1

MENAXHIMI I INTEGRUAR
I QYTETEVE HISTORIKE
UDHZUES PR EUROPN JUGLINDORE

Nntor 2012

Botuar :

Organizata pr Ruajtjen
dhe Zhvillimin e Gjirokastrs

N bashkpunim me organizatat:
Akademia pr Trajnim dhe Asistenc Teknike
Fondacioni EGNATIA EPIRUS
Shoqata Tregtare e Artizanve Maqedonas
Text:

Nils Scheffler scheffler@urbanexpert.net, Eksperti udhheqs rrjeti HerO,

n bashkpunim me prfaqsues t qyteteve partner t projektit HerO
Grupi redaktues:
Barbara Bhler / Matthias Ripp (Qyteti Regensburg); Hajrulla eku, Bariu Zenelaj (ATTA); Sadi Petrela, Stephan Doempke,
Anduela Lulo Caca (GCDO).
Formulimi grafik:
Delta Print Studio
Shtypur nga:
Gent Grafik
Fotot dhe ilustrimet:
T gjith grafikt nga HerO/ATTA: Dr. Wiltraud Resch, Arkitekte Di Christian Andexer/qyteti i Gracit
Fotot: Stephan Doempke; Monumentet e Janins, botim. i Ministris s Kulturs, Eforati VIII i Antikuarve
Bizantin, Janin 2009; Matthis Ripp; Qyteti i Sighisoars; Nrnberg Luftbild/Hajo Dietz; Faqe 56: Wikipedia
commons.
Organizata pr Ruajtjen dhe Zhvillimin e Gjirokastrs, Nntor 2012
Ky udhzues u botua fillimisht nprmjet projektit t financuar nga BE Heritage as Opportunity (HerO - Trashgimis si Mundsi) nga Qyteti
Regensburgut dhe u prshtat pr kushtet n Ballkanin Jugperndimor. I jemi mirnjohs qytetit t Regensburgut, q mundsoi kt botim.

Ky botim u realizua me financimin e Bashkimit Europian. Prmbajtja e ktij botimi sht prgjegjsi e Organizats pr Ruajtjen dhe Zhvillimin e
Gjirokastrs dhe nuk paraqet pikpamjet e Bashkimit Europian.
Konventat dhe dokumentat e tjera ndrkombtare q prfshishen n fund t ktij udhzuesi botohen sipas prkthimeve t kryera me mbshtetjen e
Delegacionit Europian n Kosov. Nj numr i kufizuar i tyre, q nuk gjendet i prkthyer n gjuhn shqipe i shtohen ktij botimi n origjinal, n anglisht.

Tabela e Prmbajtjes

Parathnie: Prse ky Udhzues ....................................................................................... 7

Rreth Projektit EVAH ....................................................................................... 9
Nj qasje e re pr menaxhimin e Qyteteve Historike ............................................ 10
1. Hyrje .................................................................................................................................... 12
2. Prfitimet nga ruajtja e Trashgimis Kulturore ............................................................................... 13
3. Nj metod e re n menaxhimin e Qyteteve Historike ..................................................................................... 15
3.1. Tiparet dhe prfitimet e metods ...........................................................................................
3.1.1. Qasja e integruar ............................................................................................
3.1.2. Qasja me pjesmarrje dhe komunikim ...............................................................................................
3.1.3. Qasja e menaxhimit ..............................................................................................................
3.1.4. Qasja e orientuar drejt objektivit dhe zbatimit ...........................................................................................

15
15
17
17
17

3.2. Plane Menaxhimi t Integruar t Trashgimis Kulturore .......................................................... 18

4. Prodhimi i Planeve t Menaxhimit t Integruar t Trashgimis Kulturore ........................................................ 19
4.1. Prgatitja e terrenit .......................................................................................

4.1.1. Ngritja e nj grupi lokal mbshtets ....................................................................................................................

4.1.2. Analizimi i situats aktuale n sitin e trashgimis kulturore ..........................................................................

4.1.3. Zhvillimi i nj plani veprimi pr prodhimin e PMITK-s .................................................................................

4.1.4. Sigurimi i mbshtetjes politike dhe financiare pr procesin e prodhimit ........................................

19
20
22
23
24

4.2. Zhvillimi i Planeve t Menaxhimit t Integruar t Trashgimis Kulturore ................................................ 24

4.2.1. Prfshirja e grupit lokal mbshtets dhe palve t tjera t interesuara ......................................................... 25

4.2.2. Zhvillimi i nj vizioni, objektivave dhe veprimeve ............................................................................................ 26

4.2.3.Zhvillimi i strukturave dhe procedurave ............................................................................................. 28
4.3. Zbatimi dhe rishikimi i Planeve t Menaxhimit t Integruar

t Trashgimis Kulturore ................................................................................................................................ 31

4.3.1. Implementimi i veprimeve, strukturave dhe procedurave ............................................................................ 31

4.3.2. Monitorimi i trashgimis kulturore dhe zbatimi i PMITK-s ........................................................... 31

4.3.3. Prshtatja e PMITK-s ............................................................................... 33
5. Prmbledhje .......................................................................... 34

Shtojca ........................................................................... 38
Shembuj t objektivave t PMITK-s ...................................................................... 38
Shembuj t programeve t puns pr zhvillimin e nj PMITK-je .......................................................................... 39
Shembull Tregues nga Liverpuli pr prpilimin e nj PMITK-je .................................................................................. 40
Shembuj t objektivave dhe veprimeve pr fushveprimin e PMITK-s ................................................................. 42
Prmbajtja e Planit te Menaxhimit te Liverpulit (2003) ............................................................................................ 44
Termat e referencs per Komitetin Drejtues t Trashgimis Botrore t Liverpulit ................................................ 45
Shembuj t procedurave pr t siguruar pajtueshmri te projekteve t reja
me zhvillimin e trashgimis kulturore ........................................................................... 47
Konventa, Karta dhe dokumente t tjera ..................................................................................................................... 49
Konvent pr Mbrojtjen e Trashgimis Kulturore dhe Natyrore Botrore ................................................................ 49
Udhzime rreth Konvents t Trashgimis Botrore - Operational Guidelines
for the World Heritage Convention (Excerpt) - (anglisht) ..................................................................................... 54
Karta Ndrkombtare e Konservimit dhe Restaurimit t Monumenteve dhe Siteve, Karta e Venecias ......... 55
Dokumenti i Nars mbi Autenticitetin - The Nara Document on Authenticity (anglisht) ....................... 57
Karta e Rigs - The Riga Charter on Authenticity and Historical Recontruction in Relationship
to Cultural Heritage (anglisht) ......................................................................................................................... 58
Konventa pr Mbrojtjen e Trashgimis Arkitekturore t Europs - Konventa e Granads .................................. 59
Konventa Europiane pr Mbrojtjen e Trashgimis Arkeologjike - Konventa e Valets ........................................ 62
Konventa Europiane pr Peizazhin ....................................................................................................... 65
Konventa Kuadr e Kshillit t Europs pr Vlern e Trashgimis Kulturore pr Shoqrin .... 69
Faqe internet, lexime, referenca .............................................................................. 73
Kontaktet pr partnert EVAH .................................................................... 74

PARATHNIE

Prse ky udhzues
Ruajtja e qyteteve historike dhe integrimi i tyre me infrastrukturn dhe nevojat e zhvillimit t jets bashkkohore, nuk mund
t bhen pa qasje trsore e t drejtpeshuara t trashgimis q vjen nga e kaluara dhe zhvillimit q i prket t ardhmes,
ku e para t shrbej si motor i qndrueshm pr t dytn. Kjo qasje sot po bhet ndr praktikat m t mira krijuese,
tashm t studiuara dhe t provuara, t menaxhimit t qyteteve historike. Ajo krkon shqyrtim dhe zgjidhje shumplanshe
ekonomike, antropologjike, urbanistike, arkitekturore, mjedisore, kulturore dhe turistike etj, q mund t arrihen vetm
prmes pjesmarrjes aktive t administrats publike t t gjitha shkallve, enteve t specializuara, biznesit, qytetarve dhe
organizatave t shoqris civile.
Ishte nn kt kndvshtrim q u prcoll i gjith aktiviteti 2-vjear pr zbatimin e projektit EVAH - Vlerat Europiane
n Trashgimi, pjes prbrse e pandar e t cilit sht edhe botimi i Menaxhimi i Integruar i Qyteteve Historike.
Menaxhimit t qyteteve historike dhe prvojave prkatse (pozitive dhe negative) n qytetet pjesmarrse t EVAH-ut:
Gjirokastr, Janin, Ohr dhe Prizren iu kushtua, ndr t tjera, trsisht, edhe puntoria e zhvilluar me kt tem n maj
t ktij viti, n Gjirokastr. Konkluzioni ishte i prbashkt pr pjesmarrsit, specialist dhe vendimmarrs t fushave
prkatse nga t 4 vendet:
1. Praktikat e vjetra me ndrhyrje pjesore dhe sektoriale n qytetet historike jan shpesh jo efektive dhe jo t
qndrueshme.
2. Plani i Integruar i Menaxhimit (PIM) sht nj instrument bazik i pazvendsueshm dhe nj nga prvojat m
thelbsore europiane n fushn e menaxhimit t qyteteve historike.
3. Shum qytete historike n rajonin ton (duke prfshir edhe qytetet pjesmarrse t EVAH) ose nuk kan fare
rasti m i keq, ose - rasti m i mir, por jo dhe aq i zakonshm, kan nevoj urgjente pr prditsimin e PIMit t tyre ekzistues.
4. Vet cikli i jets s PIM parakushtzon prditsimin dhe verifikimin e vazhdueshm t rezultateve t arritura
n zbatimin e tij, ky pra sht nj instrument dinamik, q zhvillohet n varsi t ndryshimit t rrethanave.
Ky udhzues pr menaxhimin e integruar t qyteteve historike, prpiqet ti konkretizoj kto gjetje t EVAH-ut. Ai u
drejtohet n radh t par vendimmarrsve prkats, me synimin q t shrbej si mjet praktik pr t krkuar dhe
gjetur burimin e zgjidhjeve pr problemet e prditshme n menaxhimin e qyteteve historike. Prmbajtja e tij mbshtetet
gjersisht n nj nga prvojat m t prparuara e krijuese, q erdhi n EVAH prmes qytetit t Regensburgut, si partner
shok i projektit.
Libri botohet n 3 gjuht prkatse t partnerve t Konsorciumit/Rrjetit t organizatave t shoqris civile q EVAH
krijoi: shqip, greqisht dhe gjuhn maqedonase t folur n ish-Republikn Jugosllave t Maqedonis. Ai nuk hyn n detaje
pr gjendjen aktuale n kt fush, por, megjithat her pas here, nprmjet fotove dhe inserteve t shkurtra, sjell situata
konkrete lidhur me menaxhimin e trashgimis kulturore n qytetet pjesmarrse n projekt, si edhe n vendet respektive.
Manuali botohet edhe n anglisht me mendimin se ka vlera edhe pr njerz t fushs nga vende t tjera t Ballkanit
Perndimor.

Si prfaqsues i Organizats pr Ruajtjen dhe Zhvillimin e Gjirokastrs GCDO, (e cila sht organizat lider e projektit
EVAH) dhe redaktor i ktij libri falenderoj organizatat partnere EEF t Janins dhe MATA t Ohrit pr kontributin e tyre.
Falenderoj n mnyr t veant ATTA-n e Prizrenit q pranoi t merrte prsipr barrn e prgatitjes s prmbajtjes s
tij. Po ashtu falenderoj kolegun Matthias Ripp nga Bashkia e Regensburgut, q solli n kt udhzues prvojn e projektit
HerO dhe botimit t tij analog, si dhe Qendrn pr Migrim Ndrkombtar dhe Zhvillim-CIM, q mundsoi punsimin e
nj eksperti ndrkombtar pran GCDO.
Libri shoqrohet edhe me nj njoftim t shkurtr pr prmbajtjen e projektit EVAH, q prqendrohet kryesisht n at
aspekt t projektit q lidhet me temn e menaxhimit t qyteteve historike.
Ashtu si dhe vet projekti EVAH n trsi, ky botim nuk mton t jet nj orvatje shteruese n temn q trajton, por ne
besojm fort q sht nj hap n drejtimin e duhur dhe sjell nj prvoj q me siguri do t pasurohet prmes projekteve
t tjera, n vazhdn e prpjekjeve pr t sjell standarde m t mira europiane n menaxhimin e trashgimis kulturore.
S bashku me filmin dokumentar Ura dhe mure dhe librin Katr qytete historike t Ballkanit Perndimor vlera dhe
sfida, etj, ky udhzues sht nj pjes e trashgimis q projekti EVAH l pas. Kjo trashgimi sht dhe nj platform
shum e mir pune e bashkpunimi t mtejshm pr 4 organizatat e shoqris civile q zbatuan projektin EVAH dhe, n
2 vjet pun prbashkt, krijuan dhe zhvilluan Konsorciumin e tyre dhe Rrjetin e Qyteteve Historike t Europs Juglindore.
Falenderoj Bashkimin Europian q mundsoi kt botim dhe gjith projektin EVAH.
Nntor 2012
Sadi Petrela
Drejtor Ekzekutiv
Fondacioni Gjirokastra Organizata pr Ruajtjen dhe Zhvillimin e Gjirokastrs.

Rreth Projektit EVAH

Prkeqsimi i gjendjes s qyteteve historike sht
nj problem ky i trashgimis kulturore n Ballkanin
Perndimor. Shum ndrtime historike, jan n mas t
madhe, ose n rrnim, ose n shformim, pr shkak t
shtesave t paprshtatshme q u jan br. Strukturat
urbane jan ln pas dore dhe kan psuar po ashtu
modernizime t pabazuara n njohjen e duhur t
kontekstit historik urban. Menaxhimi i dobt i mbetjeve
dhe rregullat e paprshtatshme t trafikut shtojn shkalln
e shprbrjes s qyteteve historike. Punishtet dhe shitoret
zejtare mungojn, sepse mungon mjedisi i prshtatshm
urban q t mundsonte krijimin e nj atmosfere nxitse
pr biznesin.
Burimi prbashkt i ktyre problemeve sht mungesa
e njohjes, ndrgjegjsimit dhe aftsive t duhura si tek
publiku ashtu edhe tek vendimmarrsit, t cilt, duke mos
vlersuar sa duhet rndsin e trashgimis kulturore nuk
investojn n qytetet historike pr t promovuar zhvillimin
e biznesit dhe turizmit. Pengesa ekzistojn gjithashtu n
kuadrin ligjor pr rijetzimin e qyteteve historike dhe
promovimin e zejeve. Standardet Europiane nuk njihen
sa duhet dhe vendimmarrsit shpesh nuk kan formimin e
nevojshm pr t prkthyer n rregulla praktike koncepte
t tilla si autenticiteti e integriteti.
Projekti EVAH i adresoi kto nevoja dhe kufizime duke
organizuar seminare t specializuara t mbshtetura nga
media t ndryshme. Ai synoi t arrij nj ndikim strukturor
n prmirsimin e kuadrit rregullator t miratuar nga
organe t ndryshme vendimmarrse si dhe prfshirjen e
bashkpunimin e publikut, duke ndihmuar kshtu pr
krijimin e nj mjedisi m t mir pr zhvillimin e artizanatit
n qytetet historike.

Nprmjet dialogut me instrumente, organizata, projekte,

rrjete dhe iniciativa prkatse europiane, Ballkani
Perndimor do t ndrgjegjsohet m shum rreth rolit
q Bashkimi Europian luan n ruajtjen dhe promovimin e
qyteteve historike. Promovimi i Europs si realitet kulturor,
ndrgjegjsimi q vlerat e prbashkta kulturore t saj
prbjn themelin e stabilitetit ekonomi e politik t BEs dhe se mbi bazn e tyre BE sht br nj model aq
trheqs, jan me rndsi jetike n prgatitjen pr integrim
t vendeve q synojn aderimin europian.
Konsorciumi EVAH prfshin organizata joqeveritare,
jo-fitimprurse, t prfshira n sektorin e trashgimis
kulturore n Shqipri, Greqi, Kosov dhe n ish Republikn
Jugosllave t Maqedonis, si dhe nj numr partnersh
bashkshoqrues europian me eksperienc n aktivitete
t ngjashme. Projekti financohet nga Bashkimi Europian
nprmjet IPA 2009 Instrumenti i Shoqris Civile
- Programet Shumpalshe Mbshtetje pr Veprime
Partneriteti midis Organizatave Kulturore.
Cilt jan objektivat kryesor?
- T rris ndrgjegjsimin e publikut t prgjithshm
rreth vlerave kulturore dhe ekonomike t qyteteve
historike dhe zejeve si nj trashgimi e prbashkt
europiane.
- T rris ndrgjegjsimin dhe ndrtoj kapacitetet e
vendimmarrsve pr menaxhimin e vlerave kulturore
dhe ekonomike t qyteteve historike dhe zejeve si nj
trashgimi e prbashkt europiane.
- T zhvilloj bashkveprime midis OJF-ve q punojn
pr ruajtjen e qyteteve historike, bazuar mbi vlera dhe
standarde europiane t prbashkta.
Anduela Lulo (Caca),
Menaxhere projekti

Nj qasje e re pr menaxhimin
e Qyteteve Historike

N gjith Europn, qytetet e trashgimis ndajn sfida

dhe mundsi t prbashkta. Midis m t spikaturave
jan ruajtja e nj numri t konsiderueshm ndrtesash
historike, integrimi i infrastrukturs s re dhe prshtatja e
infrastrukturs urbane historike me nevojat bashkkohore
t banorve dhe vizitorve. Ekuilibri midis ruajtjes s
trashgimis dhe zhvillimit t qytetit duhet t kryhet n
mnyr t vazhdueshme. Duke e konsideruar trashgimin
si nj motor ekonomik dhe subjekt shumplansh, ajo
duhet t trajtohet nga qeverisja vendore prmes nj qasjeje
t integruar dhe shumplanshe pr t nxitur qeverisjen n
nivel vendor.
N 2008 Projekti II URBACT - Heritage as Opportunity
(HerO) (Trashgimia si nj Mundsi) u konceptua si
nj rrjet qytetesh i krijuar pr t shkmbyer sfidat dhe
mundsit e tyre t prbashkta.

10

Nnt qytete t ndryshme t trashgimis Europiane u

przgjodhn n t gjith kontinentin pr t prftuar nj
variacion t qyteteve historike. U planifikua nj program
pune ambicioz me nj seri seminaresh, mes t cilave dhe
dy seminare specifike me tema integriteti pamor dhe
qendrat historike shum funksionale, q parashikonin
shum detyra pr pjesmarrsit. Planet e menaxhimit u
przgjodhn pr t shrbyer si mjete strukturimi pr kt
proces n qytetet partnere. Nj metodologji e qart se si
t prpunohet nj plan menaxhimi u miratua m pas nga
qytetet partnere.
Hapi i par n nivel vendor ishte se do qytet zhvilloi
nj plan pune, pr t menduar se cilt aktor duhet t
prfshiheshin, si t integroheshin politikant dhe t bhej
planifikimi i nj afati pune, etj.

Gjat tre viteve, nnt qytetet e projektit HerO punuan

krah pr krah, duke prdorur metodologjin HerO dhe
duke hartuar Plane Menaxhimi t Integruar t Trashgimis
Kulturore, bashk me grupet e puns n nivel vendor.
Institucionet vendore prgjegjse pr fondet e BE-s u
integruan n proces q prej fillimit, me qllim diskutimin e
mundsive pr prftimin e fondeve.
Msimet e prftuara dhe dobit e metodologjis HerO
jan:
Qasja e integruar mundson prcaktimin e nj baze
t gjer t objektivave t prbashkta pr ruajtjen dhe
zhvillimin e qndrueshm t siteve t trashgimis, si
dhe identifikimin e motivimin mbi t cilin trashgimia
urbane mund t zgjerohet.
Strukturimi i veprimeve konkrete q jan t gatshme
pr zbatim dhe t diskutuara nga nj baz t gjer e
aktorve, bn q rezultatet e procesit t jen mse t
prekshme dhe realiste,

Prmes prfshirjes q n fillim t autoriteteve

prgjegjse pr financimin Europian, kombtar dhe
rajonal, shanset pr t prftuar fonde pr veprime t
prcaktuara rriten.
Marrdhniet midis qeverive vendore dhe autoriteteve
menaxhuese t ngarkuara pr dhnien e fondeve
europiane, kombtare dhe rajonale mund t
prmirsohen.
Drejtpeshimi midis ruajtjes s trashgimis kulturore
urbane dhe zhvillimit t qndrueshm e me prfitim
ekonomik, mund t prmirsohet.
Metodologjia HerO jep nj shans pr t filluar planifikimin
e nj qasje t integruar pr zhvillimin e trashgimis dhe
pr t hedhur themelet e puns pr sigurimin e burimeve
t fondeve t Bashkimit Europian me kt objektiv.
Matthias Ripp,
Koordinatori i Trashgimis Botrore, Regensburg

11

1. Hyrje

N Europ dhe n mbar botn ka shum qytete me

zona urbane historike dhe vlera t jashtzakonshme
t trashgimis kulturore. Shpesh kto zona jan fusha
ku prplasen fort shum interesa dhe ide zhvillimore t
ndryshme dhe jo rrall konfliktuale, t cilat sfidojn ruajtjen
e trashgimis kulturore. Nj menaxhim jo i drejtpeshuar
i konflikteve mund t oj n humbjen e trashgimis
kulturore dhe identitetit ose n rnie ekonomike dhe krijim
t zonave jo konkurruese dhe jo komode.
Prandaj, sfida pr zonat urbane historike sht q
t prshtasin strukturn e tyre urbane t trashguar,
identitetin dhe ndrtesat me krkesat e shumfishta t
banorve, vizitorve dhe bizneseve. Qllimi sht q,
mbshtetur mbi prparsit e krijuara nga trashgimia
kulturore, qytetet prkatse t jen trheqse dhe t
banueshme me zona urbane historike me prdorim t
shumfisht, duke ruajtur cilsin e jets pr banort dhe
vizitort, identitetin trashgimin kulturore pr brezat e
sotm dhe t ardhshm.
Motoja sht:
Ruaje t Shkuarn Lehtso t Ardhmen.
Qasjet tradicionale, t pakoordinuara dhe nj-sektoriale
nuk jan t mjaftueshme. Ka nevoj t madhe pr nj
menaxhim t integruar, i cili t lidh ruajtjen e trashgimis
kulturore me zhvillimin e qndrueshm t zonave urbane
historike (zhvillimi urban i udhhequr nga trashgimia
kulturore si nj detyr ndr-sektoriale).
Ky udhzues jep nj strategji novatore t menaxhimit, n
mbshtetje t zhvillimit t integruar dhe t qndrueshm
t zonave historike urbane, duke fuqizuar aftsit e tyre
trheqse dhe pr t konkurruar nprmjet kapitalizimit t
pasurive t trashgimis kulturore n Europn Juglindore
(EJL). Duke u bazuar n shkmbimin e prvojave dhe n
rastet studimore t partnerve n rrjet, u zhvillua dhe u
testua n mbshtetje t metods s re pr menaxhimin e
zonave urbane historike instrumenti q mban emrin.

12

Plani i Menaxhimit t Integruar t Trashgimis Kulturore

(PMITK).
Ky udhzues jep kshilla pr administratat e qyteteve dhe
praktikuesit mbi mnyrn se si t zbatohet kjo metod dhe
ky instrument. Ai prshkruan karakteristikat kryesore t
PMITK-s dhe paraqet hapat kryesore pr hartimin e tij n
mbshtetje t nj zhvillimi t qndrueshm urban.
Kapitulli 2 Prfitimet e
Trashgimis Kulturore,
prshkruan shkurtimisht nj vizion t prgjithshm pr
sitet e trashgimis kulturore, mundsit dhe prfitimet
q mund t sjell trashgimia kulturore pr t pasur qytete
trheqse dhe t banueshme. Pr m tepr, nxirret n pah
nevoja pr t vepruar n ruajtje t trashgimis kulturore.
Kapitulli 3 Nj Metod e re n Menaxhimin e Qyteteve
Historike, shpjegon tiparet kryesore t metods s re,
si dhe prfitimet prej saj pr zonat urbane historike dhe
palt e interesuara dhe jep shpjegimet e para pr Planet e
Menaxhimit t Integruar t Trashgimis Kulturore.
Kapitulli 4 Hartimi i Planit t Integruar t Menaxhimit
t Trashgimis Kulturore paraqet elementt ky pr
nj hartim t suksesshm t nj PIMTK-je, duke prgatitur
terrenin, zhvilluar, zbatuar dhe rishikuar PMITK-n. Pr
seciln faz jepen arsyet dhe prshkruhen zgjidhjet, t
ilustruara me shembuj praktik nga qytetet, si dhe jepen
rekomandime prkatse.
Kapitulli 5 Prmbledhje prmbledh prfundimet
kryesore t ktij Udhzuesi pr hartim t suksesshm t
nj PIMTK-je t zbatueshme n t gjitha qytetet historike e
Europs Juglindore.

2. Prfitimet nga ruajtja e

Trashgimis Kulturore
Qytetet historike t Europs Juglindore, me trashgimin e
tyre, paraqesin peizazhe urbane q jan unike n Europ
dhe n mbar botn. Ato prbjn nj pjes integrale t
historis dhe identitetit, si dhe t diversitetit t rajonit.
Qendrat e tyre jan shpesh shum funksionale, duke
prfaqsuar nj struktur pr prdorime t ndryshme dhe
komplekse, nj bashkjetes t gjall dhe t shumllojshme
t profesioneve dhe shrbimeve publike, banesave, zejeve,
komunikacionit, arsimit, argtimit dhe kulturs, shitjes
me shumic dhe shrbimeve, gastronomis dhe turizmit.
Zona t tilla historike shum funksionale jan organizma t
gjall dhe hapsira vitale jetese pr banort, vizitort dhe
siprmarrsit e tyre dhe pika fokale t jets s prditshme.
Ato jan nj model pr nj qytet t qndrueshm t Europs
Juglindore. Pr hir t s vrtets, qendrat historike ofrojn
nj sistem njerzor jetese njkohsisht kompakt, t dendur
dhe t afr, n to mund t ecet dhe ngiten biikleta, duke u
garantuar qytetarve t tyre nj cilsi t mir jetese.

4. trheqjes dhe angazhimin e mjeshtrve, si dhe

bizneseve, vizitorve dhe turistve q sigurohet prmes
atraksionit dhe origjinalitetit t vendit (trashgimia
kulturore ndihmon pr tu dalluar nga qytetet e tjera
n konkurrencn globale; trashgimia kulturore si nj
mark tregtare).

Qytetet historike marrin form veanrisht nga pasurit

e tyre t trashgimis kulturore monumente, grupe
ndrtesash, site historike, vlera sociale dhe tradita, t cilat
paraqesin nj mori mundsish dhe prfitimesh ekonomike,
shoqrore dhe mjedisore.

3.

Prfitimet ekonomike
Rijetzimi i zonave urbane historike dhe ruajtja e
trashgimis kulturore kontribuojn n krijimin e
profesioneve, bizneseve dhe rritjes ekonomike nprmjet:
1. punsimit pr bizneset lokale q krijohet nga riparimi
dhe rinovimi i strukturs historike, t cilat krkojn
pun intensive;
2. ndrtesave t vjetra t restauruara t cilat ofrojn
vende t veanta pr bizneset (p.sh. industria krijuese);
3. cilsis s prmirsuar t vendodhjes dhe imazhit q
krijon mjedisi dhe infrastruktura e trashgimis pr
aktivitetet e biznesit, n veanti pr industrit krijuese,
kulturore, turistike dhe gastronomike dhe si nj faktor
n prcaktimin e vendit pr investime;

5. investimeve publike n sitet e trashgimis, si nj

katalizator pr rijetzimin edhe n zonn prreth,
duke trhequr investime private vendase e t huaja
dhe duke stimuluar zhvillime t reja.
Prfitimet shoqrore dhe kulturore
Rijetzimi i zonave urbane historike dhe ruajtja e pasurive
t trashgimis kulturore kontribuojn n:
1. krijimin e nj vendi pr aktivitetet kulturore dhe
krijuese;
2. krijimin e identitetit lokal, krenaris dhe shpirtit t
bashksis pr vendin ku jetohet dhe punohet;
msimin dhe njohjen e historis dhe kulturs s zons;

4. riprtritjen e vlerave trashgimore;

5. aktivizimin e qytetarve pr tu prfshir n zhvillimin
urban;
6. prmirsimin e cilsis s jets (cilsia q lidhet me
vendin ku jeton).
Kjo mbshtet angazhimin dhe trheqjen e banorve,
qofshin t rinj dhe t moshuar, duke krijuar nj ndjenj t
prbashkt dhe duke fuqizuar ndjenjn e identifikimit me
qytetin dhe vendet e tij.
Prfitimet mjedisore
Ruajtja dhe riprdorimi i strukturs historike, n veanti t
ndrtesave historike dhe t qendrs historike, kontribuon
n prdorimin e efektshm t burimeve natyrore
nprmjet:
1. paksimit t nevojs dhe konsumit pr materiale t
reja (p.sh. pr ndrtim);

13

2. paksimit t konsumit t mtejshm t toks

(prdorimi i zonave dhe siprfaqeve tashm t
prdorura);
3. prftimit t qytetit me rrug q t nxjerrin shkurt
(zonat urbane historike n prgjithsi shfaqin nj
struktur urbane kompakte dhe ndodhen n qendr
t qytetit ose afr saj, duke reduktuar gjatsin
e rrugve t transportit dhe duke krijuar m pak
distanca udhtimi);
4.

zonave urbane historike trheqse, t cilat kontribuojn

n zbutjen e tendencave t nn-urbanizimit (njerzit
qndrojn dhe jetojn n qendr).

Dhnia e Identitetit
Qytetet historike me trashgimi kulturore t mirmbajtur
japin nj imazh dhe identitet t veant, duke prcjell
ndjenjn e t qenit n shtpi, n bashksi, t ngjashmris
dhe vlersimit t ndrsjell. Shpesh qytetart jan shum
krenar pr trashgimin e tyre lokale, duke e identifikuar
veten fuqimisht me qytetin, gj q on edhe n zhvillimin e
nj identiteti t prbashkt t banorve dhe n identifikim
m t fort me vendin. Trashgimia kulturore e mirmbajtur

14

shrben gjithashtu pr t zhvilluar nj imazh pozitiv tek t

huajt, si nj faktor i qytetruar dhe unik n konkurrencn
globale pr t trhequr siprmarrje, forc puntore t
kualifikuar, banor dhe turist.
Ndrtesat historike, vendet e hapura dhe arkitektura
bashkkohore kontribuojn n mnyr t rndsishme
n vlern e qytetit duke gdhendur karakterin e qytetit..
Arkitektura historike dhe bashkkohore prbn nj pasuri
pr bashksit vendase, e cila duhet ti shrbej qllimeve
arsimore, koh s lir, turizmit, dhe tu siguroj pronave
nj vler tregu. (UNESCO Qendra e Trashgimis Botrore,
2005: Memorandumi i Vjens mbi Trashgimin Botrore
dhe Arkitekturn Bashkkohore n Menaxhimin e Peizazhit
Urban Historik, 20 Maj 2005, Vjen, Austri, fq. 5.).
N prmbledhje: sht themelore q t ruhen dhe t
kapitalizohen pasurit e trashgimis kulturore. N t
njjtn koh sht e nevojshme q t grshetohen ato me
nevojat e reja pr t pasur qytete t qndrueshme dhe
t orientuara drejt s ardhmes. Kjo krkon nj qasje t
integruar, t orientuar drejt veprimit dhe t vazhdueshme
t trashgimis kulturore n kuadrin e zhvillimit urban.

3. Nj qasje e re
n menaxhimin
e qyteteve historike
Zonat urbane historike si vende t veanta pr t jetuar,
punuar, bler dhe pr tu shoqruar duhet tu bjn
ball krkesave t shumfishta t banorve, vizitorve dhe
bizneseve. Kto krkesa i bjn zonat urbane historike
fush shum t kontestuar t interesave t ndryshme e
pjesrisht konfliktuale dhe ideve zhvillimore, t cilat nga
njra an duhet t drejtpeshohen dhe koordinohen, dhe
nga ana tjetr duhet t harmonizohen me krkesn e
ruajtjes s trashgimis kulturore. Qasjet tradicionale, t
pakoordinuara dhe nj-sektoriale jan t pamjaftueshme
pr kt qllim.
Ky udhzues promovon nj metod t re n menaxhimin
e zonave urbane historike t Europs Juglindore, me
qllim pr t grshetuar peizazhin urban historik, si
dhe strukturn dhe identitetin e vendit (trashgimin
kulturore) me krkesat e prdoruesve t saj dhe pr ta
kthyer trashgimin kulturore, si t prekshme, ashtu dhe
t paprekshme, n nj burim parsor pr t prmbushur
kto krkesa konkurruese, pa degraduar cilsit e saj t
natyrshme.
Nn parimin e zhvillimit t qndrueshm t nj qyteti dhe
lidhjes s ruajtjes s trashgimis kulturore me zhvillimin
social-ekonomik t zons, qasja e re ka si qllim n veanti:
T ruaj vlerat e trashgimis kulturore si faktor q
e bjn vendin unik dhe t dallueshm dhe mund t
jen nj aset i fuqishm pr zhvillim dhe
T zhvilloj qendra urbane historik shum funksionale
t cilat e bjn sitin trheqs pr t jetuar, punuar, kaluar
kohn pr t gjith banort, vizitort dhe siprmarrsit.
Kjo, si rrjedhim, sjell burime, t cilat mund t prdoren
pr ruajtjen e vlerave t trashgimis kulturore.
Kjo krkon koordinim dhe menaxhim t krkesave dhe
nevojave, ndonjher konfliktuale t palve t ndryshme
dhe rritjen e vlersimit e ndrgjegjsimit t tyre mbi vlerat
e trashgimis kulturore dhe kontributit (t mundshm) t
ktyre vlerave n zhvillimin e qndrueshm urban.
3.1.
Tiparet dhe Prfitimet e Metods
Pr t prmbushur qllimet e lartprmendura duhen
zbatuar katr kritere kryesore brenda qasjes s re t

menaxhimit t qendrave urbane historike n EJL, duke u

bazuar n trashgimin e tyre kulturore. Katr kriteret jan:
A. Qasja e integruar
B. Qasja me pjesmarrje dhe komunikuese
C. Qasja menaxhuese
D. Qasja orientuar drejt objektivit dhe implementimi
3.1.1. Qasja e Integruar
Qasja e integruar, duke qen gjithprfshirse, ndrtematike dhe ndr-sektoriale n krahasim me qasjet
sektoriale, lidh, drejtpeshon dhe koordinon ruajtjen e
trashgimis kulturore me fushat prkatse sektoriale
pr zhvillimin e zons. Kjo sht thelbsore prderisa
trashgimia kulturore ndikon dhe ndrvepron me nj
shumllojshmri fushash t tjera veprimi n qendrat
urbane historike.
Pr shembull, zhvillimi ekonomik mund t ndikohet
pozitivisht nga ndrtesat historike t ruajtura mir, t cilat
sjellin nj atmosfer t veant dhe nj vendndodhje
unike pr aktivitetet e biznesit. Sektori i turizmit (kulturor)
mbshtetet mbi qendra urbane historike trheqse;
gjithashtu ndrtesat e ruajtura mir n nj mjedis historik
paraqesin zona trheqse pr banim. Lidhje t tilla duhet
t merren parasysh dhe t koordinohen, duke qen se ato
jan shtylla kurrizore e menaxhimit t integruar.
Brenda qasjes s integruar, politikat prkatse sektoriale,
konceptet dhe veprimet pr ruajtjen dhe zhvillimin e
zons urbane historike koordinohen dhe orientohen
gjithashtu drejt nj vizioni t prbashkt dhe objektivave
t prbashkta.
Pr m tepr, n qasjen e integruar, trashgimia kulturore
njihet si tem ndrsektoriale dhe integruese prderisa
sht nj tipar unik dhe mund t jet nj aset i rndsishm
pr zhvillimin e zons (zhvillimi urban i udhhequr nga
trashgimia). Roli i saj si nj aset n mbshtetje t nj
zhvillimi gjithprfshirs dhe t qndrueshm pr t
prftuar zon urbane historike t banueshme, trheqse e
konkurruese duhet q t prpunohet: Si mund trashgimia
kulturore, t mbshtes zhvillimin e qndrueshm t zons
dhe si mund q zhvillimi t prdoret pr t mbshtetur
ruajtjen e trashgimis kulturore?

15

Qasja e re n menaxhimin e qendrave urbane historike

Prfitimet: Nprmjet metods s integruar mund t

reduktohen frkimet dhe konfliktet midis ruajtjes s
trashgimis kulturore dhe fushave prkatse sektoriale
zhvillimore. Gjithashtu mund t shmangen politikat dhe
veprimet sektoriale, q vetm sa e zhvendosin nj problem
nga nj sektor tek nj tjetr.
Pr shembull: udhzime urbane pr trsin pamore t
zonave urbane historike mund t ndihmojn pr ruajtjen
si duhet t pamjes s ndrtesave historike. Ndonjher
rregullat shkruhen vetm nga pikpamja e ruajtjes, duke
mos marr parasysh krkesat e ditve t sotme pr
banesa t banueshme dhe trheqse. Kjo mund t oj
n konflikte me pronart e pasurive dhe mosrespektim t
vlerave t trashgimis kulturore. Qasja e integruar krkon
hartimin e nj udhzimi urban, i cili t marr n konsiderat
t gjitha aspektet prkatse, duke treguar pr shembull
zgjidhje q do t respektonin si krkesat e mbrojtjes, ashtu
dhe krkesat pr banesa trheqse.
Pr m tepr, nprmjet qasjes s integruar, politikat,
konceptet, objektivat dhe veprimet mund t koordinohen
drejt nj objektivi t prbashkt pr t prdorur efektet e
bashkveprimit dhe pr t shmangur q efektet e tyre ti
kundrvihen njra tjetrs.

16

Pr shembull: kur rehabilitohen ndrtesat historike, projekti

mund t prdoret pr t trajnuar dhe kualifikuar t rinj, t
cilt krkojn pun n teknikat e rinovimit; duke prfituar
kshtu punonjs t kualifikuar pr rehabilitimin e ardhshm
t ndrtesave historike.
Prfshirja e organeve t tjera qeveritare nprmjet qasjes
s integruar sjell gjithashtu mundsin pr t nxitur
ndrgjegjsimin e tyre rreth krkesave t trashgimis
kulturore edhe rreth potencialeve t zhvillimit n fushat
e puns s tyre si dhe mbi mnyrn se si ti marrin ato
parasysh pr aktivitetet t ardhshme (departamente t tjera
mendojn dhe fusin n prdorim trashgimin kulturore).
E fundit, por jo m pak e rndsishme, qasja e integruar
ndihmon njerzit q kan detyr t mbrojn dhe zhvillojn
trashgimin kulturore t koordinojn punn e tyre me
punn e palve t tjera t interesit.
Kshtu q, qasja e integruar mbshtet mbrojtjen e pasurive
t trashgimis kulturore dhe zhvillimin e qndrueshm
t zonave urbane historike, duke respektuar interesat
shoqrore dhe ekonomike t palve t interesit.

3.1.2. Qasja me pjesmarrje dhe komunikim

Krkesat e shumllojshme nga banort, vizitort
bizneset dhe t tjert ndaj zonave urbane historike,
duhet t koordinohen dhe balancohen pr nj zhvillim
t qndrueshm urban dhe n prputhje me vlerat e
trashgimis kulturore.
Shembuj t krkesave jan: Nj numr gjithnj e m
i madh turistsh krkon m shum hapsir pr hotele,
bujtina familjare dhe dyqane dhuratash, duke provokuar
zvendsimin e hapsirs s banimit dhe dyqaneve pr
mallra t prdorimit t prditshm. Tregu i kapitalit dhe
i pasuris krkon t ardhura m t mdha, gj q mund
t oj n ndrtesa jasht prmasave normale dhe t
paprshtatshme pr strukturn urbane historike. Presioni
pr hapsira t mdha ndrtesash pr tregti, shitore dhe
shrbime, sfidon strukturat n shkall t vogl, q gjenden
shpesh n zonat urbane historike. Pronart e dyqaneve
krkojn hapsir ekspozimi prpara dyqanit ose vitrina
t mdha pr prodhimet e tyre, t cilat sfidojn trsin
pamore t ndrtesave historike ose kufizojn lvizjen e
qytetarve pran tyre.
Kjo krkon nj dialog t drejtprdrejt edhe midis grupeve
t interesit - ekspert lokal dhe pal t interesuara pr
t koordinuar krkesat e tyre midis njri - tjetrit dhe pr ti
sjell ato n linj me mbrojtjen e trashgimis kulturore.
Prandaj, qasja me pjesmarrje krkon prfshirjen e palve
prkatse t interesit n zhvillimin dhe zbatimin e strategjis
s integruar pr ruajtjen dhe zhvillimin e zons urbane
historike, duke zhvilluar nj vizion t prbashkt dhe
objektiva dhe veprime t prbashkta.
Prfitimet: Nprmjet metods me pjesmarrje, PMITK-ja i
sjell palt prkatse t interesit bashk duke u mundsuar:
a) t njohin dhe t kuptojn nevojat e njri tjetrit,
b) t zhvillojn zgjidhje t qndrueshme q prmbushin
kto nevoja dhe
c) t drejtpeshojn dhe koordinojn nevojat midis palve
t interesit dhe ti sjellin ato n nj linj me nevojn pr
t ruajtur pasurit e trashgimis kulturore.
Kjo metod mbshtet gjithashtu rritjen e mirkuptimit t
palve t interesit, respektit dhe kujdesit pr vlern q ka
dhe prfitimet q sjell trashgimia kulturore pr zhvillimin
e qndrueshm urban.
Prpunimi i nj strategjie t prbashkt pr ruajtjen dhe
zhvillimin e qndrueshm t zons urbane historike do t
oj gjithashtu n nj identifikim m efikas me vizionin,
objektivat dhe veprimet, pr pasoj dhe nj mbshtetje
m t madhe pr implementimin e tyre (Ndjenja e
pronsis: nj person sht m i gatshm t mbshtes
dika kur sht i prfshir n zhvillimin e saj). N nj

far mase kjo mund t ndihmoj q t lirohen m tepr

burime (private) (forca njerzore, njohuri dhe financa) pr
zbatimin e veprimeve.
3.1.3. Qasja e orientuar nga menaxhimi
Ruajtja e trashgimis kulturore, implementimi dhe
pajtueshmria e politikave dhe veprimeve prkatse, si
dhe menaxhimi i nevojave t ndryshme, krkojn jo vetm
veprime, por edhe procedura t zbatueshme dhe struktura
koordinimi, vendimmarrje dhe monitorim t rutins s
puns s prditshme, duke prmirsuar vazhdimisht
ruajtjen dhe zhvillimin e zonave urbane historike.
Pr shembull, krkohen struktura q prcaktojn organizata
prgjegjse pr ruajtjen e trashgimis kulturore ose
procedura pr t identifikuar krcnimet e mundshme
ndaj trashgimis kulturore n nj faz t hershme.
Kshtu q, brenda metods s menaxhimit, prcaktohen
po ashtu procedura dhe struktura q shrbejn pr
nj menaxhim t efektshm t ruajtjes dhe zhvillimit t
zonave urbane historike. Qasja e orientuar nga menaxhimi
prmban nj sistem menaxhimi dhe monitorimi pr t
vlersuar, prmirsuar dhe prshtatur strategjin n nj
proces prmirsimi t vazhdueshm (cikli Planifiko - Bj Kontrollo - Vepro) pr tiu prgjigjur nevojave dhe sfidave
q dalin. Kshtu prcaktohen mekanizma ndrveprimi
midis
institucioneve,
departamenteve
qeveritare,
institucioneve jo-qeveritare prkatse dhe pronarve t
objekteve t trashgimis dhe palve t tjera t interesit
n menaxhimin e zons urbane historike dhe ruajtjen e
cilsive t trashgimis kulturore.
Prfitimet: Sistemi i menaxhimit lehtson angazhimin e
vazhdueshm n prmirsimin e zonave urbane historike
dhe trashgimis s tyre kulturore n rutinn e puns s
prditshme. Ai mundson koordinimin e krkesave dhe
projekteve me palt e tjera t interesit n drejtim t nevojave
t trashgimis kulturore dhe prditsimit t strategjis
me nevojat dhe sfidat e reja. Ai mbshtet efektivisht
menaxhimin e ruajtjes s qndrueshme t trashgimis
kulturore me zhvillimin e orientuar drejt s ardhmes, duke
garantuar ruajtjen dhe mbrojtjen pr brezat e ardhshm t
karakteristikave t veanta t zonave urbane historike.
3.1.4. Qasja e orientuar drejt objektivit dhe zbatimit
Pr t mundsuar nxitjen e dshiruar, menaxhimi efikas
i zonave urbane historike ka nevoj pr m shum
rregullime se sesa rregullat dhe procedurat baz. Prandaj,
qasja e orientuar drejt objektivit dhe implementimit ka si
qllim t zhvilloj nj vizion t prbashkt, objektiva t
koordinuara dhe veprime t zbatueshme n favor t ruajtjes
dhe zhvillimit t qndrueshm t sitit t trashgimis. Qasja
e orientuar drejt objektivit dhe implementimit nnkupton
krijimin e veprimeve, t cilat mbshtesin drejtprdrejt
objektivat e pranuara bashkrisht, t cilat nga ana e tyre,

17

mbshtesin vizionin pr zonn urbane historike. Vizioni,

objektivat dhe veprimet kan si qllim t balancojn
krkesat e ruajtjes s pasurive t trashgimis kulturore
dhe nevojat e palve t interesit q prdorin dhe jetojn
n zonn urbane historike.
Prfitimet: Nj vizion i prbashkt dhe objektiva t
koordinuara u japin palve t interesit udhzime dhe
nj korniz aktive mbi mnyrn se si duhet vepruar
dhe zhvilluar zona urbane historike. Veprimet tregojn
aktivitetet me t cilat do t arrihen objektivat q synojn
nxitjen dhe ushtrojn ndikim mbi zhvillimin e zons urbane
historike drejt vizionit t prbashkt.
Nj strategji pr zonat urbane historike, q aplikon kto
katr tipare do t ndihmoj n trajtimin dhe menaxhimin
e suksesshm t krkesave t shumfishta t zonave
historike urbane, duke garantuar si ruajtjen e trashgimis
kulturore pr brezat e sotm dhe t ardhshm, ashtu edhe
zhvillimin e zonave urbane historike atraktive shum
funksionale pr t gjitha palt e ndryshme t interesit.
3.2. Planet e Menaxhimit t Integruar t Trashgimis
Kulturore
Planet e Menaxhimit t Integruar t Trashgimis
Kulturore (PMITK-t) - si edhe jan paraqitur n kt
udhzues jan instrumente pr t zbatuar kriteret e
metods s re t menaxhimit pr zonat urbane historike.
PMITK-t prezantojn n kt mnyr nj instrument
novator pr t menaxhuar me efektivitetet ruajtjen dhe

18

zhvillimin e qndrueshm t zonave urbane historike

dhe trashgimin e tyre kulturore me qllim pr t pasur
vende atraktive, konkurruese dhe shum funksionale. Ata
koordinojn krkesat e trashgimis kulturore me krkesat
e prdoruesve t shumfisht t zons urbane historike
dhe me krkesat e organeve qeveritare prgjegjse.
Kshtu nj PMITK prcakton dhe vendos strategjin
e prshtatshme, objektivat, veprimet dhe strukturn e
menaxhimit pr t ruajtur trashgimin kulturore dhe
pr t drejtpeshuar krkesat e ndryshme, duke prdorur
zonat urbane historike dhe trashgimin e tyre kulturore
si nj aset t rndsishm zhvillimi. Prandaj PMITK-t
paraqisin nj mjet t vlefshm pr do qytet historik n
Europn Juglindore, duke prfshir ato qytete q jan
site t Trashgimis Botrore, e prderisa Udhzimet pr
Implementimin e Konvents s Trashgimis botrore
t UNESCO-s (2008) krkojn q do sit i trashgimis
Botror t ket nj plan t prshtatshm menaxhimi
(ose nj sistem menaxhimi tjetr t dokumentuar), i cili
t specifikoj se si vlera e jashtzakonshme universale e
zons t ruhet, duke paraplqyer mnyrat me pjesmarrje.
Qllimi i ktyre sistemeve t menaxhimit ose planeve sht
q t sigurohet mbrojtja efikase e sitit t Trashgimis
Botrore pr brezat e sotm dhe t ardhshm.
N shumicn e rasteve, sistemi ideal i menaxhimit t
siteve t Trashgimis Botrore do t jet n formn e nj
PMITK-je.

4. Hartimi i Planeve t Menaxhimit t

Integruar t Trashgimis Kulturore
Me qllim vnien n praktik t metods s kapitullit 3,
ky kapitull shpjegon hapat kryesor pr hartimin e nj
Plani t Menaxhimit t Integruar t Trashgimis Kulturore
(PMITK). Cikli jetsor i nj PMITK-je bazohet n qasjen e
menaxhimit, e cila prbhet prej katr hapave kryesor
q duhet t planifikohen, prgatiten dhe zbatohen gjat
procesit t prodhimit:
1. Planifikimi: Planifiko ruajtjen, menaxhimin, prdorimin
dhe zhvillimin e sitit t trashgimis, duke prgatitur
dhe zhvilluar PMITK-n.
2. Kryerja: Vendos n funksionim veprimet, procedurat
dhe strukturat prkatse, duke i implementuar sipas
dhe n pajtim me me PIMTK-n.
3. Kontrolli: Rishiko efikasitetin dhe rezultatet e
veprimeve, procedurave dhe strukturave, duke i
monitoruar ato.

4. Veprimi: Merr masa korrektuese dhe plotsuese, duke

prshtatur PMITK-n.
Kto hapa prsriten n nj proces t vazhdueshm
ndryshimi pr t prmirsuar vazhdimisht ruajtjen dhe
zhvillimin e zons urbane historike.
Shnim: Nse rezulton se prpunimi i nj PMITK-je
t plot n mnyr t menjhershme sht shum
kompleks, prqendrohuni n zbatimin e shtjeve dhe
komponentve m shum t rndsishm nga pikpamja
lokale. Prfshi pjest q mungojn hap pas hapi kur
rishikoni PMITK-n.
4.1. Prgatitja e Terrenit
Prgatitja e plot e PMITK-s sht kye n aplikimin e
suksesshm t metods s re t prshkruar n Kapitullin
3. Katr jan prbrsit ky n prgatitjen e terrenit pr
zhvillimin dhe implementimin e nj PMITK-je:

Cikli jetsor i nj PMITK-je

19

A. Krijimi i nj grupi lokal mbshtets

B. Analizimi i situats aktuale
C. Zhvillimi i nj plani veprimi pr hartimin e PMITK-s
D. Sigurimi i mbshtetjes politike dhe financiare pr
procesin e hartimit

orientuar n drejtim t nevojave t zons urbane historike

dhe prdoruesve t saj, ofron mundsin e veant pr t
sjell s bashku palt e ndryshme t interesit 1:
pr t njohur nevojat e shumfishta,
pr t zhvilluar nj PMITK duke u bazuar mbi kto
nevoja aktuale,
pr t koordinuar nevojat midis palve t interesit t
prfshira dhe
pr t prputhur nevojat me krkesat e trashgimis
kulturore.
Prfshirja e palve t interesit do t kontribuoj gjithashtu
n krijimin e nj ndjenje pronsie dhe mbshtetjeje pr
sa i prket rregullave dhe marrveshjeve t PMITK-s:
Pr at q un kam kontribuar, jam m i prirur q ta
mbshtes dhe t pajtohem.
Pr m tepr prfshirja mbart mundsin pr t krijuar
nj mirkuptim m t madh mbi vlern dhe prfitimet e
trashgimis kulturore tek palt e interesit, t cilt do t
lehtsojn implementimin dhe pajtimin me PMITK-n.
far duhet br
Prgjigja e pyetjeve t mposhtme ndihmon n identifikimin
e grupeve t interesit pr tu prfshir n GLM dhe pr ti
motivuar ata q t marrin pjes:
1. Kush mund t jet i interesuar/i ndikuar prej nga rezultatet
e PMITK-s? Kush mund t nevojitet dhe t jet prgjegjs
pr implementimin dhe pajtueshmrin e PMITK-s?

Objektivi kryesor n prgatitjen e PMITK-s sht

sqarimi i kornizs s prgjithshme prpara se PMITK-ja t
zhvillohet, pr t shmangur q ndonj PMITK n zhvillim
t mos arrij t trajtoj nevojat dhe realitetet aktuale t
zons urbane historike dhe trashgimis s saj kulturore.
Prgjigjet ndaj pyetjeve t mposhtme ndihmojn n
prgatitjen e plot t PMITK-s, duke sjell n t njjtn
linj ruajtjen e trashgimis kulturore me zhvillimin e
qndrueshm t zons.
1. Pr far nevojitet PMITK-ja?
2. Cili sht objektivi dhe qllimi i PMITK-s?
3. Cilat shtje dhe tema duhet t adresohen?
4. Cilat nga palt e interesit duhet t prfshihen pr
t garantuar implementimin e suksesshm dhe
pajtueshmrin e PMITK-s?
Ky kapitull nxjerr n pah prgjigjet e pyetjeve duke treguar
far duhet t bhet n prgatitjen e terrenit pr PMITK-n.
4.1.1. Ngritja i nj Grupi Lokal Mbshtets (GLM)
Arsyet pr krijimin e nj grupi lokal mbshtets
Nj Grup Lokal Mbshtets (GLM) n mbshtetje t
zhvillimit dhe implementimit t PMITK-s, e cila sht e

20

2. far mund ti bj ata t marrin pjes dhe t

bashkpunojn?
3. Cilat jan nevojat dhe interesat e tyre?
Identifiko pjesmarrsit e GLM-s
Pr tiu prgjigjur pyetjes 1, identifikimin e pjesmarrsve
t GLM-s, mund t prdoren qasje t ndryshme.
Disa qytete, pr shembull, prdorin nj teknik t quajtur
analiza e palve t interesit pr t identifikuar persona
dhe prfaqsues institucionesh t cilt jan shum t
interesuar (kan interes) dhe jan n nj pozit t
fuqishme (kan pushtet, ndikim) , pr t mbshtetur (ose
bllokuar) ruajtjen e trashgimis kulturore dhe zhvillimin e
zons s trashgimis.
Brenda nj grupi ekzistues, i cili u shndrrua n GLM, ata
diskutojn se cilat jan palt e interesit t ndikuara nga
trashgimia kulturore dhe zhvillimi i zons urbane historike.
Ata i vendosin palt e interesit n nj tabel pushteti/
Palt e interesit jan persona ose prfaqsues t grupeve
t interesit t cilt n lidhje me shtjen:
Kan dika n loj ose interes t fuqishm, ndikohen nga shtja
ose mund t pengojn n implementimin e zgjidhjeve;
Jan t nevojshm pr implementimin e zgjidhjeve ose jan n nj
pozicion pr t kontribuar n mnyr pozitive n hartimin dhe implementimin e zgjidhjeve (p.sh. njohuri, ekspertiz, financa, pushtet).

interesi n lidhje me pushtetin/ndikimin e tyre dhe

interesin n ruajtjen dhe zhvillimin e sitit t Trashgimis
Botrore.

Nj faktor i rndsishm pr punn e suksesshme t GLMs sht bashkimi i njerzve me formime (profesionale) t
ndryshme n nj grup ndr-disiplinor.

Palt e interesit t vendosura n cepin e siprm t djatht

u prfshin n GLM (interes dhe pushtet i lart).

Nj aspekt tjetr i rndsishm i prbrjes s GLM-s

mbetet fakti se prfaqsuesit e institucioneve kan fuqi
statusore pr t marr vendime dhe kshtu zgjidhjet
mund t diskutohen drejtprdrejt dhe t merren vendime.
Gjithashtu pjesmarrja e vazhdueshme e t njjtve
njerz sht e rndsishme pr t ndrtuar besim midis
pjesmarrsve.

Tabela e pushtetit/interesit

Mobilizo pjesmarrsit pr t marr pjes n GLM dhe

zbulo nevojat e interesat e tyre.
Si nj mnyr e mir pr tiu prgjigjur pyetjes 2, mobilizimi
i pjesmarrsve t identifikuar pr t marr pjes n GLM,
sht me shum efikasitet q tu shpjegohen pjesmarrsve
t mundshm q n fillim prfitimet q ata kan duke qen
pjes dhe pjesmarrs n GLM.
Prfitimet e pjesmarrjes jan:
Mundsia pr t integruar interesat dhe shqetsimet e
tyre (t institucionit q personi prfaqson);
Marrja n konsiderat e interesave dhe shqetsimeve
t tyre n PMITK;
Qytete t tjera kan kryer nj analiz t pronsis s toks
brenda zons urbane historike pr t identifikuar se cili
zotron pjes t rndsishme t pasuris s patundshme.
Ata u identifikuan si nj grup interesi potencial me interesa
pr vlern e toks dhe mirmbajtjen e pasuris. Pr m
tepr, aktivitetet n qytetin e vjetr u rishikuan pr t
identifikuar grupet e interesit me interesa n lloje specifike
aktivitetesh q kan n lidhje me zonn. Sipas ndikimit
t tyre n menaxhimin e zons (zotrime t rndsishme
t pasuris ose lloj i rndsishm aktiviteti), grupet e
interesit u kategorizuan si grupe interesi udhheqse
ose dytsore.
Grupe tipike interesi jan institucionet publike dhe private
me formime (profesionale) t ndryshme:
1. Kshilli Lokal, Zyra e Kryetarit t Bashkis;
2. Drejtorit e Bashkis q jan prgjegjse pr
konservimin e ndrtesave, planifikimin urban dhe
zhvillimin, zhvillimin ekonomik, kulturn, shtjet
sociale, mjedisin;
3. Zyra e turizmit, autoritetet e mbrojtjes s monumenteve;
menaxhert e qyteteve/shoqatat e promovimit t
qytetit;
4. Shoqatat e pronarve t shtpive, shoqatat e pasurive
t patundshme, dhoma e industris dhe e tregtis,
siprmarrsit, institucionet kulturore, universitetet,
qytetart (shoqatat), autoritetet rajonale, ekspertt.

Hapsira informale brenda GLM-s pr t shkmbyer

dhe diskutuar n nj grup ndr-disiplinor nevojat,
politikat dhe veprimet me palt e tjera t interesit pr
t gjetur zgjidhje m t mira;
Mundsia pr t elur fonde pr aktivitetet e tyre.
Kto prfitime i vihen n dukje pjesmarrsve nprmjet
bisedave personale, letrave dhe takimeve informative, n
t cilat ftohen t gjitha palt e identifikuara t interesit
t GLM-s. Takimet dhe bisedat informative gjithashtu
vrtetuan se ishin nj mundsi e prshtatshme pr:
t paraqitur informacion t mtejshm rreth ides s
PMITK-s dhe GLM-s si stimulues
t hulumtuar nevoja dhe interesa t lidhura me
trashgimin kulturore dhe zonn historike urbane dhe
motivimin e pritmrit e tyre nga pjesmarrja n GLM
dhe zhvillimi i PMITK-s (pyetja 3).
Nse kto nevoja, interesa dhe motivime do t merren n
konsiderat n punn e GLM-s dhe t jen adresuar n
PMITK, knaqsia e pjesmarrsve, si n GLM ashtu edhe
n PMITK do t rritet n mnyr t qensishme.
Themelimi i nj GLM-je t fuqishme sjell krijimin e nj
themeli t rndsishm pr zhvillimin e suksesshm dhe
implementimin e PMITK-s. Gjithsesi, rekomandohet q t
mendohet rreth mnyrs se si palt e interesit q nuk jan
t prfshira n GLM t mund t prfshihen n procesin e
zhvillimit t PMITK-s pr t arritur nj pjesmarrje t gjer
t palve t interesit.

21

Rekomandime pr Grupet Lokale Mbshtetse

Palt e interesit duhet t prfitojn nga
pjesmarrja n GLM;
Mos krijoni pritshmri t pamundura: Sqaroni
n fillim t drejtat dhe detyrat e GLM-s; jini t
hapur dhe transparent;
Ndrtoni besim midis palve t interesit t
prfshira;
Q nj GLM t jet e aft pr t punuar nuk
duhet t ket m shum se 15 persona. Nse
sht e nevojshme, prfshi m shum pal
interesi n grupe t nnrenditura ose n nj
forum t hapur;
Prfshini autoritetin q ju financon n shkall
rajonale/kombtar pr arsye se ata mund t
japin informacion rreth prparsive rajonale/
kombtare dhe mundsive financuese;
Bashkoni grupet e interesit publik me ata privat
q kan interesa t ndryshme dhe bjini t
kuptojn nevojat e njri tjetrit;
Mos dubloni struktura: Nse ju keni dika
t krahasueshme me nj GLM, prdoreni
at. Shtoni aktivitete dhe grupe interesi nse
nevojiten;
Vendosni struktura t qndrueshme: Strukturat
duhet t vazhdojn pasi t keni prpunuar
PMITK-n, p.sh duke prdorur GLM-n pr
implementimin dhe monitorimin e PMITK-s;
Duhet t kini
nj moderator t aft t
paanshm n krye t GLM-s, i pranuar nga
t gjith partnert, me detyr q t kontribuoj
n zhvillimin e PMITK-s dhe organizimit t
procesit t GLM-s;
Nj GLM e suksesshme krkon koh dhe nj
prgatitje trsore.

4.1.2. Analizimi i situats aktuale t sitit t

trashgimis kulturore
Arsyet pr analizimin e situats aktuale
Analizimi i situats aktuale t zons historike urbane sht
i nj rndsie t veant n se ndihmon n dhnien e nj
pamjeje t prgjithshme dhe ndrgjegjson pr gjendjen
aktuale n lidhje me ruajtjen e trashgimis kulturore dhe
zhvillimin e zons. Ajo ndihmon institucionin prgjegjs
pr hartimin e PMITK-s dhe antart e GLM-s pr t
identifikuar konflikte (t mundshme) dhe pr t kuptuar
krkesat e prdoruesve t zons urbane historike dhe
t trashgimis kulturore. Pr m tepr mund q t
parashtrohen nevoja pr prmirsimin e strukturave,
procedurave dhe masave pr t ruajtur trashgimin
kulturore dhe zhvilluar n mnyr t qndrueshme zonn
urbane historike.

22

Bazuar mbi rezultatet e analizs, mund t prcaktohen

edhe me m shum saktsi (qllimi i PMITK-s) nevoja
konkrete pr veprime dhe koordinim pr tu adresuar n
PMITK. Kjo mundson zhvillimin e nj PMITK-je t br
me porosi dhe t orientuar drejt objektivit dhe veprimit,
bazuar mbi sfidat e identifikuara, mundsit dhe nevojat
pr zonn urbane historike dhe prdoruesit e saj.
far duhet br
Ndrsa analizimi i situats aktuale shrben n radh
t par pr t identifikuar dhe kuptuar se n ciln pik
partnert (grupet e interesit) vlersojn aktualisht ruajtjen
dhe zhvillimin e sitit t tyre t trashgimis kulturore,
prgjigjet pr tre pyetjet e mposhtme jan t dobishme
pr t pasur nj analiz produktive:
1. Cila sht trashgimia juaj kulturore? Cilat jan
nevojat dhe sfidat e saj?
Duke iu prgjigjur ktyre pyetjeve, fitohet informacion rreth:
- Llojit t trashgimis kulturore n zonn urbane
historike (prshkrimi i trashgimis kulturore n
prgjithsi si dhe ndrtesat e rndsishme nga ana
vizuale, pamje t rndsishme, etj.),
- Gjendja e ruajtjes s saj (p.sh shkalla e prishjes dhe
mosprdorimi i ndrtesave historike),
- Rndsia dhe vlera e sitit t trashgimis kulturore
(far duhet t ruhet),
- Nevojat dhe sfidat e saj n lidhje me ruajtjen dhe
zhvillimin.
2. Cilat jan krkesat e prdoruesve n lidhje me sitin
e trashgimis kulturore?
Prgjigja e ksaj pyetje ndihmon n identifikimin e
nevojave dhe t kontrollit pr efekte (t mundshme)
bashkvepruese si dhe t konfliketeve t lidhura me ruajtjen
e trashgimis kulturore, por gjithashtu t konflikte midis
nevojave t prdoruesve, t cilat duhet t drejtpeshohen
dhe koordinohen.
3. far udhzime dhe specifikime pr trashgimin
kulturore dhe sitin e saj ekzistojn aktualisht?
Prgjigja e ksaj pyetje jep nj pamje t mir t
prgjithshme t politikave ekzistuese, koncepteve dhe
planeve e deklarimeve t tyre pr ruajtjen dhe zhvillimin
e zons urbane historike - identifikohen dhe shqyrtohen
mundsit pr konflikte dhe nevojat e koordinimit midis
parimeve, objektivave, veprimeve ekzistuese, etj.
Trajtimi i ktyre shtjeve ndihmon n identifikimin e
nevojave, sfidave (krcnimeve, problemeve, konflikteve) dhe
mundsive pr ruajtjen dhe zhvillimin e sitit t trashgimis
kulturore, nga t cilat prcaktohen krkesa pr veprim dhe
koordinim si dhe shtjet pr tu adresuar n PMITK.
Burimet kryesore pr analizimin e situats aktuale jan:
- Dokumentet ekzistues dhe publikimet e bra nga
institucionet publike dhe private,

- Intervistat dhe pyetjet e palve t interesit pr ruajtjen

dhe zhvillimin e sitit t trashgimis kulturore, dhe

PMITK-n dhe cilat do t ishin detyrat.

- Autorizimi i studimeve pr t prftuar informacionin q

mungon.

Objektiva t mundshme t PMITK-ve jan:

4.1.3 Zhvillimi i nj plani veprimi pr prodhimin e nj

PMITK-je
Arsyet pr zhvillimin e nj plani veprimi
Prpara fillimit t zhvillimit t dokumentit, sht e
rndsishme t sqarohen objektivat dhe shtjet pr tu
adresuar n PMITK (duke ndjekur metodn e orientuar
nga objektivi) dhe procesin se si t zhvillohet PIMTK-ja
duke prfshir GLM-n dhe pal interesi t tjera (duke
ndjekur metodn me pjesmarrje).

1. ruajtja e vlerave t trashgimis kulturore t nj vendi;

2. zhvillimi dhe sigurimi i zonave urbane historike
atraktive, konkurruese dhe shum funksionale;
3. koordinimi dhe menaxhimi i krkesave t trashgimis
kulturore dhe t prdoruesve t zonave urbane
historike, si dhe i interesave dhe funksioneve
konfliktuale;
4. rritja e vlersimit dhe ndrgjegjsimit mbi vlerat e
trashgimis kulturore.
2. Cilat shtje do t adresohen n PMITK?
Prgjigja e ksaj pyetjeje prqendrohet - bazuar n
rezultatet e analizs t situats aktuale tek ato shtje
t cilat PMITK-ja do t adresonte pr t pasur mundsi
t menaxhoj me efikasitet sfidat, mundsit dhe nevojat
pr ruajtjen dhe zhvillimin e sitit t trashgimis kulturore.
sht e nj rndsie t madhe q t prcaktohen:
- procedurat dhe strukturat e koordinimit, vendimmarrjes
dhe monitorimit pr t siguruar qasjen e menaxhimit
dhe
- fusha e veprimeve pr t siguruar qasjen e integruar pr
ruajtjen dhe zhvillimin e sitit t trashgimis kulturore.
Shembuj t fushave tipike t veprimit:

Plani i veprimit mund t kryej funksionin e sistemit t

navigacionit n makina. Ai tregon rrugn optimale pr t
arritur nga pika e nisjes n destinacionin e dshiruar, duke
pasur nj PMITK t dobishme dhe t zbatueshme, e cila
adreson sfidat, mundsit dhe krkesat e identifikuara pr
ruajtjen dhe zhvillimin e sitit t trashgimis kulturore. Plani
i veprimit garanton se nuk do t ket devijime nga procesi
i hartimit t PMITK-s, por do t udhtohet vazhdimisht
n drejtim t destinacionit t caktuar.
far duhet br
Prgjigja e pes pyetjeve t mposhtme mbshtet
prpunimin e nj plani veprimi n mbshtetje t zhvillimit
t PMITK-s t orientuar nga objektivi.
1. Cili sht qllimi dhe objektivi konkret i PMITK-s?
Prgjigja e pyetjes tregon far synohet t arrihet me

Prbrja e ktyre fushave t veprimit ndryshon n varsi t

situats lokale. Brenda fushs s veprimit planifikimi urban
dhe zhvillimi adresohen shtje t ndryshme si p.sh. plani
urban, banesat, aksesueshmria transporti dhe koha e lir.
3. Si do t strukturoret procesi i prpunimit t PMITK-s
duke prfshir palt e interesit?
N prgjigje t ksaj pyetjeje sht me shum vler
zhvillimi i nj programi pune t prgjithshm, n prputhje

23

me objektivat dhe shtjet e prcaktuara pr tu adresuar

n PMITK. Programet e puns prcaktojn nj seri
aktivitetesh pr zhvillimin e PMITK-s dhe mnyrn se
si t prfshijn GLM-n dhe palt e tjera t interesit n
procesin e zhvillimit, duke ndjekur qasjen me pjesmarrje
dhe komunikim.
4. Kush do t jet prgjegjs pr procesin e prpunimit
t PMITK-s?
Prderisa prpilimi i PMITK-s, duke prfshir grupet
prkatse t interesit, sht nj proces shumdimensional
dhe kompleks, sht shum e rekomandueshme q t
prcaktohet nj institucion prgjegjs pr prpunimin e
PMITK-s
Shum shpesh kjo detyr i sht caktuar njsis s
Trashgimis
Botrore ose zyrs pr mbrojtjen e
trashgimis ose, n disa raste, edhe departamentit t
planifikimit urban apo departamentit t zhvillimit urban.

Sigurohuni q shtjet e adresuara n PMITK

kan lidhje me antart e PMITK-s n mnyr
q ti motivojn ata pr t marr pjes.
Sqaroni prgjegjsit pr do aktivitet t
programit t puns: Kush po bn, far dhe
kur?
Gjat ndjekjes s nj procedure t pranuar
m par - plani i veprimit situatat, objektivat,
etj., mundet q t ndryshojn duke sjell
ndryshime n kohn ose drejtimin e PMITKs. Prandaj, plani i veprimit nuk duhet t
bhet diktatorial. Duhet t nxitet fleksibiliteti,
kur ky sht n interes t projektit dhe kur
konsensusi mund t arrihet me GLM-n.

Disa qytete pajtojn ekspert t jashtm si mbshtetje pr

t shkruar PMITK-n dhe moderuar GLM-n.

4.1.4. Siguroni mbshtetje politike dhe financiare pr

procesin e hartimit

5. Cilat jan t drejtat dhe detyrat e palve t interesit

t prfshira n prodhimin e PMITK-s?
Nj eksperienc me vler sht q t diskutohen me GLMn pyetjet e prmendura m sipr, duke zhvilluar nj plan
veprimi t pranuar nga t gjith antart e GLM-s. Kjo
ndihmon n shmangien e pritmrive dhe zhgnjimeve
orientuese t antarve t GLM-s gjat procesit t
zhvillimit. shtje t tjera t rndsishme pr tu diskutuar
me GLM jan:
- Objektivi dhe detyrat e GLM-s (si do t prfshihet
GLM-ja n procesin e zhvillimit);
- Prgjegjsit e antarve t GLM-s (far pritet prej
tyre);
- Mundsia pr t marr pjes (d.m.th. mundsia pr t
ndikuar vendimmarrjen ose madje n disa raste pr t
marr vendime n GLM).

Dy pyetjet e mposhtme duhet t marrin prgjigje

pozitive, prderisa ato kan nj ndikim t konsiderueshm
n hartimin e suksesshm t PMITK-s:
1. A sht siguruar mbshtetja politike?
2. A jan n vend burimet e nevojshme?

sht dobiprurse q kto marrveshje t prfshihen

n programin e puns s PMITK-s dhe t pranohen nga
antart e GLM-s.
Rekomandime t mtejshme pr krijimin e
planeve t veprimit

Prandaj, sht shum e rekomandueshme q t informohet

kshilli bashkiak rreth metods s PMITK-s prpara se
PMITK-ja t prpunohet dhe t merret nj vendim zyrtar.
Gjithashtu sht e dobishme q kshilli bashkiak t
informohet vazhdimisht rreth rezultateve afatmesme, pr
t pasur mundsi q t reagoj ndaj komenteve t ngritura
nga prfaqsuesit politik gjat procesit t zhvillimit.
N lidhje me mbshtetjen financiare, duhet t sigurohen
burime t mjaftueshme pr procesin. N radh t par,
institucioni prgjegjs pr prodhimin e PMITK-s duhet
t ket t punsuar burime njerzore t mjaftueshme pr
t pasur mundsi q ta prfundoj me sukses detyrn.
Gjithashtu mund t nevojiten burime financiare, pr
shembull pr mbshtetje t jashtme t analizs s situats
aktuale ose pr organizimin dhe moderimin e procesit t
pjesmarrjes t palve t interesit.

Sigurohuni q PMITK-ja ndjek katr kriteret

kryesore: qasje menaxhimi t integruar, me
pjesmarrje, t orientuar drejt objektivit dhe
implementimit.

4.2. Zhvillimi i Planeve t Menaxhimit t Integruar t

Trashgimis Kulturore
Nj hap thelbsor pr prodhimin e Planeve t Menaxhimit
t Integruar t Trashgimis Kulturore (PMITK) sht
zhvillimi i komponentve t tij kryesor q mundsojn
menaxhimin n mnyr t qndrueshme t sitit t
trashgimis kulturore. Ka tre element q duhet t ndiqen
kur zhvillohet prmbajtja e PMITK-s:

Diskutoni rreziqe dhe hamendje t cilat mund

t rrezikojn zhvillimin e suksesshm t PMITKs dhe prfshirjen e GLM-s. Miratoni veprime
q t parandalojn rreziqet.

A. Prfshirja e grupit lokal mbshtets dhe palve t tjera

t interesit
B. Zhvillimi i nj vizioni, objektivave pr sitin

Jini t qart rreth rolit q duhet t luaj

PMITK-ja n kuadrin e politikave urbane dhe
dokumenteve planifikuese.

C. Zhvillimi i strukturave dhe procedurave

24

prbashkt pasjen e nj administrate lokale publike, e cila,

- pjesrisht me ndihmn e nj eksperti t jashtm sht
prgjegjse pr organizimin e procesit t zhvillimit dhe
shkrimit t PMITK-s. Nj nga dy qasjet karakterizohet si
vijon: Prmbajtja e PMITK-s zhvillohet hap pas hapi n
bashkpunim shum t ngusht me GLM-n dhe gjat
disa fazave t caktuara me pal t tjera interesi. N fund
t procesit, versioni prfundimtar i PMITK-s sht gati.
Qasja tjetr synon pjesmarrjen m t gjer t mundshme,
prtej GLM-s. N fazn e par grumbullohen t dhna pr
prmbajtjen e PMITK-s nga antart e GLM-s dhe palt
e tjera t interesit. M pas shkruhet nj draft i prfunduar i
PMITK-s nga organizata prgjegjse pr prpunimin e tij.
Ky draft diskutohet n konsultime me publikun n nj faz t
dyt. Bazuar mbi rezultatet, shkruhet versioni prfundimtar
i PMITK-s, prsri nga organizata prgjegjse.

4.2.1. Prfshirja e grupit lokal mbshtets dhe grupeve

t tjera t interesit
Arsyet pr prfshirjen e Grupit Lokal Mbshtets dhe
palt e tjera t interesit
Ka disa arsye pr prfshirjen e grupeve t interesit n
prodhimin e PMITK-s, disa prej t cilave jan prmendur
tashm n kapitujt e mparshm.
sht e rndsishme q t theksohet prsri se nprmjet
prfshirjes s palve t interesit mund t zhvillohen objektiva
dhe veprime t pranuara bashkrisht dhe t koordinuara.
Kjo nxit ndjenjn e pronsis s prbashkt t PMITK-s dhe
palt e prfshira t interesit kan m shum t ngjar t
bashkpunojn dhe t marrin veprime pr implementimin e
saj. Gjithashtu palt e interesit kan m shum t ngjar t
kuptojn aspiratat e t tjerve dhe t trashgimis kulturore,
t bien n kompromis pr aspiratat e tyre dhe t krkojn
zgjidhje t knaqshme, t cilat ti prshtaten t gjitha palve
t interesit dhe trashgimis kulturore.
far duhet br
Gjetja prgjigje e tre pyetjeve t mposhtme sht e
dobishme pr t organizuar prfshirjen e GLM-s dhe
palve t tjera t interesit n zhvillimin e PMITK-s:
1. far ndikimi mbi prmbajtjen e PMITK-s mund dhe
duhet ti jepet GLM-s dhe palve t tjera t interesit?
2. N cilat shtje t PMITK-s duhet q t prfshihen
GLM- ja dhe palt e tjera t interesit (sipas nevojave dhe
interesave t tyre)?
3. Si do t prfshihen GLM-ja dhe palt e tjera t interesit
n zhvillimin e ksaj prmbajtjeje?
Ka dy qasje t prgjithshme pr t prfshir GLM-n
dhe palt e tjera t interesit. T dyja qasjet kan t

Rekomandime pr prfshirjen e Grupit Lokal

Mbshtets dhe palve t tjera t interesit
Prfshini palt e interesit sipa nevojave dhe
interesave t tyre: Prderisa jo t gjitha palt e
interesit mund t ken dshir q t prfshihen
plotsisht n zhvillimin e do shtjeje t
PMITK-s, prfshijini ata vetm n zhvillimin e
atyre pjesve t PMITK-s t cilat kan t bjn
me nevojat dhe interesat e tyre.
Merrini seriozisht opinionet dhe prgjigjet
e palve kye t interesit dhe prpiquni ti
integroni komentet e tyre n PMITK.
Rrisni ndrgjegjsimin e palve t interesit
rreth rndsis s trashgimis kulturore pr
zhvillimin e zons dhe vetm ather ata do t
jen t kujdesshm me kt burim.
Planifikoni koh t mjaftueshe pr kt prfshirje:
Procesi i prfshirjes s nj game t gjer palsh
interesi dhe integrimi i nj reagimi serioz ndaj
shqetsimeve t tyre sht themelor, por krkon
koh.
Prfshijini palt e interesit q n fillim: Prfshirja
e palve t interesit q n fazn fillestare t
zhvillimit t PMITK-s sht thelbsore pr ti
br ata t ndihen mir rreth t gjith procesit
dhe pr ti nxitur ata q t marrin pjes.
Procesi i prfshirjes duhet t organizohet mir pr
sa i prket strukturimit t aspekteve t shtjes
n diskutim; m tej duhet t jet transparent pr
t prodhuar mjaftueshm interes dhe aftsi pr
t mbrritur tek prfundimet.
T ket nj kampion projekti, i cili prezanton
dhe prfaqsohet me trashgimin kulturore n
publik.
Grupi Lokal Mbshtets duhet t firmos
PMITK-n dhe planin e veprimit prfundimtar.

25

4.2.2. Zhvillimi i vizionit, objektivave dhe veprimeve

Arsyet pr zhvillimin e vizionit, objektivave dhe
veprimeve pr sitin
Zhvillimi i nj vizioni, objektivave dhe veprimeve t
prbashkta pr ruajtjen dhe zhvillimin e qndrueshm t
siteve t trashgimis bazuar n rezultatet e analizs t
situats aktuale prbn elementin m t rndsishm t
qasjes s orientuar drejt objektivit dhe implementimit t
PMITK-s.
Nga vizioni n veprim

Parimet nnvijzojn rndsin dhe kontributin (e

mundshm) t fushs s veprimit n ruajtjen dhe zhvillimin
e sitit t trashgimis kulturore dhe anasjelltas, kontributin
(e mundshm) t trashgimis kulturore pr zhvillimin e
asaj fushe veprimi. Ato gjithashtu bjn nj prvijzim t

Vizioni i prbashkt prezanton t ardhmen e aspiruar

t sitit t trashgimis dhe reflekton se si Bashkia dhe
palt e interesit t prfshir e shohin zonn e tyre
urbane historike n nj periudh afatgjat. sht korniza
udhheqse pr prcaktimin e objektivave dhe veprimeve
n procesin e mtejshm, n drejtim t t cilit Bashkia
dhe palt e interesit do t orientojn aktivitetet e tyre t
ardhshme.

prafrt t kritereve q ndihmojn pr t kuptuar nse nj

koncept, plan ose veprim i ri pajtohet me vizionin e zons
urbane historike.

Nga vizioni i prbashkt mund t nxirren parime dhe

objektiva koherente n mbshtetje t vizionit. Ato duhet
t prcaktohen pr do shtje/fush veprimi q sht
identifikuar si e rndsishme pr PMITK-n.

vizioni, objektivat dhe veprimet t merren me sfidat,

mundsit dhe nevojat e identifikuara gjat analizs s
situats aktuale dhe me shtjet e prcaktuara pr tu
prfshir n PMITK;

Pr m tepr, prkufizimi i gjithpranuar lejon koordinimin

dhe ekspozimin e konflikteve midis tyre, t cilat nga
ana tjetr mund t diskutohen n GLM pr t gjetur
zgjidhje t mundshme dhe pr t kufizuar konfliktet
gjat implementimit t PMITK-s. Kshtu q, parimet dhe
objektivat shrbejn pr ta br funksional vizionin, duke
prcaktuar far synohet t arrihet pr do fush veprimi
n lidhje me ruajtjen dhe zhvillimin e zons urbane
historike.
Parimet dhe objektivat nga ana tjetr mundsojn veprime
koherente dhe konkrete n mbshtetje t drejtprdrejt t

26

arritjes s objektivave. Kjo garanton zhvillimin e veprimeve

q kan objektiv t drejtprdrejt prmirsimin e zons
urbane historike pr t arritur t ardhmen e saj t dshiruar.
Pr m tepr, zhvillimi i prbashkt i veprimeve lejon
koordinimin e veprimeve midis aktorve, duke nxjerr
avantazhe nga efektet e bashkveprimit.

far duhet br
Pr zhvillimin e vizionit, objektivave dhe veprimeve sht
e rndsishme q

ato t jen t pranuara nga palt e prfshira t interesit;

objektivat ndihmojn n prmbushjen e vizionit dhe
veprimet ndihmojn n prmbushjen e objektivave n
mnyr q t ket nj progres koherent dhe t sakt
nga vizioni tek veprimet;
mosprputhjet midis objektivave dhe veprimeve t
kontrollohen dhe diskutohen pr t gjetur zgjidhje,
n mnyr q t arrihet nj menaxhim dhe zhvillim i
trashgimis kulturore me sa m pak konflikte.
Prgjigjet e tre pyetjeve t mposhtme jan t dobishme
n kt proces:

1. Cila sht e ardhmja e aspiruar pr sitin e trashgimis

kulturore, n t cilin Bashkia dhe palt prkatse t
interesit duan t kontribuojn?
Prgjigja e pyetjes ndihmon n prcaktimin e vizionit
pr zonn e tyre urbane historike. Nj mnyr sht
pr ti kthyer t gjitha sfidat, mundsit dhe nevojat e
identifikuara gjat analizs s situats aktuale n mesazhe
pozitive. Gjithashtu diskutimet dhe debatet publike
mund t ndihmojn n prcaktimin e vizionit pr sitet e
trashgimis kulturore.
2. Cilat parime dhe objektiva mbshtesin arritjen e
vizionit dhe nj zhvillim t mir- balancuar t sitit t
trashgimis kulturore?
Prgjigja e pyetjes ndihmon n prcaktimin e parimeve
dhe objektivave t nevojshme prkatse pr seciln
fush veprimi, t cilat jan prcaktuar pr tu adresuar n
PMITK. Nj metod e realizuar n mas sht analizimi
i dokumenteve ekzistues n krkim t kritereve dhe
objektivave q mund t shrbejn pr t filluar diskutimin.
Kjo metod ka avantazhin e shmangies s shpikjes
s rrots dhe zhvillimit mbi ide ekzistuese. Prfshirja
e objektivave t till n PMITK mundson edhe
pajtueshmrin e PMITK-s me dokumentet e tjer.
3. Cilat veprime duhet t zbatohen pr t mundsuar
arritjen e objektivave t prcaktuar?
Prgjigja e ksaj pyetje ndihmon n prcaktimin e
veprimeve koherente pr ruajtjen dhe zhvillimin e sitit t
trashgimis kulturore n t njjtn linj me objektivat.
Nj metod gjersisht e prdorur sht analizimi i
dokumenteve ekzistues pr veprime prkatse pr t
filluar diskutimin.
sht vrtetuar se prfshirja e GLM-s ka nj vler t lart
kur prcaktohen dhe koordinohen vizioni, objektivat dhe
veprimet dhe gjenden zgjidhje pr konfliktet e identifikuara.
Nj qasje e mir pr kt sht kryerja e seminareve dhe
debatet publike.
Kjo inkurajon mbshtetje pr prmbajtjen e PMITK-s,
implementimin dhe pajtueshmrin e saj.
Nj teknik e veant sht radhitja e objektivave dhe
veprimeve q tashm jan shkruar n nj mnyr m
t prgjithshme pr t nxitur formulimin e tyre m t
sakt dhe n t njjtn koh pr t shmangur qndrimin
mbrojts t palve t interesit. Kjo i bn palt e interesit
q ta ndiejn veten e tyre si zotruesit ose favorizuesit e
objektivave dhe veprimeve dhe t fuqizojn identifikimin
e tyre me PMITK-n.
Nj tjetr metod pr zhvillimin e objektivave dhe
veprimeve sht prfshirja e ekspertve t jashtm,
prderisa ata kan eksperienc dhe ekspertiz pr t
transformuar sfidat dhe mundsit n objektiva dhe
veprime t mundshme.

Rekomandime t mtejshme pr zhvillimin e

objektivave dhe veprimeve
Zhvilloni objektiva realiste dhe t realizueshme.
Jepini secilit nj titull t bazuar dhe prshkruajeni
at me pak fjali pr t sqaruar qllimin e tij.
Zhvilloni objektiva konkrete dhe t matshme,
t cilt do t lehtsojn nxjerrjen e veprimeve
konkrete dhe t nevojshme dhe monitorimin e
zhvillimit t sitit t trashgimis kulturore.
Bjini objektivin dhe veprimet brenda
administrats publike t njohura pr publikun.
N fillim zhvilloni objektivat dhe m pas
veprimet. Shmangni diskutimin e objektivave
dhe veprimeve n t njjtn koh pr tu
siguruar q veprimet mbshtesin objektivat
dhe nuk do t jen objektivat ata q do tu
prshtaten veprimeve ekzistuese.
Zhvilloni veprime konkrete pr do objektiv
dhe prshkruajini ato sa m qart q t jet
e mundur. Jepini do veprimi nj emr t
bazuar pr qllime komunikimi si dhe pajisini
me informacione shtes mbi krkesat dhe
konsideratat pr hartimin dhe implementimin e
tyre.
Identifikoni veprimet kye pr do fush veprimi,
mbi t cilat do t prqendrohen burimet n
dispozicion, prderisa shpesh ka m shum
veprime se burime n dispozicion. Kjo do t
garantoj prparimin e do fushe veprimi dhe
prdorimin efikas t burimeve.
Mos prfshini veprime t cilat nuk kontribuojn
drejtprsdrejti n nj objektiv.
Kontrolloni nse veprimet jan n t njjtn linj
me politikat dhe programet rajonale, kombtare
dhe t BE-s, prderisa mund t ket financime
pr implementimin e tyre.

Plani i Veprimit Lokal

Nj eksperience tjetr e mir sht prmbledhja e t gjitha
veprimeve ky n nj Plan Veprimi Lokal (PVL), duke
dhn m shum informacion pr to n prgatitjen dhe
implementimin e tyre. Prandaj sht e dobishme q t
prcaktohet:
Prgjegjsia: Vendosja e emrit t personit/institucionit
prgjegjs pr implementimin e veprimit, i cili do jet
personi i kontaktit dhe koordinatori pr veprimin. Pr
m tepr, vendoset emri i palve t interesit pr tu
prfshir n zhvillimin dhe implementimin e veprimit.
Burimet financiare: Vlersimi i burimeve t nevojshme
financiare pr implementimin e veprimit (nse sht e
mundur gjithashtu edhe fuqis puntore).
Financuar nga/Programi Financues: Regjistrohet se
nga vijn burimet financiare (p.sh nga buxheti bashkiak,
rajonal, kombtar ose program i BE-s, institucione
private, etj.).

27

 Sigurimi i burimeve financiare: Deklaroni qart

po ose jo n varsi nse burimet financiare jan
siguruar. N rast se ato nuk jan siguruar, hapi tjetr do
t jet prfitimi i burimeve t mtejshme ose prshtatja
e veprimit ndaj kufizimeve financiare.
Afati kohor: Deklaroni se n cilin vit veprimet duhet
t zbatohen. Deri n at koh burimet e nevojshme
duhet t jen n dispozicion.
Lidhje me projekte t tjera: Deklarimi i lidhjeve me
projekte t tjera, t cilat lidhen drejtprdrejt me
veprimin. Pr shembull n fushn e Trashgimis
kulturore t ndrtuar sht nj veprim pr t informuar
njerzit rreth praktikave t mira n rehabilitimin privat
t ndrtesave t listuara. N fushn e rritjes s
ndrgjegjsimit sht nj veprim pr tu vendosur
ndrtesave t listuara tabela informative. Kto dy
projekte duhet t lidhen dhe koordinohen.
4.2.3. Zhvillimi i strukturave dhe procedurave
Prfitimet nga prshtatja (ose prmirsimi) i strukturave
dhe procedurave
N ruajtjen dhe zhvillimin e siteve t trashgimis kulturore
nuk ndihmojn vetm veprimet, por edhe strukturat dhe
procedurat e rutins s puns s prditshme, t cilat lejojn
koordinimin e krkesave, veprimeve dhe konflikteve (t

28

reja), si dhe marrja e vendimeve t cilat dhe pajtohen me

rregullat e PMITK-s.
Kshtu q, procedurat prkatse u tregojn njerzve se
cila organizat sht prgjegjse dhe kush sht personi
i kontaktit pr situata specifike dhe vendimmarrjen n
lidhje me ruajtjen e trashgimis kulturore. Procedurat
demonstrojn sekuencn e veprimeve pr tu ndjekur
n mnyr q t mundsohet koordinimi i krkesave t
ndryshme dhe arritja e zgjidhjeve t qndrueshme pr
situata specifike.
Pr m tepr, strukturat dhe procedurat, t cilat sjellin
bashk palt prkatse t interesit, jan t dobishme n
prmirsimin e marrdhnieve t puns midis tyre. M tej
ato ndihmojn n reduktimin e konflikteve dhe frkimeve
n menaxhimin e sitit t trashgimis kulturore si dhe n
implementimin dhe zhvillimin e veprimeve, koncepteve e
planeve.
Strukturat dhe procedurat prcaktojn mekanizmat
e ndrveprimit midis departamenteve qeveritare,
institucioneve jo-qeveritare, aktorve privat etj. pr t
menaxhuar ruajtjen dhe zhvillimin e sitit t trashgimis
kulturore, duke garantuar ruajtjen dhe mbrojtjen pr
brezat e ardhshm t cilsive t veanta t zons urbane
historike.

far duhet br?

Prgjigja e tre pyetjeve t mposhtme mbshtet
identifikimin dhe zhvillimin e strukturave dhe procedurave
prkatse pr ruajtjen e sitit t trashgimis kulturore.
1. Cilat jan situatat tipike q kan lidhje me garantimin
e ruajtjes s trashgimis kulturore?
Prgjigja e ksaj pyetjeje ndihmon n identifikimin e
situatave specifike n lidhje me ruajtjen e trashgimis
kulturore. Tregues t mir pr situata t tilla japin analizn
e situats aktuale me sfidat dhe nevojat e identifikuara.
Nj tjetr metod sht shkmbimi i mendimeve me GLMn dhe intervistimi i palve t interesit rreth situatave tipike,
t cilat duhet t menaxhohen dhe rregullohen.
Shembull i nj strukture t nj Plani Lokal Veprimi

2. Cilat institucione jan/duhet t jen prgjegjse pr

marrjen e vendimeve dhe personi i kontaktit pr
situatat e identifikuara?
Prgjigja e ksaj pyetjeje sht e dobishme n prcaktimin
e strukturave pr ruajtjen e trashgimis kulturore (kush
sht prgjegjs pr far?). Nj qasje sht t identifikohen
dhe prshkruhen institucionet ekzistuese prgjegjse
publike dhe private nga niveli kombtar n at lokal
t prfshira n ruajtjen e sitit t trashgimis kulturore.
Kjo sht baza pr verifikimin nse pr do situat t
identifikuar (prgjigja e pyetjes 1) ka nj institucion q
mund t shrbej si kontakt dhe nj institucion prgjegjs
pr marrjen e vendimeve. Pr ato situata, ku nuk mund
t gjendet nj institucion prkats, duhet t zhvillohet nj
struktur (e re).

Shembuj t situatave pr tu menaxhuar n lidhje me ruajtjen e trashgimis kulturore

1. Identifikim i hershm i sfidave, krcnimeve dhe konflikteve t reja pr ruajtjen dhe zhvillimin e sitit t
trashgimis kulturore
Monitorimi i gjendjes s trashgimis kulturore dhe zons urbane historike;
Miratimi i lejeve t ndrtimit, duke garantuar ruajtjen e vlerave t trashgimis kulturore.
2. Koordinimi i krkesave dhe projekteve (t reja), q kan lidhje me sitin e trashgimis kulturore
Koordinim i hershm dhe ndr-sektorial i politikave, koncepteve, planeve dhe veprimeve;
Gjetja e zgjidhjeve n situata konfliktuale; zgjidhja e mosmarrveshjeve.
3. Procedura pr implementimin, pajtueshmrin dhe rishikimin e PMITK-s
Kontroll i pajtueshmris s politikave, koncepteve, planeve dhe veprimeve me parimet dhe objektivat e
PMITK-s;
Monitorimi i objektivave t PMITK-s;
Kontrolli i implementimit t veprimeve kye t PMITK-s;

29

M tej duhet verifikuar nse institucionet/strukturat

ekzistuese jan duke punuar mir n lidhje me menaxhimin
e situatave t identifikuara; ktu palt e interesit mund
t pyeten gjithashtu n lidhje me opinionin e tyre rreth
strukturave ekzistuese dhe ideve t tyre pr prmirsim.
Pothuajse t gjitha qytetet e prfshira n prvojn ton
ngritn nj organizat kryesisht prgjegjse pr ruajtjen e
sitit t trashgimis kulturore. N disa raste, kjo sht nj
njsi drejtuese brenda administrats publike, n raste t
tjera krijohet nj grup drejtues i prbr nga pal interesi
publike dhe private.
Shembull i nj strukture pr t koordinuar departamentet
sektoriale

3. Cilat procedura ekzistojn/jan t nevojshme pr t

garantuar q vendimet t merren n t njjtn linj
me ruajtjen e vlerave t trashgimis kulturore?
Prgjigja e ksaj pyetjeje ndihmon n praktimin e

procedurave pr ruajtjen e vlerave t trashgimis

kulturore (far duhet br n situata specifike: sekuenca e
veprimeve q duhet ndjekur). Pr zhvillimin dhe rishikimin
e procedurave, nj pik nisjeje e mir sht identifikimi
dhe prshkrimi i procedurave ekzistuese pr ruajtjen e
trashgimis kulturore. Bazuar n to verifikohet nse pr
situatat e identifikuara (prgjigjet e pyetjes 1) ekziston nj
procedur q funksion mir apo nevojitet nj tjetr; ktu
intervistat me palt e interesit mund t ishin t dobishme
n identifikimin e mundsive pr prmirsim.
Pr sa i prket zhvillimit t objektivave dhe veprimeve t
PMITK-s, rekomandohet prfshirja e GLM-s n rishikimin

dhe prcaktimin e strukturave dhe procedurave. Diskutimi

ndihmon prmirsimin, mirkuptimin, mbshtetjen
dhe pajtueshmrin e strukturave dhe proceduarve t
prcaktuara.

Rekomandime pr struktura dhe procedura

Me kalimin e kohs zhvillohen procedura informale, t cilat mund t jen t ndryshme nga ato t parashtruara
n PMITK. Ndonjher kto procedura informale mund t vrtetojn se jan m efikase n prmbushjen e
objektivave t PMITK-s. Nse ky sht rasti, prshtatni procedurn formale pr t integruar prmirsimet.
Prcaktoni n nivel lokal institucionin dhe personin prgjegjs pr ruajtjen dhe menaxhimin e sitit t trashgimis
kulturore.
Prcaktoni se cili institucion sht prgjegjs pr implementimin, pajtueshmrin dhe rishikimin e PMITK-s.
Zhvilloni procedura dhe struktura, t cilat garantojn koordinim dhe ndrmarrje ndr-sektoriale, duke respektuar
vlerat e trashgimis kulturore dhe pajtueshmrin me PMITK-n.
Prcaktoni qllimin pr do procedur. Kjo ndihmon n strukturimin e procedurs, pr t prcaktuar se cilat
pal interesi duhet t prfshihen dhe pr tu shpjeguar palve t interesit qllimin e procedurs.
Bjini strukturat dhe procedurat t njohura pr palt prkatse t interesit.

30

4.3. Zbatimi dhe Rishikimi i Planeve

t Menaxhimit t Integruar t Trashgimis Kulturore
Hapi kryesor n ciklin jetsor t nj PMITK-je sht
implementimi i tij, pr tu pasuar me nj rishikim dhe
prshtatje t prmbajtjes s tij me synim ruajtjen e tij si nj
instrument t prditsuar dhe t dobishm pr menaxhimin
e siteve t trashgimis kulturore.
A. Zbatimi i veprimeve, strukturave dhe procedurave
B. Monitorimi i trashgimis kulturore dhe zbatimi i
PMITK-s
C. Prshtatja e PMITK-s

duke siguruar fondet pr zbatimin e veprimeve (kye)

ose duke br prpjekje pr mnyr e prfitimit t
ktyre fondeve.
E njjta gj aplikohet pr strukturat dhe procedurat e
prcaktuara. Ato gjithashtu kan nevoj t diskutohen dhe
koordinohen plotsisht me institucionin prgjegjs dhe
palt e prfshira t interesit.
N fazn e zbatimin strukturat dhe procedurat duhet t
zbatohen dhe t aplikohen ose nse krkohet
t prshtaten. N mnyr q t garantohet prshtatja
dhe aplikimi i mir i strukturave dhe procedurave, palt
e interesit duhet t informohen veanrisht rreth
strukturave dhe procedurave t reja n mnyr q ata t
jen n dijeni pr to dhe ti zbatojn. Pr kt qllim duhet
t prgatitet dhe komunikohet informacion i orientuar
drejt grupit t synuar.
Gjithashtu rekomandohet marrja e nj miratimi zyrtar pr
PMITK-n nga kshilli lokal dhe/ose kryetari i Bashkis
prpara se ai t zbatohet.
4.3.2. Monitorimi i trashgimis kulturore dhe
implementimi i PMITK-s
Arsyet pr monitorim
Objektivat dhe nevojat e identifikuara n PMITK
ndryshojn me kalimin e kohs si rrjedhoj e sfidave dhe
rrethanave t reja.

Kto hapa duhet t prgatiten, planifikohen dhe

organizohen gjat procesit t prodhimit t PMITK-s.
4.3.1. Zbatimi i veprimeve, strukturave dhe
procedurave
Zbatimi i veprimeve, strukturave dhe procedurave sht
hapi m i rndsishm n ciklin e jets s PMITK- s,
prderisa vetm nprmjet zbatimit dhe pajtueshmris
me prmbajtjen e tij mund t arrihet ndonj efekt n
ruajtjen dhe zhvillimin e sitit t trashgimis kulturore.
Kshtu q prgatitja trsore e veprimeve, strukturave dhe
procedurave gjat fazs zhvillimore sht nj parakusht
pr implementimin e tyre t suksesshm. Prandaj sht
thelbsore q veprimet e prcaktuara t PMITK-s t jen
t hartuara mir duke:
prcaktuar me saktsi do veprim (ky) dhe krkesat
pr hartimin dhe zbatimit e tij (far do t bhet
saktsisht me veprimin),
duke prcaktuar qartsisht institucionin prgjegjs
pr zbatimin e do veprimi dhe garantimin e fuqis s
mjaftueshme puntore,

Prandaj, monitorimi i vazhdueshm i gjendjes s sitit t

trashgimis kulturore sht i nj rndsie t veant,
prderisa monitorimi mundson njohjen e problemeve
dhe sfidave t reja, ndryshimin e krkesave dhe prcjelljen
e ksaj njohurie tek vendimmarrsit. Monitorimi mundson
gjithashtu kontrollin nse zbatimi i PMITK-s sht duke
prparuar sipas planifikimit: nse objektivat jan arritur
dhe veprimet jan realizuar sipas planifikimit, etj.
Kshtu q, monitorimi sht nj parakusht pr t
mundsuar rishikimin dhe prshtatjen e PMITK-s, duke e
mbajtur at t prditsuar n nj proces t vazhdueshm
prmirsimi. Komunikimi i rezultateve t monitorimit pr
grupet e synuara mund t rris gjithashtu ndrgjegjsimin
dhe vlersimin pr trashgimin, si dhe t ket ndikim mbi
vendimet q ndikojn sitin e trashgimis kulturore. Kjo i
shrben prmirsimit t ruajtjes, zhvillimit dhe menaxhimit
t sitit t trashgimis kulturore.
far duhet br
Prgjigjet e pyetjeve t mposhtme jan t dobishme n
monitorimin produktiv t ruajtjes dhe zhvillimit t zonave
urbane historike.
1. far duhet t monitorohet? Cilat jan objektivat e
monitorimit?
Prgjigjet e ktyre pyetjeve ndihmojn n t menduarit
mbi far duhet q t arrihet nga monitorimi dhe cilat
informacione dhe njohuri duhet t fitohen.

31

Shembuj t objektivave t monitorimit jan:

Vzhgimi dhe analizimi i zhvillimeve, progresit dhe
ndryshimeve n zonn urbane historike pr ti br ato t
dukshme
Mbikqyrjen e gjendjes s mbrojtjes s trashgimis
kulturore dhe vlerave t saj, si dhe zhvillimi i zons
urbane historike n mnyr q t identifikohen n nj
faz t hert tendencat problematike dhe ndrmerren
veprimet e duhura (p.sh. sa ndrtesa historike jan
rehabilituar si duhet);
Monitorimi i shkalls s prmbushjes s nevojave t
prdoruesve t zons urbane historike (p.sh. a plqejn
njerzit t jetojn atje, a e vlersojn trashgimin
kulturore);
Matjen e prfitimeve (ekonomike, shoqrore dhe
mjedisore) t ruajtjes s trashgimis kulturore dhe
ndikimet n zhvillimin urban.
Rishikimin e funksionimit t PMITK-s
Monitorimi i (shkalls s) prmbushjes s objektivave
n PMITK (i cili sht i dobishm n vendimmarrjen pr
prditsimin e PMITK-s dhe planit t tij t veprimit);
Kontrolli i progresit t zbatimit dhe ndikimit t
veprimeve/planit lokal t veprimit (p.sh. duke
kontrolluar nse veprimet jan zbatuar sipas planifikimit
ose nse veprimet e mbetura jan m t prshtatshmet
ose duhet t zhvillohen veprime t reja pr t arritur
objektivat);
Monitorimi i efikasitetit funksional dhe qndrueshmris
s strukturave dhe procedurave pr t mbrojtur
trashgimin kulturore (pr t pasur mundsi pr t
vendosur nse strukturat dhe procedurat duhet t
prshtaten; p.sh. kur shum ndrtesa historike nuk
jan rehabilituar si duhet megjithse ka parime t
planifikimit urban sistemi i kontrollit dhe informacionit
mund t mos funksionoj si duhet);
Kontrolli i pajtueshmris s projekteve, koncepteve,
planeve t reja etj. me objektivat e PMITK-s suaj.
2. Cilt indikator ndihmojn n monitorim?
Prgjigja e pyetjes ndihmon n krijimin e nj indikatori pr
do objektiv t monitoruar.
Si shembull i monitorimit t shkalls s arritjes s objektivave
t PMITK-s, duhet t vendosen pr secilin objektiv nj ose
m shum indikator t prshtatshm, t cilt do t lejojn
matjen e statusit t objektivit.
Shembuj t indikatorve pr monitorimin e ruajtjes s
trashgimis kulturore:
Objektivi: Ruajtja e trashgimis s ndrtuar
Numri i ndrtesave (historike) t mbrojtura n zon
(d.m.th. matjen e numrit nse sht duke u rritur apo
duke u ulur);
Shkatrrimi i ndrtesave (historike) t mbrojtura
(d.m.th. numrimi i ndrtesave t shkatrruara);
Numri i ndrtesave (historike) t mbrojtura q kan
nevoj pr rehabilitim (d.m.th. numrimi nse sht
duke u ulur apo duke u rritur);

32

Financime n dispozicion pr t mbrojtur ndrtesat

historike (publike dhe private) (sasia e fondeve n
dispozicion pr t shpenzuar pr mbrojtjen/rehabilitimin
e ndrtesave historike).
Objektivi: Prdorimi i qndrueshm i trashgimis s ndrtuar
Ndrtesa (historike) t mbrojtura q jan t pabanuara
Objektivi: Mbrojtja nga rreziqet natyrore
Numri i ndrtesave (historike) t mbrojtura q jan
dmtuar nga ndikimet mjedisore (p.sh prmbytjet);
Dmtimet n trashgimin kulturore nga ndikimet
mjedisore t matura n monedhn tuaj lokale (p.sh
prmbytjet);
3. Kush duhet t informohet rreth rezultateve t
monitorimit pr t garantuar ndrmarrjen e
veprimeve t nevojshme?
Duhet t identifikohet nj shumllojshmri grupesh t
synuara, si p.sh.
vendimmarrsit dhe politikant,
administratat prgjegjse publike dhe
publiku.
Kto grupe t synuara duhet t informohen rreth
rezultateve t monitorimit n fushn e tyre t interesit dhe/
ose prgjegjsis, pr t rritur ndrgjegjsimin e tyre mbi
situatn aktuale dhe krkesat pr ruajtjen dhe zhvillimin
e sitit t trashgimis kulturore. sht me rndsi q t
jepen, s bashku me rezultatet e monitorimit, nevojat e
identifikuara pr veprim, rekomandime pr veprime, si dhe
shrbime kshilluese n rastin e pronarve t pasurive.
Gjithashtu sht e dobishme t prfshihet GLM-ja dhe
pal t tjera interesi n zhvillimin e sistemit monitorues,
duke identifikuar prgjigjet ndaj t gjitha pyetjeve t
msiprme s bashku.

Rekomandime pr monitorimin
Krijoni struktura dhe procedura pr t garantuar
q sistemi monitorues do t zbatohet si duhet:
Grumbulloni dhe raportoni indikator, duke
prfshir nevojn pr veprime (korrektuese) dhe
komunikim t rezultateve monitoruese tek grupet
e synuara.
Sigurohuni q grupi i indikatorve sht i
prshtatshm pr nevojat lokale dhe t mjedisit
lokal: indikatort, ashtu edhe burimet dhe
personeli duhet t jen n dispozicion pr t
implementuar sistemin monitorues.
Monitoroni n intervale t rregullta (do vit ose t
paktn do dy vjet).
Prfshini departamentin e statistikave n
zhvillimin e skems monitoruese, prderisa ata
kan njohuri mbi t dhnat n dispozicion.
Ekspertt n sistemet monitoruese mund t jen
t dobishm n prcaktimin e indikatorve m t
efektshm.

4.3.3. Prshtatja e PMITK-s

Arsyet pr prshtatjen e PMITK-s
Kur nga njra an shfaqen sfidat, problemet dhe krkesa t
reja dhe nga ana tjetr veprimet, strukturat dhe procedurat
nuk sjellin suksesin e premtuar, sht e nevojshme t
prshtatet prmbajtja e PMITK-s pr ta br at q ti
prgjigjet krkesave t tjera. Nse nuk bhen rregullime,
PMITK-ja nuk do t prbnte m nj dokument mbshtets
pr menaxhimin e ruajtjes dhe zhvillimit t trashgimis
kulturore. Prshtatja e PMITK-s jep gjithashtu mundsin
pr t integruar element t rinj, t cilt nuk jan mar n
konsiderat n krijimin fillestar.

far duhet br
Bazuar n rezultatet e monitorimit (nevoja pr veprim) dhe
t indikatorve dhe informacioneve t tjera t dhna pr
rishikimin e PMITK-s, PMITK-ja duhet t prshtatet pr t
rritur ruajtjen dhe zhvillimin e sitit t trashgimis kulturore.
Pr t arritur kt qllim prsriten hapat e prshkruar n
kt kapitull, ndrsa nga ana tjetr nuk sht PIMTK-ja si
nj e tr q duhet t zhvillohet nga e para, por vetm
pjes t saj t cilat duhet t prshtaten sipas rezultateve
t monitorimit. Ndryshimet dhe risit e PMITK-s duhet
tu komunikohen menjher pas ksaj palve prkatse t
interesit, n mnyr q ato t ndiqen dhe zbatohen.
sht thelbsore q organizata prgjegjse pr rishikimin
t prcaktohet gjat prodhimit t PMITK-s.

33

5. Prmbledhje
Ruajtja e trashgimis kulturore mund t jap nj stimul
t rndsishm pr zhvillimin e qndrueshm t qyteteve
historike dhe siteve t trashgimis kulturore n Europn
Juglindore. Pr t arritur kt, ruajtja e trashgimis
kulturore duhet t lidhet me zhvillimin ekonomik, social
dhe mjedisor t zons, duke prllogaritur se si trashgimia
kulturore mund t mbshtes zhvillimin e qndrueshm
urban dhe se si zhvillimi mund t prdoret pr t
mbshtetur ruajtjen e trashgimis kulturore.
Aplikimi i suksesshm i ksaj strategjie do t oj n
krijimin e zonave urbane atraktive, konkurruese dhe shum
funksionale, n t cilat banort, turistt dhe bizneset
plqejn q t jetojn, punojn dhe kalojn kohn, duke
respektuar dhe vlerat e trashgimis kulturore t zons.
Pr t zhvilluar me sukses nj strategji t till duhet t
ndiqen katr qasje kryesore:
A. Qasja e integruar duke lidhur ruajtjen e trashgimis
kulturore me shtjet e tjera dhe fusha veprimi, t
cilat ndikojn ose bashkveprojn me ruajtjen ose
zhvillimin e trashgimis kulturore;
B. Qasja me pjesmarrje dhe komunikim, q prfshin
palt prkatse t interesit n zhvillimin dhe
implementimin e strategjis pr t arritur identifikimin
dhe pajtueshmrin e tyre me prmbajtjet e saj;
C. Qasja e menaxhimit pr t siguruar nj prkujdesje dhe
prmirsim t vazhdueshm t ruajtjes dhe zhvillimit
t sitit t trashgimis kulturore, duke u bazuar n
krkesat e trashgimis kulturore dhe prdoruesve t
saj;
D. Qasja e orientuar drejt objektivit dhe zbatimit pr ti
ofruar udhzime dhe nj korniz aktive Bashkis dhe
palve prkatse (private) t interesit pr ruajtjen dhe
zhvillimin e trashgimis kulturore.
Brenda ksaj strategjie, trashgimia kulturore njihet si nj
aset unik dhe nj tematik ndr-sektoriale pr zhvillimin
e nj qyteti historik atraktiv, konkurrues, dhe shum
funksional (zhvillimi urban i udhhequr nga trashgimia
kulturore).
Nj instrument q sht i dobishm pr aplikimin e ktyre
qasjeve dhe zhvillimin e nj strategjie t till jan Planet e
Menaxhimit t Integruar t Trashgimis Kulturore (PMITKt). Ato prcaktojn sisteme menaxhimi dhe plane veprimi,
t cilat krkojn t arrijn nj balanc t prshtatshme dhe
t barabart midis ruajtjes dhe zhvillimit, n mnyr q
zonat urbane historike dhe trashgimia kulturore t mund
t ruhen nprmjet aktiviteteve t prshtatshme, duke
kontribuar n zhvillimin social dhe ekonomik dhe rritjen e
cilsis s jets s qytetit.

34

Pr aplikimin e suksesshm t PMITK-ve, nj hap thelbsor

sht prgatitja e tyre gjithprfshirse prpara zhvillimit t
prmbajtjes s tyre. Element thelbsor n kt hap jan:
ndrtimi i nj grupi lokal mbshtets pr zhvillimin
dhe zbatimin e PMITK-s;
analizimi i situats aktuale t sitit t trashgimis
kulturore, duke identifikuar nevojat, mundsit dhe
krkesn pr veprime, si rrjedhoj e interesave
konfliktuale t trashgimis kulturore dhe prdoruesve
t saj;
zhvillimi i nj plani veprimi pr t sqaruar objektivat
dhe shtjet pr tu adresuar n PMITK dhe se si do
t strukturohet procesi i zhvillimit t PMITK-s duke
prfshir palt prkatse t interesit;
sigurimi i nj mbshtetje politike dhe financiare pr
procesin e hartimit.
Pr t mundsuar prfitimet e katr qasjeve t prmendura
m sipr dhe q ato t bhen efektive, PMITK-t prmbajn
komponentt e mposhtm pr ruajtjen dhe zhvillimin e
sitit t trashgimis kulturore, t cilt jan prpunuar gjat
fazs zhvillimore, s bashku me grupin lokal mbshtets
dhe palt e tjera t interesit:
objektiva dhe veprime konkrete, t bazuara n sfida,
nevoja dhe mundsi t identifikuara t trashgimis
kulturore dhe prdoruesve t saj pr ti dhn Bashkis
dhe palve prkatse (private) t interesit udhzime
dhe nj korniz suproaktive pr zhvillimin e zons;
instrumente, struktura dhe procedura koordinimi dhe
vendimmarrjeje pr rutinn e puns s prditshme pr
t garantuar q vendimet e marra t pajtohen dhe t
mbshtesin objektivat e PMITK-s dhe ruajtjen e sitit t
trashgimis kulturore
sistem monitorimi pr t vzhguar gjendjen e
trashgimis kulturore dhe zhvillimin e sitit t
trashgimis kulturore, n mnyr q t njihet n
nj faz t hert nevoja pr veprim, si rrjedhoj e
tendencave problematike dhe sfidave e krkesave t
reja t sitit t trashgimis kulturore;
procedur rishikimi pr ta mbajtur PMITK-n nj
instrument t prditsuar pr ruajtjen dhe zhvillimin
e sitit t trashgimis kulturore. Kshtu q, PMITK-ja
prcakton nj institucion dhe procedur prgjegjse
pr rishikimin dhe prshtatjen e prmbajtjes s saj
n intervale t rregullta kohore, duke u bazuar n
rezultatet e monitorimit.
Cikli jetsor i nj PMITK-je
Hartimi i PMITK-s sht nj procedur komplekse,
prderisa palt prkatse t interesit dhe politikat sektoriale
duhet t prfshihen dhe koordinohen. Megjithat,
prpjekja sht e vlefshme sepse prodhimi i plot i nj
PMITK-je do t mbshtes nxjerrjen e avantazheve t
trashgimis kulturore n prfitim t zhvillimit urban dhe
pr t menaxhuar me efektivitet ruajtjen e trashgimis
kulturore n kuadr t zhvillimit t orientuar drejt s
ardhmes, duke siguruar pr breza e ardhshm mbrojtjen
dhe ruajtjen e cilsive t veanta t trashgimis kulturore.

Cikli i jets i PTMK

PMITK-ja dhe fjal kye:

Parimet udhzuese dhe qasja
1. Kombinoni ruajtjen e trashgimis kulturore me zhvillimin ekonomik, social dhe mjedisor t zons;
2. Prpiquni pr zona urbane historike shum funksionale, t cilat knaqin dhe drejtpeshojn krkesat e
prdoruesve t tyre;
3. Koordinoni dhe menaxhoni (nse sht e mundur) interesat konfliktuale t palve t interesit;
4. Zbatoni qasjen e koordinuar, duke lidhur dhe koordinuar trashgimin kulturore me fushat prkatse;
5. Zbatoni qasjen me pjesmarrje, duke prfshir palt prkatse t interesit dhe promovuar trashgimin
kulturore pr t gjith;
6. Zbatoni qasjen e menaxhimit, duke vendosur struktura dhe procedura koordinimi, vendimmarrjeje dhe
monitorimi pr t implementuar nj proces t vazhdueshm prmirsimi;
7. Zbatoni qasjen e orientuar drejt objektivit dhe implementimit, duke zhvilluar objektiva dhe veprime konkrete
pr sitin e trashgimis kulturore ose zonn historike urbane;
8. Integroni PMITK-n n kornizn e politikave kryesore;
9. Merrni n konsiderat pasurit e trashgimis kulturore t prekshme (materiale) dhe t paprekshme
(jomateriale);

35

Shembull i nj skeme indikatori monitorues

Objektivi: N kt fush vendoset emri i objektivit,

shkalln e arritjes s t cilit do t mas indikatori.
Indikatori: N kt fush shkruhet me emr indikatori.
Shpjegim: Pr tu siguruar se sht e qart se far do
t mas saktsisht indikatori dhe q indikatori sht i
krahasueshm me kalimin e kohs, duhet t jepet nj
prshkrim i shkurtr i indikatorit. Pr shembull, kur
indikatori sht numri i ndrtesave historike n zon,
shpjegohet se far nnkuptohet me ndrtesa historike,
pr shembull t gjitha ndrtesat e qendrs historike t
rindrtuara prpara Lufts s Dyt Botrore (sigurohu q
kjo zon t jet qartsisht e prcaktuar).
Caktimi i objektivit: Caktimi i objektivit bhet pr t
mundsuar vlersimin e gjendjen aktuale t indikatorit
(matja e shkalls s arritjes s objektivit) nse, pr
shembull, sht duke u shfaqur nj tendenc zhvillimore
pozitive ose negative. Qasja e sistemit t semaforve
sht e dobishme, e cila prcakton :
a. Nj zhvillim pozitiv [t shnuar me t gjelbr],
b. Nj zhvillim negativ q vjen nga nj tendenc ose
potencial [shnuar me t verdh] ose
c. Nj zhvillim negativ, q mund t shfaqet [shnuar me
t kuqe].
Pr indikatort e verdh dhe t kuq analizohet shkaku
i zhvillimit dhe, nse sht e nevojshme, formulohen masa
t prshtatshme.

36

Shembull i qasjes s semaforve me indikatorin

Numri i vizitorve t qendrs informative t
trashgimis kulturore
Nse numri i vizitorve sht m
i lart se nj vit m par, kjo sht
nj tendenc pozitive. Indikatori
shnohet me t gjelbr.
Nse numri i vizitorve sht m i
ult se nj vit m par, mund t jet
nj tendenc zhvillimore negative.
Shnoje indikatorin me t verdh.
Nse numri i vizitorve sht m i
ult se nj vit m par dhe ky i fundit
m i ult se viti paraardhs, nj prirje
negative zhvillimore ka si tendenc
t manifestohet. Shnoje indikatorin
me t kuqe.

Gadishmria: N kt fush prshkruhet se ku jan t

gatshm t dhnat e indikatorit (p.sh. nga libri vjetor i
statistikave, departamenti i statistikave, operatori i qendrs
s informacionit, etj.).
Prgjegjsia: N kt fush prcaktohet institucioni
prgjegjs pr mbledhjen dhe raportimin e t dhnave t
indikatorit. Duhet t vendosen detajet e kontaktit t nj
person kontakti.
Data e vlersimit: N kt fush prcaktohet data e
vlersimit, sipas s cils do t grumbullohen t dhnat e
indikatorit (p.sh numri i ndrtesave historike n qendrn
historike deri n 31.12.) ose do t vendoset periudha
monitoruese pr t ciln do t grumbullohen t dhnat
(p.sh. vizitort e qendrs s informacionit nga 1.1.31.12.). Rekomandime pr vendosjen dhe przgjedhjen e
indikatorve monitorues
Prdorini indikatort t ndrthurur si informacion
mbshtets i ndrsjellt. Ndonjher nj indikator
i vetm nuk mund t jap nj pamje t qart rreth
zhvillimit. Duke prdorur disa indikator n kombinim
mund t sigurohet nj pamje m e mir e zhvillimit
dhe treguesve t shkaqeve t saj (pr shembull numri
i ndrtesave historike sht duke u zvogluar, por nuk
ka asnj leje pr t shkatrruar; kjo mund t jet nj
tregues se shkatrrimi u krye pa leje, si rezultat ju mund
t duhet t prmirsoni funksionet tuaja kontrolluese;
vetm duke pasur nj indikator, arsyet pr at zhvillim
do t ishin kshtu t qarta);
shtja nuk sht t matet numri i sakt; ajo q ka
rndsi sht nj tregues mbi zhvillimin pr t ditur nse
veprimet duhet t ndrmerren ose jo (p.sh. kur ju keni
nj zon historike t madhe, por burime t kufizuara pr
t vzhguar gjendjen e nevojs pr rehabilitimin e do
ndrtese historike). N vend t kapitullimit dhe t mos
kryerjes s asnj veprimi, prcaktoni zonn me situatn
tipike dhe matni pikrisht atje nevojn pr rehabilitimin
e ndrtesave (ndonjher ju duhet t kontrolloni nse
kjo zon sht tipike pr t trn). Zhvillimi i pjess
tipike shrben si nj indikator pr t gjith zonn, duke
minimizuar kshtu prpjekjet e monitorimit;
Konsultoni autoritetet prkatse rajonale dhe
kombtare si dhe ICOMOS-in kombtar, nse ato
kan shembuj monitorimi dhe sistem indikatorsh pr
trashgimin kulturore.
Prshtateni skemn e treguesve me nevojat dhe
burimet: mos merrni thjesht nj skem indikatorsh
nga nj qytet tjetr; merreni si nj udhzues dhe
prshtateni me objektivat tuaja t monitorimit dhe
burimet n dispozicion pr monitorim (nevojat tuaja
lokale).

Integrojeni monitorimin tuaj n strukturn

ekzistuese, nse sht e mundur, pr t shmangur
punn e dyfisht, p.sh. matjen dy her t nj indikatori.
Prdorni struktura ekzistuese n organizatn tuaj, t cilat
aktualisht monitorojn ose grumbullojn t dhna.
Indikatort duhet t jen:
T disponueshm dhe me kosto t ult: Sigurohuni
q indikatori sht n dispozicion (p.sh. n librin tuaj
vjetor t statistikave) dhe mund te grumbullohet me
nj sasi prpjekjesh dhe kostosh t justifikueshme dhe
t administrueshme. Prandaj, preferoni indikatort q
kan nj vler t lart informative (fuqi shpjeguese) dhe
n t njjtn koh krkojn burime t ulta njerzore
dhe financiare pr t trhequr t dhna (sigurohuni q
kostot e grumbullimit nuk jan m t mdha se vlera
informative). Prdorini aq indikator sa duhen dhe sa
m pak indikator q t jet e mundshme (shmangni
varrezat e t dhnave).
T prqendruar dhe t sakt: Prqendrojini indikatort
tuaj n nevojat lokale, n at q organizata juaj po
prpiqet t arrij. N veanti indikatort duhet t
lidhen drejtprdrejt me objektivat dhe informacionin
e nxjerr n PMITK-n tuaj (kjo shpesh do t thot
krijimin e indikatorve lokal, t nxjerr nga objektivat
tuaja monitoruese). Jini t qart dhe t sakt rreth
asaj se far do t mas indikatori. Indikatori nuk
duhet t ket dy kuptimsi n mnyr q t dhnat t
grumbullohen n mnyr t prqendruar

(p.sh. numri i ndrtesave historike. Cilat jan ndrtesat

historike? Bjeni kt t qart).

Matja e zhvillimeve dhe veprimtaris:

Ky indikator duhet t mundsoj raportimin e progresit

dhe performancs n koh pr ti dhn nj pamje
t prgjithshme t zhvillimit. Gjithashtu indikatori
duhet t lidhet me nj situat specifike, e cila sht e
mundshme pr tu ndikuar ose kontrolluar nga ju (mund
t veproni mbi to) (p.sh n lidhje me rreziqet natyrore
n trashgimin tuaj kulturore ju mund t matni numrin
e shirave t fuqishm dhe prmbytjeve, por prderisa
ju nuk mund t ndryshoni faktin e ekzistencs s tyre,
informacioni nuk sht shum i dobishm. M e
dobishme pr t pasur mundsi q t vendosni mbi
veprimet do t ishte pr shembull matja e dmtimeve
nga prmbytjet n trashgimin tuaj kulturore pr sa i
prket shtpive t dmtuara dhe njehsimit t tyre n
monedhn lokale. Nse ka pak dmtime ose kosto,
veprimet tuaja parandaluese jan duke funksionuar;
nse ato jan n rritje, ndoshta duhet t ndrmerrni
veprime).

Prshtatshmria: Skema juaj e indikatorve duhet

t jet (lehtsisht) e prshtatshme me objektivat
dhe nevojat e ndryshueshme (mos e bni shum t
komplikuar).

37

Shtojca
Shembuj t objektivave t PMITK-s
Regensburg
Ruajtja e sitit t Trashgimis s Kulturs Botrore t UNECOS-s Qytetit i Vjetr i Regensburgut me Stadtambof.
Sigurimi i prdorimit t shumllojt t Qytetit t Vjetr t Regensburgut dhe gjithashtu pr zonn vitale dhe t
banueshme si zon trheqse si pr ata q banoj edhe pr vizitort.
Ekuilibrimi dhe koordinimi i ruajtjes trashgimis kulturore t ndrtuar me nj zhvillim t qndrueshm t elementve
(n aspektet sociale, ekonomike dhe mjedisore) duke prdorur nj qasje t menaxhimit t integruar.
Koordinimi dhe menaxhimi i nevojave (konfliktuale) dhe interesave t t gjith aktorve t interesuar (p.sh. banort,
vizitort, konservuesit, etj)

Napoli
Fillimi i nj procesi t rizhvillimit t shprndar t Sitit t Trashgimis Kulturore prmes nj konceptimi t ri t
identitetit t kulturs dhe mikpritjes n qendrat historike si nj motor pr nj zhvillim ekonomik dhe social.
Sigurimi i nj kuadri konsensual pr ruajtjen dhe menaxhimin e Sitit t Trashgimis Kulturore.
Koordinimi i politikave sektoriale, t planifikimit dhe t veprimeve, etj., t cilat drejtojn apo ndikojn n zonat urbane
historike dhe ato t trashgimis kulturore dhe vlerave sociale.

Vilnius
Ruajtja dhe prdorimi n mas m t madhe i qendrs historike t Vilniusit me vlerat e saj kulturore dhe natyrore.
Rritja e karakterit trheqs t qendrs historike pr t jetuar dhe pr t br biznes, pun krijuese dhe turizm.
Krijimi i nj kuadri t menaxhimit t mbrojtur t qendrs historike t Vilniusit sitit t trashgimis kulturore.
Prmirsimi i sistemit t komunikimit n Qendrn e Vjetr.
Zhvillimi i aktivizimit, vetdijes s konservimit dhe t ngritjes s shtjeve n komunitetet vendore.
Inkurajimi i bashkpunimit t sektorve publik dhe privat.

Sighisoara
Menaxhimi dhe monitorimi i qendrave historike t prfshira n Listn e Trashgimis Botrore t UNESCOs.
Ruajtja dhe restaurimi mbi baza shkencore i monumenteve historike.
Sigurimi i nj barazpeshe optimale midis faktit q banort jetojn n Kshtjell dhe tendencs s vlersimit pr synime
turistike.
Identifikimi i faktorve kryesor t dobsive t trashgimis kulturore n qendrat historike dhe ngritja e nj kuadri t
qart pr mbrojtjen e tij, ruajtjen dhe rritjen e vlerave te tij.

38

Shembuj t programeve t puns pr zhvillimin e nj PMITK-je

Vilnius

Aktiviteti:
Prshkrim i shkurtr

Regensburg

Pergjegjesit

1. Analizat e situats
reale
2. Prgatitje e Planit t
Punes

Afati kohor
dhjetor 08
shtator 09

AVQV

gusht 09
nntor 09

3. Sugjerimet lidhur
AVQV
me Qendrimin e
Domethnies s
paraqitur nga GLMja n
Ministrin e Kulturs

shtator 09
nntor 09

4. Prgatitja e PMITK-s
paraprake nga GLMja prgjat seris s
takimeve t GLM-s.

AVQV

janar 09
shkurt 10

5. Paraqitja e PMITKs paraprake tek

institucionet shteterore
pr aprovimin kryesor
(Dep.i Trashgimis
Kulturore, Komisionit
Shteteror t
Trashgimis Kulturore.

Departamenti i
Trashgimis
Kulturore

mars 10
tetor 10

6. Shqyrtimi i PMITK-s
paraprake n komitetet
prgjegjse t Kshillit
Bashkiak

AVQV

7. Aprovimi i PMITKs prfundimtare nga

Kshilli Bashkiak

Kshilli
Bashkiak

Data

Permbajtja

1. GLM:
26 janar 09

Paraqitja dhe diskutimi i objektivave t

PMITK-s s Regensburgut;
Paraqitja dhe diskutimi i objektivave
dhe prfundimeve te GLM-s n
mbshtetje t produktit t PMITK-s
dhe pritshmrit e antarve t GLM-s
pr t marr pjes n proces.

2. GLM:
05 maj 09

Paraqitja dhe diskutimi i planit t puns

s GLM-s n mbshtetje t prpilimit
t PMITKs;
Paraqitja dhe diskutimi i analizave t
koncepteve q ekzistojn, planeve,
studimeve, instrumentave t sitit t
trashgimis kulturore dhe rrjedhojat e
tij pr veprime t mtejshme.

3. GLM:
02 korrik 09

Paraqitje dhe diskutim pr vizionin,

parimet dhe objektivat e sitit t
trashgimis kulturore, t zonave t
veprimit bazuar n analizat e nj status
quo-je (qasjeje t integruar).

4. GLM:
08 shtator
09

Paraqitja dhe diskutimi i masave t

mundshme brenda fushave t veprimit
pr t mbshtetur vizionin dhe objektivat pr sitin e trashgimis kulturore
(qasja e integruar).

5. GLM:
03 dhjetor
09

Paraqitja dhe diskutimi i Sistemit Menaxherial pr t siguruar nj qasje te

integruar dhe menaxheriale t PMITK-s
(strukturat ekzistuese dhe procedurat t
cilat jan prmirsuar).

6. GLM:
11.mars 09

Paraqitja dhe diskutimi i planit lokal t

zbatimit te PMITK-s.

7. GLM:
23 qershor
09

Paraqitja dhe diskutimi i strukturave

prfundimtare dhe procedurave pr tu
zbatuar brenda PMITK-s.

8.KDV:
08 dhjetor
09

Prezantimi dhe diskutimi i PMITK-s.

tetor 10
dhjetor 10

janar 11
mars 11

39

Shembull Tregues nga Liverpuli pr prpilimin e nj PMITK-je

Objektivat e PMITK-s tuaj
Prshkruhet far duhet t arrihet me PMITK-n.

1. Objektivat e prpilimit t Planit t Korrigjuar t Menaxhimit t Integruar t Trashgimis Kulturore.

T paraqes nj kuadr konsensual t prditsuar pr ruajtjen dhe menaxhimin e Sitit t Trashgimis Kulturore i cili
prputhet me:
a) Udhzimet Operacionale pr Zbatimin e Konvents Botrore t Trashgimis (2005):
T gjitha pronat e prshkruara n Listn e TB-s duhet t ruhen nga nj baz ligjore afatgjat e prshtatshme, bazuar
n rregulla dhe/ose mbrojtje dhe menaxhim institucional pr t siguruar (ruajtjen e nj vlere t pamueshme t sitit);
b) Deklarata mbi Ruajtjen e Peizazhit Urban Historik (2005)
nevoja pr t kontekstualizuar m s miri arkitekturn e kohs n peizazhin urban historik dhe t theksohet
rndsia e studimeve t ndrrmara pr t analizuar ndikimin mbi vlerat kulturore, pamore ose t tjera vlera kur ato
ndrveprojn me ato t kohs kur jan planifikuar t ndrmerren.
Nj objektiv i mtejshm do t jet udhzuesit shtes domethns pr zhvillimin dhe ruajtjen t cilat jan dhn n
Dokumentin Shtes t Planifikimit t STB-s (2009).
2. Objektivat e Planit t Rishikuar Menaxherial
Plani Menaxherial i rishikuar do t krkoj identifikimin, mbrojtjen, ruajtjen dhe paraqitjen e nj siti prmes ktyre proceseve:
1. Menaxhim i prgjegjshm i ndryshueshm n nj ekonomi globale n ndryshim
2. Siguria q politikat strategjike t jen n funksionim pr t mbshtetur veprime pozitive pr t siguruar q t gjitha
asetet historike domethense jan t mirmbajtura dhe n prdorim t qendrueshm.
3. Rritja e standardeve t dizajnit urban: promovimit t zgjidhjeve t dizajnit bashkkohor t cilat respektojn
peizazhin e trashguar.
4. Rritja e vlersimit ndaj vlerave t STB-s dhe kontributi q mund ti japin ekonomis nga vizitort.
5. Prmirsimi i mirkuptimit t Vlerave Universale t Pamuara t siteve prmes studimeve t detajuara t
prmirsuara me intepretime multimediale
Vini re: Objektivat e PMITK-s nuk do t krkojn t parandalojn ndryshime por do t krkojn prpiqen t prfitojn
nga ndryshimet. Do t krkojn inkurajim nga Deklarata e UNESCOs Budapest (2002) e cila thot se Komiteti i
Trashgimis Botrore do t:
krkoj t arrij ekuilibrin e duhur midis ruajtjes, qendrueshmris dhe zhvillimit, kshtu q pronat e Trashgimis
Botrore mund t mbrohen prmes aktiviteteve t duhura duke kontribuar pr zhvillimin social dhe ekonomik si dhe cilesis
s jetess s komuniteteve tona.
Rezultati i pritura dhe prfundimi
Prshkrimi i rezultateve t pritura nga PMITK-ja.

Rezultatet e pritura nga PMITKja mund t jen:

1. Dokumenti strategjik i prditsuar i prshtatur, i cili prputhet me udhzuesit, politikat dhe strategjit vendore,
kombtare dhe strategjit.
2. Formsimi i nj baze pr programet e puns s Zyrtarve t Trashgimis Botrore dhe influenca ndaj programeve t
puns kundrejt gjith aktorve.
3. Duhet t sigurohet mbrojtja dhe nxitja e Siteve t Trashgimis Kulturore t konsideruara n t gjitha vendimet q
kan efekt n sit.
4. T mundsohet arsyeja pr burimet e caktuara pr STB-n.
5. T mundsohet prdorimi n vazhdim i nj mjeti pr grupin e mbshtetjes s komunitetit.

40

Struktura dhe Prmbajtja e PMITK-s

Prshkrimi se me cilat shtje do t merret PMITK-ja me prpilimin e nj tabele me prmbajtjen e PMITK-s. Emrtimi i fushs s
veprimeve dhe strukturave dhe procedurat q duhen ndrmarr ose zhvilluar pr t siguruar arritjen e objektivave t PMITK-s.

Struktura e Planit t Menaxhimit t STB-s dhe Prmbajtja:

1. Hyrje
2. Prshkrimi i Sitit
3. Vlersimi i Rndsis s Vlerave Universale t Pamuara
4. Rishikimi i progresit 2003-9
5. Mundsit konkrete, krcnimet dhe shtjet Menaxheriale
6. Vizioni pr nj Sit t Trashgimis Botrore dhe Objektivat Menaxheriale
7. Zbatimi (i Planit t Puns) dhe Vzhgimi
Komponentt m t rndsishm t Planit t Menaxhimit t STB-s:
1. Vizioni se si nj STB do t zhvillohet pr 30 vitet e ardhshme
2. Vizioni se si nj SBT do t paraqitet
3. Plani i puns si do t realizohen objektivat
Plani i Puns me detajet e ndarjes s prgjegjesive nga PMITK-ja dhe plani kohor.
Prshkruan se cilat aktivitete, ne cilat sekuenca do t zbatohen n mnyr q t detajohen nga prmbajtja prfundimtare dhe t arrihen
objektivat e PMITK-s: Prshkruhen se si do t prfshihet KDV-ja dhe aktor t tjer n kt proces. Jepet personi prgjegjs pr do
aktivitet ose organizatat dhe koha deri kur do t realizohen ato.

Veprimet Kryesore pr Prpilimin e Planit Menaxherial t STB-s

Veprimet

Prgjegjsia

Periudha

1. Prpilimi i Planit t par t Menaxhimit t STB-s

Kshilli Bashkiak i Liverpulit (KBL), Trashgimia 2002-2003

Angleze (TA), Vizioni i Liverpulit (VL),
Agjencia e Zhvillimit Veriperndimor
(AZV), Udhtimi i Merseyt (UM) dhe Zyra
Qeverisse Veriperndimore (ZQV).

2. Prpilimi i Dokumentit Planifikues Suplementar t

Sitit t Trashgimis Botrore (DPS STB)

KBL, TA, VL, AZV, dhe Komisioni pr Arkitek- tetor 06

turn dhe Ndrtimin e Mjedisit (KANM)
nntor 09

3. T ndrmar nj Studim Themelor pr progresin pr

t realizuar objektivat dhe zbatimin e veprimeve n
Planin e Menaxhimit t 2003. Arritjet dhe dobsit n:

Mbrojtjen e pronave t trashgimis

Ruajtjen e trashgimis

Paraqitjen e pronave t trashgimis

KBL t drejtoj por t konsultohet me t

gjith antart e KDV-s.

5. Prgatitja e Strategjis s Prkthimit dhe Edukimit.

KBL dhe TA t drejtoj por t konsultohet me gusht

t gjith antart e KDV-s, t tjer aktor
tetor 09
dhe publikun

4. Konsultime n shtjet Kryesore

KLB t drejtoj por t konsultohet me t

gjith antart e KDV-s, t tjer aktor dhe
publikun.

nntor
dhjetor 09

5. Emrimi i kshilltarve pr t prgatitur nj projektPlan Menaxhimi

KBL,TA, VL dhe AZV t drejtojn

janar
mars 10

6. Prgatitja e nj projekt- Plan Menaxhimi t

korrigjuar

KBL,TA, VL dhe AZV t drejtojn por t konsultohet me t gjith antart e KDV-s.

prill qershor 10

7. Konsultim Publik pr projekt- Plan Menaxhimin,

prfshir Vizionin, Objektivat dhe Veprimet

KBL,TA, VL dhe AZV t drejtojn por t

konsultohet me t gjith antart e KDV-s,
aktort e tjer dhe publikun

korrik
gusht 10

8. Plani Mnaxherial i korrigjuar Prfundimtar

KBL,TA, VL dhe AZV t drejtojn

shtatordhjetor 10

9. Zbatimi i vazhdueshm dhe vzhgimi

KDV

dhjetor 10-

gusht
shtator 09

41

Vizioni pr Sitin e Trashgimis Botrore t Sighisoars

Kshtjella sht pr t prforcuar karakterin banues dhe t integroj nj shkrirje t funksioneve pr t evituar prdorimin
e tij si nj perimeter thjesht turistik. PMITK-ja do t adaptohet dhe promovoj vendimet bazuar n kt synim. Ndrtesat
publike t trashgimis (prfshir kulln) do t prdoren plotsisht sidomos pr aktivitete kulturore edukuese.
Qyteti i poshtm do t ket dominim t karakterit tregtar, ndryshe nga kshtjella, e cila duhet t ruaj identitetin lokal
dhe profilin kulturor. Parku qendror i tanishm do t ritrasformohet n nj shesh publik pr kmbsort duke mbshtetur
biznesin dhe ndrveprimin social.
Stacioni i trenit dhe autobusit n kufi t zons tampon do t mar nj profil urban t specializuar pr t mbshtetur
veprimtari t ndryshme si shrbimet e transportit t jashtm dhe lokal, orientimin turistik, hotele t vogla dhe qendra
rinore, linjat kryesore t trasportit, platformave t transportit t mallrave, hapsirave pr zyra dhe funksioneve pr banim.
Ndrtesat industriale t braktisura n zonn tampon do t krkohen dhe integrohen n jetn e qytetit prmes
prdorimit t ri q mbshtet ndrtesat ekzistuese pr zgjidhjen e konflikteve ekzistuese apo nevojave.

Shembuj t objektivave dhe veprimeve pr fushveprimin e PMITK-s

Liverpul
Objektivat
T vazhdoj t siguroj q t gjitha zhvillimet e reja brenda sitit dhe zons industriale t jen t nj dizajni t cilsis
s lart dhe t ken cilsi n ndrtim
Veprimi
Udhzues Dizajni pr Liverpulin
Dokument Planifikues Suplementar pr STB-n e Liverpulit
Vazhdim i vzhgimit t burimit t trashgimis s ndrtuar pr t siguruar q ndrtesat n rrezik t jen identifikuar
dhe t ruhen, si dhe t zbatohet nj program vzhgimi i rregullt dhe mirmbajtjeje pr t gjitha ndrtesat historike dhe
monumentale.
Veprimi
Studim i detajuar i meritave t trashgimis dhe t nevojave t trashgimis
Shnimi i ndrtesave t paprshtatshme si parashikohen n Vlersimin e planimentris s Qytetit
Promovimi dhe inkurajimi i rindrtimit t ndrtesave te paprshtatshme
Sighisoara
Objektivat (Fusha e veprimit Ruajtja, mbrojtja dhe zhvillimi i qndrueshm)
Ruajtja dhe prdorimi i trashgimis s ndrtuar
Veprimi
Zvendsimi i ndrtesave q nuk jan t pajtueshme me vlerat e trashgimis se UNESCO-s
Forcimi i karakterit banues t zonave t mbrojtura (Kshtjella)
Veprimi
Zvoglimi i lvizjes s makinave n kshtjell, duke gjetur alternativa t tjera
Mbshtetja e karakterit heterogjen pr prdorimin e trashgimis dhe zonave prreth
Veprimi
Vendosja e nj vendtakimi n Qytetin e Poshtm, i cili do t prmbaj muzeume t reja me ekspozita t
prhershme dhe t prkohshme, dhoma konferencash, laborator ruajts, arkiva dhe magazina, fjetore pr
specialistet, shkolla muzike, etj.
Mbshtetja pr sensibilizimin ndaj vlerave kulturore te trashgimis
Veprimi
Aktivitetet me shkollat pr t kuptuar dhe interpretuar sitin

42

Napoli

Regensburgu
Objektivat (zona e veprimit Ruajtja e trashgimis kulturore)
Mirmbajtja e trashgimis kulturore t ndrtuar
Qyteti mbshtet fuqimisht aktivitetet e ruajtjes s trashgimis kulturore t ndrtuar prmes zhvillimit dhe zbatimit t
instrumentave efektive. Ndrtesat n nevoj pr rehabilitim, sidomos t listuar si monumente n rrezik, t rehabilitohen
me kujdes. Gjithashtu prfshihet edhe mbshtetje dhe financim pr individt privat.
Ruajtja e peizazhit t qytetit
Integriteti pamor i qendrs historike sigurohet prmes instrumentave t prshtatshm.
Prdorimi i qndrueshm dhe zhvillimi
Trashgimia kulturore e ndrtuar forcohet dhe e qendrueshmja prdoret. Zgjidhjet e reja dhe t prshtatura n tension
midis ruajtjes dhe trashgimis kulturore t ndrtuar dhe krkesave t kohs pr t cilat prpiqen prdoruesit.
Dokumentimi dhe vzhgimi
Dokumentimi i trashgimis s ndrtuar prditsohet vazhdimisht. Vzhgimi aktiv do t vazhdoj si edhe do t
prmirsohet.
Ruajtja kundrejt rreziqeve natyrore
Zona urbane historike sht e mbrojtur ndaj rreziqeve natyrore pr t ruajtur vlerat e trashgimis kulturore.

43

Prmbajtja e Planit t Menaxhimit te Liverpulit (2003)

Pjesa 5: E ardhmja pr Sitin e Trashgimis Botrore dhe Objektivat e Menaxhimit

5.1
Hyrje 132
5.2
E ardhmja e Sitit t Trashgimis Kulturore
132
5.3
Menaxhimi i Sitit 134
5.4
Rigjenerimi 137
5.5
Ruajtja e Trashgimis s Ndrtuar 138
5.6
Peizazhi / zona publike 141
5.7
Zhvillimi i Ri 143
5.8
Trasportimi 145
5.9
Arkeologjia 146
5.10
T kuptuarit e Sitit 147
5.11
Kultura dhe Trashgimia jomateriale
148
5.12
Edukimi dhe interpretimi 150
5.13
Menaxhimi i Vizitorve dhe Turizmi 151
5.14
Vendosja dhe Siti 153
5.15
Mjedisi natyror 153

Pjesa 6: Zbatimi dhe Vzhgimi

6.1
Hyrje 156
6.2
Zbatimi i Planit t menaxhimit 157
6.3
Plani i veprimit 158
6.4
Vzhgimi dhe rishikimi i Planit 174
6.5
Vzhgimi i Sitit 174
6.6
Rregullimet administrative pr vzhgimin e prons
177

Bibliografia

Shtojca 1:

Indeksi i treguesit t Monumenteve Kryesore Pas-mesjetare n figurat 4.1 dhe 4.2

Figurat:

181

2.1
Vendosja e Sitit 23
2.2
Plani i vendndodhjes n shkalln 1:20 000 q tregon Sitin dhe mjedisin e tij natyror
24

dhe ndrtimor
2.3
Plani i Sitit t Emrtuar t ndar n 6 zona
25
2.4
Siti i Emrtuar dhe Zona e propozuar tampon, s bashku me cilsit natyrore, ndrtesat
30

e listuara dhe zonat n ruajtje
4.1
Cilsit kryesore t Mesjets dhe ato t Pas-Mesjets s Hershme
101
4.2
Cilsit kye t Shekullit XVIII dhe XIX
102
4.3
Elementt Pamor t vendosjes s nj Siti
123

E Ardhmja pr Sitin e Trashgimis Botrore
133

44

Termat e Referencs pr Komitetin Drejtues (KD) t Trashgimis Botrore t Liverpulit

1. Termat e Referencs t Komitetit Drejtues (KD) t Sitit t Trashgimis Botrore (STB)
Funksionet dhe prgjegjsit e Komitetit Drejtues jan:
a. t veproj si nj grup kshillues pr Liverpulin n emr t qeveris s Mbretris s Bashkuar (MB) pr t siguruar
se t gjitha detyrimet dhe prgjegjsit, t parashikuara nga Konventa pr Trashgimin Botrore, jan prmbushur
duke rritur ndrgjegjsimin e publikut dhe mbrojtjen e vlerave universale t pamuara t Sitit t Trashgimis Botrore
t Liverpulit (STB), si parashikohet n Deklaraten e Vlerave Universale t Pamuara (shiko shtojcn 1 pr deklaratn
q i sht dorzuar Komitetit t TB-s dhe q sht n pritje t aprovimit).
b. t prdor ndikimin e t gjitha organizatave t prfaqsuara nga Komiteti Drejtues pr t siguruar se vlerat e
pamuara universale t STB-s s Liverpulit jan:
i. Identifikuar prmes krkimeve mes vlerave t e pamuara universale t sitit
ii. Mbrojtur , prmes kontrolleve statutore dhe jo-statutore
iii. Ruajtur, prmes mirmbajtjes, riparimit dhe prmirsimit
iv. Paraqitur, prmes nj interpretimi t cilsis s lart dhe programeve t edukimit
c. kshillimi pr mbledhjen dhe parashikimin e informacionit n lidhje me vzhgimin periodik dhe bashkveprues
t STB-s, si krkohet nga Komiteti i TB-s.
d. t rekomandoj prioritetet pr zbatimin e vzhgimin dhe rishikimin e planint t menaxhimit t Sitit tek organizatat
e prfaqsuara nga Komiteti Drejtues.
e. lobim dhe advokaci pr t siguruar se t gjitha organizatat, sidomos ato t perfaqsuara n Komitetin Drejtues, i
japin prparsi interesave t STB-s dhe ndrmarin pun praktike n lidhje me zbatimin e Planit t Menaxhimit.
f. kshillimi i Kshillit Bashkiak t Liverpulit, agjencive t tjera, pronarve privat dhe atyre t pronave publike n
zbatimin e Planit t Menaxhimit t STB-s.
g. promovimi i Sitit t Trashgimis Botrore n kontekstin e Turizmit, rigjenerimin e dobive t publikut dhe
sigurimin q statusi i STB-s t prdoret pozitivisht pr menaxhimin e vizitorit, rigjenerimin e turizmit dhe
rigjenerimin urban.
h. inkurajimi dhe lobimi pr ndarjen e burimeve financiare pr t zhvilluar objektivat dhe veprimet e Planit t
Menaxhimit.
i. udhzimi i Kshillit Bashkiak t Liverpulit me prioritetet e puns pr Sitin e Trashgimis Botrore, duke mar
dhe aprovuar nj raport vjetor dhe nj Plan Veprimi vjetor.
j. Inkurajimi i zhvillimit t mundsive edukative t lidhura me STB-n dhe siguria q vlerat universale t pamuara
t STB-s t jen trasmetuar.
2. Sfondi
2.1 Nn termat e Konvents s Trashgimis Botrore t UNESCO-s (1972) prgjegjsia pr t siguruar mbrojtje
dhe menaxhim t pronave, t cilat jan pjes e Lists s Trashgimis Botrore, mbahen nga prqafsuesit e
qeveris (Departamenti i Kulturs, Medias dhe Sportit -DKMS). DKMS i ka deleguar prgjegjsit vendore pr Sitin e
Trashgimis Botrore Komitetit Drejtues t STB-s dhe vzhgon menaxhimin vendor prmes antarsis n t.
3. Qllimi i Komitetit drejtues t STB-s
Antart e Komitetit Drejtues formojn nj ur dykalimshe, duke e kaluar informacionin prkats nga
komiteti drejtues tek organizatat q ato prfaqsojn dhe prej tyre tek Komiteti Drejtues.
Kur paraqiten organizatat tek Komiteti Drejtues, antart e tij kan nxitur prgjegjsin si ruajts t STB-s.
KD-ja i STB-s mund t mar raporte dhe informacion pr shtjet e planifikuara por funksioni i tij nuk sht t
reagoj si komitet kshillues ndaj propozimeve t zhvillimit.
4. Praktikat
1. Komiteti Drejtues do t drejtohet nga nj antar i tij pr 2 vjet, megjithse kryetari mund t vazhdoj t
drejtoj edhe pr mandatet n vazhdim, n qoft antart e tjer bien dakort.
2. Sekretariati i KD-s mund t kryhet nga Kshilli Bashkiak i Liverpulit.
3. Kshilli Drejtues duhet t mblidhet do tre muaj.
4. Proces verbali i takimeve t KD-s duhet t jet trasparent pr publikun.
5. Termat e Referencs mund t rishihen nga KD n do koh dhe mund t prmirsohen duke ndjekur nj
diskutim t plot t nj projekti t ripar n nj takim t KD-s.
6. Nse nj nga antart nuk mund t jet i pranishm n mbledhje ai duhet t drgoj zvendsues.
Zvendsimi realizohet kur antart e tjer:
a. Evidentojn arsyen e mungess s tij dhe kan emrin e zvendsuesit.
b. Sigurojn q zvendsuesi i emruar t ket informacion mbi programin, raportet dhe gjith
dokumentacionin e takimit.
c. realizon informimin e zvendsuesit.

45

5. Antarsimi n Komitetin Drejtues

Antarsia e Komitetit Drejtues t Trashgimis Botrore duhet t vij nga prfaqsuesit e organizatave t mposhtme:

Shefi i Seksionit ekzekutiv

Partneriteti i Mersey-t

Planifikimi

Udhtimi i Mersey-t

Ruajtja e ndrtesave

Muzeu Kombtar i Liverpulit

Destinacioni Liverpul (Turizmi)

Seksioni Arkeologjik i Merseyside

Kultura

Universiteti i Liverpulit

Dhoma e lajmeve

Universiti I Liverpuli John Moores

Trashgimia Angleze

Dhoma e Tregtis dhe Industris s Liverpulit

Kshilltar Ndrkombtar

Shoqria Civile e Merseyside

Studimi i dosjes rajonale

Mjedisi Historik i Liverpulit
Departamenti i Kulturs, Medias dhe Sportit
ICOMOS UK
Zyra Veriperndimore e Qeveris
Agjencia Veriperndimore e Zhvillimit

46

Vizioni i Liverpulit

Kshilli Bashkiak i Liverpulit

Antarsimi do t rishikohet here pas her pr

t siguruar se interesat e duhura vazhdojn t
prfaqesohen. Ftesa pr antar t tjer shtes
ose krkesa q i bashkohen Komitetit Drejtues do
t diskutohen plotsisht n takimin pararends t
Komitetit pr do krkes apo prgjigje.

Shembuj t procedurave pr t siguruar pajtueshmri t projekteve t reja me zhvillimin e

trashgimis kulturore
Grac
Trashgimi i ksaj procedure sht dhn nga nj vendim i prgjithshm prmes kshillit Bashkiak t Gracit pr Sistemin e
Menaxhimit t Trashgimis Botrore. Kshtu Graci ka instaluar nj zyr vzhgimi brenda departamentit t ndrtesave
urbane pr t vzhguar dhe shoqruar t gjitha projektet e zhvillimit q i prkasin Sitit t Trashgimis Botrore. Synimi
shte q kjo zyr t mbledh gjith informacionin prkats dhe t koordinoj t gjith pjesmarrsit prpara se t kryhet
dorzimi i projektit zyrtar. Qllimi sht q t kshillohen pr nj pajtueshmri pr projekte t suksesshme dhe pr t
gjetur zgjidhje t kndshme t cilat respektojn qllimet e ruajtjes s trashgimis kulturore, pa penguar zhvillimin urban.
Kjo procedur prfshin ekspert lokal, departamentin e ruajtjes dhe seksionin vendor t ICOMOS.
Si hap i par, projektet e propozuara t zhvillimit krahasohen me prmbajtjen e Masterplanint t Gracit, q sht mjeti
planifikues kartografik pr pronsin e Trashgimis Botrore.
Masterplani i Gracit

Analizohet n qoft se projekti prfaqson nj:

Rast normal: akoma jo procese ndrtimi; para-kualifikime me Zyrn e Trashgimis Botrore; arritja e nj marrveshje
t prbashkt me departamentet e specializuara;
Rasti i veant: iniciohet procesi i ndrtimit; konflikt serioz me interesat e Trashgimis Botrore; nuk prdoret
shrbim paraprak i zyrs s Trashgimis Botrore;

47

Pasi vendosen lidhjet midis projektit me zyrn e vzhgimit n zyrn e koordinimit t Trashgimis Botrore ather
prfshihen edhe departamentet e mbrojtjes, prfaqsuesit e qeveris (Ministria Federale BMUKK), seksionet lokale t
ICOMOS dhe n raste t veanta, Qendra e Trashgimis Botrore (QTB/UNESCO) n Paris.
N kushtet e rasteve normale autoritetet prkatse (bashkia, komisioni i ruajtjes s qytetit t vjetr, departamenti pr
mbrojtjen e monumenteve, prfaqesuesit e shtetit (BMUKK), ICOMOS, Qendra e Trashgimis Botrore Paris, ekspertt
dhe aplikuesit, informohen n qoft se pajtueshmria sht e nevojshme dhe cilat jan krkesat q duhet t plotsohen
pr nj projekt i cili t gjej nj zgjidhje q n fillimet e tij. Deri m sot n t gjitha rastet sht arritur marrveshje pr t
prmirsuar planifikimin. Pr t gjetur nj zgjidhje t mir organizohen takime n t cilat aplikantt paraqitin propozime
pr nj prputhshmri t projektit, t cilat diskutohen me t gjitha palt e prfshira. Dobia e ksaj procedure pr aplikantin
qndron n at q ai sht m i sigurt kur dorzon projektin e tij prfundimtar, pr shkak t prfshirjes s tij t hershme
n departamentin e ndrtimit dhe t ruajtjes s Trashgimis Botrore. N disa raste prfaqsuesit shtetror (BMUKK)
prfshihen pr t gjetur zgjidhje, ata financojn edhe studime pr tema t veanta dhe fakte konkrete.
N kushtet e rasteve t veanta politikanve prkats u jepet rasti t ndrhyjn n emr t Trashgimis Botrore. N
qoft se kjo ndrhyrje nuk on n nj prputhshmri t mir t projektit i drgohet nj raport komitetit t politikave
prgjegjse t Kshillit Bashkiak si edhe Ministris Federale t Arsimit, Arteve dhe Kulturs si edhe Qendrs s Trashgimis
Botrore (QTB) UNESCO n Paris. Raporti sjell nj forum ekspertsh t nj niveli m t lart t cilit i shtohet nj prfaqsi
e zyrtarve politik. Deri m sot raportimi tek QTB-ja pr t porositur nj mision kshillimi sht nevojitur vetm n nj
rast n vitin 2007. Kjo sht shkalla m e lart e prfshirjes pr ruajtjen nga Komiteti i Trashgimis Botrore si mund t
parashikohet nga sistemi i menaxhimit. N nj diskutim m t gjer me aplikantt, zyrtart politik dhe ekspertt e QTB-s
gjendet nj kompromis.
Sighisoara
Sighisoara vendosi nj procedur me an t s cils zhvilluesit kan dorzuar projekt propozimet e tyre n seksionin
e trashgimis s UNESCOs t departamentit t planifikimit n bashki (lokal), duke demonstruar se projekt propozimi
i tyre prputhet me nj apo m shum objektiva prioritare t PMITK-s. Propozimet duhet t prfshijn nj analiz dhe
nj vlersim q t demonstrojn nj pajtueshmri t projektit me karakteristikat specifike t Sitit dhe rrethinave t tij (pa
u konfliktuar me tiparet si psh. materialet, vendin, peshn, formn, lidhjen me rrugn kryesore, detajet arkitekturore).
Seksioni i trashgimis s UNESCOs i ekzaminon, aprovon dhe krkon prputhshmrin me propozimin. Bazuar n kt
krkes zbatuesi duhet ta prpunoj m tej projektin pr zbatim dhe ta dorzoj pr aprovim prfundimtar.

48

Konventa, Karta
dhe Dokumenta te tjera
Konvent lidhur me Mbrojtjen e Trashgimis Kulturore dhe Natyrore Botrore
Konferenca e Prgjithshme e Organizats s Kombeve t Bashkuara pr Edukimin, Shkencn dhe Kulturn (UNESCO) e mbledhur n Paris nga
17 tetori deri n 21 nntor 1972, n sesionin e saj t shtatmbdhjet,
Duke vn re q trashgimia kulturore dhe trashgimia natyrore jan gjithnj e m shum t krcnuara nga shkatrrimi jo vetm prej shkaqeve
tradicionale t degradimit, por gjithashtu edhe prej kushteve shoqrore dhe ekonomike n ndryshim t cilat e prkeqsojn situatn me m
shum fenomene t tmerrshme dmtimi ose shkatrrimi,
Duke konsideruar se zvetnimi ose zhdukja e ndonj objekti t trashgimis kulturore dhe natyrore prbn nj varfrim t dmshm ndaj
trashgimis t t gjitha kombeve t bots,
Duke konsideruar se mbrojtja e ksaj trashgimie n nivel kombtar shpesh mbetet e paplot pr shkak t shkalls s burimeve t cilat krkohen
dhe burimeve t pamjaftueshme ekonomike, shkencore dhe teknologjike t shtetit ku ndodhet pasuria q duhet mbrojtur,
Duke kujtuar se Kushtetuta e Organizats garanton q do t ruaj, rris dhe shprndaj dije, duke siguruar konservimin dhe mbrojtjen e
Trashgimis Botrore dhe rekomandimin e konventave t nevojshme ndrkombtare ndaj shteteve t interesuara;
Duke konsideruar se konventat ekzistuese ndrkombtare, rekomandimet dhe rezolutat lidhur me pasurin kulturore dhe natyrore demonstrojn
rndsin, pr t gjith njerzit e bots, e mbrojtjes t ksaj pasurie unike e t pazvendsueshme, pavarsisht se kujt populli i prket,
Duke konsideruar se pjes t trashgimis kulturore dhe natyrore jan t nj interesi t jashtzakonshm dhe prandaj sht e nevojshme t ruhen
si pjes e trashgimis botrore e njerzimit dhe si nj e tr,
Duke konsideruar se, duke par madhsin dhe rrezikshmrin e rreziqeve t reja q i krcnon ato, sht detyr e komunitetit ndrkombtar
si i tr q t marr pjes n mbrojtjen e trashgimis kulturore dhe natyrore me vler t jashtzakonshme universale,-duke dhn nj ndihm
kolektive e cila megjithse nuk z vendin e veprimit t shtetit t interesuar do t shrbej si nj plotsues efikas pr t,
Duke konsideruar se sht thelbsore q pr kt qllim t miratoj dispozita t reja n formn e konvents duke themeluar nj sistem efikas t
mbrojtjes kolektive t trashgimis kulturore dhe natyrore me vler t jashtzakonshme universale, e organizuar mbi baza t prhershme dhe n
prputhje me metoda moderne shkencore,
Duke vendosur, n sesionin e saj t gjashtmbdhjet se kjo shtje duhet br tem e nj konvente ndrkombtare,
Miraton n kt dit t 16-t nntori kt Konvent.
I.

PRKUFIZIMI I TRASHGIMIS KULTURORE DHE NATYRORE

Neni 1.
Pr qllimin e ksaj Konvente, kto m posht do t konsiderohen si trashgimi kulturore
monumente: vepra arkitekturore, vepra t pikturs dhe skulpturs monumentale, elemente ose struktura t nj natyre arkeologjike, mbishkrime,
vendbanime n shpella dhe kombinime tiparesh, t cilat jan me nj vler t jashtzakonshme universale nga pikpamja historike, e artit dhe
shkencs;
grupe ndrtesash: grupe ndrtesash t ndara ose t lidhura, t cilat pr shkak t arkitekturs s tyre, homogjenitetit t tyre, ose vendit t tyre
n peizazh, jan me vler t jashtzakonshme universale nga pikpamja historike, e artit dhe shkencs;
site: veprat e njeriut ose veprat e grshetuara t natyrs dhe njeriut, zonat q prfshijn site arkeologjike t cilat jan me vler t
jashtzakonshme universale nga pikpamja historike, estetike, etnologjike ose antropologjike;
Neni 2
Pr qllimet e ksaj konvente kto m posht do t konsiderohen si trashgimi natyrore
tipare natyrore q prbhen nga formacione fizike dhe biologjike ose grupe t ktyre formacioneve, t cilat jan me vler t jashtzakonshme
universale nga pikpamja estetike ose shkencore;
formacione gjeologjike dhe fiziko-grafike dhe zona t prcaktuara sakt t cilat prbjn vendbanimet e specieve t krcnuara kafshsh
dhe bimsh me vler t jashtzakonshme universale nga pikpamja e shkencs ose konservimit;
site natyrale ose zona natyrale t prcaktuara sakt me vler t jashtzakonshme universale nga pikpamja e shkencs, konservimit ose
bukuris natyrore.
Neni 3
Duhet q do shtet pal n Konvent t identifikoj dhe prcaktoj pasurit e ndryshme q ndodhen n territorin e tij t prmendura m
sipr n Nenin 1 dhe Nenin 2.
II. MBROJTJA KOMBTARE DHE MBROJTJA NDRKOMBTARE E TRASHGIMIS KULTURORE
Neni 4
Cilido Shtet Pal n kt Konvent pranon se detyra e identifikimit, mbrojtjes, konservimit, prezantimit dhe transmetimit tek brezat e
ardhshm t trashgimis kulturore dhe natyrore e referuar n Nenet 1 dhe 2 e q ndodhet n territorin e tij, i prket kryesisht atij shteti. Ai
do t bj gjithka q mundet n kt prfundim, deri n fund t burimeve t tij dhe, atje ku sht e prshtatshme, me ndonj ndihm dhe
bashkpunim ndrkombtar, n veanti, financiare, artistike, shkencore dhe teknike, t cilat mund t jet n gjendje pr ti prfituar .
Neni 5
Pr t garantuar marrjen e masave efikase dhe aktive pr mbrojtjen, konservimin dhe prezantimin e trashgimis kulturore dhe natyrore q
ndodhet n territorin e tij, do Shtet Pal n kt Konvent do t prpiqet, aq sa sht e mundur, dhe e prshtatshme:

49

a) t prshtat nj politik t prgjithshme e cila ka si synim ti jap trashgimis kulturore dhe natyrore nj funksion n jetn e komunitetit
dhe t integroj mbrojtjen e ksaj trashgimie n programe t prgjithshme planifikuese;
b) t ngrej brenda territorit t tij, atje ku kto shrbime nuk ekzistojn, nj ose m shum shrbime pr mbrojtjen, konservimin dhe
prezantimin e trashgimis kulturore dhe natyrore me nj staf t prshtatshm dhe q ka mundsit pr t kryer funksionet e veta;
c) t zhvilloj studime shkencore dhe teknike, krkime, dhe t prgatis metoda operative t atilla q do ta bnin shtetin t aft pr tu
kundrvn rreziqeve q krcnojn trashgimin e tij kulturore ose natyrore;
d) t marri masat e duhura ligjore, shkencore, teknike, administrative dhe financiare t nevojshme pr identifikimin, mbrojtjen, konservimin,
prezantimin dhe rehabilitimin e ksaj trashgimie; dhe
e) t nxis themelimin ose zhvillimin e qendrave kombtare dhe rajonale pr trajnim n mbrojtjen, konservimin dhe prezantimin e trashgimis
kulturore dhe natyrore dhe t inkurajoj krkime shkencore n kt fush.
Neni 6
1. Ndrsa respektojn plotsisht sovranitetin e shteteve n territorin e t cilave ndodhet trashgimia kulturore dhe natyrore e prmendur
n Nenet 1 dhe 2, dhe pa paragjykim ndaj s drejts s pronsis e garantuar dhe nga legjislacioni kombtar, Shtetet Pal n kt Konvent
pranojn se kjo trashgimi prbn nj trashgimi botrore pr mbrojtjen e s cils sht detyr e komunitetit ndrkombtar si nj i tr q
t bashkpunoj.
2. Shtetet Pal angazhohen n prputhje me dispozitat e ksaj konvente, t japin ndihmn e tyre n identifikimin, mbrojtjen, konservimin
dhe prezantimin e trashgimis kulturore dhe natyrore si referohet n paragraft 2 dhe 4 t Nenit 11 n rast se kt e krkojn Shtetet n
territorin e t cilave ajo ndodhet.
3. do Shtet Pal n kt Konvent angazhohet q t mos marr asnj mas t paramenduar e cila mund t dmtoj n mnyr t
drejtprdrejt ose t trthort trashgimin kulturore dhe natyrore referuar n Nenet 1 dhe 2 e q ndodhet n territorin e Shteteve t tjera
Pal n kt Konvent.
Neni 7
Pr qllimet e ksaj Konvente, mbrojtja ndrkombtare e trashgimis kulturore dhe natyrore do t nnkuptoj themelimin e nj sistemi
bashkpunimi dhe ndihme ndrkombtare e projektuar q t mbshtes Shtetet Pal n Konvent n prpjekjet e tyre pr t konservuar dhe
identifikuar kt trashgimi.
III KOMITETI NDRQEVERITAR PR MBROJTJEN E TRASHGIMIS BOTRORE KULTURORE DHE NATYRORE
Neni 8
1. Nj Komitet Ndrqeveritar pr mbrojtjen e Trashgimis Botrore Kulturore dhe Natyrore me Vler t Jashtzakonshme Universale, i
quajtur Komiteti i Trashgimis Botrore themelohet n kt mnyr brenda Organizats t Kombeve t Bashkuara pr Arsimin, Shkencn
dhe Kulturn (UNESCO). Komiteti do t prbhet nga 15 Shtete Pal n Konvent, t zgjedhura nga vet Shtetet Pal n Konvent t cilat
do t mblidhen n asamblen e prgjithshme gjat seancs s zakonshme t Konferencs s Prgjithshme t Organizats s Kombeve t
Bashkuara pr Arsimin, Shkencn dhe Kulturn. Numri i shteteve antare n Komitet do t rritet n 21 duke filluar q nga data e seancs s
zakonshme t Konferencs s Prgjithshme menjher pas hyrjes n fuqi t ksaj konvente nga t paktn 40 shtete.
2. Zgjedhja e antarve t Komitetit do t garantoj nj prfaqsim t barabart t rajoneve dhe kulturave t ndryshme t bots.
3. Nj prfaqsues i Qendrs Ndrkombtare pr Studimin e Ruajtjes dhe Restaurimit t Pasuris Kulturore (ICCROM), nj prfaqsues i
Kshillit Ndrkombtar t Monumenteve dhe Siteve (ICOMOS) dhe nj prfaqsues i Bashkimit Ndrkombtar pr Konservimin e Natyrs
dhe Burimeve Natyrore (IUCN), t cilve mund tju shtohen, me krkes t Shteteve Pal n Konvent q mblidhen n asamblen e
prgjithshme gjat sesioneve t zakonshme t Konferencs s Prgjithshme t UNESCO-s, prfaqsues t organizatave t tjera ndrqeveritare
ose joqeveritare, me objektiva t ngjashme, mund t ndjekin mbledhjet e Komitetit n nj kapacitet kshillues.
Neni 9
1. Koha n detyr e Shteteve antare t Komitetit t Trashgimis Botrore do t shtrihet nga fundi i seancs s zakonshme t
Konferencs s Prgjithshme gjat s cils ata zgjidhen deri n fund t seancs t tret t zakonshme.
2. Koha n detyr e nj t trets s antarve t emruar n kohn e zgjedhjeve t para gjithsesi do t prfundoj n fund t seancs s par
t zakonshme t Konferencs s Prgjithshme pas asaj kur ata u zgjodhn; dhe koha e detyrs s nj t trete tjetr antarsh t emruar n t
njjtn koh do t prfundoj n fund t sesionit t dyt t zakonshm t Konferencs s Prgjithshme pas asaj gjat s cils ata u zgjodhn.
Emrat e ktyre antarve do t zgjidhen me short pas zgjedhjes s par nga Presidenti i Konferencs s Prgjithshme t Organizats s
Kombeve t Bashkuara pr Arsimin, Shkencn dhe Kulturn.
3. Shtetet antare t Komitetit do t zgjedhin si prfaqsues t tyre persona t kualifikuar n fushn e Trashgimis Kulturore dhe
Natyrore.
Neni 10
1. Komiteti i Trashgimis Botrore do t miratoj Rregullat e Procedurs.
2. Komiteti mundet q n do koh t ftoj organizata publike ose private t marrin pjes n takimet e tij pr konsultim mbi probleme t
veanta.
3. Komiteti mund t krijoj organe konsultuese si e gjykon t nevojshme pr performancn e funksioneve t tij.
Neni 11
1. do Shtet Pal n kt Konvent, pr aq sa do t jet e mundur, do ti paraqes Komitetit t Trashgimis Botrore nj inventar t pasuris
q sht pjes e trashgimis kulturore dhe natyrore e cila ndodhet n territorin e tij dhe e prshtatshme pr tu prfshir n listn e dhn n
paragrafin 2 t ktij Neni. Ky inventar, i cili nuk do t konsiderohet i shteruar, do t prfshij dokumentacionin rreth vendndodhjes s pasuris
n fjal dhe rndsis s saj.
2. Mbi bazn e inventarve t paraqitura nga Shtetet n prputhje me paragrafin I, Komiteti do t themeloj, prditsoj dhe publikoj,
nn titullin e Lists s Trashgimis Botrore, nj list t pasurive q jan pjes e Trashgimis kulturore dhe trashgimis natyrore, si
prcaktohet n Nenet 1 dhe 2 t ksaj Konvente, t cilat i konsideron se kan vler t jashtzakonshme universale, n prputhje me kriteret
mbi t cilat sht themeluar. Nj list e prditsuar do t shprndahet t paktn do dy vjet.

50

3. Prfshirja e pasuris n Listn e Trashgimis Botrore krkon miratimin e shtetit t interesuar. Prfshirja e nj pasurie q ndodhet n nj
territor, sovranitet ose juridiksion e cila pretendohet nga m shum se nj shtet nuk do t paragjykoj n asnj mnyr t drejtat e palve
pr diskutim.
4. Komiteti do t themeloj, prditsoj, dhe publikoj kurdoher q do ta krkojn rrethanat nn titullin Lista e Trashgimis Botrore n
Rrezik nj list t pasuris q shfaqet n Listn e Trashgimis Botrore pr konservimin e s cils nevojiten operacione dhe pr t ciln
sht krkuar asistenc nn kt Konvent. Lista do t prmbaj nj kosto t prafrt t ktyre operacioneve. Lista mund t prfshij vetm
at pasuri q bn pjes n trashgimin kulturore dhe natyrore e cila krcnohet nga rreziqe serioze dhe specifike, si: krcnimi i zhdukjes
i shkaktuar nga shkatrrimi i prshpejtuar, projekte t mdha publike ose private, ose projekte t shpejta urbane ose t zhvillimit t turizmit;
shkatrrimi i shkaktuar nga ndryshimet n prdorimin ose pronsin e toks; ndryshime t mdha si rrjedhoj e shkaqeve t panjohura;
braktisja pr fardo arsye; shprthimi ose krcnimi i nj konflikti t armatosur; fatkeqsive dhe kataklizmave, zjarreve serioze, trmeteve,
rrshqitjes s toks; shprthimeve vullkanike, ndryshimeve n nivelin e ujit, prmbytjeve dhe dallgve t mdha. Komiteti mundet q n do
koh, n rast t nj nevoje urgjente, t bj nj hyrje t re n Listn e Trashgimis Botrore n Rrezik dhe ta publikoj kt hyrje menjher.
5. Komiteti do t prcaktoj kriteret mbi bazat e t cilave nj pasuri q i prket trashgimis natyrore dhe kulturore mund t prfshihet n
njrn prej listave q prmenden n paragraft 2 dhe 4 t ktij neni.
6. Prpara se t refuzoj nj krkes pr tu prfshir n njrn nga dy listat e prmendura n paragraft 2 dhe 4 t ktij neni, Komiteti do t
konsultoj Shtetin Pal n territorin e t cilit ndodhet pasuria kulturore dhe natyrore n fjal.
7. Komiteti, me miratimin e Shteteve t interesuara, do t koordinoj dhe inkurajoj studime dhe krkime q duhen pr t hartuar listat e
referuara n paragraft 2 dhe 4 t ktij Neni.
Neni 12
Fakti se nj pasuri q i prket trashgimis kulturore dhe natyrore nuk sht prfshir n asnj prej t dy listave t prmendura n paragrafin
2 dhe 4 t Nenit 11 nuk do t interpretohet n asnj mnyr se nuk ka asnj vler t jashtzakonshme universale pr qllime t tjera ndaj
atyre q rezultojn nga prfshirja n kto lista.
Neni 13
1. Komiteti i Trashgimis Botrore do t marr dhe studioj krkesat pr ndihm ndrkombtare t formuluara nga Shtetet Pal n kt
Konvent n lidhje me pasurin q sht pjes e trashgimis kulturore dhe natyrore, e ndodhur n territoret e tyre, e t prfshira ose
potencialisht t prshtatshme pr tu prfshir n listat e prmendura dhe t vrtetuara n paragraft 2 dhe 4 t Nenit 11. Qllimi i ktyre
krkesave mund t jet q t garantojn mbrojtjen, konservimin, prezantimin ose rehabilitimin e ksaj pasurie.
2. Krkesat pr ndihm ndrkombtare nn paragrafin 1 t ktij neni mund gjithashtu t lidhen me identifikimin e pasuris kulturore dhe
natyrore e prcaktuar n nenet 1 dhe 2, kur investigime paraprake kan treguar se hulumtime t mtejshme do t jen t justifikuara.
3. Komiteti do t vendosi mbi veprimin q duhet marr n lidhje me kto krkesa, t vendosi, atje ku sht e prshtatshme, natyrn dhe
madhsin e ksaj ndihme, e t autorizoj marrjen, e masave t nevojshme me qeverin e interesuar.
4. Komiteti do t vendosi nj radh prioritetesh pr operacionet e tij. Duke br kt gj do t ket gjithmon parasysh rndsin respektive
pr trashgimin kulturore dhe natyrore botrore t pasuris q krkon mbrojtje, nevojn pr ti dhn ndihm ndrkombtare pasuris q
sht m shum prfaqsuese e nj mjedisi natyror se t gjenis dhe t historis s popujve t bots, emergjencn e puns q duhet br,
burimet n dispozicion t shteteve n territorin e t cilave ndodhet pasuria e krcnuar dhe n veanti shkalln e aftsis s tyre pr ta ruajtur
kt pasuri me mjetet dhe mundsit e tyre.
5. Komiteti do t hartoj, prditsoj dhe publikoj nj list t pasurive pr t cilat sht dhn ndihm ndrkombtare.
6. Komiteti do t vendosi mbi prdorimin e burimeve t Fondit t themeluar sipas Nenit 15 t ksaj Konvente. Do t krkoj rrug pr t
shtuar kto burime dhe do t marr t gjitha masat e dobishme n kt prfundim.
7. Komiteti do t bashkpunoj me organizata ndrkombtare e kombtare qeveritare e joqeveritare q kan objektiva t ngjashme me
ato n konvent. Pr zbatimin e projekteve dhe programeve t tij, Komiteti mund t krkoj ndihmn e organizatave, veanrisht Qendrs
Ndrkombtare pr Studimin e Ruajtjes dhe Restaurimit t Pasuris Kulturore (ICROM), Kshillit Ndrkombtar t Monumenteve dhe Siteve
(ICOMOS) dhe Bashkimit Ndrkombtar pr Konservimin e Natyrs dhe Burimeve Natyrore (IUCN), si dhe organeve publike e private e
individve t veant.
8. Vendimet e Komitetit do t merren nga nj shumic prej dy t tretat e antarve t tij q jan prezent dhe votojn
Neni 14
1. Vendimet e Komitetit do t asistohen nga Sekretariati i zgjedhur nga Drejtori i Prgjithshm i Organizats s Kombeve t Bashkuara pr
Arsimin, Shkencn dhe Kulturn(UNESCO).
2. Drejtori i Prgjithshm (i UNESCO)duke vn n prdorim sa m shum t jet e mundur shrbimet e Qendrs Ndrkombtare pr
Studimin e Mbrojtjes dhe Restaurimit t Pasuris Kulturore (ICRROM), Kshillit Ndrkombtar t Monumenteve dhe Siteve (ICOMOS),
dhe Bashkimit Ndrkombtar pr Konservimin e Natyrs dhe Burimeve Natyrore (IUCN) n zonat e tyre respektive t kompetencs, do t
prgatis dokumentacionin e Komitetit dhe agjendn e takimeve t tij dhe do t ket prgjegjsin pr zbatimin e vendimeve t tij.
IV. FONDI PR MBROJTJEN E TRASHGIMIS BOTRORE KULTURORE DHE NATYRORE
Neni 15
1. Themelohet n kt mnyr nj fond pr Mbrojtjen e Trashgimis Botrore Kulturore dhe Natyrore me Vler t Jashtzakonshme
Universale, i quajtur Fond i Trashgimis Botrore.
2. Fondi do t jet nj Fond n Mirbesim, n prputhje me dispozitat e Rregullave Financiare t UNESCOs.
3. Burimet e Fondit do t prbhen nga:
a) kontribute t detyrueshme dhe vullnetare t dhna nga Shtetet Pal n kt Konvent;
b) kontributet, dhuratat ose trashgimit e dhna nga
(i) shtetet e tjera;

51

(ii) organizatat e tjera t sistemit t Kombeve t Bashkuara, veanrisht Programi i Zhvillimit i Kombeve t
Bashkuara ose organizata t tjera ndrqeveritare;
(iii) organe publike dhe private ose individ;
c) nga ndonj interes q vjen nga burimet e Fondit;
d) fondet e ngritura nga grumbullimet dhe faturat nga evenimentet e organizuara pr t mirn e fondit; dhe
e) nga t gjitha burimet e autorizuara nga rregullat e Fondit, ashtu si jan hartuar nga Komiteti i Trashgimis Botrore;
4) kontributet pr Fondin dhe format e tjera t ndihms t vna n dispozicion t Komitetit mund t prdoren vetm pr ato qllime q do t
prcaktoj Komiteti. Komiteti mund t pranoj kontribute pr tu prdorur vetm pr nj program ose projekt t caktuar, me kusht q Komiteti
do t ket vendosur pr zbatimin e ktij programi ose projekti. Asnj kusht politik nuk mund ti bashkngjitet kontributeve q bhen n Fond.
Neni 16
1. Pa paragjykuar asnj kontribut vullnetar shtes, Shtetet Pal n kt Konvent angazhohen ti paguajn rregullisht, do dy vjet, Fondit
t Trashgimis Botrore, shuma e t cilit, n formn e nj prqindjeje t njjt t zbatueshme pr t gjitha Shtetet, do t vendoset nga
Asambleja e Prgjithshme e Shteteve Pal n Konvent, q do t mblidhet gjat sesioneve t Konferencs s Prgjithshme t UNESCOs.
Ky vendim i Asambles s Prgjithshme krkon pjesn m t madhe t Shteteve Pal q jan prezent dhe votojn, e q nuk e kan br
deklaratn e referuar n paragrafin 2 t ktij Neni. N asnj rast kontributi i detyrueshm i Shteteve Pal n Konvent nuk do t kaloj 1% t
kontributit t buxhetit t rregullt t UNESCOs.
2. Gjithsesi, do shtet i referuar n Nenet 31 ose 32 t ksaj Konvente mund t deklaroj n kohn e depozitimit t instrumentit t ratifikimit,
t pranimit ose hyrjes, se nuk do t jet i detyruar nga dispozitat e paragrafit 1 t ktij Neni.
3. Nj shtet Pal n Konvent i cili ka br deklaratn e referuar n paragrafin 2 t ktij Neni mund q n do koh t trheq deklaratn
n fjal duke njoftuar Drejtorin e Prgjithshm t UNESCOs. Gjithsesi, trheqja e deklarats nuk do t ket efekt n lidhje me kontributin e
detyrueshm q i takon shtetit deri n datn e Asambles s Prgjithshme pasuese t Shteteve Pal n kt Konvent.
4. N mnyr q Komiteti t mund ti planifikoj operacionet e tij n mnyr t efektshme, kontributet e Shteteve Pal n kt Konvent t
cilat e kan deklaratn e referuar n Paragrafin 2 t ktij Neni, do t paguhet n mnyr t rregullt, t paktn do dy vjet, dhe nuk duhet t
jet m pak se kontributet t cilat ata duhet t ken paguar nse ata do t ishin t detyruar nga dispozitat e paragrafit 1 t ktij Neni.
5. do Shtet Pal n Konvent i cili sht i prapambetur me pagesn e kontributit t tij t detyrueshm ose vullnetar pr vitin aktual dhe vitin
kalendarik q e paraprin at, nuk do t jet i przgjedhshm si Antar i Komitetit t Trashgimis Botrore, megjithse kjo dispozit nuk do
t zbatohet pr zgjedhjen e par.
Koha n detyr e secilit Shtet i cili sht antar i Komitetit do t prfundoj n kohn e zgjedhjeve q jepen n Nenin 8, Paragrafin 1 t ksaj
Konvente.
Neni 17
Shtetet Pal n kt Konvent do t marrin n konsiderat ose inkurajoj themelimin e fondacioneve kombtare publike dhe private ose
organizatave qllimi i t cilave sht ftoj donacione pr mbrojtjen e trashgimis kulturore dhe natyrore si prcaktohet n Nenet 1 dhe
2 t ksaj Konvente.
Neni 18
Shtetet Pal n kt Konvent do t japin asistencn e tyre ndaj fushatave ndrkombtare pr ngritjen e fondeve t organizuara pr Fondin
e Trashgimis Kulturore sipas principeve t UNESCO. Ato do t lehtsojn grumbullimet e bra nga organet e bra n paragrafin 3 t Nenit
15 pr kt qllim.
V. KUSHTET DHE DISPOZITAT PR NDIHM NDRKOMBTARE
Neni 19
do Shtet Pal n kt Konvent mund t krkoj asistenc ndrkombtare pr pasurin q sht pjes e trashgimis kulturore dhe natyrore
me vler t jashtzakonshme universale brenda territorit t tij. Shteti n fjal paraqet me krkesn e tij informacionin dhe dokumentacionin
si krkohet n Nenin 21, ashtu si e zotron dhe q do ti mundsoj Komitetit t arrij n nj vendim.
Neni 20
Subjekt i dispozitave t paragrafit 2 t Nenit 13, nn paragrafve (c) t Nenit 22 dhe Nenit 23, asistenca ndrkombtare q jepet nga kjo
Konvent mund ti jepet vetm pasuris q sht pjes e trashgimis kulturore dhe natyrore pr t ciln Komiteti i Trashgimis Kulturore ka
vendosur, ose mund t vendos , pr ta prfshir n nj nga listat e prmendura n paragraft 2 dhe 4 t Nenit 11.
Neni 21
1. Komiteti i Trashgimis Botrore do t prcaktoj procedurn me ann e s cils krkesat ndaj tij pr asistenc ndrkombtare do t
konsiderohen dhe do t specifikojn prmbajtjen e krkess, e cila duhet t prcaktoj operacionin q synohet t kryhet, punn q sht e
nevojshme, koston si rrjedhoj e operacionit, shkalln e nevojs dhe arsyet prse burimet e Shtetit q krkon asistenc nuk e lejojn at t
prball t gjitha shpenzimet. Kto krkesa duhet t mbshteten nga raporte ekspertsh kurdoher q sht e mundur.
2. Krkesave q bazohen mbi shkatrrime ose fatkeqsi natyrore duhet pr arsye t puns urgjente t ciln ato kan, tu jepet nj vlersim
prioritar dhe i menjhershm nga Komiteti, i cili duhet t ket nj fond rezerv n dispozicion t tij pr kto kontingjente.
3. Prpara se t marr nj vendim, Komiteti duhet t ndrmarr konsultime dhe studime t atilla si e parashikon ligji.
Neni 22
Asistenca e dhn nga Fondi i Trashgimis Botrore mund t marr format e mposhtme:
(a) studime n lidhje me problemet artistike, shkencore dhe teknike q ngrihen nga mbrojtja, konservimi, prezantimi dhe rehabilitimi i
trashgimis kulturore dhe natyrore, si prcaktohet n paragraft 2 dhe 4 t Nenit 11 t ksaj Konvente;
(b) pajisjen me ekspert, teknik dhe pun t kualifikuar pr t garantuar q puna e aprovuar t ndrmerret;
(c) trajnimin e stafit dhe specialistve n t gjith nivelet n fushn e identifikimit, mbrojtjes, konservimit, prezantimit dhe rehabilitimit t
trashgimis kulturore dhe natyrore;
(d) furnizimin me pajisje t cilat Shteti i interesuar nuk i zotron ose nuk sht n nj pozicion q t mund ti marr;
(e) borxhe me interes t ult ose pa interes t cilat mund t ri-paguhen me afat t gjat;
(f) financimin, n raste t jashtzakonshme dhe pr arsye t veanta, t subvencionimeve q nuk mund t ri-paguhen.

52

Neni 23
Komiteti i Trashgimis Botrore mund gjithashtu ti jap asistenc ndrkombtare qendrave kombtare dhe rajonale pr trajnimin e stafit
dhe specialistve n t gjitha nivelet n fushn e identifikimit, mbrojtjes, konservimit, prezantimit dhe rehabilitimit t trashgimis kulturore
dhe natyrore.
Neni 24
Asistenca ndrkombtare n shkall t madhe do t paraprihet nga studime t detajuara shkencore, ekonomike dhe teknike. Kto studime
do t mbshteten mbi teknikat e avancuara pr mbrojtjen, konservimin, prezantimin dhe rehabilitimin e trashgimis natyrore dhe kulturore
e do t jen konsistente me objektivat e ksaj Konvente. Studimet do t krkojn gjithashtu metoda pr t prdorur n mnyr racionale
burimet n dispozicion t Shtetit t interesuar.
Neni 25
Si rregull i prgjithshm vetm nj pjes e kostos s puns s nevojshme do t prballohet nga komuniteti ndrkombtar. Kontributi i Shtetit
q prfiton nga asistenca ndrkombtare do t prbj nj pjes substanciale t burimeve q i kushtohen secilit program ose projekt, e
kundrta ndodh vetm nse burimet e tij nuk e lejojn kt gj.
Neni 26
Komiteti i Trashgimis Botrore dhe Shteti marrs do t prcaktojn n marrveshjen q do t prfundojn midis tyre kushtet sipas t cilave
do t zbatohet nj program ose projekt pr t cilin jepet asistenc ndrkombtare sipas kushteve t ksaj Konvente. Do t jet prgjegjsia
e Shtetit q merr kt asistenc ndrkombtare pr t vazhduar q t mbroj, konservoj dhe prezantoj pasurin e ruajtur n kt mnyr,
duke respektuar kushtet e parashtruara nga marrveshja.
VI. PROGRAMET EDUKATIVE
Neni 27
1. Shtetet Pal n kt Konvent do t prpiqen me t gjitha mnyrat e prshtatshme, dhe n veanti nprmjet programeve edukative dhe
informative, t fuqizojn vlersimin dhe respektin nga ana e njerzve t tyre pr trashgimin kulturore dhe natyrore t prcaktuar n Nenet
1 dhe 2 t Konvents.
2. Ata angazhohen ta mbajn publikun gjersisht t informuar mbi rreziqet q krcnojn kt trashgimi dhe t aktiviteteve q ndrmerren
n ndjekje t ksaj Konvente.
Neni 28
Shtetet Pal n kt Konvent t cilt marrin asistenc ndrkombtare sipas Konvents do t marrin masat e prshtatshme pr ta br t
njohur rndsin e pasuris pr t ciln sht marr asistenc dhe roli q luan kjo asistenc.
VII. RAPORTET
1. Shtetet Pal n kt Konvent do t japin, n raportet t cilat ato ja dorzojn Konferencs s Prgjithshme t UNESCOs, ku datat dhe
mnyra vendosen nga kjo e fundit, informacion mbi dispozitat ligjore dhe administrative t cilat ata kan miratuar dhe veprime t tjera t cilat
ata kan marr pr aplikimin e ksaj Konvente, s bashku me detajet e eksperiencs t fituar n kt fush.
2. Kto raporte do t sillen n vmendjen e Komitetit t Trashgimis Botrore.
3. Komiteti do t dorzoj nj raport pr aktivitetet e tij n seciln prej seancave t zakonshme t Konferencs s Prgjithshme t UNESCOs
VIII. DISPOZITAT PRFUNDIMTARE
Neni 30
Kjo Konvente sht hartuar n Arabisht, Anglisht, Frngjisht, Rusisht dhe Spanjisht, dhe t pest tekstet kan autoritet t njjt.
Neni 31
1. Kjo Konvent do t jet subjekt i ratifikimit s pranimit nga Shtetet antare t UNESCOs n prputhje me procedurat e tyre kushtetuese
prkatse.
Neni 32
1. Kjo Konvent do t jet e hapur pr tu pranuar nga t gjitha Shtetet q nuk jan antare t UNESCOs t cilat ftohen nga Konferenca e
Prgjithshme e Organizats q ta miratojn at.
2. Miratimi do t marr efekt me depozitimin e nj instrumenti pranimi tek Drejtori i Prgjithshm i Organizats.
Neni 33
Kjo Konvent do t hyj n fuqi tre muaj pas dats s depozitimit t instrumentit t 20-t t ratifikimit, pranimit se miratimit, por vetm n
lidhje me ato Shtete t cilat kan depozituar instrumentet e tyre prkatse t ratifikimit, pranimit ose miratimit n at ose para asaj date. Do
t hyj n fuqi pr do shtet tjetr tre muaj pas depozitimit t instrumentit t tij t ratifikimit, pranimit ose miratimit.
Neni 34
Dispozitat e mposhtme do t aplikohen pr ato Shtete Pal n kt Konvent t cilat kan nj sistem kushtetues federal ose jo unik:
(a) n lidhje me dispozitat e ksaj Konvente, zbatimi i t cilave ndodhet nn juridiksionin ligjor t pushtetit ligjvns federal ose qendror,
detyrimet e qeveris federale ose qendrore do t jen t njjta si pr ato Shtete pal t cilat nuk jan Shtete Federale.
(b) n lidhje me dispozitat e ksaj Konvente, zbatimi i t cilave ndodhet nn juridiksionin ligjor t Shteteve prbrse individuale, vendeve,
provincave ose kantoneve q nuk jan t detyruara nga sistemi kushtetues i federats pr t marr masa ligjore, qeveria federale do t
informoj autoritetet kompetente t ktyre Shteteve, vendeve, provincave ose kantoneve pr dispozitat n fjal, shoqruar me rekomandimin
e saj pr miratimin e tyre.
Neni 35
1. do Shtet Pal n kt Konvent mund ta denoncoj kt Konvent.
2. Denoncimi do t njoftohet me ann e nj instrumenti me shkrim q do t depozitohet pran Drejtorit t Prgjithshm t UNESCOs.
3. Denoncimi do t ket efekt dymbdhjet muaj pas marrjes s instrumentit t denoncimit. Nuk do t ndikoj n detyrimet financiare t
Shtetit akuzues deri n datn kur trheqja hyn n fuqi.

53

Neni 36
Drejtori i Prgjithshm i UNESCOs do t informoj Shtetet antare t Organizats, Shtetet jo antare t Organizats t cilat referohen n
Nenin 32 si dhe Kombet e Bashkuara, pr depozitimit e t gjith instrumenteve t ratifikimit, pranimit ose miratimit q parashikohet n Nenet
31 dhe 32, dhe pr denoncimet q parashikohen n Nenin 35.
Neni 37
1. Kjo Konvent mund t rishikohet nga Konferenca e Prgjithshme e UNESCOs. Gjithsesi do rishikim i till do t zbatohet vetm pr Shtetet
t cilat do t bhen pal n rishikimin e Konvents.
2. Nse Konferenca e Prgjithshme do t miratoj nj Konvent t re duke e rishikuar kt Konvent t gjithn ose pjesrisht, prvese kur
Konventa e re sht shtojc, kjo Konvent nuk do t jet m e hapur pr ratifikim, pranim ose miratim, q nga data n t ciln Konventa e
re e rishikuar do t hyj n fuqi.
Neni 38
N prputhje me Nenin 102 t Karts s Kombeve t Bashkuara, kjo Konvent do t regjistrohet n Sekretariatin e Kombeve t Bashkuara
me krkesn e Drejtorit t Prgjithshm t UNESCOs.
Prfunduar n Paris, kt dit t 23-t Nntorit 1972, n dy kopje origjinale q mbajn firmat e Presidentit t sesionit t 17-t t
Konferencs s Prgjithshme dhe t Drejtorit t Prgjithshm t UNESCOs, t cilat do t depozitohen n arkivat e UNESCOs, dhe kopje t
certifikuara t s cilave do ti shprndahen t gjith Shteteve si referohet n Nenet 31 dhe 32 si edhe Kombeve t Bashkuara.

Operational Guidelines for the World Heritage Convention (Excerpt)

Outstanding Universal Value

49. Outstanding Universal Value means cultural and/or natural significance which is so exceptional as to transcend national boundaries and to
be of common importance for present and future generations of all humanity. As such, the permanent protection of this heritage is of the
highest importance to the international community as a whole. The Committee defines the criteria for the inscription of properties on the
World Heritage List.
50. States Parties are invited to submit nominations of properties of cultural and/or natural value considered to be of Outstanding Universal
Value for inscription on the World Heritage List.
51. At the time of inscription of a property on the World Heritage List, the Committee adopts a Statement of Outstanding Universal Value which
will be the key reference for the future effective protection and management of the property.
52. The Convention is not intended to ensure the protection of all properties of great interest, importance or value, but only for a select list of the
most outstanding of these from an international viewpoint. It is not to be assumed that a property of national and/or regional importance will
automatically be inscribed on the World Heritage List.
53. Nominations presented to the Committee shall demonstrate the full commitment of the State Party to preserve the heritage concerned,
within its means. Such commitment shall take the form of appropriate policy, legal, scientific, technical, administrative and financial measures
adopted and proposed to protect the property and its Outstanding Universal Value.
77. The Committee considers a property as having Outstanding Universal Value (see paragraphs 49-52) if the property meets one or more of the
following criteria. Nominated properties shall therefore :
(i) represent a masterpiece of human creative genius;
(ii)
exhibit an important interchange of human values, over a span of time or within a cultural area of the world, on developments
in architecture or technology, monumental arts, town-planning or landscape design;
(iii)
bear a unique or at least exceptional testimony to a cultural tradition or to a civilization which is living or which has
disappeared;
(iv)
be an outstanding example of a type of building, architectural or technological ensemble or landscape which illustrates (a)
significant stage(s) in human history;
(v)
be an outstanding example of a traditional human settlement, land-use, or sea-use which is representative of a culture (or
cultures), or human interaction with the environment especially when it has become vulnerable under the impact of irreversible change;
(vi)
be directly or tangibly associated with events or living traditions, with ideas, or with beliefs, with artistic and literary works
of outstanding universal significance. (The Committee considers that this criterion should preferably be used in conjunction with other
criteria) ;
(vii)
contain superlative natural phenomena or areas of exceptional natural beauty and aesthetic importance;
(viii)
be outstanding examples representing major stages of earths history, including the record of life, significant on-going
geological processes in the development of landforms, or significant geomorphic or physiographic features;
(ix)
be outstanding examples representing significant on-going ecological and biological processes in the evolution and
development of terrestrial, fresh water, coastal and marine ecosystems and communities of plants and animals;
(x)
contain the most important and significant natural habitats for in-situ conservation of biological diversity, including those
containing threatened species of Outstanding Universal Value from the point of view of science or conservation.
78. To be deemed of Outstanding Universal Value, a property must also meet the conditions of integrity and/or authenticity and must have an
adequate protection and management system to ensure its safeguarding.
Authenticity
79. Properties nominated under criteria (i) to (vi) must meet the conditions of authenticity. Annex 4 which includes the Nara Document on
Authenticity, provides a practical basis for examining the authenticity of such properties and is summarized below.
80. The ability to understand the value attributed to the heritage depends on the degree to which information sources about this value may
be understood as credible or truthful. Knowledge and understanding of these sources of information, in relation to original and subsequent
characteristics of the cultural heritage, and their meaning, are the requisite bases for assessing all aspects of authenticity.
81. Judgments about value attributed to cultural heritage, as well as the credibility of related information sources, may differ from culture to
culture, and even within the same culture. The respect due to all cultures requires that cultural heritage must be considered and judged
primarily within the cultural contexts to which it belongs.

54

82. Depending on the type of cultural heritage, and its cultural context, properties may be understood to meet the conditions of authenticity if
their cultural values (as recognized in the nomination criteria proposed) are truthfully and credibly expressed through a variety of attributes
including:
form and design;
materials and substance;
use and function;
traditions, techniques and management systems;
location and setting;
language, and other forms of intangible heritage;
spirit and feeling; and
other internal and external factors.

83. Attributes such as spirit and feeling do not lend themselves easily to practical applications of the conditions of authenticity, but nevertheless
are important indicators of character and sense of place, for example, in communities maintaining tradition and cultural continuity.
84. The use of all these sources permits elaboration of the specific artistic, historic, social, and scientific dimensions of the cultural heritage being
examined. Information sources are defined as all physical, written, oral, and figurative sources, which make it possible to know the nature,
specificities, meaning, and history of the cultural heritage.
85. When the conditions of authenticity are considered in preparing a nomination for a property, the State Party should first identify all of the
applicable significant attributes of authenticity. The statement of authenticity should assess the degree to which authenticity is present in, or
expressed by, each of these significant attributes.
86. In relation to authenticity, the reconstruction of archaeological remains or historic buildings or districts is justifiable only in exceptional
circumstances. Reconstruction is acceptable only on the basis of complete and detailed documentation and to no extent on conjecture.

Integrity

87. All properties nominated for inscription on the World Heritage List shall satisfy the conditions of integrity.
88. Integrity is a measure of the wholeness and intactness of the natural and/or cultural heritage and its attributes. Examining the conditions of
integrity, therefore requires assessing the extent to which the property:
a) includes all elements necessary to express its Outstanding Universal Value;
b) is of adequate size to ensure the complete representation of the features and processes which convey the propertys significance;
c) suffers from adverse effects of development and/or neglect.
This should be presented in a statement of integrity.
90. For properties nominated under criteria (i) to (vi), the physical fabric of the property and/or its significant features should be in good condition,
and the impact of deterioration processes controlled. A significant proportion of the elements necessary to convey the totality of the value
conveyed by the property should be included. Relationships and dynamic functions present in cultural landscapes, historic towns or other
living properties essential to their distinctive character should also be maintained.

Karta Ndrkombtare e Konservimit dhe Restaurimit t Monumenteve dhe Siteve, Karta e Venecias
(Miratuar n Kongresin e II-t Ndrkombtar t arkitektve dhe teknikve t monumenteve historike, mbledhur n Venecia, 25-31 maj 1964)
T ngarkuara me nj mesazh shpirtror t s kaluars, veprat monumentale t popujve jan n kohn ton dshmi e gjall e traditave t tyre
shekullore. Njerzimi, q do dit bhet i ndrgjegjshm pr unitetin e vlerave njerzore, i konsideron ato si pasuri e prbashkt dhe prball
brezave t ardhshm sht bashkrisht prgjegjs pr ruajtjen e tyre. Ai duhet q t kt pasuri tua transmetoj ktyre brezave me t gjith
pasurin dhe vrtetsin e saj. Pr kt sht e rndsishme q parimet udhheqse pr konservimin dhe restaurimin e monumenteve t
prcaktohen bashkrisht dhe t formulohen n plan ndrkombtar, gjithmon duke i len do vendi prkujdesjen pr t siguruar zbatimin n
kuadr t kulturs dhe traditave t tij. Duke ju dhn nj form t par ktyre parimeve themelore, Karta e Athins e vitit 1931 ka kontribuar
pr zhvillimin e nj lvizjeje t gjer ndrkombtare, rezultat i s cils jan dokumentet kombtare, veprimtaria e ICOM-it dhe UNESCO-s, si
dhe krijimi nga kjo e fundit e Qendrs Ndrkombtare t Studimeve pr Konservimin dhe Restaurimin e Pasurive Kulturore. Duke lidhur nj
sr problemesh t komplikuara dhe t shumllojshme u b e domosdoshme rishikimi i parimeve t karts, me qllim q ato t thellohen dhe t
zgjerohet sfera e zbatimit t tyre n nj dokument t ri.
Si rrjedhim, Kongresi i dyt Ndrkombtar i Arkitektve dhe Teknikve t Monumenteve Historik, mbledhur n Venecie prej 25-31 maj 1964,
miratoi tekstin e mposhtm:
Prkufizime
Neni 1.
Nocioni i monumentit historik prfshin nj krijim arkitektonik t veuar, gjithashtu dhe ansamblet qytetare dhe fshatare q bartin dshmi t nj
qytetrimi t veant, t nj zhvillimi t shnuar ose t nj ngjarjeje historike. Ai shtrihet jo vetm mbi krijimet e mdha por gjithashtu dhe
mbi veprat modeste q kan fituar me koh nj vler kulturore.
Neni 2.
Konservimi dhe restaurimi i monumenteve formon nj disiplin q i bn thirrje t gjith shkencave dhe teknikave q mund t kontribuojn
pr studimin dhe ruajtjen e trashgimis monumentale.
Qllimi
Neni 3.
Konservimi dhe restaurimi i monumenteve ka pr qllim t ruaj si veprn e artit ashtu edhe dshmin e historis.

55

Konservimi
Neni 4.
Konservimi i monumenteve detyron s pari vazhdimsin e mirmbajtjes s tyre.
Neni 5.
Konservimi i monumenteve sht gjithmon i favorizuar nga destinimi i tyre pr nj funksion t dobishm pr shoqrin, nj destinim i till
sht pra i dshirueshm por ai nuk duhet t ndryshoj kompozimin ose dekorin e ndrtess. Vetm n kta kufij mund t konceptohen dhe
mund te autorizohen prshtatjet e krkuara nga ndryshimi i funksionit.
Neni 6.
Konservimi i nj monumenti duhet t marr parasysh dhe ambientin prreth. Kur ky ambient sht tradicionalisht i lidhur me monumentin, ai
duhet ruajtur dhe nuk duhen lejuar ndrtimet e reja, prishjet dhe prshtatjet q mund t ndryshojn raportet e volumeve dhe t ngjyrave.
Neni 7.
Monumenti sht i pandar nga historia dshmitar i s cils sht, si dhe nga vendi ku ai ngrihet. Si pasoj, zhvendosjet trsore ose pjesore
t nj monumenti nuk mund t lejohen vese kur ruajtja e monumentit e krkon, ose kur kjo justifikohet nga arsye t nj interesi vrtet t
madh kombtar apo ndrkombtar.
Neni 8
Elementet e skulpturs, t pikturs ose t dekoracionit q jan pjes prbrse t monumentit nuk mund t shkputen prej tij vese kur kjo
mas sht e vetmja mundsi pr t siguruar konservimin e tyre.
Restaurimi
Neni 9
Restaurimi sht nj veprim me karakter t jashtzakonshm. Ai ka pr qllim t ruaj dhe t nxjerr n pah vlerat estetike dhe historike t
monumentit dhe bazohet mbi respektin e substancs s vjetr dhe t dokumentit autentik. Ai ndalon aty ky fillon hamendsimi. do punim
plotsimi i vshtruar si i domosdoshm pr arsye estetike ose teknike duhet t dalloj nga kompozimi arkitekturor dhe do bart vuln e kohs
son. Restaurimi do t paraprihet dhe do t shoqrohet gjithmon nga nj studim arkeologjik dhe historik i monumentit.
Neni 10.
Kur teknikat tradicionale jan t paprshtatshme, konsolidimi i nj monumenti mund t sigurohet duke krkuar ndihmn e gjith teknikave
moderne t konservimit dhe t ndrtimit, efikasiteti i t cilave sht vrtetuar nga t dhnat shkencore dhe garantuar nga prvoja.
Neni 11.
Kontributet e vlefshme t gjith epokave pr ndrtimin e nj monumenti duhet t respektohen, duke mos qen njsimi i stilit nj qllim pr
tu arritur gjat nj restaurimi. Kur nj ndrtim bashkmbart shum faza ndrtimi, nxjerrja n shesh e nj faze paraardhse nuk justifikohet
vese jashtzakonisht dhe me kusht q elementet e hequra t mos paraqesin vese pak interes, q kompozimi i nxjerr n drit t prbj
nj dshmi t nj vlere t lart historike arkeologjike ose estetike dhe q gjendja e konservimit t saj t konsiderohet e mjaftueshme. Gjykimi
mbi vlern e elementeve n shqyrtim dhe vendimi mbi veprimet pr tu ndrmarr, nuk mund t varet vetm nga autori i projektit.
Neni 12.
Elementet e destinuara pr t zvendsuar pjest e munguara duhet t integrohen harmonikisht me trsin, gjithmon duke u dalluar nga
pjest origjinale me qllim q restaurimi t mos falsifikoj dokumentin e artit ose t historis.
Neni 13.
Shtesat nuk mund t lejohen vese n masn n t ciln ato respektojn t gjitha pjest interesante t godins, kuadrin e saj tradicional,
drejtpeshimin e kompozicionit t saj dhe raportet e saj me ambientin rrethues.
Sitet Historike
Neni 14.
Sitet e monumenteve duhet t bhen objekti i nj kujdesi t posam pr t ruajtur trsin e tyre, pr t siguruar gjendjen e tyre t mir
dhe pr ti paraqitur (kto site) n nj mnyr t prshtatshme. Punimet e konservimit dhe restaurimit q kryhen n to duhet t frymzohen
nga parimet e shprehura n nenet paraardhse.
Grmimet
Neni 15.
Punimet e grmimit duhet t kryhen n prputhje me normat shkencore dhe me rekomandimet e parimet ndrkombtare q zbatohen n
fushn e grmimeve arkeologjike, adoptuar nga UNESCO n vitin 1956. Duhet t merren masat e nevojshme q synojn n garantimin
e ruajtjes s vazhdueshme t rrnojave, si t elementeve arkitektonike ashtu dhe t objekteve t zbuluara. Prve ksaj do t merren t
gjith iniciativat pr t lehtsuar t kuptuarit e monumentit t nxjerr n drit pa natyruar kurr domethnien e tij. do punim rindrtimi
duhet t prjashtohet apriori, vetm Anastiloza mund t kihet parasysh, domethn ri-kompozimi (rikthimi n vendin e origjins) i pjesve
ekzistuese por t dmtuara.
Elementet e reja duhet t jen gjithmon t dallueshme e do t prfaqsojn minimumin e domosdoshm pr t siguruar kushtet e
konservimit t monumentit, e pr t rimkmbur vazhdimsin e formave t tij.

56

Publikimet
Neni 16.
Punimet e konservimit, restaurimit dhe grmimet do t shoqrohen gjithmon nga mbajtja e nj dokumentacioni t prpikt n form
raportesh analitike dhe kritike t ilustruara me vizatime dhe fotografime. T gjitha fazat e punimeve t pastrimit, konsolidimit, risistemimit
dhe integrimit, si dhe elementet teknike e formale t zbuluar gjat punimeve do t dokumentohen. Ky dokumentacion duhet t dorzohet
n arkivat e institucioneve publike dhe duhet t vihet n dispozicion t krkuesve. T gjitha kto veprimtari rekomandohen q t publikohen.

The Nara Document on Authenticity

Preamble
1. We, the experts assembled in Nara (Japan), wish to acknowledge the generous spirit and intellectual courage of the Japanese authorities
in providing a timely forum in which we could challenge conventional thinking in the conservation field, and debate ways and means of
broadening our horizons to bring greater respect for cultural and heritage diversity to conservation practice.
2. We also wish to acknowledge the value of the framework for discussion provided by the World Heritage Committees desire to apply the test
of authenticity in ways which accord full respect to the social and cultural values of all societies, in examining the outstanding universal value
of cultural properties proposed for the World Heritage List.
3. The Nara Document on Authenticity is conceived in the spirit of the Charter of Venice, 1964, and builds on it and extends it in response to
the expanding scope of cultural heritage concerns and interests in our contemporary world.
4. In a world that is increasingly subject to the forces of globalization and homogenization, and in a world in which the search for cultural identity
is sometimes pursued through aggressive nationalism and the suppression of the cultures of minorities, the essential contribution made by the
consideration of authenticity in conservation practice is to clarify and illuminate the collective memory of humanity.
Cultural Diversity and Heritage Diversity
5. The diversity of cultures and heritage in our world is an irreplaceable source of spiritual and intellectual richness for all humankind. The
protection and enhancement of cultural and heritage diversity in our world should be actively promoted as an essential aspect of human
development.
6. Cultural heritage diversity exists in time and space, and demands respect for other cultures and all aspects of their belief systems. In cases
where cultural values appear to be in conflict, respect for cultural diversity demands acknowledgment of the legitimacy of the cultural values
of all parties.
7. All cultures and societies are rooted in the particular forms and means of tangible and Intangible expression which constitutes their heritage
and these should be respected.
8. It is important to underline a fundamental principle of UNESCO, to the effect that the cultural heritage of each is the cultural heritage of all.
Responsibility for cultural heritage and the management of it belongs, in the first place, to the cultural community that has generated it, and
subsequently to that which cares for it.
However, in addition to these responsibilities, adherence to the international charters and conventions developed for conservation of cultural
heritage also obliges consideration of the principles and responsibilities flowing from them. Balancing their own requirements with those of other
cultural communities is, for each community, highly desirable, provided achieving this balance does not undermine their fundamental cultural
values.
Values and authenticity
9. Conservation of cultural heritage in all its forms and historical periods is rooted in the values attributed to the heritage. Our ability to
understand these values depends, in part, on the degree to which information sources about these values may be understood as credible or
truthful. Knowledge and understanding of these sources of information, in relation to original and subsequent characteristics of the cultural
heritage, and their meaning, is a requisite basis for assessing all aspects of authenticity.
10. Authenticity, considered in this way and affirmed in the Charter of Venice, appears as the essential qualifying factor concerning values. The
understanding of authenticity plays a fundamental role in all scientific studies of the cultural heritage, in conservation and restoration planning,
as well as within the inscription procedures used for the World Heritage Convention and other cultural heritage inventories.
11. All judgments about values attributed to cultural properties as well as the credibility of related information sources may differ from culture
to culture, and even within the same culture. It is thus not possible to base judgments of values and authenticity within fixed criteria. On the
contrary, the respect due to all cultures requires that heritage properties must considered and judged within the cultural contexts to which
they belong.
12. Therefore, it is of the highest importance and urgency that, within each culture, recognition be accorded to the specific nature of its heritage
values and the credibility and truthfulness of related information sources.
13. Depending on the nature of the cultural heritage, its cultural context, and its evolution through time, authenticity judgments may be linked
to the worth of a great variety of sources of information. Aspects of the sources may include form and design, materials and substance, use
and function, traditions and techniques, location and setting, and spirit and feeling, and other internal and external factors. The use of these
sources permits elaboration of the specific artistic, historic, social, and scientific dimensions of the cultural heritage being examined.
Appendix 1
Suggestions for follow-up (proposed by H. Stovel)
1. Respect for cultural and heritage diversity requires conscious efforts to avoidimposing mechanistic formulae or standardized procedures in
attempting to define or determine authenticity of particular monuments and sites.
2. Efforts to determine authenticity in a manner respectful of cultures and heritage diversity requires approaches which encourage cultures to
develop analytical processes and tools specific to their nature and needs. Such approaches may have several aspects in common:

57

efforts to ensure assessment of authenticity involve multidisciplinary collaboration and the appropriate utilisation of all available expertise
and knowledge;
efforts to ensure attributed values are truly representative of a culture and the diversity of its interests, in particular monuments and sites;
efforts to document clearly the particular nature of authenticity for monuments and sites as a practical guide to future treatment and
monitoring;
efforts to update authenticity assessments in light of changing values and circumstances.

3. Particularly important are efforts to ensure that attributed values are respected, and that their determination included efforts to build, ad far
as possible, a multidisciplinary and community consensus concerning these values.
4. Approaches should also build on and facilitate international co-operation among all those with an interest in conservation of cultural heritage,
in order to improve global respect and understanding for the diverse expressions and values of each culture.
5. Continuation and extension of this dialogue to the various regions and cultures of the world is a prerequisite to increasing the practical value
of consideration of authenticity in the conservation of the common heritage of humankind..
6. Increasing awareness within the public of this fundamental dimension of heritage is an absolute necessity in order to arrive at concrete
measures for safeguarding the vestiges of the past. This means developing greater understanding of the values represented by the cultural
properties themselves, as well as respecting the role such monuments and sites play in contemporary society.
Appendix II
Definitions
Conservation: all efforts designed to understand cultural heritage, know its history and meaning, ensure its material safeguard and, as required, its
presentation, restoration and enhancement. (Cultural heritage is understood to include monuments, groups of buildings and sites of cultural value
as defined in article one of the World Heritage Convention).
Information sources: all material, written, oral and figurative sources which make it possible to know the nature, specifications, meaning and
history of the cultural heritage.
The Nara Document on Authenticity was drafted by the 45 participants at the Nara Conference on Authenticity in Relation to the World Heritage
Convention, held at Nara, Japan, from 1-6 November 1994.

The Riga Charter on Authenticity and Historical Reconstruction in Relationship to Cultural Heritage
We, the delegations of Estonia, Latvia, Lithuania, Belarus and Ukraine, together with colleagues from ICCROM, Canada, the United States of
America and the United Kingdom, assembled here in Riga, Latvia, from 23rd to 24th October, 2000, for the Regional Conference on Authenticity
and Historical Reconstruction in Relationship to Cultural Heritage, initiated by ICCROM, at the invitation of the Latvian National Commission for
UNESCO and the State Inspection for Heritage Protection of Latvia, in cooperation with the World Heritage Committee, and the Cultural Capital
Foundation of Latvia,
Recognising that the body of international opinion as stated in the Venice Charter (1964) and other ICOMOS doctrinal texts including the Burra
Charter (1979), the Florence Charter (1981), the Declaration of Dresden (1982), the Lausanne Charter (1990) and the Nara Document (1994),
as well as the UNESCO Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage (1972) and the UNESCO Nairobi
Recommendation (1976) establish a presumption against reconstruction [1] of the cultural heritage [2],
excepting circumstances where reconstruction is necessary for the survival of the place; where a place is incomplete through damage or alteration;
where it recovers the cultural significance of a place; or in response to tragic loss through disasters whether of natural or human origin, and
providing always that reconstruction can be carried out without conjecture or compromising existing in situ remains, and
that any reconstruction is legible, reversible, and the least necessary for the conservation and presentation of the site,
noting that particularly in countries which have recently regained their independence, issues of reconstruction and authenticity have become of
particular concern, because of the large number of proposals now being planned and realised, agree that
1 the value of cultural heritage is as evidence, tangible or intangible, of past human activity, and that intervention of any kind, even for safeguarding,
inevitably affects that evidential quality, and so should be kept to the minimum necessary,
2 the maintenance and repair of cultural heritage should be the primary focus of current conservation work, recognising that each historical period
has its own particular style [3] which does not replicate previously used formal vocabulary and means of expression,
3 the purpose of conservation [4] (and/or reconstruction) is to maintain and reveal the significance of the cultural heritage,
4 authenticity is a measure of the degree to which the attributes of cultural heritage (including form and design, materials and substance, use and
function, traditions and techniques, location and setting, and spirit and feeling, and other factors) credibly and accurately bear witness to their
significance,
believe that replication of cultural heritage is in general a misrepresentation of evidence of the past, and that each architectural work
should reflect the time of its own creation, in the belief that sympathetic new buildings can maintain the environmental context, but that
in exceptional circumstances,
reconstruction of cultural heritage, lost through disaster, whether of natural or human origin, may be acceptable, when the monument
concerned has outstanding artistic, symbolic or environmental (whether urban or rural) significance for regional history and cultures;
provided that appropriate survey and historical documentation is available (including iconographic, archival or material evidence);
the reconstruction does not falsify the overall urban or landscape context; and existing significant historic fabric will not be damaged; and
providing always that the need for reconstruction has been established through full and open consultations among national and local authorities
and the community concerned and urge all concerned governments and administrations to integrate this document and those which give
it context into national and local policies and practices, and all concerned academic institutions to include it in their training programmes.

58

The Riga Charter was composed by the Scientific Committee organised for that purpose during the Riga meeting. The Committee was chaired by
Janis Lejnieks (Latvia), and included Christopher Young, UK, (who acted as Rapporteur), Gediminas Rutkauskas, Jonas Glemza, (Lithuania), Hain
Toss (Estonia), Janis Krastins (Latvia), Vasily Chernik (Belarus), Evnika Liniova (Ukraine), Herb Stovel (ICCROM). The work of the Committee was
based on written drafts submitted by Janis Krastins, Herb Stovel and Juris Dambis.
ENDNOTES
1 Reconstruction: evocation, interpretation, restoration or replication of a previous form.
2 Cultural heritage: monuments, groups of buildings and sites and landscapes of cultural value as defined in Article 1 of the UNESCO World
Heritage Convention.
3 Style can be precisely identified by its morphological, aesthetic, economic and social aspects.
4 Conservation: all efforts designed to understand cultural heritage, know its history and meaning, ensure its material safeguard, and as required,
its presentation, restoration and enhancement.

Konventa pr mbrojtjen e trashgimis arkitekturore t Europs

Granad, 3 tetor 1985
Nnshkruar nga Shtetet antare t Kshillit t Europs,
Duke pasur parasysh se qllimi i Kshillit t Europs sht t arrij nj unitet m t madh ndrmjet antarve t tij, ndr t tjera, t mbrojtjes dhe
realizimit te idealeve dhe parimeve q prbn trashgimin e tyre e prbashkt;
Duke pranuar se trashgimia arkitekturore prbn shprehje t pazvendsueshme t pasuris dhe diversitetit t trashgimis kulturore t
Europs dhe se ajo sht nj prej dshmive t pavlersueshme t s kaluars son, si dhe sht trashgimi e prbashkt e gjith Europianve;
Duke pasur parasysh Konventn kulturore Europiane, nnshkruar n Paris m 19 dhjetor 1954 n veanti nenin 1t saj ;
Duke pasur parasysh Kartn Europiane t trashgimis arkitektonike t miratuar nga Komiteti i Ministrave i Kshillit t Europs m 26 shtator
1975 dhe Rezolutn (76) 28, miratuar m 14 prill 1976, lidhur me prshtatjen e ligjeve dhe rregulloreve t nevojshme kan t bjn me
krkesat e ruajtjes se integruar t trashgimis arkitektonike;
Duke pasur parasysh Rekomandimin 880 (t vitit 1979) t Asambles Parlamentare t Kshillit t Europs mbi mbrojtjen e trashgimis
arkitektonike europiane.
Duke pasur parasysh Rekomandimin numr R(80) 16 t Komitetit t Ministrave t Shteteve antare n trajnimin e specializuar t arkitektve,
planifikuesve urban, inxhinierve civil dhe specialistve t peizazheve dhe Rekomandimin numr R(81) 13, Komiteti i Ministrave miratuar m
1 korrik
1981 pr aksionin pr ndihm disa zejeve n kontekstin e veprimtaris zejtare.
Rikujtuar rndsis e bartjes tek gjeneratat e ardhshme e nj sistemi t referencave kulturore, prmirsimin e mjedisit urban dhe rural e me kt
rritjen ekonomike, zhvillimin social dhe kulturor t shteteve dhe rajoneve;
T vetdijshm pr rndsin e arritjes s marrveshjes pr nj drejtimit kryesor t politiks s prbashkt pr ruajtjen dhe avancimin e trashgimis
arkitektonike,
Kan rn dakord si m posht:
Prkufizimi i trashgimis arkitekturore
Neni 1
Pr qllim te ksaj Konvente, shprehja trashgimi arkitekturore do t konsiderohet prbrja e pronave t prhershme t paraqitura n vijim :
1. Monumentet: t gjitha ndrtesat dhe konstruksionet, me interes dhe veori historike, arkeologjike, artistike, shkencore, shoqrore apo
profesionale, duke prfshir do element dhe shtes t tyre,;
2. Grupet e ndrtesave: grupe homogjene t ndrtesave urbane ose rurale qe dallohen pr veorit e tyre historike, arkeologjike, artistike, me
interes shkencor, shoqror ose profesional t cilat jan mjaft koherente e q caktojn dhe formojn trsit topografike;
3. Lokalitetet: Veprat e kombinuara nga njeriu dhe natyra, duke qen pjesrisht t ndrtuara dhe me karakteristika t dallueshme homogjene
t cilat mund t prkufizohen n topografi, si dhe prbjn interes e veori historike, arkeologjike, artistike, shkencore, shoqrore dhe
profesionale.
Identifikimi i pronave t cilat duhet jen t mbrojtura
Neni 2
Me qllim t arritjes s nj identifikimi t sakt t monumenteve, grupe t ndrtesave dhe t lokaliteteve t cilat duhet mbrojtur, do Pal q merr
prsipr t mirmbaj inventarin dhe n rast t krcnimeve pr pronat n fjal, n afate urgjente kohore duhet t prgatis dokumentacionin
prkats.
Procedurat pr mbrojtje ligjore
Neni 3
Secila Pal ndrmerr:
1.
2.

masa ligjore pr mbrojtjen e trashgimis arkitekturore;

q n kornizn e masave t tilla dhe mjeteve t veanta t do shteti apo rajoni, duhet te nxjerr dispozitat pr mbrojtjen e monumenteve,
grupet e ndrtesave dhe lokaliteteve.

Neni 4
Secila Pal ndrmerr:
1. t zbatoj mbikqyrje dhe procedurat e autorizimeve t duhura n prputhje me krkesat e parapara me mbrojtje ligjore te pronave n fjal;

59

2. t parandaloj dmtimin, rrnimin ose shkatrrimin e pronave t mbrojtura. do Pal obligohet t vendos, nse deri tani nuk e ka br kt,
legjislacion i cili:
a.

Pran autoriteteve kompetente krkon paraqitjen e fardo plani q ka t bj me dmtimin ose ndryshimin e monumenteve t cilat
jan t mbrojtura, ose ato t cilat jan n drejt procedurs s mbrojtjes, si dhe do plan qe ka t bj me rrethinn;
b. krkon paraqitjen e fardo plani q ndikon n nj grup t ndrtesave ose nj pjese t tyre ose nj lokaliteti i cili ka t bj me:
- shkatrrimin e godinave,
- ngritjen e ndrtesave t reja,
- ndryshime substanciale q keqsojn karakterin e ndrtesave ose lokaliteteve;
c. t lejoj autoritetet publike q t krkojn nga pronari i nj prone t mbrojtur pr t kryer pun n form t duhur apo nse pronari nuk
e bn kt duhet te mundsohet kryerja e punimeve;
d. lejon tjetrsimin pronsis s nj prone t mbrojtur.
Neni 5
do Pal merr prsipr t ndaloj heqjen, n trsi ose n mnyr t pjesshme t do monumenti t mbrojtur, prve kur ajo sht e nevojshme
pr mbrojtjen e tij. N at rast, autoriteti kompetent duhet t marr masat paraprake t nevojshme pr demontimin, bartjen si dhe rivendosjen
n nj vend t prshtatshm.
Masat shtes
Neni 6
Secila Pal merr prsipr:
1. t siguroj mbshtetje financiare nga autoritetet publike pr mirmbajtjen dhe restaurimin e trashgimis arkitekturore n territorin e saj, n
prputhje me kompetencat shtetrore, rajonale dhe lokale, por brenda limiteve dhe buxhetit n dispozicion;
2. t mundsoj, sipas nevojs lehtsira fiskale pr mbrojtjen e ksaj trashgimie;
3. t inkurajoj iniciativat private pr ruajtjen dhe restaurimin e trashgimis arkitektonike.
Neni 7
do pal merr prsipr q rreth monumenteve, brenda grupeve t ndrtesave dhe lokaliteteve, t rris masat promovuese pr prmirsimin e
mjedisit n prgjithsi.
Neni 8
Me synimin pr t kufizuar rrezikun e dmtimit fizik t trashgimis arkitektonike, do Pal ndrmerr masa:
1. t mbshtes krkimet shkencore pr identifikimin dhe analizimin e efekteve t dmshme t ndotjes dhe pr prcaktimin mnyrave dhe
mjeteve pr zvoglimin ose zhdukjen e ktyre efekteve;
2. t marr n konsiderat problemet e veanta t ruajtjes se trashgimis arkitektonike n politikat dhe luftn kundr ndotjes
Sanksionet
Neni 9
do Pal merr prsipr t siguroj, q brenda mundsive, organet mbikqyrse t reagojn n mnyr t prgjegjshme dhe adekuate
pr shkelje t ligjit pr mbrojtjen e trashgimis arkitektonike. Ky reagim mund, q n kushte te caktuara t nnkuptoj pr shkelsin e ligjit q ta
rrnoj objektin e ndrtuar i cili nuk sht n prputhje me krkesat q objekti i mbrojtur t kthehet n gjenden e mparshme.
Politikat e mbrojtjes
Neni 10
do Pal obligohet q t sjell masa integruese pr ruajtjen e trashgimis arkitektonike t cilat:
1. prfshijn mbrojtjen e trashgimis arkitektonike si objektiv ky n planifikimin urban dhe rural e sigurojn se kto masa do t konsiderohen
gjat tr fazave n hartimin e planeve t zhvillimit dhe n procesin pr autorizimin e puns;
2. avancojn programet pr restaurimin dhe ruajtjen e trashgimis arkitekturore;
3. mundsojn q ruajtja, avancimi dhe prmirsimi i trashgimis t jet karakteristik e rndsishme e politikave kulturore, mjedisore, si dhe
politikave t planifikimit;
4. lehtsojn brenda mundsive procesin e planifikimit urban t qyteteve dhe fshatrave, ruajtjen dhe prdorimin e disa ndrtesave rndsia
e te cilave nuk e arsyeton mbrojtjen ne kuptim t nenit 3, paragrafi 1, t ksaj Konvente, por t cilat jan t rndsishme pr popullatn dhe
vendndodhjen n mjedisin e urban, respektivisht rural dhe pr kualitetin e jets;
5. nxisin aplikimin dhe zhvillimin e shkathtsive tradicionale dhe materiale, si trsi, pr t ardhmen e trashgimis arkitektonike
Neni 11
Duke pasur parasysh kujdesin e gjat q i kushtohet karakterit arkitektonik dhe historik t trashgimis, do Pal merr prsipr t kujdeset pr
prdorimin e pronave t mbrojtura pr nevojat e jets bashkkohore; adaptimin, kur sht e mundur, t ndrtesave t vjetra pr qllime te reja.
Neni 12
Derisa njihet vlera e qasjes publike n pronat e mbrojtura, do Pal ndrmerr masa te duhura q mund t jen t nevojshme pr t siguruar
se lejimi i ksaj qasje nuk do t shkaktoj pasoja, veanrisht n ndonj zhvillim strukturor, e q nuk do t ndikoj negativisht n karakteristikat
arkitektonike dhe historike t pronave t tilla dhe rrethinat e tyre.
Neni 13
Pr zbatim m t leht t ktyre masave, do Pal merr prsipr q n kuadr t strukturave politike dhe administrative, t inkurajoje bashkpunim
efikas n t gjitha nivelet n kuadr t aktiviteteve qe kane t bjn me ruajtjen , kulturn, mjedisin jetsor dhe planifikimin.

60

Pjesmarrja dhe organizatat jo qeveritare

Neni 14
N qllim t forcimit t ndikimit t masave t autoritetit publik pr identifikimin, mbrojtjen, restaurimin, mirmbajtjen, menaxhimin dhe avancimin
e trashgimis arkitektonike, do Pal duhet t marr prsipr q:
1. n faza t ndryshme t procesit t vendimmarrjes t ndrtoj mekanizmat e duhur pr furnizimin me informacion, konsultimin dhe
bashkpunimin midis shteteve, organeve rajonale dhe lokale, institucioneve kulturore dhe asociacioneve, t publikut;
2. t inkurajoj zhvillimin dhe sponsorizimin e organeve jo fitim prurs q punojn n kt fush.
Informimi dhe trajnimi
Neni 15
Secila Pal merr prsipr q t:
1. ngrej vetdijen e publikut pr vlern e ruajtjes s trashgimis arkitektonike, qofte si nj element i identitetit kulturor, qofte si burim
frymzimi dhe krijimtarie pr brezat e tanishm dhe t ardhshm;
2. t avancoj n kt drejtim masat pr shprndarjen e informacionit dhe prforcimit t vetdijes, n veanti duke prdorur teknikat
bashkkohore t komunikimit dhe propagandimit:
a. zgjimin apo ngritjen e interesit publik, nga-mosha shkollore, pr mbrojtjen e trashgimis, cilsin e mjedisit t ndrtuar dhe t arkitekturs;
b. demonstrimin e unitetit t trashgimis kulturore dhe lidhjet ekzistuese midis arkitekturs, artit, traditave popullore dhe mnyrat e jets
si n nivel europian, ashtu edhe n nivel kombtar.
Neni 16
do Pal duhet t marr prsipr q t avancoje sistemin pr trajnime profesionale t ndryshme dhe zeje pr ruajtjen e trashgimis arkitektonike.
Koordinimi Europian i politikave t mbrojtjes
Neni 17
Palt angazhohen pr t shkmbyer informacion lidhur me politikat e tyre t konservimit n raport me shtjet specifike si pr:
1. miratimin e metodave t survejimit, mbrojtjes dhe konservimit t pronave duke pasur parasysh zhvillimet historike si dhe ndryshime t
mundshme t pronave n fjal;
2. mnyrat me t cilat mundet m s miri t pajtohen nevojat pr mbrojtjen e trashgimis arkitekturore me nevojat dhe aktivitetet bashkkohore
ekonomike, shoqrore dhe kulturore;
3. mundsit q ofrojn teknologjit e reja pr identifikimin dhe regjistrimin e trashgimis arkitektonike e me qllim q t bhet parandalimi i
dmtimit t materialeve, realizimi i krkimeve shkencore dhe promovimi i metodave t mirfillta t trashgimis;
4. mnyrat e avancimit t krijimtaris arkitekturore si kontribut i kohs son n trashgimin Europiane ;
Neni 18
Palt n marrveshje obligohen q kurdoher q sht e nevojshme t punojn n drejtim t shkmbimit t ndihms teknike, prvojave si dhe
ekspertve sa her q nevojitet, n lmin e trashgimis arkitektonike.
Neni 19
Palt n marrveshje obligohen, q brenda kornizs ligjore t legjislacionit kombtar relevant, apo marrveshjeve ndrkombtare, t shkmbejn
specialistt n ruajtjen e trashgimis arkitektonike n nivel europian, duke prfshir edhe ata q jan prgjegjs pr trajnime t mtejshme.
Neni 20
Pr qllimin q ka kjo Konvent, Komiteti i ekspertve i krijuar nga Komiteti i Ministrave t Kshillit t Europs n pajtim me nenin 17 t Statutit
t Kshillit t Europs, do t monitoroj zbatimin e Konvents e n veanti:
1. do t raportoj periodikisht tek Komiteti i Ministrave t Kshillit t Europs mbi gjendjen e zbatimit t politikave pr ruajtjen e trashgimis
arkitektonike n Shtetet nnshkruese t ksaj konvente, pr zbatimin e parimeve q prmban kjo Konvent, si dhe pr aktivitetet e veta;
2. ti propozoj Komitetit t Ministrave t Kshillit t Europs masat q shrbejn n zbatimin e dispozitave t Konvents, q masa t tilla
duhet t prfshijn aktivitete shumpalshe, rishikimin ose ndryshimin e Konvents dhe informimin e publikut n lidhje me synimin e ksaj
Konvente;
3. t rekomandoj tek Komiteti i Ministrave t Kshillit t Europs lidhur me ftesat pr Shtetet q nuk jan antare t Kshillit t Europs t jen
pjes e zbatimit t ksaj Konvente.
Neni 21
Dispozitat e ksaj konvente nuk duhet t ket qasje paragjykuese n mnyr t veojn apo t favorizojn aplikimin e dispozitave specifike lidhur
me mbrojtjen e pronave t prshkruara n nenin 1 e q jan prfshira n:
-
-

Konventn pr mbrojtjen e Trashgimis Botrore Kulturore dhe Natyrore, 16 nntor 1972

Konventn pr mbrojtjen e Trashgimis Arkeologjike 6 maj 1969

Dispozitat prfundimtare
Neni 22
1. Kjo Konvent sht e hapur pr nnshkrim nga Shtetet antare t Kshillit t Europs. Kjo konvent duhet ti nnshtrohet ratifikimit, pranimit
ose miratimit. Instrumentet e ratifikimit, pranimit ose t miratimit dorzohen n Sekretarin e Prgjithshm t Kshillit t Europs.
2. Shtetet antare t Kshillit t Europs kan shprehur gatishmrin e tyre pr t pranuar obligimet nga Konventa n prputhje me dispozitat e saj.
3. N lidhje me cilin do Shtet antar q do t shpreh m von plqimin e tij pr tu br pjes e saj, Konventa do t hyj n fuqi n ditn e
par t muajit q pason mbarimin e nj periudhe prej tre muajsh pas dats s depozitimit t instrumentit t ratifikimit, pranimit ose miratimit.

61

Neni 23
1. Pas hyrjes n fuqi t ksaj Konvente Komiteti i Ministrave t Kshillit t Europs mund t ftoj do Shtet jo antar t Kshillit dhe Komunitetit
Ekonomik Europian q ti qaset ksaj Konvente n baz t vendimit t shumics s parapar n nenin 20 t Statutit t Kshillit t Europs, pas
votimit t gjith prfaqsuesve t shteteve kontraktuese q marrin pjes n punn e Komitetit.
2. Secili shtet i cili ka pranuar miratimin e ksaj konvente dhe pasi Komiteti Ekonomik Europian pranon krkesn, konventa hyn n fuqi n ditn
e par t muajit q pason pas mbarimit t periudhs tremujore q njihet pas dats kur jan bashkngjitur edhe instrumentet e qasjes dhe
sht aprovuar nga ana e Sekretarit t Prgjithshm t Kshillit t Europs.
Neni 24
1. do shtet mundet q nga momenti i nnshkrimit te Konvents apo t bashkngjitjes s instrumenteve te ratifikimit, pranimi, miratimi ose
pranimi, t bj specifikimin e territorit ose territoreve ku do t bhet zbatimi i ksaj Konvente.
2. do Shtet mund, q n do koh pas ksaj, me nj deklarate drejtuar sekretarit te Kshillit t Europs, t shtrij zbatimin e ksaj Konvente n
do territor tjetr t cekur n deklarat. Ne raport me at territor, Konventa hyn n fuqi n ditn e par t muajit q pason prfundimin e nj
periudhe prej tre muajsh pas dats s pranimit t deklarats s lartprmendur nga Sekretari i Prgjithshm.
3. do deklarim i br n pajtim me dy paragraft e lartprmendur lidhur me cilindo territor t caktuar n deklarat, ka mundsin e trheqjes
nga deklarata me nj njoftim i cili i duhet drguar Sekretarit t Prgjithshm. Trheqja do t pranohet ditn e par t muajit q pason pas
prfundimit t periudhs prej gjasht muajsh pas dats s marrjes s deklarats nga Sekretari i Prgjithshm.
Neni 25
1. Secili shtet mundet qe n kohn e nnshkrimit ose t bashkngjitjes s instrumenteve t ratifikimit, aprovimit, miratimit apo pranimit, deklaron
se rezervon t drejtn q t mos respektoj n trsi ose pjesrisht dispozitat e nenit 4, paragraft c dhe d. Kufizime t tjera nuk ka.
2. do shtet kontraktues i cili n pajtim me nenet paraprake ka br rezervime sipas paragrafit t msiprm mund t trhiqet trsisht ose
pjesrisht me an t nj njoftimi drejtuar Sekretarit t Prgjithshm t Kshillit t Europs. Trheqja do t hyj n fuqi n datn e marrjes s
deklarats nga Sekretari i Prgjithshm.
3. Pala e cila ka bere rezervime lidhur me dispozitat e prmendura nn paragrafin 1 nuk mund t synoj zbatimin e asaj dispozite edhe nga
palt e tjera, por megjithat kjo do t ishte e mundshme nse rezervimet jan t pjesshme ose t kushtzuara nga pretendime q zbatohen
edhe nga ndonj dispozit e cila deri tashm sht pranuar nga Pala n fjal.
Neni 26
1. Secila prej Palve ka mundsin e trheqjes n do koh t ksaj konvente me an t nj njoftimi drejtuar Sekretarit t Prgjithshm t
Kshillit t Europs.
2. Nj trheqje e till do t hyj n fuqi ditn e par t muajit q pason pas prfundimit t periudhs gjasht mujore pas dats s marrjes s
deklarats nga Sekretari i Prgjithshm.
Neni 27
Sekretari i Prgjithshm i Kshillit t Europs do ti njoftoj Shtetet antare t Kshillit t Europs, do Shtet i cili ka pranuar kt Konvent dhe
Komunitetin Ekonomik Europian nse ka pranuar:
a)
b)
c)
d)

do nnshkrim;
deponim t instrumentit t ratifikimit, pranimit, aprovimit ose pranimit;
do dat t hyrjes n fuqi t ksaj Konvente n prputhje me Nenet 22, 23 dhe 24;
do akt tjetr, njoftim ose komunikim lidhur me kt Konvent.

Si dshmi pr at nga kush sht nnshkruar, autorizuar n mnyr t rregullt, e q ka nnshkruar kt Konvent.
E realizuar n Granada, me datn 3 tetor 1985, n gjuhn angleze dhe frnge, q t dy tekstet jan t barasvlershme, kopje t vetme t cilat do
ti bashkngjitet arkivs s Kshillit t Europs. Sekretari i Prgjithshm i Kshillit t Europs do ti dorzoj kopjet e ksaj konvente t vrtetuara
konform secilit prej Shteteve antare t Kshillit t Europs dhe t do shteti ose t Komunitetit Ekonomik Europian t ftuar t bhet pjes e
ksaj Konvente.

Konventa Europiane pr Mbrojtjen e Trashgimis Arkeologjike, Valeta, 16.1.1992

Preambula
Vendet antare t Kshillit t Europs dhe shtetet e tjera nnshkruese t Konvents Kulturore Europiane ,
Duke konsideruar q qllimi i Kshillit t Europs sht t arrij nj unitet m t madh ndrmjet antarve t vet me qllim, n veanti, t ruajtjes
dhe realizimit t idealeve dhe parimeve t cilat jan trashgimi e prbashkt e tyre;
Duke pasur parasysh Konventn Kulturore Europiane , e nnshkruar n Paris m 19 dhjetor 1954, n veanti nenet 1 dhe 5 t saj;
Duke pasur parasysh Konventn pr Mbrojtjen e Trashgimis Arkitekturore t Europs, e nnshkruar n Granad m 3 tetor 1985;
Duke pasur parasysh Konventn Europiane mbi Kundrvajtjet lidhur me T Mirat Kulturore, e nnshkruar n Delhi m 23 qershor 1985;
Duke pasur parasysh rekomandimet e Asambles Parlamentare lidhur me arkeologjin dhe n veanti rekomandimet 848 (1978), 921 (1981) dhe
1072 (1988);
Duke pasur parasysh rekomandimin numr R(89) 5 q ka t bj me mbrojtjen dhe shtimin e trashgimis arkeologjike n kontekst t operacioneve
t planifikimit urban dhe rural;
Duke rikujtuar se trashgimia arkeologjike sht e nevojshme pr t njohur historin e njerzimit;
Duke pranuar q trashgimia arkeologjike europiane, e cila siguron dshmi mbi historin e lasht, krcnohet seriozisht t dmtohet pr
shkak t numrit n rritje t skemave t mdha t planifikimit, rreziqeve t natyrs, grmimeve t fshehta apo joshkencore dhe vetdijesimit t
pamjaftueshm publik;
Duke konfirmuar q sht e rndsishme t krijohen, ku ato nuk ekzistojn ende, procedura t duhura t mbikqyrjes administrative dhe shkencore,
dhe q nevoja pr t mbrojtur trashgimin arkeologjike duhet t pasqyrohet n politikat zhvillimore kulturore dhe t planifikimit urban dhe rural;
Duke theksuar se prgjegjsia pr mbrojtjen e trashgimis arkeologjike nuk duhet ti takoj drejtprdrejt vetm shtetit t caktuar por t gjitha
shteteve europiane , me qllim t zvoglimit t rrezikut t dmtimit dhe t promovimit e ruajtjes duke inkurajuar shkmbimet e ekspertve dhe
krahasimin e prvojave;
Duke vn n dukje nevojn pr t plotsuar parimet e prcaktuara n Konventn Europiane pr Mbrojtjen e Trashgimis Arkeologjike, e
nnshkruar n Londr m 6 maj 1969, si rezultat i evoluimit t politikave planifikuese n vendet europiane,

62

Jan pajtuar m sa vijon:

Prcaktimi i trashgimis arkeologjike
Neni 1
1. Qllimi i ksaj konvente (t ripunuar) sht t mbroj trashgimin arkeologjike si nj burim i kujtess s prbashkt europiane dhe si nj
instrument pr studimin historik dhe shkencor.
2. Pr kt qllim, do t konsiderohen element t trashgimis arkeologjike t gjitha mbetjet dhe objektet dhe do gjurm tjetr e njerzimit
nga epokat e kaluara:
i. ruajtja dhe studimi i t cilave ndihmon pr t zbuluar historin e njerzimit dhe marrdhniet e tij me ambientin natyror;
ii grmimet apo zbulimet e t cilave dhe metodat e tjera t hulumtimit pr njerzimin dhe ambientin e lidhur me t jan burimet kryesore
t informimit; dhe
iii. e vendosur n ndonj zon brenda juridiksionit t palve nnshkruese.
3. Trashgimia arkeologjike prfshin strukturat, ndrtimet, grupet e ndrtesave, lokacionet e zhvilluara, objektet e lvizshme, monumentet e
llojeve t tjera dhe po ashtu rrethinn e tyre, edhe nse ato jan t vendosura n tok apo nn uj.
Identifikimi i trashgimis dhe masat pr mbrojtje
Neni 2
do pal zotohet t krijoj, prmes mjeteve t duhura pr shtetin n fjal, nj sistem ligjor pr mbrojtjen e trashgimis arkeologjike, duke:
i. mirmbajtur nj inventar t trashgimis s vet arkeologjike dhe duke prcaktuar monumentet dhe zonat e mbrojtura;
ii. krijuar rezervate arkeologjike, madje edhe ku nuk ka mbetje t dukshme mbi tok apo nn uj, pr ruajtjen e dshmis materiale pr tu
studiuar nga gjeneratat e ardhshme;
iii......e br t obligueshme q nj zbulues i rastit ti njoftoj autoritetet n rast t zbulimit t elementeve t trashgimis arkeologjike, duke i vn
ato n dispozicion pr ekzaminim.
Neni 3
Pr t ruajtur trashgimin arkeologjike dhe garantuar rndsin shkencore t puns hulumtuese arkeologjike, secila pal zotohet t:
i.
a.
b.
c.
d.

zbatoj procedurat pr autorizimin dhe mbikqyrjen e grmimeve dhe aktiviteteve t tjera arkeologjike n at mnyr q:
t parandaloj do grmim t paligjshm apo largim t elementeve t trashgimis arkeologjike;
t siguroj q grmimet arkeologjike dhe krkimet bhen n mnyr shkencore dhe q siguron q:
metodat e padmshme t krkimit zbatohen kudo q sht e mundur;
secila pal zotohet q elementet e trashgimis arkeologjike nuk jan t pambuluara apo jan ln t ekspozuara gjat apo pas grmimit pa
siguruar ruajtjen, konservimin dhe administrimin e duhur t tyre;
e. secila pal zotohet t siguroj q grmimet dhe teknikat e tjera potencialisht t dmshme aplikohen vetm nga personat e kualifikuar e t
autorizuar n mnyr t veant;
f. jepet autorizim specifik paraprak, kurdo q parashihet me ligjin vendor t shtetit, pr prdorimin e detektorve metalik dhe do pajisjeje
tjetr zbulimi apo procesi pr krkime arkeologjike.
Neni 4
Secila pal zotohet t zbatoj masat pr mbrojtje fizike t trashgimis arkeologjike, duke parapar, si krkojn rrethanat:
i.
ii.
iii.

sigurimin apo mbrojtjen e zonave me mjetet e tjera t duhura nga autoritetet me qllim t krijimit t rezervateve arkeologjike;
ruajtjen dhe mirmbajtjen e trashgimis arkeologjike, preferohen in situ; (n vend t duhur)
vende t duhura pr ruajtje t mbetjeve arkeologjike t cilat jan larguar nga lokacioni i tyre burimor.

Konservimi i integruar i trashgimis arkeologjike

Neni 5
Secila pal zotohet:
i. t krkoj t pajtoj dhe ndrthur krkesat prkatse t arkeologjis me planet zhvillimore duke siguruar q arkeologt marrin pjes n
politikat e planifikimit t pr t siguruar strategji t balancuara mir pr mbrojtjen, konservimin dhe shtimin e lokacioneve t interesit
arkeologjik;
ii. n fazat e ndryshme t skemave zhvillimore;
iii. t siguroj q arkeologt, planifikuesit urban dhe rajonal konsultohen sistematikisht me njri-tjetrin me qllim t lejimit t:
iv. modifikimit t planeve zhvillimore q kan t ngjar t ken ndikim t pafavorshm n trashgimin arkeologjike;
v. ndaj koh dhe burime t mjaftueshme pr nj studim t duhur shkencor q duhet t bhet n lokacion dhe q t publikohen zbulimet e
atij studimi;
vi. t siguroj q vlersimi pr ndikimin ambiental dhe vendimet rezultuese prfshijn konsiderat t plot mbi lokacionet arkeologjike dhe
suazat e tyre;
vii. t parashoh, kur elementet e trashgimis arkeologjike jan gjetur gjat puns zhvillimore, konservimin e tyre in situ kur sht e mundshme;
viii. t siguroj q hapja e lokacioneve arkeologjike pr publikun, veanrisht ndonj rregullim struktural i nevojshm pr pranimin e nj numri
t madh vizitorsh, nuk ndikon negativisht n karakterin arkeologjik dhe shkencor t lokacioneve t tilla dhe mjedisit rrethues t tyre.
Financimi i krkimit dhe konservimit arkeologjik
Neni 6
Secila pal zotohet:
i.
ii.

t gjej prkrahjen publike financiare pr krkim arkeologjik nga autoritetet kombtare, rajonale dhe lokale n pajtueshmri me kompetencn
e tyre prkatse;
t rris burimet materiale pr t ndihmuar arkeologjin;
a. t marr masa t prshtatshme pr t siguruar q sht br, n skemat e mdha zhvillimore publike dhe private, mbulimi i shpenzimeve
t prgjithshme t do operacioni t nevojshm arkeologjik nga burimet e sektorit publik apo sektorit privat si sht e duhur;
b. t parashikoj buxhetin pr kto skema, sikurse pr studimet e ndikimit t bra t domosdoshme nga parashikimet e planifikimit
ambiental dhe rajonal, pr nj studim dhe zbulim preliminar arkeologjik, pr regjistrim shkencor prmbledhs dhe gjithashtu pr publikim
dhe regjistrim t plot t zbulimeve.

63

Mbledhja dhe prhapja e informacionit shkencor

Neni 7
Me qllim t lehtsimit t studimit dhe prhapjes s njohurive mbi zbulimet arkeologjike, secila pal zotohet:
i. t bj apo paraqes t azhurnuara studimet, inventart dhe hartat e lokacioneve arkeologjike n zonat brenda juridiksionit t vet;
ii. t marr t gjitha masat praktike pr t siguruar se bhet, duke ndjekur operacionet arkeologjike, nj regjistrim prmbledhs shkencor q
mund t shpallet para publikimit t nevojshm gjithprfshirs t studimeve t specializuara.
Neni 8
Secila pal zotohet:
i. t lehtsoj shkmbimin kombtar dhe ndrkombtar t elementeve t trashgimis arkeologjike pr qllime profesionale shkencore ndrsa
merr hapat e duhur pr t siguruar q qarkullimi i till nuk dmton n asnj mnyr vlern shkencore dhe kulturore t atyre elementeve;
ii. t promovoj grumbullimin e informatave mbi krkimet arkeologjike dhe grmimet n zhvillim dhe t kontribuoj n organizimin e
programeve ndrkombtare krkimore.
Ngritja e vetdijes s publikut
Neni 9
Secila pal zotohet:
i.

t ndrmarr veprime edukative me qllim t ngritjes dhe zhvillimit t vetdijes n opinionin publik mbi vlern e trashgimis arkeologjike
pr t kuptuar t kaluarn dhe krcnimet pr kt trashgimi;
ii. t promovoj qasjen publike n elementet e saj t rndsishme arkeologjike, veanrisht lokacione, dhe t inkurajoj ekspozimin pr publik
t przgjedhjeve t prshtatshme t objekteve arkeologjike.
Parandalimi i qarkullimit t paligjshm t elementeve t trashgimis arkeologjike
Neni 10
Secila pal zotohet:
i. t organizoj pr autoritetet publike relevante dhe institucionet shkencore mbledhjen e informatave mbi do grmim t paligjshm t
identifikuar;
ii. t informoj autoritetet kompetente n shtetin e prejardhjes, i cili sht nnshkrues i ksaj konvente, mbi do ofert t dyshuar q vjen ose
nga grmimet e paligjshme apo n mnyr t paligjshme nga grmimet zyrtare, dhe t jap detajet e nevojshme rreth ksaj;
iii. t ndrmarr hapa t till q jan t nevojshm pr t siguruar q muzet dhe institucionet e ngjashme, politika e prvetsimit e t cilave
sht nn kontrollin e shtetit, nuk marrin elemente t trashgimis arkeologjike t dyshuara se vijn nga zbulimet e pakontrolluara apo
grmimet e paligjshme apo n mnyr t paligjshme nga grmimet zyrtare;
iv sa u prket muzeve dhe institucioneve t ngjashme q shtrihen n territorin e shtetit nnshkrues, ku politika e prvetsimit nuk sht nn
kontroll t shtetit, tu prcillet atyre teksti i ksaj konvente (t ripunuar);
v. t mos kursej asnj prpjekje t siguroj respektin e muzeve dhe institucioneve t lartprmendura pr parimet e paraqitura n paragrafin
3 m lart;
vi. t kufizoj, sa m shum q t jet e mundur, prmes edukimit, informimit, vigjilencs dhe bashkpunimit, bartjen e elementeve t trashgimis
arkeologjike t siguruara nga zbulimet e pakontrolluara apo grmimet e paligjshme apo n mnyr t paligjshme nga grmimet zyrtare.
Neni 11
Asgj n kt konvent (t ripunuar) nuk do t cenoj traktatet ekzistuese apo t ardhme dypalshe apo shumpalshe ndrmjet palve
nnshkruese, lidhur me qarkullimin e paligjshm t elementeve t trashgimis arkeologjike apo kthimin e tyre te pronari i ligjshm
Asistenca e dyanshme teknike dhe shkencore
Neni 12
Palt zotohen:
i.

t ofrojn asistenc t dyanshme teknike dhe shkencore prmes bashkimit t prvojs dhe shkmbimit t ekspertve n shtjet q kan t
bjn me trashgimin arkeologjike;
ii. t inkurajojn,sipas legjislacionit relevant kombtar dhe marrveshjeve ndrkombtare q ato u detyrohen, shkmbimin e specialistve n
fushn e ruajtjes s trashgimis arkeologjike, duke prfshir ata q jan prgjegjs pr trajnim t mtejshm.
Kontrolli i aplikimit t konvents (s ripunuar)
Neni 13
Pr qllime t ksaj konvente (t ripunuar), nj komitet i ekspertve, i formuar nga Komiteti i Ministrave i Kshillit t Europs n pajtim me nenin
17 t Statutit t Kshillit t Europs, do t monitoroj aplikimin e konvents (s ripunuar) dhe n veanti:
i.

do ti raportoj koh pas kohe Komitetit t Ministrave t Kshillit t Europs mbi situatn lidhur me politikat mbi mbrojtjen e trashgimis
arkeologjike t shteteve nnshkruese t konvents (s ripunuar) dhe mbi implementimin e parimeve t prfshira n konventn (e ripunuar)
ii. do ti propozoj masat Komitetit t Ministrave t Kshillit t Europs mbi zbatimin e dispozitave t konvents (s ripunuar), duke prfshir
aktivitetet shumpalshe, ripunimin apo amendimin e konvents (s ripunuar) dhe informimin e opinionit publik rreth qllimit t konvents
(s ripunuar);
iii. do ti jap rekomandime Komitetit t Ministrave t Kshillit t Europs q ti ftoj shtetet, t cilat nuk jan antare t Kshillit t
Europs, t miratojn kt konvent (t ripunuar).
Klauzolat finale
Neni 14
1.

Kjo konvent (e ripunuar) do t jet e hapur pr nnshkrim nga vendet antare t Kshillit t Europs dhe shtetet e tjera nnshkruese t
Konvents Kulturore Europiane . I nnshtrohet ratifikimit, pranimit apo miratimit. Instrumentet e ratifikimit, pranimit apo miratimit duhet t
depozitohen te sekretari i prgjithshm i Kshillit t Europs.
2. Asnj shtet nnshkrues i Konvents Europiane mbi Mbrojtjen e Trashgimis Arkeologjike, e nnshkruar n Londr m 6 maj 1969, nuk
mund t depozitoj instrumentin e vet t ratifikimit, pranimit apo miratimit prve nse tanim e ka shpallur t pavlefshme konventn e
lartprmendur apo e shpall at t pavlefshme njhersh.
3. Kjo konvent (e ripunuar) hyn n fuqi gjasht muaj pas dats n t ciln katr shtete, duke prfshir s paku tre shtete antare t
Kshillit t Europs, kan shprehur pajtimin e tyre ti detyrohen konvents (s ripunuar) n pajtim me dispozitat e paragrafve paraprak.

64

4 Kurdo q, n aplikimin e dy paragrafve paraprak, shpallja e pavlefshme e Konvents s 6 majit 1969 nuk bhet efektive njhersh me hyrjen
n fuqi t ksaj konvente (t ripunuar), nj shtet kontraktual mundet, kur e depoziton instrumentin e vet t ratifikimit, pranimit apo miratimit,
t deklaroj se do t vazhdoj t zbatoj Konventn e 6 majit 1969 deri n hyrjen n fuqi t ksaj konvente (t ripunuar).
5. Sa i prket do shteti nnshkrues i cili m pas shpreh pajtimin e vet ti detyrohet ksaj konvente, konventa (e ripunuar) do t hyj n fuqi
gjasht muaj pas dats s depozitimit t instrumentit t ratifikimit, pranimit apo miratimit.
Neni 15
1. Pas hyrjes n fuqi t ksaj konvente (t ripunuar), Komiteti i Ministrave i Kshillit t Europs mund t ftoj ndonj shtet tjetr q nuk sht
antar Kshillit dhe Komunitetit Ekonomik Evropian, ta miratoj kt konvent (t ripunuar) me vendim t marr nga shumica e krkuar me
nenin 20.d t Statutit t Kshillit t Europs dhe votn unanime t prfaqsuesve t shteteve kontraktuale q kan t drejtn t marrin pjes
n Komitet.
2. Sa i prket ndonj shteti aderues apo, q dshiron t aderoj n Komunitetin Ekonomik Evropian, konventa (e ripunuar) do t hyj n fuqi
gjasht muaj pas dats s depozitimit t instrumentit t aderimit te sekretari i prgjithshm i Kshillit t Europs.
Neni 16
1. do shtet mundet, n kohn e nnshkrimit apo kur e depoziton instrumentin e vet t ratifikimit, pranimit apo miratimit, t specifikoj territorin
apo territoret n t cilat do t zbatohet kjo konvent (e ripunuar).
2. do shtet mundet n nj dat t mvonshme, prmes nj deklarate drejtuar sekretarit t prgjithshm t Kshillit t Europs, t zgjeroj
aplikimin e ksaj konvente (t ripunuar) n ndonj territor tjetr t specifikuar n deklarat. Sa i prket territorit t till, konventa (e ripunuar)
do t hyj n fuqi gjasht muaj pas dats s pranimit t deklarats s till nga sekretari i prgjithshm.
3. do deklarat e br sipas dy paragrafve paraprak, pr sa i prket ndonj territori t specifikuar n deklarat t till, mund t trhiqet
prmes nj njoftimi drejtuar sekretarit t prgjithshm. Trheqja do t bhet efektive gjasht muaj pas dats s pranimit t njoftimit t till
nga sekretari i prgjithshm.
Neni 17
1. do pal nnshkruese mund ta shpall t pavlefshme kt konvent (t ripunuar) n do koh me an t nj njoftimi drejtuar
sekretarit t prgjithshm t Kshillit t Europs.
2. Nj shpallje e till e pavlefshme do t hyj n fuqi gjasht muaj pas dats s pranimit t njoftimit t till nga sekretari i prgjithshm.

Neni 18
Sekretari i prgjithshm i Kshillit t Europs do ti njoftoj vendet antare Kshillit t Europs, shtetet e tjera nnshkruese t Konvents Kulturore
Europiane dhe do shtet apo Komunitetin Ekonomik Europian, i cili e ka miratuar apo sht ftuar t miratoj kt konvent (t ripunuar), pr:
i.
ii.
iii.
iv.

do nnshkrim;
depozitimin e do instrumenti t ratifikimit, pranimit, miratimit apo aderimit;
do dat t hyrjes n fuqi t ksaj konvente (t ripunuar) n pajtueshmri me nenin 14, 15, 16;
do akt tjetr, njoftim apo komunikat lidhur me kt konvent (t ripunuar).

Si dshmi pr at q u prmend m lart t nnshkruarit, sipas rregullit t autorizuar pr kt, kan nnshkruar kt konvent t ripunuar.
E prgatitur n Valeta, m 16 janar 1992, n anglisht dhe frngjisht, t dy tekstet jan n mnyr t barabart autentike, n nj kopje t vetme e
cila do t depozitohet n Arkivin e Kshillit t Europs. Sekretari i prgjithshm i Kshillit t Europs do tua prcjell kopjet e vrtetuara do shteti
antar t Kshillit t Europs, shteteve t tjera nnshkruese t Konvents Kulturore Europiane , dhe do shteti jo-antar apo Komunitetit Ekonomik
Europian t ftuar pr t miratuar kt konvent (t ripunuar).

Konventa Europiane pr Peizazhin, Firence, 20 tetor 2000

Preambul
Shtetet antare t Kshillit t Europs nnshkruese t ksaj Konvente,
Duke pasur parasysh se objektivi i Kshillit t Europs sht arritja e nj uniteti m t madh ndrmjet shteteve antare, me qllim garantimin
dhe prmbushjen e idealeve dhe parimeve q prbjn trashgimin e tyre t prbashkt dhe ndjekjen e ktij objektivi n veanti nprmjet
marrveshjeve n fushat ekonomike dhe sociale;
T angazhuara pr t arritur zhvillim t qndrueshm bazuar n nj marrdhnie t balancuar dhe harmonike ndrmjet nevojave sociale, aktivitetit
ekonomik dhe mjedisit;
Duke vn re se peizazhi luan rol t rndsishm pr interesin publik n rrafshin kulturor, ekologjik, mjedisor e shoqror, dhe se sht burim
pr veprimtarin ekonomike, e cila, duke u mbrojtur, menaxhuar dhe planifikuar mund t oj n hapjen e vendeve t reja t puns;
T vetdijshme se peizazhi ndihmon n formimin e kulturave lokale dhe sht komponent themelor i trashgimis kulturore e natyrore t
Europs, duke ndikuar kshtu n mirqenien e njerzve dhe forcimin e identitetit europian;
Duke pranuar se peizazhi sht element i rndsishm pr cilsin e jets s njerzve kudo ata jetojn, n zonat urbane e n fshatra, n zonat
e degraduara si dhe n zonat me cilsi t lart, n zonat e njohura si zona me bukuri t spikatur dhe n zonat e zakonshme;
Duke vrejtur se zhvillimet n bujqsi, pyje, teknikat e prodhimit industrial dhe mineral, si dhe n planifikimin rajonal, planifikimin urban,
transport, infrastruktur, turizm dhe aktivitetet gjat kohs s lir, dhe prgjithsisht ndryshimet n ekonomin botrore vazhdojn, n
mjaft raste, t prshpejtojn transformimin e peizazheve;
Duke dashur ti prgjigjen dshirs s publikut pr t shijuar peizazhe cilsor e pr t luajtur nj rol aktiv n zhvillimin e peizazheve;
T bindura q peizazhi prbn nj element thelbsor pr mirqenien individuale e sociale, dhe se mbrojtja, menaxhimi dhe planifikimi i tij
nnkuptojn t drejta e prgjegjsi pr secilin;

65

Duke pasur parasysh tekstet juridike ekzistuese ndrkombtare n fushat e mbrojtjes dhe administrimit t trashgimis natyrore e kulturore, t
planifikimit rajonal dhe hapsinor, t autonomis lokale dhe t bashkpunimit ndrkufitar, konkretisht Konventn pr Ruajtjen e Flors dhe Fauns
s Egr dhe Habitateve Natyrore t Europs (Bern, 19 shtator 1979), Konventn pr Ruajtjen e Trashgimis Arkitekturore t Europs (Granada,
3 tetor 1985), Konventn Europiane pr Mbrojtjen e Trashgimis Arkeologjike (e rishikuar) (La Valeta, 16 janar 1992), Konventn Kuadr
Europiane pr Bashkpunimin Ndrkufitar ndrmjet Komuniteteve ose Autoriteteve Territoriale (Madrid, 21 maj 1980), si dhe protokollet e saj
shtes, Kartn Europiane t Autonomis Lokale (Strasburg, 15 tetor 1985), Konventn pr Diversitetin Biologjik (Rio 5 qershor 1992), Konventn
pr Mbrojtjen e Trashgimis Botrore, Kulturore e Natyrore (Paris, 16 nntor 1972), si dhe Konventn pr t Drejtn e Publikut pr Informacion,
Pjesmarrje n Vendimmarrje dhe t Drejtn pr tju Drejtuar Gjykats pr shtje q Lidhen me Mjedisin (Aarhus, 25 qershor 1998);
Duke njohur se cilsia dhe larmia e peizazheve europiane prbn nj burim t prbashkt dhe se sht e rndsishme t bashkpunohet pr
mbrojtjen, menaxhimin dhe planifikimin e saj;
Duke dashur t krijojn nj instrument t ri kushtuar trsisht mbrojtjes, menaxhimit dhe planifikimit t t gjitha peizazheve n Europ, Ran
dakord pr sa m posht :
KREU I DISPOZITA T PRGJITHSHME
Neni l Prkufizime
Pr qllimet e ksaj Konvente :
a

Peizazhi sht nj pjes territori, ashtu si konceptohet prej vet njerzve, karakteri i t cilit varet nga veprimi i faktorve natyror dhe/ose
njerzor, si dhe nga ndrveprimi i tyre;
b Politik peizazhi sht shprehja nga organet prgjegjse publike e parimeve t prgjithshme, strategjive dhe udhzimeve q lejojn marrjen
e masave t veanta pr mbrojtjen, menaxhimin dhe planifikimin e peizazhit;
c Objektiv pr cilsin e peizazhit sht formulimi pr nj peizazh t caktuar q i jepet aspiratave t publikut nga organet prgjegjse publike
n lidhje me karakteristikat e peizazhit t mjedisit t tyre rrethues;
d Mbrojtje e peizazhit jan veprimet e ndrmarra pr ruajtjen dhe mirmbajtjen e elementve t veant ose karakteristik t nj peizazhi,
t prligjura nga vlera e tij trashgimore, t prejardhur nga konfigurimi i tij natyror dhe/ose ndrhyrja njerzore;
e Menaxhim i peizazhit jan veprimet q synojn t mirmbajn rregullisht nj peizazh t dhn brenda perspektivs s zhvillimit t
qndrueshme, me qllim q t orientohen dhe harmonizohen transformimet q sjellin evolucionet shoqrore, ekonomike e mjedisore;
f Planifikim i peizazhit jan veprimet me karakter hulumtues e parashikues, pr vlersimin, restaurimin ose krijimin e peizazheve.
Neni 2 Fusha e zbatimit
Ve marrjes me rezerv t dispozitave t nenit 15, kjo Konvent sht e zbatueshme n tr territorin e Palve dhe mbulon zonat natyrore,
rurale, urbane dhe peri- urbane. Ajo prfshin hapsirat toksore, zonat ujore brenda toks dhe zonat detare. Ajo ka t bj si me peizazhet q
mund t konsiderohen t veanta, ashtu dhe me peizazhet e mjedisit t prditshm dhe peizazhet e degraduara.
Neni 3 Objektivi
Kjo Konvent synon t nxis e t oj prpara mbrojtjen, menaxhimin dhe planifikimin e peizazheve, si dhe t organizoj bashkpunimin Europian
n kt fush.
KREU II MASAT KOMBTARE
Neni 4 Ndarja e prgjegjsive
Secila Pal v n zbatim kt Konvent, veanrisht nenet 5 dhe 6, n baz t shprndarjes s kompetencave q bn ajo vet, n prputhje
me parimet e saj kushtetuese dhe organizimin administrativ, si dhe duke respektuar parimin e subsidiaritetit, n baz t Karts Europiane t
Autonomis Vendore. Pa shkelur dispozitat e ksaj Konvente, secila Pal e zbaton kt Konvent n prputhje me politikat q harton ajo vet.
Neni 5 Masa t prgjithshme
do Pal zotohet:
a ta njoh juridikisht peizazhin si nj komponent themelor t kuadrit jetsor t popullsive, si shprehje t larmis s trashgimis s tyre t
prbashkt kulturore e natyrore, dhe si themel t identitetit t tyre;
b t krijoj e t zbatoj politika t tilla pr peizazhet q t synojn mbrojtjen, menaxhimin dhe planifikimin e tyre nprmjet marrjes s masave
t veanta parashikuar nga neni 6;
c t krijoj procedura pr pjesmarrjen e publikut, t organeve t pushtetit vendor e rajonal, dhe t palve t tjera t interesuar n hartimin dhe
realizimin e politikave t peizazhit prmendur n pikn b m sipr;
d ta prfshij peizazhin n kuadrin e politikave pr menaxhim rajonal dhe planifikim urban, dhe n kuadrin e politikave t tij kulturore, mjedisore,
bujqsore, shoqrore e ekonomike, si dhe n kuadrin e politikave t tjera q mund t ken ndikim t drejtprdrejt apo t trthort mbi
peizazhin.
Neni 6 Masat e posame
A

Ndrgjegjsimi

do Pal zotohet t rris ndrgjegjsimin e shoqris civile, t organizatave private dhe t organeve publike pr vlern e peizazheve, pr rolin
dhe ndryshimet n to.
B

Trajnimi dhe formimi

do Pal zotohet t nxis :

a

66

trajnimin e specialistve pr njohjen e peizazheve dhe veprimeve q ushtrohet mbi to;

hartimin e programeve trajnuese shum-disiplinore lidhur me politikn e mbrojtjes, menaxhimit dhe planifikimit t peizazhit pr profesionist
t sektorit privat e publik dhe pr shoqatat e interesuara n kt fush;

lnd n shkolla e universitete pr t trajtuar, n varsi t temave, vlerat q kan t bjn me peizazhin dhe shtjet lidhur me mbrojtjen,
menaxhimin dhe planifikimin e tij;

C Identifikimi dhe vlersimi

1

Me pjesmarrjen aktive t palve t interesuara, si parashikohet n nenin 5, pika c, duke synuar nj njohje m t mir t peizazheve t saj,
secila Pal zotohet :
a

i t identifikoj peizazhet e veta n t tr territorin e saj;

ii t analizoj karakteristikat e tyre, si dhe dinamikat dhe presionet q ndikojn n transformimin e tyre;
iii t ndjek ndryshimet e tyre;

b
2

t bj vlersimin e peizazheve t identifikuar, duke mbajtur parasysh tiparet e veanta q palt e interesuara dhe popullsit prkatse
u njohin peizazheve.

Kto procedura identifikuese dhe vlersuese udhzohen nga shkmbimet e prvojave e t metodologjive, t organizuara
n nivel Europiane , n prputhje me nenin 8.

ndrmjet Palve

D Objektivat pr rritjen cilsore t peizazhit

do Pal zotohet t prcaktoj objektiva pr rritjen cilsore t peizazheve t identifikuar e t vlersuar, pas konsultimesh me publikun, n
prputhje me nenin 5 pika c.
E

Zbatimi

Pr zbatimin e politikave t peizazhit, do Pal zotohet t vr n prdorim mjete t synuara pr mbrojtjen, menaxhimin dhe/ose planifikimin
e peizazheve.
KREU III BASHKPUNIMI EUROPIAN
Neni 7 Politikat dhe programet ndrkombtare
Palt zotohen t bashkpunojn pr t trajtuar rndsin e peizazhit n politikat dhe programet ndrkombtare, si dhe t rekomandojn,
n rast nevoje, prfshirjen n to t shtjeve q kan lidhje me peizazhin.
Neni 8 Ndihma e ndrsjell dhe shkmbimi i informacionit
Palt zotohen t bashkpunojn pr t forcuar efektin e masave t marra n prputhje me nenet e ksaj Konvente, dhe n mnyr t veant:
a

t japin ndihm teknike e shkencore t ndrsjell nprmjet pasurimit dhe shkmbimit t prvojave e t rezultateve t projekteve krkimore
n fushn e peizazhit;

t mbshtesin shkmbimet e ekspertve t peizazhit, n veanti pr qllime trajnimi dhe informacioni;

t shkmbejn informacione pr tr shtjet e parashikuara nga dispozitat e ksaj Konvente.

Neni 9 Peizazhet ndrkufitare

Palt zotohen t nxisin bashkpunimin ndrkufitar n nivel lokal e rajonal dhe n rast nevoje, t prgatisin t zbatojn programe t prbashkta
pr peizazhin.
Neni 10 Monitorimi dhe zbatimi i Konvents
1 Komitetet ekzistuese prgjegjse t ekspertve, krijuar n baz t nenit 17 t Statutit t Kshillit t Europs, ngarkohen nga Komiteti i
Ministrave i Kshillit t Europs pr monitorimin e zbatimit t Konvents.
2

Pas do mbledhjeje t Komitetit t Ekspertve, Sekretari i Prgjithshm i Kshillit t Europs i paraqet Komitetit t Ministrave nj raport lidhur
me punn e kryer dhe funksionimin e Konvents.

Komitetet e Ekspertve i propozojn Komitetit t Ministrave kriteret pr dhnien e mimit pr Peizazhin t Kshillit t Europs dhe rregullat
pr dhnien e mimit.

Neni 11 mimi i Kshillit t Europs pr Peizazhin

1

mimi i Kshillit t Europs pr Peizazhin, sht nj mim pr kontribut t veant q u jepet organeve t pushtetit vendor e rajonal, si dhe
grupimeve t tyre, t cilat, n kuadrin e politiks s peizazhit t nj Pale t lidhur me Konventn, kan zbatuar nj politik apo masa t tilla
q synojn mbrojtjen, menaxhimin dhe/ose planifikimin e peizazheve t tyre, t cilat kan dhn provn e nj efektshmrie t qndrueshme,
duke u br kshtu shembull pr organe t tjera territoriale n Europ. Ky mim mund tu jepet dhe organizatave jo- qeveritare q kan
dhn kontribute shum t spikatura pr mbrojtjen, menaxhimin dhe planifikimin e peizazhit.

Kandidaturat pr mimin e Kshillit t Europs pr Peizazhin i prcillen nga Palt kontraktuese Komiteteve t Ekspertve parashikuar nga neni
10. Mund t jen kandidatur pr mim edhe organet ndrkufitare t pushtetit vendor e rajonal, si dhe grupimet e ktyre organeve vendore
apo rajonale, me kusht q ato t administrojn bashkrisht peizazhin n fjal.

Me propozim t Komiteteve t Ekspertve parashikuar nga neni 10, Komiteti i Ministrave prcakton dhe bn t ditur kriteret pr dhnien e
mimit t Kshillit t Europs pr Peizazhin, miraton rregulloren e ktij mimi dhe jep kt mim.

67

mimi i Kshillit t Europs pr Peizazhin jepet pr t inkurajuar subjektet q marrin mimin t prkujdesen pr mbrojtjen, menaxhimin dhe/
ose planifikimin e qndrueshm t peizazheve prkats.

KREU IV DISPOZITA PRFUNDIMTARE

Neni 12 Lidhja me instrumentet e tjer
Dispozitat e ksaj Konvente nuk cenojn dispozitat m strikte n fushn e mbrojtjes, menaxhimit apo planifikimit t peizazheve, t prfshira
n instrumentet e tjer detyrues kombtar a ndrkombtar q kan hyr apo do t hyjn n fuqi.
Neni 13 Nnshkrimi, ratifikimi dhe hyrja n fuqi
1

Kjo Konvent sht e hapur pr nnshkrim pr shtetet antare t Kshillit t Europs. Ajo i nnshtrohet procedurs s ratifikimit, pranimit apo
miratimit. Instrumentet e ratifikimit, pranimit apo miratimit depozitohen pran Sekretarit t Prgjithshm t Kshillit t Europs.

Konventa hyn n fuqi ditn e par t muajit q pason prfundimin e nj periudhe prej tre muajsh nga data n t ciln dhjet shtete
antare t Kshillit t Europs do t ken shprehur plqimin e tyre pr t nnshkruar Konventn n prputhje me dispozitat e paragrafit t
mparshm.

Pr do shtet nnshkrues, q shpreh m pas plqimin e tij pr t respektuar Konventn, Konventa hyn n fuqi ditn e par t muajit q pason
prfundimin e nj periudhe prej tre muajsh pas dats s depozitimit t instrumentit t ratifikimit, pranimit apo miratimit.

Neni 14 Aderimi
1

Pas hyrjes n fuqi t ksaj Konvente, Komiteti i Ministrave t Kshillit t Europs mund t ftoj Komunitetin Europian si dhe do shtet Europian
jo antar t Kshillit t Europs t aderoj n kt Konvent, nprmjet nj vendimi t marr me shumicn e parashikuar n nenin 20 pika d.
t Statutit t Kshillit t Europs, dhe me unanimitetin e votave t shteteve Pal q kan t drejtn e prfaqsimit n Komitetin e Ministrave.

Pr do shtet aderues apo pr Komunitetin Europiane n rast aderimi, kjo Konvent hyn n fuqi ditn e par t muajit q pason prfundimin
e nj periudhe prej tre muajsh pas dats s depozitimit t instrumentit t aderimit pran Sekretarit t Prgjithshm t Kshillit t Europs.

Neni 15 Zbatimi territorial

1 do shtet ose Komuniteti Europian, n astin e nnshkrimit apo t depozitimit t instrumentit t tij ratifikues, pranues, miratues apo
aderues mund t caktojn territorin apo territoret pr t cilat zbatohet kjo Konvent.
2

Secila Pal, nprmjet nj deklarate drejtuar Sekretarit t Prgjithshm t Kshillit t Europs, n do koh t mvonshme, mund ta shtrij
zbatimin e ksaj Konvente n do territor tjetr t prcaktuar n deklarat. Pr kt territor Konventa hyn n fuqi ditn e par t muajit q
pason prfundimin e nj periudhe prej tre muajsh pas dats s marrjes s deklarats nga Sekretari i Prgjithshm.

do deklarat e br n baz t dy paragrafve t msiprm mund t trhiqet pr sa i prket do territori t prcaktuar n kt deklarat,
nprmjet nj njoftimi drejtuar Sekretarit t Prgjithshm t Kshillit t Europs. Trheqja hyn n fuqi ditn e par t muajit q pason
prfundimin e nj periudhe tremujore pas dats s marrjes s njoftimit nga Sekretari i Prgjithshm.

Neni 16 Denoncimi
1

Secila Pal, n do koh, mund ta denoncoj kt Konvent duke i drejtuar nj njoftim Sekretarit t Prgjithshm t Kshillit t Europs.

Denoncimi do t hyj n fuqi ditn e par t muajit q pason prfundimin e nj periudhe prej tre muajsh pas dats s marrjes s njoftimit nga
Sekretari i Prgjithshm.

Neni 17 Ndryshimet
1

Secila Pal ose Komitetet e Ekspertve t prmendura n nenin 10 mund t propozojn ndryshime lidhur me kt Konvent.

do propozim pr ndryshim i njoftohet Sekretarit t Prgjithshm t Kshillit t Europs, i cili ua komunikon propozimin shteteve antare t
Kshillit t Europs, Palve t tjera dhe do shteti Europian jo antar q sht ftuar t aderoj n kt Konvent n prputhje me dispozitat
e nenit 14.

3 do propozim pr ndryshim shqyrtohet nga Komitetet e Ekspertve, prmendur n nenin 10, t cilt, tekstin e miratuar me shumic t
cilsuar prej tre t katrtave t Palve t prfaqsuara n ta, ia paraqesin pr miratim prfundimtar Komitetit t Ministrave. Pas miratimit
nga Komiteti i Ministrave me shumicn e parashikuar n nenin 20 pika d. t Statutit t Kshillit t Europs dhe me unanimitetin e votave t
prfaqsuesve t shteteve Pal t prfaqsuara n Komitetin e Ministrave, teksti i prcillet Palve pr pranim.
4

Pr Palt q e kan pranuar, do ndryshim hyn n fuqi ditn e par t muajit q pason prfundimin e nj periudhe prej tre muajsh pas dats
n t ciln tre shtete antar t Kshillit t Europs kan informuar Sekretarin e Prgjithshm pr pranimin e tij. N lidhje me palt q i
pranojn ndryshimet m pas, ndryshimi hyn n fuqi ditn e par t muajit q pason prfundimin e nj periudhe prej tre muajsh pas dats n
t ciln Pala n fjal informon Sekretarin e Prgjithshm pr pranimin e ndryshimit.

Neni 18 Njoftimet
Sekretari i Prgjithshm i Kshillit t Europs njofton shtetet antare t Kshillit t Europs, do shtet apo Komunitetin Europian q ka aderuar
n kt Konvent pr:
a
b
c
d
e
f
g

68

do nnshkrim;
depozitimin e do instrumenti ratifikues, pranues, miratues apo aderues;
do dat t hyrjes n fuqi t ksaj Konvente, n prputhje me nenet 13, 14, dhe 15;
do deklarat t br n prputhje me nenin 15;
do denoncim t br n prputhje me Nenin 16;
do propozim pr ndryshim, si dhe do ndryshim t miratuar n prputhje me nenin 17 dhe datn ne t ciln ky ndryshim hyn n fuqi;
do akt tjetr, njoftim, informacion ose komunikim q ka t bj me kt Konvent.

Kjo Konvent nnshkruhet nga t nnshkruarit, rregullisht t autorizuar pr kt qllim, n prani t tyre.
Br n Firence, m 20 tetor 2000, n frngjisht dhe n anglisht, ku t dy tekstet jan njlloj t barasvlershm, n nj kopje t vetme q do t
depozitohet n arkivat e Kshillit t Europs.
Sekretari i Prgjithshm i Kshillit t Europs do ti drgoj kopje t certifikuara secilit prej shteteve antare t Kshillit t Europs, si dhe do
shteti tjetr ose Komunitetit Europian t ftuar pr t aderuar n kt Konvent.

Konventa Kuadr e Kshillit t Europs Pr Vlern e Trashgimis Kulturore pr Shoqrin

Faro, 27 tetor 2005
Preambul
Shtetet antare t Kshillit t Europs nnshkruese t ksaj Konvente,
Duke pasur parasysh se nj ndr qllimet e Kshillit t Europs sht arritja e nj uniteti me t madh ndrmjet shteteve antare pr garantimin
dhe prmbushjen e idealeve dhe parimeve, t bazuara n respektimin e t drejtave t njeriut, demokracis dhe shtetit t s drejts, q prbjn
trashgimin e tyre t prbashkt;
Duke pranuar nevojn e vendosjes s njerzve dhe vlerave njerzore n qendr t nj koncepti t zgjeruar dhe ndrdisiplinor t trashgimis
kulturore;
Duke theksuar vlern dhe potencialin e trashgimis kulturore kur ajo prdoret me maturi si burim pr zhvillimin e qndrueshm dhe cilsin e
jets n nj shoqri q zhvillohet vazhdimisht;
Duke pranuar se do person gzon t drejtn e prfshirjes n trashgimin kulturore t przgjedhur prej tij ndrsa respekton t drejtat dhe
lirit e t tjerve, si aspekt i s drejts s tij pr t marr pjes lirisht n t drejtn kulturore t mishruar n Deklaratn Universale t t Drejtave
t Njeriut (1948) dhe t garantuar nga Konventa Ndrkombtare pr t Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore (1966);
T bindura pr nevojn e prfshirjes s t gjithve n shoqri n procesin vijues t prcaktimit dhe menaxhimit t trashgimis kulturore;
T bindur pr rndsin e parimit t politikave t trashgimis dhe iniciativave arsimore q trajtojn t gjitha trashgimit kulturore n mnyr t
barabart dhe n kt mnyr, nxisin dialogun ndrmjet kulturave dhe rajoneve;
Duke iu referuar instrumenteve t ndryshme t Kshillit t Europs, n veanti Konvents Europiane Kulturore (1954), Konvents pr Mbrojtjen e
Trashgimis Arkitekturore t Europs (1985), Konvents Europiane pr Mbrojtjen e Trashgimis Arkeologjike (1992, e rishikuar) dhe Konvents
Europiane pr Peizazhin (2000);
T bindur pr rndsin e krijimit t nj kuadri europian pr bashkpunimin n procesin dinamik t futjes n fuqi t ktyre parimeve; Ran dakord
si m posht:
Seksioni I Objektivat, prkufizimet dhe parimet
Neni 1 Objektivat e Konvents
Palt n Konvent bien dakord t:
a njohin se t drejtat e lidhura me trashgimin kulturore jan pjes prbrse e t drejtave pr pjesmarrje n jetn kulturore, si
prcaktohet n Deklaratn Universale t t Drejtave t Njeriut;
b njohin prgjegjsin individuale dhe kolektive pr trashgimin kulturore;
c theksojn se ruajtja e trashgimis kulturore dhe e prdorimit t saj t qndrueshm kan si objektiv zhvillimin njerzor dhe cilsin e jets;
d marrin masat e nevojshme pr zbatimin e dispozitave t ksaj Konvente n lidhje me:
rolin e trashgimis kulturore n krijimin e nj shoqrie t paqme dhe demokratike dhe n proceset e zhvillimit t qndrueshm dhe
nxitjen e diversitetit kulturor;
sinergji m t madhe t kompetencave ndrmjet t gjith aktorve publik, institucional dhe privat.
Neni 2 Prkufizime
Pr qllimet e ksaj Konvente,
a trashgimia kulturore sht nj grup burimesh t trashguara nga e shkuara, t identifikuara nga njerzit si reflektim dhe shprehje e vlerave,
besimeve, njohuris dhe traditave gjithnj e n zhvillim, pavarsisht nga pronsia. Ajo prfshin t gjitha aspektet e mjedisit q vijn si rezultat
i ndrveprimit ndrmjet njerzve dhe vendeve gjat kohs;
b nj komunitet trashgimie prbhet nga njerz q vlersojn aspekte specifike t trashgimis kulturore q ata duan t ruajn dhe t
transmetojn pr brezat m pas, brenda kuadrit t veprimit publik.
Neni 3 Trashgimia e prbashkt e Europs
Palt zotohen t nxisin kuptimin e trashgimis s prbashkt t Europs, e cila prbhet nga:
a t gjitha format e trashgimis kulturore n Europ, t cilat sbashku prbjn nj vler burimore t prbashkt pr prkujtimin, kuptimin,
identitetin, kohezionin dhe kreativitetin, dhe
b idealet, parimet dhe vlerat q rrjedhin nga eksperienca e prfituar nprmjet progresit dhe konflikteve n t shkuarn, t cilat forcojn
zhvillimin e nj shoqrie t paqme dhe t qndrueshme, bazuar n respektimin e t drejtave t njeriut, demokracis dhe shtetit t s drejts.
Neni 4 T drejtat dhe prgjegjsit q lidhen me trashgimin kulturore
Palt pranojn se:
a dokush, individualisht ose n mnyr kolektive, ka t drejt t prfitoj nga trashgimia kulturore dhe t kontribuoj pr pasurimine saj;
b dokush, individualisht ose n mnyr kolektive, ka prgjegjsin e respektimit t trashgimis kulturore t t tjerve po aq sa ka
prgjegjsin e respektimit t trashgimis s tij, dhe, si rezultat, ka po aq prgjegjsin e respektimit dhe t trashgimis s prbashkt
t Europs;

69

ushtrimi i t drejts pr trashgimi kulturore mund t jet subjekt vetm i kufizimeve q jan t nevojshme n nj shoqri demokratike pr
mbrojtjen e interesit publik dhe t drejtave dhe lirive t t tjerve.

Neni 5 E drejta dhe politikat e trashgimis kulturore

Palt zotohen t:
a njohin interesin publik t lidhur me elementt e trashgimis kulturore, n prputhje me rndsin e tyre n shoqri;
b zgjerojn vlern e trashgimis kulturore nprmjet identifikimit, studimit, interpretimit, mbrojtjes, ruajtjes dhe prezantimit;
c sigurojn, n kuadrin specifik t secils pal, se ekzistojn dispozitat legjislative pr ushtrimin e s drejts s trashgimis kulturore, si
prkufizohet n nenin 4;
d nxisin nj frym ekonomike dhe sociale q mbshtet pjesmarrjen n aktivitetet e trashgimis kulturore;
e nxisin mbrojtjen e trashgimis kulturore si faktor kryesor n objektivat e zhvillimit t qndrueshm, diversitetit kulturor dhe kreativitetit
bashkkohor, t mbshtetura bashkrisht;
f njohin vlern e trashgimis kulturore q gjendet n territoret nn juridiksionin e tyre, pavarsisht nga origjina e saj;
g formulojn strategji t integruara pr lehtsimin e zbatimit t dispozitave t ksaj Konvente.
Neni 6 Efektet e Konvents
Asnj dispozit e ksaj Konvente nuk interpretohet si:
a

kufizim ose cenim i t drejtave t njeriut dhe lirive themelore q garantohen n instrumentet ndrkombtare, n veanti n Deklaratn
Universale t t Drejtave t Njeriut dhe Konventn pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut dhe Lirive Themelore;
b nxitje e dispozitave m t favorshme pr trashgimin dhe mjedisin kulturor t prfshira n instrumente t tjera ligjore kombtare dhe
ndrkombtare;
c krijim i t drejtave t zbatueshme.
Seksioni II Kontributi i trashgimis kulturore n zhvillimin shoqror dhe njerzor
Neni 7 Trashgimia dhe dialogu kulturor
Nprmjet organeve publike dhe organeve t tjera prgjegjse, palt angazhohen t:
a inkurajojn reflektimin mbi etikn dhe metodat e prezantimit t trashgimis kulturore si dhe respektimin e diversitetit t
interpretimeve;
b krijojn procese pajtimi pr t trajtuar n mnyr t barabart situatat ku vlerat kontradiktore vendosen n t njjtn trashgimi kulturore
nga komunitete t ndryshme;
c zhvillojn njohuri t trashgimis kulturore si burim pr lehtsimin e bashkjetess n paqe duke nxitur besimin dhe t kuptuarin e ndrsjell,
me synim zgjidhjen dhe parandalimin e konflikteve;
d integrojn kto qasje n t gjitha aspektet e formimit dhe trajnimit vazhdues.
Neni 8 Mjedisi, trashgimia dhe cilsia e jets
Palt zotohen t prdorin t gjitha aspektet e trashgimis t mjedisit kulturor pr t:
a pasuruar proceset e zhvillimit ekonomik, politik, social dhe t planifikimit urban, duke ju drejtuar vlersimeve t ndikimit t trashgimis
kulturore dhe miratimit t strategjive lehtsuese kurdo sht e mundur;
b nxisin nj qasje t integruar t politikave q kan t bjn me diversitetin kulturor, biologjik, gjeologjik dhe t peizazhit, pr t arritur nj
ekuilibr ndrmjet ktyre elementeve;
c forcojn kohezionin social duke nxitur ndjenjn e prgjegjsis s prbashkt pr vendet ku jetojn njerzit;
d nxisin objektivin e cilsis nprmjet shtesave bashkkohore n mjedis, pa cenuar vlerat e tij kulturore.
Neni 9 Prdorimi i qndrueshm i trashgimis kulturore
Pr t ruajtur trashgimin kulturore palt zotohen t:
a nxisin respektimin e integritetit t trashgimis kulturore duke siguruar se vendimet rreth ndryshimit prfshijn t kuptuarin e vlerave kulturore
prkatse;
b prkufizojn dhe nxisin parimet pr menaxhim t qndrueshm dhe inkurajojn mirmbajtjen e tyre;
c sigurojn se t gjitha rregulloret teknike marrin parasysh krkesat e veanta t ruajtjes s trashgimis kulturore;
d nxisin prdorimin e materialeve, teknikave dhe aftsive bazuar n tradita, dhe t shfrytzojn potencialin e tyre pr aplikacione
bashkkohore;
e nxisin punn me cilsi t lart nprmjet sistemeve t kualifikimeve profesionale dhe akreditimit pr individt, bizneset dhe
institucionet.
Neni 10 Trashgimia kulturore dhe aktiviteti ekonomik
N
a
b
c

mnyr q t prdoret plotsisht potenciali i trashgimis kulturore si faktor n zhvillimin e qndrueshm ekonomik, palt zotohen t:
rrisin ndrgjegjsimin dhe t prdorin potencialin ekonomik t trashgimis kulturore;
marrin parasysh karakterin dhe interesat specifike t trashgimis kulturore gjat hartimit t politikave ekonomike; dhe
sigurojn se kto politika respektojn integritetin e trashgimis kulturore pa kompromentuar vlerat e saj t brendshme.

Seksioni III

Prgjegjsit e prbashkta pr trashgimin kulturore dhe pjesmarrjen publike

Neni 11 Organizimi i prgjegjsive publike pr trashgimin kulturore

N menaxhimin e trashgimis kulturore, palt zotohen t:
a nxisin nj qasje t integruar dhe t mir-informuar t organeve publike n t gjith sektort dhe n t gjitha nivelet;
b zhvillojn kuadre ligjore, financiare dhe profesionale q bjn t mundur veprime t prbashkta t organeve publike, ekspertve, pronarve,
investitorve, bizneseve, organizatave jo-qeveritare dhe shoqris civile;
c zhvillojn mnyra t reja bashkpunimi ndrmjet organeve publike dhe aktorve t tjer;
d respektojn dhe inkurajojn iniciativa vullnetare q plotsojn rolet e organeve publike;
e inkurajojn organizatat jo-qeveritare t lidhura me ruajtjen e trashgimis t veprojn n interes t publikut.

70

Neni 12 Aksesi n trashgimin kulturore dhe pjesmarrjen demokratike

Palt zotohen t:
a inkurajojn doknd t marr pjes n:

procesin e identifikimit, studimit, interpretimit, mbrojtjes, ruajtjes dhe prezantimit t trashgimis kulturore;

reflektimin publik dhe debatin pr mundsit dhe sfidat q paraqet trashgimia kulturore;
b marrin parasysh vlern q do komunitet trashgimie i bashkngjit trashgimis kulturore me t ciln identifikohen;
c njohin rolin e organizatave vullnetare si partner n aktivitete dhe si kritik konstruktiv t politikave t trashgimeve kulturore;
d marrin hapa pr prmirsimin e qasjes ndaj trashgimis, n veanti ndrmjet t rinjve dhe personave me aftsi t kufizuara, n mnyr
q t rritet ndrgjegjsimi rreth vlerave t trashgimis kulturore, nevojs pr mirmbajtjen dhe ruajtjen e saj dhe prfitimeve q mund t
rrjedhin prej saj.
Neni 13 Trashgimia kulturore dhe njohuria mbi t
Palt zotohen t:
a lehtsojn prfshirjen e dimensionit t trashgimis kulturore n t gjitha nivelet e arsimit, jo domosdoshmrish si lnd e veant, por si
baz t frytshme pr studime n lnd t tjera;
b forcojn lidhjen ndrmjet arsimimit pr trashgimin kulturore dhe trajnimit profesional;
c forcojn krkimin ndrdisiplinor pr trashgimin kulturore, komunitetet e trashgimis, mjedisin dhe marrdhnien ndrmjet tyre;
d inkurajojn trajnimin vazhdues profesional dhe shkmbimin e njohurive dhe aftsive si brenda dhe jasht sistemit arsimor.
Neni 14 Trashgimia kulturore dhe shoqria e informacionit
Palt zotohen t zhvillojn prdorimin e teknologjis digjitale pr rritjen e qasjes ndaj trashgimis kulturore dhe prfitimeve q rrjedhin prej
saj nprmjet:
a inkurajimit t iniciativave q nxisin cilsin e prmbajtjeve dhe prpjekjet pr t siguruar diversitetin e gjuhve dhe kulturave n shoqrin
e informacionit;
b mbshtetjes s standardeve ndrkombtare pr studimin, ruajtjen, zgjerimin dhe sigurin e trashgimis kulturore ndrsa luftohen trafiqet e
paligjshme n pronsin kulturore;
c krkimit t zgjidhjes s pengesave pr t pasur akses n informacion n lidhje me trashgimin kulturore, n veanti pr qllime arsimore,
ndrsa mbrohen t drejtat e pronsis intelektuale;
d pranimit se krijimi i prmbajtjeve digjitale lidhur me trashgimin nuk cenon ruajtjen e trashgimis ekzistuese.
Seksioni IV Monitorimi dhe bashkpunimi Neni 15 Siprmarrjet e palve
Palt zotohen t:
a zhvillojn, prmes Kshillit t Europs,nj funksion monitorues q mbulon legjislacionet, politikat dhe praktikat q kan t bjn me
trashgimin kulturore, n prputhje me parimet e parashikuara nga kjo Konvent;
b mirmbajn, zhvillojn dhe japin t dhna pr nj sistem t prbashkt informacioni, i aksesueshm pr publikun, i cili lehtson vlersimin
e mnyrs sesi secila Pal i realizon angazhimet e marra sipas ksaj Konvente.
Neni 16 Mekanizmi i monitorimit
a Komiteti i Ministrave, n prputhje me Nenin 17 t Statutit t Kshillit t Europs, emron nj komitet t posam ose cakton nj komitet
ekzistues pr t monitoruar zbatimin e Konvents, i cila autorizohet t hartoj rregullat e sjelljes t puns pr t ciln sht ngarkuar;
b Komiteti i caktuar:
harton rregulloren, sipas nevojs;
menaxhon sistemin e prbashkt t informacionit, prmendur n nenin 15, duke pasur informacion n lidhje me mjetet nprmjet
t cilave realizohen angazhimet e ksaj Konvente;
me krkes t nj ose m shum palve, jep mendim kshillimor pr do shtje q lidhet me interpretimin e Konvents, duke marr
parasysh instrumentet ligjore t Kshillit t Europs;
me iniciativ t nj ose m shum palve, bn vlersimin e do aspekti t zbatimit n Konvent;
nxit zbatimin ndrsektorial t ksaj Konvente e duke bashkpunuar me komisione t tjera dhe duke marr pjes n iniciativa t tjera t
Kshillit t Europs;
i raporton Komitetit t Ministrave pr aktivitete e tij.
Komiteti mund t prfshij ekspert dhe vzhgues n punn e tij.
Neni 17 Bashkpunimi n aktivitetet pasuese
Palt angazhohen t bashkpunojn me njra-tjetrn dhe nprmjet Kshillit t Europs n ndjekjen e qllimeve dhe objektivave t ksaj Konvente,
dhe n veanti n nxitjen e njohjes s trashgimis s prbashkt t Europs, nprmjet:
a krijimit t strategjive bashkpunuese pr t trajtuar prparsit e identifikuara nprmjet procesit t monitorimit;
b nxitjes s aktiviteteve shumpalshe dhe ndrkufitare dhe zhvillimit t rrjeteve pr bashkpunimin rajonal n mnyr q t zbatohen kto
strategji;
c shkmbimit, zhvillimit, kodifikimit dhe sigurimit t shprndarjes s praktikave t mira;
d informimit t publikut rreth qllimeve dhe zbatimit t ksaj Konvente.
do pal, nprmjet marrveshjeve t ndrsjella, mund t bj rregullime financiare pr lehtsimin e bashkpunimit ndrkombtar.
Seksioni V Klauzola prfundimtare
Neni 18 Nnshkrimi dhe hyrja n fuqi
a Kjo Konvent sht e hapur pr nnshkrim pr shtetet antare t Kshillit t Europs.
b Ajo sht subjekt ratifikimi, pranimi ose miratimi. Instrumentet e ratifikimit, pranimit ose miratimit depozitohen tek Sekretari i
Prgjithshm i Kshillit t Europs.
c Konventa hyn n fuqi ditn e par t muajit q pason prfundimin e nj periudhe prej tre muajsh nga data n t ciln dhjet shtete antare t
Kshillit t Europs do t ken shprehur plqimin e tyre pr t nnshkruar Konventn n prputhje me dispozitat e paragrafit t mparshm.
d Pr do shtet nnshkrues, q shpreh m pas plqimin e tij pr t respektuar Konventn, Konventa hyn n fuqi ditn e par t muajit q
pason prfundimin e nj periudhe prej tre muajsh pas dats s depozitimit t instrumentit t ratifikimit, pranimit apo miratimit.

71

Neni 19 Pranimi
a Pas hyrjes n fuqi t ksaj Konvente, Komiteti i Ministrave t Kshillit t Europs mund t ftoj Komunitetin Europian si dhe do shtet
Europian jo antar t Kshillit t Europs t aderoj n kt Konvent, nprmjet nj vendimi t marr me shumicn e parashikuar nnenin
20 pika d. t Statutit t Kshillit t Europs, dhe me unanimitetin e votave t shteteve Pal q kan t drejtn e prfaqsimit n Komitetin e
Ministrave.
b Pr do shtet aderues apo pr Komunitetin Europiane n rast aderimi, kjo Konvent hyn n fuqi ditn e par t muajit q pason prfundimin
e nj periudhe prej tre muajsh pas dats s depozitimit t instrumentit t aderimit pran Sekretarit t Prgjithshm t Kshillit t Europs.
Neni 20 Zbatimi territorial
a do shtet n astin e nnshkrimit apo t depozitimit t instrumentit t tij ratifikues, pranues, miratues apo aderues mund t caktoj
territorin apo territoret pr t cilat zbatohet kjo Konvent.
b Secila Pal, nprmjet nj deklarate drejtuar Sekretarit t Prgjithshm t Kshillit t Europs, n do koh t mvonshme mund ta shtrij
zbatimin e ksaj Konvente n do territor tjetr t prcaktuar n deklarat. Pr kt territor Konventa hyn n fuqi ditn e par t muajit q
pason prfundimin e nj periudhe prej tre muajsh pas dats s marrjes s deklarats nga Sekretari i Prgjithshm.
c do deklarat e br n baz t dy paragrafve t msiprm mund t trhiqet pr sa i prket do territori t prcaktuar n kt deklarat,
nprmjet nj njoftimi drejtuar Sekretarit t Prgjithshm t Kshillit t Europs. Trheqja hyn n fuqi ditn e par t muajit q pason
prfundimin e nj periudhe gjashtmujore pas dats s marrjes s njoftimit nga Sekretari i Prgjithshm.
Neni 21 Denoncimi
a
b

Secila Pal mund ta denoncoj kt Konvent n do koh duke i drejtuar nj njoftim Sekretarit t Prgjithshm t Kshillit t Europs.
Denoncimi do t hyj n fuqi ditn e par t muajit q pason prfundimin e nj periudhe prej gjasht muajsh pas dats s marrjes s njoftimit
nga Sekretari i Prgjithshm.

Neni 22 Ndryshimet
a
b
c

Secila Pal ose Komitetet e Ekspertve t prmendura n nenin 16 mund t propozojn ndryshime lidhur me kt Konvent.
do propozim pr ndryshim i njoftohet Sekretarit t Prgjithshm t Kshillit t Europs, i cili ia komunikon propozimin shteteve antare
t Kshillit t Europs, palve t tjera dhe do shteti europian jo antar si dhe Komunitetit Europian t ftuar t aderoj n kt Konvent n
prputhje me dispozitat e nenit 19.
do propozim pr ndryshim shqyrtohet nga komiteti, i cili tekstin e miratuar me shumic t cilsuar prej tre t katrtave t palve t
prfaqsuara n t ia paraqet pr miratim prfundimtar Komitetit t Ministrave. Pas miratimit nga Komiteti i Ministrave me shumicn
e parashikuar n nenin 20 pika d. t Statutit t Kshillit t Europs dhe me unanimitetin e votave t prfaqsuesve t shteteve pal t
prfaqsuara n Komitetin e Ministrave, teksti i prcillet palve pr pranim.
Pr palt q i kan pranuar, do ndryshim hyn n fuqi ditn e par t muajit q pason prfundimin e nj periudhe prej tre muajsh pas dats n
t ciln tre shtete antar t Kshillit t Europs kan informuar Sekretarin e Prgjithshm pr pranimin e tij. N lidhje me palt q i pranojn
ndryshimet m pas, ndryshimi hyn n fuqi ditn e par t muajit q pason prfundimin e nj periudhe prej tre muajsh pas dats n t ciln
pala n fjal informon Sekretarin e Prgjithshm pr pranimin e ndryshimit.

Neni 23 Njoftimet
Sekretari i Prgjithshm i Kshillit t Europs njofton shtetet antare t Kshillit t Europs, do shtet q ka aderuar ose sht ftuar t aderoj
n kt Konvent dhe Komunitetin Europianq ka aderuar ose sht ftuar t aderoj pr:
a do nnshkrim;
b depozitimin e do instrumenti ratifikues, pranues, miratues apo aderues;
c do dat t hyrjes n fuqi t ksaj Konvente, n prputhje me nenet 18, 19, dhe 20;
d do propozim pr ndryshim t miratuar n prputhje me nenin 22.
e do akt, deklarat, njoftim ose komunikim tjetr t lidhur me kt Konvent.
Kjo Konvent nnshkruhet nga t nnshkruarit, rregullisht t autorizuar pr kt qllim, n prani t tyre.
Br n Faro, m 27 tetor 2005, n anglisht dhe n frngjisht, ku t dy tekstet jan njlloj t barasvlershm, n nj kopje t vetme q do t
depozitohet n arkivat e Kshillit t Europs.
Sekretari i Prgjithshm i Kshillit t Europs do ti drgoj kopje t certifikuara t ksaj Konvente secilit prej shteteve antare t Kshillit t
Europs, si dhe do shteti tjetr ose Komunitetit Europian t ftuar pr t aderuar n kt Konvent.

72

BURIME T TJERA, REFERENCA

MENAXHIMI I TRASHGIMIS
Albert, Marie-Theres / Gauer-Lietz, Sieglinde (Hg.): Perspektiven des Welterbe. Ndrtimi i Trashgimis Botrore. Frankfurt/Main 2006. Ashworth,
G. J. / Graham, Brian / Tunbridge, J. E.: Pluralizmi i s Kaluarave. Trashgimia, Identiteti, dhe Vendi n Shoqrit Multikulturore. Londr 2007.
Ashworth, G. J. / Larkham, P.J. (Hg.): Ndrtimi i nj Trashgimie t re. Turizmi, Kultura dhe Identiteti n Evropn e Re. Londer 1994. Derek
Worthing dhe Stephen Bond (2008): Menaxhimi i Trashgimis s Ndrtuar Roli i Rndsis Kulturore. Publikuar nga Blackwell Publishing ISBN
978-1-4051-1978-8.
Feilden, Bernard M. / Jokilehto, Jukka (1998): Udhzime Menaxhimi pr Sitet e Trashgimis Kulturore Botrore. Botimi i Dyt. Rome, ICCROM.
Hall, Michael C. / McArthur, Simon (1997): Menaxhimi i Integruar i Trashgimis. Parimet dhe Praktika. Londr, John Wiley & Sons Inc. http://
whc.unesco.org/en/series/1/
Karpati, Thomas Hardy (2008): Menaxhimi i Siteve t Trashgimis Botrore Plani i Menaxhimit si nj Mjet Efikas pr Ruajtjen e Trashgimis.
Saarbrcken, Vdm Verlag Dr. Mller.
Leask, Anna / Fyall, Alan (2006): Menaxhimi i Siteve t Trashgimis Botrore. Botimi I. Oxford, Elevier Ltd.
Orbasly, Aylin (2000): Turistt n Qytetet Historike. Konservimi Urban dhe Menaxhimi i Trashgimis. Londr, E&FN Spon.
Pedersen, Arthur (2002): Menaxhimi i Turizmit n Sitet e Trashgimis Botrore. Nj Manual Praktik pr Sitet e Trashgimis Botrore. Serit e
Manualeve t Trashgimis Botrore, Nr. 1. Paris, UNESCO Qendra e Trashgimis Botrore.
Ringbeck, Birgitta (2008): Plane Menaxhimi pr Sitet e Trashgimis Botrore. Nj guid praktike. Bonn, Komisioni Gjerman pr UNESCO-n.

SHEMBUJ T PLANEVE T MENAXHIMIT T TRASHGIMIS KULTURORE

Maritime Mercantile City Liverpool: Liverpool City Council (2003): Qyteti Bregdetar Tregtar i Liverpulit. Plan i Menaxhimit t TKB. Liverpul.
http://www.liverpoolworldheritage.com/managingthewhs/management/managementplan/index.asp Plani i Menaxhimit t Trashgimis Botrore
i Gracit 2007 http://www.graz.at/cms/beitrag/10067402/384408/
Qyteti i Bathit: Shrbimet Planifikuese t Kshillit t Bathit & Somersetit Verilindor (2003): Qyteti i Bathit. Plani i Menaxhimit t Sitit t Trashgimis
Botrore 2003-2009. Bath. http://www.bathnes.gov.uk/worldheritage/
Fert/Neusiedlersee: Shoqata e Trashgimis Botrore Fert/Neusiedlersee (2003): Trashgimia Botrore Fert / Neusiedlersee Plani i
Menaxhimit t Peizazhit Natyror. Volumi A. Vjene, Budapest, Eisenstadt, Fertd. http://www.welterbe.org/fakten/en
Muri Hadrian: Komiteti i Planit t Menaxhimit t Sitit t Trashgimis Botrore Muri Hadrian. (2002): Plani i Menaxhimit i Sitit t
Trashgimis Botrore Muri Hadrian, 2002-2007. Trashgimia Angleze. http://www.hadrians-wall.org/WHS_management.asp

73

Kontaktet pr partnert n EVAH

Partnert

Partner t Asociuar

Organizata pr Ruajtjen dhe

Zhvillimin e Gjirokastrs
Sadi Petrela
Obelisku, Qafa e Pazarit
Gjirokastr
Albania
Tel: +355 842 67-077
info@gjirokastra.org

Qyteti i Regensburgut
Matthias Ripp, Menaxhimi I
Trashgimis Botrore
93047 Regensburg
Dr.-Martin-Luther-Rr. 1
Gjermani
+49 941. 507-4611
ripp.matthias@regensburg.de

Akademia pr Trajnim dhe

Asistenc Teknike
Bariu Zenelaj
Qazim Berisha Nr:43
20000 Prizren
Kosov
Tel +377 44 155-323
info@atta-ks.org

Qyteti i Janins
Bashkia, Sheshi 5 A.
Papandreou
45221 Janin, Epir
Greqi
+30 26510 79921-5, 26272
press@ioannina.gr

Fondacioni EGNATIA EPIRUS

Rruga Anthrakitou 5 &
Tsechouli
45221 Janin
Greqi
Tel +30 26510 72-315
eef@forthnet.gr

Shoqata e Tregtare e
Artizanve Maqedonas
Zoran Todorovski
Cedomir Kantardziev, 3
1000 Skopje
Ish Republika Jugosllave e
Maqedonis
+389 2 273-4170
zoran.t@matacraft.org.mk

74

A Soul for Europe

Z. Stephanie Maiwald
c/o European House for
Culture
Place Flagey 18
1050 Brussels
Belgium
+49 30 2639 22947
maiwald@asoulforeurope.eu
Mozaik Community
Development Foundation
Soukbunar 42
71000 Sarajevo
Bosnia and Herzegovina
+387 33 266-480
info@mozaik.ba

75

76