‫ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪ ی درﺧﺸﺎن زﻧﺪﮔﯽ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ‬

‫ر‪ .‬راﺳﺦ‬

‫ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ راﺷﺪﻳﻦ ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ اﻣﺎم ﺷﻌﻴﺎن ‪ ،‬داﻣﺎ د و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮی ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم از اوﻟﻴﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﺳﻼم ﺁورد و در راﻩ ﺗﺮوﻳﺞ دﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ از ﮐﺸﺘﻪ هﺎی ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ )اﻳﺮاﻧﻴﺎن( ﭘﺸﺘﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در وﺻﻒ‬
‫وی » اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﯽ« ﺧﻄﺎب ﺑﻪ »اﺳﺤﻖ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ« ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪] :‬ﻋﻠﯽ[ ﭘﻮﺳﺖ ﺗﻴﺮﻩ ﭘﺮ رﻧﮓ‪،‬‬
‫ﭼﺸﻤﺎن ﺑﺮﺁﻣﺪﻩ ‪ ،‬ﺳﺮ ﻃﺎ س و ﻗﺪی ﮐﻮﺗﺎﻩ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻠﯽ ﺑﺮﺧﻼف ادﻋﺎهﺎی ﺻﺮﻓﺎ ﻣﮑﺘﺒﯽ و ﻣﺬهﺒﯽ‪ ،‬ﻓﺮدی ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﻮد ﺑﻄﻮرﻳﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ از راﻩ ﻧﺨﻠﺴﺘﺎﻧﻬﺎی ﺧﻮد‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 40‬هﺰار دﻳﻨﺎر درﺁﻣﺪ داﺷﺖ‪ ) .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس ﺑﺎﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺗﺠﺎرب اﻟﺴﻠﻒ ص ‪13‬‬
‫(‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻮﻟﻬﺎی ﻗﺎروﻧﯽ ﮐﻪ در دوران ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ اﺳﻼم ﻧﺎب ﻣﺤﻤﺪی رﺷﺪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﮐﻨﺎر‬
‫ﻣﮑﺘﺐ ﺧﻮﻧﺮﻳﺰ ذواﻟﻔﻘﺎر‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪﻩ ای در ﺗﺮوﻳﺞ اﺳﻼم اﻳﻔﺎ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﯽ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎ د ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎ ]ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن[‬
‫ﻋﻘﻴﺪهﺎﻳﻤﺎن را ﺑﺮ ﺷﻤﺸﻴﺮهﺎﻳﻤﺎن ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ) ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ (‪.‬‬

‫ﭘﺲ از درﮔﺬﺷﺖ ﻣﺤﻤﺪ و ﻓﺎﻃﻤﻪ اﻟﺰهﺮا ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺣﺮﻣﺴﺮای ﺧﻮد ﮐﺮد ﺑﻄﻮری ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب‬
‫» زﻧﺎن ﻣﺤﻤﺪ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻋﻤﺎدزادﻩ ﮐﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮی ﻳﺎری ﺟﺴﺘﻪ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ‪ 30‬زن و ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدی ﮐﻨﻴﺰ را در‬
‫ﺣﺮﻣﺴﺮای ﺧﻮد ﺟﺎ دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻘﻮل ﻏﺰاﻟﻰ ﺁن ﺣﻀﺮت در ﺷﻤﺎر ﻣﺮدان آﺜﻴﺮاﻻزدواج ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺎن داﺋﻤﻪ‬
‫ﻋﻠﯽ آﻪ ﻧﺎﻣﺸﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺟﺰ زﻧﺎﻧﻰ آﻪ ﻧﺎﻣﺸﺎن ﺑﺮدﻩ ﻧﺸﺪﻩ و ﺟﺰ آﻨﻴﺰان آﻪ از ﺑﺮﺧﻰ از ﺁﻧﻬﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻰ‬
‫ﺑﺠﺎى ﻣﺎﻧﺪﻩ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮاء‪ ،‬ﺧﻮﻟﻪ ﺑﻨﺖ اﻳﺎس ﺣﻨﻔﻴﻪ‪ ،‬ﻟﻴﻠﻰ ﺑﻨﺖ ﻣﺴﻌﻮد ﻧﻬﺸﻠﻴﻪ‪ ،‬اﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ ﻋﻤﻴﺲ‪،‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻨﺖ ﺣﺰام ﻣﻜﻨﺎة ﺑﻪ ا ّم اﻟﺒﻨﻴﻦ‪ ،‬ام ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻨﺖ ﻋﺮوة ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺛﻘﻔﻰ‪ ،‬اﻣﺎﻣﻪ ﺑﻨﺖ اﺑﻮاﻟﻌﺎص ﺑﻦ رﺑﻴﻊ‪.‬‬

‫ﻋﻠﯽ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‪ ،‬ﻋﻠﯽ رﻗﻢ ﮐﺶ و ﻗﻮﺳﻬﺎی ‪ 6‬ﻣﺎهﻪ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ اول ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن )اﺑﻮﺑﮑﺮ(‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ ﮐﺮد‪.‬‬
‫در زﻣﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم )ﻋﻤﺮ( ‪ ،‬ﺑﺎ ازدواج دﺧﺘﺮش ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻣﻌﺎ دﻻت ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻧﻘﺶ ﺑﺎزی‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬در هﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ در هﻨﮕﺎم ﻟﺸﮑﺮﮐﺸﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻳﮑﯽ از ﻣﺸﺎوران ﻧﺰدﻳﮏ‬
‫ﻋﻤﺮﻋﻤﻞ ﮐﺮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﺮور ﻋﻤﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻓﻴﺮوز اﺑﻮﻟﻮﻟﻮ اﻳﺮاﻧﯽ و روی ﮐﺎر ﺁﻣﺪن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم )ﻋﺜﻤﺎن(‪ ،‬ﺑﺎرهﺎ ﺑﺎ‬
‫وی ﺑﻤﺨﺎﻟﻔﺖ ﭘﺮداﺧﺖ و ﭘﺲ از ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ رای » اهﻞ اﺟﻤﺎع « ﺑﺮ ﮐﺮﺳﯽ‬
‫اﻣﭙﺮاﻃﻮری اﺳﻼم ﺗﮑﻴﻪ زد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻗﺪرت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻠﯽ‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻴﻦ وی و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت و ﮔﺴﺘﺮش ﻗﻠﻤﺮو ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻄﻮری ﮐﻪ‬
‫ﺟﻨﮕﻬﺎی ﺑﺲ ﺧﻮﻧﻴﻨﯽ درﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺳﺮاﻧﺠﺎم وﻗﺘﯽ ﮐﻪ هﻴﭻ ﻳﮏ از دو ﮔﺮوﻩ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ دﻳﮕﺮی ﻧﻴﺎﻣﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻧﮕﺎرش ﻧﺎﻣﻪ ی ﮐﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﻧﻮﺷﺖ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ در اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﻠﯽ ﻧﻮﺷﺖ‪ " :‬اﮔﺮ ﻣﺎﻳﻞ‬
‫هﺴﺘﯽ ﻋﺮاق از ﺁن ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺎم از ﺁن ﻣﻦ‪ ،‬و ﺷﻤﺸﻴﺮ از اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﺮداری و ﺧﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﺮﻳﺰی‪ " .‬اﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را ﻗﺒﻮل ﮐﻦ‪ .‬ﻋﻠﯽ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﭘﺲ از ﺁن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ ﺳﭙﺎهﻴﺎﻧﺶ در ﺷﺎم و اﻃﺮاف ﺁن ﺑﻪ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺮاج ﻣﺒﺎدرت ﮐﺮد و ﻋﻠﯽ ﻧﻴﺰ در ﻋﺮاق ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻤﻮد‪ ) .‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از زﻳﺎدﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﻳﻨﺪﻩ(‬

‫در ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨﮕﻬﺎی ﻣﺎ ﺑﻴﻦ ﻋﻠﯽ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﮐﺸﺘﺎرهﺎی ﻋﻘﻴﺪﺗﯽ در ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎی ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﮐﻴﻨﻪ و اﻧﺘﻘﺎم‬
‫در ﺑﺴﻴﺎری از ﺧﺎﻧﻮادﻩ هﺎی داﻏﺪار و ﮔﺮاﻳﺸﺎت ﻣﺨﺎﻟﻒ رﺷﺪ ﮐﺮد و ﺑﺴﻴﺎری از ﺁﻧﺎن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﻣﺨﻔﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ ﮔﺮوهﻬﺎ ﮐﻪ از هﻮاداران ﺧﻮارج ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻋﻠﻞ اﺻﻠﯽ ﺳﻘﻮط اﺳﻼم و ﮐﺸﺘﺎرهﺎ ﻋﻘﻴﺪﺗﯽ‪ ،‬وﺟﻮد رهﺒﺮان ﺿﻼل اﺳﺖ ﮐﻪ روزﮔﺎر ﺧﻮش را از ﻣﺮدم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺁﻧﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻤﻴﻦ ﺟﺒﺎر را ﺗﺮور ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎی ﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ‪ ،‬ﺑﺮک‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺑﮑﺮ ﻣﺎﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ هﺮ ﻳﮏ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻋﻤﺮوﺑﻦ ﻋﺎص را ﺗﺮور ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫روز ﻣﻘﺮر ﺷﺪﻩ ﺑﺮای اﻳﻦ ﮐﺎر هﻔﺘﻢ رﻣﻀﺎن ﺗﻌﻴﻦ ﺷﺪ‪ .‬هﺮﻳﮏ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮهﺎی زهﺮﺁﮔﻴﻦ ﺑﺴﻮی رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ‬
‫ﺧﻮد را در روز ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ اﻧﺠﺎم دهﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮک ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺑﮑﺮ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﯽ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺳﻮژﻩ هﺎی ﺧﻮد‬
‫را ﻣﻌﺪوم ﺳﺎزﻧﺪ وﻟﯽ اﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﻮﻓﻪ رﺳﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻳﺎری ﻳﮑﯽ از دوﺳﺘﺎن هﻤﻔﮑﺮ ﺧﻮد ﺑﻨﺎم‬
‫ﺷﺒﻴﺐ ﺿﺮﺑﺖ ﮐﺎری را ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺎﻧﯽ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ وارد ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺿﺮﺑﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ را ﻧﺰد اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻋﻠﯽ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﮐﺮدی؟ اﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺸﻴﺮم را ﭼﻬﻞ ﺻﺒﺤﮕﺎﻩ ﺗﻴﺰ ﮐﺮدم و از ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ‬

‫‪1‬‬
‫ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ و ﭘﺴﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪا را ﺑﺎ ﺁن ﺑﮑﺸﻢ‪ .‬ﻋﻠﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺁن ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮی ﮐﻪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮق‬
‫ﺧﺪای‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ص ‪(2681‬‬

‫ﭘﺲ از ﻧﮕﺎﻩ ﺷﺘﺎﺑﺰدﻩ ای ﮐﻪ ﺑﺮ زﻧﺪﮔﯽ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬در اداﻣﻪ ﺳﻌﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪﻩ وی را در ﺳﺮﮐﻮب و ﮐﺸﺘﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺸﮑﺎﻓﻴﻢ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( ﻧﻘﺶ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ در ﮐﺸﺘﺎرهﺎی ﺟﻤﻌﯽ‬

‫‪ (1‬ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﻬﻮدی » ﺑﻨﯽ ﻗﺮﻳﻈﻪ« ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﻗﺮاداد دوﺳﺘﯽ و هﻤﮑﺎری اﻣﻀﺎ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺁن ﻗﺮارداد‬
‫اﮔﺮ دﺷﻤﻨﺎﻧﯽ از ﺧﺎرج ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ هﺠﻮم ﺁوردﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻮد دوش ﺑﻪ دوش ﻟﺸﮑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺠﻨﮕﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪی ﺑﺎ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﯽ ﻧﻀﻴﺮﮐﻪ ﺟﺰو ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﯽ ﭘﺮدازد و از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﯽ‬
‫ﻗﺮﻳﻈﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺳﺮ ﺑﺎز ﻣﯽ زﻧﺪ و ﺧﻮد را در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﺴﺌﻮل و ﻣﻠﺰم ﺑﻪ اﺟﺮای ﻗﺮاداد‬
‫هﻤﮑﺎری ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻤﻠﻪ ور ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ دﺳﺘﻮر‬
‫ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ در راس ﻟﺸﮑﺮی ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ رﻓﺘﻪ و ﺁﻧﻬﺎ را ﺣﺴﺎﺑﯽ ﮔﻮﺷﻤﺎﻟﯽ دهﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﻗﺒﻴﻠﻪ » ﺑﻨﯽ‬
‫ﻗﺮﻳﻈﻪ « ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ﺳﺎﻳﺮ ﻟﺸﮑﺮان اﺳﻼم ﺑﻴﺶ از ‪ 700‬ﻧﻔﺮ ﺗﺎ ‪ 900‬ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدان ﻗﺒﻴﻠﻪ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮔﻮداﻟﻬﺎی ﮐﻪ‬
‫از ﭘﻴﺶ ﮐﻨﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺳﺮ ﻣﯽ زﻧﻨﺪ‪ ) .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ، 3‬ص ‪(1088‬‬

‫‪ (2‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ و ﻳﺎراﻧﺶ در ﻳﮏ روز‪ 2500 ،‬ﻧﻔﺮ از ﺧﺎﻧﺪان » ازد« را ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﮐﻪ ﮐﺴﯽ زﻧﺪﻩ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮی را دﻟﺪاری دهﺪ‪) .‬ﻣﺮوج اﻟﺬهﺐ‪،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪(729‬‬

‫‪ (3‬ﺧﻮارج از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ ﺻﻔّﻴﻦ و ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻜﻤﻴّﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻋﻠﻰ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﭼﻮن‬
‫از ﺳﻮى ﻋﻠﻰ اﺑﻮ ﻣﻮﺳﻰ اﺷﻌﺮى و از ﺳﻮى ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻋﻤﺮو ﻋﺎص ﺑﻪ داورى ﻣﻌﻴّﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫آﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨّﺖ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ آﺪاﻣﻴﻚ از ﻋﻠﻰ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ داور ﺷﺎم داور ﻋﺮاق را ﻓﺮﻳﺐ داد و ﻋﺮاﻗﻴﺎن‬
‫داﻧﺴﺘﻨﺪ آﻪ از ﻋﻤﺮو ﻋﺎص ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮردﻩ اﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﻋﺘﺮاض آﺮدﻧﺪ آﻪ ﭼﺮا ﺑﻪ ﺣﻜﻤﻴّﺖ ﺗﻦ دادى؟ و ﺁﻧﺎن‬
‫ﻓﺮﻗﻪ اى ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻋﻠﻰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪهﺎ ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻬﺮوان ﺑﻴﻦ ﺧﻮارج و ﻟﺸﮑﺮ ﻋﻠﯽ درﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ‬
‫در ﻃﯽ ﺁن ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدی از ﺧﻮارج ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻟﺸﮑﺮ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ از دم ﺗﻴﻎ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮری ﮐﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی و ﻓﺘﻮح‬
‫اﻟﺒﻠﺪان ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪ :‬هﺰاران ﺟﺴﺪ از ﺧﻮارج زﻣﻴﻦ را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺧﻮارج ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺘﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻠﻴﻔﻪ از روى اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮاﻩ از ﻗﺮﻳﺶ و ﻋﺮب و ﻳﺎ‬
‫از هﺮ ﻗﻮم و ﻣﻠﺘﻰ ﺑﺎﺷﺪ؛ و ﻣﻴﮕﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭘﺲ از اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺎﻳﺪ اواﻣﺮ اﻟﻬﻰ را اﻃﺎﻋﺖ آﻨﺪ وﮔﺮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺰل‬
‫ﺷﻮد ‪.‬‬

‫» روح اﷲ ﺧﻤﻴﻨﯽ«‪ ،‬رهﺒﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﯽ اﻳﺮان‪ 14 ،‬ﻗﺮن ﺑﻌﺪ از ﮐﺸﺘﺎر ﺧﻮارج ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻮم اﷲ واﻗﻌﯽ‬
‫روزی اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﻴﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺷﻤﺸﻴﺮش را ﮐﺸﻴﺪ و ﺧﻮارج را از اول ﺗﺎ ﺑﻪ ﺁﺧﺮ درو ﮐﺮد و ﺗﻤﺎﻣﺸﺎن را‬
‫ﮐﺸﺖ‪ ) .‬ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺧﻤﻴﻨﯽ در ﺳﺎل ‪ 1361‬ﺑﻤﻨﺎﺳﺒﺖ ﺳﺎ ﻟﮕﺮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم(‬

‫‪ ( 4‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ در ﻧﺒﺮدی ﺑﻨﺎم » ﻟﻴﻠﻪ اﻟﺤﺮﻳﺮ« ﭼﻴﺰی ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﺗﻦ ‪ 500‬ﺗﺎ ‪ 900‬ﻧﻔﺮ ﮐﺸﺖ‪.‬‬
‫) ﻣﻨﺘﻬﯽ اﻻﻣﺎل ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪(153‬‬

‫‪ (5‬ﻋﺒﺪﷲ ﺧﺮرﻣﯽ ﺑﺎ ‪ 70‬ﻧﻔﺮ از هﻤﺮاهﺎﻧﺶ از ﺑﻴﻢ ﺟﺎن ﺑﻪ دژی ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر اﻣﺎم ﻋﻠﯽ‪ ،‬دژ ﺑﻪ ﺁﺗﺶ ﮐﺸﻴﺪﻩ‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﺁن ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻳﻦ اﻓﺮاد زﻧﺪﻩ زﻧﺪﻩ در ﺁﺗﺶ ﺳﻮﺧﺘﻨﺪ؛ ﺑﻄﻮری ﮐﻪ ﺑﻮی ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺮﻳﺎن ﺷﺪﻩ اﻳﻦ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎی ﻧﮕﻮن ﺑﺨﺖ در هﻮا ﭘﺨﺶ و ﻣﺮدم را ﺁزار داد‪.‬‬
‫)ﻋﻠﯽ ﻣﺮزی ﻧﺎﻣﺘﻨﺎهﯽ‪ ،‬ﺣﺲ ﺻﺪر‪ ،‬ص ‪(199‬‬

‫‪ ( 6‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﺳﻼم‪ ،‬ﻋﺪﻩ ای از ﻣﺮدم ﻗﺒﺎﻳﻞ از اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم را ﮐﺸﺘﻨﺪ‬
‫و از ﺷﺎدی ﻣﺮگ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ زﻧﺎﻧﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ دﺳﺘﺎن ﺧﻮد را ﺣﻨﺎ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫) ﻗﺼﺺ اﻟﻨﻴﺎ ﻧﻴﺸﺎﭘﻮری‪ ،‬ص ‪. (455‬‬

‫‪2‬‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﻠﯽ ﺑﻔﻮرﻳﺖ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﮐﻪ هﺮ ﮐﻪ از دﻳﻦ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﮔﺮدن زﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﺁﺗﺶ ﺑﺴﻮزاﻧﻨﺪ و زن و‬
‫ﺑﭽﻪ اﺷﺎن را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﺑﺮﻧﺪ )ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ 4‬ص ‪ 1407 ، 1394 ،1380 ،1379‬و ﺟﻠﺪ ‪ ، 6‬ص ص‬
‫‪ 2420‬و ‪ . (2665‬در ﺟﺮﻳﺎن اﻳﻦ ﮐﺸﺘﺎرهﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮهﺎی ﺧﺎﻟﺪ اﺑﻦ وﻟﻴﺪ و اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﺮﻧﺪﻩ ﺗﺮ از دﻳﮕﺮان ﻋﻤﻞ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی درﺑﺎرﻩ ی ﮐﺸﺘﺎرهﺎی‬
‫» ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ« ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ " :‬ﺁﻧﺎﻧﮑﻪ دﺳﺖ رﻧﮓ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺎدی و ﺷﻌﻒ در اﺛﺮ درﮔﺬﺷﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‬
‫ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ هﻤﻪ را ﺑﮑﺸﺖ و ﺑﻪ ﺁﺗﺶ ﺑﺴﻮﺧﺖ و ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ ﺳﺮهﺎﻳﺸﺎن ﮔﺮد ﮐﻨﻨﺪ و ﭘﺎﻳﻪ دﻳﮓ ﮐﻨﻨﺪ و ﺁﺗﺶ در‬
‫ﺗﻦ هﺎی اﻳﺸﺎن زد و هﻤﻪ را ﺑﺴﻮﺧﺖ"‪ .‬هﻤﻴﻦ ﮐﺘﺎب در ﻣﻮرد ﻧﻘﺶ ﻋﻠﯽ در ﺳﻮزاﻧﺪن اﺟﺴﺎد ﻣﺮدم در ﺟﺮﻳﺎن اﻳﻦ‬
‫ﮐﺸﺘﺎرهﺎ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ " :‬ﻋﻠﯽ ﺗﻨﻬﺎی ﺁﻧﺎن را در ﺁﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪ و ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﻧﻤﻮد‪) ".‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم ص‬
‫ص ‪ 1380‬و ‪ 1464‬و ﺟﻠﺪ ﺷﺸﻢ ﺻﻔﺤﺎت ‪ 2420‬ﺗﺎ ‪(2265‬‬

‫ب( ﭼﻬﺮﻩ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﮏ دژﺧﻴﻢ‬

‫‪ (1‬ﺷﺎﻋﺮی ﺑﻨﺎم » ﺣﻮﻳﺮث ﺑﻦ ﻧﻘﻴﺬ « ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺷﻴﻮا و اﻓﺸﺎﮔﺮﻳﺎﻧﻪ ی ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺒﺎت اذﻳﺖ و ﺁزار ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺧﺪا را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ و هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﺘﺮ دﺧﺘﺮان ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ و ام ﮐﻠﺜﻮم را رَم دادﻩ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا و‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻠﯽ اﻣﺎم اول ﺷﻌﻴﺎن‪ ،‬در ﺟﺮﻳﺎن ﻳﮏ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪) .‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی ج ‪ 3‬ص‬
‫‪ 1188‬و ﺳﻴﺮﻩ اﺑﻦ هﺸﺎم ج ‪ 2‬ص ‪(273‬‬

‫‪ (2‬ﭘﻴﺮﻣﺮدی ﺑﻨﺎم » ﻣﻐﻴﺮﻩ « ﮐﻪ از ﺗﺮس ﻣﺤﻤﺪ ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ دﺳﺘﮕﻴﺮ و ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪ‪) .‬دﻓﺘﺮ‬
‫زﻧﺎن ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺎدزادﻩ ص ص ‪ 316‬و ‪(317‬‬

‫‪ (3‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺷﺎهﺮگ ﻣﺮداﻧﯽ را ﺑﺮﻳﺪ و ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﻏﺎن ﻧﻴﻢ ﺑﺴﻤﻞ ﺁﻧﺎن را در ﺑﻴﺎﺑﺎن رهﺎ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﮑﻨﺠﻪ ﺑﻤﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫) اﻣﺎم ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻔﺘﺎح‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،5‬ص ‪(27‬‬

‫‪ (4‬ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ اﺋﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻠﯽ دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﻧﻀﺮ ﭘﺴﺮ ﺣﺎرث را ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‪ .‬هﻤﻴﻨﻄﻮر‬
‫در ﻣﻨﻄﻘﻪ ای دﻳﮕﺮ ﺑﻨﺎم اﻟﻈﻴﻪ از ﻣﻴﺎن اﺳﺮا‪ ،‬ﻋﺘﺒﻪ ﭘﺴﺮ اﺑﯽ ﻣﻌﻴﻆ ﺑﺪﺳﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪ و ﺑﺪﺳﺖ ﻋﻠﯽ ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪ‪.‬‬
‫)دﻓﺘﺮ ﻣﻨﺘﻬﯽ اﻻﻣﺎل‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ص ‪(57‬‬

‫‪ (5‬ﻣﺮدی ﺑﻨﺎم ﻋﺘﺒﻪ ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻋﺪم ﭘﺨﺶ ﻣﺴﺎوی ﻏﻨﺎﺋﻢ ﺑﻴﻦ ﻟﺸﮑﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻒ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﻋﻠﯽ ﺳﺮ ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،5‬ص ‪(1103‬‬

‫ج( اﻣﺎم ﻋﻠﯽ و ﮐﺸﺘﺎراﻳﺮاﻧﻴﺎن‬

‫اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﻳﮑﯽ از ﻣﺸﺎوران ﻧﺰدﻳﮏ ﻋﻤﺮ )ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( در هﻨﮕﺎم ﺣﻤﻠﻪ ﻟﺸﮑﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﻮد‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد ﺷﺨﺼﺎ در اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ " :‬ﺗﻮ ﺳﺮ اﻳﻦ ﺳﭙﺎهﯽ‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮوی و ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮی‪ ،‬ﺳﭙﺎﻩ اﺳﻼم ﻣﺘﻼﺷﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮﮐﺰ ﺧﻼﻓﺖ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ ﺗﺎ اﮔﺮ ﺳﭙﺎﻩ اﺳﻼم‬
‫ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮرد‪ .‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﭘﺸﺖ دارد" )ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،5‬ص ‪ 1943‬و ‪ ،1945‬اﺧﺒﺎر‬
‫اﻟﻄﻮل ص ‪ 147‬و ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ص ‪.(446 – 443‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮐﻪ داﻣﺎ د اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﻮد و روی ﺣﺮﻓﻬﺎی وی ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﮐﺮد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد وی را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و در داراﻟﺨﻼﻓﻪ ﻣﺎﻧﺪ‬
‫و در راس ﻟﺸﮑﺮﻳﺎن اﺳﻼم ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺧﻮﻧﺮﻳﺰی ﮔﻤﺎرد و ﺑﻪ ﻃﺮف اﻳﺮان ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﺷﮑﺴﺖ اﻳﺮاﻧﻴﺎن و ﭘﻴﺮوزی ﻟﺸﮑﺮﻳﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺧﻄﺎ ب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ای ﻣﺮدم ﮐﻮﻓﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺷﻮﮐﺖ‬
‫ﻋﺠﻤﺎن را ﺑﺮدﻳﺪ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ 6‬ص ‪(2208‬‬

‫ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺳﻠﻄﻨﺖ ‪ 3‬ﺗﻦ از ﺧﻠﻔﺎی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن )اﺑﻮﺑﮑﺮ‪،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن( ﻧﻮﺑﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻟﺮزان و ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻋﻠﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﺒﺐ ﺳﺎز ﺟﻨﮕﻬﺎی ﻃﻮﻻﻧﯽ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎرج اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻬﺎ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎج و ﺧﺮاج ﺑﻴﺸﺘﺮی از اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﺧﺬ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺸﺎرهﺎ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻗﻴﺎﻣﻬﺎ و ﻣﻘﺎوﻣﺘﻬﺎی دﻟﻴﺮاﻧﻪ از ﺳﻮی ﺷﻬﺮهﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺮان ﺷﺪ ﺑﻄﻮری ﮐﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﯽ رﺣﻢ ﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﺳﺮداران ﺧﻮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ » ﺧﻠﻴﺪ ﺑﻦ ﻃﻮﻳﻒ« ‪ » ،‬زﻳﺎد اﺑﻦ اﺑﻴﻪ « را ﺑﺴﻮی ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﻓﺎرس‪ ،‬ری ‪ ،‬ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺷﻬﺮهﺎ و ﺑﻼد اﻋﺰام داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاردی از ﺳﺮﮐﻮب ﻗﻴﺎﻣﻬﺎی ﻣﺮدم اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﻣﯽ ﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬

‫• در زﻣﺎن اﻣﺎم ﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺮدم اﺳﺘﺨﺮ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﻗﻴﺎم ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ در ﻳﮑﯽ از ﺁن ﻣﻮارد‬
‫»ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس« را در راس ﻟﺸﮑﺮی ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺖ و ﺷﻮرش ﺗﻮدهﻬﺎ را در ﺳﻴﻞ ﺧﻮن‬
‫ﻓﺮوﻧﺸﺎﻧﺪ )ﻓﺎرﺳﻨﺎﻣﻪ اﺑﻦ ﺑﻠﺨﯽ‪ ،‬ص ‪ .(136‬در ﻣﻮرد دﻳﮕﺮ ﮐﻪ ﻣﺮدم اﺳﺘﺨﺮ ﺷﻮروش ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم‬
‫ﻋﻠﯽ » زﻳﺎد ﺑﻦ اﺑﻴﻪ « ﮐﻪ از ﺧﻮﻧﺨﻮاری و ﺁدﻣﮑﺸﯽ ﺑﻪ اﻧﻮﺷﻴﺮوان دوم ﻟﻘﺐ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ‬
‫ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﮐﻮﺑﯽ اﻳﻦ ﻗﻴﺎم ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺟﻨﺎﻳﺎت و ﮐﺸﺘﺎر ﻣﺮدم اﺳﺘﺨﺮ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫زﻳﺎد ﺑﻦ اﺑﻴﻪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ و رواﻳﺖ زﻳﺎدی ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ)رﺟﻮع ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﺮوج اﻟﺬهﺐ‪،‬‬
‫ﺟﻠﺪ دوم ص‪.(29‬‬

‫•
در ﺳﺎل ‪ 39‬هﺠﺮی ﻣﺮدم ﻓﺎرس و ﮐﺮﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺷﻮرش ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺣﮑﺎم ﺳﺘﻤﮕﺮ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ‬
‫را از ﺷﻬﺮ ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﻣﺠﺪدا زﻳﺎد ﺑﻦ اﺑﻴﻪ را ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺖ و ﻟﺸﮑﺮﻳﺎن‬
‫وی از هﻴﭻ ﺟﻨﺎﻳﺘﯽ ﻓﺮوﮔﺬاری ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،6‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 2657‬و ﻳﺎ ﻓﺎرﺳﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ص‬
‫‪(136‬‬

‫•
ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن ﻧﻴﺰ در زﻣﺎن اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﺮای ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﻗﻴﺎم ﮐﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﭼﻴﺰی ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﺑﺎج و ﺧﺮاج ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬از دﻳﻦ اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺳﺨﺖ و ﺟﺎﻧﺎﻧﻪ ای دﺳﺖ زدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم‬
‫ﻋﻠﯽ »ﺟﻌﺪﻩ ﺑﻦ هﺒﻴﺮﻩ« را ﺑﺴﻮی ﺧﺮاﺳﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬او ﻣﺮدم ﻧﻴﺸﺎﭘﻮر را ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ ﮐﺮد ﺗﺎ ﻣﺠﺒﻮر‬
‫ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﺷﺪﻧﺪ‪ ) .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮی‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،6‬ص ‪ 2586‬و ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان ص ‪(292‬‬

‫•
در زﻣﺎن اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ری ﻧﻴﺰ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻃﻐﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و از ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﺮاج ﺧﻮداری‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ‪» ،‬اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ« را ﺑﺎ ﻟﺸﮑﺮی زﻳﺎد ﺑﻪ ﺳﺮﮐﻮب ﺷﻮروش ﻓﺮﺳﺘﺎد و اﻣﻮر ﺁﻧﺠﺎ را‬
‫ﺑﺤﺎل ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻃﻐﻴﺎن ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻳﮑﺒﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺪﺳﺘﻮر اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ﺑﻪ‬
‫)ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان ص ‪(150‬‬ ‫ﺟﻨﮓ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ری ﮔﺴﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫•
ﺑﻪ روزﮔﺎ ر ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﭼﻮن ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺎل ‪ 38‬و ﺁﻏﺎز ﺳﺎل ‪ 39‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎرث ﺑﻦ ﺳﺮﻩ‬
‫ﻋﺒﺪی‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﻠﯽ ﻟﺸﮑﺮ ﺑﻪ ﺧﺮاﺳﺎن ﮐﺸﻴﺪ و ﭘﻴﺮوز ﺷﺪ‪ ،‬ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺮدﻩ ی ﺑﯽ ﺷﻤﺎر‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ در ﻳﮏ روز‪ ،‬هﺰار ﺑﺮدﻩ ﻣﻴﺎن ﻳﺎراﻧﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﻟﮑﻦ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﻮد و‬
‫ﻳﺎراﻧﺶ‪ ،‬ﺟﺰ ﮔﺮوهﯽ اﻧﺪک‪ ،‬در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻗﻴﻘﺎن )ﺳﺮﺣﺪ ﺧﺮاﺳﺎن( ﮐﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪) .‬ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان‪،‬‬
‫ﺑﻼذری(‬

‫•
ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻨﯽ ﺟﺰ ﻃﺎﺋﯽ را ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻟﮑﻦ ﺣﺴﮑﻪ ﺣﺒﻄﯽ وی را‬
‫ﺑﮑﺸﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻋﻠﯽ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻴﺎﻳﺪ ﮐﻪ ﭼﻬﺎر هﺰار ﺗﻦ از ﺣﺒﻄﻴﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻴﻢ‪ .‬وی را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺣﺒﻄﻴﺎن ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺗﻦ هﻢ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪) .‬ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ﺑﻼذری(‬

‫•
ﻋﻠﯽ وﻻﻳﺖ ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن را ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺳﺎرﻳﻪ ﺧﺰاﻋﯽ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ داد‪ .‬ﻳﮑﯽ‬
‫از ﺷﻴﻮخ ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻘﺒﻪ هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺑﻪ ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻣﯽ ﺁﻳﻨﺪ ‪.‬‬
‫و ﭼﻮن وﻟﻴﺪ ﺁن دﻳﺎر را ﺗﺮک ﮐﺮد ‪ ،‬ﻣﺮدم ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻗﻴﺎم ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺷﻌﺚ از وﻟﻴﺪ ﻃﻠﺐ ﻳﺎری ﮐﺮد و‬
‫وﻟﻴﺪ ﺑﺮای ﻳﺎری وی ﺳﭙﺎهﯽ از ﮐﻮﻓﻪ ﺑﻪ در ﺁﻧﺠﺎ ﮔﺴﻴﻞ داﺷﺖ‪ .‬اﺷﻌﺚ‪ ،‬ﺣﺎن ﺑﻪ ﺣﺎن )ﺣﺎن= ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ( ﻓﺘﺢ ﮐﺮد و ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‪ .‬و ﭘﺲ از ﻓﺘﺢ ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﮔﺮوهﯽ از ﺗﺎزﻳﺎن اهﻞ ﻋﻄﺎ را ﺑﻴﺎورد و در‬
‫ﺁﻧﺠﺎی ﺳﺎﮐﻦ ﺳﺎﺧﺖ و ﺁﻧﺎن را ﻓﺮﻣﺎن داد ﮐﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﺳﻼم ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪) .‬ﻓﺘﻮح اﻟﺒﻠﺪان‪ ،‬ﺑﻼذری(‬

‫‪ 21‬ﻣﺎرس ‪2001‬‬

‫‪4‬‬