Universiteti i Prishtins

Fakulteti Ekonomik
Departamenti: Ekonomiks

Punim seminarik
Tema: Roli i Banks Qndrore n socializm

dhe pas tij: Rast krahasues Lituania

Lnda: Ekonomiksi i Tranzicionit

Studenti
Prof. Dr. Petrit GASHI
KRASNIQI

Prishtin Prill, 2016

Gentrit

Assistent: Neshat PODVORICA

Liridon BUSHI
Prmbajtja
Contents
PRMBAJTJA..............................................................................2
1. HYRJE.................................................................................. 2
2. LITUANIA.............................................................................2
2.1 Historiku................................................................................................. 2
2.2 Politika Monetare pas Tranzicionit............................................................2
2.2.1 Valuta dhe emitimi................................................................................2
2.2.2 Asetet Rezervw Zyrtare.........................................................................3
2.2.3 Adoptimi I EURO-sw..............................................................................4
2.2.4 Rezervat e Arit......................................................................................5

3. KOSOVA............................................................................... 6

Prishtin Prill, 2016

1. Hyrje

2. Lituania
2.1Historiku
Pas restaurimit t pavarsis s saj n vitin 1918, pr disa vjet Lituania nuk ka
pasur bankn e vet qwndrore. Pr disa koh pas Lufts s Par Botrore,
monedhat e vendeve t tjera qarkulluan n Lituani. N marrveshje me gjermane
Darlehnskasse Ost, shenj shrbeu si valutw kryesore ligjore n Lituania n at
koh. N mes t vitit 1922, vlera e marks filluar rrzoheshin. Hiperinflacioni solli
tregtis dhe funksionimin e financave dhe institucionet e kreditit n rrmuj.
Seimas i Republiks s Lituanis urgjentisht miratuar ligjet pr futjen e Lituanisht
monetare njsi, e Litas dhe krijimi i Banks s Lituanis. Banka e Lituania ishte
nj shoqri aksionare, me nj kapital prej LTL 12 milion. 80 pr qind e aksioneve
jan mbajtur nga Thesari Shtetit. N fillim t tetorit 1922, Banka e Lituanis ka
filluar operative n kryeqytetin e prkohshm Kaunas. Ai u dha t drejtn
ekskluzive t nxjerrjes kartmonedha, rregullojn qarkullimin e monedhs dhe
pr t siguruar nj t qndrueshme monetare sistemit. Pr her t par valuta
Litas sht lshuar n qarkullim m 2 tetor 1922. Stabiliteti i vlers s Litas u
siguruar nga ari dhe valut t huaj rezervat dhe letrave me vler. Banka e
Lituanis ndjekur nj politike monetare restrictive , e cila ndihmoi pr t mbajtur
nj norm t qndrueshme t kmbimit t Litas edhe n koht e krizave
ekonomike. Litas kishte fituar besim dhe u b nj nga monedhat m t
qndrueshme n bot. Pas pushtimit t Lituanis nga Bashkimi Sovjetik n vitin
1940, bankat e saj u shtetzuan dhe Banka e Lituanis u b nj deg e bankaws
kombtare w BRSS n vjesht t t njjtit vit. fillimi
me 25 mars 1941, rubla u fut nga sovjetikt
ka qen tenderi i ligjshm vetm. Prdorimi i Litas u ndalua, dhe
Litas kartmonedhat dhe monedhat e asaj kohe u shkatrruan.
Pas Lufts s Dyt Botrore ka arritur Lituanin, banort sovjetike
u detyruan jasht vendit. M 5 korrik 1941, i Prkohshm
Qeveria e Lituanis q u formua si rezultat i anti sovjetike
Kryengritja e themeloi Banka e Lituanis. Nazistt, t cilt
ishin tjetr pr t zn vendin ton, lejuar at t veproj vetm
Prishtin Prill, 2016

si nj bank tregtare me pa t drejt t shtjes. M 30 prill 1943,

operacionet e Banks s Lituanis jan ndrprer.
Pas pushtimit t prsritur t Lituanis n fund t bots
Lufta II, Bashkimi Sovjetik riprtrir operacionet e njsive strukturore
i banks kombtare t Bashkimit Sovjetik dhe bankat e tjera sovjetike, t cilat
ishin
likuiduar pas rivendosjes s pavarsis s Lituanis.
Banka aktuale e Lituanis sht themeluar m 1 mars t vitit 1990.
Sistemi monetar kombtar u krijua m 1 tetor 1992,
kur qarkullimi e rubla u ndalua dhe talonas
u b monedha e prkohshme. T Litas tanishme sht lshuar
n qarkullim m 25 qershor 1993.
Datat m t rndsishme historike pr

2.2 Politika Monetare pas Tranzicionit

2.2.1 Valuta dhe emitimi
Pas shpalljes s pavarsis n mars t vitit 1990, Lituania vazhdoi t prdorte
rubln si valutw monetare deri n tetor t vitit 1992. Rezultati ishte nj rritje t
konsiderueshme n normn e inflacionit nga 16.1 pr qind n vitin 1990 n
224.7 pr qind n vitin 1991 n 1100.0 pr qind n vitin 1992. (Ky ishte nj shok
i konsiderueshm pr nj popullsi q nuk kishte prvoj t mparshme me
prshtatjen n nj norm t lart inflacioni. Rubla u zvendsua nga kuponat e
prkohshwm (talonas), dhe n gjysmn e par t vitit 1993, inflacioni vazhdoi n
rreth njzet pr qind n muaj ose m shum se 200 pr qind n vit. Inflacioni
reflektuar rritje t shpejt n sasin e parave t krijuara nga bankat qendrore t
Rusis dhe Lituanis.. Inflacioni ka vepruar si nj lloj i tatimit mbi t gjith
mbajtsit e rubla, duke prfshir banort e Lituanis sw pavarur.
Prezantimi i Litws Lituaneze m n fund ka ndodhur n qershor t vitit 1993,
koh pasi Estonia dhe Letonia kishte futur monedhat e tyre kombtare. Vonesa
n braktisjen e rubles nw rnie ishte e lidhur me nj mosmarrveshje t hidhur
dhe t zgjatur midis ish-kreut tw Banks s Lituanis (Vilius Baldiis) dhe
parlamentit. Pasi kreu i Banks u detyrua m n fund t jap dorheqjen n mars
t vitit 1993, ai u zvendsua nga Romualdas Vikaviius, i cili kishte qen kreu i
nj banke private, Litimpex. Vonesa n kryerjen e reforms n monedh t futur
pasiguri t panevojshme, t cilat ndoshta kufizonte zhvillimin e sektorit financiar
lituanez shum primitiv. Q nga mesi i vitit 1993, nuk ka pasur t banka t huaja
n Lituani dhe vonimin reformws monetare mund t ken dekurajuar hyrjen e
tyre.

Prishtin Prill, 2016

sht shum hert pr t vlersuar politikat e administrats s re t Banks s

Lituanis, por norma e inflacionit ka rnie n muajt e par pas Litas u prezantua.
Nj praktik e veant dhe shqetsuese e Banks sht refuzimi i tij pr t br
publik madhsin e rezervave t saj monetare Banka prballet me probleme t
jashtzakonshme, duke prfshir mungesn e personelit me prvoj n
bankingun qendror dhe duke u prpjekur pr t mbajtur disa pavarsi nga
qeveria. Nj zgjedhje e zakonshme dhe e vshtir pr t gjith bankat qendror
sht n mes t kufizimit tw sasisw sw parave n mnyr q t arrihen mime
t qndrueshme, si dhe rritjen e sasis s parave duke zgjeruar numrin e kredive
pr agjencit qeveritare dhe ndrmarrjet q jan n gjendje t paguajn faturat
e tyre. sht e vshtir pr nj bankw qendrore pr t hedhur posht nj krkes
pwr kredi (paguar me parat e sapo krijuar) nga nj ministr i financave q do t
prdoren pr t paguar pagat e punonjsve publik. Megjithat, ajo sht e mirdokumentuar se vendet bankat qendrore t cilave kan pak pavarsi nga qeveria
kan shkall m t lart t inflacionit. Nse Banka e Lituanis ndjek nj politik
monetare jo inflacioniste, ather qeveria e Lituanis duhet ose t shkarkoj
punonjsit e teprta ose t gjejn mnyra jo-inflacioniste pr t paguar
punonjsit e saj publik. Qeveria duhet t rris taksat, t marr hua nga dikush
tjetr prve banks qendrore, ose t zvogloj shpenzimet pr projekte t tjera
t qeveris. Krijimi i nj monedh t qndrueshme sht nj komponent i
rndsishm i nj reform t suksesshme ekonomike. Stabiliteti n vlern e Litas
krkon kufizimin e sasis s parave t krijuar nga Banka e Lituanis.

2.2.2 Asetet Rezervw Zyrtare

Asetet rezerv zyrtare (rezervat e huaja) jan mjetet tw huaja likuide tw
besueshme tw menaxhuara dhe tw prdorura nga Banka e Lituanis. Shuma e
rezervave sht rritur gradualisht. N kohn kur Banka e Lituanis ka filluar t
bwjw menaxhimin e rezervave t huaja, kan br deri n 300 mij USD. N
fillim t vitit 2009, asetet rezerv zyrtare arritwn n 4.6 miliard euro. m e
madhe pjes e rezervave t huaja (prafrsisht. 97 pr qind) sht mbajtur n
euro, ndrsa pjesa e mbetur sht e prbr nga ari (rreth 5.8 ton.). Para Luftws
sw Dytw Botrore , ari u zhvillua n Franc, Britanin e Madhe dhe Banks pr
International Vendbanimet dhe u kthye n Lituani pas rivendosjes s pavarsis
s saj. Qllimi i menaxhimit t rezervs valutore sht q t siguroj nj mundsi
t ndrhyrjes n tregun e brendshm t kmbimeve valutore pr t ruajtur kursin
fiks tw kembimit tw Litws ndaj Euros. Rezervat valutore menaxhohen duke
ndjekur parimet e siguris dhe likuiditetit. Kto parime zbatohen duke investuar
vetm n cilsin m t lart financiare instrumenteve n ekonomit e
zhvilluara. Banka prdor ndryshme strategjike afatgjata dhe afatmesme t
investimeve qn prputhje me praktikn botrore t mir t tregut dhe
pwrmirwsohet sraporti i kthimit n investimet n nivelin e rrezikut t
pranueshm t Banks s Lituanis. Gjith ari n pronsi nga Lituania sht
mbajtur n Bankn e Anglis n Londr. Kur kushtet e tregut jan favorshme,
rezervat e arit jan investuar n depozita me afat ose shkmbim ari.

Prishtin Prill, 2016

2.2.3 Adoptimi I EURO-sw nw tw ardhmen

Angazhimi i Lituanis pr t adoptuar dhe t prdorin euron-monedhn e
prbashkt e BE-s do t
plotsohet kur shteti do tw plotsojw Kriteret e caktuara tw konvergjencws
ekonomike dhe ligjore. Ekspertt thon se n afat t gjat adoptimi i euros do t
krijojn kushte m t favorshme pr zhvillimin e brendshwm dhe do tw shpejtojw
rritjen e nivelit tw standartit jetwsor. Ai gjithashtu do t jet m i prshtatshm
pr udhtart, pasi nuk do t ket nevoj pr t kmbimit tw t hollave.
Monedha e vetme do ti jap Lituanisw siguri shtesw ekonomike dhe financiare,
sepse euro sht br tashm valutw globale atraktive qw prdoret pr tregtin
ndrkombtare, kredit, dhe rezervat. Pr caktimin e dats pr adoptimin e
euros me do shtet antar t BE-s sht brenda kompetencave t Kshillit t
Ekonomis dhe Financave Ministravei Bashkimit Evropian (Ecofin-it). Banka e
Lituanis mbshtet prpjekjet e Qeveris s Republiks s Lituanis pr t arritur
prputhshmrin me kriteret e konvergjencs dhe futur euron sa m shpejt t
jet e mundur. Prgatitjet pr adoptimin e euros jan finalizuar tashm n disa
fusha t rndsishme, ose t paktn shum sht br. do shtet antar i BE-s
q ka adoptuar euron gzon t drejtn e lshimit t monedhave euro n
qarkullim n zonn e euros me nj an e cila sht e prbashkt pr t gjitha
vendet (ann e zakonshme) dhe n ann tjetr q sht e ndryshme (pala
kombtare).

2.2.4 Kthimi I rezervave tw Arit

Vern e vitit 1940, para se sovjetikt pushtuan vendin, Banka e Lituanis kishte
mbajtur pronwsinw e saj t arit nga 9,593.4 kg n pes vendet e huaja. N vitin
1992, pas rivendosjes s pavarsis s Lituanis, Franca dhe Britania e Madhe i
kthyen Lituanisw arin e mbajtur nw shumw pej 2,246.5 kg dhe 2,946.9 kg. N
vitin 1940, Banka pr International Vendbanimet mori 62.2 kg ar t Banks s
Lituania si nj kompensim pr humbjet e shkaktuara pr shkak t ngrirjen e
llogaris s saj me Bankn e Lituanis. Mbetja pjes e arit (569,8 kg) u shruar
nga Banka pr Vendbanimet ndrkombtare n vitin 1992 si dhe m von
transferohet t arit t Banks s Lituanis llogarit n Bankn e Anglis.
Aktualisht, gold gjith Lituanis sht mbajtur atje. N vitin 1992, Qeveria e
Suedisw pagoi 21.1 milion nga marka gjermane pr ari q Lituania mbajtur n
bankn qendrore t Suedis para Lufts s Par Botrore. Ari i Banks s
Lituanis I mbajtur nw Sistemin e Rezervave Federale tw SHBA sht prdorur
pas Lufts s Dyt Botrore pr financimin e aktiviteteve
e shrbimit diplomatik t Lituanis pavarur n mrgim.

3. Kosova
Politika Monetare
Administrata e OKB-s n Kosov, m saktsisht e udhhequr nga BE-ja "Shtylla
IV:

Prishtin Prill, 2016

Rindrtimi dhe zhvillimi ekonomik "8, riorganizuar trsisht sistemin e taksave

dhe
hapur rrugn pr nj t njanshme euroizimit de jure t provincs [oder:
sanksionuar prdorimin gjer prhapur e monedhave t trashguara t euros]
duke i dhn [zyrtare]
leje n shtator 1999 pr t prdorur lirisht t monedhave t huaja pran
Jugosllave
dinar, e cila ishte shum inflacioniste n at koh dhe u refuzua nga nj pjes e
madhe e
Popullsia. Administrata paguan punonjsit e saj vetm n euro, vjel taksat
dhe kryen transaksionet e saj n euro. Transaksionet me autoritetet n tjetrin
monedhat jan subjekt i nj tarif t prpunimit. Euro sht br n kt mnyr
dominante
tender ligjor, imponimin e disiplins financiare dhe sigurimin e nj shkall t
stabilitetit.
Kosova u mburr inflacionin e ult t vetme shifror euro q nga viti 2002. Dinari
vazhdon t
t jet prdorur n disa zona t provincs, pse. N vitin 2004 dhe 2005 n
Kosov edhe
me prvoj deflacioni modest euro, shkaktuar kryesisht nga tkurrja e
Prania ndrkombtare dhe pavarsisht presionit n rritje t mimeve t nafts.
ndrsa
Komuniteti ndrkombtar ka kontribuar n mimet duke rritur n vitet e para t
Mandati i UNMIK-ut, shkall e saj t mvonshm posht ushtrim rezultoi n
rregullime
posht, gjithashtu duke reflektuar stanjacion / shkurtimin e aktivitetit ekonomik.
Autoriteti Bankar dhe i Pagesave t Kosovs (BPK) u ngrit n
Nntor 1999 t siguroj nj sistem pr pagesat e brendshme dhe licencs dhe
mbikqyr bankat dhe institucionet e tjera financiare. N gusht t vitit 2006, BPKja ishte
transformohet n Autoritetin Qendror Bankar t Kosovs (AQBK). bankar privat
sht zhvilluar me shpejtsi, besimi n bankat lokale sht rritur si dshmitar
nga zgjerimi t shpejt t depozitave dhe portofolit t huave, edhe pse nga nj
baz t vogl.
Prishtin Prill, 2016

AQBK-ja prdor treguesit e likuiditetit dhe krkesat e rezervs si mjete kryesore

t kujdesshme
ndrhyrja. Investitort e huaj direkte n pronsi rreth 55% t kapitalit t gjitha
Bankat e Kosovs n fund t vitit 2005. .

Prishtin Prill, 2016