ZATITA OD POARA

Materijalna teta od poara i broj nastradalih je velik i poslednjih godina se stalno

poveava. Poari se u potpunosti ne mogu ukloniti, a najeftiniji nain zatite dobara i
smanjenja materijalne tete je preduzimanje odgovarajuih mjera zatite. Da bi se
preduzele najadekvatnije mjere zatite od poara, moraju se znati uzroci poara i
poarne opasnosti. Ako uklonimo uzroke poara, poarne opasnosti svedemo na
minimum, osiguramo dovoljno sredstava i ureaja za gaenje poara i obuimo
ljudstvo u rukovanju sa ureajima i sredstvima, tada postiemo cilj zatite od poara.
Zatita od poara je multidisciplinarna nauka koja obuhvata poznavanje:
Tehnologije objekta,
Karakteristika saobraajnica,
Graevinskih materijala i konstrukcija objekata,
Mainskih instalacija,
Instalacija slabe i jake struje,
Instalacija vodovoda i
Gasnih instalacija.
TEHNOLOKA PREVENTIVA
1.KLASIFIKACIJA OBJEKATA PREMA UGROENOSTI OD POARA
Pojedine tehnologije, kao i tehnoloki postupci, karakteriu se upotrebom i preradom
zapaljivih materija, poarno vie ili manje opasnih, kao i postupcima koji mogu
dovesti do poara.
Veina ovakvih poarno-opasnih postupaka, operacija i tehnologija je prisutno u
industriji i predstavljaju posebno opasna mjesta, jer nijesu uvijek adekvatno
zatiena od poara.
Meutim, injenica je da nijesu sve industrije u istoj mjeri ugroene opasnostima od
poara. To vai i za pogone unutar odreene industrije, to je bitno radi pravilnog
sagledavanja poarnih opasnosti i izbora zatite. Iz ovoga proizilazi, da je nuna
klasifikacija objekta prema ugroenosti od poara.
Tako, na primjer, sovjetski autori su razradili metodu tzv. " Sistem bodovanja", koji
se zasniva na ocjeni stepena opasnosti od poara, ali i zavisnosti od veliine
poarnih sektora, poarnog optereenja, puteva za spasavanje, ureaja za dojavu
poara, ureaja za automatsko gaenje itd. Pri tome se pod "poarnim
optereenjem" podrazumijeva koliina toplote koja se oslobaa na jednom
kvadratnom metru pri
sagorijevanju svih gorivih materijala ravnomjerno
rasporeenih po povrini.
Industrijski pogoni se u naoj zemlji kategoriu tako to je prema stepenu
ugroenosti izvrena podjela od K1 K5.
K1 - u ovu kategoriju spadaju pogoni u kojima se koristi materijal koji se moe
zapaliti ili eksplodirati pod dejstvom vode ili kiseonika, lako zapaljive tenosti, ija je
taka paljenja ispod 23C i gasovi i pare ija je donja granica eksplozivnosti ispod 10
zapreminskih procenata, na primjer: pogoni u kojima se radi sa metalnim natrijumom
1

ili kalijumom, fosforom i karbidom, pogoni za proizvodnju viskoznih vlakana,

ekstrakciju benzinom, hidriranje, rekuperaciju i rektifikaciju organskih rastvaraa i
skladita benzina, ugljen-disulfida, etra, acetona i sl.;
K2 u ovu kategoriju spadaju pogoni u kojima se radi sa lakozapaljivim tenostima
ija je taka paljenja izmeu 23C i 100C i zapaljivim gasovima ija je donja granica
eksplozivnosti iznad 10 zapreminskih procenata, pogoni u kojima se obrauju vrste
zapaljive materije pri emu se razvija eksplozivna praina, na primjer: pumpna
postrojenja i stanice za tene materije ija je taka paljenja izmeu 23C i 100C,
pogoni gdje se stvara ugljena praina, drvene strugotine, brano, eer u prahu,
sintetiki kauuk u prahu i sl.;
K3 - u ovu kategoriju spadaju pogoni u kojima se radi sa zapaljivim tenostima ija je
taka paljenja 100C do 300C i vrstim materijama temperature paljenja do 300C,
na primjer: pogoni za mehaniku preradu drveta i proizvodnju hartije, tekstilni
pogoni, pogoni za regeneraciju ulja za podmazivanje skladita goriva i maziva,
sredstva za transport uglja, zatvorena skladita uglja, pumpne stanice za tenosti
ija je taka paljenja 100C do 300C, garae za automobile i javni objekti koji mogu
da prime vie od 500 lica;
K4 u ovu kategoriju spadaju pogoni u kojima se radi sa tenostima ija je taka
paljenja iznad 300C, vrstim materijama ija je temperatura paljenja iznad 300C i
materijama koje se prerauju u zagrejanom, razmekanom ili rastopljenom stanju,
pri emu se oslobaa toplota praena iskrama i plamenom, na primjer: pogoni za
topljenje, livenje i preradu metala, gas-generatorske stanice, odjeljenja za ispitivanje
motora sa unutranjim sagorijevanjem, kotlarnice, transformatorske stanice i pogoni
u kojima sagorijeva vrsto, teno i gasovito gorivo, kao i javni objekti koji mogu da
prime do 500 lica;
K5 u ovu kategoriju spadaju pogoni u kojima se radi sa negorivim materijama i
hladnim i mokrim materijalom, na primjer: pogoni za mehaniku obradu metala,
kompresorske stanice, pogoni za proizvodnju negorivih gasova, mokra odeljenja
industrije tekstila i hartije, pogoni za dobijanje i hladnu obradu minerala, azbesta, soli
i za preradu ribe, mesa i mlijenih proizvoda, vodne stanice i pumpne stanice za
transport nezapaljivih tenosti i sl.
2.OPTE POARNE OPASNOSTI
Postoji jedan vid tzv. "optih" poarnih opasnosti, koje karakteriu manje vie sve
industrije i pogone, pogotovo one gdje se radi sa organskim materijama koje su
podlone gorenju. Tu spadaju: opasnosti od stvaranja eksplozivnih sistema, zatim
opasnosti od skupljanja statikog elektriciteta, nekontrolisanog pregrijevanja,
samozagrijevanja ili samopaljenja, opasnosti od egzotermnih procesa itd.
Uslovi koji mogu dovesti do poara, skoro uvijek su u ovim pogonima zadovoljeni,
jer: prisutna je goriva materija, vazduh (kiseonik) i izvor paljenja (bilo da je to varnica
dovoljne energije od alata koji varnii, puenja, korienja elektro ureaja ispod
dozvoljenog stepena sigurnosti itd.), to znai da su se stekla sva tri uslova potrebna
za gorenje.
Da bi se moglo pravilno i blagovremeno reagovati, neophodno je poznavanje
konkretne situacije i to:
- ta se radi (detaljan opis tehnologije),
- sa ime se radi (karakter, fiziko-hemijske osobine materija),
2

kako se radi (opis rada i operacija, odnosno alata),

gdje se radi (opis radnih prostorija),
ko radi (obuen, priuen, kvalifikovan),
pod kojim uslovima se radi (ventilacija, grijanje itd.),
stanje instalacija i ureaja (dotrajalost, odravanje itd.),
mjere zatite (tehnike i organizacione).

Tek po sagledavanju gore navedenih injenica, moe se govoriti o kompleksnom

vienju problema zatite u jednom pogonu ili objektu.
Postupak oko sagledavanja stanja poarno-preventivnih mjera, po obimu i sloenosti
e se mijenjati od industrije do industrije. Najvei problemi se javljaju u onim
pogonima gdje se koriste zapaljive tenosti i gasovi, odreene vrste organske
materije, itd., tj. tamo gdje je izraeno poarno optereenje, a tehnologije su
osjetljive na poar. Za razliku od ovog stanja, u pogonima neorganske industrije, uz
odreene izuzetke, stanje je povoljnije u pogledu mogunosti izbijanja poara, jer su
materije po prirodi tee zapaljive ili negorive, pa je i opasnost od poara znatno
manja.
Kod procjene stanja, bitno je da li se radi o runim, poluautomatizovanim ili
automatizovanim procesima. Zatim, da li je transport zapaljivih fluida otvorenog ili
zatvorenog tipa (cjevovodima), da li se radi o arnom ili kontinualnom postupku, itd.
3. POARNO OSJETLJIVE TEHNOLOGIJE
Primjena i korienje poarno-opasnih materija je karakteristina za hemijsku
industriju pa su, u poreenju sa drugim industrijama, ovdje i opasnosti ne samo
najbrojnije ve i najsloenije.
Ovoj industriji pripadaju pogoni neorganske i organske hemijske industrije, razni
pogoni preraivake industrije, farmaceutske industrije itd.
Nosioci poarnih opasnosti su zapaljive materije u sva tri agregatna stanja, a
samim tim, mogui su i razliiti uzroci kao i oblici poara.
Opasnosti od poara su potencirane, jer su esto istovremeno prisutne mogunosti
za izbijanje poara i mogunosti za njegovo munjevito irenje.
Ako se ovome doda injenica da se koriste razliiti grejni i rashladni ureaji, zatim
ventilacioni i klima ureaji, izvor paljenja postaje teko predvidiv. Upotreba
neadekvatnog alata, nekontrolisanog isticanja zapaljivih i eksplozivnih fluida iz
zatvorenih sistema, korozija, povrinski kvarovi ureaja i instalacija, upotpunjuju
sliku o potencijalno opasnim mjestima na kojima svakog momenta moe doi do
poara.
3.1.PROIZVODNJA LAKOVA I BOJA
Opis tehnolokog procesa
Lakovi se dobijaju rastvaranjem smola (prirodnih/vjetakih) ili odreenih hemijskih
jedinjenja u odgovarajuim rastvaraima. Kada se lakovima dodaju pigmenti,
dobijaju se bojeni lakovi ili krae - "boja". Kao rastvarai najee se koriste: aceton,
alkohol, alil-acetat, butil-acetal itd.
3

Danas su u proizvodnji dvije vrste boja: tzv. isparljive boje i masne boje. Isparljive
(ili ee nitro) boje se dobijaju rastvaranjem smola u odgovarajuim rastvaraima,
dok se masne boje dobijaju tako to se smola najprije istopi, a zatim se rastvara u
firnisu kome se dodaju terpetinsko ulje i boja (pigment). Proces proizvodnje boja
sastoji se u postupcima mijeanja odreenih komponenti, zatim filtriranju,
centrifugiranju, mljevenju, uribavanju i sl. Postupak je u principu "arni" tj. u
odreeni sud se odmjere odreene koliine pojedinih tenih komponenata, a onda
se dodaju vrste komponente, uz stalno mijeanje. Dotok tenih komponenti je u
principu "zatvorenog" tipa tj. cevovodom preko mjeraa protoka, a dodavanje vrstih
komponenti se vri preko otvora na poklopcu posude. Po zavrenom procesu u
reaktoru, vri se prebacivanje u sud za filtriranje, odakle boja ide na pakovanje (uz
eventualno prethodno centrifugiranje kod nekih boja), i konano u magacin gotovih
proizvoda.
Poarne opasnosti
Pojedine faze tehnolokog procesa, bez obzira na nain voenja, stvaraju
eksplozivne ili zapaljive mjeavine para lakozapaljivih tenosti i vazduha, pa se to
kod ove industrije moe smatrati i osnovnom opasnou i pored prisustva velikih
koliina zapaljivih materijala (prije svega zapaljivih tenosti).
Pored opte poznatih moguih izvora paljenja (statiki elektricitet, varnica, elektro
ureaji, grejna tela, puenje itd.), treba imati u vidu i mogunost samopaljenja (prije
svega nitrolakova). Posebno su ugroeni magacini sirovina kao i gotovih proizvoda.
3.2.PROIZVODNJA MASTI I ULJA
Opis tehnolokog procesa
Prema porijeklu, masne materije dijelimo na:
- ivotinjske masti i ulja i
- biljne masti i ulja.
Razlikujemo tri naina dobijanja (izdvajanja) iz osnovne materije:
- presovanjem,
- ekstrakcijom i
- topljenjem.
Presovanje se uglavnom primjenjuje kod biljnih sirovina (soja, suncokret, maslina
itd.). Ono moe biti na hladno ili zagrijevanjem. Kvalitet kod hladnog presovanja je
bolji, ali je stepen iskorienja mali, pa se dodatno izdvajanje vri daljim
presovanjem uz zagrijevanje.
Ekstrakcija je postupak kada se na sirovinu djeluje pogodnim rastvaraem, pri emu
se masne materije otope, a posle se destilacijom vri razdvajanje rastvaraa od
masne materije. Kao sredstva za ekstrakciju koriste se: benzin, etar, metil-alkohol,
aceton, ugljen-disulfid itd. U dananjoj tehnologiji najee se primjenjuje
kombinovana metoda: presovanje sa ekstrakcijom. Mogua je varijanta sa kretanjem
sirovine ili sa kretanjem rastvaraa. Koliina rastvaraa je stalna.
4

Topljenje se uglavnom koristi za masne materije ivotinjskog porijekla. Razlikujemo

dva postupka:
- suvo topljenje (koje se izvodi u kotlovima, koji se zagrijevaju parom, toplom
vodom ili direktnim plamenom), i gdje nema direktnog kontakta masne
materije i sredstva i
- mokro topljenje (gdje topla voda i para direktno zagrijevaju masno tkivo).
Danas je naroito rairen postupak dalje dorade ulja tj. njegova prerada u vrste
masti. Postupak kojim se ovo sprovodi, zove se proces hidriranja ulja.
Postupak hidriranja ulja se sastoji u uvoenju vodonika u ulje (u prisustvu
katalizatora), na temperaturi od 180C -200C pri radnom pritisku od 5 bara.
Poarne opasnosti
Masti i ulja ne spadaju u lako zapaljive materije, pa su prema tome i poarne
opasnosti relativno male. Meutim, osnovna opasnost lei u primjeni sredstava za
ekstrakciju koja sva spadaju u grupu lakozapaljivih tenosti, sa izrazito niskom
takom paljenja.
Ako doe do poara, onda je ove poare teko lokalizovati i ugasiti jer pri
sagorijevanju ulja i masti dolazi do njihovog rasprskavanja u okolinu to oteava
intervenciju. Pored ovoga, prilikom gorenja ulja i masti razvijaju se produkti gorenja
koji tetno utiu na ljudski organizam. Kao specifino laki od vode, lako mogu da
prenesu poar na druge djelove objekta. Pamune krpe, natopljene uljima i mastima,
sklone su samopaljenju (kod lanenog ulja samo nekoliko asova je dovoljno da doe
do samopaljenja).
Primjena vodonika (H2) kod hidriranja proiruje mogunost za nastajanje poara ili
eksplozije, o emu posebno treba voditi rauna.
3.3.PROIZVODNJA GUME
Opis tehnolokog procesa
Guma se dobija preradom kauuka (prirodnog ili sintetikog), kome se dodaje
sumpor (radi poveanja elastinosti i otpornosti na kidanje), zatim a, cink-oksid i
regenerat, kao i plastifikatori, punioci, ubrzivai vulkanizacije, boje i dr.
Postupak se sastoji u tome da se folija kauuka isjee u komade odreene veliine,
koji se zatim gnjee u gnjetalici sa grejnim valjcima. Omekanom kauuku se dodaje
sumpor kao i drugi, naprijed navedeni dodaci, u zavisnosti od eljenog kvaliteta
gume. Koliina sumpora varira od 2 4 %, a za tvrdu gumu ide i do 50%.
Najvanija faza procesa je "vulkanizacija", u kojoj se kauuk sjedinjuje sa
sumporom, a dobijeni proizvod se zove "guma".
Vulkanizacija se moe obavljati na hladno i na toplo. Vulkanizacija na hladno se
sastoji u tome da se gotov proizvod od kauuka potopi u rastvor sumpormonohlorida i ugljendisulfida, benzola ili ugljen-tetrahlorida.
Vulkanizacija na toplo se moe vriti zagrijevanjem pomou pregrijane vodene pare
ili toplog vazduha, zatim u posebnim peima ili zagrijevanjem pod pritiskom.
5

Poarne opasnosti
Polazei od injenice da su osnovne sirovine (kauuk, sumpor, a i dr.) zapaljive, a
da se pojedine faze procesa obavljaju pod povienom temperaturom, logino je da
moe doi do paljenja istih. Sama guma se teko pali, ali se zapaljena vrlo teko
gasi, uz oslobaanje toksinih produkata. Kod fino usitnjene, zagrijane,
vulkanizirane gume moe doi do samopaljenja.
Poarna ugroenost je naroito izraena u fazama gdje se koriste zapaljive tenosti
(hladna vulkanizacija, lijepljenje itd.). Posebnu opasnost predstavlja statiki
elektricitet koga zbog prirode same tehnologije (upotreba valjaka) ima na vie
mjesta.
3.4.PROIZVODNJA I PRERADA DRVETA
Opis tehnolokog procesa
Nakon sjeenja i obaranja u umi, drvo se doprema na mjesto obrade gdje se stvara
skladite sirove drvene grae ("balvanite"). Prva faza obrade drveta je mehanika i
sastoji se u sjeenju (rezanju) stabala na komade odreenih dimenzija. Pogon u
kome se ovaj proces obavlja zove se strugara ili pilana. Proces seenja se obavlja
sa testerama i gaterima, uglavnom vertikalno postavljenim. Proces je u velikoj mjeri
automatizovan. Otpadna strugotina se skuplja ispod mjesta sjeenja, odakle se
transportuje do centralnog mjesta za prikupljanje strugotine (bunkeri ili "cikloni").
Nakon sjeenja, sirova graa se sui. Suenje se obavlja tako, to se isjeena graa
sloi (u "vitla") i ostavi da se postepeno, prirodnim putem osui. Proces suenja na
ovakav nain moe trajati i 2-3 godine, a konana vlanost u drvetu iznosi oko 15%.
Postoji i drugi, bri nain suenja, vjetakim putem u sunicama. Sunice mogu biti
komorne (gdje se topli vazduh kree a drvo stoji) ili tunelske (gde se drvo, sloeno
na vagonetu kree kroz zagrijan tunel).
Osueno drvo moe se koristiti na razliite naine: za izradu nametaja, za izradu
raznih predmeta, bilo da se radi o industrijskim potrebama ili o preradi u zanatskim
radionicama. Pored "komadnog" drveta, savremena tehnologija koristi i druge forme
drveta kao npr.: furniri (listovi ili daice od drveta), per ploe (dobijaju se
lijepljenjem listova furnira i to neparnog broja listova, u naizmjeninim slojevima a
pod uglom od 90), panel ploe (ako se za srednji sloj umjesto furnira upotrijebe
letve), a naroito iverica (koja se dobija presovanjem mase sastavljene od strugotine
i iverja otpadaka izmijeanih lijepkom). Kao lijepkovi se najvie koriste lijepkovi
vjetakog porijekla (polikondenzovane smole), kao i ivotinjskog porijekla
albumin, tutkalo i kazein.
Dalja obrada sastoji se u krojenju drveta i izradi predmeta eljenog oblika i forme.
Da bi se drvo oplemenilo, vri se farbanje i lakiranje drveta.
Potapanjem drveta (ili premazivanjem) u rastvore neorganskih boja vri se tzv.
"bajcovanje" ili farbanje drveta. Nakon suenja, drvo se lakira i sui. Tako dobijen
proizvod ima fiksnu boju i nijansu.
Drugi naini farbanja i lakiranja drveta su:
- prskanjem (u kabinama sa vodenom zavjesom, pomou pitolja koji uz
pomo komprimovanog vazduha raspruje boju lak po predmetu),
- potapanjem (gde se cio predmet potopi u boju lak) i
6

na "Gis maini" (gdje predmet prolazi ispod zavjese koju stvara lak boja, pri
emu dolazi do ravnomjernog nanoenja filma po cijeloj povrini predmeta).
Lakirani ofarbani predmeti se izvjesno vrijeme ostave da se "ocijede" a
zatim idu na suenje.

Nakon suenja vri se, zavisno od predmeta, dalja obrada kao na primjer
tapaciranje, montaa itd. Gotovi proizvodi se pakuju i uskladitavaju u magacinu
gotove robe.
Poarne opasnosti
Opasnost od poara raste sa svakim daljim stepenom obrade i to iz razloga to:
- drvo postaje sve usitnjenije, goriva povrina sve vea, a mogunost
zapaljenja sve prisutnija,
- korienje boja i lakova poveava ve i onako znatno poarno optereenje, a
posebno utie na mogunost zapaljenja zbog oslobaanja lakozapaljivih para,
- raste broj moguih izvora paljenja kao i gorivih oblika: u poetku je bila samo
vrsta goriva materija, zatim se javlja praina i konano tena zapaljiva
materija odnosno pare zapaljivih tenosti.
Mogui izvori paljenja su u pogonima za obradu drveta razliiti:
- neodgovarajui grejni ureaji,
- neodgovarajui elektroureaji i instalacije,
- neodgovarajui alati,
- statiki elektricitet,
- samozapaljenje,
- pregrijavanje pojedinih maina,
- atmosfersko pranjenje (grom),
- nehat (upotreba otvorene vatre, puenje itd.).
3.5.PROIZVODNJA TEKSTILA
Da bi se u potpunosti mogle sagledati opasnosti od poara u proizvodnji tekstila,
neophodno je prethodno poznavanje tekstilnih sirovina, zatim pomonih materijala i
konano samog tehnolokog procesa.
Tekstilne sirovine
U tekstilne sirovine svrstavamo sva prirodna i sintetika vlakna, pogodna za izradu
prediva, tkanina i ostalih tekstilnih proizvoda.
I

Prirodna vlakna se dijele na:

1. vlakna biljnog porijekla (vegetabilna ili celulozna vlakna) pamuk, juta, lan,
konoplja, ramija,
2. vlakna ivotinjskog porijekla (proteinska) vuna, dlaka,
3. vlakna mineralnog porijekla azbest.

II

Vjetaka vlakna se dobijaju iz prirodnih materija:

7

1. na bazi celuloze viskoza i acetat celuloza, bakrova svila,

2. na bazi bjelanevina ardil, lanital itd.
III Sintetika vlakna (sirovine za proizvodnju su jednostavna hemijska jedinjenja
kao acetilen, furfurol):
1. poliamidi najlon, perlon,
2. polivinil vinilon, saran,
3. poliestri terilen (dakron),
4. poliakrilonitrili orlon, redon,
5. staklena vlakna.
Pomona sredstva su: boje, sredstva za bijeljenje, sredstva za luenje
(marceriziranje), sredstva za pranje, sredstva za doradu (apretiranje).
U pogledu zapaljivosti i otpornosti prema vatri, tekstilne sirovine se razliito ponaaju
(pamuk se pali na 390C, viskozni rejon na 420C, najlon na 532C a vuna na
590C). U naelu, najlake se pale biljna vlakna, neto tee ivotinjska, dok su
mineralna negoriva.
Iz ovih razloga, uzeemo za analizu tehnologiju prerade biljnih vlakana (npr.
pamuka).
Opis tehnolokog procesa
Tehnoloki proces se dijeli na mehaniku i hemijsku obradu vlakna. Mehanika
obrada se sastoji u predenju i tkanju, a hemijska u oplemenjivanju (bijeljenju,
farbanju, apretiranju) gotove tkanine.
1. Predenje je postupak gde se iz tekstilnih vlakana, relativno male duine,
dobijaju niti vrlo velike duine, koje se nazivaju prea.
Postupak predenja je sloen i sadri vie faza:
-

Otvaranje bala,
Mijeanje pamuka,
Uklanjanje raznih primjesa, gdje se pored raznih neistoa uklanjaju prije
svega metalni djelovi ukoliko ih ima (uz pomo elektromagneta), da ne bi
kasnije kod prerade prouzrokovale iskrenje a samim tim i poar, jer je sredina
bogata prainom i rastresitim pamukom;
Grebenjanje (eljanje),
Dalja faza obrade su flajeri, gde se vie osnovnih, grubih traka spaja u novu
traku, iz koje se predenjem dobija prea;
Faza predenja se sastoji u izvlaenju i upredanju na opisani nain
pripremljenog vlakna.
Dobijeno pamuno predivo se transportuje na cjevkama u pripremu tkanice,
gdje se vri premotavanje, ve prema namjeni (potka ili osnova).

2. Tkanje je postupak gdje se iz pree dobija sirova tkanina. Postupak se

obavlja na maini razboju,
8

3. Dorada je proces gde se raznim hemikalijama ili tehnolokim operacijama

postiu ljepi izgled i bolje osobine tkanine:
Poarne opasnosti
Osnovne opasnosti u mehanikoj preradi uslovljene su prije svega injenicom da je
pamuk u rastresitom stanju, tako da se vrlo lako pali. Posebnu opasnost
predstavljaju naslage fine, sitne, gorive praine koja nastaje u pojedinim fazama
prerade i koja, pored toga to se lako pali, slui kao idealan put za prenoenje
poara. Priprema pamuka za predenje (bateri, karde), posebno je ugroena ukoliko
u pamuku ima metalnih djelova, a isti se blagovremeno ne uklone. Veliki broj
elektromotora, rotirajuih mjesta i moguih iskrenja, ini ovu tehnologiju izuzetno
osetljivom na poar. Slino je i sa fazom tkanja, gdje veliki broj elektromotora, kao i
statiki elektricitet, u sredini bogatoj gorivom prainom i gorivim materijalom
(pamuna prea), predstavljaju mjesta gdje se objektivno poar moe oekivati u
svakom momentu.
3.6.PROIZVODNJA PLASTINIH MASA
Opis tehnolokog procesa
Plastine mase su sintetiki i prirodni modifikovani polimerni materijali, koji imaju
osobinu da raznim postupcima mogu biti uoblieni u predmete bilo za potrebe
industrije ili iroke potronje.
Plastine mase se dijele na:
- Termoplastine:
polistirol,
polietilen,
polipropilen,
polivinil
hlorid,
polimetilmetakrilat, dimetat celuloze. Termoreaktivne: fenol-formaldehidne
smole, melamin formaldehidne smole, kazeinske smole i dr.
- Hemoovravajue: poliesterske smole, epoksidne smole.
U tehnolokom smislu, plastine mase se dobijaju od raznih vrsta smola i dodataka
(plastifikatori, omekivai, stabilizatori, sredstva za punjenje, pigment itd.). Proces se
odvija u specijalnim ureajima posudama koje se zovu autoklave, uz poveani
pritisak (cca 12 bara) i poveanu temperaturu (oko 250C).
Smole se dobijaju procesom polimerizacije (hemijska lanana reakcija gdje se od
vie malih stvaraju velike makro molekule ili polimeri).
Plastifikatori imaju osobinu da mogu da sprijee da plastine mase budu krute u
odreenom temperaturnom intervalu.
Stabilizatori sprjeavaju da se plastine mase kod stajanja razloe, pri emu se
obino izdvoje kiseline, pod uticajem toplote i svetlosti.
Poarne opasnosti
Veina materija sa kojima se radi su organskog porijekla, tj. gorive. Kako se u
procesu proizvodnje kao i prerade koriste visoki pritisci i temperature, to je
mogunost za izbijanje poara prisutna u skoro svim fazama: od magacina sirovina,
preko proizvodnog dijela do magacina gotovih proizvoda. Posebnu opasnost
9

predstavlja korienje katalizatora, gdje se moe kod nepravilnog doziranja doi do

naglog poveanja temperature i paljenja reakcione smjee.
Kod prerade, ukoliko su pregrejane povrine alata, eventualna varnienja kao i
procesi u kojima se stvara sitna praina, odnosno koriste razna ljepila, potencijalno
predstavljaju mjesta gdje svakog momenta moe doi do poara.
3.7.NAFTNA INDUSTRIJA
Opis tehnologije
Nafta je glavni predstavnik mineralnih ulja i nalazi se u naslagama u zemlji, na
razliitim dubinama, esto i preko 5 km. Dokazano je da je nastala od materija
biljnog i ivotinjskog porijekla, na temperaturama od 120 - 150C, uz visoke pritiske.
Kako se nafta u zemlji nalazi pod pritiskom, to se nakon buenja do njenog sloja,
ista pojavljuje u mlazu na povrini zemlje.
Izvaena nafta se oslobaa kamenja, zemlje i drugih mehanikih neistoa
taloenjem u specijalnim bazenima. Nakon toga u separacijama se izdvajaju
zapaljive gasovite materije (metan, etan, propan itd.). Transport nafte od izvorita pa
do mesta prerade moe se realizovati putem cjevovoda (koji mogu biti dugaki i par
hiljada kilometara), ili nekim od prevoznih sredstava (auto ili vagon-cisterne, tankeri
itd.). Tehnoloki proces prerade nafte sastoji se u tome da se putem zagrijevanja iz
nafte izdvajaju pojedine komponente. Ovaj proces se naziva frakciona destilacija.
Dobijene proizvode, svrstavamo u 5 osnovnih grupa (frakcija):
- petrolej (od 150 - 300C),
- plinsko ulje od (250 - 300C),
- ulje za podmazivanje (iznad 300C),
- parafinsko ulje (iznad 350C).
Ostatak mase nakon destilacije naziva se "gudron".
Zagrijevanje se vri indirektnim grijanjem (zagrijana voda ili vodena para) tople pare
pojedinih frakcija se vode u destilacione kolone gdje se vri hlaenje u prostoriji i
ukapljivanje gasovite faze.
Benzin se moe dobiti i "krekovanjem", pri emu se tei ugljovodonici raspadaju na
lake tj. na one koji sainjavaju benzin. Ovaj proces se odvija pod pritiskom i uz
prisustvo katalizatora. Svaka od dobijenih frakcija se mora pre upotrebe preistiti
(rafinirati).
Poarne opasnosti
Prerada nafte je poarno opasna u cijelom svom toku, s tim da se ipak pojedine
frakcije meusobno razlikuju u stepenu osetljivosti na poar. Ove opasnosti su
najvee kod "najlakih" frakcija, da bi sa daljom obradom postepeno opadale. To je i
logino, ako se poe od injenice da kod zapaljivih tenosti gore njihove pare. to
se lake ove pare oslobaaju stvaraju, to je i opasnost vea. Kako se u procesu
radi sa povienim temperaturama, a esto i uz poveani pritisak, to se zapaljive pare
najlake i u najveoj koliini oslobaaju kod lakih frakcija, a sa daljom preradom
procenat oslobaanja para opada.
10

Uzronici paljenja zapaljivih para mogu biti raznovrsni kao npr.: neodgovarajui
elektroureaji i instalacije, pregrijana grejna tijela, statiki elektricitet, varnienje,
otvorena vatra, atmosferski elektricitet itd.
Posebno osetljive su faze pretakanja kao i skladitenja zapaljivih tenosti.

3.8.PROIZVODNJA PAPIRA (HARTIJE)

Opis tehnolokog procesa
Glavnu sirovinu za dobijanje hartije predstavljaju razne vrste celuloznog vlakna,
kojima se dodaju razni mineralni punioci kao npr. kaolin, barijum sulfat, gips,
magnezijum i kalcijum karbonat, talk i titan-dioksid. Zatim tutkalo, razne boje koje
daju sjaj hartiji, sprjeavaju razlivanje mastila kod pisanja itd.
Prva faza prerade se sastoji u sitnjenju celuloznih vlakana (bilo da su drvnog
porijekla, stare krpe ili hartija). To se obavlja na specijalnoj maini za sitnjenje.
Samljevena, isitnjena materija se mora tako razrijediti vodom da bi se pumpanjem
mogla prenositi dalje (oko 2,5% suve materije). Preraena celulozana pulpa se
transportuje u rezervoar sa mjealicom gdje se vri dodavanje naprijed pomenutih
hemikalija i sredstava, uz stabilno mijeanje pulpe, iz koje se izrauje papirna traka
na maini za dobijanje hartije.
Postupak se odvija tako to se suspenzija vlakana i dodataka, po prolazu kroz
hvata vorova, isputa kontinualno iz prihvatne kade na beskrajno metalno sito koje
se u zavisnosti od stepena usavrenosti maine kree brzinom od 50 1000m/min.
irina obrazovane trake se moe regulisati pomou registratora. Obrazovana traka
se prvo odvodnjava slobodnim oticanjem vode, a zatim pri prolazu kroz valjke za
mehaniko cijeenje. Ojaanu vlanu traku prihavta beskrajno filcano platno i
prenosi u dio za suenje, gdje se traka potpuno osui prelazei preko velikog broja
valjaka koji se iznutra griju parom. Jedan broj valjaka slui za peglanje i poliranje
hartije. Konano vri se namotavanje na valjke, sjeenje papira na eljenu veliinu i
oblik i pakovanje.

Poarne opasnosti
Razliite faze izrade nisu podjednako ugroene. Tako npr. skladita sirovina i faza
usitnjavanja celuloze su poarno ugroene, dok faza mokre prerade tj, pulpa nema
nikakve opasnosti od poara. Kasnije faze suenja dovode do rasta poarne
ugroenosti jer se javlja goriva materija u suvom stanju.
Izvori paljenja mogu biti razliite prirode: varnienje holender-noa pri udaru o
metalne djelove u otpadnim krpama, samoupala u magacinu sirovina, nepanja
(opuak, upotreba otvorene vatre), grejna tela itd. Posebno je interesantan uzrok
statiki elektricitet, koji se javlja pri prolazu hartije kroz valjke kao posledica trenja.
Kako je papirna traka lako zapaljiva, to su poari u ovoj fazi vrlo esti. Mogui su
11

poari i u fazi pripreme pojedinih komponenti (npr. lijepka). Opasnosti od papira u

rolnama ili pakovanim listovima je manja nego kod sjeenog papira.
3.9.PROIZVODNJA TENOSTI I GASOVA
Kada govorimo o "zapaljivim tenostima i gasovima", po pravilu se misli na derivate
nafte benzine, lo ulja itd., odnosno na zemni gas (butan, propan), vodonik,
acetilen itd. Meutim, postoje i druge zapaljive tenosti (metil-alkohol, etil-alkohol,
aceton itd.) kao i gasovi (formaldehid) koji se dobijaju kao produkti suve destilacije
drveta ili preradom nekog od produkata suve destilacije drveta. Suva destilacija
drveta satoji se iz faze ugljenisanja (koja se vri bez prisustva vazduha uz
postepeno povienje temperature) i u kome se iz drveta izdvajaju proizvodi
destilacije, a zaostaje drveni ugalj, i faze prerade nastalih proizvoda (tenih i
gasovitih).
U prvoj fazi na temperaturi do 170C izdvaja se iz drveta vodena para, dok se u
intervalu od 170C do 280C stvara oko 63% od ukupnih proizvoda, meu kojima je
najvanija siretna kiselina. Pored ovoga stvara se metilalkohol i ugljendioksid. U
intervalu od 280C do 330C izdvaja se metan, etilen i drugi gasovi dok se iznad
330C izdvajaju parafini, aromatini ugljovodonici, fenoli i drugi. Ova jedinjenja se
nalaze u tzv. katranu drveta i na obinoj temperaturi su gusti i kaasti.
Kod suve destilacije kamenog uglja nastaje takoe jedan broj derivata (kokos i
katran), koji slue kao baza za mnoge druge procese.
METIL-ALKOHOL (CH3OH)
Opis tehnolokog procesa
Metil alkohol se dobija iz "drvenog piritusa", koji se frakcionom destilacijom odvoji
od "sirovog drvenog sireta". Drvni piritus, koji ima niu taku kljuanja, odvodi se
sa vrha destilacione kolone u hladnjak gdje se para kondenzuje, nakon ega se vodi
u rezervoar.
Preradom sirovog drvnog piritusa tj. njegovom daljom destilacijom dobija se metil
alkohol (prvo 90% koji se destilacijom i rafinisanjem prevodi u 100%).
Metil-alkohol je lako zapaljiva tenost (poznata jo i pod imenom metanol; karbinol
itd.), bezbojna i bistra. Mijea se sa vodom, alkoholom i etrom u svakom odnosu.
Poarne opasnosti
Proces dobijanja kao i korienje metil-alkohola praeno je stalnim opasnostima od
poara, to je i logino kada se uzme u obzir njegova relativno niska temperatura
paljenja, odnosno samozapaljenja i veliki eksplozivni interval.
Mogunosti za izbijanje, odnosno izazivanje poara su raznovrsne i brojne:
neadekvatne elektro instalacije i ureaji, alat koji varnii, statiki elektricitet, grejna
tela, ventilacioni ureaji, puenje, upotreba otvorene vatre, atmosfersko pranjenje
itd.
12

Kod sintetikog naina, poto se radi o katalitikom procesu, mogue je

nekontrolisano ubrzanje procesa itd.
ACETON
Opis tehnolokog procesa
Aceton je lakozapaljiva, lakoisparljiva, bezbojna tenost, prijatnog mirisa (podsea
na miris jabuke). Lako se mijea sa vodom, alkoholom i etrom. U acetonu se
rastvaraju mnoge organske materije, pa se esto koristi kao rastvara. Pare acetona
sa vazduhom grade eksplozivne smjee, a interval eksplozivnosti se kree od 2,6% 12,8%.
Postoje dvije metode dobijanja acetona: iz drvnog krea (kalcijum acetat koji nastaje
kada se na gaeni kre djeluje siretnom kisjelinom) ili razlaganjem siretne kisjeline
uz prisustvo katalizatora.
Poarne opasnosti
Poarne opasnosti su prisutne tokom cijele faze frakcione destilacije drvnog krea ili
kod katalitikog procesa nakon izlaska para iz reakcione kolone. Relativno niska
eksplozivna granica, kao i temperatura paljenja, upozoravaju nas da se radi o
izuzetno osetljivoj gorivoj materiji.
Opasnosti i mogunosti za izazivanje poara paljenje prisutnih para zapaljivih
tenosti, u svemu su identine kao kod metil alkohola, pa ih neemo ponavljati.
Meutim, treba napomenuti da su pare acetona vrlo pokretljive, brzo se i lako ire,
to moe, pri proizvodnji ili upotrebi, imati za posledicu izbijanje poara pod uticajem
izvora paljenja koji mogu biti i prilino udaljeni od mjesta proizvodnje odnosno
korienja.
3.10.PREHRAMBENA INDUSTRIJA

Pogoni prehrambene industrije esto mogu biti ugroeni poarima.Pored niza

opasnosti koje su identine sa drugim proizvidnim procesima, postoji i odreeni broj
opasnosti koji karakterie ba ove tehnologije, pa emo ih iz tih razloga blie
razmotriti, naroito u procesu proizvodnje brana i eera.
SILOSI I MLINOVI
Opis tehnolokog procesa
Moderni silosi predstavljaju graevinske objekte (najee u obliku valjka),
uobiajeno betonske konstrukcije, koji slue za smjetaj i uvanje itarica. Unutar
13

istih transport je mehanizovan (najee pneumatski), a objekat je izdijeljen na

komore.
Mlinovi su po svojoj tehnologiji znatno sloeniji, jer u sebi sadre i znatno vie
operacija, kao: dopremanje ita, ienje, mljevenje, prosejavanje, eventualno
mijeanje vrsta, pakovanje itd. Transport se vri pneumatski ili elevatorima.
Postupak se sastoji u tome da se iz silosa ito transportuje na najviu kotu mlina,
odakle poinje tehnoloki proces mljevenja, uz potovanje svih naprijed navedenih
faza. ito se prirodnim padom vodi sa vrha preko istaa gdje se u struji vazduha
zrna odvajaju od eventualno zaostalih ili drugih primjesa.
Proces mljevenja moe biti sa mlinskim valjcima ili mlinskim kamenom.
Podeavanjem rastojanja izmeu istih, regulie se finoa mljevenja tj. veliina zrna
brana. Samljeveno brano ide na prosijavanje gdje se vri odvajanje tj.
razvrstavanje prema gustoi sita, kao i dodatno ienje brana. Eventualno dodatni
postupci su mijeanje brana raznih vrsta kvaliteta i postupci doraivanja brana kao
na primjer: unitavanje branenog moljca i bijeljenje brana.
Za unitavanje branenog moljca najee se primenjuje postupak sa parama
cijanovodonine kiseline, kojima se ispune odreene hermetiziovane prostorije.
Nakon odreenog vremena vri se provjetravanje i prostorija se moe dalje koristiti
za normalan rad. Za bijeljenje brana se koriste razliita hemijska jedinjenja koja se
lako raspadaju tj. lako otputaju kiseonik.
Zavrna faza je pakovanje na automatskim vagama, obino u vree od natronpapira.
Poarne opasnosti
Brano spada u vrste materije koje mogu da gore. Osnovna opasnost potie od
praina koje mogu, i u silosu i u mlinu, da stvore eksplozivne smjese. Praine koje
sainjavaju estice koje potiu od ita i mekinja su eksplozivnije nego praina od
brana. Eksplozivne koncentracije se kreu u intervalu od 20 2000 g/m3 vazduha.
Izvori paljenja, da bi aktivirali eksplozivnu smjesu, moraju imati temperaturu izmeu
410 - 500C. Najvea opasnost je kod onih sistema gde je veliina estica praine
ispod 100 mikrona. Logino, da osetljivost na eksploziju zavisi i od vlanosti
vazduha.
Konkretan izvor paljenja mogu da predstavljaju djelovi metala, ako uspiju da prou
elektromagnet i da dospiju meu valjke (ili mlinsko kamenje), zatim statiki
elektricitet koji se javlja kod pneumatskog transporta i trenja remenica. Pored ovoga,
preoptrereeni elevator moe da dovede do pregrijevanja leajeva, nezatiena
sijalina mesta kao i elektrini ureaji i instalacije koji nijesu u odgovarajuoj
zaptivenoj izvedbi ili se pregrijavaju, takoe su potencijalni izvori paljenja
eksplozivne praine.
Pored ovoga, paljenje mogu izazvati i upotreba oksidanasa kod bijeljenja, kao i
nepotovanje optih preventivnih mjera (zabrane puenja i upotrebe otvorene vatre,
alata koji varnii itd.). Napomenimo i upotrebu para cijanovodonine kiseline, koje su
takoe eksplozivne kao i mogunost samoupale, pa emo konstatovati da se radi o
izuzetno poarno ugroenoj tehnologiji.

14

tete od poara i eksplozija

Od ukupnog broja poara i eksplozija na STAMBENE ZGRADE I STANOVE otpada
oko 60%. Statistika pokazuje da je u preko 70% sluajeva do poara i eksplozije
dolo zbog nehata, nepanje, neispravnih elektro instalacija i ne sprovoenja
osnovnih mjera zatite. Broj poara i visina tete kod stanova i stambenih zgrada je
u stalnom porastu Bilo je i poara sa ozbiljnim posljedicama gdje su stradali i ljudski
ivoti. Mjere zatite od poara i eksplozija u velikom broju sluajeva se ne sprovode,
pa ak i one koje su naloene rjeenjima nadlenih organa. Otuda potreba za
veom odgovornosti Skuptine stanara, vlasnika stanova i drugih, kao i pojaani
nadzor i kontrola uz primjenu otrih sankcija prema svima koji ne sprovode
propisane i naloene mjere zatite.
4. POETNI POARI I SREDSTVA ZA GAENJE

Vrsta poetnih poara

Sredstva za gaenje

Poari vrstih materijakoje gore plamenom ili

arom (iskljuivi
metale) na primjer:
drvo, tekstil, ugljen,
biljne materije, plastika,
slama, papir i sl.

Voda, pjena, prah,

haloni, pijesak.

Poari tenih i lako

topljivih materijabenzina, benzola, ulja,
masti, lakova, asfalta,
smole, voska, etera,
alkohola i drugih.

Prah, pjena,
haloni,
ugljendioksid, voda
u vidu rasprene
magle i za
hlaenje.

Poari zapaljivih
gasova-metana, butana,
propana, vodonika,
acetilena, gradskog
plina i drugih gasova.

Prah, haloni,
ugljendioksid,voda
samo za hlaenje
posuda.

Poari lakih metala-koji

gore jakim aromaluminijum, magnezijum
i njihove legure,
elektron i drugi, osim

Specijalni prah,
suvi pijesak,
kamena praina.

15

natrijuma i kalijuma

Poari u blizini
elektrinih postrojenjapoari na kablovima,
sklopkama, motorima,
generatorima,
transformatorima i sl.
NAPOMENA:

Prah, haloni, ugljendioksid. Voda i pjena

se mogu koristiti
samo kada se
iskljui struja.

Halon, kao sredstvo za gaenje poara, postepeno se povlai iz upotrebe zbog

negativnih svojstava koja se javljaju pri gaenju poara. Umjesto halona u svijetu se
intenzivno radi na pronalaenju novih savremenijih sredstava koja bi zamijenila
halon.
Na tritu se ve pojavio jedan broj novih agenasa. Meu njima se istiu dva
vodea, FM 200 i Inergen, oba odobrena od EPA Agencije (Amerika Agencija za
zatitu ivotne sredine). Imaju razliite karakteristike, posebno kada je u pitanju
toksinost i fizioloko djelovanje, to izaziva konfuziju vezano za njihova dobra
dejstva. Cijenei karakteristike, rezultate ispitivanja i finansijsku stranu, korisnici, uz
savjete strunjaka se odluuju za jedan ili drugi agens.
ini nam se da u trci za presti, prednost dobija "Inergen", ako se ima na umu da se
ve koristi u vie najrazvijenijih zemalja u svijetu: SAD, Velika Britanija, Njemaka,
Francuska, Austrija, Danska i dr. Koristei iskustva drugih i u naoj zemlji je
zapoeo proces uvoenja novog agensa umjesto halona. Za sada, samo kod
stabilnih instalacija za gaenje poara. Prednost je dobio gas "Inergen". Meutim,
do donoenja zakonske regulative i zvaninih stavova nadlenih, preputa se
slobodnoj ocjeni svakog da se odlui i za druge varijante ovih ili drugih agenasa koji
postoje ili e se uskoro pojaviti na tritu.

5. Uzroci nastajanja poara

Primjeri kada ovjek svojim ponaanjem uzrokuje pojavu poara:
- paljenje vatre sa lako zapaljivim tenostima ( benzin, nafta, petrolej);
- ostavljena ukljuena pegla;
- elektrina grijalica u blizini zapaljivog materijala;
- elektrina sijalica pokrivena tekstilom;
- reo na zapaljivoj podlozi;
- licnovanje osiguraa ili zamjena patrona patronama vee vrijednosti;
- suenje rublja u blizini zagrijanih povrina tednjaka;
- metalna pe bez propisno ozidanog dimnjaka i zatitnih limova;
- nepropisno uvanje, odravanje i rukovanje bocom propan-butan gasa;
16

- djeije igre sa vatrom;

- nepropisno postavljanje i rukovanje naftnom pei;
- puenje na nedozvoljenom mjestu;
- ienje odjee benzinom;
- prosipanje eravice i pepela na nedozvoljenim mjestima;
- ukljuene ringle tednjaka bez kontrole;
- zapaljivi materijal - ogrijev u blizini pei i tednjaka;
- spaljivanje korova u blizini objekata i loenje vatre u dvoritu;
- ulaenje na tavane, u podrume i staje sa otvorenim plamenom;
- neispravne elektrine instalacije;
- neuredno odravanje termo akumulacionih pei, kuhinjskih aspiratora, radija i drugih elektro - ureaja;
- ne iskljuuju se u sluaju nestanka elektrine energije reoi,
grijalice, poreti i dr;
- nepravilna upotreba i nepropisno uvanje lakova i spreja za nokte
i kosu i drugih zapaljivih tenosti;
- zavarivanje na instalacijama parnog grijanja i drugim metalnim
predmetima bez unaprijed preduzetih mjera zatite;
- ostavljanje same djece u stanu, bez nadzora.
AKO DOE DO POARA
- ISKLJUITE ODMAH ELEKTRINE I GASNE UREAJE INSTALACIJE.
- POZOVITE U POMO SPASIOCE-VATROGASCE, SAOPTITE IM TANU
ADRESU, TA GORI I IMA LI UGROENIH LICA.
- PRISTUPITE GAENJU I SPASAVANJU UGROENIH.
- VODOM NE GASITE ELEKTRINE UREAJE POD NAPONOM, BENZIN,
NAFTU,
ULJE, BOJE I MAST.

6. Mjere zatite od poara u stanu

ivimo u vremenu sve veeg razvoja tehnike, tehnologije, pojavama na tritu sve
novijih i novijih hemikalija, opasnih i drugih materija koje u mnogome utiu i na
drugaiji nain ivljenja i zahtijevaju dosta vie strunosti i opreznosti pri korienju
nove tehnike i svega drugog to koristimo u stanovima, kako bi ivot u njima bio
bezbijedan.
Pravilnim korienjem, prema uputstvima proizvoaa, tehnikih ureaja, opreme i
sredstava, elektrine energije, hemikalija i ostalog, u mnogome bi se smanjile
nesree, posebno poari, ime bi sami sebi i drutvenoj zajednici, svake godine,
utedjeli velika finansijska sredstva, a i spasili mnoge ljudske ivote.
U tom cilju, potrebno je pridravati se osnovnih mjera zatite od poara, da ne bi
dolo do poara u stanu i stambenoj zgradi:
17

- Pri svakom izlasku iz stana provjeriti da li su svi elektrini aparati i ureaji

iskljueni.
- Elektrine, druge instalacije, aparate i ureaje povremeno prekontrolisati od strane
strunog lica i uoene nedostatke otkloniti.
- Najmanje godinje jedanput, pred poetak grejne sezone, oistiti elektrine pei
od
nataloene praine sakupljene u dijelu oko ventilatora i elektrinih provodnika.
- Redovno odmaivati kuhinjske instalacije i mijenjati filter aspiratora.
- Kontakt u osiguraima ne obnavljati "licnom" ve zamijeniti fabriki ispravnim
"patronama" - umecima odgovarajue jaine. Korisnije je ugraditi automatske
osigurae.
- Uredno odravati ureaje i instalacije za propan-butan gas, prema uputstvu pro
izvoaa i pridravati se sljedeeg:
a) Od posebne je vanosti da uvijek bude ispravan regulator pritiska na boci i
zaptivci na ventilima.
b) Gumeno crijevo se redovno kontrolie i mijenja im se oteti.
c) Upotreba: Otvoriti ventil na boci. Pred otvorom gorionika na potroau
upaliti ibicu ili ukljuiti elektrini upalja. Tek potom otvoriti
ventil na potroau, kada poinje korienje gasa.
d) Gasni aparat (potroa) gasi se tako to se zatvori ventil na boci i kad se
plamen ugasi, zatvori se ventil na aparatu, potroau, odnosno okrene
prekida u poloaj "iskljueno".
e) Rezervne boce drati u posebnim prostorijama,
f) U stambenoj prostoriji smije se drati najvie 3 boce od po 10 ili 2 od po 15
kg,
g) Opasno je drati boce u spavaoj sobi, hodniku, na stepenitu, u podrumu,
izloene suncu i izvoru druge toplotne energije (tednjak, pe, grijalica,
reo, radijator i dr.). Ne smije se vriti ispitivanje propusnosti spojeva
otvorenim plamenom, ve sapunicom.
h) Ukoliko se osjeti prisustvo gasa u prostoriji (ima karakteristian miris), ne
paliti svjetlo, ibicu, upalja, ve odmah otvoriti vrata i prozore radi
provjetravanja.Poslije toga provjeriti ispravnost boce. U sluaju da je
neispravna iznijeti je van zgrade i pozvati distributera da uoene
nedostatke otkloni, odnosno boc zamijeni.
- Zapaljive i Lako zapaljive materijale kao to su: drvo, ugalj, papir, plastika, tekstil,
hemikalije i dr. drati to dalje od ureaja za zagrijevanje (radijatori, tednjak, pei,
grijalice, reo i dr. ).
- Pranje i ienje odjee benzinom i drugim zapaljivim tenostima u zatvorenoj
prostoriji, kao i upotreba u veoj koliini spreja i lakova za kosu VRLO JE
OPASNO !
- Ne dozvolite da vam se djeca igraju ibicom, upaljaem, svijeom, zapaljivim i
drugim
opasnim materijalima, da ostaju sama uz novogodinju jelku sa upaljenim
sijalicama i
svjeicama. Pred malom djecom ne ukljuujte peglu, grijalicu, poret, gasni
potroa,
ne mijenjajte osigura i ostalo jer to ona sve oponaaju po vaem odlasku iz kue,
a to
18

moe dovesti do najgoreg.

- Ne bacajte nekontrolisano opuke. Nek vam je uvijek pri ruci pepeljara.
Oprez sa peima na ulje za loenje! uvati samo dozvoljene koliine ulja u
propisanim posudama i na odreenim mjestima. U toku rada pei obratiti panju na
sljedee:
1) ne treba ulivati gorivo za vrijeme rada pei;
2) ne potpaljivati pe ukoliko je u loncu suvie goriva;
3) ne potpaljivati pe ako je komora zagrijana;
4) otvore za vazduh na loncu treba redovno istiti, a gar iz lonca vaditi
odgovarajuom alatkom ili kaikom;
5) sito treba redovno istiti;
6) obratiti panju da gorivo nigdje ne curi;
7) u sluaju kvara na dozatoru ili regulatoru treba odmah pozvati struni
servis.
- eravicu i pepeo iz pei ostavljati u limene posude van zgrade, udaljene od
zapaljivih
predmeta i odmah ga pogasiti vodom,
- Nikada ne ostavljati bez kontrole ukljuene ringle tednjaka, peglu, reo i grijalicu,
- Elektrinu grijalicu drati dalje od zavjesa i drugog zapaljivog materijala najmanje
1m, a TA pe 0,5 m.
- Reo ne drati na zapaljivoj podlozi ili limu, ve na cigli ili mermeru.
- Upaljenu sijalicu ne prekrivati tekstilom ili papirom. U njenoj blizini ne uvati
zapaljiv materijal.
- Ako boravite due van stana iskljuite sve elektro - ureaje iz utinica.
- Ispod i oko obine pei na vrsto gorivo postavite zatitne limove.
- Paljenje vatre u peima benzinom, naftom, alkoholom i drugom zapaljivom
tenosti vrlo je opasno!
- U SLUAJU IZBIJANJA POARA U STANU NE OTVARAJTE PROZORE I
VRATA, VE POKUAJTE DA UGASITE POAR. DOVOENJE SVJEEG
VAZDUHA RASPIRUJE POAR, PA SE BRZO IRI.
- AKO SE NA VAMA ZAPALI ODJEA, UMOTAVANJEM U NEKU TKANINU
EBE ILI VALJANJEM PO TLU MOETE SPRIJEITI NESREU.
- NE DOZVOLITE DA VAS ZAVEDU NEKE SITNICE KOJE BISTE ELJELI
SAUVATI OD VATRE, VE PRISEBNO POSTUPAJTE, JER PRIJE SVEGA
TREBA SPASITI IVOTE. SA DRUGE STRANE, NE PREPUTAJTE SE PANICI
VE RAZUMNO POKUAJTE DA ZAJEDNO SA SUSJEDIMA UGASITE
VATRU.

19

BOJLER U KUPATILU MOE DA EKSPLODIRA, ugrozi ivote ukuana i nanese

veliku materijalnu tetu. Primjera ima vie. Da bismo to sprijeili potrebno je
pridravati se odreenih pravila i preduzeti sljedee mjere:
- bojler ne drati stalno ukljuen ve po potrebi. Najbolje je ukljuiti ga poslije 24
asa
kada je struja jeftinija, a toplu vodu ete imati cijelog dana;
- obaviti ienje od kamenca svake 2 godine. Ovom prilikom obino se mijenja
grija i zatitna anoda koja uva kazan od progorijevanja;
- svaki bojler na donjoj desnoj strani ima sigurnosni ventil koji treba, bar jedanput
mjeseno odvrnuti da procuri hladna voda to je znak njegove ispravnosti. On
osigurava grija vode od poveanog pritiska u kazanu preko 8 bara i od pada
pritiska u vodovodnoj mrei da ne bi dolo do pranjenja vode u kazanu;
- u sluajevima gdje je pritisak vode u mrei vei od 6 bara, na dovodu hladne vode
ugrauje se redukcioni ventil.
Na bojleru su ugraena 2 termostata i to unutranji (zatitni) koji se ne vidi i spoljni radni kojim reguliemo temperaturu zagrijevanja vode (dugme).
Postavljanje bojlera, kontrolu ispravnosti, servisiranje, opravke i dr. povjeriti samo za
to ovlaenim i strunim licima.
7.GASNE INSTALACIJE I MJERE ZATITE
Opte mjere zatite
- Sav materijal ugraen u instalaciju mora biti atestiran,
- Obavezno je ispitivanje instalacije prije putanja u rad i prijem od strane
stalne komisije u kojoj uestvuje i predstavnnik nadlenog organa,
- Nuna je stalna kontrola zatvorenosti slavina za gas kad potroa gasa nije
u upotrebi.
- Uvijek iskljuiti centralne slavine - ventile za gas kad se due odsustvuje iz
stana - kue koji se nalaze u podrumu ili na fasadi zgrade.
- Rukovanje instalacijom i ureajima za gas nije dozvoljeno djeci, ve samo
odraslim i obuenim ukuanima.
- Nuno je pridravati se i uputa izvoaa radova instalacije, distributera i
proizvoaa gasa.
Mjere opreza i postupci kod pojave mirisa gasa
- Odmah ugasiti plamen!
- Otvoriti prozore i vrata!
- Zatvoriti pojedinane slavine - ventile, a po potrebi i glavni ventil !
- U prostorije u kojima se osjeti miris gasa, ne ulaziti sa otvorenim plamenom
(upalja, ibica, svijea itd.)!
- Ne paliti ibicu ili upalja!
- Ne aktivirati nikakvu elektrinu sklopku!
- Ne izvlaiti nikakav elektrini utika!

20

- Ne aktivirati nikakvo elektrino zvonce. - Poto veina obinih prekidaa

varnii,najbolje je ne ukljuivati ni svjetlo, ve se posluiti baterijskom
lampom!
- Ne puiti!
- Nakon zatvaranja glavnog ventila, provjeriti da li je zatvorena sva gasna
armatura. Ona koja je otvorena, zatvoriti je (pipci osiguraa paljenja, gasni
hladnjaci itd.)!
- Svjetlo se smije paliti tek onda kada se vie ne osjeti nikakav miris. Radi
svake sigurnosti, postojanje mirisa provjeriti i preko drugih lica!
- Ukoliko se uzrok pojave mirisa gasa ne moe nai i ako je zatvorena sva
gasna armatura, odmah nazvati distributera gasa! Distributeru gasa treba
prijaviti i pojavu slabijeg mirisa gasa za koji se ne moe nai uzrok!
- Ako se posumnja da gas izlazi u podrumu, podrum treba dobro provjetriti,
ali se u njega ne smije ulaziti. O ovome je potrebno obavijestiti i ostale
ukuane, a istovremeno i distributera gasa!
- Ukoliko se pri curenju na cijevi ili spoju instalacije gas zapali, gasi se
zatvaranjem ventila ispred mjesta izlaska, a ne vodom ili vatrogasnim
aparatom!
- Smetnje ili tete na gasnim ureajima i instalacijama ne otklanjati sam.
Takve zahvate smiju obavljati samo strunjaci, a to su ovlaena lica
distributera gasa!
8. Mjere zatite od poara u predsoblju, na stepenitu, u liftovima i kuitu
agregata
- U predsoblju stanova ne nagomilavati zapaljivi i drugi materijal. Uvijek treba
da
bude dovoljno prostora za komuniciranje i eventualne intervencije za sluaj
poara.
- U zajednikom holu, ispred stanova, u stambenim zgradama zabranjeno je
dranje ma kakvog materijala (zapaljivog ili nezapaljivog, postavljanje
ormara i
sl.). U ovim holovima obino su postavljeni hidranti za gaenje poara koji
uvijek moraju biti ispravni (da imaju pritisak od najmanje 3 bara, crijevo sa
mlaznicom prikljueno na mreu, zatvorena i plombirana vrata).
- Na stepenitima se ne smije nalaziti nikakav materijal. Ona uvijek moraju biti
ista i prohodna. Ukoliko u stepenitu postoje prozorska okna, treba ih
osposobiti da se mogu lako otvarati za odvoenje dima u sluaju poara.
- Ne puiti u liftu i ne bacati opuke i zapaljivi materijal.
- Ne dozvoliti da se u liftu pojavi dim. On je esto opasniji od poara.
- U sluaju poara LIFTOVI SE NE SMIJU KORISTITI, ve odmah iskljuiti od
strane ovlaenog lica. Ovo vai i u sluaju pojave dima u liftu. Lift je
programiran da dodje na poetni poloaj.
- Liftovi se moraju kontrolisati jedanput mjeseno, servisirati tromjeseno i
generalni remont obaviti jedanput godinje. Odgovoran je servis za
21

odravanje,
- Velike stambene zgrade posjeduju agregate sa pogonom na benzin ili
naftu koji se automatski ukljuuju u sluaju nestanka elektrine energije,
dajui tu energiju za pogon liftova i osvjetljavanje stepenita. Smjeteni su
u posebna kuita pristupana samo licima koja agregatom rukuju. U
kuitu je zabranjeno puenje i upotreba otvorenog plamena, vrata su
uvijek zakljuana, a titi se protivpoarnim aparatom S-9 ili CO2,

AKO DO POARA DOE U VAEM STANU, A NE MOETE GA UGASITI,

POVUCITE SE PREMA STEPENITU I NE DOZVOLITE DA OTVORENA VRATA I
PROZORI OMOGUE IRENJE POARA I DIMA. POGOTOVO, NE DOZVOLITE
DA PRODRE U STEPENITE KOJE BI BILO BRZO ZAHVAENO, TO BI BILO
KATASTROFALNO. NE BI SE MOGLA IZVRITI EVAKUACIJA STANARA SA
VIIH SPRATOVA. SVE UINITI DA SE U HODNIKU NE POJAVI DIM, JER BI
EVAKUACIJA BILA VRLO OTEANA, PA MODA I NEIZVODLJIVA. DIM
PREDSTA-VLJA POSEBNU OPASNOST. KAO PRIRUNO SREDSTVO ZATITE
MOE DA POSLUI MOKAR PEKIR ILI KRPA ZA NOS I USTA RADI ZATITE
DISAJNIH ORGANA.

9. Mjere zatite od poara na tavanu

- Tavanske prozore, vrata i druge otvore uvijek drati zatvorene. Razbijena
stakla odmah zamijeniti.
- Dimnjaci moraju uvijek biti ispravni i ieni po propisima dimnjaarske
- slube (jednom godinje). Dio dimnjaka koji je pod krovom, u tavanskom
prostoru, treba da je dobro oblijepljen, bez pukotina,
- Vrata na dimnjaku moraju uvijek biti zatvorena,
- Oko dimnjaka na daljini od jednog metra ne drati zapaljive materije i stvari
(drvenarija, stari namjetaj, papir, odjea itd.),
- Ne ulaziti u tavan sa svijeom i drugim otvorenim plamenom. Ne puiti i ne
paliti ibicu, upalja,
- Ne drati na tavanu lako zapaljive tenosti (benzin, nafta, gas) i ogrijev,
- Neka tavan ne slui za smetlite raznih neupotrebljivih stvari,
- Elektrina instalacija na tavanu treba da je ispravna,
- Tavan obezbijediti prirunim sredstvima za gaenje poara: pijesak, lopata,
bure sa vodom i kantom.
UPAMTITE! - Poar dimnjaka se ne gasi vodom.
- Ostaviti da a izgori, uz preduzimanje mjera predostronosti da se poar
ne proiri na susjedne objekte,
22

- Zatvoriti otvor mokrim ebetom (odstranjuje se kiseonik i vatra se sama

gasi). Potom, mokrom namotanom krpom na motki proistiti dimnjak. Na
kraju, pozvati dimnjaare ili sam oistiti dimnjak, vodei rauna da sva
vratanca na dimnjaku pri ienju budu zatvorena. Po potrebi pozvati
spasioce-vatrogasce.
10. Mjere zatite od poara u podrumu
- Ukoliko u podrumu nema elektrinog osvjetljenja, u isti se ulazi sa
zatvorenim
osvjetljenjem (baterijska lampa). Ne paliti ibicu, upalja, i ne puiti.
- U podrumu ne drati nepotrebne - nagomilane stvari (papir, krpe, sanduke,
stari nametaj itd.).
- Opasno je u podrumu drati lako zapaljive tenosti (benzin, petrolej, nafta,
firnajz), boce sa propan-butan gasom, te druge opasne materije. Lo ulje se
moe drati samo u koliinama i na nain kako je to regulisano postojeim
propisima (u prostorijama jednog stana dozvoljeno dranje dvije kante po 25
litara, a pod posebnim uslovima, u zasebnim prostorijama jednog
domainstva, najvie do 200 litara).
- Ugalj se moe drati u podrumu, ali samo onda ako podrum ima dosta
promaje.Pazite, ugalj hoe sam od sebe da se upali kad je naslagan u
velike gomile.
- Ulaz u podrum, prolazi i stepenite treba da su uvijek slobodni. Ne stavljati
tamo nikad nita.
- Podrumske prozore drati uvijek zatvorene ili mreom zatiene.
- eravicu i pepeo ne unositi u podrum.
- Vrata na podrumu treba da su uvijek zatvorena.
PRI GAENJU POARA U PODRUMIMA ULAZI SE U POGNUTOM STAVU I SA
ZATITNOM OPREMOM (izolacioni aparat za disanje i zatitno odijelo) KOJU
POSJEDUJU SPASIOCI-VATROGASCI, POZVATI IH U POMO.
SVAKI GRAANIN JE, PREMA ZAKONU, DUAN DA UGASI POAR, A AKO TO
NE MOE UINITI, DUAN JE IZVIJESTITI NAJBLIU OPTINSKU SLUBU ZA
ZATITU I SPAAVANJE.

11. Poarno stepenite i terase

Visoke stambene zgrade treba, po pravilu (ako nije drugaije izvedeno), da imaju
pomono poarno stepenite, a na svakom spratu da bude oznaen pristup ovom
stepenitu u sluaju poara. Stepenite bi se, u sluaju poara, koristilo ukoliko je
poar zahvatio glavno stepenite koje se ne bi moglo koristiti za naputanje
ugroenog objekta.

23

- Protivpoarno stepenite mora uvijek biti isto. Pristupi stepenitu ne smiju

biti zakreni bilo kakvim materijalom, kako bi se u datom momentu moglo
nesmetano koristiti.
Svi stanari u viespratnicama moraju znati postoje li poarne stepenice, gdje
se nalaze, kako se do njih dolazi, da li su prohodne i upotrebljive i ko je duan da
brine o zatiti od poara u zgradi.
Povremeno treba izvoditi vjebe spasavanja korienjem poarnog stepenita.
Veina stanova posjeduje terase. Mnoge od njih su pretvorene u ostave u kojima se
uva sve i svata (stare novine, odbaene stvari - esto zapaljive itd.).Treba znati da
se, uglavnom, sva spaavanja vre preko terasa, a u veini sluajeva kroz ili pored
terasa prolazi poarno stepenite. Zbog toga, terasa ne smije da slui za ostavu.
Moe doi do nesagledivih posljedica i nemogunosti spaavanja, a esto moe doi
do poara i na samoj terasi, od poznatih uzroka.

12. Mjere zatite od poara u garai i pri zavarivanju

Garaa ne treba da slui za smjetaj raznih otpadnih materijala, posebno zapaljivih
kao to su: masne krpe, pucvala, hartija, daske i sl.
U garai se ne dre nikakve posude sa lako zapaljivim tenostima, pune ili prazne
ako su otvorene. U svakoj praznoj posudi zapaljivih tenosti uvijek ima ostataka
tenosti ije pare su zapaljive i eksplozivne. Prema tome, sa ovim posudama se
postupa kao i sa punima.
Opasno je staro ulje iz motora sipati u kanalizacione cijevi.
Pri radu na motoru i rezervoaru, ne upotrebljavajte otvoreni plamen (ibica, upalja) i
ne puite.
U garai ne obavljati radove zavarivanja, rezanja i lemljenja. Naroito je opasno
obavljati radove zavarivanja na vozilu u blizini ili samom rezervoaru sa gorivom.
obavljati radove zavarivanja, bilo u blizini ili neposredno na samom rezervoaru.
Ako koristite javnu garau, privremeno ili na dui period, obavezni ste pridravati se
sljedeeg:
- Vozila parkirati samo na za to odreenim mjestima, nikako na prolazima,
poarnim
i
evakuacionim
putevima,
rezervnim
izlazima,
na
saobraajnicama i prilazima predvienim za interventna vozila,
- U boksovima garae nije dozvoljeno dranje nikakvog materijala, posebno
zapaljivog,
- Eventualne otpatke, masne krpe, pucval i ostalo ostavljati u za to
postavljene imene posude u garai,
- Pri izlasku iz garae nikada ne ostavljati otvorena vrata,
- Sprave i oprema za gaenje poara u garai se uvaju kao svoja oprema
(hidranti i aparati za gaenje poara), jer u datom momentu e vam
posluiti da spasite sebe, svoje vozilo i cio objekat.
U sluaju poara budite hladnokrvni, pokuajte ugasiti poar postojeim
spravama i opremom, pozovite u pomo spasioce-vatrogasce,
24

Preporuujemo da u svom vozilu imate i aparat za gaenje poara S-1 ili S-2.
Njegova vrijednost je zanemarljiva prema vrijednosti vozila.
Ne koristite neispravne elektrine instalacije i ureaje, jer moete izazvati poar i
nesreu.
- PRI ZAVARIVANJU INSTALACIJA PARNOG GRIJANJA - putem konvekcije
prenoenjem toplote moe se upaliti zapaljivi materijal ostavljen na radijatorima
(instalaciji parnog grijanja) u susjednoj prostoriji, odnosno stanu.
- Preduzeti i sve druge mjere zatite da ne doe do poara. Zavarivanje i zamjenu
dijela ili cijelog radijatora u stanovima stambenih zgrada prikljuenih na toplane
vre iskljuivo njihovi strunjaci.
- Na mjestima zavarivanja odgovarajui protivpoarni aparati moraju da se dre u
pripravnosti.
- Ako u objektu gdje se vri zavarivanje postoje zidni hidranti, vatrogasna crijeva sa
mlaznicom moraju da budu spojena sa dovodnim crijevima i pripravna za
upotrebu.
13. Mjere zatite od poara u dvoritu zgrade i ekonomskom dvoritu

- Pazite kada iznosite pepeo u dvorite. Sipajte ga u kontejner sa nezapaljivim

materijalom, limenu posudu ili na mjesto udaljeno od objekata i zapaljivog
materijala.Polijte ga vodom i ugasite u njemu i najmanju iskru,
- Razne otpatke, korov i ostalo ne paliti u blizini kue i drugih objekata i nikada vatru
ne ostavljati bez kontrole,
- Pazite na djecu kada se igraju oko kue i oblinjih objekata. Nikada ih ne
ostavljajte samu i bez nadzora. Igre ibicom, upaljaem, strijelama sa upaljenim
vrhom i loenje vatre u dvoritu, polju i umi samo donose nesreu,
- Opasno je i zabranjeno skladitenje zapaljivih materijala na tavanima ekonomskih
zgrada, te pokrivanje i gradnja pomonih objekata zapaljivim materijalom (garae
za poljoprivrednu mehanizaciju, upe i dr.).
- Opasno je i zabranjeno postavljanje provizornih elektrinih vodova do potroaa,
to je esta praksa kod upa, garaa, staja, ivinarnika i sl.
esti su poari od elektrinih sijalica - provizorno instaliranih koje slue za grijanje i
osvjetljenje prostora za uzgoj pilia i sl. jer se instaliraju - postavljaju u neposrednoj
blizini zapaljivih materijala.
- U staje, obore sa stokom, skladita stone hrane i ogrijeva ne ulazite i ne prilazite
im sa otvorenim plamenom (svijea, upaljena ibica, upalja, petrolejska lampa) i
upaljenom cigaretom. Ukoliko nema elektrinog osvjetljenja, koristite baterijsku
lampu,
- U ekonomskom dvoritu ne smije se loiti vatra, niti spaljivati ma kakav zapaljivi
25

materijal, posebno po vjetru,

- Skladita zapaljivih materijala moraju biti udaljena 6-7 metara od stambenih,
ekonomskih zgrada i drugih objekata, i najmanje 3 metra od granine linije susjeda,
- Meusobno rastojanje izmeu gomila skladitenog zapaljivog materijala treba
da je najmanje 5 metara,
- Neka se uvijek nae na odreenom mjestu, u dvoritu i u blizini ekonomskih
zgrada i skladita stone hrane, bure sa vodom, dvije kante, sanduk sa pijeskom,
lopata. Ovim prirunim sredstvima moete ugasiti svaki poetni poar.
14. Zatita automobila od poara i eksplozije
Veliki broj automobila je izgoreo u poaru, kojom prilikom su stradali i mnogi
ljudski ivoti. Razlozi tehnike prirode su vrlo rijetki. U veini sluajeva u pitanju je:
nepanja, nehat, nepoznavanje opasnosti i drugi propusti.
Da bi se ove tragedije izbjegle, ukazujemo na neke primjere koji dovode do ovih
nesrea:
- Nepanja u vonji: sudar, slijetanje sa kolovoza, poar, eksplozija,
- Kratak spoj na neispravnoj elektro instalaciji,
- Curenje goriva na zagrijane djelove automobila u toku vonje (motor, auspuh i
dr)
- Puenje i upotreba otvorenog plamena pri sipanju goriva u rezervoar
(upalja, ibica),
- Paljenje guma usljed blokiranja tokova, obino neispravan koioni sistem,
- Pucanje guma zbog neodgovarajueg pritiska u njima,
- Zavarivanje djelova automobila u blizini zapaljivih materijala, sa gorivom u
rezervoaru. Posebna opasnost prijeti pri zavarivanju rezervoara. On se
mora isprazniti, dobro isprati, napuniti vodom i tek tada obaviti zavarivanje. I
u praznom rezervoaru uvijek ima ostatka gasova koji su zapaljivi, a u smjei
sa vazduhom i eksplozivni.
Pri obavljanju ovih radova treba imati u pripravnosti ispravan aparat za
gaenje poara tipa "S-6".u
Posebna panja pri ugradnji sistema tenog naftnog gasa (TNG) u automobilu.
Ovaj posao treba povjeriti samo ovlaenom servisu sa kvalifikovanom radnom
snagom.
Voza koji koristi ovaj gas kao pogonsko gorivo, mora biti posebno oprezan i
upoznat sa osobinama ovog gasa koji je zapaljiv i eksplozivan. Meutim, ukoliko ste
ugradnju ureaja povjerili ovlaenom strunom servisu, i ukoliko vam je automobil
potpuno ispravan, vaa bezbjednost i bezbjednost vozila je mnogostruko uveana,
pa se moe rei ak i da je opasnost iskljuena, ukoliko se pridravate datih savjeta i
uputstava servisa koji vam je ugradio ureaj.
Da znate, u sluaju poara na vozilu, sigurnosni ventil na ureaju tenog naftnog
gasa e iz rezervoara ispustiti gas koji e izgorjeti prije 2 minuta i tako sprijeiti
pojavu eksplozivne smjee u rezervoaru, a time i njegovu eksploziju.
Opasnost od stvaranja eksplozivne smjee (vazduh - isparenja) je mnogo manja
ako je rezervoar puniji. Vozilo e u poaru izgoreti za oko 20 minuta ako ga niste
ugasili, ali nee doi do eksplozije.
26

U vozilu uvijek treba da imate aparat za gaenje poara tipa S-1 ili S-2, koji
moe u datom momentu spasiti va automobil, ako ga na vrijeme i struno
upotrijebite. UPAMTITE, im se u kabini osjeti miris goriva i gorele plastike odmah
zaustavite automobil ako ste u vonji, uzmite protivpoarni aparat koji je postavljen u
vaoj blizini - nadohvat ruke, otvorite haubu i ugasite poar.

1. Poluga za aktiviranje
2. Osigura
3. Usnik
4. Gumeni zaptiva
5. Opruga
6. Udarna igla
7. Gumeni zaptiva
8. Zaptivna ploica
9. Zaptivna matica
10. Sud aparata
11. Boica sa CO2
12. Usponska cijev
13. Suvi prah
Runi protivpoarni aparat za suvo gaenje "S-1"
Noviji tipovi ovih aparata, kao i ostali iz ove porodice, punjeni su pod stalnim
pritiskom to im daje odreenu prednost pri upotrebi.

15. APARATI, HIDRANTI I PRIRUNA SREDSTVA ZA GAENJE POARA

a) Aparati za gaenje poara
Postoje runi i prevozni aparati za gaenje poara.
Runi aparati su lako prenosivi i slue za gaenje malih - poetnih poara.
Jednostavni su za rukovanje i brzo se aktiviraju, pa uz malu uvjebanost brzo se
moe ugasiti poetni poar. Jednostavne su konstrukcije i za vrijeme aktiviranja ne
moe doi do ozleda rukovaoca aparatom.
Ukoliko je na nekom mjestu potrebno, za eventualni poar, dejstvo jaih snaga sa
upotrebom veih koliina sredstava za gaenje, postavljaju se, umjesto malih runih
- prenosnih aparata, znatno vei prevozni aparati.
27

Svi aparati moraju na prednjoj strani imati istaknute naljepnice, sa natpisom o vrsti i
tipu aparata, sadraju punjenja i podacima o nainu aktiviranja - slikovito prikazanim,
zatim ta se smije, a ta ne smije gasiti aparatom, vrijeme pranjenja, domet mlaza,
radni pritisak, temperaturno podruje djelovanja i da je izraen po propisanim
standardima. Proizvoa, a kasnije servis istie i posebnu karticu u kojoj je
naznaeno vrijeme punjenja, odnosno kontrole aparata da bi se utvrdila njegova
ispravnost.
Postoji vei broj razliitih aparata, kako po veliini, tako i po vrsti sredstava za
gaenje.
U runim aparatima kao sredstvo za gaenje slui: voda, hemijska ili
vazduna
pjena, ugljendioksid, suvi prah i haloni.
U prevoznim aparatima sredstva za gaenje su: hemijska pjena, suvi prah i
haloni.

1) Runi aparat za suvo gaenje poara prahom

"S-6"
1. Poluga za aktiviranje
2. Osigura
3. Udarna igla
4. Opruga
5. Gumeni zaptiva
6. Gumeni zaptiva
7. Zaptivna ploa
8. Zaptivna matica
9. Boica sa CO2
10. Usponska cijev
11. Mlaznica sa crijevom
12. Sud aparata - rezervoar
13. Suvi prah
Namjena aparata
Runi aparat na prah za suvo gaenje
"S-6", kao i ostali aparati iz ove porodice, ima iroku primjenu i upotrebljava se za
gaenje poetnih poara vrstih sagorivih materijala, zapaljivih tenosti (benzin,
benzol, alkohol, eter, boje, lakovi, ulja, masti i dr.), gasovitih materija (metan,
propan, gradski plin i dr.), poara elektroureaja niskog i visokog napona
vrjednosnih dokumenata i drugih poara.
Napomena:
Noviji tipovi ovih aparata (slika lijevo) punjeni su prahom pod stalnim pritiskom.
Razlikuju se od opisanih po tome to nemaju posebnu boicu sa CO2, i imaju
28

ugraen manometar i sigurnosni ventil. U nekim od njih umesto CO2, pogonski gas
je azot. Bre se aktiviraju. Dovoljan je pritisak na ruicu, bez
ekanja i ponavljanja postupka.

Nain upotrebe aparata

- aparat skinuti sa nosaa,
- donijeti do mjesta poara pomou ruke za noenje i aktivi-ranje,
- pritisnuti naglo ruicu do kraja i pustiti je, saekati 5 - 10 sekundi, ako nije
pod stalnim pritiskom,
- uperiti mlaznicu u pravcu poara,

ponovo pritisnuti ruicu, ako nije pod stalnim pritiskom, i drati je dok se
poar ne ugasi, odnosno dok se aparat ne isprazni.
Prekidanje mlaza praha moe se vriti po elji otputanjem ruice, zatim ponovnim
pritiskanjem itd.
-

Gorue ulje ili benzin u otvorenoj posudi nemoj gasiti punim mlazom praha i to
odozgo, ve polako stavi oblak praha iznad gorue povrine.
Odravanje i ispitivanje
Kontrola i servisiranje aparata vri se svakih 6 mjeseci, a ispitivanje izdrljivosti
posude na vodeni pritisak vremenski, u skladu sa uputstvom proizvoaa.

29

2. Runi protivpoarni aparati za gaenje

poara ugljendioksidom CO2-3 i CO2-5
1. Ventil visokog pritiska
2. Mlaznica sa crijevom
3. Ruica za noenje aparata
4. Usponska cijev
5. Sud aparata
6. Ugljendioksid (CO2)

Namjena aparata
Slui za gaenje poara zapaljivih tenih materija (benzin, nafta, benzol, ulja, lakovi i
dr.) i za gaenje poara, prvenstveno, elektrinih ureaja i instalacija niskog i
visokog napona.
Nain upotrebe
Aparat se stavlja u dejstvo odvrtanjem tokia ventila ulijevo do kraja ili pritiskanjem
pokretne ruice nadolje, ako je na aparatu ugraen ventil sa rukom. Pri aktiviranju
aparata mlaznicu uperiti u poar.
Odravanje i ispitivanje
Dozvoljeno je drati ove aparate na mjestima gdje temperatura ne prelazi 40C.
Svakih 6 mjeseci aparat se kontrolie mjerenjem kako bi se utvrdio gubitak punjenja
usljed eventualne nezaptivenosti djelova aparata. elina boca aparata se ispituje
na vodeni pritisak vremenski, u skladu sa uputstvom proizvoaa. U praksi to se ini
svake pete godine.

30

3) Aparat za gaenje poara

vodom i vazdunom pjenom
VP-15 ( brentaa )
Namjena aparata
Za gaenje koristi vodu i vazdunu pjenu.
Namijenjen je za gaenje poetnih poara vrstih sagorivih materija (drvo, hartija,
ugalj, slama, tekstil), a kada koristi pjenu, gasi i poare zapaljivih tenosti (benzin,
ulje, lakovi, nafta). Nije za gaenje elektrinih ureaja.

1. Ruica za pogon
2. Zaptiva
3. Odvodni otvor
4. Ruica za prenos
5. Crijevo sa mlaznicom
6. uplja klipnjaa
7. Stublina pumpe
8. Sud za vodu ili voda u
kojoj je rastvoreno
pjenilo
9. Boca sa pjenilom
10. Klip
11. Odvodni ventil
12. Dovodni ventil
13. Gvozdeni obru
14. Otvor za nogu
Opis aparata
Sastoji se iz rezervoara izraenog od pocinkovanog lima, rune klipne pumpe,
gumenog crijeva duine 3 m sa obinom i specijalnom mlaznicom. Obina mlaznica
slui za gaenje poara vodom, a specijalna za gaenje poara vazdunom pjenom
koja se dobije mijeanjem pjenila, koje se nalazi uz aparat, sa vodom. Zapremina
aparata je 15 litara. Domet mlaza je 8 metara.
Vrlo je praktian za gaenje, posebno kada se poar gasi vodom, jer stalnim
dosipanjem vode u aparat i pumpanjem moe se gasiti neogranieno vrijeme.
Nain upotrebe
- aparat donijeti na mjesto poara,
- razmotati crijevo,
- staviti nogu u odgovarajui otvor,
- jednom rukom uzeti mlaznicu i usmjeriti je u pravcu poara, a drugom
pumpati povlaenjem ruice gore dolje. Ako poar gase dva lica (to je
mnogo lake), jedan usmjeri mlaznicu u pravcu poara, a drugi pumpa
vodu.
31

Plamen i dim ometaju gaenje i zbog toga treba stajati u pravcu vjetra i
naprijed-nazad!

gasiti

Kod veeg poara ne gasi sam i ne postavljaj vie aparata jedan iza drugog, ve
gasi u zajednici sa vie drugova!
Odravanje i kontrola
- Poslije upotrebe aparat oprati i napuniti.
- estomjeseno kontrolisati mehanika oteenja i ispravnost klipne pumpe
bez tenosti u aparatu na sljedei nain: Prstom lijeve ruke se zatvara otvor
mlaznice, a desnom rukom nekoliko puta pokrene ruica pumpe. Poslije 10
sekundi oslobodi se prikljuak gumenog crijeva, poslije ega mora da izae
vazduh u snanom mlazu (ukoliko je pumpa ispravna). U aparat se zatim
sipa voda i provjerava domet mlaza. Domet mora biti 8 m, u protivnom
aparat se nosi na opravku u ovlaeni servis.
b) Hidranti za gaenje poara
Postoje tri vrste hidranata i to: podzemni, nadzemni i zidni.
Podzemni hidranti su najbrojniji i najvie se koriste. Postavljaju se na ulicama ili
trotoarima, pod zemljom, ime je sprijeeno zamrzavanje vode u zimskim uslovima
eksploatacije. Kod gaenja poara koriste ih vatrogasne jedinice, najee za
punjenje cistijerni za gaenje poara, a ponekad i za neposredno gaenje.
Nadzemni hidranti najee se nalaze u fabrikim krugovima i slue za neposredno
gaenje poara objekata fabrike, a i za punjenje vatrogasnih cistijerni. Po novim
propisima mogu se postavljati i po ulicama.
Zidni hidranti postavljaju se u fabrikim halama i stambenim zgradama po zidovima i
hodnicima i sa njima se neposredno gasi poar.U ormariima zidnog hidranta
smjeta se jedna duina potisnog "C" crijeva 52 mm duine 15 m sa mlaznicom,
32

koja se prikljuuje na hidrantsku mreu. Ovako kompletiran ormari - hidrant se

zatvara i plombira. Ofarban je crvenom bojom i oznaen velikim slovom "H". Ormari
se postavlja na visinu od 1,35 m.
Unutranja hidrantska mrea treba da ima pritisak najmanje 2,5 a najvie 7 bara.
Najsigurnije je ako se hidrantska mrea snabdijeva iz sopstvenog izvora vode.
Dobijanje vode u mreu ne smije nikada da bude dovedeno u pitanje.

1. Toki na ventilu
2. Prikljuak crijeva
3. Dra crijeva
4. Mlaznica
5. Crijevo

Nain upotrebe zidnog hidranta

Za rad sa hidrantom potrebna su 2 lica-posluioca :
- prvo se otvore vratanca ormaria, zatim se izvadi crijevo sa mlaznicom koje je
prikljueno na hidrantsku mreu,
- jedno lice razvija crijevo sa mlaznicom u pravcu poara,
- drugo lice, na njegov znak, odvre toki na ventilu i pusta vodu za gaenje,
- na zahtjev lica koje gasi poar, ukoliko je isti ugaen, zatvara ventil na hidrantu i
time prekida dotok vode u crijevo.
Poslije svake upotrebe crijevo se mora oprati, osuiti, ponovo sloiti u kotur, na
njega staviti mlaznicu , prikljuiti na hidrantsku mreu i smjestiti u ormari koji potom
plombirati.
Odravanje i kontrola zidnih hidranata obuhvata kontrolu pritiska, ureaja i armatura.
Kontrola se vri svakih 6 mjeseci, a najmanje jedanput godinje. Godinje je
potrebno izvriti i premotavanje crijeva kako bi se izbjeglo stvaranja otrih ivica.
33

c) Priruna sredstva za gaenje poara

U priruna sredstva za gaenje poara spadaju: voda, pijesak, zemlja, lopata, metle,
mokra ebad, obine kofe za vodu, molerske i vinogradarske pumpe, crijeva za
zalivanje bati itd.
UPAMTITE,VODOM
SE
NE
SMIJU
GASITI
ELEKTROUREAJI
EKTROINSTALACIJE
POD NAPONOM jer je voda provodnik struje, NITI IMA EFEKTA VODOM GASITI
BENZIN, ULJA I MASTI, A OPASNO JE UPOTRIJEBITI VODU ZA GAENJE
KARBIDA jer se stvara gas acetilen koji je zapaljiv i eksplozivan.

- Prekrivanje otvora mokrim

ebetom

- Prekrivanje iscurele
zapaljene tenosti pijeskom

Prirune sprave za gaenje poara

16. Evakuacija i spasavanje ugroenih

Spasavanje ugroenih ljudi, prilikom poara, jeste prvi i najvaniji zadatak i ono
uvijek ima prednost. Evakuaciju i spasavanje ugroenih, uglavnom, obavljaju
spasilako-vatrogasne jedinice, a esto i sami graani ukoliko su uvjebani.
Prije poetka spasavanja, uvijek je potrebno ustanoviti:
- gdje se nalaze ugroeni ljudi,
- kakva im neposredna opasnost prijeti i
- kakve su mogunosti za evakuaciju i spasavanje.
Kada je sve ovo sagledano, rukovodilac akcije donosi plan o nainu spasavanja
kojim se odreuju putevi evakuacije, oprema i ljudstvo koje e obaviti ovaj zadatak.
Opasnosti koje najee ugroavaju ljude su:
- opasnost od irenja poara - dejstvo plamena i toplote,
- opasnost od ruenja konstrukcija,
- opasnost od dima i gasova,
34

- opasnost od pojave panike i

- opasnost zbog povreda, strujnog udara, ili zdravstvenog
stanja ugroenih (onesvijeene osobe, nepokretni i teki
bolesnici itd).
Od najveeg je znaaja sprijeiti paniku i povratiti mir i pouzdanje, kako kod onih
koje spasavamo, tako i kod samih spasilaca.
Najbezbjedniji putevi spasavanja i evakuacije ljudi su unutranje komunikacije
zgrade: hodnici, stepenice (obine i poarne), ulazi i izlazi.
Prilikom spasavanja, ljudima koji mogu sami da se kreu pokazuje se put evakuacije
uz pratnju spasilaca-vatrogasaca koji se o njima brinu sve do naputanja zgrade.
Onesvijeeni, nemoni i bolesni nose se na rukama i nosilima.
Spasavanje sa spratova, ukoliko je to nemogue zbog dima i toplote, vriti putem
stepenita i uz pomo spasilako-vatrogasnih jedinica, uz korienje savremenih
tehnikih sredstava (ljestve, spusnice, uskonice, zglobne platforme, uad itd.).
Pravilo je da spasilake ekipe uvijek detaljno pregledaju sve prostorije, ak i onda
kada pojedinci tvrde da u prostorijama nema nikog.
Opasnost od dima ne treba nikada potcijeniti. U uslovima poara najvei broj ljudi
naao je smrt usljed dima i ugljenmonoksida.
Zadimljavanje prostorija i hodnika moe se sprijeiti ako se strujanje dima usmjeri
kroz otvore. Zato, ukoliko prostor nije zahvaen poarom, ve samo dimom otvorite prozore za odvoenje dima.
Zatita organa za disanje od dima vri se specijalnim maskama i izolacionim
aparatima. Meutim, kao priruno sredstvo moe posluiti i mokra krpa koja se
stavlja na nos i usta.
Kada je u pitanju spasavanje vrijedne imovine graana, trebalo bi svaki graanin da
zna gdje mu se nalazi ta imovina, posebno: novac, nakit i dr. koju moe i treba i sam
da spasi, odnosno ponese sa sobom ukoliko mu to mogunosti i situacija
dozvoljavaju.
Pri spasavanju imovine u prvom redu treba ukloniti opasne materije kao to su:
tena goriva, oruje i municiju, eksplozivne materije, boce sa komprimiranim
gasovima i butan gasom (TNG).
Evakuisana imovina ne smije se nagomilavati po hodnicima i stepenitima jer pored
ostalog, ovim bi se omela i evakuacija ljudi.
Sve stambene zgrade, naroito one vee, trebalo bi da imaju plan evakuacije sa
osnovnim elementima, nabrojanim u ovom poglavlju, za iju realizaciju bi se u
datom momentu brinula grupa zaduenih stanara.
Sa planom evakuacije, koji usvaja Skuptina zgrade, moraju biti upoznati svi
vlasnici stanova i stanari u stambenoj zgradi, posebno lica zaduena za njegovo
izvrenje, odnosno izvrenje pojedinih zadataka iz plana.
Plan, u osnovi, treba da sadri:
- spisak lica zaduenih za evakuaciju sa brojevima telefona,
sprata, stana. Jedno lice se zaduuje za evakuaciju stanara za 3 - 4 sprata,
- spisak lica kod kojih se uvaju kljuevi od zajednikih pros35

torija, podruma i ormara sa strujomjerima (stan, sprat,

telefon).
- spisak lica zaduenih za iskljuenje liftova za sluaj poara
(2 lica),
- spisak lica zaduenih za iskljuenje gasovodne instalacije,
ukoliko postoji (2 lica),
- spisak lica zaduenih za iskljuenje struje za cijelu zgradu (2 lica),
- znak uzbune za poar i evakuaciju, ime se daje i ko to ini.
U veim stambenim zgradama u hodnicima - na zidu su postavljeni runi javljai
poara sa tipkama - dugmadima. Pritiskom na dugme javlja se alarm koji uzbunjuje
stanare. Ukoliko u stambenoj zgradi nema javljaa, uzbunjivanje se moe
predvidjeti na druge naine. Potrebno je raspolagati i sa sledeim podacima:
- spisak bolesnih i starijih osoba po stanovima, koje prve treba evakuisati za
sluaj potrebe,
- pravci kretanja za naputanje zgrade - glavni i alternativni,
- spisak otvora za odimljavanje po hodnicima i spratovima,
- mogunosti samo spasavanja ako se ne mogu koristiti planirani pravci
hodnici, poarno stepenite i dr.
Dunosti stanara pri naputanju stana:
- da iskljui sve elektroureaje iz utinica;
- da iskljui gasne instalacije, zavrtanjem ventila, ukoliko postoje;
- da skloni butan boce, lo ulje i druge opasne materije, ukoliko ih ima;
- da ugasi pei na tena i vrsta goriva;
- ponovo obie stan (sve prostorije), otkloni opasnosti ukoli-ko postoje, stan
zakljua i napusti ga. Sve se ovo obavlja brzo da bi se stan to prije
napustio.
Sa sobom ponijeti:
- novac, nakit, oruje, lina dokumenta, baterijsku lampu (no, struja
iskljuena), mokru krpu - pekir manji za zatitu nosa i usta od dima ukoliko
ga ima itd.
Oznaiti pravce evakuacije (smjerove).
Naglasiti zakonsku obavezu da se po hodnicima, pretsobljima, terasama i poarnim
stepenitima (ukoliko postoje) ne smije drati nikakav, posebno zapaljiv, materijal
koji bi ometao evakuaciju i spasavanje i omoguavao brzo irenje poara.

36

OZNAKE EVAKUACIJE
1.1 OZNAKA NA ZIDU - SMJER KRETANJA 1.2 OZNAKA NA PLAFONU - SMJER
KRETANJA

2.1 OZNAKA NA ZIDU- SMJER

KRETANJA

3.1 OZNAKA NA ZIDU IZNAD VRATA

ZA IZLAZ

2.2 OZNAKA NA PLAFONU SMJER

KRETANJA

3.2 OZNAKA ZA IZLAZ IZ OBJEKTA

4.2 OZNAKA NA ZIDU - PRAVAC

KRETANJA

4.2 OZNAKA NA ZIDU - PRAVAC

KRETANJA

5.1 OZNAKA NA ZIDU - PROMJENA NIVOA

5.2 OZNAKE ZA HENDIKEPIRANE

6.1 OZNAKA ZA HENDIKEPIRANE OSOBE

I OZNAKA USMJERAVANJA NA RAMPI

6.2 OZNAKA NA PLAFONU - SMJER

KRETANJA

(isprekidani dio ne predstavlja element oznake)

37

17. Postupak za sluaj poara i njegovo gaenje

Ukoliko doe do poara, mirno i bez panike odmah pokuajte da ugasite vatru.
Imajte na umu izreku: "U prvom minutu ponekad je dovoljna aa vode da poar
ugasi, a u treem nee biti dovoljna cistijerna". Da se poar ne bi naglo irio,
zatvorite vrata i prozore da ne bi dolo do promaje, jer promaja razbuktava
poar. Zatvorite gasovod, izbacite boce s butan - gasom i posude sa zapaljivim
tenostima, iskljuite elektrine instalacije vaenjem osiguraa iz njihovih leita
na razvodnom ormaru, odnosno iskljuite automatske osigurae.
- Za osvetljenje koristiti rune baterijske lampe koje treba da posjeduje
svaki stan zgrada,
- Ukoliko je posrijedi poar veih razmjera, ne gubite vrijeme, odmah
pozovite spasilako-vatrogasnu slubu. Angaujte ostale stanare i
susjede i gasite poar hidrantima. Ne dozvolite da se poar razbukta,
- Prvo spasavajte ugroena lica i odmah odstranite sve zapaljive
predmete koje moe da zahvati vatra. Pregledajte sve prostorije,
zagledajte ispod kreveta, u ormare i druga mjesta da se nisu djeca
sakrila. Oruje i municiju to prije odstranite, da ne bi bili zahvaeni
poarom.
- Ne bjeite od lica kome gori odjea i ne dozvolite mu da pobjegne.
Pokuajte da, valjanjem te osobe po podu ili zemlji, ugasite na njoj vatru
ili da plamen uguite ebetom, aravom, kaputom i sl
- U zapaljivu prostoriju ulazite pognuti, usta zatitite maramicom
nakvaenom razblaenim siretom ili vodom. U prostorije se ulazi kada je
to mogue radi gaenja poetnih poara, spasavanja ugroenih i
iznoenja opasnih materija.
- Ako se zapali benzin, petrolej, ulje, mast ili neto slino, vatru ne
gasite vodom, ve pepelom, pijeskom, vlanom strugotinom, a
najbolje je to uiniti protivpoarnim aparatom na suvi prah tipa "S", ako
ga ima. U sluaju da se upali mast u posudi - dovoljno je posudu pokriti
poklopcem ili veom posudom i vatra e biti ugaena.
- Elektrine vodove i ureaje pod naponom ne gasiti vodom poto je
ona provodnik struje. Najprije skinite - iskljuite osigurae, zatim krpom,
hladnim pepelom, pijeskom ili vlanom strugotinom gasite poar, ukoliko
nemate protivpoarni aparat na suvi prah ( tip "S" ili CO2
ugljendioksid).

Upotreba lifta prilikom naputanja stana nije preporuljiva, jer on moe

"povui" i plamen. Stepenite veoma oprezno koristiti. Ako se njime ne moete
koristiti, spustite se sa spoljne strane zgrade pomou poarnog stepenita. Ako ste
uvjebani moete u krajnjoj nudi koristiti i konopac, vrsto uvijene i povezane
arave koji su prethodno privezani za siguran dio prozora, vrata, stepenita ili za
stabilan komad namjetaja. No, najbolje je ovu vrstu spasavanja prepustiti
spasiocima-vatrogascima, koji e na va poziv brzo stii sa svojim savremenim
spravama i opremom za spasavanje.
38