazar hayatnn en acmasz alayna alan kiflidir.
Anonim

TARAMA / DEERLENDRME MAKALESNN KARAKTERSTKLER

Tarama/deerlendirme makalesi zgn bir yayn deildir. Baz durumlarda, byle bir
tarama/deerlendirme, temel bir dergide henz yaymlanmamfl yeni veriler (yazarn kendi
laboratuvarndan) ierebilir. Fakat bir tarama/deerlendirme makalesinin temel amac, daha
nce yaymlanmfl makaleleri deerlendirmek ve bunlar ayn bakfl asna getirmektir.
Tarama/deerlendirme makalesi genellikle uzundur. Tipik olarak 10 il 50 baslmfl
sayfa tutabilir. Arafltrma makalelerine kyasla konusu olduka genifltir. Ve kuflkusuz, yayn
taramas ana rndr. Gerekten iyi tarama/ deerlendirme makaleleri, orada yorumu yaplan
kaynaklardan daha fazla anlam taflr. Yaymlanmfl alflmalarn elefltirisini verir ve ou
zaman bu yaynlara dayanan nemli sonular retir.
Tarama/deerlendirme makalesinin yaps arafltrma makalesinden farkldr. Doal
olarak; Malzeme ve Yntemler, Sonular ve Tartflma trndeki dzen, tarama/ deerlendirme
makalesi iin kullanlmaz.
Eer daha nce arafltrma makalesi yazmflsanz ve flimdi ilk tarama/deerlendirme
makalenizi yazmak zereyseniz; bu makaleyi arafltrma makalesi gibi, afladaki flekilde
dflnmek kavram bakmndan yararl olabilir: Girifl ksmn byk lde geniflletin,
Malzeme ve Yntemleri karn (zgn veriler sunmadka), Sonular karn ve Tartflma
ksmn geniflletin.
Aslnda hlen, birok tarama/deerlendirme makalesi yazmfl durumdasnz. fiekil olarak
bu tr makaleler, iyi dzenlenmifl bir dnem devi veya tezden ok farkl deildir.
Bununla beraber, arafltrma makalesinde olduu gibi, nemli olan, tarama/deerlendirme
makalesinin dzenidir. Eer dzeni iyi kurarsanz yazmak kendiliinden gelir.
97

EREVEY HAZIRLAMAK
Arafltrma makalelerinden farkl olarak, tarama/deerlendirme makalesi iin nceden
tanml bir dzen yoktur. Tarama/deerlendirme makalesi yazmak iin ana kural, bir ereve
hazrlamaktr.
ereve dikkatlice hazrlanmaldr. Bu size, ok nemli olan makale dzeninizi
kurmakta yardmc olacaktr. Eer taramanz uygun dzenlenmiflse, taramann genel kapsam
iyi tanmlanmfl olacaktr ve makaleyi oluflturan paralar, birlikte bir mantk sras uyumuna
girecektir.
Aktr ki ereveyi, yazmaya bafllamadan nce hazrlamalsnz. Daha da tesi,
yazmaya bafllamadan nce bir tarama/deerlendirme dergisinin byle bir metinle ilgilenip
ilgilenmeyeceini saptamak akllca olur. Muhtemelen editr, nerdiiniz taramay snrlamak
veya geniflletmek veya baz alt konular karmak ya da eklemek isteyecektir.
Microbiological Reviews, Yazarlara Direktiflerde flyle ifade eder: Yazarlarn,
nerdikleri alflmalar editrle tartflmalar tavsiye edilir. ounlukla, editr danflmalarndan
yapc elefltiriler alnd iin yorumlanacak konu erevesi hazrl gereklidir. Ayrca, dier
arafltrmaclarn bulgular ile yazarn sz konusu alana katklarn gsteren ana kaynak listesi;
ama, kapsam ve tarama/deerlendirme iliflkisini ayrntl olarak veren bir iki paragraf ve
yazarn son yllardaki yaynlarnn bir listesi ereve ile birlikte verilmelidir.

98

ereve, sadece tarama/deerlendirme yazsn hazrlayan iin deil ayn zamanda

yazy okuyacaklar iin de ok yararldr. Bu nedenle, pekok tarama/deerlendirme dergisi
ereveyi yaznn ilk ksmna basar. Zira ereve, okuyucular iin iyi bir iindekiler sayfas
teflkil eder. Byle bir ereve fiekil 10da gsterilmifltir.
TARAMA / DEERLENDRME EfiTLER
Tarama/deerlendirme makalesini gerekten yazmadan nce, metni gndermeyi
dflndnz derginin kritik isteklerini de belirlemeniz gerekir. nk baz dergiler,
makalelerin elefltirili yorumunu isterken, bazlar kaynaklardaki btnlkle ilgilidir. Ayrca;
dzenleme, tarz ve zerinde durulacak noktalar gibi konularda daha fazla ilerlemeden,
aklnzda olmas gereken meseleler vardr.
Genellikle eski izgideki tarama/deerlendirme dergileri, konu zerinde yaymlanmfl
eserlerin otoriter ve elefltirili bir deerlendirilmesini tercih eder ve bazlar da zellikle ister.
Bununla beraber, kitap dizilerinin ou (Senelik Taramalar ........... Yeni geliflmeler
............. Yllk ......... vb.) belli konu zerinde belli bir zaman sreci iinde yaymlanmfl
makaleleri deerlendirmeksizin, sadece derlemek ve fikir vermek iin tasarlanmfl taramalar
yaynlar. Baz aktif arafltrma alanlar yl baznda taranr. Her iki tip tarama/deerlendirme
makalesi deiflik amalara hizmet eder, fakat bu deiflik amalarn farknda olmak gerekir.
Bir zamanlar, tarama/deerlendirme makaleleri tarih analizler sunma eilimindeydi.
Gerekten de, taramalar ounlukla tarih srasna gre dzenlenirdi. fiimdi bu tr taramalar
daha az olduuna gre, bilim tarihinin daha az nemli hle geldii sonucu karlmamaldr.
Tarih iin her zaman yer vardr.
Bununla beraber bugn, birok tarama/deerlendirme makalesi ortam state-of-the-art
taramalarn veya hzl ilerleyen bir alana yeni bir anlayfl getiren taramalar tercih etmektedir.
Sadece konu zerindeki son yaynlar kataloglanmakta veya deerlendirilmektedir. Daha
nceden taranmamfl veya yanlfl anlamalar veya tartflmalar oluflmufl bir konuyu taryorsanz,
tarihsel temel noktalar biraz daha kapsaml anlatmak uygun olur. Eer konu daha nceden
etkin bir flekilde taranmflsa, taramanzn bafllang noktas pekala nceki taramann tarihi
(makalelerin taranmfl olduu gerek son tarih, yaym tarihi deil!) olabilir.
OKUYUCULAR N YAZMAK
Tarama/deerlendirme makaleleri ve ana arafltrma makaleleri arasndaki dier bir temel
fark, okuyuculardr. Ana makale, nemli lde zel konular ifller ve okuyucular (yazarn
meslektafllar) da yledir. Tarama/deerlendirme makalesi ise, muhtemelen ok sayda byle
konular kapsayacaktr ve daha ok kifli tarafndan okunur. Ayrca, tarama/deerlendirme
makalesi benzer alanlardaki birok kifli tarafndan da okunur. nk, kiflinin genifl ilgi alann
gncel tutmasnn en iyi yolu, iyi tarama/deerlendirme makalesi okumaktr. Nihayet,
tarama/deerlendirme makaleleri renci kullanm yksek olabilen, deerli retim
aralardr (Bu nedenle, yaymladnz tarama/deerlendirme makalesi kopyalarndan bol
miktarda smarlayn. nk, kopya istekleri ynla gelecektir).
Tarama/deerlendirme makalesinin byk bir olaslkla genifl ve eflitli bir okuyucu
kitlesi olaca iin, yaz trnz bir arafltrma makalesinin gerektirdiinden ok daha genel
99

olmaldr. zel terimler ve zel ksaltmalar atlmal veya dikkatlice aklanmaldr. Yazma
stiliniz ksa olmaktan ziyade geniflletici olmaldr.
GRfi PARAGRAFLARININ NEM
Okuyucular, tarama/deerlendirme makalesinin Girifl ksmndan ok etkilenirler. Byk
bir olaslkla, ilk birka paragrafta bulduklarna gre okumaya devam edip etmeyeceklerine
karar vereceklerdir (Eer, hlen bafll grdkten sonra vazgemedilerse).
Okuyucular ayrca, her ana blmn ilk paragrafndan da etkilenirler. Bu ilk paragrafa
gre; okumaya, sadece gzden geirmeye veya atlamaya karar verirler. Eer, ilk paragraflar
iyi yazlmflsa, gzden geirenler veya atlayanlar dahil btn okuyucular bir lde konuyu
anlama frsat bulmufl olacaklardr.
SONULARIN NEM
Tarama/deerlendirme makalesi, genifl bir konuyu genifl bir kitle iin incelediinden, bir
Sonular blm, ele almak ve yazma zahmeti gstermek iin iyi bir blmdr. Bu, zellikle
son derece teknik, ileri ve karflk konular iin nemlidir. Eer, kifli hem uzman hem de
amatrler iin konular zetlemeye alflrsa, bazen ok can skc dnler vermek zorunda
kalabilir. Fakat, iyi zetlemeler ve basitlefltirmeler zamanla kitaplarda kendilerine yer bulur ve
renciler iin bu, ok byk anlam ifade eder.

100

Blm

21

Bir Konferans Raporu Nasl Yazlr?

Konferans; tek baflna hi birfley yapamayan, fakat hi birfley yaplamayacana birlikte karar
veren nemli insanlarn toplantsdr.
Fred Allen

TANIM
Bir konferans raporu pek ok flekilde olabilir. Yine de birka varsaym yapalm ve
bunlardan, afla yukar tipik bir konferans raporunun neye benzemesi gerektiini gstermeye
alflalm.
Herfley kuflkusuz, bildiri kitab yaymlanacak olan bir konferansa (kongre, sempozyum,
alflma grubu, ak oturum, seminer, kolokyum) davet edildiiniz zaman bafllar. Bu erken
dnemde, durup, kendinize ve konferans yrtcs veya editrne, yaynn tam olarak neler
iereceini sormalsnz.
En nemli soru ve genellikle de net olmayan, bildiri kitabnn temel yayn olup
olmayacadr. Siz veya dier katlanlar, yaymlanmamfl veriler sunuyorsanz; bildiri
kitabnn, burada yaymlanan verilerin daha sonra temel bir dergide yeniden yaymlanmasn
engelleyecek, geerli bir yayn olup olmad sorunu ortaya kar.
Giderek daha fazla bilim adam ve onlarn dernekleri, yaynlarn tanmlama ihtiyacnn
farkna vardklar iin daha az problem olmaktadr. Son yllarda konferanslar o kadar popler
oldu ki, konferans raporlar literatr bilimin birok alanndaki toplam literatrn nemli bir
ksmn oluflturmaktadr.
Sanrm, konferans raporlarn geerli yaymlanmfl veriler olarak tanmlamamak aka
grlen bir eilimdir. Bu, grnflte nemli hususun kabul edilmesidir: (i) Birok konferans
bildiri kitab bir kerelik, ksa mrl ve dnyadaki ktphaneler tarafndan yaygn olarak
alnmayan kitaplardr. Bu nedenle, snrl datm ve varolufl sonucunda, geerli yaynn temel
101

testlerinden birini geemezler. (ii) Birok konferans makalesi esasta, temel yayn nitelii
olmayan tarama/deerlendirme makaleleri veya bilim adamnn, temel bir yayn olarak
sunmaya daha cesaret edemedii; hl tereddtl ve sonusuz olabilen n alflma verileri ve
kavramlarn sunan makalelerdir. (iii) Konferans raporlar normal olarak derinliine bir elefltiri
ve deerlendirmeye veya ok az olmasnn tesinde bir dzeltmeye maruz deildir. Bu
nedenle, gerek bir kalite kontrol olmadndan, iyi bilinen birok yaymc, bildiri kitaplarn
temel yayn olarak kabul etmez (Kuflkusuz istisnalar vardr. Baz bildiri kitaplar ok zenle
hazrlanr ve onlarn deeri temel yaynlarnkine eflittir).
Bu sizin iin nemlidir. Bylece, verilerinizin gizli kalmfl bir bildiri kitabnda gml
kalp kalmayacan belirleyebilirsiniz. Ayrca bu saptama, raporunuzu nasl yazmanz
gerektii sorusuna da nemli lde cevap verir. Eer bildiri kitab, temel yayn olarak ileri
srlyorsa metni dergi tarznda (ve editr kuflkusuz gsterecektir) hazrlamanz gerekir. Tm
deney ayrntlarn vermeli ve hem verilerinizi sunmal hem de bunlarn tartflmasn, prestijli
bir dergiye gnderir gibi zenle yazmalsnz.
te yandan eer, temel yayn olmayan bir bildiri kitabna gnderiyorsanz yazma
tarznz olduka farkl olabilir (ve olmaldr). Esas yaynda mevcut, temel gereksinim olan
tekrar retilebilirlik burada gzard edilebilir. Malzeme ve Yntemler ksmna ihtiyacnz
yoktur ve olmamas gerekir. Doal olarak, dier bir bilim adamnn deneyleri tekrarlamak
istemesi durumunda gerekli olan karmaflk ayrntlar vermenize de ihtiya yoktur.
Ne de, her zaman verilen yayn taramasn vermeniz gerekmez. Daha sonraki dergi
makaleniz, sonularnz mevcut bilim dokusuna dikkatlice iflleyecektir. Konferans
raporunuzun, dinleyicilere alflmanzn haberini ve ilgili dflncelerinizi verecek flekilde
tasarlanmas gerekir. Sadece temel dergi, bilgileri ieren esas yer olarak hizmet etmelidir.
FORMAT
Eer konferans raporunuz, temel bilimsel makale deilse, her zamanki bilimsel yazdan
fark ne olmaldr?
Bir konferans raporu, ou zaman bir veya iki basl sayfa veya, 1000-2000 kelimeyle
snrldr. Genellikle yazarlara flyle basit bir forml verilebilir: ift aralkl en fazla befl sayfa
ve adetten fazla olmayan gsterilim (tablo, grafik veya fotoraflarn herhangi bir
kombinasyonu).
YEN FKRLER SUNMA
Yukarda belirtildii gibi; deneysel ayrntlarn ou ve yayn taramasnn bir ksm
karlabildii iin, konferans raporu greceli olarak ksa olabilir. Ayrca sonular, ksa bir
flekilde sunulabilir. Tm sonularn daha sonra bir temel dergide yaymlanaca varsayld
iin, konferans makalesinde sadece dikkat ekici olanlarn sunulmasna ihtiya vardr.
Dier taraftan konferans raporu, dflnceler ksmna daha ok yer ayrabilir. Temel
dergilerin editrleri, verilerle tamamen desteklenmeyen teoriler ve olanaklarn tartfllmasndan
olduka rahatsz olabilirler. Buna karfllk konferans raporu tam bir n rapor olma amacna
hizmet etmelidir. Dflnceleri, alternatif teorileri ve gelecekteki arafltrmalar iin nerileri
teflvik etmeli ve sunmaldr.
102

Konferanslar, en yeni fikirlerin sunulmas iin bir ortamn yaratlmas amacn gttkleri
iin heyecan verici olabilirler. Eer fikirler tam anlamyla yeni ise henz tam olarak
denenmemifllerdir. Su tutamayabilirler. Bu nedenle, tipik bir bilimsel konferans bir ses verme
yeri olarak dzenlenmeli ve bildiri kitab bu havay yanstmaldr. Zorlu editrlerin sk
kontrolu ve dier bilim adamlarnn dflnceleri temel bir dergi iin iyidir, fakat konferans
yaynlar iin yerinde olmaz.
Tipik konferans raporu bu nedenle, her zamanki temel bir arafltrma makalesi iin
standart olan Girifl, Malzeme ve Yntemler, Sonular ve Tartflma dizisini izlemez. Onun
yerine ksaltlmfl bir yaklaflm sunulur. Problem ortaya konur, yntem belirtilir (fakat ayrntl
olarak anlatlmaz) ve sonular bir, iki veya tablo ya da flekille ksaca sunulur. Daha sonra,
genellikle olduka uzun olarak sonularn anlamlar hakknda dflnceler belirtilir. Yayn
taramas byk bir olaslkla, yazarn kendi laboratuvarnda veya halen ilgili konuda alflan
meslektafllarnn laboratuvarlarnda yaplan veya planlanan deneyleri kapsayacak flekildedir.
DERLEME VE YAYIMLAMA
Son olarak size, bildiri kitabnn editrnn (genellikle konferans yrten) metnin
dzenlenmesiyle ilgili sorulara cevap verecek yegne kifli olduunu hatrlatmak gerekir. Eer
editr, Yazarlara Direktifleri datmflsa, onu izlemelisiniz (dier konferanslara da davet
edilmek istediinizi varsayarak). Reddedilmeyi dert etmek durumunda olmayabilirsiniz. Zira,
konferans raporlar nadiren reddedilir. Bununla beraber, bir konferansa katlma konusunda
anlafltysanz o zaman hangi kurallar varsa onlara uymanz gerekir. Eer btn katkda
bulunanlar, nasl olursa olsun kurallara uyarlarsa, sonuta yaymlanan bildiri kitab byk bir
olaslkla iyi bir i dzen sergiler ve bu btn ilgililere kredi kaynadr.

103

104

Blm

22

Kitap Deerlendirmesi Nasl Yazlr?

Kitap yoksa; tarih sessiz, edebiyat bofl, bilim felce uramfl, dflnce ve fikir retimi
durmufltur.
Barbara W. Tuchman

BLMSEL KTAPLAR
Kitaplar btn mesleklerde nemlidir. Fakat bilimde zellikle nemlidir. nk,
bilimsel iletiflimin ana birimi olan temel arafltrma makalesi, ksa (birok alanda tipik olarak,
befl veya sekiz basl sayfa) ve dar bir konudadr. Bu nedenle; bilimin nemli bir dalna genel
bir bakfl vermek iin bilimsel kitaplarn yazarlar, bir alanda aklanan bilgileri sentezle
yeniden dzenliyerek daha anlaml ve daha genifl bir paket haline getirirler. Dier bir deyimle,
yeni bilimsel bilgiler daha genifl bir kapsam vermek iin, ayklanp paralar elenerek anlaml
bir hle getirilir. Bylece tekil bitki ve iekler, hatta tohumlar, bilim doasn oluflturmufl olur.
Bilimsel, teknik ve tp (STM) kitaplar pek ok eflittir. Genifl kategori olarak;
monografiler, baflvuru kitaplar, ders kitaplar ve ticar kitaplar olarak adlandrlabilir. Bu drt
tip arasnda nemli farklar olduu iin, deerlendirmeyi yapan kifli bu farkll anlamaldr.

Monografiler: Monografiler, bilim adamlar tarafndan en ok kullanlan kitaplardr.

Monografiler, bilim adamlar tarafndan, bilim adamlar iin yazlmfltr. zel uzmanlk
konularnda ve ayrntldrlar. fiekil olarak ou zaman, uzun tarama/deerlendirme
makalelerine efldeerdirler ve bazlar gerekten byle isimlendirilirler (Senelik taramalar,
......... da ilerlemeler v.b.). Baz monografiler tek bir yazar tarafndan, ama ou da birden fazla
yazar tarafndan yazlrlar. Eer monografiye ok sayda yazar katkda bulunuyorsa, tek tek
konular veren ve sonra bunlar btnleflmifl bir flekilde kitap haline getiren bir veya birka
editr bulunacaktr (Bu teoridir, uygulamada her zaman byle olmaz). Bu tr bir nonografi,
posta vastasyla biraraya getirilir. Baflka bir yol olarak; konferans yaplr, makaleler sunulur
ve ortaya kan kitap bildirileri ierir.
105

Uzun sredir, ok iyisi olmasa da, bir yaymc olarak, flimdi bir tedirginliimi ifade
etmek istiyorum. Eer, bir kitap deerlendiricisi olarak, yaymclarn ald inanlmaz
ldeki yksek fiyat hakknda yorum yapmak isterseniz, neden bahsettiinizi bilin (Bu,
kitap deerlendirmesinin her yn iin iyi bir genel kuraldr). Benim gstermek istediim
nokta fludur. Baz deerlendiricilerin kitap fiyatlaryla ilgili olarak ok basit bir fikri vardr.
Hatta bazlar; basl sayfas 10 sentten az olan her kitabn iyi, fakat sayfas 10 sentten fazla
olanlarn bilimsel topluluklar baltaladn syleyerek basit bir forml ne srerler. Gerek
olan fludur ki, kitap fiyatlar byk lde deiflkendir ve yle olmaldr. Bu deiflim, kitabn
boyutlarndan ziyade okuyucu kitlesinin boyutuna baldr. 10.000 veya daha fazla kopya
satma kapasitesine sahip bir kitabn mtevazi bir fiyat vardr; 1000-2000 satm kapasitesi
olan bir kitap ise yaymc bu iflte kalacaksa yksek fiyatl olmaldr.
Bu nedenle, sayfa baflna 10 sent fiyat (200 sayfalk kitap iin 20 USD) zel konulu bir
monografi iin olmayacak lde dflktr.

Baflvuru kitaplar: Bilim ok sayda veri rettii iin STM yaymclar verileri ok
deiflik flekilde derler. Bunlarn ou el kitab trndedir. Baz genifl konular ayrca, kendi
ansiklopedi ve szlklerine sahiptir. Bibliyografiler bir zamanlar sradan baflvuru
kitaplarydlar. Fakat bugn olduka az retiliyorlar. Bilgisayarla bibliyografik tarama
yaygnlafltka, birok sahada basl bibliyografiler kullanlmaz olacaktr.
Baflvuru kitaplarn yaymlamak pahaldr. ou, rn tasarlayan ve rnn kalitesini
garantilemek iin bilim adamlarn danflman olarak alfltran ticar yaymclar tarafndan
retilir. Yaymlanmfl baflvuru kitaplarnn, zellikle de ok ciltli alflmalarn pahal olma
ihtimali vardr. Deerlendirmeyi yapanlarn bakfl asndan esas mesele, alflmada biraraya
getirilen verilerin yararlar ve hatasz olufludur.

Ders Kitaplar: STM yaynclar ders kitaplarn, parann olduu yer bu saha olduu iin
ok severler. Lisans seviyesindeki genifl kapsaml baflarl bir ders kitab, onbinlerce kopya
satabilir. Yerleflmifl ders kitaplarnn yeni basklar sklkla (esasta kullanlmfl kitap pazarn
yoketmek iin) yaymlanr. Baz bilim adamlar, ders kitab telif haklarndan mtevazi flekilde
zenginleflmifltir.
Bir ders kitabnn baflars, satn alanlar (renciler) tarafndan deil fakat onu
kullananlar (profesrler) tarafndan belirlendii iin, ders kitab tekil bir olaydr. Bu nedenle,
STM yaymclar bilimde isim yapmfl kiflileri; esas kullanmn ismi tanmakla olaca
dflncesiyle, kitap yazmak iin elde etmeye alflrlar. Arada bir arafltrmalaryla tannan
byk isimler iyi kitaplar yazarlar. Hi olmazsa bylece, kitap bilimsel olarak ok iyi ve
gncel olacaktr. Fakat maalesef, baz ok parlak ve baflarl arafltrmaclar iyi yazar deildirler
ve onlarn kitaplar retim arac olarak hemen hemen yararszdr. yi bir deerlendirici, bir
kitab ders kitab olarak yarar asndan deerlendirmelidir, kitabn stndeki isim nemli
deildir.

Ticar Kitaplar: Ticar kitaplar esas olarak kitap ticareti yoluyla satlan, yani toptanc ve
perakendecilerin satt kitaplardr. Tipik bir kitap, yoldan geen kiflilerin, yani genel
okuyucularn zevkine gre kitap satar. Kitabevleri btn yaynlarn sadece kk bir ksmn
muhafaza edebildikleri iin, yalnzca belli bir okuyucu kitlesinin ilgisini eken kitaplar
sergiler. Kitabevlerinde, en ok okunan kitaplar listesinde gzken eflitli kitaplar; genel
ilgiye hitabeden kitaplar olarak ve belki de sadece bu kadar bulacaksnz.
106

Kitabevleri, bilim kitaplar da satar. Hem de milyonlarca. Fakat bunlar; monografi,

baflvuru kitab veya ders kitab (niversite kitaplklar hari) deildir. Bunlar bilim hakknda,
genel okuyucu kitlesi iin yazlmfl kitaplardr. ou maalesef bilimsel deildir ve bazlar itici
flekilde yalanc bilimdir. Son zamanlarda en ok satan kitaplar listesine baktnz m? Gereki
kitaplar kategorisinde belki ancak yars bilimsel bir konu ile ilgili olabilir. Beslenme ve diyet
zerine kitaplar, salk ve jimnastik kitaplar bugnn pazarnda ok poplerdir.
Bu kitaplarn bazlar ok sradan ve hatta bilinli olarak bilimsel bilginin yanlfl
kullanm olmakla birlikte, birok iyi STM kitaplar da satlr. Birinci kalite bilim ve bilim
adamn, ilgin ve eitsel biimde ele alan ok sayda kitap vardr. nemli bilim adamlarnn
biyografileri hemen pazar bulmaktadr. Hemen hemen btn kitabevleri atomdan evrene kadar
herfley hakknda kitap satarlar.
KTAP DEERLENDRMESNN BLEfiENLER
eflitli trdeki STM kitaplar arasnda temel farklar olduuna inandm iin, yukarda
bunlar baz ayrntlarla tanmladm. fiimdi ayn flekilde, verimli bir kitap deerlendirmesi
yaplrken nelere dikkat edilmeli, devam edelim.

Monografiler: Monografileri, zel bir konuda zel bir okuyucu kitlesi iin yazlmfl
kitaplar olarak tanmlayabilirsiniz. Bu nedenle, monografi deerlendiren kiflinin sadece bir tek
nemli grevi vardr: Muhtemel okuyucuya tam olarak kitapta ne bulunduunu anlatmak. Tam
olarak kitabn konusu nedir? Ele alnan malzemenin snrlar nelerdir? Eer monografinin
eflitli konular varsa, belki deiflik yazarl her konu tek tek ele alnmaldr. Kuflkusuz iyi bir
deerlendirme, kitabn kalitesini yanstacaktr. Sradan malzeme abuk geilmeli, nemli
katklara arlk verilmelidir. fadenin kalitesi, nadir istisnalarla, yorum gerektirmez.
Okuyucular iin, kitaptaki bilgi nemlidir. ok teknik bir dil ve hatta baz jargon beklenir.
Baflvuru Kitaplar: Baflvuru kitabnn konusu, monografiden ok daha genifltir. Yine de
deerlendirmeyi yapan kiflinin, uygun ayrntlarla kitabn ieriini vermesi nemlidir. Birok
dflnce ve kifliye bal malzeme ieren monografiden farkl olarak, baflvuru kitab gerekleri
kapsar. Bu nedenle, deerlendirmeyi yapann ana sorumluluu, baflvuru kitabndaki
malzemenin mmkn olduu kadar doruluunu belirlemektir. Bir ktphaneci, yanlfl olan
baflvuru kitaplarnn, hi olmamasndan daha kt olduunu sylemiflti.
Ders Kitaplar: Ders kitabn incelerken, deerlendiricinin deiflik bir yaklaflm vardr.
Monografideki dilden farkl olarak, ders kitabnda teknik dil ve jargondan kanlmaldr.
Okuyucu, kitab yazan bilim adamnn meslektafl deil, rencidir. Kuflkusuz, teknik terimler
kullanlacaktr, fakat her biri ilk kullanflta dikkatlice tanmlanmaldr. Baflvuru kitabndan
farkl olarak, kesinlik zellikle nem taflmaz. Orada burada, kesin olmayan bir say veya
kelime, mesaj yerini buluyorsa kritik deildir. O zaman deerlendiricinin fonksiyonu, konunun
ve sunulan bilginin rencinin kavrayp anlayaca biimde iyi ele alnp alnmadn
belirlemektir. Ders kitab deerlendirenin ilve bir sorumluluu daha vardr. Eer bu konuda
baflka kitaplar varsa (genellikle byledir) deerlendirmeyi yapan, uygun bir kyaslama
vermelidir. Yeni bir ders kitab, kendi baflna iyi olabilir. Fakat mevcut olanlar kadar iyi deilse
faydaszdr.
107

Ticar Kitaplar: Yine, deerlendirmeyi yapann deiflik sorumluluklar vardr. Ticar

kitab okuyan, bilim adam veya renci deil genel okuyucudur. Bu nedenle, dil teknik
olmamaldr. Daha da tesi, dier STM kitaplarndan farkl olarak, bu kitap ilgin olmaldr.
Kitaplar, eitim iin olduu kadar elence iin de satn alnrlar. Gerekler nemli olabilir,
fakat gereklerin skc bir flekilde ortaya dklmesi yersiz olur. Bilimsel kurallar bazen, bilim
dfl kimsenin anlamas iin zordur. Ticar pazar iin yazan bilim adam bu noktay daima
aklnda tutmal, kitab deerlendiren de aynsn yapmaldr. Eer bir nedenle, teknik olmayan
bir kelime teknik bir kelimenin yerini alacaksa, brakn yle olsun. Deerlendiren kifli zaman
zaman irkilebilir, fakat bilimsel kavramlar genel okuyucuya olduka baflaryla veren bir kitap,
arada bir, hassas olmad iin sulanmamaldr.
Son olarak, ticar kitaplar iin (bu konuda, dier STM kitaplar gibi), deerlendirmeyi
yapan kifli okuyucuyu tanmlamaya alflmaldr. Herhangi bir okur-yazar kifli bu kitab okuyup
anlayabilir mi? Yoksa, bir dereceye kadar bilimsel yetenek gerekli midir?
Eer deerlendirici iflini iyi yapmflsa, muhtemel okuyucu bakt kitab okuyup
okumayacan ve niin bu sonuca vardn bilecektir.

108

Blm

23

Tez Nasl Yazlr?

Ortalama bir doktora tezi, kemiklerin bir mezardan dierine taflnmasndan baflka birfley
deildir.
J. Frank Dobie

TEZN AMACI
Bir doktora tezinden, adayn zgn arafltrmasn sunmas beklenir. Bunun amac, adayn
zgn arafltrma yapma yeteneini kazandn gstermektir. Bu nedenle uygun bir tez, ayn
amac gden bir bilimsel makale gibi olmaldr. Bir tezin, dergi yaynndan beklenen disiplinli
yazma formunun aynsn sergilemesi gerekir. Bilimsel makaleden farkl olarak tez, birden
fazla konuyu ve baz konulara da birden fazla yaklaflm anlatabilir. Tez, rencinin teziyle
ilgili arafltrmada elde ettii verilerin tmn veya byk bir ksmn sunabilir. Bunun iin tez,
genellikle bilimsel makaleden daha genifl ve daha uzun olabilir. Fakat bir tezin 200 sayfalk bir
kitap olmas gerektii fikri yanlfl, ok yanlfltr. Grdm birok 200 sayfalk tez, belki de
toplam 50 sayfalk iyi bir bilimsel alflma iermekteydi. Dier 150 sayfa, birtakm ayrntlarn
fliflirilerek anlatlmasndan ibaretti.
ok sayda doktora tezi grdm ve bunlarn bir ounun yazlmas ve dzenlenmesine
yardmc oldum. Bu deneyimin flnda, tez hazrlanmasnda hemen hemen hibir kabul
grmfl genel kural olmad sonucuna vardm. Bilimsel yazmn birok tr, olduka belirli
bir yapya sahiptir. Fakat tez yazma yle deildir. Bir tezi doru yazma flekli genifl lde
kurumdan kuruma ve hatta ayn kurumun ayn blmnde bile profesrden profesre deiflir.
Birok ktphanenin en tozlu ksmlar blm tezlerinin yerald ksmdr. Kuflkusuz bu
tezlerde, birok faydal bilgi paralar bulunur. Fakat yzlerce sayfalk sradan yaz arasndan
birka sayfalk faydal bilgiyi ayklayacak zaman ve sabr kimde olabilir?
Reid (41) geleneksel tezin, artk amaca hizmet etmediini syleyen pek ok kifliden
biridir. Reidin szleriyle: Bir adayn doktora derecesi almak iin geleneksel tarzda genifl bir
109

tez yapmas zorunluluu terkedilmelidir. Bu tr geleneksel tez; her tablo, her grafik ve baflarl
veya baflarsz tm deneysel ifllemlerin yazl kaytlarnn korunmas gerektii fleklindeki yanlfl
izlenimi desteklemektedir.
Eer bir tez herhangi bir amaca hizmet ediyorsa, bu ama okur-yazarl belirlemek
olabilir. Belki de niversiteler hep, bir doktora derecesinin cahil birine verilmifl olmas
durumunda imajlarnn ne olacan dflndler. Bylece, tez zorunluluu ortaya kt. Daha
olumlu ifade edilirse, aday; olgunlua eriflme, disiplin ve renme aflamalarndan gemifl
olacaktr. kfl yolu, tatmin edici bir tezdir.
Avrupa niversitelerinde tezlerin ok daha ciddiye alndndan szetmek faydal
olabilir. Bu tezler, adayn olgunlua ulafltn ve hem bilim yapp hem de bilimi yazabildiini
gstermek iin tasarlanmfltr. Byle tezler, yllarca sren alflmalar ve birka temel yayndan
sonra, tezin kendisi de btn bunlar biraraya getiren bir tarama/deerlendirme makalesi
olmak zere sunulmaktadr.
YAZIM N NERLER
Tez yazmada, kendi kurumunuzdakiler dflnda birka kural daha vardr. zlenecek
kurallar yoksa, blm ktphanesine gidin ve zellikle, blmnzn isim yapmfl ve kazan
salamfl, nceki mezunlarnn tezlerini inceleyin. Belki hepsinde ortak bir yn belirleme
olana bulursunuz. Gemiflte baflkalar iin ifllemifl olan yol, byk bir olaslkla flimdi sizin
iin de iflleyecektir.
Genel olarak bir tez, tarama/deerlendirme makalesi tarznda yazlmaldr. Amac, sizi
dereceye gtren alflmay deerlendirmektir. zgn verileriniz (daha nce yaymlanmfl
veya yaymlanmamfl) kuflkusuz, btn gerekli deneysel ayrntlarla desteklenmifl olarak tezin
iine girmelidir. Birka blmn herbiri, aslnda arafltrma makalesi (Girifl, Malzeme ve
Yntemler, Sonular, Tartflna) izgisinde tasarlanabilir. Bununla beraber genelde, paralar
monografi olarak yazlan tarama/deerlendirme makalesindeki gibi birbirine uymaldr.
Bafllklar konusunda dikkatli olun. Bir veya birka sonular blm varsa, bunlar sizin
sonularnzn baflkalarnnkilerle karflm deil, sizin sonularnz olmaldr. Eer
baflkalarnn sonularnn, sizin kendi sonularnzla nasl uyumlu veya uyumsuz olduunu
gstermek iin bunlar vermek ihtiyacn duyuyorsanz, bunu Tartflma blmnde yapmanz
gerekir. Aksi takdirde karmafla doar ve daha da kts, yaymlanmfl alflmalardan veri
almakla sulanrsnz.
Dikkatlice hazrlanmfl bir genel ierik ile bafllayn ve alflmanz bu noktadan itibaren
yrtn. Bu ereve iinde tezinizde, kuflkusuz kendi arafltrma sonularnz ok dikkatli
ayrntlarla vereceksiniz. Ayrca, btn ilgili yaynlar taramak da gelenektir. Daha da tesi,
tezde; state-of-the-art tarama/deerlendirme makalelerinde olabilecei gibi ksaltma yoktur.
ounlukla eski bir gelenek olarak, konunuzun gemifline dnmeniz istenir. Bylece, kendi
alannzda gerekten iyi bir yayn taramas derleyebilir ve ayn zamanda, eitiminizin en
deerli ksm olabilecek bilim tarihi hakknda birfleyler renebilirsiniz.
Tezinizin Girifl ksmna zel nem vermenizi iki nedenle neririm. lki, kendi yararnz
iin zerinde alfltnz problemi niin ve nasl setiinizi, nasl ele aldnz ve alflmanz
110

srasnda neler rendiinizi netlefltirmeye ihtiyacnz vardr. Tezin geri kalan ksm, Giriflten
sonra kolayca ve bir mantk srasnda ilerlemelidir. kincisi, ilk izlenim nemli olduu iin
okuyucularnz daha bafllangta bir karmafla bulutu iinde kaybetmek istemezsiniz.
TEZ NE ZAMAN YAZILIR?
Tezinizi, bitmeden ok nce yazmaya bafllamanz akllca olur. Aslnda, belli bir deney
serisi veya alflmanzn nemli bir yn tamamlandktan sonra, bunlar kafamzda hal
tazeyken yazmanz gerekir. Her fleyi son na kadar bekletirseniz, nemli ayrntlar unutmufl
olduunuzu farkedebilirsiniz. Daha da kts, iyi yazabilmek iin hi zamannz olmadn
farkedebilirsiniz. nceden pek yaz yazmadysanz, ne kadar zor ve zaman alc bir ifl olduunu
grp flaflracaksnz. Tezi yazmak iin, olduka tam zaman alflarak, yaklaflk 3 aya
ihtiyacnz vardr. Fakat, ne tam zamannz olacaktr, ne de tez danflmannzn ve daktiloyu
yazan kiflinin her an hazr olacan varsayabilirsiniz. En az 6 ay ayrmalsnz.
Doal olarak, arafltrma alflmanzn yaymlanabilen ksmlar, mmknse kurumdan
ayrlmadan nce makale olarak yazlmal ve gnderilmelidir. Kurumdan ayrldktan sonra
bunu yapmak zor olacaktr ve her geen ay daha zorlaflacaktr.
DIfi DNYA LfiKLER
Hatrlayn, teziniz sadece sizin isminizi taflr. Tezler, normal olarak yazarn adna yaym
hakkyla kaytlara geer. Sizin ilk verdiiniz izlenim ve belki ifl olanaklar, tezin kalitesi ve
temel dergilerde kan ilgili yaynlara bal olabilir. Ksa ve z yazlmfl uyumlu bir tez, sizi
iyi bir bafllangca getirecektir. Aflr fliflirilmifl, az bilgi ihtiva eden bir kitap kredi getirmez. yi
tez yazarlar; ok fazla yaz, skclk ve sradan bilgiden kanmak iin ok uraflrlar.
Tezin ksa zetini yazarken zellikle dikkatli olun. Birok kurumun tezlerinin ksa
zetleri, Dissertation Abstractsda yaymlanr ve bylece daha genifl bilim topluluuna
sunulur.
Eer bu kitaba ilginiz flimdilik, nasl tez yazlaca konusunda ise, Blm 20yi
(Tarama/deerlendirme Makalesi Nasl Yazlr) dikkatlice okumanz neririm. nk
birok ynyle tez, gerekten bir tarama/deerlendirme makalesidir.

111

112

Blm

24

Bir Makale Szl Olarak Nasl Sunulur?

zet olarak, szl bir sunufl yazl makaleden farkl bir ele alfl gerektirir. nk en olgun bir
teknik konuflma bile, ou zaman anlat ve gsterin bykler iin olan biimidir.
Herbert B. Michaelson

MAKALENN DZENLENMES
Bir makaleyi szl anlatm iin dzenlemenin en iyi yolu (benim grflme gre),
makale yazarken kullandnz ayn mantk srasnda; yani, Problem neydi? ile bafllayp
zm nedir? ile bitirme yolunda ilerlemektir. Bununla beraber, szl sunuflun bir yayn
oluflturmadn ve bu nedenle farkl kurallarn ifllediini hatrlamak nemlidir. En byk fark,
deneylerin tekrarlanabilmesi iin, yaymlanmfl makalenin deney ynteminin tmn iermesi
gerektiidir. Oysaki szl sunuflun, uykusuzlar toplantsnda uyku getirme yolu gstermeniz
istenmedike, btn deney ayrntlarn iermesine ihtiya da gerek de yoktur. Ayrca szl
sunuflta, yaynlara genifl lde atf da istenmez.
Sunufllarn yazl makaleler gibi dzenlenmesi gerektii fleklindeki nerimi kabul
ederseniz, dzenleme hakknda daha fazla birfley sylemem gerekmez. Bu konu Konferans
Raporlar Nasl Yazlr? (Blm 21)de anlatlmflt.
MAKALENN SUNULUfiU
Szl sunufllarn ou ksadr (birok toplantda 10 dakika snr iinde). Byle olunca,
kuramsal ierik bile yazl makaleye gre azaltlmaldr. Ne kadar iyi dzenlenirse
dzenlensin, abuk sunulan ok sayda fikir kafa karfltrr. En nemli noktaya veya sonulara
bal kalp, bunun zerinde durmanz gerekir. Btn dier dflncelerinizi sunmak iin
vaktiniz olmayacaktr.
Kuflkusuz, daha uzun olan szl sunufllar vardr. Sempozyum sunufllar iin ayrlan tipik
sre 20 dakikadr. ok az daha uzundur. Bir seminer normal olarak bir saattir. Aktr ki,
zamannz daha fazlaysa daha ok malzeme sunabilirsiniz. Fakat yle bile olsa, birka ana
113

nokta ve konuyu dikkatlice sunarak yavafl ilerlemelisiniz. zellikle bafllangta hzl

giderseniz, dinleyicileriniz izinizi kaybedecek; hayal kurmalar bafllayacak ve mesajnz
kaybolacaktr.
SAYDAMLAR
Kk, resmi olmayan toplantlarda eflitli grsel aralar kullanlabilir. Tepegzler, hatta
tahtalar bile verimli bir flekilde kullanlabilir. Bununla beraber, bir ok bilimsel toplantda 35
mmlik saydamlar genel uygulama hline gelmifltir. Her bilim adamnn, etkin saydam
hazrlamay bilmesi gerekir. Fakat, hemen hemen her toplantdaki dinleyici says, birounun
bunu bilmediini hemen gstermektedir.
flte nemli olan birka nokta: lk olarak, saydamlar zel olarak ve szl sunuflta
kullanlmak zere hazrlanmaldr. Dergi yayn iin hazrlanmfl grafiklerden hazrlanan
saydamlar, nadiren etkin olur; hatta kolayca okunabilecek nitelikte bile deildir. Daktilo
edilmifl metinden veya basl dergi veya kitaptan hazrlanan saydamlar hemen hemen hibir
zaman etkin olmaz. Hatrlanmaldr ki basl gsterilimler iin istenen boyutlarn tam aksi
olarak saydamlar, yksek olmaktan ziyade genifl olmaldr. 35 mmlik saydamlar, kare (dfl
ller 2x2 in veya 50x50 mm) olmasna karfln, geleneksel 35-mm kamera, 36.3 mm
geniflliinde ve 24.5 mm yksekliinde bir grnt alan verir. Ayrca, normal olarak
perdelerin genifllii yksekliinden fazladr. Bu nedenle, ounlukla yatay ynlendirilmifl
saydamlar tercih edilir.
kinci olarak, saydamlar profesyoneller tarafndan veya hi olmazsa yaz iin bask
harfleri gibi (Letraset, Prestype, v.b.) profesyonel aralar kullanlarak hazrlanmaldr. Standart
daktilo ile hazrlanan saydamlar hemen hibir zaman etkin deildir, harfler ok kktr
(Genifl byk harf yazan IBM orator, tatmin edici sonular verebilir).
nc olarak, toplant odalarndaki flklandrma, saydamlar iin nadiren uygundur.
Ztlk bu nedenle nemlidir. En iyi saydamlar, mavi veya siyah zeminde beyaz harflerle elde
edilir.
Drdnc olarak, saydamlar kalabalk olmamaldr. Her saydam zel bir noktay
gstermek, belki de birkan zetlemek iin tasarlanmaldr. Eer bir saydam 4 saniyede
anlafllamazsa, kt bir saydamdr.
Beflinci olarak, odaya dinleyicilerden nce gelin. Projektr, ilerleme mekanizmasn,
flklar kontrol edin. Saydamlarnzn doru ynde ve doru srada yerlefltirildiinden emin
olun. Srasz ortaya kan, ters veya net olmayan saydamlara hibir sebep de ihtiya da yoktur.
Normal olarak, her saydam basit ve kolayca anlafllan bir grnt vermelidir. Saydam,
grntdeyken sylediklerinizi tamamlamal, tekrarlamamaldr. Ve saydamda yazlanlar
dinleyiciye asla okumamalsnz. Byle yapmak, okuma-yazma bilmeyen bir gruba
hitabediyor olmadka dinleyiciye hakaret olacaktr.
Dflnceli bir flekilde tasarlanmfl ve iyi hazrlanmfl saydamlar bilimsel sunuflun deerini
nemli lde arttracaktr. Kt saydamlar Ciceroyu da mahvederdi.
114

DNLEYCLER
Bir makalenin bilimsel bir toplantda sunuluflu iki ynldr. Bilimsel konferansta
sunulmakta olan malzeme, o alanda mevcut en yeni bilgiler olduu iin, hem konuflmac hem
de dinleyici belli zorluklar kabul etmelidir. Yukarda belirtildii gibi, konuflmaclar
anlatacaklarn, dinleyicinin anlayaca ve anlatlan bilgiden renecei flekilde ak ve etkin
olarak sunmaldrlar.
Hemen hemen kesin olarak, szl sunufllarn dinleyicisi bilimsel yaz okuyucusundan
ok daha eflitlidir. Bu nedenle szl sunufl, yazl makalede olduundan daha genel dzeyde
verilmelidir. Teknik ayrntlardan kann. Terimleri tanmlayn. Zor kavramlar aklayn.
Biraz tekrar, ok yararl olabilir.
letiflimin etkin olmas iin, dinleyicilerin de eflitli sorumluluklar vardr. Bu, basit
nezaketle bafllar. Dinleyiciler sessiz ve dikkatli olmaldr. Konuflmaclar; ilgili, dikkatli bir
dinleyici grubuna iyi karfllk verirler. Oysaki dinleyici grltc olur veya daha da kts,
uyursa, iletiflim hemen tamamen ortadan kalkar.
Szl sunuflun en iyi ksm, soru ve cevap blmdr. Bu srede dinleyicilerin, grev
olmasa da, konuflmac tarafndan sz edilmeyen konularda veya ksaca, konuflmac tarafndan
sunulanlara uyan veya aksi veri veya fikirleri ortaya koyan sorular yneltme seenei vardr.
Bu sre, kendi yaptklarn sonsuz bir ayrntyla anlatma veya fke gsterme (hepimiz bunu
grmfl olmamza karfln) zaman deildir. Ayn fikirde olmayabilirsiniz, fakat uzlafllamaz
olmayn. Ksaca, konuflmacnn dinleyiciye karfl dflnceli olma ve dinleyicinin de
konuflmacya karfl dflnceli olma grevi vardr.

115

116

Blm

25

Poster Nasl Hazrlanr?

Bir gvercin gibi, baflnzn stnde olmad srece hayran olunacak birfley!
Anonim

BOYUT VE fiEKL
Son yllarda poster sergileri, hem ulusal hem de uluslararas toplantlarda giderek daha
olaan hle geldi (Posterler, bilim adamlarnn verilerini astklar, deneylerini tanmladklar
sergi panolardr). Toplantlara katlm arttka ve program komiteleri zerinde daha fazla
makale sunma basks younlafltka, birfley deiflmeliydi. Deneysel Biyolojide Amerikan
Dernekleri Birliininkiler gibi byk senelik toplantlar, mevcut toplant odalarn tkenme
noktasna getirdi. Ve ayrca, yeterli sayda toplant odas olsa bile sonuta ortaya kan ok
saydaki efl zamanl oturumlar, katlan bilim adamlarnn, meslektafllar tarafndan sunulmakta
olan makaleleri izlemelerini zorlafltrd ve hatta imknsz hle getirdi.
lk baflta program komiteleri, toplant odas kapasitesi iinde kalmak zorunda olan
saynn ok stnde gnderilen, birok ksa zeti reddettiler. Sonra poster oturumlar
gelifltirildike, program komiteleri reddedilmifllere, alflmalarn poster olarak sunmay
dflnebileceklerini syleyerek reddedilme sorununu hafifletebildiler. lk zamanlarda,
posterler gerekten toplant otelleri veya konferans merkezlerinin koridorlarna konulurdu.
Hl birok yazar, zellikle ilk makalelerini sunmaya teflebbs eden doktora rencileri,
alflmalarnn programdan tamamen karlmasndansa poster oturumunda kabul
edilmesinden memnundurlar. Ayrca gen bilim adamlar nesli, bilim fuar dneminden
gelmifller ve bunu sevmifllerdi.
Bugnlerde kuflkusuz, poster oturumlar birok toplantnn kabul grmfl ve anlaml
paralardr. Byk toplantlar, poster sunufllar iin nemli yerler ayrrlar. Amerikan
Mikrobiyoloji Derneinin 1987deki yllk toplantsnda, 2500 kadar poster sunulmufltu. Hatta
kk toplantlar bile poster sunufllarn destekliyorlar. nk birok kifli flimdi, baz
malzemenin poster grafiklerinde, geleneksel 10 dakikalk szl sunufl snrlarndan ok daha
etkin sunulabileceine inanmfl durumdadr.
117

Poster oturumlar birok toplantnn normal bir paras hline geldike, poster hazrlama
kurallar da daha sklaflt. Verilen alana ok sayda poster yerlefltirilmek zorunda kalndnda,
aktr ki kurallar dikkatlice ortaya konmaldr. Ayrca, posterler olaanlafltka toplant
brolar, yer ve dier gereleri temin etmeyi iflleri hline getirdiler. Bilim adamlar bylece,
yer tutan malzemeyi toplant yerine taflmak veya gndermekten kurtulabildiler.
Sakn, toplant dzenleyicileri tarafndan belirtilen gerekleri reninciye kadar posteri
hazrlamayn. Kuflkusuz, masann enini boyunu bilmelisiniz. Ayrca, sergilenecek malzemenin
yerlefltirilmesi iin gerekli, onaylanmfl yntemleri de bilmelisiniz. Yazlarn minimum boyutu
ve sunuflun sras belirli olabilir (ou zaman soldan saa). Bu bilgiler, genellikle toplant
programlarnda verilir.
DZENLEME
Grafikler ve basitlik ihtiyac aklda tutulmas gerekenler olmakla birlikte, normal olarak
posterin dzenlenmesi IMRAD formatnda olmaldr.
Girifl, problemi ksa ve ak olarak sunmaldr. Poster, tam bafllangta amac aka
belirtmedike baflarl olmayacaktr. Yntemler blm ok ksa olacak, belki bir veya iki
cmle kullanlan metodolojiyi tanmlamaya yetecektir. Yazl makalenin ou zaman en ksa
blm olan Sonular, genellikle iyi tasarlanmfl posterin ana ksmdr. Mevcut alann byk
bir ksm, Sonular gstermek iin kullanlacaktr. Tartflma blm ksa olmaldr.
Grdm en iyi posterlerden bazlar Tartflma baflln bile kullanmamflt. Onun yerine
Dflnceler bafll, en sadaki panelde gzkyordu ve belki tek tek dflnceler, numaral
ksa cmleler formundayd. Literatr atflar minimumda tutulmaldr.
POSTER HAZIRLAMA
Toplantnn programna uymak iin posterinizi numaralamalsnz. Bafllk ksa ve dikkat
ekici (mmknse) olmaldr. ok uzun olursa sergi masasna smayabilir. Bafllk, en az 1,5
m mesafeden kolayca okunur olmaldr. Harflerin kaln ve siyah, boyutunun yaklaflk 30 mm
byklkte olmas gerekir. Yazarlarn isimleri biraz daha kk (belki 20 mm) olmaldr.
Metin yazs yaklaflk 4 mm byklkte olabilir. Bu boyut IBM elektrikli daktiloda orator tipi
yaz ile elde edilir. Transfer harfleri (Letraset), zellikle bafllklar iin mkemmel bir
seenektir. yi bir yol, bafllk iin transfer harflerini standart hesap toplama makinasnn rulo
kadna yerlefltirmek olabilir. O zaman bafll rulo haline getirip antanza koyar ve
toplantda poster panosuna yapfltrabilirsiniz.
Poster iinde bol miktarda beyaz alan nemlidir. Rahatsz edici karflklk insanlar
uzaklafltracaktr. lk, ikinci v.b. baklmas dflnlenleri ok ak olarak belirtmeye alfln
(birok kifli yine de tersten okuyacak olmasna karfln).
Posterler, gelip geenleri acaba ilgi ekici mi diyerek kolayca ilgilendirecek arpclklar
iermelidir. Eer ilgilenirlerse, ayrntlar hakknda soru sormak iin zaman ok olacaktr.
Ayrca, daha ayrntl bilgi ieren yazl metinler hazrlamak iyi fikirdir. Benzer ilgi alanlar
olan meslektafllar tarafndan takdirle karfllanacaktr.
118

Gerekten, bir poster karflk bir deneyin sonularn gstermek iin szl sunufltan daha
iyi olabilir. Posterde, konuyu bilen izleyicilere nelerin olup bittiini ve isterlerse daha sonra
ayrntlar elde etmek flansn vermek iin, arpclklar zincirleme olarak ve yeterince iyi
dzenlemelisiniz. Szl sunufl sadece, nceki blmde belirtildii gibi tek bir sonu veya
noktay anlamak iin daha iyidir.
Posterlerle ilgili gerekten gzel olan, kullanlabilecek eflitli gsterilimlerdir. Renk
kullanmnda hibir kst (dergi yaynlarnda olduu gibi) yoktur. Her eflitte fotoraflar,
grafikler, izimler, resimler, rntgenler, hatta karikatrler sunulabilir. Yegne snr, yazarn
yaratclk yeteneidir.
Birok mkemmel poster grdm. Baz bilim adamlar gerekten nemli yaratcla
sahipler. Ak olarak, bu kifliler yaptklar bilimle iftihar ediyorlar ve btn bunlar gzel bir
biime sokmaktan memnunlar. Hatta belirlenmifl poster oturum saatleri sresince, alflmalar
konusunda gerek bir heyecan duyan yazarlarn bu kifliler olduunu farkettim.
Ayrca, birok kt poster de grdm. Birka kt tasarlanmflt. Bunlarn byk bir
ksm, yazar ok fazla fley gstermeye alflt iin ktyd. Daktilo edilmifl ok byk
bloklar, zellikle yazlar kkse okunamayacaktr. Kalabalklar; basit, iyi gsterilimler ieren
posterler etrafnda toplanacak, ok dolu, ok yazl posterler bir kenara braklacaktr.

119

120

Blm

26

Ahlk, Haklar ve zinler

Bilim, zellikle drst kiflileri semez ya da iine almaz. Onlar sadece, aldatmann
dllendirilmedii bir ortama koyar..... Btn bildiim, bilim adamlar da vergi memurlarna
veya efllerine, tpk herkes kadar ok veya az yalan syleyebilir.
S. E. Luria

ZGRLN NEM
Her trl yayn yapmada, eflitli yasal ve ahlk ilkeler gznne alnmaldr. ou
zaman birbiri ile ilgili olan ana hususlar, zgnlk ve sahiplik (yaym hakk) sorununu ierir.
Baflka birinin fikrini alma veya yaym hakkn bozma sulamalarndan kanmak iin, eer bir
baflkasnn alflmas veya hatta bazen kendi alflmanz yeniden yaymlanacaksa, belli baz
izinlerin alnmas zorunludur.
Bilimsel yaynlarda, sorunun ahlk yn daha da ne kar. nk bilimde zgnln,
baflka sahalarda olduundan daha derin bir anlam vardr. rnein, ksa bir hikye ahlk
ilkeleri bozmakszn defalarca baslabilir. Oysa ki temel bir arafltrma makalesi, temel bir
dergide sadece bir kez yaymlanabilir. ift yayn, eer uygun yaym hakk elde edilmiflse yasal
olabilir. Fakat evrensel olarak, bilim ahlk asndan ok byk bir gnah olarak kabul edilir.
Ayn fikir veya verilerin eflitli uluslararas veya ulusal dergilerde tekrarl yaym, bilimsel
ksrl yanstr ve kiflinin kendi reklmn yapmas iin ahlk ortam olarak kabul edilen
ortamn smrlmesi demektir. Kendi kendinin fikirlerini tekrarl kullanma, bilimsel
tarafszlk ve tevazu eksikliini gsterir (14).
Her temel arafltrma dergisi, genellikle en bafltaki yazl amalar ksmnda veya
Yazarlara Direktifler de belirtilen istekler erevesinde olmak zere zgnlk ister. Tipik
olarak bu tr ifadeler afladaki gibidir.
Bir makalenin (tarama/deerlendirme dflnda) bir dergiye gnderilmesi normal olarak,
daha nceden yaymlanmamfl, baflka yerde yaymlanmak zere incelemede olmayan ve kabul
edilirse, ngilizce veya baflka bir dilde, editrlerin izni olmadan ayn flekilde baflka yerde
121

yaymlanmayacak olan, zgn arafltrma sonularn veya yeni fikirleri sunmas demektir.
(Bilimsel Makalelerin Hazrlanmas zerine Genel Grfller, The Royal Society, London)
Editrlerin izni, makalenizin tmn veya nemli bir ksmn baflka bir dergide
yeniden yaymlamak isterseniz, verilmeyecektir. Byle bir izin, herhangi bir flekilde elde
edilmifl olsa bile, ikinci derginin editr nceki yaymn farknda ise yaymlamay
reddedecektir. Normal olarak, editrn izni (veya yaym hakk sahibi adna kim bu grevi
yapyorsa) sadece, eer yaym temel olmayan bir dergide yaplacaksa verilecektir. Aktr ki;
tablolar ve gsterilimler gibi makalenin baz ksmlar, tarama/deerlendirme makalelerinde
yaymlanabilir. Hatta, eer yaynn temel yayn olmama karakteri aksa, makalenin tm
yeniden yaymlanabilir. rnek olarak; bir kurumun Collected Reprints yaynnda, belli bir
konunun Selected Papers yaynnda veya belli bir bilim adamnn makalelerini toplayan
Festschrift yaynnda yeniden yayma hemen daima izin verilir. Bununla beraber btn bu
durumlarda, hem ahlk hem de yasal nedenlerle uygun izinler alnmaldr.
YAYIM HAKKI SORUNLARI
Bir baflkasnn alflmasn yeniden yaymlarken uygun izinler alnmasnn yasal nedeni,
yaym hakk yasasdr. Eer bir dergiye yaym hakk verilmiflse (hemen hepsi yledir),
yaymlanmfl makalelerin yasal sahiplii, yaym hakkn elinde tutan kifliye verilmifl olur. Bu
nedenle, yaym hakk alnmfl malzemeyi yeniden yaymlamak isterseniz, yaym hakkn elinde
tutan kiflinin onayn veya bu hakk bozmaktan dolay mahkemeye verilme riskini gze
almalsnz.
Yaymclar yaym hakkn; kendileri adna veya alflmalar dergilerde bulunan btn
yazarlar adna, byle yaymlanmfl alflmalarn izinsiz kullanmn nlemek iin yasal baz
oluflturmak amacyla edinirler. Bylece yaym kurumu ve yazarlar; fikir alma, yaymlanan
verilerin yanlfl kullanm, reklm veya baflka amalar iin izinsiz bask ve dier muhtemel
kt kullanma karfl korunurlar.
1909 Yaym Hakk Kararnamesi (A.B.D.) altnda, metnin bir dergiye sunulmasyla,
yazarlarn dergiye (yaymc) sahip olma hakk da tafld varsaylrd. Derginin
yaymlanmasyla uygun yaym hakk yazs yerinde olarak ve bunu takiben kopyalarn
belirlenmesi ve yaym hakk kaytlar iin gerekli demenin yaplmas ile, o sayda bulunan
btn makalelerin sahiplii etkin olarak yazarlardan yaymcya geerdi.
1 Ocak 1978te yrrle giren, 1976 Yaym Hakk Kararnamesi (A.B.D.) bu durumun
artk varsaylamayacan, yazl olmas gerektiini belirtmektedir. Yaym hakknn yazl
transferi olmamas durumunda, yaymcnn sadece makaleyi dergide yaymlama hakk olduu
kabul edilir. O zaman yaymc; kopya, fotokopi, mikrofilm retme veya baflkalarna bu hakk
verme (veya baflkalarn yasal olarak nleme) hakkndan yoksun olacaktr.
Bu nedenle birok yaymc flimdi, dergiye katkda bulunan her yazarn yaymcya yaym
hakkn, metni gnderirken veya yaym iin kabul edildiinde devretmesini istemektedir. Bu
ifli yapmak iin yaymc, Yaym hakk devir formu diye adlandrlan belgeyi her makale
gnderen yazara gnderir. fiekil 11de, Biyoloji Konsl Editrleri (15) tarafndan nerilen
form gsterilmektedir.
122

Yeni Yaym Haklar Kararnamesinin yazarlarn ilgisini ekebilecek dier bir yn,
fotokopi yapma ile ilgilidir. Yazarlar, bir taraftan makalelerinin yaygnlaflmasn grmek
isterler, dier taraftan bunun dergiler pahasna olmasn istemezler (umarz). Bu nedenle yeni
yasa, ayn zamanda yaymcy izinsiz sistematik kopyalamaya karfl korurken, baz ktphane
ve eitsel kopyalamay (izin almakszn ve yaym hakk demeksizin yaplan kopyalama)
makul kullanm olarak tanmlayarak bu eliflkili durumlar yanstmaktadr.
Dergi makalelerini kullanmak iin sistematik fotokopi yapanlarn izin almasn
kolaylafltrmak ve yaym hakk demelerini yaymcya gndermek iin, bir Yaym hakk
Temizleme Merkezi kuruldu. Bilimsel yaymclarn her apta olanlarnn byk bir ksm
merkeze katlmfl durumdadr. Bu temizleme merkezi kullanc iin, nceden izin alma ihtiyac
olmadan ve yaymcnn belirlenen yaym hakk demesini merkeze yapmaya istekli olmas
durumunda, istedii kadar kopya yapma imknn salar. Bylece kullanc, yzlerce deiflik
yaynn izin formunu bulmak ve sonra yaym hakkn demek gibi durumlarla
karfllanmaktansa sadece bir yere muhatap olur.

fiekil 11.

Biyoloji Editrleri Konsl tarafndan nerilen yaym hakk transfer formu.

123

Bilimsel ahlk ve Yaym Hakk Yasasnn her ikisi de temel neme haiz olduundan,
her bilim adam bunlara karfl son derece hassas olmaldr. Esas olarak bu, yaym hakkn
taflyandan izin elde etmedike, bir metnin byk bir ksmn, tablo ve flekilleri yeniden
basmamanz gerektii anlamna gelir. zin almfl olsanz bile byle yeniden baslmfl
malzemeyi flu dergi veya kitaptan izinle baslmfltr; yaym hakk (sene) (yaym hakk sahibi)
fleklinde bir yaz ile damgalamanz nemlidir.
ki konudan (ahlk ve yaym hakk yasas), ahlk daha nemlidir. Yaym hakk
yolsuzluklarnn aka bilinenlerinde bile zararlar ispat etmek gtr. Bu nedenle,
mahkemeye verilme korkusu gerekleflmesinden daha nemlidir. Bununla beraber, kaynaklara
uygun krediyi vermezseniz, bir baflkasnn alflmasnn ksa ifadeleri bile olsa meslek ahlk
kurallar bozulur. Byle ahlk kural bozmalar, kt niyet olmasa bile meslektafllar arasnda
adnz ok kt etkileyebilir.
En basit flekliyle ortaya konursa, bilimsel yaynn drstlk ve gvenilirliini korumak
her bilim adamnn sorumluluudur.
Bu arada; bir yapmc, parann geri verilecei fleklinde bir garanti koymaya karar verir.
Her rnn altnda flu ifade gzkmektedir. Yetersiz bulunursa, para geri verilecektir.
Bununla beraber yapmc bana, alnan btn paralarn yeterli bulunduunu syledi.

124

Blm

27

ngilizce nin Doru ve Yanlfl Kullanm

Byk kelimelerden asla korkmayn. Uzun kelimeler kk fleyler ifade eder. Btn byk
fleylerin kk isimleri vardr; Yaflam ve lm, Savafl ve barfl veya flafk, gn, gece, aflk, ev
gibi. Kk kelimeleri byk bir anlamla kullanmay renin. Yapmas zordur, fakat demek
istediinizi anlatrlar. Ne diyeceinizi bilmiyorsanz byk kelimeler kullann: Bunlar ekseriya
kk insanlar aldatr.
SSC BOOKNEWS, Temmuz 1981

BAST OLSUN
Bu kitabn nceki blmlerinde, bilimsel makalede olabilecek veya olmas gereken
eflitli blmlerin anahatlarn sundum. Belki, sadece bu anahatlarla, makale pek de kendi
kendini oluflturmayacaktr. Ancak bu anahatlar, bu dzenleme flemas izlenirse, yazma
iflleminin hi olmazsa daha kolay olacana inanyorum.
Kuflkusuz, hl ngilizceyi kullanmanz gerekir. Bazlarnz iin bu zor olabilir. zellikle
anadiliniz ngilizce deilse. Fakat basit tutmay renirseniz, bu byk bir sorun olmaz.
Ayrca, Barnesn, Communication Skills for the Fereign-Born Professional (10) kitabndan
yararlanabilirsiniz. Anadiliniz ngilizce olsa bile, okurlarnzn ounun anadili ngilizce
olmad iin yine probleminiz olacaktr.
Birok ynetici editrn rendii gibi, basit ve ak cmlenin fleffaf gzelliini takdir
etmeyi renin. Ancak o zaman, en ciddi gramatik problemlerden kanabilirsiniz.
AYRIK MASTARLAR, ASKIDA KALAN TAMLAMALAR VE DER SULAR
oumuz bugnlerde, ayrk mastarlar gibi sorunlarn zerinde pek durmuyoruz.
Ancak bu durum aflrya kamfl olabilir. Bu konuda koleksiyonumdakilerden en iyisini; Kent
fiehri cinayetinden sonra 25 renci ve retim yesini mahkm eden Byk Jri Raporunu
reddeden Yarg Thomasn kararn rnek vereceim. Yarg Thomas, Byk Jri Raporunun
125

dikkate alnmamas gerektiini, flyle anlatyordu: it would be unreasonable to expect or ask

a prospective juror to honestly promise to completely disregard these findings and to treat the
indictments not as proof of guilt but only as an accusation of crime (oluflacak yeni Jriden, bu
bulgular tamamen bir kenara brakmaya ve verilen hkm, suun ispat deil de sadece
sulama gibi grmeye drste sz vermesini istemek veya beklemek mantksz olurdu).
Sadece bu cmleyle bence Yarg Thomas, Kent fiehri rencilerine atfedilen sutan ok daha
byk bir su ifllemektedir.
Askda kalan bir participle veya gerundu belirlemek her zaman kolay olmayabilir.
Fakat, kelime dizilifline (syntax) gereken dikkati gstererek bu tr hatalardan kanabilirsiniz.
Syntax, cmle ve cmlecikleri oluflturan kelimelerin dzenlenifl biimi demektir.
Byle fleylerden zevk alyorsanz, bu iyi dzenlenmifl askda kalan bir participle veya
yanlfl konmufl bir tamlamada hofllanlacak bir taraf yoktur demek deildir. Bir ynetici
editrn ifl gn, flu flekildeki bir parann tadna varlmadka tamamlanmfl olmayacaktr.
Lying on top of the intestine, you will perhaps make out a small transparent thread
(Barsan zerine uzanarak, belki kk fleffaf bir iplik oluflturabilirsiniz). (Dizilifl olarak,
bu cmle daha yanlfl yaplamazd. Cmlenin en baflndaki kelime Lying, en sondaki kelime
threadi tamlamaktadr).
Renk grntleriyle ilgili olanlarnz Journal of Bacteriologyye sunulan bir metindeki
yeni bir teknii olduka ilgin bulabilirsiniz: By filtering through Whatman no. 1 filter paper,
Smith separated the components (Whatman no.l filtre kadndan geerek, Smith bileflenleri
ayrd).
Hampshire (ngiltere) itfaiyesi devletten, istatiksel bilgi isteyen bir belge almflt.
Sorulardan biri, How many people do you employ, broken down by sex?. tfaiye flefi, None.
Our problem here is booze (Hi. Bizim buradaki problemimiz ok iki iilmesidir) diye cevap
vererek soruyu hemen, zorlanmadan, yazld flekliyle alglayarak cevaplamflt.
Eer bazlarnz, benim iki tekerlekli araba yarfllarna olan ilgimi paylaflyorsanz, 1970
Hambletonian yarfllarnn Timothy T. adl bir at tarafndan kazanldn hatrlayacaksnz.
The Washington Post gazetesinin bu konuyla ilgili haberine gre Timothy T. aslnda ilgin bir
gemifle sahipti: Timothy T.sired by Ayres, the 1964 Hambletonian winner with John
Simpson in the sulkywon the first heat going away.
The Washington Post gazetesini gerekten severim. Bir sre nce AntibioticCombination Drugs Used to Treat Colds Banned by FDA (FDA tarafndan yasaklanan souk
algnlnda kullanlan karma antibiyotik ilalar). Belki de bir sonraki FDA dzenlemesi
btn souk algnlklarn yasaklayacak ve virologlar baflka bir alflma alan bulmak zorunda
kalacaklardr.
Ve, ok iyi bilindii gibi The Washington Posttaki dzeltmeleri yapanlar eflitli Pulitzer
dlleri kazanmfllardr. Onlarn artistik ynlerine bir rnek afladaki paradr (1 Kasm 1979
tarihli Washington Posttan alnma):
126

Suicide Forest Toll 43 So Far This Year

Reuter
FUJI-YOSHIDA, Japan, Oct. 31-The bodies of 43 suicides were recovered this year from the infamous
Forest of No Return at the foot of Mount Fuji near here, police said today.
In the final search of the year, police and firemen combed the forest yesterday and found five bodies.
At least 176 bodies have been recovered from the area since 1975.
A novel published in 1960 in Japan June 7. A jokes a joke, but hey, cut called Edwards that same
afternoon, covered from the area since 1975.
Joyce Selcnik was not amued. She and later serialized on television glamorized the forest as a place
for peaceful death, especially for persons thwarted in love.

Ktphaneleri dflnerek yeni bir derleme tr nerebilirim. Bir zamanlar flu cmleyi
ieren bir metin dzeltmifltim: A large mass of literature has accumulated on the cell walls of
staphylococci (Byk miktarda literatr staphylococcinin hcre duvarlarnda birikmifltir).
Yeni bir metinden alnan flu cmleye gre, ktphaneciler staphylococciyi katologladktan
sonra bala bafllamak zorunda kalacaklar: The resulting disease has been described in detail
in salmon (Sonuta oluflan hastalk, ayrntl olarak somon balnda tanmlanmfltr).
Yaymlanmfl bir kitap deerlendirmesi flu cmleyi ieriyordu: This book includes
discussion of shock and renal failure in separate chapters.
American Lung Association tarafndan yaymlanan bir haberdeki ilk paragraf flyle
diyordu: `Women seem to be smoking more but breathing less, says Colin R. Woolf, M.D.,
Professor, Department of Medicine, University of Toronto. He presented evidence that women
who smoke are likely to have pulmonary abnormalities and impaired lung function at the
annual meeting of the American Lung Association ( Colin R. Woolf, M.D., Profesr, Toronto
niversitesi, `Kadnlar daha ok sigara iip daha az nefes alyorlar gibi dedi. American Lung
Associationnn yllk toplantsnda sigara ien kadnlarn, akcier fonksiyonlarnn aksayaca
konusu ile ilgili bulgular sundu). ALA toplants gzel bir flehir olan Montrealde yaplmasna
ramen, umarm sigara ien kadnlar evde kalrlar.
Y YAZMANIN ON EMR
1. Each pronoun should agree with their antecedent.
2. Just between you and I, case is important.
3. A preposition is a poor word to end a sentence with.
(Incidentally, did you hear about the streetwalker who violated a grammatical rule?
She unwittingly approached a plainclothesman, and her proposition ended with a
sentence).
4. Verbs has to agree with their subject.
5. Dont use no double negatives.
6. Remember to never split an infinitive.
127

7. When dangling, dont use participles.

8. Join clauses good, like a conjunction should.
9. Dont write a run-on sentence it is difficult when you got to punctuate it so it makes
sense when the reader reads what you wrote.
10. About sentence fragments.
eviri Notu: Yukardaki esprili ifadeler okurlarn ngilizce dilini kullanrken dikkat etmesi gereken,
rnekler oluflturmaktadr. eviride anlam kayb olmamas iin olduu gibi braklmfltr.

Aslnda, ift negatif kullanm konusundaki dflncemi deifltirdim. Son Baflkanlk

Seimi srasnda, kuzey Illinoisdeki byk msr tarlalarnn ortasnda yer alan doduum
kasabay ziyaret ettim. Uzun seneler sonra oraya gittikten sonra, hl yerli insanlarn dilini
anlayabildiime memnun olmufltum. Gerekte, ift negatifler konusundaki kuraln hibir
flekilde farknda olmamalarna ramen, kullandklar dilin istedikleri anlam tam olarak
verdiini grnce ok flaflrdm. Bir akflam, Farmers Tavern diye adlandrlan yerel bir barda,
yanmdaki taburede oturan bir adama iki baflkan adaynn eksiklikleriyle ile ilgili ciddi bir
yorumda bulundum. Onun konuyla olan ilgisizlii flu ak ifadesiyle anlatld: Aint nobody
here knows nothin about politics (Burada hi ama hi kimse politika hakknda hi bir fley
bilmez). Bu l negatifin keyfine varrken, barn teki ucundaki ktmser bir mflteri
elindeki biraya dertli bir flekilde bakt ve dedi ki: Aint nobody here knows nothin about
nothin nohow (Burada hi ama hi kimse hi birfley hakknda hi bir fley bilmez zaten).
Tuhaftr ki, bu drtl negatif, doduum kasabann flimdiye kadar iflittiim en iyi tanmn
veriyordu.
MECAZ KONUfiMA
Mecazi kelimeler iin yukardaki kurallar yoksa da, benzetme ve mecazi anlamlar
kullanrken dikkatli olmanz neririm. Bilimsel yazmda bunlar az kullann. Kullanrsanz da,
dikkat edin. Hepimiz karflk mecazi kelimeleri grmfl, mecazla birlikte anlamn ne kadar
karfltn farketmiflizdir (fiunu anlamaya alfln: A virgin forest is a place where the hand of
man has never set foot (Bakir bir orman, insan elinin asla ayak basmad bir yerdir). Bu trde
bir kullanma kendi kendini yokeden mecaz adn veriyorum. Koleksiyonumdakilerden en
beendiim, deerli mikrobiyolog L. Joe Berrynin byk bir hnerle hazrlad bir ifadeydi.
nerilerinden birinin, komite oyuyla reddedilmesinden sonra, Joe Boy, I got shot down in
flames before I ever got off the ground (Oh, daha yerden havalanamadan isabet alp alevler
iinde dflrldm) demiflti.
ok bilinen, bayatlamfl ifadelere dikkat edin. Bunlar ekseriya benzetmeler veya
mecazlardr. rnein, timid as a mouse (fare kadar rkek). lgin ve sanatsal yazm, yeni
benzetmeler ve mecazlarn kullanmyla oluflur. Skc yazm, eskimifl olanlarn kullanmnn
sonucudur.
KELMELERN YANLIfi KULLANIMI
Kendi kendini geersiz klan tekrarl kelimelere dikkat edin. Son gnlerde, birisinin
well-seasoned novice (iyi yetiflmifl acemi) olarak tanmlandn duydum. Bir gazete
makalesi young juveniles (gen genler)den bahsediyordu. Bir pul ve para dkkanndaki
128

tabelda authentic replicas (hakiki taklidler) yazlmflt. 7. a.m in the morning (Sabah,
sabahn 7sinde) ifadesinden daha aptalca bir tane daha varsa, o da viable alternativedir (Bir
alternatif yaflamyorsa, alternatif deildir).
Belli kelimeler, bilimsel yazmda binlerce defa yanlfl kullanlmaktadr. En kt
durumda olanlarn bir listesi karlsayd, afladakileri seerdim:

amount (miktar). Bu kelimeyi, say kullanlmayan nesneleri (agrega ktlesini) ifadede

kullann. Birimler sz konusu ise say kullann. An amount of cash (bir miktar nakit para)
dorudur. An amount of coins (bir miktar bozuk para) yanlfltr.
and/or (ve/veya). Bu, binlerce yazar tarafndan kullanlan fakat deneyimli sadece birka
editr tarafndan kabul edilen zensiz bir yapdr. Bernstein (11) der ki, Yasal ve ticar
ngilizcede kullanm ne olursa olsun, bu tr birlefltirme dier tr yazmlarda kanlmas
gereken bir grsel ve zihinsel canavarlktr.
Case (durum). Bu, jargon dilinde en olaan kelimedir. Daha iyi ve daha ksa kullanm
bunun yerini almaldr: in this case=here (burada); in most cases=usually (ounlukla), in
all cases=always (daima); in no case=never (asla) demektir.
each-every (herbir, her). Yaptm her (every) hata iin bir dolara sahip olsaydm, ne
kadar dolarm olurdu? Cevap bir dolardr. Yaptm herbir (each) hata iin bir dolarm olsayd,
milyoner olurdum.
it (o). Bu olaan, faydal zamirin Free information about VD. To get it, call 555-7000
(VD hakknda cretsiz bilgi. Onu almak iin, 555-7000e telefon edin) yazsnda olduu gibi
neyin yerini ald ak deilse problem olabilir.
like (gibi). ou zaman bala olarak yanlfl kullanlr. Sadece preposition olarak
kullanlmas gerekir. Balaca ihtiya varsa as kullann. Like I just said, this sentence should
have started with As (fiimdi sylediim gibi, bu cmle As ile bafllamalyd).
only (sadece). Birok cmle, sadece kelimesi, sadece bazen cmlede doru yerlefltirildii
iin, sadece ksmen anlafllabilir. fiu cmleye dikkat edin: I hit him in the eye yesterday.
Only kelimesi, cmlenin baflna, sonuna veya cmle iinde herhangi iki kelime arasna
yerlefltirilebilir. Fakat, sonutaki anlam farkllklarna dikkat edin.
quite (olduka). Bu kelime, bilimsel yazmda sklkla kullanlr. Bir dahaki defa,
herhangi bir metinde kelimeyi grdnzde, karn ve cmleyi tekrar okuyun. stisnasz,
quiten olduka gereksiz olduunu farkedeceksiniz.
varying (deiflen). Kelime changing demektir. ou zaman various (eflitli) denmek
istendiinde yanlfl olarak kullanlr. Various concentrations (eflitli konsantrasyonlar),
deiflmeyen belirli konsantrasyonlardr.
which. Which ve that, birbirlerinin yerine kullanlmazlar. Which kelimesi,
cmlelerin geri kalan ksmna bir cmle paras ilve etmek iin kstlayc olmakszn uygun
bir flekilde kullanlr. That ise, temel bir cmle parac getirir. fiu iki cmleyi inceleyin:
CetB mutants, which are tolerant to colicin E2, also have an altered........ CetB mutants that
are tolerant to colicin E2 also have an altered...... Anlamda nemli bir fark olduuna dikkat
edin. lk cmle, btn CetB mutantlarnn colicine toleransl olduunu; ikinci cmle ise baz
CetB mutantlarnn colicine toleransl olduunu belirtmektedir.
129

while (...... ken). Geici bir bant varsa, while dorudur. Aksi halde whereas daha
iyi bir seimdir. Nero fiddled while Rome burned (Roma yanarken Nero keman ald) olur.
Nero fiddled while I wrote a book on scientific writing (Ben bilimsel yazm zerine kitap
yazarken, Nero keman ald) olmaz.
Kelimelerin yanlfl kullanm, bazen, aydnlatc olmasa da elendirici olabilir. Gk
grltsnn arpt hibir kimseyle tanflma zevkine ermemifl olmama karfln,
thunderstruck (gk grlts arpmfl) kelimesinden her zaman hofllandm. Jimmy Durante,
komedi stilini kelimelerin yanlfl kullanlmasnn yaratt mizah zerine kurmufltur. Hepimiz
bundan hofllanrz, fakat bunlar anlam nadiren glendirirler. Konuflmanza veya yaznza
arpc bir ifade vermek iin, bilerek bu yanlfl kelime kullanm esprisinden faydalanabilirsiniz.
Birok defa benim kullandm klasik bir tanesi, I am really nostalgic about the future
(gelecek iin gerekten zlem iindeyim).
Bu bana, dnyann uzak bir lkesinden buraya gelmifl bir doktora rencisi hakkndaki
hikayeyi hatrlatt. Yllarboyu zor ve srarl bir alflmann sonucunda oluflmufl mthifl bir
ingilizce kelime bilgisi vard. Maalesef, dili konuflmak iin ok az flans olmufltu. Bu lkeye
geliflinden ok ksa bir sre sonra, okulun dekan, birka renci ve retim yesini leden
sonra ayna davet etmiflti. retim yelerinden bazlar hemen yeni yabanc renci ile
konuflmaya baflladlar. lk sorulan sorulardan biri Evli misiniz? idi. renci, Oh, yes, I am
most entrancingly married to one of most exquisite belles of my country, who will soon be
arriving here in the United States, ending our temporary bifurcation dedi. retim yeleri,
birbirlerine soru soran bakfllar gnderdiler ve hemen bir sonraki soru geldi: ocuunuz var
m?. renci hayr dedi. Bir sre dflndkten sonra, cevabn gelifltirilmesi gerektiine
karar verdi ve You see, my wife is inconceivable dedi. Bunun zerine, soruyu soranlar
glmseyifllerini saklayamadlar ve renci sosyal bir gaf yaptn farkederek, yeniden
denemeye karar verdi. Perhaps, I should have said that my wife is impregnable dedi. Bu flekil
ise ak bir kahkaha ile karfllaflnca, renci bir defa daha denedi: I guess I should have said
my wife is unbearable.
Btn ciddiyet bir tarafa, bilimsel yazmda ngilizce kullanmnn (kt kullanm
dflnda) zel yorum gerektiren bir taraf var mdr?
BLMSEL YAZIMDA ZAMANLAR
Bilimsel makale yazmann zel bir yn vardr ki ok aldatc olabilir. Bu zamanla
ilgilidir ve doru kullanm bilimsel ahlktan kaynakland iin nemlidir. Bilimsel bir
makale temel bir dergide geerli bir flekilde yaymland zaman, bilgi hline gelir. Bu nedenle,
nceden yaymlanmfl bir alflmaya ne zaman atf yaparsanz, ahlk, bu alflmay sayg ile
anmanz gerektirir. Bunu, genifl zaman kullanarak yaparsnz. Streptomycin, M.
tuberculosisin bymesini engeller (13) demek dorudur. Yani ne zaman yaymlanmfl
alflmalar tartflr veya atf yaparsanz genifl zaman kullanmalsnz. Zira, yer almfl bilgiye atf
yapmaktasnz.
fiimdiki kendi alflmanz gemifl zamanda olmaldr. Bu alflmanz, yaymlanncaya
kadar, yerleflmifl bilgi olarak kabul edilemez. Streptomyces herrenkin, en iyi 37Cda
bydn belirlediyseniz, S. herrenk en iyi 37Cda byd demeniz gerekir.
Muhtemelen sizin olan, nceki bir alflmaya atf yapyorsanz, o zaman S. herrenk en iyi
37Cda byr demeniz doru olur.
130

Tipik bir makalede normal olarak, gemifl ve genifl zaman arasnda gidip geleceksiniz.
Ksa zetin ou, kendi sonularnza atf yaptnz iin, gemifl zamanda olmaldr. Benzer
flekilde, Malzeme ve Yntemler ve Sonular blmleri, ne yaptnz ve ne bulduunuzu
tanmladnz iin gemifl zamanda olmaldr. te yandan, Giriflin hemen hepsi ve
Tartflmann ou genifl zamandadr. nk, bu blmler genellikle daha nce literatrde
yeralmfl bilgiler zerinde durur.
Varsayn ki, arafltrmanz streptomycinin Streptomyces herrenk zerindeki etkisiyle
ilgili olsun. Zaman seimi, afladaki gibi deiflebilir.

Ksa zette Streptomycinin eflitli ortamlarda bytlen S. herrenk zerine etkisi

denendi. S. herrenkin optik younluk asndan llen bymesi, denenmifl olan btn
ortamlarda engellenmiflti. Engellenme en ok yksek pH dzeylerinde belirgindi dersiniz.
Giriflte tipik cmleler Streptomycin, Streptomyces bozus (13) tarafndan retilen bir
antibiyotiktir. Bu antibiyotik, Streptomycesin (7,14,17) baz alt-trlerinin bymesini
engeller. Streptomycinin, S. Herrenk zerinde etkisi bu alflmada anlatlmaktadr fleklinde
olabilir.
Malzeme ve Yntemler blmnde, Streptomycinin, Trpticase soy agar (BBL) ve
dier ortamlarda (Tablo 1) bytlen S. herrenk karflsnda etkisi denendi. eflitli byme
scaklklar ve pH dzeyleri kullanld. Byme, optik younluk (Klett birimi) cinsinden
lld demelisiniz.
Sonularda, S. herrenkin bymesi, denenen btn ortamlarda (Tablo 2) ve btn pH
dzeylerinde (Tablo 3) streptomycinle engellendi . Maksimum engelleme pH 8.2de olufltu;
pH 7nin altnda engelleme azald denir.
Tartflmada, S. herrenk, streptomycine en fazla hassasiyeti pH 8.2de gsterdi. Oysaki,
S. renksiz iin en fazla hassasiyet pH 7.6 (13) idi. Dier streptomyces trleri, daha da dflk,
pH dzeyleri iin streptomycine karfl nemli hassasiyet gsterir (6,9,17) diyebilirsiniz.
Ksaca, nceki yaymlanmfl alflmalara atf yaparken genifl zaman; flimdiki kendi
alflmanza atf yaparken ise gemifl zaman kullanmanz gerekir.
Bu kurala karfl en temel istisna, sunufl ve atfetme srasndadr. Smith (9),
streptomycinin S. renksizi engellediini gsterdi demek dorudur. Ayrca, Tablo 4,
streptomycinin btn pH dzeylerinde S. herrenki engellediini gsterir demek de
dorudur. Dier bir istisna da, atf yaplanlar gemifl zamanda olsa bile istatistik analizlerin ve
hesap sonularnn genifl zamanda yazlmas gerektiidir. rnein; Erkeklerin daha hzl
bydn gstermek zere, bu deerler ayn yafl grubundaki diflilerinkinden nemli lde
byktr. Yine bir baflka istisna, genel bir ifade veya bilinen gereklerdir. Basit bir flekilde
ifade edilirse, Su ilve edildi ve havlular nemlendi; bu da yine suyun slak olduunu kantlar
diyebilirsiniz. Daha olaan bir flekilde, flu tr bir zaman deiflimi yapmaya ihtiyacnz
olacaktr: nemli miktarda tip IV procollagen izole edildi. Bu sonular, tip IV procollagenin,
Schwann hcresi ECMnin en nemli eleman olduu gsterir.
ETKEN VE EDLGEN YAPI KULLANIMI
fiimdi cmle yapsndan sz edelim. Her eflit yazmda etken yap, edilgen yapdan daha
nettir ve daha az kelime kullanr (Bu her zaman doru deildir, doru olsayd Onbirinci Emir:
131

Edilgen yap asla kullanlmamaldr olurdu). O zaman niin, bilim adamlar edilgen yap
kullanmakta srarldrlar? Belki bu kt alflkanlk, herhangi bir nedenle ilk flahs kullanmann
kibar olmayaca gibi yanlfl bir dflncenin sonucudur. Neticede bilim adam, tipik olarak net
ve ksa bir flekilde buldum diyecek yerde .........bulundu gibi bir ifade kullanmay tercih
eder.
Ben burada, btn gen bilim adamlarndan, nceki bilim adamlar neslinin bu yapay
kibarln reddetmelerini istiyorum. Cmlede, eylemi yapann ismini vermekten, o kifli ben
veya biz olsa bile ekinmeyin. Bir kez ben buldum deme alflkanln edinirseniz,
Lactate, S. aureus tarafndan retildi demek yerine, zamanla S. aureus lactate retti demek
eilimini de gsterdiinizi farkedeceksiniz (Etken yapda 3 kelime, edilgen yapda 4 kelime
olduuna dikkat edin).
Edilgen yapdan, .......... bulundu yerine yazarlar buldu diyerek kanabilirsiniz.
Ancak, basit biz kelimesiyle karfllafltrlrsa yazarlar kullanm; yapmack, kelime saysn
arttrc ve net olmayan (hangi yazarlar?) bir yapdadr.
YLEfiTRC KELMELER
Bilimsel yazmda, yapmack kelime ve ifadeler normal olarak kullanlmamaldr.
lmn ac gerei, yaflamn yitirdi gibi bir ifade ile iyilefltirilemez. Laboratuvar
hayvanlar, sanki bilim adamlar din bir seromonideymifller gibi kurban edilmez,
ldrlrler. O kadar! CBE Style Manual (16) bu tr kullanm iin gzel bir rnek verir:
Nfusun bir ksm, una karflmfl kurflundan dolay lmcl sonulara maruz kald. Manual
daha sonra cmleyi, nemli bir aklk getirerek ve yapmack ifadeyi kararak dzeltir: Baz
insanlar, kurflunla kirlenmifl undan yaplan ekmei yeme sonucunda ld. Bu arada, lmcl
sonular ifadesini, bilimsel yazmda test sorusu olarak yksek lisans rencilerine verdim.
ou, basit bir flekilde ld diyemediler. te yandan, baz yaratc cevaplar aldm. zellikle
beendiim iki tanesi flunlard: Kurflunu karamad ve Bazlar ekmekteki kurflundan
lmflt.
TEKL VE OUL
Birinci flahs zamiri kullanlyorsa, ihtiyaca gre hem tekil hem de oul formlarn
kullann. Ben yerine biz kullanmayn. Tek yazar tarafndan biz kullanm, ok rahatsz
edici bir flekilde retici havas taflr.
Bilimsel makalelerde en ok yaplan hatalardan birisi, fiillerin tekil formu doru olaca
yerde, oul formunun kullanmdr. rnein, 10 g were added, deil, 10 g was added
demeniz gerekir. nk tekil bir miktar ilve edilmifltir. Sadece, 1er g ilve edilerek 10 g ilve
edilmiflse 10 g were added demek doru olurdu.
Tekil-oul sorunu, isimler iin de geerlidir. Sorun bilimsel yazmda zellikle de
biyolojide, kelimelerin ou Latince veya Latinceden retildii iin olduka yaygndr. Bu
kelimelerin ou, hi olmazsa dikkatli yazarlar tarafndan kullanldklarnda Latincedeki
oulu muhafaza ederler.
Bu tr pek ok kelime (rnein; data, media) popler konuflmaya girmifltir ve
Latincedeki a oul bitifl olarak anlafllmamaktadr. Pek ok kifli, alflkanlk olarak data is
yapsn kullanr ve gerek tekil form olan datumu muhtemelen hi kullanmamfltr. Maalesef
bu dikkatsiz kullanm bilim dflnda o kadar olaan hle gelmifltir ki, baz szlkler bile bunu
132

hoflgrmektedir. Websters Ninth New Collegiate Dictionary, rnein, data is plentiful

ifadesini kabul edilebilir kullanma rnek olarak vermektedir. Dikkatli yazar (11), der ki
Datann sanki tekil isimmifl gibi kullanm sradan bir dilbilgisi hatasdr.
Bu oul sorununa, tannmfl mikrobiyolog ve The London Hospital Medical
Collegeda akademisyen Sir Ashley Miles tarafndan, ASM News (44:600,1978) editr
olarak bana flu yorum getirilmiflti:
A Memoranda on Bacterial Motility. The motility of a bacteria is a phenomena receiving much
attention, especially in relation to the structure of a flagella and the effect on it of an antisera. No single
explanatory data is available; no one criteria of proof is recognized: even the best media to use is unknown;
and no survey of the various levels of scientific approach indicates any one strata, or the several stratae, from
which answers may emerge. Flagellae are just as puzzling as the bacteriae which carry them.

SM SORUNLARI
Bilimsel yazmda sklkla karfllafllan dier bir sorun, soyut isimlerin kullanmnn
sonucu olan kelime fazlaldr. Bu hastalk, isimleri flyle dnfltrerek dzeltilir. Hastalarn,
incelenmesi gereklefltirildi ifadesi, daha dorudan bir ifade olan Hastalar inceledim
flekline deifltirilmelidir. Bileflenlerin ayrlmas tamamland, bileflenler ayrld flekline;
denklemlerin dnflm elde edildi, denklemler dnfltrld flekline getirilebilir.
simlerle ilgili dier bir sorun da onlar sfat olarak kullanma sonucu ortaya kar.
Normal olarak byle bir kullanmda sorun yoktur. Fakat zel, durumlara dikkat etmeniz
gerekir. Karacier hastal (hepatic sfat karacier isminin yerini alabilse de)
ifadesinde bir sorun yoktur. Problemli taraf, benim biyografimden bir cmleyle gsterilebilir:
When I was 10 years old, my parents sent me to a child psychiatrist. I went for a year and a
half. The kid didnt help me at all (Ben 10 yaflndayken, ailem beni ocuk psikiyatra gnderdi.
Oraya l.5 yl gittim. Ufakln bana hi faydas olmad). Bir defasnda, Good News for Home
Sewers bafllyla bir iln (her zamanki The New York Timesda) grmfltm. Borular
temizleyen bir sv m veya ine ve iplik hakknda myd hatrlamyorum. (Hi ev diktiniz mi?).
Problem; isim ynlar sfat olarak kullanlp, zellikle de gerek sfat arada kaynarsa,
daha da ktleflir. Tissue culture response (Doku kltr davranfl) tuhaftr; infected tissue
culture response (enfekte olmufl doku kltr davranfl) hi anlafllmyor (davranfl enfekte
olmadka).
Ek 3, bilimsel yazmda ok grlen ve ou zaman, yanlfl yazlan, yanlfl kullanlan baz
kelime ve ifadelerin listesini vermektedir. Eer nceleri konuflma ve yaznz simgelemifl
olabilecek, bu tr ok belirgin yazm ve dilbilgisi hatalarn yapmaktan vazgeerseniz, dergi
editrlerini ve belki ailenizi ve arkadafllarnz etkileyebilirsiniz.
SAYILAR
lk olarak, kural: Bir rakaml saylar yazyla yazlmal, dier btn byk saylar rakamla
gsterilmelidir. deney veya 13 deney demelisiniz. fiimdi, istisna: standart l
birimlerinde her zaman rakam kullann. 3 ml ve 13 ml. demelisiniz. stisnann yegne
istisnas, cmleye rakamla bafllamamanz gerektiidir. Cmleyi yeniden yazmal veya rakam
ve l birimini yazyla yazmalsnz. rnein, cmleniz Karflm A (3 ml) ilave edildi veya
mililitre karflm A ilve edildi fleklinde bafllayabilir.
133

ACAYPLKLER
Hibirfleye dayanmadan, ngilizcenin acayip bir dil olduundan bahsedeyim. Havein
gemifl zaman hadin basit bir tekrarla past participlea dnfltrlmesi ilgi ekici deil
midir? He had had a serious illness. Tuhaftr ki, 11 adet hadi ard arda sralyarak dilbilgisi
asndan doru cmle kurmak mmkndr. John ve Jim tarafndan hazrlanan devlere,
retmenin reaksiyonunu tanmlayacaksanz flunu syleyebilirdiniz : John, where Jim had
had had, had had had had, had had had had an unusual effect on the teacher.
Tuhaf kelime that, ayn flekilde arka arkaya, flu cmlede olduu gibi sralanabilir: He
said, in speaking of the word that, that that that that that student referred to was not that
that that that other student referred to.
Art arda sralanmfl hadler ve that ler noktalama iflaretlerinin gcn gstermektedir.
Bir baflka gsteri olarak, arkadafllarnzla denemeyi dflnebileceiniz kk bir dilbilgisi
oyununu anlataym. Gruptaki her bir kifliye bir kt verin ve flu yedi kelimelik cmleye
noktalama iflaretleri koymalarn isteyin: Woman without her man is a savage. Sradan ve
erkeklik taraftar birisi hemen, cmlede hibir noktalama iflaretine gerek olmadn
syleyecektir ve hakldr. Bu kifliler arasnda cmleye dengeleyici virgller koyacak bir ka
titiz kifli olabilir: Woman without her man, is a savage. Dilbilgisi ynnden bu da dorudur.
Ancak bir feminist ve nadiren bir erkek, woman dan sonra izgi; her den sonra virgl
koyacaktr. O zaman Womanwithout her, man is a savage.
Gerekten, dilde cinsiyet ayrmnn vahfli sonular olabileceini hepimizin anlamas
gerekir. Stereotipik bilimsel yazm, bilimsel deildir. Cinsiyet ayrm yapan trde ifadeden
nasl kanlacan gstermek iin olduka iyi kitaplar (6,33) yaymland. Bilinli olarak iyi
huylar gelifltirmeye alflrsak, ne yazdmzn daha ok farkna varrz.
zninizle, yine baflladm yer olan kelimelerin sralanmasyla, yazm sona erdireyim.
Anlam ne zaman pencereden kar giderse, genellikle sorumluluk, kelimelerin yanlfl
sralanmasndadr. Bazen, yanlfl sralama sadece komiktir ve anlam kaybolmaz. lnlardan
alnan flu iki ifadeye baknz: For sale, fine German Shepherd dog, obedient, well trained, will
eat anything, very fond of children (Satlk, Alman fiepard Kpek, itaatkr, iyi eitilmifl,
herfleyi yer, ocuklara baylr). For sale, fine grand piano, by a lady, with three legs (Satlk,
byk piyano, ayakl, sahibi tarafndan).
Bilimsel literatrde binlerce benzeri olan, flu cmleye baknz: Thymic humoral factor
(THF) is a single heat-stable poly peptide isolated from calf thymus composed of 31 amino
acids with molecular weight of 3.200. ift n takl ifade with molecular weight of 3.200,
mantksal olarak, ndeki acids ismini tamlayarak amino asitlerin 3.200 molekl arl
olduu anlamn veriyor. Daha az mantkls belki, calf thymusun molekl arlnn 3.200
olmasdr. En mantksz (cmledeki uzaklk nedeniyle), THFin 3.200 molekl arlna
sahip olmas olurdu ve gerekten de yazarn sylemek istedii budur.
ngilizceyi etkin kullanmay renme konusuna ilgi duyuyorsanz, Strunk ve Whitein
The Elements of Stylen (46) okumalsnz. Elemanlar, ksaca (78 sayfada!) ve ak bir
flekilde verilmektedir. Bir fleyler yazan herhangi bir kifli bu meflhur kk kitab okuyup
kullanmaldr.
134

Blm

28

Jargon dan Uzak Durmak

Ksa bir kelimenin amaca hizmet ettii yerde, asla uzun bir kelime kullanmazdm. Bu lkede,
damarlar ligate eden profesrlerin olduunu biliyorum. Dier cerrahlar sadece diker ve bu
da pekl kanamay durdurur.
Oliver Wendell Holmes, Sr.

JARGONUN TANIMI
Szlk tanmna gre (rnein, Websters Ninth New Collegiate Dictionary), jargonun
tanm vardr: (1) karflk, anlamsz dil, acayip, yabanc grnml veya ilkel dil (2) teknik
terminoloji veya zel bir grubun ya da iflin karakteristik ad (3) gizemli ve ounlukla dolayl,
uzun kelimelerle ortaya kan, nemli hissi veren dil.
Mmknse, her tip jargondan da uzak durulmaldr. lk ve nc tanmlarda anlatlan
kullanmdan her zaman kanlmaldr. kinci tanm (teknik terminoloji), bilimsel yazmda
kanlmas ok daha zor olandr. Fakat iflini iyi bilen yazarlar, teknik terminolojinin tantlp
aklamas yapldktan sonra kullanlabileceini renmifllerdir. Belli ki, teknik eitim almfl
okuyucular iin yazmaktasnz. Dolaysyla, sadece alfllann dflndaki teknik terimlerin
aklanmasna ihtiya vardr.
AIZDA YUVARLAMA VE DER GNAHLAR
Yazara zorluk yaratan ve en baflta gelen gereksiz kelime kullanm jargondur. Aflr
hallerde bu sendrom, tek heceli kelimelerin tamamen bir kenara braklmas fleklinde ortaya
kar. ngilizceden rnekler verilirse, bu eilimde olan yazarlar, hibirfleyi asla use ile ifade
etmezler, utilize kullanrlar. Asla do kullanmaz, yerine perform kullanrlar. Asla start
deil, initiate kullanrlar. Asla end kullanmaz, finalize veya terminate kullanrlar.
Make yerine fabricate kullanrlar. Bunlar gibi, first yerine initial; last yerine
ultimate , before yerine prior, after yerine subsequent to, prohibit yerine militate
against, enough yerine sufficient, too much yerine plethora gibi. Arada bir, bazlar
drug kelimesi kullanrlar. Fakat ou, chemotherapeutic agent kullanmak iin can atarlar.
135

 harflik now kelimesini gzel bir ifade olan (!) at this point in time yerine kim
kullanmak ister?
Stuart Chase (17), hidroklorik asidin kapal su borularn amak iin kullanlabileceini
Standartlar Brosuna yazan bir muslukunun hikyesini anlatr. Bro, cevap olarak
Hidroklorik asidin istenen etkiyi gsterecei tartflmasz dorudur. Fakat, klorin artklar
metalik aksamla uyumsuzdur der. Musluku cevap olarak Broya, nerisinin kabul
edilmesinden memnun olduunu yazar. Bro, bir yazyla tekrar cevap verir: Hidroklorik
asidin oluflturduu zehirli artklarn retiminden sorumluluk alamayz ve baflka bir yntem
kullanmanz neririz der. Musluku tekrar, Bronun kendisiyle hemfikir olduuna
memnuniyetini bildirir. Nihayet Bro, muslukuya cevap olarak flyle der: Hidroklorik asit
kullanma! Borular yiyip bitirir.
Bilim adamn muslukuya benzetmeli miyiz, yoksa bilim adam daha m yksek
dzeydedir? fiu Doctor of Philosophy derecesi ile bilim adam biraz felsefe bilmeli midir?
Muslukuluk mtevazi bir urafl olduu iin bu iflteki mkemmellie sayg duymayan ve
yksek dzeyde bir urafl olduu iin felsefede dflk standard hofl gren toplum, ne iyi bir
muslukulua ne de iyi bir felsefeye sahip olacaktr. Ne borular ne de teoriler su tutacaktr
diyen John W. Gardnerla ayn dflncedeyim (Science News, p. 137, 2 Mart 1974).
Aarsonun (1) ifade fleklini de beenirim: Bilim uzmanlarnn jargonu, politik retorik ve
brokratik konuflmada azda yuvarlama gibidir: duyumu kt, anlafllmas zor ve tasarm
uyumsuz! Bunlar kullananlar, nemli hissi veren fakat havada kalan kelimeleri, basit ve ak
anlam olanlara tercih ettikleri iin byle yaparlar.
Jargon ile ilgili sorun, bunun sadece bir uzmanlk grubu iinde yer alanlar iin anlam
taflyan zel bir dil oluflundadr. Bilim evrensel olmaldr. Bu nedenle her bilimsel makalenin
evrensel bir dille yazlmas gerekir.
Belki Theodore Rooseveltin, 5 Ocak 1919da New Yorktaki bir Amerikan
Festivalinde okunan mektubunda yer alan afladaki cmleyi kurarken, milliyetilik amac
vard. Fakat dflncesi tam anlamyla bilimsel yazma uygun: Bizim burada, sadece bir tek
dile ihtiyacmz vardr. O da ngilizce dili. nk biz halkmz, deiflik diller konuflan
insanlarn birarada olduu yerde yaflayanlar olarak deil; eritme potasndan kmfl birer
Amerikal olarak grmek istiyoruz.
Bilim tapnann, deiflik diller konuflan insanlarn biraraya gelerek yaflad yer
olmamas gerektiine kuvvetle inandm iin, her bilim adamnn, jargondan uzak durmas
gerektii kansndaym. Sadece bazen deil, her zaman uzak durun.
Kuflkusuz, zaman zaman zel terminoloji kullanmak zorunda kalabilirsiniz. Eer bu
terminoloji, o konudaki renciler ve uygulamaclar tarafndan hemen anlafllabiliyorsa, hi bir
problem yoktur. Eer terminoloji, muhtemel okuyucu kitlesinin herhangi bir blm
tarafndan hemen tannmyorsa, (i) daha basit terminoloji kullanmal veya (ii) kullandnz
jargonu dikkatlice tanmlamalsnz. Ksaca, tam anlamyla sizin alflmalarnza benzer
alflma yapan bir dzine kifli iin yazmamalsnz. alflmalar sizinkilerle ksmen ilgili olan,
fakat alflmalarnzn belli bir ksmn bilmek isteyen veya bunlara ihtiya duyabilecek olan
yzlerce kifli iin yazmalsnz.
136

LKELER
Bu kitabn btn okurlarnn ustalaflmas gereken birka nemli kavram aflada
verilmifltir. Fakat, bu kavramlar tipik bilimsel jargonla ifade edilmektedir. Biraz gayretle, bu
cmleleri basit ngilizceye evirebilirsiniz:
1.) As a case in point, other authorities have proposed that slumbering canines are best
left in a recumbent position.
2.) It has been posited that a high degree of curiosity proved lethal to a feline.
3.) There is a large body of experimental evidence which clearly indicates that
members of the genus Mus tend to engage in recreational activity while the feline is
remote from the locale.
4.) From time immemorial, it has been known that the ingestion of an apple (i.e., the
pome fruit of any tree of the genus Malus, said fruit being usually round in shape
and red, yellow, or greenish in color) on a diurnal basis will with absolute certainty
keep a primary member of the health care establishment absent from ones local
environment.
5.) Even with the most sophisticated experimental protocol, it is exceedingly unlikely
that you can instill in a superannuated canine the capacity to perform novel of
legerdemain.
6.) A sedimentary conglomerate in motion down a declivity gains no addition of mossy
material.
7.) The resultant experimental data indicate that there is no utility in belaboring a
deceased equine.
BROKRAS DL
Maalesef birok bilimsel yazm, jargonun ilk ve nc tanmna uyar. ou zaman da
bilim adamlar, Meyer (34) tarafndan anlatlan brokrat masal kahraman Henry B. Quill gibi
yazmaktadr: Quill, devletin ana dilinde ustalk kazanmflt. Fiilleri karmaflaya sokar, zneleri
kapatr ve herfleyi modifierlarn az geliflmifllii iinde gizlerdi. nemsiz dflnceleri, zenli
ifadeler vererek rer, ifller ve ssler; yine bilineni sylerdi. Genellefltirmeyi yaygn bir vadide
sel sular gibi yayard. Herfleye, aspects, feasibilities, alternatives, effectuations,
analyzations, maximizations, implementations, contraindications ve appurtenances
serperdi. En iyi flekliyle, tam bir duraanlk oluflur ve bazen bu, sayfalarca srerdi.
Baz jargon veya brokrasi dili, ak ve basit kelimelerden oluflur. Fakat bu kelimeler
neredeyse bitmez tkenmez flekilde ard arda dizildiinde, anlamlar hemen ortaya kamaz.
Afladaki, aalar korumak iin yazlan nemli bir devlet ynetmeliini inceleyin. (Code of
Federal Regulations, Title 36, Paragraph 50.10) Bu yaz Washingtondaki mill parklara ve
Plnlama Komisyonu dinlenme alanlarna aslmflt:
137

TREES, SHRUBS, PLANTS GRASS AND OTHER VEGETATION

(a) General Injury. No person shall prune, cut, carry away, pull up, dig, fell, bore, chop,
saw, chip, pick, move, sever, climb, molest, take, break, deface, destroy, set fire to, burn,
scorch, carve, paint, mark, or in any manner interfere with, tamper, mutilate, misuse, disturb
or damage any tree, shrub, plant, grass, flower, or part thereof, nor shall any person permit any
chemical, whether solid, fluid or gaseous to seep, drip, drain or be emptied, sprayed, dusted or
injected upon, about or into any tree, shrub, plant, grass, flower or part thereof except when
specifically authorized by competent authority; nor shall any person build fires or station or
use any tar kettle, heater, road roller or other engine within an area covered by this part in such
a manner that the vapor, fumes or heat therefrom may injure any tree or other vegetation.
(EVR: Bitkilerle oynamayn).
Jargon, mutlaka zel kelimelerin kullanlmas demek deildir. ki kelime seenei ile
karfllafltnda jargon seven bir kifli, her zaman uzun olan seer. Bu kifli; ksa, basit ifadeleri
uzun kelimeler zincirine evirmekten gerekten zevk alr. Ve ou zaman, uzun kelimeler veya
uzun kelime dizileri, basit ifadeler kadar ak deildir. Herkese soruyorum, at this point in
time nasl olur da, basit kelime nowdan daha anlaml olabilir? If ile anlatlmak istenen,
onun yerine in the event that gibi haval bir ifade koyularak nasl daha iyi olabilir?
ZEL DURUMLAR
Belki, hepsinin iinde en kt kullanlan kelime case kelimesidir. A case of canned
goods veya a case of fluda bir problem yoktur. Fakat case kullanmnn % 99u jargondur.
% 99 ok yksek bir oran diye dflnrseniz kendiniz inceleyin. Benim verdiim oran yksek
olsa bile, casein ok kullanldn sylemeye yeter.
Her zaman, gereksiz kullanldn dflndm dier bir kelime de interfacedir.
Bildiim kadaryla, insanlarn interface edebildikleri yegne zaman pfltkleri zamandr.
Bazen, kullanld iin deil kullanlmad iin problem yaratan dier bir kelime de
abouttr. Weiss (49) tarafndan iflaret edildii gibi yazarlar, ak ve basit about kullanmaya
pek istekli deildirler. Onun yerine, daha ok kelimeli ve daha az ak olanlar kullanrlar.
rnein,
approximately

pursuant to

in connection with,

re

in reference to

reference

in relation to

regarding

in the matter of

relative to

in the range of

relating to the subject matter of

in the vicinty of

respecting

more or less

with regard to

on the order of

with respect to

on the subject of

within the ballpark of

138

Ek 4te, Uzak Durulacak Kelimeler ve fadelerden birkan yazdm. Bakmaya deer

benzer bir liste, OConnor ve Woodford (39) tarafndan yaymlanmflt. Bu kelime veya
ifadelerden herhangi birini, arada bir kullanmak tamamen yersiz olmayabilir. Fakat tekrarl
kullanrsanz, jargon kullanmfl olursunuz ve okurlarnz sknt eker. Savrukluk, Amerikan
yazmnn hastaldr. Biz; gereksiz kelimelerde, anlamsz jargonda, marur sslemelerde,
yuvarlak yaplarda boulmufl bir toplumuz (52).
Belki yeni kelime retmenin ingilizcede en sradan yolu, jargoncularn, isimleri fiile
evirme huyudur. Klasik bir rnek, bir metinde flyle gzkyordu: One risks exposure when
swimming in ponds or streams near which cattle have been pasturized. Kopya editr,
pasturized gibi bir kelime olmadn bilerek, bunu pasteurized diye evirmiflti. (Bunda bir
yanlfl gremiyorum. St pastrize edebiliyorsanz, orijinal vericiyi de pastrize
edebilirsiniz).
Kuflkusuz, bilim adamlar kendi meralarnda (pastures) uzmandrlar. Fakat ou zaman,
okuyucuya bilmek istediinden veya ihtiya duyduundan daha fazla fley syleyerek, jargon
tr, kitaba bal ve faydasz ifadeler iinde boulurlar. ngiliz romanc, George Eliot der ki:
Syleyecek hibirfleyi olmad iin, bu gerei kelimelerle dile getirmekten kanan kifli
kutsanmfl kiflidir.
Bulutlu bir gnde, uzun bir seyahatten sonra yavafla alalmakta olan iki maceraperest
baloncuyu hatrladm. Aflaya bakarken nerede olduklar hakknda en ufak bir fikirleri yoktu.
Tesadfen nl bir bilimsel arafltrma enstitsnn topraklarnn zerinde srkleniyorlard.
Baloncu, yol kenarnda yryen birisini grdnde seslendi: Hey, neredeyiz? Adam yukar
bakt, durumu anlamaya alflt ve birka dakika sonra Bir balondasnz dedi. Baloncu
dierine dnd, Eminim ki bu bir bilim adam dedi. Dieri Neden? diye sordu. Arkadafl
cevap verdi, Cevab kesinlikle doru - ve tamamen yararsz.

139

140

Blm

29

Ksaltmalar Nasl ve Ne Zaman Kullanlr?

ok fazla ksaltma kullanan yazarlarn engellenmesi gerekir.
Maeve OConnor

GENEL LKELER
Deneyimli editrlerin ou, ksaltmalardan hi hofllanmazlar. Baz editrler, standart
l birimleri ve uluslararas sistem (SI) iflaretleri gibi btn dergilerce izin verilen ksaltmalar
haricinde hi ksaltma kullanlmamasn tercih ederler. Ayrca birok dergi, tanm
yaplmakszn, etc., et al., i.e. ve e.g. gibi standart ksaltmalara da izin verir. Kendi
yazlarnzda, ksaltmalar en az sayda tutmanz akllca olur. Editr, makalenize daha iyi
gzle bakacak ve okurlar da size mteflekkir kalacaklardr. Bu noktada daha fazla sze ihtiya
olmamas gerekir. nk, kuflkusuz kendiniz de tanmsz ve zlemeyen ksaltmalarla
karfllaflmflsnzdr. Sadece, bu tr bilmecelerle karfllafltnz zaman ne kadar cannzn
skldn hatrlayn. Ve flimdi benimle birlikte, bir daha hibir zaman bilimsel literatr
tanmsz ksaltmalarla kirletmeyeceinize sz verin.
Ksaltmalar kullanmada Nasl? sorusu kolaydr, nk dergilerin ou ayn sistemi
kullanr. Bir ksaltma kullanmay plnladnz zaman; ilk olarak kelime veya terimi, sonra da
izleyen flekilde parantez iinde, ksaltmasn sunun. Bir makalenin Girifl blmnn ilk
cmlesi flyle olabilir: Bakteriyel plasmidler, otonom olarak normal boyuttaki
deoxyribonucleic acid (DNA) molekllerini kopyaladklarndan, DNA kopyalama ve kontrolu
iin gelecek vaadeden modellerdir.
Ksaltmalar kullanmada Ne zaman? sorusu ok daha zordur. Birka genel kural
yararl olabilir.
lk olarak, makalenin bafllnda asla ksaltma kullanmayn. ok az sayda dergi, bafllkta
ksaltma kullanmna izin verir. Bunlarn kullanm, dizinleme ve zetleme servisleri
tarafndan hi teflvik edilmez. Ksaltma, eer standart bir ksaltma deilse, literatr bulma
servisi iin zor ve zm imkansz bir problem olur. Ksaltma standart bile olsa, endeksleme
141

ve baflka sorunlar ortaya kar. nemli bir dier problem de, kabul edilmifl ksaltmalarn
deiflme eilimi gstermesidir. Bugnn ksaltmalar birka yl sonra tannmayabilir. Council
of Biology Editors Style Manualn eflitli basklarnda sraland gibi belli ksaltmalarn
karfllafltrlmas bu noktay ortaya karmaktadr. Terminolojinin kendisi deifltii zaman
dramatik deifliklikler olur. Bugnn rencileri, DPN (diphosphopyridine nucleotide iin
kullanlan) ksaltmasnda, ismin kendisi nicotinamide adenine dinucleotide olarak deifltii
iin ve bunun da ksaltlmfl NAD fleklinde olduu iin zorlukla karfllaflabilirlerdi.
Ksaltmalar, Ksa zette hibir zaman kullanlmamaldr. Sadece, ayn uzun isim birok
defa kullanlrsa ksaltma dflnlebilir. Ksaltma kullanrsanz, Ksa zette ilk belirdii
yerde tanmlamalsnz. Ksa zetin, makalenizin kaca dergiyi tarayan zetleme
yaynnda tek baflna yer alacan hatrlayn.
Metnin kendisinde ksaltmalar kullanlabilir. Bunlar, makaleyi ksaltarak bask
masraflarn azaltma amacna hizmet ederler. Daha da nemlisi, iyi kullanldnda okuyucuya
yardmc olurlar. fiu anda nemli kelimesini yazarken, ocuklarmn bana bazen FIP
(Fairly Important Person= Ksmen nemli Kifli) dedikleri aklma geldi. Benim daha VIP (Very
Important Person= ok nemli Kifli) dzeyine gelmediimi biliyorlard.
Y UYGULAMA
Metnin ilk msveddesini yazarken btn terimleri ak olarak yazmak iyi bir yntemdir.
Sonra, metnin ksaltmaya aday tekrarlanan uzun kelimeleri veya ifadelerinin olup olmadn
inceleyin. Makalede sadece birka defa kullanlan bir terimi ksaltmayn. Eer terim makul
sayda tekrarlanyorsa- 3 veya 6 kez diyelim- ve bu terim iin standart bir ksaltma varsa
ksaltmay kullann (Baz dergiler, baz standart ksaltmalarn ilk geiflinde tanm
yaplmakszn kullanlmasna izin verirler). Eer hibir standart ksaltma yoksa, terim ok sk
kullanlmadka veya ok uzun ve gerekten ksaltma bir zorunluluk olacak kadar karflk
olmadka, kendiniz yeni ksaltmalar retmeyin.
ou zaman, eer yerinde ise uygun bir zamir (o, onlar, onlar) kullanarak veya
kstlayc, ila, enzim veya asit gibi yerine geen bir ifade kullanarak ksaltmadan
kanabilirsiniz.
Genellikle, ksaltmalar metinde ilk ortaya ktnda birer birer sunmalsnz. Baflka bir
yol olarak, Girifl veya Malzeme ve Yntemlerde ayr bir paragraf fleklinde (Kullanlan
Ksaltmalar bafll ile) koyabilirsiniz. Bu son yntem (baz dergilerde zorunludur), eer ilgili
reagentlar, rnein organik kimyasallar grubu, isimleri ksaltlmfl formda kullanlacaksa
zellikle faydaldr.
L BRMLER
l birimleri, saysal deerleriyle birlikte kullanld zaman ksaltlr. rnein, 4 mg
ilve edildi dersiniz (Tekil ve oul iin ayn ksaltma kullanlr). Fakat say olmakszn
kullanld zaman, l birimleri ksaltlmaz. zgl aktivite, saatte miligram protein baflna
katlan mikrogram adenosine triphosphate olarak ifade edilir.
142

Diyagonalin dikkatsiz kullanm karmafla yaratr. Bu problem, younluu belirlemede

sklkla ortaya kar. 4 mg/ml sodyum slfid ilve edildi derseniz, anlam nedir? Mililitre
baflna sodyum slfid (kelime anlamyla eviri) mi demektir? Yoksa ml baflna reaksiyon
karflm? demek istendiini dflnebilir miyiz? Ortamn mililitresi baflna 4 mg sodyum
slfid ilave edildi demek ok daha aktr.
ZEL SORUNLAR
Ksaltmalarla ilgili ska karfllafllan bir problem a veya an kullanmdr. a M.S.
degree mi yoksa an M.S. degree mi demeliyiz? Sessiz harfle bafllayan kelimelerde a
kullanm, sesli harfle bafllayan kelimelerde an kullanm fleklinde olan eski kural hatrlayn.
Bilimde sadece olaan ksaltmalar, yani okuyucunun kafasnda kelime arfltrma ihtiyac
duyurmayanlar kullanmanz gerektii iin uygun a veya an seimi ksaltlan kelimenin ilk
harfine deil ksaltmann ilk harfinin sesine bal olmaldr. Bylece, a Master of Science
degree demek doru olmasna karfln, a M.S. degree demek yanlfltr. nk okuyucu,
M.S.i em es olarak okur ve doru kullanm an M.S. degree dir.
Biyolojide, organizmalarn genel isimlerinin ilk kullanmdan sonra ksaltlmas
gelenektir. lk kullanmda, Streptomyces griseus diye yazabilirsiniz. Daha sonra ise bu,
S.griseus olarak kullanlabilir. Bununla beraber, varsayalm ki hem Streptomyces hem de
Staphylococcusla ilgili bir makale yazyorsunuz. O zaman bu kelimeleri hep tam olarak
yazmalsnz. Aksi takdirde okuyucular, hangi S ksaltmasnn neye karfl geldiini
karfltrabilirler.
SI BRMLER
EK 5, btn SI (System International) birimleri ile kullanlan n taklar vermektedir. SI
birimleri ve simgeleri ve baz tretilmifl SI birimleri, bilim dilinin bir paras olmufltur. Bu
modern metrik sistem, btn fen rencileri tarafndan renilmelidir. CBE Style Manual (16)
ve Huths Medical Style and Format (27) daha fazla bilgi iin iyi kaynaklardr.
Ksaca, SI birimleri birim snfn kapsar: ana birimler, tamamlayc birimler ve
tretilmifl birimler. SI sisteminin temelini oluflturan yedi ana birim; metre, kilogram, saniye,
amper, kelvin, mole ve candeladr. Bu yedi ana birime ilveten, dzlem alar iin, srasyla,
iki adet tamamlayc birim vardr: radyan ve steradyan. Tretilmifl birimler, ana birimler ve
tamamlayc birimler cinsinden cebirsel olarak ifade edilenlerdir. Baz tretilmifl SI birimleri
iin zel ad ve simgeler vardr. (SI birimleri metre ve litredir. Amerikan Standartlar
Brosu ve onu izleyen Amerikan Kimya Birlii ve dier yaymclar srarla geleneksel
Amerikan yazm tarz meter ve literi korumaktadrlar.)
DER KISALTMALAR
EK 6, flimdi standart olarak kabul edilen ksaltmalar iin bir liste vermektedir. ou,
CBE Style Manual (16) veya The ACS Style Guide (24) dan alnmfltr. Gerektiinde bu
ksaltmalar kullann. Dierlerinden kann. Kullandklarnz sunarken, hanedandan birisini
sunarcasna dikkatli olmalsnz.

143

144

Blm

30

Kiflisel Bir zet

Belki bir flark, belki bir vaaz olabilir!
Robert Burns

Bilimsel kitap ve dergilerle 30 yl aflan bir sredir yakndan iliflki iindeyim. Bu

deneyim, iime bu konuda birka bilgelik tohumu yerlefltirmifl olabilir. Mutlaka, bazlar
olduka kuvvetli olan nyarglar da vermifltir. Benim iime yerleflmifl olan her ne ise, hepsi
flimdi size artlp damla damla sunulacaktr. Bu felsef alflmann flark m, vaaz m, zet
ya da bunlardan hibiri mi olduunu belirlemeyi size, yani okurlara brakyorum.
Seneler boyunca, eflitli bilimsel laboratuvarlar pek ok kez ziyaret etme frsat buldum.
Hemen daima, laboratuvarlarn kendilerinden veya ierdikleri ara ve donanmn kalitesinden
etkilendim, bazen flaflknla uradm. Grnfle gre bu laboratuvarlarda, insan en yeni ve en
iyi (ve en pahal) donanm ve malzemelerin kullanldna inanabilirdi.
Ayn dnemlerde, ayn laboratuvarlarn binlerce rnn grdm. rnlerin (bilimsel
makaleler) bazlar, retimlerine giden masraf ve kaliteyi gerekten yanstyordu. Fakat ou
yle deildi.
Burada kaliteyi ve emei yanstmayan ounluk hakknda konuflmak istiyorum.
Kendime birok defalar sorduum gibi, size de soruyorum. Niin, pek ok bilim adam,
laboratuvarda ok parlak ifller yapabilecek yetenekleri varken, birinci snf dzeyindeki bir
kompozisyon dersinde bile baflarsz not alacak yazlar yazarlar? Size soruyorum, niin baz
bilim adamlar $40.000a mlolsa bile en yeni ultra centrifuge cihazn ister ve bu cihazla
elde edilen sonular veren uygun bir grafik izdirmek iin bir grafikiye $20 demeyi
reddederler? Bunlarn benzeri, daha bir dzine soru aklma geliyor. Maalesef ben cevaplar
bilmiyorum ve baflkalarnn bildiinden de kuflku duyuyorum.
Belki hi cevab yoktur. Eer yoksa, bu bana biraz felsefe yapma zgrl verir
(Kitapta bu sayfalara geldiyseniz, daha birka paragraf iin kahramanca devam edebilirsiniz).
145

Eer bilgiyi yafladmz ev olarak dflnrsek, bilimsel bilgi, evi nasl infla edeceimizi
bize anlatacaktr. Fakat evi gzel yapabilmek iin artistik bilgiye, evdeki hayat anlayabilme
ve takdir edebilmek iin ise insan bilgiye ihtiyacmz vardr.
Eer bilimsel makaleyi, bilimsel arafltrmann en yksek noktas olarak dflnrsek, ki
yledir; aba gsterdiiniz takdirde onu, daha gzel ve daha anlafllr yapabilirsiniz. Bunu,
bilimsel bilgilerinizi biraz sanat biraz da insan bilimlerle zenginlefltirerek
gereklefltirebilirsiniz. yi yazlmfl bir bilimsel makale, evet, iyi yetiflmifl bir bilim adamnn
rndr. Gerekten iyi bir makale yazabilen bilim adam, ayn zamanda da kltrl bir
insandr.
Fen bilimleri rencileri, sadece fen bilimleri alflmalaryla yetinmemelidir. Fen
bilimleri, eer baflka bilgilerle birlikte ifllenirse daha anlaml olacaktr.
zellikle renciler nasl yaz yazlacan renmelidir. nk bilim, yazl ifade
gerektirir. Derin bilgiye fen bilimlerinde deer verilir. Fakat maalesef bu, ounlukla uzun
cmleler, kelimeler veya nadir ifadeler ve karmaflayla eflit gibi grlmektedir. Yazmay
renmek iin okumalsnz. yi yazmay renmek iin, iyi yazlmfl eserleri okumanz
gerekir. Evet kendi meslek dergilerinizi okuyun, fakat ayrca gerek edebiyat da okuyun.
fiimdi pek ok niversite bilimsel yazm iin dersler koyuyor. Bunu yapmayanlar
kendilerinden utanmaldrlar.
Benim bu kitapta sylediim fludur: Bilimsel arafltrma, sonular yaymlanmadka
tamamlanmfl olmaz. Bu nedenle bilimsel makale, arafltrma srecinin temel bir ksmdr. Bu
nedenle anlafllabilir bir makale, arafltrmann kendisi kadar nemlidir. Makaledeki kelimeler
laboratuvardaki malzemeler kadar dikkatle tartlmaldr. Bu nedenle, bilim adam kelimeleri
nasl kullanacan bilmelidir. Bilim adamnn eitimi, yayn yapma yetenei elde edilene
kadar tamamlanmfl deildir.
AMN KfiES
Bugne kadar yafllanmay zellikle dert etmedim. rnein, doktorlarmn giderek gen
olmalarn farketmeme karfln, bu genlerle bafledebileceimi varsaydm. Fakat son
zamanlarda, Amniocentesis - Bir Ebeveyn Seimi zerine bir video kaseti reklm grdm.
Kaset, in conjunction with a team of prenatal experts= doum ncesi (!) uzmanlarn iflbirlii
ile hazrlanmflt. Otuz yl aflkn bir sredir, aresizce, herhangi bir konuda uzman olmak iin
aba veren ben, flimdi baz kiflilerin bu konuma domadan nce geldiklerini gryorum. Bu
hakszlk!

146

EK

Baz Dergilerin Bafllklarnn Ksaltmalar*

Kelime

Ksaltma

Kelime

Ksaltma

Abstracts
Academy
Acta
Advances
Agricultural
American
Anales
Analytical
Anatomical
Annalen
Annales
Annals
Annual
Anthropological
Antibiotic
Antimicrobial
Applied
Arbeiten
Archiv
Archives
Archivio
Association
Astronomical
Atomic
Australian
Bacteriological

Abstr.
Acad.
Ksaltmasz
Adv.
Agric.
Am.
An.
Anal.
Anat.
Ann.
Ann.
Ann.
Annu.
Anthropol.
Antibiot.
Antimicrob.
Appl.
Arb.
Arch.
Arch.
Arch.
Assoc.
Astron.
At.
Aust.
Bacteriol.

Botanisches
Botany
British
Bulletin
Bureau
Canadian
Cardiology
Cell
Cellular
Central
Chemical
Chemie
Chemistry
Chemotherapy
Chimie
Clinical
Commonwealth
Comptes
Conference
Contributions
Current
Dairy
Dental
Developmental
Diseases
Drug

Bot.
Bot.
Br.
Bull.
Bur.
Can.
Cardiol.
Ksaltmasz
Cell.
Cent.
Chem.
Chem.
Chem.
Chemother.
Chim.
Clin.
Commw.
C.
Conf.
Contrib.
Curr.
Ksaltmasz
Dent.
Dev.
Dis.
Ksaltmasz

* Bu ksaltmalar birok dergide noktasz yazlr.

147

Kelime

Ksaltma

Kelime

Ksaltma

Bacteriology
Bakteriologie
Berichte
Biochemical
Biochimica
Biological
Biologie
Botanical
Entomological
Environmental
Ergebnisse
Ethnology
European
Excerpta
Experimental
Fauna
Federal
Federation
Fish
Fisheries
Flora
Folia
Food
Forest
Forschung
Fortschritte
Freshwater
Gazette
General
Genetics
Geographical
Geological
Geologische
Gesellschaft
Helvetica
History
Immunity
Immunology
Industrial
Institute
Internal

Bacteriol.
Bakteriol.
Ber.
Biochem.
Biochim.
Biol.
Biol.
Bot.
Entomol.
Environ.
Ergeb.
Ethnol.
Eur.
Ksaltmasz
Exp.
Ksaltmasz
Fed.
Fed.
Ksaltmasz
Fish.
Ksaltmasz
Ksaltmasz
Ksaltmasz
For.
Forsch.
Fortschr.
Ksaltmasz
Gaz.
Gen.
Genet.
Geogr.
Geol.
Geol.
Ges.
Helv.
Hist.
Immun.
Immunol.
Ind.
Inst.
Intern.

Ecology
Economics
Edition
Electric
Electrical
Engineering
Entomologia
Entomologica
Morphology
National
Natural, Nature
Neurology
Nuclear
Nutrition
Obstetrical
Official
Organic
Paleontology
Pathology
Pharmacology
Philosophical
Physical
Physik
Physiology
Pollution
Proceedings
Psychological
Publications
Quarterly
Rendus
Report
Research
Review
Revue, Revista
Rivista
Royal
Scandinavian
Science
Scientific
Series
Service

Ecol.
Econ.
Ed.
Electr.
Electr.
Eng.
Entomol.
Entomol.
Morphol.
Natl.
Nat.
Neurol.
Nucl.
Nutr.
Obstet.
Off.
Org.
Paleontol.
Pathol.
Pharmacol.
Philos.
Phys.
Phys.
Physiol.
Pollut.
Proc.
Psychol.
Publ.
Q.
R.
Rep.
Res.
Rev.
Rev.
Riv.
R.
Scand.
Sci.
Sci.
Ser.
Serv.

148

Kelime

Ksaltma

Kelime

Ksaltma

International
Jahrbuch
Jahresberichte
Japan, Japanese
Journal
Laboratory
Magazine
Material
Mathematics
Mechanical
Medical
Medicine
Methods
Microbiological
Microbiology
Monographs
Monthly
Untersuchung
Urological
Verhandlungen
Veterinary
Virology
Vitamin

Int.
Jahrb.
Jahresber.
Jpn.
J.
Lab.
Mag.
Matr.
Math.
Mech.
Med.
Med.
Ksaltmasz
Microbiol.
Microbiol.
Monogr.
Mon.
Unters.
Urol.
Verh.
Vet.
Virol.
Vitam.

Society
Special
Station
Studies
Surgery
Survey
Symposia
Symposium
Systematic
Technical
Technik
Technology
Therapeutics
Transactions
Tropical
United States
University
Wissenschaftliche
Zeitschrift
Zentralblatt
Zoologie
Zoology

Soc.
Spec.
Stn.
Stud.
Surg.
Surv.
Symp.
Symp.
Syst.
Tech.
Tech.
Technol.
Ther.
Trans.
Trop.
U.S.
Univ.
Wiss.
Z.
Zentralbl.
Zool.
Zool.

149

150

EK

Tablo Bafllklarnda Tanmlanmakszn Kullanlabilen Ksaltmalar (7)*

Kelime

Ksaltma

Kelime

Ksaltma

Amount
Approximately
Average
Concentration
Diameter
Experiment
Height
Month
Number
Preparation
Specific activity

amt
approx
avg
concn
diam
expt
ht
mo
no.
prepn
sp act

Specific gravity
Standard deviation
Standard error
Standard error of
the mean
Temperature
Versus
Volume
Week
Weight
Year

sp gr
SD
SE
SEM
temp
vs
vol
wk
wt
yr

* Listelenen kelimelere ilaveten, l birimlerinin ksaltmalarnn tanmlanmakszn kullanlmasna izen verilir.

151

152

EK

Stil ve Yazmda ok Yaplan Hatalar

Yanlfl

Doru

acetyl-glucosamine
acid fast bacteria
acid fushsin
acridin orange
acriflavin
aesculin
airborn
air-flow
ampoul
analagous
analize
bacteristatic
bakers yeast
baseline
bi-monthly
bio-assay
biurette
blendor
blood sugar
bromcresol blue
by-pass
byproduct
can not
catabolic repression
chloracetic
clearcut
colicine
coverslip

acetylglucosamine
acid-fast bacteria
acid fuchsine
acridine orange
acriflavine
esculin
airborne
airflow
ampoule
analogous
analyze
bacteriostatic
bakers yeast
base line (n.), base-line (adj.)
bimonthly
bioassay
biuret
blender
blood glucose
bromocresol blue
bypass
by-product
cannot
catabolite repression
chloroacetic
clear-cut
colicin
cover slip
153

Yanlfl

Doru

coworker
cross over (n.)
crossover (v.)
darkfield
data is
desoxydessicator
dialise
disc
Ehrlenmeyer flask
electronmicrograph
electrophorese
eukaryote
fermenter (apparatus)
fermentor (organism)
ferridoxin
flourite
fluorescent antibody technique
fungous (n.)
fungus (adj.)
gelatine
germ-free
glucose-6-phosphate
glycerin
glycollate
gonnorhea
Gram-negative
gram stain
gyrotory
halflife
haptene
Hela cells
Hep-2-cells
herpes virus
hydrolize
hydrolyzate
immunofluorescent techniques
india ink
indol
innocula
iodimetric

co-worker
crossover
cross over
dark field
data are
deoxydesiccator
dialyze
disk
Erlenmeyer flask
electron micrograph
subject to electrophoresis
eucaryote
fermentor
fermenter
ferredoxin
fluorite
fluorescent-antibody technique
fungus
fungous
gelatin
germfree
glucose 6-phosphate
glycerol
glycolate
gonorrhea
gram-negative
Gram stain
gyratory
half-life
hapten
Hel a cells
Help-2 cells
herpesvirus
hydrolyze
hydrolysate
immunofluorescence techniques
India ink
indole
inocula
iodometric
154

Yanlfl

Doru

ion exchange resin

isocitritase
keiselguhr
large concentration
less data
leucocyte
little data
low quantity
mediums
melenin
merthiolate
microphotograph
mid-point
moeity
much daha
new-born
occurrance
over-all
papergram
paraffine
Petri dish
phenolsulfophthalein
phosphorous (n.)
phosphorus (adj.)
pipet
planchette
plexiglass
post-mortem
prokaryote
pyocine
pyrex
radio-active
regime
re-inoculate
saltwater
sea water
selfinoculate
semi-complete
shelflife
sidearm
small concentration

ion-exchange resin
isocitratase
kieselguhr
high concentration
fewer data
leukocyte
few data
small quantity
media
melanin
Merthiolate
photomicrograph
midpoint
moiety
many data
newborn
occurrence
overall
paper chromatogram
paraffin
petri dish
phenolsulfonephalein
phosphorus
phosphorous
pipette
planchet
Plexiglas
postmortem
procaryote
pyocin
Pyrex
radioactive
regimen
reinoculate
salt water
seawater
self-inoculate
semicomplete
shelf life
side arm
low concentration
155

Yanlfl

Doru

spore-forming
stationary phase culture
step-wise
students T test
sub-inhibitory
T2 phage
technic
teflon
thiamin
thioglycollate
thyroxin
transfered
transfering
transferrable
trichloracetic acid
tris-(hydroxymethyl)amino-methane
trypticase
tryptophane
ultra-sound
un-tested
urinary infection
varying amounts of cloudiness
varying concentrations (5, 10, 15 mg/ml)
waterbath
wave length
X-ray (n.)
X ray (adj.)
zero-hour

sporeforming
stationary-phase culture
stepwise
Students t test
subinhibitory
T2 phage
technique
Teflon
thiamine
thioglycolate
thyroxine
transferred
transferring
transferable
trichloroacetic acid
tris(hydroxymethyl)aminomethane
Trypticase
tryptophan
ultrasound
untested
urinary tract infection
varying cloudiness
various concentrations (5, 10, 15 mg/ml)
water bath
wavelength
X ray
X-ray
zero hour

156

EK

Uzak Durulacak Kelimeler ve fadeler

Jargon

Tercih Edilen Kullanm

a considerable amount of
a considerable number of
a majority of
a number of
a small number of
absolutely essential
accounted for by the fact
adjacent to
along the lines of
an example of this is the fact that
an order of magnitude faster
are of the same opinion
as a consequence of
as a matter of fact
as is the case
as of this date
as to
at a rapid rate
at an early date
at an earlier date
at some future time
at the conclusion of
at the present time
at this point in time
based on the fact that
by means of
causal factor
completely full

much
many
most
many
a few
essential
because
near
like
for example
10 times faster
agree
because
in fact (veya kullanmayn)
as happens
today
about (veya kullanmayn)
rapidly
soon
previously
later
after
now
now
because
by, with
cause
full
157

Jargon

Tercih Edilen Kullanm

consensus of opinion
considerable amount of
definitely proved
despite the fact that
due to the fact that
during the course of
during the time that
elucidate
enclosed herewith
end result
entirely eliminate
eventuate
fabricate
fatal outcome
fewer in number
finalize
first of all
following
for the purpose of
for the reason that
from the point of view of
future plans
give an account of
give rise to
has been engaged in a study of
has the capability of
have the appearance of
having regard to
impact (v.)
important essentials
in a number of cases
in a position to
in a satisfactory manner
in a very real sense
in almost all instances
in case
in close proximity to
in connection with
in many cases
in my opinion it is not an
unjustifiable assumption that

consensus
much
proved
although
because
during, while
while
explain
enclosed
result
eliminate
happen
make
death
fewer
end
first
after
for
since, because
for
plans
describe
cause
has studied
can
look like
about
affect
essentials
some
can, may
satisfactorily
in a sense (veya kullanmayn)
nearly always
if
close, near
about, concerning
often
I think

158

Jargon

Tercih Edilen Kullanm

in order to
in relation to
in respect to
in some cases
in terms of
in the absence of
in the event that
in the not-too-distant future
in the possession of
in view of the fact that
inasmuch as
incline to the view
initiate
is defined as
it has been reported by Smith
it has long been known that
it is apparent that
it is believed that
it is clear that
it is clear that much additional work will be
required before a complete understanding
it is doubtful that
it is evident that a produced b
it is generally believed
it is my understanding that
it is of interest to note that
it is often the case that
it is suggested that
it is worth pointing out in this context that
it may be that
it may, however, be noted that
it should be noted that
it was observed in the course of
the experiments that
join together
lacked the ability to
large in size
let me make one thing perfectly clear
majority of
make reference to
militate against

to
toward, to
about
sometimes
about
without
if
soon
has, have
because, since
for, as
think
begin, start
is
Smith reported
(Kaynaa bakma zahmetine katlanmadm)
apparently
I think
clearly
(Anlamadm)
possibly
a produced b
many think
I understand that
(Kullanmayn)
often
I think
note that
I think
but
note that (veya kullanmayn)
we observed
join
couldnt
large
(Kreme ifllemi bafllyor!)
most
refer to
prohibit
159

Jargon

Tercih Edilen Kullanm

needless to say
new initiatives
of great theoretical and practial importance
of long standing
of the opinion that
on a daily basis
on account of
on behalf of
on no occasion
on the basis of
on the grounds that
on the part of
our attention has been called to the fact that
owing to he fact that
perform
place a major emphasis on
pooled together
presents a picture similar to
prior to
protein determinations were performed
quantify
quite a large quantity of
quite unique
rather interesting
red in color
referred to as
relative to
resultant effect
serious crisis
smaller in size
so as to
subject matter
subsequent to
sufficient
take into consideration
terminate
the great majority of
the opinion is advanced that
the predominate number of
the question as to whether
the reason is because

(Kullanmayn ve izleyen herfleyi de atn)

initiatives
useful
old
think that
daily
because
for
never
by
since, because
by, among, for
we belatedly discovered
since, because
do
stress
pooled
resembles
before
proteins were determined
measure
much
unique
interesting
red
called
about
result
crisis
smaller
to
subject
after
enough
consider
end
most
I think
most
whether
because
160

Jargon

Tercih Edilen Kullanm

the vast majorty of

there is reason to believe
this result would seem to indicate
through the use of
to the fullest possible extent
ultimate
unanimity of opinion
until such time
utilize
very unique
was of the opinion that
ways and means
we have insufficient knowledge
we wish to thank
what is the explanation of?
with a view to
with reference to
with regard to
with respect to
with the possible exception of
with the result that
with the realm of possibility

most
I think
this result indicates
by, with
fully
last
agreement
until
use
unique
believed
ways, means (ikisi birlikte deil)
we dont know
we thank
why?
to
about (veya kullanmayn)
concerning, about (veya kullanmayn)
about
except
so that
possible

Ksalk ve temizlik zerine vaazlar afla yukar ayn lde etkindir. Kelime fahiflelii; dil
fakirlii, dflnce oburluu ve bask iin gereksiz bir hrstan kaynaklanr.
Eli Chernin

161

162

EK

SI (Systeme International) Birimleri in ntaklar ve Ksaltmalar

No.

ntak

Ksaltma

10-18
10-15
10-12
10-9
10-6
10-3
10-12
10-1
10
102
103
106
109
1012
1015
1018

atto
femto
pico
nano
micro
milli
centi
deci
deka
hecto
kilo
mega
giga
tera
peta
exa

a
f
p
n

m
c
d
da
h
k
M
G
T
P
E

163

164

EK

Kabul Edilmifl Ksaltmalar ve Semboller

Terim

Ksaltma veya
Sembol

Terim

Ksaltma veya
Sembol

absorbance
acetyl
adenine
adenosine
adenosine
5-diphosphate
adenosine
5-monophosphate
adenosine
5-triphosphate
adenosine
triphosphatese
alanine
alternating current
ampere
antibody
antigen
arabinose
bacille
Calmatte-Guerin
becquerel
biological oxygen
demand
blood urea nitrogen
boiling point
candela
central nervous
system

A
Ac
Ade
Ado
ADP

cytidine
5-triphosphate
cytosine
degree Celsius
deoxyribonuclease
deoxyribonucleic acid
deoxyuridine
monophosphate
diethylaminoethyl
cellulose
electrocardiogram
electroencephalogram
ethyl
ethylenediaminetetraacetate
farad
flavin adenine
dinucleotide
flavin mononucleotide
fouled up (beyond all
recognition)
gauss
gram
gravity
guanidine
guanine
guanosine
guanosine

CTP

AMP
ATP
ATPase
Ala
ac
A
Ab
Ag
Ara
BCG
Bq
BOD
BUN
bp
cd
CNS

165

Cyt
C
DNase
DNA
DUMP
DEAE-cellulose
ECG
EEG
Et
EDTA
F
FAD
FMN
FUBAR
G
g
g
Gdn
Gua
Guo
GDP

Terim

Ksaltma veya
Sembol

Terim

coenzyme A
coulomb
counts per minute
cytidine
cytidine
5-diphosphate
cytidine
5-monophosphate
horsepower
hour
infrared
inosine 5-disposphate
international unit
intravenous
isoleucyl
joule
kelvin
kilogram
kinetic energy
lethal dose, median
leucyl
litre (liter)
lumen
lux
lysinyl
melting point
messenger ribonucleic
acid
metametre (m)
methionly
methyl
Michaelis constant
milliequivalent
minimum lethal dose
minute (time)
molar (concentration)
mole
muramic acid
newton

CoA
C
cpm
Cyd
CDP

hp
h
IR
IDP
IU
i.v.
Ile
J
K
kg
KE
LD50
Leu
l
lm
lx
Lys
mp
mRNA

5-diphosphate
hemoglobin
hemoglobin,
oxygenated
henry
heptyl
hertz
hexyl
radian
respiratory quotient
reticuloendothelian
system
revolutions per
minute
ribonuclease
ribonucleic acid
ribose
ribosomal ribonucleic
acid
roentgen
second (time)
serum glutamic
oxalacetic
transaminase
seryl
siemens
species

mm
Met
Me
Km
meq
MLD
min
M
mol
Mur
N

specific gravity
standard deviation
standard error
standard temperature
and pressure
steradian
subcutaneous
tesla
tobacco mosaic virus
tonne (metric ton)
transfer ribonucleic
acid

CMP

166

Ksaltma veya
Sembol

Hb
HbO2
H
Hp
Hz
Hx
rad
RQ
RES
rpm
RNase
RNA
Rib
rRNA
R
s
SGOT

Ser
S
sp (sing.),
spp (pl.)
sp gr
SD
SE
STP
sr
s.c.
T
TMV
t
tRNA

Terim

Ksaltma veya
Sembol

Terim

Ksaltma veya
Sembol

nicotinamide adenine
dinucleotide
nicotinamide adenine
dinucleotide
(reduced)
normal
(concentration)
nuclear magnetic
resonance
ohm
ornithyl
orthoorthophosphate
osmole
outside diameter
parapascal
phenyl
plaque-forming units
probability
purine
pyrophosphate

NAD

tris (hydroxy
methyl) aminomethane
tyrosinye
ultraviolet
United States
Pharmacopeia
uracil
uridine 5-disposphate
volt
volume
watt
weber
week
white blood cells
(leukocytes)
xanthine
xanthosine
xanthosine
5-disposphate
xylose
year

Tris

NADH

N
NMR

Orn
oPi
osmol
o.d.
pPa
Ph
PFU
P
Pur
PPi

167

Try
UV
USP
Ura
UDP
V
V
W
Wb
wk
WBC
Xan
Xao
XDP
xyl
yr

168

Kaynaklar

1.

Aaronson, S. 1977. Style in scientific writing. Current Contents, No. 2, 10 January; p. 615.

2.

American National Standards Institute, Inc. 1969. American national standard for the
abbreviation of titles of periodicals. ANSI Z39.5-1969. American National Standards
Institute, Inc., New York.

3.

American National Standards Institute, Inc. 1977. American national standard for
bibliographic references. ANSI Z39.29-1977. American National Standards Institute,
Inc., New York.

4.

American National Standards Institute, Inc. 1979. American national standard for
writing abstracts. ANSI Z39.14-1979. American National Standards Institute, Inc., New
York.

5.

American National Standards Institute, Inc. 1979. American national standard for the
preparation of scientific papers for written or oral presentation. ANSI Z39.16-1979.
American National Standards Institute, Inc., New York.

6.

American Psychological Association. 1983. Publication manual. Third Edition.

American Psychological Association, Washington, D.C.

7.

American Society for Microbiology. 1985. ASM style manual for journals and books.
American Society for Microbiology, Washington, D.C.

8.

American Society for Microbiology. 1987. Instructions to authors for all ASM journals.
ASM News 53:i-xv.

9.

Anderson. J. A., and M. W. Thistle. 1947. On writing scientific papers. Bull. Can. J.
Res., 31 December 1947, N.R.C. No 1691 .

10.

Barnes, G. A. 1982. Communication skills for the foreign-born professional. ISI Press,
Philadelphia.

11.

Bernstein, T. M. 1965. The careful writer: A modern guide to English usage. Atheneum,
New York.

12.

Bishop, C. T. 1984. How to edit a scientific journal. ISI Press, Philadelphia.

169

13.

Booth, V. 1981. Writing a scientific paper and speaking at scientific meetings. 5th ed.
The Biochemical Society, London.

14.

Burch, G. E. 1954. Of publishing scientific papers. Grune & Stratton, New York.

15.

CBE Journal Procedures and Practices Committee. 1987. Editorial forms; a guide to
journal management. Council of Biology Editors, Inc., Bethesda, Md.

16.

CBE Style Manual Committee. 1983. CBE style manual: guide for authors, editors, and
publishers in the biological sciences. 5th ed. Council of Biology Editors, Inc., Bethesda,
Md.

17.

Chase, S. 1954. Power of words. Harcourt, Brace and Co., New York.

18.

The Chicago Manual of Style. 1982. l3th ed., University of Chicago Press, Chicago.

19.

Council of Biology Editors. 1968. Proposed definition of a primary publication.

Newsletter, Council of Biology Editors, November 1968, p. 1-2.

20.

Cremmins, E. T. 1982. The art of abstracting. ISI Press, Philadelphia.

21.

Day, R. A. 1972. Economics of printing, p. 45-56, In R. A. Day et al. (ed.), Economics

of scientific publications. Council of Biology Editors, Washington, D.C.

22.

Day, R. A. 1975. How to write a scientific paper. ASM News 41 :486-494.

23.

Day, R. A. 1976, Scientific journals: an endangered species. ASM News 42:288-291 .

24.

Dodd, J. S. 1986. The ACS style guide: a manual for authors and editors. American
Chemical Society, Washington, D. C.

25.

Houghton, B. 1975. Scientific periodicals; their historical development, characteristics

and control. Linnet Books, Hamden, Conn. ISI Press, Philadelphia.

26.

Huth, E. J. 1986. Guidelines on authorship of medical papers. Ann. Internal Med.

104:269-274.

27.

Huth, E. J. 1987. Medical style & format: an international manual for authors, editors,
and publishers. ISI Press, Philadelphia.

28.

Huth, E. J. 1988. How to write and publish papers in the medical sciences. 2nd ed.

29.

International Committee of Medical Journal Editors. 1982. Uniform requirements for

manuscripts submitted to biomedical journals. Br. Med. J. 284:1766-1770 [and Ann.
Intern. Med. 96:766-770].

30.

King, D. W., D. D. McDonald, and N. K. Roderer. 1981. Scientific journals in the United
States. Hutchinson Ross Publishing Co., Stroudsburg, Pa.

31.

Lock, S. 1985. A difficult balance: Editorial peer review in medicine. The Nuffield
Provincial Hospitals Trust, London.

32.

McGirr, C. J. 1973. Guidelines for abstracting. Tech. Commun. 25(2):25.

33.

Maggio, R. 1987. The nonsexist word finder: A dictionary of gender-free usage. The
Oryx Press, Phoenix, Ariz.
170

34.

Meyer, R. E. 1977. Reports full of gobbledygook. J. Irreproducible Results 22(4):12.

35.

Michaelson, H. B. 1986. How to write and publish engineering papers and reports. 2nd
ed. ISI Press, Philadelphia.

36.

Mitchell, J. H. 1968. Writing for professional and technical journals. John Wiley & Sons,
Inc., New York.

37.

Morgan, P. 1986. An insiders guide for medical authors and editors. ISI Press,
Philadelphia.

38.

Morrison, J. A. 1980. Scientists and the scientific literature. Scholarly Publishing

11:157-167, 1980.

39.

OConnor, M., and F. P. Woodford. 1975. Writing scientific papers in English: an ELSECiba Foundation guide for authors. Associated Scientific Publishers, Amsterdam.

40.

Ratnoff, O. D. 1981. How to read a paper. In K. S. Warren (ed.), Coping with the
biomedical literature, p. 95-101. Praeger, New York.

41.

Reid, W. M. 1978. Will the future generations of biologists write a dissertation?

BioScience 28:651-654.

42.

Rosten, L. 1968. The joys of Yiddish. McGraw-Hill Book Co., New York.

43.

Sagan, C. 1977. The dragons of Eden. Speculations on the evolution of human

intelligence. Ballantine Books, New York.

44.

Siegenthaler, W., and R. Luthy (ed.). 1978. Current chemotherapy. Proceedings of the
10th International Congress of Chemotherapy. American Society for Microbiology,
Washington, D.C., 2 vol.

45.

Skillin, M. E., R. M. Gay, et al. 1974. Words into type, 3rd ed. PrenticeHall, Inc.,
Englewood Cliffs, N.J.

46.

Strunk, W., Jr., and E. B. White. 1979. The elements of style. Third Edition. The
Macmillan Co., New York.

47.

Trelease, S. F. l958. How to write scientific and technical papers. The Williams &
Wilkins Co., Baltimore.

48.

Tuchman, B. W. 1980. The Book; a lecture sponsored by the Center for the Book in the
Library of Congress and the Authors League of America. Library of Congress,
Washington, D.C.

49.

Weiss, E. H. 1982. The writing system for engineers and scientists. Pretice-Hall, Inc.,
Englewood Cliffs, N.J.

50.

Woodford, F. P. (ed.) 1968. Scientific writing for graduate students. A Council of

Biology Editors manual. The Rockefeller University Press, New York.

51.

Zinsser, W. 1983. Writing with a word processor. Harper & Row, Publishers, New York.

52.

Zinsser, W. 1985. On writing well. An informal guide to writing nonfiction, 3rd ed.,
Harper & Row, Publishers, New York.
171

172

Teknik Terimler Szl

Abstract (Ksa zet).. Genellikle, makalenin her nemli blmnn bir zetini veren,
makalenin ksa flekli. Sonularn zeti olan Summary den farkl.
Acknowledgements (Teflekkr).. Makalenin (Tartflmadan sonra, fakat Kaynaklardan
nce) kiflilere ve kurumlara; makalenin oluflumu srasndaki yardm, neri ve maddi
katklar iin teflekkr etmek amacyla tasarlanmfl blm.
Ad hoc reviewer. Bak Referee.
Address. Yazar tantr ve posta adresini verir.
Alphabet-number system (Alfabe-say sistemi). Kaynaklarda veya atf yaplan literatr
ksmnda, kaynaklarn alfabetik srayla dzenlendii bir sistem.
Archival journal (Arfliv dergisi). Bu terim temel dergiyle efldeerdir ve zgn arafltrma
sonular yaymlayan dergi anlam taflr.
Author (Yazar). Deneylerin tasarm ve gereklefltirilmesinde aktif olarak katkda bulunan ve
sunulan arafltrma sonularnda entellektel sorumluluk taflyan kifli.
Biological Abstracts. Biyolojide, en byk ve en iyi bilinen yaym yeri (Ksa zet
formunda). Biosciences Information Service tarafndan yaymlanmaktadr.
Camera-ready copy (Ofset bask iin hazr kopya). Dergi veya kitapta fotorafik retimle,
dizgiye gerek olmakszn retime hazr olan herfley. Yazarlar ounlukla; karflk
formlleri, kimyasal yaplar, akfl diyagramlar v.s.yi, dizgi srasndaki hatalar ve prova
okunmasndan kanmak iin camera-ready copy olarak hazrlarlar.
Caption. Bak Legend
CBE. Bak Council of Biology Editors.
Chemical Abstracts. Kimyada, en byk ve en iyi bilinen yaym yeri (Ksa zet formunda).
American Chemical Society tarafndan yaymlanmaktadr.
Citation-order system (Atf sras sistemi).. Kaynaklarn metin iinde kullanld sraya
gre, saysal atf yaplan kaynak sralama sistemi.
Compositor. Dizgiyi yapan. Efldeer terimler typesetter ve keyboarder.
173

Conference report (Konferans bildirisi). Konferansta sunulmak iin yazlan makale. Birok
konferans bildirisi, geerli yayn tanmna uymaz. yi yazlmfl bir bildiri ksa olmaldr.
Deneysel ayrntlar ve kaynaklar en az dzeyde tutulmaldr.
Copy editr. Sorumluu; bask iin iflaretler koyarak gerekli yazm, dilbilgisi ve stil
dzenlemelerini yapmak suretiyle metni yayma hazrlamak olan (genellikle yaymcnn
eleman) kiflinin ad.
Copyright (Yaym Hakk). Yazl entelektel eseri, yeniden retme, yaymlama ve satma iin
zel bir yasal hak.
Council of Biology Editors (Biyoloji Editrleri Konseyi). yeleri biyoloji ve ilgili
alanlarda; dergi ve kitaplarn yazm, yaym ve editrl ile uraflan bir organizasyon.
Philip L. Altman, Executive Director, 9650 Rockville Pike, Bethesda, MD 20814.
Cropping (Kesme). Yaymlanmfl fotorafta grnmesine ihtiya olmayan ksmlar
belirlemek iin fotorafta yaplan iflaretleme.
Current Contens. Birok derginin bafllk sayfalarn fotorafik retimle sunan haftalk dergi.
Bilim adamlar bylece, kendi alanlarnda nelerin yaymlandn izleyebilirler. Deiflik
alanlarda (Sanat ve Befleri Bilimler dahil), Institute for Scientific Information
tarafndan alt deiflik basks yaymlanmaktadr.
Discussion (Tartflma). Bir IMRAD makalesinin son blm. Amac, alflmann sonularn
mevcut bilgi dokusuna ifllemektir. nemli noktalar Conclusions (Sonular) da ifade
edilir.
Dual publication (ift yayn). Ayn verilerin, iki (veya daha fazla) kez, temel dergilerde
yaymlanmas. Bilimsel ahlkn ak flekilde bozulmas.
Editor. Bir dergide veya ok yazarl bir kitapta, neyin yaymlanacana karar veren kifliye
verilen ad.
Editorial consultant. Bak Referee.
Festschrift. Deiflik yazarlarn, belli bir kiflinin hatrasna veya adna ithaf ettikleri yazlardan
oluflan cilt.
Galley proof. Bak Proof.
Graph (Grafik). Verilerin; izgi, ubuk ve dier grsel malzeme ile sunuluflu. Grafikler,
verilerin ynn ve eilimini gstermede ok yararldr. Kesin deerlerin listelenmesi
zorunlu ise, tablo daha iyidir.
Hackneyed expression. ok kullanlmfl, bayat ifadeler.
Hard copy. Modas gemifl, kat zerindeki metin, bilgisayar ke1ime ifllemciyle hazrland
zaman, hard copy denir.
Harvard system. Bak Name and Year System.
174

Impact factor (Etki faktr). Dergilerin kalitesine karar vermede bir baz. Yksek etki faktr
olan (Science Citation Indexin belirledii, yaymlanmfl her makale baflna ortalama atf
says) bir dergi, dflk etki faktr olan bir dergiden daha fazla kullanlmfl demektir.
IMRAD. Introduction (Girifl), Methods (Yntemler), Results (Sonular) ve Discussion
(Tartflma) nn oluflturduu bir akronim. Pekok modern bilimsel makalenin dzenleme
flemas.
Incunubula. 1455 ve1500 M.S. arasnda baslan kitaplar.
Introduction (Girifl). IMRAD makalesinde ilk blm. Amac, arafltrlan problemi aka
ortaya koymak ve okuyucuya ilgili temel bilgiyi vermektir.
Jargon. Websters Ninth Collegiate Dictionary, jargonu karflk, anlamsz dil olarak tanmlar.
Keyboarder. Bak Compositor
Legend. Grsel malzemeye verilen isim veya bafllk; grsel malzemeyi aklayc bilgi. Bu
bilgiler, grafik veya fotoraf zerine yazlmamaldr. Bunlar, kompozitr tarafndan
dikkatle grsel malzemenin altna yerlefltirilir. Caption ad da verilir.
Literature Cited (Kaynaklar). Birok dergi tarafndan, makalede atf yaplan kaynaklar
sralamak iin kullanlan bafllk. References veya nadiren Bibliography bafllklar da
kullanlr.
Managing Editor. ounlukla derginin iflletmesiyle uraflan kifliye verilen ad. Tipik olarak,
managing editor edit etme ifllemiyle (metinlerin kabul) uraflmaz, fakat kopya
editrlnden (retme iflleminin bir ksm) sorumludur.
Markup for the Typsetter. Kopya editrleri tarafndan (bazen de italikler iin altn izme
gibi, yazarlar tarafndan), dizgi tipini belirtmek iin kullanlan iflaret ve semboller.
Masthead statement. ounlukla yaymc tarafndan derginin bafllk sayfasnda, derginin
sahibini, ama ve kapsamn anlatan otoriter ifade.
Materials and Methods. Bak Methods.
Methods (Yntem). IMRAD makalesinin ikinci blm. Amac; deneyleri, bilgi ve becerisi
olan her meslektafln tekrarlayp, ayn veya benzer sonular elde edebilecei kadar
ayrntl olarak tanmlamaktr.
Monograph. Uzmanlar tarafndan, uzmanlar iin ayrntl olarak yazlmfl kitap.
Name and Year System (isim ve yl sistemi). Metinde atf yaplan kaynaklarn, yazarn
soyad ve yaynn senesine grernein, Smith (1950) verildii kaynak verme sistemi.
Offprints. Bak Reprints.
Oral report. Yaymlanmfl makaleye benzer bir dzenlemedir. Ancak deneysel ayrnt ve ok
sayda kaynak olmakszn anlatlr.
Peer review. Metnin, yazarn meslektafllar (ayn alanda alflan bilim adamlar) tarafndan
deerlendirilmesi.
175

Primary journal. zgn arafltrma yaymlayan dergi.

Primary publication. Yazarn meslektafllarnn, deneyleri tekrarlayabilecei veya sonular
deneyebilecei formda ve bilimsel toplulua ak dergi veya baflka bir dokmanda,
zgn arafltrma sonularnn ilk yaym.
Printer. Tarihsel olarak, bask yapan ara veya bask yapan kifli. Ancak ou zaman printer,
basan firmay ifade eder ve bask ifllemine giren her ifllemi tanmlayan ksa bir ifade
olarak kullanlr.
Proof (Prova). Yazarlara, editrlere veya ynetici editrlere bask hatalarn dzeltmek iin
gnderilen dizilmifl malzeme. Sayfa numarasz olanlara galley proofs sayfa numaral
olanlara page proofs denir.
Proofreaders marks. Provalardaki hatalar kompozitrn dikkatine getirmek iin kullanlan
iflaret ve semboller.
Publisher (Yaymc). Bir kitap veya derginin yaym ifllerini yapan kifli veya kurulufl.
Referee. Genellikle yazarla ayn veya benzer alanda alflan, bir metni inceleyip editre
yaymlama konusunda grfl veren kifli. Reviewer terimi, daha az anlaml fakat daha ok
kullanlan bir terimdir.
Reprints (Tekil Kopyalar). Dergi makaleleri ayr olarak baslp, yazarlara (genellikle cretle)
gnderilir, bilim adamlar arasnda genifl lde datm yaplr.
Results (Sonular). IMRAD makalesinin nc blm. Amac, sunulan alflmada elde
edilen yeni bilgiyi sunmaktadr.
Review paper. Temel dergilerde nceden yaymlanmfl ok sayda makaleyi deerlendirmek
iin yazlan makale. Byle makaleler, belli alandaki kaynaklarn basite anlatlmas
olabilecei gibi, mevcut literatrn yorumlu ve elefltirili bir derlemesi de olabilir.
Reviewer. Bak Referee.
Running head. Kitap veya derginin ardflk sayfalarnda tekrarlanan bafllk yazs. ounlukla
dergilerdeki makalelerin bafllklar ksaltlarak bafllk yazs olarak kullanlr.
Science writing (Bilim Yazs). Amac; bilimsel bilgiyi, bilim adamlar veya bilim adam
olmayanlar da ieren genifl okuyucu kitlesine iletmektir.
Scientific paper (Bilimsel Makale). zgn arafltrma sonularn anlatan yazlmfl ve
baslmfl rapor.
Scientific writing (Bilimsel Yazm). Amac, yeni bilimsel bulufllar iletmektir.
Series titles. Bir zaman srecinde, seri olarak yaymlanmfl makalelerin bafllklar. Bu
bafllklar, serideki btn makalelerde ortak olan bir ana baflla sahiptir. Altbafllk
(genellikle romen rakam ile verilir) her makale iin zeldir.
Society for Scholarly Publishing. Bilim adamlar, editrler, yaymclar, ktphaneciler,
basmclar, kitaplar ve bilimsel yaymla uraflan dier kiflilerden oluflan bir
organizasyon. Alice OLeary, Administrative Officer, 2000 Florida Avc., NW,
Washington, DC 20009.

176

Summary (zet). Genellikle makalenin sonunda yer alan, sonularn bir zeti. Bir makalenin
nemli blmlerini zetleyen ve makalenin baflnda gzken Abstracttan farkl.
Syntax. fade, cmlecik veya cmlede kelimelerin sras.
Table (Tablo). Saylarn genellikle kolon formunda sunuluflu. Tablolar, birok bulgu sunmak
gerektiinde ve kesin saylarn nemli olmas halinde kullanlr. Sadece verilerin flekli
nemliyse, grafik tercih edilir.
Thesis (Tez). Yksek derece almak iin, adaydan istenen metin. Amac, adayn zgn
arafltrma yapabildiini kantlamaktr. Dissertation terimi de esasta efldeer anlamldr,
fakat daha ok doktora iin sunulan metin iin kullanlmas gerekir.
Title (Bafllk).. Kitap, makale, poster v.b.de ierii yeterince tanmlayan en az sayda kelime.
Trade books (Ticaret Kitaplar). Halka, kitap ticareti (toptan veya perakende) ile satlan
kitaplar. te yandan, pek ok bilimsel kitap esasta dorudan adrese postalama ile satlr.
Type composition. Yaymc tarafndan metnin, kopya editrnn kompozitr iin koyduu
iflaretlere gre yazlmas.
Typsetter. Bak Compositor.

177