‫ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﺑﺮ ﺧﺎﻃﺮات اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن‬

‫روﻳﺎل داچ ﺷﻞ و روﺷﻨﻔﻜﺮان‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺷﻬﺒﺎزي‬

‫اﺧﻴﺮاً ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎي ﭘﺮوﻳﺰ ﺟﺎﻫﺪ ﺑﺎ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن را ﺧﻮاﻧﺪم‪ :‬ﭘﺮوﻳﺰ ﺟﺎﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﺎ دورﺑﻴﻦ‪ :‬رودررو ﺑﺎ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬
‫اﺧﺘﺮان‪ ،1384 ،‬رﻗﻌﻲ‪ 276 ،‬ﺻﻔﺤﻪ‪.‬‬
‫ﭘﺮوﻳﺰ ﺟﺎﻫﺪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺗﺰ دﻛﺘﺮي داﻧﺸﮕﺎه وﺳﺖﻣﻴﻨﻴﺴﺘﺮ ﻟﻨﺪن اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ رﻳﺸﻪﻫﺎي ﻣﻮج ﻧﻮ‬
‫در ﺳﻴﻨﻤﺎي اﻳﺮان«‪ .‬ﮔﻠﺴﺘﺎن از ﭘﻴﺸﻜﺴﻮﺗﺎن ﻣﻮج ﻧﻮ در ﺳﻴﻨﻤﺎ اﺳﺖ‪ .‬در ﺧﺎﻧﻪاي ﺑﺰرگ و ﻗﺪﻳﻤﻲ در ﺧﺎرج از ﻟﻨﺪن در ﺣـﻮاﻟﻲ ﺷـﻬﺮ‬
‫ﺳﺎﺣﻠﻲ ﺑﺮاﻳﺘﻮن )ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺳﺎﺳﻜﺲ( زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﺟﺎﻫﺪ در اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻛﺘﺎب ﺟﺎﻟﺒﻲ اﺳﺖ‪ .‬از زواﻳﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲﺗﻮان درﺑﺎره ﺧﺎﻃﺮات ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ ،‬وﻟﻲ آنﭼﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻧﻈﺮ ﻣﺮا ﺑﻴﺶﺗﺮ‬
‫ﺟﻠﺐ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ روﻳﺎل داچ ﺷﻞ در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ در اﻳﺮان در ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻮدﻳﻮ ﻓﻴﻠﻤﺴﺎزي ﮔﻠﺴﺘﺎن در ﺳﺎل ‪ 1336‬ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺷﻞ در اﻳﺮان ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻣﻲﺷﻮد و ﮔﺮوﻫﻲ را در ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮد ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎﻫﻴﺮ روﺷﻨﻔﻜﺮي اﻳﺮان ﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﺧﻮد اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮادرش ﺷﺎﻫﺮخ ﮔﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺮوغ ﻓﺮﺧﺰاد‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ راﺋﻴﻦ‪،‬‬
‫ﻛﺮﻳﻢ اﻣﺎﻣﻲ و دﻳﮕﺮان‪.‬‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺷﻴﺮازي و ﻫﻤﺸﻬﺮي ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲداﻧﺴﺘﻢ ﭘﺪرش از ﻳﻜﻲ دو ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 1299‬روزﻧﺎﻣﻪ ﮔﻠـﺴﺘﺎن را‬
‫در ﺷﻴﺮاز ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ او ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﻳﻜﻲ از دوﺳﺘﺎن دوران ﻣﺪرﺳﻪاش رﻓﺘﻢ‪ .‬از ﺷﺨﺼﻴﺖ واﻟﺪﻳﻦ و ﺧﻮد »آﻗـﺎ‬
‫ﺷﺎﻫﻲ«‪ ،‬آﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﭽﻪﻫﺎ در ﻣﺪرﺳﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن را ﺻﺪا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎوردم‪.‬‬
‫ﭘﺪرﺑﺰرگ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن روﺣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ »ﻣﺠﺘﻬﺪ وﻧﻜﻲ«‪ .‬ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪﺷﺮﻳﻒ ﺗﻘـﻮي وﻧﻜـﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟـﺪ روﺳـﺘﺎي وﻧـﻚ‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﺤﺼﻴﻞ در ﻧﺠﻒ اﺷﺮف در ﺷﻴﺮاز ﻣﺘﻮﻃﻦ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺳﺮﺷﻨﺎس اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﺪل ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﭘـﺴﺮاﻧﺶ‬
‫ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﻲ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺷﻴﺮازي )ﭘﺪر اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن( اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﺎل ‪ ،1297‬دو ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﻛﻮدﺗﺎي ‪ ،1299‬اﻧﺘـﺸﺎر روزﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﮔﻠﺴﺘﺎن را در ﺷﻴﺮاز آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ روزﻧﺎﻣﻪ از ﻫﻮاداران ﻛﻮدﺗﺎ و رﺿﺎ ﺧﺎن ﺳﺮدار ﺳﭙﻪ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺖ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻘﺎﻟـﻪاي ﻧﻮﺷـﺖ‬
‫درﺑﺎره زﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻜﻔﻴﺮ و ﺗﻔﺴﻴﻖ او از ﺳﻮي ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﺮاز ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﻮﺷﺘﻪ رﻛﻦزاده آدﻣﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪﺗﻘﻲ ﮔﻠـﺴﺘﺎن »از‬
‫ﺑﺪو ﻃﻠﻮع ﻛﻮﻛﺐ رﺿﺎﺷﺎه ﭘﻬﻠﻮي ﻣﺠﺮي ﻧﻴﺎت اﺻﻼحﻃﻠﺒﺎﻧﻪ او ﺑـﻮد و در ﺳـﺎل ‪ 1304‬ﺑـﻪ ﺳـﻤﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﻲ ﻓـﺎرس در ﻣﺠﻠـﺲ‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺎن ﺑﻪ ﻃﻬﺮان رﻓﺖ و در ﺻﻒ ﻫﻴﺌﺖ رﺋﻴﺴﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد را ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠـﺎم داد‪ «.‬در دوران دوﻟـﺖ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﻴﺰ ﮔﻠﺴﺘﺎن در ﺻﻒ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠّﻲ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺟﺎي داﺷﺖ و ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ در ﺣﻮادث ‪ 30‬ﺗﻴـﺮ ‪1331‬‬
‫دﻓﺘﺮ روزﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻣﺮدم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻏﺎرت ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ‪ ،‬ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﺪﺗﻲ ﺷﻬﺮدار ﺷﻴﺮاز ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪۱‬‬
‫اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن )ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪ (1301‬در ﺳﺎل ‪ 1320‬ﺑﻪ ﺗﻬﺮان رﻓﺖ و وارد داﻧﺸﻜﺪه ﺣﻘﻮق ﺷﺪ وﻟﻲ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻌـﺪ ﺗﺤـﺼﻴﻞ را ﻧﺎﺗﻤـﺎم‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺣﺰب ﺗﻮده ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬او از ﺳﺎل ‪ 1323‬ﻧﮕﺎرش ﻣﻘﺎﻟﻪ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺮاي ﻧﺸﺮﻳﺎت ﺣﺰب ﺗـﻮده را‬
‫آﻏﺎز ﻛﺮد‪) .‬ص ‪ (101‬در روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺮدم و رﻫﺒﺮ ﻣﻲﻧﻮﺷﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻣﺴﺌﻮل ﺣﺰب ﺗﻮده در ﻣﺎزﻧـﺪران ﺷـﺮﻗﻲ ﺷـﺪ و ﻣﻘـﻴﻢ ﺷـﺎﻫﻲ‪.‬‬
‫ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻧﺸﻌﺎب ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﻜﻲ ﺑﻮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﻜﻲ و دوﺳﺘﺎﻧﺶ اﻧﺸﻌﺎب ﻛﺮدﻧﺪ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﻫـﺪف ﻛـﻪ‬
‫ﺟﺎي ﺣﺰب ﺗﻮده را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﺰب ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻣﻮرد ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﻮروي در اﻳﺮان ﺑﺪل ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻛﻪ رادﻳﻮ ﻣـﺴﻜﻮ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫اﻧﺸﻌﺎب ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﻜﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و ﺗﻮدهايﻫﺎ ﺷﺎﻳﻊ ﻛﺮدﻧﺪ ﻣﻠﻜﻲ ﺟﺎﺳﻮس اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ از ﺣﺰب ﺗﻮده ﺟﺪا‬
‫ﺷﺪ‪) .‬ﺻﺺ ‪(108-106‬‬
‫ﭘﺲ از ﺧﺮوج از ﺣﺰب ﺗﻮده‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن را در ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺮدﻧﺪ و در آﻧﺠﺎ ﺑﺮاي ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮنﻫـﺎي ‪NBC‬‬
‫و ‪ CBS‬ﻓﻴﻠﻢ ﺧﺒﺮي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬در ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ ‪ 1850‬ﺗﻮﻣﺎن ﺣﻘﻮق ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ »ﭘﻮل زﻳﺎدي ﺑﻮد‪ «.‬وﻟﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻬﻴﻪ ﻓﻴﻠﻢ ﺧﺒﺮي درآﻣﺪي ﺑﻴﺶ از ﺣﻘﻮق ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآورد‪ .‬ﮔـﺎﻫﻲ در ﻳـﻚ روز ﺑـﻴﺶ از ‪ 2500‬ﺗﻮﻣـﺎن ﺑـﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﻲآورد‪) .‬ص ‪ (120‬ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺧﻮاﺳﺖ از ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎرج ﺷﻮد وﻟﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﻓﻴﻠﻢ ﺗﻬﻴـﻪ‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﺣﺎﻻ آﻣﺪه ﺑﻮدم ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را اداﻣﻪ دﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺼﺎدف ﺷﺪ ﺑﺎ داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر ﻣﺼﺪق و ﻛﻮدﺗﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪق ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ از ﻫﻤﻪ آن ﺣﻮادث ﻓﻴﻠﻢ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬ﻓﻴﻠﻢ رﻳﻮرﺳﺎل ﻫـﻢ ﺑـﻮد و ﻇـﺎﻫﺮ ﻧﻜـﺮده از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎدم‪ .‬ﺧﻮب‪ ،‬ﻓﻴﻠﻢ ﺧﺒﺮي ﺑﻮد و ﻫﻴﭻ اﺳﻤﻲ از ﻣﻦ روﻳﺶ ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻨـﻮز رواﺑﻄـﻢ را ﺑـﺎ ﺷـﺮﻛﺖ ﻧﻔـﺖ‬
‫ﻗﻄﻊ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدم‪) «.‬ص ‪(120‬‬
‫ﭘﺲ از ﻛﻮدﺗﺎ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﻓﻴﻠﻢ ﺑﺮاي ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻪ‪ ،‬آﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺧﺎﻃﺮات ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ ،‬ﻫﻤـﻪﻛـﺎره آن‬
‫ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ ﺷﻞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫»ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﺌﺖ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم آﻣﺪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻢ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از آنﻫﺎ ﺑﺮاور ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد رﺋـﻴﺲ‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم‪ .‬ﭼﻬﺎر ﭘﻨﺞ ﺗﺎ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ و ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ ﻫﻢ در اﺧﺘﻴﺎر ﻫﻴﺌﺖ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻓﻨﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻳﻜﻲ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗﺎً در اﺗﻮﻣﺒﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻮدم ﺑﺮاور ﻫﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاور ﻗﺒﻼً ﻣﻬﻨﺪس ﻧﻔﺖ ﺷـﺮﻛﺖ ﺷـﻞ در ﻣـﺼﺮ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در اﻳﺮان ﺧﻴﻠﻲ ﺧﻮب ﻛﺎر ﻛﺮد و در ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﻌﺪ رﺋﻴﺲ ﻛﻞ ﺷﺮﻛﺖ ﺷﻞ ﺷﺪ‪ .‬او ﻛـﻪ‬
‫ﻗﺒﻼً دﻳﺪه ﺑﻮد ﻣﻦ ﻓﻴﻠﻤﺒﺮداري ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻣﺮا از ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ ﻫﻢ ﻗﺒﻮل ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺑﺮوم‪ .‬ﺑﻌﺪ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪم ﺑﻪ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم و در ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻴﻠﻢ و ﻋﻜﺲ را ﻣﻦ اداره ﻣﻲﻛﺮدم‪) «...‬ﺻﺺ ‪(121-120‬‬

‫‪۲‬‬
 ‫ﺷﺎﭘﻮر رﻳﭙﻮرﺗﺮ )ﻣﺴﺌﻮل ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ ﻛﻮدﺗﺎ و ﺷﺒﻜﻪ ﺑﻮﻣﻲ اﻳﻨﺘﻠﻴﺠﻨﺲ ﺳﺮوﻳﺲ در اﻳﺮان(‪ ،‬ﺳﺮ دﻧﻴﺲ راﻳﺖ )ﻛﺎردار ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﻴﺲ( و ﻫﻴﺌﺖ ﺷﻞ در زﻣﺎن ورود ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﺮاي ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد‬
‫ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم‪ ،‬ﻓﺮودﮔﺎه ﻣﻬﺮآﺑﺎد ﺗﻬﺮان‪ 22 ،‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪.1333‬‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1336‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن از ﻃﺮف ﺷﺮﻛﺖ ﺷﻞ ﺑﺮاي آﻣﻮزش اﻣﻮر ﻓﻨﻲ ﻓﻴﻠﻤﺴﺎزي ﺑﻪ ﻫﻠﻨـﺪ و اﻧﮕﻠـﻴﺲ و ﻓﺮاﻧـﺴﻪ رﻓـﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد آرﺗﻮر اﻟﺘﻮن را ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ ،1938-1937‬زﻣﺎن رﺿﺎ ﺷـﺎه‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺷـﺮﻛﺖ اﻧﮕﻠـﻮ اﻳـﺮاﻧﻴﻦ اوﻳـﻞ ﻛﻤﭙـﺎﻧﻲ‬
‫)ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ اﻳﺮان( ﻓﻴﻠﻤﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻪﻧﺎم »ﺻﺒﺢ«‪ .‬اﻛﻨﻮن اﻟﺘﻮن رﺋﻴﺲ ﻗﺴﻤﺖ ﻓﻴﻠﻢ ﺷﺮﻛﺖ ﺷﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﮔﻔﺘﻪ ﮔﻠﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ﺷﻞ »اداره ﺑﺰرگ ﻓﻴﻠﻤﺴﺎزي داﺷﺖ‪ «.‬در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ اﻟﺘﻮن ﺑﻪ ﮔﻠﺴﺘﺎن وﻗﺖ ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪ‪ ،‬آرﺗـﻮر اﻟﺘـﻮن ﮔﻮﻳـﺎ ﺗـﺼﺎدﻓﺎً‬
‫ﻓﻴﻠﻤﻲ از ﮔﻠﺴﺘﺎن را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺮاي دﻳﺪن ﮔﻠﺴﺘﺎن »ﻓﻮري ﺳﻮار ﺷﺪ اوﻣﺪ ﺗﻬﺮون‪) «.‬ﺻﺺ ‪(124-122‬‬

‫‪۳‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻃﻲ ﻗﺮاردادي ﺑﺎ ﻛﻤﭙﺎﻧﻲ ﺷﻞ اﺳﺘﻮدﻳﻮ ﮔﻠﺴﺘﺎن را اﻳﺠﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﺷﻞ ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻣﻮرد ﻟﺰوم را ﺑﺮاي اﺳﺘﻮدﻳﻮ‬
‫ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺧﺮﻳﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﺮط ﻛﻪ ﮔﻠﺴﺘﺎن دو ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﭘﻮل آن را ﭘﺲ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬و وﻗﺘﻲ ﺗﻤـﺎم ﭘـﻮل را ﭘﺮداﺧـﺖ ﻛـﺮد ﺗﺠﻬﻴـﺰات ﻣـﺎل‬
‫ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻞ ﺣﺪود دوﻳﺴﺖ ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﺮوع ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﻛـﺮد و او‪‬ﻟـﻴﻦ ﻓـﻴﻠﻢ‬
‫اﺳﺘﻮدﻳﻮ ﮔﻠﺴﺘﺎن را ﺳﺎﺧﺖ‪» :‬ﻣﻮج‪ ،‬ﻣﺮﺟﺎن و ﺧﺎرا«‪) .‬ﺻﺺ ‪(126 -125‬‬
‫ﮔﻠﺴﺘﺎن زﻣﻴﻨﻲ ﺧﺮﻳﺪ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺮاي اﺳﺘﻮدﻳﻮ‪ .‬اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺷﺎﻫﺮخ ﺑﺮادرش ﺑﻮد‪ ،‬ﻛـﺮﻳﻢ اﻣـﺎﻣﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﻫﻨﮕﻮال‪ ،‬ﻓﺮوغ ﻓﺮﺧﺰاد‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﻴﻨﺎﺳﻴﺎن و ﺑﺮادرش ﻫﺮاﻧﺪ ﻣﻴﻨﺎﺳﻴﺎن‪ .‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ راﺋﻴﻦ ﻫﻢ ﺑﺮاي اﺳـﺘﻮدﻳﻮ ﮔﻠـﺴﺘﺎن ﻛـﺎر‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪) .‬ﺻﺺ ‪(128-127‬‬
‫»ﻫﻮﻳﺪا ﺧﻴﻠﻲ ﭘﻜﺮ ﺷﺪ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ راﺋﻴﻦ ﻛﺘﺎب ﻓﺮاﻣﺎﺳﻮﻧﺮي در اﻳﺮان را درآورد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻫﻢ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﺘﺎبﻫـﺎﻳﺶ را ﺟﻤـﻊ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ راﺋﻴﻦ ﻫﻤﻪ ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﺶ را آورد و در اﺳﺘﻮدﻳﻮي ﻣﻦ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬و ﺳﺎزﻣﺎن اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺮ ﺟﺎ را ﮔﺸﺖ ﻛﻪ ﻛﺘﺎبﻫـﺎ را ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻛﻨﺪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻜﺮد‪) «.‬ﺻﺺ ‪(134-133‬‬
‫ﻗﺮارداد ﮔﻠﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺪﻗﻠﻘﻲ رﺋﻴﺲ اداره رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ رﺋﻴﺲ اداره رواﺑﻂ ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬
‫ﻓﺮدي ﺑﻪﻧﺎم ﻛﻮﻻرد ﺑﻮد ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺟﻨﮓ اﻓﺴﺮ اﻣﻨﻴﺘﻲ ارﺗﺶ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮد‪) .‬ص ‪(128‬‬
‫ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ دو ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن از ﻛﻨﺴﺮﺳﻴﻮم ﻃﻠﺐ دارد‪ .‬ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻪ ﺣﻜﻤﻴﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷـﺪ‪ .‬ﭼﻬـﺎر ﻧﻔـﺮ ﺣﻜـﻢ ﺷـﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺼﺒﺎحزاده رﺋﻴﺲ روزﻧﺎﻣﻪ ﻛﻴﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻫﺮي ﻛﻪ در دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﮔﻠﺴﺘﺎن ﻫﻢﻣﺪرﺳﻪاي ﺑـﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻴﻨﻘـﻲ ﺣﻜﻤـﻲ ﻣـﺸﺎور ﺣﻘـﻮﻗﻲ‬
‫وزارت ﻛﺎر و ﻣﻬﺪي ﺳﻤﻴﻌﻲ رﺋﻴﺲ ﺑﺎﻧﻚ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺖ و ﻣﻌﺪن‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﻠﺴﻪ ﻧﺼﻒ ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت ﮔﻠﺴﺘﺎن را ﺑﻪ او دادﻧـﺪ‪) .‬ﺻـﺺ‬
‫‪ (130-129‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪود ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﺛﺮوﺗﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن در ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎﻳﺶ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده‪ ،‬ﻣﺆﻳﺪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎﻳﻢ ﺑﺮاي ﻧﻘﺶ ﻛﻤﭙـﺎﻧﻲ‬
‫ﺷﻞ در ﻛﻮدﺗﺎي ‪ 28‬ﻣﺮداد ‪ 1332‬و در اﻳﺮان دوره ﭘﻬﻠﻮي ﻗﺎﻳﻞ ﺑﻮدهام‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ‪ 7 ،‬ﺗﻴﺮ ‪ ،1385‬ﺗﻬﺮان‬

‫‪۴‬‬