Jules Verne

1828de Fransada dodu. Jules Verne, denizcilik gelenei olan bir ailenin ocuuydu ve bu durum
onun yazn hayatn derinden etkiledi. Kk bir ocukken gemilerde tayfalk yapmak iin evden kat
ama yakalanp ailesine teslim edildi.
1847de hukuk renimi grmesi iin Parise gnderildi. Ancak Paristeyken tiyatroya ilgisi
derinleti. 1850lerin sonlarnda ilk oyunu yaymland. Babas, hukuk renimini braktn
duyduunda aralarnda byk bir tartma kt ve harcamalar iin gnderilen para kesildi. Bu durum
Jules Vernei yklerini satarak para kazanmaya zorlad.
Parisin ktphanelerinde jeoloji, mhendislik ve astronomi okunarak geirilen uzun saatlerden
sonra, Jules Verne ilk kitab Balonla Be Haftay yaymlad. Bu roman, Dnyann Merkezine
Seyahat, Dnya'dan Ay'a ve Denizler Altnda 20 Bin Fersah gibi romanlar izledi.
Romanlarnn byk beeni toplamas Jules Vernei zengin bir adam yapt. 1876da byk bir yat
ald ve Avrupann evresini yatyla dolat.
1905te Amienste ld.

Jules Verne
Begmn 500 Milyonu
zgn Ad: Les Cing Cents Millions de la Begm
thaki Yaynlar - 235
Edebiyat - 198
Jules Verne Kitapl - 24
Yayn Koordinatr: thaki
Redaksiyon: Volkan Yalntoklu
Sanat Ynetmeni: brahim emeciolu
Sayfa Dzeni Ve Baskya Hazrlk: thaki
4. Bask, Ocak, 2012, stanbul
e-Kitap:SAM
Sertifika No: 13901
ISBN 975-8725-90-4
Trke eviri: Nihan zyldrm
thaki, 2004, stanbul
Yayncnn yazl izni olmakszn alnt yaplamaz.
thakiTM Penguen Kitap-Kaset Bas. Yay. Paz. Tic. l.td. ti.nin yan kuruluudur,
Bahriye Cad. Dr. hsan nler Sok. Ersoy Apt. A Blok No: 16/15 Kadky - stanbul Tel: (0216)
348 36 97 - 449 12 83 Faks: (0216) 449 98 34
ithakiithaki.com.tr - www.ithaki.com.tr - www.ilknokta.com
Kapak. Bask: Deniz Ofset Matbaaclk Gmsuvu Cad. Topkap Center, Odin Merkezi
No: 403/2 Topkap-stanbul Tel: 0(212) 613 30 06 - Faks: 0(212) 613 51 97

Jules Verne Kitapl;

Jules Verne kitaplarn yllar nce
Trkeye kazandrm olan
A. hsan Tokgz'e ithaf edilmitir.
* A. hsan Tokgz: Trk yazar, yaync ve siyaset adam. Jules Vernein romanlarn Trke'ye
ilk eviren kiidir. 1890 ylnda lem Basmevini kurdu ve Edebiyat- Cedide akmnn yayn
organ olan Servet-i Fnun Dergisini yaymlamaya balad. kinci Merutiyetten Birinci Dnya
Sava sonlarna dein Yksek Ticaret Mektebinde corafya retmenlii yapt. 1919da
Avrupaya giderek Heyet-i Temsiliyenin ama ve fikirlerini bat kamuoyuna duyurmaya alt.
Lozan Bar Konferans srasnda da Trk Basn Brosunun yneticiliini yapt. 1931'de Ordu
milletvekili olarak girdii TBMMde yasama grevini lmne dein srdrd. Balca yaptlar:
Alt Hafta Nilde Seyahat, Avrupada Ne Grdm, Tunadc Bir Hafta, Tirol Cephesinde Ate
Hattnda, Matbuat Hatralarm.

Jules Verne
BEGMN 500 MLYONU
eviren: Nihan zyldrm

1
MR SHARPIN GR
u ngiliz gazeteleri gerekten iyi hazrlanm! dedi doktor kendi kendine, byk deri koltuun
iine gmlrken.
Doktor Sarrasin btn hayatn, dalgn dalgn kendisiyle konuarak geirmiti.
Elli yanda, ince hatlar olan, elik gzlnn arkasnda gzleri parlayan, hem ciddi hem sevimli
grnen biriydi, ilk bakta ite iyi bir insan dedirten adamlardand. Sabahn bu saatinde, klk
kyafetini grecek kimse olmad halde oktan tra olmu ve beyaz kravatn takmt.
Brightondaki otelin odasnda, halnn, mobilyalarn zerine Times, Daily Telegraph, Daily News
gazeteleri yaylmt. Saat henz 10'u vuruyordu ve doktor, ehri gezecek, bir hastaneyi ziyaret
edecek, oteline geri dnp Londra'nn balca gazetelerinde, iki gn nce
Uluslararas Byk Hijyen Kurultayna sunmu olduu, kan yuvarlarnn saym hakkndaki bir
tebliin raporunu harfiyen okuyacak zaman bulmutu.
Doktorun nnde, beyaz rtyle kapl bir tepsinin zerinde iyi pimi bir pirzola, duman tten bir
fincan ay ve ngiliz alarn, kendilerine zel, kk ekmekler salayan frnclar sayesinde
hazrlayabildikleri u nefis, tereyal kzarm ekmeklerden birka dilim vard.
Evet, diye tekrarlad, Birleik Krallkn gazeteleri gerekten ok iyi, aksi sylenemez!...
Bakan yardmcsnn konumas Napolili doktor Cicognann verdii cevaplar, tebliimin
aklamalar her eyden sz edilmi, fotoraf kullanlm.
Sz imdi Douaiden doktor Sarrasinde. Sayn ye Franszca konuuyor. Szlerime balarken
bu zgrl kullanmam dinleyicilerim balayacaklardr; hi kuku yok ki benim dilimi, onlarn
dilini konumamdan daha iyi anlarlar diyor.
Kk puntoyla be stun!... Times ve Telegraphn haberlerinden hangisinin daha iyi olduunu
bilemiyorum... ancak bir haber bundan daha ak ve kesin bir ekilde ifade edilemez!
Terifat -ki byle batan ayaa siyahlara brnm birisine bunun dnda bir nvan yaktrmaya
cret edilemez- kapy vurup msynn ziyareti kabul edecek durumda olup olmadn
sorduunda, doktor Sarrasin ite bu dnceler iindeydi.
Msy ngilizlerin, ayrm gzetmeksizin her Fransz iin kullanmaya kendilerini mecbur
hissettikleri genel bir hitap eklidir, ayn ekilde, bir kalyan signor, bir Alman herr sfatyla
tanmlamadklar takdirde btn medeni kurallara aykr davranm olacaklarn zannederler. Bu rutin
alkanlk itiraz kabul etmez biimde, ilk azda insanlarn milliyetini belirtmeye yarar.
Doktor Sarrasin kendisine sunulan kart ald. Hi kimseyi tanmad bir lkede bir ziyaret talebi
ald iin olduka arm olan doktor Sarrasinin, kk kadn zerindeki u yazlar okuyunca
aknl bir kat daha artt.
Mr. SHARP, solicitor,
93, Southampton row, LONDON
Solicitorun dava vekilinin ngilteredeki karl, daha dorusu, noter, dava vekili ve avukat
arasnda araclk eden bir tr yasa adam olduunu biliyordu.

Bu Mr. Sharpla benim ne iim olabilir? diye sordu kendi kendine. Farknda olmadan kt bir
ey mi yaptm acaba?..
Bunun bana geldiinden emin misiniz? diye sordu.
Oh! Evet msy.
yi! eri aln.
Terifat, doktorun ilk grte byk kurukafalar ailesine dahil ettii gen bir adam ieri ald.
nce, daha dorusu kuru dudaklar, uzun beyaz dileri, parmenlemi bir derinin altndaki neredeyse
plak akak ukurlar, mumya rengi teni ve burgu gibi delici baklara sahip kk gri gzleri bu
nitelendirmenin itiraz kabul etmez delillerini veriyordu. skeleti, topuklarndan bana kadar uzanan
iri kareli bir paltonun altnda kayboluyor, cilal deriden bir yolculuk antasnn sapn tutuyordu.
eri girerek hzla doktoru selamlad, antasn ve apkasn yere braktktan sonra izin almadan
oturdu ve yle dedi: William
Henry Sharp Junior; Billows, Green, Sharp & Co. Ticaret Evi ortaklarndan. Doktor Sarrasinle mi
merref oluyorum?
Evet msy.
Eranois Sarrasin?
Evet bu benim adm.
Douaiden?
kametgahm Douaide.
Babanzn ad Isidore Sarrasin mi? Kesinlikle.
O halde Isdar Sarrasin olarak kaydedebiliriz!
Kesinlikle.
Mr. Sharp cebinden bir not defteri karp bakt ve devam etti:
Isidore Sarrasin ,1857de Pariste, VII. blge, Taranne Soka numara 54te, imdi yklm olan
Ecoles binasnda ld.
Gerekten de, dedi giderek daha da aran doktor. Ama bana aklar msnz ltfen?..
Annesinin ad Julie Langevoldu, diye devam etti Mr. Sharp sakince. Bar-le-Ducn yerlisiydi,
Benedict Langevolun kz olup, ad geen ehrin belediye kaytlarnn bildirdii gibi Loriol
kmaznda otururken 1812de ld... Bu kaytlar ok deerli bilgiler ieriyor msy, ok deerli!...
Hmm!... Hmmm!... Ve 36. birlikte borazan ba olan Jean-Jacques Langevolun kz kardei...
Soy kt hakkndaki bu derin bilgi karsnda bylenmi olan doktor Sarrasin yle dedi:
Size itiraf ederim ki ailemle ilgili birok eyi benden daha iyi biliyorsunuz. Bykannemin
ailesinin Langevol adn tad doru ama bu, benim ona dair sahip olabildiim tek bilgi.
1799da evlendii bykbabanz Jean Sarrasin ile birlikte 1807ye doru Bar-le-Duc ehrinden
ayrld. kisi birlikte, yerlemek ve tenekecilik yapmak zere Meluna gittiler ve Sarrasinin kars
Julie Langevolun ld tarih olan 1811e kadar orada kaldlar. Bu evlilikten geriye tek bir ocuk
kald, babanz Isidore Sarrasin. Bu tarihten sonra ip kopuyor, ta ki bu kiinin Pariste lmne
kadar.
Ben bu ipi yeniden balayabilirim, dedi doktor, verilen bilgilerin kesinliiyle kendinden gemi
bir halde. Byk babam, tp mesleine ynelen olunun eitimi iin Parise yerleti. 1832de
Versailles yaknlarnda, babamn mesleini icra etmekte olduu ve
1822de benim doduum Palaiseauda ld. Aradm adam sizsiniz, dedi Mr. Sharp.
Kardeiniz yok mu?

Hayr! Ben tek ocuktum ve annem benim doumumdan iki yl sonra ld... Fakat msy, ne
sylemeye alyorsunuz?
Mr. Sharp ayaa kalkt.
Sir Bryah Jowahir Mothooranath, dedi, bu isimleri telaffuz ederken btn ngilizlerin asalet
belirten nvanlara kar duyduklar saygy gsteriyordu, sizi bulmu olmaktan ve size sayglarn
sunan ilk kii olmaktan dolay mutluyum!
Bu adam deli diye dnd doktor. Bu, kurukafalarda sk rastlanan bir durumdu.
Dava takipisi bu tehisi doktorun gzlerinden okudu.
Hi de deli deilim, diye cevap verdi sakince. Siz u anda, Bengal eyaleti genel valisinin
takdimiyle imtiyaz sahibi olan; 1819da ngiliz vatandalna geen; Begm Gokolun dul ei ve
mallar zerinde intifa hakk sahibi olan; geride zeka zrl ve zrriyetsiz, aciz ve vasiyetsiz olarak
1869da len tek bir oul braktktan sonra 1841de vefat eden Jean-Jacques Langevol'a verilen
barone1 nvannn bilinen tek vrisisiniz. Miras, otuz ylda yaklak be milyon sterline ulat. JeanJacques Langevolun zeka zrl olunun hayat boyunca vaside kalan ve faizleri neredeyse tmyle
anaparaya eklenen bu miras 1870te yirmi bir milyon sterlin gibi yuvarlak bir rakama ulat ki bu, be
yz yirmi be milyon frank ediyordu. Agra mahkemesinin, Delhi yksek mahkemesince teyit edilen ve
zel Konsey tarafndan onaylanan bir kararnn icrasyla gayrimenkul ve menkul mallar satld,
deerleri tahakkuk ettirildi ve ngiltere Bankasna yatrld. u an itibariyle, soy ktnzn
kantlarn Adalet bakanl divanna verir vermez basit bir ekle elde edebileceiniz be yz yirmi
yedi milyon frank var ve ben de bugnden itibaren, Mrs. Trollop, Smith & Co. bankerleri tarafndan
size, istenen herhangi bir meblan avans olarak sunulabileceini...
Doktor Sarrasin ta kesilmiti. Syleyecek tek kelime bulamadan, bir an ylece kalakald. Sonra,
bu Binbir Gece ryasnn gerek olabileceini kabullenemeyerek eletirel bir zihnin yaratt
vicdan azabyla haykrd.
Ama sonuta msy, bana bu hikaye hakknda nasl bir kant gstereceksiniz ve beni nasl
buldunuz?
Mr. Sharp cilal deriden antann zerine vurarak cevap verdi:
Kantlar burada. Sizi nasl bulduuma gelince; tesadfen olduunu syleyebilirim, be yldr sizi
aryorum. Her yl Britanya mlklerine kaydedilen ok sayda vrissiz tereke iin yakn akrabalar ya
da bizim ngiliz hukukunda next of kind dediklerimizi bulmak irketimizin bir zelliidir. Begm
Gokoolun miras bizi tam be yldr uratryor. Aratrmalarmz drt bir yanda srdrdk,
yzlerce Sarrasin ailesini taradk, fakat Isidoreun soyundan gelenleri bulamadk. Hatta artk,
Fransada baka bir Sarrasin kalmad kanaatine varmtm, t ki dn sabah Daily Newsla Hijyen
Kongresinin raporunu okurken, bu isimde ve benim tanmadm bir doktor grp hayretler iinde
kalana kadar. Derhal notlarma ve bu mirasla ilgili olarak topladmz binlerce elyazmas fie
kotum ve hayretle Douai ehrinin dikkatimizden kam olduunu tespit ettim. Artk doru iz
zerinde olduumdan neredeyse emin bir halde, Brighton trenine atladm, Kongre knda sizi
grdm ve ikna oldum. Siz, byk amcanz Langevolun canl portresisiniz, elimizde bulunan,
Hintli ressam Saranoninin bir tablosundan ekilmi fotorafta grld gibi.
Mr. Sharp not defterinin arasndan bir fotoraf karp Doktor Sarrasine uzatt. Fotorafta uzun
boyu, gsterili sakal, sorgutu trban ve srmal yeil ipekten elbisesiyle tarihi portrelere zg bir
edayla, izleyiciye dikkatle bakarak hcum emri veren bir kumandan vard. Arka planda belli belirsiz,
bir muharebenin duman ve bir svari hcumu seiliyordu.

Bunlar size benim syleyeceimden ok daha fazlasn syleyecektir, diye yeniden sze balad
Mr. Sharp. Bunlar size brakacam ve iki saat sonra, eer izin verirseniz, emirlerinizi almak zere
geri dneceim. Mr. Sharp bunlar sylerken cilal antasnn yanlarndan, bazlar matbaa bazlar
elyazmas yedi-sekiz tane dosya kard, bunlar masann stne brakp geri geri dar karken
mrldanyordu:
Sir Bryah Cevahier Mothoranath, sizi selamlamaktan eref duyarm.
Yar inanr yar kukulu durumdaki doktor dosyalar ald ve sayfalar evirmeye balad.
Hzl bir inceleme, hikayenin tamamyla gerek olduunu gstermeye ve btn kukular ortadan
kaldrmaya yetti. Mesela, u balk altndaki, matbu bir belgenin doruluundan nasl phe
duyulabilirdi:
ok Saygdeer Reine zel Konseyi Lordlarna, Bengal eyaletinden, Ragginahral Begm
Gokolun vrissiz terekesi hakknda 5 Ocak 1870 tarihli rapor.
Olayn zeti - Ragginahral Begm Gokoolun terekesi olan baz mehaller ve krk bin beegale
ekilebilir arazi, eitli yaplar, saraylar, iletme binalar, kyler, menkul mallar, hazineler, silahlar,
vs...nin mkiyet haklar dava konusudur. Agra sulh hukuk mahkemesine ve Delhi Yce Divanfna
arka arkaya yaplan bavurulardan Raca Luckmissur'un dul ei ve kayda deer miktardaki mallarnn
mirass Begm Gokooln 1819da Jean-Jacques Langevol adnda Fransz kkenli bir yabancyla
evlendii anlalmaktadr. Bu yabanc, 1815 ylna kadar Fransz ordusunda, astsubay rtbesiyle
(borazanba) 36. birlikte hizmet vermi, Loire ordusundan ayrldktan sonra, armatr vekili olarak
Nantesdan bir ticaret gemisine binmitir. Kalkta ya gelip karaya km ve ksa bir sre sonra Raca
Luckmissur'un elinde tutmaya yetkili olduu kk yerli ordusunda eitim yzbas grevini almtr.
Bu rtbeden komutan rtbesine ykselmesi uzun srmemi ve racann lmnden ksa bir sre sonra
onun dul eiyle evlenmitir. Britanya uyruuna gemi olan Jean Jecques Langeudun smrge
siyaseti konusundaki dnceleri ve ok tehlikeli artlarda Agradaki Avrupallara verdii nemli
hizmetler, Bengal eyaleti genel valisini Begmn kocas iin barone unvann talep etmeye yneltmi
ve bu istei kabul edilmitir. Dolaysyla Bryah Jowahir Mothoranathn topraklar mkiyetine
verilmitir. Begm, mallarnn intifa hakkn Langevola brakarak 1839da vefat etmi, Langevol da
iki yl sonra onunla mezarda bulumutur. Evliliklerinden yalnzca, kk yalarndan beri zeka
zrl olan ve derhal vesayet altna alnmas gereken bir oullar dnyaya gelmitir. Bu ocuun
1869daki lmne kadar mallar sadakatle idare edilmitir. Bu muazzam terekenin bilinen hibir
mirass yoktur. Devlet adna hareket eden yerel idarenin talebi zerine Agra mahkemesi ve Delhi
divan izale-i y dzenlemi olup zel Konsey Lordlarndan bu hkmleri onaylamalarna
sayglarmzla arz ederiz, vs... Bunu imzalar takip ediyordu.
Agra ve Delhi hkmlerinin tasdik edilmi nshalar, sat szlemeleri, anaparann ngiltere
Bankasna yatrlmas iin verilen emirler, Langevolun miraslarnn bulunmas iin Fransada
yaplan aratrmalarn aklamas ve ayn trde bir hatr saylr belge yn, ksa sre sonra doktor
Sarrasinin kafasnda en ufak bir tereddtn bile kalmamasn salad. Kesinlikle ve usl dairesinde
Begmn yakn akrabas ve vrisiydi. Bankann mahzenlerinde saklanan be yz yirmi yedi milyonla
arasnda, yalnzca basit doum ve vefat olaylarnda usul gereince verilen hkmlerin kalnl kadar
bir mesafe vard!
Talihin bylesi bir cilvesi en sakin zihni bile kartracak nitelikteydi ve sevimli doktor bylesine
beklenmedik bir kesinliin sebep olduu heyecan engelleyemedi. Bununla birlikte odann iindeki
birka dakikalk yryle aa vuran heyecan ksa srd ve sonra kendine geldi, bir zaafiyet

belirtisi olan bu geici hummadan piman oldu ve kendini koltuuna atarak bir sre derin dncelere
dald.
Sonra birdenbire yeniden bir aa bir yukar yrmeye koyuldu. Fakat bu defa gzleri alev alev
parlyordu ve kafasnda cmert ve asil bir dncenin gelitii anlalyordu. Bu dnceyi buyur
etti, onu okad, ona zen gsterdi ve nihayet onu benimsedi.
Tam bu srada kap alnd. Mr. Sharp geri dnmt.
"Kukularmdan dolay sizden zr dilerim, dedi doktor itenlikle, ikna oldum ve ektiiniz
skntlar iin size binlerce kere minnettarm.
Minnettar olacak bir ey yok... basit bir mesele... benim mesleim bu... diye cevap verdi Mr.
Sharp. Sir Bryahn benim mterim olmaya devam edeceklerini umabilir miyim?
Bunun szn etmeye bile gerek yok. Btn ii size brakyorum... Sizden yalnzca bana bu sama
nvan vermekten vazgemenizi rica edeceim...
Sama m? Yirmi bir milyon sterlin eden bir nvan! diyordu Mr. Sharpn yz ifadesi; ama buna
kar kamayacak kadar dalkavuktu.
Nasl isterseniz, patron sizsiniz, diye cevap verdi. Londra trenine bineceim ve emirlerinizi
bekleyeceim.
Bu belgeler bende kalabilir mi? diye sordu doktor.
Kesinlikle, bizde kopyalar var.
Yalnz kalan doktor Sarrasin masasna oturdu, bir mektup kad ald ve unlar yazd:
Brighton 28 Ekim 1871 Sevgili ocuum, devasa, muazzam, akl almaz bir servete kavutuk! Bir
akl hastalna yakalandm sanma ve mektubuma eklediim iki matbu kad oku. Orada aka
greceksin ki ngiliz, daha dorusu Hintli bir barone unvannn ve u anda ngiltere Bankasnda
bulunan, yarm milyar frangn zerinde bir parann mirass bulunuyorum. Bu haberin sende
yarataca duygulardan hi kukum yok, Octave. Sen de benim gibi, byle bir servetin bize ykledii
yeni grevleri ve zihin salmz zerinde yaratabilecei tehlikeleri anlayacaksn. Ben bu durumu
reneli henz bir saat oldu ve daha imdiden byle bir sorumluluun kaygs, seni dnrken
edindiim inancn verdii neeyi bastrmaya balyor. Bu deiiklik belki de kaderimizi
belirleyecek... Biz, bilimin mtevaz neferleri kendi karanlmzda mutluyduk. Bundan sonra da
mutlu olacak myz? Hayr, belki de, en azndan... Ama bu servet bizim ellerimizde yeni ve gl bir
bilimsel makineye, medeniyetin harikulade bir aletine dnmedike sana zihnimde donup kalm bir
fikirden sz etmeye cret edemiyorum!... Sonra bundan konuuruz. Bana yaz, bu byk haberin sende
nasl bir etki yarattn hemen bana bildir ve anneni bu durumdan haberdar et. Eminim ki anlayl
bir kadn olarak bu haberi skunet ve soukkanllkla karlayacaktr. Kz kardeine gelince, o henz
byle bir haberin akln bandan almas iin ok gen, zaten onun kk kafas daha imdiden ok
salam, sana bildirdiim haberin btn muhtemel sonularn anlayacaktr.
Eminim ki bamza gelen bu deiiklikten aramzda en az etkilenecek olan odur. Marcel'in
hararetle ellerini skyorum. Gelecee dair projelerimde o da yer alacak.
Seni seven baban FR. SARRASIN D.M.P"
Bu mektubu en nemli evraklarla birlikte zarfa koyup zerine Msy Octave Sarrasin
Merkez Sanat ve malat Okulu rencisi, Roide Sicile Caddesi no: 32, Paris adresini yazd,
doktor apkasn ald, pardssn giydi ve Kongreye yolland. Aradan on be dakika getik ten
sonra bu mkemmel adam artk milyonlarn dnmyordu bile.

2
K ARKADA
Doktorun olu Octave Sarrasin, tam olarak tembel denebilecek biri deildi. Ne aptald nede stn
zekal, ne yakklyd ne irkin, ne uzundu ne ksa, ne esmerdi ne de sarn. Salar kestane rengiydi
ve doutan bir orta snf yesiydi. Okulda genellikle ikinci derecede bir dl almt, iki- kere de
birincilie ok yakn bir derece ald olmutu. Bitirme snavnda geer derece almt, ilk
seferinde Merkez Okulunun snavndan geri evirilmi, ancak ikinci seferinde, 127 puanla kabul
edilmiti. Kararsz bir yaps vard u yarm yamalak kanaatlerle yetinen, her zaman aa yukar
yaayan ve hayattan ay gibi geip giden kiilerden biriydi. Bu tr insanlar kaderin elinde,
dalgalarn tepesindeki bir mantar tka gibidirler. Rzgarn kuzeyden ya da gneyden esmesine gre
ekvatora ya da kutba doru srklenirler. Onlarn hayatn tesadfler belirler. Eer doktor Sarrasin,
olunun kiilii hakknda baz yanlglar iinde olmasayd belki de ona, okumu olduumuz mektubu
yazmakta tereddt edecekti, ama babaln verdii bir para krlk en byk zekalarda bile grlr.
Talih, eitiminin balangcnda Octaven, biraz biraz bask ierse de olumlu etkisini onun
zerinde iddetle uygulayan gl bir karakterin nfuzu altna girmesini istemiti. Babasnn, onu
eitimini tamamlamak zere yollad Charlemagne Lisesinde, arkadalarndan birine, bir
Alsacelya, kendisinden bir ya daha kk ama onu ksa srede maddi, zihinsel ve manevi gcyle
ezmi olan Marcel Bruckmanna sk bir dostlukla balanmt.
Marcel Bruckman on iki yanda yetim kalm, okul parasn demeye ucu ucuna yeten kk bir
mirasa hak kazanmt. Tatillerde onu ailesinin evine gtren Octave olmasayd lise duvarlarnn
dna adm atamayacakt.
Bunun sonucunda, ksa bir sre sonra doktor Sarrasin'n ailesi gen Alsacelnn da ailesi oldu.
Souk grnnn altndaki duyarl doasyla Marcel, btn hayatnn, kendisi iin anne baba yerini
tutan bu iyi insanlara ait olmas gerektiini anlad. Kendisine yreklerini am olan doktor
Sarrasini, karsn ve imdiden nazik ve ciddi bir gen bayan olan kzn tm itenliiyle sevmeye
balamt. Fakat onlara duyduu kran szlerle deil eylemle gsteriyordu. Gerekten de,
renmeye ilgi duyan Jeannein saduyulu, salkl ve mantkl dnebilen bir gen kz olmas iin
elinden geleni yaparken, Octave da babasna layk bir oul haline getirmek gibi ho bir grevi
zerine almt. unu da sylemek gerekir ki, delikanl bu grevi, yama gre imdiden aabeyinden
stn olan kz kardeinden ok daha fazla zorlatryordu. Fakat Marcel her iki amacna ulamaya da
kararlyd.
Marcel Bruckmann, Alsacem her yl geleneksel olarak byk Paris gre turnuvasna dvmeye
yollad yiit ve iini bilir ampiyonlardan biriydi. Daha ocukken bile zekasnn keskinlii kadar
kaslarnn sertlii ve esnekliiyle ayrt ediliyordu. D grnnde nasl zn boylu ve sert hatlysa,
i dnyasnda da o derece iradeli ve cesaret sahibiydi. Ortaokuldan beri her eyde; srkla atlamada
ve futbolda, beden eitiminde ve kimya laboratuvarnda mkemmel olmak konusundaki bitmek
bilmeyen bir ihtiya ona azap veriyordu. Yllk programnda bir dl kard zaman btn bir yln
kaybedilmi olduunu dnyordu. Bu, yirmi yandaki, hayat dolu ve faal, grbz ve iri beden,

azami gerilim ve verimle alan organik bir makineydi. Zeki beyni, dikkatli zihinlerin baklarn
zerine evirtecek cinstendi. Octave ile ayn yl, ikincilikle girdii Merkez Okulundan birincilikle
kmaya kararlyd.
Zaten Octave, okula kabuln, onun srarl ve iki kiiye bol bol yeten enerjisine borluydu. Marcel
onu bir yl boyunca, baar iin gerekli olan byk mcadeleye hazrlam adeta onu iteklemiti. Bu
zayf ve kararsz kiilie kar, bir aslann bir kpee duyabilecei trden dosta bir merhamet
duygusu iindeydi. Bu cansz bitkiye kendi zsuyunun fazlasyla kuvvet kazandrmaktan ve onu
verimli klmaktan holanyordu.
1870 sava, iki arkada snav zamannda yakalad. Snavlar biter bitmez, Strasbourg ve Alsacen
tehdit altnda olduunu farkeden Marcelin kayglar artm ve yurtseverlik duygular iinde 31inci
avc taburuna gnll olarak yazlmt. Octave da onun ardndan gitmekte tereddt etmemiti.
Kuatma boyunca, Parisin ileri karakollarnda srt srta arpmlard. Marcel, Champignyde sa
koluna bir kurun yemi, Buzenvalde sol koluna bir apolet takmt. Octave ne yaralanm ne de
srmalar kazanmt. Dorusunu sylemek gerekirse bu onun hatas deildi, nk ate altnda hep
arkadan izlemiti. Onun ancak alt metre gerisindeydi. Ama bu alt metre her eydi.
Barn salanp olaan ilere dnlmesinden sonra iki renci, okulun yanndaki mtevazi bir
otelde, bitiik odalarda birlikte yaamaya baladlar. Fransann kederi, Alsace ve Lorrainein
ayrlmas, Marcelin kiiliine erkeke bir olgunluun damgasn vurmutu.
Babalarnn hatalarn dzeltmek Fransz genliine der diyordu ve bu ancak alarak
baarlabilir.
Saat 5te ayaa kalkp Octave da kendisi gibi hareket etmeye zorluyordu. Onu derslere hazrlyor,
okul knda bir adm bile yanndan ayrlmyordu. Sonra arada bir pipo ya da bir fincan kahveyle
bldkleri almalarna kendilerini vermek zere geri dnyorlard.
Saat 10da, memnun deilse bile tatmin olmu bir yrekle ve dolu bir kafayla yatyorlard. Bazen
bir bilardo partisi, iyi seilmi bir gsteri, arada bir konser, Verrieres korusuna kadar bir at yar,
ormanda bir gezinti, haftada iki kere bir boks ya da eskrim karlamas... ite dinlenme yollar
bunlard. Octave bir an zayf bir isyan belirtisi gsteriyor ve daha popler elencelere gpta dolu bir
bak atyordu. Saint-Michel birahanesinde hukuk eitimi gren Aristide Lerouxyu grmeye
gideceinden sz ediyordu. Ama Marcel bunlarla da yle acmaszca dalga geiyordu ki, ounlukla
bu hayaller bozuluyordu.
29 Ekim 1871 gn akam saat 7ye doru iki arkada, detleri olduu zere ortak bir lambann
abajuru altnda, ayn masada yan yana oturuyorlard. Marcel byk bir ilgiyle, ta kesitlerine
uygulanan bir geometri problemine ruhu ve bedeniyle odaklanmt. Octave ise dinsel bir zenle,
maalesef kendisi iin daha nemli olan, bir litre kahvenin imalatyla urayordu. Mkemmel hale
getirmek iin zerinde urat nadir konulardan biriydi bu; kim bilir, belki de bu sayede Marcelin
biraz suiistimal ediyormu gibi grnd u korkun denklemler kurma gerekliliinden her gn
birka dakikalna olsun kama frsat bulabiliyordu. Kaynar suyunu damla damla, toz halindeki
kaln bir moka tabakasndan geiriyordu ve bu huzur dolu mutlulukla yetinmesi gerekecekti. Ancak
Marcelin inat almas, zerine bir vicdan azab gibi kyor ve gevezelik ederek onu oyalamak
iin kar konulmaz bir ihtiya duyuyordu.
Bir kahve makinesi alsak iyi olur, deyiverdi birdenbire. Bu merasimli antika alet, uygar
dnyamza hi yakmyor.
Al bir kahve makinesi! Her akam mutfakta bir saat kaybetmeni engeller belki, diye cevap verdi

Marcel. Ve problemine geri dnd.

aks birbirine eit olmayan elips tonozlu bir kubbe vardr. A B D E elipsinin en byk aks
oA=a ve orta aks oB=b iken en kk aks (o, oc) cye dik ve eittir ki bu kubbeyi bask hale
getirmektedir...
Tam bu srada kap alnd.
Msy Octave Sarrasin iin bir mektup var, dedi otelin garsonu.
Byle bir blnmenin gen renci tarafndan gayet ho karland dnlebilir.
Babamdan gelmi, dedi Octave, yazsndan tandm.. Acele posta denenlerden, diye ekledi
yava yava at zarfn arln yoklarken.
Onun gibi Marcel de doktorun ngilterede olduunu biliyordu. Sekiz gn nce, Parise gelii, iki
arkadaa, vaktiyle mehur, bugnse demode ama doktor Sarrasinin Parisli zarafetinin son noktas
olarak grmeyi srdrd, Palais-Royalin bir restorannda verilen Sardanapal2 tarz bir akam
yemeiyle bildirilmiti.
Baban Hijyen Kongresinden sz ediyorsa bana da oku, dedi Marcel. Oraya gitmesi iyi bir
fikirdi. Fransz bilim adamlar kendilerini soyutlamaya ok eilimliler.
Ve Marcel problemine geri dnd:
...D yzey, merkezi dikey o zerinde, onun altnda bulunan, birincisinin benzeri bir elipsten
olumaktadr. ana elipsin F1, F2, F3 odaklarn iaretledikten sonra akslar ortak olan yardmc
elips ve hiperpol iziyoruz...
Octaven lyla kafasn yeniden kaldrd.
Arkadan sapsar grnce biraz endieyle sordu:
Ne var?
Oku! dedi dieri, ald haberle sersemlenmiti.
Marcel mektubu ald, sonuna kadar okudu, ikinci bir defa daha okudu, iliikteki matbu belgelere bir
gz att ve yle dedi:
lgin!
Sonra piposunu doldurdu ve usulne uygun olarak yakt. Octave onun aznn iine bakyordu.
Bunun gerek olduuna inanyor musun? diye bard bouk bir sesle.
Gerek mi?... Elbette. Baban aknlkla byle bir kanaate kaplmak iin fazlasyla aklselime ve
bilimsel zekaya sahip. Zaten kantlar da burada ve aslnda durum ok basit.
Piposu iyice ve gerei gibi yanm olan Marcel yeniden almaya koyuldu. Kollarn sallayarak
gidip gelen Octave kahvesini tamamlamaktan, her eyden nce de iki mantkl dnceyi bir araya
geirmekten acizdi. Bununla birlikte, rya grmediinden emin olmak iin konumak ihtiyacndayd.
Ama... Eer gerekse, bu her eyi alt st edebilecek bir rakam!... Yarm milyarn ne demek
olduunu biliyor musun, bu muazzam bir servet!
Marcel kafasn kaldrp onaylad:
Muazzam' doru kelime. Beki de Fransada ngilterede en fazla be-alt, dnyada toplam on
be-yirmi kii vardr byle bir servete sahip olan.
Ve stne stlk bir de nvan! diye yeniden sze girdi Octave, bir barone nvan! Byle bir
nvana sahip olmak gibi bir hrsm yok, ancak madem ki verildi, bu ksaca Sarrasin diye
adlandrlmaktan daha zarif.
Marcel duman fledi ve tek kelime etmedi. Bu flenen duman aka Peh!... Peh!... diyordu.
Kesinlikle, diye devam etti Octave, adlarnn nne kk ekler yaptran ya da sahte bir

markilik uyduran bir sr insann yaptn yapmay asla istemem! Ama, Byk Britanya ve rlanda
Peerage3ine kaytl hakiki ve belgeli bir nvana sahip olmak, hi phe yok ki ou zaman olduu
gibi herhangi bir karkla imkan brakmayacak ekilde...
Piponun Peh!... Peh!leri devam ediyordu.
Sevgili dostum, bouna urayorsun, diye devam etti Octave inanla, ngilizlerin dedii gibi
'kan nemli bir eydir!
Ksa bir sre Marcelin alayc baklar karsnda duraklad ve yeniden milyonlar konusuna geri
dnd.
Hatrlyor musun, diye devam etti, matematik hocamz Binome her yl, ilk say dersinde yarm
milyarn bir grafik sunum kayna olmakszn insan zekasnn gcnn, hakknda doru bir fikir
edinebilmesi iin fazlasyla yksek bir rakam olduunu tekrarlard? Dnebiliyor musun, birisi
dakikada bir frank dese bile bu tutar deyebilmesi iin bin yldan fazla bir zaman gerekecek! Ah!
Bu, gerekten... insann yarm milyar frankn mirass olduunu bilmesi tuhaf!
Yarm milyar frank! diye bard olayn kendisinden ok, szyle tahrik olan Marcel. Bunu
kullanmann en iyi yolu ne olurdu biliyor musun? Fidyesini demesi iin Fransaya vermek! Bunun
yalnzca on kat daha gerekiyor!...
Byle bir fikri babama nermeyi aklna bile getirme!... diye bard Octave dehet iinde. Bunu
kabul edebilir! Zaten daha imdiden kendi tarznda baz projeler dnd anlalyor!... Devlete
yatrm neyse ama en azndan geliri kendimize saklayalm!
Haydi haydi, buraya kadar kendinden hi kuku duymadan kapitalist olmutun bile! imden bir
ses diyor ki, benim zavall Octavecm, salam ve saduyulu bir kii olan baban iin deilse bile
senin andan bu dev mirasn daha mtevaz oranlara inmi olmas daha iyi olacakt. Bu altn
dandansa, kk kz kardeinle paylaacan yirmi be bin liralk bir gelire sahip olduunu grmeyi
tercih ederdim!
Ve yeniden almaya koyuldu.
Octavea gelince, herhangi bir ey yapmasna imkan yoktu ve odann iinde yle ok hareket
ediyordu ki sabr tkenmeye balayan arkada sonunda ona yle dedi:
Gidip biraz hava alsan daha iyi edersin! Bu akam hibir ey yapamayacan aikar! Haklsn,
diye cevap verdi Octave, kendisini almaktan kurtaran bu yar-izni sevinle kabul ederek.
Hemen apkasn kapp merdivenlerden yuvarlanarak indi ve kendini sokaa att. Henz on adm
yrmemiti ki, babasnn mektubunu yeniden okumak iin bir gaz lambasnn altnda durdu. Bir kere
daha gerekten uyank olup olmadndan emin olmak ihtiyacndayd.
Yarm milyar!... Yarm milyar!... diye tekrarlad. Bu parann yllk faizi bile en az yirmi be
milyon frank eder!... Babam bana harlk olarak bunun bir milyonunu ya da onun yarsn verse ya da
eyreini verse yine de ok mutlu olurum! Parayla ok ey yaplabilir! Eminim bu paray iyi
kullanacam! Aptaln teki deilim herhalde, yle deil mi? Merkez Okuluna kabul edildim!... Ve
stelik bir nvanm var!... Bu unvann hakkn vereceim!
Geerken maazalarn camlarnda kendine bakyordu.
Bir malikanem, atlarm olacak!... Marcel iin de bir tane olacak. Ben zengin olduktan sonra
elbette o da bu zenginlikten payn alacak. Nasl da tam zamannda oldu bu!... Yarm milyar!...
Barone!... Garip, imdi btn bunlar olduktan sonra, sanki bunu bekliyordum gibi geliyor! imden bir
ses bana mrm kitaplarn ve resimli levhalarn banda tketmeyeceimi sylyordu!... Yine de
bunu dleyebilmek bile harika!

Octave, zihni bu dncelerle megul, Rivoli sokan izliyordu. Champs-Elyseesye geldi, Royal
sokann kesini dnd, bulvara kt. Eskiden, maazalarda sergilenen gsterili eyalara
kaytszlkla, gereksiz ve hayatnda yeri olmayan eylermi gibi bakard. imdiyse duruyor ve iten
gelen sevin kprtlaryla bu hzinelerin istedii zaman kendisine ait olacan dnyordu.
Hollandann iplikileri ilerini benim iin eviriyor, Elbeuf fabrikalar en yumuak kumalarn
benim iin dokuyor, saatiler kronometrelerini benim iin yapyor, opera grkemli k elalelerini
benim iin aktyor, kemanlar benim iin gcrdyor, arkclar benim iin baryor! Benim iin talim
meydanlarnda safkanlar eitiliyor ve Cafe Anglais benim iin parlyor!... Paris benim!... Her ey
benim!... Seyahat etmeyecek miyim?... Hindistandaki baronlua gitmeyecek miyim?... inde Budist
rahipleri ve fildiinden tanrlaryla ar zerindeki bir pagoday rahatlkla birka gnlne
kiralayabilirim!... Pillerim olacak!... Kaplan avna gideceim!... Ve gzel silahlar!... Ve gzel bir
sandal!... Sandal m? Hayr hayr, deil! Ama beni keyfime gre istediim yere gtrecek,
bekleyecek, sonra geri getirecek gzel ve iyi bir buharl gemi!... Bu arada anneme haber vermek iin
Douaiye gitmeliyim!... Okul var... Of! Of! Okul! Okul! Aslabilir!... Ama Marcel! Ona haber vermek
lazm. Bir telgraf yollarm. Byle bir durumda annemle kardeimi grmeye can atmam anlayacaktr!
diyordu kedi kendine.
Octave bir telgrafhaneye girdi, arkadana gideceini ve iki gn sonra geri gneceini haber verdi.
Bir arabaya seslendi ve Kuzey Garna gitti.
Vagona biner binmez kurduu hayali geniletmeye devam etti.
Octave gecenin ikisinde anne-baba evinin kapsn -gece zilini- grltyle ald ve sakin Aubettes
mahallesini telaa verdi.
Kim bu hasta? diye birbirlerine soruyordu cadaloz kadnlar bir camdan dierine koarken.
Yal hizmeti kadn en st katn at penceresinden bard:
Doktor ehirde deil!
Benim, Octave!... inip bana kapy an Franine!
On dakikalk ura sonunda eve girmeyi baard. Annesi ve kz kardei Jeanne zerlerinde
sabahlklaryla hzla aaya indiler ve bu ziyaretin aklamasn beklediler.
Doktorun yksek sesle okunan mektubu biraz sonra bu esrarn anahtarn ortaya koydu.
Madan Sarrasinin bir an gzleri kamat. Sevinten alayarak olunu ve kzn kucaklad. O anda
yle geliyordu ki kainat artk onlara ait olacakt ve talihsizlik asla birka yz milyona sahip gen
insanlara saldrmaya cret edemeyecekti. Bununla birlikte kadnlar, kaderin bylesi byk
darbelerine almakta erkeklerden daha hazrdlar. Madam Sarrasin kocasnn mektubunu tekrar
okudu, kendisinin ve ocuklarnn kaderi hakkmdaki kararn sonuta ona ait olduunu dnd ve
kalbi yeniden huzur buldu. Jeannea gelince, annesinin ve kardeinin sevinciyle mutlu olmutu, ama
on yann hayal gc, hayatnn retmenlerinin dersleri ve anne babasnn okaylar arasnda
usulca akp gittii bu kk mtevaz evdekinden daha byk bir mutluluk dleyemiyordu. Birka
banknot tomarnn, varlnda byk bir deiiklik yaratacan dnmyordu ve bu olay kafasn bir
an bile kartrmamt.
Bilgin rknn sessiz megalelerine tamamyla gmlm bir adamla ok gen yata evlenmi olan
Madam Sarrasin, pek anlamasa bile efkatle sevdii kocasnn tutkusuna sayg gsteriyordu.
almann doktor Sarrasine verdii mutluluu paylaamad iin zaman zaman bu azl alkann
yannda kendini yalnz hissetmi ve daha sonra btn umutlarn iki ocuu zerinde younlatrmt.
Daha mutlu olacaklarn hayal ederek onlar iin hep parlak bir gelecek dlemiti. Octave yce bir

talihin beklediinden kuku duymuyordu. Olu Merkez Okulunun sralarnda yerini aldndan beri,
gen mhendisler yetitiren bu mtevazi ve faydal akademi onun gznde bir mehur adam
fidanlna dnmt. Tek endiesi servetlerinin azlnn bir engel oluturabilecek, en azndan
olunun anl kariyerine bir zorluk karabilecek ve daha sonra kznn izdivacna zarar verebilecek
olmasyd. imdi artk, kocasnn mektubundan anlad kadaryla bu kayglar iin sebep kalmamt.
Tam bir memnuniyet iindeydi.
Anne ile oul gecenin byk bir blmn konuarak, planlar yaparak geirdiler, oysa ki
bugnnden gayet memnun olan ve hibir gelecek kaygs tamayan Jeanne koltukta uyuyakalmt.
Artk biraz dinlenmek iin odalara ekilmenin zaman geldii srada Madam Sarrasin oluna yle
dedi:
Bana Marcel'den sz etmedin. Ona babann mektubunu bildirmedin mi? Ne dedi? Ah! diye
cevap verdi Octave, Marcel'i bilirsin! O bilgeden de te, adeta bir stoacdr! Sanyorum mirasn
byklnden dolay bizim iin kaygland! Bizim iin diyorum, nk, sylediine gre, bilimsel
dnebilme yeteneine ve saduyuya sahip olan babam iin endie duymuyor. Ama garip! Senin
anne, Jeannen ve zellikle de benim hakkmda, yllk yirmi be bin franklk bir gelirin bizim iin
daha hayrl olacan sylyor...
Marcel belki de haksz deildi, diye cevap verdi Madam Sarrasin oluna bakarak. Byle ani
gelen bir servet baz kiilikler iin byk bir tehlikeye dnebilir.
Jeanne yeni uyanm ve annesinin son szlerini duymutu:
Biliyorsun anne, dedi gzlerini ovuturup kk odasna doru giderken, biliyorsun bir gn
bana Marcel'in her zaman hakl olduunu sylemitin! Ben, arkadamz Marcelin syledii her eye
inanyorum!
Jeanne annesini ptkten sonra ekildi.

3
BR HABER
Doktor Sarrasin Hijyen Kongresinin drdnc oturumuna gelirken btn meslektalarnn
kendisini olaanst bir sayg iaretleriyle karladklarn grd. O na kadar, toplant bakan olan
Dizba valyesi4 pek asil Lord Glandover, bir Fransz hekiminin varlnn farkna varmaya zar zor
tenezzl etmiti.
Bu lord, grevi, oturumun al ya da kapann bildirmek ve nne koyduklar listede kaytl
konumaclara mekanik bir ekilde sz vermekle snrl olan hametli bir kiiydi. deti olduu zere
sa elini dmeli redingolunun aklnda tutuyordu, bunu attan dm olduu iin deil yalnzca bu
rahatsz duru ngiliz heykeltralar tarafndan birok devlet adamnn bronz heykelinde kullanld
iin yapyordu.
Lordun soluk ve sakalsz, krmz lekelerle kapl surat, oyuk alnnn zerine iddial bir peremle
dklen ayrk otuna benzer peruu, gln bir arballk taslayan, grlebilecek en sert yz
ifadesini tamamlyordu. Lord Glandover, sanki tahtadan ya da karton hamurundanm gibi tek para
halinde hareket ediyordu. Gzleri dahi, aynen oyuncak bebeklerin ya da mankenlerin gzlerinde
olduu gibi, gz ukurlarnn altnda yalnzca aralkl sarsntlarla dnyor gibiydi.
lk sunumlar esnasnda Hijyen Kongresinin bakan doktor Sarrasine, u ekilde tercme
edilebilecek, nezaket gerei bir selam bahetmiti:
Merhaba msy kk adam!... Kk hayatn kazanmak iin kk iler zerinde kk
almalar yapan siz misiniz? Varlklar snflamasnda benden bylesine uzak olan bir yarat fark
etmek iin gerekten keskin gzlere sahip olmalym!... Derebeyliimin glgesine yerlein, size izin
veriyorum.
Bu kez Lord Glandover onu tebessmlerin en zarifiyle karlad ve nezaketini ona sa tarafnda bo
bir koltuk gstermeye kadar vardrd. Dier yandan, kongre yelerinin hepsi ayaa kalkmlard.
Bylesine az rastlanr trden dalkavuka bir dikkat karsnda epeyce arm olan doktor
Sarrasin, kendi kendine; kan yuvarlar saymnn meslektalarna bir sre dndkten sonra hi
kuku yok ki ilk bakta olduundan daha nemli bir bulu gibi gelmi olacan syleyerek gsterilen
yere oturdu.
Ama Lord Glandover, iddetli bir boyun tutulmasna sebebiyet verebilecek trden bir boyun
omurlar burulmasyla kulana eildiinde btn bu mucit kuruntular uup gitti:
Hatr saylr bir mlkn sahibi olduunuzu rendim. Bana sylendiine gre yirmi bir milyon
sterlin deerindesiniz?
Lord Glandover, bylesine yksek bir paraya edeer birini hafife alm olmaktan dolay zgn
grnyordu. Btn hali tavr unu sylyordu:
Neden bize haber vermediniz?.. Dorusu bu iyi bir ey deil! nsanlar byle yanlglara maruz
brakmak!...
Kendisinin, itenlikle, daha nceki oturumlara gre bir kuru daha fazla etmediine inanan
doktor Sarrasin, sa yannda oturan Berlinli doktor Ovidius ona sahte ve kaba bir glmseyile

unlar syledii srada, haberin nasl bu kadar abuk yaylabildiini soruyordu kendine:
"te imdi Rothschild5 kadar glsnz!... Daily Telegraph haberi yazd!... Tebrikler!
Ve Ovidius gazetenin o gnk saysn uzatt. Gazetede, yazl ekliyle yazarn fazlasyla ele
veren u haber okunuyordu:
DEV MRAS -Begm Gokoolun mehur sahipsiz miras; Londra, Southampton 93teki dava
takipileri Billows, Green ve Sharpn ustalkl ve zenli almalaryla sonunda yasal mirassn
buldu. u anda ngiltere Bankasnda bulunan yirmi bir milyon sterlinin mutlu sahibi, gn nce
Brighton Kongresinde deerli bildirisini inceleme frsatn bulduumuz bir Fransz hekimi; doktor
Sarrasin. Mr. Sharp, balbana gerek bir roman oluturabilecek zahmetler ve maceralarn ardndan
doktor Sarrasinin, Begm Gokool'un ikinci kocas Jean Jacques Langevolun soyundan, yaayan tek
kii olduunu hibir itiraza yer brakmayacak ekilde ortaya karmay baard.
renildiine gre bu varlkl asker, kk Fransz kenti Bar-le-Ducn yerlisiydi. Yetki kararnn
tamamlanabilmesi iin yalnzca basit formaliteler kalmt. Dileke zaten daha nce kanlarya
divanna verilmiti. Tuhaf bir olaylar zinciri; Hint racalar silsilesinin uzun srede biriktirdii
hzineleri, bir Britanya nvanyla birlikte Fransz bir bilim adamnn zerine toplamt. Bu servet
daha olumsuz bir yere gidebilirdi, bylesine nemli bir servet onu iyi kullanmay bilecek ellere
dt iin kendilerini tebrik etmek gerek.
Olduka tuhaf bir duyguya kaplan doktor Sarrasin, haberin yaynlanmasna ok skld. Bu sknt,
yalnzca, insanlara dair tecrbeleriyle daha imdiden ngrebildii rahatszlklardan deil, bu olaya
byk bir nem atfediliyor olmasnn verdii utantan da kaynaklanyordu. Kiilii adeta, serveti olan
muazzam rakamn altnda eziliyordu. almalar, kendi kiisel deeri, meslektalarnn gznde bile
oktan bu altn ve gm okyanusunda boulmutu. Artk ona baktklarnda yorulmaz bir aratrmac,
stn ve ince bir zeka, maharetli bir muciti deil, yarm milyar gryorlard. Alp guatrllarndan
biri, aptal bir Hotanto6, insanln en stn temsilcilerinden biri olmak yerine en aa
numunelerinden biri olmu olsayd, ancak byle bir etki yaratabilirdi. Lor d Glandover onun, bundan
byle yirmi bir milyon sterlin ettiini sylemiti, ne eksik ne fazla.
Bu fikir midesini bulandrd ve bir yarm milyarderin nasl bir ey olduuna tamamen bilimsel bir
merakla bakan Kongre, biraz aknlkla, sz konusu kiinin yzn bir tr kederin kapladn grd.
Bununla birlikte bu yalnzca geici bir zayflkt. Birdenbire, doktor Sarrasinin aklna bu
umulmayan serveti sarf etmeye karar verdii amacn bykl geldi ve onu yeniden huzura
kavuturdu. Glascowdan doktor Stevensonun zeka zrl genlerin eitimi" hakkndaki
bildirisinin bitmesini bekledi ve fikir bildirmek iin sz istedi.
Lord Glandover ona annda ve doktor Ovidius karsnda ncelik tanyarak sz verdi. Btn
Kongre kar ksa, Avrupann btn bilim adamlar hep birlikte bu ncelie itiraz etse, yine de ona
sz verirdi! Bakann sesinin ok zel vurgular belagatle ite bunlar sylyordu.
Beyler, dedi doktor Sarrasin, bana miras kalan olaanst servet ve bu tesadfn bilim adna
dourabilecei mutlu sonulardan sizi haberdar etmeden nce birka gn daha beklemek
niyetindeydim. Ama artk durum ortaya km olduuna gre, yeri gelmiken hemen bundan sz
etmemek yapmack bir tavr olacak... Evet beyler, u anda ngiltere Bankasnda bulunan byk bir
mebla, yzlerce milyonluk bir mebla yasal olarak bana intikal etmi bulunuyor. Bu artlar altnda
kendimi yalnzca bilimin artl vasiyet sahibi olarak grdm size sylememe bilmem gerek var
m?.. (Derin bir hayret.) Bu servet bana ait deil, insanla ait, ilerlemeye ait!... (eitli tepkiler.
Hayret sesleri. Hep birlikte alklar. Bu aklamayla atelenen Kongrenin tamam ayaa kalkar.)

Beni alklamayn beyler. Bu gzel sfat gerekten hak eden tek bir bilim adam tanmyorum ki,
benim yerimde olsa yapmak istediimi yapmasn. Bazlarnn, birok insan davrannda olduu gibi
bunda da fedakarlktan ok onur duygusunun olduunu dnmeyeceklerini kim bilebilir?.. (Hayr!
Hayr!) Zaten bunun pek nemi yok! Yalnzca sonulara bakalm. unu kesinlikle ve kaytsz artsz
ilan ediyorum ki, tesadfn benim ellerime brakt yarm milyar bana ait deildir, bilime aittir! Bu
bteyi bltrecek parlamento olmak ister misiniz?.. Kendi bilgime bunu tek bama hazrlamay
iddia edecek kadar gvenim yok. Sizi yarg tayin ediyorum ve siz bu hzinenin en iyi ekilde nasl
kullanlacana karar vereceksiniz!... (Tezahratlar. Derin galeyan. Genel hezeyan.)
Kongre ayaktayd. Baz yeler heyecan iinde masalarn zerine kmlard. Glascowdan Profesr
Turnbull fel geirecekmi gibi grnyordu. Napoliden doktor Cicognann nefesi tkand. Yalnzca
Lord Glandover kendi snfna uygun den vakur ve huzurlu skunetini koruyordu. Zaten doktor
Sarrasinin ho bir aka yaptna ve bylesine delice bir plan gerekletirmeye hi de niyeti
olmadna tamamyla inanmt.
Bununla birlikte, eer izin verilirse, diyerek yeniden sze balad konumac, biraz olsun
sessizlik salandnda, eer gelitirmenin ve mkemmel hale getirmenin kolay olaca bir plan
sunmama izin verilirse, unu nereceim.
Bu noktada Kongre yeniden soukkanllna kavutu ve ruhani bir dikkatle dinlemeye balad:
Beyler, etrafmz kuatan hastalk, sefalet ve lm sebepleri arasnda bir tanesine byk bir
nem atfetmenin aklc olacana inanyorum: bu insanlarn ounun iinde bulunduu acnacak
durumdaki hijyen koullardr. nsanlar ehirlere, ounlukla hava ve ktan, hayatn bu iki zaruri
unsurundan yoksun meskenlere ylyorlar. Bu yerleim birimleri zaman zaman gerek enfeksiyon
odaklar haline dnyor. nsanlar buralarda lmeseler de ciddi salk sorunlar yayorlar, retim
gleri azalyor ve bylece toplum ok deerli alanlarda kullanlabilecek byk miktarlarda
igcn kaybediyor. Neden beyler, neden ikna yntemlerinin en glsn denemeyelim... rnek mi?
Neden, tamamyla bilimsel veriler zerinden bir rnek kent plan izmek iin hayal dnyalarmzn
btn glerini birletirmeyelim?.. (Evet! Evet! Doru!) Bunun ardndan da elimizdeki paray
neden, bu kenti ina etmeye ve uygulamal bir eitim olarak dnyaya sunmaya adamayalm... (Evet!
Evet! -Alk tufan).
Bulac bir lgnla kaplan Kongre yeleri karlkl olarak birbirlerinin ellerini skyorlar,
doktor Sarrasinin zerine atlayp onu kaldryorlar, salonun etrafnda ona zafer turu attryorlard.
Beyler, diye yeniden sze balad doktor, tekrar yerine ulamay baardnda daha imdiden
hayal gcmzn gzleriyle grebildiimiz, belki de birka ay sonra gerek olabilecek bu kente, bu
salk ve refah kentine, gelip ziyaret etmeleri iin btn halklar davet edeceiz, kentin plann ve
tasvirini btn dillerde datacaz, gelimemi lkelerde fakirlikten ve isizlikten muzdarip namuslu
aileleri oraya aracaz. Ve ayn zamanda -bunu hayal ettiim iin armayn- bir yabanc igalin
acmaszca srgn mecburiyeti iinde brakt insanlar da bizde ilerine devam etme, zihinsel
glerini uygulamaya koyma imkann bulacaklar ve bize, altn ve elmas madenlerinden bin kere daha
deerli olan manevi zenginliklerini getirecekler. Orada, genliin us ilkeleri dorultusunda, btn
manevi, maddi ve zihinsel yetilerini gelitirmek ve dengelemek zere yetitirilecei, bize gelecek iin
gl nesiller hazrlayacak byk okullarmz olacak!
Bu aklamay izleyen heyecanl kargaay tasvir etmekten vazgemek gerek. Alklar, tezahratlar,
heyyo! sesleri on be dakikadan uzun bir sre boyunca birbirini izledi.
Doktor Sarrasin henz yerine oturabilmiti ki Lord Glandover yeniden ona doru eilip gz

krparak kulana unlar mrldand.

Gzel speklasyon!... Bu hayrl iin getirisine gveniyorsunuz ha?.. yi sunulduu ve seilmi
isimlerle korunduu takdirde kesin i!... Btn nekahat dnemindekiler ve hastalkllar orada oturmak
isteyecekler!... Umarm bana iyi bir toprak hissesi ayrrsnz, yle deil mi?
nsani projesine muhteris bir anlam vermekteki srardan kalbi krlm olan zavall doktor, Senyr
hazretlerine tam cevap verecekti ki, bakan yardmcsnn, toplantya sunulmu olan insansever
teklifin sahibi iin bir teekkr alk talep ettiini duydu:
Bylesine yce bir fikrin burada domu olmas Brighton Kongresi iin ebedi bir onur olacaktr.
diyordu, en yce zekann en byk yrekle ve iitilmemi bir cmertlikle birletiini anlamak iin
fazlasna gerek yok...
Bununla birlikte, bu nerinin sunulmasyla, daha nce bunun nasl uygulamaya konmam olduuna
neredeyse ayoruz! Byle bir denemeye ayrlabilecek kim bilir ka milyar, lgn savalara
harcand, kim bilir ne servetler gln speklasyonlarla israf edildi.!
Hatip konumasn bitirirken, kurucusuna bir sayg ifadesi olarak yeni kente Sarrasina adnn
verilmesini istedi.
Bu nerge, doktor Sarrasinin kendi talebini oylamak gerektii srada oktan alklanmt bile.
Hayr! dedi doktor, benim admn burada hibir ii yok. Ayn ekilde mstakbel kentimizi,
Yunanca ya da Latinceden devirmek bahanesiyle, nesnelere ya da canllara ukala bir hava veren
adlandrmalarla gln hale getirmekten de saknalm. Bu, Refah Kenti olacak, ama onun vatanmn
adn tamas iin France-Ville olarak adlandrlmasn istiyorum
Ona borlu olduklar bu mutluluu doktor Sarrasinden esirgeyemezlerdi.
Bundan byle Frans-Kent lafta kurulmutu; oturumu kapamas gereken tutanak sayesinde kat
zerinde de var olacakt. Derhal projenin genel maddelerinin tartlmasna geildi.
Ancak imdi dier toplantlardan daha farkl bir zenle alan kongreyi bu grmelerle ba baa
brakarak Daily Telegraph'n yaynlad haberin saysz gzergahlarndan birini adm adm izlemek
daha yerinde olacak.
29 Ekim akamndan itibaren ngiliz gazeteleri tarafndan metne uygun olarak oaltlan bu haber
Birleik Krallkm btn kantonlarna yaylmaya balad. zellikle Gazete de Hull'da kendini
gsteren haber, direkli kmrl yelkenli Mary Queen'in 1 Kasmda Rotterdama ulatrd bu
mtevaz gazetenin ikinci sayfasnn banda yer ald.
Echo Neerlandais'nin yaz ileri mdr ve yegane sekreterinin hzl makaslaryla derhal kesilen
ve Cuyp7 ve Petterin8 dillerine evrilen haber, 2 Kasm gn buhardan kanatlarn zerinde
Memorial de Brem'e ulat. Burada beden degitirmeksizin yeni bir kyafet giyindi ve Almanca
baslmakta da gecikmedi. Burada, Toton gazetecinin, evirinin bana Eine bergrosse Erbschaft"
yazdktan sonra, neden parantez iinde Brighton muhabirimizden zel haber ifadesini ekleyerek adi
bir hileye bavurmak ve okuyucularnn safln istismar etmekten ekinmediini sormak gerek.
Her ne olursa olsun, ekleme hakkyla Almanlaan olay, ok saygn Gazette du Nordun yaz
ilerine ulat ve bylesine nemli biri iin fazla arlatanca olan baln kaldrlmasyla yetinilerek
habere nc sayfann ikinci stununda yer verildi.
Btn bu servenleri baaryla atlattktan sonra haber nihayet, 3 Kasm akam, Yena
niversitesinden Profesr Msy Schultzeun salon-salomanie odasnda, iman bir Sakson uan
kaln elleri arasna dt.
Canllar snflandrmasnda ne kadar yksekte olursa olsun, bu ahsiyetin ilk bakta olaanst

hibir taraf yoktu. Krk be-krk alt yalarnda, olduka uzun boylu bir adamd, kare eklindeki
omuzlar salam bir yaps olduunu gsteriyordu, aln dazlakt, bann arka taraf ve akaklarndaki
birazck sa ise ak sarya alyordu. Gzleri maviydi, hani ne dnldn asla belli etmeyen
belirsiz maviden. En zayf k bile bu gzlerden kamazd ve bu gzlerin baklar kendisine
dnd anda insan rahatsz olurdu. Profesr
Schultzeun, avn asla karmayan mthi iki sra dile donanm olan az kocamand ama en
nemli ii oradan kabilecek szleri saymak gibi grnen ince dudaklarla korunuyordu. Btn
bunlar, profesrn gzle grlr biimde kendi adna memnun olduu, bakalar iinse kayg verici
ve can skc olan bir btnlk oluturuyordu.
Uann grlts zerine profesr baklarn minenin zerine doru kaldrd; garip bir
biimde, etrafn evreleyen kaba mobilyalarn ortasnda baka bir dnyadan gelmi gibi duran gzel
duvar saatine bakt ve sertlik snrlarn aan katlkta bir sesle yle dedi: 6.55! Postam en ge
6.30da gelir. Onu yirmi be dakika ge getirdiniz. Postamn 6.30da masamn zerinde olmad ilk
seferde iten karlacaksnz.
Msy akam yemeini imdi isterler mi? diye sordu uak ekilmeden nce.
Saat 6.55 ve ben akam yemeini saat 7de yerim! Evimde bulunduunuz haftadan beri bunu
biliyorsunuz! unu iyi bilin ki, ben bir saati asla deitirmem ve bir talimat asla tekrarlamam.
Profesr gazetesini masann kenarna brakt ve yeniden, iki gn sonra Annalen fr
Physiologiede yaynlanacak olan makaleyi yazmaya koyuldu. Bu makalenin baln sylemek hi
de boboazlk olmayacaktr.
Neden btn Franszlar rsi yozlamann farkl seviyelerindedirler?
Profesr iine devam ederken, dev bir bira bardann yanndaki byk bir tabak lahanal sosisten
oluan akam yemei, atein kesindeki masann zerine gizlice braklmt. Profesr yemeini
almak zere ty kalemini brakt ve bylesine ciddi bir adamdan beklenmeyecek bir memnuniyetle
yemein tadn kard. Sonra kahvesinin getirilmesi iin zili ald, kocaman bir porselen pipo yakt
ve yeniden ie koyuldu.
Profesr son sayfay imzalayp hemen ardndan, iyice dinlenmek zere yatak odasna getiinde
saat gece yarsna yaklayordu. Ancak yatana uzandnda gazetesinin ban at ve uyumadan
nce okumaya balad. Uykusunun gelir gibi olduu srada, dev mirasla ilgili haberde yer alan
yabanc bir isim, Langevol ismi profesrn dikkatini ekti. Hangi hatrann kendisine bu ismi
hatrlattn bulmak iin urat, baaramad. Birka dakikasn bu beyhude arayla geirdikten
sonra gazeteyi bir kenara att, mumunu fledi ve biraz sonra grltl horlamasyla etraf inletmeye
balad.
Bununla birlikte, kendisinin bizzat inceledii ve byk gelimelerle aklad fizyolojik bir
olgunun etkisiyle bu Langevol ad Profesr Schultzeu ryalarnda bile takip etti. yle ki, ertesi sabah
uyandnda bu ismi tekrarladn grerek ard.
Tam saatin ka olduuna bakmaya giderken, birdenbire zihninde bir k yand. Yatann
ayakucunda duran gazeteye atld, sanki dncelerini, nceki gn farknda olmadan getii bolukta
younlatrmak ister gibi, elini alnnn zerinden geirerek gazeteyi okudu, sonra ard ardna birok
kez okudu. Kafasnda bir k parlamt elbette, zira aa dal desenli robdeambrm srtna
geirmeye frsat bile bulamadan mineye kotu, camn yanna aslm olan kk bir minyatr
portreyi yerinden indirdi, arkasn evirdi, elbisesinin kolunu, arka yz kaplayan tozlu kartonun
zerinden geirdi.

Profesr yanlmamt. Portrenin arka taralnda yarm asrn neredeyse sildii, sarms bir
mrekkeple yazlm u isim okunuyordu:
Therese Schultze eingeborene Langevol (Langevol olarak dnyaya gelmi Therese Schultze)
Profesr ayn gece Londra trenine bindi.

4
K KLK PAY
6 Kasm sabah, saat 7de, Herr Schultze Charing-Cross garna ulat. len saat 12de,
Southampton bloklar numara 93te, Avukat katiplerinin taraf ve ziyaretilerin taraf olmak zere
ikiye ayrlm ve iinde alt sandalye, siyah bir masa, saysz yeil karton ve bir adres defteri bulunan
byk salonda boy gsterdi. Masann nnde oturan iki gen, btn lkelerdeki hukuk adamlarnn
geleneksel le yemeini oluturan, peynir ekmeklerini huzur iinde yemekteydiler.
Billows, Green ve Sharp? dedi profesr aynen akam yemeini istedii sradaki ses tonuyla.
Mr. Sharp odasnda. Hangi isim? Hangi dava?
Jenadan Profesr Schultze, Langevol davas.
Gen katip bu bilgileri akustik bir borunun ucuna mrldand ve darya duyurulmayan konumann
cevabn, yine ayn borunun ucunu kendi kulana dayayarak ald. Konuma u ekilde tercme
edilebilir:
Can cehenneme Langevol davasnn! nvanlar olduunu zanneden delinin biri daha! Gen
katibin cevab:
Bu saygn grnl bir adam. Ho bir havas yok ama nceki gelenler gibi deil. Yeniden
esrarengiz bir soru:
Almanyadan m geliyor?..
En azndan yle sylyor.
Borunun iinden bir i eki geti: Yukarya gnderin.
ki kat kn, karnzdaki kap, dedi katip yksek sesle, ierideki bir geidi gstererek.
Profesr hzla geide doru ilerledi, iki kat kt ve kendini, zerinde, bakr zemin zerine siyah
harflerle Mr. Sharpn adnn yazl olduu bir kapnn nnde buldu.
Bu kii, kee hals, deri koltuk ve geni, ak bir dosya dolabyla denmi sradan bir odada,
maun aacndan byk bir masann babnda oturmaktayd. Koltuundan yarm yamalak ayaa kalkt ve
brolarda alanlarn son derece nazik alkanlklarna uygun olarak, ok megulm gibi grnmek
iin be dakika boyunca dosyalar kartrd. Nihayet, karsnda bekleyen Profesr Schultzea dnd
ve yle dedi:
Msy, sizi buraya getirenin ne olduunu hzlca anlatn. Vaktim olaanst snrl ve size
yalnzca birka dakika ayrabilirim.
Profesr bu karlama eklinden pek az endie duyduunu belli edecek ekilde glmser gibi yapt.
Beni buraya getirenin ne olduunu rendiinizde belki de bana fazladan birka dakika ayrmann
iyi olacan dnrsnz. Anlatn yleyse msy.
Konu, Bar-le-Ducten Jean-Jacques Langevolun soyuyla ilgili, ben onun en byk kz kardeinin,
Brunswick ordusunda cerrah olan ve 1814te len bykbabam Martin Schultze ile 1792de evlenen
Therese Langevolun torunuyum. Elimde byk daymn kz kardeine yazm olduu mektup ve
Iena Muharebesinden sonra eve geiiyle ilgili saysz belge var, onunla ilgimi resmen onaylayan
belgeleri saymyorum bile.

Profesr Schultzeun Mr. Sharpa yapt aklamalar tekrarlamak gereksiz olacaktr. Bu aklama
profesrn alkanlklarnn aksine ok uzun srd. zerinde sonu gelmez ekilde konuabildii tek
nokta buydu. Onun iin asl mesele, ngiliz Mr. Sharpa Cermen rknn btn dier rklar karsnda
stn olmas gerekliliini ispatlamakt. Bu miras talep etme konusunda srarl davranyorsa bunun
nedeni zellikle, onu ancak budalaca deerlendirebilecek olan Franszlarn elinden skp almakt!...
Rakibinde en ok nefret ettii ey, onun milliyetiydi!... Bir Almann karsnda elbette srar
etmeyecekti vs... Ama bir szde bilim adamnn, bir Franszn, bu muazzam serveti Fransz
fikirlerinin hizmetinde kullanabilecei fikri onun kendini kaybetmesine sebep oluyor ve haklarn
sonuna kadar talep etmeyi bir grev haline getiriyordu.
lk bakta, konuyla ilgisi olmayan bu siyasi deerlendirmeyle gz kamatrc miras arasnda bir
balant kurulamayabilirdi. Ama Mr. Sharp genel olarak Cermen rknn milli emelleriyle,
Schultzeun Begmn mirasna kar duyduu zel ve kiisel emeller arasndaki yksek ilikinin
farkna varabilmeye yetecek kadar donanmlyd. Bu ikisi temelde ayn snftandlar.
Zaten herhangi bir kukuya yer yoktu. Jena niversitesinden bir profesr iin aa rktan
insanlarla akrabalk ilikisine sahip olmak ne kadar utan verici olursa olsun, bu ei benzeri olmayan
insan rnnn imalatnda Fransz bir ninenin sorumluluk pay olduu akt. Yalnzca, doktor
Sarrasininkine oranla ikinci dereceden olan bu akrabalk, onun iin sz konusu mirasta ikinci
dereceden haklar yaratacakt. Bununla birlikte dava vekili, baz yasal ihtimallerle bunu savunmann
mmkn olduunu grd ve bu imkan dahilinde, tamamyla Billows, Green ve Sharpn yararna
olacak bir baka imkan sezdi: Zaten gzel olan Langevol davasn muhteem bir davaya, Dickensin
Jarndyce Jarndycee karsnn9 yeni bir temsiline dntrmek. Pul yaptrlm katlardan,
durumalardan ve her cinsten belgelerden oluan bir ufuk, kanun adamnn gzleri nnde uzand. Ya
da daha iyisi, onun tarafndan salanacak bir uzlamayla Sharp, kendisine kazan kadar eref de
getirecek ekilde her iki mterisinin de karn savunmay hayal etti.
Bununla birlikte Mr. Sharp, Herr Schultzea, doktor Sarrasinin unvanlarn bildirdi,
dayanaklaryla birlikte kantlar verdi ve Billows, Green ve Sharpn, profesrn doktorla
akrabalndan kaynaklanan hak ihtimallerinden dolay -yalnzca ihtimaller sayn msy ve korkarm
ki iyi bir davaya dayanak olamayacak ihtimaller- profesr iin iyi bir pay koparma iini zerlerine
almalar halinde, btn Almanlarn sahip olduu gl adalet duygusuyla, dava srasnda Billows,
Green ve Sharpn daha farkl ama ok daha ciddi haklar kazanacaklarn Herr Schultzeun da kabul
edeceini hatrlatt.
Profesr, dava adamlarnn akl yrtme mantn anlamamak iin zel bir yetenee sahipti. Bu
noktada, hibir eyi belirlemeden zihnini dinlenmeye ald. Mr. Sharp, nazike bota olan davasn
incelemek iin izin istedi ve onu saygyla uurlad. Artk ylesine cimri davrand u ok kstl
dakikalarn nemi yoktu!
Herr Schultze, Begmn miras zerinde hak iddia etmesine yetecek hibir nvan olmadna ikna
olmu olsa da, Sakson rkyla Latin rk arasndaki bir mcadelenin, her za-' man takdire layk olmas
bir yana, eer ne yaplmas gerektii biliniyorsa, ancak birinci rkn lehine dnebileceine inanm
olarak dar kt.
nemli olan doktor Sarrasinin bu konuyla ilgili ne dndn anlamakt. Derhal Brightona
ekilen bir telgraf, Fransz bilim adamn saat 5e doru dava takipisinin odasna getirdi.
Doktor Sarrasin, Mr. Sharp artan bir skunetle olay rendi. Daha Mr. Sharpn ilk
szcklerinde ona btn itenliiyle, aile iinde birok kez, zengin ve soylu bir kadn tarafndan

yetitirilmi, onunla birlikte g etmi olan ve Almanyada evlenmi olmas gereken bir byk
haladan sz edildiini hatrladn bildirdi. Zaten bu byk halann ne adn ne de tam olarak
akrabalk derecesini biliyordu.
Mr. Sharp, kartonlarn iinde zenle tasnif ettii filerine komutu bile, bunlar memnuniyetle
doktora gsterdi.
Burada -Mr. Sharp bunu gizlemiyordu-bir davaya malzeme oluturabilecek eyler vard ve bu
trden davalar kolaylkla uzayabilirdi. Aslna baklrsa, doktor Sarrasinin dava talepisine itenlikle
anlattklarn rakip tarafa itiraf etmek zorunda deillerdi... Ama Herr Schultzeun sz ettii, JeanJacques Langevolun kz kardeine yazm olduu u mektuplar vard ki, bunlar onun lehine bir delil
tekil edebilirdi. Aslnda btn yasal unsurlardan mahrum zayf bir delildi bu, ama sonuta delildi.
Hi kuku yok ki dier deliller belediye arivlerinde gmldkleri tozdan karlacaklard. Hatta
belki de rakip taraf orijinal belgelerin bulunmamas halinde hayali belgeler uydurmaktan
ekinmeyecekti. Her eyi ngrmek gerekiyordu! Hatta yeni aratrmalarn u birdenbire topran
altndan kveren Therese Langevol ve bugnk temsilcilerine doktor Sarrasininkilerden daha fazla
hak getirmeyeceini kim bilebilirdi?.. Her halkarda uzun, hileli davalar, uzun soruturmalar, uzak bir
sonu!... Her iki tarafn katlmyla kazanma ihtimali yksek olduundan mahkeme masraflarn
karlamak ve btn hukuki yollar tketmek iin, her iki taraftan kolaylkla bir komandit irket
kurulabilirdi. Ayn trden mehur bir dava kanlarya divannda tam seksen yl srm ve fonlar
bittii iin sona ermiti, faizler ve anapara, hepsi bu davada uup gitmiti!... Tahkikatlar,
komisyonlar, nakiller, muameleler sonsuz bir zaman alacakt!... On yl sonra, sorun hl karara
balanmam ve yarm milyar hl bankada yatyor olabilirdi...
Doktor Sarrasin bu gevezelii dinliyor ve adamn ne zaman susacan soruyordu kendine.
Duyduklarnn hibirini Tanr kelam kabul etmese bile bir tr cesaret krkl, ruhuna szld. Tpk
bir geminin burnundan eilen bir yolcunun, yanaacaklarn sand limann uzaklatn, sonra
belirsizletiini ve nihayet gzden kaybolduunu grmesi gibi. Az nce bunca yaknda olan ve hangi
amala kullanlaca bile planlanm bu servetin gaz haline geip ortadan yok olmasnn imkansz
olmadn sylyordu kendi kendine.
Sonu olarak ne yapmak lazm? diye sordu dava takipisine.
Ne yapmal?.. Hmmm!.. te buna karar vermek zordu. Hatta bu meseleyi zmleyebilmek daha
da zordu. Ama sonuta hl her ey halledilebilirdi. O, Sharp, bundan emindi. ngiliz adaleti
mkemmel bir sisteme sahipti -biraz yava belki, bunu kabul ediyordu-, evet, kesinlikle biraz yava,
pede claudo...10
Hm!... Hmm!... ama zellikle gvenilir!... Doktor Sarrasin birka yl iinde kesinlikle bu miras
elde edecektir, ama bununla birlikte... Hm!... Hm!... nvanlar yeterliyse tabii!..
Doktor, Southamptondaki odadan, gveni ciddi ekilde sarslm ve bir dizi sonu gelmez davaya
balamak ya da hayallerinden vazgemek gerektiine inanm olarak kt. Sonra gzel, insani
projesini dnd, biraz znt duymaktan kendini alamad.
Bu srada Mr. Sharp, kendisine adresini brakm olan Profesr Schultzeu ard. Ona, doktor
Sarrasinin Therese Langevol diye birinden sz edildiini hi duymadn; ailenin bir Alman kolunun
varln kati surette reddettiini ve hibir uzlamaya raz olmadn bildirdi. Dolaysyla profesre,
eer sahip olduu haklardan eminse, onu dava etmektenken baka yapacak bir ey kalmyordu. Bu
meseleye mutlak bir ilgisizlikle, gerek bir amatr merakyla yaklaan Mr. Sharp, elbette ki onu
bundan caydrmak niyetinde deildi. Bir dava vekili, bir dava, on dava, onlar da yannda

srkleyecek gibi grnen otuz yllk bir dava istemezse ne isterdi? Sharp, kiisel olarak buna hayran
kalmt. Eer Profesr
Schultzeun kukuyla karlayacandan kayg duymasayd, ilgisizliini, onun karlaryla
uramay stlenebilecek bir meslektan tavsiye etmeye kadar vardracakt... Ve elbette yaplacak
tercih byk nem tayordu! Hukuk meslei byk bir yar alan haline gelmiti!... Maceraclar ve
haydutlar ortada cirit atyorlard!... Bunu yz kzararak izliyordu!..
Eer Fransz doktor uzlamaya yanarsa bu bana ne kadara malolacak? diye sordu profesr.
Bu akll adam gevezeliklerle artmak imkanszd! Bu pratik adam ara sokaklarda zaman
kaybetmeden dorudan hedefine yryordu! Mr. Sharp bu dorudan teklif karsnda biraz armt.
Herr Schultzea ilerin bu kadar hzl yrmeyeceini, henz iin bandayken sonunu
ngremeyeceklerini, Msy, Sarrasini yola getirmek iin ileri bir sre srncemede brakarak,
uzlamaya dnden raz olduunu belli etmemesi gerektiini anlatt.
Sizden rica ediyorum msy, diye bitirdi szlerini, bu ii bana brakn, benim ellerime teslim
edin, ben her eye zm bulacam.
Pekala, diye cevap verdi. Schultze, ama neyle karlacam bilmek isterim.
Bununla birlikte, bu sefer Mr. Sharpn azndan Sakson un tahkikat iin dava vekilinin takdir
ettii rakam alamad ve ona beyaz bir kart brakmak zorunda kald.
Hemen ertesi gn Mr. Sharp tarafndan arlan doktor Sarrasin, ona sakince, kendisine verecek
ciddi bir haberi olup olmadn sordu. Bu skunetten biraz endielenen dava vekili, ciddi bir
aratrmann kendisinde, meseleyi kknden zmenin ve bu yeni talibe bir uzlama teklif etmenin
belki de daha iyi olaca kanaatini uyandrd konusunda onu bilgilendirdi. Doktor Sarrasin takdir
ederdi ki bu esasen onun karn ilgilendirmeyen ve Mr. Sharpn yerinde olan pek az dava vekilinin
verecei bir tavsiyeydi! Ama neredeyse evlad gibi grd bu davay bir an nce halletmeyi onur
meselesi yapmt.
Doktor Sarrasin bu tavsiyeleri dinliyor ve nispeten akllca buluyordu. Birka gndr, bilimsel
ryasn derhal gerekletirmek fikrine ylesine almt ki, her eyi bu projeye balyordu. Bunu
gerekletirebilmek iin on yl ya da yalnzca bir yl bekleyecek olmak u anda onun iin zalim bir
hayal krklyd. Hukuki ve mali konulardan zaten pek anlamayan doktor, Sharp ustann gzel
szlerine aldanmam olsa da, kendisine teoriden pratie geme imkan salayacan dnerek, iyi
bir mebla demek iin haklarndan biraz feragat edecekti. Dolaysyla, o da ayn ekilde Mr.
Sharpa beyaz bir kart verip gitti.
Dava vekili istediini elde etmiti. Aslna baklrsa, onun yerinde bir bakas olsa, kendi
incelemesi durumunda bir mr boyu gelire dnecei kesin olan ilemleri balatmak ve uzatmak
eilimine belki de dayanamayabilirdi. Ama Mr. Sharp uzun vadeli hesaplarn adam deildi. O, tek
seferde ykl bir hasat kaldrmann kolay yolunu kendi yetenekleri dahilinde gryordu ve bunu elde
etmiti de. Ertesi gn doktora, Herr Schultzeun btn uzlama fikirlerine belki de tamamyla kar
kmayabileceim sezdiren bir mektup yazd. Gerek doktor Sarrasin gerek Herr Schultzea yapt
yeni ziyaretlerde, her ikisine de srayla kar tarafn anlamaya yanamak istemediini, stelik
parann kokusunun cazibesine kaplan nc bir adayn daha sz konusu olduunu sylyordu.
Bu oyun sekiz gn boyunca srd. Sabahlar her ey yolunda gidiyor, akamlar anszn herkesi
rahatsz eden umulmadk bir itiraz ykseliyordu. Artk bunlar, iyi kalpli doktor Sarrasin iin
tuzaklardan, tereddtlerden, alkalanmalardan baka bir ey deildi. Son anda baln ipi
koparacandan kayg duymasa Mr. Sharpn oltay ekmeye karar verecei yoktu. Ama bu durumda

bu kadar tedbir fazlayd. Daha nce de syledii gibi, her eyden nce bir davann skntlarn
yaamak istemeyen doktor Sarrasin, uzlamaya daha ilk gnden hazrd. Mr. Sharp, mehur deyime
uygun olarak, psikolojik anm geldiine ya da onun pek de nazik olmayan syleyiiyle mterisinin
oltaya geldiine nihayet inandnda birdenbire gerek niyetini aa vurdu ve derhal bir uzlama
teklif etti.
yiliksever bir adam, bankac Stilbing ortaya kt ve anlamazlk konusu tutarn, taraflar arasnda
paylalmasn, her iki tarafn da iki yz ellier milyon almasn, komisyon olarak da yarm milyarn
bakiyesi olan yirmi yedi milyonun alnmasn teklif etti.
Doktor Sarrasin, kendisine hl mthi grnen bu mebla ona sunmaya geldiinde Mr. Sharp
neredeyse kucaklayacakt. mzalamaya hazrd, istedii tek ey imzalamakt, elinden gelse Birleik
Krallkn btn yksek bankalarna ve btn dalaverelerine bankac Stilbingin ve dava vekili
Sharpn altn heykellerini dikerdi.
Maddeler yazlm, ahitler toplanmt, Samerset House un damga makineleri ilemeye hazrd.
Herr Schultze gelmiti. Fikir deitirmemesi iin Sharpn bir kenara ektii Schultze titreyerek,
doktor Sarrasin kadar iyi niyetli olmayan bir rakibin kesinlikle kendisine ok daha fazla masraf
karacandan emin oldu. Ksa bir sre sonra mesele sonuland. Resmi vekaletnameleri ve eit bir
blm kabullenmeleri karlnda her iki miras, denebilir gibi gzken yz bin sterlinlik birer
ek ve yasal formaliteler biter bitmez kesin dzenlemelerin yaplacana dair sz aldlar.
Bu hayret verici dava ite bylece, Anglosakson stnlnn ann yceltecek ekilde
sonuland.
Ayn akam arkada Stilbingle Cobden-Clubda yemek yiyen Mr. Sharp, nce doktor Sarrasinin,
ardndan Profesr Schultzeun salna iti ve ieyi bitirirken kendini iyice salarak boboazlkla
unlar syledi:
Hurra!... Yaa Britanya!... Hl yalnzca biz varz!...
Aslna baklrsa bankac Stilbing konuunu, yirmi yedi milyon iin elli milyonluk davay brakm
bir zavall olarak gryordu. Ve Profesr Schultze de, herhangi bir dzenlemeyi kabul etmeye
zorlandn hissettii andan beri ayn ekilde dnyordu. Doktor Sarrasin gibi bir adamla ne
yaplabilirdi.
Profesr rakibinin, rkn btn zelliklerini gelitirmek ve gl ve yiit gen kuaklar yetitirmek
zere ahlaki ve fiziksel adan hijyen artlarna uygun bir Fransz ehri kurma projesinin olduunu
duymutu. Bu giriim ona sama geliyordu ve onun fikrine gre baarsz olmaya mahkmdu, nk
Latin rknn kn, Sakson rkna tabiiyetini ve ardndan da yeryznden toptan silinmesini
ngren ilerleme yasasna aykryd. Bununla birlikte, eer doktor programn gerekletirmeye
balarsa, zellikle de baarabileceine inanlrsa bu kurallar ksteklenmi olabilirdi. Dolaysyla
genel dzenin karlar iin ve kanlmaz bir yasaya uymak zere bylesine lgnca bir giriimi eer yapabilirse- ortadan kaldrmak btn Saksonlarn greviydi. Ve bu artlar altnda gayet akt ki;
deiik insan rklar zerine saysz karlatrmal almasyla -Cermen rknn btn dierlerini
yutmas gerektiini ispatlayan almalar- tannan Iena niversitesi kimya privat doent"i,11
Schultze, M. D. gayet akt ki, doann yaratc ve ykc byk gc tarafndan kendisine kar
ayaklanan u pigmeleri yok etmek iin zellikle seilmiti. Therese Langevolun Martin Schultze ile
evleneceine ve bir gn iki milliyetin Fransz doktorun ve Alman profesrn ahslarnda kar
karya gelip kincisinin birincisini ezeceine ezelde karar verilmiti. Daha imdiden doktorun
servetinin yarsn elde etmiti bile. Ona gerekli olan ara da buydu.

Zaten bu proje Herr Schultze iin ancak ikincil bir nem tayordu; yapaca tek ey, Cermen
halkyla btnlemeyi ve Vaterlendda birlemeyi reddedecek btn halklar yok etmek iin
oluturduu ok daha geni projelere bunu da eklemekti. Bununla birlikte, daha imdiden amansz
dman kabul ettii doktor Sarrasinin planlarn derinlemesine renmek istediinden -eer bir
derinlii varsa tabi- kendini Uluslararas Hijyen Kongresine kabul ettirdi ve sk sk, Kongreye
devam ederek oturumlar takip etti. te bu toplantnn knda, bizzat doktor Sarrasinin de
aralarnda bulunduu baz yeler, onu bir gn u aklamay yaparken duydular: Franve-Ville ile ayn
zamanda, bu sama ve anormal karnca yuvasnn ayakta kalmasna izin vermeyecek gl bir kent
ykselecekti.
Umuyorum ki, diye ekledi bu kentten edineceimiz tecrbe dnyaya rnek olur!
yi kalpli doktor Sarrasin ne kadar insanlk sevgisiyle dolu olursa olsun, btn benzerlerinin
insansever sfatn tamaya layk olmadn renmeye ihtiyac yoktu. Saduyu sahibi bir adam
olarak, hibir tehdidin hafife alnmamas gerektii dncesiyle, rakibinin szlerini zenle kaydetti.
Bir sre sonra, giriiminde kendisine yardm etmek zere Marcel'e davet mektubu yazdnda bu
olay anlatt ve ona Herr Schultzeun portresini yle ayrntl bir ekilde izdi ki gen Alsacel,
profesrn, iyi kalpli doktorun sert bir hasm olacan dnd. Doktor unlar da ekliyordu.
Gl ve enerjik adamlara, faal bilginlere ihtiyacmz olacak, yalnzca kentin inas iin deil,
kendimizi savunmak iin de.
Marcel ona yle cevap verdi:
Kentinizin kuruluu iin size derhal yardmm sunamyorsam yine de bilin ki gereken zamanda
beni yannzda bulacaksnz. Gzm srekli olarak bana bu kadar iyi tarif ettiiniz Herr Schultze un
zerinde olacak. Alsacel olma zelliim bana onunla urama hakk veriyor. Yannzda ya da
uzanzda, tamamyla size balym. Ola ki birka ay hatta birka yl benden haber alamazsanz
merak etmeyin. Yakndayken olduu gibi uzaktayken de tek bir dncem olacak: sizin iin almak
ve dolaysyla Fransaya hizmet etmek.

5
ELK KENT
Mekanlar ve zaman deimitir. Begmn mirasnn, iki mirasnn ellerine gemesinin zerinden
be yl gemitir ve imdi sahne, ABDye Oregonun gneyine, Pasifik kylarnn on fersah tesine
tanmtr. Burada, iki snrda gcn arasnda, snrlar pek de belli olmayan, Amerikann sviresi
gibi grnen bir kent uzanr.
Eer yalnzca yzey ekillerine, gkyzne doru uzanan da zirvelerine; uzun da sralarn
birbirinden ayran derin vadilere; ku uuu geilen manzarann muazzam ve vahi grnne
baklrsa gerekten de svireydi buras.
Ama bu sahte svire; Avrupa sviresi gibi, obanlarn, rehberlerin, otelcilerin geim zemini
olmaktan uzakt. Bu, bir demir ve maden kmr ktlesinin zerine yerletirilmi, kayalardan,
topraktan ve asrlk am aalarndan oluan bir kabuk, bir Alp dekoruydu yalnzca.
Bir turist, bu sessizliin ortasnda durup doann seslerine kulak verecek olsa, Oberland
patikalarndaki gibi hayatn, dalarn engin sessizliine karan ahenkli mrltsn duyamayacakt.
Ama uzaktan ahmerdann bouk darbelerini ve ayaklarnn altnda derinlerden gelen barut
patlamasn hissedecekti. Sanki toprak, tiyatrolarda olduu gibi dekorlarla denmiti, bu devasa
kayalklar gibi ses veriyorlard ve her an esrarengiz derinliklere gmlebilirlerdi.
Kl ve kok kmrnden olumu yollar dalarn yamalarna uzanyordu. Sarms ot ynlarnn
altnda, prizmann btn renkleriyle alacal kk curuf ynlar ejder gzleri gibi parlyordu. Orada
burada yamurlarla delik deik olmu, dikenli tellerle onuru krlm eski maden kuyular, aynen
snm bir yanarda krateri gibi dipsiz bir uuruma benzeyen azlarn amlard. Hava, dumanla
yklyd ve koyu bir manto gibi yeryznn zerine kmt. Tek bir ku bile gemiyordu,
bcekler dahi buradan kamaya alyor gibiydiler ve uzun zamandan beri burada kelebek
grlmemiti.
Sahte svire! Kuzey snrnda; sradalarn ovaya kart noktada, iki zayf da sras arasnda,
1871e kadar youn demir oksitli topraklarndan dolay kzl l olarak anlan, imdiyse Stahlfield,
elik tarlas denen alan uzanr.
Kumlu toprakl, zeri akllarla kapl, orak ve eski bir i denizin yata gibi hznl, be-alt
fersahkarelik bir ova dnn. Doa, bu topra canlandrmak, ona hayat ve hareket vermek iin
hibir ey yapmamt; ama insanolu oraya birdenbire esiz bir g ve iddet yaymt.
plak ve kayalk dzln zerine, be ylda, tamam Chicagoda yaplp getirilmi birbirinin
ayn, gri ve kk ahap evlerden oluan zor koullarda almaya alk iiler barndran on sekiz
ii ky kurulmutu.
te bu kylerin ortasnda, bitmez tkenmez takmr dalar olan Cools-Buttslarn eteklerinde,
karanlk, devasa, tuhaf bir ktle, simetrik pencereli, krmz atl, dzenli binalar zerindeki
binlerce azdan, aralksz, isli duman selleri kusan, silindir eklinde bir baca ormannn kt bir
yn ykseliyordu. Gkyz, arada bir zerinden hzla kzl parltlarn getii kara bir perdeyle
rtlyd. Rzgar uzaklardan, gk grltsnn ya da byk bir dalgann sesine benzer, ama daha

dzenli ve daha vahim bir grleme getiriyordu.

Bu ktle Stahlstadt idi; Begmn milyonlaryla en byk demir ileyicisi ve zellikle de iki
dnyann en byk top reticisi haline gelmi olan Iena niversitesi eski kimya profesrlerinden
Herr Schultzeun zel mkiyeti, Alman ehri elik Kentti.
Aslnda burada, Rusya ve Trkiye iin, Romanya ve Japonya iin, talya ve in iin ama hepsinden
ok Almanya iin, her ap ve ekilde cilal ya da izgili, hareketli ya da sabit kuyruklu top
yaplyordu.
Muazzam bir servetin gc sayesinde canavar bir kurulu, ayn zamanda rnek bir fabrika olan
gerek bir ehir, sihirli denek dokundurulmucasna yerden bitivermiti. ou Alman kkenli otuz
bin alan kentin ralnda toplanm ve kenar mahalleleri oluturmulard. Birka ay iinde
rnleri, onlarn ezici stnlne borlu olduklar uluslararas bir hret kazand.
Demir filizini ve takmrn kendi zel yataklarndan kartan Profesr Schultze, onlar hemen
erimi elie dntryor ve yine orada bu elikten, toplar retiyordu.
Profesr, hibir rakibinin yapamayaca eyleri gerekletiriyordu. Fransada krk bin kilogramlk
elik kleler elde ediliyordu. ngilterede ilenmi demirden yz tonluk bir top yaplmt. Essende
Msy Krupp be yz bin kilogramlk elik bloklar dkmeyi baarmt. Herr Schultze snr
tanmyordu, ondan herhangi bir kiloda ve herhangi gte bir top isteyin, bu topu size belirlenen sre
iinde, yeni bir metal para gibi prl prl teslim ederdi.
Ne varki, bunun bedelini de detecekti! Grnen o ki, 1871in iki yz elli milyonu, yalnzca onun
itahn amt.
Her eyde olduu gibi top sanayinde de, bakalarnn yapamadn yapan kii byk g kazanr.
Herr Schultzeun toplarnn emsalsiz boyutlara ulatn sylemeye gerek yok, ama kullanmla
birlikte bozulmaya elverili olsalar da hi patlamamlard. Shahstadt eliinin zel baz nitelikleri
var gibi grnyordu. Bu konu hakknda, esrarengiz alamlar, kimyasal srlarla ilgili efsaneler
dolayordu. Kesin olan bir ey varsa, o da hi kimsenin iin sonunun nereye varacan bilmediiydi.
Kesin olan bir dier ey de bu srrn Stahlstadtda kskan bir itinayla saklanyor olduuydu.
Kuzey Amerikann, llerle kuatlm, dalardan oluan bir duvarla dnyadan yaltlm, en yakn
insan yerleimine be yz mil uzaklktaki bu unutulmu kesinde, Birleik Devletler iktidarnn
salad zgrln en ufak bir izini aramak bounayd.
Ve Stahlstadt duvarlarnn nne geldiinizde hendeklerden ve surlardan oluan hatt belirli
aralklarla kesen yekpare kaplardan birini amay sakn denemeyin. En acmasz emir sizi geri
pskrtecektir. D mahallelerden birine inmek gereklidir. elik Kente ancak sihirli forml,
parolay biliyorsanz ya da en azndan pullu, imzal, parafl bir izne sahipseniz girebilirsiniz.
Bir kasm sabah Stahlstadta gelen gen ii kuku yok ki byle bir izne sahipti, zira
misafirhaneye, ypranm bir deri valiz braktktan sonra kye en yakn kapya doru yrd.
Bu, gl kuvvetli, salam yapl bir adamd, Amerikan istihkam erlerinin tarznda, bol bir gmlek,
yakasz yn bir sveter, uzun botlarnn iine soktuu kadife bir pantolondan oluan basit bir kyafet
giymiti. zerini kaplam olan kmr tozundan korunmak ister gibi, geni ftr apkasn yzne
indirmiti ve kahverengi sakallarnn arasndan hafife slk alarak geni admlarla yryordu.
Delikanl gieye gelince karakol reisine matbu bir kat gsterdi ve hemen ieri alnd.
Talimatnameniz ustaba Seligmannn adresini tayor, K blm, 9 sokak, 743. atlye, dedi
Astsubay, K snrna kadar sanzdaki yuvarlak yolu takip edip kapcya kendinizi tantmanz
yeterli... Nizamnameyi biliyor musunuz? Eer kendi blmnzden baka bir blme girerseniz snr

d edilirsiniz, diye de ekledi yeni gelen kii uzaklarken.

Gen ii kendisine gsterilen yne doru ilerledi ve yuvarlak yola girdi. Sa tarafnda, tepesinde
nbetilerin dolat bir hendek kazlyordu. Sol tarafnda, geni dairesel yolla bina yn arasnda
nce ifte demir yolu hatt, sonra da d duvarlarn ayns olan ikinci bir duvar uzanyordu ki bu,
elik Kentin d hattn oluturuyordu.
Buras, ortak bir duvar ve hendein iine alnm mstahkem bir hatta ayrlm, snrl daire
dilimleri birbirinden tamamyla bamsz bir daire evresiydi.
Gen ii biraz sonra K snrna geldi, yolun kenarnda, ayn harfin ta zerine kazl olduu antsal
kapnn nnde durdu ve kapcya kendini tantt.
Bu kez karsnda, bir asker yerine tahta bacakl ve gs madalyal bir sakat buldu.
Sakat adam kad inceledi, zerine yeni bir pul yaptrp yle dedi.
Dmdz gidin. Soldan dokuzuncu sokak.
Delikanl bu ikinci istihkam hattn da geti ve sonunda kendini K blmnde buldu. Kapdan
balayan yol, burann eksenini oluturuyordu. Her taraftan, birbirlerini dik ayla kesen tek tip yaplar
uzanyordu.
Makinelerin grlts kulaklar sar etmeye balamt. Binlerce pencereyle gnna alan bu
gri binalar, cansz nesnelerden ok, yaayan canavarlara benziyorlard. Fakat yeni gelen kii bu
gsteriden bezmi olmalyd kukusuz, nk buna en ufak bir dikkat bile gstermiyordu.
Be dakika iinde 9. soka ve 743. atlyeyi buldu, kayt katlaryla dolu bir yazhaneye, ustaba
Seligmannn karsna geldi.
Seligmann vizelerle donanm kad ald, inceledi ve gzlerini gen iiye evirerek yle dedi:
Demir dkmcs olarak m ie alndnz?.. Olduka gen grnyorsunuz?
Yan bir nemi yok, diye cevap verdi dieri, yaknda yirmi alt olacam ve daha nce yedi ay
boyunca demir dktm... Eer isterseniz New Yorkta altm yerin personel mdr tarafndan
hazrlanm sertifikalar gsterebilirim.
Delikanl biraz zorlanarak da olsa Almanca konuuyordu, ama hafif aksan ustabanda kuku
uyandrm gibi grnyordu.
Alsacel msnz? diye sordu adam.
Hayr, svireliyim... Schaffouselu. Buyurun, ite btn evraklarm burada.
Deri bir czdandan bir pasaport, bir nfus kad ve sertifikalar karp ustabana gsterdi.
Resm belgelerin nne serilmesiyle kukular dalan Seligmann sze devam etti: Gzel. Zaten
ie alnmsnz, benim yapabileceim tek ey size yerinizi gstermek.
Bir sicilin zerine Johann Schwartz adn yazd, bunu grevlendirme kadnn zerine kopyalad
ve kendi adn tayan 57938 numaral mavi kad delikanlya verirken unlar ekledi:
Her sabah saat 7de K kapsnda olmanz gerekiyor, bu kart sizin d surlardan gemenizi,
kulbeden sicil numaranzla bir jeton almanz salayacak ve gelirken onu bana gstereceksiniz.
Akam saat 7de dar karken, atlyenin kapsna yerletirilmi ve yalnzca o an iin ak olan
kutuya atacaksnz.
Usul biliyorum... Surlarn iinde kalnabilir mi? diye sordu Schwartz.
Hayr, darda kalacak bir yer bulmanz gerekiyor, ama yemeklerinizi ok dk bir cret
karlnda atlyenin kantininde yiyebilirsiniz. cretiniz, balang iin gnde bir dolar. Her ayda
bir, yzde be artacak... Irk ceza, snr d. Nizamnameye aykr her durumda bu ceza nce
tarafmdan, gereinde de mhendis tarafndan verilir... Bugn balyor musunuz?

Neden olmasn?
Yalnzca yarm gn, dedi ustaba Schwartz i galeriye doru gtrrken.
kisi birlikte geni bir koridoru izlediler, avluyu getiler ve boyutlaryla olduu kadar hafif
atsnn konumuyla da birinci snf bir garn giriini andran geni bir salona girdiler. Mekan bir gz
atarak len Schwartz, mesleki bir hayranlk duymaktan kendini alamad.
Bu uzun salonun her tarafnda, hem ap hem de ykseklik olarak Roma Saint-Pierre kilisesindekiler
kadar byk olan, iki sra halindeki devasa silindir stunlar yerden, yer yer delip getikleri cam
kubbeye kadar uzanyorlard. Bunlar, dkm frnlaryla ayn saydaki, kaideleri frnlarn duvarlarna
yapk bacalard. Her sra zerinde elli baca vard.
U taraflardan birinde, lokomotifler frn beslemek zere her saniye maden kleleriyle ykl
vagonlar tayorlard. Dier uta, bo vagonlar elie dntrlm bu kleleri alp
gtryorlard.
Dkm ileminin amac, bu dnm gerekletirmekti. Ellerinde uzun, demir kancalar olan yarplak dev adamlardan oluan bir ekip burada faaliyet iindeydi.
Maden curufuyla kapl bir frna atlan kleler ncelikle burada yksek sda bekletiliyorlard.
Koyular koyulamaz kartrlmaya balanan bu eriyikten demir elde ediliyordu. elik elde ederken
ise; trdeine ok benzese de zellikleri itibaryla ondan olduka farkl olan bu demir karbonunun,
maden, akkan hale gelene kadar bekletilip daha yksek sl frnlarda tutulmasna zen gsterilirdi.
Bunun ardndan, dkmc, kancasnn ucuyla, metal ktleyi tam anlamyla yourur ve bker, alevin
ortasnda onu evirir, tekrar evirir sonra, belirli bir anda, maden kpyle karmasyla doan
belirli bir mukavemet derecesinde, onu drt sngerimsi topa ayrarak birer birer yardmc
demircilere verirdi.
lem, salonun ayn ekseni zerinde devam ediyordu. Her frnn karsnda, ayn bacann iine
yerletirilmi dikey birer kazann dumanyla harekete geirilen bir ahmerdan ve bunlarn her birinin
banda da bir dvc ii bulunuyordu. Ayaklarnda botlar, kollarnda sa eritlerle donanm;
kaim, deri bir nlkle korunan, yz metal bir rtyle maskeli olan bu zrhl sanayi askeri, akkor
halindeki toplar uzun kancann ucundan tutarak alyor ve onu tokman altna koyuyordu. Bu muazzam
ktlenin arl altnda dvlen, tekrar tekrar dvlen maden, tpk bir snger gibi, iindeki saf
olmayan maddeleri, bir kvlcm ve zifos yamuru ortasnda dar veriyordu.
Zrhl asker, madeni yeniden frna koymalar iin yardmclarna veriyor ve snan maden
yeniden dvlyordu.
Bir canavar andran bu demirci ocann genilii iinde, sonu gelmez kay alayanlarnn,
srekli bir uuldama eliinde ykselen bouk darbelerin, kzl zerreciklerin yaratt havai
fieklerin, beyazlancaya kadar snm frnlarn gz kamatrc parltlarnn aralksz hareketi
vard. Esaret altna alnm maddenin bu grldeyileri ve bu kuduz fkesi ortasnda insan, adeta bir
ocuk gibi kalyordu.
Buna ramen bu dkmcler sert ocuklard! ki yz kiloluk metal bir hamuru dayanlmaz bir sda
kollarnn ucunda yourmak, saatlerce akkor halindeki kr edici demire gzlerini dikmek; bu, korkun
ve insan on ylda tketen bir dzendi.
Schwartz, ustabana buna dayanabileceini gstermek ister gibi, sveterini, yn gmleini kard
ve btn kas izgilerinin belirgin olduu atletik gvdesini sergileyerek dkmclerin kulland
kancayla almaya balad.
Yeni iinin grevini gayet iyi yerine getirdiini gren ustaba, yazhanesine geri dnmek zere

onu yalnz brakmakta gecikmedi.

Gen ii, akam yemei saatine kadar maden ktlelerini dkmeye devam etti. Ama gerek iine
byk bir gayret sarf ettiinden, gerek o sabah, bylesi bir fiziksel g harcamasnn gerektirdii
besleyici yemei yemeyi ihmal ettiinden, biraz sonra yorgun ve zayf dt; hem de ekip bann fark
edecei kadar zayf.
Dkm iin yeterince deneyimli deilsiniz olum, dedi adam, hemen bir blm deiiklii talep
etseniz iyi edersiniz, daha sonra sizi baka blme vermezler.
Schwartz kar kt. Bu yalnzca geici bir yorgunluktu! Aynen dierleri gibi dkm yapabilirdi.
Ekip ba konuyu bildirmekten geri durmad ve delikanl derhal bamhendis tarafndan arld.
Bu kii onun katlarn inceledi, kafasn sallad ve sorgulayc bir tavrla u soruyu sordu:
Brooklynde dkmc mydnz? Schwartz mahcup bir ekilde baklarn yere evirdi:
Gryorum ki itiraf etmek gerekiyor, dedi, eritme iinde kullanlyordum, aylm arttrmak
midiyle dkm iini denemek istedim!
Siz hepiniz aynsnz! diye cevap verdi mhendis omuzlarn silkerek. Yirmi be yandayken,
otuz be yandaki birinin ancak istisnai olarak yaptn yapmak istersiniz!... En azndan iyi bir
eritmeci misiniz?
ki aydr birinci kademedeydim.
Bu durumda, orada kalsanz daha iyi ederdiniz! Burada nc kademeden balayacaksnz.
Blm deitirmenizi kolaylatrdm iin kendinizi ansl sayabilirsiniz! Mhendis gei izninin
zerine birka kelime yazd, bir telgraf yollad ve yle dedi: Jetonunuzu iade edin, blmden kn
ve doruca O ksmna, bamhendisin yazhanesine gidin, durumdan haberi var.
O Blmnden Schwartz, onu K kapsnda durduran formalitelerin ayns karlad. Orada da
aynen sabah ki gibi sorguya ekildi, kabul edildi, onu bir eritme salonuna gtren atlye efine
gnderildi. Ama burada i daha sessiz ve daha dzenliydi.
Buras yalnzca 42nin paralarn eritmek iin kullanlan kk bir galeri, dedi ustaba, byk
toplarn dkld salona yalnzca birinci snf iiler girebilir.
Kk galerinin uzunluu yz elli, genilii altm be metreden daha az deildi. Schwartzm
tahminine gre, yan frnlar, boyutlarna bal olarak drder, sekizer ya da on ikierli gruplar halinde
yerletirilmi en az alt yz potay styordu.
Erimi haldeki elii alacak olan kalplar, galerinin ekseni boyunca, ortadaki bir hendein dibinde
uzanyordu. Hendein her iki tarafnda da, bu muazzam arlklarn yer deitirmesi gerektiinde bu
ilemi yapan, istee gre ilerleyen hareketli vinlere yol olan birer ray hatt vard. Dkm
salonlarnda olduu gibi, bir uta erimi elik ktlelerini getiren, dier uta kalptan kan toplar
gtren demir yolu vard.
Her kalbn banda, elinde demir sopa bulunan bir adam, potalarn iinde gerekleen ergimenin
ssn kontrol ediyordu.
Schwartzn baka yerde uygulamasn grd ilemler burada, benzersiz bir mkemmeliyet
derecesine ulayordu.
Bir eritme ilemine balama n geldiinde uyarc bir zil sesi btn eritme grevlilerine iaret
veriyordu. Hemen ardndan, omuzlarnn zerinde yatay bir ubuk tayan ayn boydaki iiler, her
frnn nne ikier ikier gelip yerleiyorlard.
Ddk tayan bir grevli, elinde saniyeleri gsteren bir kronometreyle, faaliyet halindeki btn
frnlara yakn olacak ekilde yerletirilmi kalbn bana gitti. Her taraftan, sala kapl, erimez

topraktan arklar hafif meyillerden inerek, kalbn tam zerine yerletirilmi huni eklinde bir kvete
ulayorlard. Komutan bir kez ddk alarak iaret veriyordu. Ayn anda bir maa yardmyla ateten
alnan potalardan biri, ilk frnn nnde duran iki iinin demir ubuklarna aslyordu. Bu srada
ddk deiik perdelerden bir dizi ses vermeye balyor ve iki adam, potalarnn iindekini
nlerindeki arka boaltyorlard. Daha sonra yanmakta olan bo kab byk bir fnn iine
atyorlard.
Dkmn tamamyla dzenli ve daimi olmas amacyla, dier frnlarn ekipleri birbiri ardna, hi
kesintisiz ve tamamyla hesapl aralklarla harekete geiyorlard.
Hareketlerin kesinlii ylesine olaanstyd ki, son hareketin ardndan gelen saniyenin onda
birinde son pota boalm ve fya atlm oluyordu. Bu mkemmel ilem, yz insann iradesinin
yaratt ibirliinden ok, kr bir mekanizmann sonucuydu. Bunlarla birlikte kat bir disiplin,
alkanln gc ve mzikal bir lnn kudreti bu mucizeyi mmkn klyordu.
Schwartz byle bir gsteriye alk grnyordu. Biraz sonra fazla nemli olmayan bir dkmn
banda mkemmel bir uygulayc olarak bilinen kendi boyunda bir iiyle eleti. Gnn sonunda
ekipba, ona hzl bir ilerleme sz bile verdi.
Schwartz saat 7de, O blmnden ve d surlardan kar kmaz hana valizini almaya gitti. Sonra
d yollardan birini takip etti ve sabah grm olduu evlere ulat. Burada kolayca, "pansiyoner
kabul eden iyi kalpli bir kadnn yannda bir erkek misafirhanesi buldu.
Ama bu gen ii, yemeini yedikten sonra bir birahane aramaya gitmedi. Odasna kapand,
cebinden, hi kuku yok ki dkm salonundan toplanm bir para elik ve O blmnden alnm bir
para pota topra kard; sonra, dumanl bir lambann nda byk bir zenle bunlar inceledi.
Sonra valizinden, karton kapakl byk bir defter kard; notlarla, formllerle, hesaplarla dolu
sayfalar kartrd ve aslnda Franszca olan ama tedbiren ifresini yalnzca kendisinin bildii ifreli
bir dilde unlar yazd:
10 Kasm -Stahlstadt- Dkm usulnde zel olan hibir ey yok, Chernof tarafndan belirlenen
kurallara uygun olarak birbirinden farkl ve ilk stma ve yeniden stma iin nispeten dk iki s
seimi. Eritmeye gelince, Krupp yntemi izlenerek uygulanyor, ama hareketlerde gerekten hayranlk
uyandracak bir ezamanllkla, ilemlerdeki bu kesinlik, byk Alman gcdr. lemler, Cermen
rknn doutan sahip olduu mzikal bir duyguyla yrtlyor. ngilizler asla bu mkemmeliyeti
yakalayamazlar; onlarda kulak eksik, eer o deilse disiplin. Franszlar, dnyann bir numaral
danslar, buna kolaylkla ulaabilirler. Yani buraya kadar, bu retimin bylesine dikkate deer
baarsnda esrarengiz hibir ey yok. Dalardan topladm maden cevheri numuneleri bizim kaliteli
demirlerimize hissedilir derecede benziyor. Ta kmr numuneleri kesinlikle ok gzel ve gayet
yksek metalrjik kalitede, ama bunda anormal hibir ey yok. Schultze retiminin, bu ilk maddeleri
btn yabanc karmlardan arndrmaya, mkemmel bir saflk derecesinde kullanmaya byk bir
zen gsterdiine kuku yok. Ama bu bile elde edilmesi kolay bir sonu. Dolaysyla, meselenin
btn elerini elde edebilmek iin geriye bir tek, potalarn ve eriyik maden oluklarnn yaplm
olduu u g ergiyen topran bileimini belirlemek kalyor. Elde edilen bu madde ve uygun
disipline sahip dkmc ekiplerimizle, burada yaplan yapmamamz iin bir sebep gremiyorum!
Ama bu bilgilere ulam olmama ramen, henz yalnzca iki blm grdm ve merkez tekilat,
plan ve model blmleri, gizli bro hari, en az yirmi drt blm daha var. Bu maarada ne tr bir
fesat tezgahlyor olabilirler? Dostlarmz, mirasa ortak olan
Herr Schultzeun tehditlerinden kayg duymakta haksz saylmazlar gibi grnyor?

Gn boyunca yeterince yorulmu olan Schwartz, bu soru iaretlerinin ardndan soyundu, bir Alman
yata ne kadar rahatsz olabilirse o kadar rahatsz olan -ki bu ok anlamna geliyor- kk bir
yatan iine szld, bir pipo yakt ve bir yandan eski bir kitab okuyarak piposunu tttrmeye
koyuldu. Ama akl baka yerde gibiydi, dudaklarnn zerinde kk, kokulu duman kmeleri Peh!..
Peh!... Peh!.. sesleri eliinde birbirini izliyordu.
Sonunda kitab bir kenara brakt ve sanki zor bir meselenin zmne kendini kaptrm gibi uzun
sre dncelere dald.
Ah! diye bard sonunda kendi kendine ne zaman ki o eytan, kendisi bizzat ie karr, ite o
zaman Herr Schultzeun srrn ve zellikle de France-Villee kar neler tasarlyor olabileceini
kefederim!
Schwartz, doktor Sarrasinin ismini mrldanarak uykuya dald; ama uykusunda, dudaklarndan
dklen kk Jeannen ismi oldu. Ayrldndan beri her ne kadar Jeanne gen bir hanmefendiye
dnm olsa da, o, kk kzn hatrasn tamamyla korumutu. Bu durum, kiilerin birbirlerini
artrmasnn olaan kanunlaryla kolayca aklanabilir; doktorun dncesi yaknlarn bir araya
gelmesi yoluyla kznn dncesini de iinde barndryordu. Ayn ekilde Schwartz ya da daha
dorusu Marcel Bruckmann, kafasnda hl Jeannen adyla uyandnda buna hi armad ve bu
olayla, Stuart Millin psikolojik ilkelerinin mkemmeliyetinin yeni bir kantn yaam oldu.

6
ALBRECHT KUYUSU
Marcel Bruckmann' evinde arlayan iyi yrekli kadn, Bayan Bauer, svire doumluydu; kmr
oca iisinin hayatnn her nn bir felaket beklentisine dntren u kazalardan birinde drt yl
nce len bir madencinin dul eiydi. Fabrika ona ylda otuz dolarlk kk bir maa balamt, o da
buna mobilyal bir odann kk getirisini ve kk olu Carl'n her Pazar kendisine getirdii
haftal ekliyordu.
Daha ancak on yanda olmasna ramen Carl, kmr ocaklarndan birinde, kmr vagonlar
geerken hava akmn belirli bir dorultuyu izlemeye iten, dolaysyla galerilerin havalandrmas iin
vazgeilmez olan hava kapaklarndan birini ap kapamakla grevliydi. Annesinin kiralam olduu
ev Albrecht kuyusuna, her akam geri dnebilmesi iin fazla uzak olduundan, ona madenin dibinde
fazladan kk bir gece ii de vermilerdi. Seyis yukarya ktnda, yeralt ahrnda bulunan alt ata
bakmak ve onlar tmar etmekle grevliydi.
Yani Carln hayat neredeyse tamamen yer yznn be yz metre altnda geiyordu. Gndzleri,
havalandrma kapsnn yannda nbet tutuyor geceleri atlarnn yannda, samanlarn zerinde
uyuyordu. Yalnzca Pazar sabahlar gnyzne kyor ve insanln bu ortak mirasndan; gneten,
mavi gkyznden ve anne tebessmnden birka saatliine yararlanabiliyordu.
Kolayca tahmin edilebilecei gibi, byle bir haftann ardndan kuyudan ktnda, grn hi de
zppe bir delikanlya benzemiyordu. Bu haliyle daha ok, peri masallarndaki bir gnoma12 bir
baca temizleyicisine ya da Papual bir zenciye benziyordu. te bu yzden Bayan Bauer genellikle,
bolca scak su ve Sabun takviyesiyle onun yzn ykamak iin koca bir saat ayryordu. Sonra, ona
byk am dolabnn derinliklerinden kard, babasndan kalma, yeil ynl kumatan gzel bir
elbise giydiriyor ve o andan itibaren akama kadar, dnyann en yakkls olarak grd olunu
hayranlkla izlemekten kendini alamyordu.
Gerekten de, kmr tortularndan arnan Carl, hi de irkin saylmazd. Sar ipeksi salar, mavi
ve tatl gzleri olaanst beyazlktaki tenine ok yakyordu, ama boyu yana gre ok ksayd. Bu
gnesiz hayat onu bir marul kadar solgun hale getirmiti ve yle grnyordu ki, doktor Sarrasinin
yuvar saym kk madencinin kanma uygulansa tamamyla yetersiz bir alyuvar says bulunacakt.
Karl, miza itibariyle sessiz, souk kanl, sakin bir ocuktu, bunun yan sra srekli lm
duygusunun, dzenli alma alkanlnn, glkleri yenmenin yaratt tatminin, istisnasz btn
madencilere verdii gurur duygusunu da tayordu.
En byk mutluluu, alak salonun ortasndaki kare masaya, annesinin yanma oturmak ve bir karton
zerine topran derinliklerinden getirdii birok korkun bcei yaptrmakt. Madenlerin lk ve
deimeyen atmosferi; nasl doabilimciler tarafndan pek az bilinen kendi florasna sahipse, maden
kmrnn nemli eperlerinin de, yeilimsi yosunlar, tanmlanmam mantarlar ve ekilsiz
yumaklardan oluan kendi garip floras vard, ite, bcekbilime tutkun mhendis Maulesmlhe bunu
fark etmi ve getirecei her yeni cins bcek numunesi iin Carla biraz para vermeye sz vermiti.
nceleri bu parlak sebep, kk olan maden ocann btn gizli kelerini zenle aratrmaya

itmi, sonra da onu yava yava bir koleksiyoncuya dntrmt. imdi artk bcekleri kendisi iin
aratryordu.
stelik bu tutkusunu rmcekler ve tespih bcekleriyle snrlandrmyordu. Kendi sessizlii iinde,
iki yarasa ve kocaman bir kr faresiyle samimi ilikiler srdryordu. Hatta, ona kalrsa bu hayvan
dnyann en akll ve en sevimli hayvanlarydlar; Carln hayranlkla sz ettii, uzun ipeksi tyl,
parlak sarl atlarndan bile daha zariftiler.
zellikle ahrn en eskisi olan yal filozof Blair-Athol vard ki, alt yl nce deniz seviyesinin be
yz metre altna inmi ve bir daha da gn n grmemiti. u anda neredeyse krd. Ama yeralt
labirentini nasl da iyi tanyordu! Vagonunu gtrrken, asla bir adm bile yanlmadan saa ya da sola
dnmeyi nasl da iyi biliyordu! Alabilmeleri iin gerekli boluu brakacak ekilde, nasl da
havalandrma kaplarnn tam nnde duruyordu! Sabah ve akam, yeminin verildii dakikada nasl
da dosta kiniyordu! Ve yle iyi, yle tatl, yle yumuakt ki!
Sizi temin ederim anne, diyordu Cari, kafam ona doru uzattm zaman, yanan yanama
srerek bana gerekten pck veriyor. Ve ok uysal, stelik Blair-Atholun kafasnn iinde bir saat
var! O olmasayd btn hafta boyunca gece mi gndz m, akam m sabah m bilemezdik!
ocuk bu ekilde gevezelik ediyor, Bayan Bauer onu hayranlkla dinliyordu. O da Blair-Atholu,
olunun ona kar duyduu btn tutkuyla seviyor ve frsat olduunda ona bir para eker gndermeyi
ihmal etmiyordu. Kocasnn da tanm olduu bu yal hizmetkar grmeye gitmek, ayn zamanda
patlamadan sonra zavall Bauerin grizu ateiyle kmre dnm, mrekkep gibi simsiyah cesedinin
bulunduu uursuz yeri ziyaret etmek iin neler vermezdi?... Ama kadnlar madene alnmyorlard ve
olunun ard arkas gelmez tarifleriyle yetinmek gerekiyordu.
Ah!. O bu maden ocan, kocasnn geri dnmedii bu kara delii iyi tanyordu! Ka kere, on sekiz
ayak apndaki bu alm azn banda beklemi; yontma tatan yaplm duvarlarn, halatlarn
ucunda elik makaralara aslm kfelilerin kayd mee aacndan ifte kafesleri gzleriyle izlemi,
yksek d aty, buhar makinesi binasn, iareti odasn ziyaret etmiti! Madencilerin karken
elbiselerini kuruttuklar, sabrsz tiryakilerin pipolarn yaktklar bu muazzam demir stun
anaklnn harl ateinde ka kere snmt! Bu cehennemi kapnn grltsne ve hareketliliine ne
kadar da alkt! Maden kmryle dolu vagonlar ayran toplayclar, ekicileri, ykamaclar,
makinistleri, stmaclar, hepsini ok kereler i banda grmt!
Gremedii, ama yine de gnl gzyle bildiiyse; aralarnda vaktiyle kocasnn, imdiyse biricik
evladnn bulunduu iilerden oluan bir insan salkmn tayan asansr, kuyuya daldnda neler
olup bittiiydi!
Onlarn, derinliin iinde uzaklaan, zayflayan, sonra kesilen seslerini ve glmelerini duyard.
Dar ve dikey borunun iinde be-alt yz metreye -byk piramidin yksekliinin drt kat- inen bu
kafesi dnceleriyle izliyordu. Onun, nihayet yolunun sonuna geldiini ve adamlarn, ayaklarn yere
basmak iin acele ettiklerini gryordu!
te yeralt ehrinde kimi saa kimi sola dalyor; srcler vagonlarnn bana gidiyor; kazclar,
ellerinde onlara adn veren demir kazmalaryla, paralanmas gereken maden kmr ktlesine
doru ilerliyor, dolumcular, karlan kmrn yerini sert malzemelerle doldurmakla urayor;
doramaclar, duvar ekilmemi galerilere doramalar yerletiriyor, yol bakm iileri raylar
yerletirerek yollar onaryor, duvarclar kemerleri birletiriyorlard...
Kuyudan balayan merkezi bir galeri geni bir bulvar eklinde uzanyor ve -drt kilometre
uzaklktaki bir baka kuyuda son buluyordu. Buradan dik ayla ikincil galeriler ve paralel hatlar

zerinde de nc derece galeriler yaylyordu. Bu yollar arasnda duvarlar, yine maden

kmrnden ya da kayadan yaplm destekler uzanyordu. Btn bunlar dzgn, drt ke, salam ve
siyaht!...
Ve uzunluklar da genilikleri de birbirlerine eit olan bu yol karmaas iinde, bir yar plak
madenci ordusu, gvenlik lambalarnn soluk nda kprdanyor, sohbet ediyor, alyordu!...
te Bayan Bauer, ateinin kesinde, tek-bana dncelere dald zamanlar, ounlukla zihninde
bunlar canlandryordu.
Galerilerin kesime noktasnda, dierlerinden ok daha iyi tand birisi zellikle gzlerinin
nne geliyordu; kapy ap kapatan kk Carl.
Akam olduunda gndz ekibi yerini gece ekibine brakmak zere yukar kyordu. Ama onun
olu asansrde yer almyor, ahra gidip sevgili Blair-Athol'n buluyor; ona yulaf ve arpadan oluan
yemeini veriyor; ardndan, ona yukardan getirdikleri souk akam yemeini yiyor, ayaklarnn
zerinde hareketsiz duran koca faresiyle ve etrafnda ar ar kanat rpan iki yarasasyla bir sre
oynadktan sonra samandan yatann zerinde uykuya dalyordu.
Bayan Bauer btn bunlar nasl da iyi biliyor ve Carl'n kendisine anlatt ayrntlar nasl da
daha lafn yarsndayken anlayveriyordu! Anne, biliyor musunuz mhendis
Maulesmlhe dn bana ne dedi? Eer bu gnlerde bana soraca aritmetik sorularna doru
cevaplar verirsem, madende pusulasyla plan kartrken arazi lm zincirini tutmak iin beni
alacakm, yle dedi. Weber kuyusuyla birleecek yeni bir galeri aacaklar anlalan ve bunu doru
noktaya denk getirmek zor olacak!
Gerekten mi! dedi Bayan Bauer memnuniyetle Mhendis Maulesmlhe byle mi dedi?
Ve daha imdiden, elinde not defteriyle rakamlar karan ve gzn pusulaya dikip geidin
dorultusunu belirlemeye alan mhendisin yannda, olunu, galeriler boyunca zinciri tutarken grr
gibi oldu.
Ne yazk ki, diye devam etti Carl, aritmetikte anlamadklarm bana aklayabilecek hi kimsem
yok ve yanl cevap vermekten gerekten korkuyorum!
Bu noktada, evin pansiyoneri olmann kendisine verdii hakla atein banda oturmu, sessizce
piposunu tttrmekte olan Marcel sze kart ve ocua yle dedi:
Sana zor gelen eyi bana sylersen belki de sana aklayabilirim.
Siz mi? dedi Bayan Bauer pek de inanmaz bir havayla.
Elbette, diye cevap verdi Marcel. Yemekten sonra dzenli olarak gittiim akam derslerinden
hibir ey renmediimi mi sanyorsunuz? retmen benden ok memnun ve eitmen olarak hizmet
verebileceimi sylyor!
Marcel bunlar syledikten sonra odasna gidip beyaz yaprakl bir defter getirdi, kk olann
yanma oturdu, ona problemde zorland eyi sordu ve bunu ylesine net bir eklide aklad ki,
bylenmi olan Carl problemde artk en ufak bir zorluk grmyordu.
O gnden itibaren Bayan Bauer pansiyonerine daha byk bir sayg duymaya balad, Marcel de
kk arkadana sevgiyle baland.
Bunun dnda Marcel, rnek bir ii gibi davranyordu ve nce ikinci sonra da birinci snfa terfi
etmekte gecikmedi. Her akam, yemekten sonra, mhendis Trubner'in verdii derslere gidiyordu.
Geometri, cebir, ekil ve makine izimleri... hepsiyle ayn ilgiyle urayordu ve ylesine hzl
ilerledi ki, retmeni bu durum karsnda derinden etkilendi. Gen ii, Schultze fabrikasna
giriinden iki ay sonra, yalnzca O blmnn deil, btn elik Kentin en parlak zekalarndan biri

olarak tannmt. aylk bir dnemin sonunda efi tarafndan verilen rapor u kesin ifadeyi
tayordu:
Schwartz (Johann), 26 yanda, birinci snf dkm iisi. Teorik bilgisi, uygulamadaki yetenei
ve son derece nitelikli icat zekas bakmndan tamamyla sra d olduu konusunu merkezi
ynetime bildirmek zorundaym.
Yine de, eflerinin dikkatlerini tamamen Marcelin zerine evirmeleri iin olaanst bir durum
gerekmiti. Bu durum da, er ya da ge, her zaman olduu gibi meydana gelmekte gecikmemiti; hem
de ne yazk ki en trajik koullar altnda.
Bir Pazar sabah Marcel, saat 10u vurduu halde kk arkada Carln ortalkta grnmemesine
ararak, Bayan Bauere bu gecikmenin sebebini bilip bilmediini sormak zere aa indi ve onu
gayet endieli buldu. Carl en az iki saat nce evde olmalyd. Madam Bauerin ne kadar kaygl
olduunu gren Marcel, bir haber almak zere kmay teklif etti ve Albrecht kuyusuna doru
uzaklat.
Yolda birok madenciyle karlat ve onlara kk olan grp grmediklerini sormay ihmal
etmedi; olumsuz cevaplar alp, Alman madencilerinin selam olan Glck cruf! iyi klar!
szlerini yineledikten sonra yrmeye devam etti.
Marcel saat 11e doru Albrecht kuyusuna ulat. Kuyunun grn hafta iinde olduu gibi
grltl ve hareketli deildi. Madencilerin muzipe ve zt anlaml olarak kmr ayranlara
verdikleri adla gen bir apkac, bu tatil gnnde bile kuyu bandaki grevi devam eden
iaretiyle gevezelik ediyordu. 41902 numaral kk Carl Bauerin ktn grdnz m? diye
sordu Marcel, memura.
Adam listesine bakt ve ban sallad.
Madenin baka bir k var m?
Hayr, tek k bu, diye cevaplad iareti. Kuzeye kacak olan yark henz tamamlanmad.
O halde, olan aada m?
yle olmal, ama bu hi de allm deil, bu gn Pazar olduuna gre, aada yalnzca be
beki kalm olmal.
Bilgi almak iin inebilir miyim?
zinsiz olmaz.
Bir kaza olmu olabilir, anlaana.
Pazar gn kaza olmas imkansz!
Ama bu ocua ne olduunu renmem lazm! dedi Marcel.
u odada, makine ustabana bavurun... eer oradaysa tabi...
Teneke kadar sert yakal gmleiyle Pazar kyafeti iindeki ustaba neyse ki hesaplarn
yetitirememiti. Akl banda ve iyi yrekli bir adam olduu iin hemen Marcelin kaygsn paylat.
Ne olduuna bir bakalm, dedi.
Ve servis makinistine halat indirmeye hazr olmas emrini verdikten sonra, gen iiyle birlikte
madene inmeye hazrland.
Galibert aletleriniz yok mu? diye sordu Marcel. Gerekli olabilir.
Haklsnz. Deliin dibinde neler olup bittii bilinmez. Ustaba bir dolabn iinden aynen,
Paristeki Hindistan cevizi satclarnn srtlarnda tadklar testilere benzeyen, iki inko hazne
kard. Bunlar, ucu dilerin arasna yerletirilen kauuk bir boru araclyla dudakla balants
salanan basnl hava kutularyd. Bunlar, tamamyla boalabilecek ekilde yaplm zel krkler

yardmyla doldurulmutu. Burunlarn da tahta bir mandalla tkadktan sonra, taze havayla donanm
olarak, soluk almann imkansz olduu yerlere bile korkusuzca girebilirlerdi.
Hazrlklar bittikten sonra ustaba ve Marcel kfeye tutuldular, halat makaralarn zerinde dnd
ve ini balad. ki kk elektrik lambasnn nda topran derinliklerine dalarken sohbet
ediyorlard.
Bu meslekten olmayan birisi iin olduka korkusuz grnyorsuz, dedi ustaba. Aa inmekle,
tavanlar gibi melip kfenin iinde kalmak arasnda karar veremeyen ok insan grdm!
Gerekten mi? diye cevap verdi Marcel. bu beni hi etkilemez. Daha nce iki- kere maden
ocana indim.
Biraz sonra kuyunun dibine inmilerdi. Var noktasndaki beki, kk Carl hi grmemiti.
Ahra doru yneldiler. Atlar yalnzdlar ve ok canlan sklm gibi grnyorlard. En azndan
Blair-Atholun bu insan selamlad 'hogeldin kinemesinden byle bir sonu karlabilirdi.
Karln bez antas bir iviye aslyd, bir kede, kaann yannda da aritmetik kitab duruyordu.
Marcel, Karln fenerinin orada olmadn hemen fark etti, ocuun madende olduunun yeni bir
kantyd bu.
Bir kntnn altnda kalm olabilir, dedi ustaba, ama bu kk bir ihtimal! Pazar gn
iletme galerilerinde ne ii olacak? Ah, belki de kmadan nce bcek aramaya gitmitir! diye
cevap verdi beki. Onun iin gerek bir tutku bu!
Seyis yardmcs da bu tahmini dorulad. Saat 7den nce Carl feneriyle birlikte giderken
grmt.
Dolaysyla dzenli bir arama almasna balamaktan baka yapacak bir ey kalmyordu. Ddk
sesiyle dier bekiler de arld, byk bir maden oca plan zerinde i paylald ve herkes
elinde lambasyla ikinci ve nc derece galerilerin kendisine den ksmn aramaya balad.
ki saat iinde madenin btn blmleri gzden geirilmi ve yedi kii kavak noktasnda yeniden
bulumutu. Hibir yerde en ufak bir knt izi yoktu, ama hibir yerde
Carla ait en ufak bir iz de yoktu. Ustaba, belki de giderek artan alnn etkisiyle, ocuun fark
edilmeden km ve eve gitmi olabilecei fikrini benimsemek eilimindeydi, ama bunun aksine
inanan Marcel, yeni aratrmalar yaplmas iin srar etti.
Marcel plan zerinde; yaknndaki ayrntlarn belirlenmilii ortasnda, corafyaclarn arktik
ktalarn snrna koyduklar u terroe ignotoelere benzeyen noktal bir blgeyi gstererek sordu:
Bu nedir?
Bu, iletme tabakasnn zayflndan dolay geici olarak terk edilmi blge, diye cevap verdi
ustaba.
Terk edilmi bir blge mi var?... O halde oray aramak gerek! dedi Marcel, dier adamlarn
boyun edikleri otoriter bir tavrla.
Yapkan ve kfl grntsyle gerekten de yllardr terk edilmi izlenimi veren galerinin azna
ulamakta gecikmediler. Bir sre, pheli hibir ey bulamadan galerileri izlediler, sonra Marcel
onlar durdurdu ve yle dedi:
Banzda bir arlk ve ba dnmesi hissetmiyor musunuz?
Doru! Gerekten de! diye cevap verdi arkadalar.
Ben bir an kendimi yar yarya sersemlemi hissettim, diye devam etti Marcel. Burada
kesinlikle karbon asidi var!... Bir kibrit yakmama izin verir misiniz? diye sordu ustabana.
Yakn olum, rahat olun.

Marcel cebinden kk bir paket kard, bir kibrit akt ve eilerek kk alevi yere yaklatrd,
alev hemen snd.
Bundan emindim... dedi. Havadan daha ar olan gaz yer seviyesinde kalyor... Burada durmak
doru deil, Galibert aleti olmayanlardan sz ediyorum. sterseniz usta, aramaya yalnz devam
edelim.
Bunun daha uygun olduuna karar verince Marcel ve ustaba, hava kutularnn ucunu dilerinin
arasna aldlar, mandallar burunlarna yerletirdiler ve eski galerinin devamna doru ilerlediler.
On be dakika sonra haznelerindeki havay yenilemek iin dar ktlar, bu ilem tamamlandktan
sonra yeniden yola koyuldular.
nc seferde nihayet abalar baaryla taland. Uzakta, karanln iinde bir elektrik
lambasnn mavimsi hafif gze arpyordu. Oraya doru kotular...
Nemli duvarn dibinde, hareketsiz ve oktan soumu olan zavall kk Carl uzanyordu. Mavi
dudaklar, kan toplanm yz, sessiz nabz, duruu, olan bitenleri anlatyordu.
Yerden bir ey toplamak istemiti, eilmi ve boulmutu.
Onu yeniden hayata dndrmek iin giriilen btn abalar faydasz oldu. lmnn zerinden
drt be saat gemiti. Ertesi akam Stahlstadtn yeni mezarlna kk bir mezar daha eklenmi ve
Bayan Bauer, zavall kadn, tpk kocas gibi ocuunu da bu madende kaybetmiti.

7
MERKEZ BLOK
Albrecht kuyusu blmnn bahekimi doktor Echternach ak bir raporla, 228, galeride kapc
olan, on yandaki 41902 numaral Carl Bauerin lm sebebinin, solunum organlar tarafndan
yksek oranda karbon asidi alnmasna bal boulma olduunu tespit etmiti.
En az bunun kadar ak olan, mhendis Maulesmlheye ait baka bir rapor da; galerileri, bir tr
damtma yoluyla yava yava ve fark edilemeyen bir zehirli gaz yayan XIV. Plann B blgesini bir
havalandrma sistemi iine almann gerekliliini ortaya koyuyordu.
Ayn grevlinin bir notu, ilgili kiiye, ustaba Rayer ve birinci snf dkmc Johann Schwartzn
fedakarlklarn bildiriyordu.
Sekiz-on gn sonra gen ii giri jetonunu almak zere kapcnn kulbesine girdiinde, ivide
kendi adna matbu bir talimatname buldu.
Schwartz isimli kii bugn saat 10da genel mdrn yazhanesinde hazr bulunacaktr. Merkez
blok. A yolu ve kaps. Dar kyafeti giyilecektir.
Sonunda!... diye dnd Marcel. ok zaman ald ama sonunda oldu ite!
Marcel arkadalaryla sohbetlerinden ve Stahlstadt etrafndaki Pazar gezmelerinden artk, kentin
genel dzeni hakknda, merkez bloa giri izninin kolay elde edilemediini anlamaya yetecek kadar
bilgi edinmiti. Etrafta bu konuda gerek efsaneler dolayordu. Bu korunakl surlar gizlice gemek
isteyen kendini bilmezlerin bir daha ortalkta grlmedikleri, orada alan ii ve memurlarn oraya
kabul edilmeden nce mason tarz bir dizi trenden geirilip, ieride neler olup bittiini asla ifa
etmeyeceklerine dair en tumturakl yeminleri etmeye zorlandklar ve yemininden dnenlerin gizli bir
mahkeme tarafndan acmaszca lmle cezalandrld syleniyordu... Bir yeralt demiryolu bu
kutsal mabedi d hatta balyordu... Gece trenleri oraya mehul ziyaretiler tayordu. Bazen
esrarengiz kiilerin gelip grmelere katld yce meclisler toplanyordu....
Btn bu anlatlanlara gerektiinden daha fazla inanmayan Marcel biliyordu ki bunlar, sonuta
tamamyla gerek bir olgunun -merkezi blme girmenin olaanst zorluunun- halk arasndaki
ifadesiydi. Marcelin demir madencileri ve kmrcler, tasfiyeciler ve yksek frn grevlileri,
iiler, marangozlar ve demirciler arasnda arkadalar vard ve tand iilerden tek bir tanesi bile
A kapsndan gemi deildi.
Dolaysyla Marcel, derin bir merak ve iten ie bir zevk duygusuyla, sylenen saatte kapnn
nnde hazrd. Ksa sre sonra, alnan nlemlerin son derece sk olduunu anlad.
Marcel, her eyden nce beklenen biriydi. Kapc kulbesinde gri niforma giymi, yanlarnda
kl ve kemerlerinde tabanca bulunan iki adam vard. Bu kulbenin aynen, kapal bir manastrn
kapc rahibe odasndaki gibi, biri ieriye biri darya mahsus ve asla ikisi ayn anda almayan iki
kaps bulunuyordu.
zin kad incelendi ve iaretlendi. Marcel, iki niformal memur beyaz bir mendille gzlerini
skca balarken hibir aknlk belirtisi gstermedi.
Sonra kollarna giren grevliler, ona tek bir kelime sylemeden yrmeye koyuldular.

ki- bin admn sonunda bir merdivenden ktlar, bir kap ald, kapand ve Marcelin
gzlerindeki band karmasna izin verildi.
inde birka sandalye, bir kara tahta ve zerinde izim iin gerekli btn malzemelerin bulunduu
bir izim masas bulunan gayet basit bir salondayd Marcel. Yksek, donuk caml pencerelerden
gn szyordu.
Hemen hemen ayn anda, niversite profesr klkl iki kii salona girdi.
Yetenekli olduunuz haber verildi, dedi bunlardan biri. Sizi model blmne kabul etmenin
uygun olup olmadn inceleyeceiz. Sorularmz cevaplamaya hazr msnz?
Marcel basite snava hazr olduunu belirtti.
Snav yapan iki adam ona ard ardna kimya, geometri ve cebir sorular sordular. Gen ii,
cevaplarnn akl ve kesinliiyle onlar her konuda tatmin etti. Tebeirle tahtaya izdii ekiller
net, anlalr ve gzeldi. Kk ve sk yazd denklemler, sekin bir alayn sralar gibi eit diziler
halinde sralanyordu. Hatta bir problemi ispat ylesine dikkate deer ve snav yapanlar iin
ylesine yeniydi ki, ona aknlklarn ifade ettiler ve bunu nerede renmi olduunu sordular.
Kendi lkemde, Schaffouseda bir ilkokulda.
yi bir izimciye benziyorsunuz?
En iyi yaptm ey buydu.
svirede verilen eitim kesinlikle kayda deer! dedi snav yapanlardan biri dierine.
Sonra adayn nne olduka karmak bir buhar makinesi kesiti koyarak devam etti: Bunu
yapmanz iin size iki saat vereceiz. Eer baarrsanz tamamyla tatminkar ve stn nitelikli
olarak kabul edileceksiniz. Yalnz kalan Marcel byk bir abayla ie koyuldu.
Hakemler verilen srenin sonunda ieri girdiklerinde, onun yapt kesitten ylesine
bylenmilerdi ki, unu sylemeden edemediler: "Bu kadar yetenekli bir baka izimcimiz yok."
Bunun zerine, gri kyafetli grevlilerce yeniden kollarna girilen gen ii, yine ayn trenle, yani
gzleri bal olarak genel mdrn yazhanesine gtrld.
Model blmndeki bir izim atlyesi iin nerildiniz, dedi ona bu kii. Ynetmelik artlarna
uymaya hazr msnz?
Bu artlar bilmiyorum, dedi Marcel, ama kabul edilebilir olduklarn tahmin ediyorum.
Kurallar yle:
1. Hizmet sreniz boyunca ayn blmde ikamete mecbursunuz. Ancak zel izinle ve tamamyla
istisnai durumlarda dar kabilirsiniz.
2. Askeri rejime tabi olacaksnz askeri koullar altnda stlerinize mutlak surette itaat edeceksiniz.
Buna karlk, faal bir ordunun astsubaylar arasna alnacak ve dzenli bir ilerlemeyle en yksek
rtbelere kadar ykselebileceksiniz.
3. Girdiiniz blmde grdklerinizi, asla hi kimseye sylemeyeceinize yemin ederek greve
alnacaksnz.
4. Gelen ve giden btn mektuplarnz stleriniz tarafndan alacak ve haberlemeniz yalnzca
ailenizle snrl olacak.
Szn ksas, hapse gireceim diye dnd Marcel.
Sonra basit bir cevap verdi:
Bu artlar bana doru grnyor, kabule hazrm.
Gzel. Elinizi kaldrn... Yemin edin... 4. atlyeye izimci olarak atandnz... Size bir lojman
verilecek yemee gelince, burada birinci snf bir kantininiz var... Eyalarnz yannzda deil mi?

Hayr, benden ne istendiini bilmediim iin eyalarm ev sahibimde braktm.

Alp size getirirler, sizin artk blmden kmamanz gerekiyor.
Notlarm ifreli yazmakla iyi etmiim diye dnd Marcel, onlar bulmalar iimin bitmesine
yeterdi!...
Marcel gn batmadan nce, geni bir avluya alan bir binann drdnc katnda kk, gzel bir
odaya yerletirildi ve yeni hayat hakknda ilk fikirleri edinmeye balad.
Bu hayat, nceleri zannettii kadar hznl grnmyordu. Lokantada tant arkadalar, btn
dier alan insanlar gibi, genellikle sakin ve naziktiler. Neenin eksik olduu bu otomatik hayat
biraz enlendirmek iin aralarndan bir ou bir orkestra oluturmutu ve her gece olduka iyi mzik
alyorlard. Bir ktphane ve okuma salonu, nadir izin saatlerinde, zihinlere bilimsel adan deerli
kaynaklar sunuyordu. En deerli profesrler tarafndan verilen zel dersler, sk sk snavlara ve
yarmalara tabi tutulan btn grevliler iin zorunluydu. Ama bu dar ortamda zgrlk eksikti.
Buras son derece sert, stelik yetikinlere ynelik bir okul gibiydi. Etraf kaplayan atmosfer, ne
kadar sslenmi olursa olsun, zihinlere demirden bir disiplinle hkmediyordu.
K, Marcelin ruhen ve bedenen, btn varlyla kendini verdii bu almalarla geti.
almalarna gsterdii zen, izimlerinin mkemmellilii ve eitimindeki olaanst ilerleyiinin
istisnasz btn hocalar ve snav grevlileri tarafndan takdir edilmesi Marcele ksa zamanda, bu
alkan insanlar arasnda greli bir hret kazandrd. Genel kabule gre o, en yetenekli, en becerikli
ve kaynaklar asndan en verimli izimciydi. Bir glkle mi karlalmt, hemen ona koulurdu.
efleri bile, yetenein, en iddetli kskanlktan dahi koparmay bildii saygyla onun tecrbesine
bavuruyorlard.
Ama eer gen adam, model blmnn iine szarak baz srlara erieceini hesapladysa, henz
bu hedefinden ok uzakt.
Marcelin hayat, bal bulunduu merkez bloun etrafn evreleyen yz metre apndaki demir
bir kafes ierisinde geiyordu. Entelektel olarak faaliyeti metalrji sanayinin en uzak dallarna
kadar uzanabilirdi ve uzanmalyd da. Ama uygulamada buhar makinesi izimleriyle snrlyd. Her
boyut ve her kuvvette, her kullanm tr iin, sava gemileri ve bask makineleri iin buhar makinesi
iziyor, ama bu uzmanlk alanndan kmyordu. U noktaya dayanm olan iblm onu
mengenesinde skyordu.
A blmnde drt ay geirdikten sonra Marcel, elik Kentin ileyi btn hakknda, oraya
girmeden nce bildiinden daha fazla ey bilmiyordu. Olsa olsa, btn baarlarna ramen ancak en
kk bir dilisi olduu kurum hakknda birka genel bilgi toplayabilmiti. Stahlstadt denen rmcek
ann merkezinde, btn dier binalara hkim, bir tr antsal yap olan Boa Kulesinin bulunduunu
biliyordu. Yine kantindeki efsanevi hikayelerden, Herr Schultzeun kiisel ikametgahnn bu kulenin
alt katnda olduunu ve mehur gizli alma odasnn da burann merkezinde bulunduunu renmiti.
Bu kubbeli odann btn yangn tehlikelerine kar korunduu ve aynen bir sava gemisinin d gibi
ieriden zrhl olup en byk bankalara yakr bir otomatik kilitli, elik kap sistemiyle kapand da
bu bilgilere ekleniyordu. Genel gr, Herr Schultze un, ei benzeri grlmemi, korkun bir sava
makinesini tamamlamak iin almakta olduu yolundayd.
Marcel bu srra ulamak iin bo yere, en cretkar duvar trmanma ve klk deitirme planlarn
kafasnda evirip durdu. Sonunda yaplabilecek hibir ey olmadn kendine itiraf etmek zorunda
kald. Geceleri k dalgalaryla aydnlatlan, tecrbeli nbetilerce beklenen bu karanlk ve yekpare
surlar, abalarnn karsnda hep almaz bir engel olarak dikilecekti. Surlar bir noktada gemeyi

baarsa bile ne grecekti? Ayrntlar, hep ayrntlar; bir btn ise asla!
Ama ne nemi vard. Vazgememeye yemin etmiti; vazgemeyecekti. On yllk bir hazrlk dnemi
gerekirse on yl bekleyecekti. Ama bu srr renme zaman gelecekti! Bunun byle olmas
gerekiyordu. mitsizlie dm halklara yen bir ufuk gstererek herkesi hayr kumrularndan
yararlandran mutlu kent France-Ville geliiyordu. Marcel, Latin rknn bylesi bir baars
karsnda, Schultzeun tehditlerini gerekletirmeye hibir zaman olmad kadar kararl olduundan
kuku duymuyordu. elik Kentin kendisi ve amalad almalar bunun kantyd.
Bylece aradan aylar geti.
Mart aynda bir gn bu Anibal yeminini Marcel belki de bininci defa tekrarlamt ki, gri
grevlilerden biri genel mdrn onunla konumak istediini haber verdi.
Kendisine en iyi izimcimizi yollamak iin Herr Schultzedan emir aldm, dedi bu yksek
grevli. Bu kii sizsiniz. daireye gtrmek zere eyalarnz hazrlayn. Temen rtbesine terfi
etiniz.
Baardan neredeyse midini kestii anda, kahramanca bir almann mantkl ve doal sonucu,
onun bunca arzu ettii i blgeye kabul edilmesini salamt! Marcelin ii yle bir sevinle doldu
ki, bu duygunun yz ifadesine yansmasna engel olamad.
Size byle gzel bir haber vermi olmaktan dolay mutluyum, diye devam etti mdr, ve ancak,
bylesine cesurca izlediiniz yolda devam etmenizi temenni edebilirim. Size parlak bir gelecek
sunuldu. Yolunuz ak olsun."
Marcel, bunca uzun bir snavdan sonra nihayet, ulamaya yemin ettii amacna yaklatn
seziyordu!
Btn giyeceklerini valizine doldurmak, gri adamlarn peinden gitmek, tek girii A yoluna alan
bu son duvardan gemek, btn bunlar Marcel iin birka dakikalk bir i olmutu, ki bu kapdan bir
daha gemesine uzun sre izin verilmeyebilirdi.
Marcel, imdiye kadar yalnzca bulutlarn arasnda kaybolan atk kal ban grebildii u
eriilmez Boa Kulesinin dibindeydi.
Karsna kan manzara, kesinlikle hi beklenmeyen bir grntyd. Birisinin, grltl ve
sradan bir Avrupa atlyesinin gbeinden, anszn scak blgelerin balta girmemi ormanlarna
getirildiini dnn. Stahlstadtn merkezinde Marceli bekleyen srpriz ite byle bir eydi.
stelik bakir bir orman, byk yazarlarn tasvirleri ardndan grlmekle ok ey kazanr, oysa ki
Herr Schultzeun park, ss bahelerinin en iyi dzenlenmiiydi. En uzun palmiyeler, en gr muz
aalar, en iman kaktsler bahenin gvdesini oluturuyordu. nce uzun okaliptslere zarafetle
sarlan sarmaklar yeil fistolar halinde kvrlyor ya da gr salar gibi aa dklyorlard. En
semiz ve en inanlmaz bitkiler yerden fkryordu. Ananaslar ve Hint armutlar portakallarn yannda
olgunlayordu. Sinek kular ve cennet kular btn gkyzne tylerinin zenginliini yayyorlard.
Ve nihayet, s da bitki rts kadar tropikaldi.
Marcel gzleriyle, bu mucizeyi yaratan camekanlar ve kaloriferleri aryor, mavi gkyznden
baka bir ey gremeyince aryordu, bir an hayret iinde kald.
Sonra, buraya pek de uzak olmayan bir mesafede frnlar srekli olarak yanan bir maden oca
bulunduunu hatrlad ve Herr Schultzeun bir scak serann sabit ssn elde etmek iin metal borular
araclyla bu yeralt s kaynaklarn maharetle kullandn anlad.
Ama bulduu bu aklc aklama, gen Alsacelnn gzlerini imenlerin yeiliyle kamamak ve
bylenmekten ve burnunu, havay dolduran kokular hayranlkla iine ekmekten alkoyamad. Tek

bir ot bile grmeden geen alt ayn intikamn alyordu. Kumlu bir yol onu, belli belirsiz bir inile,
muhteem bir stun srasnn altndaki gzel mermer merdivenin ucuna kard. Arka tarafta, Boa
Kulesinin kaidesi gibi grnen byk, kare bir binann muazzam ktlesi ykseliyordu. Marcel cephe
stunlarnn altnda krmzlara brnm yedi-sekiz uak, keli apka giymi mzrakl bir kapc
fark etti; stunlarn arasnda gsterili, bronz amdanlar gzne arpt. Basamaklar karken
hissettii hafif bir uultu, ona yeralt demiryolunun ayaklarnn altndan getiini haber veriyordu.
Marcel, adn syler sylemez, gerek bir heykel mzesini andran bir avluya alnd. Orada
duracak zaman bulamadan krmz ve altn yaldzl bir salona geti, sonra siyah ve altn yaldzl bir
salona girdi ve uan kendisini be dakikalna yalnz brakt sar ve altn yaldzl salona geldi.
Ve nihayet, yeil ve altn yaldzl, gsterili bir alma odasna girdi.
Bira bardann yannda uzun bir pipoyu tttrmekte olan Herr Schultze oradayd ve bu lksn
ortasnda, cilal bir botun zerindeki bir amur lekesini andryordu.
elik Kral ayaa kalkmaksnz, ban bile evirmeden, souk ve sade bir ifadeyle yle dedi.
izimci siz misiniz?
Evet efendim.
izimlerinizi grdm. ok iyiler. Ama tek bildiiniz buhar makinesi yapmak m?
Bugne dek benden, baka bir ey istemediler.
in balistik ksmn biraz bilir misiniz? Bo zamanlarmda zevk iin uratm.
Bu cevap Herr Schultzeu heyecanlandrd ve bunun zerine, memurunun yzne bakmaya tenezzl
etti.
yleyse benimle birlikte bir top izmeyi kabul ediyor musunuz?... in altndan nasl kalkacanz
bir grelim!... Bu sabah dinamitle oynarken len u Sohne salann yerini doldurmanz zor olacak!...
Hayvan herif hepimizi havaya uurabilirdi!
unu itiraf etmek gerekir ki bu saygszlk Herr Schultzeun aznda ok da isyan ettirici bir hal
almyordu!

8
EJDERHANIN NNDE
Gen Alsacelmn talihinin ilerleyiini izleyen okuyucu, birka haftann sonunda onu Herr
Schultzeun gvenini tamamyla kazanm olarak bulduunda muhtemelen, armayacaktr. Bu ikisi
birbirlerinden ayrlmaz olmulard. almalar, yemekler, parkta yryler, birka litre birann
stne uzun pipolar tttrmeler... bunlarn hepsini birlikte yapyorlard. Iena niversitesinin sabk
profesr daha nce hi bu kadar gnlne gre, leb demeden leblebiyi anlayan, teorik verilerini hzla
uygulamaya koymay bilen bir alma arkadana rastlamamt.
Marcel yalnzca mesleinin btn dallarnda stn niteliklere sahip bir yetenek deil, ayn
zamanda son derece sevimli bir arkada, grevine fazlasyla bal bir alan, en mtevaz deyile,
verimli bir mucitti.
Herr Schultze ona hayrand. Gnde on kere in petto13 unlar sylyordu:
Ne byk bir bulu! Bu olan gerek bir inci! iin gerei, Marcel korkun patronunun kiiliini
ilk bakta anlamt. Onun hkim zelliinin, yrtc bir kibirle da vurulan, her eyi yutan devasa bir
bencillik olduunu grm, her nn ve btn davranlarn bunun zerinden dzenlemeye byk bir
zen gstermiti.
Gen Alsacel ksa bir sre iinde bu klavye zerinde parmak gezdirme tarzn yle iyi renmiti
ki, Schultzeu piyano alar gibi almaya balamt. Taktii, mmkn olduu kadar kendi
yeteneklerini ortaya koymak; ama her zaman kendisi zerinde stnlk salayacak bir frsat
brakmaktan ibaretti. Mesela bir izimi mi bitirdi, her eyi mkemmel yapyordu, grlmesi ve
dzeltilmesi kolay bir hata hari ve eski profesr bunu derhal, byk bir heyecanla gsteriyordu.
Teorik bir fikri mi var, konumay yle ynlendiriyordu ki Herr Schultze bunu kendisinin
bulduunu zannediyor. Hatta baz kereler daha da ileri giderek mesela yle bir ey sylyordu:
Benden istediiniz u ayrlabilir mahmuzlu gemi plann izdim.
Ben mi istemitim? diye cevap veriyordu daha nce hi byle bir ey dnmemi olan Herr
Schultze.
Elbette! Unuttunuz mu yoksa?... Dman gemisinin yan tarafna dakikalk bir aradan sonra
patlamak zere dilimli bir torpil brakan ayrlabilir mahmuz!
Hibir ey hatrlamyorum, kafamda yle ok fikir var ki!
Ve Herr Schultze, bu yeni icadn fikir babaln zenle cebe indiriyordu.
Her eyin tesinde belki de, bu manevralara yalnzca yar yarya aldanyor, muhtemelen iten ie
Marcelin kendisinden daha gl olduunu seziyordu. Fakat insan beyninde gerekleen esrarengiz
ileyilerden birinin etkisiyle kolayca, stn gibi grnmek ve zellikle memuruna kendisini farkl
gstermekle yetinmek noktasna geliyordu.
Bazen, sessiz bir glle enesinin otuz iki domino tan gstererek, bu sabah btnyle
aptal! diyordu kendi kendine.
Zaten sahip olduu kibir ksa sre iinde bir telafi yntemi bulmutu. Dnya zerinde yalnzca o,
bu trden sanayi ryalarn gerekletirebilirdi. Bu ryalar yalnzca onun sayesinde ve onun iin

deer kazanmt!... Marcel nihayetinde, onun, Schultzeun yaratt organizmann dililerinden biriydi
sadece, vs...
Btn bunlarla birlikte Herr Schultze., aklndan geenleri sylemiyordu. Boa Kulesinde geirdii
be ayn ardndan Marcel, merkez bloun esrar hakknda hl fazla bir ey bilmiyordu. Aslnda,
kukular neredeyse kesinlik kazanmt. Stahlstadtn bir srr sakladna ve Herr Schultze'un kazan
salamaktan te bir amac olduuna gitgide daha fazla inanmt. Urat ilerin, hatta kurduu
sanayinin doas, onun yeni bir sava makinesi icat ettii yolundaki varsaym fazlasyla muhtemel
klyordu.
Ama muamma daima karanlktayd.
Marcel bir sre sonra, herhangi bir karklk olmadan hibir ey elde edemeyecei kansna vard.
Ve ufukta byle bir durum grnmedii iin de bir karkla sebebiyet vermeye karar verdi.
5 Eyll gn, akam yemei sonrasyd.
Marcelin Albrecht kuyusunda, kk dostu Carln cesedini bulmasnn zerinden tam tamna bir
yl gemiti. Uzaklarda, bu Amerikan sviresinin uzun ve sert k, btn araziyi beyaz mantosuyla
rtmt bile. Ama Stahlstadt parknda hava hazirandaki kadar lkt ve topraa demeden eriyen kar,
lapa lapa deceine i tanelerine dnyordu.
u lahana turulu sosisler nefisti deil mi? dedi Her Schultze, begmn milyonlar onu en
sevdii yemekten bktrmamt.
Nefisti, diye cevap verdi Marcel, her ne kadar sonunda bu yemee lanet etse de her akam
kahramanca yiyordu.
Midesinin btn isyanlar, bu ac tecrbeye yeniden balamakta son buluyordu.
Hatta zaman zaman kendime soruyorum, diye ekledi. Herr Schultze bir i ekile, sosis, lahana
turusu ve biras olmayan halklar bu hayata nasl katlanabilirler!
Hayat onlar iin uzun sren bir ikence olmal, diye cevaplad Marcel. nsanl yeniden
Vaterland14 da toplamak gerekten de onlara kar en byk g gsterisi olacak.
Eh!... O da olacak... o da olacak! dedi elik kral yksek sesle. Daha imdiden Amerikann
kalbine yerletik bile. Japonya yaknlarnda da bir-iki ada alalm o zaman gr dnyann etrafn nasl
arnlayacaz!
Uak pipolar getirmiti. Herr Schultze kendisininkini doldurdu ve yakt. Marcel kastl olarak
gnn bu en mutlu zamann semiti.
unu sylemem gerekir ki, dedi bir an sessiz kaldktan sonra, ben bu fethe pek inanmyorum!
Hangi fetih? diye sordu konumann konusunu oktan unutmu olan Herr Schultze. Dnyann
Almanlar tarafndan fethi.
Eski profesr yanl anladn sand. Dnyann Almanlar tarafndan fethine inanmyor musunuz?
Hayr.
Ah! te bu kadar fazla... Bu kukunun sebeplerini merak ediyorum dorusu!
ok basit, nk Fransz topular daha iyisini yapp size yollamay baaracaklar. Franszlar iyi
tanyan isvireli vatandalarm uyank bir Franszn iki kiiye bedel olduu konusunda sabit bir fikre
sahiptirler. 1870 bir derstir, onu vermi olanlara geri dnecek olan bir ders. Benim kk lkemde
kimsenin bundan kukusu yok ve eer dorusunu sylemek gerekirse bu gr, ngilterenin en gl
adamlarnn da grdr.
Marcel bu szleri, damdan der gibi frlatlm bu hakaretin elik Kral zerinde yarataca
etkiyi, eer mmknse ikiye katlamak iin souk, sert, keskin bir tonla sylemiti.

Herr Schultzeun bunun zerine nefesi kesilmi, dehet iinde kalm, mahvolma noktasna
gelmiti. Yzne yle bir iddetle kan hcum etmiti ki, gen adam fazla ileri gitmi olmaktan
kaygland. Bununla birlikte, kurbannn fkeden tkanacak duruma geldii halde hemen orackta
lmediini grnce devam etti:
Evet, bunlar grmek can skc olabilir, ama durum bu. Eer rakiplerimiz grlt etmiyorlarsa
bu, i banda olduklar iindir. Savatan bu yana hibir ey renmemi olduklarna inanyor
musunuz? Biz aptalca, toplarmzn arln arttrrken onlar yenilerini hazrlyor ve ilk frsatta
bunun farkna varacaz!
Yeni! Yeni mi! diye kekeledi Herr Schultze. Yenilerini biz de yapyoruz!
Ah, evet! Ne yapyoruz! Bizden ncekilerin bronzdan yaptklarn elikten yapyoruz, hepsi bu!
Toplarmzn oranlarn ve menzillerini ikiye katlyoruz!
kiye katlamak m!... diye araya girdi Herr Schultze, ses tonundan aslnda ikiye katlamaktan ok
daha fazlasn yapyoruz! demek istedii anlalyordu.
Ama temelde, diye devam etti Marcel, eser hzszlarndan baka bir ey deiliz. Size iin
gereini sylememi ister misiniz? Bizde icat yetisi eksik. Hibir ey bulamyoruz, ama Franszlar
buluyor, bundan emin olun!
Herr Schultze grnte yeniden skunetini kazanmt. Bununla birlikte dudaklarnn titremesi ve
beynine srayan kann yzne vuran kzlln takip eden sarlk, onu hangi duygularn tahrik ettiini
yeterince aa vuruyordu.
i bylesi bir hakaret derecesine getirmenin gerei var myd? O Schultze ki, dnyann en byk
fabrikasnn ve ilk top dkmhanesinin mutlak hkimiydi, krallar, parlamenterler onun ayana gelirdi
ve imdi, svireli kk bir izimci ona icat yetisinin eksikliinden, Fransz topuluundan daha alt
dzeyde olduundan sz ediyordu!... Ve bu glnesi kstah bin kere utandrmak, enesini kapamak,
ahmaka kantlarna son vermek iin gereken ey, bu kadar yaknda zrhl bir duvarn kalnl kadar
tedeyken? Hayr, byle bir ikenceye katlanmak mmkn deildi!
Herr Schultze yle sert bir hareketle ayaa kalkt ki piposu krld. Sonra, alayc bir bakla
Marcel'e bakarak dilerini skt ve u szleri syledi ya da .daha dorusu tslad:
Beni izleyin beyefendi, size bende, Herr Schultzeda icat yetisi eksiklii olup olmadn
gstereceim!
Marcel byk bir oyun oynam, ama bylesine cretkar bir dilin yaratt aknlk, tahrik ettii
krgnln iddeti ve sabk profesrde ihtiyattan daha gl olan kibir sayesinde kazanmt. Herr
Schultze srrnn zerindeki rty amaya can atyordu ve kendine hkim olamayarak; kapsn
zenle kapatt alma odasna girdi, doruca ktphanesine yrd ve panolardan birine dokundu.
Anszn. duvarn zerinde kitap sralaryla kapatlm bir boluk belirdi. Buras, ta bir merdivenle
Boa Kulesinin ayana kadar giden dar geidin giriiydi.
Burada mee bir kap, patronun asla yanndan ayrmad kk bir anahtarla ald. Demir
kasalarda kullanlan trden kelime ifreli bir kilitle kapal ikinci bir kap belirdi. Herr Schultze doru
kelimeyi ayarlad ve iinde patlayc maddelerle donanm karmak bir makine bulunan ar kap
kanadn at. Marcel hi kuku yok ki mesleki bir merakla bunu incelemeyi ok isterdi, ama rehberi
ona yeterli zaman brakmad.
kisi birlikte nc bir kapnn nne gelmilerdi. Grnrde herhangi bir kilidi olmayan bu kap,
belirli kurallara uygun olarak hesaplanm basit bir itile ald.
Bu l istihkam atktan sonra Herr Schultze ve arkada, demir bir merdivenin iki yz

basaman karak Boa Kulesinin btn Stahlstadt kentine hkim zirvesine ulatlar.
Her eye dayankl bu granit kulenin zerinde, etrafnda birok mazgal delii alm olan bir tr
siper bulunuyordu. Bu siperin ortasnda elik bir top uzanyordu.
te! dedi yol boyunca tek bir kelime etmemi olan profesr.
Bu, Marcelin daha nce hi grmedii, merkezin en byk topuydu. En az yz bin kilo ekiyor
ve kuyruktan dolduruluyor olmalyd. Az ap bir buuk metreydi. elikten bir kundak zerine
oturtulmu ve yine ayn metalden eritler zerinde dnen topun hareketleri, bir dili tekerlek
sistemiyle ylesine kolay hale getirilmiti ki, neredeyse bir ocuk tarafndan bile kullanlabilirdi.
Kundan arka tarafna, geri tepme etkisini ortadan kaldrmak ya da en azndan eit iddette bir etki
yaratmak ve her attan sonra otomatik olarak topu ilk konumuna getirmek zere bir yay
yerletirilmiti.
Byle bir silaha hayran olmaktan kendini alamayan Marcel sordu:
Bu topun delme gc nedir?
Tam mermiyle, yirmi bin metre, krk parmak15 bir levhay tereyal ekmek dilimi kadar kolayca
delebiliriz.
Peki menzili nedir?
Menzili mi! diye bard heyecanlanan Schultze. Biraz nce takliti zekamzn bugnk toplarn
menzilini ikiye katlamaktan baka bir eye yetmediini sylyordunuz! Pekala, ben bu topla, yeterli
bir kesinlikle, on fersahlk bir uzakla mermi frlatrm.
1 25.5 mm.lik eski bir l birimi, (.n.)
On fersah m! diye bard Marcel. On fersah! Ne trden bir yeni barut kullanyorsunuz bunun
iin?
Ah, size artk her eyi syleyebilirim! diye cevaplad Herr Schultze garip bir ses tonuyla. Size
srlarm amann artk hibir sakncas yok! Artk iri taneli barutun devri geti. Benim kullandm,
genleme gc adi baruttan drt kat daha fazla olan pamuk barutudur, ben bunun iine arlnn onda
sekizi orannda potas nitrat kartrarak gc be kat daha arttryorum!
Fakat, dedi Marcel, hibir top, en iyi elikten yaplm olsa bile, bu barutun patlamasna
dayanamaz. Topunuz , drt, be attan sonra tahrip olacak ve kullanlmaz hale gele ektir!
Tek bir at yapsa, tek bir at, bu bana yeter.
Bu at pahalya malolacak!
Bir milyon, bu topun maliyeti bir milyon olduuna gre!
Bir milyonluk bir at!...
Ne nemi var, bir milyarlk tahribat yapa bildikten sonra!
Bir milyar m! diye bard Marcel.
Bu arada, bu mucizevi ykm makinesinin kendisine verdii hayranlkla kark deheti
sezdirmemek iin kendini tuttu. Sonra unu ekledi:
Bu kesinlikle artc ve harikulade bir top, fakat btn bu deerine ramen tamamyla benim
tezimi doruluyor; mkemmeliyet var, taklit var, icat yok!
cat yok haa! diye cevaplad Herr Schultze omuzlarn silkerek. Tekrar ediyorum, sizden hibir
srrm saklamayacam! Gelin benimle!
elik Kral ve arkada siperden ayrlarak, hidrolik yk asansrleriyle platforma balanm olan
alt kata indiler. Burada, uzak mesafeden sklm baz top namlular olarak alglanabilecek birtakm
uzun cisimler grlyordu.

te obslerimiz16, Herr Schultze.

Bu sefer Marcel, bu silahlarn bildii hibir silaha benzemediini kabul etmek zorunda kald.
Bunlar, iki metre uzunluunda ve bir metre on santim apnda; d taraflarndan, yivlerin zerine tam
oturacak bir kurun gmlekle kaplanm; arkadan, cvatal bir elik levhayla ve nden, ucunda bir
vuru dmesi olan oval bir elik balkla kapatlm devasa tplerdi.
Bu obslerin zellii acaba neydi? Grnlerinden hibir ey anlalmyordu. Yalnzca yan
taraflarnda, imdiye kadar bu trde yaplm olanlarn hepsinden gl, korkun bir patlayc
tadklar hissediliyordu.
Marcelin sessiz kaldn gren Herr Schultze sordu:
Kefedemediniz mi?
Dorusunu isterseniz hayr! Neden bir obs bu kadar uzun, bu kadar ar olsun, en azndan
grnte?
Grn aldatcdr, diye cevap verdi Herr Schultze, ve arlklar da ayn kalibredeki sradan
bir obsten pek farkl deildir... Haydi, size her eyi syleyeyim!... Bu obs-fzeler camdandr,
stleri mee aac kaplamadr, yetmi iki atmosferlik i basnla sv karbon asidiyle
doldurulmulardr. Dn etkisiyle zarf infilak eder ve iindeki sv gaz haline dnr.
Sonu: Merminin dt blgede s yaklak sfrn altnda yz dereceye iner, ay m zamanda
muazzam miktarda karbon asidi gaz havaya karr. nfilak merkezinden otuz metrelik bir yaylma
alan iindeki btn canllar ayn anda donar ve zehirlenir. Bir hesap temeli almak iin otuz metre
diyorum, ama bu patlamann ok daha uzaa, yz ila iki yz metrelik bir alana yaylmas muhtemel!
Daha da faydal olan durumsa u ki; karbon asidi gaz, arl havann arlndan daha fazla olduu
iin ok uzun sre atmosferin alt katmanlarnda varln srdrr ve tehlikeli blge, patlamadan
saatler sonra bile zehirleyici zelliini korur, bylece oraya girmeye teebbs eden btn varlklar
kanlmaz olarak lr. Bu, hem ani hem de srekli etkileri olan bir top atdr!... Benim sistemimde
yaral yoktur, yalnzca l vardr!
Herr Schultzeun, icadnn stnlklerini anlatmaktan zevk duyduu akt. Keyfi yerine gelmiti,
gururundan yz pembelemiti ve btn dilerini sergiliyordu.
Yeterli sayda namlunun kuatlm bir ehrin zerine evrildiini dnebiliyor musunuz! Bir
hektarlk alan iin bir topun yeterli olacan varsayarsak, bin hektarlk bir ehir iin, uygun ekilde
yerletirilmi on topluk yz batarya yetecektir. Bunun stne bir de, toplarmzn sakin ve elverili
bir havada ata ayarlanm olarak mevzi aldn varsayalm, nihayet, bir elektrik teliyle verilen
genel bir iaret... Ve bir dakika iinde bin hektarlk bir alan zerinde tek bir canl kalmayacak!
Gerek bir karbon asidi okyanusu btn ehri kaplam olacak! Bu fikir geen sene, Albrecht
kuyusundan kk bir madencinin kaza sonucu lm hakkndaki tbbi raporu okurken aklma geldi!
Geri ilk olarak Napolide Kpek Maarasndan17 ilham almtm. Fakat dnceme kesin sray
kazandrmak iin bu son olayn gereklemesi gerekti. Meselenin asln anlyorsunuz deil mi? Saf
karbon asidinden yapay bir okyanus! Oysa ki bu gazn bete birlik oran bile havay solunmaz hale
getirmeye yeter.
Marcel tek kelime bile etmiyordu. Tamamyla sessizlie gmlmt. Herr Schultze zaferini
ylesine gl hissetti ki, bunu suiistimal etmek istemedi.
Canm skan tek bir ayrnt var, dedi.
Nedir? diye sordu Marcel.
Patlama grltsn ortadan kaldrmay baaramadm. Bu durum, benim top atm fazlasyla adi

bir top atna benzetiyor. Eer sessiz bir at salamay baarm olsaydm neler olurdu bir dnn!
Sakin ve huzurlu bir gecede, yz bin kii ayn anda grltszce lecekti!
Hatrlad bu byleyici idealle Herr Schultze hayallere dalmt ve belki de Marcel grn
bildirmek iin araya giremeseydi, derin bir gurur banyosundan baka bir ey olmayan bu hayal, daha
uzun sre devam edecekti:
ok iyi, gerekten ok iyi! Ama bunun gibi bin top, zaman ve para demek.
Para m? Boazmza kadar paraya batm durumdayz! Zaman m?... Zaman bize alyor!
Ve trnn son rnei olan bu Alman, sylediklerine gerekten de inanyordu!
Olsun, diye cevaplad Marcel. Karbon asidiyle dolu obsnz ylardan beri bilinen zehirli
mermiler aktna gre, tamamen yeni bir ey deil, ama u boyutta ykc olabilir, bunu inkar edecek
deilim. Yalnz...
Yalnz?...
Hacmine oranla hafif, asla on fersaha ulamaz!...
Evet, iki fersahlk at iin yapld, diye cevaplad Herr Schultze glerek. Ama diye ekledi bir
baka obs gsterirken, ite dkme bir mermi.. Bu dolu ve iinde simetrik olarak yerletirilmi,
aynen bir drbnn tpleri gibi birbirinin iine geirilmi yz kk top bulunuyor ve mermi olarak
atldktan sonra, yanc maddelerle dolu kk obslerini kusmak zere yeniden topa dnyorlar.
Bu, havaya frlattm ve zerini, sndrlmesi imkansz bir ate saanayla kaplamak suretiyle
btn bir ehre yangn ve lm getirebilecek olan bir batarya gibidir! Szn ettiim on fersah
aacak yeterli arla da sahiptir! Ve ksa bir sre sonra bu trden bir deneme yapacaz, bylece
buna inanmayanlar, yere serilecek olan yz bin cesede kendi elleriyle dokunabilecekler!
Bu srada Herr Schultze un azndaki domino talar ylesine dayanlmaz bir prltyla parlyordu
ki, Marcel bunlarn bir dzinesini krmak iin mthi bir arzu duyuyordu. Yine de kendine hkim
olacak gc bulabildi. Henz duymak istedii her eyi duymamt.
Herr Schultze devam etti:
Sylediim gibi, ksa bir sre sonra kesin bir deneme yaplacak!
Nasl? Nereye? diye bard Marcel. Nasl m? Platformdaki toplumla atlp Cascede
sradalarn aacak bu obs mermilerinden biriyle!... Nereye? Bizden en fazla on fersahlk bir
mesafeyle ayrlan, bylesine bir gk grlemesini hi beklemeyen ve zaten bekliyor olsa bile bunun
yldrm gibi sonularndan kanamayacak olan bir ehre! Bugn 5 Eyll!... Ayn 13nde, akam
saat 11.45te France-Ville, Amerikan topraklarndan silinecek! Sodom yangnnn bir benzeri olacak
bu! Bu sefer Profesr Schultze, gkyznn btn atelerini boaltacak!
Bu kez, bu beklenmeyen aklama zerine Marcelin btn kan yreine akt! Neyse ki Herr
Schultze onun ne durumda olduunun farknda deildi.
te! diye devam etti Herr Schultze daha' rahat bir ses tonuyla. Biz burada France-Ville
mucitlerinin yaptklarnn tam tersini yapyoruz! Onlar insan hayatn uzatmann yollarn ararken, biz
bunu ksaltmann srrn aryoruz. Onlarn eseri mahkm edildi, hem de lme, bizim tarafmzdan
yaatlacak olan lme. Bununla birlikte, doadaki her eyin bir amac vardr, doktor Sarrasin de
byle yaltlm bir kent kurarak hi kukusuz benim menzilim iinde mkemmel bir deney alan
hazrlad.
Marcel duyduklarna inanamyordu.
Ama, dedi, France-Ville sakinleri size hibir ey yapmadlar ki! Bildiim kadaryla, onlarla
kavga etmeniz iin hibir sebep yok?

Bunlar sylerken, Marcelin elinde olmakszn titreyen sesi bir an iin elik Kralnn dikkatini
eker gibi oldu.
Azizim, diye cevap verdi Herr Schultze, birok bakmdan tkr tkr ileyen kafanzda, eer uzun
yaayacak olsaydnz size ok zarar verecek olan bir Kelt Fikirleri zemini var! Flak, iyi, kt, btn
bunlar tamamyla greli ve deiken eylerdir. Mutlak olan yalnzca byk doa kanunlardr. Yaam
mcadelesi kanunu da aynen yerekimi kanunu gibidir. Bunun dnda kalmaya almak budalalktr;
bu kanuna uymak ve onun bize gsterdii ynde hareket etmek, ite akllca ve bilgece olan budur ve
ite bu yzden doktor Sarrasinin kentini ykacam. Topum sayesinde benim elli bin Almanm, orada
lme mahkm bir topluluk oluturan yz bin hayalperestin kolayca hakkndan gelecek.
Herr Schultzeun karsnda akl yrtmenin faydaszln anlayan Marcel, onunla tartmaktan
vazgeti.
kisi birlikte, ifreli kaplar yeniden kapanan obs adasndan ayrldlar ve yemek salonuna indiler.
Herr Schultze dnyann en doal tavryla bira bardan azna gtrd, bir zile dokundu, krd
piposunun yerine bir yenisini getirtti ve uana yle dedi:
Arminius ile Sigimer buradalar m?
Evet efendim.
Onlara syle, sesimi duyabilecek bir uzaklkta olsunlar.
Uak yemek salonundan knca elik Kral, Marcele doru dnd ve tam karsnda durup
yzne bakt.
Marcel, madeni bir setlik tayan bu baklar karsnda gzlerini karmad.
Gerekten, dedi bu projeyi uygulayacak msnz?
Gerekten. France-Ville konumunun enlem ve boylamn on saniyelik bir yaknlkla biliyorum ve
13 Eyll, saat 17.45te bu proje uygulanacak.
Beki de bu plan tamamyla gizli tutmalydnz!
Dostum, diye cevaplad Herr Schultze, kesinlikle hibir zaman mantkl olamayacaksnz. Ama
beni daha ok zen gen yata lecek olmanz.
Marcel bu son szler zerine ayaa kalkmt.
Herr Schultze souk bir tavrla devam etti:
Projelerimden, ancak onlardan bir daha sz edemeyecek olanlarn yannda konutuumu nasl
anlamadnz?
Zil ald. Arminius ile Sigimer, iki dev adam salonun kapsnda grndler.
Srrm renmek istemitiniz, dedi Herr Schultze, ite imdi biliyorsunuz!... Ve artk, size
lmekten baka bir ey kalmyor.
Marcel cevap vermedi.
Projelerimi rendiiniz halde yaamanza izin vereceimi dnmeyecek kadar zekisiniz. Bu
affedilmez bir hafiflik ve mantkszlk olurdu. Amacmn bykl, bir insan hayat -hatta azizim,
sizin gibi beyin yapsn zellikle takdir ettiim bir insan hayat- gibi bunun yannda ok nemsiz
kalan bir deeri dikkate alarak baary tehlikeye atmaktan beni alkoyuyor. Ayrca, kk bir onur
meselesinin beni ok ileriye gtrp, u anda sizi ortadan kaldrma zorunluluu iinde brakm
olmasndan dolay gerekten zgnm. Ama anlamalsnz ki, kendimi adadm karlar karsnda
duygusallk sz konusu olamaz. Size unu da syleyebilirim, selefiniz Sohne srrm renmi olduu
iin ld, bir dinamit kutusu patlad iin deil!... Kural mutlaktr ve bozulmaz olmaldr! Bunu asla
deitiremem.

Marcel, Herr Schultzea bakyordu. Sesinin tonundan, bu kel kafann hayvanca inadndan, iinin
bitik olduunu anlamt. yle ki, buna kar kmaya dahi gerek duymad.
Ne zaman ve nasl leceim? diye sordu.
Bu ayrntyla kafanz yormayn, diye cevap verdi Herr Schultze sakince. leceksiniz, ama ac
ekmeden. Bir sabah uyanmayacaksnz. Hepsi bu.
elik Kralnn bir iareti zerine Marcel, kapsnda iki dev adamn nbet bekledii odasna
gtrlp kapatld.
Marcel yalnz kaldnda, sknt ve fkeden titreyerek doktoru, ailesini, btn yurttalarn, btn
sevdiklerini dnd!
Beni bekleyen lmn hibir nemi yok, dedi kendi kendine, ama onlar tehdit eden tehlike,
bunun nasl nne gemeli!
1
Almanca anavatan". (.n.)
2
Bir tr top mermisi, (.n.)

9
P.P.C.
Durum gerekten de son derece vahimdi. Artk saatleri sayl olan ve gnein batyla birlikte,
belki de son gecesinin geldiini gren Marcel ne yapabilirdi?
Gzne bir saniye bile uyku girmedi; Herr Schultzeun syledii gibi, bir daha uyanmayaca
kaygsyla deil, ama bu kanlmaz felaketin tehdidi altndaki France-Ville bir an bile akimdan
kmad iin!
Ne yapmal?1 diye tekrarlyordu kendi kendine, Bu topu mu paralamak? Onun bulunduu kuleyi
mi havaya uurmal? Ama bunu nasl yapacam? Kamak! Odamn kapsnda iki tane zbandut
beklerken kamak! Hem 13 eyll gelmeden Stahlstadttan ayrlmay nasl baaracam, nasl
kaacam?... Evet, evet, sevgili kentimizi deilse bile en azndan iinde yaayanlar kurtarabilirim,
oraya kadar gidip onlara, kan, vakit kaybetmeden kan! Topla, yangnla lm tehlikesi
altndasnz! Hepiniz kan! diye haykrabilirim!
Sonra Marcelin dnceleri baka bir mecraya kapld.
u sefil Schultze! diye dnd. Obsnn ykc etkilerini abarttn ve bu sndrlmesi
imkansz yangnn batan baa btn ehri kaplamayacan kabul etsek bile, bir rpda ehrin byk
blmn atee verecei kesin! Burada tasarlam olduu bu korkun silah, iki kenti ayran uzakla
ramen bu mthi top mermisini oraya yollayacak1 imdiye kadar elde edilenlerin yirmi kat olan bir
k hz! Saniyede on bin metre, iki buuk fersah gibi bir ey! Ama bu neredeyse, dnyann kendi
ekseni etrafndaki dn hznn te biri! yi ama mmkn m bu?. Evet, evet!... Eer topu ilk atta
paralanmazsa!... Ve paralanmayacak da, nk yapld madenin patlamaya kar direnci
neredeyse sonsuz! Alak herif, France-Ville konumunu, noktas noktasna biliyor! ninden kmakszn
matematiksel bir kesinlikle nian alacak ve aynen syledii gibi, obs, kentin tam ortas na decek!
Bu talihsizleri nasl haberdar etmeli!
Gn doduunda Marcel gzn bile krpmamt. Bu hummal uykusuzluk sresince bo yere
uzand yatandan kalkt.
Haydi bakalm, dedi kendi kendine, nmzdeki geceye! Bana ac ektirmek istemeyen bu
cellat, uykuya teslim olmam bekleyecek muhakkak! Ya sonra!... benim iin nasl bir lm hazrlyor
acaba? Uyku srasnda beni prsik asitle zehirlemeyi mi dnyor? Odama, elinde bol miktarda
bulunan, u karbon asidi gazndan m verecek? Ya da camdan obslerinin iine koyduu gibi ani
olarak gaz haline geii yz derecelik bir s d yaralan bu gazn sv halini mi kullanacak? Ve
ertesi gn, benim, bu gl, salam, hayat dolu bedenin yerinde ancak kurumu, donmu, sertlemi
bir mumya bulunacak!... Ah, sefil! Bu dayanlmaz soukla hayatm donup kalsa, yreim kurusa bile,
dostlarm, doktor Sarrasin, ailesi, Jeanne, benim kk Jeannem, onlar kurtulmal! te bunun iin
kamalym.. o halde kaacam!
Marcel bu son szleri sylerken, odasna kapatlm olduu dncesine ramen, igdsel bir
hareketle elini kapnn tokmana gtrd.
Hayret iinde kapnn aldn grd. Ve her zamanki gibi, yry yapmak detinde olduu

baheye inebildi.
Ah, demek ki merkez blok iine hapsedilmi durumdaym, odama deil! diye dnd, Olsun,
bu da bir ey!
Ancak Marcel, darya adm atar atmaz, grnte zgr olmasna ramen, tarihsel ya da daha
dorusu tarih ncesinden kalma isimler tayan iki kiinin, Arminius ve Sigimerin refakati
olmakszn bir adm bile atamayacan anlad.
Marcel daha nce birok kere onlarla karlatnda bu gri ceketli, boa boyunlu, Herkl pazulu;
kaln, al gibi byklarla ve koru gibi favorilerle kapl krmz suratl iki zbandutun ne gibi bir
grevleri olabileceini kendine sormutu.
imdi, onlarn grevinin ne olduunu biliyordu. Bunlar, Herr Schultzeun cellatlar ve geici
olarak da kendisinin ahsi nbetileriydiler.
Bu iki dev, Marceli gz hapsinde tutuyorlar, odasnn kapsnn nnde yatyorlar ve parka kar
kmaz adm adm izliyorlard. niformalarnn zerindeki tabanca ve hanerlerden oluan mthi bir
silah donanm, bu gzetimin hangi boyutlara ulaacann gstergesiydi.
Bununla birlikte balklar gibi sessizdiler. Diplomatik bir amala onlarla sohbet etmeye alan
Marcel, vahi baklardan baka bir cevap alamamt. Hatta baz sebeplerden dolay dayanlmaz
olduuna inand bir bardak bira ikram bile fayda vermemiti. On be saatlik bir incelemeden sonra
onlarn yalnzca tek bir kusurlar olduunu grd, ayakst itikleri pipo. Acaba Marcel bu yegane
kusuru kendi selameti iin kullanabilecek miydi? Bunu bilmiyordu, henz bunu hayal edemiyordu ama
kaacana kendi kendine yemin etmiti ve onu bu kaa tayabilecek hibir ey hafife
alnmamalyd.
Ancak durum acildi. Ne yapmalyd?
En ufak bir bakaldr iareti ya da ka teebbsnde Marcel, kafasna iki kurun yiyeceinden
emindi. Bunlarn skalayaca dnlecek olsa bile, sra nbetiyle evrelenmi mstahkem
hattn ortasnda bulunuyordu.
Merkez Okulunun eski rencisi deti olduu zere, meseleyi tam bir matematiki gzyle ortaya
koymutu:
Bir adam, kendisinden daha gl ve tepeden trnaa silahl, akas olmayan iki adam tarafndan
gzetim altnda tutulmaktadr. ncelikle adamn bu gardiyanlar atlatmas gerekmektedir. Bu ilk
aama baaryla tamamlandktan sonar yapmas gereken, etraf ok sk gzetlenen bu yerden
kmaktr...
Marcel bu ifte problemi kafasnda yz kere evirip evirdi, yz kere dnp dolap bir
imkanszlkla karlat.
Acaba durumun olaanst vehame onun icat yetilerine sihirli bir denekle doku nmumuydu?
Yoksa tesadf bu bulua tek ba na m karar verecekti? Bunu sylemek zor du.
Marcel ertesi gn her zamanki gibi parkta dolarken gzleri, imenlerin arasnda gr n
dikkatini eken bir fidana takld.
Bu ot cinsinden, hznl grnl, yap raklar st ste, oval, sivri ve ikier ikier kan tek
tayaprakl, an eklinde byk kr mz, iekleri ortadan tek bir sapn zerinde duran bir bitkiydi.
Botanikle imdiye kadar yalnzca amatr olarak ilgilenmi olan Marcel, yine de bu fidann
grnnde patlcangiller ailesinin ayrc zelliklerini grdn sand. Kk bir yapra rastgele
kopard ve gezintisine devam ederken bunu hafife inemeye balad.
Yanlmt. Ksa sre sonra mide bulantsyla birlikte btn organlarnda hissettii arlama ona,

elinin altnda doal bir gzelavratotu laboratuvar olduunu haber veriyordu, gzelavratotu yani en
kuvvetli uyuturuculardan biri.
Babo dolanmaya devam ederek, u taraflardan birinde bulunan Boulogne ormanndaki elalenin
olduka adi bir kopyasn beslemek zere parkn gneyine doru uzanan kk yapay gln kysna
kadar geldi.
Bu elalenin sular nereye gidiyor? diye sordu kendi kendine Marcel.
nce kk bir akarsu yatanda toplanan sular, bir dzine kadar kvrm izdikten sonra parkn
snrnda gzden kayboluyordu.
Bu durumda orada bir su haznesi bulunuyor olmalyd, akarsu bu hazneyi doldurduktan sonra,
Stahlstadt dndaki ovay sulamak zere yeralt kanallarndan biri araclyla dar kyordu.
Marcel orada bir k kaps grr gibi oldu. Bu byk bir araba kaps deildi elbette, ama bir
kapyd.
Ya eer kanal demir parmaklklarla kapatlmsa! diye itiraz etti nce tedbirin sesi.
Hibir eyi tehlikeye atmayan hibir ey kazanamaz! Ee denen ey, mantarlar eelemek iin icat
edilmedi ve laboratuvarda mkemmelleri var! diye karlk verdi bir baka ses; cesur kararlar
emreden alayc sesti bu.
Marcel iki dakika iinde kararn vermiti. aklna -eer fikir denebilirse!- bir fikir gelmiti. Beki
gerekletirilmesi imkansz, ama eer lm daha nce gelmezse gerekletirmeyi deneyecei bir
fikir.
Bunun zerine, doal bir tavrla tekrar krmz iekli bitkinin yanma geldi, gardiyanlarn gzden
karmalarna imkan vermeyecek ekilde ondan iki yaprak kopard.
Sonra odasna geri dnp, yine aka grlebilecek ekilde bu yapraklar atete kuruttu, elinde
tutup ufalad ve ttnnn iine kartrd.
Bunu izleyen alt gn boyunca Marcel, byk bir aknlk iinde her sabah uyand. Artk hi
grmedii, gezintilerinde hii karlamad Herr Schultze acaba kendisini yok etme projesinden vaz
m gemiti? Kukusuz hayr, aynen doktor Sarrasinin ehrini yerle bir etme projesinden
vazgemedii gibi.
Marcel yaamas iin kendisine verilen izinden faydalanarak her gn ayn hareketi tekrarlad.
Elbette ki gzelavratotu imemeye zen gsteriyordu, bu yzden de iki tane ttn paketi vard; birisi
kendi kiisel kullanm iin, dieri de hergnk hilesi iin. Amac sadece Arminius ile Sigimerin
merakn uyandrmakt. Bu iki hdk, mzmin tiryakiler olarak yaknda Marcelin yapraklarn
toplad bitkiyi fark edecek, bunun ttnle karmnn verdii lezzeti denemek iin onun yaptnn
aynsn yapacaklard.
Yaplan hesap doruydu ve ngrlen sonu neredeyse mekanik olarak gerekleti.
Marcel altnc gn -u uursuz 13 Eylln bir gn ncesinde- ilgisiz bir tavrla, gz ucuyla
arkasna bakarken byk bir mutlulukla gardiyanlarnn yeil yapraklardan topladklarn grd.
Bir saat sonra, gardiyanlarn, yapraklar atein ssnda kuruttuklarndan, koca nasrl elleriyle
ufaladklarndan ve ttnlerine kartrdklarndan emindi. Hatta daha imdiden yalanyor gibiydiler!
Marcelin tasarlad yalnzca Arminius ile Sigimeri uyutmak myd? Hayr. Onlarn gzetiminden
kamak iin bu yeterli deildi. Ayn zamanda suyun akt kanal gemenin bir yolunu bulmak
gerekiyordu, kanal kilometrelerce uzunlukta olsa bile. Marcel bu areyi dnmt. lme
ihtimalinin onda dokuz olduu doruydu, ama zaten lme mahkmiyetine oktan karar verilmiti.
Akam oldu ve akamla beraber yemek saati, sonra son gezinti saati geldi. Ayrlmaz l parkn

yolunu tuttu.
Marcel hi tereddt etmeden, bir dakika bile kaybetmeden kararl admlarla bir aa kmesinin
ortasndaki binaya doru ilerledi, buras model atlyesinden baka bir yer deil di. Kenarda duran
bir bankn zerine oturdu, piposunu yakt ve imeye koyuldu.
Hemen ardndan, pipolarn hazr bulun duran Arminius ile Sigimer de yandaki banka oturarak
gl nefeslerle tttrmeye baladlar.
Uyuturucu, etkisini gstermekte fazla gecikmedi.
Aradan be dakika gememiti ki iki koca Tton kafesteki aylar gibi sendelemeye ve gerinmeye
baladlar. Gzlerini bir bulut perdeledi, kulaklar uuldamaya balad, yzleri ak krmzdan kiraz
krmzsna dnd, hareketsiz kalan kollar yanlarna dt, balar bankn arkalna devrildi.
Pipolar yere yuvarland.
Nihayet, Stahlstadt parknn her zamanki ku cvltlarna, ahenk iinde iki grltl horlama
kart.
Marcel ite bu n bekliyordu. Hem de ne Sabrszlkla, zira ertesi gece saat 11.45te Herr Schultze
tarafndan mahkm edilen France-Ville, yok olacakt.
Marcel model atlyesine kotu. Bu geni Salon, iinde btn bir mzeyi saklyordu. Hidrolik
makinelerin su pompalarnn trbinlerin, delici aletlerin, deniz makinelerinin, lokomobillerin, gemi
teknelerinin modellerinden oluan milyonlarca aheser vard burada. Kuruluundan itibaren Schultze
fabrikasnda retilmi olan her eyin tahtadan modelleriydi bunlar ve bunlarn arasnda top, torpil,
obs kalplarnn da eksik olmad tahmin edilebilirdi.
Gece kapkaranlkt, dolaysyla gen Alsacelnn uygulamaya koymay dnd cretkar plan
iin gayet elveriliydi. Byk ka planin hazarlarken Stahlstadtn model mzesini de yok etmek
istiyordu. Ah, keke, siperindeki topla birlikte u muazzam ve yklmaz Boa Kulesini de yerle bir
edebilseydi! Ama bunu dnmenin gerei yoktu.
Marcelin ilk ii, ara gere rafndaki demir kesmeye yarayan, elikten bir kk testereyi cebine
atmak oldu. Sonra, kutusundan kard bir kibriti yakarak bir an bile tereddt etmeden, salonun
izim kartonlaryla am aacndan hafif modellerin yl olduu kesini atee verdi.
Ve dar kt.
Btn bu yanc maddelerle beslenen yangn, bir saniye sonra salonun pencerelerinden gl
alevler karmaya balad. Ayn anda alarm zili almaya balad, bir elektrik akm Stahlstadtn
eitli blmlerindeki elektrikli zilleri harekete geiriyordu ve her taraftan bu harl makineleriyle
birlikte itfaiyeciler kouu yordu.
Bu srada, varlyla btn bu alanlara cesaret vermek zere Herr Schultze ortaya kt.
Birka dakika iinde buhar kazanlarnn basncyla gl pompalar hzla almaya balad. Model
mzesinin duvarlarna atsna kadar boanan bir su tufanyd bu. Ama alevlere dokunur dokunmaz,
onu sndrmek yerine buharlaveren sudan daha gl olan ate, biraz sonra binann her tarafna
yayld. Be dakika iinde yle bir younluk kazanmt ki, yangn kontrol altna alma umudundan
vazgemek zorunda kaldlar. Yangnn grnts muhteem ve korkuntu.
Bir kuytuya bzlm olan Marcel, baskna uram bir ehri savunurcasna adamlarn ileriye iten
Herr Schultzea gzden kaybetmiyordu. Zaten profesrn yapabilecei fazla bir ey de yoktu. Model
mzesi park iinde yaltlm bir konumdayd ve artk, tamamyla yanp kl olaca kesindi.
Tam bu srada, binadan hibir ey kurtarlamayacan gren Herr Schultze gr bir sesle unlar
syledi:

Orta vitrinde duran 3175 numaral modeli kurtarana on bin dolar!

Bu model, Schultze tarafndan gelitirilen ve onun iin mzedeki dier eyalarn hepsinden daha
deerli olan mehur topun modeliydi.
Ama bunu kurtarmak iin solunmas imkansz siyah dumanlar arasnda bir ate yamurunun altna
atlmak gerekiyordu. erden kamama ihtimali onda dokuzdu! On bin dolarlk yeme ramen Herr
Schultzeun arsna kimse cevap vermiyordu.
O srada bir adam ne kt.
Bu adam Marceldi.
Ben girerim, dedi.
Siz! Diye bard Herr Schultze.
Ben!
Bu sizi, hakknzdaki lm hkmnden kurtarmayacaktr, bilesiniz!
Bundan kurtulmak iddiasnda deilim, bu deerli modeli yok olmaktan kurtarmak istiyorum!
Git yleyse, diye cevaplad Herr Schultze, ve sana yemin ediyorum, eer baarrsan on bin
dolar miraslarna teslim edilecek.
Bundan eminim, diye cevap verdi Marcel.
Yangn durumlarnda her zaman hazr bulundurulan ve nefes alnmayan yerlere girme imkan
salayan Galibert aletlerinden ok sayda getirilmiti. Marcel, kk Carl', Bayan Bauerin
ocuunu lmn penesinden kurtarmaya altnda bu aleti kullanmt.
Bu aletlerden biri yksek bir atmosfer basncyla havayla doldurulup hemen Marcelin srtna
yerletirildi. Burnu mandalla tkand, borunun ucu azna yerletirildi ve dumann iine atld.
Sonunda! dedi kendi kendine, depomda on be dakikalk hava var!... Tanr yardm ederse bu
bana yeter!
Kolayca tahmin edilebilecei gibi Marcel Schultze topun modelini kurtarmay akimdan bile
geirmiyordu. Yapt tek ey, dumana boulmu salondan havada uuan alevli paralarn, yanan
kirilerin saana altnda, hayat pahasna gemek oldu. Bir mucize eseri alevler ona dokunmad ve
at, rzgarn bulutlara kaldar savurduu kvlcmlarn ortasnda yere kt srada parka alan
arka kapdan dar kt.
Kk akarsuya kadar komak, onu Stahlstadtn dna karan mehul su haznesine kadar ky
boyunca inmek, hi tereddtsz suya dalmak, btn bunlar Marcelin yalnzca birka saniyesini ald.
Hzl bir aknt onu yedi- sekiz ayak derinliindeki bir su ktlesinin iine srkledi. Ynn
belirlemesi gerekmiyordu, zira aknt onu Arianen ipini 18 tutmuasna srklyordu. Hemen hemen
ayn anda, akarsunun su fazlasnn tamamen doldurduu, barsak gibi dar bir kanaln iinde olduunu
fark etti.
Bu barsan uzunluu ne kadar acaba? diye sordu kendi kendine Marcel. Her ey buna bal!
Eer on be dakikada buradan kamazsam hava bitecek, ite o -zaman mahvoldum demektir!
Marcel btn soukkanlln koruyordu. Bir engele arptnda aknt onu on dakikadr bu ekilde
srklemekteydi.
Kanaln azn kapatan menteelerle tutturulmu demir bir parmaklkt bu.
te bundan korkuyordum! dedi Marcel yalnzca.
Ve bir saniye bile kaybetmeden cebinden testereyi karp kilidin dilini kesmeye balad.
Dili yerinden skmek iin be dakikalk ura yeterli olmamt. Parmaklk srarla kapal durmaya
devam ediyordu. Marcel artk byk bir glkle soluk alabiliyordu. Deposunda ok az kalm olan

hava, cierlerine yetersiz miktarda ulaabiliyordu. Kulaklarnn uuldamas, gzlerinin kanlanmas,

kann beynine toplanmas, her ey boulmasnn yakn olduunu gsteriyordu. Ama yine de direniyor,
bu ortamdan kmak iin yetersiz olan akcierlerinin mmkn olduu kadar az oksijen tketmesi iin
nefesini tutuyordu!... Ama kilidin dili epeyce yontulmu olmasna ramen hl direniyordu!
Bu srada testere elinden dt.
Tanr bana kar olamaz! diye dnd.
Yce bir koruma igdsnn verdii gle parmakl iki eliyle tutup sarst.
Parmaklk ald. Kilit krlmt, aknt, neredeyse tamamyla nefessiz kalm olan ve depodaki son
hava molekllerini solumaya uraan talihsiz Marceli srkledi.
Ertesi gn Herr Schultzeun adamlar yangnn tamamyla yakp kl ettii binaya girdiklerinde ne
ykntlarn arasnda ne scak kllerin iinde hibir insan kalntsna rastlamadlar. Yani cesur iinin
kendi fedakarlnn kurban olduu kesindi. Bu durum, fabrikann atlyelerinde onu tanm olanlar
artmad.
Sonuta, bu deerli model kurtarlmam ama elik Kralnn srlarn bilen adam lmt.
Tanr ahidimdir ki onu ac ekmekten kurtarmak istemitim! dedi kendi kendine Herr Schultze
btn iyi kalpliliiyle. Her halkarda, on bin dolar tasarruf etmi durumdayz!
Gen Alsacelnn cenazesi iin yaplan tek konuma bu szlerden ibaretti!

10
ALMAN DERGS UNSERE ENTURIENN BR MAKALES
Yukarda anlatlan olaylardan bir ay nce, Unsere Centurie (Yzylmz) adl, pembe turuncu
kapakl bir dergi France-Ville hakknda bir makale yaynlamt. Beki de bu kenti yalnzca maddi bir
gr asyla inceledii iin, Cermen imparatorluunun mklpesentleri tarafndan zellikle
beenilen bir makaleydi bu.
Birleik Devletlerin bat kysnda meydana gelen olaanst bir olay daha nce okuyucularmza
bildirmitik. Byk Amerikan cumhuriyeti, nfusunda barndrd hatr saylr gmen ajan
sayesinde, uzun zamandr dnyay bir srprizler zincirine altrm durumda. Ama bu srprizlerin en
sonuncusu ve en tuhaf gerekten de be yl ncesine kadar fikir olarak bile ortada yokken bugn son
derece gelimi olan ve birdenbire en yksek refah dzeyine ulaan France-Ville adl kenttir.
Bu harikulade kent, Byk Okyanusun gzel kokulu kylarnda btn byleyiciliiyle
ykselmektedir. Biz bu giriime ait ilk plann ve ilk fikrin, zannedildii gibi bir Fransza, doktor
Sarrasine ait olup olmadn inceleyecek deiliz. Bu hekimin, bizim mehur elik Kral ile uzaktan
akrabalndan dolay vnmesi gz nne alndnda bu durum mmkn gzkmektedir. Bu arada
unu da ekleyelim, yasal olarak Herr Schultzea kalan hatr saylr mirasn hileyle ele geirilmesinin
de Fransvilin kuruluuyla ilikisi vardr. Bu vesileyle. ortaya koymaktan gurur duyduumuz bir
gerek de udur ki, dnyann neresinde iyi bir ey yaplyorsa, bunda bir Cermen tohumu olduundan
emin olunabilir Her ne olursa olsun, biz okuyucularmza, byle bir model kentin oluumu hakknda
kesin ve geree uygun ayrntlar vermekle ykmlyz.
Bu kentin adn haritada aramak bouna dr. Hatta Eski ve Yeni Dnyann btn koru lan ve aa
topluluklarnn bile tam bir kesinlikle belirttii bizim mehur Tuchtigmann m drt sayfalk yz
yetmi sekiz formalk bu yk atlasnda, uygulamal corafya biliminin bu cmert abidesinde bile
henz Farance-Villein en ufak bir izine rastlanmamaktadr. u an bu yeni kentin ykseldii yerde be
yl nce orak bir l uzanyordu. Burann harita zerindeki tam konumu, 11343. kuzey enlemiyle,
Grennwiche gre 4117 124. bat boylamdr. Grld gibi Byk Okyanus kysnda, Kuzey
Amerikann Oregon eyaletinde Blanc Burnunun yirmi fersah kuzeyinde Mont des cascades adn
alm olan kayalk dalarn ikinci srasnn eteklerindedir.
En elverili yerleim yeri zenle aratrlm ve baka birok uygun yer arasndan seilmitir.
Burann seiminde belirleyici olan sebeplerden bazlar unlardr: Dnya medeniyeti iin her zaman
nemli olan Kuzey yarmkrenin lman iklimi, belirli bir sre sonra birlie katlmak artyla kentin
bamszln ve Avrupada Monako Prensliinin sahip olduuna benzer haklar geici bir sre iin
garanti altna almaya izin veren federatif bir cumhuriyetin ve yeni bir devletin ortasnda olmas,
giderek byk kresel bir yol halini alan okyanus kysndaki konumu; toprann engebeli, verimli
ve sala son derece yararl zelliklere sahip olmas, ayn anda hem kuzey hem gney hem de dou
rzgarlarn keserek kentin havasn tazeleme iini okyanus esintisine brakan da srasna yaknl,
elaleleri ve akntsnn hz sayesinde taze, tatl, hafif, oksijenli su tayan ve denize tamamyla saf
olarak ulaan kk bir rman bulunmas, son olarak da, engel eklinde kvrlan uzun bir burunun

oluturduu ve mendireklerle gelitirilmeye ok elverili bir doal limana sahip olmas.

Birka ikincil faydadan da sz edilebilir, baz mermer ve ta ocaklarna, kaolin damarlarna yakn
bir konumda bulunulmas ve hatta baz altn zerrelerinin izlerine rastlanm ol mas. Aslnda bu son
ayrnt neredeyse bu topraklarn terk edilmesine yol aacakt. Ken tin kurucular altn hrsnn
projelerini tehlikeye sokabileceinden kayg duydular, ama neyse ki altn zerreleri ok kk ve ok
nadirdi.
Mekan seimi her ne kadar ciddi ve derin incelemelerle belirlenmi olsa da ancak birka gn
alm ve zel bir keif seferi gerektirmemiti. Dnya bilimi artk, alma odasndan kmadan en
uzak blgeler hakknda kesin ve doru bilgiler elde etmeyi mmkn klacak kadar ileridir.
Bu noktaya karar verildikten sonra organizasyon komitesinin iki yesi Liverpooldan kalkan ilk
posta vapuruna binerek on bir gnde New York a ve yedi gn sonra da San Franciscoya gelmiler,
buradan da bir istimbot kiralayarak on saatte tespit edilen yere ulamlardr.
Oregon yasa koyucularyla anlamak, deniz kysndan Cascade Dalarnn srtlarna kadar
uzanan drt fersah geniliindeki alan zerinde imtiyaz elde etmek, bu topraklar zerinde gerek ya
da varsaymsal haklar olan yarm dzine kadar arazi sahibinin haklarn birka bin dolar karlnda
satn almak, btn bunlar bir aydan fazla zaman almamt.
Ocak 1872 ele arazinin oktan kefi yaplm, llm, iaretlenmi, iskandil edilmi ve be yz
Avrupal ustaba ve mhendisin ynetimi altndaki yirmi bin kiilik bir inli ii ordusu almaya
balamt. Btn Kaliforniya eyaletine yaptrlan afiler, her sabah, btn Amerika ktasn gemek
zere San Franciscodan kalkan hzl trene srekli olarak eklenen bir ilan vagonu ve bu ehrin yirmi
gazetesine verilen gnlk ilanlar ii toplamak iin yeterli olmu, hatta bir irketin indirimli
fiyatla yapmay teklif ettii, kayalk dalarn tepelerine dev harfler kazmak yoluyla byk boyutlu
reklam yntemini kullanmaya dahi gerek kalmamt. unu da sylemek gerekir ki, inli iilerin bat
Amerikaya akn o dnemde ii cretleri piyasasnda ciddi bir dzensizlie sebep olmutu. Birok
eyalet kendi halknn hayat artlarn korumak ve kanl iddet olaylarna engel olabilmek iin bu
zavalllar kitleler halinde snrd etme karar almak zorunda kalmlard. France-Ville kuruluu
onlarn mahvn engellemitir. cretler, iin tamamlanmasndan sonra denmek zere herkes iin
gnlk bir dolar olarak belirlenmi ve yemekler de belediye idaresi tarafndan datlmtr.
Bylelikle karmaadan ve bu trden byk gleri ounlukla lekeleyen hayaszca dedikodulardan
kanmlardr. al malarn karl her hafta delegelerin huzurunda San Francisco Bankasna
yatrlm ve parasn almak isteyen her iiye bir daha geri dnmemesi art koulmutur. Yeni kentin
grnmn ve ayrc zelliklerini olduka zc bir tarzda bozacak olan sar rktan kur tulmak iin
bu gerekli bir nlemdir. Zaten kurucular oturma izni verme ya da reddetme hakkn kendilerinde sakl
tuttuklarndan, bu nlemin uygulanmas nispeten kolay olmutur.
"lk byk giriim, yeni kentin arazisini Pasifik Demiryolu anahattna ve oradan da Sacramento
ehrine balayan bir demiryolu hattnn kurulmas olmutur. Salkl bir yerleimi olumsuz
etkileyecek her trl yer engebesinden ya da derin ukurlardan kanmaya zen gsterilmitir.
Demiryolu ve liman almalar olaanst bir almayla yrtlmtr. Nisan ayndan itibaren
ekspres bir New York treni o gne kadar Avrupada kalm olan komite yelerini France-Ville garna
tamtr.
Bu sre ierisinde kentin genel planlar, meskenlerin ve resmi binalarn ayrntlar durdurulmutu.
Bunun sebebi malzeme eksiklii deildi, projenin ilk haberleri duyulur duyulmaz Amerikan
sanayisi, akla gelebilecek btn yap malzemelerini France-Ville rhtmna ymakta gecikmemiti.

Kurucularn tek sknts, bunlar arasnda seim yapmaktan ibaretti. Kurucular evlerin tuladan
yaplmasna karar verdiler. Bunlar elbette kabaca kalba dklm ve piirilmi toprak tulalardan
deil, hafif, ekil, arlk ve younluk itibariyle mkemmel dzgnlkte; birbirine paralel ve silindir
eklinde bir dizi delikle delinmi tulalard. Bu delikler ucuca eklendiinde duvarn iki ucunu
birletiren bir aklk oluturacak ve bylece havann, ii blmelerde olduu gibi evlerin d
duvarlarnn iinde de serbeste dolamasn salayacak olmalydlar. 19 Bu kullanm ekli ayn
zamanda seslerin iddetini azaltmaya ve her daire iin tam bir izolasyon salamaya yarayan ok
deerli bir avantajdr.
Zaten komite, inaatlardan tek bir ev tipi talep etmemiti. Daha dorusu, bu skc ve yavan
tekdzelie karyd. Bu yzden komite, mimarlarn uymak zorunda olduklar kurallar koymakla
yetindi:
1- Her ev, aa, imen ve iek ekilmi bir arazi pay zerinde mstakil olacak ve tek bir aile
tarafndan kullanlacaktr.
2- Hibir ev iki kattan fazla olmayacaktr, hibiri bir dierinin havadarlna ve na engel
olmayacaktr.
3- Btn evlerin cephesi sokaktan on metre geride parmaklkla ayrlacaktr. Parmaklkla cephe
arasndaki blm, iek bahesi olarak dzenlenecektir.
4- Duvarlar, numuneye uygun olarak boru eklindeki tulalardan yaplacaktr. Sslemeler
konusunda mimarlar her trl zgrle sahiptirler.
5- atlar, drt yne doru hafife eimli, ziftle kapl, yksek kenarl bir taraa eklinde olacak
ve yamur sularnn derhal akmas iin uygun oluk sistemine sahip olacaklardr.
6- Btn evler, her taraftan ak ve ilk oturma plannda olduu gibi bir yeralt havalandrmas da
oluturacak bir temel kubbesinin zerine ina edilecektir. Su tama ve boaltm kanallar, durumlar
kolaylkla kontrol edilebilecek ve yangn durumunda derhal gerekli suya ulalabilecek ekilde
kubbenin orta stunundan geecektir. Sokak seviyesinden be-alt santimetre ykseklie taacak olan
bu bodrumun zemini tamamen kumla kaplanacaktr. zel bir kap ve merdiven, bu blm dorudan
doruya mutfaklara ya da kilerlere balayacak ve ev ileriyle ilgili btn ilemler grnt ve koku
kirlilii yaratmadan burada yaplabilecektir.
7- Mutfak, kiler ve mtemilatlar, allm kullanmn aksine st katta, bunlarn geni ve havadar
bir paras haline dnecek olan terasla balant halinde olacaktr. Yapay k ve suyun yan sra
mekanik gle alan ve yklerin bu kata kolayca karlmasn salayan bir asansr de ev
sahiplerine dk fiyattan salanacaktr.
8- Evlerin plan herkesin kiisel zevkine braklmtr. Ancak, gerek birer mikrop yuvas ve zehir
laboratuvar olan iki hastalk unsuru; hal ve duvar kad, kesinlikle kullanlmayacaktr. Bylece,
deerli aalardan sanatkarca yaplm ve yetenekli ustalar tarafndan mozaikle birletirilmi
parkeler, temizlii pheli bir yn tabakasnn altnda kaybolmayacaktr. Duvarlara gelince, cilal
tulalarla kaplanarak, gzlere binlerce zehirle dolu ve daha dayanksz duvar kadnn asla
yakalayamayaca bir renk cmb iinde, Pompei evlerinin iindeki parlaklk ve eitliliini
yanstacaktr. Bunlar aynen cam ve aynalar gibi ykanabilecek, parke ve tavanlar gibi
fralanabilecektir. Burada tek bir hastalk tohumu bile barnamayacaktr.
9- Her yatak odas tuvaletten ayr olacaktr. Hayatn te birinin geirildii bu odann, en geni,
en havadar ve ayn zamanda en sade oda olmasn tavsiye etmek gereksiz olmayacaktr. Bu oda
yalnzca uyumak iin kullanlmaldr; burada gerekli mobilyalar drt sandalye, bir somya ve sk sk

dvlen yn bir ilteyle birlikte demir yataktan ibarettir. Salgn hastalklarn en gl mttefikleri
olan tyl eyalar, yatak rtleri, pikeler elbette ki kullanlmayacaktr. Ynl, hafif ama scak tutan,
temizlenmesi kolay rtler rahat rahat bunlarn yerini tutacaktr. Perdeler ve dier rtler resmi
olarak kaldrlmayacak ama bunlarn en azndan sk ykamaya elverili kumalar arasndan seilmesi
tavsiye edilecektir.
10- Her odann, istee bal olarak odun ya da maden kmr yaklan bir minesi olacak ve her
minenin dardaki havayla balantsn salayan bir akl olacaktr. Duman ise, atdan darya
verilmek yerine yeralt kanallarndan, evlerin arkasnda, iki yz nfusa bir frn olmak zere kentin
btesinden yaplacak olan frnlara ulaacaktr. Burada, tad karbon paracklarndan
arndrlarak effaf bir ekilde, otuz be metre ykseklikten atmosfere verilecektir.
te her meskenin inas iin belirlenmi on kural bunlardr.
Genel dzenlemeler de en az bunun kadar byk bir zenle incelenmitir.
Her eyden nce kentin plan esasen, btn gelimelere ak olacak ekilde basit ve dzenlidir.
Dik ayla bibirini kesen sokaklarn aralarndaki mesafe eittir, genilikleri ayndr, kenarlarna
aalar dikilmitir ve hepsi de, bir sra numarasyla tanmlanmtr.
Her yarm kilometrede bir, te bir orannda genileyen sokak, bulvar ya da cadde adn alr ve
kelerinden birinde, tramvay ve kent ii demiryollarna giri yeri bulunmaktadr. Her mahallede France-Ville sanatlar bunlarn yerini almaya layk zgn eserler yapana kadar- heykel sanatnn
aheserlerinin gzel kopyalaryla ssl parklar yer almaktadr.
Btn sanayi ve ticaret serbesttir.
France-Villede otuma hakk elde edebilmek iin iyi referanslar vermek, sanayi, bilim ya da sanat
alanlarnda yararl ya da serbest bir meslek icra etmeye yatkn olmak; kentin yasalarna uymay
taahht etmek yeterli ama arttr. Burada, isiz gsz yaanmasna gz yumulmaz.
Daha imdiden ok sayda resmi bina bulunmaktadr. Bunlarn en nemlileri; katedral, apeller,
mzeler, ktphaneler, eitim kurumlar ve beden eitimi okullardr ki, bunlarn hepsi de gerekten
bir byk kente yarar lks ve hijyenik koullara uygunluk iinde dzenlenmitir.
ocuklarn drt yandan itibaren, beyin ve kas glerini gelitirebilecek tek ey olan zihinsel ve
bedensel egzersizleri izlemeye zorunlu olduklarn sylemek gereksiz olacaktr. ocuklarn hepsi,
yle kat bir temizlie altrlrlar ki, basit kyafetlerinin zerindeki herhangi bir lekeyi gerek bir
onur krkl kabul ederler.
Bu bireysel ve kolektif temizlik meselesi France-Ville kurucularnn balca uradr.
Temizlemek, durmakszn temizlemek, bir insan yerleiminde srekli olarak yaylan mikroplar
olutuklar anda yok etmek; ite merkezi hkmetin asl ii budur. Bu amala lam kent dnda
toplanr, burada younlatrma ileminden geirilir ve gnlk olarak krsal blgeye tanr.
Sular her tarafta dalga dalga akmaktadr. Ziftli tahta denmi sokaklar ve ta kaldrmlar, bir
Hollanda saraynn deme talar kadar parlaktr. Yiyecek pazarlar daimi bir gzetim altndadr ve
halkn salyla oynamaya cret eden tccarlara ok sert cezalar uygulanmaktadr. Bayat yumurta,
bozuk et, kark st satan bir pazarc, halk zehirleyen biri olarak kabul edilmektedir. Son derece
gerekli ve ince bir i olan salk mfettilii, okullarda bu amala yetitirilmi, tecrbeli ve
gerekten iinin uzman kiilere emanet edilmitir.
Bu salk mfettiinin yetki alan, buhar makineleri, yapay kurutucular ve zellikle
dezenfektasyon odalar halinde byk bir alan zerine kurulmu olan amarhaneye kadar uzanr.
Hibir amar gerek anlamyla derinlemesine beyazlamadan sahibine geri dnmez ve iki ayr

ailenin gnderdii amarlarn asla bir araya konmamasna zel bir zen gsterilir. Bu basit nlem
ok byk bir etkiye sahiptir.
Evde tedavi sistemi yaygn olduundan hastaneler sayca azdr, bunlar da snacak yeri olmayan
yabanclarla birka istisnai vaka ya ayrlmtr. Bu arada unu da eklemek gerekir ki, yedi-sekiz yz
civarnda hasta barndrarak bir enfeksiyon merkezi haline gelecek olan byk bir hastane binas
yapma fikri, bu rnek kentin kurucularndan birinin bile aklnda yer etmemitir. Garip bir yanlgyla,
birok hastay sistematik olarak bir araya getirmek yerine, tek dndkleri bunun aksine hastalar
tecrit etmektir. Bu, onlarn karma olduu gibi toplumun da karmadr. Hatta evlerde bile, eer
mmknse, hastann ayr bir dairede tutulmas tavsiye edilir. Hastaneler yalnzca birka acil vakann
geici hizmeti iin yaplm istisnai ve snrl yaplardr.
am aacndan yaplm ve her yl dzenli olarak yaklp yenisi yaplan bu hafif barakalarda -her
biri kendi zel odasna sahip olmak zere- en fazla yirmi-otuz hasta bulunabilir. Btn paralar zel
bir modele gre yaplan bu seyyar hastaneler zaten ihtiyaca gre kentin u ya da bu notasna
tanabilmekte ve gerekli durumlarda oaltlabilmektedir.
Bu hizmete bal olan dhiyane bir yenilik de, bu zel meslek iin zel olarak yetitirilmi,
tecrbeli ve merkezi ynetim tarafndan halkn hizmetine hazr tutulan hastabakclar koludur. Byk
bir dikkatle seilen bu kadnlar, hekimlerin en deerli ve en sadk yardmclardr. Tehlike nnda son
derece gerekli olan ve ounlukla bilinmeyen pratik bilgileri, ayaklarna giderek ailelere retirler
ve hastay tedavi ettikleri sre ierisinde hastaln yaylmasna engel olmak gibi de bir grevleri
vardr.
Yeni kentin kurucularnn balattklar hijyenik gelimeleri saymakla bitiremeyiz. Her yurtta
kente geldiinde; bilime uygun, dzenli bir hayatn en nemli ilkelerinin basit ve ak bir dille
anlatld kk bir bror alr.
Kii bu brorde, btn ilevlerindeki mkemmel bir dengenin salk iin n koul olduunu;
almann da dinlenmenin de organlar iin eit derecede gerekli olduunu; yorgunluun, kaslar iin
olduu kadar beyin iin de lzumlu bulunduunu; hastalklarn onda dokuzunun hava ya da gda
maddeleri yoluyla bulatn grr. Kendisini ve ikametgahn yeterli sayda salk kuralyla
evrelemesini bilecektir. Uyarc zehirler kullanmaktan kanmak, vcut egzersizleri yapmak, her gn
bilinli olarak ilevsel bir ii tamamlamak, saf ve iyi su imek, salkl ve basite ha zrlanm et ve
sebze yemek, geceleri dzenli olarak yedi-sekiz saat uyumak; ite saln ABCsi bunlardr.
Kurucularnn koyduu bu ana ilkelerden yola karak, farknda olmadan bu tuhaf kentten
tamamlanm bir ehir gibi sz etmeye baladk. Aslna baklrsa, ilk evler ina edildikten sonra
dierleri adeta byl bir ekilde yerden bitivermitir. Bu ehircilik hareketlerini anlayabilmek iin
Far Westi ziyaret etmi olmak gerekir. 1872 Ocanda henz bir l olan bu seilmi blgede,
1873te alt bin ev bulunuyordu. 1874e gelindiindeyse says dokuz bine ulaan binalarn tm
tamamlanmt.
unu da sylemek gerekir ki, bu ei benzeri grlmemi baarda speklasyonun da pay olmutur.
Bu usuz bucaksz arazi zerine ina edilen ilk evler balangta fazla bir deer ifade etmemi, ok
dk fiyatlara satlm ya da ok uygun koullarda kiraya verilmitir. Hibir giri vergisinin
olmay, bu tamamyla yaltlm kk lkenin siyasi bamszl, yeniliin ekicilii, iklimin
lmanl buraya g edilmesine katkda bulunmutur. u an itibariyle France-Villein nfusu yz
bindir.
Bunlarn en nemlisi ve bizi ilgilendirebilecek olan tek ey udur ki, salk konusundaki bu

tecrbe son derece ikna edicidir. Yal Avrupann ya da Yeni Dnyann en gelimi ehirlerinde
yllk lm oram hibir zaman yzde n altna dmezken, France-Villein son be yllk
ortalamas yalnzca yzde bir buuktur. stelik bu rakam, ilk yerleimler esnasndaki kk bir
bataklk stmas salgnndan dolay ykselmitir. Geen yki oran yalnzca %1.15tir. Daha da
nemlisi, birka istisna hari, halihazrda kaytl btn lmler byk ounluu irsi olan zel baz
hastalklardan kaynaklanmtr. Rastlantsal olarak grlen hastalklarsa hem son derece nadir ve
snrl hem de baka hibir ortamda olmad kadar tehlikesizdir. Salgn hastalklara gelince, byle
bir olaya hi rastlamamtr.
Bu giriimin gelimelerini izlemek zellikle de, bylesine bilimsel bir rejimin btn bir kuak ya
da daha dorusu birok kuak zerinde uygulanmasnn irsi hastalk eilimlerini azaltmak gibi bir
etkisinin olup olmayacan incelemek ilgin olacaktr.
Bunu mit etmek kesinlikle kendini beenmilik olmayacaktr, diye yazmt bu artc
beldenin kurucularndan biri ve ite bu durumda elde edilen sonu ok byk olacaktr! Doksan-yz
yana kadar yaayan, hayvanlarn ou ve bitkiler gibi yalnzca yallktan len insanlar!
Ne cazip bir hayal!
Bununla birlikte, bizim samimi grmz ifade etmemize izin verilirse, bu tecrbenin kesin
baars hakknda ancak zayf bir inan tayoruz. nk bunda asli ve muhtemelen lmcl olacak
bir kusur gryoruz; bu da kentin, Latin unsurunun hkim olduu ve Cermen unsurunun zellikle
darda brakld bir komitenin elinde bulunuyor olmasdr. Bu zc bir gstergedir. Dnyann
varoluundan bu yana yalnzca Almanya tarafndan kalc eyler yaplmtr ve Almanya olmakszn
nihai hibir ey yaplamayacaktr. France-Villein kurucular araziyi dzletirebilir, baz zel
noktalar aklayabilirler, ama yine de bir gn, gerek bir rnek kentin ykseldiini greceimiz yer,
Amerikann bu noktas deil Suriye kylardr.

11
DOKTOR SARRASINN EVNDE BR AKAM YEME
13 Eyll gn, France-Villein ykm iin Herr Schultze tarafndan belirlenen zamandan yalnzca
birka saat nce, ne valinin ne de kent sakinlerin kendilerini tehdit eden korkun tehlikeden haberleri
vard.
Saat akamn 7siydi.
Gr zakkum ve demirhindi aalarnn arasnda kaybolan kent Cascade Dalarnn eteklerinde
zarife uzanyor ve sessizce onu okamaya gelen yumuak Pasifik dalgalarna mermer rhtmlarn
uzatyordu. zenle sulanan, deniz esintisiyle serinleyen sokaklar, gzlere en en, en canl gsteriyi
sunuyordu. Sokaklar glgeleyen aalar hafife hrdyordu. imenler yemyeildi. Bahelerdeki
iekler tayapraklarn ap btn gzel kokularn etrafa sayorlard. Beyazlar giyinerek sslenmi
evler sakince glmsyorlard. Hava lkt ve uzun caddelerin ucundan yansyan deniz de gkyz
gibi maviydi.
Kente gelen bir yolcu, halkn salkl grn, sokaklarda hkm sren canllk muhakkak ki
arplacakt. Ayn semte toplanm olan resim, mzik, heykeltralk akademileriyle ktphane henz
kapanyordu. Burada, hi kalabalk olmayan snflarda olduka nitelikli halk kurslar dzenleniyor, bu
da her renciye, dersin meyvelerini iyice sindirme imkan tanyordu. Bu binalardan kan kalabalk
birka saniye iin belirli bir skkla sebep olsa da, tek bir sabrszlk belirtisi, tek bir bar
duyulmuyordu. ehre byk bir skunet hkimdi ve memnuniyet.
Sarrasin ailesi evini kentin merkezinde deil, Byk Okyanus kysnda ina ettirmiti. Doktor,
yaplan ilk evlerden biri olan bu eve, kars ve kz Jeanne ile birlikte tamamyla yerlemek zere
gelmiti.
Birdenbire milyoner olan Octave, Pariste kalmak istemi ama kendisine rehberlik eden
Marcelden mahrum kalmt.
ki arkada, Roi-de-Sicile sokanda birlikte oturduklar dnemden bu yana neredeyse hi
grmemilerdi. Doktor, kars ve kzyla Oregon kylarna g edince Octave bana buyruk
kalmt. Ksa bir sre sonra, babasnn, eitimine devam etmesini istedii okuldan uzaklam ve
arkadann birincilikle getii son snavdan kalmt.
O na kadar Marcel, kendini idare etmekten aciz olan zavall Octave iin pusula vazifesi grmt.
Gen Alsacel gidince, ocukluk arkada da yava yava Pariste msrif bir hayat yaamaya
balamt. Octave zamannn byk bir blmn, drt atl, kocaman bir arabann yksek koltuunda,
bir daire satn alm olduu Marigny Caddesiyle banliynn eitli yar alanlar arasnda yolculuk
ederek geiriyordu ay ncesine kadar, at terbiyecilerinden saat hesab kiralad atlarn eyeri
zerinde zar zo durabilen Octave Sarrasin birdenbire, Fransann atln gizemli dnyasna
derinlemesi ne dalm adamlarndan biri oluvermiti. Bu konudaki derin bilgisinin kayna, hizmetine
ald ve zel bilgilerinin enginliiyle onu la marnyla yneten bir ngiliz uakt.
Gndzlerini terzilerle, saralarla, botularla geiriyordu. Geceleriyse ya kk tiyat rolara ya da
Tronchet sokann kesinde yeni alm l l bir kulbn salonlarna aitti. Octaven buralar

seii, orada bulduu dn yann, sahip olduu paraya, baka hibir yerde hibir yeteneine
gsterilmeyen saygy gsteriyor olmasndand. Bu dnya ona sekinliin ideali gibi grnyordu.
Garip olan ey, bekleme salonunda boy gsteren, aaal bir ereve iine alnm listede yalnzca
yabanc isimlerin bulunuyor olmasyd. Listedeki nvanlar ylesine kalabalkt ki, insan bunlar
saynca, kendisini bir hanedan armalar okulunun bekleme salonunda zannedebilirdi. Ama ieriye
girildiinde, daha ok bir canl etnoloji sergisinde bulunulduu dnlebilirdi. ki dnyann btn
byk burunlular ve btn safra tenlileri birbirlerine burada randevu vermi gibiydiler. Olaanst
giyinmi olan bu kozmopolit kiilerin stndeki beyazms kumalar her ne kadar gelikin bir zevkin
gstergesiyse de, bunun altnda sar ve kara rklarn, soluk benizlilerin rengine duyduu sonsuz
arzunun izleri yatyordu.
Octave Sarrasin, bu iki kollularn ortasnda gen bir ilah gibi beliriyordu. Syledii szler
tekrarlanyor, kravatlar taklit ediliyor, deerlendirmeleri keramet kabul ediliyordu. Bu vglerle
ba dnen Octave, btn parasn bakarada ve at yarlarnda dzenli olarak kaybetmekte olduunun
farknda deildi. Kim bilir belki de kulbn baz yeleri, doulu olmalar dolaysyla Begmn
miras zerinde hak sahibi olduklarn dnyorlard. Her halkarda, yava ama sistemli bir ekilde
bu serveti ceplerine aktarmay iyi biliyorlard.
Bu yeni hayat tarz iinde Octave Marcel Bruckmanna balayan balar abuk gevemiti. Bu iki
arkada ancak arada bir, uzaktan uzaa mektuplayorlard. Tek ura zekasn stn bir kltr ve
g derecesine tamak olan sk alkanla, sahip olduu servetle burnu bym, kafas kulp ve
ekri hikayeleriyle dolu bu olan arasnda nasl bir ortak nokta olabilirdi?
Marcelin Birleik Devletlerin ayn bamsz topraklar zerinde France-Villein rakibi
Stahlstadt kuran Herr Schultzeun faaliyetlerini incelemek, sonra da elik Kralnn hizmetine
girmek iin Paristen ayrld bilini yordu.
Octave iki yl boyunca bu faydasz ve m s rif hayat yaad. Sonra, btn bu bo eyler den can
skld ve birka milyonu yiyip bitir dikten sonra gnlerden bir gn, kendisini maddi olmaktan ok
manevi, tehlikeli bir y kmdan kurtaran babasnn yanma geldi. Dolaysyla o dnemde FranceVillede, doktorun evinde oturuyordu.
Kz kardei Jeanne, yeni vatannda geirdii drt yln btn Fransz zarafetlerine ekledii
Amerikan zellikleriyle en azndan grnne baklacak olursa, on dokuz yanda enfes bir gen kz
olmutu. Zaman zaman annesi, onu her nnn tatllndan ve mutlak mahremiyetinden hi kuku
duymadn sylerdi.
Madam Sarrasine gelince, msrif ocuu, sevgili veliaht, umutlarn balad byk olunun
dnnden beri burada ne kadar mutlu olunabilirse o kadar mutluydu, zaten kocasnn muazzam
servetiyle yapabilecei ve yapmakta olduu btn iyiliklere o da katlyordu.
O gece doktor Sarrasin masasnda en yakn arkadalarndan ikisini arlyordu; Secession20
savann yal enkaz, bir kolunu Pittsburgda bir kulan Seven-Oaksta brakm olan ama satran
masasnda yerini almakta bir bakasndan geri kalmayan Albay Hendon ve yeni kentin eitim genel
mdr Msy Lentz.
Sohbet konusu kent ynetiminin yeni projeleri ve her eit resmi kuruluta, hastanelerde, karlkl
yardm sandklarnda imdiye kadar elde edilen sonular zerinde dnyor du.
Msy Lentz doktorun, iinde dini eitimin de unutulmad programna uygun olarak birok
ilkokul kurmutu. Bu okullarda retmenler, yetilerin doal geliiminin izledii seyre uygun olarak,
ocuklarn zekasn gelitirecek beyin jimnastikleri yaptrmaya zen gsteriyorlard. ocua bir

bilimi boca etmeden nce bunu sevmek retiliyor, Montaignein dedii gibi "beyin zerinde yzen
idrak edilmeyen, ocuu ne daha akll ne daha iyi klan bilgiden kanyorlard. yi hazrlanm bir
zeka, daha sonra kendi yolunu semeyi, bu yolda meyveler vermeyi bilecekti.
Bylesine iyi dzenlenmi bir eitim sisteminde, hijyene gsterilen zen birinci srada geliyordu.
Beden ve zihin; insan bu iki hizmetkar asndan da eit derecede gvence altnda olmalyd. Eer
bunlardan birinde bu sorun olursa bundan dolay a ekerdi ve zihin tek bana kaldnda ok
gemeden yokolurdu.
Bu dnemde France-Ville, yalnzca maddi adan deil ama entelektel adan da en yksek refah
dzeyine ulamt. Buradaki kongrelerde eski ve yeni dnyann en nl bilginleri bir araya
geliyordu. Kentin hretini duyan sanatlar, ressamlar, heykeltralar, mzisyenler buraya akn
ediyordu. Amerikan topraklarnn bu kesini bir gn mehur edeceklerine sz veren gen FranceVilleliler, bu ustalardan eitim alyorlard. Yani, Fransz kkenli bu yeni Atinann, ok gemeden
dnyann en nde gelen kenti olaca rahatlkla ngrlebilirdi.
unu da sylemek gerekir ki, liselerde rencilere sivil eitimle birlikte askeri eitim de
veriliyordu. Bu okullardan kan genler, silah kullanmyla birlikte temel strateji ve taktik bilgisine
de sahip oluyorlard.
Albay Hendon sz bu konudan aldnda, btn yeni askerlerinden ok memnun olduunu
aklyordu:
Daha imdiden hzl yrye, yorgunlua, btn vcut egzersizlerine altlar. Ordumuz btn
yurttalarmzdan oluuyor ve gerektiinde tecrbeli ve disiplinli askerler olarak hazr bulunacaklar.
France-Ville btn komu devletlerle ok iyi ilikilere sahipti, nk onlara iyilik yapmak iin
btn frsatlar kullanmt. Ancak kar sz konusu olduunda nankrln kural tanmadn bilen
doktor ve arkadalar, kendine yardm et, Tanr sana yardm edecektir! ataszn gzden
karmayarak yalnzca kendilerine gvenmek istiyorlard.
Yemein sonuna gelinmiti, tatl biraz nce kaldrlm ve Anglo-Sakson detleri gereince
hanmlar masay terk etmilerdi.
Doktor Sarrasin, Octave, Albay Hendon ve Msy Lentz balam olduklar konumaya devam
ediyorlard, bir hizmetinin ieri girip doktora gazetesini verdii srada, en nemli ekonomi-politik
sorunlarna girmilerdi.
Getirilen gazete New York Herald idi. Bu saygn gazete France-Villein kuruluu, daha sonra da
gelimesine hep yer vermiti ve kentin nde gelenleri bu gazetenin stunlarnda Birleik Devletler
kamuoyunun kendileri hakkndaki eitli grlerini aramay alkanlk haline getirmilerdi. Bu
kk, tarafsz toprak paras zerindeki mutlu, zgr, bamsz insanlar beldesini kskananlar elbette
ki vard ve France-Villelilerin Amerikada, kendilerini savunacak taraftarlar olduu gibi
kendilerine saldracak dmanlar da olacakt. Her halkarda New York Herald onlarn tarafndayd
ve onlara kar srekli olarak sayg ve hayranln dile getiriyordu.
Doktor Sarrasin bir yandan sohbete devam ederken gazetenin bandn yrtt ve mekanik bir
hareketle gzlerini ilk habere evirdi.
zleyen ilk birka satr okuyunca hayret iinde kald ve nce alak sesle okumaya balad
habere, arkadalarnn byk aknl ve derin infiali iinde yksek sesle devam etti:
New York, 8 Eyll - Yaknda insan haklarna kar iddetli bir saldr gerekleecektir. Gvenilir
bir kaynaktan aldmz bilgiye gre Stahlstadtta, Fransz kkenli kent France-Villee saldrmak ve
buray ykmak amacyla mthi silahlar yaplmaktadr. Latin ve Sakson rklarn yeni bir kavgaya

srkleyecek bu mcadeleye Birleik Devletler mdahale edebilecek midir ve etmeli midir bunu
bilmiyoruz, fakat namuslu insanlara bu menfur kuvvet suiistimalini haber vermek istiyoruz. FranceVille savunmaya gemek iin bir saat bile kaybetmemelidir.... vs..

12
KURUL
elik Kralnn doktor Sarrasinin eserine duyduu kin sr deildi. Onun bu kente kar baka bir
kent ina ettii biliniyordu. Ama bu radan yola klarak sakin bir kente saldraca, buray bir
vuruta ykaca yine de tahmin edilmiyordu. Bununla birlikte New York Heraldn haberi doruydu.
Bu itibarl gazetenin muhabirleri Herr Schultze un niyetlerini anlamlard ve syledikleri gibi,
kaybedecek bu saat bile yoktu!
Deerli doktor nce akn bir halde kala kald. Btn asil ruhlar gibi, ok uzun zaman dr ktle
inanmay reddediyordu. Ahlak sizliin, ortada hibir sebep yokken ya da srf farfaraclk olsun diye,
bir yerde insanln ortak mal olan bir kentin ykmn istemeye kadar ilerletilebilmesi ona imkansz
grnyordu.
Dnsenize, bu yki lm ortalamas %1.15 olmayacak! diye bard safa. On yanda olup
da okuma yazma bilmeyen tek bir ocuumuz yok, France-Villein kuruluundan bu yana tek bir
cinayet, tek bir hrszlk vakas olmad! Ve imdi barbarlar gelip, bylesine mutlu bir tecrbeyi daha
balangcnda yok edecekler, yle mi! Hayr! Bir kimyacnn, bir bilim adamnn, yz kere Cermen
olsa da, byle bir ey yapabileceini kabul edemem! Ama yine de, doktorun eserine bylesine bal
bir gazetenin tankln hesaba katmak ve ge kalmadan karar vermek gerekti. Bu ilk aknlk n
geince doktor Sarrasin yeniden kendine geldi ve arkadalarna dnd:
Beyler, dedi, sizler kent kurulunun yelerisiniz ve kentin selameti iin gerekli btn tedbirleri
almak bana olduu gibi size de dyor. ncelikle yapmamz gereken nedir? Acaba bir uzlama
imkan var mdr? dedi Msy Lentz. Onurlu bir ekilde, savatan kamamaz myz?
Mmkn deil, dedi Octave. Herr Schultze'un ne pahasna olursa olsun sava istedii ak. Kini
uzlamasna engel olacaktr. Tamam o zaman! diye bard doktor.
Ona gereken karl verecek ekilde kendimizi hazrlayalm. Stahlstadtn toplarna kar
koymann bir yolu var m albay, ne dersiniz?
nsan gc bir baka insan gcne kar etkili bir mcadele verebilir diye cevap verdi Albay
Hendon, ancak Herr Schultzeun bize saldrmak iin kullanaca yntem ve silahlarla kendimizi
savunmay dnmemeliyiz Onun elindekilerle boy lebilecek sava makinelerinin yapm ok
uzun bir zaman gerektirir ve zaten bunu baarabileceimizden emin deilim nk zel atlyelerimiz
yok, yani selametimiz iin tek bir ansmz var; dmann buraya kadar ulamasna engel olmak ve
kuatmay imkansz klmak.
Derhal kurulu toplayacam, dedi doktor Sarrasin.
Doktor, konuklarn alma odasna ald.
Buras, duvar kitap dolu raflarla kapl, drdncsnn zerindeyse birka tablo ve sanat
eseriyle akustik kornolara benzeyen numaral bir sra aletin bulunduu basite denmi bir odayd.
Telefon sayesinde, herkes evinde olduu halde France-Ville kurulunu toplayabiliriz, dedi doktor.
Doktor, btn kurul yelerinin evine annda ar yollayan bir uyar ziline bast. Aradan dakika
gemeden, her haberleme hattndan birbiri ardna gelen burada! kelimesi kurulun oturuma hazr

olduunu gsteriyordu.
Doktor, kendi verici aletinin bana geti, bir zil ald ve yle dedi.
Oturum almtr... Kent kuruluna son derece nemli bir konuyu haber vermek zere, sz deerli
dostum Albay Hendona brakyorum.
Bu kez de albay telefonun bana geti ve New York Herald'n haberini okuduktan sonra, derhal ilk
tedbirlerin alnmasn istedi.
Albay szn bitirir bitirmez 6 numara bir soru sordu:
Albay, dmann buraya ulamasn engelleyeceini dnd yntemlerin baarsz olmas
durumunda savunmann mmkn olduuna inanyorlar m?
Albay Hendon olumlu cevap verdi. ncesindeki aklamalar gibi bu soru ve cevap da kurulun
btn grnmez yelerine annda ulamt.
7 numara, France-Villelilerin hazrlanmak iin tahminen ne kadar zamanlar olduunu sordu.
Albay bunun cevabn bilmiyordu, ama on be gne kalmadan saldrya urayacaklarm gibi
hareket etmeleri gerekiyordu.
Saldry beklemek mi yoksa nlemek m yedir? diye sordu 2 numara.
nlemek iin her eyi yapmak lazm, diye cevap verdi albay, eer bir kartma tehdidiyle kar
karyaysak torpillerimizle Heri Schultze'un gemilerini havaya uurmalyz.
Bu teklif zerine doktor Sarrasin, Albay Hendonun projesini incelemek zre en sekin
kimyagerleri ve en tecrbeli topu subaylarn kurula armay nerdi.
Bu savunma almalarna derhal balamak iin ne kadar para gerekiyor? diye sordu 1 numara.
On be-yirmi milyon dolar para ayrmak gerek.
Btn yurttalar derhal genel bir toplantya davet etmeyi teklif ediyorum, dedi 4 numara.
Bakan Sarrasin:
Teklifi oylamaya sunuyorum.
Telefonlarn her birinden gelen bir ift zil sesi, teklifin oybirliiyle kabul edildiini haber
veriyordu.
Saat 8.30du. Kent kurulu on sekiz dakika bile srmemi ve hi kimse rahatsz edilmemiti.
Halk meclisi de yine bu kadar basit ve neredeyse bu kadar hzl bir yntemle toplantya arld.
Doktor Sarrasin kurulun oylamasn belediye binasna bildirir bildirmez, yine telefonu araclyla
kentin iki yz seksen mahallesine yerletirilmi direklerin zerindeki elektrikli anlar almaya
balad. Bu direklerin tepesindeki elektrikle harekete geen kl kadranlar tam 8.30un zerinde
durmutu, yani davet saatinde.
On be dakika boyunca sren bu grltl aryla uyarlan kent sakinleri ya aceleyle dar
kyor ya da en yakn kadrana bakyor ve milli bir grevin onlar belediye salonuna ardn
grerek oraya ulamakta acele ediyorlard.
Sylenen saatte yani krk be dakika sonra meclis toplanmt. Etraf kurul yeleriyle evrili olan
doktor Sarrasin, eref koltuundaki yerini almt. Albay Hendon tribnn kenarnda szn kendisine
verilmesini bekliyordu.
Yurttalarn ou bu toplantya sebep olan haberi renmiti bile. Kent kurulundaki grmeler
belediyedeki telefon tarafndan otomatik olarak stenografi yoluyla yazlm ve derhal gazetelere
yollanm, gazeteler de afi olarak duvarlara aslan zel basklar yapmlard.
Belediye salonu, havann serbeste dolat ve kubbe kelerden geen bir gaz kordonundan
ieriye dalga dalga n yayld dev bir cam atnn altndayd.

Halk bir ekilde ayakta bekliyordu. Salkl bir ortamda yaama, dzenli bir hayat alkanl,
kendi gcnn bilincinde olma gibi zellikler herkesi, bir acil durum ya da fkenin yaratt btn
duygusal dzensizliklere kar koymay salyordu.
Bakan saat tam 8.30da zile dokunduu anda mutlak bir sessizlik saland.
Albay krsye kt.
ddiaszca, ssl laflara kamakszn, gsterisiz ve gl bir dille -ne sylediklerini bilen, her
eyi aka anlatan nk bunlar iyi anlam olan insanlarn diliyle- Herr Schultzeun Fransaya,
Sarrasine ve onun eserine kar besledii derin kini; New York Herald'n bildirdii, France-Ville ve
sakinlerini yok etmeye ynelik korkun hazrlklar anlatt Albay Hendon.
Yaplacak en iyi eyin ne olduu konusundaki seimin onlara kalm olduunu syleyerek devam
etti albay. Cesareti ve vatan ak olmayanlar belki de bu topraklar terk edip yeni vatan
saldrganlarn igaline brakmay tercih edebilirlerdi. Ancak albay, bylesine korkaka nerilerin
hemerileri arasnda yank bulamayacandan daha imdiden emindi. Bu rnek kentin kurucularnn
peinde kotuklar amacn bykln anlayanlar, burann kanunlarn kabul etmi olanlar muhakkak
ki mert ve zeki insanlard. lerlemenin samimi ve militan temsilcileri, bu benzersiz kenti,
insanolunun kaderini yceltme sanatnn bu anl antn kurtarmak iin her eyi yapmak
isteyeceklerdi! O halde stlerine den, temsil ettikleri dava iin canlarn vermekti.
Konumann bu son blm mthi bir alk tufanyla karland.
Birok konumac Albay Hendonun sylediklerini destekledi.
Doktor Sarrasin hi vakit geirmeden, askeri harekatlar gereken gizlilik iinde yrtecek, btn
acil nlemleri almakla grevli bir savunma kurulu oluturulmas gerekliliini belirtti ve teklif kabul
edildi.
Oturum srasnda kent kurulu yelerinden biri, ilk almalar iin kullanlmak zere be milyon
dolarlk bir geici tahsisatn uygulanmasnn uygun olacan belirtti. Bu teklifi onaylamak zere
btn eller havaya kalkt.
Saat 10.25te toplant sona erdi, France-Ville halk dalmak zereydi ki beklenmeyen bir olay
oldu.
Birka saniyeliine bo kalan krsde gayet tuhaf grnl mehul bir adam belirmiti.
Bu adam, sanki bir sihrin etkisiyle ortaya kmt. Gl yz, mthi bir heyecann izlerini
tayordu ama tavrlar sakin ve kararlyd. Vcuduna yar yarya yapm olan amur iindeki
kyafetleri, kana bulanm aln, korkun bir maceradan ktn anlatyordu.
Onu grnce herkes durmutu. Mehul adam buyurgan bir hareketle herkese hareketsizlii ve
sessizlii emretmiti.
Kimdi bu adam? Nereden geliyordu? Hi kimse, doktor Sarrasin bile, bunu ona sormay
dnmemiti.
Shalstadttan yeni katm, dedi adam, Herr Schultze beni lme mahkm etmiti. Sizi
kurtarmaya almak iin tam vaktinde buraya gelmeme Tanr izin verdi. Buradaki hi kimse iin
yabanc deilim. mit ediyorum ki saygdeer stadm doktor Sarrasin, beni onun iin bile tanmaz
hale getiren bu grnme ramen, Marcel Bruckmanna gvenilebileceini size syleyecektir!
Doktor ve Octave ayn anda bardlar:
Marcel!
kisi birlikte ona doru atldlar...
Yeni bir el hareketi onlar durdurdu.

Bu gerekten de mucize eseri kurtulan Marceldi. Kanaln parmaklklarn zorladktan sonra,

neredeyse tamamen boulduu srada aknt onu cansz bir beden gibi srklemiti. Ama bu parmaklk
ayn zamanda Stahlstadt surlarnn kapsyd ve Marcel iki dakika sonra darya, nihayet zgr olarak
rmak kysna srklenmiti, eer hayata dnebilirse tabii.
Cesur delikanl saatler boyunca bu ssz krsalda, bu karanlk gecenin ortasnda, her trl
yardmdan uzak, kprdamadan yatmt.
Kendine geldiinde sabah olmutu. Tanrnn ltfuyla nihayet lanetli Stahlstadtn dnda olduunu
anlad! Artk esir deildi. Btn dnceleri doktor Sarrasin, arkadalar, hemehrileri zerinde
younlat!
"Onlar! Onlar! diye bard kendi kendine.
Marcel, olaanst bir gayretle ayaklar zerinde durmay baard.
France-Ville ile arasnda on fersah vard, vahi elik Kentin etrafndaki bu terk edilmi arazide,
demiryolu, araba, at olmakszn katedilmesi gereken on fersah. Marcel bu on fersah bir saniye bile
dinlenmeden am ve saat 10.15te doktor Sarrasinin kentinin ilk evlerine ulamt.
Duvarlar kaplayan afilerden her eyi rendi. Kent halknn kendilerini tehdit eden tehlikeden
haberdar olduklarn anlad; ama ayn zamanda, ne bu tehlikenin ne denli yakn olduunu, ne de tuhaf
bir ekilde geleceim bilmediklerini kavrad.
Herr Schultze tarafndan tasarlanm felaket o gece, saat 11.45te meydana gelecekti... Saat
10.15ti.
Son bir aba gstermek gerekiyordu. Marcel bir hamlede kenti geti ve saat 10.25te, tam
toplantnn dalaca srada krsnn merdivenlerini kt.
Dostlarm, diye bard Marcel, sizi bekleyen ilk tehlike ne bir ay, hatta ne de sekiz gn sonra!
Bir saate kalmadan, ei benzeri grlmemi bir felaket, bir demir ve ate yamuru kentinizin zerine
kecek. u konutuum dakikalarda on fersah menzilli, ancak cehenneme yakacak bir sava
makinesi namlusunu kentin zerine evirdi bile. Onu grdm. Kadnlar ve ocuklar ya salam
mahzenlerde kendilerine korunak arasnlar ya da dalarda bir snak bulmak zere hemen kentten
ksnlar! Eli aya tutan erkekler elde olan her arala atee kar mcadele etmek iin hazrlansnlar!
Ate; u an iin sizin tek dmannz ite budur! Henz zerinize doru yryen ne ordu var ne de
asker. Sizi tehdit eden dman, sradan saldr yollarna tenezzl etmedi. Ktlkteki gcn ok iyi
bildiiniz adamn planlar, hesaplar gerekleirse -eer ki Herr Schultze hayatnda ilk defa
yanlmazsa- yangn bir anda btn France-Villei yz ayr noktadan saracak! Yz ayr noktada
alevlerle boumak gerekecek! ncelikle yaplmas gereken, halkn kurtarlmasdr, zira sonuta,
korunamayacak olan evleriniz, antlarnz hatta btn ehir tamamen yklsa bile, para ve zamanla
yeniden yaplabilir:
Avrupada olsa Marcele deli derlerdi. Ama Amerikada, en beklenmedik eyler dahil, bilimin
mucizelerini inkar etmek akla getirilmezdi. Herkes gen mhendisi dinliyor ve doktor Sarrasinin
onayndan dolay ona inanyordu.
Konumacnn syledikleri kadar syleyi eklinden de etkilenen kalabalk, tartmay
dnmeksizin ona itaat etti. Doktor, Marcel Bruckmanna kefildi. Bu yeterliydi.
Derhal emirler verildi ve bu emirleri yaymak zere her tarafa haberciler yolland.
Kent halkna gelince, kimileri evlerine giderek, bir bombardmann dehetini karlamak zere
snaklara indiler, kimileri yryerek, atla, arabayla krlara kp Cascade Dalarnn ilk
rampalarn dne dne trmanmaya baladlar. Bu sre iinde eli aya tutan erkekler aceleyle, byk

meydana ve doktor Sarrasinin gsterdii baz noktalara atei sndrmeye yarayabilecek eyler, yan
su, toprak, kum yyorlard.
Bu arada oturum salonunda konumalar devam ediyordu.
Ama Marcel, kafasnda baka hibir dnceye yer brakmayan bir fikrin esiri olmu gibiydi. Artk
konumuyordu, yalnzca dudaklarndan u mrltlar dklyordu:
Saat 11.45te! u lanet Schultzeun uursuz icadyla hakkmzdan gelmesi gerekten mmkn
m?...
Marcel birdenbire cebinden not defterini kard. Sessizlik iareti yapt ve elinde kalem, not
defterinin bir sayfasna hummal hareketlerle birtakm rakamlar izdi. Sonra yava yava aln
parldamaya, yz aydnlanmaya balad:
Hey dostlarm, dostlarm! diye bard. Ya bu rakamlar yalan sylyor ya da bo yere
zmn aradm bu balistik probleminin akl karsnda korktuumuz her ey bir kabus gibi
dalacak! Herr Schultze yanld! Bizi tehdit eden tehlike bir ryadan ibaret! ilk defa bilimsel bir hata
yapt! Syledii hibir ey gereklemeyecek, gerekleemez! Mthi obs France-Villee
dokunmadan yukardan geip gidecek, kayglanacak bir ey varsa bile ancak ok daha sonras iin!
Marcel ne demek istiyordu? Bunu hi kimse anlayamamt!
Gen Alsacel, sonunda zmeyi baard hesabn sonucunu anlatt. Net ve titreyen sesiyle
aklamasn en cahillerin bile anlayabilecei seviyeye indiriyordu. Karanln ardndan gelen
aydnlk, skntnn ardndan gelen skunetti bu. Mermi yalnzca doktorun kentine dokunmamakla
kalmayacak, hibir eye dokunmayacakt. Uzay boluunda kaybolup gidecekti!
Doktor Sarrasin bir el hareketiyle Marcelin hesaplarn dorulad srada birdenbire parman
salondaki kl kadrana evirdi:
dakika sonra kimin, Schultzeun mi yoksa Marcel Bruckmannn m hakl olduunu greceiz!
dedi. Her ne olursa olsun dostlarm, alman tedbirler iin zlmeyelim ve dmanmzn icatlarna
engel olabilecek hibir eyi ihmal etmeyelim. Marcelin bizi mitlendirdii gibi bu at skalayacak
olsa bile, son at olmayacaktr! Herr Schultzeun kim yenilgiyi kabullenecek ve bir bozgun
karsnda pes edecek cinsten deildir!
Benimle gelin! diye bard Marcel.
Ve herkes byk meydana kadar onu izledi.
Aradan -drt dakika geti. Saat 11.45i vurdu!...
Drt saniye sonra gkyznn ykseklerinden karanlk bir ktle geti ve dnce kadar hzl,
uursuz bir slkla kentin tesinde gzden kayboldu.
yi yolculuklar! diye haykrd glmekten krlan Marcel. Herr Schultzeun, bu k hzyla u
anda atmosferin snrlarn gemi olan obs artk asla yeryzne demez!
ki dakika sonra, sanki yeryznn iinden gelen bouk bir grlt gibi, bir patlama sesi duyuldu!
Bu ses, Boa Kulesindeki topun, dakikada yz elli fersah hzla hareket eden mermiden yz on
saniye sonra gelen sesiydi.

13
MARCEL BRUCKMANNDAN PROFESR SCHULTZEA,
STAHLSTADT
France-Ville, 14 Eyll
nceki gece mutlu bir tesadf eseri, kendi selametimi Schultze topu modelinin selametine tercih
ederek, mlknn snrlarn getiimi elik Kralna bildirmeyi uygun gryorum.
Size veda ederken ben de kendi srlarm aklamazsam zerime deni yapmam olacaktm; ama
sakin olun, bunlar renmenin bedelini hayatnzla demeyeceksiniz.
Adm Schwartz deil, isvireli de deilim. Adm Marcel Bruckmann. Alsacelym. Sizin
sylediinize baklrsa yle byle bir mhendisim, ama her eyden nce Franszm. Siz lkemin,
dostlarmn, ailemin amansz dman oldunuz. Benim sevdiim her eye kar iren projeler
gelitiriyorsunuz. Bunlar renmek iin her eyi yaptm, her eye cret ettim! Bunlar bozmak iin
her eyi yapacam.
Size unu da bildirmek isterim ki ilk atnz menziline dmedi, Tanrnn ltf sayesinde
amacnza ulaamadnz ve ulaamayacaksnz! Topunuz gerekten de olaanst bir top, ama
frlatt ya da frlataca bu ar barut ykl mermiler kimseye zarar vermeyecek! Bu mermiler
hibir zaman hibir yere dmeyecek. Bunu daha nce sezmitim ve bugn artk uras kesindir ki,
Herr Schultze korkun ve tamamyla zararsz bir top icat etmitir, bu eref size aittir.
ok mkemmel obsnz dn gece saat 11.45i 4 saniye gee kentimizin zerinden geerken
grdmz renmekten sanrm zevk duyacaksnz. Boluun iinde batya doru ilerliyordu ve
yzyllar boyunca aynen byle ilerlemeye devam edecek. u andaki hznn yirmi kat olan, saniyede
on metrelik bir k hzyla harekete geen bir mermi iin artk dmek imkanszdr! Merminin
hareketi yeryznn ekim kuvvetiyle birleince ortaya kremizin etrafnda dnp durmaya mahkm
bir hareketli cisim kacaktr.
Bunu gzden karmam olmalydnz.
Ayrca umuyorum ki Boa Kulesinin topu bu ilk denemede tamamyla tahrip olmutur. Ancak,
gezegenler dnyasna yeni bir yldz ve yeryzne ikinci bir uydu armaan etmi olmann zevki iin
iki yz bin dolar pek de pahal saylmaz.
Marcel Bruckmann
France-Villeden Stahlstadta derhal bir ulak yolland. Bu mektubu vakit geirmeden Herr
Schultzea ulatrmann verecei alayc zevki reddetmi olduu iin Marcel affedile ektir.
Marcel bu hzla harekete geen ve atmosfer tabakasnn tesinde ilerleyen mehur obsn bir daha
yeryzne dmeyeceini sylerken gerekten de haklyd; ayn ekilde, bu muazzam piroksil yk
altnda Boa Kulesinin topunun kullanm d kalacan mit ederken de haklyd.
Byle bir mektup almak Herr Schultze iin hi beklenmeyen sarsc bir baarszlk, kontrol
edilmez gururu iin mthi bir bozgun oldu. Mektubu okurken rengi morard, okuyup bitirdikten sonra
bir topuz darbesi yemi gibi ba gsnn zerine dt. Bu bitkin durumdan ancak on be dakika
sonra kabildi, ama nasl bir fkeyle! Bu fkenin parltlarn ancak Arminius ile Sigimer

anlatabilirdi!
Bununla birlikte Herr Schultze yenildiini kabullenecek adamlardan deildi. Artk onunla Marcel
arasnda acmasz bir sava balayacakt. Elinde sv karbon asidi ykl obsler, daha kk ama
daha pratik ksa menzilli toplar yok muydu?
Ani bir gayretle skunet bulan elik Kral alma odasna dnd ve yeniden ie koyuldu.
Her zamankinden daha byk bir tehdit altndaki France-Villein savunma durumuna gemek iin
hibir eyi ihmal etmemesi gerektii gayet akt.

14
SAVA HAZIRLIKLARI
Tehlike, artk her ne kadar ok yaknda deilse bile hl ciddiyetini korumaya devan ediyordu.
Marcel, doktor Sarrasin ve arkadalarna Herr Schultzeun hazrlklar ve tahrip makineleri hakknda
bildii her eyi anlatt Ertesi gnden itibaren, Marcelin de iinde bulunduu savunma kurulu bir
direni plan ve bu plan uygulamaya koyma yollar zerin de tartmalara balad.
Btn bunlar olurken Marcel, manevi a dan olumlu ynde ok deimi bulduu Octavedan
byk yardm gryordu.
Alnan kararlar neydi? Bunun ayrntlarn hi kimse renemedi. Yalnzca genel ilkelci dzenli
olarak basna bildirildi ve halka ilan edildi. Bu iin iinde Marcelin parma olduunu grmek zor
deildi.
Kentteki ilanlarda yle deniyordu: Her trl savunmada esas mesele dman kuvvetlerini
tanmak ve savunma sistemini bu kuvvetlere uygun hale getirmektir. Herr Schultzeun toplarnn
rktc boyutlarda olduuna kuku yoktur. Ama yine de, iyi tanmadmz silahlara kar mcadele
etmektense saysn, apn, menzilini ve etkilerini bildiimiz toplarla kar karya olmak daha
iyidir.
Her ey kentin karadan ya da denizden kuatlmasna engel olmak iindi.
Savunma kurulunun harl harl inceledii mesele ite buydu ve bir afile bu sorunun zlm
olduunun ilan edildii gn, hi kimse bundan kuku duymamt. Yurttalar kitleler halinde gelip
gerekli almalar yapmaya talip oluyorlard. Savunmaya katkda bulunabilecek hibir i kk
grlmyordu. Her yatan ve her mevkiden erkekler bu artlar altnda basit iiler gibi alyorlard.
almalar hzla ve nee iinde srdrlyordu. Kente iki yl yetecek kadar erzak depoland. Byk
miktarlarda maden kmr ve demir getirtildi; demir, silah hammaddesiydi, maden kmryse
mcadele iin gerekli olan s ve harekete kaynak tekil ediyordu.
Meydanlara ylan maden kmr ve demirin yan sra, dev un uval ynlar, fme et, bloklar
deirmen ta gibi peynirler, da gibi konserve ve kurutulmu sebze depoya dntrlm salonlara
ylyordu. Saysz sr, France-Villei geni bir imenlie dntren bahelere yerletirilmiti.
Nihayet, eli silah tutan btn erkekler iin seferberlik ilan edildiinde bu karar yle byk bir
heyecanla karland ki, bu yurtta-askerlerin her eye mkemmel bir ekilde hazrlkl olduklar bir
kere daha grld. Yn gmlek, kuma pantolon, yarm bot, deri apka ve Werder tfeiyle donanm
olan bu askerler caddelerde manevra yapyorlard.
inli iiler toprak zerinde ar gibi al yor, btn uygun noktalara ukurlar kazyor, kkl
bykl istihkamlar ykseltiyorlard. Toplarn dkmne balanmt, bu i bu yk bir hareketlilik
iinde devam ediyordu Bu almalara kolaylk salayan bir durum da kentte ok sayda bulunan
duman ekme frnn kolaylkla dkm frnna dntrlebilmesiydi.
Bu aralksz hareketin ortasnda Marccl. yorulmak bilmeden alyordu. Her yere yet iyordu ve
her iin stesinden geliyordu. Tu orik ya da pratik herhangi bir sorun ktnda bunu derhal zmeyi
iyi biliyordu. Gereinde kollarn svayp bir ilemi el abukluuyla gsteriyordu. Otoritesi hi

itirazsz kabul edilmiti ve emirleri her zaman harfi harfine yerine getiriliyordu.
Onun yan bandaki Octave da elinden gelenin en iyisini yapyordu. Daha nce, niformasn altn
yaldzl srmalarla ssleyeceine kendi kendine sz vermise de, balang iin basit bir askerden
baka hibir ey olmas gerekmediini anlayarak bundan vazgemiti.
Octave kendisine gsterilen taburda saf tutarak rnek bir asker olmay bildi. Bundan ikayet ediyor
gibi grnenlere yle cevap veriyordu:
Herkes yeteneklerine gre deerlendirilir. Komuta etmeyi bilmiyor olabilirim!... ama en azndan
komutlara itaat etmeyi reniyorum!
Bir haber -uydurma bir haber- birdenbire savunma almalarna daha byk bir hz verdi.
Sylentiye gre Herr Schultze, toplarnn tanmas iin denizcilik irketleriyle gryordu. O andan
itibaren her gn kular birbirini izledi. Bazen Schultzeun filosunun
France-Villee yneldii, bazen Sacramento demiryolunun gkten inen uhlanlar 21 tarafndan
kesildii haberlerini getiriyordu bu kular.
Fakat hemen yalanlanan bu sylentiler, okuyucularnn ilgisini ekmeye alan umutsuz durumdaki
gazetecilerin uydurmalarndan baka bir ey deildi. Gerek olansa uydu ki, Stahlstadt hibir yaam
belirtisi gstermiyordu.
Marcele savunma almalarn tamamlayacak zaman brakan bu mutlak sessizlik nadir dinlenme
zamanlarnda onu endielendirmiyor deildi.
Bu haydut, bataryalar deitirip bana kendi kafasna gre yeni bir oyun hazrlyor olmasn
sakn? diye kendi kendine soruyordu bazen.
Fakat gerek dman gemilerini durdurma ya, gerek kuatmay engellemeye ynelik plan her trl
ihtimale cevap veriyordu ve Marcel bu endie anlarnda faaliyetini iki katna karyordu.
Tek zevki ve tek dinlencesi yorucu i gnnn ardndan her akam Madam Sarrasinin salonunda
geirdii ksa sren bir saatti.
Doktor ilk gnden itibaren, baka bir program olduu durumlar hari, her akam dzenli olarak
kendi evinde yemek yemesi iin Marcel'i zorlamt. Fakat gariptir, Marcelin bu ayrcalksan
vazgemesine sebep olacak bir olay henz gereklememiti. Bununla birlikte, doktorun Albay
Hendon ile sonu gelmez satran partileri bu devamll aklamak iin yeterince heyecan verici bir
merak deildi. O halde Marceli byleyen baka bir ey olduu dnlebilir, hatta belki de muhakkak ki kendisi henz bundan phe etmedii halde- Madam Sarrasin ve Matmazel Jeanne ile
birlikte, iki fedakar kadnn ileride seyyar hastaneler iin gerekli olabilecek eyleri hazrladklar
byk masann kenarna oturduklarnda daldklar sohbete duyduu ilgi gzlendiinde, bu
sohbetlerden baz anlamlar karlabilirdi.
Bu yeni, elik silahlar daha nce izimlerini gsterdiklerinizden daha m iyi olacak? diye sordu
btn savunma almalaryla yakndan ilgilenen Jeanne.
Hi kukunuz olmasn matmazel, diye cevaplad Marcel.
Ah, buna ok memnun oldum! Fakat sanayide en ufak bir ayrnt ne byk aratrmalar ve
zahmetler gerektiriyor!... stihkamn dn be yz metre daha ukur kazdn sylemitiniz, bu ok
fazla yle deil mi?
Hayr hayr, fazla olmad gibi yeterli dahi deil! Bu gidile surlar ay sonundan nce
bitiremeyiz.
Surlarn bittiini ve u iren Schultzecularn geldiini grmek isterim dorusu! Erkekler
bireyler yapabildikleri ve faydal olduklar iin mutlular. Bizim gibi hibir ie yaramayanlar iin

bekleyi onlar iin olduundan daha uzun.

Hibir ie yaramayanlar m! diye bard genellikle daha sakin olan Marcel. Peki sizce bu cesur
insanlar kimin iin asker olmak zere her eyi braktlar? Annelerinin, karlarnn, nianllarnn huzur
ve mutluluunu gvence altna almak iin deilse kimin iin alyorlar? Bu gayret onlara nereden
geliyor, eer sizden deilse, bu fedakarlk aknn kayna eer...
Bu sz zerine biraz mahcup olan Marcel sustu. Matmazel Jeanne srar etmedi ve iyi kalpli Madam
Sarrasin, gen adama grev aknn bu byk gayreti aklamaya elbette yettiini syleyerek
tartmay kapatmaya mecbur oldu.
Bu srada, akaya gelmez iinin geri ard Marcel, bir plan ya da projeyi bitirmek zere
aceleyle kalkt ve bu tatl sohbetten zlerek ayrld. Kafasnda France-Ville ve btn sakinlerini
kurtarmak konusunda sarslmaz bir inan tayordu.
Marcel, balarna gelecek olandan baka hibir ey dnmyordu, ama bu, doaya aykr bir
durumun, elik Kentin temel kanunu olan,her eyin tek bir ey zerinde odaklanmasnn doal ve
kanlmaz sonucuydu.

15
SAN FRANCSCO BORSASI
Muazzam bir snai ve tiCarl hareketin zeti ve cebirsel ifadesi olan San Francisco borsas
dnyann en hareketli ve en garip borsalarndan biridir. Kaliforniya hkmet merkezinin corafi
konumunun doal bir sonucu olan kozmopolit zellik bu borsann da en belirgin izgilerinden birini
oluturur. Krmz granitten kemerlerinin altnda, sar sal, uzun boylu Saksonla, mat tenli, koyu
sal, daha evik ve daha ince Kelt dirsek dirseedir. Zenciler orada FinlandiyalIya ve Hintliye
rastlar. Polinezyal orada hayret iinde Grnlandly grr. Dikkatle rlm sa rgsyle ekik
gzl inli, tarihi dman Japonla orada yarr. Btn diller, btn leheler, btn iveler modern
bir Babil'deymiesine burada bir birleriyle arpr.
Dnyann bu esiz borsasnn 12 ekim alnda olaanst hibir ey yoktu. Saat 11e yaklarken
balca simsar ve araclarn, kendi mizalarna uygun olarak ya neeyle ya da ciddi bir ekilde
birbirlerine yanatklar, el sktklar, ilk ikilerini ierek gnn ilemlerine balamak zere bfeye
yneldikleri grlyordu. Birer birer, abone postalarnn brakld avludaki numaral kasalarn
kk bakr kapaklarn ap dev mektup paketleri karyor ve bunlara dalgn dalgn gz
gezdiriyorlard.
Ksa bir sre sonra, gnn ilk fiyatlar oluurken ok megul grnen kalabalk da yava yava
artyordu. Gitgide says artan gruplardan hafif bir uultu ykseliyordu.
Artk dnyann her tarafndan telgraflar yamur gibi yamaya balamt. Aradan bir dakika
gemiyordu ki mavi kattan bir erit bu ses frtnasnn ortasnda avaz avaz okunup, borsa grevlileri
tarafndan kuzey duvarna aslm telgraf koleksiyonuna eklenmesin.
Her geen dakika hareketlilik biraz daha artyordu. Memurlar koarak ieri giriyor, dar kyor,
telgraf brosuna atlyor, cevaplar getiriyorlard. Btn not defterleri alm, yazlm, izilmi,
yrtlmt. Bulac bir lgnlk bu kalabal etkisi altna alm gibiydi, ta ki saat 1e doru
esrarengiz bir eyin tpk bir titreme dalgas gibi bu hareketli grubun arasndan geip gitmesine kadar.
Far West Bankasnn ortaklarndan biri tarafndan getirilen artc, beklenmeyen, inanlmaz bir
haber salonda yldrm hzyla dolamt.
Ne aka ama!... Bir oyun olmal bu!... Byle bir yalana kim inanr? diyordu bazlar.
Eh! Ate olmayan yerden duman kmaz! diyordu dierleri.
Byle bir durumda batlabilir mi?
Her durumda batlabilir!
Fakat msy, yalnzca gayrimenkullar ve aletler seksen milyon dolardan fazla eder! diye bard
birisi.
Demir ve elik, malzemeler ve mamuller hari! diye cevaplad bir dieri.
Elbette, benim sylediim de bu! Schultzeun rahat rahat doksan milyonu vardr ve ne zaman
istenirse aktif deerlerini nakde evirmeye hazrm!
Peki demelerin askya alnmasn nasl aklyorsunuz?
Bunu aklamyorum, nk buna inanmyorum!

Sanki byle eyler her gn en nl ve salam irketlerin bana gelmiyor!

Stahlstadt bir irket deil, bir kent!
Her ey bir yana, tamamyla batm olmas imkansz! Bir irket, ilerini yeniden ele almak iin
yeniden yaplanr!
Peki ama bu Schultze denen eytan bunca protestoya frsat vermeden neden bunu yapmad?
ok Haklsnz msy, bu ylesine sama ki hibir kukuya yer brakmyor! Bu tamamyla ve
yalnzca bir yalan haber, muhtemelen elik fiyatlarnn ykselmesine ok ihtiyac olan Nash
tarafndan ortaya atlmtr! Haber yalan deil! Schultze batmakla kalmam, ayn zamanda kam
da!
Haydi canm!
Kam msy. Biraz nce aslan telgrafta yazyor!
Mthi bir insan dalgas telgraf tablosunun nne doru srkleniyordu. Son gelen mavi kat
eridinin zerinde unlar yazyordu: New York, saat 12.10 - Merkez Bankas. Stahlstadt Fabrikas.
demeler askya alnd. Bilinen bor: Krk yedi milyon dolar. Schultze ortadan kayboldu.
Haber ne kadar artc olursa olsun, artk kukuya yer kalmamt ve konuyla ilgili varsaymlar
alabildiine ilerliyordu.
Saat 2ye gelindiinde, Herr Schultzeun iflasndan ikincil derecede etkilenenlerin listesi salonu
doldurmaya balad. New York Mining Bank en ok kaybedendi; Chicagodan Westerley ve oullar
irketi yedi milyon dolar, Buffalodan Mihvaukee be milyon dolar zarar etmilerdi. Bunun ardndan,
nc derecedeki irketlerin listesi geliyordu.
Dier yandan, olayn doal tepkileri, bu yeni haberleri beklemeksizin, zincirden boanm gibi
skn ediyordu.
Sabahleyin, eksperlerin deyimiyle gayet ar olan San Francisco Borsas, saat 2 olduunda hi de
yle deildi! Ne sramalar! Ne ykseliler! Ne dur durak bilmez speklasyonlar!
Her dakika artan elik ykseliteydi! Maden kmr ykseliteydi! Btn Amerikan
dkmhanelerinin hisse senetleri ykseliteydi! Demir sanayinin her trl maml ykseliteydi!
France-Ville arazisi de ykseliteydi. Sava ilanndan beri sfra dm, borsa cetvelinden bile
silinmi olan arazisi birdenbire akr22 yz seksen dolardan talep grmeye balamt!
Ayn akamdan itibaren haberci dkkanlar da saldrya gemiti. Ama Herald da Tribne gibi,
Alta da Guardian gibi, Echo da Globe gibi, toplayabildikleri zayf bilgileri dev karakterlerle
yazmlard ki, bu bilgiler neredeyse bir hiti.
Bilinen her ey undan ibaretti: 25 Eyllde Buffalodaki Jackson, Elder & Co. tarafndan verilen
ve Herr Schultze tarafndan kabul edilen bir polie, elik Kralnn New Yorktaki bankas Schring,
Strauss & Co.ya verilmiti, bu beylerse mterilerinin kredi dengesinin bu muazzam deme iin
yeterli olmadn tespit ederek onu derhal telgrafla durumdan haberdar etmi ancak bir cevap
alamamlard. Bunun zerine bankerler kaytlarn incelemi ve Stahlstadttan on gndr hibir
mektup ve hibir mebla gnderilmemi olduunu hayretle fark etmilerdi. O tarihten itibaren, kendi
kasalar zerinden Herr Schultze tarafnda ekilen polie ve ekler gnlk olarak birikmi ve k
noktalarna hep ayn kaytla geri dnmlerdir. No effects (karl yok).
Drt gn boyunca bir yandan bankaya dier yandan Stahlstadta bilgi talepleri, endieli telgraflar,
fkeli sorular yamt. Sonunda kesin bir cevap gelmiti.
Herr Schultze on yedi gnden beri kayptr diyordu telgraf. Hi kimse bu srr aydnlatacak
bilgiye sahip deildir. deme talimat verilmemitir ve blm kasalar botur.

O andan itibaren gerei saklamak, mmkn olmamt. Balca alacakllar korkuya kaplm ve
senetlerini ticaret mahkemesine vermilerdi. flas, birka saat iinde yldrm hzyla yaylm 13
Ekimde, len saat 12de, bilinen toplam alacak miktar krk yedi milyon dolara ulamt. Yan
alacaklarla birlikte borcun altm milyona yaklaaca ngrlyordu.
te bilinenler ve btn gazeteler tarafn dan biraz abartlarak anlatlanlar bunlard Hepsinin ilan
ettikleriniyse sylemeye bile gerek yok. Zaten, aralarnda biri bile yoktu ki. ilk andan itibaren
muhabirlerini Stahlstadt yollarnda sefere karm olmasn.
14 Ekim akamndan itibaren elik Kent not defterleri ak, kalemleri ellerinde hazr gerek bir
gazeteci ordusunun kuatmas altnda gibi grnyordu. Fakat bu ordu Stahlstadtn d surlar
karsnda bir dalga gibi krlmt. Beki hl kapdayd ama gazeteciler onu kandrmak iin mmkn
olan her yolu bouna denediler, istediklerini kabul ettirmeleri mmkn olmad.
Ama yine de iilerin hibir ey bilmediklerini ve blmlerin alma programnda hibir eyin
deimemi olduunu tespit etmeyi baardlar. Yalnzca ustabalarna nceki gn, yukardan gelen bir
emirle zel kasalarda nakit kalmad ve merkez bloktan talimat gelmedii iin, aksi ynde bir ihtar
gelmedii srece almalarn cumartesi gn askya alnaca bildirilmiti.
Btn bunlar durumu aydnlatmak yerine daha da karmak hale getiriyordu. Herr Schultze
neredeyse bir aydr ortada yoktu, bu kimsede kuku uyandrmyordu. Bu yok oluun sebebi ve hedefi
neydi, ite kimsenin bilmedii buydu. Esrarengiz ahsiyetin her an ortaya kabileceine dair yaygn
bir kan hl anlalmaz biimde endieleri bastryordu.
lk gnlerde fabrikada iler, daha nce kazanlan hzn etkisiyle her zamanki gibi devam etmiti.
Herkes kendi blmnn snrlar iinde, iin kendi zerine den ksmn yapmay srdrmt. Her
cumartesi zel kasalardan cretler denmiti. Ana kasa o gne kadar yerel ihtiyalar
karlayabilmiti. Ama merkezileme Stahlstadtta yle yksek boyutlara ulam, bakan yle
yetkilerle donanmt ki, yokluunun ok ksa sre iinde arkn tamamen durmasna sebebiyet
vermemesi mmkn deildi. te bylece, elik Kralnn talimatlarn son kez imzalad 17 Eyll
gnnden, demelerin askya alnd haberinin bomba gibi patlad 13 ekim gnne kadar, byk
blm muhakkak ki hatr saylr meblalar ieren binlerce mektup, Stahlstadt postanesinden geerek
merkezi bloun kutusuna braklm ve hi kuku yok ki Herr Schultzeun alma odasna ulamt.
Ancak bunlar amak, krmz kalemle zerlerine notlar almak ve denmek zere ba veznedara
vermek hakk yalnzca ona aitti.
Fabrikann en st dzeydeki grevlileri her zamanki yetkilerinin dna kmay hi
dnmemilerdi. Astlarnn karsnda neredeyse mutlak bir yetkiyle donanm olan bu grevliler,
Herr Schultzeun -hatta onun hayalinin- karsnda yetkisiz, inisiyatifsiz, otoritesiz aralar gibiydiler.
Dolaysyla hepsi de kendi grevlerinin dar sorumluluk alanna hapsedilmi olarak beklemi, vakit
geirmi, olaylarn gelimesini izlemeye koyulmulard.
Sonunda beklenen olaylar gereklemiti. Bu tuhaf durum, ilgili byk irketlerin birbiri ardna
alarma geip telgraf gndermeye, cevap peinde komaya, alacaklarn talep etmeye, protestolara ve
nihayet yasal nlemler almaya baladklar na kadar uzamt. lerin bu noktaya gelmesi iin belirli
bir srenin gemesi gerekmiti. Bylesine byk bir servetin pamuk ipliine bal olduundan kuku
duymaya kimse kolay kolay yanamamt. Ama durum artk aikard, Herr Schultze alacakllardan
saklanyordu.
Gazetecilerin renebildikleri tek ey buydu. ann en ketum adam Bakan Grantn azndan
siyasi itiraflar koparmay baarm olmakla mehur Meiklejohn; World'n basit bir muhabiri olarak,

Plevne'nin teslim olduu gibi byk bir haberi ara ilk bildiren kii olmakla tannan yorulmak bilmez
Blunderbuss gibi byk gazeteciler bile bu kez meslektalarndan daha mutlu deillerdi. Tribne ve
World'n Schultzeun iflasyla ilgili olarak henz son sz sylememi olduunu kendilerine itiraf
etmeleri gerekiyordu.
Bu snai felaketi benzersiz bir olay haline getiren, Stahlstadtn tuhaf konumu, bu bamsz ve
yaltlm kentin hibir dzenli ve yasal soruturmaya izin vermeyen dzenlemesiydi. Herr Schultzea
New Yorkta protesto ekilmiti, bu doruydu ve alacakllar, fabrikann aktiflerinin bir lde
borlar tazmin edeceini dnmekte haklydlar. Ama haciz ya da mallarn yediemine devri iin
hangi mahkemeye bavurulacakt? Stahlstadt, zerindeki her eyin Herr Schultzea ait olduu, henz
snflanmam bir zel mlk olarak kalmt. En azndan bir temsilci, bir ynetim kurulu, bir vekil
brakm olsayd! Ama ne bir mahkeme, ne bir adli kurul, hibir ey yoktu! Kendi kentinin tek kral,
yargc, bakomutan, noteri, avukat, ticaret mahkemesi oydu. Kendi kiiliinde ideal bir
merkeziyetilik gerekletirmiti. Dolaysyla o olmadnda her ey tam bir hilik iine dyor ve
btn bu mthi binalar iskambil kadndan ato gibi kyordu. Baka herhangi bir durum sz ko
nusu olsa, alacakllar bir sendika kurabilir, Herr Schultzenin vekaletini alabilir, aktiflerine el
koyabilir, ilerinin idaresini ele geirebilirlerdi. Grne baklrsa, ark dndrmek iin belki
biraz para ve ileri dzenleyici bir ynetim dnda hibir eksik yoktu.
Ama bunlarn hibiri mmkn deildi. Bu el koyma ilemini gerekletirmek iin yasal organlar
eksikti. elik Kentin etrafndaki yksek duvarlardan daha almaz bir hukuk engeliyle kar
karyaydlar. Talihsiz alacakllar alacaklarnn karl bulunduunu gryorlard, ama bunu elde
etmek konusunda aresizlik iindeydiler.
Yapabildikleri tek ey bir genel kurul toplamak ve kendi davalarn ele almas, vatandalarnn
karlaryla ilgilenmesi, Stahlstadtn Amerikan topraklarna ilhakn ilan etmesi ve bu muazzam
alaca kamu hukukuna dahil etmesi iin bir dileke hazrlayp Kongreye sunmak oldu. Kongre
yelerinden birou bu ile kiisel olarak ilgiliydi, dileke birok ynden Amerikan karakteri iin
cazipti ve bu iin byk bir baaryla sonulanacan dnmek iin yeterince sebep vard. Fakat ne
yazk ki Kongre tatildeydi ve bu davann ele alnmas iin uzun bir sre gerekecek gibi grnyordu.
Bu zamann gemesini beklerken Stahlstadtta hibir i yrmyor ve ocaklar birbiri ardna
snyordu.
Ayn zamanda, fabrikadan geinen on bin ailelik bir nfus da derin bir znt iindeydi. Ama
elden ne gelirdi? Beki alt ay sonra denecek, belki de hi denmeyecek bir ayla gvenerek
almaya devam m etmeliydi -Kimsenin bu konuda bir fikri yoktu. Zaten hangi ii yapacaklard?
Btn dier kaynaklat gibi sipari kaynaklar da tkenmiti. Herr Schultzeun btn mterileri,
ilikileri yeni den ele alabilmek iin yasal zm bekliyorlard. Blm efleri, mhendisler ve
ustabalar emir alamadklar iin harekete geemiyorlard.
Toplantlar, mitingler, konumalar yapld, projeler ortaya atld. Durdurulan bir plan olmad,
nk ortada uygulanmas mmkn olan bir plan yoktu. sizlik ksa sre sonra beraberinde sefalet,
umutsuzluk ve ktlk getirdi. Atlyeler bombo, meyhaneler tklm tklmd. Fabrikann duman
kesilen her baca sna karlk civar kasabalarda bir meyhane alyordu.
ilerin en akll, en tedbirli ve bu zor gnleri ngrerek biraz para biriktirmi olanlar, eyalarn
-aletlerini, ev kadnlar iin deerli olan yatak takmlarn- ve vagonun kapsndan grnen manzaraya
hayretle bakan tombul yanakl ocuklarn toplayp kamakta acele ettiler. Bu gidenler ufkun drt bir
yanna daldlar ve bir sre sonra kimi douda, kimi gneyde, kimi kuzeyde, bir baka fabrikada, bir

baka merkezde, bir baka rsn banda yeniden ortaya ktlar.

Ama bu ryay gerekletirebilen bir kiiye, on kiiye karlk, sefaletin topraa iviledii
yzlercesi vard! Bunlar, ukurlam gzleri ve buruk kalpleriyle kalakalmlard!
Bir igdyle btn byk felaketlerin zerine en insan suretindeki yrtc ku srlerine
eyalarn, elbiselerini satm, birka gn iinde en temel ihtiyalarn bile karlayamaz hale gelmi;
ok gemeden, aylklarndan olduu gibi veresiyeden de, iten olduu gibi umuttan da mahrum;
nlerinde, yeni balayan k gibi karanlk, sefalet iinde bir gelecein uzandn grerek
kalakalmlard!

16
K FRANSIZ BR KENTE KARI
Herr Schultzeun ortadan kaybolduu ha beri France-Villee ulatnda Marcelin ilk sz u
olmutu: Ya bu bir sava hilesinden baka bir ey deilse?
Ancak biraz dnldnde, Stahlstadt iin bu derece vahim sonular douracak bu hile
varsaymnn mantken kabul edilebi111 olmad akt. Fakat kinin manta ye brakmad ve Flerr
Schultze gibi bir adamn fkeyle younlam kininin onu bir anda tutkusu iin her eyi kurban
edebilecek hak getirebilecei de akt. Her ne olursa olsun ittikte olmak gerekiyordu.
Savunma kurulu Marcelin istei zerine derhal, dikkatleri datmak zere dman tarafndan
yaylan yalan haberlere kar uyank olmalar iin halk uyaran bir bildiri kaleme ald.
Her zamankinden daha byk bir gayretle devam eden almalar ve talimler France-Villein, Herr
Schultze un herhangi bir saldrsna nasl bir karl uygun grdnn altn iziyordu. Ancak,
doru veya yanl, Stahlstadt felaketinin mali ve tiCarl sonular hakknda San Francisco, Chicago ve
New York gazetelerinin verdii ayrntlar, ayr ayr fazla bir anlam olmayan bu anlalmaz kantlar
btn bir araya geldiinde yle gleniyordu ki hibir kukuya yer brakmyordu.
Doktorun kenti, bir sabah aynen, uyanarak kt bir ryadan syrlan bir insan gibi, tamamyla
kurtulmu olarak uyand. Evet! France-Ville tek bir tfek patlamadan tehlikenin kesinlikle dnda
kalmt ve buna tam olarak ikna olan Marcel, elindeki btn yayn aralaryla haberi yaymt.
Byk bir huzur ve neenin elik ettii, bir bayram havas yaatan bu haber, herkesin rahat bir
soluk almasn salad. nsanlar tokalayor, birbirlerini kutluyor ve yemee davet ediyorlard.
Kadnlar yeni tuvaletlerini giyiyor, erkekler talimleri, manevralar, almalar hemen tatil ediyordu.
Herkes emin, memnun ve sevinliydi. Kent adeta nekahet dneminin ardndan yatandan kalkan bir
hasta gibiydi.
Fakat en mutlu kii hi kuku yok ki doktor Sarrasindi. Bu saygdeer adam, ona gvenerek kendi
toprana ve kendi korumas altna yerleen bu insanlarn kaderinden kendini sorumlu hissediyordu.
Son bir aydr, mutluluklarndan baka bir ey istemedii halde onlar lme srkleme kaygsyla bir
an bile rahat yz grmemiti. Sonunda bylesine korkun bir endieden kurtulmu ve huzura
kavumutu.
Bu arada, ortak tehlike, btn yurttalar birbirlerine sk skya balamt. Her snftan insan ayn
karlar korumak iin benzer duygularla hareket ederek birbirlerine daha ok yaklamlar,
birbirlerini karde kabul etmilerdi. Her biri yreinde yeni bireylerin kprdadn hissediyordu.
Artk France-Ville sakinleri iin vatan kavram domutu. Onun iin kayg duymu, onun iin ac
ekmilerdi, onu ne kadar sevdiklerini daha iyi anlamlard.
Savunma durumuna geilmesinin maddi sonular da kent iin yararl olmutu. Kendi glerinin
farkna varmlard. Kendilerinden emindiler, gelecekte, her trl olaya kar hazrlydlar.
Ve doktor Sarrasinin eserinin kaderi hibir zaman bu kadar parlak grnmemiti. Ayrca kimse
Marcele kar nankrlk etmedi. Halkn selameti onun eseri olmad halde, savunma hareketinin
rgtleyicisi olarak herkes gen mhendise teekkr etti; Herr Schultzeun projeleri uygulamaya

konmu olsayd, kent onun fedakarl sayesinde mahvolmaktan kurtulmu olacakt.

Bununla birlikte Marcel, zerine den grevin tamamland kansnda deildi. Stahlstadt
zerindeki esrar perdesinin hl bir tehlikeyi gizliyor olabileceini dnyordu. elik Kentin
iinde bulunduu karanl tam olarak aydnlatmadan ii rahat etmeyecekti.
te bu yzden Stahlstadta geri dnmeye ve kentin srlarn en son ayrntsna kadar renmeden
hibir ey karsnda geri adm atmamaya karar verdi.
Doktor Sarrasin byle bir giriimin zor olacan, belki de tehlikelerle dolu olduunu, orada
yapaca eyin bir tr cehenneme ini olacan; her admnn altnda kim bilir hangi gizli uurumun
bulunacan anlatmaya alt... Onun kendisine tarif ettii gibi, Herr Schultze bakalarna hibir
zarar vermeden ortadan yok olup kendisini mitlerinin ykntlar arasna gmecek adam deildi...
Byle bir kiinin son dncelerinden ekinmek yerinde olurdu. Onun durumu ancak, bir kpek
balnn korkun can ekimesiyle karlatrlabilirdi!...
te ben de tamamyla btn bu sylediklerinizin mmkn olduunu dndm iin Stahlstadta
gitmenin grevim olduuna inanyorum, sevgili doktor diye cevap verdi Marcel. Oras, patlamadan
nce fitilini skmem gereken bir bomba gibi ve hatta sizden, Octave da yanmda gtrmek iin izin
isteyeceim.
Octave m! diye bard doktor.
Evet! O artk kendisine gvenilebilecek cesur bir ocuk ve sizi temin ederim, bu gezinti ona iyi
gelecek!
O halde Tanr ikinizi de korusun! diye cevap verdi duygulanan ihtiyar, Marceli kucaklarken.
Ertesi sabah bir araba terk edilmi kyleri getikten sonra Marcel ve Octave Stahlstadtn
kapsna brakt. Her ikisi de iyi donanml, silahl bir halde bu karanlk esrar aydnlatmadan geri
dnmemeye kesinlikle kararlydlar.
Duvarlarn etrafn evreleyen d yolda yan yana yryorlard ve Marcelin o na kadar kuku
duyduu gerek imdi karsnda uzanyordu.
Fabrika tamamen durmutu, bu gayet akt. Tek bir yldzn bile olmad kapkara gkyznn
altnda, Octave ile birlikte ilerledikleri bu yolda eskiden olsa, bir gaz n, bir nbeti sngsnn
prltsn, artk hibiri olmayan binlerce yaam iaretini fark ederdi. Blmlerin aydnlk pencereleri
k saan camlar gibi grnyor olurdu. imdiyse her ey karanlk ve sessizdi. Bacalar iskeletler
gibi ufka uzanan kentin zerinde artk yalnzca lm kol geziyor gibiydi. Marcel ve arkadann yol
zerindeki ayak sesleri bolukta yanklanyordu. yle derin bir sszlk ve keder ifadesi vard ki
Octave unlar sylemekten kendini alamad:
Tuhaf, hi byle bir sessizlik duymamtm! nsan kendini mezarlkta zannediyor!
Marcel ve Octave, Stahlstadtn ana kapsnn nne, hendee geldiklerinde saat 7ydi.
Duvarn zerinde hibir canl grnmyordu ve vaktiyle belirli aralklarla kazk gibi dikilen
nbetilerden eser yoktu. Asma kpr kaldrlm, kapnn nnde be-alt metre geniliinde bir
ukur brakmt.
Halatn bir ucunu kol kuvvetiyle frlatarak kirilerden birine balayabilmek iin bir saatten fazla
zaman harcamalar gerekti. Epeyce zahmetten sonra Marcel silahlar ve aletleri teker teker
geirdikten sonra kendisi de ayn ekilde karya geti.
Halat duvarn dier tarafndan toplayp, btn tehizat aynen yukar kardklar gibi aa
indirmek ve nihayet kendilerini ipin zerinden kaymaya brakmaktan baka yaplacak bir ey
kalmyordu.

Bylece iki gen adam, Marcelin Stahlstadta geliinin ilk gnnde izlediini hatrlad yol
zerine gelmilerdi. Her taraf tam b sszlk ve sessizlik iindeydi. nlerinde yk selen siyah ve
sessiz dev bina ktleleri binlerce penceresiyle bu davetsiz misafirlere bakarak Gidin buradan!...
Bizim srlarmz re nip ne yapacaksnz! der gibiydiler.
Marcel ve Octave bu tavsiyeye uydular.
En iyisi, benim iyi bildiim u O kapsn zorlamak, dedi Marcel.
Batya doru ilerlediler ve biraz sonra zerinde O harfi bulunan antsal kemerin nne geldiler.
zerinde iri elik iviler bulunan yekpare meeden yaplm kapnn her iki kanad da kapalyd.
Marcel kapya yanat, yoldan ald bir kaldrm tayla birok kez vurdu.
Ona cevap veren yalnzca bu sesin yanks oldu.
Haydi, i bana! diye bard Octave.
Salamca taklaca bir knt bulana kadar kapnn zerine halat sallama iine yeniden balamak
gerekti. Can skc bir i olsa da sonunda Marcel ve Octave duvar amay baardlar ve kendilerini
O blmnde buldular.
Bunca zahmet niye? dedi Octave. te epeyce ilerledik! Ne zaman bir duvar asak karmzda
yeni bir tanesini buluyoruz!
eride sessiz ol! diye cevaplad Marcel... Buras benim eski atlyem. Buray yeniden grmek
ve ihtiyacmz olacak birka malzeme almak hi de fena olmaz, birka torba dinamiti de
unutmamalyz tabii.
Buras, gen Alsacel fabrikaya geldiinde greve kabul edildii dkm salonuydu. imdi snm
frnlar, paslanm raylar, uzun kollarn bir daraac gibi alamakl bir halde havaya kaldrm
tozlu vinleriyle ne kadar hznlyd! Btn bu manzara, insann kann donduruyordu, Marcel
deiik bir eyle urama ihtiyac hissetti.
te senin daha fazla ilgini ekecek bir atlye, dedi Octavea, onu kantin yoluna doru
srkleyerek.
Octave bir kabul iareti yapt, sonra, ahap bir raf zerine, sava dzeninde dizilmi bir alay
krmz, sar ve yeil ieyi fark edince yzn bir memnuniyet ifadesi kaplad. Ayrca, teneke
mahfazalar iinde, en iyi markalarn damgasn tayan birka kutu konserve de gze arpyordu.
Burada yemek yemekten baka ne yaplabilirdi, zaten alk yava yava kendini hissettirmeye
balamt. Kalay tezgahn zerine rt serildi ve iki gen adam yollarna devam etmek iin g
toplamaya baladlar.
Marcel yemek yerken ne yapacan dnyordu. Merkez bloun duvarlarn trmanmay akimdan
geirmedi. Bu duvarlar olaanst yksekti, btn dier binalardan yaltlm durumdayd ve halatn
alabilecei tek bir knts yoktu. Burann kapsn -ki muhtemelen tek bir kaps vard- bulmak
iinse btn blmleri amak gerekecekti ki bu pek de kolay bir i deildi. Geriye, her zaman ie
yarayan dinamit kullanm kalyordu, zira Herr Schultzeun terk ettii araziyi tuzaklarla demeden,
Stahlstadt ele geirmek isteyeceklerin yerletirmeyi ihmal etmeyecekleri maynlara, karmaynlarla karlk vermeden ortadan yok olmas mmkn grnmyordu. Ama bunlarn hibiri
Marceli yolundan evirecek deildi.
Marcel, Octaven gcn toplam ve dinlenmi olduunu grnce onunla birlikte blmn
eksenini oluturan yolun ucuna doru yneldi ve yontma tatan yaplm byk duvarn dibine kadar
ilerledi.
uraya bir dinamit yerletirmeye ne dersin? diye sordu. Octave her eyi denemeye hazrd:

Zor olacak, ama tembellik edecek deiliz! diye cevap verdi.

alma balad. Duvarn temelini kazmak, iki tan arasna levye sokarak talardan birini
karmak ve bir burgunun yardmyla birbirine paralel ok sayda kk delik amak gerekti. Saat 10
olduunda her ey bitmi, dinamit lokumlar yerlerine yerletirilmi ve fitil tututurulmutu.
Fitilin be dakika boyunca yanacan bilen Marcel, yeraltnda bulunan kantinin tam bir kubbeli
mahzen oluturduunu fark etmiti ve Octave ile birlikte snmak zere buraya geldi.
Birdenbire btn bina ve hatta mahzen, deprem oluyormuasna sarsld. Sarsntnn hemen
ardndan, ayn anda patlayan -drt topun grltsne eit mthi bir patlama gkleri yrtt. ki-
saniye sonra, her taraftan frlayan enkaz, bir gibi yere dt.
Krlm cam alayannn ortasnda, ken atlarn, atrdayan kirilerin, yklan duvarlarn
grlts birka saniye srd.
Nihayet bu korkun grlt sona erdi. Octave ve Marcel saklandklar yerden ktlar.
Patlayc maddelerin olaanst etkilerine her ne kadar alk olsa da, bu grd sonu Marceli
bylemiti. Blmn yars havaya umutu ve merkez bloun yaknndaki btn atlyelerin yklan
duvarlar, bombardman edilmi bir kentin duvarlarn andryordu. Her tarafta enkaz ynlar, cam
ve al paralar topra rtyor; toz bulutlar, patlamann frlatt gkyznden ar ar yere inerek
bir kar tabakas gibi btn bu ykntnn zerine yaylyordu.
Marcel ve Octave i duvara doru kotular. Bu duvarn da on be-yirmi metre geniliinde bir
blm yklmt ve merkez bloun eski izimcisi, ykntnn te tarafnda ok iyi tand, iinde
onca skntl saatler geirdii avluyu grd.
Bu avlunun banda artk nbet tutulmuyordu, etrafn evreleyen demir parmaklklar artk almaz
deildi... ve biraz sonra ald da.
Her yerde ayn sessizlik hkm sryordu.
Marcel, vaktiyle arkadalarnn, izimlerine hayranlkla baktklar atlyelerden geti. Bir kede,
masasnn zerinde, taslana balayp Herr Schultzeun kendisini parka aran emriyle yarm
brakt buhar makinesi izimini buldu. Okuma salonunda ainas olduu gazete ve kitaplar grd.
Btn bunlar, duraklatlm bir hareketin, birdenbire kesintiye uram bir hayatn grnmn
koruyordu.
ki gen, merkez bloun i snrna kadar geldiler ve biraz sonra kendilerini Marcelin tahminine
gre arkasnda parkn bulunduu duvarn dibinde buldular.
Yine bu molozlar dans ettirmek gerekecek mi? diye sordu Octave.
Belki... ama ieriye girmek iin nce tek bir dinamitin havaya uuraca bir kap arayabiliriz.
kisi birlikte duvar boyunca parkn etrafn dolamaya baladlar. Bir sre sonra tekrar dnmek,
duvardan bir mahmuz gibi ayrlan binann etrafndan dolamak, bir parmakl amak zorunda
kaldlar. Ama duvar hi gzden kaybetmiyorlard. ok gemeden katlandklar skntnn dln
aldlar. Duvarn zerinde bask ve yamuk, kk bir kap gzlerine arpt.
Octave iki dakika iinde mee kapya burguyla bir delik at: Delie hemen gzn dayayan
Marcel byk bir memnuniyet iinde dier tarafta, sonsuz yeillii ve ilkbahar havasyla tropikal
parkn uzandn grd.
Uurmamz gereken bir kap daha ve ile yerinde duruyor! dedi arkadana.
Bu ahap kap iin dinamit fazlasyla byk bir eref olur! diye cevap verdi Octave.
Ve kapya hzl kazma darbeleriyle vurmaya balad.
Kap tam yerinden oynamak zereydi ki, kilidin bir anahtarn zorlamasyla gcrdad ve iki

srgnn yuvalarna kayd iitildi.

eriden kaln bir zincirle bal olan kap araland.
Wer da? (Kim var orada?) dedi ksk bir ses.

17
TFEKLE YAPILAN AIKLAMALAR
ki gen adam byle bir soruyu hi beklemiyorlard. Gerekten de, bir tfek ateiyle karlasalar
bu kadar armayacaklard.
Marcelin hayatn durmu olduu bu kent hakknda gelitirdii btn varsaymlar arasnda aklna
gelmemi olan tek ey buydu; bir canl varlk ona sakince ziyaretinin sebebini soruyordu. Stahlstadtm
tamamen ssz olduu gz nne alnrsa, neredeyse yasal saylabilecek olan giriimi, kentte hl
yaayanlar olduu srece tamamyla farkl bir grnm alyordu. Bu, yapt ilk durumda bir tr
arkeolojik inceleme saylabilecekken ikinci durumda silahl bir saldrya dnyordu.
Btn bu dnceler yle byk bir hzla kafasna t ki, Marcel bir sre dili tutul mu gibi
kalakald.
Wer da? diye tekrarlad ayn ses biraz sabrszlkla.
Bu sabrszlk elbette ki pek de yersiz saylmazd. Bu kapya ulamak iin bunca engeli amak,
duvarlar trmanmak, kentin mahallelerini havaya uurmak, btn bunlar basit bir kim var orada?
sorusuna hibir cevap vermemek iin miydi, bu elbette artcyd.
inde bulunduu durumun sakncasn fark etmesi iin Marcele yarm dakika yetti ve hemen
Almanca konumaya balad:
Dost ya da dman, nasl kabul ederseniz! diye cevap verdi. Herr Schultze ile konumak
istiyorum.
Szlerini henz bitirmiti ki, aralk kapnn ardndan bir aknlk ifadesi duyuldu:
Ach!
Ve kapnn aralndan kzl favorileri, dik byklar ve akn bir gz fark eden Marcel, onu
hemen tand. Eski gardiyan Sigimerdi bu.
Johann Schwartz! diye bard dev adam sevinle kark bir aknlkla, Johann Schwartz!
Tutsann beklenmeyen dn, neredeyse esrarengiz biimde ortadan kayboluu kadar onu
artma benziyordu.
Bu aknlk ifadesinden baka cevap alamadn gren Marcel tekrarlad:
Herr Schultze ile konuabilir miyim? Sigimer ban edi:
Emir yok! Emirsiz buraya girmek yok! En azndan Herr Schultzea burada olduumu ve onunla
grmek istediimi bildirebilir misiniz?
Herr Schultze burada yok! Herr Schultze gitti! diye cevap verdi dev adam zgn bir ifadeyle.
Peki nerede? Ne zaman geri dnecek? Bilmem! Talimat deimedi! Emirsiz kimsenin girmesine
izin yok!
Marcelin btn sorularna hayvani bir inatla kar kan Sigimerin azndan alabildikleri, bu
kesik cmlelerden ibaretti.
Octave sonunda sabrszland.
Niye bo yere izin verilmesini istiyoruz ki? dedi. Verilmesini beklemektense almak daha
kolay!

Ve zorla amak zere kapnn zerine aband. Ama zincir salamd ve biraz sonra onunkinden daha
gl bir itile kanat kapand, srgler arka arkaya ekildi.
Kapnn arkasnda bir kiiden fazla insan olmal diye bard, bu durumdan dolay kendini
aalanm hisseden Octave.
Sonra gzn burgu deliine dayad ve dayar dayamaz da bir aknlk l att:
kinci bir dev daha!
Arminius? diye cevaplad Marcel.
Ve bu kez de o burgu deliinden bakt.
Evet! Arminius bu, Sigimerin i arkada!
Birdenbire, sanki gkyznden gelen bir sesle Marcel kafasn kaldrd.
Wer da? diyordu bu ses.
Bu kez sesin sahibi Arminius idi.
Gardiyann ba, bir merdiven yardmyla olsa gerek, duvarn tepesini ayordu.
Haydi Arminius, ne istediimi siz de iyi biliyorsunuz! diye cevaplad Marcel, aacak msnz u
kapy?
Marcel daha bu szleri tamamlamadan duvarn tepesinde bir tfek namlusu grnd. Bir patlama
duyuldu ve mermi Octaven apkasn syrd.
Al yleyse cevabn! diye bard Marcel ve kapnn altna bir dinamit lokumu yerletirerek
ateledi.
Kk bir delik almt, Marcel ve Octave ellerinde karabina tfekleri, azlarnda baklaryla
bu delikten parka atldlar.
Biraz nce iinden getikleri, patlamann etkisiyle atlayan duvarn nnde hl bir merdiven
duruyordu ve merdivenin dibinde kan izleri vard. Ama alan geidi savunmak zere ne Sigimer
ortalkta grnyordu ne de Arminius.
Bahe, bitki rtsnn btn parlaklyla nlerinde uzanyordu. Octave bylenmiti.
Olaanst!... dedi. Ama dikkat!... Avc yaylna geelim!... Bu lahana yiyenler allklarn
arkasna saklanm olabilirler!...
Octave ve Marcel, nlerinde uzanan yolun sana ve soluna yaylarak, aatan aaca, engelden
engele, bireysel stratejinin en temel ilkelerine uygun olarak, dikkatle ilerlediler.
Bu akllca bir tedbirdi. Henz yz adm gitmemilerdi ki ikinci bir tfek at duyuldu. Bir mermi,
Marcelin yanndan henz ayrld aacn kabuunu uurdu.
Aptallk etmeyelim!... Yere yat! dedi Octave alak sesle.
Ve usulne uygun olarak dizleri ve dirsekleri zerinde, ortasnda Boa Kulesinin ykseldii
meydann kenarndaki dikenli bir alla kadar srnd. Bu fikri yeterince hzl uygulamayan Marcel
nc bir atee maruz kald ve drdncsnden korunmak iin bir palmiye gvdesinin arkasna
atlayacak zaman ancak bulabildi.
Neyse ki bu hayvanlar acemi erler gibi ate ediyorlar! diye bard Octave kendisinden otuz
adm kadar uzaktaki arkadana.
Hit! dedi Marcel dudaklaryla olduu kadar gzleriyle de. Zemin kattaki u camdan kan
duman gryor musun?... Haydutlar ite orada pusu kurmular!... Ama ben de onlara bir oyun
oynayacam!
Marcel, gz ap kapayncaya kadar alln arkasndan uygun uzunlukta bir asma sr kesti,
sonra gmleini karp bunun zerine geirdi, en stne de apkasn koydu, bylece ie yarar bir

manken retmi oldu. Bunu, apkas ve iki kolu grnecek ekilde kendi durduu yere dikti ve
Octaven yanma szlerek kulana unlar fsldad:
Bir kendi yerinden bir benim yerimden ate ederek onlar oyala! Ben arkalarndan dolaacam!
Ve Marcel, Octave ate etmek zere orada brakarak gizlice meydann etrafndaki allklara
dald.
On be dakika boyunca karlkl olarak, hibir sonu vermeyen yirmi kurun atld.
Marcelin gmlei ve apkas kelimenin tam anlamyla kalbura dnmt, ama kiisel olarak
kendini pek kt hissetmiyordu. Zemin kat panjurlarna gelince, Octaven karabinas onlar unufak
etmiti.
Birdenbire ate kesildi ve Octave net bir ekilde u bouk l duydu: Yardm et!... Yakaladm
onu!...
Snd yeden kmak, korunmaszca meydana atlmak, pencereye zplamak; btn bunlar
Octaven yarm dakikasn ald. Bir saniye sonra salonun iindeydi.
ki ylan gibi birbirlerine sarlm olan Marcel ile Sigimer halnn zerinde umutsuzca
bouuyorlard. Dmannn bir i kapy anszn aarak beklenmeyen bir saldrya gemesiyle
aran zbandut, silahn kullanacak frsat bulamamt. Ama sahip olduu Herkl kuvvetiyle hl
tehlikeli bir rakipti ve her ne kadar yere yatrlm olsa da ste kma umudunu kaybetmi deildi.
Marcel de kendi tarafnda kayda deer bir g ve eviklik gsterisi sergiliyordu.
Eer Octave tam zamannda araya girerek daha az trajik bir sonuca yol amam olsayd, bu
mcadele kesinlikle ikisinden birinin lmyle son bulacakt. ki kolundan yakalanan ve silahsz olan
Sigimer kprdayamacak ekilde baland.
Ya dieri? diye sordu Octave.
Marcel, odann ucundaki sedirin zerinde kanlar iinde yatan Arminiusu gterdi.
Vuruldu mu? diye sordu Octave.
Evet, diye cevaplad Marcel.
Sonra Arminiusa yaklat.
lm!
Aman Tanrm, alak herif layn bulmu! diye bard Octave.
Artk burann efendileri biziz! diye cevap verdi Marcel. Haydi her yeri gzden geirelim. lk
hedef Herr Schultze un alma odas!
ki gen adam, son sahnenin getii bekleme salonundan karak elik Kralnn kutsal mabedine
giden bir dizi odann iinden getiler.
Octave btn bu debdebenin karsnda hayranlk iindeydi.
Marcel ona glerek bakyor, yeil ve altn sars salona gelinceye kadar karsna kan kaplar
birer birer ayordu.
Burada yeni bireyler bulacan umuyordu ama hibir ey; karsna kan manzara kadar tuhaf
olamazd. Sanki New York ya da Parisin merkez postanesi aceleyle toplanm ve karman orman bir
halde bu salonun iine braklmt. Her taraf, masann, mobilyalarn, halnn st mektuplar ve
mhrl paketlerle doluydu. Bu kat seli diz boyuna ulayordu. Herr Schultzeun btn mali, snai
ve kiisel yazmalar gn be gn parkn dndaki kutuda birikmi, Arminius ile Sigimer tarafndan
sadakatle toplanarak efendilerinin alma odasna tanmt.
Herr Schultzea gnderilmi olan bu dilsiz mektuplarn iinde kim bilir ne sorular, ne aclar, ne
endieli bekleyiler, ne sefillikler, ne gzyalar gizliydi! Ve hi kukusuz deerli kat, ek, havale,

deme emri trnden ne milyonlar vard!... te btn bunlar, bu narin fakat dokunulmaz zarflar ama
hakkna sahip tek elin ortadan yok olmasyla hareketsizce uykuya dalmlard.
imdi laboratuvarn gizli kapsn bulmak lazm! dedi Marcel.
Ve bunun zerine kitaplktaki btn kitaplar karmaya balad. Ama ie yaramad bu. Gnn
birinde Herr Schultze ile birlikte gemi olduu gizli geidi bulmay baaramad. Bo yere btn
panolar birer birer sarst, mineden ald bir demir ubukla bo yere birbiri ardna bunlar skt!
Bo yere, boluun nlamasn duymak umuduyla duvarlar yoklad! Biraz sonra laboratuvar
kapsnn srrn bilen tek kii olmadndan endielenen Herr Schultze'un kapy iptal ettiini
anlamt.
Ama kesinlikle bir baka kap atrm olmalyd.
Nerede?.. diye kendi kendine sordu Marcel. Arminius ile Sigimer mektuplar buraya
getirdiklerine gre ancak burada olabilir! Demek ki benim ayrlmdan sonra da Herr Schultze bu
salonu kullanmaya devam etti! Eski geidi duvarla kapattktan sonra yaknnda bir yerlerde
mnasebetsiz gzlerden uzak bir baka geit atrmak isteyeceini bilecek kadar iyi tanyorum onu!...
Halnn altnda bir kapak olabilir mi acaba?
Halda hibir kesik izi yoktu. Ne ivileri sklm ne kaldrlmt. Her parasn teker teker
inceledikleri deme tahtasnda kuku uyandracak hibir ey gze arpmyordu.
Geidin bu odada olduunu kim syledi sana? diye sordu Octave.
Bunun byle olduundan eminim! diye cevaplad Marcel.
O halde tavan yoklamaktan baka bir ey kalmyor, dedi Octave bir sandalyenin zerine karak.
Amac, avizenin zerine kadar trmanmak ve tfeinin dipiiyle bunun etrafndaki gl eklindeki
ssleri yoklamakt.
Ama Octave altn yaldzl avizeye aslr aslmaz, hayret iinde avizenin ellerinin arasndan aa
kaydn grd. Tavan, yukarda bir delik brakacak ekilde hareket etti ve buradan hafif bir elik
merdiven otomatik olarak yer demesine kadar indi.
Btn bunlar, yukarya kmak iin bir davet gibiydi.
Haydi gidelim! te burada! dedi Marcel sakince ve peindeki arkadayla birlikte, annda
merdivene atld.

18
EKRDEN EKRDE
elik merdivenin son basama, daryla hibir balants olmayan geni bir dairesel salonun
demesine ulayordu. Eer mee demenin ortasndaki yuvarlak pencerenin kaln camndan
szlen gz kamatrc beyazms k olmasayd bu salon zifiri bir karanla gmlm olacakt. Ay
yuvarlann, gnein tam zt ynndeyken btn saflyla ortaya kmas gibiydi adeta.
Grmesi ve duymas imkansz bu kr, bu sar duvarlar arasnda mutlak bir sessizlik vard. ki
gen adam kendilerini bir ant mezarn yan odasnda zannettiler.
Marcel parldayan camn zerine eilmeden nce bir tereddt n yaad. Amacna ulamak
zereydi! Aramak zere Stahlstadta geldii eriilmez srrn buradan kacandan kukusu yoktu!
Ama tereddd yalnzca bir saniye srd. Octave ile ikisi dairenin yanna diz kp, altlarnda
bulunan odann her tarafn grebilecek ekilde balarn ediler.
Korkun olduu kadar beklenmeyen bir manzara gzlerinin nnde uzanyordu.
Her iki yzeyi de dbkey olan mercek eklindeki bu yuvarlak cam, ardndaki btn nesneleri
lszce bytyordu.
Camn ardndaki, Herr Schultzeun gizli laboratuvaryd. Sanki bir deniz fenerinin diyoptrik cihaz
gibi, diskin ardndan kan youn k, gl bir volta pili akmnn beslemeye devam ettii, havasz
cam kapaklarnn iinde hl yanan iki elektrik lambasndan geliyordu. Bu odann ortasnda, bu gz
kamatrc atmosferin iinde, mercein etkisiyle fazlasyla byk grnen insan eklinde bir ey Libya llerindeki sfenksleri andran bir ey- mermer bir heykel hareketsizliiyle oturuyordu.
Bu hayaletin etrafnda, yere dalm obsler prldyordu.
Artk hi kuku yoktu!... enesindeki korkun srttan, parlak dilerinden rahata tannan Herr
Schultze idi bu, ama bu korkun silahlardan birinin patlamas sonucu zehirlenmi ve ayn anda mthi
souun etkisiyle donmu, dev bir Herr Schultze!
elik Kral, elinde mzrak kadar byk, kocaman bir kalemle masasnn bandayd ve hl
yazmaya devam ediyor gibiydi. Genilemi gzbebeklerindeki sabit bak, azndaki kprtszlk
olmasa hl canl sanlabilirdi. Kutup blgelerinde buzlarn iine gmlm olarak bulunan
mamutlar andran bu ceset, burada bir aydan beri btn gzlerden uzak kalmt. Onun etrafndaki her
ey de ayn ekilde donmutu; ielerin iindeki reaktif maddeler, kaplarn iindeki sular, leenin
iindeki cva!
Marcel bu manzarann dehetine ramen, laboratuvar dardan inceleyebildii iin ne kadar mutlu
olduunu syledi kendi kendine, zira oraya girmi olsalard Octave da o da kesinlikle lm
olacaklard.
Peki ama bu korkun kaza nasl olmutu? Marcel yere dalm obs paralarnn cam krklarndan
baka bir ey olmadn grnce bunu hemen anlad. Herr Schultze'un sv karbon asidi ieren zehirli
mermilerinin i zarflar, maruz kalacaklar mthi basn dnlerek, direnci sradan camdan on-on
iki kat daha fazla olan zel bir camdan yaplmt. Ancak henz ok yeni olan bu rndeki bir kusur
bazen, grnrde hibir sebep yokken esrarengiz bir molekler hareketin etkisiyle aniden patlamaya

yol ayordu. Byle bir durum meydana gelmi olmalyd. Hatta belki de, laboratuvara braklm
olan obsn i basnc patlamaya yol amt. Karbon asidi aniden aa karak gaz haline dnm
ve ortam ssnda mthi bir d meydana getirmiti.
Bu etki yldrm hzyla gereklemi olmalyd. lm Herr Schultzeu patlama anndaki
durumunda yakalam, sfrn altnda yz derecelik bir souk onu derhal mumyaya evirmiti.
Marcelin dikkatini eken bir ey de elik Kralnn yaz yazmaktayken lme yakalanm
olmasyd.
Hl elinde tuttuu kalemle nndeki kada acaba ne yazmaktayd? Byle bir adamn son
dncesini grmek, son szlerini renmek ilgin olabilirdi.
Ama bu kad nasl ele geirmeliydi? Laboratuvara inmek iin kl dairenin krlmas sz konusu
bile olamazd. Byle bir durumda, mthi bir basn altnda skm olan karbon asidi gaz darya
dolacak ve . solunmas imkansz buharyla evreledii btn canl varlklar boacakt. Bu, kesin bir
lme komak olurdu ve bu kad ele geirmenin salayabilecei yarar, elbette ki getirebilecei
tehlikelerle ok orantszd.
Bununla birlikte, Herr Schultzeun cesedinden, eliyle yazm olduu son satrlar almak mmkn
deilse bile, mercein etkisiyle byyen yazlar skmek muhtemeldi. Bylesine gl aydnlatlm
laboratuvarn iindeki btn nesnelere gl nlarn ynlendirmi olan mercek bunun iin burada
deil miydi?
Marcel, Herr Schultzeun yazsn tanyordu, biraz uratktan sonra u on satr okumay baard.
Herr Schultzeun yazdklar daha ok bir emir gibiydi.
France-Villee kar planlanan seferin on be gn ne alnmas iin B.K.R.Z.ye emir. Bu emir
alnr alnmaz tarafmdan verilen emirler uygulamaya konulacak -Bu kez denemenin yldrm hzyla
ve tam olarak gereklemesi gerekiyor. Verdiim kararlarn tek bir harfi bile deitirilmeyecek France-Villein on be gn sonra l bir kent olmasn ve halkndan tek bir kiinin bile sa
kalmamasn istiyorum. Burann modern bir Pompei olmas ve ayn zamanda, btn dnyada korku ve
aknlk uyandrmas gerekiyor. Emirlerim iyi uygulanrsa bu sonu kanlmaz olacaktr.
Doktor Sarrasin ve Marcel Bruckmannm cesetlerini bana getireceksiniz. - Onlar grmek ve
onlara sahip olmak istiyorum.
SCHULTZ...
mza tamamlanmamt, son E harfi ve her zamanki paraf eksik kalmt.
Marcel ve Octave bu tuhaf gsteri karsnda, bu ktcl dehann fantastik boyutlara ulaan daveti
karsnda, nce bir sre sessiz ve hareketsiz kalakaldlar.
Ama sonunda bu i karartc sahneden ayrlmak gerekti. ki arkada heyecan iinde laboratuvarn
zerindeki salondan ktlar.
Burada, elektrik akmnn kesilip lambann snmesiyle birlikte tam bir karanln hkm srmeye
balayaca bu mezarda elik Kralnn cesedi, yirmi yzyln bir tozuna bile zarar vermedii firavun
mumyalar gibi kurumu olarak tek bana kalacakt!...
Octave ve Marcel, zgrlnn geri verilmesiyle ne yapacan arm olan Sigimeri
zdkten sonra bir saat iinde France-Villee doru yola ktlar ve ayn akam kente ulatlar.
ki gencin geri dndkleri kendisine haber verildii srada doktor Sarrasin odasnda almaktayd.
ieri gelsinler! diye bard, hemen gelsinler!
ki genci karsnda grr grmez ilk szleri u oldu
Eee, ne oldu?

Doktor, diye cevap verdi Marcel, Stahlstadttan size getirdiimiz haberler zihninizi
rahatlatacak, hem de uzun sre iin. Herr Schultze artk yok! Herr Schultze ld!
ld m! diye bard doktor Sarrasin.
yi kalpli doktor, Marcelin karsnda bir sre tek kelime etmeden dnceye dald.
Zavall ocuum dedi bir sre sonra, en nefret ettiim eyden en haksz, en nedensiz bir
savatan uzaklatran bu haberin beni sevindirmesi gerektiini biliyorsun! Ama btn bunlara ramen
iimi yaktn da biliyorsun!
Ah, bu kadar yetenekli bir adam neden karmza bir dman olarak kt? Her eyin tesinde
neden, ok az bulunur nitelikteki entelektel birikimlerini iyiliin hizmetine sunmad? Bizim
glerimizle birletirip onlara ortak bir ama verebilmi olsak, kullanlmas ne byk faydalar
getirecek olan onca g boa harcand! te Herr Schultze ld, dediinde beni ilk sarsan bunlar
oldu. Ama imdi, bu beklenmeyen son hakknda ne biliyorsan anlat bana dostum.
Marcel devam etti:
lm Herr Schultzeu, salnda eytani bir maharetle iine girilmesini imkansz kld
esrarengiz laboratuvarnda buldu. Burann varln ondan baka hi kimse bilmiyordu, dolaysyla
hi kimse ona yardm etmek iin oraya giremedi. Szn ksas, inanlmaz biimde btn gc kendi
tekelinde toplam olmasnn, btn eserinin tek anahtarnn kendisine ait olmas gerektii yanlgsnn
kurban oldu ve Tanrnn belirledii zaman geldiinde bu tekelcilik onun ve amacnn aleyhine
dnd!
Baka trl de olamazd zaten! diye cevap verdi doktor Sarrasin. Herr Schultze tamamyla
hatal bir veriden yola kmt. Aslnda en iyi hkmet, bakan ldkten sonra belki de yeri en kolay
doldurulan ve mekanizmas tam olarak ilemeye devam eden, nk yaplanmasnda gizli sakl hibir
ey olmayan hkmet deil midir?
Greceksiniz doktor, diye cevap verdi Marcel, Stahlstadtta olup bitenler sizin bu
sylediklerinizin ipso facto23 bir gsterisi. Herr Schultzeu masasnn banda, elik Kentin hi
tartmakszn itaat ettii emirlerin verildii merkez noktada buldum. lm, onun duruundaki,
grnndeki canll silmemiti, yle ki bir an bu hayaletin benimle konuacan sandm!... Ama
mucit, kendi icadnn kurban olmutu! Bizim kentimizi yok etmesi gereken obslerden biriyle
arplmt! Bir imha emrinin son harfini yazarken kendi silah elinde patlamt! Dinleyin!
Ve Marcel, Her Schultzeun kendi eliyle yazm olduu korkun satrlar, yanna ald kopyadan
yksek sesle okudu.
Sonra unu ekledi:
Zaten uzun sre kuku duyabileceim halde, Herr Schultzeun lm olduu konusunda benim iin
en iyi kant, etrafndaki her eyin canlln yitirmi olmasyd! Stahlstadtta artk hibir ey nefes
almyordu! Uyuyan ormandaki gzelim saraynda olduu gibi, btn hayatn, btn hareketin zerine
uyku kmt! Efendiyi fel eden darbe, hizmetkarlar da fel etmi ve aletlere kadar yaylmt!
Evet, diye cevaplad doktor Sarrasin, Tanrnn adaleti denir buna! Bize kar lszce bir
saldrya girimek istei iin, gcnn snrlarn fazlasyla zorlad iindir ki Herr Schultze ld!
Gerekten de, diye cevap verdi Marcel, ama doktor, imdi artk gemii dnmeyelim ve
bugnmze bakalm. Herr Schultzeun lm bizim iin bar demekse, yaratm olduu hayranlk
uyandrc kurum iin de ykm ve imdilik iflas demek. elik Kralnn hayal ettii her ey gibi izgi
d olan tedbirsizlikleri de byk skntlar yaratacak boyutlara ulat. Bir yandan kendi
baarlaryla, dier yandan Fransa'ya ve size kar duyduu nefretle gzleri kr olan Herr Schultze,

bizim dmanmz olabilecek herkese yeterince teminat almadan mthi silahlar salad.
Buna ramen, alacaklarn ounun tahsili iin uzun sre beklenecek olsa da, inanyorum ki gl
bir el Stahlstadt yeniden ayaa kaldrabilir ve ktlk iin biriktirdii gc iyiliin hizmetine
evirebilir. Herr Schultzeun tek bir mirass olabilir doktor ve bu miras sizsiniz. Onun eserini
lme terk etmemeliyiz. Bu dnyada, rakip bir gcn mahvndan sadece fayda salanabilineceine
ok fazla inanlr. Oysa bu byk bir hatadr ve umuyorum ki tam aksine, bu muazzam batktan
insanln iyiliine hizmet edebilecek ne varsa kurtarlmas gerektii konusunda benimle mutabk
kalrsnz. Ben, kendimi tamamyla bu greve adamaya hazrm.
Sizinle vnyorum sevgili ocuklarm, dedi doktor Sarrasin. Evet Marcel, yeterince
sermayemiz zaten var ve senin sayende yeniden dirilecek Stahlstadtta yle bir cephanelie sahip
olacaz ki, dnya yznde hi kimse bundan byle bize saldrmay aklndan geirmeyecek! Ve en
gller olduumuz gibi ayn zamanda da en adiller olacaz, etrafmzdaki herkese barn ve
adaletin faydalarn sevdireceiz. Ah, Marcel, ne gzel hayaller bunlar! Ve bu ii ancak seninle
birlikte tamamlayabileceimi hissettiimde neden diye soruyorum kendi kendime... Evet! Neden iki
olum yok!... Neden sen Octaven kardei deilsin!... mz bir araya geldik mi hibir ey
imkansz gibi grnmyor bana!...

19
BR ALE MESELES
Bu hikayenin ak ierisinde kahramanlarn zel hayatlar belki de yeterince sz konusu edilmedi.
te bu yzden bu konuya geri dnmek ve sonunda yalnzca onlar adna onlar dnmek yerinde
olacaktr.
unu sylemek gerekir ki iyi kalpli doktor kendisini bir ideale adam olsa da, bireyselliini
kollektif yaama ve insanla btnyle feda edecek kadar ileri gitmemiti. Dolaysyla, syledii son
szler zerine Marcelin yznn birdenbire sarardn fark etmiti. Baklar, gen adamn
gzlerindeki bu ani heyecann gizli anlamn aryordu. Yal pratisyenin sessizlii gen mhendisin
sessizliini sorguluyor ve belki de onun bu sessizlii bozmasn bekliyordu. Ama iradesini zorlayarak
kendine hkim olan Marcel, soukkanllna kavumakta gecikmedi. Teni yeniden doal rengini
alm, giri yaplan konunun devamn bekleyen bir adam tavrna brnmt.
Marcel'in hzla kendine gelmesiyle biraz sabrszlanan doktor Sarrasin, gen dostuna yaklat,
sonra, hekimlik mesleinden ok alk olduu bir hareketle kolunu yakalayp, onu gizlice ya da
dalgnlkla nabzn lmek istedii bir hastay tutar gibi tuttu.
Marcel doktorun niyetinin pek de farknda olmakszn ona izin verdi.
Sevgili Marcel, dedi ona yal dostu, Stahlstadtm gelecei konusundaki grmemize daha
sonra devam ederiz. Ama insan kendini toplumun kaderinin iyiletirilmesine adadysa bile, kendi
sevdikleriyle, en yaknndakilere de ilgilenmesi hata deildir. Sanrm artk sana anlatmann zaman
geldi; biraz sonra sana adn syleyeceim gen kz son bir yldr annesiyle babasna iletilen yirmi
evlilik teklifine cevap verdi. Bu taleplerin byk ounluu en g beenenlerin bile kabul edecei
trdend.i Bununla birlikte o, hep hayr diyordu, hayr!
Bu srada Marcel, o na kadar doktorun elinde olan bileini biraz sert bir hareketle ekti. Ama
doktor, gerek hastasnn sal hakknda yeterince bilgi edindiinden, gerek gen adamn kolunu
ekerkenki gvensizliinin farkna varmadndan, bu kk olay anlamam gibi hikayesine devam
etti.
Peki neden, diye sordu szn ettiim bu gen kzn annesi ona, en azndan bunca red cevabnn
sebebini syle bize. Eitimse eitim, servetse servet, toplumsal stat, fiziksel holuk, hepsi var bu
insanlarda! Bu konuda her zamankinden daha katsn! Annesinin bu k karsnda gen kz
sonunda konumaya karar verdi ve temiz kalbinin ve ak fikirlerinin etkisiyle itenlikle unlar
syledi:
Size vereceim kalbimden gelen bir evet cevab ne kadar samimi olacaksa, size verdiim
hayr cevaplar da o kadar samimi sevgili anneciim. Bana getirdiiniz tekliflerin byk blmnn
kabul edilmesi iin eitli sebepler olduu konusunda sizinle ayn fikirdeyim. Btn bu teklifler
kentin en iyi denen, yani en zengin kesiminden geliyor olsa da, kiisel olarak bu fikir bende evet
deme istei uyandrmyor. Madem yle istiyorsunuz, size sylemeye cret edeceim; bu tekliflerden
hibiri benim beklediim, hl bekliyor olduum teklif deil ve unu da eklemem gerekir ki maalesef,
benim beklediim hi gelmeyecek olmasa bile kendisini daha uzun zaman bekletebilir!

Peki nedir matmazel dedi annesi hayret iinde sizin...

Ama nasl bitireceini bilmediinden cmlesini bitiremedi ve sknt iinde kocasna dnerek,
aka yardm ve imdat dileyen gzlerle ona bakt.
Ama gerek bu kark iin iine girmek istemediinden, gerek mdahale etmeden nce konunun
anne ile kz arasnda biraz daha aydnlanmasn gerekli bulduundan kocas durumu
anlamamazlktan geldi, skntdan ve biraz da fkeden kpkrmz kesilmi olan zavall ocuk aniden
sze balad ve ii sonuna kadar gtrd:
Size sylediim gibi anneciim dedi mit ettiim teklif kendisini uzun sre bekletebilir, hatta
hi gelmemesi de olaslk dahilindedir. unu da syleyeyim, bu gecikme beni ne artacak ne de
yaralayacaktr. Benim ok zengin olmak gibi bir talihsizliim var, bu teklifi yapmas gereken kiiyse
ok fakir; bu yzden bunu yapmyor ve hakl da. Ona beklemek dyor...
Neden biz ona gitmeyelim? dedi anne, belki de iitmekten endie duyduu szleri kznn
dudaklarndayken durdurmak istedii iin.
te bu noktada koca duruma mdahale etti.
Sevgili dostum dedi, karsnn ellerini efkatle tutarak, sizin gibi kz tarafndan, harfi harfine
sz dinlenen, dnyaya geldiinden beri ona rnek olan bir anneye, karakterinin salaml bilinen
kocas olaanst zekasndan, binlerce defa ispatlad fedakarlndan sz ederken kendisinin de
takdir ettii, neredeyse bizim ailemizden saylabilecek iyi ve cesur bir olan vmeye pek gerek yok!
Eer annesi ve babas iin ayrcalkl olduunu grd bu gen adam kzmz kendi adna fark
etmemi olsa, btn grevlerini ihmal etmi saylrd!
Bunun zerine gen kz, ah, babacm diyerek, heyecann gizlemek iin kendini annesinin
kollarna att, madem anlamtnz, neden beni konumaya zorladnz!
Neden mi? diye devam etti baba, senden dinlemenin neesini yaamak iin km,
yanlmadmdan emin olmak iin, nihayet, kalbinin tuttuu yolu onayladmz, yaptn seimin
btn dileklerimizi tatmin ettiini sana sylemek ve annen araclyla sana syletmek iin, bu fakir
ve gururlu gence, onun nezaketinin yapmasna engel olduu teklifi ben yapacam, evet! Ben
yapacam nk onun kalbini de aynen senin kalbini okuduum gibi okudum! Senin iin rahat olsun!
nme kan ilk frsatta Marcel'e benim damadm olmann houna gidip gitmeyeceini soracam!..."
Konumann byle beklenmeyen bir ekilde son bulmasyla Marcel ayaklarnn zerinde bir yay
gibi gerildi. Doktor Sarrasin, Marcele kollarn uzatt srada Octave sessizce onun elini tutmutu.
Gen Alsacel bir l gibi sapsaryd. Ama bu, gl ruhlarn savulun! diye haykrmakszn
geldiinde, ald grnmlerden biri deil midir...

20
SONU
Btn endielerinden kurtulan, btn komularyla bar iinde yaayan, halknn saduyusu
sayesinde iyi ynetilen France-Ville refah iindeydi. Fazlasyla hak ettii bu mutluluk kskanlk
yaratmyor, sahip olduu byk g en sava toplumlarda bile sayg uyandryordu.
Herr Schultzeun demir yumruu altnda mthi bir fabrika ve tehlikeli bir sava makinesi haline
gelmi olan elik Kent, Marcel Bruckmann sayesinde hi kimseye zarar vermeden tasfiye edilmi ve
Stahlstadt, btn yaral sanayi kollar iin esiz bir retim merkezine dnmt.
Bir yldan beri Jeanne ile evli olan Marcel ok mutlu bir kocayd ve ksa sre nce mutluluklarna
bir de ocuk eklenmiti.
Octavea gelince, enitesinin emri altnda cesurca ie koyulmutu ve btn abalarnda onun en
byk yardmcsyd. u anda kz kardei onu, gzel ve saduyusu ve aklllyla kocasn btn
dlerden koruyacak bir arkadayla evlendirmeye alyor.
Doktor ve karsnn btn dilekleri yerine gelmiti, tam olarak sylemek gerekirse, mutlulua ve
hrete boulmulard, her ne kadar hret, onlarn namuslu tutkularnn arasnda hibir zaman yer
almadysa bile.
Sonuta, u andan itibaren, gelecein, doktor Sarrasin ve Marcel Bruckmannn abalarna ait
olduundan ve birer model fabrika ve kent olarak France-Ville ve Stahlstadt rneklerinin gelecek
kuaklar iin kaybolmu olmayacandan emin olunabilir.

[]

1.ngilterede baronla valye arasnda bir nvan, kk baron, (.n.)

[]

2.Efsanevi Asur kral. Sefahat dkn, korkak, elemine prens tipinin semboldr, (e.n.)
[]

3.ngiltere'de asilzadelerin soyktg. (.n.)

[]

4.ngiltere'de III. Edward tarafndan kurulmu olan valye snfnn yesi, (.n.)
[]

5.Rothschild (1743-1812): Yahudi banker, dneminin en nemli sermaye sahiplerinden

biri, (.n.)
[]

6.Gneybat Afrikada, Orange rmann kuzeyinde yaayan bir halk.

[]

7.Albert Cuyp (1605-1691): Hollandal ressam, (.n.)

[]

8.Paul Potler (1625-1654): Hollandal ressam, (.n.)

[]

9.Charles Dickens'n Kasvetli Ev romanndaki bir miras davasna atf, (.n.)

[]

10.Topal ayakl, (.n.)

[]

11.Alman niversitelerinde serbest profesr, (.n.)

[]

12.Yahudi kabalistlerine gre yeraltnda yaayan ve buradaki hzineleri koruyan ekilsiz

ccelere verilen ad (.n.)

[]

13.inden, gizlice (.n.)

[]

14.Almanca anavatan, (.n.)

[]

15.25.5 mm.lik eski bir l birimi, (.n.)

[]

16.Bir tr top mermisi, (.n.)

[]

17.Napoli yaknlarndaki Kpek Maaras, ismini, ayakta duran bir insana zarar
vermeksizin bir kpei ya da ksa bacakl herhangi bir drtayakly zehirleyen atmosferindeki
garip zellikten alr, bu zellik, zgl arl sayesinde zeminin yer seviyesinde olan yaklak
altm santimetre zerinde younlaan bir karbon asidi gaz tabakasndan kaynaklanr. (J.V.)
[]

18.Minosun kz, These onun verdii ipin yardmyla labiretten kmtr.

[]

19.Genel refah fikri gibi bu tanmlamalar da Londra Kraliyet Cemiyeti yesi bilgin doktor
Benjamin Ward Richardson'dan alnmtr. (J.V.)
[]

20.Amerikan i sava (.n.)

[]

21.Alman, Avusturya ve Rus ordularnda mzrakl asker, (e.n.)

[]

22.Eski bir arazi ls, (.n.)

[]

23.Bu sebepten, (.n.)