Veri yolu (BUS)

Veri yolu (BUS), anakarttaki

tm aygtlar aras veri
iletiimini salayan devrelerdir.
Yani bilgisayarn bir
bileeninden dierine verileri
iletmek iin kullanlan
devrelere veri yolu (Bus) ad
verilir.

Aygtlarn belli bir fonksiyonu

yerine getirmeleri iin birlikte
almalar gerekir. Her bir
aygtn dierleriyle balants
olmas gerektii dnlrse
veri yolunun nemi ortaya
kar.

Veri yolu (BUS)

Tm

veri yollar Adres veri yolu ve Standart

veri yolu olmak zere iki blmden oluur.
Veri yolunun kapasitesi nemlidir,nk bir
seferde ne kadar veri transfer edileceini belirtir.
Standart

veri yolu bilgisayarda yaplan

ilemlerle ilgili verileri aktarrken, adres veri
yolu, verilerin nerelere gideceini belirler.

CPU
L1 Cashe

L2 Cashe

DDR SDRAM

Grafik Altsistemi
KUZEY KPRS

DDR SDRAM

Ses
ATA Portlar
LAN
KLAVYE/FARE

GNEY KPRS

USB
Bios Destei

1.1 Veri Yolu Hiyerarisi

Modern PC'lerin ounda en azndan drt
veriyolu bulunmaktadr. Herbiri bir st
seviyedekine balanr ve herbiri bir st
seviyedekinden daha yavatr.
A.lemci Veriyolu (Processor bus):
Bu veri yolu chipsetin ilemciye bilgi
gndermek ve ilemciden bilgi almak
iin kulland en st seviye veri
yoludur.

B. n Bellek Veriyolu (Cache bus):

Pentium Pro ve PentiumII gibi yksek seviyeli
mimarilerin nbellee ulaabilmek iin
kullandklar zel bir veri yoludur.

C. Bellek Veriyolu (Memory bus):

Bellek veriyolu bellek alt sistemlerinin
ipset yada ilemciyle balantsn
salayan ikinci_seviye bir veriyoludur

D. Yerel Giri/k Veriyolu

(Local I/O Bus):
Yksek hzl giri/k (input /output)
veriyoludur ve yksek hz gerektiren
aygtlarn bellek, chipset ve ilemciyle
balantsn salar.
rnek olarak video kartlar, yksek hzl
network arabirimleri genellikle bu tip bir
veriyolu kullanrlar.

E. Standart Giri/k Veriyolu

(Standard I/O Bus) :
Yukardaki veriyolunu birbirine
balayan standart giri k (I/O)
veriyoludur. Genellikle daha yava
aygtlar iin kullanlr (fareler, standart
modemler....)

1.2 Veriyolu Bant Genilii

(Bus Bandwith ):
Bus bandwith (bant genilii) teorik
olarak birim zamanda veriyolu
zerinden transfer edilebilen bilgi
miktar olarak aklanabilir.

1.3 Veriyolu Hz (Bus Speed) :

Veriyolu hz saniyede ka bitlik bilgi
gnderilebildiine karlk gelir.

1.4 Veriyolu Arabirimi

(Bus interfacing):
Birden fazla veriyoluna sahip sistemlerde
aygtlarn birbirleriyle
haberlemelerindeki organizasyon
chipsetin bir paras olan (bridge)
kprler tarafndan salanr. Bunlarn
en yaygn olan ise Pentium ve Pentium
Pro PC lerde kullanlan chipsetin bir
paras olan PCI-ISA koprlerdir

Veriyolu Ynetimi (Bus Mastering):

Yksek bant geniliine sahip veri
yollarnda her saniye ok byk
boyutlarda bilgi ak olmaktadr.Veri
transferinin standard metodu olarak her
tr bilginin ilemci zerinden transferi
gerekirken baz aygtlar direkt olarak bilgi
akn salayabilmektedirler.

Veri yolu kontroln elinde bulundurabilen

aygtlara veriyolu yneticileri (bus masters)
ad verilmektedir.
Bilgisayar dnyasnda veriyolu yneticilii
PCI veriyolu tarafndan yaplsa da belirli
koullar altnda IDE/ATA sabit disk
srclerinin de PCI zerine veriyolu
yneticilii yapabilmeleri mmkndr.

1.6 Yerel Veriyolu Kavram:

Yazlm dnyasndaki text formatndan grafik
formatna gei daha geni programlara geile
birlikte byk boyutlardaki bilgiyi transfer
edebilmek iin video kartlarna giren ve kan veri
yollarnn bant geniliinin artmasn ayrca daha
byk ve daha hzl sabit disk src kavramn da
beraberinde getirdi.

 Bu

sralarda kullanlmakta olan ISA veri

yollar sorunun zmnde yetersiz
kalnca ilemcinin yaknna yada
zerine yerletirilebilen ve ilemcinin
hzna yaklaabilen ve ilemci ile
aygtlar arasnda ok yava kalan Isa
nn yerini alabilecek yerel veri yollar
kullanlmaya baland.

ISA(Industry Standard Architecture)

ISA 1981 ylnda, IBM PClerinde 8-bitlik bir
sistem olarak ortaya km ve 1983 ylnda
XT veri yolu mimarisi olarak geniletilmitir.

 Daha

yeni olan 16-bit standard 1984

ylnda tantlmtr. evre kartlarn ana
karta balamak zere tasarlanm olan bu
protokol, her ne kadar, ana bellein
sadece ilk 16MBI dorudan eriime tahsis
edilmise de, veri yolu idaresi imkn da
salamaktadr.

8-bit veri yolu 4.77 MHzde alrken, 16bit veri yolu 8 MHzde almaktayd. XT
veri yolu ile ilgili olarak, bazen AT veri yolu
mimarisi olarak adlandrlmaktadr. Ayrca,
AT&T Hobbit ve daha sonra PowerPC
tabanl BeBox gibi ksa mrl, IBM
uyumlu olmayan baz makinelerde de yer
almtr.

uzun ve siyah olarak grntlenen veri yoludur. 16

adet veri aktarm bitine sahip bu veri yolunun
sadece ilk blm kullanldnda 8 bit olarak
alabilmektedir. Teorik olarak saniyede 8
Megabit transfer yapabilmektedir. Pratikteyse en
fazla 1 ya da 2 Megabit hznda alabilmektedir.

lk tak-altr(plug-play) standard 1993

ylnda ISA slot zerinde alan kartlar
iin gelitirilmitir.Bu veri yolu her seferde
16 bit veri transfer edebildii iin sistemde
beklemeye neden olmaktadr.

8-bit ISA (XT veri yolu mimarisi):

XT

veri yolu mimarisi 1980lerde, IBM PC

ve IBM PC XTlerde Intel 8086 ve Intel
8088 sistemleri tarafndan kullanlan sekiz
bitlik ISA veri yoludur.

 XT

veri yolunun drt DMA kanal vardr,

bunlarn tanesi genileme yuvalarna
karlmtr. Bu taneden iki tanesi
normal olarak, makine fonksiyonlarna
tahsis edilmektedir.

DMA Kanal

Genileme

Standart Fonksiyon

Hayr

Dinamik Hafza yenileme

Evet

Add-on cards

Evet

Disket Src denetleyici

Evet

Sabit Disk denetleyici

16-bit ISA (AT veri yolu mimarisi):

AT veri yolu mimarisi, IBM PC/AT/larda

Intel 8086 tarafndan kullanlan 16-bitlik
bir veri yoludur.

Mevcut kullanm
Uzmanlam endstriyel kullanm dnda,
ISA bugn neredeyse kaybolmutur.
Bulunduu yerlerde bile, sistem reticileri
genellikle mterilerini ISA veri yolu
teriminden korumakta, ona sadece miras
yolu (baknz miras sistemi) demektedir.
Sanayi ve tmleik uygulamalarda
kullanlan PC/104 veri yolu, ISA veri
yolunun bir trevi olup, farkl konektrlerle
ayn sinyal hatlarn kullanmaktadr.

LPC veri yolu, yakn zamanlarda kan ana

kartlarda, miras I/O cihazlarna balant
yolu olarak ISAnn yerini almtr; fiziksel
olarak olduka farkl olmasna ramen,
LPC yazlm olarak tpatp ISAya
benzemektedir, bu nedenle, ISAnn 16MB
DMA limiti gibi tuhaflklarnn, bir sre
daha ortada kalaca sanlmaktadr.

Veri Yollar

MCA SLOT
Bus hz 10 MHZdir ve bus
genilii de 32 bittir. Ayrca
MCA standardna uygun
kartlar kolayca konfigre
edilebiliyordu. Ama
MCAnn hem ISA ile
uyumlu olmamas hem de
IBM in bu yeni teknolojinin
lisans iin cret talep
etmesi bu mimarinin
piyasada kabul
grmemesine neden oldu.

Veri Yollar
VESA SLOT
ISA veri

yolundan
daha hzl bilgi
aktaran veri yoludur.
ISA elemanlarnn
kullanm olduu
iletiim kanallarn
atlayarak direkt
olarak CPU ile
iletiim kurar.

Tarihe
Intel'in

PCI zerindeki almalar 1990 ylnda

balamtr. Sadece bileen seviyesi
spesifikasyonlar ieren ve VESA yerel
veriyoluna (VESA Local Bus=VLB) benzeyen
PCI 1.0, 22 Haziran 1992 tarihinde yaynland.
Daha sonra, ana kart yuvas ve balant
standartlarn da ilk defa belirleyerek yerel
veriyolu grnmnden kp ilemci
tasarmlarndan bamsz hale gelen PCI 2.0, 30
Mays 1993 tarihinde piyasaya srld.

PCI (Peripheral Component

Interconnect)
Intel

tarafndan gelitirilen yerel veriyolu

standartdr.
ou modern bilgisayarlarn ana kartnda PCI
yuvalari, ISA yuvalarinin hemen yannda bulunur;
beyaz renkte ve ISA'dan biraz daha kisadir. PCI
veriyolu Tak altr desteklidir.
PCI slotlar LAN, SCSI, USB ve dier kartlar
desteklemektedir. PCI veri yolu tak alr
desteklidir.

 1993'te

Intel tarafindan gelistirilen bu

veriyolu 64 bit'liktir, ama uyumluluk
problemleri nedeniyle uygulamada
genelde 32 bit'lik bir veri yolu olarak
kullanilir. lemci ile senkron 33 veya 66
MHz saat hzlarnda alr. 32 bit ve 33
MHz PCI veri yolunun kapasitesi 133
MB/sn'dir.

 st-u

sunucularda MCA ve EISA yerine

PCI, sunucu genileme veriyolu olarak
ksa srede kullanma sunuldu. PCI
veriyolunun, genel kullanma ynelik
(mainstream) PC'lerde VESA yerel
veriyolunun yerini almas daha yava
gerekleti ve PCI,1994 sonuna kadar
ikinci nesil Pentium PC'lerde kayda deer
bir piyasa atlm gerekletiremedi.

1996 ylna kadar PCI veriyolunun 486

makinalarna bile uyarlanmasyla VLB
nesli nerdeyse tamamen tkendi. Dier
taraftan ISA, PCI ile birlikte 2000 ylna
kadar kullanlmaya devam etti. 1995
ylnn ortalarnda Apple, Professional
Power Macintosh bilgisayarlar iin PCI
veri yolunu NuBus'n yerine kullanmaya
balad.

PCI Kartlar
PCI

spesifikasyonlar iki farkl kart uzunluu

tanmlar. Tam boyutlu PCI kartnn biim
katsays 312 milimetre uzunluundadr; ksa
PCI kartlar 119 ve 167 milimetre arasndadr ve
yer sorunu olan daha kk yuvalara uyumludur.
Byk PCI gibi kk PCI da yksek bant
genilii gerektiren cihazlarn kullanabilmesi iin
dinamik olarak konfigre edilebilir yksek
performansl bir G/ veriyoludur.
ou PCI kartlar yarm boyutlu veya daha
kktr.

PCI Genileme Yuvalar (PCI

Expansion Slots) :
VLBlerin ortaya kan elektrik
problemleri nedeniyle enfazla iki slota
izin vermesine raman birok PCI
sistemde 3 yada 4 PCI slotu sorunsuz
olarak birarada kullanabilmek
mmkndr.

PCI n stlklerinden biri de bata Video

kartlar , scsi adaptrleri, yksek hzl
network kartlar olmak zere, her alanda
ok yaygn olarak kullanlmakta
olmasdr. Fakat u da belirtilmelidir ki
seri ve paralel portlar gibi baz belirli
zellikler hala yalnzca ISA veri yollar
zerinden salanabilmektedir.

PCI IDE Veriyolu Ynetimi (PCI

IDE Bus mastering):
PCI veriyolu IDE/ATA sabit disk
srclerinin veriyolu ynetimini
alabilmelerine olanak salar.PCI
veriyolu ynetimi devredeyken IDE/ATA
aygtlar PIA (IDE/ATA aygtlarn bilgi
transfer edebilmek iin kullandklar
standart yol) yerine DMA modunu
kullanrlar.

 IDE

veriyolu ynetiminin sorunsuz olarak

ilevini yerine getirebilmesi iin aadaki
koullarn tamamyla salanmas gerekir.
Veriyolu ynetimini destekleyen
donanm:Veriyolu,anakart,chipset ve BIOS
Veri yolunu ynetebilen sabit disk src
(Bus mastering harddisk)
32 bit multitasking iletim sistemi

PCI Protokol
PCI

124-bacakl balant ile bir defada 32bit iletim yapabilir (fazladan bacaklar g
ve topraklamadr) ve daha geniletilmi
uygulamalarda 188-bacakl balant ile 64bit iletim yapabilir.

 PCI

tm aktif hatlarn hem adres hem de

veri iletimi iin kullanr. Bir saat evriminde
adresi; bir sonraki evrimde veriyi iletir.
Veri dizisinin iletimi, ilk saat evriminde
adres; birbirini takip eden saat
cevrimlerinde sadece verilerin iletimi ile
gerekleir.

PCI Veriyolu Spesifikasyonlar

Senkron

iletim yapan 33.33 MHz saat hz

en fazla saniyede 133MB veri iletim oran
32-bit veya 64-bit veriyolu genilii
32-bit adresleme alan (4GB)
16-bit balant alan
256 byte konfigrasyon alan
3.3 veya 5 Volt
reflected-wave switching

PCI eitleri
PCI

2.2 66MHz iletim hzn destekler.(3.3 volt

sinyalleme gerektirir)(en fazla iletim hz 533
MB/s)
PCI-X protokol deitirir ve iletim hzn 133
MHz yapar. (maksimum iletim hz 1066 MB/s)
PCI-X 2.0 266MHz hzndadr (maksimum iletim
2133 MB/s de gerekleir), konfigrasyon alan
4096 byte'a kmtr. 16-bit veriyolu varyantna
sahiptir ve 1.5 Volt sinyallemeye izin verir.

 Mini

PCI dizst bilgisayarlar iin

tasarlanm yeni bir biim katsaysdr.
Cardbus, 32-bit, 33MHz PCI iin PCMCIA
biim katsaysdr
Compact PCI, PCI arkaplan genileme
yuvalarna taklabilen Eurocard boyutlu
modllerdir.

PCI Veriyolu Performans:

PCI aagda saylan zelikleri nedeniyle u anda
piyasadaki en yaygn giri/k veriyoludur.
Burst Mode:
Veriyolu ynetimi (Bus Mastering):PCI daha
stn performans iin ,gerekli tm veriyolu
ynetim desteini salar.
High Bandwith Options: 64 bitlik ve 66 MHz
hznda PC lar gelitirilmesine ramen baz
uyum problemleri yznden 32 bitlik ve 33 MHZ
lik PCI veri yollar kullanlmaktadr

PCI Express
PCI Express x16 saniyede
8GB veri aktarm ile AGP 8x
den 4 kat daha fazla veri
tayabilen yeni bir grafik
standarddr. Yksek seri
balant teknolojisini kullanr.

Intel 915, 925x serisi

yongalara sahip anakartlarla
beraber kullanlmaya
balanmtr.

PCI Express Slot

PCI Express
ift ynl veri
aktarm salayan
PCI-Express veri
yolu ile bu zellikteki
grafik kartlarndan
daha yksek
performans alnarak,
grntnn daha
akc, gereki ve 3
boyutlu grafik
tasarmlarn ise
daha ksa srede
oluturulmas
salanabilmektedir.

AGP (Accelerated Graphics Port

Hzlandrlm

grafik portu anlamna gelen

AGP, ekran kartlar iin kullanlan yeni
bir veri yoludur. AGP veri yollar Pentium II
ve stn destekleyen ana kartlarda
bulunmaktadr.

 PCI

veri yolu ile aralarndaki temel fark:

AGPler 128 KBa varan byk grafik
dokularn (texture) ekran kart belleinin
dnda, sistem belleinden de
yararlanarak iler. Bu sayede performansta
art salanr.

 AGP

veri yolunun performansta bu ekilde bir

art salamasna Dorudan Bellek Kullanm
DIME (Direct Memory Execute) denir.
Ancak her AGP kart bu zellii kullanamaz.
Bunun iin bilgisayarda USB (Universal Serial
Bus)nin yklenmi olmas gerekmektedir; nk
veri aktarm bu mantk erevesine yakn
gelimektedir.

 AGP

veri yolunu sadece ekran kartlar

kullanmaktadr. Bu nedenle veri yolunun
tm bant genilii ekran kartlar iin
alm olmaktadr. Tm bant genilii
sadece ekran kart iin kullanldndan,
bu yolu kullanan ekran kartlarnn
performans pci veri yolunu kullanan ekran
kartlarna nazaran olduka yksek
olmaktadr.

 AGP

veri yolu, standart olarak 66MHz bir saat

frekans ile alr. Bu alma hz,
saat frekansnn inen ve kan kenarlar beraber
kullanlarak AGP 2X eklinde
gelitirilmitir. Ayn anda birbiri ile akmayan
birden fazla saat frekans kullanlarak da AGP
4X ve AGP 8X veri yolar kullanlmtr.
Aadaki tabloda AGP veri yolunun PCI veri
yoluna gre hz fark grlmektedir.