PCASSO LE YAAMAK

FRANCOSE GLOT & CARLTON LAKE

ngilizceden eviren: zden Akba

HEMEN KTAP

HEMEN KTAP - 3
PCASSO LE YAAMAK
FRANOSE GLOT & CARLTON LAKE
Yaync ve Genel Yayn Ynetmeni: Zana HOCAOLU
Yayn Koordinatr: Mehmet DEMRKAYA
Redaksiyon: Soner TORLAK
Mizanpaj: zgr YURTTA
Kapak Tasarm: Nurten DK
3. Bask: Eyll 2012
HEMEN KTAP SS Yaynclk Ltd. tinin
tescilli markasdr
HEMEN KTAP
Merkez: Giyimkent Sitesi D 6 Blok / 59
No: 77-78 Esenler / stanbul
Tel: (212) 659 58 61 - 62
Fax: (212) 659 02 51
www.hemenkitap.com
e-mail: info@hemenkitap.com

NSZ
Modern sanatla ilgilenen ou kii gibi ben de Picassonun eserlerini ve hayatn uzun seneler
boyunca, mmkn olduunca yakndan takip ettim. Onu, hayatna giren herkesin gzlerinden grmeye
altm. Hem Picassonun hem de benim hayatmda grnen ilk gzler; Montmartredeki Bateau
Lavoirdaki ilk zamanlarnda Picassoya elik eden Fernande Olivierye aitti. Olivier uzun yllar
sonra eime Franszca dersleri vermek iin Paristeki evime geldiinde Picasso ile geirdii gnlerin
ac tatl hatralarn da birlikte getirmiti.
Bundan yaklak on yl nce Alice Toklas, Midide Picasso ve Franoise Gilotyu ziyaret ettiini
anlatmt. Franoise hakknda ok vgyle bahsetmemi ancak istemeden beni Franoise Gilotnun
ok ilgin bir kii olduuna inandrmay baarmt. Birka ay sonra Salon de Maide resimlerinden
birini grdmde kendisine olan ilgim daha da artmt. Ancak onunla ok seneler sonra
tanacaktm.
Franoise Gilot ile ilk grmem 1956 ylnda, Picasso hakknda The Atlantic Monthly dergisinin
kapanda yer alacak bir yaz yazarken gerekleti. O gn grmemiz daha bitmeden, kendisinin
Picassonun dncelerini ve eserlerini tandm baka herkesten daha derinden ve gerekten
kavradn anlamtm. Daha sonra yllar iinde Picasso ve resim sanat hakknda sk sk konuma
frsat bulduk. Souk ve yal bir Ocak sabah Neuillyde le yemei yerken de kendimizi bu kitap
zerinde alrken bulduk.
Kitap zerinde alrken Gilotnun hafzasnn ne kadar gl olduu konusunda srekli hayretler
iinde kaldm. Franoise birlikte geirdikleri on yl boyunca kendisinin ve Picassonun her
konumasn kelimesi kelimesine hatrlyordu. Picassodan yaplan alntlar kendisinin birebir
szleridir.
Ben de onunla birlikte gemie giderek gzmn nnden geen film eritlerine farkl bak
alarndan yaklatm. Bir konu hakknda ilk konumamzla ikinci konumamz arasnda haftalar, hatta
aylar bile gemi olsa da anlattklarnn her seferinde tutarl olduklarn grdm en basit cmle,
tarz, konuma ekli bile doruydu. Picassonun Cannesda yetmi beinci doum gnnn hemen
ardndan bana ayrntlaryla anlatt ve yannda kayda geirdiim ou olay, Franoise ile yaptmz
konumalarda da ayn ekilde gemekteydi. Aradaki tek fark, olaylar Picasso adna anlatann
Franoise olmasyd.
Picassonun Franoisee yazd mektuplar, Franoisein o dnemde tuttuu notlar, gnlkleri ve
Gney Fransadaki evinin tavan arasnda olduklar iin, 1955 ylnda pek ok zel eyasyla ayn
kaderi paylamaktan mucize eseri kurtulan ok sayda kocaman kutu dolusu dier nemli belgeyi
okuyarak anlatlanlarn doruluunu kontrol etme ans buldum.
Carlton Lake

I. Blm
Pablo Picasso ile 1943 ylnn Mays aynda Fransann Alman igali altnda olduu dnemde
tantm. O zaman yirmi bir yandaydm ve daha o zaman resim yapmann tm hayatm olduunu
hissediyordum. Ayn zamanlarda Fransann gneyindeki Montpellier ehrinin yaknlarnda yaayan
eski bir okul arkadam Genevive bir ay sresince evimde misafirim olmutu. Bir aramba gn
Genevive ve aktr Alain Cuny ile o zamanlar ressamlarn ve yazarlarn ska grld kk bir
restoranda akam yemeine gitmitik. Le Catalan adndaki bu restoran Parisin Latin blgesinde,
Notre Dame yaknlarndaki Grands-Augustins Caddesi zerindeydi.
O akam restorana girip oturduktan sonra Picassoyu ilk defa grdm. Yanmzdaki masada bir grup
arkadayla birlikte oturuyordu: tanmadm bir erkek ve iki kadn. Kadnlardan birinin nemli bir
resim koleksiyonuna sahip olan ve kendisi de artk bir ressam saylabilecek Noailles Kontesi MarieLaurie olduunu biliyordum. Aslnda o zamanlar resim yapmaya balamamt en azndan bilindii
kadaryla ama Babil Kulesi adnda kk bir iir kitab yazmt. Uzun, dar, biraz km grnen
yz ve gsterili salar bana Rigaudnun Louvre Mzesinde sergilenen XIV. Louis portresini
hatrlatyordu.
Alain Cuny kulama dier kadnn herkesin bildii gibi 1936 ylndan beri Picassonun hayat
arkada olan Yugoslav fotoraf ve ressam Dora Maar olduunu fsldad. Onun yardm olmasa da
Maar tanmakta zorlanmazdm, nk Dora Maarn Portresi adl eserinde deiik ekillerde
grnenin bu kadn olduunu anlayacak kadar Picassonun eserlerini tanyordum. Yz gzel ve
ovaldi ancak kaln enesi Picassonun yapt btn Dora Maar resimlerinin en belirgin zellii
olarak ortaya kard. Siyah salarn smsk topuz yapmt. Koyu yeil-kahve gzlerini, uzun
parmaklarnn ssledii ince ellerini fark etmemek mmkn deildi. Ancak en dikkat ekici zellii
son derece hareketsiz olmasyd. ok az konuuyor ve hemen hemen hi el kol hareketi yapmyordu.
Bu hareketsizliinin nedeninin asaletten baka bir ey olduunu akla getiren bir havas vard mutlak
bir katlk. Franszlarn bu duruma ok uygun bir deyii vardr: kendini adeta kutsanm ekmek
sanyordu.
Picassonun grnts beni biraz artmt. Picassonun, 1936 ylnda yaynlanan Cahiers dArt
sanat dergisinin Picassoya ayrd zel saysnda bulunan ve Man Ray tarafndan ekilen fotorafna
benzemesini bekliyordum: koyu renk salar, akmak akmak ldayan gzler, yapl, kasl yakkl
bir adam. Oysa imdi beyazlayan salar ve dalgn baklar kafas kark olduu veya skld
iin ona iine kapal, bana Louvredaki Msr Ktibi heykelini anmsatan bir Doulu izlenimi
vermiti. Ancak hareketlerinde heykeli andran veya sabit hibir taraf yoktu: konuurken el kol
hareketleri yapyor, eiliyor, dnyor, ayaa kalkyor ve hzla ileri geri hareket ediyordu.
Yemek devam ederken Picassonun bizi izlediini ve zaman zaman bizim iin biraz da rol yaptn
fark ettim. Cunyyi tand belliydi ve bizim duyacamz sesle baz szler sylyordu. Komik bir
ey syledii zaman masada kendisiyle oturan arkadalar yerine bize doru dnp glmsyordu.
Sonunda yerinden kalkt ve bizim masamza geldi. Yannda bir kse dolusu vine de getirmiti ve
hepimize gl spanyol aksanyla cerrisses olarak syledii vinelerden ikram etti.
Genevive Fransz Katalan soyundan gelen ancak bann dorudan uzantsym gibi grnen
kemerli burnuyla Yunanllara benzeyen ok gzel bir kzd. Picasso bana daha sonralar bu ba sanki
nceden, Ingresque veya Roma dneminde izmi gibi hissettiini syledi. Genevive Yunanl

havasn her zaman yapt gibi o akam da vurgulam ve akc, etekleri pileli bir elbise giymiti.
Peki, Cuny, demiti Picasso. Beni arkadalarnla tantracak msn? Cuny bizi tantrd ve
sonra dedi ki: Franoise ilerinde en zeki olandr. Genevivei iaret ederek, O gzel olan. Atina
mermerlerine benzemiyor mu? dedi.
Picasso omuz silkti. Ayn bir aktr gibi konuuyorsun, dedi. Zeki olan nasl tanmlarsn?
O akam bamda alnm ve elmack kemiklerimi rten yeil bir rt vard. Sorusunu Genevive
yantlad.
Franoise Floransal bir bakiredir, dedi.
Ama dierlerine benzemez, diye ekledi Cuny. O, laik bir bakiredir. Herkes gld.
Dierlerine benzemiyorsa demek ki daha da ilgin, dedi Picasso. Ancak bu iki sanat tarihi
kaanz neler yapyor?
Biz ressamz, diye yantlad Genevive.
Picasso bir kahkaha att. Bu kadar komik bir ey duymamtm. Bu kadar gzel kzlar ressam
olamaz. Ona Genevivein Pariste tatil yaptn ve aslnda Banyulsda Maillolun rencisi
olduunu ve her ne kadar ben hi kimsenin rencisi olmasam da gerekten bir ressam olduumu
syledim. Hatta dedim, Concord Meydannn arkasndaki Boissy dAnglas Caddesinde bulunan
bir galeride resimlerimizin ve izimlerimizin bulunduu ortak bir sergi atk.
Picasso arm taklidi yaparak bize bakt. Aslnda Ben de ressamm, dedi. Bir gn
stdyoma gelip resimlerimi grmelisiniz.
Ne zaman? diye sordum.
Yarn. br gn. Ne zaman isterseniz.
Genevive ile notlarmza baktk. Ona yarn veya br gn gelemeyeceimizi ancak belki sonraki
hafta Pazartesi gn gelebileceimizi syledik. Picasso ban sallad. Nasl isterseniz, dedi.
Herkesin elini skt, vine ksesini ald ve kendi masasna dnd.
Picasso ve arkadalar restorandan ayrldnda biz hala oturuyorduk. Serin bir akamd, kaln bir
oduncu ceketi giymi, bana da bere takmt. Dora Maar omuzlarnda vatka bulunan krk bir ceket
ve gal srasnda kzlarn ok giydii modelde ayakkablar giyiyordu. Bu ayakkablarn deri olan
igal srasnda hemen her ey gibi az bulunuyordu. Dorann giydii ayakkab tahta tabanl ve yksek
topukluydu. Yksek topuklar, vatkal omuzlar ve ne eik duruuyla; kalasna kadar gelen oduncu
ceketi giyen Bask bereli adamdan yirmi santim uzun, gsterili bir Amazona benziyordu.
Sonraki Pazartesi sabah saat sabah on birde Genevive ile Grands-Augustins Caddesi 7
Numarada bulunan arnavut kaldrm tal avlunun kesine saklanm karanlk ve dar merdivenlerden
trmanarak, Picassonun evinin kapsn aldk. Ksa bir sre bekledikten sonra kap 810 santim
ald ve Picassonun sekreteri Jaime Sabartsnin uzun, ince burnu grnd. Onu daha nce hi
grmemitik ama kim olduunu biliyorduk. Picassonun yapt resimlerinin reprodksiyonlarn
grmtk ve Cuny bizi Sabartsnin karlayacan sylemiti. Bize pheyle bakt ve Randevunuz

var m? diye sordu. Randevumuz olduunu syledim. Bizi ieri ald. Kaln caml gzlklerinin
arkasndan kaygyla bize bakyordu.
Pek ok kuun veyikler ve hasr kafeslerin iinde ok sayda egzotik trler ve bitkilerin
bulunduu bir bekleme odasna girdik. Bitkiler pek gzel saylmazd. Otellerdeki kap grevlilerinin
yanndaki bakr kaplarda bulunan dikenli, yeil bitkilerdi. Ancak burada sunumlar daha gzel
yaplmt ve ak duran yksek pencerenin nnde olduka ho bir grnt oluturmulard. Bu
bitkilerden birini, Nazilerin Picasso eserlerine getirdii yasaa ramen bir ay nce dAstorg
Caddesindeki Louise Leiris Galerisinin kuytuda kalan kameriyesine asl duran yeni bir Dora Maar
portresinde grmtm. Pembe ve gri renklerinin hkim olduu mkemmel bir portreydi. Resmin geri
plannda imdi grdm byk antika pencerenin blmeleri gibi blmeleri olan bir ereve, kafeste
kular ve dikenli bitkilerden biri vard.
Sabartsyi takip ederek ikinci bir odaya getik. Bu ok uzun bir odayd. Odada XIII. Louis
dneminin izlerini tayan ok sayda eski divan, sandalyeler ve zerlerine braklm gitarlar,
mandolinler ve Picassonun Kbist dnemde resimlerinde kullandn dndm dier mzik
aletleri bulunuyordu. Picasso daha sonralar bana mzik aletlerini resimleri yapmadan nce deil,
sonra aldn ve aletleri Kbist gnlerinin ansna bu odada tuttuunu syledi. Odada her ey olduka
orantlyd ama her eyden alt ya da yedi tane vard. Karmzda duran uzun masa ve sa duvara
dayal, birbiri ardna duran iki uzun marangoz masas kitaplar, dergiler, gazeteler, fotoraflar,
apkalar ve her trl dzensizce yaylm eyayla kaplyd. Masalardan birinin stnde ortasnda su
gibi grnen bir svyla dolu, zeri kapal kk bir boluk olan, insan ba byklnde bir para
ilenmemi ametist kristal duruyordu. Masann altndaki rafta ok sayda katlanm erkek takm
elbiseleri ve , drt ift eski ayakkab grdm.
Odann ortasndaki uzun masann yanndan geerken Sabartsnin dier odaya alan kapnn
yannda yerde duran mat, kahverengi bir nesnenin yanndan dolandn fark ettim. Yakna geldiimde
bu nesnenin bronz bir kafatas heykeli olduunu grdm.
Yandaki oda neredeyse tamam heykellerle dolu bir stdyoydu. Daha sonra bronz olarak dklen ve
imdi Vallaurisde meydanda bulunan Adam ve Koyun heykelinin aldan yaplm taslan grdm.
Odada Picassonun 1936 ylnda Boisgeloupda yapt ok sayda byk kadn bst bulunuyordu.
Ayrca bisiklet direksiyonu; rulolarca branda bezi; On Beinci Yzyldan kalma benzeyen renkli
boyal, ahap bir sa heykeli ve bir elinde elma, dier elinde scak su iesine benzeyen bir nesne
tutan tuhaf ve clz bir kadn heykeli gibi birbiriyle alakasz nesneler odann her tarafna dalmt.
Ancak en dikkat eken ey, hafif bir lacivert ve parlak pembe arka plann nnde bulunan pembe
bir masa rts ve zerinde duran bir kse portakaln resmedildii Matissein 1912 tarihli
natrmortuydu. Ayrca bir Vuillard, bir Douanier Rousseau ve bir Modigliani grdm
hatrlyorum. Ancak o karanlk odada Matissein renkleri heykellerin arasnda parlyordu. Kendimi
tutamayp Ah! Ne kadar gzel bir Matisse, dedim. Sabarts dnd ve sert bir ekilde Burada
yalnz Picasso vardr, dedi.
Odann dier ucunda bulunan dar bir dner merdivenle Picassonun dairesinin ikinci katna ktk.
st katta tavan daha alakt. Geni bir stdyoya getik. Odann dier tarafnda alt sekiz kiinin
evreledii Picassoyu grdm. zerinde kalalarndan sarkan eski bir kuma pantolon ve mavi
izgili gemici tirt vard. Bizi grnce yz ho bir glmsemeyle aydnland. Gruptan ayrld ve

yanmza geldi. Sabarts randevumuz olduuna dair bir eyler mrldand ve ardndan aaya indi.
Picasso, Size etraf gezdirmemi ister misiniz? diye sordu. Bundan ok memnun olacamz
syledik. Bize resimlerinden bazlarn gstereceini umuyorduk ama cesaret edip de soramadk. Bizi
aa indirerek heykel stdyosuna gtrd.
Ben bu eve tanmadan nce, dedi bu alt kat bir dokumac dkkn olarak kullanyormu ve st
kat da bir aktrn, Jean Louis Barraultnun stdyosuymu. Guernicay bu odada yaptm. avluya
bakan bir pencerenin nndeki XIII. Louis masalarndan birine oturdu. Ama onun dnda bu odada
altm pek sylenemez. Aldan yaplma kollarnda koyun tutan adam heykelini iaret ederek
Adam ve Koyunu burada yaptm, dedi. Ama resimlerimi st katta yapyorum ve heykellerimi
genelde sokan biraz yukarsndaki dier stdyomda yapyorum.
Buraya gelirken ktnz st kapal dner merdiven, dedi Balzacn Bilinmeyen
aheserindeki gen ressamn, kimsenin anlamad resimler yapan Poussinin arkada yal
Pourbusyu grmeye geldii zaman kt merdivenlerdir. Btn ev tarih ve edebiyatn ruhlaryla
doludur. Neyse artk yukar kalm, dedi. Masadan kalkt ve dner merdivene doru yneldi, biz
de onu izledik. Bizi byk stdyosuna gtrd. Aralarnda konuan insanlarn yanndan geerken
hibiri ban kaldrp da bize bakmad. Bu odadan geip daha kk bir odaya girdik.
Gravrlerimi burada yapyorum, dedi. Bir de buraya bakn. Lavaboya yaklat ve musluu at.
Bir sre sonra akan sudan buhar kmaya balad. Harika deil mi? dedi. Savaa ramen scak
suyum var. Hatta diye ekledi, ne zaman isterseniz gelip burada scak bir banyo yapabilirsiniz. O
dnemde ok zor bulunuyor olmasna ramen bizim ilgimizi asl eken ey scak su deildi. Dnp
Genevivee baktm. Scak suyu brakp bize birka resim gsterse diye dnyordum. Ama bunun
yerine bize nasl reine yapldn anlatmaya balad. Artk hibir resmini grmeden kp gitmemiz
ve oraya bir daha hi dnmememiz gerektiini dnmeye balamtm ki, sonunda bizi byk
stdyosuna ald ve baz resimlerini gstermeye balad. Birinin ok renkli ve gl izgilerle
yaplm, tm gcyle ten bir horoz resmi olduunu hatrlyorum. Sonra ayn dnemde yaplm ama
ok ciddi, siyah beyaz baka bir resim de vard.
Saat bir gibi evdekiler gitmeye balad. O ilk gn bana en tuhaf gelen ey, stdyonun Picasso
dininin tapna ve Picassonun kendisi dnda evdeki herkesin bu dinin inananlar gibi
grnmesiydi. Picasso hibir eyi nemsemiyor ve bir tarikatn merkezi olma istei tamyormu
izlenimi veriyordu.
Gitmek iin hazrlanmaya baladmzda Picasso dedi ki: Eer tekrar gelmek isterseniz, mutlaka
gelin. Ama gelecekseniz Mekkeye hacca gider gibi gelmeyin. Beni seviyorsanz, benimle zaman
geirmekten holanyorsanz ve benimle basit, dorudan bir iliki kurmak istiyorsanz gelin. Eer
sadece resimlerimi grmek istiyorsanz, mzeye gitseniz de olur.
Ben bu szlerini pek ciddiye almadm. Birincisi, o dnemde Paristeki mzelerde sergilenen hemen
hibir resmi yoktu. Ayrca, Nazilerin yasaklad sanatlar listesinde olduu iin hibir zel galeri
almalarn aka sergileyemezdi. Bir ressam olarak baka bir ressamn almalarnn
reprodksiyonlarna bakmak da beni tatmin etmezdi. Bu nedenlerle benim gibi Picassonun
almalarn grmek isteyenler iin Grands-Augustins Caddesi 7 Numaradan baka gidecek adres
yoktu.

O ilk ziyaretimizden birka gn sonra Genevive ile ortak sergimizin bulunduu galeriye gittim.
Galeriyi idare eden kadn bana heyecanla az nce ksa boylu, delici koyu renk gzleri olan, mavibeyaz izgili denizci kaza giymi bir adamn geldiini syledi. lk oku atlattktan sonra adamn
Picasso olduunu anlam. Kadnn anlattna gre resimleri ilgiyle incelemi ve sonra hibir ey
sylemeden kp gitmiti. Eve gelince Genevivee bu olay anlattm. Muhtemelen resimlerimizin ne
kadar kt olduunu grmeye gittiini syledim. Le Catalanda tantmz zaman sylediklerinin
ne kadar doru olduunu kantlamak istemitir, dedim: Bu kadar gzel kzlar ressam olamaz.
Genevive daha idealist bir adan yaklat. Bence ok insani bir davran, dedi. Gen
ressamlarn almasna gerekten ilgi gsterdii anlamna gelir.
Ben ikna olmamtm. En fazla meraktan gitmitir diye dnyordum. Sadece neyimiz olduunu
grmek istedi eer bir eyimiz varsa.
Ama ok phecisin, dedi. Bana ok nazik, ak fikirli ve basit bir adam gibi grnd.
Basit grnmek istiyor olabileceini syledim. Onun gzlerine baknca ok farkl bir ey
grdm dnyordum. Ama grdm beni rkten bir ey deildi. Aslnda beni kendine
ekiyordu. Bir hafta kadar savsakladm ve sonra bir sabah Genevivei yanma alp GrandsAugustins Caddesine geri dndm. Kapy bize yine Sabarts at ve kafasn kk bir kstebek
gibi dar uzatt. Bu sefer bir ey sylemeden bizi ieri ald.
lk ziyaretimizde grdmz, bitkilerin ve hasr kafeslerin iindeki egzotik kularn bulunduu ve
byk pencerenin aydnlatt gzel antreye biraz renk katmak istemitik ve bir saks iinde sinerarya
getirmitik. Picasso bizi grnce gld.
Yal bir adama kimse iek getirmez, dedi. Sonra elbisemin ieklerle ayn renk olduunu fark
etti. Gryorum ki her eyi dnmsn, dedi. Genevivei nme ittim. Gzellik nde, zek
arkada, dedim.
Bize dikkatle bakt ve sonra dedi ki: Onu greceiz. imdi grdm ey sadece iki farkl tarz:
Antik Yunan ve Jean Goujon.
lk ziyaretimizde bize ok az resim gstermiti. Bu sefer telafi etti. Resimleri st ste yd. Resim
sehpasnn stnde bir resim vard. stne bir tane daha sktrd. ki tarafna da birer resim koydu.
stlerine baka resimler yerletirdi. En sonunda resimler insan piramidi gibi birbirinin stne
dizilmiti. Sonralar resimlerini hemen her gn bu ekilde dizdiini rendim. Resimler mucize eseri
duruyordu ama bir bakas dokunduu anda yerle bir oluyorlard. O sabah resimlerde horozlar; Le
Catalandaki bir bfenin stnde duran vineler ve arka planda kahverengi, siyah ve beyaz
natrmortlar, biraz limon ve ok sayda cam bardak, bir fincan ve cezve ya da ekose desenli masa
rtsnn stnde meyveler vard. Picasso resimleri ayrp sehpann stne yarken renklerle
oynuyor gibi grnyordu. Kbist dnemin paletine ok yakn toprak renklerinde resmedilmi ok
byk bir n vard. Modelin drtte arkadan resmedilmiti ama ayn zamanda n taraf da
grnyordu. Ayrca Pont-Neuf yaknndaki la Cit Adasnn kk ucu Vert Galanttan manzaralar
da vard. Bu resimlerdeki aalarn her bir dal ayn van Goghun yapt gibi ayr boya noktalaryla
resmedilmiti. Resimlerde eski Katalan insanlarnn ruhuna karlk gelecek biimde, balar tuvalin
stne varan kocaman ocuklaryla anneler vard.

O sabah bize gsterdii resimlerin ounda mutfak temas vard derisi yzlm tavanlar veya
bezelyeli domuzlar ou insann yiyecek bulmakta zorlanmasnn bir yansmasyd bu. Bir resimde
ok dikkatle tasarlanm arka plana kolaj gibi eklenmi bir sosis grnyordu. Ayrca, apkalarnda
atallar, balklar veya baka yiyecekler bulunan kadn portreleri de vard. Son olarak, son iki yl
iinde yapt Dora Maar portrelerini gsterdi. Bence bunlar yapt en iyi resimler arasndayd.
Genelde beyaz arka plana resmedilen figrler, basite yala ekli bozulan bir kadn yzn gstermek
yerine insann yaad trajediyi sembolize ediyordu.
Bir anda resim gstermeyi brakt. Piramidinden uzaklat. Bana bakarak Serginizi grdm, dedi.
Ona ne dndn soracak cesaretim yoktu. O yzden akna dndm. izim yapmaya yetenein
var, diye devam etti. Bence almaya devam etmelisin. Her gn ok sk almalsn.
almalarnn nasl gelieceini merak ediyorum. Umarm zaman zaman bana baka almalarn da
gsterirsin. Sonra Genevivee dnd ve dedi ki: Bence Maillolda doru retmeni bulmusun.
yi bir Katalan bir dierini hak eder.
Ardndan syledikleri pek aklmda kalmad. Grands-Augustins Caddesinden ayrlrken kendimi
ok canl hissediyordum ve stdyoma dnp almaya balamak iin sabrszlanyordum.
kinci ziyaretimizin ardndan ksa bir sre sonra Genevive Midiye geri dnd. Ben kendi bama
Grands-Augustins Caddesine gitmek istiyordum, ama Picassoya yeni almalarm gstermek iin
henz erken olduunu dnyordum. Aslnda Picasso ne zaman istersem onu ziyaret edebileceimi
syleme nezaketini gstermiti.
Bazen eer benimle yalnz tansayd beni fark eder miydi diye dndm kabul etmeliyim.
Genevive ve benimle tanmas btn almalarnda ve zellikle 1930larda yapt eserlerde ska
grlen bir temann geree dnmesiydi. Biri sarn dieri esmer; biri kvrml bir vcuda sahip,
dieri isel atmalarn dar vuran biri; yalnzca grnme nem veren, dieri arpc bir doas
olan iki kadnla birlikte olmak. O sabah bizimle tantnda Genevivei mkemmelliin bir simgesi
ve beni huzursuzluun, kendi doasnn bir yansmas olarak grmt. Eminim bu durum onun
aklnda bir dnce uyandrmt. Yirmi yl nce resmettiim insanlarla tanyorum, bile demiti.
Bize gsterdii ilginin bir nedeni kesinlikle buydu.
Onu tekrar grmeye gittiim zaman bana olan ilgisinin baka bir boyutunu da gstermeye balad.
Evinde her zaman onu grmek isteyen insanlar olurdu. Bazlar Sabartsnin kendilerini buyur ettii
alt kattaki byk odada otururdu, dierleri st kattaki resim atlyesinde beklerdi. Ksa srede
Picassonun beni yalnz kalabileceimiz baka bir odaya almak iin bahaneler uydurduunu fark
ettim. lk seferinde bahanesi bana baz boyalar vermek istemesiydi. in iinde boyalardan baka
eyler de olduu dncesiyle, boyalar bana getirebileceini syledim. Her zaman yaknlarda bir
yerde olan Sabarts Evet Pablo boyalar sen gtrmelisin, dedi.
Picasso, Neden? diye sordu. Eer ona bir hediye veriyorsam, en azndan gelip alma zahmetine
girmeli.
Baka bir gn evine bisikletle gitmitim, nk o dnemde etrafta dolamann en kolay yolu
bisiklete binmekti. Yolda yamur yamaya balamt ve sam srlsklam olmutu. Picasso
Sabartsye Zavall kza bak, dedi. Onu bu hlde brakamayz. Kolumdan tuttu. Benimle
banyoya gel de san kurutaym, dedi.

Sabarts Pablo, dedi. Ben Insyi araym. O daha iyi yapar.

Ins olduu yerde kalsn, dedi Picasso. Onun yapacak baka ileri var. Beni banyoya gtrd
ve dikkatle sam kuruttu.
Elbette Picasso byle frsatlar kolayca bulamyordu. Bunlar kendisinin yaratmas gerekiyordu. Bir
sonraki sefer bahanesi atlyenin tozlu kelerinin birinde bulduu zel bir izim kdyd. Ama
bahanesi ne olursa olsun, dikkatine ne derece yant vereceimi anlamaya alt ok barizdi. Ona
karar vermesi iin frsat vermeyecektim. Anlamaya almasn izlemek ok elenceliydi.
Bir gn Sana mzemi gstermek istiyorum, dedi. Beni heykel stdyosunun bitiiindeki kk bir
odaya gtrd. Sol taraftaki duvarn nnde yaklak iki metre boyunda, bir buuk metre geniliinde
ve otuz santimetre derinliinde cam bir dolap vard. Drt veya be raf olan bu dolap ok eitli sanat
eserleriyle doluydu.
Bunlar benim hazinelerim, dedi. Beni vitrinin nne gtrd ve raflardan birinde duran ok
etkileyici tahtadan bir aya gsterdi. Bu, Eski Krallk, dedi. Bu ayakta Msra ait her ey var.
Byle bir para olduu srece heykelin geri kalanna ihtiyacm yok.
En st rafta dizili on kadar bronz dkme, otuz ila krk be santim boyunda, ok ince kadn heykelleri
vard. Bunlar 1931 ylnda ahaptan oymutum, dedi. Bir de buraya bak. Beni nazike dolabn
kenarna doru itti ve kadn profilleri, bir boa ve bir orman tanrs ba oyulmu bir grup tan
nndeki cama parmayla vurdu. Bunlar unu kullanarak oydum, dedi ve cebinden Opinel marka
tek bakl kk bir ak kard. Baka bir rafta, Easter Adasndan geldii belli olan ahap bir el
ve kolun yannda, yaklak sekiz santimetre uzunluunda dz bir kemik paras olduunu grdm.
Kemiin uzun kenarlarna tarak diini andran paralel izgiler izilmiti. Kemiin ortasnda, iki di
izgisinin arasnda kar karya mcadele eden ve biri dierini yutmak zere olan iki bcei
gsteren kabartma bir resim grnyordu. Picassoya bunun ne olduunu sordum. Bit tara, dedi.
Sana verirdim ama ihtiyacn olduunu zannetmiyorum. Parmaklarn salarmn arasnda dolatrd
ve baz yerlerde ayrarak diplerine bakt. Hayr, dedi, o bakmdan bir problemin yok.
Vitrinin ortasna doru dndm. Kendi yapt Bir Bardak Apsent heykelinin yaklak yirmi
santimetre boyunda bir dkme kopyas duruyordu. Bardan nnde bir delik akt ve stnde ii
eker dolu gerek bir kak duruyordu. Bunu sen domadan ok zaman nce yapmtm, dedi.
1914te. Balmumuyla modelini yaptm, gerek bir kak ekledim, bronzdan alt tane dktrdm ve
her birini farkl bir renkte boyadm. Bak bunu seveceksin. Kolunu omzuma att ve beni dolabn
baka bir yanna doru ekti. Kk bir kibrit kutusunun stne post-Kbist tarzda bir kadn ba
izmi olduunu grdm. Bunu ne zaman yaptn sordum.
ki, yl nce, dedi. Bunlar da o zaman yaptm. zerlerine koltukta oturan kadn resimleri
izdii birka sigara paketine iaret etti. nn 1940 tarihli olduunu grdm. eitli yerlerine
karton paralar yaptrarak rlyef yaptm, dedi. Ortada duran bir tanesine iaret etti. Bunun
gvdesini oluturan paray yerine diktim. Sana bak. Gerek saa ok yakn aslnda ip. Bunlar
yar heykel, yar resim saylabilir sanrm. Gvdesi dikilmi kadnn oturduu koltuun da ksmen bir
para dmlenmi iple yapldn fark ettim.
Bunlarn altnda sigara paketlerinden yaplm ok sayda ufak sahne setleri bulunuyordu.
Kartondan kesilmi ve boyanm aktrler engelli ine boyutundayd. Ancak en tuhaf olan srrealist

modelde yaplm kibritler, bir kelebek, bir oyuncak bot, yapraklar ve erp gibi ok farkl
nesnelerin kumla kapl rlyefleriydi. Her biri yirmi be ila otuz santimetre boyundayd. Bunlarn ne
olduunu sordum. Omuz silkti. Neye benziyorlarsa o, dedi. On yl kadar nce brandalarn yzne
veya tersine byle eyler yapma alkanl edinmitim. Kompo-zisyonlar bir araya getirdim
bunlarn bazlarn yerine diktim zerlerine yaptrc srdm ve kuma buladm.
Kumlu rlyeflere bakmay braktm ve kafam odann arkasndaki duvarda alan bir kap
aralndan ieri uzattm. Bu aralk erevelerle dolu baka bir kk odaya alyordu. erevelerin
gerisinde bir Katalan kylsnn fotorafndan yaplm gerek boyutta bir maket duruyor ve mzenin
hazinelerini koruyormu gibi bakyordu. Geri dndm. Vitrinin kar tarafnda zeri aletlerle dolu bir
masa vard. Masaya doru yrdm. Picasso yanma geldi.
Bunlar heykellerimi yaparken kullanyorum, dedi. Eline bir ee ald. Bunu srekli kullanrm.
Eeyi tekrar masann stne brakt ve bir bakasn ald. Bu daha narin yzeyler iin. Birbiri
ardna eline bir rende, bir kerpeten, her eit ivi (al zerine gravr yapmak iin), bir eki ald
ve her biriyle bana biraz daha yaklat. Son paray masann stne braktktan sonra ani bir hareketle
bana dnd ve beni dudaklarmdan pt. Ona engel olmadm. Bana hayretle bakt.
Rahatsz olmadn m? diye sordu. Hayr dedim rahatsz olmal mydm? ok armt. Bu ok
iren, dedi. En azndan beni itebilirdin. Yoksa ne istersem yapabileceimi dnrm.
Glmsedim ve devam etmesini syledim. yice kafas karmt. Ne yapmak istediini bilmediini
anlamtm ya da bir ey yapmak isteyip istemediini. Sadece evet diyerek herhangi bir ey
yapmasna engel olabileceimi dnmtm. Emrine amadeyim, dedim. Bana dikkatle bakt ve
sonra Bana k msn? diye sordu. Bunu garanti edemeyeceimi, ama ondan holandm, onun
yannda kendimi rahat hissettiimi ve ilikimize engeller koymak iin bir neden gremediimi
syledim. Tekrar, Bu ok iren, dedi. Bu artlar altnda birini batan karmam nasl beklersin?
Eer bana kar koymayacaksan o zaman bunu asla yapamam. Tekrar dnmem gerekecek. Sonra
heykel stdyosundan kp dierlerinin yanna gitti.
Birka gn sonra ayn konuyu tekrar gndeme getirdi. Ona nceden hibir ey iin sz
veremeyeceimi, kendisinin deneyip ne olacan grmesi gerektiini syledim. Byle sylemem onu
kzdrd. Yana ramen, dedi, bu konuda ok tecrbeli olduun hissine kaplyorum. Aslnda pek
tecrbeli olmadm syledim. O zaman seni anlayamyorum, dedi. Davrann hi anlaml
deil. Bunun elimde olmadn syledim. Anlaml olsun ya da olmasn, durum buydu. Ayrca ondan
korkmuyordum. Bu nedenle korkuyormu gibi davranamazdm. Benim iin ok karmaksn, dedi.
Bu, onu bir sre yavalatt.
Bir hafta kadar sonra onu grmeye gittim. Artk alkn olduum yntemi uygulayarak beni yatak
odasna ekmeyi baard. Yatann yanndaki sandalyenin stnde duran kitaplardan birini eline ald.
Marquis de Sade okudun mu? diye sordu. Okumadm syledim. Gururla Hah! Seni arttm,
deil mi?dedi. artmadn syledim. Sade okumam olmakla birlikte ona bir itirazm
olmadn syledim. stelik Choderlos de Laclos ve Restif de la Bretonneu okumutum. Sadea
gelince, ben onsuz da yapabilirdim ama belki kendisi yapamazd. Her halkarda, dedim, kurban ve
cellt ilkesi beni hi ilgilendirmiyor. Bu rollerin ikisinin de bana yakmayacan syledim.
Hayr, hayr bunu demek istemedim, dedi. Sadece seni artr m onu renmek istemitim.
Biraz hayal krklna uram gibi grnyordu. Sen Franszdan ok bir ngilize benziyorsun,

dedi. ngilizler kadar mesafelisin.

Bunun ardndan davranlar biraz deiti. Sabahlar uradm zaman bana daha uzak
davranmyordu ama daha ileri gitmeye bariz bir biimde ekiniyordu. ngilizler kadar mesafeli
olmam onu baaryla durduruyordu. Bu durumdan ok memnundum.
Haziran aynn sonlarnda bir sabah bana orman manzarasn gstermek istediini syledi.
Franszcada bu szck atya destek olan kirilerin oluturduu ereve anlamna geliyordu. Beni st
kattaki resim stdyosunun dndaki koridora gtrd. Koridorda duvara dayal hlde duran
deirmenci merdiveni bamzdan yaklak bir metre yukarda bulunan bir kapya ulayordu. Nazik
bir biimde eildi. nce sen, dedi. Ben biraz tereddt ediyordum ama tartmak bouna olacakt. O
nedenle merdivene trmandm ve Picasso da beni takip etti. Merdivenin en st basamana knca
kapy iterek atm ve kk bir odaya girdim. Oda atnn hemen altnda ve 3,5 metreye 6 metre
boyutlarndayd. Odann sa tarafnda neredeyse yere kadar uzanan, kk ve ak bir pencere vard.
Pencereye doru yrdm ve dar baktm. Darda Parisin Bat Yakasnda atlarn ve bacalarn
oluturduu bir tr Kbist ekil grnyordu. Picasso arkamdan bana yaklat ve kollarn bana
dolad. Sana sarlsam iyi olur, dedi. Pencereden dp evin adn ktye karman istemem.
Hava son birka gn iinde snmt ve Picasso scak havalarda arkadalarn kabul ederken giydii
klasik giysilerini giymiti: beyaz bir ort ve terlikler.
Parisin atlar ok gzeldir, dedi. Bu grntnn resmi yaplabilir. Ben pencereden dar
bakmaya devam ediyordum. Karmzda, biraz sa tarafta bulunan bir avlunun tesinde bo bir binada
yenileme almalar yaplyordu. D duvarlardan birinin zerinde bir ii Barok tarzda dekorasyonu
olan yaklak iki metre uzunluundaki devasa bir penisi beyaza boyuyordu. Picasso manzaradan ve
gkyznn mavi-gri renklerinin altndaki gzel ve eski atlardan bahsetmeye devam etti. Ellerini
yukar doru ekti ve gslerimi kavrad. Ben bir ey yapmadm. Sonra biraz fazla masum bir
tavrla O da ne? dedi. u duvarn stndeki beyaz resim sence neyin resmi bu? Onun kadar
rahat davranmaya alarak bilmediimi syledim. Resmi belli bir eye benzetemediimi syledim.
Kendini geri ekti. Ellerini birden deil, ama dikkatle, sanki gslerim eklini ve rengini
beendii iki kaysym gibi ekti. Kayslar toplamt, olgun olduklarn grmt ama sanki
birden yemek zamannn henz gelmediini fark etmiti.
Picasso geri ekildi. Arkam dndm ve onunla yz yze geldim. Hafife kzarmt ve memnun
olmu gibi grnyordu. Onu itmediim veya pencereden dmediim iin memnun olduu hissine
kapldm. Kolumdan nazike tutarak beni ormandan dar kard ve merdivenden inmeme yardm
etti. Merdivenden indim, o da beni takip etti. Resim atlyesinde bulunan grubun yanna gittik. Herkes
ok canl bir ekilde konuuyordu ve bizim aralarndan ayrldmz da geri dndmz de fark
eden olmam gibiydi.
O yaz tatilimi Genevive ile geirmek iin henz Almanlar tarafndan igal edilmemi olan
Montpellier yaknlarndaki Fonts adndaki bir kye gittim. Oradayken gen insanlarn yetikinlie
gei aamasnda zaman zaman geirdii krizlerden birini yaadm. Nedeni Picasso deildi. Onunla
tanmadan nce de bir sredir bu krizin yolda olduunu hissediyordum. Yaptm ey, o zamana
kadar yaamakta olduum hayatla aslnda yaamak istediim hayat arasndaki atmann yol at
bir tr zihinsel durum deerlendirmesiydi.
ocukluumdan beri uykusuzluk yayordum ve geceleri uyumaktan ok okumakla zaman

geiriyordum. Hzl bir okuyucu olduum iin ok sayda kitap okumay baarmtm. Babam bu
eilimimi desteklemiti. Babam ziraat mhendislii eitimi almt ve ok sayda kimyasal imalat
irketi kurmutu. Ama ayn zamanda edebiyata da ok ilgisi vard ve zengin ktphanesinin kaplar
bana hep akt. On iki yama geldiimde Joinville, Villon, Rabelais, Poe ve Baudelairein ou
kitabn okumutum ve on drt yama geldiimde Jarrynin btn eserlerini bitirmitim. On yedi
yamdayken baarlarmla gurur duyuyordum ve hayatla ilgili her eyi bildiimi sanyordum. Oysa
btn bildiklerim kitaplarda yazanlard.
D grnm ok deiik bulmuyordum. Dier taraftan, kendimi beenmiyor da deildim. Hibir
eyden korkmuyordum. Btn yarglarmda tamamen tarafszdm ve genliin verdii tecrbesizliin
neden olduu hayallerin peinde deildim. Ksacas, kendimi bir gen kz grntsnde grm
geirmi bir filozof gibi gryordum.
Babam Havalarda uuyorsun, diyerek beni uyandrmaya alt. Ayana kaln tabanl
ayakkablar giyip yere insen iyi olacak. Yoksa sert bir d yaayacaksn. Bu d ressam
olmaya karar verdiim zaman yaadm. Hayatta ilk defa baz snrlarm olduunu kefettim.
almalarm srasnda matematik veya hukuk gibi beni aslnda hi ilgilendirmeyen alanlarda bile
karlatm problemleri hi zorlanmadan zerdim. Ama resim yapmaya baladm zaman, ne
kadar kendimi adam olsam da yapamadm eyler olduunu fark ettim. Kavramsal ve teknik her
trl problemi yayordum, Uzun zaman boyunca kendimi bir keye kslm hissettim. Sonra birden
yaadm zorluklarn en azndan ksmen hayat tecrbem olmamasndan kaynaklandn anladm.
Zihinsel olarak pek ok eyi kavrayabiliyordum ama konu tecrbe olduunda tamamen cahildim.
On yedi yamda resim yapmaya baladm. Son iki yldr Rozsda isimli Macar bir ressamn
denetiminde alyordum. Ayn zamanda Sorbon niversitesinde edebiyat ve hukuk eitimi
alyordum. Babam okulu brakp btn zamanm resim yapmaya ayrmama izin vermemiti. Ama ben
sabah derslerime girmeyerek Rozsdann stdyosunda resim yapmaya gidiyordum.
Rozsda Parise Budapeteden 1938 ylnda gelmiti. Anne tarafndan Museviydi. gal yasalarna
gre sar Davut Yldzn takmas gerekirdi. Bu yldz takmayarak hareketlerinde serbestlik
kazanyordu ama byk bir risk altna da giriyordu. Bunun yan sra, Macaristan Alman uydusu olduu
iin Rozsdann Naziler iin askerlik yapmas gerekirdi. Yapmad iin Musevi olduu ortaya
kmakla kalmyor, onlarn gznde asker kaa da saylyordu. Bu nedenle gaz odasna gitme
ihtimali iki katna kyordu. Her gn birilerinin gelip onu alma tehlikesiyle kar karyayd. stedii
yaplmad zaman ivi kadar sert olan babam, can istedii zaman ok cmert de olabiliyordu. Ona
Rozsdann durumundan bahsettiim zaman kendisini slimen Budapeteye gtrecek olan belgeleri
almasna yardmc oldu.
1943 ylnn ubat aynda Dou Garndan kendisini uurladm. Gittii iin ok zlyordum nk
bana gerek bir dost olmutu. Ayrca resim sanatnda gsterdiim ilerlemenin tehlikeye girdiini
dnnce de zlyordum. Rozsdaya ne yapacam ve kiminle alacam bilemediimi
syledim. Tren yola koyuldu. Rozsda trene atlad ve bana seslendi: zlme. ay iinde Picasso
ile tanrsn. Neredeyse gn gnne hakl kt.
Beni zen yalnzca resimle ilgili problemlerim deildi. Picasso ile tanmamdan nceki iki veya
yl sresince sahip olduum erkek arkadalarmn ou benden yaklak on ya byk adamlard.
ou bir ekilde direnite aktif rol alyordu ve bence hepsi bana ocuk gzyle bakyordu. Belki de

bu nedenle beni rahat brakmlard. Her ne kadar Dominik rahibelerin yatl okul yllarmda bana
gerek diye yutturmaya altklar masallara kanmam olsam da, genel atmosfer iime ilemiti.
Anlattklar masallara inanmak iin yeterince ikna olmamtm ama inanmamam gerektiinden de emin
deildim.
On yedi ve yirmi yalarm arasnda kendi yalarmdaki bir ocua ktm. O da benimle ayn
byme sanclarndan geiyordu. Ne zaman kendimi ona vermeye hazr hissetsem, o kendini geri
ekiyordu ve ne zaman o macera aramaya balasa, benim phelerim ortaya kyordu. Sonra o
zatrree oldu ve hastal srasnda ailem arkadalmz bitirmeye alt. O uzaklarda nekahet
dnemini geirirken, ben bekret adndaki engeli amam gerektiine karar verdim. Dnd zaman o
kadar saldrgan davrandm ki benden korktu. Bana beni sevmediini ve kendisiyle ilgili bir
beklentiye kaplmamam gerektiini syledi.
nmde bir hayatn olduunu anlamak yerine zamanmn azaldn hissediyordum. Aldm bu ilk
reddi gzmde ok bytmtm. Hibir eyin nemi yok diye dnyordum. retmenim Rozsda
gitmiti. Sevdiim ocuk beni bandan atmt. Kaybedecek hibir eyim kalmamt. Picasso ile
byle bir dnemde tantm. Mays ve Haziran boyunca sren ksa ekimelerimizin ardndan yaz
tatilimi Genevive ile geirmek iin Midiye gittiim zaman hl onunla tanmamdan nce
yaadklarmn etkisi altndaydm. Benim gzmde sulu ailemdi ve ulatm sonu hayatm
mahvettikleri eklindeydi. Bundan sonra dizginleri ben elime alacaktm.
lk adm babamn karsna geip ressam olmaya karar verdiimi ve kendimi tamamen resme
adamak iin dier almalarm durdurmam gerektiini sylemekti. Ne kadar inat olduunu
bildiim iin, bunu sylersem aramzdaki ilikinin biteceini grebiliyordum. Ama bunun sonularn
kabul edersem beni istediklerimden ayran duvar aacam da hissediyordum.
O zamana kadar iinde bulunduum sosyal evrenin beni sarmalad bir tr kozann korumas
altndaydm. Hayatn bana ulaabilen seslerinin ok ksk olduu ve gereklikle btn balantmn
kopuk olduu izlenimine kaplyordum. Ancak bir ressamn almalarna getirdii vizyonu dorudan
kazand hayat tecrbesiyle beslediini ve kozamn dna kmam gerektiini de biliyordum. Bence
bu entelektel bir krizden daha fazlasyd. Bu adeta bir yeniden doutu ve kararm verdiim gn
kendimi yeni domu kadar plak hissediyordum.
Ekim aynda babama mektup yazarak btn bunlar aklamaya altm. Yant, beni hemen Parise
geri dndrmesi iin her zaman en az benim kadar kendi hkm altnda olan annemi gndermek oldu.
Eve ulatmzda fkeden gz dnm bir biimde bizi bekliyordu. Davranlarmn utan verici
olduunu ve aklm kardm syledi. Eer srar edersem ciddi ekilde hasta olduuma karar
vermekle ve beni hastaneye kaldrmakla tehdit etti. Bana fikrimi deitirmem iin yarm saat sre
verdi ve bir i iin dar kt. abuk davranmam gerektiini biliyordum. Anneme hibir ey
demeden evden ktm ve bize yakn oturan anneannemin evine katm. Anneannem evde deildi.
Beklemeye karar verdim. Birka dakika sonra annem ve babam geldi. Artk annem de aklm
kardma ikna olmutu. O zamana kadar istemeyerek de olsa hep itaat etmitim. Yirmi bir yamda
birden babam kadar inat olmutum.
Onlarn geldiini grnce koarak en st basamaa ktm. Babamn iinde bulunduu ruh hlini
bildiim iin beni evden dar srkleyerek karmaya ve eve geri gtrmeye alacan
biliyordum. Ama n kapdan uzakta olursam beni gtrmekte zorlanacan dndm. Babam

peimden geldi. Onu hi o kadar fkeli grmemitim. Babam hep sinirli bir adamd ve evresindeki
herkesin evde, ailenin geri kalannda, fabrikalarnda, dnyada ona koulsuz itaat etmesini isterdi.
Bana eve dnp dnmeyeceimi sordu. Hayr dedim. Benim koullarm kabul etmezse evi terk
etmeye kararl olduumu syledim. Ondan bir daha hibir ey istemeyeceimi ama bundan sonra
hayatm istediim gibi yaayacam syledim.
Btn gcyle bana vurmaya balad bama, omuzlarma, yzme ve srtma. Benden o kadar iri
ve kuvvetliydi ki, byle devam ederse dayanamayacam biliyordum. Merdivene oturdum ve
bacaklarm korkuluklardan geirdim. Kollarm da korkuluklardan geirdim ve ellerimi birletirdim.
Bu ekilde yzme daha fazla vuramad. Yzm ok fena kanyordu ve kanlar beyaz korkuluk
demirlerinden dizlerime damlyordu. Bir gzmn itiini hissediyordum. Beni ekip karmaya
alt ama direndim.
O anda bahe kapsnn aldn duydum ve anneannem ieri girdi. Elinden geldii kadar hzla
yukar kt. Babama neler olduunu sordu. Babam ona grdklerinin hepsini benim kendi kendime
yaptm syledi. Ben bunun doru olmadn syledim. Anneannem ne olup bittiini
anlayamadn, ama durumumun ok kt olduunun belli olduunu syledi. Beni yataa yatracan
ve hemen bir doktor aracan syledi. tesini yarn dnrz, dedi.
Anneannem o dnemde yetmi be yandayd. Drt yl nce dedemi kaybetmesinin ardndan bir
sinir krizi geirmiti. yl bir huzurevinde kaldktan sonra bir yl kadar nce kendi evine dnmt.
Anneannem kendi maan alyordu ve mali adan babama baml deildi. Ancak parasn babamn
da arkada olan bir avukat idare ediyordu ve bu nedenle biraz da babamn hkm altnda saylrd.
Babam bu durumdan faydalanp tehditlerine anneannemi de ekledi. kinizi de akl hastanesine
kapatacam, dedi. kiniz de delisiniz. Ayrca ikiniz de bundan sonra parann kendiliinden
kazanlmadn greceksiniz. Bakalm o zaman ne yapacaksnz?
Anneannem babamn karsnda dimdik durdu. Elinden geleni ardna koyma, dedi. kimizi de
hastaneye kapatmak iin ne yapabiliyorsan yap. Neler yaparmsn bir grelim. Bundan sonra
Franoise isterse benimle kalacak. Hatta sana yardm etmek iin kendi isteiyle psikiyatrik
muayeneden geecek.
Fransz yasalarna gre, bir kiinin akl hastanesine yatrlabilmesi iin iki farkl psikiyatr
tarafndan deli olduuna hkmedilmesi gereklidir. Babamn beni muayene ettirdii ilk adam,
metabolizmamn normalden yzde 30 daha yava olmas ve bunun sadece ok yorgun olduuma iaret
etmesi dnda bende hibir sorun bulamamt. Bu fiyaskodan sonra babam kadn bir psikiyatr buldu.
Babamn hikyesine gerekten inanm myd, yoksa deli olduum hkmne varmak iin talimat m
almt, bilemiyorum. ki saat boyunca bana sorular sordu, nutuk att ve beni tehdit etti. Bundan da bir
ey kmad. Babamn beni muayene etmesi iin sraya dizdii biri kendi kuzeni olan birka
psikiyatrla daha grtm. Her grmeyle kendimden biraz daha emin oldum. Sonunda bu azap sona
erdi.
Artk anneannemle oturduum iin mali sorunlar yayordum, nk para kaynam her zaman
babam olmutu. Tek kyafetlerim, anneannemin evine katm gn zerimde olanlard. Babamn
evinden bir ey almam elbette imknszd.
Ailemin evi Bois de Boulogneun hemen dndayd. Boisde sk sk ata binerdim. Eski binicilik
eitmenime gittim ve i aradm syledim. Bana yeni balayanlara eitmenlik ii verdi. Baz gnler

Parisin yaklak 20 kilometre dndaki bir binicilik ve yar merkezi olan Maisons-Laffittee
gidiyordum. Bu beni epeyce megul ediyordu.
Picassoyu bir daha ancak Kasm aynda ziyaret edebildim. Onunla ilikimizde ok ak olan bir
ey vard: onunla ok daha rahat iletiim kuruyordum. Babamla yllar boyu hi iletiim kuramamtm.
k olduumu sandm, benimle ayn yataki ocukla bile ilikim ou zaman zor ve karmak, hatta
olumsuzdu. imdi birden, ya benim katm olan birisiyle, daha balangtan her eyi
konuabilecek bir rahatlk buluyordum. Mucize gibi bir eydi.
Onunla drt, be ayn ardndan tekrar grmeyi yazn yaadklarmn szgecinden geirince ok
yakn bir arkadamla yeniden buluuyor gibi hissettim. Ergenlikte kendimi l geen yalnz bir
yolcu gibi grrdm. Entelektel adan her ne kadar kendini beenmi olsam da sosyal adan
ekingen ve arkadalarmn yannda bile sessiz birisiydim. Ama imdi doru dzgn tanmadm bir
kiinin yannda kendimi tamamen rahat hissediyordum. D grne baklrsa Picasso ile ortak
hibir yanmz yoktu ama gerekte ortak ok noktamz vard. Bir sabah daha nceleri gsterdiim
ngilizlere zg uzakl bir kenara brakp, ok scak bir biimde kendisinin yannda ne kadar
rahat olduumu Picassoya sylediim zaman beni kolumdan yakalad ve heyecanla: Ben de ayn
ekilde dnyorum, dedi. Genliimde, senden daha gen olduum zaman dhi, bana benzeyen
kimseyi bulamazdm. Kendimi ok yalnz hissederdim ve gerekten ne dndm hakknda hi
kimseyle konumazdm. Yalnzlm resimlerimle giderirdim. Yam ilerledike bir eyleri
paylaabildiim insanlarn says gittike artt. Seninle karlatmzda da ayn hisse kapldm
ayn dili konutuumuz hissine. Daha ilk saniyede seninle iletiim kurabileceimizi anlamtm.
Ona byle dndne sevindiimi syledim. Tatile kmadan nce onu grmeye ok sk gittiim
iin kendimi sulu hissettiimi ve artk kendisini o kadar rahatsz etmek istemediimi syledim.
Bir eyi akla kavuturalm, dedi. Sen gelsen de gelmesen de birileri beni rahatsz ediyor.
Genken beni kimse tanmazd ve rahatsz da etmezdi. O zamanlar gn boyu alabiliyordum. Sen o
dnemde ziyaret ediyor olsaydn, belki bir kelime bile sylemeden beni rahatsz edebilirdin. Ama
imdi beni rahatsz eden pek ok kii var. O yzden sen olmazsan bir bakas zaten olacak. Akas
gayet ciddi olan yznde bu aamada bir glck belirdi beni senden ok daha fazla rahatsz eden
ok kii var.
Binicilik dersleri vermediim sabahlar haftada iki veya gn Grands-Augustins Caddesinde
geiriyordum. Orada grdm insanlarn ou hemen her gn gelen kiilerdi. Eer Picasso onlara
resim gstermek isterse, resimlere bakyorlard. Eer resim gstermek istemezse, pek bir ey
demeden bo bo oturuyor ve le yemei zaman kendi yollarna gidiyorlard. Bu insanlar yalnzca
orada zaman geiren kiiler deildi. Hepsi bir ekilde Picassonun hayatnda yer alyordu. Cahiers
dArt dergisinin yayncs Christian Zervos, rnein, Picassonun almalarn derleyen bir yayn
zerinde alyordu ve ou zaman en yeni izimlerin ve resimlerin fotorafn ekmesi iin
fotorafsn da yannda getiriyordu.
Sonra Kbist hareketin resmi szcs konumundayken Guillaume Apollinairein sekreterliini
yapan Baron Jean Mollet vard. Apollinaire yirmi be yl nce lmt ama Baron hl
Picassonun stdyosunun neredeyse kalc bir parasyd.
O dnemde Picassoyu sk sk ziyaret eden bir baka isim, daha sonralar polis mdr olan ve
ardndan Match dergisine geen Andr Duboisyd. Onun ileri Bakanlnda alt zamanda

Almanlar Picassoyu yava yava rahatsz etmeye balad iin, hemen her gn urayp her ey
yolunda m diye kontrol ediyordu. Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir ve air Pierre Reverdy yine
sk sk gelenler arasndayd. Sartre ve Simone de Beauvoir genelde kendi aralarnda konuurlard.
Sartre Picassoyla her zaman bir kede konuurdu ve o kadar gizli kapakl iler eviriyormu gibi
grnrlerdi ki, konutuklarnn Direnile ve yasak yaynlarla ilgili olduundan emindim. Sartre
benim yanmda bir ey syleyecek olduu zaman genel olarak resimle veya Picassonun resimleriyle
ilgili bir ey konumazd. Konumalarn fazlaca akl verici bulduum iin, genelde air Jacques
Prvert gibi bakalaryla konuma alkanl edinmitim. Kimsenin fazla espri yapamad bu
dnemde, Prvert her zaman komik bir eyler bulmay baaryordu. Picassonun evinde kendisinin
bronz dkme bir heykeli vard. Bir gn Prvert bronz heykelin kolunu kendi gmleinin koluna sokup
evdekilerle tokalamaya balayarak herkesi ok gldrd. Tokalarken geri ekilip bronz eli
tokalat kiinin elinde brakyordu.
O k bir sabah yeni bitirdiim ve Picassoya gstermek istediim birka resmimi alp GrandsAugustins Caddesine gittim. eri girdiimde evin st katndaki resim stdyosunda grmeye alkn
olduum kiilerin alt katta Sabartsnin alt uzun odada oturduunu grdm. Sabarts bir eyler
eviriyormu gibi grnyordu. Bana iaret ederek onu takip etmemi istedi. Odadan ktmz zaman
fsldayarak Seni yukarya alabileceimi syledi. Ama bugn baka hi kimseyle grmeyecek.
Seni ok edecek birisiyle karlaacaksn, dedi.
Resim stdyosuna girdiim zaman Picassonun zayf, esmer, ciddi grnl bir adamla
konutuunu grdm ve gerekten de ok geirdim. Bu adam Andr Malrauxdu. O dnemde Malraux
genliin idolyd. Hepimiz kitaplarn Fethedenler, nsann Kaderi, nsann Umudu bir solukta
okuyup bitirmitik ve yalnzca kitaplar nedeniyle deil, Malrauxnun inde Hindiinde, spanyada
ve son olarak Direniteki Correze rgtnde gsterdii kahramanlklardan dolay da ona hayranlk
duyuyorduk.
Picasso beni Malraux ile tantrd ve resimlerimi her ikisine de gstermemi istedi. ekinerek
resimlerimi gsterdim. Birinin nceki yaz Les Bauxya yaptm seyahatte yaadm bir annn resmi
olduunu syledim. Bu, Picassoya Malraux ile be yl nceki Noel gnnde orada tantklarn
hatrlatt. Cehennem Vadisinden aa baktm zaman bana Danteyi hatrlatan baka bir dnyaya
ait bir havas var, dedi Picasso.
Hatrlatmal, diye yantlad Malraux. Dante Floransadan srgn edildiinde oraya gitmi ve
oras Cehennemi yazarken kendisine ilham vermitir.
Malraux gittikten sonra Picasso Umarm hediyeni beenmisindir, dedi. Ona hangi hediyeden
bahsettiini sordum. Malraux ile konuman saladm, dedi. Kimsenin onu burada grmemesi
gerekiyordu. ok tehlikeli. Direniten ksa bir sreliine geldi. Ona memnun olup olmadm
bilmediimi syledim. O gne kadar romantik efsanenin bir hayranydm. Ancak kendisiyle ilk defa
karlamak ve tikle seiren gergin yzn grmek beni hayal krklna uratmt.
Picassoyu ziyaret edenler arasnda bulunan Jean Cocteau siyasi olarak tam ters gr
savunuyordu. O k bir gn, arkada aktr Jean Marais ona Jeannot diyordu ile birlikte gelip,
Picassoya Maraisnin Racinein Andromaque isimli eserinin bir uyarlamasnda Pyrrhus roln
oynayacan syledi. Cocteau ondan ok emindi. Bizim kk Jeannot ok baarl olacak, dedi.
Jeannot seti ve kostmleri bile tasarlamt. Cocteau onlar bize ayrntlaryla anlatt. Sarayn siyah

stunlar ve beyaz kostmler arasndaki tezad uzun uzadya tanmlad. Bir de Pablo bir sahnede
Jeannot kendisini merdivenlerden ba aa atarken 4,5 metreden uzun mor pelerini iinde nasl
muhteem grndn bilseydi! Yalnz bir problem vard: Jeannota bir asa lazmd. Pablo ona bir
asa tasarlayabilir miydi?
Picasso bir an iin dnd ve sonra dedi ki: Buci Caddesinde kurulan kk sokak pazarn
biliyor musunuz? Cocteau ve Marais arm hlde baktlar ama bahsettii pazar bildiklerini
sylediler.
Tamam, dedi Picasso. Oradan bana bir sprge sopas getirin. Cocteau ve Marais rahatsz
olmua benziyorlard ama bir sprge sopas alp geldiler. Picasso sopay ald. ki gn sonra geri
gelin, dedi. Bir eyler dneceim.
Onlar gittikten sonra Picasso bir demir ubuk ald, byk ocanda stt ve sopann stne ilkel
grnml soyut bir desen izdi. Ona bu sopann ok uzun olup olmadn sordum. Jeannotun
muhteem 4,5 metrelik pelerinine dolanmasn nler, dedi. Hem isterse sopaya yaslanabilir.
Picasso oyunun gala gecesine gitmek istemedi. Jeannotun kendisi iin yapt asay sallamasn bile
grmek istemedi ve davetiyesini bana verdi. Oyunu izlemeye giden kadnlar tam da kendilerinden
beklenecei gibi enelerinden yere kadar uzanan kasvetli elbiseler giymiti. Ancak erkekler
bacaklarn ve kalalarn ortada brakan ksack tunikleri iinde opera fareleri gibi kuyruklarn
sallyorlard.
Oyunun en komik taraf sarayn siyah stunlaryd. Ne zaman Pyrrhus stunlardan birine yaslansa
ucuz boya eline bulayordu. Oyunun dramatik anlarndan birinde Androma-queyi skca tuttuunda
elinin izi beyaz elbisesin stne kt. Ksa sre iinde Yunandan ok avangart bir grn almt.
zleyiciler bardlar. Bir sre sonra izleyiciler slk alyor ve yuhalyorlard. Sanrm oyun ancak
gn oynayabildi.
Stdyoyu dzenli olarak ziyaret edenlerden bir dieri de Picassonun heykellerinin fotorafn
ekmeye gelen fotoraf Brassaydi. Picasso ona satamaktan ok zevk alyordu ve genelde onu
Bugn kafamda ne kracaksn, diyerek karlyordu. Brassa ok sakar biriydi ve bu kadar basit bir
sz bile onu kzdrmaya yetiyordu. O dnemde Picasso kuyruu dimdik uzanan hamile kedi heykeli
zerinde alyordu. Bir sabah Brassa fotoraf sehpasn kurarken Picasso ona: Allah akna
kuyrua yaklama, krarsn, dedi. Brassa szn tuttu ve fotoraf sehpasn kapatp kediden
uzaklarken yana doru bir hareket yapt ve elbette kedinin kuyruunu krd. Kendini heykelden
kurtarr kurtarmaz sehpasn kendisine doru ekmeye balad. Picasso dedi ki: Sehpay brakp
gzlerini ovutursan iyi olur. Bu aslnda pek ho bir sz deildi nk Brassanin gzlerinin
prtlemesine neden olan bir salk sorunu belki de tiroit vard. Ama daha en banda hi kimsenin
Picassonun alaylarna sinirlenmediini grmtm. Brassa belki komik bulduundan belki de
kendisini glmek zorunda hissettiinden o kadar yksek sesle glmeye balad ki bacaklar fotoraf
sehpasnn ayaklarna doland ve Picassonun Afgan tazs Kasbek iin stdyoda bulundurduu su
dolu byk leenin iine srt st dt. Brassa dnce herkesin zerine su sratt. Bu Picassoyu
btn gn gldrmeye yetti.
Bana daha sonralar Eer sabahlar beni kimse grmeye gelmezse leden sonralar alacak bir
ey bulamam, demiti. Olan bitenin almalarmla hibir alakas olmasa da, bu insanlar benim
pilimi arj etmeme yaryor. Tpk kibritin akmas gibi, onlar da benim btn gnm

aydnlatyorlar.
Ama Picassonun misafirleri iinde davetsiz gelenler de vard. Almanlar resimlerinin
sergilenmesini yasaklamt. Onlarn gznde Picasso yozlam bir sanat, daha da kts,
Franco ynetiminin dmanyd. Srekli ona sorun karmak iin bir bahane buluyorlard. Her hafta
bir grup niformal Alman gelip o can skc havalaryla Buras Msy Lipchitzin evi deil mi?
diye sorarlard.
Hayr, derdi Sabarts. Buras Msy Picassonun evi.
Hayr, deil. Biz burann Msy Lipchitzin evi olduunu biliyoruz.
Ama deil, diye srarla yantlard Sabarts. Msy Picassonun evi.
Msy Picasso Musevi deil, deil mi?
Tabii ki deil, derdi Sabarts. Bir kiinin Ari rktan gelip gelmedii bykanne ve
bykbabalarnn vaftiz belgesiyle sabitlendii iin, hi kimse Picassonun Musevi olduunu iddia
edemezdi. Ama onlar yine de gelir ve o srada Amerikada olduunu ve aslnda o evde hi
yaamadn ok iyi bildikleri heykeltra Lipchitzi aradklarn sylerlerdi. Orada olmadn teyit
etmeleri gerekiyormu gibi yapar ve Olmadn kesin bilmemiz lazm. Belgelerini arayacaz,
derlerdi. lerinden birisi Franszca konuan , drt tanesi eve girerdi. Evdeki danklk onlar
davet ediyor gibiydi. Her yere ve her eyin arkasna bakarlard.
Picasso ben onunla tanmadan nce Almanlarla biraz sorun yaamt. Bir gn bunu bana byk bir
sevinle anlatt. Almanlarn 1940 ylnda atekesten sonra ilk yaptklar eylerden biri bankalardaki
kasalarda bulunan btn varlklarn hesabn karmakt. Musevilerin varlklar gasp edilmiti.
Dierlerinin varlklar da ihtiya duyulmas durumunda kullanlmak zere kaydedilmiti. Almanlarn
en ok ilgisini eken yabanc lke tahvilleri ve bonolar, altn, mcevherler ve deerli sanat
eserleriydi.
Kaytlar balar balamaz Paristen uzakta olan ou kii kutular veya kasalar ald zaman orada
olmak iin derhal geri dnmt. Herkes balangta, teknisyenler Almanyadan gelmeden igalci
askerlerin ileri kendi bildikleri ekilde idare edeceini ve deerli eyalarn koruma anslarnn
daha yksek olacan biliyordu. Benim ailem de daha sonra rendiim ekilde Picasso da byle
yapmt. Picasso kendi eyalaryla ilgilenirken Matissein eyalarna da gz kulak olmutu.
Matisse ok ciddi bir mide ameliyat geirmiti ve gney Fransaya tanmt. Resimleri Ulusal
Ticaret ve Endstri Bankasnn ana binasnda, Picassonun kasasnn hemen yanndaki bir kasada
saklanyordu. Picassonun kasas aldnda kendisi de oradayd. Bodrumda byk oda dolusu
resim vard: ikisi kendi resimlerinin, biri Matissein resimlerinin olduu oda. Bankann mdr
ikisinin ortak bir arkadayd. Picasso spanyol olduu iin belgeleri eksiksiz olduu srece
Almanlarn ona dokunmas zor olurdu, ama Franco rejimi kendisini istenmeyen adam ilan ettii iin
durumu biraz hassast. Hem Picasso hem de Matisse Naziler tarafndan yozlam sanatlar olarak
kabul edildii iin endie etmeleri doald. Mfettiler, bana sylediine gre, ok iyi disiplinli ama
pek zeki olmayan iki Alman askeriydi. Onlar bir odadan dierine gtrp, tablolar eline alp,
inceler gibi yapp, sonra tekrar yerine brakarak askerleri ke bucak dolatrm, yanl yerlere
sokmu ve kafalarn kartrmt. Zaten ne kendisinin ne de Matissein eserlerini tanmadklar iin,

hangi odada olurlarsa olsunlar neye baktklarn bilmiyorlard. Sonunda kendi eserlerinin yalnzca
te birinin kaytlara geirilmesini salam ve sra Matissein eserlerine gelince Bunlar grdk
zaten, demiti. Resimleri birbirinden ayramayan askerler hepsinin deerinin ne kadar olduunu
sormulard. Onlara resimlerinin toplam deerinin 8,000 Frank bugnn parasyla yaklak 1,600
Dolar olduunu sylemi ve ayn rakam Matissein eserleri iin de belirtmiti. Askerler onun
szne inanmt. Ne kendisinin ne de Matissein hibir resmi alnmamt. Herhalde askerler
uramaya demeyeceini dnmt.
Almanlar otoriteye sayg duyar, demiti. Hangi konuda olursa olsun. Herkesin tand biri
olmam ve oraya bizzat gidip resimlerin lleri, deerleri ve yapldklar tarihlerle ilgili kesin
bilgiler vermem onlar ok etkiledi. Ayrca hi kimsenin onlara doru olmad anlalrsa pahalya
patlayacak bir hikye anlatabileceini de dnmyorlard.
O dnemde Picassonun stdyosuna girip kanlar arasnda Kafkaya zg bir belirsizlik hkimdi:
rnein esrarengiz bir sanat tarihisi ve zaman zaman ne olduu belli olmayan bir grevle urayan bir
fotoraf. Picasso onlarn casus olduunu dnyordu ama casus olduklarn kantlayacak hibir ey
olmad gibi, onlar eve almamak iin bir neden de yoktu. En korktuu ey bir gn bu gvenilmez
Almanlardan birinin dierlerinden daha sk urayan fotorafnn mesela eve baz yasad
belgeler brakmas ve Gestapo bir daha arama yaptnda gerekten bir eyler bulmalaryd.
Sava srasnda orada kalmas cesaret isteyen bir iti nk Hitler resimlerini ktlemiti ve gal
kuvvetleri entelektellerden pek holanmyordu. Pek ok ressam ve yazar Lger, Andr Breton,
Max Ernst, Andr Mason, Zadkine ve daha pek ou Almanlar gelmeden nce Amerikaya kamt.
Kalmann ok riskli olduunu dndkleri akt. Bir gn Picassoya neden Pariste kaldn
sordum.
Risk almaya altm yok, dedi. Ama iddete veya korkuya boyun emeyeceim. Burada
kalmak istiyorum nk buradaym. Buradan ayrlmam salayacak tek kuvvet buradan ayrlma istei
olur. Burada kalarak cesaret gsterisi yapmyorum, sadece uyuukluktan buradaym. Bu yzden bedeli
ne olursa olsun kalacam.
Sabahlar Grands-Augustins Caddesine dzenli olarak gittike Sabartsnin benim yanmda
gittike daha ask suratl olmaya baladn grdm. Bir sabah resim stdyosunda Picasso, o ve ben
yalnzken yeterince diplomatik davrandna karar verdi. O sabah ben gelmeden nce benim
hakkmda konuuyor olacaklar ki, benim varmamn ardndan birka dakika getikten sonra Sabarts
sanki devam etmekte olan bir konumada grn bildiriyor gibi unlar syledi: Bence durum ok
kt Pablo. Ve sonu kt olacak. Seni tanyorum. Ayrca ok fazla kyafet deitiriyor ve bu da iyiye
iaret deil.
Birka hafta nce annem yumuayp giysilerimden bazlarn evden karm ve anneanneme
getirmiti. Haftalarca ayn giysileri giydikten sonra kavutuum giysilerimi doyasya giyiyordum.
Sen kendi iine bak Sabarts, dedi Picasso. Sen hibir ey anlamyorsun. Sen bu kzn gz
kapal ipte yrdn anlayacak zekya sahip deilsin. Onu uyandrmak m istiyorsun? Dmesini
mi istiyorsun? Sen bizim gibi uyurgezerleri anlayamazsn. Benim bu kz sevdiimi de anlamyorsun.
Onu bir erkek ocuu da olsa severdim. Aslnda biraz Rimbaudya benziyor. O yzden kuruntularn
kendine sakla. Aaya inip iine dn.

Sabarts ikna olmama benziyordu. ini ekti ve aa kata indi. Picasso ban sallad.
Cahillik ant, dedi. Hayatta bir top atarsn. Bir duvara arpp geri gelmesini istersin ki yeniden
topu atasn. Arkadalarnn byle bir duvar olmasn istersin. Ama onlar duvar olmaz. Arkadalarn
eski yatak rtlerine benzer. Attn top o eski yatak rtlerine vurunca iine gmlr. Geri gelmez.
Sonra gznn ucuyla bana bakarak ekledi: Sanrm asla k olamadan leceim. Gldm ve
imdiden kararn verme, dedim. Daha lmedin. Picasso bir an sessizleti ve sonra dedi ki:
Deirmenci merdiveninden ormana kp atlara baktmz gn hatrlyor musun? Hatrladm
syledim. Aklma gelen bir ey var, dedi. Sen imdi ormana yerlesen, hemen imdi tamamen
ortalktan kaybolsan ve hi kimse senin orada olduunu bilmese Sana gnde iki defa yemek
getiririm. Sen orada sessizce alabilirsin ve benim de hayatmda kimsenin benden alamayaca bir
sr olur. Geceleri beraber dar karz, nereye istersek oraya gideriz. Ve kalabal sevmeyen sen,
ok mutlu olursun nk benden baka hi kimseyle uraman gerekmez. Bunun ok iyi bir fikir
olduunu syledim. Ama sonra dnmeye balad ve dedi ki: Bunun o kadar iyi bir fikir
olduundan emin deilim nk beni de balyor. Eer sen zgrln feda etmeyi kabul edersen,
benim de kabul etmem gerekir.
Yine de fikri aklndan karmakta zorlandn grebiliyordum. Gzel olurdu, diye devam etti.
Benden baka kimseyi grmeden burada yaardn. Yaz yazar, resim yapardn ve ben de ihtiyacn
olan btn malzemeleri verirdim. Bu srr paylardk. Yalnzca hava kararnca dar kar ve
kimsenin bizi tanmayaca yerlere giderdik.
O an iin bu fikrin bana ok cazip geldiini kabul etmeliyim. Orada yalnz bama yaamak,
gerekten ilgimi eken ve bana yetecek tek kii dnda uzak durmak istediim herkesle irtibatm
koparmam salard. Hislerime henz ak denemeyeceini biliyordum ama ok gl bir karlkl
ekim duyduumuzu ve birlikte olmak istediimizi de biliyordum.
O sabah ayrlrken Picasso Sabartsnin sabahlar seni burada grd iin homurdanmasndan
ben de ok skldm, dedi. le yemeinden sonra gider. Sen bundan sonra leden sonralar gel
istersen. Ona leden sonralar urayabileceimi ama imdilik orman konusunu
deerlendiremeyeceimi syledim. Aylardan ubat olduu iin at katnn souk olacan
dnyordum.
Bence de, dedi. Ayrca ubat aynda gerekletirilebilecek baka fikirlerim var. leden sonra
kimseyi kabul etmediim ve telefon alsa bile amadm iin kimse bizi rahatsz edemez ve sana
gravr dersleri verebilirim. ster misin? Ona gravr dersi almay isteyeceimi syledim.
Grands-Augustins Caddesine bir leden sonra yapacam ilk ziyaretten nce Picassoyu arayarak
randevu aldm. Randevuma zamannda gittim. Geni, beyaz dantelden yakas olan siyah, kadife bir
elbise giymitim. Koyu renk sam Velzquezin Infanta resminde grdm bir ekilde toplamtm.
Picasso kapy at. Az ak kald. Sonunda, Gravr renmeye bu klkla m geliyorsun? diye
sordu.
Tabii ki hayr, dedim. Ancak bana gravr retmeye hi niyeti olmadndan emin olduum iin,
gerek duruma en uygun kyafeti giymitim. Baka bir deyile, sadece gzel grnmeye
alyordum, dedim.
Ellerini havaya kaldrd. Aman Allahm! Cesarete bak! Hayat bana zorlatrmak iin elinden

geleni yapyorsun. En azndan inanm taklidi yapamaz mydn? Baka kadnlar yle yapar.
Dalaverelerime kanmazsan biz nasl birlikte olacaz? Burada durdu. Sylediklerini yeniden
deerlendiriyor gibiydi. Sonra yavaa dedi ki: Aslnda haklsn, her eyin ak olmas daha iyi.
Ama anlyorsun deil mi? Eer gereklerden baka bir ey istemiyorsan dalavere yoksa hibir ey
seni koruyamaz. Gn cann actr. Bir ey dnyormu gibi durdu. Neyse, dedi, ok
zamanmz var. Greceiz.
Picassonun peinden Sabartsnin sabahlar alt uzun odaya girdim. Oda her zamanki
dankln bir kenara brakrsak, botu. Picasso odadan kt ve birka dakika sonra byk bir
albmle dnd. Odann ortasndaki uzun masann stndeki kt ve kitap ynn kenara itti ve
albm koydu. Kapan at ve iindekileri kard. inde kaln bir tomar bask kd vard.
Grdn gibi gravr konusuna geleceiz, dedi. Burada Vollard iin 1930larda yaptm yz
tane oyma resim var.
Ynn stnde tane oyma portre vard. Leke baskyla yaplm iki tanesi resim satcs
Ambroise Vollardn portresiydi. Picasso gld. Dnyann gelmi gemi en gzel kadn bile
Vollard kadar ok portresini yaptrmamtr Czanne, Renoir, Rouault, Forain, hemen herkes onun
bir portresini yapt. Bence hepsi birbirini rakip olarak grd iin resmini dierlerinden daha iyi
yapmak istiyordu. O adamda bir kadnn kendini beenmilii var. Renoir benim fikrimi ald ve onu
bir matador olarak resmetti. Ama benim Kbist portrem hepsinin resimlerinden daha iyi.
Bunu brakp iekli bir apkas olan, oturan, sarn bir kadnn n resmine geti. Karsnda
ayakta duran, salar ve gzleri siyah, stn bir kuman ksmen rtt baka bir n vard. Ayakta
duran kadna iaret etti. te bu. Bu sensin. Grdn, deil mi? Beni baz yzler ok etkiler ve seninki
de bu yzlerden birisi. Baka bir n resmine geti. Yine zerini ksmen bir kuman rtt kadnn
yannda tuhaf bir erkek figr vard. Erkek kadn elinden tutmutu ve dier elindeki palet ve
fralardan erkein bir ressam olduu anlalyordu. ok kll bir adamd ve frfrl bir yaka ve
buruuk bir apka takmt. Kvrck sal ve bykl bu kabaday adam gryor musun? Bu
Rembrandt, dedi Picasso. Belki de Balzactr emin deilim. kisi arasnda bir ey. Aslnda nemli
deil. Onlar aklmdan kmayan insanlardan sadece ikisi. Bildiin gibi her insan bir topluluktur.
Bunlar brakp baka resimleri eline ald. Hepsinde sakall adamlar, tral adamlar, yar insan
yar boa canavarlar, insan bal atlar, elenceli figrler ve her tr kadn vard. Herkes tamamen
veya ksmen nyd ve Yunan mitolojisinden bir dram canlandryor gibi grnyorlard.
Btn bunlar Akdenizdeki dalk bir adada geiyor, dedi Picasso. Mesela Girit. Yar insan,
yar boa canavarlar orada, sahilde yaar. Onlar adann zengin beyleridir. Canavar olduklarn
bilirler ve dnyann her yerindeki hanm evlatlar ve sanat merakllar gibi en moda ressamlar ve
heykeltralarn eserleriyle dolu evlerinde rmlk akan bir ekilde yaarlar. Etraflarnda gzel
kadnlarn olmas holarna gider. Yerli balklardan evredeki adalardan kendilerine kz
toplamasn isterler. le sca getikten sonra heykeltralar ve modellerini toplayp mzik ve
dansn olduu partiler yaparlar. Herkes midye ve ampanyayla midesini doldurur. Melankoli yerini
cokuya braknca lem balar.
Bunu brakp eline baka bir almay ald. Burada dizlerinin stne km yar boa yar insan
bir canavar ve elindeki hanerle onun lm acsna son veren bir erkek gladyatr vard. Bir duvarn
stnden eilip onlara bakan pek ok kadn yz de grnyordu. Theseusun gelip bir canavar

ldrdn sylemilerdi ama aslnda birden ok canavar ldrm. Bu her Pazar tekrarlanyor:
Atinal gen bir Yunan anavatandan gelip bir canavar ldryor ve btn kadnlar mutlu ediyor.
Canavarlar kadnlar ok martyor ama ayn zamanda onlar korkutuyor. Bu nedenle ldn
grnce kadnlar mutlu oluyor.
Picasso daha ksk bir sesle konumaya balad. Kimse yar insan, yar boa bir canavar sevmez,
dedi. En azndan kendisi byle dnr. Ona sevilebilecei bir nedenle mantkl gelmez. Belki de bu
nedenle lem yapar. Baka bir baskya geti. Bu baskda yar insan, yar boa bir canavar uyuyan bir
kadnn zerine eilmiti. Onu inceliyor, dncelerini okumaya alyor, dedi. Kendisini bir
canavar olduu iin mi sevdiini anlamaya alyor. Dnp bana bakt. Kadnlar ok garip biliyor
muydun, dedi. Tekrar baskya dnd. Onu uyandrmak m istiyor, yoksa ldrmek mi istiyor
anlamak mmkn deil, dedi.
Baka bir basky eline ald. Ressamlar gereklerden biraz uzakta yaar, dedi. una bak: birisi
ona bir kz getiriyor ama o ne iziyor? Dz bir izgi. Soyut dnmeyi beceremezler. Ancak en
azndan ressamlar heykeltralara gre biraz daha dzenli bir hayat yaar. Nerede bir lem olsa orada
bir sakall bulursun. te o, heykeltratr: bir elinde scak et, dierinde souk ampanyayla. Hi
phesiz, heykeltralar gerekle daha balantldr.
Baka pek ok basky elinden geirdi. Birinde heykeltran kollarna sarn bir ny almt.
Arkalarndaki bir heykel kaidesinin stnde kendi heykel stdyosunda grdm pek ok paraya
benzeyen bir kadn bst vard. Heykeltran da kafas biraz kark, dedi. Ne almak istediini
bilmiyor. alt modellerin farkl ekillerine, boyutlarna ve renklerine baktn zaman kafasnn ne
kadar kark olduunu anlayabilirsin. Ne istediini bilmiyor. Tarznn bu kadar belirsiz olmasna
armamal. Tanr gibi. Aslnda Tanr da bir sanatdr. Zrafalar, filleri ve kedileri icat etmitir.
Onun da gerek bir tarz yoktur. Sadece farkl eyler dener. Ayn ey heykeltra iin de geerli. nce
doaya bakarak, daha sonra soyut alr. Sonunda oturup modellerini kucaklar. Bir de buraya bak.
Bir heykeltran baz paralar kadn bedeni eklindeki bir rokoko koltuk almasnn nnde duran
modele iaret etti. Srtarak, Kim byle bir vr zvr ynndan heykel yapar? diye sordu. Ciddi
olamaz. Elbette o kendisini ok ciddiye alyor. Sakal uzatmas bunun gstergesi. Baka bir gravrde
heykeltran kollarnda yatan sarn modele iaret ederek, O zaman bile, dedi, salarndaki
elenkleri eletirmesi Daha yakndan bakt. Sanrm kadnn sandakiler akasma ama adamn
sandakiler sarmak. Erkekler hep kadnlardan daha inanl olmutur!
Bir sonraki kda geti. Bir heykeltra hlinden ok memnun bir ekilde bir bst zerinde
alyordu. Heykelin bandan k demeti kyordu. Eseri zerinde alrken ok zeki olduundan
emin, dedi. Bir baka kda geti. Heykeltra eserinin karsnda oturuyordu, ama eseriyle
arasnda modeli vard. Model ona Ben buna hi benzemiyorum, diyor. Kda bir daha bakt,
daha sonra bana dnd. O model yine sensin elbette. Eer u anda heykelini yapsam, gzlerini aynen
byle yaparm.
Bir sonraki baskda Rembrandta benzeyen kara sakall bir figrn karsnda Frigyal apkas
giymi gen bir ressam vard. Picasso i geirdi. Her ressam kendini Rembrandt sanr, dedi. Bu
bile yle sanyor. Ama giydii apkaya bakarak Rembrandtdan en az bin yl nce yaadn
syleyebiliriz. Herkes ayn hayali grr.
Bir sonraki baskda plak bir model srt st yatm olan heykeltran stne eiliyordu. Kadnn

vcudunun arl ve kvrmlar bir, iki ince izgiyle belirtilmiti. Adamn yznde ok ciddi bir
bak var, deil mi? dedi Picasso. Bir tek ince izgiyle bir ey yapabilirse kendini bir eyler
kefetmi sayar. Eer heykel iyi yaplrsa eer ekiller kusursuz ve hacimler doluysa heykelinin
bann stnden tasla su dktn zaman btn heykelin slanmas gerekir.
Baka bir baskya dnd. Bir kuman stn ksmen kapatt bir model, bir buket iee benzeyen
bir resmin nnde oturan bir dier modelin yannda ayakta duruyordu. Oturan model Matissein
modellerinden birine benziyor. Baka bir ressam denemek istemi, ama sonularn grnce keke
hi bakasna gitmeseydim diyor ok kafa kartrc. Dieri ona, O bir dahi. Her eyi anlamak
zorunda msn? diyor.
Dnp bana bakt. Btn bunlarn anlam nedir? Sen biliyor musun? Ona emin olmadm ama
bir fikrimin olduunu syledim.
Bu durumda yeterince grdn demektir. Bu gnlk bu kadar. Albm kapatt. Yukar kalm,
dedi. Ben de bir eyle ilgili fikir edinmek istiyorum.
Dner merdivenlerden st kata ktk. Picasso koluma girdi ve beni yatak odasna gtrd. Odann
ortasnda durdu ve bana dnd. Sana bir konuda fikir edinmek istediimi syledim, dedi. Aslnda
istediim bir konudaki fikrimin doru olup olmadn grmek. Ona fikrinin hangi konuda olduunu
sordum.
Vcudunun aklmdaki grntsne uyup uymadn grmek istiyorum. Ayrca kafann vcudunla
birlikte nasl grndn grmek istiyorum. Ben ayakta durdum ve Picasso giysilerimi kard.
Btn giysilerimi kardktan sonra hepsini bir sandalyenin zerine koydu, yatan yanna, benden 3
4 metre uzaa ekildi ve beni incelemeye balad. Bir sure sonra dedi ki: Vcudunu aklmda geree
bu kadar yakn canlandrabilmem inanlmaz. Sanrm odann ortasnda o ekilde dururken utandm
belliydi. Yataa oturdu ve yanna gitmemi istedi. Yanna gittim. Beni dizlerine oturttu. Ne isterse
yapacam anlamt. Gerekten istediim iin deil de, aklma koyduum iin ne derse yapacaktm.
Bunu anlam, hala bir lde kararsz olduumu ve gerek bir istek tamadm grm olmalyd
nk beni rahatlatmaya alt. Tek istediinin orada yannda olmam olduunu ve ilikimizin mutlaka
belli bir sona ulamak zorunda olmadn syledi. Aramzda ne varsa ya da ne olabilecekse bunun
muhteem bir ey olduunu ve kendimizi tamamen zgr hissetmemiz gerektiini syledi. Bir eyler
yaanacaksa yalnzca ikimiz de istediimiz iin yaanacak, dedi.
Onu grmeye devam edeceimi ve bunun sonunun nereye varacan bildiimi syledim.
Sonularna katlanmaya hazrdm ama aslnda katlanmak istemiyordum. Ne yaparsam yapaym aslnda
kendim de istediim iin deil, onu mutlu etmek iin yapacaktm. Aradaki fark anlamt. Odann
ortasnda giysilerimi karp beni incelemeye baladnda benim de bak am deimeye
balamt, nk bu yapt beni ok etmiti. Bir anda ona tamamen gvenebileceimi ve yaamaya
yeni baladm anlamtm. nsan yaamaya mutlaka doduunda balamaz.
Beni yataa yatrd ve kendisi de yanma uzand. Bana bir anlna efkatle bakt. Doru ekil verip
vermediini anlamak iin heykelini kontrol eden bir heykeltra gibi elini bedenimin stnde
gezdirdi. ok yumuakt. Ne kadar yumuak davrandn bugn bile hatrlarm.
Picasso o andan itibaren hem benim yaptm hem de kendisinin yapt her eyin ok nemli
olduunu syledi. Sylenen her sz, yaplan her hareket bir anlam kazanacak ve aramzdaki her ey

bizi srekli deitirecekti. Bu nedenle, dedi keke zaman u anda durdurabilseydim ve her eyi u
anda olduu gibi tutabilseydim. nk u ann gerek bir balang olduunu hissediyorum. Elimizde
ne kadar olduunu bilmediimiz ama var olduu kesin olan bir tecrbe var. Kum saati tersine
evrildii anda kum akmaya balayacak ve bitene kadar da durmayacak. Bu nedenle keke her eyi
baa alabilseydim diyorum. ok az hareket yapar, mmkn olduunca az konuur ve eer
yaanacaklar geciktirmemize yarayacaksa birbirimizi daha az grrdk. nmzde neler olduunu
bilmiyoruz. Bu nedenle sahip olduumuz eyin gzelliini yitirmemek iin ok dikkatli davranmalyz.
Her ey ok az miktarda bulunur zellikle mutluluk. Eer ak gerek olacaksa mutlaka bir yere
yazldr. Ayn ekilde sresi ve nitelii de. Eer akn ilk gnden btn younluuyla yaarsan ilk
gnden biter. Eer uzun srmesini istiyorsan, uzun sre boyunca mmkn olan en youn ekilde
gelimesine engel olabilecek herhangi bir ar talepte bulunmamaya ok dikkat etmelisin.
Dncelerini aklarken ben kollarnn arasnda, yalnzca yannda olmaktan baka hibir eye
ihtiya duymadan, son derece mutlu bir ekilde yatyordum. Szlerini tamamlad. Tek kelime bile
etmeden ortada yatmaya devam ettik. Gerekten kelimenin tam anlamyla muhteem bir eyin banda
olduumu hissediyordum. Rol yapmadn biliyordum. Beni sevdiini sylememiti bunun iin
daha ok erkendi. Beni sevdiini ancak haftalar sonra syledi ve gsterdi. Eer o anda bedeninin
gcyle bana sahip olsa veya akn itiraf ederek bir duygu seli yaasa ona inanmazdm. Ama bu
yaptklaryla ona tamamen inanyordum.
O gne kadar Picasso benim iin herkesin bildii ve hayran olduu byk bir ressam, ok zeki ve
esprili ama biraz resmi bir kiiydi. O gnden itibaren bir insan oldu. O gne kadar ilgimi ekmi ve
zihnimi megul etmiti. imdi iin iine duygularm da girmiti. Daha nce onu sevebileceimi hi
dnmemitim. imdi sevmeden yapamayacam biliyordum. Sanatnda olduu gibi insanlarla
ilikilerinde de btn klielemi formlleri bir kenara itebiliyordu. Klielerle karlamasak bile
grdmz zaman klie olduklarn anlarz. Zek oyununu brakp erotizmi kenara iterek durumu
kontrol altna alm ve ilikimizi kendisi ve o zaman bile fark ettiim gibi benim iin de anlaml
olabilecek tek esasa yerletirmiti.
Artk eve gitme zamanm gelmiti ve ona gitmem gerektiini syledim. Birbirimizi ok sk
grmemeliyiz, dedi. Kelebein kanatlarna dokunursan prlts kaybolur. Hayatmza renk getirecek
bir eyi hor kullanmamalyz. Hayatmda senden baka her ey yalnzca bana arlk veriyor ve
m karartyor. Ben mn ak kalmasn istiyorum. Birbirimizi grmeliyiz ama ok sk
olmamak kaydyla. Beni grmek istediin zaman beni ara ve syle.
O gn evinden ayrldmda bizi bekleyenlerin ne kadar harika veya ac verici olursa olsun son
derece nemli olduunu biliyordum. Alt aydr biraz alayc bir ekilde birbirimizi lyorduk ve
imdi bir saat iinde, ilk gerek yz yze grmemizde alayclk ortadan kalkm ve ilikimiz ok
ciddi bir aklk kazanmt.
Aslnda ubat aynda ok souk bir gnd, ama ben gnein prl prl parlad bir gn olarak
hatrlyorum.

II. Blm
O k ve 1944 ylnn ilkbaharnda resim almalarma hz verdim. Bazen Grands-Augustins
Caddesine giderken yanmda Pabloya gstermek iin birka resim gtryordum. Beni hibir zaman
dorudan eletirmedi. Yol gsterecei zaman mutlaka genel ilkelere iaret ederdi. rnein, Bir ey
yapmak iin bir tek alete ihtiyacmz vardr. Kendimizi bu aletle snrlamalyz. Bu ekilde elimiz
kendi kendini gelitirir. eviklik ve yetenek kazanr ve o tek alet yaptmz her eyde kendisini
gsteren bir l algs getirir. inliler suluboya resimlerde bir tek fra kullanlmas gerektiini
retmitir. Bu ekilde yaptn her ey ayn oranty korur. Orant, almanda uyum olmasn salar.
Farkl boyutlarda fra kullanyor olsan salayabilecein uyumdan daha bariz bir uyum elde edersin.
Ayrca kullandn aralar snrlarsan yaratcln zgr brakm olursun. Daha nce hayal bile
edemeyecein bir ilerleme kat etmeni salar. Bu ekilde dorudan tavsiye veriyor gibi grnmese
de, bu bahsettii genel ilkeleri kullandm zaman almalarmda ilerleme gsteriyordum.
Bazen bana kompozisyon yaptrrd. Bir para mavi kt sigara sarlan ktlar gibi ile bir
kibrit verir, bir kartondan para yrtar ve Bana bunlara bir kompozisyon yap. Bunlar dzenleyip
yle bir ey hazrla, der ve bir para kda yapmam istedii eyin boyutlarn ve eklini izerdi.
Ne istersen onu yap, ama kompozisyonun kendi ayaklar zerinde durabilsin. nsan byle , drt
parayla gerekten inanlmaz eyler yapabilir. Bana, Yalnzca yapabileceklerinin snrlar iinde
kalmak yerine bazen yapabileceklerinin altna da inmelisin, derdi. Eer malzeme
kullanabiliyorsan, yalnzca iki malzemeyle al. Eer on malzeme kullanabiliyorsan, be tanesini
kullan. Bu ekilde kullandn malzemeleri daha byk rahatlk ve ustalkla kullanmaya balar ve
kenarda ihtiyacn olduunda kullanabilecein bir becerin olduunu hissedersin.
O sralarda bir dizi Paris manzaras ve Seine Nehri kprleri tablolar zerinde alyordu.
Birbirinin pei sra dizilmi kprler, sonra Notre Dame ve Seine Nehrindeki kayklar. Ayrca la
Cit Adasnn bat ucundaki Vert Galantn konu edildii bir dizi tablo yapmt. Bu almalarda
artk orada olmayan, bir payandann destekledii eik, devasa bir aa resmedilmiti. Adann bu ucu
bahar aylarnda klarn buluma noktasyd. Btn bunlar (IV. Henrynin efsanevi amatr almas
orijinal Vert Galant da dhil) Pabloya manzarann farkl versiyonlarn yapmak iin ilham vermiti.
almalarnda mutlaka nehir ve klar olurdu ve kompozisyonun esas bileenini her zaman o byk,
eri aa olutururdu. Seine Nehrinin Grands-Augustins ve Pont du Carrousel iskeleleri arasnda
yrmeyi ok severdi. Sava zaman bile bu tarihi yerin resmini yapmaya gelen pek ok ressam
olurdu. Pablo eski bir ajandaya onlar maymun olarak veya melek kanatlar ya da eekkulaklar
takm ekilde resim yaparken gsteren bir dizi karikatr izmiti. Ne zaman byle bir doa resmi
yapan bir ressam grsem ve ne yaptna baksam, hep kt bir resim grrm.
Kural gerei leden sonralar Grands-Augustins Caddesine gittiim zaman Pablo henz almaya
balamam olurdu. Bir gn bana kapy atktan sonra beni stdyosuna ald. Resim sehpasnda bir
veya iki gn nce balad ve sonra bir kenara koyduu bir tablo duruyordu. Tablonun ortasnda
yeil bir gnei andran byk bir nokta bulunuyordu. Tablonun sol alt kesinden ortasna doru
meneke rengi gen bir ekil uzanyor ve yeil gnein hemen stne geliyordu. Bu renkli ekiller
ikisinin de iinden geen hafif eimli siyah bir V ile birbirine balanyordu. Ona bunun neyin resmi
olacan sordum.
u anda bir natrmort, dedi. Resimsel fikir bu. Esas bileenin bir ot veya ie olmas hibir fark

yaratmaz. Bu yalnzca bir ayrnt. Gerekliin yaklat ve sonra uzaklat anlar olabilir. Denizde
dalga bir ykselir bir alalr ama deniz hep yerindedir.
imdi grdn benim ilk nerim: yeil nokta, meneke renginin ortaya doru uzanmas ve onlar
birletiren siyah izgi. Bu bileenler birbiriyle mcadele ediyor. Her yerde bir tuhaflk var. rnein,
yeil nokta byyp merkezin dna tama eilimi gsteriyor. Bir izgi veya eklin iine skp
kalm deil renk asla kstlanmamal. Orada nlar gnderiyor. Doas gerei dinamik. Bu yzden
de byyecek. Dier taraftan, meneke byk olarak balyor ve ulaaca son noktaya gelinceye
kadar klyor. Yeilin ve menekenin ekilleri dnda, nasl dz izgi ve eri arasnda bir
mcadele varsa, renkler arasnda da bir mcadele var. Her durumda, birbirlerine yabanclar. imdi
kontrast artrmam lazm.
Meneke rengiyle yeili dengelemeye mi altn sordum. nemli olan bu deil, dedi. Bunu
merak etmiyorum. Bu ilk neriyi daha tutarl yapmaya almyorum. imdilik onu daha rahatsz edici
yapmak istiyorum. Sonra daha derinlemesine rahatsz edici ve huzur bozucu yapmak iin ina etmeye
balayacam ama uyumlu olmasna almayacam.
Grdn gibi imdiye kadar igdsel olarak ilerliyor. Artk bunun tesine geen, ok daha cesur
bir ey yapmam lazm. Sorun u: ilk neriyi sanl silkeleyebilirim? Nasl onu tamamen ykmadan
uysallatrrm? Onu nasl esiz yaparm? Yalnzca yeni olmakla kalmaz, soyunmu ve yaralanm
hle getiririm? Benim iin bu dramatik hareket btn dier dncelerden stn gelir. Benim iin
esnek hareket tek bana ikinci sradadr. nemli olan o esnek hareketin dramdr. Evrenin kendi
dna kt ve kendi yok oluuyla karlat andr.
Juan Gris, Bir silindiri alyorum ve ondan bir ie yapyorum, diyerek Czannen ifadesini bir
anlamda tersine evirmiti. Onun dncesi ideal biimdeki bir esnekle bir silindir gerekliin
bir ksnn ie o ekle girmesini salamakt. Grisin yntemi gramerin sanata uygulanmasyd.
Benim yntemime tamamen romantik diyebilirsin sanrm. Ben bir bala ie balyorum ve yumurtayla
bitiriyorum. Bir yumurtayla ie balayp kafayla bitirsem bile, yol zerinde hep ikisinin arasnda bir
yerdeyim ve ikisinden de memnun deilim. Beni ilgilendiren byk fark ilikileri diye
adlandrabileceimiz eyler bahsetmek istediim eyler arasnda bulunan en beklenmedik ilikiler.
likileri bu ekilde kurmak zordur ve bu zorluk ilgi ekicidir ve bu ilgide bir l gerilim vardr ve
benim iin bu gerilim uyumun dengesinden daha nemlidir. Uyum beni hi ilgilendirmez. Gereklik
kelimenin tam anlamyla parampara edilmelidir. nsanlarn unuttuu her eyin kendine zg
olduudur. Doa asla ayn eyi iki defa retmez. Bu yzden byk fark ilikileri benim iin
nemlidir: byk bir bedenin stndeki kck bir kafa, kk bir bedenin stndeki kocaman bir
kafa. Zihni alk olmad bir yne doru ekip uyandrmak istiyorum. Bakan kiinin ben olmadan
kefedemeyecei bir eyi bulmasna yardm etmek istiyorum. Bu yzden farkllklara iaret ediyorum,
rnein sol gz ile sa gzn birbirinden farkl olduunu sylyorum. Bir ressam ikisini birbiriyle
ayn izmemelidir. nk iki gz birbirinin ayns deildir. Benim amacm nesneleri hareket ettirmek;
birbiriyle tezat gerilimler, aksi ynde gler yaratarak bu hareketleri tevik etmek ve bu tezat veya
glerde bana en ilgin gelen an bulmak.
Ona hayatnda hi resim yapmam olsayd muhtemelen bir filozof olacan syledim. Gld. Ben
kkken annem bana Eer asker olursan bir general olursun. Din adam olursan Papa olursun,
demiti. Bunun yerine ben ressam oldum ve Picasso oldum.

O yaz Almanlardan kurtuluumuzdan hemen nce hava saldrlar artmt. Pariste bir yerden bir
yere gitmenin tek yolu metroydu. Ama metroya binen de pek fazla yoktu, nk bir defa giren bir daha
kamyordu. Birbiri ardna alan sirenler yznden metroya sabah giren btn gn ierde kalyordu.
Benim iin dolamann en kolay yolu bisiklet srmekti. Hava nasl olursa olsun, anneannemin
Neuillydeki evinden Pabloyu grmek iin Parise bisikletle geiyordum ve ou zaman evine amur
iinde varyordum. Bir gn beni bu hlde grnce gld ve Bu yeni bir makyaj tarz herhalde, dedi.
Benim zamanmda kzlar yzlerine urap gzlerine makyaj yapyorlard ama imdi son moda
amurlu paalar.
Kurtulutan nceki son birka gn Pablo ile telefonda konutum ama gidip onu grmek imknszd.
nsanlar kaldrm talarn skp barikat yapyordu. Barikat yapmnda ocuklar bile alyordu.
zellikle Pablonun yaad altnc ilede, atmalarn srd Senatonun evresinde ve SaintLouis Adasnn ucundaki Sully Kprsnn civarnda bile almalar yaplyordu. Direni ayrca
Emniyet Mdrlnn etrafnda da organize oluyordu. Bu yzden bu mahallelere girip kmak
olduka zordu. Alman keskin nianclar her yerdeydi. Kurtulutan nce Pabloyla son konumamzda,
o sabah pencereden dar bakarken bir merminin bann birka santimetre tesinden getiini ve
duvara saplandn sylemiti. Sonraki birka gn Saint-Louis Adasnn dou kysndaki Henri IV
Bulvarnda oturan dokuz yandaki kz Maya ve annesi Marie-Thrse Walter ile geirmeyi
planlyordu. O blgede atmalar hzlanmt ve Pablo gvenliklerinden endie ediyordu.
Birka gn sonra, 24 Austos gn Paris kurtuldu. Pablo bundan ksa bir sre sonra Poussinin Kr
Tanrsnn Zaferi isimli eserindeki iki lemi sahnesinin gua boyayla yapt iki reprodksiyonuyla
Grands-Augustins Caddesine dnd.
Kurtuluun ilk etkilerinden biri Hemingwayn Grands-Augustins Caddesine geri dnmesiydi. O
geldiinde Pablo hl Maya ve annesinin yannda bulunuyordu. Pablonun binasnda alan kapc
ekingen bir kadnd ama hi mahcup deildi. Hemingwayn kim olduunu bilmiyordu, ama
Pablonun arkadalarnn ve hayranlarnn o evde yokken uradklar zaman kendisine verilmek zere
hediyeler brakmasna alknd. Zaman zaman Gney Amerikal arkadalar sava srasnda biraz
daha iyi beslenmesi iin salam gibi yiyecekler gnderirlerdi. Pablo kendisine gnderilen yiyecekleri
ara sra bu kadnla paylard. Bize daha sonra anlattna gre Hemingwaya Pablonun evde
olmadn syledii zaman Hemingway kendisine bir mesaj brakmak istediini belirtmi. Bunun
zerine Msyye bir hediye brakmak isterseniz onu da alrm, demi. Hemingway bunun daha
nce aklna gelmediini ama aslnda iyi bir fikir olduunu sylemi. Cipine gitmi ve bir anta dolusu
el bombas getirmi. antay kadnn kulbesine koymu ve stne Hemingwaydan Picassoya,
yazm. Kapc antann stndeki dier yazlar okur okumaz kulbesinden dar frlam ve biri
antay dar karncaya kadar da geri girmemi.
Parisin kurtuluunun ardndan Fransa Mzeler daresi hemen temizlendi. birlikiler ve
Ptainciler hemen kovuldu. Sonuta Picasso Almanlarn listesinde bir numarada olduu iin,
Almanlardan alnan ilk intikam, politikadaki deiiklii gsteren byk bir Picasso retrospektifi oldu.
Sergi Modern Sanat Mzesinin ba kratr Jean Cassou tarafndan dzenlenmiti ve Sonbahar
Salonunun bir ksmn kaplyordu. Sergi annda bir skandal yaratt ve bata tutucu sanatlardan ve
siyasi provokatrler olmak zere eitli kesimlerden byk tepki ekti. lk grup Picassonun
resimlerinin geni bir koleksiyonunu, zellikle de sava srasnda yapt ekli deitirilmi resimleri
ve hatta 1932-1936 arasnda yapt tamamen natralist olmayan resimleri bile hi grmemi
kiilerdi. Bir gecede resmi sanat hline gelen bu iddet ieren sanatn sergilenmesine hemen isyan

etmilerdi.
Dier grup sac renciler ve eski Ptaincilerden oluuyordu. Kalabalk bir grup hlinde sergiyi
bastlar ve slogan atarak resimleri duvardan indirmeye altlar. Onlarnki estetik bir honutsuzluun
ardna gizlenmi siyasi bir protestoydu.
gal srasnda ou Fransz Komnist Direnite aktif ve kahramanca roller stlenmiti. Bunlarn
en nemlisi Laurent Casanovayd. Kars Danielle Casanova Almanlar tarafndan ldrlmt.
Toplama kamplarndan tam kere kam, ancak her seferinde yakalanmt. Drdnc kanda
Parisin d mahallelerine ulaabilmiti. Arkadalar, Pablonun arkada ve ayn zamanda parti yesi
olan air Paul Eluard ile iletiime gemi ve Casanovann bir yerde, tercihen kimi sakladn
bilmeyen kiiler tarafndan saklanmas gerektiini sylemiti. Paul yazar Michel Leiris ile konumu
ve ona Casanovann kim olduunu sylemeden bir Komnisti evinde bir ay kadar saklayp
saklayamayacan sormutu. O zamanda ister Komnist, ister Yahudi olsun, bir hapishane kaan
saklamak lm cezas demekti.
Michel Leiris kabul etmi ve Casanova Pablonun stdyosunun bulunduu caddenin kesinde,
Grands-Augustins Caddesi 53 Numarada yaamaya balamt. Bu ev igalden nce Pablonun
resimlerini satan D. H. Kahnweiler ve ei tarafndan Leirisler ile birlikte alnmt.
Kahnweiler uzun yllardr Pablonun resimlerini satyordu. Alman olan Kahnweiler I. Dnya Sava
srasnda Fransadan kamak zorunda kalm, resimlerine Fransz devleti tarafndan el konulmu ve
satlmt. Savan ardndan resim satma iine geri dnmt, ama imdi yine kamak zorunda
kalmt. Eiyle birlikte Tarafsz Blgede saklanyorlard. Galerisi 1940lardan beri Louise Leiris
Galerisi olarak bilinirdi. Louise Zette Leiris, Michel Leirisin ei ve Kahnweilern baldzyd.
Kahnweiler iin paravan olmakla kalmyordu, 1921 ylndan beri i ortayd. imdi Kahnweiler yine
kaak olmasna ramen bu sefer Yahudi olduu iin Almanlardan kayordu galeri resmi olarak
kendisine ait olduundan ie devam edebilirdi.
Casanova o evde kald bir ay iinde evdekilerin hepsi zerinde byk bir tesir yapmt. Pablo
ilk defa, zeki ve ak fikirli olduu iin Partinin dogmaclarnn etkileyemeyecei birinin bile kabul
edebilecei bir Komnist Parti yesiyle konuma frsat bulmutu. Casanova ile bu grmelerin
sonucunda aralarnda Pablonun da bulunduu ok sayda entelektel Komnist Partiye katlmt.
Pablonun sanat Parti hiyerarisinin ouna ters gelse de isminin ve imajnn amalarna ne kadar
destek olacan anlamlard. Casanovann onu ok derinden etkilediini biliyorum. En yakn
arkadalar air Louis Aragon ve Paul Eluardn da rol oynadnn farkndaym. Ancak ona tam
olarak hangi nedenle Partiye katldn sorduumda nk basnda okuduum btn bildiriler
propaganda brorlerini hatrlatyordu emeye gider gibi partiye girdim, dedi. Sergisine
saldran sac gruplar Komnist Partiye fayda salamasnn nne gemek iin Pabloyu gzden
drmeye alyordu.
Ben, Picassonun almalarna hayran olan ve herhangi bir siyasi tarafta bulunmayan baka gen
ressamlar ve resim rencileriyle birlikte sergide nbet tutuyordum. Grevimiz, resimleri korumak
ve gstericilerin zaman zaman indirebildii resimleri tekrar yerine asmakt. ki ay nce silahl
milisler sokaklarda insanlara ate ediyordu. imdi sava bittii iin provokasyon baka ekillere
brnmt. nsanlar siyasi zehirlerini aktmak iin sergiye geliyordu.

Resimlerin sadece Uzanm Kadn olarak bilinen ou Marie-Thrse Waltern ritmik

portreleriydi. Bunlarn bazlar daha nce satc Paul Rosenberg tarafndan gsterilmiti. Dora
Maarn biraz daha sonraki bir dneme ait ve ok daha formu deitirilmi portreleri, bir mum ve
boa bann veya ku yakalayan bir kedinin olduu hayali ve karamsar natrmortlar vard. gal
kbusunun ardndan ruhen yeni atlattklar yllara bu kadar yakn olan almalar grmek halk iin bir
ok olmutu. Btn kurallarn bir kenara brakld bir dnemin grnts, insanlara o dnemi
yaamaktan daha zor gelmiti.
Picasso bir anda gnn adam olmutu. Kurtuluun ardndan haftalar boyu atlyesinde gen bir
askerin bedenine taklmadan on adm atamazdnz. Hepsi Picassoyu grmek isterdi ama ok yorgun
olduklar iin stdyosuna girip oturunca uyuyakalrlard. Bir seferinde stdyonun farkl yerlerinde
uyuyan tam yirmi asker saydm hatrlyorum. Balangta ziyaret edenler sadece yazarlar,
ressamlar ve entelektellerdi. Bir sre sonra sadece turistler kalmt. Grne gre Pariste
yaplacaklar listelerinin banda Eiffel Kulesinden sonra Picassonun stdyosunu ziyaret etmek
geliyordu.
Picasso artk sradan vatanda olmaktan km ve halkn mal hline gelmiti. Bir gn bisikletle
Clichy Saraynn nnden geerken bir drt yol aznda durmutum. Durduum yerde bir gazete
bfesi vard. Bam kaldrdm ve Picassonun Life ya da Match gibi resimli bir derginin kapandan
bana baktn grdm. En sevdii gvercini bana ya da omzuna tnemiti. ok geirdim. Bir
bakma halka mal olmu birisi olduunun bilincindeydim, ama bu zelliinin yalnzca d grnm
olduunu, iinde bozulmam ve herkesin gremeyecei zel bir insan sakladn dnrdm. Ama
Pablodan baka kimseyi kendine yaklatrmayan, sadece yalnz olduklar zaman gelip omzuna konan
ve baka birisi yanlarna geldiine uup giden o kula ekilmi fotorafn grnce, btn dnyann
kendisine yaklamasna davetiye karyormu gibi gelmiti.
Savan ardndan Amerikadan ilk gelen misafirlerinden biri kendisini Jacques olarak anacam bir
resim satcsyd. Gemite Picassonun en iyi resimlerinden ounu satn almt. Savatan nce
Paristen ayrlp New Yorka yerlemiti. Artk sava bittiine gre bir gemiyle Avrupaya dnebilir
ve hazine arayabilirdi. Ancak Grands-Augustins Caddesine ulat zaman evki biraz krlmt.
Pabloya ok kk bir valiz getirdiini, ancak kiloluk bir kutu bizmut mide lseri vard ve
Avrupada bulamayacandan emin olduu Amerikan sigaralarna yer ayrdn sylemiti. Le
Havredaki gmrk muhafaza grevlileri pheli valizine derhal el koymutu. Jacques kutuda lser
iin kulland bizmut olduunu anlatmaya almt. Oysa gmrk muhafaza grevlilerinin aklna
baka bir fikir gelmiti: kutuda az miktarda da olsa kokain olduunu dnyorlard ve kutuyu
kimyasal tahlile gndermilerdi. Sigaralar da marihuana ieriyor olabilirdi. Bu srada Jacquesa Le
Havredaki bir otelde beklemesini sylemilerdi. ki gn sonra tahlil sonular negatif olarak gelmi
ve Jacquesn laboratuar masraflar ve sigaralar iin ciddi miktarda gmrk vergisi dedikten sonra
Parise gemesine izin verilmiti. Askerler karaborsada paket paket Amerikan sigaras satt iin,
Paris elindekilerin kendisine maliyetinden ok daha azn deyerek satn alabilecei sigaralarla
doluydu.
Pablonun Komnist Partiye katlmas baz Amerikal alclarnn ondan soumasna ve
resimlerinin Amerikadaki satnn ve fiyatlarnn dmesine yol amt. Jacques bunun ok ayp
olduunu sylyordu. Pabloya bu durumun arkadalklarna veya Pablonun eserlerine olan ilgisine
zarar vermeyeceini sylyordu. Her eye ramen ben almak iin geldim, demiti. Tabii eer
fiyatlarn makul olursa. Ben baka bir insann yaad ansszlktan faydalanacak birisi deilim.

Renoirn ldn sabah saat on gibi haber almtm. Saat 10.30da galerime bir adam geldi ve hi
Renoirm olup olmadn sordu. Haberi nasl bu kadar abuk aldn anlayamamtm ama ona iki,
ufak tablo gsterdim. Daha nemli bir ey istediini syledi. O zaman bildiini anladm. ok daha
byk bir tablo kardm. stediinin byle bir ey olduunu anlamtm. Bana fiyatn sordu.
nsanlarn bir ressamn lmnden kar elde etmeye almasna dayanamazdm. O nedenle adama
yaayan Renoir deil, l Renoir fiyat verdim.
Picasso ok duygulanmt. Ressamlarn lm zerinden vurgunculuk yapmadna eminim,
dedi. Ama benim canl hlim zerinden vurgunculuk yapmak sana bir ey kazandrmaz. Ben
hayattayken resimlerimin fiyat daha yksektir. Sana Amerikaya dnp savatan nceki fiyatlardan
birka Picasso bulmaya alman tavsiye ederim. Burada savaa ramen hayatta kalmaya verilen bir
deer var. Bu resimlerimin daha pahal olmasna neden oluyor.
Sen ok kalpsizsin, diye tepkisini gsterdi Jacques. Benim arkadam deilsin. Sylediim her
eyi aleyhime kullanyorsun. Bir de ben senin ansn amaya alyordum!
Ancak Pablo ansnn almasyla ilgilenmedii iin o gn alveri yapmadlar.
Bundan birka yl sonra Jacques Pabloyu tekrar ziyaret etti. O zaman Picassonun resimleri hi
grmedikleri kadar ok ilgi gryorlard ve Jacques i yapmaya ok istekliydi. Bence Pabloya
gerek bir sevgi ve sayg besliyordu ama tablo da almak istiyordu. Grands-Augustins Caddesine
nefes nefese geldi. En fazla 50 kilo gelecek ok zayf bir adamd. Ama o gn neredeyse iman gibi
grnyordu. Kelimenin tam anlamyla ceplerinden para fkryordu. Pabloya dedi ki: Sonunda
senden yine tablo alacam. Param da var. Bak! Cebinden tomar tomar para kard ve bunlar
masann stne yd. Arada srada tomarlardan birini Pablonun burnuna doru uzatyordu. Pablo hi
etkilenmemiti. Ona acyarak bakt ve yle syledi: ok yazk benim zavall dostum. Benim iin
yeterince zengin deilsin. Benden baka bir tablo alabileceini sanmyorum.
Sen ne demek istiyorsun? dedi Jacques. Sen Kahnweilera satarsn. Carra bile satarsn. Bana
niye satmyormusun? uraya bir bak! Elini o zamana kadar atmad bir cebine soktu ve birka
tomar para daha kard. Son olarak da ek defterini karp masann stne koydu. Pablo ban
sallad. Sonra Jacquesn apkasn fark etti. apkan gzelmi, dedi. ok beendim.
Beenirsin tabii, dedi Jacques. Londradaki Locktan. apkasn kard, Pabloya markasn
ve eridinin stnde altn yaldzla ilenmi isminin ba harflerini gsterdi. Pablo apkay takt. Ona o
kadar kk gelmiti ki, bandan gememi ve filin arkasna konan fstk gibi kalmt. apkay
kard ve sahibine verdi. Sana lne gre bir tane alrm, dedi Jacques.
Peki, tamam, dedi Pablo. Eer Londraya gider ve bana bir apka alrsan bu apkann
aynsndan o zaman her eye ramen belki sana bir tablo satarm, nk ben iyi bir adamm ve seni
severim. Jacques derhal kt, Londraya giden ilk uaa bindi ve hemen ertesi gn elinde Pablonun
isminin ba harflerinin altn yaldzla eridine ilendii kendi Lock apkasnn bir benzeriyle atlyeye
geri dnd. Peki, dedi Pablo. apkay denedi, aynada kendisine bakt ve Bu apka bana hi
yakmad. Sende kalsn, dedi. apkay bandan kard ve Jacquesn bana geirdi. Ona ok
bykt. apkay Jacquesn kulaklarna kadar geirdi ve yrd gitti. Jacques o gn de tablo
alamamt.
Pablo genken satclar her frsatta ondan faydalanm, tablolarn istedikleri fiyattan satn

almlard. Sonralar iler tersine dnmt. Herkes tablolarn almak istiyordu ve fiyat koyan
Picassonun kendisi olmutu. O zamandan itibaren asl sorun, bir satcnn tablo alp alamayaca ve
eer alrsa hangilerini alabileceiydi. Pablo en iyi tablolarn her zaman kendisine saklyordu.
Satcya tablo satp satmayacan son dakikaya kadar belli etmiyor ve satt zaman da nemli bir
tablo mu yoksa daha kklerinden mi sattn sylemiyordu.
Bir sre sonra Pablonun herkesle olduu gibi satclaryla da grrken bl ve ynet yntemini
kullandn grdm. 1944 ve 1945 yllarnda Kahnweiler tek satcs deildi. Louis Carra da tablo
satyordu. Bazen her ikisine de ayn sabah evinde randevu verirdi. Bu artlar altnda Carr ve
Kahnweiler birbirlerinden pek holanmyordu ve Pablo onlar antrede bir saate yakn bekletiyordu.
Hibir ey sylemeden oturup duramayacaklar iin, birbirleriyle konumak zorunda kalyorlard.
Uzun bir bekleyiin ardndan Pablo birisinin Kutsal Odaya davet ederdi. Kahnweiler daha ok
sevdii iin her zaman Louis Carr daha nce arrd. Carr Kahnweilern merakla yzndeki
ifadeyi grmeyi beklediini bilirdi: Eer Carr glmsyorsa tablo almtr, eer zgn grnyorsa
alamamtr. Carr bu oyunu oynayacak kadar zekiydi. zellikle tablo alamamsa Sevgili dostum,
diyerek Pablonun srtna arkadaa vurur ve hlinden ok memnunmu gibi davranrd. Bazen Carr
dar byle ktnda Kahnweilern yznn kl rengini aldn grrdm. Elinden hibir ey
gelmezdi. O kadar gl deildi. Bu yalnzca tablo satclar arasndaki basit bir kskanlk meselesi
deildi. Bence Kahnweiler tablo satcs olarak mesleinin yan sra, Pablo ve eserleriyle aralarnda
gerekten gl bir kiisel ba olduunu dnyordu. Rakibi Carrn hlinden memnun bir ekilde,
Pablonun srtna vurarak odadan kmas yalnzca tablo satn ald anlamna deil, bu kadar ok
nem verdii birisinin dostluunu bir bakasnn tatt anlamna da geliyordu. Bence bu ok daha
kt hissetmesine neden oluyordu. ou zaman bu hareketler Carrn tablo ald anlamna
gelmiyordu, ama Kahnweiler yle olduunu sanyordu ve znts onu yumuatyordu. Daha sonra
Pablo onu ieri aryordu, ama Carrn o kadar neeli ayrlmasna zld iin Pablo kendisini
kolayca ynlendirebiliyordu. rnein, Pablo Kahnweilera tablo satt fiyat ykseltmek isterse
mutlaka ilk olarak Louis Carr ieri alyordu. O dnemde Carr gen grnen, canl, yapl ve
hareketli bir adamd. Kahnweiler ise Frankfurtta banaz bir ortamda bym, iine kapal bir
insand.
Pablonun insanlar bowling lobutu gibi kullanma taktiini ilk grdm rnek buydu. Bir kiiye
topla vurarak dierinin dmesini salyordu.
O k Pablo bana Alice B. Toklasn Otobiyografisi ni vermiti. Kitab ok elenceli buldum ve
ona Gertrude Stein ile tanmak istediimi syledim. lkbaharda bir sabah bana Bu hafta Gertrudeu
grmeye gideceiz, dedi. Elenceli olacak. Ayrca onun yargsna ok gvenirim. Eer seni
onaylarsa bu seninle ilgili sahip olduum dnceleri glendirir. O anda Gertrude Stein ile tanma
isteimi yitirdim. Ama ondan randevu ald iin gitmek zorundaydm.
O gn Pablo ile Le Catalanda le yemei yedik. O ok neeliydi ama benim boazmdan tek
lokma gemedi. Saat 3.30 gibi Gertrude Steinn Christine Caddesindeki evinin geni ve souk
merdivenlerinden ktk ve Pablo kapy ald. Ksa bir beklemeden sonra kap gcrdayarak GrandsAugustins Caddesindeki stdyonun kaps gibi deta gnlszce ald. Aralktan zayf, esmer bir
yz; byk, kapaklar dk gzler; uzun, kemerli bir burun ve siyah bir byk grdm. Bu grnt
Pabloyu tanynca kap daha geni ald ve kocaman bir apka takm yal, ksa boylu bir kadn
grdm. Bu kadn Alice B. Toklasd.

Bizi salona ald ve derin bir bariton sesle Pabloyu selamlad. Pablo beni tantrd zaman, kolay
Franszca konuma klavuzu okuyan bir Amerikal turist edasyla Bonjur Matmazel, dedi.
Montlarmz kardk ve kk vestiyere astk. Duvarlarnda ou Pablo ve Juan Gris tarafndan
yaplan Kbist tablolarn asl olduu daha geni bir galeriye getik. Oradan gne nlarnn
doldurduu bir salona girdik. Orada, kapya dnk bir koltukta, Pablonun 1906 ylnda yapt
portresinin altnda btn katl, heybeti, kstahl ve ksack kesilmi beyaz salaryla Gertrude
Stein oturuyordu. zerinde bileklerine kadar uzanan kahverengi bir etek, bej renkte mat bir bluz ve
ayaklarnda byk, deri sandaletler vard.
Pablo beni tantrd. Gertrude karsndaki atklndan yaplma bir divana oturmam iaret etti.
Pablo biraz gerisinde kalan bir pencerenin kenarna oturdu ve a arkasn dnd. Sanki katlmak
zorunda kalmadan ortam izlemek istiyordu. Gzlerindeki bir prlt ok eleneceini umduunu
gsteriyordu. Alice Toklas benimle ayn divana ancak benden mmkn olduunca uzaa oturdu.
Oluturduumuz kk dairenin ortasnda, savan yeni bittii o dnemde pek grmediimiz kek,
kurabiye ve kk pastalarla dolu sehpalar vard.
Gertrude Steinn ilk sorular biraz ineli ve bazen de yant batan belli olan sorulard. Bu nedenle
biraz rkmtm. Kendi kendisine Pablo ve bu kz arasnda neler oluyor diye sorduu belliydi. nce
ngilizce ve daha sonra Franszca Franszcas iyi deildi beni konuturmaya alt. niversiteye
girite girdiim szl snavdan beterdi.
Sorularna elimden geldiince yant vermeye altm ama Alice Toklasn bandaki devasa apka
dikkatimi datyordu. Giysisi koyu gri ve siyah renklerindeydi. Kocaman siyah apkasnn gri renkte
bir ss vard. Cenazeye gider gibi giyinmiti ama giysilerinin birinci kalite olduu belliydi. Daha
sonralar modacsnn Pierre Balmain olduunu rendim. Yanmda oturmas beni rahatsz ediyordu.
Bana kar bir nyargs varm gibi saldrgan bir tavr alma benziyordu. Nadiren konuuyor, ara
sra Gertrude Steina bir eylerin aklamasn yapyordu. Sesi bir erkek sesi gibi, ksk ve rahatsz
ediciydi. Dilerinin arasndan nefes alp verdiini duyabiliyordunuz. Sanki bir trpann bilenmesi gibi
kulaa hi ho gelmeyen bir sesti.
Saat ilerledike Gertrude Stein sorgusunu biraz daha rahat yapmaya balad. Onun almalarn ne
kadar iyi bildiimi ve Amerikal yazarlar okuyup okumadm sordu. Neyse ki epeyce Amerikal
yazar okumutum. Bana hepsinin manevi annesi olduunu syledi: Sherwood Anderson, Hemingway,
Scott Fitzgerald. zellikle Dos Passos ve hatta Erskine Caldwellin kendisinden byk lde
etkilendiini belirtti. Etkisinin ne kadar nemli olduunu, Faulkner ve Steinbeck gibi dizinin dibinde
oturmayan yazarlar zerinde bile byk bir etki yaptn bilmemi istiyordu. Kendisi olmadan bugn
bildiimiz modern Amerikan edebiyatnn da olamayacan syledi.
Edebiyatla ilgili syleyecekleri bittikten sonra resim konusuna geldi ve beni Kbizm konusunda
sorguya ekmeye balad. Yirmi yan verdii btn bilgilikle analitik kbizm, sentetik kbizm,
zenci sanatnn etkisi, Czannen etkisi vesaire hakknda bana en doru gelen gzlemlerini belirttim.
Onu etkilemeye almyordum. Sadece Pabloyu hayal krklna uratmak istemiyordum. Sonunda
dnp Pablonun yapt kendi portresini iaret etti ve Benim portrem hakknda ne dnyorsun?
diye sordu. Arkadalarnn balangta portresinin kendisine benzemediini dndn ama
zamanla benzemeye baladn bildiimi syledim. Ama bence yllar iinde benzerlik ortadan
kaybolmutu. Artk bence Tibetli bir rahibe benziyordu. Bana sylediklerimi onaylamayan gzlerle
bakt.

Ancak o gn beni en fazla rahatsz eden ey, btn bunlar konuulurken Alice Toklasn yerinde
sakince oturmamas, ileri geri hareket etmesi, srekli yerinde kprdanmas, kalkp kek getirmesi ve
kek ikram etmesiydi. Ben Gertrude Steinn sorularna yant verirken suratn asyordu. Belki de
yantlarm ona yeterince saygl gelmiyordu. Gertrude Steinn hayranydm, ama karsnda rol
yapmam gerektiini dnmyordum. Ne zaman Alice Toklas rahatsz edecek bir ey sylesem bana
kek dolu bir tabak uzatyordu. Ben de bir kek alp yemek zorunda kalyordum. Keklerin hepsi ok
yap yapt ve yannda iecek bir ey yoktu. O nedenle yerken konumakta zorlanyordum. Sanrm
keklerin ok lezzetli olduunu sylemeliydim ama bunun yerine ben sadece kekleri yedim ve Gertrude
Stein ile konumaya devam ettim. Dolaysyla sanrm Alice Toklas o gn bana dman oldu. Ancak
Gertrude Steinn iten kahkahalarna baklrsa beni, en azndan o gn iin, ok elenceli bulmutu.
Akama doru odadan kt ve elinde kitabyla geri dnd. Hatrladm kadaryla biri Grdm
Savalard. Hepsini imzalad ve birinin iine Bir gl bir gldr bir gldr bir gldr Franoise
Gilot iin bir gl, yazd.
Gitmek iin hazrlandmz srada Gertrude Stein bana: Artk beni kendi bana da ziyaret
edebilirsin, dedi. Alice Toklas yine kt bir bak att. Eer Bayan Steinn kk yardmcs beni
bu kadar korkutmam olsayd, onu grmeye gidebilirdim. Ama o eve bir daha adm atmamaya kendi
kendime sz verdim.
Bu sre iinde Pablo tek kelime bile etmedi, ama gzlerin parladn grebiliyor ve zaman zaman
dncelerini okuyabiliyordum. Benim soru bataklndan kendi bama kmam izledii belliydi.
Kapya geldiimizde, Peki Gertrude, son zamanlarda yeni bir ressam buldun mu? diye sordu.
Gertrude bir tuzak olduunu anlad ve Ne demek istiyorsun? diye sordu. Pablo, Amerikan
edebiyatnn bykannesi olduuna phe yok Gertrude, dedi. Ama resim alannda bizden sonraki
nesli doru deerlendirebildin mi sence? Kefedilecek yalnz Matisse ve Picasso olduunda, iyiydi.
Sonra Grisi de buldun. Ama o zamandan bu yana yaptn keifler bence pek ilgi ekici deil.
Gertrude kzm gibi grnd, ama yant vermedi. neyi biraz daha derine batrmak isteyen Pablo,
Bir neslin kefedilmesine yardmc oldun. Ama iki veya nesli kefetmek gerekten ok zordur ve
bence sen bunu yapamadn.
Bir anlk sessizliin ardndan Gertrude, Bak Pablo, dedi. Ben bir ressama tekniinde nelerin iyi
olduunu sylerim ve bu ekilde onu kendi zel yeteneini aramas iin cesaretlendiririm. Sonuta,
kt olan unutur ve ortadan kaldrr. Yarg becerimin keskinliini yitirip yitirmediini bilmiyorum,
ama ressamlara verdiim nerilerin her zaman yapc olduundan eminim.
O gnn ardndan Gertrude Stein zaman zaman lenleri Buci Caddesinde alveri yaparken
grmeye baladm. Her seferinde Pablo ile kendisini ziyaret ettiimiz gn giydii giysiyi giymi ve
zerine bir pelerin takm oluyordu. Beni ne zaman grse dosta onu Christine Caddesindeki evinde
ziyaret etmeye arrd. Ben de, Ah! Evet, tabii gelirim, derdim, ama onunla yannda Alice B.
Toklas olmadan daha iyi anlaacamz dndmden hi gitmedim.
Picasso ile tanmadan nce ve onunla tanmamdan sonraki birka ay boyunca resim tarzm
deneysel bir ekilde figratifti. 1944 ylnn balarnda insanlarn anekdot olarak adlandrd
kavramn gereksiz olduuna karar vermi ve tamamen figratif olmayan bir biimde almaya
balamtm. Anneannem her akam evin st katndaki stdyoma gelir ve gn iinde neler yaptma
bakard. Aylar nce ekli olduka bozulmu, figratif portreler ve natrmortlar yapyor ve onu ok

ediyordum. Ama figratif olmayan resimler yapmaya baladmda resimlerimi ok beendi.

Daha ince neler yaptn anlamyordum, dedi. Bunlar da anlamyorum, ama houma
gidiyorlar. Renklerin ve desenlerin uyumunu gryorum ve ekilleri bozmadn iin doa
resimlerin bence daha gzel oluyor. Ona yeni resimlerimin eskilerinden daha gzel olduunu
dnmediimi syledim. Tam tersine, bence yeni yaptm kompozisyonlar dramatik ieriklere
sahipti ve bana gzel grnmyorlard. Anneanneme resimlerimi dramatik bulup bulmadn
sordum. Hi dramatik bulmuyorum, dedi. Bunlara bir saat de baksam huzur verici olduklarn
dnrm.
Bir leden sonra resim yapmaya balamadan nce bunu Pabloya syledim. Glerek ok doal,
dedi. Figratif olmayan resim asla huzur karmaz. Bakan kiinin kurtulmak istedii ey, hereyi
iine atabilecei bir anta gibidir. Resmin ve grsel alkanlklar arasnda bir ba olmayan insanlara
dncelerini dayatamazsn. Resim erbabndan bahsetmiyorum. Grsel alkanlklar olduka klasik
olan ortalama insandan bahsediyorum. Bu insan bir aac, ocukluunda oluturduu alkanlklar
uyarnca belli bir ekilde grr. Daha eitimli bir gr olan kii Aix manzarasn Czannen,
Arles manzarasn van Goghun grd gibi grebilir. Ancak genelde insanlar doay klasik bir
ekilde grr ve birisinin onu bozmasn istemez. Kendilerine hibir eye benzemeyen eyler
gsterilmesini tercih ederler, nk bunlar bir tr srngene, aklanamayan bir de benzer. Ancak
allm bir gr tarzn alr ve iindeki en kk bir ayrnty deitirmeye alrsan, herkes
Hayr! diye barr. Bu benim bykannemin portresi olamaz!
Ben resim yaptm zaman insanlarn beklemedii, hatta daha tesinde, reddettikleri bir grnty
vermeye alrm. Bana bu ilgin geliyor. Bu anlamda ben hep huzur bozmaya alyorum. Yani, bir
adama kendisinin bileenleri klasik resimde nesnelerin grlme biiminden toplanm ama daha
sonra hi beklenmedik ve rahatsz edici bir ekilde dzenlenmi bir grntsn veriyorum. Bylece
karsna kan sorulardan kaamyor.
Pabloya figratif olmayan resmi onun kadar iyi yapan baka hi kimsenin olmadn syledim.
Sanrm yle, dedi. 1909da balayarak beyaz, gri ve toprak renklerinde yaptm okyzl Kbist
portrelerde doal ekillere baz atflar vard, ama ilk aamalarda hemen hi atf yoktu. Onlar daha
sonra ekledim. Onlara atflar diyorum. O dnemde resim iin resim yapyordum. Yaptklarm
gerekten saf resimdi ve kompozisyonlar kompozisyon olarak yaplyordu. Bir portreyi bitirmeye
yaklatm zaman atflar ekliyordum. Belli bir anda siyah renkle ya da drt dokunu yapardm ve
bu dokunularn etrafndaki her ey onlar bir cbbe gibi evrelerdi.
Sanrm atf szcn bir ressamdan ok bir yazarn kulland ekilde kullanyorum. Yani,
znesi, yklemi ve bir atf olan bir cmleden bahseder gibi Atf bir sfattr. zneyi tanmlamaya
yarar. Ama zne ve yklem aslnda resmin tamamdr. Atflar kiiyi, herkesin tanyabilecei grsel
gereklie geri getirmek iin tasarlanan birka referans noktasdr. Ayrca, arkadaki saf resmi
saklamak iin de eklenebilir. Mutlu aznlk iin resim yapmaya hibir zaman inanmadm. Resmin
normalde resimlere bakmayan insanlarda bile bir eyleri uyandrmas gerektiine inandm hep.
Mesela Molirede en zeki adam olduu kadar hibir ey anlamayan adam da gldrecek bir eyler
vardr. Shakspearede de ayn ekilde Benim almalarmda, tpk Shakspearein eserlerinde
olduu gibi, ou zaman gln ve olduka kaba eyler vardr. Ben bu ekilde herkese
ulaabiliyorum. Halkn dizlerine kapanyor deilim, ama en basit dnce seviyesinde bir eyler
sunmak istiyorum.

Ama atflar meselesine geri dnmek gerekirse: Benim yaptm Kahnweilern Kbist portresini
biliyorsun deil mi? Ona bildiimi syledim en azndan reprodksiyonunu grmtm. Peki,
dedi. Orijinal hliyle bana duman olup uacak gibi grnmt. Ama duman resmettiim zaman
iine bir ivi akabilmeni isterim. Bu yzden atflar ekledim gzlerde bir ifade, sata bir dalga, bir
kulak memesi, kenetlenmi eller. O zamanlar, o portrelerde sylemek istediim eyi anlamann zor
olduunu dnrdm. Tpk Hegel gibi. Hegel ok ilgin bir adamdr ama onu okuma zahmetine
giren pek bulunmaz. Hegel oralarda bir yerlerde bu zahmete katlanmay ve kendisinden beslenmeyi
isteyen az sayda insann ulaabilecei bir yerdedir. Eer resimde byle bir beslenme sunmak
istiyorsan ki bu besini zmsemek iin gerekli organlar olmayan ou insan iin zor bir besindir, bir
tr hile yapman gerekir. Bir ocua uzun ve zor bir aklama yapmaya benzetebiliriz: lgisini ekip
daha zor blmlerde gzn boyamak iin nce hemen anlad baz ayrntlar ekleriz. nsanlarn
byk ounluu yaratclk ruhundan acizdir. Peki, onlara yeni bir eyi nasl retirsin? Bildikleriyle
bilmediklerini kartrarak. Sisin iine bildikleri bir eyi belli belirsiz grdkleri zaman, Ah! Bunu
biliyorum, diye dnrler. O zaman, Ah! Hepsini biliyorum, demeye yalnzca bir adm kalmtr.
Zihinleri bilinmeyene doru atlr ve daha nce bilmedikleri eyi anlamaya ve kavray glerini
gelitirmeye balarlar.
Bunlarn bana ok mantkl geldiini syledim. Tabii mantkl olacak. Bu Hegel, dedi.
Hegele yapt bu atflarn ok etkileyici olduunu syledim. Hangi eserlerini okumutu acaba?
Hibirini, dedi. O kadar ileri gitme zahmetine pek kimsenin katlanmayacan sylemitim. Ben
de katlanamam. Konuyla ilgili sahip olduum bilgiyi Kahnweilerdan rendim. Ama atflarmdan
uzaklamaya balyorum. Burada anlaman gereken, eer atflar ya da daha genel anlamda nesneler
resmimin esas noktas olursa, onlar byk bir dikkatle seeceimdir. rnein, Matissein resminde
nesne byk rol oynar. Sradan, eski bir nesne Matissein resminde nesne olma erefine ulamaz.
Hepsi kendi bana ok allmadk eylerdir. Oysa benim resmime giren nesneler hi byle deildir.
Benim resimlerimdeki nesneler her yerde bulabilecein eylerdir: Bir srahi, bir bardak bira, bir
pipo, bir paket sigara, bir kse, bir mutfak sandalyesi, basit bir masa yani en basit nesnelerdir.
Matissein istiridye eklindeki Venedik sandalyeleri gibi kimsenin duymad bir nesne bulup onu
deitirmeye uramam. Bunun hi anlam yoktur. Ben en basit nesne araclyla bir ey sylemeye
alyorum: rnein bir gve, herkesin bildii eski bir gve. Bu benim iin sann anlatt ibret
alnacak ykler gibi deimeceli bir aratr. sa dncesini en ok sayda insana kabul ettirebilmek
iin yklerle anlatt. Ben de bu nedenle nesneleri kullanyorum. rnein asla XV. Louis dneminden
kalma bir sandalye resmi yapmam. O belli insanlar iin zel bir nesnedir, ama herkes iin deil. Ben
en herkese ait olan nesnelere atfta bulunuyorum. Her durumda benim dncemi sardm aralar
onlar. Onlar benim anlattm ibret alnacak ykler.
Pabloya bir aziz olma yolunda ilerlediini syledim: nce Hegel, sonra sa. Srada kim vard? Bir
an dnd. Emin deilim, dedi. Belki Aristo. Resmi tekrar rayna oturtabilecek birisi. Resim
nereye gitmiti diye sordum.
Uzun hikye, dedi. Ama sen iyi bir dinleyicisin, o yzden sana anlatacam. Yunanllara ve
Msrllara kadar geri gitmen lazm. Gnmzde maalesef sanat eserlerinin uymas gerektii bir
dzen veya kurallar bulunmuyor. Onlarda Yunanllar, Romallar, Msrllar vard. Kurallara
uymak zorundaydlar nk gzelliin bu kurallarda sakl olduuna inanlrd. Ancak sanat
geleneklerle btn ban yitirdii ve Empresyonizmin getirdii zgrlk her ressama ne istediini

yapma hakk verdii anda resim bitti. nemli olann ressamn duygu ve dnceleri olduuna ve
herkesin resmi anlad ekilde yeniden yaratabileceine karar verdikleri anda resim ld. Geriye
sadece bireyler kald. Heykelin de sonu ayn oldu.
Ancak Van Gogh ile balayarak ne kadar byk olursak olalm bir lde kendi kendini yetitiren
ressamlar olduk. Sen ilkel ressamlar da diyebilirsin. Ressamlar artk bir gelenein iinde yaamyor
ve bu nedenle her birimiz btn bir lisan yeniden yaratmak zorundayz. Gnmzde her ressam bu
dili Adan Zye yeniden yaratma hakkna sahiptir. Onlara nceden hibir lt uygulanamaz, nk
artk standartlara inanmyoruz. Bir anlamda zgrz ama bu ayn zamanda byk bir snr iziyor,
nk ressamn bireysellii kendini ifade etmeye balad zaman ressamn zgrlk adna kazand
her ey dzen adna yitiriliyor. Kendine bir dzen kuramamak ok ktdr.
Konuyu Kbizme getirdi. Bu bir tr dzen deil midir diye sordum. Omuz silkti. Aslnda bir
dzen salamak amacyla iinde yer alanlarmz bakmndan snk bir dzen isteinin temsiliydi,
evet. Empresyonizmin aksi bir ynde ilerlemek istiyorduk. Bu nedenle renkleri, duygular, hisleri ve
Empresyonistlerin resme katt her eyi brakp, kompozisyonda mimari bir esas aramaya, bir dzen
yaratmaya altk. nsanlar o dnemde neden tablolarmz pek imzalamadmz anlamad.
mzaladklarmzn ounu da yllar sonra imzaladk. Bunun nedeni isimsiz bir sanatn arsn ve
umudunu ifadesinde deil, k noktasnda duymamzd. Yeni bir dzen kurmaya alyorduk ve bu
yeni sanat kendisini farkl bireyler araclyla ifade etmeliydi. u resmi veya bu resmi falanca
kiinin yaptn hi kimsenin bilmesi gerekiyordu. Ancak bireyselcilik ok glyd ve bu bir
baarszlkla sonulanmt. nk dierlerinden daha iyi olan Kbistler birka yl iinde Kbist
olmaktan vazgemilerdi. Birka gn nce Braque diyordu ki: Kbizm eletirmenlerin verdii bir
isimdir. Biz asla Kbist olmadk. Bu pek doru deil. Bir zamanlar gerekten Kbist olmutuk. Ama
bu dnemden uzaklatka sadece Kbist olmaktan ok, bizler bireylerdik. Bu toplu macerann
baarsz olduunu grdmz anda her birimiz kendi maceramz aramaya baladk. Bireysel
macera her zaman ilk rneine geri dner: Yani Van Gogha onunki aslnda ok yalnz ve trajik bir
maceradr. Bu nedenle biraz nce hepimizin kendi kendimizi yetitiren kiiler olduunu syledim.
Bence bu tamamen dorudur. Ama Kbizm dalrken bile bireyler olarak tamamen yalnz kalmaktan
korunduumuzu fark ettim. Bunun nedeni grntmz ne kadar farkl da olsa, aslnda hepimizin
Modern Tarz benimsemi ressamlar olmamzd. Metro girilerinde ve Modern Tarz gsteren dier
tm yerlerde o kadar ok vahi ve lgnca kvrmlar vard ki, ben kendimi neredeyse tamamen dz
izgilerle snrlam olmama ramen kendi apmda Modern Tarza katlyordum. nk bir hareketin
karsnda bile yine de bir paras olursun. Lehte ve aleyhte olmak ayn hareketin iki farkl boyutudur.
Bu ekilde Modern Tarzdan kamaya alan bizler bakalarndan daha Modern Tarzc olduk. Kendi
dneminden kaamazsn. Savunsan da, ktlesen de her zaman iinde olursun.
Pabloya Kbizmi her zaman resmin en saf hli olarak grdm syledim. Bence o dnemin
ardndan farkl yerlere gitmiti, ama daha yksee kamamt. fadeleri daha ok g kazanm ve
daha dolaysz bir tarz gelitirmiti. Ancak Kbist dnemde yapt almalardan daha byk eserler
verememiti.
Bundan be sene sonra bu sylediklerini sana hatrlatacak deilim, dedi. Bu arada Kbizmi
daha derinlemesine almalsn. Dier taraftan seni byle hissettiin iin sulayamam. O dnemde
ben de kendime kar ayn yaklam benimsemitim, ama elbette geriye dnp kendimi
deerlendirme ans bulamamtm. Glmsedi. Bir dn. Hemen her akam ya ben Braquen
stdyosuna giderdim, ya da o benim stdyoma gelirdi. kimiz de gn boyu dierinin ne yaptn

grmek zorunda hissederdik. Birbirimizin almalarn eletirirdik. Bir tablonun bittiine ikimiz da
kanaat getirinceye kadar o tablo bitmi saylmazd.
Kkrdad. Bir akam Braquen stdyosuna gittim. Bir paket ttn, bir pipo ve Kbizme zg
dier tm alet edevatla oval ekilde byk bir natrmort zerinde alyordu. almasna baktm,
geriye ekildim ve dedim ki: Zavall arkadam, bu ok korkun. Tablonda bir sincap gryorum.
Braque dedi ki: Bu mmkn deil. Ben, Evet, biliyorum biraz paranoyaka ama ben bir sincap
gryorum, dedim. Bu tablo bir resim olacak, optik yanlsama deil. nsanlarn iinde bir ey
grmesi gerektii iin bir paket ttn, bir pipo ve dier vr zvr grmelerini istiyorsun. Ama Allah
akna, kurtul u sincaptan. Braque birka adm geri ekildi, tabloya dikkatle bakt ve elbette sincab
o da grd, nk bu tr paranoyaka grntler son derece bulacdr. Braque o sincapla gnlerce
urat. Resmin yapsn, n, kompozisyonu deitirdi ama sincap hep orada kald, nk aklmza
bir girdii zaman bir daha kmas ok zordur. ekiller ne kadar deiirse deisin, sincap her
seferinde orada kald. Sonuta, sekiz on gn sonra Braque ii halletti ve tabloda tekrar bir paket
ttn, bir pipo, iskambil ktlar ve hepsinden nemlisi, Kbist bir resim belirdi. te biz bu kadar
yakn alyorduk. O dnemde almalarmz kibrin ve ar gururun tamamen darda brakld
laboratuar aratrmalar gibiydi. Bu dnce yapsn anlaman lazm. Ona kolaylkla
anlayabileceimi syledim, nk Kbist resme kar her zaman deta dini bir sayg duymutum.
Ancak, kt yaptrmann neden gerekli olduunu anlayamamtm. Bana kt yaptrma Kbizmin
yan rn, hatta sn gibi gelmiti.
Hi de deil, dedi Pablo. Kt yaptrma gerekten ok nemliydi, ama aslnda estetik olarak
dndmzde Kbist resmin tercih edilmesi doaldr. Kbizmin en temel noktalarndan biri
udur: Biz gereklii deitirmekle kalmadk, gereklik zne olmaktan kt. Gereklik resmin
iindeydi. Kbist ressam kendi kendisine Bir kse resmi yapacam, dedii zaman resimdeki
ksenin gerek hayattaki kseyle hibir alakasnn olmayacan bilir. Hep kendi kendimize gereki
olduumuzu syledik ama bizim gerekiliimiz Ben doay taklit etmem, doa gibi alrm, diyen
inlinin gerekiliine benziyordu.
Ona bir ressamn doa gibi nasl alabileceini sordum. Ritim bir yana, doada bizi en ok
etkileyen eylerden biri dokularn farkdr: Boluun dokusu, bu boluktaki bir nesnenin dokusu
ttn sardn kt, porselen bir vazo ve onun tesinde eklin, rengin ve hacmin dokuyla ilikisi.
Kt yaptrmann amac farkl dokularn kompozisyona girerek doadaki gereklikle yaran
resimdeki gereklii oluturabilecei fikrini vermektir. Gzn grd bedenden kurtulup, ruhun
bedenini bulmaya altk. Gz daha fazla yanltmak istemedik, zihni aldatmak istiyorduk. Gazete
kdn asla gazete yapmak iin kullanmadk. Ondan ie veya buna benzer eyler yaptk. Asla
kelime anlamyla kullanlmad. Bunun yerine, k noktasndaki allm anlamyla var
noktasndaki yeni anlam arasnda bir ok yaratmak iin allm anlam yerine farkl bir anlamda
kullandk. Eer bir gazete kd bir ie olabiliyorsa, bu bize hem gazeteler hem de ieler zerinde
dnecek bir eyler veriyordu. Bu deitirilmi nesne ait olmad bir evrene giriyor ve orada
tuhafln bir lde koruyordu. te insanlarn bu tuhaflk hakknda dnmesini istiyorduk, nk
dnyamzn ok tuhaflatnn ve bunun biraz rahatsz edici olduunun farkndaydk.
Kbizm hakkndaki bu ilk konumamz takip eden haftalar boyu Pablonun tavsiyesine uydum ve
Kbizmi daha derinlemesine inceledim. almalarm ve deerlendirmelerim srasnda Kbizmin
kklerine indim ve hatta daha tesine geerek Picassonun Paristeki ilk dnemlerine, 1904 ve 1909

yllar arasna dndm. Fernande Olivier ile tant ve birlikte yaad, palyao ve sirk resimleri
yapt Bateau Lavoirda geirdii bu yllar iinde Mavi Dnem resimlerini takip eden pembe
tonlarnda resmettii nler ve son olarak ilk Kbist almalar geliyordu.
Bana bu gnlerden sk sk ve her zaman zlem duyarak bahsederdi. Bir Sal gn Grands-Augustins
Caddesine gittiimde Pablonun sonbahar havasna uygun bir ekilde giyinmi olarak eikte
beklediini grdm. Gri renkte, eski bir oduncu ceketi; her zamanki krk gri pantolonu; siperini
gzlerinin stne kadar indirdii, kenarlar ekil almaya almay oktan brakm kee bir apka
giymiti. Montunun stnden boynuna uzun, yeil-kahve, rg ynden bir atk balam ve
Montmartreli yal ark sz yazar Aristide Bruant edasyla bir ucunu omzunun stnden srtna
atmt.
Bugn seni Bateau Lavoira gtreceim, dedi. Oralarda yaayan eski bir arkadam ziyaret
etmem lazm.
Pablonun ofr Marcel bizi Montmartre Tepesinin yaknlarna kadar gtrd. Pablo ak ve bo
bir kede durmasn istedi ve arabadan indik. Aalarn btn yapraklar dklmt. Evler kk
ve harabe grnmlyd ama huzurlu unutulmu hllerinde ok ekici gelen bir ey vard. Parisin
geri kalan ok uzakta gibi grnyordu. Ara sra grlen modern binalar olmasayd, zamanda ve
meknda uzun bir yolculuk yaptmz ve gemiin bu solgun kesine vardmz dnrdm.
Pablo yolun dnda kalan bir tepeciin stndeki alak bir yapya iaret etti. Modigliani burada
yaard, dedi. Tepeden yava yava aa indik. Karmzda kuzey cephesinde byk bir stdyo
penceresi olan gri bir ev vard. Bu kardaki benim ilk stdyomdu, dedi. Saa, Ravignan
Caddesine doru dndk ve tepeden aa inmeye devam ettik. Pablo sa tarafmzda, dkme
demirden bir itle evrilmi bahe iinde, kutuya benzer, yksek bir eve iaret etti. Pierre Reverdy
zamannda burada yaard, dedi. Bu evin hemen gerisinde, yine sa tarafta minik kameriyeleri ve On
Dokuzuncu Yzyl hatrlatan sokak lambalaryla Orchampt Caddesinin olduunu fark ettim. Tpk
Utrillonun bask resimlerinden hatrladm gibi grnyordu.
Biraz daha ileride ok sevimli ama biraz da melankolik, eimli ve ta deli bir meydana ulatk.
Daha ileride Htel Paradis ve onun yannda tek katl, dz, iki giri kaps olan bir bina bulunuyordu.
Picasso sylemeden bu binann Bateau Lavoir olduunu anladm. Pablo bayla oraya doru iaret
etti. Alak bir sesle te her ey burada balad, dedi. Kk meydan geip sol taraftaki kapya
yneldik. Kapnn solunda kalan pencereler kapalyd. Pablo kapal pencerelere iaret ederek Juan
Gris burada alrd, dedi. Kapy at ve ieri girdik. erideki hava kt kokuyordu ve
rutubetliydi. Duvarlar kirli beyaz ve kahverengiydi. Geni yer demeleri birbirine iyi gememiti ve
ayamzn altnda oynuyordu. Pablo glmeye alarak, Geen 40 ylda pek bir ey deimemi,
dedi. Tam karmzda alt kata inen merdivenler bulunuyordu. Alt kata indik. Bir su dolabnn
kapana benzeyen bir kapya iaret etti. Buras Max Jacobsn odasyd, dedi. Benim stdyomun
hemen hemen altnda saylr. Tekrar st kata ktmz zaman greceksin. Maxin yan odasnda
Soriol adnda enginar satcs bir ocuk yaard. Bir gece Max ve Apollinaire ve etenin tamam
benim stdyomdayken Sorioln tepesinde o kadar ok grlt yapmz ki uyuyamam. Odasnda
Hey amur herifler brakn da alarak para kazananlar uyusun, diye bard. Ben uzun bir sopayla
yere onun odasnn tavanna vurmaya baladm. Max de odada Soriol, senin azna diye
bard. Hi sesini karmasa daha iyi edeceini anlayncaya kadar curcunay srdrdk. Bir daha
bize bulamad.

Pablo ban sallad. Max mkemmel bir adamd, dedi. Hassas noktaya basl basacan her
zaman bilirdi. Elbette dedikoduyu ve skandallar da severdi. Apollinairein bir seferinde Marie
Laurencinin krtaj olmasna araclk ettiini duymutu. Bundan bir sre sonra airler yemeklerimizin
birinde Max, Apollinaire onuruna bir ark bestelediini syledi. Ayaa kalkt ve Marie Laurencine
bakarak arksn syledi
Ah! Byk bir istek duyuyorum
Sana bir melek vermek iin
Sana bir melek vermek iin
Gsn arayan bir melek
Marie Laurencin
Marie Laurencin
Marie Laurencin kzard, Apollinaire morard ama Max, sakinliini ve masum grntsn
bozmad.
Bence Apollinaire Maxin uramay en sevdii insand, dedi Pablo. Ondan mutlaka bir
malzeme karrd. Apollinairein annesi kendisini Kontes Kostrowitzky olarak tantan, olduka
frapan bir kadnd. ok sayda sevgilisi olmutu ama Apollinaire annesinin bu amatr kariyerinden
bahsedilmesinden hi holanmazd. Bir gece Max yle bir ark syledi:
Apollinairein annesiyle evlensek
Neye benzeriz?
Neye benzeriz?
arksn bitirme ans bulamad, nk Apollinaire fkeyle yerinden kalkt ve onu masann
etrafnda kovalamaya balad.
Apollinaire para konusunda da ok dikkatliydi. Bir akam Max ve beni evine yemee davet etti.
Marie Laurencin de onunla birlikteydi. Byk boy bir sosis almt ve keserek sekiz paraya
ayrmt. Herkese iki para deceini dnmt, ama bize ikram etmedi. Marie ile ikisi iiyordu
ve zaten olduka sarhotular. Bizim eve gitmemizden birka dakika sonra ikisi yanmzdan ayrld.
Sosisi uzun zaman beklememiz gerektiini anladmz iin Max ile Apollinairein kestii
paralardan ikisini yedik. Apollinaire ve Marie Laurencin odaya geri dndklerinde Apollinairein
ilk yapt ey sosis paralarn saymak oldu. Sadece alt para olduunu grnce bize pheyle
bakt, ama bir ey sylemedi. Sadece iki para daha kesti. Birka dakika sonra yeniden odadan
ktlar. Bu sefer Max ile yeni kestii iki paray yedik. Daha lokmalarmz yeni yutmutuk ki,
Apollinaire odaya geri dnd ve sosis paralarn bir daha sayd. Yine alt para sosis vard. Kafas
karmt ama iki para daha kesti ve odadan kt. Tekrar odaya dndnde sosisten geriye bir ey
kalmamt. kier ikier hepsini yemitik.
Pablo baka bir koridora doru bakt, sonra birden arkasn dnd ve yukar kmaya balad. Bu
sefer merdiven boluunun etrafndan dolaarak arka tarafa getik. Sadaki odann kapsnda bir isim

yazlyd. Pablo isme dikkatle bakt ve Hi duymadm, dedi. Her neyse, buras benim stdyomdu.
Bir elini kapnn koluna, dier elini benim omzuma koydu. Tek yapmamz gereken bu kapy amak,
dedi. Ve hemen Mavi Dneme dneriz. Sen Mavi Dnemde yaamak iin yaratlmsn. Keke o
zaman tansaydk. O zaman tansaydk her ey mkemmel olurdu, nk ne olursa olsun Ravignan
Caddesinden uzaklamazdk. Sen yanmda olsaydn, ben buradan ayrlmay hi istemezdim. Kapy
ald, ancak aan olmad. Kapy amak iin zorlad ama kilitliydi. Mavi Dnem kapnn ardnda
kilitli kalmt.
Evden ktmzda meydann hl bo olduunu grdk. Meydann ortasndaki emeye doru
yrdk. Fernande Olivieryi ilk defa bu emede grmtm, dedi Pablo. Meydann kar
tarafndaki merdivenlerden aa indik ve Htel Paradisnin arkasndaki caddeye ktk. Otelin
arkasnda Bateau Lavoirn yan tarafna ulaan ve garaj sokaa balayan bir yol vard. Bu yolun
sonuna kadar yrdk. Pablo iki byk pencereye iaret etti. Benim stdyomun pencereleri, dedi.
Bina dik bir yokuun tepesinde kald iin pencerelerden ieri bakacak kadar uzanamazdk. Zemin
katta ok sayda atlye vard. Binann her an yklacakm gibi durduunu syledim. Pablo ban
sallad. Her zaman yle grnrd, dedi. Alkanlktan yerinde duruyor. Ben burada yaarken
kapcnn kk bir kz vard. Gn boyu penceremin nnde seksek oynar ve ip atlard. ok tatl bir
kzd, hi bymesin isterdim. Tandktan sonra buray ziyarete geldiimde ciddi bir gen kadn
olarak grdm onu. Bir sonraki geliimde ok imanladn grdm. Yllar sonra onu tekrar
grdm. Bana ok yalanm gibi geldi ve buna canm skld. Benim gzmde o hep ip atlayan kk
kz olarak kalmt. O anda zamann ne kadar abuk getiini ve Ravignan Caddesinden ne kadar
uzaklam olduumu anladm. Garaj yolundan yrmeye balad, ama alamamak iin kendisini zor
tutuyordu. Meydana dnnceye kadar tek kelime etmedi.
Pablonun bana yar aka yar ciddi bir ekilde evinin at katnda kalmam, bylece onunla gizli
bir ekilde beraber yaamam teklif ettii gn dndm. O gnden sonra zaman zaman bu fikir
farkl ekillerde gndeme gelmiti: Bir akam bana Yere kadar uzanan siyah bir elbise giymelisin,
demiti. Bana da bir rt balarsan kimse yzn grmez. Bylece bakalarna daha az ait olursun.
Sana gzleriyle bile sahip olamazlar. Birisine deer veriyorsanz, onu yalnzca kendinize saklamanz
gerektii dncesine kaplmt. Deer verdiiniz kiinin d dnyayla, tesadf eseri bile olsa,
kurduu btn iletiim, onu bir ekilde zedeler ve martr diye dnyordu.
Btn grdklerimin nda Bateau Lavoirn onun iin anlamn daha iyi anlayabiliyordum. Bu
yer onun iin, her eyin taze ve bozulmam olduu, dnyay fethetmeden ve fethinin karlkl
olduunu, hatta bazen asl dnyann onu fethettiini kefetmeden nce yaad altn a temsil
ediyordu. Bu ikilemin bana vurduu anlarda kendisini o altn aa dndrebilecek her eyi
denemeye ve nermeye hazr oluyordu.
Yokutan kmaya devam ettik ve Saules Caddesine ulancaya kadar yrdk. Kk bir eve
girdik. Pablo kapy ald ve sonra yant beklemeden at ve ieri girdi. Yatakta yatan yal, kk,
disiz ve hasta bir kadn vard. Pablo alak bir sesle kadnla konuurken ben kapda bekledim. Bir
sre sonra kadnn yatann yanndaki etajerin stne biraz para brakt. Kadn defalarca teekkr etti
ve evden ktk. Pablo ile hibir ey konumadan sokakta yrmeye baladk. Neden kadn grmeye
giderken beni de yannda gtrdn sordum.
Alak sesle Hayat renmeni istedim, dedi. Ama neden zellikle o yal kadn grmemi
istediini sordum. O kadnn ad Germaine Pichot, dedi. imdi yal, disiz, yoksul ve sefil

durumda. Ama genliinde ok gzel bir kadnd ve ressam bir arkadam onun yznden o kadar ok
ac ekti ki, en sonunda intihar etti. Parise ilk geldiinde amarclk yapyordu. Bu bahsettiim
arkadamla Parise ilk geldiimizde bu kadn ve ev arkadan aramtk. simlerini spanyadaki
baz tandklardan almtk. Bazen evlerine gider onlarla yemek yerdik. ok canlar yakmt. Bir de
imdiki hline bak.
Sanrm Pablo bana o kadn gstererek nmde yeni ve anlaml bir kap atn dnyordu. Bu,
tpk birisine bir kafatas gsterip hayatn anlamszl zerinde dnmesini salamak gibi bir
davrant. Ancak anneannem ondan nce davranmt. Bana yllar nce bunun gibi pek ok ders
retmiti o yata renebileceim kadarn anneannemden renmitim. Her gn evinin
karsndaki mezarl ziyarete giderdi. Yal ve yorgun olduu iin yava yava yrr, kocasnn,
ocuunun ve aile mezarlnda gml bulunan herkesin mezarlarn ziyaret eder, mezarlarda
otururdu. Hibir ey sylemezdi, ama yznde her zaman nazik bir glmseme olurdu. O yata lm
bu kadar yakndan tanmann korkun olduunu dnrdm. Anneanneme neden orada ylece
oturduunu sordum.
Greceksin, demiti. Bir gn gelecek, ektiin aclarn kalbine bir ta gibi oturduunu
hissedeceksin. O gnden sonra byle bir tan stne oturma lksne sahip olabilirsin. Kesilen
cezamz erteleyerek yayoruz. Ama bunun bilincine vardn zaman, artk sadece kendi isteklerin ve
rahatn iin deil, bir iein grnts veya bir eyin kokusu iin de yaarsn. nk zamannn
snrl olduunu bilirsin.
1945ten sonra Pabloyu hi grmediim baz dnemler oldu bu dnemler iinde bir hafta, iki
hafta, en fazla iki ay boyunca kendisiyle hi grmedik. Ona olan duygularma ve onun da benimle
olmay istemesine ramen, karakterlerimiz arasnda ciddi bir atma olduunu daha iin banda fark
etmitim. ncelikle, Pablo ok deiken bir adamd. Bir gn yaz gnei gibi prl prl parlar, ertesi
gn imekler akard.
Kendisiyle konumalarmzda kontrol bana verir, aklma gelen her konu hakknda konumam iin
beni tevik ederdi. Beni ok canlandrrd. Ayn zamanda, bana olan ilgisinin ona pek yakmadn
hissederdim. Onu elendirmeme ve ilgisini ekmeme ramen, daha derinlerde bulunan ve zaman
zaman yzeye kan baz duygularn onu rahatsz ettiini ve byle zamanlarda kendi kendine onunla
bu kadar ilgilenmemeliyim, dediini hissediyordum. Bana ilgisi vard, ama bu ilgiyi telafi etmek iin
ortaya kan rahatszlklar olduu da kesindi.
Onunla birlikte olurken ne zaman kendini brakp ileri gitmeye, yumuak ve ocuka davranmaya
balasa, daha sonra birlikte olduumuzda mutlaka sert ve acmasz olurdu. Pablo herkese istedii her
ekilde davranabilme hakkn kendisinde gryordu ve ben de her ekildeyi kabul etmekte zorlanan
birisiydim.
Bazen bana Sana sonsuza kadar bal kalacam sanmamalsn, derdi. Bu beni biraz rahatsz
ederdi, nk balangta zaten ebediyen benimle olmasn beklememitim. Bence yaadklarmzn
bizi nereye gtreceini dnmeden, olaylar zamana brakarak yaamalydk. Ondan bir ey
beklemediim iin, bana kar kendisini savunmaya hakk olmadn dnyordum. Ondan benim
yzmden sknt ekmesini isteyen ben deildim, bunu isteyen kendisiydi. Sanrm bu yzden zaman
zaman bana bal kalmayacan sylyordu. Benimle deil, ama benim kendisi zerindeki etkimle
mcadele ediyordu. Ama etkimle mcadele ettii iin kendisini benimle de mcadele etmek zorunda

hissediyordu.
Bir sre sonra artk bana Benim iin bir anlam ifade ettiini sanma. Ben bamszlm severim,
dedii zaman Ben de, demeyi renmitim. Sonra bir, iki hafta ondan uzak dururdum. Dndm
zaman yznde gller aard.
Bir gn, Senden buraya gelmeni neden istedim bilmiyorum. Geneleve gitsem daha ok
elenirdim, dedi. O zaman neden gitmediini sordum.
te bu kadar, diye bard. Sayenizde geneleve gitme isteim bile kalmad. Hayatm
mahvediyorsun.
Elbette alan kzlardan o kadar da holanmadn biliyordum. Sadece hovarda gibi grnmeye
alyordu. Bir gn bana Capucines Bulvarnda bir kz tavladn syledi. Onu bir bara gtrdm
ve kadnlarla yaadm btn problemleri anlattm, dedi. Bana ok iyi davrand ve ok sorumluluk
sahibi olduumu syledi. ok gereki bir kzd. Beni anlamt. te kendimi yalnzca byle
kadnlarn yannda rahat hissedebiliyorum. stediini yapmasn syledim. Nasl olduunu
anlyordum.
Ama bunu elenceli bulmuyorum, dedi. Sklyorum. Bu kadarn kabul ettikten sonra
savunmaya geti ve en sevdii szlerden birini syledi: Bir finoya en ok benzeyen yaratk yine bir
finodur. Ayn durum kadnlar iin de geerlidir, dedi. Sevdii baka bir sz de uydu: Benim iin
yalnzca iki tr kadn var tanralar ve paspaslar. Ne zaman kendimi tanra gibi grdm
dnse beni bir paspasa evirmek iin elinden geleni yapyordu. Bir gn birlikte yukardaki
pencerelerden birinden ieri giren gne nda dans eden tozlara bakyorduk. Benim iin hi
kimsenin nemi yok. Bana kalrsa herkes u gnete uuan toz zerrelerinden farksz. Sprgeyle bir
fiske vurursun, hepsi yok olur, dedi. Bakalaryla ilikilerinde dnyann geri kalanna toz zerresi
gibi davrandn fark ettiimi syledim. Ama ben kendi bama hareket edebilen ve sprgeye
ihtiya duymayan bir toz zerresiyim, dedim. Ben kendim kabilirdim. Ve ktm da. Ardndan ay
boyunca onunla grmedim. Onun dehasna hayranlk duymuyor deildim. Ancak dehasnn gerek
dehaya yakmayan bir baskclkla ucuzlamasn grmek istemiyordum. Ona bir ressam olarak byk
bir hayranlk besleyebilirdim, ama kurban olmak da istemiyordum. Baka arkadalarnn bana
bunun geldiini gryordum, rnein Dora Maar.
Pablo bana Dora Maar ile ilk tantklarnda Dorann srrealist gruba ye olduunu sylemiti.
Gen kzlndan bu yana Michel Leiris, Man Ray, Andr Breton ve Paul Eluard ile arkadat.
Hareketin yesi olan airlerden biraz genti, ama yine de akmn bir parasyd. Yugoslav olan
babas ok baarl bir mimard. Pabloya gre annesi aslen Ortodoks olsa da sonradan Katolik olan
son derece muhafazakr bir kadnd.
Pablo ile tantklarnda Dora fotoraflk yapyordu. Pablo fotoraflarn Chiriconun eski
resimlerine benzettiini sylemiti. Fotoraflarnda hep sonunda k grnen uzun bir tnel ve lensle
k arasndaki karanlk koridorda ne olduu zor anlalan bir nesne olurdu. Pablonun sylediine
gre Dora kendisinin portresini yapmak istemi ve bunun iin Pablo onun atlyesine gitmiti.
Pablo, Yapanlarn aldklar sonutan asla memnun kalmad iki meslek vardr: Diiler ve
fotoraflar. Diiler doktor olmak ister, fotoraflar da ressam. Brassa ok iyi bir teknik
ressamd, Man Ray mkemmel bir ressamd, Dora da doru yoldayd. Fotoraf Dora Maarn

iinde dar kmaya alan bir ressam vard.

Grands-Augustins Caddesindeki atlyeyi de ona Dora bulmutu. Ksa bir sre sonra kendisi de
keyi dnnce hemen karnza kan Savoie Caddesinde bir eve tanmt. Dora kendisini resim
yapmaya giderek daha ok adamaya balamt. Zamanla fotoraf stdyosunu tamamen brakmt.
Kulland baz malzemeleri klar, fonlar, vs. Pablonun stdyosuna tamt. Pablo siyah
perdeleri igal srasndaki karartmalarda bol bol kullanm ve geceleri Dorann spot klarnda
resim yapmt.
Grands-Augustins Caddesine ilk gittiim zaman Dorann Pabloya verdii ilk iki tabloyu
grmtm. Bunlar doast olaylarla ok ilgilendii belli olan biri tarafndan yaplan iki portreydi.
Aslnda portreye benzemekten ok sembolik ve anlalmas zor resimlerdi. Tablolara parapsikolojik
dnceler hkimdi. Bu resimleri Victor Braunerin almalarna benzetmitim.
Pablo bana Doray ilk Deux Magotsda otururken grdn sylemiti. zerine pembe ieklerin
aplike edildii siyah eldivenler giymiti. Daha sonra eldivenlerini kartm; eline uzun, sivri ulu bir
bak alm ve masann stne ak bir biimde koyduu elinin parmaklarnn arasna saplamaya
balamt. Parmaklarn kesmeden ne kadar devam edebileceini grmeye alyordu. Arada srada
kl pay farkla parman karabiliyordu. Bayla oynamay brakt zaman elleri kan iinde
kalm oluyordu. Pablo onda ilgisini ekenin bu olduunu sylemiti. Onun karsnda dili tutulmutu.
Doradan eldivenlerini kendisine vermesini istemiti. Bu eldivenleri baka hatra eyalarla birlikte
evindeki bir vitrinde saklyordu.
1943 ylnda Pablo ile tantm zaman Dora Maar biliyordum, nk onu herkes biliyordu.
Pabloyla dzenli olarak grmeye balamamzdan sonra ondan Dora ile ilgili pek ok ey
rendim. Dora Grands-Augustins Caddesine zel bir durum olmadka gelmezdi. Pablo onu grmek
istedii zaman ona telefon ederdi. Pablo ile le veya akam yemei yiyip yemeyeceklerini son
dakikaya kadar bilmezdi. Ama Pablonun evine kp gelmesi veya aramas ihtimaline kar her
zaman hazr beklerdi. Kendisi Pablonun evine arlmadan gelemez veya arayp o akam birlikte
yemek yiyemeyeceklerini syleyemezdi. Doradan holanan ressam Andr Beaudin bana bir akam
Doraya birlikte yemee kmay teklif ettiini sylemiti. Dora kendisine yemek saatine kadar evet
veya hayr diyemeyeceini, nk eer onunla plan yapar ve ardndan Pablo arayp Doray almaya
geleceini sylerse baka planlar yapmasna ok kzacan sylemiti.
Dora Maar 1945 ylnn bahar aylarnda Jeanne Bucherin Montparnassedaki galerisinde bir resim
sergisi at. Ben sergiye tek bama gittim ve ok beendim. O sergideki resimlerinin yapt en iyi
resimler olduunu dnyorum. Hemen hepsi natrmorttu. ok yaln ve genelde yalnzca bir tek
nesnenin bulunduu resimlerdi bunlar. Resimler bir anlamda Picasso ile ruhlarnn ortak tarafn
yanstyor olabilirlerdi, ama buna tamamen farkl bir his getirmilerdi. almalar trevsel deildi ve
ekiller keskin veya al resmedilmemiti. Ik ve glge sanatn kendi resimlerine olduka farkl bir
ekilde yerletirmiti. En basit nesneleri alp bir lamba, bir alar saat, bir para ekmek onlarn
sszlyla, o yarglgedeki her eyi evreleyen korkun sszlk ve bolukla hi ilgilenmiyormu
hissini vermiti.
Sergiye Pablonun orada olabileceini dndm iin deil, Dorann ne yaptn grmek
istediim iin gittim. Pablo benden birka dakika sonra geldi. zerimde gkkuann btn
renklerinin olduu izgili bir elbise vard. Benim elbisem ve Dora Maarn resimlerinin ciddiyeti ile

onun elbisesi simsiyah giyinmiti arasndaki fark, kendimi ok yersiz hissetmeme ve

merdivenlerden koarak inip kamama neden olmutu. Bylece sorundan uzak durabileceimi
sanmtm ama Pablo, Nereye gittiini sanyorsun? Bir Merhaba bile demedin! diye bararak
arkamdan komaya balamt. Durup Merhaba, dedim, bisikletime atladm ve srp gittim.
Pablonun ruh hli genel olarak hava durumunu takip ederdi. Dora Maarn Jeanne Bucherin
galerisinde at sergiden yaklak iki ay sonra bir gn lende Pabloyu grmeye gitmeye karar
verdim havann gzel olmasnn keyfini yerine getireceini dnmtm. Telefon ettiimde Olur,
dedi ama sesi ok da hevesli gelmiyordu. Saat iki gibi gelebileceimi syledim. Ancak her zaman
olduu gibi biraz ge kaldm. Evine yaklarken yukar baktm ve her zaman yapt gibi birinci katla
ikinci kat arasndaki merdivenlere oturmu, pencereden beni izlediini grdm. (Bana yapt
acemice komplimanlardan biri ziyaretlerimin en sevdii tarafnn merdivenlere oturup benim geliimi
beklemesi olduunu sylemesiydi. Pablo orada otururken gvercinleri gelip omzuna konard.) O gn
yzndeki ifadeden meteorolojik hesaplarmn yanl ktn hissetmi ve ok rahatsz olmutum.
Kapy anca ne olduunu sordum. Onu rahatsz eden bir eylerin olduu ok belliydi.
Yukar gel, dedi. Anlatrm. Yatak odasna girdik ve yatan stne oturduk. Onun yanna
oturmutum. Pek yapmad bir eyi yapt ve elimi ellerinin iine ald. Orada hi konumadan
oturduk. O zaman bana kzgn olmadn, ama bir nedenle ok sarsldn anladm. Sonunda
Geldiine ok sevindim, dedi. imdi biraz daha sakinim. ki haftadr bir eylerin ters gittiini
dnyordum ama emin olamyordum. O nedenle bir ey sylemedim. Ama imdi neyse,
grrsn.
ki hafta nce Dora Maarla ok tuhaf bir ey oldu. Onu akam yemeine karmak iin evine
gittim ama evde yoktu. Onu bekledim. Eve geldii zaman sa darmadankt ve kyafetleri
yrtlmt. Sokakta bir adamn kendisine saldrdn ve kpeini alp katn syledi. Kpei ona
ben hediye etmitim. Kk bir ss kpeiydi ve tabii Dora onu seviyordu. Bu hikye doru
olabilirdi, ama Pablonun da syledii gibi kurtuluu takip eden ilk birka ay herkes ok mutluydu.
Seine Nehrinin kysnda imdi olduu gibi serseriler de yoktu. Pablo bu anlattklarnn kafasn
kartrdn syledi. Doru olduuna inanmadm, dedi. Hem neden birisi yle kck bir
kpei almak istesin? Sonra, iki gece nce baka bir olay olmutu. Polis Doray Pont-Neuf
yaknlarndaki bir iskelede ayn ekilde dolarken bulmutu. Polise bir adamn kendisine saldrdn
ve bisikletini aldn sylemiti. Sersemlemi olduu iin polis kendisini evine brakmt. Pablo
bisikletinin daha sonra Dorann saldrya uradn syledii yerin yaknlarnda el dememi olarak
bulunduunu syledi. Sanki Dora bisikletini kendisi oraya brakm gibiydi. Pablo bu saldr
hikyelerini Dorann uydurduunu dndn syledi. Sanrm ilgi ekmek istiyordu, dedi.
Belki de onunla eskisi kadar ilgilenmediimi dnyordu. Olaylar abartma huyu da olduu iin
galiba bu ekilde dikkati kendi stne ekmeye alyordu. Bu yzden fazla ciddiye almadm.
Dn akam onu yemee karmak iin evine gittim. ok sinirliydi. Odada bir o yana, bir bu yana
yryordu. Benden yaadm hayatn hesabn vermemi istedi. Utanlacak bir hayat yaadm ve
br dnyada beni nelerin beklediini dnmem gerektiini syledi. Ona kimseden byle szler
duymaya alkn olmadm syledim. Biraz dnnce syledikleri bana komik geldi ve glmeye
baladm. Ama o hi komik olduunu dnmyordu. Ruhani bir yn olduunun ve bilinmeyene ilgi
duyduunun her zaman farkndaydm, ama dncelerini asla bakalarna dayatmaya almamt.
Eer bunlar aka yollu syleseydi hi alnmazdm ama son derece ciddiydi. Bana hala zamanm
varken tvbe etmemi syledi. Ressam olarak olaanst olabilirsin, ama ahlaki adan be para

etmezsin, dedi. Ondan susmasn istedim ve vicdani meselelerin herkesin kendi problemi olduunu
syledim. Sen kendini kurtarmaya bak ve tavsiyelerini kendine sakla, dedim. Ama ayn eyleri
tekrarlamaya devam etti. Sonunda yeterince konutuumuzu, yemee gitmemiz gerektii ve konumaya
daha sonra devam edebileceimizi syledim. Yemekte baka eylerden bahsetti ama hayal
dnyasnda gibiydi. Zaman zaman ne sylediini anlayamadm. ki imediini de biliyordum, o
nedenle ok byk bir sorun olduunu dndm. Yemekten sonra onu evine braktm ve sabah tekrar
geleceimi syledim.
Bu sabah onu grmeye gitmeden nce Eluard aradm ve hemen gelmesini istedim. Doray
sevdiini ve byle bir durum karsnda ilgisiz kalmayacan biliyordum. Onun da grn almak
istedim. Eluard geldikten sonra tam ona Dora ile olanlar anlatyordum ki, Dora geldi. Bizi yle
birlikte grnce tuhaf tuhaf konumaya balad.
Pablo Dorann kiniz de nmde diz kmelisiniz, sizi dinsizler! dediini syledi. Paul de Pablo
da ateistti ama Dorann ilk bata felsefi olan ve sonralar Budizme doru kayan dini inanlar vard.
Pablonun dediine gre Dora Ben i sesin anlayna sahibim, demiti. Gemii, bugn ve
gelecei olduu gibi gryorum. Eer byle yaamaya devam ederseniz banza korkun bir felaket
gelecek. Onlar kollarndan tutup diz kmeye zorlamt. Pablo salk sorunlar iin dant
psikanalist Doktor Lacan aramay dndn, ama Dorann nnde telefon etmek istemediini
ve Sabartsyi doktoru almaya gnderdiini syledi. Lacan hemen gelmiti.
Pablo, Lacan Doray alp ktktan sonra Eluard Dorann hlinden dolay beni sulad, dedi.
Onu ok zyormuum. Eluarda Doray almam olsaydm bu hle ok uzun zaman nce geleceini
syledim. Eer bir sulu varsa bu sensin ve srrealistlerin geri kalan, dedim. Manta kar gelen
ve btn duyular kartran sama sapan fikirlerle akln bulandrdklarn syledim. Eluard btn
sylediklerinin kuramsal ve Dorann zerindeki etkilerinin yalnzca dolayl olduunu syledi. Ama
benim onu ok ak bir biimde mutsuz ettiimi belirtti. O kadar sinirliydi ki bir sandalyeyi alp
duvara arpt.
Pablo, Ben Dorann benimle tantktan sonra daha retken olduunu biliyorum, dedi. Hayata
daha younlaarak bakmaya balamt. Fotoraflk onu tatmin etmiyordu. Daha ok resim yapmaya
ynelmiti ve gerekten ilerleme gsteriyordu. Onu ben byttm.
Pabloya Doray kendisinin bytm olabileceini, ancak belki sonradan yine kendisinin
kltm olabileceini syledim. Dora hi phesiz ilerleme gstermiti, ama tam o anda Pablo
ondan uzaklamaya balamt.
Kimse altta yatan bir neden olmakszn bir anda parampara olmaz, dedi. in iin yanan bir
ate, rzgr kt anda alevlenir. Akmn nde gelen srrealistlerinin - Breton, Eluard, Aragon
hepsinin ok gl karakterleri olduunu unutma. Onlarn izinden giden zayflar her zaman ayn
baary gsteremedi: Crevel intihar etti, Artaud delirdi, bunlar gibi pek ok bakalar var. deoloji
olarak genelde takipilerine felaket getirdi. Srrealizmin kaynaklar olduka tuhaf bir karmdr.
Byle bir curcunann iinde ou kiinin yolunu kaybetmesine armamal.
Anlattklar beni ok zmt. Konuup iini dktne gre belki yalnz kalmak isteyeceini
syledim. Hayr, dedi, Bugn her zaman gemiin nnde gelir. Bu senin zaferin.
Dora Maar hakkn iki veya saat konumu olmalydk. Onun hakknda konutuka kendimi

Dorann yerine koymaya balamtm. Bunu Pabloya sylediimde nemsemedi. Bu konuyu

kapatalm, dedi. Hayat byle bir ey. Ayak uyduramayan kendiliinden darda brakr. Bugn
olanlar hakknda bir dakika daha konumann anlam yok. Hayat devam etmeli ve hayat biziz. Bu
ekilde hayatmzdaki herkesi zayf bir annda terk edebileceimizi syledim. Birisi tkezledii
zaman, Ben yoluma devam edeceim. O da ayn eyi yapmal, demeyi doru bulmadm ifade
ettim.
Byle bir hayrseverlii hi gereki bulmadn syledi. Bu yalnzca o mzmz Jean-Jacques
Rousseaudan rendiin duygusal insancllk. Ayca herkesin doas nceden belirlenmitir, dedi.
Sanrm Pablo spanyol olmasndan kaynaklanan gurur nedeniyle Dorann bu zayfln affedilmez
olarak gryordu. Dora Pablonun gzndeki itibarn kaybetmiti. Onun zayflnda Pablo lmn
kokusunu almt ve daha sonralar greceim gibi Pablo bunu da affedilemez olarak gryordu.
Doktor Lacan Doray hafta boyunca klinikte tedavi etti. Bu srenin sonunda evine dnmesine
izin verdi ama tedavisine devam etti. Dora doktora muayeneye gidiyordu.
Pablonun dediine gre klinikten eve geldiinde pek deimie benzemiyordu. Bir sre hasta gibi
grnmeye devam etmi, ama tedavisi ilerledike yeniden resim yapmaya balamt. Pabloya onun
salna ok dikkat etmesi gerektiini ve en azndan bir sreliine hayatnda nem verdii bir
bakas olduu hissini uyandrmamasnn lazm olduunu syledim. Eer yardm olacaksa onunla
daha az grmeye hazr olduumu syledim.
Peki, dedi. Onu tatilde Midiye gtreceimi syledim. Ayrca koleksiyoncu eski arkada
Marie Cuttolinin Antibes Burnundaki evinde kalma teklifini de kabul etmiti. Ben her eyin olmas
gerektii gibi olduunu dnerek yaz tatilince Brittanyye gittim. Ancak oraya varal daha birka gn
olmamt ki Pablodan Juan Krfezindeki baka bir eski arkada, hakkk Louis Fortun evinde bana
bir oda kiraladn yazd bir mektup aldm. Ltfen hemen gel, diye yazmt. ok skldm.
Pablo bir kar olmadan bakalarna yardm eden birisi deildi. Eer davetini kabul edersem gn
iinde Doradan kaacan ve fazla zaman gemeden Dorann bunun nedenini reneceini
biliyordum. rendii zaman yeniden rahatszlanabilirdi. Ayrca ben aralksz bu kadar uzun sre
Pabloya bu kadar yakn olmak istediimden emin deildim. Pariste onu sadece istediim zaman
gryordum. Ama ne zaman isterse onunla grmeye hazr olma ve bu arada Dora Maar iin tehlike
yaratma riski pek houma gitmedi. Pabloya Brittanyde kalacam yazdm. Yaz tatilim pek heyecanl
gemedi ama dnecek ok zamanm oldu.
Parise dndm zaman Grands-Augustins Caddesinden uzak durdum. Ben olmadan da yeterince
kark olan hayatlarn ritmine daha fazla mdahale etmemeye kararlydm. Ayrca tamamen bencil bir
bak asyla dndmde, daha fazla ileri gidersem kendimi baa kamayacam bir eye
kaptrabileceimden korkuyordum. ki aydan uzun sre Pabloya olan hislerimi yenmek ve ilikimize
bir son vermek iin evde oturdum. Ama ondan uzak durduka onu grmeye gerekten ihtiya
duyduumu anladm. O anlarda Pablonun yannda olmadan nefes almak imknsz gibi geliyordu.
Kasm aynn sonlarnda, kendimde hibir eyi deitiremediimi ve uzak durmamn Dora Maar ile
bozuk olan ilikisini muhtemelen dzeltmeyeceini anlayarak, onu yeniden grmeye baladm.
O Kasm aynda Grands-Augustins Caddesine dndmde kendime doum gn hediyesi olarak
yirmi altsnda Pabloyu grmeye gitmitim onu ta bask yaparken buldum. Bir daha

gelmeyeceini sanmtm, dedi ve moralimi ok bozdu. Bir sre nce Mourlot ta bask yapmak
isteyip istemediimi sormutu. Ben de on be yldr hi ta bask yapmadm iin yeniden
balamann zaman olduunu dndm, dedi. Ayrca kendisini ziyaret eden ngiliz ve
Amerikallarn says artmt. Bunun yan sra savatan dnen, yllardr grmedii Fransz
arkadalar da uruyordu ve srekli dikkati dalyordu. Grands-Augustins Caddesindeki
atlyesinden kp Mourlotnun basmevinde inzivaya ekilmek iyi bir fikir gibi geliyordu.
O zamana kadar Pablo benim sadece birka karakalem ve iki yalboya resmimi yapmt. Portreler
beyaz ve gri renklerin hkim olduu kk yandan grn resimleriydi. imdi, bana gsterdii ta
basklarn nda beni sk sk dndn gryordum. Yapt almalarn ou bir ekilde
benim portrelerimdi. Ta basklardan biri bir natrmorttu. Bir dierinin kendi ocukluunun resmi
olduunu grnce ok ardm. Bir bakas iki kadn resmiydi. Kadnlardan biri uyuyordu, dieri
onun yannda oturuyordu. Oturan kadnn ben olduu ok belliydi. Dierinin kim olduunu
anlayamamtm. Ona uyuyan kadnn kim olduunu sorduumda kendisi de bilmediini syledi. Dora
Maar ya da arkadam Genevivein olabileceini syledi. Ben o ta basky grdmde altnc
dzeltmesini yapyordu. K boyunca deiiklikler yapmaya devam etti ve son hline geldiinde tam
on sekiz defa deiiklik yapmt basknn nitelii temsili olmaktan ok tannmayacak ekilde soyut
olmutu. Ancak resimsel kimliini kaybeden uyuyan kadn gerek kimliini bulmutu. Pablo bana
sylediine gre onun Dora Maar olduunu fark etmiti. Bunu ispatlamak ister gibi kdn
kenarlarna bir dizi iaret koymutu: eitli trlerde kk kular ve en ince detaylaryla izilen iki
bcek vard. Her zaman Dorann Kafkams bir kiilii olduunu syledi. Ne zaman Dorann evinin
duvarnda bir nokta veya kk bir leke grse, kalemiyle onu kk ama canlya benzeyen bir bcek
yapana kadar urard. Ayn yorumu tan kenarlarna da yapma zorunluluunu hissetmesi uyuyan
kadnn gerekten de Dora olduun anlamasn salamt. stteki ve alttaki kularn benim iin
olduunu syledi.
Ta baskya merak salmas beni memnun etmiti. Bunun tek nedeni almalarnn ounun benim
resmim olmas deildi. Ta basky hep hak etmedii kadar hor grdn dnmtm. Bunun
geici bir hevesten fazlas olacana inanyordum ve drt ay boyunca srekli Mourlotnun atlyesinde
alt.
O dnemde yapt en ilgin ta basklardan biri kt yaptrma tekniini ta baskya uyarlad
bir boa dv sahnesiydi. Ta baskda kullanlan bir kd alm, sert bir yzeye koymu ve iki
ucuyla birlikte birka baka noktay da ta bask kalemiyle boyamt. Bu alanlar Max Ernstn
almalarnn ptrl yapsn almt. Bu alanlarn en koyu renkli olanlarndan bir matador figr
kesmi ve sa taraftaki beyaz alana yaptrmt. Boa ve gne gibi dier paralar ta bask
mrekkebiyle resmetmiti. Boann iki tarafna da birer matador koymutu: Soldaki beyaz matador
kesilen yerde bo kalan alan siyah, ptrl bir arka plan zerindeydi ve sadaki siyah matador,
beyaz arka plann zerine yaptrlan kesilmi parayd. Bu daha nce kimsenin denemedii bir
teknikti. Mourlot dardan birisinin byle yeni bir yaklam denemesine ok sevinmiti.
Pablo, Aklnda her zaman tasarruf yapmak olmal, demiti. Grdn gibi burada ayn ekli iki
defa kullandm nce asln sonra negatifini. Bu matadorlarmn temelini oluturdu. Ayrca bir tr
ayna etkisi yapyor bir taraf dierinin aynadaki aksi gibi bu da ok etkili bir kompozisyon.
Zaman zaman Pablo beni de Mourlotnun atlyesine gtrrd. O zamanlar Chabrol Caddesindeki
Dou Garnn yanndayd. Lo, dank, harap bir yerdi. Kt ynlar, ta baskda kullanlan talar

ve bir sr vr zvrla doluydu, ama yllardr en iyi ta basklar burada yaplyordu. Her zaman ok
karanlk, rutubetli ve souktu, nk eer stlrsa ta bask mrekkebinde kullanlan mum akkanlk
kazanr ve gne talarn ve ktlarn kurumasna yol aard. Atlye tpk Daumiernin
eserlerini andryordu. Her yer siyah-beyazd ve renkli yalnzca bir nokta vard Paristeki resim
sergilerinin tantmn yapan parlak renklerdeki afilerin hazrland byk basklar. Talarn
stnde Daumiernin kendisi de vard. Mourlotnun kulland talarn ou On Dokuzuncu
Yzyldan kalmayd. Her baskdan sonra ta ovularak zerindeki desen temizlenirdi. Ancak ta
baskda kullanlan talar yumuak ve gzenekli kireta olduu iin, mrekkebin birazn emer ve
desenin izi de yzeyin altna geerdi. Bir ta ovularak temizlendikten sonra bazen eski bir desen
ksmen yzeye kard. Ta bask sanatlar tan hafzas olduunu sylerdi. Zaman zaman
talardan birinin Daumiernin yapt bir almay hatrladn grrdk.
Pablo ne zaman oraya almaya gitse iilerin hepsine selam verir, ellerini skar ve onlara
isimleriyle hitap ederdi. iler Pabloya en deerli hazinelerini yani dergilerden kestikleri kz
resimlerini, bisiklet ampiyonlarnn ve dier halk kahramanlarnn resimlerini gsterirdi. Bu adamlar
sivri dilli ama cana yakn, anarik denecek kadar asi bir gruptu. Biri hari.
En arkada, en karanlk yerde Msy Tuttin adnda yal bir adam alrd. Teknik adan en zorlu
basklarn beceriyle yaplmasnda eline kimse su dkemezdi. Mourlotnun alanlarnn ounun
aksine apaul, anarik bir hli de yoktu. Parlak mavi gzleri, elik ereveli gzlkleri, sert hatlar,
beyaz salar ve dikkatle dmeledii tl siyah takm elbisesiyle Dickens romanlarndan frlam
yal bir muhasebeciyi andryordu. Pablonun geleneksel ta bask tekniklerini uygulamamas iilere
eitli sorunlar yaratt iin, Pablonun almalarnn basksn yapma grevi her zaman Msy
Tuttine verilirdi. Yalnz Msy Tuttin Pablonun almalarn beenmiyordu. Hatta onlardan nefret
ediyordu.
Pablo gvercinlerinden birinin ta basksn ok allmadk bir biimde yapmt. Basknn fonu
siyah ta bask mrekkebiyle yaplmt ve bunun stne gvercinin kendisi beyaz gua boyayla
boyanmt. Ta bask mrekkebinin iinde mum olduundan gua normalde ok iyi oturmazd. Ama
buna ramen Pablo resmi ta bask kd zerine ok baaryla yapmt. Mourlot Grands-Augustins
Caddesine gelip Pablonun ne yaptn grnce Bunu basmamz nasl beklersin? Bu mmkn
deil, demiti. Pabloya izimin kttan taa getii zaman guan ta korumas ve mrekkebin
yalnzca gua boya olmayan yerlere akmas gerektiini, ama aksine sv mrekkeple temas eden
guan kendisinin en azndan ksmen znp akacan sylemiti.
Pablo ona Sen Msy Tuttine ver. O nasl yaplacan bilir, demiti.
Mourlotnun atlyesine bir dahaki gidiimizde Msy Tuttin hl gvercin konusunda syleniyordu.
Daha nce kimse byle bir ey yapmad, diye hiddetle bard. Ben bunu yapamam. Asla olmaz.
Yapabileceine eminim, dedi Pablo. Ayrca madam Tuttinin bir gvercin resmi almaktan ok
memnun olacan dnyorum. Resmi onun iin imzalarm.
Msy Tuttin nefretle Hi de bile, dedi. Hem o srdn guala resim olmaz.
Peki, o zaman, dedi Pablo. Bir akam kzn yemee karrm ve ona babasnn nasl bir bask
sanats olduunu anlatrm. Msy Tuttin korkmua benziyordu. Byle bir iin buradaki pek ou
iin zor olabileceinin farkndaym, diye devam etti Pablo. Senin bunu yapabilecek tek kii

olduunu dnmtm ama grdm kadaryla yanlmm. Mesleki gururu stn gelen Msy
Tuttin istemeye istemeye resmi basmay kabul etmiti.
Bazen Pablo ona ta bask mrekkebi yerine sradan resim kalemleriyle izdii ta basklar verirdi.
Msy Tuttin dehete kaplrd. Bundan bask nasl yaplr? diye sorard. Bu canavarlk. Pablo
kendisini doldurua getirdikten sonra Msy Tuttin denemeye karar verir ve bir ekilde her zaman
basky yapmay baarrd. Bence en sonunda bu zorluklar Pabloya kendisinin en az onun kadar iyi
olduunu gstermenin bir yolu olarak benimsemiti.
1946 ylnn ubat aynda, sava biteli bir buuk yldan fazla olmasna ramen hl elektrik
kesintileri yaplyordu. Bir gn leden sonra elektik kesikken anneannemin evinde merdivenlerden
dtm ve kolumu krdm. Dirseimi ameliyat etmek zorunda kaldlar. On gn hastanede yattm. Bir
gn ben hastanedeyken kocaman bir paket tayan bir ocuk geldi. Pembe ve mavi kurdelelerle
evrelenmi, parlak krmz iekleri olan dev bir aelya. Gerekten ok irkindi. Ayn zamanda o
kadar komikti ki glmeye baladm. inde Pablodan bir not vard. Notta arabasyla geerken bu
bitkiyi bir maazann vitrininde grdn yazyordu. Kendisine ok zevksiz geldii iin almadan
yapamamt. Gerek niyetini anlayacam umduunu sylyordu. Bence dnyann en gzel iei o
tuhaf renk cmb kadar etkili olamazd. Neden gnderdiini ok iyi biliyordum. Bir buket fazla ya
da eksik olsun, ne fark ederdi? Bu acayip eyi ikimiz de hi unutmadk.
Hastaneden ktktan sonra anneannemle Midiye gitmeye karar verdim. Pablo bana Juan
Kfezinde yaayan ve gravr yapmak iin el presi ve bakr levha gibi btn gereleri hl
bulunduran eski arkada Louis Fortun adresini verdi. Zaten dinlenmem gerektii iin oraya gidip
belki ayn zamanda bir eyler renebileceimi de syledi. Anneannemi hep gittii Antibesde
braktm ve Msy Fortun Juan Krfezindeki evine gittim.
Pablo Msy Fortun evinin st iki katn benim iin kiralamt. Ben de Geneviveden
Montpellierden gelip benimle kalmasn istemitim. Ev hastanedeyken Pablonun bana gnderdii
kocaman aelya kadar zevksizdi. Dardan Juan Krfezi rhtmndaki dier evleri andryor, ama ii
hibir eye benzemiyordu. Drt katl evin her katnda iki oda vard. Msy Fort btn saflyla evi
en basit ifadeyle orijinal bir ekilde dekore etmek iin elinden geleni yapmt. Odalardan biri mavi
renge boyanm ve stne beyaz benekler yaplmt. Tavan krmz stne beyaz yldzlarla
sslenmi ve btn mobilyalar da krmz stne beyaz yldzlarla boyanmt. Oda ok byk
olmad iin drdnc duvar denize bakan pencereydi. Bir tarafta denizin sonsuzluunun, dier
btn taraflarda yldzlarn sonsuzluunun grnebildii oda biraz gkevini andryordu. Dier odalar
ok irkindi. Bu odalar ceviz aac desenlerinin yakld dalama resimlerle sslenmiti. Beyaz
mobilyalarn stne iekli badem aalar resmedilmiti.
Msy Fort o dnemde seksen yann stnde, ok zayf, krmz bir yz, beyaz salar, mavi
gzleri ve ok uzun bir burnu olan bir adamd. Bana her zaman bir bere takar ve yrse de ayakta
da dursa hep ne doru eik grnrd. Yllar boyunca bakr levhalarn stne eildii iin artk dik
duramyordu. Ayrca her zaman biraz sarho olurdu. Kendisinden yaklak otuz ya gen olan karsn
grdmde cesaretini byle topladn anladm.
Meslei gravrclkt ve Ambroise Vollardn aralarnda Pablonun nl dalama ve oymalar
grubu Akrobatlarn da olduu ou basksnn resimlerini basmt. Bana eitli bask ve oyma
yntemlerinin ayrntlarn retti. Vernik yapmay, yumuak yzeylerde bask yapmay, bakr levhay

asitle yakmay ve eitli aletleri nasl kullanacam rendim dalama inesi, kazyc, perdah
kalemi gibi. Elim aletleri kullanmaya almaya balamt. Pablo daha nceden beni ziyarete
gelebileceini sylemiti. Birinci haftann sonunda ona mektup yazdm ve almalarmn ok iyi
gittiini, ziyarete gelmeye zahmet etmesine hi gerek olmadn syledim. ki gn sonra Pablo ve
Marcelin arabayla geldiklerini grnce ok ardm. Pabloya neden geldiini sordum. Ben kendi
bama idare ediyordum.
Aynen yle, dedi. Sen kendini ne sanyorsun bilmiyorum, ama nasl bana bensiz mutlu olduunu
yazarsn? Benim demeye altm ey elbette bu deildi. Beni grmek istemediin iin buraya
hemen gelmem gerektiini dndm, dedi. Ertesi gn orada olduu iin oktan morali bozulmutu
bile.
Genevive gelmesi gereken tarihten bir hafta ge gelmi ve oraya Pablodan bir gn nce ulamt.
Pablonun ilk yapt ey onu sokan sonundaki kk otel-restoran Marcelin Yeri ne postalamak
oldu. Ben kar kmaya altm ama Pablo yannda Genevive gibi tatl bir kz bile olsa kimseyi
istemiyordu. En bandan geinemedikleri belliydi. Pablo hi kimseden esirgemedii alaylarndan
Genevive de kurtulamad. Genevive olduka kat bir ekilde yetitirilmiti ve espri anlay fazla
gelimemiti. Sanrm Pablo onun biraz inat olduunu dnyordu.
Her gn leden sonra Antibese anneannemi ziyarete gidiyordum. lk iki gn geri dndmde
Pablo ve Genevivein kavga etmemek iin kendilerini zor tuttuklarn grdm. nc gn Antibes
ziyaretimden Msy Fortun evine dndmde, nc kattaki n odada Pabloyu kpkrmz ve ok
sinirli, Genevivei bembeyaz ama daha sinirli ve birbirlerine hiddetle bakar hlde buldum. nce
birine, sonra dierine baktm.
Genevive Seninle zel olarak konumak istiyorum Franoise, diye patlad.
Asl ben konuacam, dedi Pablo.
Her ikisinin de ne konumak istediini biliyordum. Pabloya onunla daha sonra konuacam
syledim. Genevive ile aa indik ve onun kald otele doru yrmeye baladk.
Byle bir canavara nasl dayanyorsun? diye sordu. Neden canavar olsun? dedim.
Yalnzca ne yapt veya ne yapmaya alt deil, nasl yapt da nemli, dedi. Seni
Antibesye braktktan sonra eve dndk. fadesiz bir yzle bana oymaclk dersi vereceini syledi.
Sonra dersi bir kenara brakp bana bakt ve dedi ki Franoisein yokluunun ve senin tadn
karacam. Ona byle bir ey yapmayacan syledim. Sonra beni yatan stne oturttu ve dedi
ki: Senden bir ocuk yapacam. Senin ihtiyacn olan bu. Yataktan hemen kalktm, nk sylediini
yapacan anlamtm.
Genevivein yzne biraz renk gelmeye balamt ama hl ok sinirliydi. Ben tabii Pablo ne
demi olursa olsun asl amacnn ondan kurtulmak olduunu, ama ona bunu syleyemediini
anlamtm. Arkadama ona inandm ama bu kadar heyecanlanmasa daha iyi olacan syledim.
Eer sadece glseydi daha kolay olacan syledim.
Sen glebilirsin, dedi. Ama maalesef ben glemem. Sonraki bir saat boyunca bedenimi olmasa
da ruhumu kurtarmamn tek yolunun (yatl okulda geirdiimiz yllar boyunca Genevive rahibelerin
retilerine kar hep benden daha ak olmutu), yaplacak tel mantkl, doru drst hareketin ertesi

gn onunla Montpellierye gitmek olduuna ikna etmeye alt. Ayrca Pablo gibi bir canavarn
yannda olmaktansa, ailesinin evinin sakin ve dzgn ortamnda kolumun daha abuk iyileeceine
sz veriyordu. Ona teklifini dneceimi ve sabah gelip onunla konuacam syledim. yle ya da
byle, ben yarn sabah Montpellierye gidiyorum, diye beni uyard.
Msy Fortun evine dndmde Pabloyu tam da beklediim gibi gayet sakin buldum. Sana ne
yalanlar sylediini tahmin edebiliyorum, dedi. Ona bir ders vermeye kararlydm. Ona Genevivei
yllardr tandm ve bana syledii her eye inandm syledim. Sabah onunla birlikte
Montpellierye gideceimi de ekledim.
Kalarn att ve ban sallad. Sen arkan dndn anda beni batan karmaya alan bir kza
nasl gvenebilirsin? Byle eyleri anlamyorum. Ama beni brakp ve onunla gitmekten
bahsediyorsan bu durumda verilecek bir tek yant var: demek ki aranzda doal olmayan bir iliki
var.
Genevivee verdiim d benim tutma sram gelmiti. Pablonun yzne kar gldm.
Mesleini zledin, dedim. Sen tam bir dzenbazsn. Yine kpkrmz oldu ve etrafmda tepinmeye
balad. Kk canavar! Ylan! Engerek! diye bard. Ben glmeye devam ettim. Yava yava
sakinleti. Orada ne kadar kalacaksn? diye sordu. Ona ne kadar kalacam bilmediimi syledim.
Surat asld. Ben buraya seninle yalnz kalmak iin geldim, dedi. Pariste en fazla birka saat
yalnz kalabiliyoruz. imdi ben buradaym ve sen gitmekten bahsediyorsun. Beni brakmaya hazrsn.
Benim yaayacak fazla zamanm yok, biliyorsun. Bana kalan birka para mutluluu benden
esirgemeye hakkn yok. Bu ekilde konumaya bir saat devam etti. Konumaktan yorgun dnce ve
gerekten piman olduunu grdm zaman gitmeyebileceimi syledim. Ertesi sabah otele gittim ve
Genevivee kararm bildirdim.
Bana gelecekler var, dedi. Ona byk ihtimalle hakl olduunu ama bama gelecek eylerden
uzakta durmak istemediimi syledim. O Montpellierye dnd, ben de Pabloyla kaldm.
Genevive ayrldktan sonra Pablo daha uyumlu davranmaya balad. Birka gn sonra, Madem
buradayz, Matissei grmeye gidelim, dedi. Leylak rengindeki bluzunu ve st rengi pantolonunu
giy. Matisse bu renkleri ok sever.
O zamanlar Matisse Vencein kurtuluundan nce kiralad, imdilerde kilisesinin olduu yerin
yaknlarndaki bir evde oturuyordu. Oraya vardmzda yatyordu, nk geirdii ameliyat
yznden gnde sadece bir veya iki saat ayaa kalkabiliyordu. Biraz Budaya benzeyen, ok mfik
bir grnm vard. Elindeki byk makasla kendi verdii talimatlara gre gua boyayla boyanm
ok gzel ktlardan baz ekiller kesiyordu. Buna makasla resim yapmak adn verdim, dedi.
ou zaman yatt yerden bir bambu kamnn ucuna balanm karakalemle tavana yaptrlm
ktlara resim izdiini syledi. Ktlardan ekil kesmeyi bitirince sekreteri Lydia kesilen ekilleri
duvardaki bir fonun stne yaptrmaya balad. Matisse bambusu ve karakalemiyle ekillerin nereye
yaptrlacan fonun stne izmiti. Lydia nce ekilleri yerine ineyle tutturdu ve tam yerlerine
oturtuncaya kadar ayarlad. Bylece ekiller birbirleriyle belli bir iliki iinde yerlemiti.
O gn Matissein zerinde almakta olduu pek ok resmi grdk. lerinde bir i meknda
bulunan iki kadnn yer ald eitli tablolar vard. Biri mavi renkte resmedilmi, gayet natralist bir
nyd. Ancak tablo ok dengeli grnmyordu. Pablo Matisse Bence byle bir kompozisyon mavi
renkle resmedilemez, nk bu izimin istedii renk pembe, dedi. izimin yeri deitirilse belki

nnn rengi mavi olabilir. Ama burada izim bir pembe n izimi. Matisse bunun ok doru
olduunu ve deiiklii yapacan syledi. Sonra bana dnd ve glerek dedi ki: Franoisein
resmini yapsam, san yine de yeil yaparm. Pablo, Onun resmini neden yapacakmsn? diye
sordu.
nk ba bana ilgin geliyor, dedi Matisse. Kalar inceltme iareti gibi uzanyor.
Pablo, Beni kandramazsn, dedi. Eer san yeil yaparsan, resimdeki ark halsna uygun
olmas iin yaparsn.
Matisse, Sen de mutfan krmz yer demesine uygun olsun diye gvdesini mavi yaparsn, diye
yant verdi.
O zamana kadar Pablo benim yalnzca iki tane kk gri-beyaz portremi yapmt. Ama arabaya
dndmzde aniden bir mlkiyet hissi onu esir ald.
ok ileri gitti, dedi. Ben Lydiann portrelerini yapyor muyum? kisi arasnda bir ba
kuramadm syledim. Her neyse, dedi. imdi portreni nasl yapmam gerektiini biliyorum.
Matissei ilk ziyaretimizin ardndan Pabloya Parise dnmeye hazr olduumu syledim.
Ak ak Dndmz zaman gelip benimle yaaman istiyorum, dedi. Daha nce de yar aka
yar ciddi ekillerde bu dncesinden bahsetmiti. Ama ben bu konuda onu ciddiye almam ve ne
zaman bahsi gese teklifini reddetmitim. Anneannem bana ihtiyacm olan btn zgrl veriyordu.
Ayrca ben onu terk etme dncesini doru bulmuyordum. Ne de olsa, o beni terk etmemiti.
Pabloya ona tanmay istesem bile, anneanneme bu kararm aklamamn imknsz olduunu
syledim.
Doru, dedi. O zaman ona haber vermeden topla eyalarn ve gel. Anneannenin sana benim
kadar ihtiyac yok. Pabloya ona ok bal olduumu, ancak byle bir adm atmaya hazr olmadm
syledim.
Bir de u adan bak, dedi. Anneannene ona olan sevginden baka yapc bir ey katamazsn.
Ancak benimle olduun zaman ok yapc bir eyi fark etmemi salyorsun. Sana gerekten ihtiyacm
olduu dnldnde, benimle olman hem daha mantkl, hem de senin andan daha doru.
Anneannenin hisleri sz konusu olduunda, baz yaptklarn bakalarna anlatabilirsin, ama baz
yaptklarn bakalarnn anlama kapasitesinin stnde olduu iin bunlar darbe gibi tepeden inme
yaparsn. nsanlara bir darbe vurup etkisi getikten sonra kabullenmelerini beklemek daha iyidir.
Bunun bana ok zalimce geldiini syledim.
Bakalarn koruyamayacan baz eyler vardr, dedi. Byle davranmann bedeli ar olabilir,
ama hayatta baka bir seim ansmzn olmad durumlar vardr. Eer bir ihtiyacn dierlerinden
daha stn geliyorsa, o zaman mutlaka bir ekilde kt davranmak zorunda kalrsn. Reddetmenin
safl kadar mutlak, gerek bir saflk yoktur. Bir kii kendisi asndan nemli olan bir tutkuyu kabul
eder ve bunun getirdii trajediyi de benimserse, normal yasalarn dna kar ve her zamanki artlar
altnda davrand gibi davranmama hakkna sahip olur. Ona bu sonuca nasl vardn sordum.
Byle bir zamanda kii bakalarna verdii aclar kendisi de ayn ekilde ekmeye balar, dedi.
Bu, kiinin kendi kaderini kabul etmesiyle ilgilidir ve nazik ya da hassas olmamaya balanamaz.

Kural olarak bir bakasnn talihsizliine dayanan mutluluklar anlk da olsa kovalamamalyz. Ancak
bu sorun kurallara dayanarak zlemez. Her zaman iyilik ve ktln, doru ve yanln
ortasndayz. Srekli olarak kendimizi ok kark durumlarda buluyoruz. Bir insan iin iyi olan bir
dieri iin kt olabilir. Birisini semek bir anlamda dierini ldrmektir. Bu nedenle cerrah veya
katil cesaretine sahip olmal ve bunun yaratt sululuk duygusunu kabul etmeliyiz. Ardndan
elimizden geldiince doru drst davranmaya almalyz. Bazen melek gibi davranamayz.
Ona iyilik ve ktlk ilkelerine gre dnmeye alm ve onlar uyarnca davranmaya alan
birine gre ilkel bir kiinin bu fikri daha kolay kabul edebileceini syledim.
Sen teorilerini bir kenara brak, dedi. Hayatta her eyin bir bedeli olduunu anlaman lazm.
Deerli her ey yaratclk, yeni bir fikir yannda glgesini de tar. Bunu byle kabul etmen
lazm. Aksi takdirde yalnzca hareketsizliin durgunluu kalr. Ancak her hareketin iinde bir
olumsuzluk paras bulunur. Bundan ka yoktur. Her pozitif deerin negatif bir bedeli vardr.
Grdn her harika eyin mutlaka korkun bir boyutu da vardr. Einsteinn dehas Hiroimaya
kar.
Ona ou zaman eytan olduunu dndn ve artk bundan emin olduumu syledim. Gzlerini
kst.
Ve sen de meleksin, yle mi? dedi kmseyerek. Ama scak yerlerden gelen bir melek. Ben
eytan olduuma gre bu da seni benim tebaamdan biri yapar. Seni damgalamam lazm.
Azndaki sigaray eline ald ve sa yanama bastrd. Kendimi geri ekmemi beklemi olmal,
ama ben ona bu zevki tattrmamaya kararlydm. Bana uzun gibi gelen bir sre sonra sigarasn ekti.
Hayr, dedi. Bu iyi bir fikir deil. Sana hl bakmak isteyebilirim.
Ertesi gn Parise dnmek zere yola ktk. Pablo arka koltukta oturmay hi sevmezdi. Bu yzden
ofr Marcel ile n koltukta oturduk. Pablo ortaya oturdu. Marcel konumaya serbeste katlyordu.
Zaman zaman Pablo onunla yaamam iin bana srar etmeye balyordu. Marcel ona bakp
glmsyor ve arada srada Az kald Pablo. Brak imdi evine gitsin. Ona dnmesi iin biraz
zaman ver, gibi eyler diyordu. Pablo Marceli her zaman dinlerdi. Bu yzden Parise vardmzda
ben anneannemin evine gittim ve Pablo baka bir ey sylemedi. Ancak onunla yaamam gerektii
fikrini samimiyetle ileri srd iin, o andan itibaren her geen gn bu ynde karar vermem iin
almaya balad.
Mididen dnmemizden birka hafta sonra bir sabah stdyomda alyordum. Sabah kalkar
kalkmaz yzm ykamadan, kahvalt yapmadan, stm deitirmeden resim yapmaya balamak gibi
kt bir alkanlm vard. Bir zamanlar anneanneme ait olan ama imdi boya lekeleriyle dolu bir
sabahl zerime geirir, bana ok byk olduu iin belime bir ip balar ve sam bam
darmadank bir hlde lene kadar resim yapardm. Bu benim iin snma gibi bir eydi. leden
sonralar daha dzenli ve amal bir ekilde zerinde alacak bir temel yaratrd. O sabah da yine
cadya benzer hlimle yaptm resmin tam ortasndaydm ki birden kap ald. Haki renkte kaln
oduncu ceketi iinde, iki buket uzun sapl beyaz gln arkasndan bana bakan Pabloyu grdm.
kimiz de ok geirdik nk ben onu iki buket beyaz gln arkasna saklanm ekilde hi
grmemitim, o da beni boya lekeli eski bir sabahla sarnm, plak ayakl ve dank sal hi
grmemiti. aknlmz getiinde ikimiz de glmeye baladk. Ona, Sakn o glleri bana aldn
syleme, dedim.

Tabii ki hayr, dedi. Birisi bana getirdi, ama sana vermenin daha doru olacan dndm.
Yalnz imdi bu dncemden pek emin deilim. Byle grnebileceini hi sanmazdm.
Ona bir dakika beklemesini syledim ve banyoya gidip stm bam temizledim. Ben stm
deitirirken alt kattan gelen gl, tok bir erkek sesi bana seslendi. Pablo Bu da ne? diye sordu.
Bu evde bir erkek mi var? Ona sesin bir erkee deil, anneanneme ait olduunu syledim. Her
zamanki pheciliiyle Anneannenle tanmak isterim. ok allmadk bir ses tonu var. Yemee
kmak iin merdivenlerden inerken anneannemle karlatk. Bize gle gle demek iin odasndan
kmt. Bu tarihi bir grmeydi. Anneannem ufak tefek bir kadnd, ama ok gl bir kiilii
vard. Krk dolu yz ve bann her yanndan fkran beyaz salar ona yal bir aslan grnts
veriyordu. Kocaman kafas, kk bedeni ve inanlmaz derinlikteki gl sesi onu akl almaz bir
bileim hline getiriyordu. Anneannemle konutuktan sonra Pablo bana dnp yavaa Byk Alman
orkestra lideriyle tantm, dedi. Bu, o andan itibaren anneannemin takma ismi oldu. Anneannemin ne
dndn hemen renemedim ama o akam eve geldiimde ona Pablo hakknda ne dndn
sordum. Olaanst, dedi. Hi bu kadar yumuak bir cildi olan bir adam grmemitim. Sanki
cilal mermer gibi. O kadar da yumuak olmadn syledim. Evet ve bir heykel kadar sert ve kat,
buna emin ol, dedi. Pablonun o delici siyah gzleriyle insanlara baknn bakalarnda hayranlk
uyandrdn ve hatta yumuak bir adam olduu izlenimi uyandrdn dnyordum. Her durumda,
ikisinin de birbirleriyle ilgili dnceleri sonsuza kadar sabitlenmiti.
Anneannemi brakmaya isteksiz olmam ve Pablonun yanna tanmamak iin sahip olduum veya
sahip olduumu dndm dier bahaneler bir yana, onunla Dora Maar arasnda bir ba olduu
srece yanna gitmek istemiyordum. Doal olarak hayatnda benden bakasna kar ilgi
beslemediine bana yemin etti. Hatta bana sylediine baklrsa, Doraya aralarnda bir ey
kalmadn da anlatmt. Birbirlerini bu noktada tamamen anladklarna srar ediyordu. Ben ona
inanmadm zaman birlikte Dorann evine gitmemizi ve bylece gerei kendi gzlerimle
grebileceimi syledi. te bunu yapmay gerekten hi istemiyordum. Ama Pablo srekli srar
ediyordu.
Anneannemle tanmasndan birka hafta sonra Pablo bir sabah Marcel ile bizim eve gelip beni bir
Fransz hallar sergisine gtrmek istedi. Sergide nl Tek Boynuz Kraliesi dizisi de
grlebiliyordu. Sergiden karken salonun ortasndaki bir vitrinin nnde durduk ve tek boynuza en
yakn ey olarak sergiledikleri bir denizgergedan diine baktk. Salon hemen hemen botu, ama az
ilerimizde Dora Maarn hallardan birini incelediini grdm. Ben biraz utandm ama Pablo onunla
karlatna ok sevinmiti. Sergiyle ilgili ona sorular sormaya balad. Hallar hakknda
konumalar bittikten sonra Pablo ona bakarak Beraber yemek yemeye ne dersin? diye sordu. Dora
kabul etti ama bence beraber yemek yemenin Pablo ile ba baa yemek olduunu sanyordu. Pablo,
ok gzel. Ak fikirli olduunu gryorum. O zaman ikinizi de Francisin Yeri ne gtreyim,
dedi. Dorann ardn ve hayal krklna uradn dndm, ama bir ey demedi. Hepimiz
Marcelin arabada bizi bekledii yere gittik ve Alma Meydanndaki Francisin Yeri ne doru yola
koyulduk. Dorann durumu tarttn ve olaylarn pek de umursamad bir aamaya geldii sonucuna
vardn hissettim. Restorana girip oturduk ve mny incelemeye baladk.
Dora, Mndeki en pahal eyi sylesem kzmazsn deil mi? diye sordu. Sanrm hl biraz
lkse hakkm var.
Tabii ki, dedi Pablo. Nasl istersen. Dora havyar syledi. Yemek boyunca pek ok espri yapt,

ama Pablo hi glmedi. Dier taraftan, ben tamamen kenarda kalmamak iin ne zaman akllca
saylabilecek bir ey sylesem, Pablo kahkahalarla glerek beni biraz utandrd. Yemek boyunca
Pablo Doraya Ne harika deil mi? ok zeki! Gerekten iyi birini buldum deil mi? gibi szler
syledi. Bunlarn hibirinin Doray memnun ettiini zannetmiyorum.
Yemekten sonra Pablo Doraya Seni evine brakmama ihtiyacn yok, Dora. Artk kocaman kz
oldun, dedi.
Dora glmsemedi. Tabii ki yok. Ben kendi bama eve gidebilirim, dedi. Ama senin genlie
dayanman lazm sanrm. On be dakika yeter bence.
Baz gnler leden sonralar Pabloyu ziyarete gittiimde birlikte akam yemei yememizi isterdi.
Ben onunla restoranlarda grnmeye merakl deildim. Bu nedenle ya khya Ins bize bir eyler
hazrlard ya da o evde yoksa Pablo kurtulu srasnda kendisini ziyaret eden Amerikal askerlerin
hediye getirdii konserve yiyecek stokundan yiyecek bir eyler bulurdu. Bir akam kk Viyana
sosislerini tkettikten sonra Pablo Sen eve dnmeden yry yapalm, dedi. e geri dnmeden
nce biraz temiz hava alm olurum. Floreye gidelim. Oras gitmek isteyebileceim en son yerdi.
Pek ok arkadann orada olacan biliyordum. Ertesi gn herkes aramzda bir eyler olduunu
renmi olurdu. Bunu Pabloya akladm zaman Haklsn, dedi. O hlde St. Germain
Bulvarna gidelim. Buna da olmaz dedim. St. Germain Bulvarnda Floreye giden veya oradan
dnen ayn insanlarla karlardk. Bu da doru, dedi. O zaman sadece Abbaye Caddesine kadar
gidelim. Abbaye Caddesinin St. Germain Caddesine paralel olduunu ve caddenin sonuna
vardmzda Florenin sadece bir sokak tesinde olacamz syledim.
Seni memnun etmek ok zor, dedi Pablo. Bak ne syleyeceim. eri girmeyiz. Sadece sokakta
durur ve ieri bakarz. Sonunda raz oldum. O zamanlar imdi Caf de Florenin dnda havalar
snncaya kadar duran kapal alan yoktu. Herkes ieride otururdu. Oraya vardmzda Pablo dedi ki:
Pencereden ieri bakacam. Kimse beni tanmaz. Ama ieri bakar bakmaz Ah, Dora Maar
arkadalaryla oturuyor ve beni grdne eminim, dedi. imdi ieri girmezsem ok tuhaf olduunu
dnecek. eri girdik. Pablo neeyle Dorann oturduu masaya gitti ve Burada olduunu grnce
merhaba demeden gemek istemedim, dedi. Uzun zamandr seni grmemitim. Franoisei
hatrlyorsundur. Dora bana dnp bakmas ama Pabloya kendisini grmek istiyorsa o kadar uzaa
gelmesinin gerekmediini, ke bandaki evine gelebileceini syledi.
Tabii, dedi Pablo neeyle. Senin evinde daha iyi olur.
Neden olmasn? dedi Dora. Bence yine Pablo ile ikisinden bahsediyordu. Dar ktmzda
Pablo bana Grdn m? dedi. Bizi evine davet etti. Ona Dorann dediklerini byle
anlamadm syledim. Her ne ise, ben gitmeyeceimi syledim.
Ah, evet gideceksin, dedi. Ben kafama koydum. Onunla akla kavuturmak istediim birka
ey var ve bizim aramzda hibir ey kalmadn her ikimizden de duyman istiyorum.
Bundan bir hafta sonra bir akam Pablo yine Florede Dora Maar ile ans eseri bir karlama
ayarlad. Bu sefer bir saat iinde onun evinde kendisiyle konumak istediini syledi. Ben gitmeye
korkuyordum. Pabloya gitmek istemediimi syledim, ama dinleyecek hlde deildi. Dorann evine
vardmzda bize souk bir ekilde bakt ama ok sakindi. Pablo buzlar krmak iin ondan bize
resimlerini gstermesini istedi. Bize be veya alt natrmort gsterdi. ok gzel olduklarn

syledim. Dora ise Pabloya dnp, Sanrm asl geli amacnz bu deil, dedi.
Evet, dedi Pablo. Neden geldiimizi biliyorsun. Franoisein de duymasn istedim. Gelip
benimle yaamak istemiyor, nk senin yerini gasp ettiini dnyor. Ona aramzdaki her eyin
bittiini syledim. Ama inanmas iin senin de sylemeni istiyorum. Sorumluluk almaktan korkuyor.
Dora Maar bana ksaca bakt. Doruydu, Pablo ile aralarnda bir ey kalmamt ve ayrlmalarna
neden olduumu dnmemeliydim. Bunun duyduu en akl almaz ey olduunu syledi.
O dnemde yamdan olduka gen gsteriyordum. O akam dz ayakkablar, ekose desenli bir etek
ve bol bir kazak giymitim. Sam atkuyruu yapmtm. Grntmde cazibeden eser yoktu. Pablo
beni elimden tutup srkleyerek eve sokmutu. Konumaya baladnda Dora Maarn akln
kardn dndne eminim. Pabloya bu kz renciyle yaamay dnd iin deli
olduunu syledi.
Dora Pablodan yirmi ya gen olduu, ben de krk ya gen olduum iin retmen ve snf bakas
arasndaki bir tartmay dinliyor gibi hissettim. Kinayelerinin ou benim anlayamayacam szlerdi.
Ayrca hibiri konuurken bana hitap etmedi veya beni konumaya ekmeye almad. Eer Dora
bana hitap etseydi, yant verebileceimi sanmyorum. O kadar rahatsz olmutum.
ok komiksin, dedi Dora. Uzun mrl olmayacak bir eye balarken bir dolu nlem alyorsun.
ay iinde ben saf d kalrsam hi armayacan, Pablo kimseye balanamayacak biri
olduundan bunun ok doal olduunu syledi. Sen hayatnda kimseyi sevmedin, dedi Pabloya.
Sen sevmenin nasl olduunu bilmiyorsun.
Pablo Benim sevmeyi bilip bilmediime karar verecek durumda deilsin, dedi.
Dora ona bir an bakt. Sonunda Sanrm sylenecek her eyi syledik, dedi.
Pablo Doru, dedi. Ardndan beni de peinde srkleyerek evden ayrld. Darda dilim
zld. Ona Neuillyye, eve gideceimi ve beni Pont-Neuf metro istasyonuna brakabileceini
syledim. Seine Nehrinin sa kysndaki metro giriine ulamak iin kprden geerken Pabloya
herkesi bu kadar rahatsz eden bir sahnede nasl yer alabildiini, duygularn nasl bu kadar irkin bir
ekilde ortaya dkebildiini ve Doray benim nmde incitebildiini sordum. Byle davranmas
bakalarn hi anlamadn gsteriyordu. Bu davrannn bende kollarna atlma istei
uyandrmadn, tam tersine, kendisinden uzak durmam iin bana sebep verdiini ve byle bir zihnin
nasl altn asla anlayabileceimi zannetmediimi syledim. ok kzd.
Btn bunlar senin iin yaptm, dedi. Hayatmda senden daha nemli kimse olmadn anlaman
iin. Aldm karla bak! Beni azarlyorsun ve benden uzaklamak istediini sylyorsun. Hibir
eye balanamazsn sen. Hayatn neye benzedii hakknda hibir fikrin yok. Seni Sen Nehrine atmam
lazm. Layk olduun bu. Beni yakalad ve kprnn korkuluklarndan birine doru itti. Aada akan
suya bakmam iin srtm evirip beni korkuluklara dayad.
Seni atsam houna gider mi? diye sordu. stiyorsa atmasn syledim hava lkt ve ben iyi bir
yzcydm. Sonunda beni brakt. Onu kprnn stnde tek bana brakp koarak metroya girdim.
Dora Maarn evinde olanlardan sonra sanrm Pablodan soumam gerekirdi. Ama byle olmad.
Olan bitenler ve grdklerimin ne anlama geldii beni korkutmu, ama ona olan hislerim her

zamankinden daha fazla glenmiti. Bunun nasl olduunu aklamak zor, ama belki biraz eskiye
giderek ocukluumdan bahsedersem daha aklayc olabilirim.
Babamn drt kz kardei vard ve babasn on be yandayken kaybetmiti. Byk ihtimalle
kadnlardan bkmt. Annem ona yalnzca bir ocuk vermiti. Erkek olmadm iin bana ou zaman
sitem ederdi. Henz kimse yapmazken ben sam ksa kestirir ve erkek gibi giyinirdim. Babam
derslerimle ilgilenir ve spor yapmam isterdi. Tpk erkek ocuklar gibi hem snavlar gemem, hem
de komam ve atlamam gerekirdi. Babam bu konuda beni ok sk takip ederdi.
Yazlar beni tekne gezintilerine gtrrd. Babam bana denizi sevmeyi retmiti. Yalnzca ky
gzden kaybolduu ve teknede gkyzyle ba baa kaldmz zaman babamla geinebilmeyi
baarrdk. Babam ok yalnz bir adamd ve vahi ve engebeli Brittany sahili ona cuk otururdu.
Sonuta ben de yalnzl ve vahi yerleri severek bydm. Ne zaman byle bir yere gitsek, evde hi
glmsemeyen o adam glmeye ve benimle hemen her eyi konumaya balard. Ancak Parise
dndmz anda kavga etmeye balardk.
Klar babam beni Brittanynin hemen gneyinde, Loire Nehrinin aznda bulunan ve sulak bir
blge olan La Briree avlanmaya gtrrd. Hemen hemen hibir aacn bulunmad bu blge
adacklar ve yarmadalardan olumutu. Her ey su ve szlar da dhil parlak yeil-gri
tonlarndayd. Dz tabanl botlarmz giyer, bataklklara girerdik. Orada yzlerce tr ku yaard
vahi rdekler, amur rdekleri, ulluklar, vahi kazlar, turna kuu ve balkllar. Kular geceleri
denizden karaya kar, kk gletlerde uyur ve sabah olunca tekrar denize dnerlerdi. Ben her sabah
saat bete kalkar, gnein douunu ve kularn o souk, yalnz topraklardan denize doru uuunu
izlerdim. Bu deneyimden resim tarzmn esasn oluturan bir gr kazandm dnyorum: soluk
gri-yeil ky eridinde klarn g alglanan deiimleri.
Ben kkken hemen hereyden korkardm, zellikle de kan grmekten. Eer bir yerim kesilip
kanasa, korkudan baylrdm. Ayrca karanlktan ve yksekten de korktuumu hatrlyorum. Babam
bunlarn hepsine tepki gsterirdi. Yksek kayalara trmanmam, sonra oradan aa atlamam isterdi.
Trmanmak zaten yeterince korkuntu, ama atlamak tam bir kbustu. lk bata alar ve barrdm ama
bunlarn babama hi etkisi olmazd. Eer bir defa bana bir ey yaptrmay kafasna koyduysa, ne
kadar itiraz edersem edeyim dediini yapmak zorunda kalrdm. Bir eyi yaptm anda beni yapmas
daha zor olan baka bir eye zorlard. Onun iradesi karsnda kendimi ok gsz hissederdim.
Yalnzca ona ok fkelenirdim. fkem o kadar byk boyutlara varrd ki, korkuya yer kalmazd.
Ama fkemi da vuramadm iin hn duymaya balardm.
Yzme renmemi istedi ama ben sudan korkuyordum. Beni yzme renmeye zorlad. rendikten
sonra da srekli daha hzl ve nceki haftadan daha uzak mesafelere yzmem iin beni zorlad. Sekiz
yama geldiimde artk hibir eyden korkmuyordum. Hatta karakterim o kadar deimiti ki,
zorluklardan ve tehlikeden zevk alyordum. Bambaka bir insan olmutum. Babam korkusuz ve acya
dayankl olmam salamt ama sonunda bu eitim geri tepti. Eer onay vermeyecei bir ey yapmak
istiyorsam, tepkisini ve nasl bir ceza verebileceini nceden tahmin edebildiim iin kendimi
hazrlardm. Canmn istediini yapardm ve hazrlkl olduum iin babamn tepkisi ve verdii ceza
umurumda olmazd.
Daha sonralar bu psikoloji bana da olumsuz sonular verdi. Bydke beni korkutan her ey ayn
anda beni etkilemeye de balad. Yalnzca yapabileceimi kendi kendime kantlamak iin ileri gitme

ihtiyac hissettim. Pablo ile tantm zaman onda hayattan daha byk, kendimle kyaslayabileceim
bir eyler olduunu anlamtm. Bu dnce bazen bunaltc geliyordu ama korkunun kendisi de
hassas bir duyguydu. Bu nedenle aramzdaki g fark benim kesin olarak yenileceimi gsterse de,
bu zorluktan kaamazdm. Yaadklarmn arka plannda ite bunlar vard.
Daha ak ve kesin baka bir neden daha vard: Pablonun benimle tanmasndan nceki en az otuz
yl boyunca tm dnyann takdirini toplam olmasna ramen, aslnda dnyann en yalnz adam
olduunu ve evresindeki hayran ve dalkavuklar ordusundan kamak iin kendisini i dnyasna
hapsettiini artk biliyordum.
Bir gn yanna gittiimde kendisini iinde bulduum ktmserlik bulutunu datmaya altmda,
nsanlar tabii ki beni seviyor, diye yaknmt. Ama tavuklar sevdikleri gibi seviyorlar. nk
benden de besleniyorlar. Peki, beni kim besleyecek? Ona bunu hi sylemedim ama ben
besleyebileceimi dnyordum. Zaman zaman onu yktn dndm yalnzlnn ykn tek
bama tayamazdm, ama varlmla ykn hafifletebildiimi hissediyordum.
Beni en ok endielendiren anneannemi brakmak ve bana olan gvenini sarsmakt. Pablonun
benden yapmam istedii eyi ona aklayamazdm, nk Sakn yle aptalca bir ey yapma, derdi.
Burada kaldn srece istediin gibi davranabilirsin. O adamla yaaman hata olur.
Benim kafam kartran sorular hissetmi miydi, bilmiyorum ama bir sre nce bana Ak bir
nesilden dierine doal olarak akar, demiti. Sen tam tersini yapyorsun. Akntya kar yzmeye
alyorsun. Nehrin doal ak iinde seni bu kadar artan nedir ki sen akntya, zamana kar
yzmek istiyorsun? Daha balamadan kaybettiini bilmen lazm. Seni anlamyorum ama seni
seviyorum ve varlnn kanununa uyduunu umuyorum.
Ya konusunu hi dert etmediimi ona aklayabileceimi zannetmiyorum. Pablo bana hi yal gibi
gelmiyordu. Hatta baz bakmlardan yatm arkadalarmdan daha gen olgun ama zinde olduunu
dnyordum. Ama her eyden nemlisi, onunla tantm andan itibaren ayn dili konuuyor
olmamzn aramzdaki ya farkn nemsiz kldn grmtm. Bu yzden bana syleyeceklerini ve
duygularn deitiremeyeceimi bildiim iin bir gece hrsz gibi yanndan ayrlmak zorunda kaldm.
Ona ertesi gn bir not gndererek bir daha dnmeyeceimi syledim. Bunun bana en ok ac veren
anlarmdan biri olduunu sylemem gerek.
yle oldu: 1946 ylnn Mays aynn sonlarna doru bir akamst Pablonun evinden kp
anneannemin evine gitmek iin hazrlanyordum. Pablo o dnemde hemen her gn yapt gibi yine
son ba koparmam ve onun evine yerlememi sylemeye balad. Eer iki kii birlikte yaamaza bir
aamada birbirlerinden uzaklamaya balayacaklarn syledi. Ayr evlerde oturarak ilikimizi
gtrebileceimiz kadar ileri gtrdmz ve eer bunu deitirmezsek her eyin mahvolacan
ileri srd. Yan dnrsek eninde sonunda biri akln elecek ve ben oturup bunu izlemek
istemiyorum, dedi. Benim yam dnrsek cesaretimin krld bir anda kendime gidecek baka
bir yol aramaya balayacam kesin. Bu yzden eer senin iin bir anlam ifade ediyorsam,
kabilecek btn zorluklara ramen gelip benimle yaamaya balamalsn. Karmza ne zorluk
karsa ksn, ayr yaamann yaratt problemlerden daha iyidir.
Belki biraz hoppaca bir yant oldu, ama bence tam tersi olduunu syledim. Eer kabul edersem
sonu kt olacakt. Pablo ok fkelendi. Her zaman olduu gibi jandarmalarn kullandklarna
benzeyen kaln bir deri kemer takyordu. Kemerini kard ve bana vuracakm gibi havaya kaldrd.

Glmeye baladm. Daha ok sinirlendi ve Benim senin iin hi nemim yok mu? diye barmaya
balad. Bunlarn hepsi senin iin bir oyun mu? Sen bu kadar duygusuz musun? O bardka ben
daha yksek sesle glmeye baladm. Sinirlerim bozulmutu. Sanki bakasnn yaad bir eye ben
dardan bakyordum. Sonunda durdu. Surat iyice aslmt. Byle bir durumda nasl glersin?
diye sordu. Espri anlaynn olmas iyidir, ama sen abartyorsun. Birden ok kederli ve yorgun bir
hl ald. Srekli anneanneni dndn sylyorsun, dedi. Ben de neredeyse onun yandaym.
Beni de dnmen lazm. Sana ihtiyacm var. Sensiz kalmaktan yoruldum. Sonra biraz daha hain bir
ekilde ekledi: Sensiz kalamadm iin buraya tanmak zorundasn.
Ona sylediklerinin mantn ok ocuka ve hiddetini ackl bulduumu syledim. Her iki adan
da bu kadar abartl davranabildiine gre beni ok seviyor olmalyd. Eer beni o kadar seviyorsa
onunla yaayacam syledim. Bu sebebe baladm iin rahatsz olduunu grebiliyordum ama bu
ani ve beklenmedik zafer karsnda daha fazla mcadele edecek gc yoktu. Sadece, Espri
anlaynla ilgili sylediklerimi unutma, diyebildi.
Ben de kimseye veda etmeden veya herhangi bir aklama yapmadan orada kaldm. Ertesi sabah
anneanneme ve anneme birer mektup yazarak nerede olduumu ve ne yaptm tam olarak
aklamadan ayrlmaya, baka bir ekilde yaamaya karar verdiimi, benden daha sonra haber
alacaklarn ve endie etmemelerini syledim. Mektuplar bana Pablo dikte ettirdi. O anda byle bir
eyi tek bama yazacak durumda deildim.

III. Blm
Pablonun evine tandktan sonra bir ay boyunca evden kmadm. Bu zamann ounu stdyoda
resim yapmasn izleyerek geirdim.
Bir gn bana Ben aslnda modelle almam, ama sen burada olduuna gre bunu denemeliyim,
dedi. Alak bir tabureye oturup poz vermemi istedi. Kendisi de Paristeki btn parklarda bulunan
trden uzun, yeil, ahap bir banka oturdu. Byk bir resim defteri ald ve bamn izimini yapt.
Bitirdii zaman izdiklerine bakt ve yzn ast.
Olmad, dedi. Byle olmaz. izimleri yrtp att.
Ertesi gn, N poz versen daha iyi olur, dedi. Ben giysilerimi karnca srtm kapya dnp
kollarm yanlarmda, dimdik durmam istedi. Sa tarafmdaki yksek pencerelerden gelen gne
haricinde, btn odada snk, glge gibi bir k hkimdi. Pablo benden be, alt metre tede
duruyor, gergin ve ciddi grnyordu. Gzlerini benden bir saniye bile ayrmad. Resim defterine hi
dokunmad. Hatta eline kalem bile almamt. Bana ok uzun zaman gemi gibi geldi.
Sonunda, imdi ne yapmam gerektiini anladm, dedi. Giyinebilirsin. Tekrar poz vermen
gerekmeyecek. Giysilerimi almaya gittiim zaman orada bir saatten uzun sredir dikildiimi
anladm.
Ertesi gn Pablo hafzasndan benim o pozda bir dizi resmimi izdi. Ayrca bamn on bir tane ta
basksn yapt. Her baskda sol gzmn altna kk bir ben yerletirmi ve sa kam inceltme
iaretine benzetmiti.
Ayn gn benim daha sonra Kadn-iek olarak adlandrlacak olan portremi yapmaya balad. Ona
portrem zerinde alrken kendisini izlememden rahatsz olup olmayacan sordum.
Kesinlikle rahatsz olmam, dedi. Hatta bana yardm olur. Ama poz vermene gerek yok.
Sonraki ay boyunca portre ve ok sayda natrmort arasnda gidip gelerek resim yapmasn izledim.
Palet kullanmyordu. Sa tarafnda zeri gazete dolu ve terebentinin iinde fralarn bulunduu
veya drt byk bardan bulunduu bir sehpa bulunuyordu. Eline bir fra ald zaman, nce renkli
boya bulaklaryla kapl gazeteye siliyordu. Kark olmayan bir renk kullanmak istedii zaman,
gazeteye boya tpnden biraz boya skyordu. Zaman zaman farkl renklerdeki boyalardan az miktarda
skp gazetenin stnde kartryordu. Ayaklarnn ve resim sehpasnn dibinde iinde gri ve renksiz
tonlarn ve daha nce kartrd farkl renklerin bulunduu konserve kutular genellikle farkl
boyutlarda sala kutular bulunuyordu.
Tablonun karsna bir getii zaman veya drt saatten nce brakmazd. Gereksiz hibir hareket
yapmazd. Ayakta o kadar uzun sre dikilmekten yorulup yorulmadn sordum. Ban sallad.
Hayr, dedi. Ressamlar bu yzden uzun yaar. Ben alrken bedenimi kapnn dnda
brakyorum. Tpk Mslmanlarn camiye girerken ayakkablarn karmas gibi
Bazen atlyenin dier tarafna geer ve resimlerinin ounda grlen Gotik arkal sallanan koltua
otururdu. Bacak bacak stne atar, bir dirseini dizine koyar, enesini yumruuna dayar, dier kolunu
arkasna dolar ve bir saate varan srelerce hi konumadan resmine bakard. Sonra genelde resim

yapmaya geri dnerdi. Bazen, Bu yapmack dnceye bugn daha fazla devam edemeyeceim, der
ve baka bir resme balard. Her zaman ok sayda yar bitmi resmi olurdu. Bu ekilde saat le
ikiden akam on bire kadar bir ey yemeden alrd.
Atlyede mutlak bir sessizlik olur ve bu sessizlii yalnzca Pablonun kendi kendine veya benimle
konumas blerdi. D dnyadan hibir mdahale olmazd. Gne resmin stnde snmeye
balad zaman Pablo iki spot lambas aard ve resmin yzeyi hari her ey glgeye brnrd.
Tablo dnda her yerde karanlk olmal. Bylece ressam kendi almasyla hipnotize olur ve
transa gemi gibi alabilir, dedi. Eer mantnn kendi zerinde yaratmaya alt basky
krp snrlarnn tesine gemek istiyorsa, i dnyasna elinden geldiince yakn olmaldr.
Balangta Kadn-iek oturan bir kadn gsteren olduka gereki bir portreydi. Son hline
dikkatle bakarsanz altta bu figrn kalntlarn grebilirsiniz. Byk bir deniz kabuunu andran,
uzun, kvrml bir Afrika taburesinin stnde oturuyordum ve Pablo bu hlimle olduka gereki bir
resmimi yapmt. Bir sre altktan sonra, Hayr, bu senin tarzn deil. Gereki bir tablo seni
temsil etmez, dedi. Sonra tabureyi baka bir adan yapmaya alt, ama bu da olmad. Seni
otururken gremiyorum, dedi. Sen pasif bir tip deilsin. Seni yalnzca ayakta grebiliyorum.
Ardndan resimdeki figrmn boyunu uzatarak figr basitletirdi. Birden Matissein salarm yeil
renkte resmetmekten bahsetmesini hatrlad ve bu yoldan gitmeye karar verdi. Salarn yeil renkte
resmedebilecek tek kii Matisse deil, dedi. O andan sonra sam yaprak eklini almaya balad ve
bundan sonra portre sembolik bir iek eklinde ortaya kt. Gsler zerinde de ayn eimli
ritimle alt.
Bu aamalar srasnda yz olduka gereki kalmt. Yz, resmin geri kalanyla farkl bir
karakterde gibiydi. Bir an durdu. Yz baka bir fikre gre yapmalym, dedi. Zaten orada olan
ekillerin izgilerini ve evrelerindeki boluu takip etmeyi brakmam lazm. Senin yzn olduka
oval aslnda. Ama n ve ifadesini gsterebilmem iin benim geni bir oval eklinde resmetmem
lazm. Souk bir renk kullanarak yani mavi uzunluunu telafi edeceim. Mavi bir ay gibi olacak.
Bir para kd gk mavisi renge boyad ve kttan aklndaki bu ba kavramna uyan eitli
byklklerde oval ekiller kesmeye balad. lk ikisi tamamen yuvarlakt. Sonraki veya drt tane
aklndaki geni ekle biraz daha yaknd. Kesmeyi bitirince hepsinin stne kk gzler, burun ve
az izdi. Sonra hepsini teker teker tabloya ineleyerek denedi. Hepsini biraz saa, biraz sola, bira
yukar, biraz aa oynatmay denedi. Sonuncuya gelinceye kadar hibiri istedii gibi olmamt.
Dier ekilleri tablonun farkl yerlerinde denedii iin, tam olarak nerede durmasn istediini
biliyordu ve son ekli tabloya koyduu yerde resim tam da olmas gerektii gibi grnd. ok ikna
ediciydi. Bu kt parasn slak tabloya yaptrd, kenara ekildi ve imdi senin portren oldu,
dedi. eklin kenarlarn karakalemle dikkatle izdi, kd kard ve kdn zerinde izili olan
ekli dikkatle resme ekledi. Bitirdikten sonra baa bir daha dokunmad. Oradan gvdenin ilk yapt
hle gre daha kk olabilecei dncesine kaplmt. Balangta yapt gvdeyi daha dar ve
sap andran ikinci bir gvdeyle kaplad. Bu grsel hayal bakann bu kadnn baka ou kadndan
daha kk olduunu dnmesine neden olurdu.
Sa elimi ortasndan geen yatay bir izgiyle kesilmi yuvarlak bir ekli tutar biimde izmiti. Bu
ekle iaret etti ve dedi ki: Bu el yars su, yars karadan oluan dnyay tutuyor. Tpk resimdeki
kiinin dnyay elinde tuttuu klasik resimlerdeki gibi Bunu iki yuvarlak gsle uyumlu olmas

iin koydum. Elbette gsler simetrik deil. Hibir ey simetrik deildir. Her kadnn aa yukar
birbirinin ayn olan iki kolu, iki baca, iki gs vardr, ama resimde birbirlerine benzer
izilemezler. Natralist bir resimde iki kolu birbirinden ayran birinin yapt harekettir. Ne
yaptklarna gre izilirler. Ben onlara verdiim ekille farkllamalarn salarm. Bu yzden
aralarnda hibir iliki yokmu gibi grnrler. Bu farkl ekillerden bir hareket olduu karlabilir.
Ama ekli belirleyen hareket deildir. ekil kendi bana bulunur. Burada sa kolun ucuna bir
yuvarlak yaptm, nk sol kol bir genle bitiyor ve nasl bir gen bir daireden farklysa, sa kol
da sol koldan tamamen farkldr. Sa koldaki daire gsn yuvarlak ekliyle uyumlu. Gerek hayatta
bir kol dier kola bir gse benzediinden daha ok benzer, ama bunun resimle hibir ilgisi yok.
Balangta sol kol ok daha geniti ve ekli bir yapraa benziyordu, ama Pablo ok ar olduunu
dnd ve o ekilde kalamayacana karar verdi. Sa kol nce san iinden kyordu,
dklyormu gibi. Pablo bir sre inceledikten sonra dedi ki: Den bir ekil hibir zaman gzel
deildir. Ayrca senin doana uygun da deil. Benim havada kalan bir ey bulmam lazm. Sonra kolu
beden sapnn ortasndan uzanan ve bir yuvarlakla biten ekilde izdi. Bunu izerken yar aka, yar
ciddi dedi ki: Grdn m? Kadn btn dnyay cennet ve cehennem elinde tutuyor. O dnemde
resimlerini yar estetik, yar sembolik dncelerle yaptn fark etmitim. Bazen de sembolik
dncelerden doan estetik nedenlerle Bunlar gizli dnceler olurdu, ama espri anlayn
anladnz zaman zerdiniz.
lk bata sa daha dengeli bir ekilde ortadan ayrlmt ve sa tarafa doru yatan byk bir topuz
yaplmt. Bunu fazla simetrik bulduu iin sonradan kard. Orada hazr duran, seni bekleyen bir
denge yerine seni yakalayp sarp sarmalayacak bir denge istiyorum, dedi. Tpk bir hokkabazn
toplara uzanmas gibi yakalamak istedim. Doay severim, ama oranlarnn sabit deil, akc ve
serbest olmasn isterim. Ben ocukken ok korktuum bir kbus grrdm. Ryamda kollarm ve
bacaklarm uzayarak muazzam boyutlara varr, sonra dier ynde ayn ekilde ksalrd. Bu srada
evremdeki herkes ayn ekilde deiir ve ar byk veya klrd. Bu ryay ne zaman grsem
iim daralrd. Bana bunu syledii zaman 1920lerin banda yapt ok sayda resmin ve izimin
kkenini anladm. Bu resim ve izimlerde devasa elleri ve bacaklar ve bazen de kck kafalar
olan kadnlar olurdu: nler, banyo yapan kadnlar, anneler, kumalara sarl hlde koltukta oturan
veya kumlarda koan kadnlar ve ayrca erkek figrleri ve devasa ocuklar. Bu kbuslarn
hatrlanmasyla balam ve klasik vcut ekillerinin monotonluunu krmann yolu olarak ilerlemiti.
Pablo portreyi bitirdiinde memnun olmu grnyordu. Hepimiz aa yukar birer hayvan
saylrz, dedi. nsan rknn yaklak drtte hayvan gibi grnr. Ama sen yle deilsin. Sen
bymekte olan bir bitkiye benziyorsun ve ben hayvan krallndan ok bitki krallna ait olduun
fikrinin tesine nasl geebileceimi dnp duruyorum. Tuhaf, deil mi? Ama ben bunun seni
temsil ettiini dnyorum.
Sonraki gnlerde Pablonun sk sk portremdeki geni, oval ba incelediini grdm. Bir gn,
Eer yalnzca bir ban resmini yapyor olsan, iyi, dedi. Ama btn insan bedeninin resmini
yaptn zaman ba genelde her eyi mahveder. Eer ayrntlar eklemezsen ba olmaz, yumurta olarak
kalr. Karnda bir insan figr deil, bir manken olur. Ama eer baa ok fazla ayrnt yklersen,
resimde de heykelde de bozar. Ik yerine glge oluur ve bu kompozisyonda delikler ortaya
kmasna neden olur. Gz istedii gibi serbeste dolaamaz. Yapabilecein eylerden biri ban
tamamn normal oranlarda tutmak veya biraz byke yapmak ve bakan kiinin alkanlklarn fazla
bozmamak iin gzler, az, burun iin birbirine yakn kk grafik iaretler koymaktr. Bunlar eitli

ilevsel zellikler iin ihtiyac olan atflar verir. Bu ekilde parlaklk bakmndan hibir ey
kaybetmez, resmin btnnn kompozisyonu asndan bir avantaj elde eder ve iin iine biraz da
srpriz katarsn. Resmi yaparken karlatm sorunlarla ilgilenenler bunu neden yaptn ve ne
alakas olduunu anlayacaktr. Resimden hibir ey anlamayan kiiler bunu huzur bozucu bulabilir:
Bir insan nasl gzler yerine iki nokta, burun iin bir yuvarlak ve az iin ksa bir izgi izer? diye
sorabilir. fkelenir, kzar, kprr. Ressam iin bu da az bir baar saylmaz.
O dnemde Pablo birka aydr bir masann stnde duran kurukafa ve bir demet prasa temas
zerine kurulu bir dizi natrmort zerinde alyordu. ekilleri bakmndan prasalar kurukafann
yannda grmeye altmz kemikleri, soana benzer ular kemiklerin ucundaki eklemleri temsil
etmekteydi.
Bu natrmortlardan biri zerinde alrken bir gn bana Resim yapmak iir yazmaya benzer.
Esnek kafiyelerle nesir deil, manzum olarak yazlr, demiti. Esnek kafiyeler birbiriyle kafiye
yapan ekiller veya baka ekiller ya da etraflarndaki ortamla yarm kafiye yapan ekillerdir. Ayrca
bazen sembolizmleri yoluyla da kafiye yapabilirler ama neyi sembolize ettikleri ok ak
olmamaldr. Prasalarn kurukafayla ne alakas vardr? Esnek olarak her alakas vardr. Kurukafa ve
kemiklerin resmini yapp duramazsn. Bu yzden kemiklerin yerine prasalar koyarsn ve seni aka
sylemeye zorlamadan anlatmaya altn ifade ederler.
Bu resimlerden birinin ok gzel bir ekilde dzenlendiini dnyordum: Nesnelerin ekli ve
etraflarndaki alan ok dengeli oluturulmutu. Bu resimde hibir eyin deitirilemeyeceini
dnyordum. zellikle kurukafann kendisi ok anlam yklyd. Ancak Pablo memnun kalmamt.
ste sorun bu, dedi. Bu kadar dengeli olmas beni rahatsz ediyor. Bu resmi byle brakamam.
stikrarsz deil, istikrarl bir denge. ok kat. Ben daha tuhaf bir resmi tercih ederim. Resmin kendi
kendisini bir arada tutmasn istiyorum ama sadece ucundan tutmal.
Kompozisyonun btn bileenleri mkemmel olduu ve onu yalnzca denge rahatsz ettii iin
benim portreme getirdii zm burada da uygulamasn nerdim: Bir para kttan kurukafa kesip
tablonun farkl yerlerine yerletirmek. Bir kttan kurukafa kesti ve resimdeki kurukafay eliyle
kapatarak tabloda yeterince rahatsz edici bulaca bir yer aramaya balad. Sonunda ilk batakinden
daha beklenmedik ve arad can alc bitiiklii salayan, dengenin pamuk ipliine bal olduu bir
nokta buldu. Ancak o zaman memnun olmutu.
Bir resim yaptn zaman, dedi, Kompozisyonunu inaatn sresince sana yol gsteren g
izgileri etrafnda kurarsn. lk grafik tasarmn bir masa dncesini uyandrd bir alan vardr,
rnein. Bir ikincisinde masann arkasndaki alann hareketi dncesini yaratrsn. Bu g izgileri
seni gidecein yere gtren bir titreim oluturur, nk genelde sen kendi bana amaszca karar
vermezsin. Ancak, kompozisyonundan bu bileenlerden birini kardn ve o iki boyutlu uzayda
kendi bana dolayormu gibi davrandn zaman, ilk bataki yerinde brakm olsan yaratacandan
daha byk bir aknlk yaratrsn. lk kurukafay boyayla kapatt, kt kurukafay ineledi ve
evresini dikkatle izdi. Sonra kd kaldrd ve yerine kurukafa resmini yapt. Bitirdii zaman
yzeyin altnda ilk kurukafann ksmen grnr olduunu fark etti. Bir dakikalna onu inceledi ve
sonra ilk kurukafa resminin gze batan yerine bir para gravyer peyniri resmi izdi.
Peynirin burada iki amac var, dedi. Eski kurukafann yokluunun yaratt boluu ortadan
kaldryor, ama ekli ksmen eski kurukafaya gre izilen yeni kurukafaya benzedii iin peynir ve

kurukafa arasnda bir esnek kafiye oluturuyor. Bak imdi. Peynire delikler izdi. imdi peynirin
gravyer peyniri olduuna phe kalmamt. Peynirdeki deliklerin kurukafadaki boluklarla kafiye
yaptn gryor musun? dedi. Frasn brakt. Resim bitmiti ve Pablo mutluydu. Denge sorununu
zerken ayn anda baka bir sorun yaratm ve onu zmt. Eer problem hi ortaya atlmasayd
resim bu kadar etkili olmayacakt. Bu o kadar abuk olmutu ki, deta gzlerimin nnde bir mucize
gerekleiyor gibiydi.
Sonraki aylar boyunca Pablo benim baka portrelerim stnde alt. Farkl bir sembol kullanarak
deiik bir trde ba yapmak istiyordu, ama srekli oval ay ekline ve bitki figrlerine geri
dnyordu. Bu durum onu ileden karyordu.
Hibir ey yapamyorum, dedi. Byle temsil edilmek istiyor. Bazen byle olur. ekiller
kendilerini ressama dayatr. Onlar ressam semez. Bazen soyaekimden kaynaklanr. Bu ok
esrarengiz ve son derece can skc bir eydir.
Ban srarla ay eklinde izilmesi Pablonun ok cann skyordu. Daha nce hi yldz sistemleri
uyarnca dnmemitim, dedi. Benim sevdiim yaplar deildir. Onlar baka bir kralla aittir.
Ama kontrol edemiyorum. Bir ressam grnd kadar zgr olmayabilir. Dora Maarn portrelerini
yaparken de benzer eyler yaamtm. Onun glerken portresini yapamamtm. Benim iin o, alayan
kadnd. Yllar boyu onu ac iinde resmettim. Bunun nedeni sadist olmam veya bundan zevk almam
deil, sadece bu grntnn bana hkmetmesi. Bu yzeysel deil, derin gereklikti. Grdn gibi,
bir ressamn snrlar vardr ve her zaman aklna her geleni resmedemez.
Pablonun benim resimlerimde karlat snrlar amas iki yl kadar srd. Bu zaman iinde
onun iin daha gerek hle gelmitim. Beni artk baka bir krallktan gelen biri gibi grmyordu ve
yapt portrelerim bu durumu yanstmaya balamt. O dnemde ok sayda ta bask yapyordu.
Mourlot bir gn atlyeye Pablonun yakn zamanda yapt bir portremin prova basksn getirdi. O
sabah Pablonun resim sehpasnda yine benim bitmemi bir portrem vard. Bu portre ok ritmik bir
ekilde yaplmt ve ban oran Pabloyu ok zorluyordu. Ba kk yapmt, byk yapmt,
yerini deitirmiti, silip karmt, ama hibir ekilde memnun olmamt. Eer ba kk yapsa
ellerin oranna ok yakn olmasndan yaknyordu. Eer byk yapsa bacaklarn oranna ok yakn
olduunu sylyordu. zm bulamad iin bir kenara brakmt. O sabah Mourlotnun getirdii ta
basky alp olduu gibi tabloya inelemiti. Basknn st taraf tablonun st tarafna denk geliyordu.
Bu yaplmas gerekten imknsz bir eydi, nk resmin dzlemini tamamen bozuyordu.
Kompozisyona bu ekilde dardan bir bileen eklemek, resmin iinde pencere ap baka bir
boyuttan gelen baka bir yapy ieri almaya benziyordu. Resim ok renkliydi ama ta bask siyahbeyazd. Bu yzden ekil ve dzlem bakmndan olduu kadar, renk bakmndan da mthi bir tezat
yaratyordu. Pablo buna bayld. Ta basky kard ve hemen onu ineledii yere ta baskda temsil
edilen ayn kompozisyonu benim bam resmetti. Bunun o kadar heyecan verici bir bulu olduunu
dnyordu ki, ayn yntemle ama var olan bir ta basky kullanmadan drt veya be resim daha
yapt.
Bazen Pablo sabah bir tabloya balar ve akama Bitti galiba. Sylemek istediim her eyi
syledim, ama biraz abuk syledim. Eer byle yalnzca iine koymak istediklerimin grntsyle
brakrsam, beni memnun etmez. Ama benim iime srekli mdahale ediliyor ve dncelerimi son
anlamna kadar itecek konuma gelemiyorum. Bir resim yava yava deitirilmelidir ama ben bazen
ihtiyac olan o son dnce arln veremiyorum. Dncelerim ok hzl akyor ve elim de onlar

izledii iin, rahatsz edilip bu dnceyi brakmak zorunda kalmadan bir gn iinde sylemek
istediim her eyi sylemi olma duygusunu tatmak istiyorum. Sonra, ertesi gn baka bir dnceyi
deerlendirmek zorunda kalnca her eyi olduu gibi brakyorum. Aklma hzla gelen dnceleri
ayn hzla braktm iin geri dnp zerlerinde daha ok almam gerekebiliyor. Ama geri dnme
ansn pek bulamyorum. Bazen bir dncenin gerek arlna ulamak iin deiiklik yapmaya
alt ay sonra balayabiliyorum.
Ona neden kendini dnyaya ve mdahalelere kapatmadn sordum. Ama yapamam, dedi.
Resimde yarattklarm i dnyamdan geliyor. Ama ayn zamanda bakalaryla iletiim kurmaya da
ihtiyacm var. Eer Sabartsye msait olmadm sylersem gelenleri ieri almaz. Ama ben onlarn
geldiini ve ieri almadm bilirsem, belki onlardan renmem gereken bir eyi renemediim
dncesi beni bitirir. almam zerinde younlaamam. Braque ok ansl bir eytan. Yalnz, iine
kapal, kendi dncelerine gmlm yaayan bir adam. Ben, yalnzca bana bir eyler getirdikleri
iin deil, ayn zamanda sadece onlarn tatmin edebilecei lanet bir merakm olduu iin bakalarna
muhtacm.
Ben baka insanlar nasl otobiyografilerini yazyorsa, yle resim yapyorum. Resimler bitmi olsa
da olmasa da, benim gnlmn sayfalar ve bu yzden dorular. Gelecek tercih ettii sayfalar
seecek. Bu seimi yapmak benim iim deil. Zamann benden daha hzl hareket ettii dncesine
kaplyorum. Ben akan bir nehir gibiyim. Akarken kenarlarna ok yakn byyen aalar, iine
atlm l hayvanlar veya iinde yaayan her trl mikrobu da srkleyen bir nehir gibi Benimle
birlikte her eyi srklyor ve akmaya devam ediyorum. Benim ilgilendiim ey resmin hareket
etmesi, bir andan dierine yapt dramatik davranlar. Bu hareketler sonuna kadar zorlanmasa bile
benim ilgimi ekiyor. Resimlerimin bazlarnda kesin olarak hareketin btn arln kazandn ve
bir sonuca ulatn syleyebilirim, nk orada hayatn evremde akn durdurmuumdur. Giderek
zamanm azalsa da syleyeceklerim artyor ve syleyeceklerim dncemin hareketinde olanlarla
ilgili oluyor. Grdn gibi dncemin hareketinin dncemin kendisinden daha ok ilgimi ektii
bir noktaya geldim.
Ona daha az sayda resim yapmasnn daha iyi olup olmayacan sordum. Bylece zamann veya
dncenin azln dert etmek zorunda kalmayacakt. Ban sallad. Kii resim erbab deil, ressam
olmaldr, dedi. Resim erbab yalnzca ressama kt tavsiyeler verir. Bu nedenle ben kendimi
yarglamaya almaktan vazgetim. Elbette ressam kendi ilhamyla birlikte yapabilecei btn
bilinli karmlar da kullanmaldr. Ancak bilinli bir karm ve diyalektik dnce kullanmakla
mantkl bir dncenin olmas arasnda byk bir fark vardr. Ben anti rasyonalist olduum iin
kendi almalarm yarglamak iin hibir nedenim olmadna karar verdim. Bunu zamana ve
bakalarna brakyorum. Benim iin imdi nemli olan var olmak ve ayak izlerimi brakmak. u veya
bu izin geirdiim genel evrimle uyumlu mu, uyumsuz mu olduuna bakalar karar versin. Bazen
zerine beni tamamen mutlu etmeyen bir resim yaptm bir kd brakp, dnceme daha uygun
ikinci bir alma yapmak yerine, eilip yerden alp da zerinde yeniden almamn hata olduunu
hissediyorum.
Ayrca kadercilik meselesi de var. Ben uzun zaman nce kaderle bir anlama yaptm: Yani ben
kendim kader oldum hareket eden kader. Czannen doayla uyumlu olsun diye Poussini brakma
fikrine kesinlikle katlmyorum. Bu ekilde almak iin aacn resme Poussinin dnecei bir
biimde uyacak dallarn doada semem gerekirdi. Ama ben hibir ey semem, her eyi olduu gibi
alrm. Benim aalarm setiim yaplardan deil, kendi dinamizmimin ans eseri bana ykledii

yaplardan oluur. Czanne doaya bakarken kendisi dnda bir nesneyi alglamak iin, kendi iinde
daha nceden var olan bir estetik talebe yant vermeye altn ifade etmiti. Ben bir aa yaparken
aac semem, bir aaca bakmam bile. Benim iin sorun kendisini bu esasta gstermez. Benim
seimlerimi dayandrdm estetik bir bakm yok. nceden belirlediim bir aacm da yok. Benim
aacm aslnda olmayan bir aa. Ben hareketimdeki psiko-fizyolojik dinamizmimi dallarna doru
uyguluyorum. Bu aslnda hi de estetik bir yaklam deil.
Pablo ile yaamaya balamamdan birka hafta sonra Dora Maar Pierre Loebin galerisinde bir
sergi at. Sergilenen resimler iinde bir yl nce Jeanne Bucherin galerisinde sergilenen
natrmortlara benzer almalar da vard. Ayrca Pont-Neufden Chtelet ynne bakar ekilde
yaplm birka Paris iskelesi resmi de vard. Seine Nehrinin resimlerinde derinlik algs veren yarsaydam bir zellik kullanmt. Bu derinlii frasnn dokunularndaki hnerle elde etmiti.
Dnceleri ve teknii ok ilginti ve Picassonun almalarnn zerinde yapt etki belki de
Picassodan ayrlmasnn etkisiyle yok oluyor gibi grnyordu.
O dnemden sonra Balthus ile resim hakknda konumalar yapmaya balamt. Bir defasnda Pablo
onu aram ve yapt almalar incelemiti. Ardndan, Dorann almalarnda Balthus ile yapt
bu grmelerin sonularn grdn sylemiti. Bu, onu rahatsz etmiti.
nsan tam karsnda duran bir eilime ulamak iin alp, sonra tam ters yne dnp de tamamen
baka bir dnyaya ynelmez, demiti. Bu tr resim Balthusa byk gelmeyebilir, ama Balthusun
geldii gelenein aksine alan bir kii iin kesinlikle yledir. Balthus, Courbet ile balad ve onun
tesine pek geemedi. Dora Maar iin bu a d bir davran.
Pablo o yaz Midiye gideceimizi sylemiti. Ben de Cte dAzurdan bahsettiini sanmtm. Ama
bir gn atlyeye geldi ve Tatile kyoruz, dedi. nce Mnerbesye, Dora Maarn evine
gideceiz. Bu bana ok tuhaf gelmiti. Benim amdan oraya gitmek ho olmazd, Dorann asndan
ise hi ho olmazd. Bunu Pabloya syledim. O fazlasyla pratik ve son derece inanlmaz edasyla
dedi ki: Ama Dora Maara o evi ben verdim. Kullanmamam iin hibir neden yok. Dorann evi
kendisi iin almasna memnun olacan dndm syledim. Ama ben de yannda gidersem pek
memnun olmayabilirdi. Tabii ki memnun olur, dedi. Ayrca o evi bize kiralamas iin srar ettim.
imdi evi kiraladma gre senin de benimle gelmen iin srar edeceim. Bu sz beni biraz sarst
ama o anda bir tepki vermedim. Ne de olsa, onu mutlu etmek iin her eyi arkamda brakmtm. Bir
taviz daha vermek ok nemli gelmedi.
Mnerbes Vauclusede, Gordesnin yannda, verimli Cavaillon Vadisindeki tarlalara yukardan
bakan kale gibi bir kyd. Arazi olduka gzeldi, ama ev kyn iindeydi.
Ev olduka bykt ve eimli bir kayann zerine ina edildii iin yol tarafnda drt kat vard ama
arkada, kayann eiminden dolay, yalnzca bir kat vard. ndeki drdnc kat arkada zemin kat
olmutu. ndeki zemin kat karanlk, tavan yksek bir salondu ve su yalnzca bu katta akt iin
banyo olarak kullanlyordu. Bir stndeki katta mparatorluk Tarznda denmi geni odalar vard.
Ev Napolyonun son yenilgisinden sonra buraya yerlemi generallerinden birine aitti.
Sabahlar dinlenmekten baka bir ey yapmyorduk. lende kyn merkezindeki kk lokantaya
gidiyorduk. Mterilerin ou yaknlardaki taocaklarnda alan madencilerdi. Srekli akreplerle
ilgili konumalarn duyuyorduk. Hemen her gn, iilerden biri o sabah akrebin soktuu bir
bakasndan bahsediyordu. Bunu ilk defa duyduumda dikkat etmedim, ama birka defa daha

duyduktan sonra endieli grnmeye balam olmalym ki, Pablo beni gldrmek iin Geen yl
Marie Cuttoliyi de bir akrep soktu, dedi. Grdn gibi lmedi. Tabii bir sre epeyce hasta yatt.
Kyn yars devasa bir kaya ynnn gneye bakan gneli tarafnda kuruluydu. Ancak Dora
Maarn evi kuzeye bakan, kyllerin Souk Yaka dedii ksmdayd. Ev sadece yazlar
kullanld iin bu yerin avantaj da buydu: erisi hibir zaman fazla snmazd. Ksa sre iinde
rendiim kadaryla akrepler de glgeyi severdi. nce bahede bir, iki tanesini grdm. Daha sonra
evin d duvarnda birka akrep daha grdm. Evin iinde heybetli bir merdiven vard. Orada da
daha az heybetli saylmayacak birka akreple karlatm. Sonra yatak odamzda bir tane buldum. Gn
boyu bir sorun yoktu ama gece olunca akrepler sr hlinde ortaya kyordu. Bu yzden giyinirken
her eyin iini dna evirmeye ve ok dikkatli bakmaya baladk.
Evden vadinin kar tarafndaki tepenin stnde kurulu bulunan Gordes Kyn grebiliyorduk.
Her akam vadide bulunan kk iftliklerde borazanlarn alndn duyardk. Bu, son derece
uyumsuz bir koroydu. Bu yerde gnein batn izlemek mkemmeldi. Tam huzurlu ve dingin bir
ekilde gnein batn izlerken, vadinin her yerinden gelen korkun bir grltyle sarslyordum. Bu
her akam gnein batndan saat ona kadar sryordu. Dier taraftan Pablo ok byk zevk
alyordu. En sevdii eylerden birinin borazan almak olduunu rendim. Grands-Augustins
Caddesindeki stdyosunda tepesinden krmz, beyaz ve mavi eritler sarkan eski bir Fransz askeri
borazan bulunuyordu. Gn gemiyordu ki borazan alp yapabildii kadar gr bir sesle birka defa
almasn. Pariste bunun gibi grlt karmay yasaklayan yasalar olduu iin kzyordu. zellikle
igal srasnda borazann yksek sesle almas dikkatlerden kamazd. Ama kurtuluun hemen
ardndan cesaretini kazanm ve gnde otuz nota almaya kadar kmt. Bence bu kendisini en ok
mutlu eden eylerden birisiydi. Otuz nota almadan geirdii bir gn olursa mutsuz oluyordu. Bu
yzden Mnerbesde gnlk kotasn da aabildii iin balangta hlinden ok memnundu. Ama
zaman getike borazanlar duymak onu mutsuz etmeye balad. O kendi borazann istiyordu ve o da
Paristeydi.
14 Temmuzda, yani Bastille Gn btn bu provalarn meyvesini aldk: Mnerbesde ve
evresindeki vadide yaayan btn borazanclarn katld bir fener alay dzenlendi. Renk renk
giyinmi neeli ve csseli borazanclar mealelerini sallyor ve btn gleriyle borazanlarn
alyordu. Geit neredeyse saat srd. Pabloyu oradan koparamadm. Onu hi o beline kadar
soyunmu, sert, demirci tipleri borazanlarn alar ve mealelerini sallarken izledii zaman olduu
kadar heyecanl grmedim. Buras gerek erkeklerin memleketiydi ve kadnlar grnrde yoktu. Bu
demekti ki Bastille Gn iin ok allmadk olsa da dans edilmeyecekti. Yani tam da Pablonun
arad eydi. Danstan nefret etmekle kalmaz, dans etmenin en utan verici megale olduunu
dnrd. Onun kadar teklifsiz bir adam, konu dans etmek olunca tuhaf bir ekilde
muhafazakrlayordu. Bir kadnla, herhangi bir kadnla, ok sayda kadnla yatmak tamamen
normaldi. Ama biriyle dans etmek ahlaki adan rmlkt. Elbette Mnerbesde kimse
rmedii iin kimse dans etmedi. Onlarnki saf erkeksi bir elenceydi: Mmkn olan en yksek
seste grlt yapmak.
Ertesi sabah hl grdklerinin etkisi altnda olan Pablo; gece vakti krmz, beyaz ve mavi bir
bayran altnda mealelerini ve borazanlarn sallayarak yryen erkekleri gsteren byk bir gua
boya resim yapt.
Her gece kyde yrye kyorduk. Karanlk olduktan sonra ktmz ilk yrylerden
birisinde Pablo ok ilgin bulduu ve Mnerbesde kaldmz sre boyunca ilgisini ekmeye devam

eden bir ey buldu. Bu blgede ok sayda bayku vard ve karanlk olur olmaz meydana kp
penelerini geirecek dikkatsiz tavanlar aryorlard. Ancak ortalkta her zaman bir deri bir kemik
dolaan ok sayda kedi de olurdu. Kyllere kedilerin neden bu kadar zayf olduu sorulursa
yalnzca ekirge ve kertenkele yediklerini, yuttuktan sonra midelerinde canl kalan ekirge ve
kertenkelelerin srekli hareket edip kedilerin zayflamasna neden olduunu sylerlerdi. Ama
gerekte kedileri kimse beslemiyordu. Bu nedenle kediler geceleri dolap kertenkele ararken
baykular da kedileri avlamaya alrd.
Caf de lUnionda akam yemei yedikten sonra erkeklerin iki imeye gittii dier kafeye kadar
yrrdk. Orada kahvelerimizi itikten sonra 500 metre kadar yryp eve geri dnerdik. O yolda
hemen her gece baykular ve kediler arasnda iki veya kavga grrdk. Yldzlar parlak ve hava
ak olduu iin gece karanlk da olsa, karanlk saydam gibi grnrd. Her 40 50 metrede bir
sokak lambas bulunurdu. Aniden karanln iinden bir bayku frlard. Kanatlarnn st grimsi krem
renginde, n altn beyaz olan bayku, nmzdeki yolun kenarnda hrsz gibi dolanan kedinin birine
dalard. Bazen kediyi peneleriyle kavramay baarr ve yemek iin baka bir yere uard. Ama
avlamaya alt irice bir kediyse, sava uzun srerdi. Mcadele devam ettii srece Pablo orada
durur ve gzlerini ayrmadan olanlar izlerdi. Bu kavgalarn en az drt, be resmini yapmt.
Mnerbes yaknlarnda patika bir yoldan yryerek ulaabildiimiz baka bir kayalk knt vard.
Orada kurulu bir ky yoktu, sadece obanlarn yazlar bazen kalmas iin birka oda yaplmt.
Pablonun doayla ilgilendiini grdm tek yer burasdr. Bir gn, yryten dnerken yaklak
sekiz santimetre uzunluunda, havann etkisiyle anm bir inek kaburgas buldu. Kaburgay bana
doru uzatt. Bu demin kaburgas, dedi. stne senin iin bir Havva izeceim. aksn at
ve kaburgay kazmaya balad. Bitirdii zaman kaburgann stnde iki boynuzlu, mitolojik bir Havva
grnyordu. Sfenks gibi oturuyordu ve Pablonun bu tr izimlerde sk sk yapt gibi yark
toynaklar vard.
Bu srada akrepler yaklamaya devam ediyordu. Bir akam duvara srtm dayam otururken Pablo
Arkana bak! diye bard. Arkam dnnce tanesinin bam yasladm yerin etrafnda
yrdn grdm. te ben sana byle bir ta takardm, dedi Pablo. Ben Akrep burcuyum.
Her geen gn Mnerbesde biraz daha kalma fikri daha da dayanlmaz gelmeye balamt. Ben
istemek zorunda kalmadan bir eyin Pabloda oradan ayrlma istei uyandrmasn bekliyordum. Aksi
takdirde Byle farkl zevk ve ac snflarna kar hassassn demek ki, diyecekti. Aramzda srekli
felsefi bir rekabet vard ve benim sabrl olmaktan baka bir ansm yoktu. hafta kadar cesaretimi
korudum. Bu sre iinde Pablo btn yaz orada geirmek ister gibi davranmaya ve ben de
Mnerbesye gelmenin hi iyi bir fikir olmadn dnmeye balamtm. Aslnda yeni hayatmda
hibir yere gitmek istediimi zannetmiyordum. Bunun tek nedeni akrepler deildi. Bundan ok daha
fazla rahatsz edici bulduum baka bir ey vard.
Pablo Dora Maardan ayrld zaman hayatnda baka bir ba kalmadn dnmtm. Bir
zamanlar Rus balerin Olga Khoklova ile evli olduunu ve bu evlilikten Paul adnda, herkesin Paulo
olarak ard bir olu olduunu biliyordum. Ancak Pablo Olgadan 1935 ylnda boanmt. Bir
defasnda Pablo ile nehrin bat yakasnda yrrken onunla karlamtk ve bana duygusal olarak
Pablodan olduka uzak grnmt. Ayrca Marie-Thrse Walter adnda bir metresi olduunu ve
ondan Maya adnda bir kz olduunu da biliyordum. Pablonun onu ve kzn zaman zaman grmeye
gittiini de biliyordum ama bu konuda fazla dnmemitim. Ancak Grands-Augustins Caddesine

tanmamn hemen ardndan, her Perembe ve Pazar gnleri Pablonun bir sreliine ortadan
kaybolduunu fark ettim. Birka hafta sonra bu kaybolularda bir dzen olduunu anladm. Pabloya
sorduum zaman bu gnleri hep Maya ve annesiyle geirdiini, nk bunlarn Mayann okula
gitmedii gnler olduunu syledi. Mnerbesye varmamzn hemen ardndan Pablo her gn MarieThrseden mektuplar almaya balad. Bu mektuplar her sabah bana ayrntlaryla okuyor ve
yorumlar yapyordu. Yorumlar da her zaman ok beeni dolu oluyordu. Marie-Thrse hep ok scak
bir dille yazyor ve Pabloya samimi bir ekilde hitap ediyordu. Pabloya her gnlerini nasl
geirdiklerini en ince ve kiisel detayna kadar anlatyor ve bu srada sk sk masraflardan
bahsediyordu. Mektuplarda kzlar Mayadan haberler ve bazen Mayann annesiyle birlikte ekinmi
fotoraflar bulunuyordu.
Bir gn Pablo bana en heyecanl paragraflar okudu, memnuniyetle derin bir nefes ald ve Nedense
senin bana byle bir mektup yazabileceini dnemiyorum, dedi. Ben de dnemediimi
syledim.
Beni yeteri kadar sevmediin iin, dedi. O kadn beni gerekten seviyor. Ona hepimizin
duygularmz farkl ekillerde ifade ettiimizi syledim.
Sen byle eyleri anlayacak kadar olgun deilsin, dedi gururla. Sen tam gelimi bir kadn
deilsin. Sen sadece bir kz ocuusun. Bana Marie-Thrsein ne kadar kadn olduunu gstermek
iin bir paragraf daha okudu. ok gzel, dedim ve fkem anlalmasn diye dudaklarm srdm.
Grands-Augustins Caddesindeki atlyede Pablo ile birlikte yaamaya baladmda, oray kutsal
bir yer olarak gryordum. Biz orada olduumuz srece her ey doru ve doal geliyordu. likimiz
en basit hline indirgenmiti ve yaadmz ortam gelimesine olanak tanyordu. Ancak birden
fiziksel ve psikolojik olarak saldrgan bir ortama gemek bana ok fazla gelmiti. Dorann evi ve
Marie-Thrsein mektuplar arasnda ok rahatsz olmutum. O yokutan inmeye ve denize uzanan
yolu izlemeye karar verdim. Kendime koyacak bir hedef ararken, Tunusta yaayan ressam bir
arkadamn istediim zaman orada resim retmeni olarak alabileceimi sylediini hatrladm.
Bir gn Pablo dardayken onunla bu artlar altnda yaamaya daha fazla devam edemeyeceime
karar verdim. Param yoktu ama otostop yaparak Marseillese gitmek iin anayola indim.
Marseillesde Kuzey Afrikaya gitmek iin bor alabileceim arkadalarm vard. O gn yolda pek
trafik yoktu. Birka dakika sonra Marcel ve Pablo arabayla yaklat. Araba yanmda durdu ve Pablo
ate pskrerek arabadan indi. Orada ne yaptm sordu. Anlattm.
Akln karmsn sen, dedi. Neden beni terk etmek istiyorsun? Pabloya o evde rahat
edemediimi syledim. Onun tesinde onunla hayatn asla doal bir iliki olmayacan
grebiliyordum. Onunla hayat ok karmakt.
Karma geip ellerini kalalarna koydu. Sen ne istiyordun? diye sordu. Marcel olan biteni
merak ettiini saklama ihtiyac duymadan Pablonun omzunun stnden bakt. Pabloya beni baka bir
hayat tarzna balayan btn balarm kopardm, bunun ok ac verdiini ve yeni hayatmda daha
fazla kstlanmak istemediimi syledim. Tamamen yeni bir ortama ayak uydurmann zaten ok zor
olduunu, onun gemiinin ekillendirdii bir hayat yaamak istemediimi syledim.
Pablo bana inanmaz gzlerle bakt. Gelip benimle yaamak iin vazgetiin onca eyden sonra her
eyi buna feda edeceini mi sylyorsun? Eer btn phelerini ve tereddtlerini ap sonunda

gelmisen bunun nedeni beni seviyor olmandr. Benim de seni sevdiimi uzun zaman nce anlam
olmalydn. Uyum salamaya alrken baz zorluklar yaayabiliriz, ama birlikte olduumuza gre
birlikte bir eyler ina etmek artk bize kalmtr. Bu ans elimizden karmayalm.
Mnerbesye geldiimizden beri Pablo hi byle konumamt. Kendime gvenimi yitirmeme
neden olmutu. Pablo beni kolumdan tuttu ve arabann iine itti. Marcel motoru altrd ve geri
dnp Mnerbesye doru gitti. Pablo bir eliyle sa kolumdan sk sk tutuyordu. Dier kolunu
omzuma dolamt ve beni kendisine doru ekiyordu. Bir dakika sonra bana dnd, sk sk tuttuu
kolumu brakt ve beni pt. Hemen konumad, ama konumaya balad zaman yumuak bir ekilde
unlar syledi:
Byle eyler iin kendini dinlememelisin. Sen konuarak kendini tketirsin. Senin ihtiyacn olan
ey bir ocuk. Bu seni doaya geri getirir ve dnyaya uyum salaman kolaylatrr.
Ona benim yamda ocuk sahibi olmaktan kolay bir ey olmadn syledim. Sadece bir tercih
meselesiydi. Ama bir ocuk sahibi olmann yaadklarma faydal bir katks olacan
dnmyordum. ocuklarn faydal olmaktan ok zararl olduunu syledim. Kii olgun yaa gelip
ocuk sahibi olamadnda eksikliinin hissedildiini, nk o yaa gelindiinde kiinin kendini
amas gerektiini ve bakalarnn problemleriyle uramann insana kendi sorunlarn unutturduunu
belirttim. Ama ocuk sahibi olmann tek zm olmadn da ekledim. Yaratcln baka ekilleri
de vard. Ressam olmam, onunla yaamam ve yalnzln paylamam hayatmda yaratc bir eyler
yapmaya ve kendimi amaya altmn gstergesiydi. Bu admlar atmaktan baka bir ansm
olmadn dnyordum. Bir ocuk sahibi olma dncesi hi aklmdan gememiti ve bana ok
yersiz geliyordu. Tpk ayakkabya pene nasl vurulacan renmemi istemi gibi, nasl
yaplacan bilsem iyi olurdu ama acelesi yok diye dnyordum. Bunu aklamaya altm.
Pablo iini ekti. Laf, laf, laf, dedi. Sadece entelektel olarak gelimisin. Baka her adan tam
bir gerizeklsn. Bir ocuun oluncaya kadar kadn olmann ne demek olduunu anlayamazsn.
O gne kadar yetikin bir kadn gibi kendi ayaklarmn stnde durmaya abalarmn etkisi
dnldnde, ben bu konuda Pablo kadar hevesli deildim. Bu endielerimi nemsemedi. Bunun
daha nce ie yaradn grdm ve seni temin ederim bambaka birisi olacaksn. Ltfen en azndan
bir defa dene.
Ben Pablo kadar hevesli davranamyordum ama o konuyu kapatmadan nce tavsiyesine uymaya ve
mantm dinlemeyi brakmaya karar verdim. Pablo kalbinin sesiyle konutuuna gre, ben de kendi
kalbimi dinleyebilirdim diye dnyordum. Marie-Thrse ve dier tm olumsuz etmenleri
aklmdan karmaya ve Pablonun tavsiyesine uymaya karar verdim: Denedim.
Mnerbesden kama ans tahmin ettiimden daha abuk gelmiti. Marie Cuttoli bizi kendi evine
davet etmiti. Pablo hayr demedii iin ben de birka gnlne oraya gidip daha sonra geri
dnebileceimizi syledim, ama dnmemeyi aklma koymutum. Cap dAntibese gidip Cuttolilerle
, drt gn geirdik. Oradayken Juan Krfezine gidip Msy Fortu kk evinde ziyaret ettik.
Pabloya denizi kr havasndan daha ok sevdiimi ve biraz yzmek istediimi syledim. Bu ekilde
sunulduu zaman Pablo fikri kabul etti. Msy Fortun evinin st iki katn kiralad ve Marceli Dora
Maarn evinde braktmz eyalarmz almaya yollad. Birka hafta sonra hamile olduumu
anlamtm.

imdilerde Juan Krfezinde zel plajlar, saysz gne emsiyesi ve Amerikan Altnc Filosunun
bir ksm da dhil binlerce turist var. Ama 1946 ylnn Austos aynda orada kimseyi bulmak
mmkn deildi ve Pablo ile sabahlar Msy Fortun Senin in adn verdii villasndan kp
yzmeye giderken yolda hi kimsecikler olmazd.
Msy Fortun evi kk olduu ve biz sadece ok skk olan iki kat kiraladmz iin
alabileceimiz fazla yer yoktu. Pablo resim yapabilecei bir yer olmad iin huysuzlanmaya
balad. Yine de o bir Akdenizliydi ve btn gn sahilde yatp gnelenmeyi de seviyordu. Bir sabah
yine sahilde gnelenirken fotoraf ve heykeltra Sima gelip Pablonun alabilecei bir yer
bulduunu syledi. Bulduu yer Antibes rhtmna tepeden bakan Grimaldi atosuydu. ato,
1928den beri Grimaldi Mzesi olarak bilinmekteydi. Cannesdaki Carnot Lisesinde Latince ve
Yunanca retmeni olan kratr Msy de la Souchre mzeyi yeterince dolduramamt. Mzenin
ok dk olan btesi iinde ok az sanat eserinin bulunmasna neden oluyordu. O dnemde iindeki
en nemli eserler Napolyonla ilgili bir dizi belgeydi. Belki de bu belgelerin orada saklanmasnn
nedeni Napolyonun Elba Adasndan dnd zaman Juan Krfezinden karaya km olmasyd.
Sima ikinci kattaki geni, yksek tavanl ve bo odalar dnda mzede bunlardan baka bir ey
olmadn sylemiti.
Pablo canland. Tamam, dedi. Eer kratr buraya beni grmeye getirirsen ve orada almam
gerekten isterse memnun olurum, nk imdi kaldm yerde alacak bir odam yok. Sima
gittikten sonra Pablo sevinten dans etmeye balad.
Yirmi yl nce o yeri az kald satn alacaktm, dedi. Bina ordunun malyd ve uzun bir zamandr
bo duruyordu. Ordu sekiz bin frank karlnda satmak istedi. Ben tam alacaktm ki Antibes
Belediyesi binayla ilgilenmeye balad. Bina ulusal miras sayldndan ordu bir ahsa satmaktansa
belediyeye satmay daha uygun buldu.
Simann ziyaretinden ksa bir sre sonra Msy Jules-Csar Romuald Dor de la Souchre bir
sabah sahile geldi ve Pablonun Antibes Mzesinden almasna ok memnun olacan ve ona st
kattaki byk odalardan birini atlye olarak ayrabileceini syledi. Ertesi sabah Pablo ve ben gidip
baktk. Pablo mzede alabileceine karar verdi ve Ben burada olduum srece yalnzca resim
yapmayacam. Mzenizi de dekore edeceim,dedi. Dor de la Souchre ok heyecanlanmt.
O gn mzeyi gezdikten sonra etrafnda dolatk ve yanndaki kk kiliseye doru gittik. Pablo
beni kilisenin iine doru ynlendirdi. Ona beni neden kiliseye sokmak istediini sordum.
Grrsn, dedi. Beni kilisenin iinde dolatrd ve arkadaki kutsal su kabnn yanna gittiimiz
zaman beni karanlk bir keye ekti ve dedi ki: Burada beni sonsuza kadar seveceine yemin
edeceksin. Biraz armtm. Eer o aamaya gelirsek her yerde yemin edebilirim, dedim. Ama
neden burada?
Pablo, Bence bunu herhangi bir yerde yapmaktansa burada yapmak en iyisi, dedi.
ster burada, ister baka bir yerde olsun, hepsi ayn, dedim.
Hayr, hayr, dedi Pablo. Yani evet ayn tabii, ama bu zel eylerden biri. Ne bileyim?
Kilisenin gerekten de bir fark vardr belki. Burada her ey biraz daha kesinlik kazanabilir. Kim
bilir? Bence bu ans karmayalm. Bir faydas olabilir. Bunun zerine yemin ettim. O da yemin
etti. Yaptndan memnun olmua benziyordu.

Pablo resim malzemelerinin bir ksmn Paristen sipari etmek zorunda kald, nk yle eyler o
dnemde zor bulunuyordu. Bu srada Sima ile rhtma inip gemi boyas satn ald. Yaayaca
ortamda bunun daha iyi dayanacan sylyordu. Gemi boyas genelde ahap zerine uyguland
iin kontrplak zerine resim yapmaya karar verdi. Daha sonra gemi boyasnn bunlarn zerinde de
iyi duracan syleyerek fiber imentodan byk paneller sipari etti. Duvar boyaclarnn kulland
birka fra ald ve hemen ertesi gn, malzemeler mzeye teslim edilir edilmez almaya balad.
Eyll ve Ekim aylarn orada alarak geirdi ve u anda orada bulunan resimlerinin hemen hepsini
bu dnemde yapt. Bir yl sonra yapt Ulysses ve Sirenler hari btn kontrplak ve fiber imento
paneller bu dnemin eseridir. Yaama Sevinci adn verdii resmi evreleyen izimler mzede deil,
bir ay nce Msy Fortun evinde yaplmtr. anak mlekler daha sonra yaplm, hallar ve ta
basklar Madam Cuttoli tarafndan balanmtr.
Juan Krfezinde hemen her gn yemek yediimiz Marcelin Yeri isimli restorann yannda deniz
rnlerinden yaplan yresel yemekler zerinde uzmanlam minik bir kafe vard. Kafenin nnde
mterileri rnleri satn almaya tevik etmek iin farkl eitleri sergileyen kk bir tezgh
duruyordu. Ancak aylardan Ekimdi ve ou kii ayrlmt. Tezghta sergilenen rnlerden etkilenen
tek kii kafeyi ileten kadnd. Kadn o kadar iman ve kafe o kadar kkt ki, ieride ona yetecek
yer yoktu. Bu yzden ileri artrmak iin darda dururdu. Ondan bir eyler alacak kimse kalmad
iin gn boyu kendi yemeklerini yerdi. Boyu 1.50 ya vard, ya yoktu. Neredeyse eni de boyuna eitti.
Bu ufak tefek, tknaz, krk be elli yalarndaki kadnn yz akla gelebilecek en sert hatlara sahipti.
Alnnda duran kzl kahverengi boyal buklelerin sonundaki ucu kalkk, bask burnu, bana takt
erkek apkasnn altndan sipsivri kyordu. ou zaman biz le yemeimizi yerken elinde bir sepet
denizkestanesi ve keskin, sivri bir bakla ileri geri yryp mteri aradn grrdk. Ykn
azaltacak kimse kmad iin zaman zaman elini sepetine atp denizkestanelerinden birini aar ve
iinden kanlar o kadar byk bir itahla yerdi ki; yumuak, yuvarlak, krmz yz ve yzne
yaklatrp durduu dikenli yeil-meneke rengindeki denizkestaneleri arasndaki tezad hayretle
izlerdik. Antibes Mzesindeki resimlerin drd bu kadn ve rhtmda zaman geiren denizcilerden
esinlenilerek yaplmtr. Orada kadnn kendi portresinin yan sra, denizkestanesi yiyen bir denizci
resmi ve biri esneyen, dieri uyuyan iki denizci portresi daha vardr.
Deniz Kestanesi Yiyen Kadn bir leden sonra son derece gereki bir biimde balamtr.
Portredeki her ey bu bildiimiz kadnn anlalabilir bir temsiliydi: Ucu kalkk burun, bukleler, erkek
apkas ve takt kirli nlk dhil. Tablo bittikten sonra her gn Pablo natralist birka ayrnty
kaldrd. Sonunda resimde bize kadn hatrlatan yalnzca ortadaki ok basit, neredeyse dikey olarak
izilmi figrle denizkestaneleri dolu tabak kald.
Denizkestanesi yiyen soluk benizli denizci resminde denizcinin gzleri aa doru bakt iin, alt
gz kapa ok hafif bir ekilde izilmi ve gzbebei st gz kapayla kapal olarak resmedilmiti.
yl kadar nce mzeyi ziyaret ettiim zaman, birinin eline mavi bir kalem alp gzbebeklerini ok
rahatsz edici bir gk mavisi renginde izmi olduunu grdm. Bu ilaveyi hi kimse fark etmie
benzemiyordu. En azndan yakn zamanda tekrar bu resme baktmda hibir ey yaplmam olduunu
grdm.
Yakn dnemdeki ziyaretimde baka deiiklikler de grdm. Ulysses ve Sirenlerde maviler daha
koyu bir tona boyanm ve dier yzey boyalarnn rengi solmutu. Astar boya, belki de rutubet
yznden, daha bariz bir ekilde ortaya kmt. Kurum boyasyla boyanan balarn bazlar solmutu
ve resmin alt tarafndaki kahverengi ilk bata olduundan daha gl ve daha az griydi. Kk

odalarn birinde bulunan ve balangta ok parlak olan orman tanrs matlam, yeil ve mavi
ksmlar solmutu. Pablo Sabartsnin orman tanrs olarak kt stne bir portresini yapmt.
Kdn sarardn, renklerin daha dz ve soluk olduunu fark ettim.
1948 ylnda bir gn Matisse sekreteri Lydia ile mzeye bakmaya geldi. zellikle uzun kontrplak
zerine yaplan Yaslanan Kadn paneli ilgisini ekti. Ban nasl yaptn anlyorum, dedi
Matisse. Ama kalasn nasl yaptn anlamyorum. Kalann iki taraf tuhaf bir ekilde kvrlyor.
Vcudun dier kvrmlarn takip etmiyor. Bu onu rahatsz etmie benziyordu. Defterini kard ve
daha uzun sre incelemek iin resmin bir izimini yapt. Ardndan hzla ve kabataslak biimde dokuz
veya on tane daha izdi.
Guillaume Apollinaire ve Max Jacob gnlerinden bu yana Pablo her zaman etrafnda yazarlarn ve
airlerin olmasndan memnun olmutur. Sanrm bu yzden resimleri hakkndaki dncelerini hep
ok dzenli bir ekilde ifade edebiliyordu. Her dnemde etrafndaki airler onun etrafnda bir resim
dili yaratmt. Ardndan bu kiilerle arkadal doru kelimeleri bulmasna yardmc olduu iin,
byle konularda son derece esnek ve uyumlu olan Pablo kendi resimleri hakknda ok akllca
konuabiliyordu.
O dnemde Pablonun en yakn air arkada Paul Eluardd. Ben Eluard ile bir veya iki defa
karlamtm. Ama kendisini ilk defa uzun bir sre yakndan izleme frsat bulmam 1946 ylnda
Cannes Film Festivalinin dzenlendii haftayd. Paul ve ei Nusch bizi ziyaret etmek ve Antibes
Mzesinde devam eden almalar grmek iin Juan Krfezine gelmiti. Paul ve Pablo arasnda
karmak bir iliki vard, nk Nusch bir zamanlar Pablonun en ok resmini yapt modeldi.
1930larn ortalarnda Pablo onun pek ok resmini ve portresini yapmt. Baz resimleri Dora
Maarn resimlerinin olduu gibi deformeydi. Dier resimleri Mavi Dnemin ruhuna yaknd. Nusch
aslnda kiilik olarak bir Mavi Dnem insanyd. Aslen Alman olan Nusch ve babas gezici
akrobatlard. Paul bir gn air Ren Char ile yryteyken onunla tanmt. Paul, yolun kenarnda
sirk malzemeleriyle uraan bu on yedi yandaki, krlgan kzn grntsnden ok etkilenmiti. Ona
k olmu ve ksa bir sre sonra evlenmilerdi. Bu romantik tanma Pabloyu da ok etkilemi ve
1900lerin bandaki kendi Akrobatlar dnemini hatrlatmt. Byle bir arm Nuschun fiziksel
krlganlyla birleince onu ok hassas, airane bir figr hline getirmiti.
Kiilik bakmndan Paul ve Pablo iki ayr uta bulunuyordu:
Pablo saldrgan ve deiken, Paul ise ok uyumlu bir insand. En bandan Pauln hi kimseden bir
ey istemeden herkesten sunabilecei en iyiyi alan bir kii olduunu anlamtm. Katld her gruba
syledikleriyle deil de, sadece varlyla uyum kazandryordu. Festival bittikten sonra Paul ve
Nusch Parise gitti. Bunun ardndan Nuschu bir daha hi grmedik. Paul svireye gitti ve o
oradayken bir gece Nusch aniden ld. Bu olayn ardndan Pauln baka bir isimle onun iin yazd
iirler, modern Fransz edebiyatnn en duygulu eserleri arasndadr.
Sonraki k Paul ile sk sk grtk. iirlerinden kazandklaryla mtevaz bir hayat sryordu.
Ama kitaplar o kadar seven ve kitaplardan iyi anlayan birisiydi ki, belli trde kitaplar alp satarak
eksiini tamamlyordu. Yine de her zaman gsterisiz bir hayat sryordu. Bazen zor zamanlarnda
satmas iin Pablo ona bir izimini veya resmini veriyor ya da resimli bir kitab sslyordu.
Paul ve Nusch Mouginsi 1930larda kefetmi ve bana anlatt kadaryla 1936, 1937 ve 1938
yllarnda tatilinin bir ksmn orada geirmesi iin Pablonun akln elmilerdi. Pablo Nuschun

resimlerini bu tarihlerde yapmtr. Pablo bana syledii kadaryla ayn dnemde Nusch ile ksa
sreli bir iliki de yaam ve Paul buna kesin olarak gz yummutur: arkadalklarnn en byk
kant da budur.
Pablo, Ama bu benim de ne kadar iyi bir arkada olduumu gsterir, dedi. Bunu yalnzca onu
mutlu etmek iin yaptm. Karsn sevmediimi dnmesini istemedim. Pablo harika gsleri
olduunu ve plajda stsz gnelendiini syledii Rosemarie isimli bir kzla da ilikiye girmiti.
Dora Maar da oradayd. Bu onlarn birlikte geirdikleri ilk yazd.
Pablonun iyi arkada olan baka bir air da Andr Bretondu. Breton igal yllarn Amerikada
geirmi ve Fransaya 1946 ylnn Haziran aynda, ben Pablo ile yaamaya baladktan ksa bir sre
sonra geri dnmt. Geri dndn duymutuk, ama Pabloyu ziyarete gelmemiti. Austos aynda
bir sabah Juan Krfezindeki Villa Senin inde balkondan bakarken Pablo aaya, Marcelin
Yerine doru iaret etti ve Bak, Andr Breton geliyor, dedi. Aaya indik nk Pablo Bretonun
kendisini aradn sanmt. Breton bizim geldiimizi grnce arkasn dnd. Pabloyu grmek
isteyip istemediini bilmedii belliydi. Onu karlamak iin dar kmamz, savan ardndan ilk
karlamalarn ne zaman ve nasl yapacaklaryla ilgili planlarn bozmutu.
Pablo iten, dosta bir ifadeyle elini uzatt, nk Bretonla Eluardla olduu kadar eski
arkadalard. Breton tereddt etti ve sonra Senin elini skacak mym bilmiyorum, dedi.
Neden skmayacakmsn? diye sordu Pablo. Breton kestirip atan tavryla dedi ki: nk
igalden bu yana benimsediin politikalara katlmyorum. Komnist Partiye katlman ve kurtuluun
ardndan entelektellerin temizlenmesiyle ilgili takndn tavr onaylamyorum.
Pablo, Sen igal srasnda bizimle Fransada kalmay tercih etmedin. Bizim burada
yaadklarmz sen yaamadn. Benim tavrm bu deneyimlere dayanarak ortaya kt. Seni
eletirmiyorum, nk sen bu olaylara benden farkl bir ayla baktn. Seninle arkadalmda
deien bir ey yok. Senin benimle arkadaln da, bence, ayn kalmal. Ne de olsa, arkadalk tarihi
gerekleri anlaylarmz arasndaki farktan daha stn olmal, dedi ve elini tekrar uzatt.
Grne baklrsa Breton sylediklerini nasl geri alacan bilemiyordu. Hayr, dedi.
zerinde uzlalamayacak ilkeler vardr. Ben ilkelerime bal kalyorum ve senin de kendi ilkelerini
deitirmeyi dnmediini gryorum.
Hayr, dnmyorum, dedi Pablo. Eer bu fikirleri savunuyorsam, deneyimlerim beni bu
noktaya getirdii iindir. Bunu deitiremem. Ama senden kendi dncelerini deitirmeni de
istemiyorum. Yine de el skp arkada kalabileceimizi dnyorum.
Breton ban sallad. Sen dncelerini deitirmeden elini skmayacam, dedi.
Yazk, dedi Pablo. nk ben dostluu btn siyasi gr farklarnn zerinde tutarm.
1930larda spanyada tamamen farkl siyasi grleri savunsak da, ayn kafede toplanp oturduumuz
bir grup arkadam vard. Bazen ok frtnal tartmalar yapar ve sava kt gn kendimizi farkl
kamplarda bulacamz bilirdik. Ama kimse yalnzca bu nedenle arkadalmz bitirmeyi
dnmezdi. Eer ayn ekilde dnmyorsak arkadalk etmemiz iin daha ok nedenimiz vard.
Bylece tartma ortam canl kalyordu.
Breton tekrar ban sallad. Eluardn kendisini bu siyasi kampa ekmesine izin vermen ok kt,

dedi.
Ben bir yetikinim, dedi Pablo. Korkarm bunlar Eluardn deil, benim fikirlerim.
Peki, o zaman, dedi Breton. Korkarm bir arkadan kaybettin, nk seninle bir daha
grmeyeceim.
Pablonun en eski arkadalarndan biri ressam Georges Braqued. Pablo ile yaamaya
balamamdan birka hafta sonra Braque ile tanmam ve atlyesini grmem gerektiini dnd.
Ayrca Braquen bana ne tepki vereceini de grmek istediini anlamam salad. Bir sabah
Braquen Montsouris Parknn karsnda Douanier Caddesindeki evine gittik. Braque ok nazik
davrand. Bize yakn dnemde yapt resimleri gsterdi. Ksa bir ziyaretten sonra oradan ayrldk.
Dar ktmzda Pablonun sinirlendiini anladm.
imdi Braque ve Matisse arasndaki fark gryorsun, dedi. Matissei ziyaret ettiimizde ok
scak ve nazik davranm ve sana daha batan Franoise diye hitap etmiti. Senin portreni yapmak
bile istemiti. Seni Braquea ylesinde yanmda getirdiim biri olmadn anlatacak ekilde
tantrdm, ama o sana srekli Matmazel dedi. Bunu sana kar m bana kar m yaptn
bilmiyorum, ama ne olduunu hi anlamam gibi davrand. Pablo somurtmaya balad ve sonra
birden patlad: Bizi le yemeine bile davet etmedi!
O dnemde Pablo ve Braque zaman zaman birbirlerine resimlerini verirdi. Bu resim alveriinin
meyvelerinden biri Braquen yapt aydanlk, limon ve elmalarn grnd bir natrmorttu. Pablo
bu resmi ok seviyordu ve atlyesinde Matissein ve almalarn beendii dier ressamlarn
tablolaryla birlikte sergiliyordu. Braque ilk ziyaretimizin ardndan o natrmortun ortadan
kaybolduunu fark ettim.
Pablo ve Braque gen ressamlarken aralarndaki iliki son derece yaknm. Eskisi kadar
birbirlerine yakn olmamalar zaman zaman Pabloyu zerdi. Bu durumun nedeninin ksmen Braquen
iine kapank olmasna balard. Aralarndaki mesafeye bir anlam vermeye alr, bir yere varamaz
ve Eski arkadalarm sevmiyorum, der kard. Bir defasnda bana aklama yapmas iin kendini
sktrnca Tek yaptklar onaylamadklar eyler iin sana sitem etmek. Hi anlaylar yok, dedi.
Daha fazla aklamad, ama Pablo iin arkadaln aka gsterilmedike bir deeri olmad
belliydi.
Bu ilk ziyaretimizin ardndan Mnerbes ve Midiye gittik. Ama kn banda Parise dndmz
zaman Pablo gnn birinde aniden Braque ile grmemizi hatrlad.
Braquea bir ans daha vereceim, dedi. Seni oraya tekrar gtreceim ve lenden biraz nce
gideceiz. Bu sefer de yemee kalmamz istemezse, beni artk sevmediini anlayacam ve onunla
bir daha grmeyeceim.
Bylece bir gn lenden hemen nce Braquen evine gittik nceden haber vermeden, tabii.
Braquen yeenlerinden biri de evdeydi. Krk yalarndaki bu adam Braquedan daha da iine
kapankt. Ev kuzu kzartmas kokuyordu. Pablonun yeenin varln mutfaktan gelen nefis kokularla
ve Braque ile eskiye dayanan arkadaln zihninde toplayp istedii sonuca vardn gryordum:
le yemei daveti. Ama nasl Pablo Braque ezbere biliyorsa, Braque da Pabloyu ayn ekilde
tanyordu. Eminim ki Braque daha sonralar yakndan tanma frsat bulduum iin Braque

Pablonun oynad oyunu aka grebiliyordu. Eer nazik davranp bizi yemee davet etse
Pablonun daha sonra herkese glerek Braquen hi kafas almyor. le vakti evine varyorum.
A olduumu biliyor. Beni oturtup nme yemek koyuyor. Ben onu itip kakyorum, o bana
glmsyor, diyeceini biliyordu. Braque gibi kafas alan bir adamn yapabilecei tek ey bunu
kantlamakt. Pablo Braquen ad ne zaman gese Tek Madam Picasso Braquedr, demeyi ok
severdi. Birileri Pablonun bu szn Braquea yetitirmi olmalyd.
Atlyeye gittik. Braquen sekreteri Mariette en son almalarn kard ve bize gsterdi. Bunlarn
arasnda byk ayiekleri, Varengevilleden sahil manzaralar, buday tarlalar ve zerinde bir
nokta gne nn bulunduu bir bank resmettii bir tablo vard. resimde de eklin Braque iin
eski resimlerine gre neminin azald ve artk esas ilgi noktasnn n etkilerini incelemek olduu
barizdi. ekilde bozukluk veya deiiklik yoktu. Esas duygu dncelerini ifade edebilecei bir
atmosfer bulma arzusuydu. Resimleri ok gzeldi.
Fransz resim tarzna geri dndn gryorum, dedi Pablo. Ama Kbizmin Vuillard
olabilecein hi aklma gelmezdi. Braquen bak Pablonun daha vg dolu szler
syleyebileceini anlatmak istiyor gibiydi. Ama yine de iyi niyetle bize almalarn gstermeye
devam etti.
Saat bire doru Pablo yksek sesle havay koklamaya balad ve Kuzu kzartma nefis kokuyor,
dedi.
Braque hi oral olmad. Sana yaptm heykelleri de gstermek isterim, dedi.
Tabii ltfen, dedi Pablo. Franoise bundan ok holanr. Braque bize yapt baz at ba
eklinde yarm kabartmalar ve bir sava arabas sren kadn gsteren kk kabartmalar gsterdi.
Ben hepsini ok ilgin buldum ama sonunda grecek heykel de kalmad.
Bana kuzu kzarm gibi geliyor, dedi Pablo. Hatta fazla kzarm.
Braque, Sanrm Franoise yeni ta basklarm da grmek ister, dedi. Ta basklarn ve yapt
ok sayda izimi gstermeye balad. Zaman zaman Braquen ei Marcelle atlyeye geliyor, bize
glmsyor ve tek kelime etmeden yeniden aa iniyordu. Marcellein nc geliinden sonra
Pablo, Fauve dnemine ait resimlerini Franoise hi grmedi, dedi. Fauve dnemi resimleri
Pablonun da ok iyi bildii gibi yemek odasnda aslyd. Aa indik. Yemek odasndan nce byk
odaya girdik ve Braque orada da baz resimlerini gsterdi. Sonra yemek odasna girdik. Masa
kiilik hazrlanmt. Braque, Madam Braque ve Braquen yeeni. Braquen Fauve dnemi
resimlerini incelemeye baladm.
Kuzu yank kokuyor, dedi Pablo. ok yazk. Braque hibir ey sylemedi. Ben Fauve dnemi
resimlerini incelemeye devam ettim ama yalnzca alt tane resim vard ve sonsuza kadar onlara
bakamazdm. Yarm saat sonra Pablo, Atlyendeki yeni resimlerden birini ok iyi inceleyemedim.
Yukar kp ona tekrar bakmak istiyorum, dedi. Bu noktada Braquen yeeni veda etti. e geri
dnecekti. Yukar ktk ve sonraki yarm saati daha nce grdmz resimlere bakarak geirdik.
Pablo daha nce grmediimiz bir resmini buldu ve Braque bize daha nce gstermedii baka
resimlerini de kard. Sonunda saat 4:30 gibi oradan ayrldk. Pablo ok kzmt. Ama fkesi
getikten sonra, Braquen gzndeki deerinin artt anlald. Birka gn sonra Braquen
aydanlk, limon ve elma natrmortunun esrarengiz bir biimde tekrar ortaya ktn ve Pablonun

atlyesinde daha nceki yerine yerletiini fark ettim. O zamandan sonra Pablonun Braque
severim, demesine defalarca ve hayretle ahit olmuumdur.
Braquen bu durumun hassaslna kar duyarsz olduunu dnmek hata olur. Pablo iin hayatn
kuralsz oynanan bir oyun olduunu ve herkesin onunla ilikilerinde ok dikkatli davranmas
gerektiini biliyordu. Onlar ilk defa birlikte grdmde Braquen Pabloyu ok sevdiini, ama
Pablonun stn gelmek iin her trl tezgh veya kd dzenleyebileceini bildii iin ona pek
gvenmediini anlamtm. Pablo en ucuz hilelerini en sevdiklerine ayrr ve frsat bulursa birini
yapmaktan hi ekinmezdi. Ve eer ona bu frsat verirseniz, size hi saygs kalmazd. Bu nedenle
Pabloyu ne kadar sevsem de bana olan saygsn korumann tek yolunun en ktsne hazrlkl olup,
ondan nce harekete gemek olduunu daha bandan anlamtm.
Braque Pabloyu ok seviyor ve kendisi iin iyi dnmesini istiyordu. Savunmasn bir anlna
brakrsa Pablonun kendisini aptal yerine koyacan ve btn ortak arkadalarn bunu anlatacan
bildii iin, ona kar ok ciddi davranyordu. lk bata Braquen doas gerei byle davrandn
dnmtm: Sert, souk, inat. Zaman getike Pablonun yannda byle davrandn ve Pablo
ortalkta olmadnda ok farkl bir insan olduunu grdm. Onu daha iyi tanyp yalnz veya eiyle
birlikte grdmde bir neden olmadka savunmaya gemediini ve aslnda ok konukan birisi
olduunu anladm. Ancak Pablo yannda olduunda Braque hemen hemen hi konumuyordu. Daha
sonralar Pablo bana, Gryor musun? Tek kelime etmiyor. Syledii bir eyi alp kendi lafmm
gibi tekrarlayacam sanyor bence. Aslnda durum bunun tam tersi. O benim incilerimi alp
kendisininmi gibi bakalarna tekrarlyor.
Kuzu kzartma gn Pabloya haddini bildirdikten sonra Braque ok daha rahatlam grnmeye
balad. Biz Midideyken defalarca St. Paul-de-Vencee geldi ve hi ekinmeden ilk bize urad.
Oysa bunun sonucunun Pablonun Grdnz gibi Braque ilk bize urad, nk benim ondan daha
nemli olduumu biliyor, demesi olacan biliyordu ve yle de oldu. Ama eer Braque bize
uramasayd Pablo gnlerce sylenir, Braquen uzak durarak ilk urayann Pablo olmasn
salayamayacan sylerdi.
Bu inanlmaz rekabet, Pablo ile kendisinden on iki ya byk olan Matisse arasnda yaanmazd.
Pablo tuhaf bir biimde onu kendi neslinden bir ressam ve dolaysyla rakibi olarak kabul etmezdi.
Ancak Braque ile aralarnda bir ya olan ve her biri bamszln, kendine yeterliini ve en
azndan Pablo asndan stnln kantlamaya alan iki erkek karde gibilerdi. Rekabetin
altnda gl bir sevgiyle bal olmalar ve yollarn ayrmadan Kbist dnemde yakn almalar
rekabeti daha da glendiriyordu.
Rekabet baka ekillerde de ortaya kyordu. Doal olarak Braque ve Pablonun pek ok ortak
arkada vard. rnein ikisi de air Pierre Reverdyyi ok sever ve Reverdy ikisiyle de grrd.
Ancak eer Pabloya imdi gitmem lazm nk Braquea sz verdim derse Pablo ok mutsuz
olurdu. Eer Pablo Braquen evine gider de Reverdyyi orada bulursa olay karrd. Eve dndkten
sonra bana, Reverdy benimle artk hi ilgilenmiyor. Braque tercih ediyor, diye grlerdi. Bu
durum Reverdy iin ileri ok zorlatrrd.
Reverdy hayatnn son yllarnda llerin arks isimli, izimlerini Pablonun yapt bir kitap ve
izimlerini Braquen yapt bir baka kitap yaynlamt. Reverdy-Braque kitab kt zaman Pablo
ok surat asmt. Pablo, Reverdy ne zaman Parise gelse, ayrlmasnn ardndan Braquen evinde mi

kendi evinde mi daha ok zaman geirdiini renmek iin urard. Eer Braquen evinde daha ok
zaman geirdii ortaya karsa Pablo herkese Reverdyyi artk sevmiyorum. Ayrca o Braquen en
iyi arkada. O yzden benim arkadam deil, derdi.
Braque Pariste Pabloya hi uramaz ve onun da habersiz uramasn istemezdi. Eer Pablo
nceden telefon edip ona gideceini haber verirse, Braque Pablo geldii zaman evinde onun
arkadalarndan birisinin olmamasna zen gsterirdi. Bir gn nceden aramadan Braquen evine
gittik ve orada Zervos, Ren Char ve Katalan heykeltra Fenosay bulduk. Hepsi ok utand. Eer
bir gn nce Pablonun evine gitmi olsalar Pablo bu kadar bozulmazd. Ama herhangi biri GrandsAugustins Caddesine uramayal en az iki hafta olmutu. Dar ktmzda Pablo, Grdn deil
mi? dedi. Braque grmek iin yle bir uruyorum ve ne grsem? En yakn arkadalarm.
Hayatlarn o evde geirdikleri belli. Ama beni grmeye gelmiyorlar. Ertesi gn onu grmeye gelen
herkese, Braque ok adi bir adam. Btn arkadalarm benden almasn biliyor. Onlara ne yapyor
bilmiyorum ama benim yapamadm bir ey olduu belli. Sonuta artk hi arkadam kalmad. Beni
grmeye gelenler sadece benden bir eyler isteyen bir avu aptal. Ne yapalm? Hayat bu, dedi. Bu
da kendisini grmeye gelen, iini dkt kii asndan pek ho saylmazd. Eer Zervos ertesi gn
urasayd Pablo Sabartsye evde olmadn sylettirecek ve ayn eyi Zervosun urad sonraki
birka sefer tekrarlayacakt. Pablo daha ileri gidip Braquen evine dzenli olarak casuslar
yollamaya ve orada kimler olduunu renmeye balad. Raporlarda Zervos, Reverdy veya Ren
Char gibi insanlarn ad geerse fkeye kaplyor ve btn gn sakinlemiyordu. nsanlar
kendisinden uzaklatrdn ve ziyaret edenleri karmak iin elinden geleni yaptn syleyerek onu
sakinletirmeye altm. Yalnzlndan yaknmak iin hibir nedeni yoktu ve yalnzca ona soracak
belli bir sorusu olanlar gazabna uramay gze alarak evine geliyordu.
Eer beni gerekten sevselerdi, dedi, Ben onlar ieri alncaya kadar gn kapda bekleyecek
olsalar bile yine de gelirlerdi.
Pablo etrafnda kularn ve hayvanlarn olmasn ok severdi. Genellikle hayvanlar dier
arkadalarna gsterdii phecilikten muaft. Pablo Antibes Mzesinde alrken Sima bir gn
mzenin bir kesinde bulduu bir bayku getirdi. Kuun penelerinden biri yaralanmt. Penesini
sardk ve zamanla iyileti. Ona bir kafes aldk ve Parise dnerken onu da beraberimizde getirdik.
Kafesini mutfaa, kanaryalarn, gvercinlerin ve kumrularn yanna koyduk. Biz baykua ok iyi
davranyorduk ama o bize sadece dik dik bakyordu. Ne zaman mutfaa girsek kanaryalar cvldar,
gvercinler ter ve kumrular glerdi, ama bayku sessizce dikilir veya en iyi ihtimalle homurdanrd.
ok kt kokar ve sadece fare yerdi. Pablonun atlyesi fare dolu olduu iin pek ok kapan
kurmutum. Ne zaman bir fare yakalasam baykua veriyordum. Ben mutfakta olduum srece beni de
fareyi de grmezden gelirdi. Baykularla ilgili ehir efsanelerinin aksine gn nda elbette
mkemmel gryordu, ama hi tepki vermemeyi tercih ediyordu. Ben mutfaktan kar kmaz, fare bir
dakika iinde kayboluyordu. Fareden geriye tek kalan baykuun saatler sonra kustuu bir tutam kl
oluyordu.
Bayku ne zaman Pabloya homurdansa, sadece kendisinin baykutan daha huysuz olduunu
gstermek iin Domuz! Bok! diye baryordu. Parmaklarn kafesten ieri sokar ve bayku
Pablonun parmaklarn srrd. Ama Pablonun parmaklar ince olsa da ok sertti ve bayku cann
actamyordu. Sonunda bayku kafasn kamasna izin verir ve parman srmak yerine gelip stne
tnerdi. Ama bayku yine de ok mutsuz grnrd. Pablo onun pek ok izimini ve resmi ve ayrca
ta basksn yapmt.

Gvercinler terdi, ama iki kumru gerekten glerdi. Kk ve gri-pembe renkte olan kumrularn
boyun tyleri siyaht. Ne zaman yemek yemek iin mutfaa gitsek ve Pablo uzun, yar felsefi
konumalarndan birine balasa kumrular dikkat kesilirdi. Pablo ne zaman ne anlatmak istediini
sylese glmeye balarlard.
Bunlar gerekten filozof kuu, derdi Pablo. Btn insan szlerinin aptalca bir taraf vardr.
Neyse ki benimle dalga geecek kumrularm var. Ne zaman ok zeki bir ey sylesem bana bunun ne
kadar bo olduunu hatrlatyorlar.
ki kumru ayn kafeste kalyor ve sk sk iftlemeye benzer hareketler yapyorlard. Ama sonuta
hibir zaman bir yumurta olmuyordu. Sonunda Pablo bir eylerin ters gittiine ve ikisinin de erkek
olduuna karar verdi.
Herkes hayvanlardan o kadar iyi bir dille bahseder, dedi. Doann en saf hliymi falan filan.
Ne samalk! u kumrulara bak: Herhangi iki kt ocuk kadar homosekseller.
Kumrular i stnde gsteren iki ta bask yapt. Biri morumsu krmz, dier sar zerine
baslyd. Sonra bir ta basky dierinin zerine bastrarak iftletikleri srada yaptklar titreme ve
rpnmann etkisini verdi.
O k bir sabah gne yatak odasna szyor ve Parisin souuna, stdyonun rutubetine ve
hamileliimin verdii rahatszla ramen bahara kadar yataktan kmama istei uyandryordu.
Pablo, Artk hayatmn bir paras olduuna gre, benimle ilgili her eyi bilmeni istiyorum, dedi.
Ravignan Caddesini ve Bateau Lavoir zaten grdn. Seni oraya gtrdm nk yaadm ilk
iirsel an buydu ve sen oktan bugnmn iirinin bir parasydn. imdi gerekliimin parassn
ve geri kalann da grmeni istiyorum. Bugn bankada bir iim var. Oradan balayacaz.
Pablo B.N.C.I. bankasnn talyanlar Bulvarndaki genel merkeziyle alyordu ve resimlerinin
ounu bu bankann yerin altndaki kasalarnda saklyordu. Binann dardan ok irkin olduunu,
1930larn Arts Dcoratifs tarznda ar ve hantal olduunu dndm. Binann iine girdik ve
asansrle aa katlara indik. Bir i salonun etrafna kurulmu daire eklinde iki kat, koruma
grevlilerinin kolayca aadaki salonu denetlemesini salyordu. O gn kendimi iyi hissetmiyordum
ve yzm biraz soluktu. Binann Sing Sing Hapishanesine benzediini syledim.
Buray sevmedin galiba, dedi Pablo. Ona bankalara alerjim olduunu syledim.
Peki, dedi. Eer byle eylerden holanmyorsan para ve resmi ilerimi halletmeyi sana
brakacam. Bunlar sevmeyen insanlar genelde iyi yapar. Doru yapp yapmadklarndan emin
olamadklar iin daha ok dikkat ederler. Kar ktm, ama fikrini deitiremedim. Yakn zamanda
Midide yaamaya baladmzda, evrak ileriyle uraan Sabartsnin yerini istemeden de olsa ben
aldm.
O gn ieri girdiimizde koruma grevlisi bizi tepeden trnaa szd ve glmsedi. Komik olan
nedir? diye sordu Pablo. Koruma dedi ki: Sen anslsn. Burada tandm mterilerin ou her
geen yl ayn kadnla, ama kadnlar biraz daha yalanm oluyor. Sen ne zaman buraya gelsen
yannda baka bir kadn bulunuyor ve her biri ncekinden daha gen oluyor.
Pablonun kulland kasalar iki byk odayd. Bana ncelikle iinde Renoir, Douanier Rousseau,

Czanne, Matisse, Mir, Derain ve dierlerinin tablolarnn bulunduu oday gsterdi. Kendi
almalar iki gruba ayrlmt: Bir odada 1935e kadar yapt btn eserleri ve dierinde son on
ylda yapt almalar bulunuyordu. Btn resimlerini imzalamt. Atlyesinde sadece
imzalamad tablolar bulundurduunu anlamtm. Bunun nedenini sordum. Bir resim imzal deilse
alndnda satlmas zorlar, dedi. Tabii baka sebepler de var. mza atld zaman dikkati
kompozisyondan uzaklatran irkin bir damla gibi grnr. Bu nedenle resimleri genelde satldktan
sonra imzalarm. Bunlarn bazlar yllar nce sattm ve sonra geri aldm resimler. Bir resim
atlyemde imzasz durduu srece zerinde deiiklikler yapabileceimi hissederim. Ama ne zaman
syleyeceim her eyi sylediimi ve resmin kendi bana yaamaya hazr olduunu hissettiim
zaman, imzalar ve buraya yollarm.
Bana o gn gsterdii resimler ou ya on be yl nce Olga ile birlikte yaarken satn ald bir On
Sekizinci Yzyl atosu olan Boisgeloupda ya da Paristeki Botie Caddesinde oturduklar evde
yaplmt.
Bana Olga ile yaadklar zor hayatn hikyesini nceden anlatmt. Onunla 1918 ylnda Olga
Diaghilevin Rus Balerinlerinde bale yaparken evlenmilerdi. Sylediine gre Olga gruptaki en iyi
danslardan biri deildi, ama gzeldi ve Pablonun ok ekici bulduu baka bir zellii daha vard:
Kk bir Rus asilzade ailesine mensuptu. Diaghilev, Pablonun dediine gre, danslarn deiik
bir ekilde seerdi: Yars ok iyi danslar olmalyd, dier yars ise iyi ailelerden gelen gzel
kzlard. lk grup izleyicileri danslar iin gsteriye ekerdi, dierleri sosyal statleri veya d
grnleri iin
Rus Balerinleri I. Dnya Sava srasnda Apollinaire ve Braque gibi arkadalar askere giden
Pablonun akln datmasn salamt. Bir gn atlyesinde yalnzken palyao gibi giyinmi Jean
Cocteau gelip Pablonun fildii kulesinden kmasnn ve Kbizmini sokaa, ya da en azndan
sahneye tamasnn zaman geldiini, bunu da bir bale iin setler ve kostmler tasarlayarak
yapabileceini sylemiti. Parade balesiyle almaya byle balamt. Baleyle nce Romaya,
sonra Madrid ve Barselonaya ve daha sonra da Londraya gitmiti. Larionov, Gontcharova, Bakst ve
Benois ile almt.
Elbette yaptklarnn benim almalarmla hibir ilgisi yoktu, dedi. Ama o dnemde tiyatroyla
ilgili hibir tecrbem yoktu. rnein, maket zerinde ok gzel duran renkler sahneye tandnda
hibir etki yapmyordu. Dier taraftan, Bakst ve Benois bu konuda ok tecrbeliydi. Bu ekilde
onlardan ok ey rendim. Dncelerimi etkilemediler ama bu dnceleri sahneye yanstmam iin
pratik tavsiyelerde bulundular.
Pablo, Larionov ve Gontcharova ile ok daha yakn alyordu, nk estetik anlaylar Bakst
veya Benoisin olduundan daha yaknd. Pablo koreograf Massine ve Stravinsky gibi baka bir
ekilde tanma frsat bulamayaca insanlarla arkada olmutu. O zamana kadar ufku, yeni zmler
arayan dier ressamlar, byle ressamlarla ilgilenen Gertrude Stein ve Wilhelm Uhde gibi
koleksiyoncu-eletirmenler ve Apollinaire ve Max Jacob gibi bohem air ve yazarlarla snrlyd.
Diaghilev ile bambaka bir dnyaya girmiti. Byle sosyal samalklardan holanmasa da, bir
sreliine ilgisini ekmi ve Olga ile evlilii bu anlk ekimle gereklemiti.
likilerinin balangcndan bahsetme ekline bakarak, Pablonun bu iyi aileden gelen gen kadnn,
o zamana kadar kendisinin sahip olduu sosyal statden daha yksek bir statye sahip olduu iin iyi

bir e olacan dnd anlalyordu. Belediyede resmi nikhla evlenmiler ve Olgaya jest
olsun diye Daru Caddesindeki Rus kilisesinde balarna talar takp geleneksel Ortodoks evlilik
treni yapmlard.
Pabloya gre Olgann iinde sanat atei yoktu. Resimle veya baka herhangi bir eyle ilgili fazla
bilgisi yoktu. Evlenirken yumuak, martlm, st tabakada bir hayat yaayacan sanmt. Pablo
bohem bir hayat yaamaya devam edebileceini, daha azametli bir hayat olsa da bamsz
kalabileceini anlamt. Evlenmeden nce Olga ile Barselonaya gidip onu annesine tantrdnda
annesinin Zavall kz, kendini neyin iine soktuunu bilmiyorsun, dediini anlatmt. Annesi, Eer
arkadan olsam asla yapmaman sylerdim. Hibir kadnn olumla mutlu olabileceine
inanmyorum. O yalnzca kendisini dnr, demiti. Daha sonralar Olga Pabloyu daha normal
yani daha burjuva bir hayat yaamaya ikna etmek iin Pablonun ailesinin desteini de yanna
almaya almt. Kafasnn iinde yalnz bir tane fikir vard ve bir eyler olana kadar bu fikri
srekli tekrarlayabilme becerisine sahipti.
O dnemde Pablonun resimlerini satan Paul Rosenberg Champs-Elyses yaknndaki Botie
Caddesinde 23 numara ona bir ev bulmutu. Buras Olgaya yaanacak yer gibi grnm ve
bunun zerine bu eve tanmlard. Evde atlye olmad iin Pablo evin byk bir odasnda
almaya balam, ama burada gerek bir stdyonun faydalarn bulamamt. Evde almaktan
rahatsz olduu ve bana sylediine gre en bandan itibaren Olga ile iyi geinemedikleri iin,
evlerinin hemen stnde, yedinci katta baka bir daire kiralam ve buray atlyeye evirmiti.
Olgann sosyal hrslar Pablo zerinde giderek daha ok bask yaratmaya balamt. 1921 ylnda
oullar Paulo domu ve hemireler, khyalar, alar, ofrler ve dierleriyle pahal ve ayn
zamanda dikkat datc bir dnem balamt. Yazlar Juan-les-Pins, Antibes Burnu ve Monte
Carloya gidiyorlard. Buralarda Pablo kendisini kyafet balolar, maskeli balolar ve 1920lerin
dier tm elencelerinde buluyordu. Yanlarnda Scott ve Zelda Fitzgerald, Gerald Murphy, Etienne
de Beaumont Kontu ve Kontesi ve dier uluslararas cennetkular oluyordu.
1935 ylnda, Marie-Thrse Walterdan olan kz Mayann doumundan ksa bir sre nce Olga
ile ayrlmlard. Birlikte yaadklar hayat dayanlmaz bir hl ald iin Pablo boanmak istemiti.
Bana sylediine gre Olga btn gn ona barmt. Olga boanmak istemedii iin boanma sreci
uzun ve zorlu olmutu. Ayrca aralarnda mal ortakl vard. Bu demekti ki, Pablo onu boarsa
resimlerinin yarsn Olgaya vermek zorunda kalacakt ve bunu yapmak da istemiyordu. Bu yzden
Pablo boanmak istese de olaylarn farkl bir ekilde zlp zlemeyeceini grmek iin ayak
diriyordu. Fransz yasalarna gre, iki yabanc arasndaki evlilik yalnzca kocann lkesinin
yasalarna gre bitirilebilirdi. Boanma srerken spanyol Sava km, hkmet devrilmi ve
General Franco ibana gelmiti. Yeni rejime gre kilisede evlenen bir spanyol vatanda
boanamyordu. Olga ile ayrlmlard ama boanamyorlard. Pablo Boisgeloup atosunu ona
vermiti. Kendisi Botie Caddesindeki evde yaamaya devam etmi ama 1937 ylnda GrandsAugustins Caddesinde atlyeyi alnca orada almay brakmt. 1942 ylnda Grands-Augustins
Caddesinde yaamaya balamt.
Bankaya ilk gidiimizden ksa bir sre sonra bir k sabah beni La Botie Caddesindeki eve
gtrd. Orada bana btn ayrntlaryla anlatt hikyenin tekrar canlandn grdm. Yine de
grdklerimle karlamaya hazr deildim. Altnc kattaki dairenin antresine girdik. Btn
pencerelerin perdeleri ekilmiti ve her yer tozla kaplyd. Eve 1942 ylndan beri giren olmamt.

Sol tarafta Pablo ve Olgaya ait olan yatak odasna girdik. ki tane ikiz yatak hazr duruyordu. Biri
hemen zerinde yatlp uyunacak gibi grnyordu: Yatak rts geriye ekilmi, yorgan ve battaniye
almt. O yorgan ve yastklarda be yllk toz duruyordu. Her yatan yannda bir komodin ve
komodinlerden birinin zerinde bir kahvaltnn kalntlar duruyordu: Melba tostuna ve ekere benzer
bir eyler vard. Bu odada Pablonun Paul Rosenbergden satn ald veya kendi resimleri
karlnda deitirdii alt veya yedi tane kk Corot bulunuyordu. Corotlarn yan sra postempresyonist tarzda yaplm iki tablo daha vard. Bana Bu kim? diye sordu. Birine dikkatle
baktm. Bir da manzarasyd. Pembe ve yeilin ne kadar uyumlu kullanldna baklrsa Matisse
olmal, dedim. Doru, diye yant verdi. Her ikisi de Matissein ilk dneminden. Dier resim bir
natrmorttu: kurundan bir vazonun iinde ok renkli iekler. Bu resmin Matisse olduu belki daha
belliydi ama Fauve dneminden nce yaplmt.
Bu odann yanndaki yatak odasna girdik. Buras Paulonun odasyd. Oda sanki sekiz yandaki bir
ocua aitmi gibi, duvarlar bisiklet yar ampiyonlarnn fotoraflaryla kaplyd ve yerde oyuncak
arabalarla doluydu. Ancak Paulo bu odada on drt yana kadar yaamt. Bu odadan sonra evin n
tarafndaki salona getik. Buras kiilii olmayan bir odayd. Salondaki byk konser piyanosunda
Paulo her gn Marcelle Meyer ile almak zorundayd. Oysa Pabloya gre mzie kar ne sevgisi
ne de yetenei vard. Her ey mobilya rtleriyle kapl ve zerlerinde be yllk toz vard. Pablo bir
mobilyadan dierine gidip zerlerindeki rtleri kaldrd ve bana her sandalyenin farkl renkte saten
kuma kapl olduunu gsterdi. Her yerde gazeteler kmelenmiti ve aralarndan orada burada
Pablonun resimleri grnyordu.
Baka bir odann kapsn glkle atk ve kendimizi tahminimce 1,5 metrekare byklndeki
baka bir odann eiinde bulduk. Kapnn hemen nndeki kk bir ak alan hari oda tavana
kadar tka basa doluydu. Buras Pablonun saklamak istedii her eyi koyduu deposuydu. Ama Pablo
hibir eyi atmad iin ister bo bir kibrit kutusu olsun, isterse Seuratn yapt kk bir
suluboya odann iindekiler inanlmaz sayda ve eitteydi. Eski gazete ve dergiler, izim defterleri
ve resimlerini yapt kitaplarn dzinelerce kopyas tavana kadar uzanan bir duvar oluturuyordu.
Elime bir tomar mektubu aldm ve bunlarn Guillaume Apollinaire ve Max Jacob gibi
arkadalarndan olduunu grdm. Bir de amarc kadnn yazd ve Pablonun komik bulduu bir
not vard. Bu duvarn stnde tellerle balanm ve palyao kostm giydirilmi, yaklak 1,2 metre
boyunda, ok gzel bir talyan kuklas vard. Kuklann arkasnda orada burada ynn iinde resimler
grdm. Bir kutunun ii kk altn paralaryla doluydu.
Bu odann ardndan girdiimiz dier odalarda tam tersi bir durum hkimdi. Yemek odasnn
dankl normal saylrd. Ardndan girdiimiz baka bir odann en nemli zellii tarz biraz
kinci mparatorluu anmsatan, zeri yine eski eyalarla dolu, byk bir yuvarlak masayd.
1920lerin balarnda yaplan Kbist tablolar ve gualarda ak bir pencerenin nnde, bazen
uzaklarda Aziz Augustin Kilisesinin kubbesiyle birlikte grlen tarzda bir masayd. Bu resimler
ounda masann stnde birok eya olduu grlyordu. O zamandan sonra masann zerinden
hibir ey alnmam, ancak yenileri eklenmiti.
Dairenin ana odalar giriin etrafnda yarm daire eklinde dizilmiti. Oradan hizmetlilerin
blmne giden uzun bir koridor vard: amar odas, giysi odas, khya Ins ve kz kardeinin
odas ve en sonda mutfak. Giysi odasnda Pablo dolaplardan birini at. Dolapta kendisine ait,
tamamen effaf hle gelmi, be, alt takm elbise l yapraklar gibi aslyd. Gveler yn btn
giysileri yemiti. Takm elbiselerden geriye sadece telalar ve yakann ve ceplerin evresinde

terzinin inesinin dedii yerlerdeki ipler kalmt. Birisinin gs cebinin iskeletinde burumu,
tozlu, sararm bir mendil vard. Gardrobun baz kaplar da yoktu.
zerlerinde resim yapmann gzel olacan dndm ve onlar kartp st kattaki stdyoma
tadm, dedi Pablo.
Mutfaa girdik. Tabak, anak ve tencerelerin hepsi yerindeydi. Kilere baktmda btn reellerin
ve ballarn ekerlendiini grdm.
st kat da ayn ekilde dankt, ama burada daha az eya vard. Duvarlara dayanm her
byklkte resim, zerleri fra dolu masalar, yerde yzlerce bo, yrtlm boya tp grnyordu.
Pablo, Guernicay sergiledii 1937 Paris Dnya Fuarndaki spanyol standndan ald, oturak
ksm sazdan yaplma ahap koltuklar ve kanepeyi gsterdi. Bunlar Katalan iilerinin el emeiydi
ve Pablo koltuklarla kanepeyi o kadar beenmiti ki, serginin ardndan ona hediye etmilerdi. Ayrca
Pablonun zerine her trl tuhaf nesneyi ast bir devetabannn ince iskeletinden geriye kalanlar
grnyordu. zerinde parlak renkli bir yoz alma ty, bir kuun boynuza benzeyen gagas ve farkl
renklerde bo sigara paketleri duruyordu. Bu kadar alakasz nesnelerin ans eseri bir utan bir uca
toplanmas bilinli olarak yapamayacamz kadar Picassoyu anlatan bir grnt oluturuyordu.
Aslnda btn bu nesnelerin hepsi almalaryla o kadar aka ve yakndan alakalyd ki, ok
tandk bir Ali Babann maarasnda olduumu hissettim. Ama bu Ali Baba Cartier veya van Cleef
ve Arpels yerine bir simyacnn dkknn yamalamay tercih ederdi.
Bir yaz tatile giderken pencerelerden birini yar ak braktm, dedi Pablo. Dndmde bir
gvercin ailesinin atlyeye yerletiini grdm. Onlar kovalamak istemedim. Tabii her yere
pislediler ve tablolar korumak gibi bir abalar da yoktu. O dneme ait pek ok resmin bu ekilde
gvercinler tarafndan sslendiini grdm. lgin bir etki yaratyor, dedi Pablo.
Resimlerinin en basit-sradan eylerle gurur duyuyor gibi grndn syledim. Tamamen
haklsn, dedi. Eer deeri olmayan eyler yznden iflas edilseydi, ben yllar nce etmitim.
Bundan ksa sre sonra Pablo dier tm evleri grdm iin Boisgeloupu da grmem gerektiini
syledi. Eer La Botie Caddesindeki ev Ali Babann maarasysa, Boisgeloup da Mavi Sakaln
eviydi. On Sekizinci Yzyldan kalma ok gzel bir kr eviydi, ama o k bizim gittiimiz gn ok
korkutucu grnyordu. Evin ortasnda kare eklinde bir avlu vard. Evin giriinin sa tarafnda gl
aacndan yaplma bir ardak ve onun gerisinde On nc Yzylda ina edilmi kk, sevimli
bir kilise vard. Kilisenin tesinde ok byk, ama kt durumda, yuvarlak bir gvercin yuvas
grnyordu. Evin stne kurulu olduu arazi 28-30 bin metrekareydi ve araziyle bir bahvan
ilgileniyordu.
Bizim gittiimiz zaman heykeltra Adam bir zamanlar Pablonun alt stdyoda alyor ve
Pablo orada Olga ile yaad srada khyann kulland mtemilatta yayordu. Asl ev Pablodan
boand srada mahkeme tarafndan Olgaya verildii iin, eve yasal olarak giremezdik. Ancak
Olga yln ounu Pariste Champs-Elysesnin az tesindeki Berri Caddesi zerinde bulunan Hotel
Californiada geiriyordu. Pablo ile oullar Paulo bizimle olduu iin Pablo eve girmeye karar
verdi. O gn hava ok skntl ve souktu ve evde ne ate ne de elektrik vard.
Evi ben aldm iin yenilemenin hi anlam yok, dedi Pablo. Bu yzden evin ahane mimarisine
ramen, i ksm hi gzel deildi. Olga orada nadiren kaldndan, belediye eve el koymu Fransz

hukukuna gre yeterince ikamet edilmiyor kabul edilmi ve zemin katn ky okulunun ilavesi
olarak kullanmaya balamt. Odalarn bazlar ahap okul sralaryla doluydu. Birinde ok gzel bir
Delft fayans ocak vard. Ocan stnde iki byk boynuzu olan bir gergedan bann iskeleti
grnyordu. Mutfak ok geniti ve iinde uzun, kirli, siyah renkte bir ocak vard.
Evin st katnn meum bir grnts vard. Uzun bir koridor boyunca dizilen odalar grnyordu.
Odalar botu, ama ilerinde birka bavul vard. Bavullar Olgann eski bale kostmleriyle doluydu.
Bir stteki katta odalarn yalnzca birine girdik. Bu odada bir sandalyeden baka bir ey yoktu. Bu
sandalye Olgann 1917 ylnda yaplm, elinde yelpazeyle sandalyede oturduu portresindeki
sandalyeyi anmsatyordu. Sanki dolab asam Pablonun boynundan asl bir dzeni eski karsn
bulacakmm hissine kapldm. Odann havas tozlu, rm ve terk edilmilik hissi veriyordu.
Tylerim rperdi.
Bana den en zor ilerden biri sabahlar Pabloyu yatandan kaldrmakt. Her sabah ktmserlik
iinde uyanrd ve sabahlar takip etmem gereken bir rutin olurdu. Ayin gibi her sabah tekrarladm
bu eyleri baz gnler daha srarla yapmam gerekiyordu.
Uzun ve dar yatak odasnn taban kaygan, krmz fayansla dzensiz bir ekilde deliydi. Odaya
balkondan giriliyordu. Odann sonunda XIII. Louis dneminden kalma yksek bir yaz masas ve sol
duvarna dayal, ayn dnemden kalma bir sandk bulunuyordu. Her ikisinin de st ktlar, kitaplar,
dergiler, Pablonun yant yazmad ve hi yazmayaca mektuplar, karmakark ylm izimler ve
sigara paketleriyle kaplyd. kisinin ortasnda, pirin kaplama, geni bir yatan ortasnda Msrl bir
ktip edasyla Pablo yatar veya otururdu. Yatan stnde plak bir ampul aslyd. Arkasndaki
duvarda ise Pablonun sevdii resimler aslyd. Daha nemli olduunu syledii, ama yine de cevap
yazmad mektuplar ampulle soba borusu arasna gerili bulunan bir tele mandallarla asl dururdu.
Kk Mirus odun sobas odann ortasndayd. Kalorifer alt zamanlarda bile Pablo odun atei
yakard, nk o dnemde alevlerin resmini yapmay seviyordu. Soba borusu o kadar uzundu ve o
kadar ok yer igal ediyordu ki, odann en byk ss oydu. zerinde asl bulunan mektuplarla
tellere taklmadan geebilecek kadar ksa boylu olan Pablo, Sabarts ve Ins hari herkese tehlike
oluturuyordu. Orada geirdiim ilk yldan sonra sobann artk kullanlmaz olmasna ramen Pablo
sobay kaldrmamakta diretiyordu. Odada, ortamn karakterine hi de uygun olmayan, lamine ahaptan
yaplma bir sve sandalyesinden baka mobilya yok saylrd.
Odaya ilk khya Ins girer, Pablonun kahvalt tepsisini gtrrd stl kahve ve iki dilim tuzsuz
kzarm ekmek. Ardndan Sabarts gazeteleri ve mektuplar getirirdi. En son ben girer ve kalanlar
gtrrdm. Pablo nce kahvaltsnn tepsiye yaylm olmasndan yaknarak ikyetlerine balard.
Ins kahvaltsn Pablonun istedii gibi her sabah baka bir ekilde dzenler, selam verir ve
kard. Sonra Sabarts gazeteleri brakr ve mektuplar Pabloya verirdi. Pablo mektuplar yle bir
gzden geirir, Olgann yazd mektuba gelince dururdu. Olga ona her gn mektup yazard.
Mektuplar benim anlamamam iin spanyolca, kimsenin anlamad Rusa ve iyi bilmedii iin bir
ey anlalmayan Franszca dillerinde yazard. Kd her ynde kullanrd: yatay, dikey, apraz.
Genelde Beethovenin bir resmini de mektuplarna eklerdi. Bu resimlerin ounda Beethoven
orkestra ynetirken grlyordu. Bazen de Rembrandtn stne Eer ona benzeseydin harika bir
ressam olurdun, yazd bir resminin kartpostaln gnderirdi. Pablo bu mektuplar sonuna kadar
okur ve ok zlrd. Okumayp bir kenara brakmasn sylerdim, ama yapamazd. Olgann ne
yazdn bilmeliydi.

Sonra homurdanp yaknmalarna balard. Onunla tipik bir gn yle balard: Ne kadar mutsuz
olduumu bilmiyorsun. Kimse benden daha mutsuz olamaz. Bir kere, ben hasta bir adamm. Allahm!
Ne kadar hasta olduumu bir bilsen Elbette 1920den beri zaman zaman lser problemi yaamt,
ama btn rahatszlklarn saymaya balad zaman aklna ilk midesi geliyordu. Midem rahatsz.
Kanser sanrm. Kimse benimle ilgilenmiyor. Midemi tedavi etmesi gereken Doktor Gutmann bile
ilgilenmiyor. Benimle ilgilenseydi imdi burada olurdu. Her gn uramann bir yolunu bulurdu. Ama
hayr. Ben onu grmeye gittiim zaman Dostum, o kadar kt deilsin, diyor ve sonra ne yapyor?
Bana yazd kitabn ilk basksn gsteriyor. Ben onun kitabnn ilk basksn grmek zorunda mym?
Benim ihtiyacm olan, benimle ilgilenen bir doktor. Ama o yalnzca benim resimlerimle ilgileniyor.
Bu artlar altnda ben nasl iyi olabilirim? Ruhum acyor. Mutsuz olmama armamal. Hi kimse
beni anlamyor. Beni anlamalarn nasl beklerim ki? nsanlarn ou aptal. Konuacak kim var?
Kimseyle konuamyorum. Hayat korkun bir yk. Resim hl var, sanrm. Ya benim resmim? ok
kt gidiyor. Her gn bir nceki gnden daha kt resim yapyorum. Ailemle bu kadar problem
yaarken baka trl olmas dnlebilir mi? Olga bir mektup daha gndermi. Bir gn bile
aksatmyor. Paulonun yine skntlar varm. Yarn daha kt olacak. Baka biri gelip hayatm
ekilmez yapacak. Her gn ktye giderken bu kadar umutsuz olmama aryor musun? Hem de hi
umudum yok. Neden yataktan kalkaym diye dnyorum. Kalkmayacam. Neden resim yapaym ki?
Neden byle yaamaya devam edeyim? Hayatm ok ekilmez.
Sonra benim sram gelirdi. Ama olmaz, derdim. O kadar da hasta deilsin. Tabii midenden
rahatszsn biraz, ama bu ok ciddi deil. Hem doktorun da seni ok seviyor.
Evet, diye barrd Pablo. Viski iebileceimi sylyor. Beni o kadar seviyor ite. Kendinden
utanmal. Benimle hi ilgilenmiyor.
Yanl dnyorsun, diye aklardm. Bunu seni mutlu edeceini dnd iin sylyor.
Ah! Anladm, derdi Pablo. Ben yine de imeyeceim. Byk ihtimalle ileri ktletirir. Bunun
zerine ona moral vermeye devam ederdim. O kadar da hasta olmadn sylerdim. Zamanla her
eyin yoluna gireceini anlatrdm. Hayat daha gzel olacakt. Btn arkadalar onu ok seviyordu.
Resimleri harikayd ve herkes byle dnyordu. Sonunda bir saat kadar uramann ardndan
yaamak iin sahip olduu veya benim olduum nedenlerin sonuna gelirken, dnyayla baryor
gibi yatanda dorulur ve Belki de sen haklsn, derdi. Belki de durum sandm kadar kt deil.
Ama sen sylediklerinden emin misin? Kesinlikle emin misin? O noktada ansm yeniden dener ve
derdim ki: Evet, evet tabii daha iyi olacak. Baka trl olamaz. Harekete geebilirsin. Resimlerinle
bir eyleri deitirebilirsin. Bugn olaanst bir ey yapacan hissediyorum. Bu akam iini
bitirince greceksin. O zaman tamamen farkl bir ruh hlinde olacaksn.
Biraz daha umutlu ekilde yatakta otururdu. Deil mi? Eminsin yani. Sonra kalkp her zamanki
hareketlerini tekrarlard. le yemeinden nce gelip stdyoda kendisini bekleyenlerden nce birine,
sonra dierine yaknrd. le yemeinden sonra ktmserliinden eser kalmazd. Saat iki gibi
dnd bir tek ey olurdu: Resim yapmak. Sonra, akam yemei iin ksa bir ara vermenin dnda
gece yarsna kadar alrd. Sabah ikide son derece din olurdu. Ama ertesi sabah yeniden balard.
Elbette Pablo huysuzluktan muzdaripti. Bu da evde herhangi bir konuda karar vermesini imknsz
klyordu. Pariste hava ok kt olduu iin bir sreliine gneye gitmeye karar verdik. Bir hafta
nceden planlarmz yapmtk. Michel ve Zette Leirisyi de beraberimizde gtrecektik. Saat altda

yola kmak iin sabah ok erken kalkmaya karar verdik. Ama bu kadar erken kalkmaya alkn
deildik. ofr Marcel bizi almaya gelecek ve Leirisler de altda bizimle yola kmak iin hazr
olacakt.
Yola kmamzdan nceki gece saat onda Lippin yerinde yemek yerken Pablo yerinde kvranmaya
balad ve Midiye neden gidiyoruz? dedi. Yorgun olduumuzu ve dinlenmek iin Midiye gitmeye
karar verdiimizi syledim.
Evet, dedi. Ama bunu bir hafta nce demitik. Artk gitmek istemiyorum. Benim iin fark
etmediini syledim. Zaten onu mutlu etmek iin gitmeye karar verdiimizi, ama artk gitmenin ok da
gerekli olmadn ekledim.
ine dt ikilemin hangi tarafndan devam etmesi gerektiini bilemeyerek kvrmaya balad.
Evet, yle, dedi. Ama yine de gitmemiz gerektiini dnmyorum. stediim eyleri asla
yapamyorum. Eer gitmek istemiyorsa Marcel ve Leirisleri arar ve gitmeyeceimizi sylerdik.
Ararz da, dedi Pablo, ama fikrimi deitirirsem benim hakkmda ne dnrler? Bu konuda
endielenmemesi gerektiini syledim. Onlara telefon edip gitmeyeceimizi sylerdik ve konu orada
kapanrd.
Tabii, dedi, ama gitmeyeceimden emin deilim. Gitmek istemiyor olmam gitmeyeceim
anlamna gelmez. Yarn fikrimi deitirebilirim.
Bir dnelim, dedim. Daha zamanmz var. Saat daha on. Gece yarsna kadar Marcel ve
Leirisleri arayabilir ve onlara gitmeyeceimizi, saat altda gelmemelerini syleyebiliriz.
Sonra Pablo Kierkegaard, Heraclitus, Aziz John ve Aziz Teresadan alntlar yapt uzun ve felsefi
bir konumaya balad. Sylevinde en sevdii iki konudan bahsederdi: Her ey hibir eydir ve
lmemek iin lyorum yani daha neeli bir ruh hlindeyken dedii gibi boktan felsefesi. Genelde
veya zelde, u veya bu farazi durumda harekete gemek veya hareketsiz kalmak iin sahip
olabilecei btn nedenlerden bahseder ve her hareket iinde kendi sonunu tad iin kii seim
yapabilecei zaman harekete gemek yerine hareketsiz kalarak daha iyisini yapard.
Syledii her eyi kabul ettim. Bir kii ne zaman bir hareket yapsa ya da bir yne doru gitse,
genelde buna piman olduunu syledim. Midiye gitmenin art olmadn, gidersek, gitmemi
olmay dileyeceimizi ekledim. stekleri zerinde bask yapmayacam, bu yzden kendisini en mutlu
edecek karar vermesi gerektiini syledim.
Evet, tabii, dedi. Ama zor olan da bu karar vermek.
Madem bir karar verdik, belki de onu uygulasak en iyisi olur, dedim.
Emin deil gibi grnyordu. Evet, dedi. Ama sabah altda kalkmak hi ho deil. Sulular
neden sabaha kar idam ettiklerini anladm.
Bu byle drt saat srd. Normalde sinirlenmeden veya onu sinirlendirmeden (ki bu daha zordu) bu
tr bir tartmaya devam edebilsem de, o kadar yorulmutum ki alamaya baladm. Hemen canland.
Ah! dedi. Ne yapmak istediini biliyorsun. Oysa hibir fikrim yoktu. Sadece ok yorgundum ve

ok sama bir konuda tartyor olmamza ramen drt saatin ardndan hi yol alamamtk. Orada
saat ondan ikiye kadar oturup sama sapan bir konuda tartmak sinirlerimi bozmutu. Yorgunluktan
alyorum, dedim.
Hayr, dedi. Sen bir ey istediin iin alyorsun. Tartmann faydasz olduunu gryordum.
Orada oturup da karar vermesini bekleyemeyecek kadar yorulduum iin karar da ben verecektim.
Peki, srar ediyorum, dedim. Ben bir ey istiyorum.
Tamam, tamam, dedi. Sonra arbal bir tavr taknd ve ok tatl bir ekilde sordu: Peki tam
olarak ne istiyorsun?
Midiye gitmek istiyorum, dedi.
Grdn m? dedi. Biliyordum. Byle bir fikrin varsa bana en batan sylemeliydin. Sonunda
sylediine gre, gidebiliriz. Ama yalnzca seni memnun etmek iin gidiyorum. Eer oray
sevmezsem, bu senin suun olur. Seyahatin sorumluluunu ben tek bama zerime aldm iin
bundan sonra rahatlad. Seyahat fiyasko olsayd, suu benim hesabma yazabilecekti.
Bebek Mays aynda doacakt. ubatta anneannemden onu ziyaret etmemi isteyen bir mektup aldm.
Pablo ile yaamaya baladktan sonra onu hi grmemitim, ama o birisinin kendisine gsterdii bir
gazete yazsndan nerede oturduumu renmiti. Her zaman olduu gibi sakindi ve sevgi doluydu.
Ayrlmadan nce bana demiti ki: Sadece hayat tarzn deitirdiin iin beni klar Midiye tatile
gtrmekten kurtulduunu sanma. Yaptndan tr sana sitem etmeyeceim, ama olanlarn seninle
ilikimizi deitireceini sanmyorum.
Ben ocukken anneannem beni her yl gneye gtrrd. Daha sonra durum deimi ve onu ben
gtrmeye balamtm. Bunlar Pabloya anlattm ve anneannemle gitmemi kabul etti. Lyon
Garndan bizi uurlamaya geldi. Bizi kompartmanmza yerletirdi ve sonra dar, platforma kt.
Tren yola karken Pablonun gzlerinden duygu okunuyordu. Artk gzleri her zaman olduu gibi
siyah ve delici deil, ama ok gzeldi. Onu bu kadar duygulu grdm nadir anlardan biriydi.
Uzaklatn grmek iimi burkmutu.
Anneannemle Parise dndmz zaman, biz uzaktayken Pablonun geri gelmeyeceimi
dndn anladm. Bu seyahatin ondan uzaklamak iin bir bahane olduunu ve ailemin beni
kendime getireceinden emindi. Geri dndm grnce ve baka bir niyetimin hibir zaman
olmadn renince, o kadar rahat ve tatl bir adam olmutu ki onun Pablo olduuna inanamyordum.
O zaman bana nasl baktn uzun zaman unutamadm.
Yaklak yedi aylk hamile olmama ramen o zamana kadar doktora gitmemitim. Pablo byle
eylere ok dikkat edilirse uursuzluk getireceine inand iin doktora gitmeye de karyd. O k
gittiim tek doktor psikanalist Doktor Lacand. Pablo her zaman insanlar uzmanlk alanlarnn
dnda kalan konularda kullanmak gerektiine inanrd. Lacan psikanalist olduu iin Pablo her
rahatszlnda ona danrd. Lacan her eyin yolunda olduunu syler ve reeteye fazla bir ey
yazmazd. Birka ay nce ok fena grip olmuum ve kt ksryordum. Doktor Lacan yorgunluk ve
sinirden olduunu syledi ve uyumam iin sakinletirici bir ila verdi. Sonuta iki gn, iki gece
uyudum. Uyandm zaman grip de ksrk de gemiti.
Bebek domadan bir hafta kadar nce heyecanlanmaya balamtm ve bir eyler yapmam

gerektiini hissediyordum. Srekli konutuum iin Pablo sonunda bana hak verdi ve bir kadn doum
doktoruna gitmeme karar verdik. Doktor Lacan arad. Doktor, o zamana kadar kadn doum
doktoruna gitmemi olmama ok ard. Beni Doktor Lamazeye ynlendirdi ve daha da ok aran
Doktor Lamaze bana Bolonyada Le Belvdere adndaki bir klinii ayarlad.
Pablo ile tanmamdan bir, iki yl nce bana tuhaf gelen btn ryalarm ayrntlaryla yazmaya
balamtm. Tanmamzdan hemen nce bir gece ryamda otobsle ehir turuna kyordum.
Ryamda bir mzede durmutuk. Otobsten inenleri bir kei alna sokmulard. Aln ii ok
karanlkt, ama hi kei olmadn grebiliyordum. Tam bizi neden oraya soktuklarn dnyordum
ki, aln ortasnda bir bebek arabas gryordum. Bebek arabasnn iinde iki tablo vard: Ingresin
Matmazel Riviresi ve Douanier Rousseaunun Yabanc glerin temsilcileri Cumhuriyeti bar
anlamasnn imzalanmas nedeniyle kutluyor olarak adlandrd kk bir resmi. Her ikisi de
gerek boyutlarndan daha kk grnyordu. Ingresin resmi bebek arabasnn tutacak yerinden
aa sarkyor ve Douanier Rousseaunun resmi arabann iinde duruyordu.
Pablo ile tantktan birka ay sonra ona ryalarm yazdm defteri gsterdim. zellikle bu ryay
ok ilgin buldu. Bunun en nemli nedeni de, ben bilmesem de ryamda grdm Douanier
Rousseau resmini Pablonun alm olmasyd. Doum iin hastaneye yattm gn Doktor Lamaze
biraz ge kalmt. Hastaneye gittiimde onun yerine beni bekleyen bir hemire ve bir ebe olduunu
grdm. Bu kadnlarn birinin ad Matmazel Ingres ve dierinin ad da Madam Rousseauydu.
Matmazel Ingres siyah salarn ortadan ayrm ve iki yana sk sk yaptrmt. Tpk Msy
Ingresin ocuk bakclarna benziyordu. Pablo ryam hatrlad ve Lacan geldiinde ona psikanalize
kei alnn ne anlama geldiini sordu. Lacan bunun doumu sembolize ettiini syledi.
Bebek bir erkek 15 Mays 1947 gn dodu. Pablo ona kendi adn vermek istedi, ama ilk
olunun ad Paul olduu iin Pablonun Franszcas baka bir isim vermemiz gerektiini
dndm. Watteaunun hocasnn adnn Claude Gillot olduunu ve tpk Pablo gibi onun da Mavi
Dnemden nce ve sonrasnda da ok sayda palyao resmi yaptn hatrladm. Bylece bebein
adn Claude koyduk.

IV. Blm
Pablonun Grands-Augustins Caddesindeki stdyosunun bir tek ocuun bile yaamasna uygun
olmamas bir yana, Claude doduktan sonra orada rahatsz olmaya balamamzn baka nedenleri de
vard. Bu nedenlerin ad Ins ve Sabartsdi.
Pablo Ins ve ablasyla bir yaz Paul Eluard ve Nusch ile tatil yapt Mouginsde tanmt. Kzlar
o zaman on be ve on yedi yalarndaydlar. Ins parfm reten bir fabrikada yasemin toplayc
olarak alyordu. Pablo Insi khya, ablasn da a olarak La Botie Caddesideki dairesine
getirmiti. Sava kt zaman yannda iki gen kzn bulunmasnn sorumluluunu almak istememi
ve onlar Mouginse geri gndermiti. Ksa sre sonra Ins o blgede bir bisiklet yarna katlan
Parisli Gustave Sassier ile tanmt. Gustave Inse k olmu, evlenmi ve onu Parise geri
getirmiti. Pablo Grands-Augustins Caddesindeki dairesinin st katnda onlar iin odal, kk
bir daire kiralamt. Bu daireye de Pablonun stdyosuna gitmek iin klan dner merdivenle
klyordu. Bylece yeni evliler yaayacak bir yer, Pablo da stdyosuyla ilgilenecek birilerini
bulmutu.
Insi tanyan fazla yoktu. Eer Sabarts ve Pablo evde yoksa ziyaret etmek isteyenlerden bazlar
Insin zilini alyordu, ama bu nadiren oluyordu. Pablonun stdyosuna girdiiniz zaman
karlatnz danklk ve ok sayda bitki, mutlaka birinin elinin oraya demi olmas gerektiini
dndrrd. Kimse ne Sabarts ne de ofr Marcelin toz aldn veya bitkileri suladn aklna
getirmezdi. En azndan ben oraya ilk gittiimde byle dnmtm. Ama Ins uzun sre sakland.
Pabloyu leden sonralar ziyaret etmeye baladm zaman onunla tantm, nk ev ilerini
yapmaya leden sonralar geliyordu.
Ins o zamanlar ok gzeldi. Oval yznde kk bir burnu vard. Salar ve gzleri siyah, cildi
zeytin rengindeydi. Paul Eluardn neden Ins ve ablasn anlatan bir iir yazdn anlayabiliyordum
yaza alan iki karanlk kap gibi. Her yl Noel zaman doum gnnde Pablo ondan leden
sonra poz vermesini ister ve bir taslak portresini yapard. imdiye kadar Picassonun yapt yirmi
kadar portesi olmalyd. Resim hakknda hibir ey bilmezdi, ama her leden sonra temizlik yapmak
iin atlyeye geldiinde Pablonun ona bir gn nce yapt almalar gsterip fikrini almasndan
gurur duyard. Doal olarak fikrini syleme alkanl edinmiti ve Pablo da onun dncelerine ilgi
gsteriyordu. Bu yzden Insin sahip olduu ayrcalkla vnmesi doald. Giysilerine zen gsterir,
tyl toz alcnn ve nlnn uyumlu olmasna dikkat eder, kombinasyonlarn her gn deitirirdi.
O herhangi birinin deil, byk bir ressamn khyasyd.
1946 ylnn baharnda Insin bebei oldu. Bundan sonra bir sre rahatszlk yaad. Onu ilk
grdmde talyan komedilerindeki khyalara benzetmitim. Biraz flrt, ama en azndan
grntde utanga, tek heceli kelimelerle konuan, minik admlarla ieri dar koturan birisiydi.
Ancak ocuunun doumu ve hastalnn, stne stlk 1946 ylnn Mays benim de o evde
yaamaya balamamn ardndan tavrlar ve huylar deimeye balamt. Pablonun hayatnda her
zaman kadnlar olmutu ama kimse gelip de onunla yaamamt. Ins ilk devreye girdiinde Pablo
Olgadan yeni ayrlmt ve Marie-Thrse Walter ile gryor olmasna ramen ayn evde
yaamyorlard. Dora Maar hayatna girdiinde Pablonun evinin bulunduu caddenin kesinden
dnnce hemen karnza kan Savoie Caddesindeki kendi evinde yaamaya devam etmi ve
Grands-Augustins Caddesindeki stdyoya nadiren gelmiti. Pablonun stdyosunu emanet ettii kadn

olarak Ins masumca ve belki de bilinsiz bir ekilde Pablonun bir anlamda kendisine ait olduunu
dnmeye balamt. Pablonun hayatnda baka kimsenin kolay kolay dolduramayaca bir yeri
olduunu hissediyor ve kendini bir tr kadn rahip gibi gryordu. Ama ocuunun domas ve evde
baka bir kadnn daha olmas hayatn tamamen deitirmiti. Sonu olarak, benden pek
holanmyordu. Onu anlyor, rahatlatmak iin elimden geleni yapyor, ama bir yere varamyordum.
Yaptm her ey bana daha ok dman olmasna yol ayordu. Claude doduunda ve zaman zaman
kendi ocuuyla olduu kadar onunla da ilgilenmek zorunda kaldnda hasta ve yorgun olduunu
sylyordu. Ksa srede Claude iin en ufak zahmete girememeye balad. Bakasna ayracak
odamz yoktu ve Pablo da eve yeni bir baka kiinin girmesi dncesinden holanmyordu. Bu
yzden Grands-Augustins Caddesinde aile hayat zorlamt.
ocuu doduktan sonra Ins ne zaman yllk portresi iin poz vermeye gelse kucanda ocuuyla
poz veriyordu ve o kadar ciddi bir edayla duruyordu ki, poz verenlerin Meryem Ana ve Bebek sa
olduunu dnrdnz. Bir defasnda poz vermesi bittikten sonra Pablonun yeeni Javier geldi ve
dar kp bir restorana yemee gitmeye karar verdik. Anlald kadaryla gnn erefine bize
yemek yapmt ve Pablo ona yemei darda yiyeceimizi syleyince gzyalarna bouldu.
Eskiden buras farklyd, dedi. imdi her ey kabul ediliyor. Eskiden Msyye iyi bakardm ama
artk bunlarn hepsini unuttu. Alamay ok severdi ve btn maharetini gstererek alard. Pablo
onu sakinletirdi ve her zaman olduu gibi syledii her eyin doru olduunu kabul etti. Ama Pablo
yemei darda yemek istedii iin dar ktk. Ins giderek daha ok problem yaratyordu.
Sarayn Claudeun doumundan rahatsz olan dier mensubu Sabartsdi. Sabarts Kataland.
Aslnda Mirnun uzaktan kuzeniydi. Sabartsin dedesi araclyla tanmlard. Dede okuryazar
bile deildi ama Pablonun bana anlattna gre nce hurda satcs olarak, sonra daha dzgn
ilerde alarak bir servet kazanmt. Okuma yazma bilmedii gibi ondan fazla sayamaz ama
kimsenin de kendisini kandrmasna izin vermezdi. Eer yz tane elik tencere sipari etmi ve
sadece doksan dokuz tane gelmise, yze kadar sayamasa bile eksik olduunu bilirdi. Sabarts ile
ocukluundan itibaren ilgilenmeye balam ve Sabarts okumay yazmay, daha da nemlisi
saymay renirse, onu da iine dhil edebilecei ve o zaman rakipleri tarafndan soyulma endiesi
duymayaca dncesiyle onu eitmiti. Sabarts dokuz yana geldiinde dedesinin btn
mektuplarn o yazyordu. Ancak kk yatla geirdii bir rahatszlk neredeyse kr olmasna yol
at iin dedesinin kendisinden bir beklentisi kalmamt.
Picassoyla 1899 ylnda Barselonada tanmlard. Picassonun babas Barselona Gzel Sanatlar
niversitesinde profesr olduu iin orada yayorlard. O dnemde Barselonada bir tr toplumsal
huzursuzluk yaanyordu. O zamana kadar szl tarihin bir paras olan Katalan dilini tekrar
canlandrmay ve bir edebi direniin sembol yapmak isteyen bir grup vard. Katalan dilinin
dilbilgisi kurallarn ortaya koymulard ve baz gen yazarlar Katalan dilinde yazmaya balamt.
Bu entelektel akm baka alanlara da sirayet etmiti. Sabarts de bu gruba yeydi. Balangta air
olsa da bir aralar heykeltra olmay istemiti. Ama hi heykel yapmamt. Bana bir seferinde,
Msr heykellerini grdm zaman yapmak istediimin byle bir ey olduuna karar vermitim.
Ama ben o kadar iyisini yapamazdm. Bu yzden braktm, demiti.
Bandan beri Pablo iin bir tr gnah keisiydi. Sabartse kzd bir gn Pablo bana u hikyeyi
anlatmt:
Pariste a susuz geirdikleri ilk gnlerin birinde Pablo ve Max Jacob ceplerinde kalan son

kurular Sabartse verip, bunlarla yumurta ve baka ne alabilirse almasn istemilerdi. Sabarts
gidip iki sosis, bir ekmek ve elbette bir tane yumurta almt. Yalnz gzleri ok iyi grmedii iin
eve dnerken yolda dp yumurtay krmt. Sabarts geriye kalanlar toplayp Pablo ve Max
Jacobun bekledii odaya gtrmt. Kaldklar yerde ocak olmad iin yumurtay mum nda
piirmeyi dnyorlard. Sabarts onlara olanlar anlattnda Pablo ok kzmt. Hibir ie
yaramazsn, demiti. Sana son kuruumuzu veriyoruz ve sen buraya salam bir yumurta bile
getiremiyorsun. Hayatn boyunca byle beceriksiz kalacaksn. Bir atal alp sosislerden birine
saplamt ve sosis patlamt. Dier sosisi deneyince de ayn ey olmutu. Gzleri iyi grmeyen
Sabartsin ald sosisler o kadar bayatt ki, atal batrnca balon gibi patlamlard. Pablo ve Max
ekmei blmm, Sabarts de fra yediiyle kalmt.
Sabarts bundan ksa sre sonra Barselonaya geri dnm ve uzak bir akrabasyla evlenmiti.
Pablo bir ocuklar olduunu ve sonralar Guatemalaya gittiklerini ve Sabartsnin orada gazetecilik
yaptn anlatmt. O noktadan sonra iler biraz karmt. Ben yalnzca Pablonun Sabartsnin
hayat hakknda bana anlattklarn biliyordum ve Pablo bazen sivri dilli olabildii iin Sabartsnin
karsyla ocuuna ne olduunu asla tam olarak renemedim. Her neyse, Sabarts spanyaya
dnmesinden ksa sre sonra tekrar evlenmi ve ocukluk ak olan bu ikinci karsyla Parise
gelmiti. O srada Olgadan yeni ayrlm olan Pablo, Sabarts ve karsnn La Botiedeki evinde
kendisiyle yaamasn istemiti. Sabartsnin kars ev ilerini yapm ve Sabarts Pablonun
sekreteri, ayaks ve elbette gnah keisi olarak yllar boyu srecek hizmetine balamt.
Sabarts tam da Pablonun arad karaktere sahipti. ncelikle, Pabloya olan ball keilerin
tanrlarna olan balln aratmyordu. Her geen gn ve her geen yl Pablonun iyi ve kt ruh
hllerine maruz kalmt. Pablonun btn azarlarna ve alaylarna katlanyordu. Btn ayak ilerini
yapyor, mektuplarn yazyor, sergilerini dzenliyor ve kt giden her eyin sorumluluunu
stleniyordu. Marcel de vard, tabii, ama o akgzd ve ani frtnalara kar kendisini korumay
biliyordu. Ayrca o sadece ofrd ve karmad eyler iin de sulanamazd. Bu yzden resmi
amar olan olma onuru Sabartse aitti. Picasso ile geirdii hayat boyunca kendi bana hibir
karar vermemiti. Pablo buna izin vermezdi. Talimatlar elinden geldiince yerine getiriyordu. Eer
her ey yolunda giderse vg almyor, ama ters giderse btn su ona yklyordu.
Pabloya olan ballnn dnda Sabartsnin ilgilendii tek insan eiydi. Btn hayat bu iki
kiinin evresinde kuruluydu. Eini yalnzca bir veya iki defa grdm. O da on beinci mahalledeki
kk evlerinde onlar ziyaret ettiim iin. Yoksa eiyle asla tanamazdm. Benim orada olduum
yllar iinde Grands-Augustins Caddesindeki atlyeye hi ayak basmamt.
Sabarts her ii ok titiz ve dikkatli yapar, hemen savunmaya geerdi. Kesinlikle karlk
beklemezdi. Yapt hibir eyin arkasnda bencillik veya art niyet bulmak mmkn deildi. Btn
kendini adamlna ramen ok az maa alyordu. Onu tandm on bir yl boyunca khya Ins ve
ofr Marcel gibi aylk geliri seksen be dolar gememitir. Eiyle birlikte irkin bir ii
apartmannn en st katnda, keilerin hcrelerini andran grltl, minik dairelerinde yaarlard.
Daireye ulamak iin asansrle gittii kata kadar gidilir, sonra merdivenlerden klrd.
Sabarts gururun ve fedakrln tuhaf bir birleimiydi. nsanlar onunla ilikilerinde kendisini
yanl deerlendirdikleri iin sorunlar yaayabilirlerdi. Sabartsi gz ard edebileceklerini
sanrlarsa her istediklerini reddederek hi de azmsanacak biri olmadn gstermeye alr,
insanlar da Picasso zerinde byk bir etkisi olduunu dndkleri iin ona gre davranrd.

Sabarts isteklerini souk bir ekilde, Ben sadece bana yapmam sylediklerini yapyorum, diyerek
yantlard. Gznde hi kimsenin deeri yoktu. Claudeu hibir zaman sevmemiti, nk Claude
bebekken tuhaf grnen herkesten korkard. Sabarts ne zaman onu kucana almaya veya onunla
oynamaya alsa, Claude alard. Sabarts onu asla balamad. Yllar sonra bana Claudeun hl
kt huylu olup olmadn sordu. Eskiden olduu kadar iren mi? diye sordu. Aslnda Claude
hibir zaman iren olmamt, ama bebekken Sabartsden korkuyordu ve ocuklardan hi
anlamayan Sabarts gcenmiti.
Sabarts spanyollara zg zntsn abartma huyuna sahipti. spanyollarn srekli yas tutan bir
ulus olduu bile sylenebilir. II. Philipin zamanndan beri resmi yerlerde siyah giyinme
alkanlklarndan vazgeememilerdi. Asaletten ne kadar uzak olursa olsun, bir spanyol kendisini az
da olsa nemli biri gibi gryorsa, hayatnn sonuna kadar siyah giyinirdi. Benim gzmde de
Sabarts hep byle kalmt. Ortalkta esrarengiz hibir ey olmasa da, varm gibi davranmay
severdi. Kafas gizli kapakl ilere ok alrd ve yanna yaklaan herkesi zihninde takip ederdi.
Hibir konu hakknda bakalar gibi basit ifadelerle konumazd. Gizli bir eyi ak edecei
korkusuyla yabanclarn yannda kimsenin adn sylemezdi. Tabii ki Pablo bu huyunu ok severdi.
Ben Pablonun yanna ilk tandm zamanlarda teklifsiz konumalarmla ikisini de ok ederdim.
Sabarts, Byle bir eyi nasl syleyebilirsin? Herkes anlayacak, diye fsldar ve Pablo bana delici
baklar atard. Bir gn Brassa geldiinde ona Btn heykellerin fotorafn m ekeceksiniz? diye
sordum. Sabarts bana daha sonra alak sesle Burada ne kadar kalaca veya ne yapaca kimseyi
ilgilendirmez, dedi. Brassai oraya gelmeden nce tandm syledim. Sabarts, O zaman bunu
ona darda sor, diye yant verdi.
Kurtulutan nce btn Almanlarn casus olduuna emindi. Savan ardndan ngilizler casus
olmutu: Hepsinin Gizli Servisten olduunu sylyordu. Kurtuluun ardndan Amerikal askerler
Pabloyu ziyarete geldiinde ben rahat etmeleri iin bir eyler yaparsam, Sabarts Amerikallar
kpek yavrusuna benzer. Brak yerde yatsnlar, derdi. Bir gn askerlerden birisinin niformasnda
farkl bir arma olduunu grd ve bu askerin istihbarattan olduuna karar verdi. Ona hibir ey
sylememesi iin Pabloyu uyard. Bir eyler anlayabilir, dedi. Pablo onu pohpohlad.
Amerikallarn hepsi kpek yavrusuysa, endie edecek bir ey yok, dedi.
Btn bunlar bana ok tuhaf geldi. Pabloya Resimlerin dnda anlayacak ne var? diye sordum.
Sabarts ok heyecanland. Mesele de bu zaten, dedi. Resimlerde senin anlamadn eyler var.
Belki Amerikallarn ou da anlamaz. Ama bu adam, tpk ngilizler gibi, resmin tesini grebilir.
ngiliz Gizli Servisi sanatsal faaliyetler hakknda toplayabildii btn bilgiyi toplar. imdiye kadar
muhtemelen bunlarla ne yapacaklarn bilmiyorlard. Ama eer bulurlarsa, ne kadar sorun
yaratacaklarn grrsn. Sabarts gzlerimi devirdiimi grnce devam etti: Bana inanmyor
musun? Kant m istiyorsun? Bir gn ngiliz idari ilerine git. Orada alan insanlara bir bak. Orada
ne yaptklarn sanyorsun? Uursuzca ban sallad.
Sonunda saray muhafznn ifresini rendim. Asla isim verilmemeliydi. Bir olaydan veya
durumdan dorudan bahsedilmemeliydi. Bunlar yalnzca ima edilebilirdi. Pablo ve Sabarts hemen
her gn hibir deeri ve nemi olmayan konularda birbirlerine mektup yazar, bu konulardan en akla
gelmeyecek sanatsal imalarla bahsederlerdi. Yabanc birisinin bu tuhaf notlarndan birini anlamas
gnler, hatta haftalar srerdi. rnein Pablonun ticari ileriyle ilgilenen Msy Pellequerden
bahsederken Pablo (Msy Pellequerin Tourainede bir kr evi olduu iin) atonun kulesindeki
(tour) adam kasklarna (aine) bir darbe ald yazard. Bu ekilde szcklerle oynar, onlar bler,

bld paralar tuhaf ve pheli grnen ekillerde birletirerek yeni kelimeler tretirdi. Tpk
korsanlarn hazineyi gsteren haritay yrtarak paralara ayrmasna benziyordu. Bir krekten krek
diye bahsetmemek iin sayfa yaz yazd olurdu. Yaz Ins veya Madam Sabartsnin eline
geerse bir eyleri ak etmesinden korkard. Anlalmaz olmak iin o kadar abalard ki, bazen
Sabarts bile ne dediini anlamazd ve esrar zene kadar birka defa mektup yazmalar gerekirdi.
Elbette btn bunlarda bir tiyatro havas da vard. Sabarts ne zaman misafirleri bekleme odasna
alsa, btn srece nem katmak iin o zgn ve kasvetli havasn abartrd. Sanki sahneyi hazrlyor
gibi davranrd. Grands-Augustins Caddesindeki bina Pablonun dediine baklrsa bir zamanlar
spanyol Bykeliliinin paras olduu iin, eminim ki Pablo ve Sabarts ne zaman bunu dnse
gvenlik nlemlerini iki katna karrlard. Pablo byk toplant odasna On Yedinci yzyln
balarndan kalma ok tozlu kzl ve sar kadife kapl spanyol sandalyeleri ve byk bir divan
koymu, zerlerine de birka gitar yerletirmiti. Bu kompozisyon kendinizi spanyada hissetmenize
neden olurdu. Ayrca odada Sabartsnin II. Philip zamannda bir kei ya da polis klnda poz
verdii portreleri de vard. Sabarts ne kadar geri plana ekilmeye alsa da ileri Bakan roln
iliklerine kadar oynard.
Balangta neden Sabartsnin beni neden o kadar gnlsz karladn anlyordum. Kapy
sadece bir defa almamn ardndan hemen ayordu. Ama her seferinde kapy yzme kapatmak
istiyor gibi grnyordu. Pablo beni grdne ok memnun olduu iin Sabarts de kabul etmek
zorunda kalyordu. ok souk ve ilgisizdi ama bakalarna da farkl davranmyordu. Hatta bana
bakalarna davrandndan ok daha iyi davranyordu. Zamanla daha sk gelmeye baladm
grnce benim de, Pablonun da bana bir felaket geleceini sylemeye balamt. Greceksiniz,
diye uyaryordu bizi. Bu kt bitecek. Delilik bu. Sizin felaketiniz olacak.
Sabarts Pablonun hayatnda yeni bir kadn olduu dncesine dayanamyordu. Pablonun Olga,
Marie-Thrse Walter ve kz ve Dora Maar ile yeterince uratn dnyordu. Ama MarieThrsei ok sever ve Dora Maardan hi hazzetmezdi. Bu yzden bana ilk bata olumsuz tepki
vermesinin ardndan, eminim Doradan kurtulmasna yardm edebileceimi dnd iin, varlma
fazla kar kmamt. Zamanla Pablonun bana olan ilgisini de kaybedeceini dnm olmalyd.
Ancak bana yl katlandktan sonra, gitmek yerine oraya yerletiimi grmt.
Ben Pabloyla yaamaya baladktan sonra Sabarts onun ilerini paylatm ve zerime deni
onu memnun edecek kadar zenle yerine getirdiimi grd. Zamanla benim varlma kar taknd
olumsuz tavr deitirmeye balad ve beni evde olmamn belki de sand kadar kt bir ey
olmadna karar verdi. Pablonun hayatna istikrar getirdiimi hissediyor ve o Pablodan gelen btn
sarsnt ve titremeleri kaydeden bir sismograf olduu iin, yeni kazanlan dengeden kendisinin de
kar olduunu anlyordu. Evde gen birilerinin olmasnn gzel olduunu, bunun Pabloyu mutlu
ettiini bile syledi.
Oradaki ilk ylmda Sabarts ile iyi arkada olmutuk. Arkadalmz bitiren Claude oldu. Onun
doumu Pablonun hayatnda geici bir meguliyet olacam ynndeki mitlerini ykt. 1947 ylndan
sonra Pablo ile Pariste gittike daha az zaman geirmeye baladk. Pariste olduumuzda da ailece
zaman geiriyorduk. Evde hareketli, yaramaz bir ocuun olmas Sabartsnin kurduu dzeni yerle
bir ediyordu. rnein Sabarts Pabloyu ziyarete gelenlere onu grme anlarnn ok zayf olduunu,
Beyefendinin altn, kimseyi gremeyecek kadar youn olduunu anlatrken Claude odaya girer,
herkese selam verir, birilerinin kucana atlar ve Babam birazdan gelecek. Yataktan kalkp giyinir

giyinmez sizinle grr, derdi. Herkes glmeye balar ve Sabartsnin kurduu sahne darmadan
olurdu. Claude Yunan trajedisini komedi filmine evirirdi.
Daha sonralar Claude haclarn gelmeye balamasndan hemen nce, saat on bir gibi byk
atlyede acayip yerlere saklanma huyu edindi. ok sevdii Mourlotyu beklerdi. Mourlotya
Colombe derdi. Babasnn kumru ta basksnn Mourlotnun dkknnda yaptn biliyordu ve
kumrunun Franszcas colombe olduu iin Mourlotnun adn Colombe koymutu. Mourlot her gn
olmasa da, sk sk gelirdi. O gelir gelmez Claude sakland yerden kar, Colombeu aryorum. Ben
Colombeu grmek istiyorum, derdi. Dorudan Mourlotnun yanna gider, Sonunda geldin. Harika!
Babam seni hemen grecek. Seni bu insanlar gibi bekletmez, derdi. Bu anda Sabartsnin protokol
kurallar yerle bir olurdu. Insi arp Claudeu odadan karmasn sylerdi, ama Claudeun
verdii hasar dzeltemezdi. Ayrca bir ocuun varl, evde bir kadn da olduu anlamna geliyordu
ve Sabarts bir nedenle bu durumun bilinmesini istemiyordu.
Sabartsnin kendi bana bir ey yaptn grdm tek sefer parmaklarn o kadar kt yakmt
ki, bir daha kendi bana bir ey yapmayacandan emin olmutum. Bu olay Claudeun doumundan
sonraki yaz yaand. Sorun kmasna bilmeden neden olan, New Yorklu resim satcs Sam Kootzdu.
Ama aslnda hikye Claudeun doumundan ve Kootzun geliinden nce balamt.
Pablo bir sredir Kahnweilera resimlerinin birim fiyatn al ve sat fiyat artrmaya
alyor, ama baarl olamyordu. ou Amerikal koleksiyoncu Pablonun Komnist Partiye
katlmasndan dolay ondan uzak duruyordu. Kahnweiler Pabloya tablolarn eski fiyattan bile
satmakta ok zorlandn sylemi ve fiyat artrmay reddetmiti. Pablonun Kahnweiler
sktrmasna neden olan hrstan ok, gururdu. Yakn zamanda Braquen baz tablolarnn; boyut,
dnem, vs. bakmndan yakn olan kendi tablolarna Kahnweilern verdii fiyatn stnde fiyatlarla
el deitirdiini renmi ve bunu kabullenmekte zorlanmt. Elbette Braque bir ylda Pablodan ok
daha az sayda resim yapyordu. Bu nedenle Braquen bir tablosunun Pablonun tablolarndan daha
yksek fiyata satlmasnn bir mant vard. Ancak ne zaman byle bir sat Pablonun kulana gitse,
kyamet kopard. Kahnweilern stne giderdi, ama Kahnweiler geri adm atmazd. Pablo da fiyat
ykseltmeyi kafasna koyduu iin sonuta satlan tablo olmazd.
nceki yllarda Louis Carr ok sayda tablo satn almt ve New Yorkta bir galeri amt.
Ancak galerisi fazla i yapan bir yer deildi. Sonu olarak, yakn dnem Picassolara doymutu ve en
azndan bir sreliine piyasadan kmt. Ve eer Kahnweiler Pablonun istedii fiyat vermezse,
Paul Rosenberg kesinlikle vermezdi.
te Kootz tam bu noktada devreye girdi. Bize sylediine gre Gottlieb, Motherwell, Baziotes ve
baka baz nc Amerikal ressamlarn almalarn satyordu. Gottliebin kendisine eer resimlerini
Picassonun resimleriyle birlikte satarsa durumunun daha gl olaca fikrini vermiti. Kootz
yeterince para kazand dncesiyle bu adm atmaya karar vermiti. Bylece Kootz dardan
olaya dhil olmutu. Pablonun i yapmaya alkn olduu dier alclardan ok farkl bir nedenle
resimleriyle ilgileniyordu. ncelikle elinde hi Picasso yoktu ve Picasso resimlerini kendi
Amerikallarna manevi destek olmas iin istiyordu. Bu iki nedenle Pablonun cretini deyebilirdi.
Ama Pablo o anda ona hibir ey satmad. Haziran aynda geri gelmesini syledi. Bu arada ona hangi
resimlerini vermek istediini dnecekti.
Kootz gittikten sonra Pablo onun yapt teklifi Kahnweilera kar koz olarak kullanmaya karar

verdi. Kahnweilera, Sen demesen de artk benim istediim fiyat demeye hazr bir alc buldum,
dedi. Kahnweiler, Olabilir, dedi. O deyebilir belki. Ama ben deyemem. Geri adm atmad.
Ancak Pablo ile Mourlotnun atlyesinde yapt btn ta basklar satmak zere anlat. O zamana
kadar Pablo sadece birka ressamn ta veya inkoya kard kopyalaryla almt. Bask
piyasas, zellikle Amerikada gelimekteydi ve szlemelerine gre Kahnweiler Pablonun btn ta
basklarnn elli kopyasnn tamamn alacakt. Bu ok sayda bask ve ok para anlamna geliyordu.
Sonu olarak, Pablonun tablolarn satmay fazla dert etmesine gerek kalmamt. Aslnda Kootzu
tamamen unutmutu. Ama Kootz Pablonun istedii gibi Haziran aynda geri gelmiti. Atlyede
gzne ho gelen ok sayda tablo olmutu. Pablo ona genel olarak tablolarn fiyatlarnn llerine
gre belirlendiini ve u puan iin cretin u kadar olduunu sylemiti. Kootz almaya niyetliydi ve o
anda karar verebilirdi, ama Pablonun acelesi yoktu. Daha sonra Midiye gel ve oradaki resimlere
bakalm. Daha ok zamanmz var, dedi. Bundan ksa sre sonra Kootz eiyle birlikte Juan
Krfezine geldi. Resim almak istiyordu ama Pablonun akl yzmedeydi. Bir hafta kadar sonra Kootz
Pablonun aklnn bir kar havada olduuna karar vermek zereyken Pablo ona Sen Parise git ve
stdyomda Sabarts ile gr. O sana baz tablolar gsterir. stediklerini se, dedi. Pablo daha
sonra Sabartsye mektup yazp istedii tablolar semesi iin Kootzu atlyeye kabul etmesini istedi.
Kootz gidip Dora Maarn 1943 ylnda yaplan bir portresini semiti. Bu ekillerin bozulduu gzel
natrmort portrede bir aydanlk ve kirazlar grnyordu. Portre 1943 ylnn Mays aynda, Pablo
ile yeni tantmz zamanda yaplmt. Dierleri arasnda Paris Kprleri serisinin paralarndan
bir limon ve bardak natrmortu, Grands-Augustins Caddesindeki apartmann kapcsnn kznn ok
kk ve grafik bir portresi ve biri Kadn-iek ruhunda ama yalnzca ban grnd benim iki
tane portem vard.
Pablonun talimatlar kesin olmad iin Sabarts Kootzlar ve tablolar arabasna atp Juan
Krfezine geri getirmiti. Eve vardklarnda arabadaki Kootzlar ve koltuklarnn altndaki tablolar
gren Pablo, Sana tablolar buraya getirmeni sylemedim. Orada tablolara bakp beendiklerini
seebileceklerini syledim hepsi bu. Hem sen ne yapmaya alyorsun? dedi. Btn bunlar doru
dzgn tanmadmz Kootzlarn nnde oldu. Pablo devam etti: Tanrm! Bu resimler sigortal bile
deil. Yolda alnsalar ya da trafik kazas yapsan ne olacak? Bu ekilde pek ok acmasz ve
aalayc ifadede bulundu.
Pablo Kootzun resimleri greceini, sonra Juan Krfezine gelip fiyat ayrntlaryla
konuacaklarn dnmt. Pablonun baka alclarla nasl i yaptn bildiim iin, alverii
mmkn olduunca zorlatrmak amacyla bir veya iki tabloyu sonuna kadar brakmayacan tahmin
edebiliyordum. Kootzlarn resimlerle dnmesi alveriin tamamland anlamna geliyordu. Pablo
bu duruma dmek istemiyordu. Resimleri satmay reddetti ve onlar Juan Krfezinde tuttu.
Kootzlarn nnde sesimi karmadm, ama onlar gittikten sonra Pablo ve Sabarts ile yemek
yerken Pabloya ok kt bir davran sergilediini syledim. Yant olarak u hikyeyi anlatt:
Max Jacob bana bir gn neden nemli olmayan insanlara ok iyi ve arkadalarma ok kt
davrandm sormutu. Ona ilk grubun umurumda olmadn, ama arkadalarm ok sevdiimden
arkadalmz zaman zaman test edip olmas gerektii kadar gl olup olmadn grmem
gerektiini syledim.
Bu Sabartsyi rahatlatamamt. Ksa sre sonra yanmzdan ayrlp Parise dnd. Hayatnda o
gn karlat kadar kt bir davranla karlatn zannetmiyorum.

Daha sonralar Pablo Kootza baz tablolar satt ve bunu hemen Kahnweilera yetitirdi. Bylece
Kahnweilern savunmas krld. Pablodan yeniden tablo almaya karar verdi ve Pablonun verdii
fiyattan yeni bir szleme hazrlad. Szlemeye gre Pablo Kahnweilerdan baka bir aracya
tablo satmayacakt. Ama Pablo Kootzu sevmiti ve bazen Bu resmi Kootza vermek istiyorum,
diyebiliyordu. Kootz uradnda Pablo ona Kahnweilera gidip onun iin ayrd tabloyu almasn
sylyordu. Onun iin zel bir fiyat bile veriyordu.
Bazen de Pablo bir iyilik yapmas karlnda Kootza dorudan tablo veriyordu. Bir yl
Kootzdan bir tablo karlnda Haziran aynda Fransaya gelmeden nce kendisine beyaz, st
alr bir Oldsmobile gndermesini istedi. Bylece Kahnweilera Bana otomobil gnderdii iin
ona bir tablomu verdim, diyebilecekti. Oldsmobile karlnda verdii tablonun byk bir
natrmort olduunu hatrlyorum. Tabloda bir masann stnde grtla kesilmi bir horoz, onun iini
bitiren bak ve kannn topland bir tabak grnyordu.
1946 ylnn yaz aylarnda biz Juan Krfezinde bir grup insanla birlikte plajda otururken birisi
Pabloya seramik yapmay denemesini syledi ve Vallaurisde Rami adndaki bir iftin ilettii
Madoura adndaki bir seramik dkknndan bahsetti. Bunun kimin fikri olduunu hatrlamyorum.
Yakn arkadalarmz olmayan kimselerle konuurken kumun stne gkten zembille den bir fikirdi
sanki. Meraktan bir gn gidip seramik dkknn bulduk. Pablo krmz kilden yaplm ve ocaktan
km biskvi denen iki taba balk, ylanbal ve denizkestanesi resimleriyle ssledi. O gn
kendisine verilen ekilleri ve malzemeleri pek cazip bulmad iin fazla ilgilenmemiti. O gn orada
zaman geirdi. Bir restoranda peeteye resim izip sonra peeteyi orada brakp ayrlmak gibi her ey
ok kendiliinden olmutu. Seramik konusunda da daha fazla dnmemiti.
Ertesi yl, 1947 yaznda yine Juan Krfezinde Msy Fortun evindeydik. Ancak bu sefer
ayakaltnda bir bebek ve bir dad da olduu iin Pablo nceki yla gre almakta daha ok
zorlanyordu. , drt gn Antibes Mzesine gidip paral Ulysses ve Sirenler tablosunu yapt.
Ancak mze artk Pablonun eserleriyle doluydu ve bir tr Picasso mzesi hline gelmiti. Bu
nedenle orada almaya artk devam edemezdi, o defter kapanmt. Yaknlardaki btn boa
grelerine gitti bu huzursuz olduunun bir gstergesiydi. Sonra, Austos aynda bir gn Msy ve
Madam Rami plaja gelip seramik dkknlarna uramasn ve nceki yl yaptklarnn sonularn
grmesini istedi. Gittik yine meraktan ama Pablo grdklerinden pek etkilenmemiti. Yine de
sonu alacak bir uras olmamasndan o kadar sklmt ki, Ramilere in teknik ksmnda bana
yardmc olacak birini verirseniz, yine gelip ciddi biimde alrm, dedi. Ramiler buna ok
sevindi.
Rami ifti krkl yalarndayd ve Vallaurisye Lyondan gelmilerdi. Sava ipek sektrn
bitirene kadar orada bir ipek fabrikasnda almlard. Madam Rami bir tasarmcyd. Savatan
sonra Lyonsda hayat zorlam ve yiyecek ktl balamt. Komutan Ptain hkmeti byle
durumlarda ehirde yaayan insanlarn iftilik yapmasn ya da el sanatlaryla veya zanaatla
ilgilenmesini tevik ediyordu. Vallaurisye gelip seramik dkknlarn atklar zaman Madam Rami
tasarm tecrbesini bu yeni alana uyarlam ve Msy Rami ticari konularla urarken, veya drt
yerlinin yardmyla retime de katlmt.
Msy Rami sessiz bir adamd. Uzun boylu, ama biraz kamburdu. Madam Rami zayf, orta boylu,
kahverengi sal ve gzl bir kadnd. Msy Rami ileri karsnn yrtmesinden memnun bir
hlde, geri planda kalmay tercih ediyordu. Dmanca davranmasa da, Pabloyu etkilemek iin en

kk bir aba gstermiyordu. Dier taraftan Madam Rami ok akgzd. O gn eve dnerken
Pablo bana onlar hakknda ne dndm sordu. Ona Msy Rami hakknda bir fikrim olmadn
sessiz ve zararsz grnyordu ama karsndan pek holanmadm syledim.
Pablo ertesi gn Juan Krfezindeki LHospied kimya rnlerine gitti ve ba kimyager Bay Cox ile
grt. Ondan kullanaca emayelerin zellikleriyle ilgili bilmesi gereken her eyi rendi.
Madoura seramik dkknna bir sonraki gidiinde almalarn sanatsal bir deney olarak
gerekletirdi.
ncelikle kaplarn ekillerinin yenilenmesi gerektiine karar verdi ve onlar yeniden tasarlamaya
koyuldu. Balang noktas olarak iki kulplu kp alarak ekil yaratmaya alt. Seramikte ne zaman
bir ekli evirseniz, o ekil silindirdir. bkey ve dbkey ekillerde iki kulplu kpe evrilebilir,
ama her zaman simetrik olur ve her kesik yuvarlaktr. Eer yuvarlak olmayan ekiller yapmak
istiyorsanz ilk ekil tabanna paralel olmayan bir biimde kesilmelidir. Ayrca iki tarafa da kesikler
yapabilir ve st ste gelecek ekilde katlayabilirsiniz. Katlar ncelikle Pabloya yardm eden
mleki yapyordu, ama Pablo ondan memnun kalmamt. Yapmak istedii karmak ekilleri elde
etmenin zor olduunu anlamt. mleki Pablonun dncesindeki ekli elde etmek iin hangi oran
vermesi gerektiini tam olarak anlayamamt. Pablo da dndn pek anlatabilmi deildi. Pablo
biraz tecrbe kazandktan sonra katlar kendisi yapmaya karar verdi. O zaman mkemmel eyler
ellerinde ekil almaya balad. mlekinin onun iin hazrlad iki kulplu kpleri bir gece
kurumaya brakyordu. Ertesi sabah kilin hl ok plastik olduunu ve krlmadan her yne
burkulabildiini gryordu. Bunlarla Pablo Tanagra kadar narin kadn heykelcikleri yapmaya balad.
lk bakta kadna benzemesi iin kol eklenmi su testisi grnts izmiyordu. Kp yeniden
yourup ii bo biimini veriyor, milimetre kalnlnda bir heykel ortaya karyordu. Malzemeler
olanak verdiince alyor ve ardndan kendi slubunu yaratyordu. Ardndan birka paray
boyam ve ksmen verniklemiti. Bunlarn bazlar Antibes Mzesinde bulunuyor. ou in
heykelciklerinin inceliine sahip.
lk bata Pablo ounlukla ekiller yeni yorulmu veya arkta dndrlmken, sertlemelerinden
nce alyordu. Bylece onlar frnlanmadan nce kesebiliyor ve boyayabiliyordu en azndan
astar kulland zaman. Astar uyguland ekilden farkl renkteki kildir. Suyla ve bir tr macunla
inceltilir ve ardndan srlr. Her zaman mat grnr, ama renksiz ya da renkli vernikle
kaplanabiliyordu. Ancak astarlar emayelere gre paleti snrlyordu. Astar genelde destekleyen eklin
yaplmasndan sonraki gn uygulanyordu. Her durumda, ekil kuruduktan sonra yaplamazd.
Kurutma, kural olarak, ila drt hafta sryordu.
Dier taraftan, emaye sadece frnlanm olan kile uygulanabiliyordu yani biskvilere. Emayeler
macun younluuna indirilmi renkli toz camdr. Frnlandklar zaman yeniden cam olurlar. Bu
nedenle zerlerine renksiz vernik atlmasna gerek kalmaz.
Frnlanmadan sonra renklerin hepsi ok farkl grnr. Frnlamadan nce kzl kil ok koyudur,
Ramilerin Provinsden sipari etmek zorunda kald beyaz kil grimsidir. Boyalar da srerken griye
benzer. Ne yaptnz biliyorsunuzdur, ama grsel olarak hibir kantnz yoktur. Seramikte boyalar
kartrlmaz, ama Pablo doal olarak boyalarn kartrmak istedi. Boyalar kartrdnz zaman da
sonuta karnza ne kacan tek renklerle urarken olduu gibi bilemezsiniz. Ayrca Pablo
kimyevi rnlerde alan Bay Coxtan normalde yaygn olarak kullanlan renklerden farkl renklerde
boyalar yapmasn istemiti. Denemelerinin sonucunda Pablo daha nce kullanlanlardan ok daha

geni bir palete sahip olmutu. Bazlar gzel oldu, ama dierleri o kadar gzel renkler deildi.
lk iki veya ay Pablo her gn, sabahlar ve leden sonralar Ramilerin stdyosunda alt.
Btn bu srede kille alt ve almalarnn sonucunu gremedi. Bir ayn sonunda almalar
biskvi yapmak iin frnlanabilecek duruma gelmiti. Ama bu durumda da pek fazla bir ey
gremedi, nk renksiz emaye vernik srlnceye kadar gerek renk ortaya kmyordu. Vernik
kilden daha zor olduu iin ikinci frnlama elektrikli tula ocanda yaplmalyd. O zamanda
Ramilerin sanyorum sadece bir tek ve kk bir elektrikli tula oca vard. Ayn anda ok sayda
para frnlanamyordu. Pablonun ilk gn yapt almalarn son hlini grmesi yaklak alt hafta
srd. Doal olarak hayal krklna uramt. Bu mudur? dedi. Ben byle olacan
ummamtm. Denemeye devam etti, ama alt ay boyunca ald sonulardan memnun olmad.
Sonunda, alt ay kadar kr bir adam gibi yolunu bulmaya altktan sonra, kendisine yeni bir ara
buldu.
Odun yaklan eski tula ocaklar dikkatle kullanlmalyd. Kk bir ate yaklp frnlanacak
nesneler yava yava stlrd, nk birden ok fazla nem kaybederlerse ekilleri bozulabilir, hatta
krlabilirdi. Dk ate on iki saat yakldktan sonra yirmi drt saat boyunca harl ate yaklrd.
Deneyimli iiler snn derecesini alevin rengine bakarak syleyebilirdi. Kk bir oda
byklnde olan tula ocann iindeki raflarn stne frnlanacak nesneler dizilirdi. Ardndan
frnn kaps byk, toprak kaplarla kapatlrd. Kaplarn iinin bo olmas iki kat duvar olutururdu.
Ocan stnde ve altnda eit byklkte delikler vard. Alevler alttan gelir, deliklerden geerdi. Bu
srada anak mlekleri yalar ve stteki deliklerden duman olarak dar kard. Alevleri izlemek
ok gzeldi. Bir insann nefesi gibi hareket ederdi. iler atei beslemek iin dipteki kk bir
aklktan metrelik tahtalar atard. Harl ate yand zaman alevlerin kk delikten fkrmas
iin bir havalandrma alrd. Alevler ilk bata krmzyken, sonra turuncuya dner ve sonunda en
harl zamannda beyazlard. Bu en harl hlini yirmi drt saat koruduktan sonra iiler atei daha az
beslemeye balar ve zamanla scaklk derdi. Daha kk olan elektrikli tula ocaklarnda ate
yakmak daha az zaman almakla birlikte bu frnlarn da genelde gece boyu takip edilmesi gerekirdi.
Astar frnda akmazd, ama emaye elbette akard ve sonu olarak emayenin ne ekil alaca nceden
bilinemezdi. Her iki yntemin de kendi faydalar ve zararlar vard. Bu nedenle Pablo onlar
birletirerek her ikisinin de en iyi taraflarn ortaya karmaya ve mmkn olduunca zararlarn
ortadan kaldrmaya alrd. Btn eklin veya taban stne vernik srd zaman, tpk parlak
plastiin altna gzel bir izim koymu gibi, almaya kiisel olmayan bir grnm verdiini ve
altndaki kompozisyonu ucuzlattn dnyordu. Mat vernik aryordu, ama bulduu zaman da
bunlarn yeterince effaf olmadn gryordu. Sonra vernii daha ince bir kat olarak srmeye
alt, ama bu bir eyin eksikmi gibi grnmesine neden oldu. Bu yzden baz yerlere vernik
srmeye, dier yerlere srmemeye karar verdi. izimlerini nesnelerin btn yzeyini kaplamayacak
ekilde yapyordu. Vernii de parann baz yerlerine ekil verecek biimde srd. Vernik altnda
kalan yerleri koruyordu ve ekil veriyordu. Dier taraflar plak kalyordu. Tabak ikinci defa
frnlandktan sonra plak yerleri siyah ve toprak renklerinde boyar ve mat yerleri cilalard. Bu
ekilde ilem yaplan anak mlek ykanamazd, ama sonular verniin her yere srlmesinden daha
iyi grnrd. O zamandan sonra pek ok mleki bu yntemi kullanmtr.
Bir gn benim aklma mlekleri stle cilalamak geldi. Pablo bir bez parasn ste batrp
verniklemedii tabaklar bununla saatlerce sildi. Sonunda istedii etkiyi yakalad. Stteki kazein
cilann yerini alyordu. mlek yapmnda zaman ve sabr o kadar byk bir rol oynuyordu ki,

sonunda Pablo skld. Onun asl ilgisini eken snrlarn amak ve istedii etkiyi yakalamak iin
ihtiyac olan icat etmekti. Eer birlikte alabilecei becerikli zanaatkrlar olsayd, daha nce hi
grmediimiz gzellikte mlekler yapabilirdi, ama maalesef evresinde byle insanlar yoktu.
Ayrca kulland malzemeler yapt sslere demiyordu. Ne de olsa, bu killer o zamana kadar
sradan, ucuz mutfak taba yapmnda kullanlyordu. inde ve Japonyada mlekilik sanat
saylrd. Ancak byle anaklar yapmak iin kaliteli malzeme kullanmak gerekiyordu. Kil kt
deildi, ama gerekli ilemlerden gememiti. Yalnzca inde deil, Midide bile birka nesil nce
mleklerin kili en az yl dedikleri gibi rtlmeden gve bile yaplmazd. Kili
rtmek ak havada brakmak anlamna geliyordu. Kilin stnden akan yamur suyu dibinde
kalan birikintiyi temizler, ham kile karan kiretan da aktrd. Kiretann akmas nemliydi,
nk mlek frnland zaman kil genlemez ama iinde kalan kireta genletii iin mlek
birka yln ardndan atlard. Minik kireta paracklar plak gzle grlemedii iin onlar
temizlemenin tek yolu kili en az yl doa glerine brakmakt. Hatta on yl daha iyi olurdu. Bu
ekilde ne kadar uzun sre bekletilirse o kadar iyiydi. Yalnzca porselen deil, sradan mlekler de
ince olabilirdi. Doru yaplrsa kalnl drt deil, sadece iki milimetre olurdu. Ama yalnzca
iindeki btn yabanc maddelerden kurtulursa o zaman bu kadar incelebilirdi. Pastaclarn hamuru
yourmas gibi mlekiler de kili yourur. Burada da yine zaman ve sabr gerekir. Koleksiyoncular
Pablonun yapt mlekleri dier eserleri ile ayn ekilde deerlendirir mi, bilmiyorum. Ne de olsa,
kt bir kdn zerine resim yapsa, kdn arkasna bir destek konabilir. Rutubetten duvardaki
yerinden kan bir fresk baka bir yerde kullanlabilir. Ama mlekilikte sslemeyi zerine
uyguland ekilden ayrmak mmkn deildir. ou kii bana mleklerinin biimini beense de, bu
nedenle satn almadn sylemitir.
Ama Vallauris bir ekilde o zamandan bu yana byyen bir ehir olmutur. Bu ehirde kzl kil bol
miktarda bulunduu iin Romallardan beri mlekilik yaplmtr. Juan Krfezinden Vallaurisye
en yakn liman ileri doru uzanan ahap kadrgalar btn Akdeniz havzasn yemek piirme
malzemeleriyle dolduruyordu. Yrede yaayanlar kzl kilde biraz altn olduunu iddia ediyorlard.
ehrin ad da buradan geliyordu. Juan, altn demekti. Ancak kimse bu altn grmemiti. Altn byk
ihtimalle mecazi anlamda kullanlmt ve blgede bulunan kilin ie yarayacak ekilde
kullanlmasnn sonucunda gelien ticareti ifade etmekteydi. Buradan karlan kille yaplan tabak
anaklar Fransadaki pek ok mutfakta kullanlmaktayd.
Alman igali srasnda alminyum ktl nedeniyle insanlar toprak gveler kullanmaya geri
dnd iin Vallaurisnin tannrl artmt. Savan ardndan iler ktye gitmi ve ehrin en iyi
gnlerinde en az yz olan mleki says yirmiye dmt ve bunlarn ok az gerekten i
yapyordu. Bu alandaki teknik gelimelerle eski iler neredeyse tamamen ortadan kalkmt. Pablo
orada almaya balad zaman iler bu hldeydi. ehre daha yakn dnemde yerlemi, sanatsal bir
canlanma balatmay uman birka mleki en fazla on tane vard. Baka bir i yapmay bilmedii
iin eski tarzda mlekilik yapmaya devam eden dier on mleki geleneksel frnlama aralarn
kullanmaya srar ediyordu. Pablo Madoura mlekisinde almaya baladktan iki yl kadar sonra
bu ehre ve sektre olan ilgi yeniden canland. lkenin her yerinden mlekiler bu ehre gelip
dkkn ayordu. Vallauris Fransann en nemli mlekilik merkezlerinden biri hline gelmiti.
Bylece ehirde pek ok deiiklik yaanmt, ama hepsi olumlu ynde deildi. lginin artmasndan
nce mlekilerin hepsi odun yaklan tula ocaklar kullanyor, bu da renk eitliini azaltyor ve
etkilerini baskya ve ustala bal klyordu. aheser yaratamyorlard belki ama ortaya kanlar

korkun da olmuyordu. Yeni mlekiler elektrikli tula ocaklar kurdu, yrede elde edilen kzl kil
yerine Provinsden beyaz kil getirdi ve bugn Vallauris sokaklarnda sral olan korkun eyleri
retmeye balad. Pablonun varl ehre refah getirmiti ama onun meydana getirdii almalar
rnek olmad. Vallauris bugn zevksizliin kalesi gibidir.
ehir merkezinde yrye ktmz bir gn La Galloisee dnerken Pablo Beni en ok rahatsz
eden, bu kadar insann yaptm mlekleri taklit etmeye almas deil, dedi. Sana benzeyen
kadnlarn portrelerini yapmak zorunda hissetmeleri. ehrin her yerinde bulunan berbat eyleri
grmek zaten yeterince ktyken, bir de senin resimlerinle kapl olmalar korkun.
Ekim aynn sonlarnda Pablo mlek yapmaya o kadar merak salmt ki, almay brakmak
aklna bile gelmiyordu. Parise yaptmz ksa ziyaretin dnda mlek yapmaya devam etmesi iin
19471948 kn Midide geirdik. O dnemde yaad tek deiiklik iki kitabn resimlerini
yapmakt. Bunlarn ilki Monte Carlolu bir yaync iin Gngorann yirmi iirinin yer ald bir iir
kitabyd. Pablo spanyolca metni el yazsyla yazd. Bu yaz bask ressam Roger Lacourire
tarafndan bakra basld. Ardndan Pablo sayfa kenarlarna kk izimler yapt yirmi tane sayfa
boyutunda tabakay asitle oydu. Uygulad asitle oyma ilemi ekerli yzeyde yedirme olarak
adlandrlr ve Lacourirein Paristen gnderdii tabakalar zerinde alrken grdm kadaryla
olduka ilgin bir ilemdi. nce bir para ekeri biraz scak suda eritiyor ve bir tp siyah gua ve iki
tp Hint zamkyla kartryordu.
Sen normal asitle oymay denedin, demiti. Onun nasl tek tip bir ilem olduunu grdn. Bakr
tabakay bir kat vernikle kaplyorsun. Aklndaki kompozisyona gre verniin baz yerlerine ucu sivri
bir cisimle izgi iziyorsun. Ardndan tabakay aside batryorsun. Asit izgilerin getii yerlerde
bakr tabay eritiyor. Skira iin yaptm Ovidin Metamorfozu bu ekilde yapld. Sonra, vernik
kalkt zaman mrekkebi uyguluyorsun ve siliyorsun. Ama biraz asidin erittii izgilerde kalyor.
Tabakadan bask aldn zaman, mrekkebin yzeyin altnda kald yerlerin grnts kyor.
Ama ekerli yzeye yedirme daha dorudan ve ayn zamanda hassas bir sre. lk balta frayla
bakr tabakann stne boyay sryorsun. Bunun faydas daha zengin bir resim etkisi yapmas ve
dokunua eit kazandrmas. nemli olan yeni bir fra kullanmak ve fray kullanmadan nce su ve
sabunla iyice ykamak. Bu da sana zgrlk verir. Parmaklarnla bile yapabilirsin. airin ve
kadnlardan birinin portrelerini yapmaya sra geldii zaman frann hemen arkasndan baparman
da kullanmt. Tabakalarn birinde boynuna bir earp sarm bir kadn vard. Pablo bir para danteli
zeltisine batrd ve bu etkiyi almak iin bakr tabakann stne dorudan bastrd. Zaman zaman
karm snrlarn dna kyordu ve Pablo alkol ve spanyol beyaz arabyla taan boyay siliyor,
ardndan biraz eker ve suyla temizliyordu. Ayn anda birden fazla tabaka zerinde alyor ve
izimlerini bitirdii zaman onlar bir kenara brakp kurumalarn bekliyordu.
Bu yalnzca ilk aama, dedi. Eer Pariste olsaydk, izim diyelim ki birka saat iinde iyice
kuruduktan sonra, tabakalar vernikler ve vernik de kuruduktan sonra her birini aside koyardm.
Burada ihtiyacm olan btn malzemeler olmad iin, bunu Lacouriree brakyorum. Eer
vernikleseydim, ekerin verniin yapmasn nlediini grecektin. Bu yzden eker nereye dediyse
bu alanlar aside maruz kalr ve asit oray eritir. Ardndan tabakaya mrekkep srp bask yaptnda,
tpk dier oyma bask trlerinde olduu gibi basknn siyah ktn grrdn. Bu ikinci adm. Daha
sonra, orada burada istediim etkiyi yakalayamadm grebiliyorum. Bu durumda zerine toz reine
serpiyorum ve tabakay cmbzla tutup alttan styorum. Kk reine tozlar stlnca patlyor.

Tabakay ocan veya elektrikli stcnn stne tutabilirsin. Ama mum kullanrsan bir alandan
dierine elde ettiin etki ok daha fazla deiir. Tabakay yeniden aside batrdnda kk reine
patlaklarnn bu alanlar koruduunu ve asidin reine olmayan yerleri yediini grrsn. Bu ekilde
baz alanlar daha ok ortaya karr ve kalan yerleri asidin dememesi iin vernikle koruyarak
glgeye gmlmesini salarsn. Bu yntem sradan asitle oymaya gre daha ok ustalk ister. Goya
Savan Felaketlerinde donuk olmayan siyah tonlarn byle elde etti. ok asit kulland, ama her
seferinde reine srd. Sonuta siyah tanelendi, benek benek oldu. Dz ve tek biimli deil, minik
beyaz deliklerle dolu gibi grnd. te bu yzden oymacnn mutfandan bahsederler. Yeterince
derine inersen asitle oymaclk ok elencelidir. Yarattn etkiyi eitlendirmek iin
uygulayabilecein bin tane farkl yol vardr. rnein, tabakay asit havuzuna yatrman gerekmez.
Asidi istediin yere srerek daha ustalkla kontrol altnda tutabilirsin.
Tabakalarn hepsini tama antasna yerletirmiti. Ovidin Metamorfozlar iin yaptm
izimleri az nce gsterdim. Ama sana bu kitabn nasl ortaya ktn anlatmadm, deil mi?
Anlatmadn syledim. Pablo gld. Skira genken okulda ok baarszm ve bu durum annesini
ok zyormu. Yirmi bir veya yirmi iki yana geldiinde hibir ie yaramaz gibi grnyormu ve
dul annesi ne yapacan bilemiyormu. Skira annesinin srekli kendisinden hayattan ne beklediini
sormasndan sklm ve bir gn gamszca ona bir yaync olacan sylemi. Annesi arm ve ne
yaynlayacan sormu. Skira annesini susturmak iin Resimlerini Picassonun yapaca bir kitap
yaynlayacam, demi. Anlalan bu sz annesini etkilemi nk ilk defa olunun hayatta bir ey
yapmaktan bahsettiini duymu. Onun cesaretini krmak istemedii iin gelip benimle konumasn
tavsiye etmi. O da La Botie Caddesindeki evime geldi ve kendini tantt. Ne istediini sordum.
Seninle bir kitap yaynlamak istiyorum, dedi. Ne kitab? diye sordum. Anlald kadaryla o
noktay henz dnmemiti ve Picassodan baka aklna yalnzca bir isim geliyordu. Napolyon
hakknda bir kitap, dedi. Ben dedim ki: yi niyetini takdir ediyorum ve sana yardm etmek istiyorum.
Ama Napolyonu anlatan bir kitap iin resim yapmam, nk hayatta en sevmediim insan odur. Senin
iin bir kitabn resimlerini yaparm faturay demeye yeterli paran varsa ama Napolyonla ilgili
bir kitap olmaz. Ayrca, yaynclk iiyle ilgili bir ey bildiini zannetmiyorum. Byle ilerin nasl
yapldn biraz rensen iyi olur. rendiin zaman gel beni bul.
Sonra onu uzun zaman grmedim. Onu korkutup kardm dndm. Ondan bir daha haber
aldm zaman Juan-les-Pinsde tatil yapyordum. Bir sabah yry yapmak iin villamdan ktm.
Yolun kar tarafndaki bir bankta oturan yal kadn yanma yaklat ve Skirann annesi olduunu
syledi. Msy, dedi, olum yaync olmay aklna koymu ve mutlaka resimlerini sizin
yapacanz bir kitap yaynlamak istiyor. steini kabul etmek zorundasnz. Onu son defa
grdmden bu yana olunun neler yaptn sordum. Hibir ey yapmad, dedi. Daha yirmi
yanda Olunun baarl olacana dair pek umudum yoktu. Bu yzden onu bamdan savmak
istedim. Ama kadn inat kt ve sonunda direncimi krd. Bana bu kadar sama bir dnceyi kabul
ettirmek iin bekleyen saf, yal kadna acdm. Sonunda olunu bana yeniden gndermesini, onunla
konuacam syledim. Ama Napolyonun adn bile duymak istemediim konusunda onu uyardm.
Olunun klasik yazarlardan birini, belki de mitolojik bir eyleri denemesini nerdim.
Skira La Botie Caddesine bir daha geldii zaman ie balayacak paras vard ve yaynclkla
ilgili bir eyler renmiti. Bana en uygun metni bulduunu syledi Ovidin Metamorfozlar.
Gerekten de bulduunu syledim. Ve Skira byle balad.
En azndan Pablo byle anlatmt.

Yln sonlarna doru Pablo Gngorasn bitirmiti ve birka hafta kalmak iin Parise dnmtk.
Bir gn dedi ki: Matisse birka gnlne Venceden gelmi. Gidip onu ziyaret edelim. Matissein
Montparnasse Bulvarndaki evine ulatmz zaman apartmana alan giri kapsnn yar ak
olduunu grdk. Sanki Matissein sekreteri Lydia st kattaki komudan bir ey istemeye gitmi ve
hemen dnecekmi gibi grnyordu. Daireye girdik. lk oda olduka karanlkt. Oradan salona doru
giderken bir duvarn arkasndan Matisse Ce-e! diyerek frlad. Gelenin Lydia olmadn grnce o
kadar utand ki, onun iin zldm. Ama Pablo hi zlmedi. Matissei yukardan aa szerek
kendinden memnun bir ekilde glmsedi ve Lydia ile saklamba oynadnz bilmiyordum. Biz
sana Msy Matisse dediini duymaya alknz, dedi. Matisse zorla glmeye alt. Pablo onu bu
kadar kolay brakmayacakt.
Seni Midide son defa grdmzde Franoisein kalarnn sana inceltme iaretini
hatrlatmasndan o kadar etkilenmitin ki, senin iin poz vermesini istemitin, dedi. Bana Lydiann
verdii pozlar sana yetiyormu gibi geliyor. Ortam ziyaretimizi fazla uzatmaya uygun deildi, o
nedenle birka dakika sonra oradan ayrldk. Asansrle inerken Pablo, Matissei byle bir durumda
yakalamak akl almaz bir ey, dedi.
Pablonun dediine gre Lydia Matissein yanna 1932 veya 1933 ylnda gelmiti. Matissein
kendisiyle tam zamanl alacak birine ihtiyac yoktu aslnda, ama kalemlerini aarak bile faydal
olacan sylemiti, dedi. Bu durum aklna yatt iin en azndan bir sreliine bu ekilde
kalabileceini sylemiti. Sonunda Madam Matisse gen bir kzn her gn evlerine gelmesinden
rahatsz oldu. Kocasna iki seenek sundu: Ya o, ya ben, dedi. Matisse iki gn boyunca iyice
dndkten sonra Madam Matissee Onu setim, dedi. Vergi iadesi formlarm hazrlamama ok
yardmc oluyor.
Madamn alayp szlamasna ve dilerini gcrdatmasna ramen Lydia resmen sekreter oldu.
Pablo ban sallad. Al sana bir Fransz her zaman gereki olmak zorunda.
Yaklak iki yl kadar nce Triade Pablodan Pierre Reverdynin iiri llerin arksn
resimlemesini istemiti. Triade kitap kurtlarnn yazarn elyazmasnn kopyas gibi duran kitaplarla
pek ilgilenmediini biliyordu. Ama Reverdynin el yazs o kadar farklyd ki, bu ekli korumaya
karar verdiler. Triade bu fikri Pabloya sundu ve nasl bir izimin uygun olacan sordu. Pablo
Reverdynin el yazsndan baz rnekler grmek istedi. El yazsn inceleyince buna uygun bir izim
yapamayacan, yaznn ok ritmik ve eimli olduunu syledi. Yazs zaten resim gibi, dedi. O
zaman yaznn kendisini Reverdynin elyazmasn uygun bir ekilde ssleme dncesi aklna
geldi. Bu ekilde tezhip daha doal grnr ve kitabn btnl korunur, diyerek aklad.
Birka yl nce Montpellier Tp Fakltesinin ktphanesindeki tezhip elyazmalarn grmeye
gitmitim. Elyazmalarnn en eskisi sekizinci yzyldan kalmayd ve cmlelerin ba harfleri ok
byk puntoyla ve krmz renkte yazlm, ok gzel sslenmiti. Bunlar Pabloya anlattm ve
izimlerinde bu kitaplar rnek almasn syledim. O zaman dnceyi denemek iin birka izim ve
tane ta bask yapt ama daha ileri gtrmedi. Bu ilk denemelerden iki yl sonra bir k gn
Tournon Caddesinde sahaflk yapan Lucien Scheler Pabloya tane byk tezhip elyazmas getirdi.
Bunlarn iki tanesi on beinci yzyldan kalma mzik kitaplaryd. nc kitap da dierleri gibi
bykt, ama onlardan ok daha eskiydi. Metin allm siyah Gotik yazyla yazlmt, ama ba
harfler ok byk puntoyla ve krmz renkte yazlm, soyut ekil verilmiti. Bir Arap etkisine iaret

ediyor ve bana Montpellierde grdm elyazmalarn hatrlatyordu. Pablo bu kitaptan ok

etkilenmiti ve onu satn ald. Derhal llerin arks zerinde almaya balad. Reverdynin
elyazmasnn sayfa kenarlarn ta baskyla yapaca krmz renkte, byk soyut desenlerle
ssleyecekti.
Bundan ksa sre sonra Midiye dndk. Mourlot istedii sayda inko tablet getirdi. O kadar
uzaktan kt getirmek daha kolay olurdu, ama sonular iyi olmayaca iin Pablo desenleri inko
zerine yapmaya karar verdi. Ta bask yapacak olsa yine o kadar sayda ta getirtemezdi. Mourlot
tabletlerin stnde Reverdynin yazsnn kaplad yeri belirtmiti. Bylece Pablo her sayfada desen
yapacak ne kadar yeri olduunu tam olarak grebiliyordu. Pablonun alaca bir atlye olmad
iin Mourlot tabletleri Ramilerin dkknna getirdi ve ikinci katta mlekleri kurutmak iin
kullandklar uzun odaya yerletirdi. Pablo btn tabletleri yere yayd ve bask mrekkebini dorudan
inkonun stne srd. Hepsini boyamak iki haftasn ald. Sonunda geriye drt tablet kalmt.
Bunlarn stne siyah mrekkeple birka yar insan yar kei tanr resmi yapt. Mourlot hepsini
toplad ve Parise dnd.
Reverdy, Triade ile birka gnlne St.-Jean-Cap-Ferratya gitmiti. Ramiler onun doldurmas
iin baz formlar hazrladlar ve Reverdy formlar baz iirleriyle doldurdu. O ayrldktan sonra
Pablo bana Reverdynin bir ekilde Triaden ansn atn syledi. Triade elbette Yunand ve
ncelikle Zervos iin almaya balamt. Zervosnun dergisi Sanat Defterleri iin sanat eletirileri
ve Lger zerine bir kitap yazmt. Zervos da Yunan olduu iin iyi geinememiler ve Triade onun
yanndan Skira ile almaya balamt. O dnemde srrealist eletiri dergisi Minotaure
kurmulard. Btn srrealistleri tanm, ok faydal yaynclk deneyimi edinmi ve
deerlendirmelere bir lde yardm etmiti. Yine de kendi patronu deildi. Savatan ksa sre nce
Coco Chanel ile iyi arkada olan Reverdy onun araclyla lks bir sanat dergisi karmak isteyen
baz Amerikallarla tanmt. Dergiyi doru dzgn hazrlayacak kadar sanat zevki olan, en iyi air,
yazarlar, ressamlar ve heykeltralarla iyi iletiim kuran birini aryorlard. Bu sayede Triade hareket
zgrl ve o zamana kadar sahip olduundan ok daha fazla mali kaynak elde etti. Sonu evk
dergisi olmutu. Triade her zaman Reverdyye minnet borlu hissediyordu. llerin arks bu
minnetin bir sonucu olduundan karlaabilecei ticari zorluklar onlar iin nemli deildi.
Pablonun llerin arksn tamamlamasndan ksa sre sonra Mir iki haftalna Vallaurisye
geldi. Pabloyu grmek ve Madoura mlekisinde alma olanaklarn aratrmak istiyordu.
mlekide bir sre alt. O ne zaman mlekide olsa onunla le veya akam yemei yerdik.
Byk ressamlarn almadklar zamanlarda ok konukan insanlar olduunu fark etmitim. Ama
Mirnun her zaman glen yz ve dikkatli, neeli hline ramen neredeyse esrarengiz denecek kadar
az sk olduunu hayretle grdm. Kendisiyle veya planlaryla ilgili hibir ey sylemiyor ve hi
kimse veya hibir eyle ilgili fikrini belirtmiyordu. Pablo ok serbeste konuuyor ve Mir onun her
ikisi adna konumasndan memnun grnyordu. Kendisinin konumaya katks szl iml
iaretlerinden Evet? Ya? yle mi? Gerekten mi? ibaret kalyordu. Pablo konumak iin
engelden ok tevik buluyordu. ki hafta boyunca ziyaretler, le ve akam yemeklerinden sonra bile
Mir hakknda Vallaurisye ilk geldii zaman bildiklerimden daha fazlasn bilmiyordum. Pabloya
Mirnun hep byle olup olmadn sordum. Yoksa ak davranmamas iin bir nedeni mi vard?
Mirnun bize genel tavrnn yalnzca nazik olmakla kalmayp, ok scak bir arkadalk gsterdii
iin bu hlini daha tuhaf bulduumu syledim.
Pablo gld. Miryu nmzdeki iki yl boyunca her gn grsen bile, onun hakknda imdi

bildiinden daha fazlasn bilmezsin, dedi. Btn Katalanlar gibi Mir da ok tedbirli bir adam.
Srrealist hareketin en tepe noktasnda, byk gsteriler yaplrken herkesin burjuvann gzne amur
sratmas iin bir rezalet karmas gerekiyordu. Sokan ortasnda, herkesin gznn nnde irkin
bir ey yapmak ve sonuta kurulu dzeni bozmaya teebbsten tutuklanmak ve hapiste birka gn
geirmek byk baar saylyordu. Herkes galip burjuvann saltanatna kar kacak orijinal bir
yntem bulmak iin kafasn yoruyordu. Gruplardan bazlar insanlarn sokakta bakalarnn huzurunu
karacak ifadelerde bulunmas fikrini gelitirmiti. rnein Robert Desnos bir rahibe metroda
herkesin duyabilecei bir ekilde Gnaydn Madam, diyecekti. Babas ya da amcas ya da bir
kuzeni polis mdr olan Michel Leiris birini kkrtp kendini tutuklattrncaya kadar polisleri
aalamakla grevliydi. nce sarho oldu, sonra bisikletiyle yola kt ve grev bandaki bir
polisle karlat zaman ona szl saldrda bulundu. Ksa srede bir polis istasyonuna gtrld.
Orada o kadar cesur davranmt ki iyice dvlp krk sekiz saat salverilmemiti. ok krlgan bir
yapda olduu iin iki gn sonra geldiinde korkun grnyordu. Ama tam bir kahraman olmutu.
Eluard meydann birinde Orduya lm! Fransaya lm! diye barmt. O da toparlanp
sakinlemesi iin hapse konulmutu. Herkes grevini byk bir baaryla yerine getirmiti. Mirnun
da gruptaki yerini bir ekilde gstermesi gerekiyordu. O ne yapt? Girip kibarca Akdenize lm!
dedi. Akdenize kys olan o kadar ok lke var ki, Akdenizin kendisine bile saldr olsa hibiri tek
bana stne alnmaz. Sonuta kimse savunmaya gemedi ve Akdenize lm cezalandrlmayan
tek tepki oldu. Bu ortaya knca gruptaki herkes Mirdan irenmiti. Herkes bunu niye sylediini
sormu, hibir anlam olmadn sylemiti.
Anlam var tabii, demiti. Akdeniz btn Greko-Romen kltrmzn beii. Ben Akdenize
lm, derken Bugn olduumuz her eye lm, demi oldum.
Pablo U.T.E.B.deki kasalarn atrdmz gn Mirnun ok sayda eski tablosunu gstermiti
herkesin bildii kendi portresi, iftlikin bir eidi (Hemingwayda bir bakas vard) ve bir
Katalan Kyl Kadn. Pabloya Mirnun almalarn bir yere kadar beendiimi, zellikle de
1932 ve 1940 arasnda yaptklarn takdir ettiimi, ama ondan sonra yaptklarnda ilham
bulamadm sylemitim. Miryu sevsem bile resimlerinin Kleeninkiler gibi bir khinin resimleri
olduunu syleyemeyeceimi belirttim.
Pablo gld. Mir ok uzun zamandr bir ocuk gibi emberin peinden kouyor, dedi.
Mir ayrldktan ksa sre sonra bir sabah Paristeki Kahnweilerdan zel teslimatla bir mektup
geldi. Kahnweilern mektubunun ekinde New Yorktan gelen bir telgraf vard.
Amerikal kongre yelerinin modern sanat siyasi bakaldr olarak deerlendirdiini anlatan
inanlmaz haberler alyorduk tpk Hitlerin otuzlarda ve Ruslarn imdilerde yapt gibi.
Aralarndaki tek fark, Amerikal kongre yelerinin hepsini bir Komnist oyunun paras olarak
grmesi ve Ruslarn rm burjuvalk olarak nitelendirmesiydi. Amerikan sanat evrelerinde bu
lgnca dmanla direni New York Modern Sanatlar Mzesinin etrafnda dzenleniyordu.
Telgraf direniin bu merkezinin inatla arpan kalbinden gelen bir yardm lyd. Ressam Stuart
Davis, heykeltra Lipchitz ve o dnemde mzenin resim ve heykel mdr James Johnson Sweeney
tarafndan imzalanmt. Pabloya teslim edilmek zere Kahnweilern galerisine gnderilen telgraf
u ekildeydi:
AMERKAN BASINI VE MZELERNDE RESM VE HEYKELDE FADE ZGRLNE

KARI CDD DMANLIK DALGASI STOP ORTA HALL VE FAYDACILARI

DESTEKLEYEN BASKIDA NEML ARTI STOP HAKLARINI SAVUNAN RESSAMLAR
YAZARLAR MODERN SANAT MZES TOPLANIYOR BE MAYIS STOP DESTENZ OK
NEML SANATTA YARATICILIA HOGR GSTERLMESNN NEMN VURGULAR
MISINIZ ADRES SWEENEY 1775 BROADWAY
Mesajn yannda kar demeli gnderi belgesi de vard. Telgraf Pabloya tercme ettim ve
ardndan ona Kahnweilern mektubunu okudum. Kahnweiler telgraf gndermeden nce okumutu ve
hezeyan iinde yazlm olduunu dnyordu. Sanatta ifade zgrlne kar byyen
hogrszlk dalgas kimin umurundayd? Kahnweiler byle insanlarn hi kimsenin umurunda
olmadn sylyordu. Dier taraftan belki de hatalyd ve Pablo sanatta yaratcla hogr
gsterilmesinin gerekli olduunu dnyordu.
Pablo ban sallad. Kahnweiler hakl, dedi. Sanat huzur bozucudur. zgr olmamas gerekir.
Sanat ve zgrlk Prometheusun atei gibi alnmas ve kurulu dzene kar kullanlmas gereken
eylerdir. Sanat resmi ve herkese ak olursa, sanatlk da yeni akademisyenlik olur. Telgraf
masann stne att. Byle bir fikri nasl desteklerim? Eer sanata ehrin anahtar verilirse bunun
nedeni uslanmas, beceriksizletirilmesi ve urunda savamaya demez hle gelmesidir.
Ona Malherbenin airin devlete faydasnn kukla oynatcs kadar olduunu sylediini hatrlattm.
Tabii ki, dedi Pablo. Neden Eflatun airlerin cumhuriyetin dna karlmas gerektiini
sylemitir? nk her air ve ressam anti-sosyal bir bireydir. yle olmak istedii iin deil, baka
trl olamad iin byledir. Elbette devletin onu kovmaya hakk vardr kendi asndan ve
gerek bir sanatysa kabul edilmeyi istememek doasnda vardr. nk eer kabul edilirse
anlalan, onaylanan ve bu yzden de deersiz bir ey yapt iindir. Yeni, yapmaya deer hibir ey
anlalamaz. nsanlar o kadar geni grl deildir. O yzden kltr savunmak ve kurtarmak
samadr. Kltr geni, genel anlamda savunulabilir, gemiten kalanlardan bahsedilirse. Ama
bamsz olma hakk kiiye verilen deil, alnan bir eydir. Bu, olmas gereken bir ey olarak
grlemez. Yalnzca, eer varsa kurulu dzene kar kullanlmak iin vardr.
Yalnzca Ruslar bir sanatnn topluma uyum salayabileceini dnecek kadar saftr. Bunun
nedeni sanatnn ne olduunu bilmemeleridir. Devletler gerek sanatlar, gr gc olan kiileri
ne yapar? Rusyada Rimbaudun olmas dnlemez. Mayakowsky bile intihar etmitir. Yaratc ve
devlet birbirine tamamen zttr. Bu yzden devletin yapabilecei bir tek ey vardr gr gc
olanlar ortadan kaldrmak. Eer toplum fikri birey fikrinden stn gelecekse, birey yok olmaldr.
Ayrca devlet kendisini bastrmaya almasa, gr gc diye bir ey de olmaz. Yalnzca o anda, o
basknn altnda bu gc kazanr. nsanlar ancak en fazla sayda engeli aarak sanat olabilir. Bu
yzden sanatlar tevik edilmemeli, tersine engellenmelidir.
Modern sanatn bugn yaad sorun lmekte olmasdr diyebiliriz. Karsnda savamaya
deecek gl, akademik anlamda bir sanat olmamasdr. Kt bir sanat olsa bile baz kurallar
olmaldr, nk sanatn gcnn kant engelleri amasdr. Ama engelleri kaldrmak ileri
omurgasz, ekilsiz, anlamsz yapmaktan, sfra indirmekten baka bir ie yaramaz.
Pablo kar demeleri iade dekontunu inceledi. Dokuz yz otuz sekiz Franklarn bouna bana
harcamlar. Dekontu pe att.
1944 ylnn sonbaharnda Paristeki Modern Sanatlar Mzesinde byk Picasso retrospektifi

ald zaman, mzenin ba kratr Jean Cassou Pablodan cmert bir davran grme beklentisiyle
kendisine pek ok imada bulunmutu. Cassou, Fransz mzelerinde hemen hi Picasso resmi
olmadn, ancak New Yorktaki Modern Sanatlar Mzesinde zamannda ksa bir sergi iin
gnderilmesine ramen yllardr orada duran Guernica da dhil pek ok Picasso bulunduunu belirtti.
Pablo sava kt zaman bu resimlerin New Yorkta daha gvende olacaklarn dndn ve o
zamandan beri de bu konuda bir ey yapacak frsat bulamadn syleyerek onu bandan savd.
ncelikle cmert bir ruh hlinde deildi. Olsa bile, ne zaman birisi kendisine bir eyi zorla
yaptrmaya alsa, kendisinden istenilen eyi yapmazd. Ayrca kendisi yakn zamanda Komnist
Partiye katlm olsa da, Cassounun sol eilimini kendisine kar bir saldr olarak
deerlendiriyordu. Bu yzden hibir ey yapmad.
Pablo 1946 ylnn sonbaharnda Antibes Mzesinde almalarn tamamladktan ve onlar
arkasnda brakp ekip gittikten sonra, mzenin kratr Dor de la Souchre ve Marie Cuttoli
mzeyi yeni kazand hazinelere daha layk bir hale getirecek restorasyonlarn yaplmas iin bir
ba kampanyas balatmay dnmt. Planlar ekillendike Pablo orada ylece brakt
eserleri mzeye balasa para toplamalarnn daha kolay olaca kararn vermilerdi.
Ertesi yaz bir akam Pablo ile Cuttolilerle birlikte Juan Krfezindeki Marcelin Yeri nde yemek
yerken Msy Cuttoli durumu aklad ve Pablonun eserlerini resmen hediye etmesini nerdi. Ancak
maalesef orada durmad. Ayrca, dedi, burada o kadar zamandr yaadn iin artk Fransz
vatandal almalsn. Eer Fransz vatanda olursan boanp Franoise ile evlenebilirsin. Ne de
olsa artk bir ocuunuz var.
Pablo adeta patlad, Seni buraya misafirim olarak davet ediyorum, senin u sylediklerine bak!
Tabii ki resimleri mzede braktm, ama bu kimseye hediyeden veya batan bahsetme hakkn
vermez. Madem herkes benim Ben aramam, bulurum, szm tekrarlyor, sana dolama karman
iin bir sz daha veriyorum: Ben vermem, alrm. Vatandalm deitirme fikrine gelince, ben
srgndeki spanyay temsil ediyorum. Eminim Franoise de vatandalm deitirmemi en az
benim kadar istemez. Sanrm benim gzmde spanya Cumhuriyetinden sonra kendisinin ve
olumuzun geldiini biliyordur. Sen de imdi hayatm sizin gibi kk esnafn aciz hayatlarna
hkmeden kurallara gre geirmeyeceimi anlamalsn.
Yediimiz yemek boazmza dizildi. Kimse tek sz etmedi. Pablo nce birine, sonra dierine bakt.
Niye yemiyorsunuz? diye bard. Bu yemek size layk deil mi? Tanrm! Bana sizin evde
verdikleriniz neydi? Ama ben dostluk adna onlar yedim. Sizin de aynsn yapmanz lazm. Siz
benim misafirimsiniz. Pablo kontroln kaybetmiti. Ayaklarn yere vuruyor ve gzlerini sinir krizi
geiren bir kadn gibi deviriyordu. Ayaa kalkt, taban ald ve denize frlatt.
Marie Cuttoli onu daha nce bu hlde grm olabilirdi, ama kocas kesinlikle grmemiti. Msy
Cuttoli Korsikal bir avukat, Fransz senatr ve btn bunlar yznden tam bir ngiliz beyefendisiydi.
Pablonun ort ve her zamanki gibi denizci tirt giydii yerde, havann ar scak ve kendisinin
iman bir adam olmasna ramen Cuttoli ar kolal beyaz bir takm elbise giyiyordu. Sanrm Marie
Pablonun ayn ekilde devam etmesi durumunda kocasnn yakasnn veya daha kts bir
damarnn aniden dar frlayacandan korkmutu. Pabloya doru uzand ve elini kolunun stne
koydu.

Sevgili dostum, dedi yumuak bir sesle. Kendini byle bir duruma sokmamalsn. Biz hepimiz
senin arkadanz, bunu unutma. Pabloyu bir sandalyeye oturttu, eilip onu pt. Pablonun
davrannn ardndan ona kar bu kadar yumuak duygular beslemediini biliyordum. Ama hzl
hareket etmezse ilerin daha ktye gideceini anlamt. Ayn nedenle ben de gidip Pabloyu ptm.
Pablo da formalite gerei her ikimizi de pt ve glmsemeye alt. Sakinlemi bir ekilde ayaa
kalkt. O da gidip Msy Cuttoliyi pt. iman ve kel Msy Cuttoli gittike kzaryor ve
patlayacakm gibi grnyordu. Pablonun pc onu sakinletirdi. Batan ve boanmadan
baka eylerden bahsederek yemeimizi bitirdik.
Ama Marie planndan o kadar kolayca vazgemeyecekti. Fransa Ulusal Mzesinin Mdr
Georges Salles yakn arkadayd. Salles bizi ziyarete sk sk gelirdi. Bir gn Marienin de desteiyle
Pablo ile Antibes Mzesine verdii hediyeyi resmiletirmek konusunda konumaya geldi. Pablo
ona ok kibar davrand ama bu dnceyi ret kararn deitirmedi. Bir sre sonra Dor de la
Souchre konuyu tekrar amaya alt ama Pablo onu hemen susturdu.
Avukat olan Msy Cuttoli sonunda Pablonun almalarn ait olduklar yerde braktn ve
onlara daha sonra ve baka yerlerde yapt ok sayda izim ve seramikleri de eklediini ve bu
ekilde hediye etme niyetini aka beyan ettiini syleyerek yetkilileri ve Pabloyu memnun
etmeyi baarmtr. Entrikac Pablo bu ifadeyi yeterince belirsiz bulmu ve yalnzca szl olarak
durumu akladn kabul etmitir. Marienin Antibes Mzesine verdii Picassonun asitle oymalar,
ta basklar ve duvar kilimleri her eyin hediye edilmi olduu izlenimini pekitirmitir.
Georges Salles biraz zaman gemesini bekledikten sonra Modern Sanatlar Mzesine resim
verilmesi konusunu tekrar at. Picassonun yeni galerilerinde az yer bulmasna zlyordu. Elbette
Fransz mzelerinin satn alma bteleri ok dk olduu iin kendisinin yapabilecei pek fazla ey
olmadn sylemiti. Dorudan bir ey istemiyordu ama ne bekledii akt. O kadar ok eseri
Antibes Mzesine vermeniz byk cmertlik, diye ekledi.
Pablo ard. Vermem mi? Onlara bir ey vermedim. Sadece orada yaptm resimleri
kullanmalarna gz yumuyorum.
Her neyse, dedi Georges Salles. Resimler orada. nemli olan da bu Antibes ile
karlatrldmz zaman bizim ne kadar zayf olduumuzu bir dn. Bizde sadece Gustave
Coquiotnun o eski portresinden baka bir ey yok. ok yazk ama bu konuda yapabileceimiz bir ey
yok.
Georges Salles, Eiffel Kulesini ina eden Gustave Eiffelin torunuydu ve Pablonun kk esnaf
olduunu ima etmesine ramen, byk tccar snfna ait ve havasna sahipti. Pablonun direncinin
krldn grebiliyordum. Bir gn Grands-Augustins Caddesindeki atlyede bir eylerin yerini
deitirirken Bu byk tablolar ne yapacam bilmiyorum. Burada ok fazla byk tablo var.
Stdyoda ok yer kaplyorlar ama kasaya konamayacak kadar da bykler. Onlar nereye kaldrsam?
dedi. zellikle byk bir resim sehpasnda koyduu 1942 tarihli Serenat isimli byk bir
tablosundan yaknyordu. Tablonun orada durmas o sehpann stnde baka bir tabloya balamasna
engel oluyordu. La Botie Caddesindeki dairesinde de 1926 tarihli Tuhafiyecinin Dkkn isimli
baka bir byk tablosu duruyordu. Bu tablo neo-Kbist dnemle Marie-Thrse Waltern
resimleriyle balayan dnem arasndaki geite, yaps asndan ok barok, soyut ve ritmik bir
almayd.

Pablo La Botie Caddesindeki dairesine iskn edilmedii iin el konulabilecei yolunda

sylentiler duymutu ve byle bir durumda bu byk tabloyu ne yapacan dnyordu. Ona
Georges Sallasn sylediklerini hatrlattm ve neden en azndan bu iki byk tablosunu mzeye
vermediini sordum. Anlayl gnndeydi. Bir dakika dnd ve sonra, O iki tabloyu verebilirim,
sanrm, dedi. Ardndan bir dakika daha dnd ve Dier taraftan, dedi, Belki de Georges
Salles ok pahal olmamak kouluyla bir ey satn alabileceklerini sylemek istemitir. Ama byle
byk eyleri onlara satamam. Onlar alacak kadar paralar yoktur.
Braque ve Matissein mzenin onlara ayrmay planlad odalarda ok iyi temsil edileceini ve
balamken kendisini daha iyi gstermesi gerektiini syledim. almalarnn farkl boyutlarn
gsterecek resimler seerse Pablo da iyi temsil edilirdi. Ayrca, Braquen mzeyle bir anlama
yaptn duyduumuzu da hatrlattm. Braque mzeye baz resimlerini balam, dierlerini de
satmt. Sonuta vergi dairesine gelirin tamam beyan edilmemiti. Pabloya mzeye verecei
resimlerin hepsini balarsa iyi olacan belirttim.
Yar vg, yar pheyle: Senin ticarete epey kafan alyor, deil mi? dedi. Ama neden bu
resimleri mzeye vermemi o kadar istiyorsun? Ona Cuttolilerle Marcelin Yeri ndeki yemekte
gsterdii vatanseverliin ardndan, kendisine benim de kendi lkemi ne kadar dndm
gstermenin vakti olduunu syledim.
Sonraki ay boyunca bu fikri dnd ve ardndan mzeye on tane resmini vermeye karar verdi: ki
byk tablo ve sekiz tane daha kk tablo. Bir gn bankadaki kasasna gittik ve kk tablolar
setik.
Tuhafiyecinin Dkkn ve Serenatn yan sra 1937-1938den gri-beyaz oturan bir figr, 1945
ylnda yaplm gzel Mavi Mineli Gve, 1943 ylnda yaplm Sallanan Sandalye, 1935 ylnda
yaplm Peri, 1936 ylnda yaplm limon ve portakal natrmortu, 1943 ylnda yaplm bardak
ve kiraz dolu bir kse natrmortu, Dora Maarn 1944 ylnda yaplm mavi bir portresi ve 1938
ylnda yaplm ok renkli bir Dora Maar portresi daha ayrdk.
Tablolar sonunda Modern Sanatlar Mzesine gidecek olsa da, Georges Salles onlar nce kendi
brosunun olduu Louvrea gtrd. Bir sabah bizi arad ve mzenin halka kapal olduu Sal gn
oraya gitmemizi teklif etti. Elenceli bir deney yapmak istiyordu. Koruma grevlilerine Pablonun
resimlerini mzenin farkl yerlerine tatacak ve Pablonun kendi resimlerini nceki dnemlerin
byk ressamlarnn almalarnn yannda grmesini salayacakt. Hayattayken eserlerinin
Louvreda sergilendiini gren ilk ressam olacaksn, dedi.
Ertesi Sal sabah Pablo her zamankinden ok erken bir saatte, kalkmt ve saat on birde Louvrea
gitmek iin hazrdk. Her zamankinden daha ciddi grnyor ve ok az konuuyordu. Georges Salles
bizi Louvreun st katnda Pablonu tablolarnn sakland geni depoya ald. Odada yeri kaplayan
kirli, eski rtden baka hemen hibir ey yoktu. Koruma grevlileri en byk iki tablo dnda
Pablonun resimlerini ald ve bezin stnde deneyi gerekletirmek iin ilerledik. Aniden Georges
Salles panikledi. Ama Delacroix tavanmn stnde yryorsunuz, dedi. Allah akna stne
basmayn. Delacroixnn devasa tablosu rutubetten leke olmutu ve kurumas ve restore edilmesi iin
indirilmiti. Ters yz olduu iin resim grnmyordu.
Resim galerilerine ulatmzda Georges Salles Pabloya kendi tablolarnn hangi resimlerin
yanna aslmasn istediini sordu.

ncelikle Zurbarnlar ile dedi Pablo. Azizin cenazesini ve ona son sayglarn sunmaya gelmi
kiileri gsteren Cenaze Teskeresindeki Aziz Bonaventure nin yanna gittik. Azizin cesedi tabloyu
sol altndan sa stne kadar kaplyordu. Pablo bu geni apraz kompozisyonu ve Zurbarnn bunu
resmindeki dier kuvvetli izgilerle nasl dengelediini hep muazzam bulmutu. Beni defalarca
Louvrea bu resmi kendisiyle birlikte incelemem iin gtrmt. Koruma grevlileri veya drt
resmini kaldrp Zurbarnn yanna koyarken dikkatle izledi ama hibir ey sylemedi. Daha sonra
baz resimlerini Delacroixnn Sardanapalusun lm, Sakz Adas Katliam ve Cezayirli
Kadnlar resimlerinin yannda gsterilmesini istedi. Pablo daha nce defalarca kendi Cezayirli
Kadnlar resmini yapmaktan bahsetmi ve beni ortalama ayda bir defa bu resmi incelemek iin
Louvrea gtrmt. Koruma grevlilerinin kendi resimlerini Delacroixlarn yannda gstermesini
izledikten sonra birkan Courbetnin Stdyo ve Ornansda Defin tablolarnn yanna tuttu. Daha
sonra Georges Salles Pabloya resimlerini talyan ekolnn yannda grmek isteyip istemediini
sordu.
Bir an dnd. Tek ilgimi eken Uccellonun San Romanonun Bozgunu, dedi. Yannda Kbist
resimlerimden birini grmek istiyorum. u anda elimizde biri olmad iin sanrm bugnlk yeter.
Mzeden ayrlrken hibir ey sylemedi. Eve vardmzda yalnzca Zurbarnn yannda bir resmini
grmenin ona ilgin geldiini syledi. Bu deney onu memnun etmie benziyordu.
Ona Delacroix hakknda neler dndn sordum. Gzlerini kst ve Adi herif ok iyi, dedi.
Paristeyken sk sk St. Germain-des-Prsdeki Restoran Lippde yemek yerdik. Eer Pablo
dinlenmek istiyorsa orada birlikte oturum muhabbet edebileceimiz baka sanatlar buluyorduk. En
sevdiklerinden biri heykeltra Giacomettiydi. Onunla ne zaman Lippde akam yemeinde
karlasak, stne bana kil paralarnn yaptn ve giysilerine ve salarna gri tozun bulatn
gryorduk.
Pablo bir akam Giacomettinin atlyesini grmelisin, dedi. Onu ziyaret edelim. Restorandan
ayrlrken Giacomettiye onu grmeye ne zaman gidebileceimizi sordu.
leden nce gelirseniz beni her gn bulabilirsiniz, dedi. Genelde daha nce uyanamyorum.
Bundan birka gn sonra le yemei iin dar kmken Giacomettinin Alsia mahallesindeki
kk ve gzel Hippolyte-Maindron Caddesi zerinde bulunan stdyosuna uradk. Buras kk
lokantalarn ve el sanatlar dkknlarnn bulunduu sessiz, kendi hlinde bir mahalleydi. Burada
Parisin ou yerinde bulunmayan bir zamanszlk ve nee vard. Giacomettinin stdyosuna ulamak
iin sokaktan kk bir avluya alan bir kapdan getik bu avlunun sa ve sol yanlarnda kk
ahap atlyeler bulunuyordu. Pablo bana Giacomettinin yan yana duran iki odasn ve onlarn
gerisinde kardei Diegonun alt atlyeyi gsterdi. Diego ok yetenekli bir sanatyd ve
kendisini tamamen kardeinin almalarna adamt. Giacometti genelde geceleri ge saate kadar
alr, heykelde kullanmak iin kille denemeler yapard. Eer yaptklarndan memnun kalmamsa
ertesi sabah hepsini ykmak isterdi. Ama Diego kardeinin yatmaya gittii saatte uyanr ve almalar
korumak ve ilerletmek iin Giacomettinin pek ilgi gstermedii aly kalplara dkmek ve dier
teknik iler gibi grevleri yapard. Diego, Giacometti ve bronzu dken kii arasndaki aracyd.
Giacometti dzenli bir gelir elde etmeye balamadan uzun yllar nce tannan ve sayg gren bir
sanatyd. Diego normalde bir veya iki asistann yapabilecei ileri yapard. Giacomettinin kendine
asistan tutacak mali gc yoktu. Diego kardei tarafndan tasarlanan ok gzel nesneler de yapm

masa lambas altlklar, yer lambalar, kap kllar ve amdan gibi ve geimlerini byle salamt.
Giacometti heykel kadar resim de yapmaya balad zaman Diego en nemli modellerinden biri
olmutu. Giacometti canl modelin izimleri zerinde yorulmak bilmeden alrd ve bir portre
yapt zaman modeli de orada olmalyd.
Giacomettinin atlyesine girdiimizde bu yerin fiziksel zelliklerinin Giacomettinin resim tarzna
ne kadar benzedii karsnda hayrete dtm. Ahap duvarlar deta kilden yaplmasna kil rengine
doymu grnyordu. Tamamen Giacometti tarafndan yaratlm bir dnyann merkezinde
bulunuyorduk. Bu dnya kilden ve kimi ok uzun, kimi grlmeyecek kadar minik heykellerini yapt
insanlar iine alyordu. Her eyin stn rten sonsuz griyle aranza girecek en kk bir renk tonu
bile yoktu. Giacomettiyi evinde grnce atlyesindeki her nesnenin fralar, tehizatlar, terebentin
ieleri bu renge brnmesine kar kendisinin de ayn kaderden kaacak yerinin olmadn
anlamtm. Atlyenin yanndaki kk oda da ayn ona benziyordu. Tek fark btn rengini kaybettii
iin griye dnen divand.
Bu ziyaretimizden yaklak bir yl sonra, bir gn Pablonun sekreteri olmak isteyen Annette
adndaki tatl bir svireli gen kz bizi grmeye geldi. Pablo onun isteini bir oyuna evirdi. yi bir
sekreter olmak iin insanlarn srlarn nasl saklayacan bilmen gerekir, dedi. Ama neden birisi
srlarn syleyecek kadar aklsz olsun? Dier taraftan, eer bir kiinin hi srr yoksa sekretere de
ihtiyac yoktur. Ona verecek ii yoktu ve sylemek iin bu dolambal yolu semiti. Ksa sre sonra
Annette Giacometti ile evlendi. Atlyesinin renklerine ok gzel uyum salamt. Zaten beyaz olan
yz daha da beyazlamt. Ama ortama siyah dokunularda bulunan iki ey vard. Annettein gzleri
ve salar. Annette ile Giacometti ikinci bir glge kazanmt. O da tpk Diego gibi Giacometti
almak isterse alan ve gndzleri uyuyan, yorulmak bilmeyen ikinci bir model olmutu.
Baz iftler birlikte geirdikleri yllarn ardndan birbirlerine benzemeye baladklarn fark eder.
Annette fiziksel olarak Giacomettiye hi benzemiyordu. Dzgn hatlar olan, uzun ve solgun bir
kzd. Byk bir ba vard ve yznde derin izgiler grnyordu. Tpk bir aslann bann gcne
ve asaletine sahipti. Ancak Annettein krlgan vcuduna ramen, duruunda Giacomettinin ince ve
narin figrlerine verdii oranlarda sert bir aslan andran hava vard. Bu, Giacomettinin heykellerine
kazandrmaya alt mkemmel kaideydi.
Bize sylediine gre, Giacomettinin akln kurcalayan en nemli eylerden biri, uzaktan
bildiimiz bir kiiyi tanmamz salayan zel ilikiyi kefetmekti sadece bir kiinin erkek ya da
kadn olduunu anlamak deil, belli bir erkek veya kadn olduunu anlamak.
Eer kendisini tanmyorsak, uzaktaki bir adamn bir ineden daha byk bir varl yoktur,
demiti. Eer bu tandmz bir kiiyse, bizim iin bir kimlik kazanr. Neden? Nedeni ktlesi ve
nitelikleri arasndaki ilikidir. Eer ukur gzlyse, elmack kemiklerinin zerindeki glge daha
uzundur. Eer uzun ve byk bir burnu varsa, o noktada k daha gldr ve o artk isimsiz bir ine
deildir. Heykeltran grevi bu kiinin kim olduunu bize anlatacak o esas noktalar vurgulayarak
kabartlarn ve ukurlarn bir kiilik yaratmasn salamaktr.
Giacomettinin heykelleri genelde olduka duraan heykellerdi, yani kural olarak kollar
vcutlarnn yannda ve bacaklar yrme pozisyonunda gibi dururdu. Ancak onu ne zaman o killi-gri
stdyoda grsem, belki de ok farkl boyutlarda olduklar iin, btn heykellerin bana yaklar veya
benden uzaklar ekilde hareket hlinde olduu izlenimine kaplrdm. Giacometti bir sre sonra bize

sylediine gre daha ok soka dnmeye balam ve evleri temsil eden iki bronz plan arasnda
ileri doru yryen bir adam heykelleri yapmaya balamt. Bu paralar arasnda durdurulmu
gelimeden bahsetmek doru olmazd, nk aslnda durum tam tersiydi. Bunlar niyetleri yoluyla
dinamik olma srecindeki duraan figrlerdi. Canllk veya hareket hissi Giacomettinin oran
algsnn inanlmaz keskinliinden kaynaklanyordu. Herhangi bir hareketi taklit ederek deil, ama
orann kendisi ve kullanlan malzemenin gerilebilirliiyle insanlarnn hareket hlinde olduu
izlenimini verirdi. Heykellerinin biri tamamen hareketsiz, ama tekerlekli sava arabas zerinde
duran bir insan gsteriyordu. Bu hem hareket, hem de hareketin tam tersiydi.
Giacometti ne zaman Pabloyu grmeye Grands-Augustins Caddesine gelse, Pablonun o gnlerde
zerinde alt heykel hakknda btn ayrntlaryla konuurlard. Bir gn Pablo kendi hayat ve
kimlii olan ayr bir nesne ekleyerek tamamlad bir heykelden ok memnun olmutu: Kollarndan
birinin ucunda bir el olan Paskalya Adas heykeli eklinde yapld 1,6 metre boyunda bir kadn
heykeli. Giacometti heykeli inceleyip, Ba iyi ama geri kalann byle brakmamalsn, demiti.
Gerekten yapmak istediin bu mu? Bence arkasndaki ilkeyi temsil eden almalar kazara ortaya
kan eserlerden daha nemlidir. Kazalardan uzak durup alman onu balatan gce uygun bir
ekilde bitirmek daha iyidir.
Bence, Giacometti Grands-Augustins Caddesine gelenler iinde Pablonun byle konular
tartmaya en yakn olduu kiiydi. Bunun nedeni Giacomettinin hibir zaman yalnzca estetii
dnmekle yetinmemesiydi. Pablonun da belirttii gibi, Giacometti yaptklarnn esas amacnn ne
olduunu aklamak iin srekli kendisine bu temel sorular sormaktayd.
Pablo, ou heykeltran en nem verdii nokta tarzdr, demiti. Bu, sorunun esasnda byk
bir deiiklik yapan bir boyut deildir. Pabloya gre Giacometti sorunun esasnda, heykelin
temelinde bir eyleri deitirmeyi baarmt ve bu eserlerine Pablonun hayran olduu btnl
katmt.
nsanlarn caddeyi getii, bir evden dierine gittii heykelleri yapt zaman, bunlarn sokakta
yryen insanlar olduunu ve senin onlara uzaktan baktn dnrsn, demiti Pablo.
Giacomettide heykel zihnin btn ayrntlar unuttuu zaman geriye kalan ksm. O, benim
yaklammdan ok uzaktaki bir yerin belli bir grntsyle ilgilenir ama daha nce hi kimse bu
ekilde dnmemitir. Bu gerekten de heykelde yeni bir ruhtur.
1947 ylnn yaznda Pablonun kars Olga hakknda birinci elden yeni eyler rendim. Olga ile
ilk olarak Pablonun Grands-Augustins Caddesindeki evine tanmamdan bir ay kadar sonra,
Paristen ayrlp Mnerbesye gitmemizden ksa sre nce tanmtm. Pablo ile Dora Maarn
Pierre Loebin galerisindeki bir sergisini grmeye gitmitik. Galeriden kmtk ve Seine
Caddesinden Mazarine Caddesine doru dnmek zereyken kzl sal ve ince dudakl bir kadnn
bize doru geldiini grdk. Bu kadn Olgayd. Pablo beni onunla tantrd. Olga bize doru
yaklarken sanki sirklerde gsteri yapan midilliler gibi ksa ve sert admlarla yrdn fark ettim.
illi ve izgili yzndeki parlak yeil-kahverengi gzleri konuurken her yeri taryor, ama asla size
dorudan bakmyordu. Krk plak gibi syledii her eyi tekrar ediyor, ama yannzdan ayrldktan
sonra aklda kalacak hibir ey sylemediini anlyordunuz. Onu ilk grdm anda en basit ifadeyle
ar nevrotik olduunu anlamtm.
Daha sonra anladma gre galerinin dnda durmu hl en byk rakibi kabul ettii Dora

Maarn oysa Pablo Olgay on yldan fazla zaman nce ve Dora Maar iin deil, Marie-Thrse
iin terk etmiti bir sergi at ve Pablonun da muhtemelen orada olduu dncesiyle fkeden
ldryordu. Pablonun galeriden yannda Dora Maardan bakasyla ktn grnce rahatlam
olmalyd, nk bizimle konumaya alm, elinden geldiince iyi davranm ve Pablonun onun
hakknda anlattklarn hakl karacak bir hareket yapmamt. Ama benimle ilgili baz bilgiler
edindii ve benim aslnda Dora Maarn yerini alan kii olduumu rendii zaman taktiklerini
tamamen deitirmiti. Dora Maara kar haksz yere besledii nefretini bana ynlendirmiti.
1935 ylndan beri Pablodan ayr olmasna ramen, onun peinden Fransay dolama huyu
edinmiti. Pablo Pariste olduu zaman o da Parise gelmiti. Pablo Midiye gittii zaman onu takip
etmi, kald otelin yaknlarnda bir otelde konaklamt. 1946 ylnn yaznda onu Midide
grmemitim. Sanrm benim rolmn henz farknda deildi. Ancak Claudeun domasyla
hayatmzla ilgili btn ayrntlar renmi ve ondan sonra bize bir an bile rahat vermemiti. 1947
ylnn yaznda ne zaman plaja gitsek ve olu Paulo da genelde bizimle olurdu gelip yaknlarda bir
yere otururdu. nce Pablo ile konumaya balard. Pablo ise onu grmezden gelir, hatta srtn
dnerdi. Sonra Pauloya seslenirdi: Gryor musun Paulo? Ben babanla konumak istiyorum.
Onunla konumam lazm. Ona syleyecek ok nemli eylerim var. Burada yokmuum gibi
davranmaya daha ne kadar devam edebilir bilmiyorum, nk ben buradaym. Allah akna kalk ve
babana burada olduumu ve onunla konumam gerektiini syle. Paulo onu duymazlktan gelirdi.
Sonra Olga ya doru yaklar ve Seninle olun hakknda konumalym, derdi. Yant alamaynca
yine Pauloya dnp Seninle baban hakknda konumalym, bu ok acil, derdi. Genelde otelin
faturasn dememi olurdu ve Pabloyu bu durumla hemen ilgilenmezse ona saldrmakla tehdit
ederdi.
Sonra bizi sokakta takip etmeye balad. Bir gn o kadar ileri gitti ki, Pabloyu kolundan tutup
ekince Pablo dnp ona tokat att. Bunun zerine lk atmaya balad. Pablo onu sakinletirmek
iin Byle davranmaya devam edersen polise giderim, dedi. O zaman biraz kendini toparlayp
bizden uzaklat. Ama gittiimiz her yerde bizi takip etmeye devam etti. Davranlarn irkin
buluyordum, ancak ona dmanlk beslemiyordum. ok mutsuz ve talihsiz bir kadnd ve iinde
bulunduu durumla baa kamyordu. Ondan daha yalnz bir insan tanmamtm. Herkes ondan uzak
duruyordu. nsanlar neyle kar karya kalacaklarn bildikleri iin durup onunla konumaya
korkuyordu.
lk yl Olga bana dorudan hi saldrmad. Sadece gittiimiz yerlerde bizi takip etmekle ve
Pabloya aklna gelen her tehdidi savurmakla yetindi. Pabloya her gn mektup yazyordu. Genelde
benim anlamayacam dnerek mektuplar spanyolca yazyordu, ama ok az spanyolca
bildiinden ne yazdn anlamak ok kolayd: Eskisi gibi deilsin. Olun da be para etmez. Senin
gibi. Pariste kaldmz srece her gn aldmz tehdit mektuplar dnda ondan uzak
kalabiliyorduk. Ama Midiye gittiimiz zaman evde oturmaktan ok darda zaman geiriyorduk ve
Olga peimize taklmadan dar kamyorduk.
1947 ylnn Aralk aynda Parise dndk. ubat aynda Midiye geri giderken Claudeun dadsn
Pariste brakmtk. Ne zaman Claudeu bebek arabasnda dar karsam Olga bizi takip ediyordu.
Anneannem Midiye, yanmza gelmiti ve Msy Fortun evinden , drt ev aada kalyordu.
Olga srekli arkamda, tehditler savuruyor ve kocasn elinden aldm sylyordu. Ona hibir zaman
yant vermedim, nk bunun onu daha ok fkelendireceini hissediyordum. Anneannem ar
iitiyordu ama zaman zaman Neden bu kadn srekli bizi takip ediyor? diye soruyordu. Benim

durumumdan hi memnun deildi. Bu nedenle o kadnn Pablonun kars olduunu syleyemiyordum.

Haftalar geti ama Olgann fkesinde azalma olmad. Eer Claude ile dar ktmzda bizi takip
etmemise ben dnene kadar Msy Fortun evinin nnde beklerdi. Ben anahtarlarm bulup
Claudeu kucamda tutarken kapy amaya alrken Olga arkamdan yaklar ve beni tutup
ekitirmeye balard. Sonra eve benden nce girip Buras benim evim. Burada benim kocam
yayor, der ve beni bir kenara iterdi. Ona kar koymaya alsam da kucamda ocukla bunu
yapamazdm.
Evinde kaldmz yal yaync Msy Fort o zamanlar seksen be yandayd. Ei de elli
yalarndayd. Bana hibir zaman nazik davranmamt ve bir gn kapda yaadmz itimeyi
grnce cam at ve Olgaya seslendi: Seni hatrlyorum. Sen Picassonun karssn, deil mi?
Seninle yllar nce kocam Vollardn ressamyken tanmtk.
Bu beklenmedik tandk karsnda aran Olga memnun bir ekilde Tabii ki, dedi, Sana ay
imeye geliyorum. O gnden sonra Olga her gn Madam Fortun evine gelir oldu. Pencerenin nne
oturur ve ne zaman birisi Pabloyu grmeye gelse Kocam burada deil, diye seslenirdi. leden
sonra dar kt. Grdn gibi biz de yeniden birlikteyiz.
Pabloya byle devam edemeyeceimizi, derhal baka bir ev bulmamz gerektiini syledim. Olga
konusu onu pek rahatsz etmiyordu, nk o her gn Vallaurisye mlek yapmaya gidiyordu. Evde
kalp Olga ile uraan bendim. Ne zaman koridorda veya merdivenlerde onunla karlasak bana
tokat atyordu. Onunla mcadele etmeye cesaretim yoktu, ama bu duruma daha fazla katlanmak da
istemiyordum. Pabloya geici olarak baka bir ev tutabileceimizi ve bu srada kalc baka bir ev
arayabileceimizi syledim. Ramilerden bize bir ev bulmalarn istedi.
Bu arada Cuttoliler Midiye gelmiti. Msy Cuttoliye bir senatr olarak Olga konusunda bir ey
yapp yapamayacan sordum. Gerek anlamda bir yetkisi olmasa da ona antetli kda resmi
ifadeler ieren bir uyar yazarsa geri ekilebileceini dndm. lenin emniyet mdrne Olgay
aratt ve eer hareketlerine devam ederse kendisi iin hi iyi olmayacan syletti. Bunun zerine
Olga daha dikkatli davranmaya balad. Ancak o zamana kadar iki aydr beni rahatsz ediyordu ve bir
daha eve gelmese de Madam Forttan ve onun evinden ok sklmtm. Ancak Pabloyu zorlamadan
hibir ey yapmayaca akt. Bu yzden her gn evi ne kadar sevmediim konusunda ban
tledim. Sonunda Mays aynda Ramilerin ona Vallaurisde alabileceimiz ve hemen
tanabileceimiz La Galloise adndaki bir yerden bahsettiklerini syledi. Gidip baktk. Buras hibir
eyi olmayan kk ve ok irkin bir villayd, ama Fortlarn evinde daha fazla kalmaktansa bundan
ktsne bile raz olabilirdim. Bir hafta iinde evin iini beyaza boyadk, iki yatak, iki boyasz masa
ve drt tane tabure getirdik ve tandk.
Tanacamz sabah Pablonun morali bozuktu. Neden buna katlanmak zorundaym bilmiyorum,
dedi. Eer ne zaman bir kadn benim iin savasa tanmaya kalksaydm, hayatta baka bir eye
ayracak zamanm kalmazd. Ona hi kimseyle onun iin savamayacam syledim.
Belki de savamalsn, dedi. Bunu genelde ok elenceli bulurum. Bir gn Grands-Augustins
Caddesindeki byk stdyoda Guernica zerinde alrken yanmda da Dora Maar vard. Derken
Marie-Thrse geldi ve Doray grnce ok kzd. Benim bu adamdan bir ocuum var. Buras
benim yerim. Sen gidebilirsin, dedi. Dora dedi ki. Benim de senin kadar burada bulunmaya hakkm
var. Ben ona bir ocuk dourmadm, ama bunun neyi deitirdiini anlamyorum. Ben resim yapmaya

devam etim, onlar da tartmaya. Sonunda Marie-Thrse bana dnp Kararn ver. Hangimiz
gidecek? dedi. Bu ok zor bir karard. Farkl nedenlerle her ikisini de seviyordum: Marie-Thrsei
tatl ve nazik olduu ve ne istersem yapt iin, Doray da zeki olduu iin. Onlara karar
veremeyeceimi syledim. Ben hlimden memnundum. Kendi aralarnda karar vermeleri gerektiini
syledim. Bunun zerine gremeye baladlar. Bu benim en sevdiim anlarmdan birisidir.
Glmesinden yle olduu anlalyordu. Ben komik bir taraf bulamadm. Sonunda kendini toplad ve
tanma meselesine dndk.
Bak, dedi Pablo. Bu tanma iinin beni rahatsz etmesini istemiyorum. almama engel oluyor.
Fortlarn evinde kalmak senin iin ho olmayabilir, ama benim iin hi fark etmiyor. Bu yzden eer
tanmamz gerekiyorsa ii sen yapacaksn ve benim hayatmn da hi deimemesini salayacaksn.
Btn gn Marcel ve Pauloyu alabilirsin. Ama akam olduunda her eyi yerli yerine istiyorum.
Yarn eyalarm gzden geireceim. Bir kt paras bile kaybetmi olursan hesabn sorarm.
Neyse, btn gn sana ait. Bala bakalm.
Marcel, Paulo ve ben btn gn Fortlarn evi ve yeni ev arasnda mekik dokuduk. La Galloise
yaklak 8000 metrekare alannda bir bahenin iindeydi ama tepenin stndeki eve uzun bir
merdiven klarak ulalyordu. Belki krk defa elimiz kolumuz dolu bir ekilde merdivenleri inip
ktk. Gece olduunda yorgunluktan baylmak zereydik.
O gnden sonra Vallaurisde yaamaya balasak da sk sk Juan Krfezine gidiyorduk. Bir sre
sonra Olga yine bizi sokakta takip etmeye balad. Ancak bu sefer biraz uzakta duruyor ve bize laf
atmyordu. Ardndan plaja da gelmeye balad. Bir gn kollarm arkaya uzatm kendimi yle
destekleyerek oturuyordum. Olga arkamdan yaklat ve yksek topuklu ayakkablaryla ellerime bast.
Pablo neler olduunu grd ve kahkahalarla gld. Ne zaman ellerimi kumun stne koysam Olga
gelip zerlerine basyordu. Sonunda Olgann ayan yakaladm ve evirdim. Yz st kuma
kapakland. Bu ona yant verdiim tek olayd ve ie yaram olmalyd, nk o gnden sonra bir
daha bana yaklamad.
Ancak yeni ev benim karakterimi bir anda deitirmedi. O dnemde plajda otururken ekilmi
fotoraflarmzn birinde suratm asktr. Bir gn Pablo bana neyim olduunu sordu. Tanmak
istedin, buna katlandm, dedi. Ama hibir ey deimedi.
Hakl olduunu syledim. Ama tanmann onun gemiinin yaratt yk tamann yannda hibir
ey olduunu syledim.
Senin neye ihtiyacn olduunu biliyorum, dedi. Hayatndan memnun olmayan bir kadnn yapmas
gereken ey bir ocuktur. Ona bunun mantn anlayamadm syledim.
Sandndan daha mantkl, dedi. ocuk sahibi olmak yeni problemler getirir ve eski
problemleri aklndan karr. lk bata aka yaptn dnmtm, dndke daha mantkl
gelmeye balad. Ancak mantkl bulmak iin benim daha farkl nedenlerim vard. Ben tek ocuktum
ve hlimden hi memnun deildim. Olumun bir kardei olmasn istiyordum. Bu yzden Pabloya
itiraz etmedim. Onunla birlikte geirdiimiz hayat dndke, onu devaml olarak iyi bir ruh
hlinde grdm tek dnemin onunla yaamaya balamadan nceki 1943 ve 1946 yllar aras
hari Claudea hamile olduum zaman olduunu anladm. Bu dnem neeli, rahat ve mutlu olduu,
hibir problem yaamad tek dnemdi. ok gzel zamanlar olduunu hatrladm ve her ikimiz iin
de yine ie yaramasn diledim. Onu mutlu etmek iin on tane ocuk yapamayacam biliyorum, ama

en azndan bir tane daha yapabilirdim ve yaptm.

V. Blm
La Galloisea tanmamzdan yaklak ay sonra Pablo ile ilk defa ayrldk. Rus yazar lya
Ehrenburg Pabloya mektup yazp Polonyann Wroclaw kentinde dzenlenecek olan Bar
Kongresine katlmasn istemiti. Birka gn sonra Polonya Bykeliliinden birileri onu grmeye
geldi. Dou-Bat arasnda yaanan souk sava gerilimi ve Pablonun kendi pasaport problemi
nedeniyle seyahatin uakla yaplmas gerekiyordu. Pablo spanya vatanda olsa da Franco
hkmetinden kendisine bir pasaport vermelerini asla istememiti. stese yaparlard, ama bu onlarn
yetkisini tanmak anlamna gelirdi ve Pablonun o kadar ileriye gitmeye niyeti yoktu. Fransa iinde
zel izinle Fransz seyahat kart tayarak dolaabiliyordu, ama yurt dnda seyahat etmek zordu.
Ancak Polonyallar pasaportu olmasa da ona bir vize vermeye ok istekliydi. Sadece Paristen
Varovaya seyahatin kendi uaklarndan biriyle yaplmas gerekiyordu. Pablo seyahatin her
eklinden nefret eder ve umaktan ok korkard. Daha nce hi uaa binmemiti, ama nezaket adna
Olur, dedi. Daha sonra bunu unutacaklarn umuyordu.
Seyahatin planland gnden gn ncesine kadar da byle olacaa benziyordu ki, Polonya
Bykelilii Paristen Juan Krfezine bir kadn gnderdi. Kadn btn sabah, le ve akam
Pablonun yanndan ayrlmad. Sonunda Pablo aresizlikten yola kmak zere hazrlanmaya balad.
Eer gitmezsem ondan asla kurtulamayacam, dedi. Marcel onu Parise brakt. Oradan Paul
Eluard ile uaa bindiler. Eluardn kalp yetmezlii vard ve yolculuk her ikisi iin de zor olmutu.
Pablo kendisine yardm etmesi iin Marceli de gtrmt. Srecek araba yoktu, ama Marceli bir
tr muska gibi yannda tamt. Marcelin soyad Boudin, domuz sosisi anlamna geliyordu ve
Marcel de tam yle bir adamd. Pablo nasl bir ie girdiini bilmiyordu ama Marcel ile birlikte
yannda biraz Fransz topra gtrdn, bylece kklerinden kopmu hissetmeyeceini
dnyordu. veya drt gnden fazla kalmayacaklarn dnyorlard, ama o kadar elenmilerdi
ki iki hafta Polonyada bir hafta da Varovadan dndkten sonra Pariste kalmlard.
Pablo Vallaurisye dndnde ona ok dargndm. Bu yalnzca ilk ayrlmz deildi, ayn
zamanda ben bir aylk hamileydim ve giderken bana her gn yazacana sz vermi olmasna ramen
bir defa bile yazmamt. Her gn ondan bir telgraf almtm ama mesajlar ok tuhaft. ncelikle
hibiri Pablo imzasn tamyor, hepsi Picasso diye bitiyordu. Benim adm ise ok farkl
ekillerde yazlyordu. Bir gn Gillot, ertesi gn Gilot, sonra Gillo oluyordu. Deimeyen bir
tek ey oluyordu. Hepsi ptm, diye bitiyordu ama bunu kapclar, pler ve bunun gibi insanlar
sylerdi. Ne Pablo ne de Eluardn syleyecei bir ey deildi. Geriye sadece Marcel kalyordu.
Pablonun bana yazacak zaman bulamamakla kalmayp, gnlk telgraflar yazma iini de Marcele
braktn anladm. Dnd zaman suratm askt.
La Galloisea vard zaman terasta duruyordum. Yznde kocaman bir glmsemeyle uzun
merdivenleri trmand.
Srtarak Beni grdne sevindin mi? dedi. Bir tokat attm.
Bu ptm, iin dedim. Bir daha gnlne evden ayrlp tek mektup yazmadan hafta sonra
dndnde orada onu karlamayacam syledim. Claudeun odasna girdim ve kapy kilitledim.
Ertesi sabah Pablo ben ancaya kadar kapy yumruklad. Atktan sonra Claudeun neler yaptn

sordu. Bana Polonyadan bir mont getirmiti. Krmz, mavi ve sar renklerde kyl desenleri olan,
ii kara koyunyn kapl kahverengi deri bir monttu. i beyaz yn kapl benzer bir montu da Claude
iin getirmiti. kimiz de nceki akam olanlardan bahsetmedik. Ama ondan sonra Pablo ne zaman bir
yere gitse bana mutlaka gnde en az bir mektup gndermeye balad.
Tokadn kesinlikle faydas olmutu. Pablo srekli hayatta iki tr kadn olduu yolundaki teorisinden
bahsederdi tanralar ve paspaslar. En azndan o an iin benim tanra olduum akt.
Pablonun Varovada en memnun olduu eylerden biri ehri yeniden ina etmekten sorumlu be
veya alt mimarla grmek ve onlardan planlarn ve hangi yntemleri kullanmay dndklerini
dinlemekti. naat malzemeleri azd. zellikle hibir eyin boa harcanmamas Pablonun houna
gitmiti. Btn molozlar toplanyor, krlp imentoyla kartrlyor ve yeni Varovann ina edildii
malzeme oluturuluyordu. imentoya kk talar eklenince gleniyor, eski malzemelerin yeniyle
karmas btn destekliyordu.
Kongreye dnyann her yerinden gelen insanlar katlmt ve ortam Pablonun anlatt kadaryla
scak ve dostayd.
Yalnzca bir tek olumsuz olay oldu, demiti. Bykelilikteki akam yemei tam bir felaketti.
Polonyallar her zaman ak fikirli ve bamsz insanlar olduu iin birinin benim resimlerimi siyasi
nedenlerle eletirebilecei kimsenin aklna gelmemiti. Yemein sonunda kadeh kaldrlrken Rus
delegasyonundan biri ayaa kalkp kongrede beni grd iin memnun olduunu, ama Batnn
burjuva kltrnn en kt yanlarn temsil eden rm bir tarzda resim yapmaya devam ettiim
iin zldn syledi. Empresyonist-srrealist bir tarzm olduundan bahsetti. Oturur oturmaz
ben ayaa kalktm ve onlara partili birilerinin benimle byle konumasn dinlemeyeceimi ve
empresyonist-srrealist ressam olduumdan bahsetmesinin houma gitmediini syledim. Eer bana
hakaret etmek istiyorsa en azndan doru terimleri kullanmas ve bana Kbizmin yaratcs olduum
iin hakaret etmesini syledim. Bana Nazilerin Almanyada ve Fransay igalleri srasnda YahudiMarksist ressam olduum iin hareket ettiini ve bu tr konumalar hep tarihteki talihsiz anlarda ve
gzmde hi deeri olmayan insanlardan duyduumu belirttim. Sonra herkes sinirlendi ve bir eyleri
protesto etmeye balad. Polonyallar belki baz resimlerimin rm olabileceini syleyerek
Sovyetleri sakinletirmeye alt. Ama yine de Ruslarn konuklarna hakaret edemeyeceini
eklediler.
Pablo Polonyadan dndkten sonra yeniden Ramilerin mleki dkknnda almaya balad,
ama oradan memnun deildi. Seramikten bkmaya balamt. Ta baskyla ok uram ve btn ta
bask sresini deitirmiti. Kendisinden nce hi kimsenin denemedii yeni teknik olanaklar bulmu
ve bylece almalar esiz zellikler kazanmt. Heykelde bile hemen hemen sfrdan balayp
para para ilerlemi ve heykellerinin tamam bronzdan dkld zaman kiilik ve kendisinin ok
memnun olduu kalclk kazanmt. Ancak mlekilikte kullanlan malzemelerin nndeki
seenekleri snrladn ve aradn tam olarak asla bulamadn hissediyordu.
Ortaya kan bir eserdir, ama sanat eseri deildir, demiti. Malzemenin kendisinin benim
harcadm yaratcln arln kaldramayacan dnyorum. Ucuz paket kd zerine resim
yapmm ve sonra bu tr kdn havayla uzun sre temas ederse paralandn fark etmiim gibi.
Bunlar da yle ya da byle yok olmaya mahkm. Daha sonra farkl nedenlerle mlekilie yeniden
balad, ama bu dnemde brakmasnn nedeni buydu.

Ekim aynda Parise dndk ve Pablo Kahnweilern galerisinde 1946 ylnda Msy Fortun
evinde yaarken yapt baz resimlere yer verilen bir sergi at. Bunlar imdi Antibes Mzesinde
olanlara benzer eserlerdi. Yln sonunda ilk seramik sergisini Fransz Dn Evinde at. Sanat
dnyasnda ses getiren bir sergi oldu, nk yaratclnn bu yeni boyutu ilk defa ortaya kyordu.
Burada sergilenenler yapt seramiklerin en iyileriydi en azndan en yaratc olanlaryd nk
eserler arasnda ilk ilham dalgasyla yaptklar, kadn eklinde kulplu kpler vard. Daha sonralar
yapt seramikler daha nce denedii ve iyi bildii bir tarzdaki ustaln gsteriyordu.
Sergi iin hazrlk son ana kadar karklk iinde geti. Seramikleri almalar iin Vallaurisye
kamyonlar gnderildi ama Parise ulamakta geciktiler. Cam kseler de zamannda hazr deildi. Her
ey altan birka saat nce gelebildi. Sergi iin yalnzca sanatsal ve teknik olarak baarl olan
paralar semitik. Bu paralar Fransz Dn Evinde grnce yaptklar etkiye biz de ardk.
Pablonun mlekilie yapt katky anlayanlar heyecanlanmt, ama insanlar genelde tepkisiz
kald. Pablodan bekledikleri bu deildi.
armay ve korkutulmay bekliyorlar, demiti alayc bir ekilde. Eer canavar glmserse
hayal krklna urarlar.
Sergiden sonra Pablo yeniden resim yapmaya balad. K ok youn gemiti. Genelde
Mourlotnun stdyosunda bask tayla alyordu ve morali hep yerindeydi. Zayf kadnlara asla
tahamml edemedii ve o dnemde ben ikinci defa her zamankinden daha az zayf grnmeye
baladm iin gzlerindeki nezaketin arttn gryordum. Bunlar ok mutlu gnlerdi. Pablo ok
dikkatli ve ou zaman olduka sakindi.
Polonyal Mantoyla Portre adn verdii ta basklar ve ok sayda yalboya yapt. Bunlarn
hibiri natralist deildi ve bazlar Reverdynin llerin arksna yapt resimlerde kefettii
ritimlerin devam niteliindeydi: Uzun, ucu yuvarlanm dz izgiler. Resimlerde yz genelde resmin
geri kalanndan tamamen farkl bir biimde siyah ve beyaz renklerde yaplm ve yerine yaptrlm
gibi grnyordu. Resmin geri kalan ise olduka hareketli, kenar izgileri yerine canl renklere
boyanm geni alanlarn stne izilen hareketi ve gerilimi gsteren izgilerden oluuyordu.
Bir gn Pablo bu resimlerden birine gslerimi izerken bana, Eer kii tam olan dnrse,
demiti, yani, nesneyi pozitif ekliyle deerlendirirse, etrafndaki alan yok olur. Eer yalnzca
nesneyi evreleyen alan dnrse nesne yok olur. Bizi en ok ilgilendiren bir eklin iinde veya
dnda ne olduudur. Czannenin elmalarna baktn zaman aslnda elma resmi yapmadn
grrsn. Yapt bu yuvarlak eklinin stne boluun uygulad arln resmidir. eklin kendisi
ii bo bir alandr. evresindeki boluk zerine yeterinde bask yapt zaman elmann aslnda
olmamasna ramen varm gibi grnmesine neden olur. nemli olan eklin stne boluun
hareketidir.
Bu dnceyle Pablo Mutfak adn verdii byk bir tablonun ilk hlini yapt. Resim bazen akam
yemeklerimizi yediimiz Grands-Augustins Caddesindeki evin mutfana dayanyordu. Mutfak
beyaza boyalyd ve normal malzemelerin ayn sra ku kafesleri de vard. Kularn dnda mutfaa
renk veren sadece duvardaki spanyol tabaklaryd. Bu yzden mutfak beyazl yalnzca kularn ve
spanyol taban krd bo bir beyaz kpt. Bir akam Pablo Bunun bir tablosunu yapacam
bu hiliin, dedi. Ve tam olarak bunu yapt. Oday meydana getiren btn g izgilerini ve hedef
gibi grnen birka emerkezli daire yapt spanyol tabaklar. Geride belli belirsiz bayku ve

kumrular vard.
Bitirdikten sonra yeniden bakt ve dedi ki: imdi bu tablonun gidebilecei iki yn olduunu
gryorum. Bunun aynsndan bir tane daha yapp yeniden balayacam. Sen bu noktaya kadar bir
tane daha yap. Ben oradan devam ederim. Yarna hazr olsun, dedi. Beni acele ettirdii iin
homurdanmaya baladm ama Peki, peki, dedi. Karakalemle yap yeter. Bunun tamam siyah beyaz
olduu iin iin kolay olur. Resmin kopyasn karamayacam kadar byk olduunu syledim,
ama bu onu durdurmad. Nasl yapmak istersen olur. Karelere bl ve yle al, umurumda deil.
Ama aslndan bir milimetre bile farkl olmasn istemiyorum. Ve yarn akama bitmi olmasn
istiyorum.
Tek bama alarak ertesi akama kadar asla yetitiremeyeceimi biliyordum 2,5 metre
uzunluunda ve neredeyse 2 metre yksekliindeydi. Bu yzden ertesi sabah Pablonun kendisi de bir
ressam olan yeeni Javier Vilatoyu yardma ardm. lenden akam sekize kadar altk ve
yaptmz Pabloya gsterdik. Bir defa bakt, geri ekildi ve homurdanmaya balad.
Sana tam olarak dieri gibi yapman sylemitim, dedi. Sa st kede olmam bir ey var.
Ben iimizi mkemmel yaptmz dnyordum. Eer bir eyler olmamsa muhtemelen sebebi
tuvalin dikdrtgen olmamasyd. Pablo srtt. Bu tam bir Franoise yant oldu. Sen ustalnda bir
hata yapyorsun ama suu tuvale atyorsun. ok sama. l istersen.
ltk. Karlkl kenarlar tam olarak paralel deildi. Sa st ke santimetre daha ksayd.
Pablo telefona kotu ve tuvallerinin ounu yapan Montparnassedaki Casteluchoyu arad ve ona
bard. Ertesi sabah tabloyu tuvalden kardk, ltk, tuvali deitirdik ve santimetreyi bu arada
dzelttik.
Zaman zaman Pablo bana byle bir eylerin kopyasn karma, yani resmi bir noktaya kadar yapma
ii verirdi. Bunu genelde Mutfakta olduu gibi bir hareketi mantksal olarak sonucuna ulatrdktan
ve resmi tamamladktan sonra yol ayrmnda dier taraftan gitseydi neler olabileceini merak ettii
iin yapard. O noktaya gelinceye kadar yapt her eyi yeni batan yapmamak iin bana bir
kopyasn yaptrrd. Ben bazen nce kalemle hafif bir izimini yapar, sonra ilk resimdeki kuvvet
hatlarnn zerinden frayla giderdim. Bylece deiiklik yapabilecei noktaya kadar hzl gelmi
olurdu. Bylece esas noktaya daha abuk gelir ve zerinde daha uzun sre alrd.
O k buna benzer veya drt i daha yaptm. ou benim yeil sal yuvarlak bir ekille biten
dorusal portrelerimdi. Pablo iin benim yardmm en sevdii ataszlerinden birinin ne kadar doru
olduunun ispatyd: Eer tablolarmdan birini New Yorka telgrafla gnderebilsem, dedi,
herhangi bir ev kadn da doru dzgn yapabilir. Resim, yolun tek yn olduunu gsteren trafik
gibi bir iarettir.
kinci ocuumuzun doumundan nceki aylar benim iin ou bakmdan Claudeun doumundan
nceki aylara gre daha kolay geti. Claudea hamileyken bir ocuk sahibi olmak benim iin byk
bir endie kaynayd ve ok gergindim. Ama bu sefer ikinci bir ocuk sahibi olma fikrini
kabullenmitim ve Claudeun doumundan bir hafta nce gittiim kadn doum doktoruyla bu sefer
hamileliimin bandan itibaren grmtm. Ayrca ilk hamileliim srasnda Pablonun
evresindeki hemen hemen hi kimseyi tanmyordum. Ama arada onun dnyasndaki kendime ait yeri
edinmitim ve sonu olarak her ey ok daha az karanlk grnyordu.

Ancak fiziksel olarak kendimi zayf hissetmeye balamtm. Pablo ve ben her zaman yatmaya ok
ge giderdik. Ayrca ben btn k resimlerim zerinde altm ve sabahlar Claude yznden
erken kalktm iin ok yorgun oluyordum. Uyuduum zaman da dinlenemiyordum. Claude neredeyse
iki yandayd ve arabasnda durmuyordu. Genelde Grands-Augustins Caddesine ktmz zaman
onu kucamda tardm ve bu iyi bir fikir deildi. kinci bebein doumundan iki ay kadar nce
doktor bana durumumdan endie ettiini syledi. Bir ay sonra yine onu grmeye gittiim zaman beni
muayene etti ve gn sonra tekrar gitmemi istedi. O zaman beni yeniden muayene etti ve eve
gitmemi, eyalarm toplamam ve klinie yatmam syledi. Salle Pleyelde bar kongresinin al
o gn yapld 19 Nisan 1949 ve Pablonun sergisi olduu iin itiraz ettim ve doktora bunun
gerekten gerekli olup olmadn sordum. Bana gerekli olduunu syledi. Bu gesin diye sana ine
yapmayacam, dedi. Ona msait olmadm ve Pablonun ok ii olduunu syledim. Umurumda
deil, dedi. Benim dediim gibi olacak. O yzden konuarak zaman kaybetmeyelim.
Eve gittim ve Pabloya doktorun ne sylediini anlattm. Marcelin beni klinie gtrp
gtremeyeceini sordum. Pablonun can skld.
Bugn Marcele ihtiyacm var, dedi. Bar kongresine gideceimi biliyorsun. Ayrca Paul
Robesonu almam lazm. Durumun onun iin glk yarattn bildiimi, ama benim iin de g
olduunu syledim.
Bir arabaya ihtiyacn varsa baka bir zm bulmalsn. Ambulans arsan olmaz m?
Srtn duvara dayan hlde oturan ve gazetesini okuyan Marcel bize bakt. Kongreye giderken yol
stnde onu klinie brakabiliriz, deil mi? diye sordu Pabloya. nemli bir taktik karar
veriyormuasna konuyu tarttlar. Sonunda Pablo omuz silkti. nce beni brak, dedi. Sonra
gelip onu alrsn. Ge kalmak istemiyorum. Bundan gn nce benim yerime doum sancs eken
Pablo, anlalan imdi endiesini kongreye evirmiti.
Klinie vardmda saat neredeyse beti. Doktor beni bekliyordu nk saat ikide orada olmam
lazmd. O akam saat sekize doru bebek bir kz dodu. Pablo zaman zaman Salle Pleyelden
telefon edip durumumla ilgili bilgi alyordu. Kongreyle ilgili endiesini kaybetmi ve gergin baba
aday rolne brnmt. nl kumrusun resmi bar kongresinin aln haber veren posterlerin
stnde Parisin her yerine yaptrlmt. Kz olduunu duyunca adn Paloma koymaya karar
vermiti. Klinie koup yeni kumrusunu grmek istemiti. Onu ok gzel, tatl, muhteem
bulmu ve heyecanl babalarn kulland btn dier kelimeleri kullanmt. Daha nce kafas
kark olduu iin defalarca zr diledi.
Ertesi sabah koridorda tartan insanlarn sesini duydum. Bunlarn ieri girmeye alan gazeteciler
olduunu dnyordum. Ofisi aradm. Odama girmelerinden hemen nce grevli yetiti. Sahte
isimler vererek ve ziyareti taklidi yaparak odamn bulunduu koridora kadar gelmilerdi. Odamn
kapsnn nnde bir hemireye rvet vererek Palomann resmini ekmek istemilerdi. Hemire
bana Palomay dar karmas iin kendisine yz bin frank teklif ettiklerini syledi. Reddetmesine
ramen ieri dalp ekebildikleri kadar fotoraf ekmeye alacaklard. O noktada grevli gelmi ve
hepsini dar atmt.
Palomaya hamileyken aylar boyunca Pabloyu yeni bir takm elbise almaya ikna etmeye altm.
Ama onun iin yeni bir ey almak eski bir eyi atmak kadar zordu. ay boyunca eskilikten yrtlmak
zere olan iki takm elbisesini giymiti. Palomann doduu gn iki takm elbiseden daha eski olan

giyiyordu. Kuma o kadar incelmiti ki, klinie gitmek zere Marcelin kulland arabaya binerken
pantolon dizinden yrtlmt. Belverede Klinii olduka zppe bir yerdi ve Pablo o akam geldii
zaman elindeki paltosuyla nn tuhaf bir ekilde kapatmaya altn fark ettim. Paltosunu elinden
brakt zaman pantolonun dizinin yrtlm olduunu grdm. Artk yeni bir takm elbise almasnn
zamannn geldiini syledim.
Bu zaman alr, dedi. Bana zel dikilesi lazm. Hazr alsa bile stndekinden daha iyi olacan
syledim. Sonunda hakl olduumu kabul etti ve terzisinden bir takm elbise dikmesini istedi. Dikilen
elbiseyi bir ay kadar sonra ald. Ama klinikte kaldm bir hafta boyunca her gn ayn eski takm
elbiseyle geldi. Hava ok scak olmasna ramen eski paltosunu da giymek zorunda kalyordu.
Pablo gmlek veya ayakkab alrken sorun yaamyordu, ama takm elbise almak onun iin dertti.
Gs ve omuzlar ok geniti. Bu blgede ok iri bir adamn oranlarna sahipti, ama geri kalan ufak
tefek olduu iin stne uyacak bir ceket bulamyordu. Cekete uyacak bir de pantolon alrsa kollar
ve boynu ceketten frlam gibi grnyordu. Terziye iki veya defa provaya gitmek de gznde
byyordu.
Bu hayatm alt st eder, diye aklamt. Provaya gideceimi bilirken resim yapamam. Bunun
nedenini hep merak etmiimdir, nk diiye veya terziden ok daha skc pek ok yere
gidebiliyordu. Onunla terziye gitmeye baladm zaman nedenini anladm. Ne zaman provaya gitse
terzi, Sizi giydirmek ok zor bir i Msy, gibi bir eyler sylyordu. Gvdenizin st ok uzun
ve gl ama aslnda ufak tefek bir adamsnz. Pablo bunu ne zaman duysa kvranyordu. Bu yzden
ne zaman onu bir terziye gitmeye ikna etsem ve prova boyunca dilerini sksa, veya drt takm
elbise smarlyordu. Bylece uzun zaman terziye gitmek zorunda kalmyordu. Takm elbiseler eve
geldii zaman onlar eski, gve yemi takm elbiseleriyle ayn dolaba koyuyordu. Bu yzden yeni
elbiseleri de karp giyinceye kadar gve yemi oluyordu. Ama benim eski elbiseleri atmaya iznim
olmad iin giymedii takm elbiseler daha batan eskimi oluyor ve alt ayda bir ayn sre
yeniden balyordu.
Pablo ile yaamaya baladm zaman ne giysim ne de alacak param vard ve eitli nedenlerden
Pablodan para istemedim. Claudea hamileyken Pablonun uzun zamandr giymedii eski, gri, flanel
bir pantolonunu dn alma durumuna gelmitim. Daha sonra yllar boyunca yaptm en korkun
eylerden biri olarak bunu benim yzme vurdu. Sk sk bu konuda yaknrd: Tek yapman gereken
gidip kendine bir pantolon almakt ama sen benim stme uyan tek pantolonumu giydin. Artk o
pantolonu giyemeyeceim nk bollatrdn. Aslnda bollatrmamtm, nk klinie gittiim
zaman bile pantolon bana bol geliyordu. Yalnz ilk defa giydiimde bile ok eski olan bu pantolonun
artk giyilecek yeri kalmamt.
Sonunda orada burada duran eski kyafetler sinirlerimi bozmaya balad. Paloma doduktan sonra
evde hibir eyi saklayacak yer kalmamt. Pariste atlyelerin dnda yalnzca iki odamz vard.
Eski kyafetlerden bazlarn atmaya karar verdim. Pablo sahip olduu herhangi bir eyin atlmasna
kar kaca iin daha nce bunu yapmaya almtm ama yapamamtm. Bir seferinde eski bir
kyafeti pe atmtm ama khya Ins kyafeti pten alp Pabloya gtrm ve masum bir ifadeyle
Bakn Madam neyi atm. Yanllkla atmtr, deil mi? demiti. Daha sonra Pablo haftalar
boyunca bana sylenmiti. Bu yzden eski kyafetlerin hepsini topladm ve Vallaurisye giderken
yanmzda gtrdm. Ama orada bir eyi attm zaman bahvan bulup giymi ve ertesi gn ie yle
gelmiti. Bu tpk denize attmz cesedin suyun stnde yzmesi gibi bir eydi. Bahvana Pablonun

o eski giysiyi giymesinden holanmayacan syledim. Byle durumlarda tuhaf davranrd. Benim
kyafeti atmam zaten byk bir sutu. Eski kyafetini baka birisinin giyiyor olmasn Pablo asla
unutmazd.
Ama bu hl giyilir Madam, diye kar kt.
Olmaz dedim. Akln elmek iin benim eski kazaklarmdan birkan verdim, nk benim
llerimdeydi. Bir akam ona verdiim acayip grnml kazaklardan birini giymi, bahede sessiz
sedasz alyordu. Uzaktan gren biri alann ben olduumu zannedebilirdi. Merdivenlerden kan
Pablo onu ve hemen ardndan benim evden ktm grd. Kfretmeye balad.
Allah kahretsin! Bir gn sen de ona benzeyeceksin ve ayn onun gibi kambur olacaksn. O zaman
giysilerini nne gelene vermenin ne olduunu anlarsn.
Ayn eyi tekrar yaadmzda neredeyse bu yzden ayrlyorduk. Bahvana kazaklarmdan
verirken araya Pablonun eski bir set taklidi ceketi de karmt. Pablo atlyeden gelip bahvann
kendi ceketini giydiini grnce, fkeden deliye dnmt.
Artk ok oldun! diye bard. Bu sefer bu yal irkin adama dnecek olan benim. (Bahvan
Pablodan yirmi ya genti.) Bu ok korkun! Canavarlk! Bunu ban sen yapyorsun, yle mi? Eer
niyetin buysa ben hemen gidiyorum. Pablo sakinleene kadar epey uratm. Sonunda Pablonun
eski, gve yemi kyafetlerini yakmaya baladm. Elerinin cesetlerini yakan Landru veya Msy
Verdoux gibi hissediyordum. Ardndan klleri kartrp arasnda yanmam ve beni ele verebilecek
dme kalp kalmadna bakyordum.
Bir gn Vallaurisde dzenlenen bir ekilite bir kei kazandk. Bize keinin dii olduu
sylenmiti ama kei erkek kt. Kei evdeki varln hepsi birbirinden ekilmez eitli ekillerde
gsteriyordu. ncelikle ok kt kokuyordu. Evin btn odalarnda dolaabiliyordu, nk
ailesindeki hayvanlarla insanlardan daha fazla ilgilenen Pablo bana Eer kk bir keim
olacaksa her yere koabilmesini isterim, demiti. Onu ocuklarmdan biri gibi seviyorum. Bana
ok kzarsa Keimi senden ok seviyorum, derdi. Bir keresinde daha ileri gidip Yalnzca keimi
seviyorum nk her zaman sevimli olan yalnzca kzm, demiti. Mesele u ki, bu sevimli dii kei
aslnda sadece yal erkek keilerin koktuu gibi kokan bir erkek keiydi ve btn gn evde
sallanarak yryp can en zaman isterse btn pis eyleri bulup karyordu. Ayrca o zamanlar
yanda olan Claudeu hi sevmiyor ve sanki boa gibi onu arkasndan boynuzlaryla yakalayp
frlatyordu. ki ay sonra keiden iyice bkmtm. Bir gn eve bir ingene geldi. Bana bahede etrafa
baknp ylan veya zararl baka hayvanlar bulup ldrebileceklerini sylediler. Onlara evde zararl
bir kei olduunu syledim onu alp giderler miydi? ok sevindiler. Keiyi alp gtrdler ve ben
aylardr ilk defa huzur buldum.
lende atlyeden eve gelen Pablonun ilk syledii Sevgili minik beyaz meleim nerede benim?
oldu.
Sevgili minik beyaz meleini yoldan geen bir grup ingeneye verdim, dedim.
Sen aalk bir insansn! diye bard. Senin gibi bir kadn grmedim. Marcele dnd ve
Byle bir kadn olduunu akln alyor mu? dedi. Hayatnda bu kadar yapmack birini grdn m?
Bir dn! Hayatmn hazinesini pis ingenelere veriyorsun! ansm da yanlarnda gtrdklerine

eminim. Pablo yklmt.

Pablo sayesinde ngilterede kaldm sre iinde stnkr bir bilgi edindiim bir alanda uzman
olmutum. ngilterede arkadalarm masaya tuz dkersem sa elimle toplamam ve sol omzumun
stnden arkama atmam, aksi takdirde uursuzluk getireceini retmilerdi. Pablo ile yaamaya
baladm gnden itibaren batl inanlarla nasl yaamam gerektii konusunda eitime balamtm.
Eer apkasn yatan stne koyarsam ki bunu sk sk yapyordum, bu yalnzca apkasnn doru
yerde olmad anlamna gelmekle kalmyor, ylsonuna kadar o evde birinin leceini de ifade
ediyordu. Bir gn evde kendi aramzda bir kabare oynuyorduk. Bu srada ben bir emsiye atm.
Bunun ardndan tam bir kriz patlad! Orta parmaklarmz iaret parmaklarmzn stne koyup
uursuzluk birimize ulamasn diye Kertenkele! Kertenkele! diye bararak odann iinde dnmeye
baladk. Ekmei masaya koyarken kubbeli tarafn ste koymak zorundaydm, yoksa bamza
korkun eyler gelirdi.
Bu tipik spanyol batl inanlarnn yan sra Pablo Olgadan Tanr bilir ka tane Rus batl
inanlarn da almt. Ne zaman bir yolculua ksak, ne kadar ksa da olsa, ailenin tm yeleri
kmak zere olduumuz odada en az iki dakika oturmak zorundayd. Ancak ondan sonra bamza
kt bir ey gelmeyeceinden emin olarak yolculua kabilirdik. Bunu ok ciddi bir ifadeyle
yapardk ve zaman dolmadan ocuklardan biri glecek veya bir ey syleyecek olursa, Pablo yola
kmazd. Pablo glp Bunu sadece elencesine yapyorum, derdi. Bir anlam olmadn
biliyorum ama yine de
Ayn ekilde Pablo ateistti szde. Zaman zaman annemden veya anneannemden aldm
mektuplarda benim iin dua ettiklerini sylerlerdi. Pablo her zaman Benim iin de dua etmeleri
lazm, derdi. Beni dlamalar hi ho deil. nanmadna gre kendisi iin dua edilmemesine
neden aldrdn sorardm. Ama umurumda, derdi. Benim iin dua etmelerini istiyorum. Byle
insanlar bir eylere inanr ve ettikleri dualarn onlara faydas dokunur. Bana da faydalarnn
olmamas iin bir neden yok.
Birisinin kesilmi trnaklar veya salarn eline geirenin bu kii zerinde g salayabileceine
dair ilkel bir inan vard. Ancak dmann eline gemesin diye bunlar yaklrsa kii lebilirdi.
Gerek inananlar kesilmi salarn ve trnaklarn gvenle atabilecekleri bir yer bulana kadar
yanlarnda tarlard. Pablo san kestirmekten hi holanmazd. Aylarca uzun, darmadan sala
dolap berber dkknnn kapsndan ieri girmezdi. Eer birisi sann ne kadar uzadn
syleyecek olursa, olay karrd. ncildeki Kelile ve Dinme hikyesinde olduu gibi san erkeklik
sembol olmas dncesinin de onu korkuttuundan eminim. Sakal sorun olmazd, nk her gn
tra olur ve bu konu kendiliinden zmlenirdi. Ama sa baka bir konuydu. Sa uzadka iine
dt ikilem karsnda daha ok can sklrd. Genellikle sonunda san bana kestirir veya gizlice
kendisi keser ve son derece kt sonular alrd. Bir gn Vallaurisde Arias adndaki spanyol bir
berberle tant. Bir nedenle Ariasn gvenilir bir adam olduunu dnmt. O gnden sonra
Pablonun ne zaman san kestirmesi gerekse Arias La Galloisea gelir oldu. San ne yaptklarn
hl bilmiyorum. Ortadan kayboluyordu. Arias spanyol olduundan Pablonun o gn iin bile olsa
cancier dostu oluyordu ve Pablo onun yannda korkularn tamamen unutuyordu. O zamandan sonra
yllar iinde Pablo Cannesda La Californie ve Mouginsde Notre-Dame-de-Vieye tandktan sonra
bile Arias hayatnda yer almaya devam eden nadir kiilerden biri oldu. Pablo ard zaman evine
gidip san keserdi.

Pablonun dzenli olarak takip ettii baz baka takntlar daha vard. imdi bile ne zaman Claude
ve Paloma tatillerini geirmek iin babalarnn yanna gitse, Pablo Claudeu valizinden en az bir
para bir ey almadan brakmaz. Babasnn Claudedan ilk ald ey yeni bir apkayd. Bundan sonra
birka apka daha ald. Pablonun apkalar ok sevdii dnlebilir. Ama aldklarnn yerine
Claudea baka apkalar verdi. Ald baka bir ey de ak mavi, poplin bir yamurluktu. Bu
yamurluk kk bir ocuun zerinde gzel duruyordu ama yal bir adama uygun deildi. Yine de
Pablo almakta srar etmiti. Claude ne zaman Mididen dnse babasnn pijamalarn veya
kravatlarndan birini veya daha fazlasn alm olduunu grrdm.
Sonunda Pablonun bu ekilde Claudeun genliinin biraznn kendine gemesini umduunu
anladm. Bir bakasna ait olan bir eyaya el koyarak kendi mrn uzatacan dnyordu.
Biz La Galloisea tanmadan nce orada ok yal iki kadn oturuyordu. Birka yl nce arazinin
giriindeki garajn stndeki daireyi Madam Boissire adndaki yal bir kadna kiraya vermilerdi.
Madam Boissire en az yetmi be yandayd. Resmi olarak sanat-ressamd ama Vallaurisli gen
kadn danslara retmenlik yapmak gibi baka becerileri de vard. Dans gen kadnlar garajn
arkasnda uuan elbiselerinin iinde dans ederdi. Madam Boissire grdm en mavi gzlere
sahip, dank beyaz salar yznn iki tarafndan bukleler hlinde inen ufak tefek bir kadnd.
1925lerin tarznda giyinir, geni kenarlkl apkalar takar, kalalar geni pantolonlar ve yaldz-lame
sslemeleri olan uzun ceketler giyerdi. Btn giysileri ok gsterili ve kirli olurdu.
Pablo ile La Galloisei ilk grmeye gittiimiz gn Madam Boissire solmu ssl elbiseleri iinde
yola bakan balkonunda oturuyordu. Bizi cokuyla karlad. Araziyi almakla kimin ilgilendiini
elbette duymutu ve Buray sanatlarn alacak olmasna ok sevindim, demiti. Ben de bir
sanatym. Grnts ve teatral tavr beni biraz artmt, ama ok nazikti ve orada birilerinin
yaayacandan ne kadar memnun olduunu tekrarlayp duruyordu.
Tandktan sonra Madam Boissirein yrmekte zorlandn fark ettim. La Galloisein bulunduu
tepelere kmak iin dar, dolambal yollardan trmanmak zorunda kalmadan alveriini yapabilmesi
iin ona ehrin iinde bir ev bulmay teklif ettim. Bu bizim iin de rahatlk olurdu, nk o zaman
ofr Marcel Juan Krfezinde bir otelde kalmak yerine garajn stndeki yerde kalabilirdi. Ama
Madam Boissire beni dinlemedi bile. Ne zaman bu konuyu asam, Ben burada yayorum ve burada
leceim, dedi. Bir gn onu arabayla Vallaurisde arya bakan ok rahat ve ferah bir evi grmeye
gtrdm. Ama bu evin faydalaryla hi ilgilenmedi. Beni evden karamayacaksn, dedi.
Yaadm yerde lmeye niyetliyim. Konuyu uzatmann anlam olmadn anladm iin orada
braktm. O gnden itibaren Pablodan nefret etmeye balad. Garajn nne Buras Madam
Boissirein evidir. Buras Msy Picassonun evi deildir. Ayrca Msy Picasso berbat bir
ressamdr, yazan tabelalar koydu. Bu yazlar okuyan herkes glyordu. Ne zaman birinin bu
tabelalar okuduunu grse balkona kar ve Msy Picasso ok kt bir ressamdr. Onunla
zamannz boa harcamayn, diye seslenirdi.
Kendi resimlerinde Maurice Denisden etkilenen sembolik dini unsurlar bulunuyordu. Pablonun
eytan olduuna karar vermiti. Pablo ne zaman yanndan gese eytan karacan dnd
iaretler yapyordu. Bu, Pablonun houna gidiyordu. kimiz de onun iin zlyorduk ve istedii
kadar elenmesine izin verdik. Eninde sonunda kendisinin de istedii gibi orada leceini
dnyorduk. Sonunda olan da aa yukar buydu.

Yllar sonra birka arkadamla Noeli geirmek zere Paristen La Galloisee gittik. Noelden
nceki gn len saatlerinde vardk. Garaja girerken st kattan grltler geldiini duydum. O
dnemde Madam Boissire seksen be yanda olmalyd ve hl orada yalnz ve pislik iinde
yayordu. Evini temizletmeye ve boyatmaya almtm ama ieri kimsenin girmesine izin
vermiyordu. Grltden nce Pabloya hakaret ettiini zannettim, nk bu huyundan vazgememiti.
Ama dinledike grltlerin inleme olduunu anladk. Evinde kocaman, saldrgan bir kpek
besliyordu ve benim eve girip kendimi kpee srtmaya hi niyetim yoktu. Caddenin karsna geip
bahvan ardm. Balkona trmandk ve ieri baktk. Kpek havlyor ve byk cumba penceresine
pene atyordu. Arkasnda Madam Boissirein yerde yattn grdm. Aa indik ve eve gidip
Antibesdeki hastaneye telefon edip ambulans ardm. Evde kpek olduunu sylediim zaman
kpekle benim ilgilenmem gerektiini, yoksa adamlarnn ieri girmeyeceini belirttiler. Arabayla
Cannesdaki veterinere gittim. Veteriner bana kpei uyutmak iin gerekli olan dozun iki kat ila
verdi. lac kartrmak iin biraz et aldm ve La Galloisee geri dndm. Evin kapsn atm ve eti
kpee doru attm. Ksa srede uyudu.
Madam Boissire beni grdne sandmdan daha ok sevindi. O sabah yataktan kalkarken
dm ve kala kemiini krmt. Ama ben orada olduuma gre kollarmn arasnda mutlulukla
lebileceini syledi. Kpeinin iyi bir yuva bulmasn salayacama sz verdirdi. Ambulans
gittikten sonra belediye ekipleri gelip hl uyuyan kpei gtrd. Madam Boissire hafta kadar
sonra hastanede ld. Kpein Madam Boissirein memnun olaca bir yuva bulmasna kadar
haftalar boyu masraflarn karladm. En azndan Madam Boissirein son arzusunu yerine
getirdiimi dnerek kpein yeni sahibine nasl bir ktlk yapyor olabileceim konusunda
vicdanm rahatlatmaya altm.
La Galloisee tandktan sonra aklm Pablonun dier kadnlarndan ve onlarn iinde
bulunduu durumdan uzak tutmaya altm, ama kolay olmuyordu. Ara sra Dora Maardan haber
geliyordu ama genelde bizden uzakta duruyordu. Olga da sahneden inmiti, ama zaman zaman hakaret
dolu mektuplar gnderiyordu. Marie-Thrse ayn ekilde mektup gndermekten bkmak bilmiyordu,
ama onun mektuplarnn ierii farkl oluyordu. Pablo bu mektuplardan mutlu oluyordu, ancak ben
olmuyordum. Tatilde Marie-Thrse ve Maya La Galloisedan on be kilometre uzaklktaki Juan-lesPinse geliyordu ve bylece bizden ok uzakta duruyor gibi grnmelerine ramen hayatmzn bir
paras olmaya devam ediyorlard. Pablo benden nce hayatna girmi kadnlardan sk sk
bahsederdi. Bu nedenle 1949 ylnn yaz aylarna geldiimizde, Marie-Thrse hakknda 1946 ylnn
Mays aynda Pablo ile yaamaya ilk baladm zaman bildiimden daha ok ey biliyordum.
Marie-Thrse ile o on yedi yandayken bir gn Lafayette Galerilerinin yaknnda sokakta
tantklarn sylemiti. Marie-Thrse onun iin genliin her zaman geri planda ama eriilebilir
aydnlk hlyas olmu, almalarn beslemiti. Marie-Thrse yalnzca sporla ilgileniyordu ve
Pablonun entelektel veya sosyal hayatna hibir ekilde girmemiti. Pablo dar kt zaman Olga
ile kyordu. Sklm ve fkeli bir hlde geldii zaman Marie-Thrse onu yattrmak iin yannda
oluyordu. Boisgeloupda Olga ve aile dostlaryla olduklar zaman Marie-Thrsei Seine Nehrinde
yzerken hayal ediyordu. Ertesi gn onu grmek iin Parise dnnce Pablonun yaknnda olmak iin
bisikletle Gisorsa gittiini reniyordu. Marie-Thrse Pablonun hayatn igal ediyordu. iirsel
olarak ulalmazd, ama ne zaman yokluu kbuslarna girse onu yaknnda buluyordu. MarieThrsein rahatsz edici bir gereklii vard, deta kinatn bir yansmasyd. Eer hava gzelse,
gkyznn mavilii Pabloya onun gzlerini hatrlatyordu. Bir kuun uuu ilikilerindeki

zgrl artryordu. Sekiz veya dokuz yl boyunca Marie-Thrsein grnts Pablonun ou

resimlerine, izimlerine, heykellerine ve basklarna yansmt. Marie-Thrsein vcudu n
mkemmellie dt ayrcalkl bir vcuttu.
Yani, Marie-Thrse Olga ile yaad sre boyunca Pablo iin ok nemliydi, nk gereklii bir
bakasyken o hayaliydi. Onu seviyordu nk ona hi sahip olamamt: Marie-Thrse baka bir
yerde yayordu ve houna gitmeyen gerekliinden kamak iin bir snakt. Ama o kadar byk bir
istek duyduu Marie-Thrsee tamamen sahip olmak iin Olgadan uzaklat zaman gereklik taraf
deitirmiti. Hayal olan gerek olmu ve yokluk varla dnmt ifte varlk, nk MarieThrse bebek bekliyordu. Sonra Pablonun mantna gre Marie-Thrse kendisinden kalan kii
olarak Olgann yerini almt. Ardndan Dora Maar gelip Pablonun fotoraflarn ekmeye
balamt ve Pablo onunla ilgilenir olmutu.
Pablo bana her zaman Marie-Thrsei ok sevdiini ve Dora Maarla pek ilgilenmediini ama
onun ok zeki bir kadn olduunu sylerdi.
Doray o kadar sevmiyordum aslnda, demiti. Sadece sonunda karma alp konuabileceim
birini bulduumu dnyordum.
Anlald kadaryla Dora Maar Pablonun entelektel hayatnda bir rol oynamak istiyordu ve
Marie-Thrsei kendine ciddi bir rakip olarak grmyordu, nk Pablo onu hibir zaman
arkadalarnn yanna getirmiyordu. Pablo bana tatillerine Dora Maar ile deil, her zaman MarieThrse ve Maya ile ktn sylemiti. Ama eninde sonunda Dora Pablonun ne istediini anlar ve
o da ayn yere gelirdi. te o zaman Pablo hayatn yaard. Dora ile daha ok zaman geirirdi, nk
onunlayken daha ok elenirdi. Ama ne zaman ruh hli deise Marie-Thrsein yanna dnerdi.
Marie-Thrse ve Dora arasndaki bu atmann yaratt srekli dram Pabloyu hi rahatsz
etmiyordu. Aksine, onun iin yaratclk kaynayd. ki kadn doalar ve huylar bakmndan
tamamen birbirinden farklyd. Marie-Thrse ok kadns, tatl ve nazik bir kadnd. Nee, k ve
huzur doluydu. Onunla Pablo entelektel hayatn bir kenara atp igdlerini izleyebiliyordu. Dora
ile aklnn yolunu izliyordu. Bu tezat o dnemde yapt ok sayda tabloda ve izimde kendini
gsteriyordu: Uyuyan bir kadn izleyen bir baka kadn, birbirine bakan tamamen farkl fiziksel
zelliklere sahip iki kadn gibi. O yllarda yapt almalarn en iyileri biri ok neeli, dieri ok
dramatik iki portrenin farkl yorumlaryd. Marie-Thrse ve Dora plastik katk maddeleri kadar
birbirinden ayrlmazd. Marie-Thrse Pablonun almalarna Doradan nce girmi olsa da
mutlulukla mutsuzluk arasnda gidip gelen bu dnemdeki resimlerinin tamamlanmas iin her ikisine
de ihtiyac vard. rnein Guernicada pencereden byk ban uzatm, elinde lamba tutan kadnn
Marie-Thrse olduu ok bellidir. Resmin geri kalan, hazrlk izimleri de dhil, alayan bir kadn
figrnn etrafnda younlar. Pablo bana defalarca Dora Maarn onun iin alayan kadn
olduunu sylemitir.
Pablo, resimlerini yapmasnn hem Dora hem de Marie-Thrse iin ok nemli olduunu
biliyordu. Bana her ikisinin de resimlerinin bir paras olarak lmszlk kazandklarnn bilincinde
olduklarn sylemiti. Bu dnce kadnlarn arasndaki rekabeti artrm ama ayn zamanda iinde
bulunduklar durumun canlarn skabilecek boyutlarn gz ard etmelerini de salamt.
Marie-Thrse ve Maya Midiye geldii zaman Pablo onlar haftada iki defa ziyaret etmeye devam
etti. 1949 ylnn yaznda onlar Juan-les-Pinsde olduklar iin gelip bizde de kalabileceklerini

syledim. Bunu saflmdan yapmyordum. Mayann vey kardeleri Paulo, Claude ve Paloma ile
bymesi gerektiini dnyordum. Babasn yalnzca haftada iki gn grd ve Pablo onunla ve
annesiyle hibir zaman bir yere gitmedii iin babasnn ii yznden bir arada olamadklar
dncesiyle bymt. Ama artk on yandayd ve Match dergisinin her saysnda veya
herhangi bir gazeteyi atnda babasnn yeni ailesiyle Juan Krfezinde kumlarda yuvarlandn
grebiliyordu. Ayrca Pablonun Marie-Thrsee onlar grmeye gelemedii zaman buna benim
engel olduumu sylediini dnyordum.
Pablo ilk bata nerimi beenmedi ama birka hafta sonra kabul etti. Sonunda onlar La Galloisee
getirdii zaman gerekten de gnah keisinin ben olduumu anladm. Ancak Marie-Thrse onun
Maya ile zaman zaman ziyaretimize gelmesinden memnun olduumu grnce, onunla ilikilerim
dzeldi. Pablo balangta biraz ciddi davrand ama zamanla bunu at.
Marie-Thrsein ok gzel olduunu dnyordum. Pabloyu estetik olarak bakalarndan daha
fazla etkileyen tek kadnn o olduunu grebiliyordum. Yunanlya benzeyen ok ilgin bir grn
vard. Pablonun 1927 ve 1935 yllar arasnda yapt btn sarn kadn portreleri onun tpksyd.
Manken olamazd belki, ama ok atletik olduu iin sveli kadnlar gibi salkl ve din
grnyordu. Heykele benzeyen hatlarnn dzgnl vcuduna ve yzne bir olaanstlk
kazandryordu.
Doa bir sanatya fikir ya da ilham verdii lde, her sanatnn kendi estetik anlayna
dierlerinden daha yakn olan ve hayal gc iin srama tahtas grevi gren baz biimler vardr.
Marie-Thrse fiziinin takdire ayan olmasyla Pabloya ok eyler kazandrmt. O muazzam bir
modeldi. Pablo herkes gibi modellerle almazd, ama yalnzca onu grmek Pabloya doann
kendisine ok uygun bir parasn veriyordu. Gzelliinden etkilenen ressam iin zeki olup olmamas
ikinci planda kalrd.
Maya annesi gibi sarn ve mavi gzlyd ama yaps babas gibi glyd. Yz bir erkein
yzn andryordu, ama ok gzeldi. Annesi gibi ok gelikindi, ama bilekleri ince ve elleri
Pablonun elleri gibi kadnsyd.
La Galloisei ilk ziyaretlerinde Pablo, Claude ve Maya ile dar kp Mayay bahemizde
yaayan byk kaplumbaay gstermeye gtrmt. Bu srada Marie-Thrse bana nazik ama souk
bir ekilde Benim yerimi alabileceini zannetme, dedi. Onun yerini almak istemediimi, sadece bo
olan yeri doldurmak istediimi syledim.
Pablonun Olga ve Marie-Thrse hakknda anlatt hikyeler ve anlar, ayrca hayatmzn
kenarnda varlklarn srdrmeleri zamanla Pablonun zamparalk kompleksi olduunu ve kk zel
mzesine toplad btn kadnlarn balarn kesmek istediini anlamam salad. Ama balarn tam
anlamyla kesmiyordu. Hayata devam ediyor ve bir noktada hayatna girmi olan btn kadnlarn
iplerinden tutmaya devam ediyordu. Bu kadnlar ilerinde hl hayat olduunu kantlamak iin ara
sra kk mutluluk veya hzn lklar atyor ve oyuncak bebek gibi birka hareket yapyorlard.
Zaman zaman hayatna elence veya drama, hatta trajedi katyorlard ve bunlarn hepsi Pablonun
faydasna oluyordu.
Pablonun nasl kullanlm kibrit kutusu da dhil hibir eyi atamadn grmtm. Zamanla ayn
politikay insanlara kar da savunduunu anlamtm. u kii veya bu kii iin artk bir eyler
hissetmese de bu kadnlardan birinin kendi hayatn yaamas dncesine tahamml edemiyordu. Bu

yzden hepsine kendisinden mmkn olduunca az ey vererek yrngesinde tutmas gerekiyordu.

Bu konuda dndke Pablonun hayatnda her eyin tpk boa greinde olduu gibi gittiini
anlamtm. Pablo matadordu ve krmz bayra, koltuk deneini sallyordu. Resim satcs iin
koltuk denei baka bir resim satcsyd. Bir kadn iin ise baka bir kadn Sonuta, boa roln
oynayan kii gerek dmannn Pablo peine dmektense boynuzlarn krmz bayraa
saplyordu. Bu nedenle Pablo her zaman klcn doru anda sana batrabiliyordu. Bu yntemine ok
pheyle yaklamaya baladm ve ne zaman etrafmda dalgalanan byk bir krmz bayrak grsem,
arkasna baktm. Orada her zaman Pabloyu buluyordum.
Pablo iin mkemmel bir Pazar gn, spanyol standartlarna gre, sabah ayine, len boa
greine, akam geneleve giderek geerdi. Bunlarn ilkine ve sonuncusuna gitmeden de
yaayabiliyordu, ama hayatndaki en byk elence kaynaklarndan biri boa greiydi. Nmes ve
Arlesdeki grelere sk sk giderdik. Ne zaman boa greine gidecek olsak yerlerimizi en az bir
hafta ncesinden ayrtmamz gerekiyordu. Nmesde Pablonun spanya ve spanyol olan her eye
kar byk bir tutku duyan Castel ismindeki bir arkada bize yer ayrtyordu.
Genelde Paskalya zamannda dzenlenen sezonun ilk greinden ok nce, Pablo kendisini
bekleyen elencenin dncesiyle mutlu oluyordu. Bu durumu biletleri ayrtmas iin Nmesdeki
Castele telefon ettiimiz ana kadar sryordu. O gnn sabah Paulo kanlmaz detteki roln
oynamak iin Juan Krfezinden gelirdi. Babasyla tek bana kalmak istemedii iin ieri nce
benim girmemi ister ve kendisi de arkamdan gelirdi. Pablo yatakta oturmu, yannda gazeteler,
mektuplar ve boxer cinsi kpei Yan olurdu. Paulo, Gre iin biletleri sipari etme zaman geldi
baba. Ka kii gideceiz? diye sorard.
A, tabii, derdi Pablo. Hepiniz beni ehit etmek istiyorsunuz. Boa grelerine gitmemi
istiyorsunuz. Beni ehit edemeyeceksiniz. Gitmiyoruz.
Seni ehit etmek istemiyoruz, diye yant verirdi Paulo. Sen ister git, ister gitme. Ama eer gitmek
istiyorsan, biletleri bugn ayrtmamz lazm. Neyse bugn biletleri ayrtrz ve sonra gitmezsek iptal
ettiririz. Bizimle gelecek arkadalarn var m?
Pablo ellerini havaya kaldrr, bu arada mektuplarn yere datrd. Bir de arkada m alacam
yanma?
Hayr, baba, derdi Paulo. Yanna arkada almak zorunda deilsin. Ama imdi arkadalarn iin
bilet ayrtmazsak ve sonra yanna arkada alrsan, onlara yer bulamayz. Bu byle btn sabah
devam ederdi. Sonunda az sayda seilmi arkadalar da dnlerek ka tane bilet ayrtmamz
gerektiine karar verilip Castele telefon edilince, Pablonun ilk yapt kendini sokaa atp karsna
ilk kan kiiye berberi Ariasa ya da mleki dkknndaki iilerden birine, kendisi iin hibir
ey ifade etmeyen birisine bizimle gelmesini teklif etmek olurdu. Eve dnp ne yaptn dnnce
birilerini davet etmesine izin verdiimiz iin bize kzard.
Ertesi gn de ayn ekilde alkantl geerdi. Nmese telefon edip siparii deitirir, nlem olarak
iki veya bilet daha ister ve daha sonra bamz nmzde, sabrla bamza gelecekleri beklerdik.
nk o gnden sonra Pablo onu boa greine gitmeye zorlayanlarn biz olduunu diline dolard.
Elbette eer biletleri sipari etmemi olsaydk bu sefer boa greine gitmesine engel olduumuzu
iddia edecekti. Kalan zamanda gnde iki defa Nmese telefon ederdik: nce siparii iptal etmek,

daha sonra yeniden sipari etmek veya siparie yeni biletler eklemek iin. Bu dnemde Pablonun
almalar da allak bullak olurdu, nk bizi olduu gibi kendisini de berbat bir hle sokard.
Gre sabah Pablo yataktan kalkmazd. Bu Pablo ile birlikte dzenli olarak yaamam gereken bir
skntyd. Odasna girer ve ona neden bu elenceye katlmas gerektiini uzun uzun aklardk.
Direnmemesi iin yalvarrdk. Ona grein benzersiz bir elence olduunu, almalarna faydasnn
dokunduunu ve hepimizin greleri ok sevdiimizi sylerdik. Greleri Paulo da severdi, ama
aslnda Pablo iin giderdik. Grntler ok etkileyiciydi ama beni korkutuyordu. Ayrca Paloma
doduundan beri salm eski hlinde olmad iin ne zaman arabaya binsem midem bulanyordu.
Kimse boa grelerini sevdiimi ve Pabloyu yanmda srklediimi iddia edemez.
Sonunda bizi memnun etmek iin Pablo yava yava kalkar ve ok ge kalm bir ekilde yola
kardk. Bundan sonra Marcelin deli gibi araba kullanmas gerekirdi, nk Nmese olan uzaklk
240 kilometreydi ve Arles de bundan biraz daha az uzaklktayd. Ayrca oraya erken varmamz
gerekiyordu, nk Pablo le yemeinden nce boalar incelemek, gergin matadorlar odalarnda
ziyaret etmek ve en nemlisi yetitiricilerden her boann zelliklerini renmek istiyordu.
Yetitiriciler her zaman boalarn yannda bulunurdu. Matadorlarn tam arkasndaki bariyerlerin
gerisinde durur ve gre srasnda neler olduunu izlerdi. Bylece boalarnn kendilerinden
beklentileri ne lde karladklarn renirdi. Gremeyi reddeden ve yeri eeleyip gerileyen
boaya uysal derlerdi. nce boay kkrtmak iin zerine kpekler salarlard ama bu noktada
artk sadece boay greten ekerlerdi. Bu yetitiriciye byk bir darbe olurdu. Ama boa asil bir
ekilde gretiinde, arenada yenilmesi lm karsnda kendisine btn onurlar bahedilirdi.
Yetitirici iin bu, doru boay doru ekilde yetitirerek en iyi gre zelliklerini elde ettiini ifade
ederdi.
Pablo bu ekilde boalar inceleyerek, matadorlar selamlayarak ve yetitiricilerle laflayarak youn
bir sabah geirirdi. Bunlarn hepsi spanyol gelenekleriydi ve onlar olmadan bir boa grei gre
saylamazd. Bu yzden leden nce arenaya varmamz gerekirdi, yoksa Pablo iin gn boa giderdi.
Her zaman yola erken kmaya alr, ama asla zamannda kamadmz iin aceleyle gitmek
zorunda kalr ve ucu ucuna yetiirdik. Sonra baka bir gelenek balard. Pablonun Castelin evine
gelen btn arkadalaryla oturup paella yerdik. Bu arkadalar arasnda yazarlar Michel Leiris ve
Georges Bataille, Pablonun yeeni Javier, Fin Velato ve bir dzine insan daha olurdu. Artk Pablo
neelenmi olurdu. Boa greinde onun iin her ey yolunda gitmeye balamt.
Bir gn Arlesdeki boa greini izlemeye gitmitik. Burada yalnzca alt boay ldren
matadoru deil, on sekiz veya yirmi yandaki ilili bir kz olan Conchita Cintrnu da izlemeye
gelmitik. Conchita at srtnda iki boayla gremiti. Matador at srtndayken maa veya bayrak
olmaz. Grein bu ilk aamalarnn yerine matadorun at stnde yapt manevralar izlenir. Boa at
devirmeye alrken matador ondan uzaa ekilir ve arkasnda yere yaklak 1,80 santimetre
boyunda metal ular olan aa mzraklar saplar. Bu mzraklara sap denir. Eer matador becerikliyse
boay ldrr. Eer ldremezse on veya on be dakika sonra atndan iner, eline bir kl ve krmz
koltuk denei alr ve boay her zamanki ekilde ldrmek iin peine der. O gn de Conchita
Cintrna olan buydu: Atndan indi, boay ustalkl bir ekilde klcyla ldrd. Benim boyumda,
kahverengi sal ve yeil gzlyd. Onunla her zaman olduu gibi greten nce matadorlarla
konumaya gittiimiz zaman tantk. Greten sonra Pablo, ben, Javier, Castel ve Arlese
spanyadan sekiz boa getiren yetitirici bir kafede oturuyorduk. Yetitirici mesleine uygun

kyafetler giyiyordu dar pantolon, botlar, bir tr deri nlk, ksa bir Endls ceketi ve Endls
apkas. spanyolcadan baka dil bilmedii iin hepimiz spanyolca konuuyorduk. Ben Pablonun
Wroclawdaki Bar Kongresine gittii zaman getirdii kala boyundaki Polonya montunu
giyiyordum. Bir grup insan bana yaklat ve imzam istedi. ardm. Pabloyu iaret edip mzalar o
verir, dedim. Hayr, hayr, dediler. Sizin imzanz istiyoruz. Pablo, Onlarla tartma. mzan
istiyorlarsa, ver, dedi. Ben de herkese imza verdim. Herkes memnun oldu ve gittiler. Ardndan
ikinci bir grup geldi ve ayn eyleri sylediler. Bu sefer Pablo bile ard. Gelenlere neden imzam
istediklerini sordum. ok ciddi grnen adamlardan biri Siz kabul etseniz de etmeseniz de ve hatta
baka bir isimle imza de verseniz, biz sizin Conchita Cintrn olduunuzu biliyoruz, dedi. Pablo beni
bir boa greisiyle kartrmalarn ok komik bulmutu ve bu hikyeyi herkese anlatt.
O gn ressam Domnguez ve Marie-Laure de Noailles de gree gelmiti. Pablo iin boa grei
Katolikler iin ayinin olduu kadar kutsald. Her zaman olduu gibi en n srada oturuyor ve
Pablonun mutlak sessizlik kuralna uyuyorduk. Domnguez ve Marie-Laurenin geldiini ve hemen
arkamzdaki koltuklara oturduklarn grnce kfretmeye balad. Domnguez akrkeyif bir ekilde
hafife sallanyordu. nlerine ie ie arap, sosisler ve byk bir somun ekmek konuldu. Pablo
dardan arkada gibi grnyordu ama ii fke dolup tayordu. Bana dnp homurdand: Grete
hibir eyin dikkatimi datmasn istemiyorum. Bir kereliine doru dzgn bir program yaplma
benziyordu, ama imdi u ikisi her eyi mahvedecek. ren. Ve ben hibir ey syleyemiyorum. u
hayata bak! Herkes hayatm mahvediyor.
Domnguez o gn leden sonra en olmadk zamanlarda barmakta, armakta, yuhalamakta
kendini ve herkesi amt. Sra matadorun izleyenlerden vg toplamasna geldiinde Domnguez
ole nidalarnn arasnda ekmei, sonra bir sosisi ve hemen hemen boalm arap ielerini arenaya
atmaya balad. Bunu yle byk bir canllkla yapt ki, saygszlna ramen Pablo kzamad.
Domnguez kemik irilemesinden muzdaripti. Bu nedenle kafatas ierek beynine bask yapyor ve
onu yar deli yapyordu. Sonunda intihar edecekti. Kafas Goyadan km gibi korkun derecede
bykt. Ortadan ayrd salar yznn iki yanndan dalgalar hlinde den Marie-Laure biraz
Kralie Marie-Louisee benziyordu. Goyay hatrlatan siyah, kat kat, dantel bir elbise giyiyordu.
Elbisenin ponponlar vard. O yaz biraz kilo ald iin elbisenin st ksm ve etei arasnda biraz
aklk vard ve oradan Marie-Laurenin eti grnyordu. Bu Pabloyu biraz neelendirdi ve daha
nceki ktmserliine ramen varlklarnn gnne nee kattna karar verdi.
Pablonun olu Paulo ona zaman zaman endie veriyordu, ama ben babasna olan sevgisinin,
hareketleri Pabloyu memnun etmek iin hesaplanm olan pek ok kiinin sevgisinden daha byk
olduunu dnyordum. Pauloyu ilk Grands-Augustins Caddesindeki evde Sabartsnin alt
uzun odadaki byk bir fotorafnda grmtm. nsana dorudan bakn severdim ve kendisine
farkl bir hava verdiini dnrdm. Pabloya ne zaman onunla ilgili bir eyler sorsam sabrszca
yantlar verirdi. Tembel olduunu, amasz olduunu, doru dzgn bir i bulamadn ve burjuva
ebeveynlerin yirmili yalardaki ocuklaryla ilgili syledikleri her eyi sylerdi. Sonra Paulonun
annesi Olgay ekitirmeye balar ve bana byle bir annesi olan olunun ie yaramaz olacan
kantlamaya alrd.
1946 ylnn Haziran aynda Pablo ile yaamaya balamadan ksa sre sonra svirede yaayan
Paulo gelmi ve bir gn atlyeye uramt. Boyu 1,80 santimetreden uzundu; kzl salyd; ben ne
kadar spanyola benzemiyorsam, o da benzemiyordu ve fotorafn bende uyandrd hisse uygun

ekilde sevimli bir tavr vard. Pablo bizi tantrd ve benim de orada yaadm syledi. Paulo
bundan memnun olmua benziyordu. Benimle bir sre dosta konutu, sonra zel bir konuda grmek
zere Pablo ile bir odaya kapandlar. Ardndan motosikletine atlayp geldii gibi hzla svireye
dnd.
Birka hafta sonra Mnerbesden Marie Cuttoliyi ziyaret etmek zere yola kmak zereyken Paulo
ve motosikleti yine kp geldi. Bizimle Antibes Burnuna gelmek istiyordu. Btn yol boyunca bize
koruma olarak elik etti ve bizi elendirdi. Yolun byk blmnde trafik akt ve ne zaman
nmzde birka kilometre boyunca trafik olmadn grebilsek Paulo bizi geip gidiyor ve daha
sonra geri dnyor, motosiklet srndeki becerilerini gsteriyordu. Bazen ileride gzden
kayboluyor, bazen arkamzda kalyordu. Bana yalnzca motosiklete binme becerisini deil, babasna
olan sevgisini ve bana kar olan iyi niyetini gstermeye alyor gibi geldi. Ancak Pablo bu gzle
bakmamt ve Antibes Burnuna varmamza kadar eytan olundan iyice bkmt.
Paulo, zaman zaman Juan Krfezine giderdi ve Pablo ile zamanmzn ounu Midide geirmeye
balamamzn ardndan yanmzda sk sk kalmaya balad. Byme anda hi bitmeyecek gibi
gelmiti babasnn kendisinden endie etmesine neden olmutu. Ancak babasyla olan iletiiminde
karlarn kovalamad, iinde ok gerek ve doal bir sevgi besledii belliydi.
Paulonun itenlii baka ekillerde de ortaya kyordu. Bir akam Juan-les-Pinsin barlarn
turladktan sonra Paulo ve bir arkada insann barlarda tanaca trlerde kzlarla Hotel du Golfe,
dier adyla Marcelin Yeri ne gelmiti. Franszcada byle kzlara hafif denir. Bunlar yle hafif
kzlard ki sabahn ikisinde artk yapacak hibir ey kalmad iin Paulo ve arkada kzlar camdan
atmaya karar vermiti. Kzlar lmne korkutmay baarmlard. Kzlar o kadar ok barp
armt ki ve otel emniyet merkezinin tam karsndayd geceleri Isnard adndaki komiserin
mdahalesiyle bitmiti.
Isnard Pabloyu severdi ve onunla sklkla grrdk. Pablo sabahlar yeni uyanrken gelip ona
nceki akam olan biteni anlatma huyu edinmiti. Paulo yaramazlk yapmasa bile Rivierada
yaananlarla ilgili dzenli olarak haber alrdk. Bize Begumm mcevherlerinin almas, onlar
kimin ald ve geri verip vermeyeceiyle ilgili btn hikyeyi anlatrd. Karakolun kaytlarna giren
en berbat olaylar genelde gazetecilerden bile nce biz bilirdik. Isnard dedikodu yapmay severdi.
Pabloya gelince, dedikoduyu sevmekle kalmaz, ona tapard. Eer Pabloyu btn gn mutlu grmek
istiyorsak, tek yapmamz gereken sabah Komiser Isnardn bize gelip rhtmda yaanan en son
hrszlklar anlatmasn salamakt. Tabii bize Paulonun kabahatlerini anlatt gmler o kadar
elenceli olmuyordu. Bunlar Pablonun moralini bozuyordu.
O sabah Isnard ask bir suratla geldi ve zntyle, Bunu size syleyen ben olmak istemezdim, ama
dn akam ne oldu biliyor musunuz? dedi. Olunuzun neler yaptn duydunuz mu? Hi byle bir
ey grmedim. Dua etsin ki olunuz olmasn dikkate alrz. Yoksa tek syleyebileceim bunu bir
ekilde durdurmanz gerektii. Bir dnn, kadnlar camdan aa atmaya almlar! Pablo surat
iyice aslm bir ekilde yatanda oturuyordu ve Isnard kendisini dinlediini anlaynca hikyesini
anlatmaya balad. Bitirdii zaman Pablo yamur bulutu gibi grnyordu. Bana Git bana Pauloyu
getir, dedi.
Pauloyu aradm eve henz eve gelmemiti. Saat on bir gibi geldiinde ok fena akamdan
kalmayd. Ona Isnardn geldiini syledim.

Oraya yalnz gitmeyeceim, dedi Paulo. Sen nmden yr. Paulo 1,80 santimetre boyunda
olduu iin arkamda iki bklm yrmesine ramen onu tam olarak gizleyemezdim. Pablo grlemeye
balad: Seni aalk yaratk! Dn akam yine srngenliini yapmsn! Yerden ayakkablarn
ald ve bize att. Sonra gece masasnn zerindeki kitaplar ve eline geirdii her eyi bize frlatt.
Kitaplardan biri benim bama arpt. Benim bir suum olmadn syledim.
Suu bakasna atmaya urama, dedi Pablo. O benim olum. Sen de benim karmsn. Yani o
senin de olun. En azndan yle saylr. Ayrca burada olan sensin. Gidip annesini arayamam. Senin
kalkp sorumluluu alman lazm. Paulo ve ben bu mantk karsnda kahkahalarla glmeye baladk
ama bu sadece Pabloyu daha ok sinirlendirdi. Etrafna baknp bize frlatacak bir eyler arad ama
mhimmatsz kald iin tekrar barmaya balad.
Allahm! Bunu nasl yapabiliyorsun anlamyorum. nanlr gibi deil. Kadn camdan atmak
Delilik! Hi byle bir ey duymadm. Paulo yznde melek gibi bir ifadeyle, Beni artyorsun
baba, dedi. Hayal gcn daha geni sanrdm. Byle bir eyi herkesten ok senin anlaman lazm
Marquis de Sade okumadn m?
O noktada Pablo patlad. Sen bir beyaz Rusun ocuusun. Benim olum dnyadaki en iren
ocuk. Sen burjuva bir anaristten baka bir ey deilsin. Ayrca ok para harcyorsun. Tek yaptn
bor ymak Sen ne ie yararsn?
Paulo masumca Eminim Ali Han babasnn parasn benim senin paran harcadmdan daha ok
harcyordur, dedi.
Pablo yastn yumruklad. Sen bir yzkarassn. imdi beni Aa Hanla m karlatryorsun? Ne
saygszlk! Benimle o iren Buday ayn kefeye mi koyuyorsun? Ben glmekten krlyordum.
Pablo beni odadan kovdu. Gnn geri kalannda bizimle konumad. Yatandan bile kmad.
Ksa sre sonra babasnn hibir ie yaramadn sylemesinden sklan Paulo yapabildii bir ey
olduunu syledi motosiklete binebiliyordu. Monte Carlodan balayan bir motosiklet yarna
katld. Yar Grande Corniche ve Moyenne Cornichein dnemeli yollarndan geiyordu ve Paulo
profesyonel yarlarn yannda ikinci olmutu. Pablo bundan ok etkilenmiti ama Paulonun kendini
ldrebileceinden o kadar korkmutu ki, bir daha ona bir ie yaramadn sylemedi.
Bence annesi kendisine engel olmasayd Paulo pek ok ey yapabilirdi. Ne zeks ktt, ne de
elence anlay. Bir sabah Baron Philippe de Rothschild La Galloisea gelmiti. Pablonun
imdilerde Vallaurisdeki meydanda duran, kollarnda bir koyun tutan Hareket Eden Adam heykelini
yaptn biliyordu. Pablodan kendisi iin Mouton Rothschild araplarnn amblemi olarak bronz
dkme bir koyun heykeli yapmasn istiyordu. Heykel Bordeaux yaknlarndaki atosunun ve zm
bann giriine konulacakt.
Benim istediim, diye aklamt Philippe de Rothschild, Aznda bir salkm zm tutan bir
koyun heykeli.
Anladm, demiti Pablo. Bu sizin anzdan ok doal bir istek Ama ben bir kei, bir koyun
yaptm diye heykel iine girdiimi mi sandnz? Eer aznda bir alkm zn tutan Bacchus heykeli
yapmam isteseniz, Gidip Michelangeloyu grn, aradnz o, derdim. Ama az zm dolu bir
koyun mu? Aklnz karm olmalsnz. Hi byle bir ey duymadm. Yapmay asla dnmem ve

kim yapar onu da bilmem.

aran ve ortam hafifletmek isteyen Philippe de Rothschild bana dnd ve Madam, bu kadar
gen grnmeniz ne gzel, dedi. Ona neden byle sylediini sordum. Fel geirdiinizi
duymutum, dedi. Olgadan bahsettiini anladm. O dnemde ksmi fel geirmekteydi ve Cannesda
bir hastanede yatyordu. Bir hatayla yetinmeyen Rothschild Pauloyu iaret etti ve Bu yata bir
olunuz olmas inanlmaz, dedi. Paulo bir kahkaha att. Sonra Philippe de Rothschilda Ben biraz
prematre domuum, dedi. Olduka prematre Aslna bakarsanz, diyerek beni iaret etti,
Ondan da nce domuum. O zaman Rothschild hayatnn en gzel gafn yaptn anlad.
Paulo pantolonunun paalarn dizlerine kadar syrp yere diz kt ve ellerini kollarn da
sallayarak dizlerinin stnde An-ne, an-ne, diyerek odann iinde dolamaya balad. O zaman
yanda olan Claude bunu o kadar komik bulmutu ki o da An-ne, diyerek Pauloyu takip etmeye
balamt. Philippe de Rothschild koyununu alamadan oray terk etmek zorunda kalmt.
Nicole Vdrs Heidelbergde felsefe okumu, doktorasn yaptktan ve ok sayda roman yazdktan
sonra film yapmclna balamt. 1900 ve 1914 yllar arasndaki dnemi anlatt, eski filmlerden
paralar alp birletirdii Paris 1900 adndaki bir filmle olduka n kazanmt. Film olduka
elenceliydi, senaryosu mkemmel yazlmt ve Guy Bernard adndaki bir arkadamzn besteledii
mzii ok doru bir etki yapmt. Pablo filmi grm ve ok beenmiti. Bir gn Nicole
Vallaurisye gelip bize yeni bir film yapmak istediini; ama bu filmi gemie deil, gelecee dnk
yapacan anlatmt. Filminde gelecek nesiller iin nemli olacak gncel ahslara da yer vermeyi
ve ileride kendilerini nelerin beklediinden bahsetmeyi dnyordu. rnein Joliot-Curie nkleer
fizik, Jean Rostand biyoloji, Sartre felsefe ve Andr Gide edebiyattan bahsedecekti. Resim iin
Picassoyu istiyordu. Gide ile uzun zamandr arkadatlar. Dier taraftan Picasso ve Gide
birbirlerinden uzak durmakla kalmamakta, birbirlerinden hi holanmamaktayd. Pablo, Gideyi resim
sanatnda zevksiz olmakla knar, bunun nedeninin Jacques-Emile Blance gibi ressamlarla arkadal
olduunu sylerdi. Gide, Pablonun ruhani meseleleri anlamadn ve bunlara ilgi de
gstermediini sylerdi.
Pablo, Gideye kar olan soukluuna ramen, filmde yer almay kabul etti. O dnemde Gide
seksenlerindeydi, Pablo da altm sekiz yandayd. Her ikisi de dierinin filmde yer almasn doal
karlamakla birlikte, Nicole Vdrsnin onlar kar karya getireceini zannetmiyorlard. Ancak iki
Ail adrndan kp tarafsz saylabilecek bir blgede, Antibes Mzesinde karlatnda olan
aynen buydu. Antibes Mzesinde geen bir sahnede Gide Pabloya orada sergilenen seramikleriyle
ilgili sorular soruyor ve Pablo da mlekilik sanatnn ayrntlarndan bahsediyordu. Senaryoda
heyecan verici nemli bir ey yoktu. Tarihi olan toplantnn kendisi ve her ikisinin de grmeyi
kabul etmi olmasyd.
Gidenin yznde in tiyatrosunda kullanlan maskeleri andran bir glmseme vard. Yzndeki
tek hareket hl inanlmaz parlak olan gzlerindeydi. Bir gn onunla Antibes rhtmnda le yemei
yedik. Yanmzda, Gide hakknda yakn zamanda yaynlanacak kitab iin malzeme toplayan Pierre
Herbart ve esmer, ok yakkl baka bir gen adam daha vard. Yemek srasnda Gide Pabloya,
Her ikimiz de huzur bulmamz gereken yalara ulatk, demiti. Ardndan bu gen adama ve bana
dnerek, Hem gzel obanlarmz da var, diye ekledi.
Doal olarak Pablo hayata dair bu estetik yorumu reddetti. Benim iin kesinlikle huzur yok, dedi.

Ayrca hibir yz gzel deildir.

Baka bir gn Gide evimize bizi ziyaret etmeye geldi. Gide ve ben iyi anlardk ve bu Pablonun
dmanca tavrlarnn azalmasn salad. Evden yola uzanan merdivenlerden inerken Gide Pabloya
dnd ve dedi ki: Franoisein ok sevdiim bir zellii var. Pimanlklar olabilse de asla
zntleri olmayacak biri. Pablo, Bunun ne demek olduunu anlamadm, dedi. Bence Franoise
pimanlkla ilgili fazla bir ey bilmiyor. znt hakkndaysa, hibir ey bilmiyor. Gide, Senin
gznden kaan bir i dnyas olduunu anlamak ok kolay, diye yant verdi. Bu arkadalklarnn
sonu oldu, nk Pablo Gidenin bende kendisinin gremedii bir eyler olduunu kabullenemedi.
Bir daha hi grmediler.
ekimler srasnda Pablo Antibes Mzesinden ayrlp tamamen yapmack baka hareketler
yaparken ben de yanndaydm. Byle sahneleri ne zaman ekmek zorunda kalsak her ikimiz de
glmekten krldmz iin ekimler en az on defa tekrar ediliyordu. Normal hayatmzda btn gn
birlikte geirir veya kendi ilerimizi yapardk ama benim fabrikann kapsnda veya evde btn gn
alan kocasn bekleyen kk bir kadn gibi mzenin kapsna koma alkanlm yoktu. Pablonun
mlekide alt sahnelerden biri byleydi. O gn evremizde ii olmad hlde ekimi izlemeye
gelen en az on be kii olduu iin bu sahneyi ekmek deta imknszd. Jacques Prvert Pablonun
yapt tabaklar alp sanki maske takyormu gibi yzne tutuyor ve bizi glmekten krp geiriyordu.
Bu sahneyi defalarca ekmek zorunda kaldlar. Sonra sigortalar atp durmaya balad ve elektrikler
kesildi. Teknik ekip dnda herkes o gn ok elenmiti.
Plajda ekilen bir sahnede ynetmen plajda yaplabilen btn akrobatik hareketleri gstermemizde
srar ediyordu. Plajdaki herkes, film ekibi, ayrca oraya bizi grmeye gelen btn arkadalarmz bizi
izledii iin doal davranma imkn fazla yoktu. Plaj hi o gn olduu kadar kalabalk olmad hlde
biz ssz bir adadaym gibi denize daldk, ktk ve Pablo kuma resimler yapt. Btn bu
samalklara katlanmak zaten yeterince zordu, ama sinemada izlemek daha fazla gelirdi. Bu yzden
filmi hi izlemedim.
1949 ylnn yaz aylarna kadar Pablo haftada iki veya gn, leden sonralar Ramilerin
dkknnda mlek yapmaktan memnundu. Ama birden seramikle yeterince uratna karar verdi ve
resim yapabilecei bir yer aramaya balad. nce bir odasnda resim yapabilecei daha byk bir
eve aradk, ama Pablo bulduumuz evlerin hepsinin ok pahal olduunu dnd. Sonra Fournas
Caddesinde daha nce parfmeri olarak kullanlan eski fabrikay alma fikrine kapld. Bu yer L
eklindeydi ve kuzeyden iyi k alyordu. Giri katndaki geni odalarn stnde ok kt hlde
olmasalar oturmak iin kullanabileceimiz daha kk odalar vard. Pablo sa kanad heykel
stdyosu ve sol kanad resim stdyosu olarak kullanmaya balad. st kattaki odalarda yapt
mlekleri saklyordu. ki ay kadar ortal dzenlemeye uratktan sonra, Ekim aynda Pablo orada
almaya balad. Genelde le yemeinden sonra oraya gidiyor ve ge saatlere kadar alyordu.
Bina ok basit bir ekilde ina edilmiti. Kalorifer tesisat yoktu. Bu yzden her odaya byk
sobalar kurmak zorunda kalmtk. Heykel stdyosu byk ve yksek tavanl, 10 metreye 7 metre
boyutlarnda bir odayd. Bu oday stmak iin byk bir ocak kurmu ve odann her yerine borular
uzatmtk. Tavan yaltml olmad iin s srekli yukar ve oradan dar gidiyordu. Bu yzden
btn sabah atei canl tutmak gerekiyordu. Sonra her birinde birer ocak bulunan iki resim atlyesi
vard. Btn bu sobalarn sabah sekizde yaklmas gerekiyordu, yoksa Pablo leden sonra almaya
gittii zaman odalar souk oluyordu.

Pablo ok tatl bir dille, sobay yalnzca ben yaktm zaman atlyenin orada alt saatler
boyunca scak kaldn belirtmiti. Bu yzden sabahlar La Galloisedaki kaloriferi altrmay
baardktan sonra bisikletle atlyeye gidiyor ve oradaki ocaklar yakyordum. Tabii yeni ate
yakmadan bir nceki gnden kalan kln temizlenmesi gerekiyordu. Bu Kasmn bandan Nisan
aynn sonuna kadar her sabah yaptm snma egzersizim oluyordu.
Her gn bunlar yapmaktan aslnda kn bile olsa sklmazdm. Yalnzca, genelde Pablo ile ge
saatlere kadar oturuyordum ve gecede be veya alt saatten fazla uyumuyordum. Pablo lene kadar
uyuyordu. Ama benim ev halkn ve onun gnn dzenlemem gerekiyordu. La Galloisedaki
kaloriferi ve atlyedeki sobalar yakmak sadece balangt. Mektuplar alyor, hemen yant verilmesi
gerekenleri ayryordum. Pablo mektuplara hibir zaman yant vermedii iin, bu benim yazmam
gerektii anlamna geliyordu. Ayrca La Galloiseda telefonumuz olmad iin mlekiye gidip
orada yapacak bir ey olup olmadn kontrol etmem gerekiyordu. Bazen mlekide Pablonun
almalarn insanlara gsteriyordum. Ama bunlarn hepsinden nce ocuklarn giydirilmesi,
ykanmas ve okul yana geldikleri zaman Marcelin onlar anaokuluna brakmas iin hazrlanmas
gerekiyordu. Her ikisi de Pabloya benim uykumu blmek iin yeterince sebep veriyordu. Claude
doduktan sonra Pablonun dili ok komik bir ekilde srmeye balamt. Ne zaman ocuk demek
istese (lenfant) bunun yerine para (largent) diyordu. Grands-Augustins Caddesindeki evde Claude
bizim yanmzdaki odada uyurdu. Pablo almasn bitirdikten sonra saat sabahn ikisinde yatmaya
gidiyorduk. Bir sabah saat gibi Pablo birden yatakta doruldu ve Para ld, dedi. Nefes
aldn duymuyorum. Neden bahsettiini anlamamtm. Uyankt, uykusunda konumuyordu. Ne
demek istediini sordum.
Neden bahsettiimi biliyorsun. ocuk diyorum, dedi. Ona bunun duyduum en tuhaf karklk
olduunu syledim.
Sen neden bahsettiini bilmiyorsun, dedi. Bu dnyadaki en doal ey Freud bile byle
sylyor. ocuk annesinin hazinesidir. Para da baka bir zenginliktir. Sen bunlar anlamyorsun.
Yandaki odada ocuun nefes aldn ok net duyabildiimi syledim.
O rzgrn sesi, dedi. Param ld. Git bak. Gidip Claudea baktm. Ml ml uyuyordu.
Odamza dndm ve Pabloya ocuun lmediini bildirdim. Bu haftada iki defa tekrarlyordu.
Genelde ben kontrol ederken Claude uyanyordu. Bu da tekrar uyumasndan nce en az yarm saat
gemesi anlamna geliyordu. Tabii byle srekli onu kontrol etmem isteklerini tekrarlama alkanl
edinmesine yol at.
Daha sonralar Vallaurisde yaadmz ve Claudeun bizden daha uzakta uyuduu zaman bile ayn
eyleri hemen her gece tekrarlamak zorunda kalyordum, nk Pablo sabah gibi Claudeun
yastnn altnda kalarak boulduundan korkmaya balyordu. Bazen bir defa kontrol etmem yeterli
olurdu. Baz geceler ise ne kadar endieli olduuna bal olarak be, alt defa kalkmam gerekirdi.
Yazlar plajda ok hareket ettiimiz zaman bu nadiren olurdu, ama klar, yapacak baka bir ey
bulamaynca, en sevdii lgnl buydu. Paloma doduktan sonra bunlar daha nce yaamamz
gibi ayn endieleri yine ayn ciddiyette duymaya balad. Ayrntlara ok dikkat ediyordu:
ocuklarn nefes aldn duymak iin btn oda kaplar ak kalyordu. Kn hava ok rzgrl
olduundan ak kaplar cereyan yapyor ve srekli nezle oluyorduk.
Gn iinde de endiesi devam ediyordu. Eve dnd zaman genelde Para nerede? diye sorard.

Bazen Bavulda, derdim nk Pablo her zaman Herms marka eski, krmz, deri bir bavul ve
iinde be, alt bin Frank para tard. Bylece kendi ifadesiyle yannda bir paket sigara alacak
paras olurdu. Eer ocuklardan birini sorduunu dnr ve Bahede, dersem genelde Hayr,
bavuldaki paray soruyorum. Sayacam, derdi. Paray saymann anlam yoktu, nk bavul her
zaman kilitliydi ve Pablo tek anahtar her zaman zerinde tard. Sen say ben de sana yardm
edeyim, derdi. Bankann onar banknot hlinde desteledii btn paray karr ve kk bir yn
yapard. Bir desteyi sayar ve on bir tane banknot olduunu sylerdi. Ben saynca on tane bulurdum.
Sonra Pablo yeniden sayar ve bu sefer dokuz tane bulurdu. Btn bunlar phelenmesine neden
olurdu ve btn desteleri sayardk. Chaplinin Msy Verdoux filminde paralar nasl saydn ok
sever ve onun gibi hzl saymaya alrd. Sonuta daha ok hata yapar ve srekli geri dnp yeniden
saymak zorunda kalrd. Bazen bir saatimizi para saymakla geirdiimiz olurdu. Sonunda Pablo
paralarla oynamaktan sklnca hesap tutsun, tutmasn saymay brakrd.
Bu kadar iimin arasnda resim yapmaya hl vakit bulabiliyordum. Grands-Augustins
Caddesindeki evde yaamaya baladktan sonra yl kadar resim yapmay brakm ve btn bo
zamanm izim yapmaya ayrmtm. Resim yapmaya devam edersem Pablonun hayatmdaki
varln resimlerime yanstmaktan korkmutum. Bunun yerine izimlerimin yapsal nitelii zerinde
younlarsam, kendi doal gelimemle paralel olarak ilerleme gsterme ansmn daha ok olduunu
dndm. Eer Pablonun almalarndan etkilenecek olursam, resimden daha az etmen deiecek
olduundan bunu daha kolay fark edebilirdim. 1948 ylnda guala almaya baladm ve 1949
ylnda yalboyaya dndm.
Yeterince yer olsa da Pablonun atlyesinde almak benim iin uygun deildi. Evde alnca
dikkatimi datan daha ok ey oluyordu, ama bir yandan baka eyleri de kontrol altnda
bulundurabiliyordum rnein ocuklar. Paloma beni nadiren rahatsz ederdi. Pablonun sk sk
syledii gibi ideal bir kz ocuuydu. Neredeyse btn gn uyur, nne konan her eyi yer ve
yatlar iin rnek davranlarda bulunurdu.
Mkemmel bir kadn olacak, derdi Pablo. Uysal ve itaatkr Btn kzlar byle olmal. Kz
ocuklar yirmi bir yana gelinceye kadar uyumal. O uyurken Pablo saatlerce resimlerini yapard.
Paloma o kadar sessizdi ki, bizimle bile nadiren konuurdu. Ancak uyumad zamanlarda Claude ile
hi susmadan konutuunu duyardk. Daha sonra Claude ikisi adna bizimle konuurdu. Paloma bebek
olarak kalmak istiyor gibiydi. Claude ile normal bir ekilde konumaya balamasndan ok zaman
sonra, bile bize iek getirip bebek gibi konuarak verirdi. Asi deildi, ama asla boyun da emezdi.
Dier taraftan Claude her ey hakknda tartrd. Onunla uzun sren bir tartmasnn ardndan Pablo,
Sen hayr diyen bir kadnn olusun, ona phe yok, demiti.
ocuklar muhtemelen ou zaman kendilerini yalnz hissediyorlard: Babalarn hemen hemen hi
grmyorlard ve anneleri de ne zaman kendisine bir, iki saat ayrabilecek olsa stdyosuna girip
kapsn kapatyordu.
Bir gn beni olduka yoran bir resmim zerinde alrken kk bir elin kapya ekinerek
vurduunu duydum.
Evet, dedim ve almaya devam ettim. Kapnn dier tarafndan gelen Claudeun yumuak sesini
duydum.
Anne, seni seviyorum.

Dar kmak istedim ama fralarm o anda brakamazdm. Ben de seni seviyorum canm,
dedim ve almaya devam ettim.
Birka dakika sonra Claudeun sesini yeniden duydum: Anne resimlerini ok seviyorum.
Teekkr ederim canm, dedim. Sen bir meleksin.
Bir dakika sessizlikten sonra yine balad. Anne, yaptklarn ok gzel... lerinde hayal var, ama
onlar hayal deil.
Elim havada kald ama bir ey demedim. Tereddt ettiimi anlam olmalyd. Daha yksek sesle
unu syledi: Babamn resimlerinden daha gzel.
Kapy atm ve onu ieri aldm.

VI. Blm
Pablo ile yaadm yllar boyunca tand ve ziyaret ettii sanatlar iinde kendisi iin en ok
anlam ifade eden, hi phesiz Matissedi. 1946 ylnn ubat aynda Matissee ilk uradmz
zaman (Pablo Msy Fortun Juan Krfezindeki evinde beni ziyareti srasnda) Vencede La Rve
adndaki bir villada oturuyordu. Oraya 1941 ylnn baharnda Lyonsda geirdii iki ciddi ameliyatn
ardndan nekahet dnemini geirmek iin Nicein kuzeyinde bulunan tepelerdeki Cimiezden
tanmt. Cimiezde kendisine bakan hemire rahibe olmay aklna koymutu. Hemiresi gen ve
gzeldi ve Triaden Portekizli Bir Rahibenin Mektuplar kitabnn resimlerini yaparken kendisine
o poz vermiti. Matisse 1943 ylnda Vencee tanmt. Villasnn karsnda bir Dominik manastr
vard. Sonralar oraya gelen eski hemiresi artk ad Rahibe Jacquesd kendisini sk sk ziyaret
ediyordu. Ziyaretlerinin birinde manastrn ina ettirmeyi planlad yeni bir kk tapnan
sslemesinde kullanlmas iin yapt bir vitray desenini getirmiti. Matissein kendisiyle, yine
Dominikan olan Peder Rayssguier ve dini evrelerde modern resim yorumcusu olarak ne kan
Peder Couturier ile konumalar sonucunda Matisse kendisini Vencedeki Dominik kilisesinin
inaatnda ve dekorasyonunda ana kuvvet olarak bulmutu.
Matisse gnn drtte nde yatandan kamyordu, ama bu projeye olan ilgisini azaltmamt.
Yatann stndeki tavan kt kaplatmt ve geceleri pek uyumad iin uzun bir bambu sopann
ucuna takl olan karakalemle bu kda Aziz Dominikin ve sslemede kullanlacak dier
bileenlerin resimlerini izerdi. Daha sonra tekerlekli sandalyesine oturur ve izimlerini karakalemle
izim yapabilecei yar mat bir emayeyle kapl geni seramik karolara aktarrd.
Matissein dncesi kilisenin iinde vitrayl pencerelerden gelen k dnda hibir renk
olmamas gerektii ynndeydi. Camlarn maketlerini son yllarnn byk blmn zerinde
alarak geirdii kesik ktlar iin uygulad yntemle yapmt. Lydiadan geri plan iin farkl
renklerde kttan byk paralar kesmesini ve sonra duvarda kendisinin gsterdii yerlere
inelemesini istemiti. Daha sonra kompozisyonu oluturmak iin dier kesik paralar nerelere
koyacan sopasyla gstermiti. dizi maket yapmt. Birincisi ok geometrik ve kendi bana
ok baarlyd, ama istedii etkiyi yaratmad iin onu kullanmamaya karar vermiti. kincisi
Tahitide yetien ss bitkilerinin havasn tayordu. Bu sonunda kulland makete benziyordu, ama
farkl oranlardayd. Kulland renkler arasnda lacivert, koyu yeil ve sar vard. Btn bileenlerin
ayn boyutlarda olmasn istiyordu. Bylece onlardan ieri giren k eit bir biimde blnecekti. Bu
nedenle o gne kadar yaplmam olan bir ey istedi: Camn darda dondurulmasn. Eer cam
donmam olursa sardan daha az aydnlk olacan ve ayn dzlemde kalmayacaklarn dnyordu.
Cam doldurulduunda aydnlk eit bir ekilde dalacakt. Ancak camlar kilisede yerlerine
takldnda eit bir pembe-leylak k verdiler. Bu pek ho bir grnt deildi ve Matissein istedii
gibi de olmamt.
Pablo bu almann baarl olmadn dnyordu. Eer Matisse kilisenin iindeki n byle
pembemsi leylak olacan anlasayd, demiti kiliseyi ziyaretlerimizin birinde, Bu etkiyi azaltmak
iin kilisenin iinde baka renkler kullanabilirdi. Eer kilisenin siyah beyaz olmas gerekiyorsa ya
baka hibir renk olmamal, ya da bir nokta krmz gibi ok keskin bir renk olmal. Ama bu pembeleylak kesinlikle olamaz. Bu renk ieriyi banyo gibi gsteriyor.
Bir gn Matissei ziyarete gittiimizde vitray, papaz cbbesi ve kiliseyi sslemekte kullanlacak

dier eyalar zerinde alyordu. Matissein projesiyle ilgili grt Peder Couturier de o gn
oradayd. Onu daha nceden tanyordum. Gittiim Dominik lisesinde asi rencilerden biriydim ve
beni ahlaksz sorularma bir ekilde yant olabileceini umduklar pek ok din adamyla grmeye
zorlamlard. Kilisenin dnda ruhumuzun huzur bulamayaca gibi kesin bir dille nme koyduklar
baz dnceleri kabul etmekte zorlanyordum. Peder Couturier ile de byle tanmtm.
Daha nceki ziyaretlerimizin birinde Pablo Matissee Bu insanlara bir kilise yaptn iin akln
karm olmalsn, demiti. Bu eylere inanyor musun? Eer inanmyorsan, inanmadn bir
dnce iin alman doru mu? Matisse o gn evine vardmzda Peder Couturierye Pablonun
bu szlerinden bahsediyordu ve Peder Couturier yle yant verdi: Picasso iin istediini
syleyebilirsin, ama o kanyla resim yapar. Bunun Pabloyu memnun etmek iin sylenen bir sz
olduu belliydi, ama Pablo ne kadar onur verici olsa bile bir ifadeye kanacak ruh hlinde deildi.
Matissee daha nceki ziyaretinde sylediklerini tekrarlad. Bunlar neden yapyorsun? Temsil
ettiklerine inansan, bu yaptn onaylardm. Ama eer inanmyorsan, bunlar yapman ahlakl
bulmuyorum.
Bence, dedi Matisse, Bu bir sanat eseri. Ben zerinde altm eyin ruh hlini benimsiyorum.
Tanrya inanp inanmadm bilmiyorum. Ben sanrm bir tr Budistim. Ama nemli olan kendi ruh
hlini dua etme hline yaklatrabilmek.
Peder Couturier, Budizm havas tasa bile, bu tartmadan mmkn olduunca ok ruhani kar
elde etmeye kararlyd. Bana dnd ve Ama sen btn fikirlere ak olduumuzu biliyorsun, deil
mi? dedi. Herkesi bize uymaya zorlamayz. Kendimizi btn ruhani frsatlara ak tutmak isteriz.
Entelektel ak fikirliliinin kant olarak da ben lisedeyken yaptmz tartmalardan bahsetmeye
balad.
Glmsedim ve tartmalarmz gayet iyi hatrladm syledim. Ama eer Dominikanlar artk bu
grleri savunuyorlarsa, bunun nedeninin zayflklar olduunu syledim. Btn sevimliliinizle
hl avlayabileceiniz zavall ruhlar avlamak iin her eyi yapabilirsiniz sinema ve tiyatro
dnyasna bile girebilirsiniz. Her trl tavizi verebilirsiniz, dedim. Ama gcnz varken neler
yaptnz? spanyada Engizisyonun bandakiler Dominikanlard. Silahlarnz gl veya gsz
olmanza gre deiiyor.
Pablo ellerini ovuturuyor, bana gstermediim iin sk sk kzd yrtc tavrla yant verdiim
iin memnun olduu anlalyordu. Bunun gibi durumlarda bana engel olmadna ve ben ne zaman bir
olay karsnda sesimi ykseltsem kendinden beklenen performans gsteren bir yavru atn gururlu
sahibi gibi k satna dikkat etmitim.
Matissee gelince, ister Budist olsun, ister Hristiyan, etrafna huzur verdiini dnyor ve bunu
ok etkileyici buluyordum. Bir gn ona bunu syledim.
Bana dedi ki: Girdiim ikinci ameliyattan sa kacam zannetmiyordum ama ktma gre
dn alnm zaman yaadm dnyorum. Doan her gne bana bir hediye ve onu byle
karlyorum. tesini dnmeden kranla kabul ediyorum. Yaadm fiziksel acy ve durumumun
verdii btn rahatszl tamamen unutuyor ve yalnzca gnei bir kez daha grebilmenin ve zor
artlar altnda bile olsa biraz daha alabilmenin tadn karyorum.
Pablo ameliyattan nce Matissein alkanlklar ve huylar asndan son derece burjuva olduunu

sylemiti. Genliinde Matissei hi sevmediini ve onunla fazla zaman geiremediini belirtmiti.

Ancak Midide yaamaya balamamzdan bu yana birbirlerini daha sk grmeye balamlard.
Matissein tavrlar Pablo gibi bir adama bile huzur veren bir isel dengeyi, dinginlii tad iin
Pablo Matissee sayg duyuyordu. Ayrca Matissein aklnda rekabet dncesinin olmamasnn,
arkada olmalarn mmkn kldn dnyordum. Bencillik yapmamas ilikilerindeki en olumlu
bileendi. Matisse Pablonun arkada olma lksn tayabiliyordu. Onun iin Pabloyu grmek,
btn alayc szlerine ve huysuzluklarna ramen, grmemekten daha iyiydi. Pabloya kar babacan
bir yaklam vard ve arkadalklarnda Pablo hep alc taraf olduu iin, bu babacan tavrn da
faydas oluyordu. Pablo tpk bir dans gibi Matissei etkilemeye alr, ama sonunda Matisse
Pabloyu fethederdi.
Bir gn Pabloya Birbirimizle mmkn olduunca ok konumalyz, demiti. Birimiz ld
zaman dieri baz eyleri konuacak bir bakasn bulamayacak.
Daha sonra Matisse Cimiezdeki Hotel Rginadaki dairesine tanmasnn ardndan onu her iki
haftada bir ziyarete gitmeye baladk. Genellikle Pablo ona en yeni resimlerini veya izimlerini
gtrrd. Bazen ben de yaptm tablolar ve izimleri gsterirdim. Matisse Lydiadan yapt en
yeni almalar bize gstermesini isterdi. Eer kesik ktlar zerinde alyorsa duvarlara
ineledii almalarn gryorduk.
Bir gn uradmzda, Matisse bize inli bir memurdan yeni ald leylak-pembe ipek cbbesini
gsterdi. Cbbe ok uzundu ve astar Gobi kaplan krknden yaplmt. Cbbe kendi bana zaten
gsteriliydi ve Matisse de onu soluk leylak rengi bir duvar halsnn nne asmt. Cbbe ok
kalnd ve yksek beyaz yakas yzn iki yann kapatyordu.
Yeni tablomda modelim bunu giyerek poz verecek, dedi Matisse. Ama nce Franoisein
zerinde nasl duracan grmek istiyorum. Pablo bu fikri hi beenmemiti ama Matisse srar ettii
iin in cbbesini giydim. Bamn stne kadar geldi ve gen eklinin iinde kayboldum. Matisse,
Ah! Bununla ok gzel bir ey yapabilirim, dedi.
Eer yaparsan, dedi Pablo, bana tabloyu ve Franoisee cbbeyi verirsin.
Matisse geri adm att. Cbbe Franoisein zerinde gzel grnyor, ama senin tablon iin pek
uygun olmaz.
Bence sorun deil, dedi Pablo.
Hayr, dedi Matisse, Sana ok daha uygun baka bir eyim var. Yeni Gineden geldi. Gerek
boyutlarnda vahi bir insan heykeli Tam sana gre. Lydia gidip heykeli getirdi. Aas erelti
otuna kaznarak yaplm; parlak mavi, sar ve krmz renklerinde izgileri olan; ok vahi ve gen
bir insan heykeliydi. Gerek insan boyutlarndan daha bykt ve olduka hrpalanmt. Bacaklar
gvdeye iplerle balyd. Tyl bir ban altnda birbirine bal paralardan oluan bu heykel Yeni
Ginede yaplan grdm pek ok eyden irkindi. Pablo ona bir bakt ve arabada gtrecek yerimiz
olmadn syledi. Matissee baka bir gn heykeli aldracana sz verdi.
Matisse kabul etti. Ama gitmeden nce nar aacm grmenizi istiyorum, dedi. Otel dairesine
nar aacn nasl getirdiini merak etmitim. O noktada yirmi yalarnda boyu 1,80 kadar olan
devasa bir kz ieri girdi.

Matisse glerek te nar aacm, dedi.

Biz ayrldktan sonra Pablo, Lydiann nasl kskandn grdn m? dedi. Orada bir eyler
dnyor, bundan emin olabilirsin. Ama sen de bu yata byle kadnlarla birlikte olmasn biraz
abartl bulmuyor musun? Biraz daha ciddi davranmal.
Pabloya kendisi ne isterse yaparken bakalar iin bu kadar ahlak olmasna ardm
syledim. Ayrca, Matisse kadar hasta ve yal bir adamn, gzleriyle ve ruhuyla gen bir kzn
vcudunun kvrmlarn takip ederek iini stmasnda zarar bulmadm syledim.
Gzn ve akln oynad bu estetik oyunundan nefret ediyorum, dedi Pablo. Gzellii takdir
edebilen kiiler oynar bu oyunu. Gzellik nedir ki? yle bir ey yoktur. Ben hibir eyden
holanmam ve hibir eyi takdir etmem. Ben ya severim ya da nefret ederim. Ben bir kadn
sevdiim zaman bu her eyi ykp geer zellikle de resimlerimi. Hayatm gn nda yaamaya
cesaret edebildiim iin herkes beni eletiriyor. Benim seimim pek oklarna gre daha ykc belki,
ama daha drst ve gerek olduu da kesin.
Beni daha ok rahatsz eden ey snrlarm olmad ve yle yaadm iin, herkesin incelikli
eyleri sevmeyeceimi dnmesi. Krk yl nce zenci sanatyla ilgilenmeye baladm ve resmimde
Zenci Dnemi olarak adlandrdklar almalar yaptm zaman, bunun nedeni mzelerde gzellik
olarak bilinene kar kmamd. O dnemde ou insan iin zenci maskesi etnografik bir nesneydi.
Ben Derainin tavsiyesi zerine Trocadro mzesine ilk defa gittiimde oradaki rutubet ve
rmln kokusu boazm yakmt. O kadar canm sklmt ki oradan hemen kmak
istemitim, ama orada kaldm ve ieridekileri inceledim. nsanlar bu maskeleri ve dier nesneleri
ilahi bir amala, sihirli bir amala, kendileri ve onlar evreleyen tanmadklar dman glerle
aralarnda anlama salamak, ona bir ekil vererek korkularn amak iin yapmt. O anda resim
yapmann da aynen byle bir ey olduunu anladm. Resim yapmak estetik bir ilem deildir. Resim
yapmak bu yabanc ve dman dnya ve bizim aramzda bir arac olarak, korkularmza ve
isteklerimize ekil vererek gc elimize almak iin tasarlanan bir sihirdir. Bunu anladm zaman
yolumu bulmutum.
Sonra insanlar bu nesnelere estetik kayglarla bakmaya baladlar ve imdi herkes bunlardan daha
gzel baka bir ey olmadn syledii iin artk beni ilgilendirmiyor. Eer onlar yalnzca bir tr
estetik nesnelerse, ben in ii baka eyleri tercih ederim. Ayrca, diye devam etti, Yeni Gine beni
korkutuyor. Sanrm Matissei de korkutuyor ve bu yzden o heykelden kurtulmak istiyor. Benim
iindeki eytanlar kendisinden daha iyi karabileceimi dnyor.
Bu ziyaretten ksa sre sonra Pablo Parise dnd ve orada bir sre kald. Ama onun uzakta olduu
btn bu sre boyunca Matisse fikrini deitirmedi. Pablonun Parise gittiini bilmeden Ramilerin
mleki atlyesini arad ve eyann hl kendi evinde beklemekte olduunu syledi. Sonra Pabloya
iki defa mektup yazp hediyesini hl almadn hatrlatt. Heykeli Pabloya vermeye kararl olduu
belliydi. Bu senin tarafsz kalamayacan bir ey, diye yazmt. Ayrca hznl bir heykel de
deil. Ama Pablo yine de Matissein heykeli onun karakterine in mal bir eyadan daha uygun
grdn dnyordu. Matissein kendisinin zeki ressam olduunu ve Pablonun igdleriyle
hareket ettiini dnd fikri houna gitmiyordu. Sonunda Matisse heykeli Vallaurisye gnderdi.
Pablo heykeli aldktan sonra heykelin kendisinin olduuna ok mutlu olmutu. Matissee teekkr
etmek iin Cimieze zel bir ziyaret yaptk.

Pabloda Matissein yapt en az sekiz tablo vard ve bunlarn belki de n satn almt.
Dierlerini Matissee kendi resimlerini vermesi karlnda almt. Bu alverilerin birinde
Matissein karakteristik beyaz lalelerinin ve kk beyaz atlaklarn olduu siyah bir duvarn
nndeki kiremit krmzs bir masann stnde duran bir taban iindeki incilerin grld
natrmortu almt. Ayrca ayn dnemden kahverengi bir koltukta oturan kadn portresi de vard.
Kadn leylak renginde ve resmin fonu yeil renkte resmedilmiti. Bu iki tablo renklerin uyumu
asndan ok uyumlu, ok serbest ve doald. Matisse bize bazen gn iinde yapt almalardan
memnun olmazsa akamlar yaptklarn pamuk ve terebentinle sildiinden bahsetmiti. Ayn resme
ertesi sabah sfrdan ve her zaman tamamen doal bir yaklamla balard. Bunu yapmasnn nedeni
sorulduunda Bir eye kar iimde bir duygu olutuu zaman bu duygu deimez, diye aklamt.
Bu duygu resim anlaymn temelinde dururken ben tamamen memnun olacam bir ifade buluncaya
kadar btn ifade ekillerini denerim. Ayn ekilde Portekizli Bir Rahibenin Mektuplar iin
yapt resimlerde de eitli denemeler yapmt. Gelecein Rahibe Jacques olan modelinin
yznn resmedilebilecei btn ihtimalleri denedii yaklak seksen izim yapmt. Birinde yzn
kare eklinde yapm, dierinde btn yuvarlak figrleri vurgulam, bir bakasnda gzleri kk ve
birbirine yakn izmi, bir dierinde karakalemle yumuak bir yz resmetmiti. Hepsi birbirinden
farkl olan bu seksen izim aslnda bir tek ifadeyi tayor, bakanda sanatn ayn duygu zerine
kurulduu hissini uyandryordu. Matissein dedii gibi: Bir incir aacna baktm zaman her
yapran baka bir deseni olduunu gryorum. Hepsinin kendine zg bir bolukta hareket etme ekli
var. Ama kendilerine zg ekillerde hepsi incir aac diye baryor.
Matisse Pablonun almalar iinden Dora Maarn portrelerinden birini ve 1943 tarihli bir
srahi ve bardak natrmortunu almt. Natrmort fazla rengin kullanlmad ve karamsar bir uyumun
olduu ciddi bir almayd. Kompozisyonun iindeki nesneleri ina etme tarz ne kyordu. Dora
Maarn portresinde profilden dzlemler ne karlm, Pablonun en tipik kombinasyonlar olan
mavi ve siyah-gri-beyaz takm ile koyu sar birlikte kullanlmt. Her ikisi de dierinin en
karakteristik resimlerini almt.
1951 ylnn knda Pablo yapt bir l aa resmini Matissee gsterdi. Bu resim Cranch gibi
gri gkyz ve siyah-gri-beyaz renk uyumunun yannda ok az koyu sar ve minik bir yeil
dokunuuyla olduka hznl bir manzaray gsteriyordu. Gl ve keskin hatlar olan bir izimdi.
Bu resim Matissei ok mutlu etti. Karlnda Pabloya kendi resimlerinden birini vermekten
bahsetti ama Matisse ok hastayd ve alveri hibir zaman gereklemedi. Matisse her zaman ok
yorgundu. Bir grmelerinde alveri yapmaktan bahsederlerdi, bir sonraki ziyaretimizde Matisse
hasta olurdu ve her eye yeni batan balamalar gerekirdi. Pablo zaten o resmi vermeyi pek
istemiyordu, nk dedii gibi, Bazen bir resim yaparsn ve onun baka eylerin kapsn atn
bilirsin. Byle resimlerle kural olarak ayrlmak istemezsin. Bu, onun iin byle resimlerden biriydi.
Bir gn Matissei ziyaretimiz srasnda bize New Yorkta sanat eserleri satan olu Pierrein
kendisine gnderdii baz kataloglar gsterdi. Kataloglarda Jackson Pollock ve bu tarzda alan
baka ressamlarn resimlerinin reprodksiyonlar vard.
Kataloglara bakmay bitirmemizin ardndan Matisse, Resimleri bu ekilde deerlendirmekten aciz
olduumu dnyorum, dedi. Kiinin kendi almalarn takip eden dierlerini doru olarak
deerlendirmesi mmkn deildir. Kendisinden nce olanlar ve kendisiyle ayn zamanda
gerekleenler deerlendirilebilir. Beni takip edenler iinde bile bir ressam beni tamamen
unutmamsa, ben onu benden teye gemesine ramen biraz anlayabilirim. Ancak benim iin resim

olana atfta bulunmay brakt noktada onu da deerlendiremem. Bu benden teye geer.
Genken Renoirn resimlerini ok severdim. Birinci Dnya Savann sonuna doru kendimi
Midide buldum. Renoir hl hayattayd, ama ok yalyd. Ona yine de hayrandm ve onu
Cagnesdaki evinde, Les Collettesde ziyaret ettim. Beni ok scak karlad ve birka ziyaretin
ardndan ne dndn renmek iin ona birka resmimi gsterdim. Resimlerime beenmez bir
havayla bakt. Sonunda dedi ki: Doruyu sylemem lazm. Yaptklarn ok eitli nedenlerden
dolay beenmedim. Aslnda iyi bir ressam olmadn, hatta kt bir ressam olduunu sylemek
istiyorum. Ama beni sana bunu sylemekten alkoyan bir ey var. Biraz siyah srdn zaman tabloda
srdn yerde kalyor. Hayatm boyunca tabloda delik amadan siyah srlemeyeceini syledim.
Siyah bir renk deildir. imdi rengin dilini konuuyorsun. Ama siyah sryorsun ve yaptryorsun.
Bu yzden yaptklarndan aslnda hi holanmasam ve iimden sana kt bir ressam olduunu
sylemek gelse de, sanrm sen de bir ressamsn.
Matisse glmsedi. Grdnz gibi bir sonraki nesli anlamak ve takdir etmek ok zordur. Yava
yava, insan hayatta ilerledike yalnz kendisi iin bir dil yaratmakla kalmaz, onunla bir estetik
anlay da gelitirir. Yani, bir kii kendisi iin deerler yarattka, bunlar en azndan bir lde
mutlak biimde yaratr. Bylece kiinin balang noktas kendi var noktasndan tede olan bir
resim tarzn anlamas daha zor olur. Bunlar tamamen farkl esaslara dayanan tarzlardr. Bir ann
resmini yapma hareketi bizi iine alr, yutar ve biz de belki bu zincire kk bir halka ekleriz. Sonra
hareket bizi geerek devam eder. Biz hareketin dnda kalr ve onu artk anlayamayz.
Pablo alayc bir tavrla dedi ki: O zaman Budistmi gibi yaparz en azndan bazlarmz.
Ban sallad. Seninle ayn fikirde deilim, dedi. Benden sonra gelenleri deerlendirebilecek bir
konumda olup olmadm da umurumda deil. Ben bu tr eylere karym. Yeni ressamlar sz konusu
olduunda, ben kiinin kendisini tamamen brakmasna ve kaybetmesine karym. Kendini tamamen
resmetme hareketine brakmak bunda beni son derece rahatsz eden bir eyler var. Ben resme
mantk erevesinden yaklayor deilim rnein Poussin gibi bir adamla hibir ortak noktam yok
ama bilinsizliimiz o kadar gl ki, kendisini bir ekilde gsteriyor. Btn insan alt katmannn bir
varlktan dierine iletiim kurabildii baz kkler var. Ne yaparsak yapalm, bize ramen kendisini
ifade ediyor. Neden kendimizi bilerek ona teslim edelim ki?
Srrealist dnemde herkes otomatik yazlar yazyordu. Eer gerekten otomatik yazmak istersen,
asla yazamasn. Bu nedenle bu dnem biraz aka gibiydi. Her zaman ileri az da olsa ayarlarsn.
Srrealistlerin otomatik yazlar bile bazen dzeltilirdi. Bu nedenle tamamen otomatik yaz diye bir
ey olmad iin, neden bilinsizliimizin alt katmann kullandmz drste kabul etmek yerine
zerine bastryoruz? Bu bir karmdan dierine giden, bir ilkeden kanlmaz sonularna varan
mantkl dnceyi savunduum anlamna gelmez. Benim resim yaparken aklmdan geen
dncelerimin arasnda genelde hibir alaka yoktur. Ben bir dan zirvesinden dier dan zirvesine
atlarm. Bir uyurgezerin dncelerin diyebilirsin bunlara. Ryann ynlendirilmesi de mmkn tabii,
ama bu otomatiklikten ne kadar uzaksa mantkl dnceden de o kadar uzak.
Beni yaratcla iten duygunun kayna ne olursa olsun, ona kendisini grnr dnyayla
balayacak bir ekil vermek istiyorum. Bu ba o dnyaya kar at sava bile olabilir. Aksi
takdirde resim herkesin iine elini sokup daha nce kendisinin koyduu her neyse onu karp alaca
eski bir anta olarak kalr. Ben resimlerimin kendisini savunabilmesini, istila eden gce kar
koyabilmesini, her yzeyde jilet gibi dokunann elini kesmesini istiyorum. Bir resim Pazar antas ya

da ii tokalar, rujlar, eski ak mektuplar ve garajn anahtarlaryla dolu bir kadn antas deildir.
Valry, Ben iirin yarsn yazarm, dier yarsn okuyucu. derdi. Bu onun iin doru olabilir. Ama
ben tablolarmn veya drt veya bin farkl ekilde yorumlanabilmesini istemem. Ben yalnzca bir
yorum olmasn ve bu yorumda doay, ekli bozulmu doay bile tanma olana bulunmasn
isterim. nk bu doa benim i dnyam ve pek ok insann yaad d dnya arasndaki bir
mcadeledir. ou zaman dediim gibi, ben doay ifade etmek yerine inlilerin de syledii gibi
doa gibi almaya alyorum. Bu isel dalgalanmann yaratc dinamizmimin kendisini
bakan kiiye klasik resmin bozulmas olarak gstermesini istiyorum.
Matissein dairesine yaptmz ziyaretlerden birinin dnnde Pablo glerek Matissein
cierleri ok iyi, dedi. Ona ne demek istediini sordum.
Renkleri kullanma ekli, dedi. Matissein almalarnda birbirine yakn kullanlm renk
olduunda diyelim ki yeil, leylak ve turkuaz bu renklerin birbiriyle ilikisi gerek renk
diyebileceimiz baka bir rengi meydana getirir. Bu rengin dilidir. Matissein Her renge kendi
yaylma alann vermelisin, dediini duymusundur. Bu noktada kendisine tamamen katlyorum. Yani
rengin kendisini aan bir ey olduu noktasnda Eer rengi i ksmla snrlarsan, rnein siyah bir
izginin iine, onu imha edersin. Yaylma gcn yok ettiin iin rengin dili bakmndan ortadan
kaldrrsn. Bir rengin belirli bir ekli olmak zorunda deildir. Bu aslnda istenmez bile nemli
olan, rengin yaylma gcdr. Kendisinin biraz tesinde bir noktaya vard zaman bu yaylma gc
devreye girer ve kendi alannn sonuna vard iin baka bir rengin devreye girmesinin gerektii
tarafsz bir blgeye ularsn. Bu anda rengin nefes aldn syleyebiliriz. Matisse de byle resim
yapyor ve o yzden Matissein cierleri ok iyi, dedim.
Ben kendi almalarmda kural olarak bu dili kullanmam. Ben inaatn dilini kullanrm ve bu dili
Tintorretto veya El Greco gibi tamamen tek renkte resim yapan ve resimleri bitmek zereyken
canlandrmak ve ne karmak iin effaf krmz veya mavi prltlar katan ressamlarn tarznda,
olduka klasik bir ekilde kullanrm. Benim resimlerimde bir krmz nokta resmin esas noktas
deildir. Resim bundan bamsz olarak yaplr. Krmzy karrsan geride yine resim kalr. Ama
Matissein resimlerini tamamen ykmadan ne kadar kk olursa olsun bir krmz noktay karmak
mmkn deildir.
Pabloya renkleri kullanma tarzn ev sevdiim ressamlardan biri olan Bonnard nasl
snflandrabileceini sordum.
Bana Bonnarddan bahsetme, dedi. Onun yapt resim deil. Kendi mantnn tesine asla
gemiyor. Nasl semesi gerektiini bilmiyor. Bonnard bir gkyz resmi yaptnda nce grnd
gibi mavi renkte boyuyor. Daha sonra biraz daha bakyor ve iinde biraz leylak rengi gryor. Bu
yzden azck leylak renkle dokunuyor. Sonra gkyznde biraz da pembe olduuna karar veriyor ve
pembe ekliyor. Ortaya kan bir kararszlk potpurisi oluyor. Eer yeterince uzun sre gkyzne
bakarsa, gkyznn renginin ne olmas gerektiine karar vermek yerine bu sefer sar renk ekliyor.
Resim byle yaplamaz. Resim yapmak bir mantk meselesi deil, doann sana bilgi ve tavsiye
vermesini beklemeden gc doann elinden almaktr. Ben Matissei bu yzden seviyorum. Matisse
her zaman renkleri zekice seebiliyor. Doaya yakn da olsa, doadan uzak da olsa, geree uygun
olduu iin deil, tablodaki dier renklere uygun olduu iin bir alan yalnzca bir tek renkle
doldurabiliyor. Eer Matisse gkyznn krmz olmas gerektiine karar verirse, baka bir ton deil
gerek kadmiyum krmzs olmaldr. Dier renklerin aktarm da ayn derecede olduu iin bu

mmkndr. Tablonun dier tm bileenlerini yeterince yksek bir renk aralnda aktarr ve bu
renklerin ilikileri ilk krmznn youn olmasn salar. Bu ekilde kompozisyonun btn renk paleti
bu d merkezlii mmkn klar. Bu gerilimin anahtarn ilk bulan Van Goghdur. Bir sary
kuruyorum, yazmtr. rnein bir buday tarlasna bakarsn ve gerek kadmiyum sars olduunu
syleyemezsin. Ama ressam aklna bir rengi kullanmay koyduu ve doann paletinde bulunmayp,
onun tesinde olan bir rengi kulland zaman, geri kalan iin doann giydii deli gmleinin
iinden fkran renkler ve ilikiler seecektir. Ressam doadan zgr olduunu bu ekilde ifade
eder. Yapt ii ilgin klan da budur. Ben de Bonnarda kar ite bunu savunuyorum. Ondan
etkilenmek istemiyorum. O gerek anlamda modern bir ressam deil: Doay amyor, ona itaat
ediyor. Bu doann tesine geme yntemi Matissein almalarnda mkemmel kullanlmtr.
Bonnard sadece neo-empresyonistlerden biridir. O yeni bir fikrin balangc deil, eskimi bir fikrin
sonu, lmdr. Baka ressamlardan biraz daha mantkl olmas bence bir baka kusurudur. Mant
insann sevmemesi gereken eyleri sevmesine neden olmaktadr.
Bonnarda kar olduum bir baka nokta da resmin btn yzeyini srekli bir alan oluturmak
iin, belli belirsiz bir titreimle, santim santim, ama tezatlar hi kullanmadan doldurmasdr. Siyahla
beyaz, kareyle daire, yuvarlakla sivri nokta resimlerinde asla yan yana gelmez. Resimleri organik bir
btnlk gibi gelitirilmi uyumlu yzeylerdir. Ama bu ekilde gl bir tezadn yaratt o zillerin
birbirine vuruu hissini orada bulamazsn.
Matissein kafeslerinde pek ok egzotik kuun yan sra drt tane byk Milano kumrusu de
bulunmaktayd. Bu kularn ayaklar pek ok kumrunun olduu gibi plak deildi. Penelerini de
rten yere kadar uzanan tyleri vard ve ayaklarnn stnde beyaz tozluklar varm gibi
grnyorlard. Bir gn Matisse Pabloya Bu kumrular sana vermem lazm, nk o resmini
yaptn kumrulara benziyorlar, dedi. Kumrular Vallaurisye gtrdk. Birinin ok saygn bir siyasi
ve sanat yaam oldu. 1949 ylnn balarnda Pablo onun bir ta basksn yapm ve bu ta bask ok
byk bir teknik baar olmutu. Ta baskda koyu siyah rengi elde etmek kolaydr, ama ta bask
mrekkebinin iinde balmumu olduundan daha ak bir gri renk elde etmek iin suyla seyrelttiiniz
zaman bask ta boyay eit bir ekilde almaz. Bylece kurbaa derisi gibi benekli bir yzey
meydana gelir. Ama bu ta baskda Pablo son derece effaf bir gri renk ve ok beceri isteyen bir
tondan dierine geiler elde etmitir.
Bir ay kadar sonra Fransz Komnist Partisinin entelektel ncs air ve yazar Louis Aragon
Grands-Augustins Caddesindeki stdyoya gelip, Pabloyu yakn zamanda Salle Pleyelde
dzenlenecek Komnist Partinin destekledii Dnya Bar Kongresi iin yapmaya sz verdii izimi
yapmasn hatrlatt. Aragon Pablonun yakn dnemde yapt ta basklarn bulunduu dosyaya bakt
ve bu basky grnce kumruyu gvercin zannetmi ve kongrenin posterinde kullanmak istemiti.
Pablo da bu fikri kabul etmi ve ayn gnn sonunda poster ve gvercin Pariste duvarlarda yerini
oktan almt. nce orijinal ta bask ve sonra reprodksiyon olarak sonsuz sayda baslan poster,
barn sembol olarak btn dnyada tannmt.
Aragon o gn bar gvercinini bulduktan sonra Pablonun yakn zamanda yapt ta basklara
bakmaya devam etmi ve Polonyadan getirdii mantoyu giymi ekilde grndm bir dizi portremi
bulmutu. Bunlar ok biimli, kafalarn kk resmedildii portrelerdi. Pablo bunlar renkli ta bask
olarak yapmaya alarak balam, ama izler dzgn yaplmad iin sonu iyi olmamt. Pablo
birka deneme yapm, ama memnun olmamt. Be orijinal klieyi yeniden hazrlam her renk
iin bir tane ve be farkl kompozisyon yapmt. Bunlarn her birinden pek ok kopya ekmiti.

Daha sonra hepsinin zerinde ok fazla alld ve sonuta yprandklar iin Pablo bir tane daha
yapm ve bu sonuncu ok doal olmutu. Aragon bunu grnce Bunu bana vermelisin. Bu ok
baarl, dedi. Pablo neredeyse ikna olacak gibi grnyordu ki, Aragon unlar syleme
talihsizliinde bulundu: Bunu ok sevdim nk bir kereliine Franoisei gerekte olduu kadar
gzel gstermisin. Pablo buna ok kzd ve Benim iin gzel bir kadnla kurbaa arasnda fark
yoktur, dedi.
yleyse senin adna ok zldm, dedi Aragon. Ama eer fark gerekten bilmiyorsan ok
ansl olduunu sylemeliyim. nk imdiye kadar etrafnda kurbaaya benzer ucubeler deil, hep
olduka gzel kadnlar grdm.
Pablo glmeye balad ve Tpk Braque gibi syledin, dedi. Bir seferinde bana Akta hl
gelenekleri takip ediyorsun, demiti. Buna hepimiz gldk ve Aragon Gldne gre hl fkeli
olamazsn, dedi. Bana ta basky verecek misin?
Hayr, dedi Pablo. Mnasebetsizlik ettin. Ta basky almyorsun. le yemeiyle yetinmek
zorundasn.
Aragon Pabloyu grmeye sk sk gelirdi. Arkadalklar imeklerin akt, suratlarn zaman
zaman asld ve sonra barmalarn yaand hareketli bir arkadalkt. Bence ikisi de birbirini ok
seviyor, ama ayn zamanda biraz nefret de ediyordu. Pablonun Aragonun arkadalndan hibir
zaman tam olarak memnun kalmadn biliyorum.
Benimle uyumayan benim arkadam olamaz, demiti Pablo. Bunu ne kadnlara art koarm ne
de erkeklerden isterim. Ama arkadalklarmda bir bakasyla uyurken yaadm scaklk ve yaknlk
hissinin olmas gerekir.
Aragonun yalnz gelmesini tercih ederdim, nk kars Elsa Triolet ve Pablo hi geinemezdi.
Elsa ou zaman alayc ve ineleyici konuurdu. Pablo ise insanlarla dalga gemeyi ok sevmekle
birlikte, kendisiyle dalga geilmesine dayanamazd.
Aragonu Pablonun atlyesinde ilk grdmde fiziksel varl karsnda olduka armtm. On
sekizinci yzylda yaayan bir saray mensubuna benziyordu. pekli bir giysi ve golf pantolonu giymi,
elinde klcyla gelmesini beklerdiniz. Ama bunlarn hibirini giymeden de ayn etkiyi yaratyordu.
Parlak mavi gzleri, soluk cildi ve beyaz salaryla ok genlik dolu ve yakkl grnyordu.
Atlyeye ne zaman gelse o kadar gergin olurdu ki herkes gibi oturamaz, odann bir ucundan dierine
ileri geri yryp yrrken de hzl hzl ve nefes almadan konuurdu. Davis Cup malarnda nce
sola, sonra saa, sonra yine sola ve ardndan yine saa giden tenis toplarn izlemeye benziyordu.
Eer odann bir duvarnda ayna varsa, geriye dnmeden nce kendisine bakar ve sol eliyle san
dikkatle dzeltirdi. Syledii her ey ne kadar anlalr olursa olsun, bir kuu avlamaya alan ylan
gibi devaml hareketinin insan bylemesi yannda ikinci planda kalyordu. Maratonunun sonucunda
syledii her eyi kabul etmek zorunda kalyordunuz.
Elsa ve Aragonun tek ortak noktas mavi gzleriydi gzleri ok parlak maviydi ve gzbebekleri
minicik siyah bir nokta kadar kkt. Aragon uzun boyluydu ama ei ufak tefek olmakla birlikte
vcudu ve bacaklar ok dzgnd. Kars da ok etkileyici bir insand. ok gzel bir kadn olduu
sylenemezdi, ama tad cazibeden kamak mmkn deildi. Bir zamanlar Rusyada gen bir kz
olduu gnlerde ablas Lili Brickin eski kocas air Mayakovsky ve daha sonra Berlinde airler ve

ressamlar zerinde nasl bir etki yaptn anlayabiliyordum. Onunla tantmda elli yandayd ve
hl ok etkileyiciydi.
Pablo, Aragon ve Elsa arasnda sregiden ak hikyesini ok ilgin bulurdu. zellikle Aragonun
asndan olay bu esiz kadnn tek tanra olduu bir dine tapnma gibi grnyordu. Bunu yalnz
geldii baz ziyaretlerinde Aragon ile tartrd.
Pablo bir gn ona Ayn kadn sevmeye nasl devam edebiliyorsun? diye sordu. O da herkes gibi
deiecek ve yalanacak.
te bu yzden, dedi Aragon. Ben o kk deimelerin hepsini seviyorum. Onlar beni besliyor.
Ben bir kadnn sonbaharn da seviyorum.
Peki, dedi Pablo. Eminim dantel i amarlarn ve ipek oraplar da seviyorsundur. Sen
rm bir sanatsn!
Aragon gld. Ya sen? Sen sonsuza kadar ergenlikten kamayacaksn. Seninle byle konular
konumamam lazm. Sen bunlar anlayacak kadar olgun deilsin.
O gn Aragon gittikten sonra Pablo dnceli grnyordu. Bir kii zerinde younlaabildii iin
ok ansl. Ben korkarm bunu monoton bulurum. Bir sre yapabilirim ama sonra sklrm Durdu.
Hayr, dedi. Bu doru deil. Ben de en az onun kadar zelim ve hayatmn rnek olmasn
isterim. Oturduu yerde doruldu ve ekledi: Benim hayatm rnek alnacak bir hayat.
Glmsemek zorunda kaldm. Belki biraz fazla hevesli bir ekilde ok haklsn, dedim.
Ne dememi bekliyordun? dedi. Bana gvenilmesine ve destek olunmasna ihtiyacm varken
evremi eletiri ve alayclar sarm. Byle bir destekle dan zirvesinde kalmak kolay deil.
Bir kahkaha attm. Sonunda Pablo da glmeye balad. Ne fark eder? dedi. Hayat zaten kt bir
roman gibi...
Pablo Aragonun yannda hibir zaman rahat olamyordu. Aragon ile srekli birbirlerinden stn
gelmeye alyorlard. likileri biraz cilveleme, biraz pohpohlama, biraz abart ve elimelerle
doluydu.
Bir gn Aragon gelip Maurice Barrs adnda ok iyi bir yazar buldum, dedi. Elbette Barrs
banaz bir milliyeti ve bir akademisyendi. Her ikisinin de ona hi saygs yoktu. Ya da kefettii
popler melodramlarn yazar Henri Bataille olabilirdi. Veya srf Pablonun tepesini attrmak iin
Fransann en byk iki kahraman hakknda bir yaz yazdm Jeanne dArc ve Maurice Chevalier,
derdi.
Aragon ok yetenekli bir hatipti. Anlatt ister ocukluk anlar olsun, ister el yazmalarn basna
tayarak byk tehlikeler atlatt Direni hikyeleri, kendini dinletirdi. Ancak kendi iirlerini
okumaya balad zaman okuma tarz ok yapmack olduundan dilerinizi skardnz. Dzyaz okur
ekilde konutuu srece inanlmazd.
Benim grdm kadaryla Aragon, Talleyrand tarznda bir politikacyd. Tpk onun gibi siyasetin
karmaklnn ortasnda kendisini oynayabilen kark bir kiilikti. Pablo sk sk Aragon bir aziz
olabilir, ama kahraman deil, derdi. Onu Malraux ile karlatrmam istemezdi, ama ikisinin ortak

noktalar olduu kesindi. Yine de Aragon, Malrauxdan daha beyefendiydi.

Bir gn Aragon gittikten sonra Pablo glerek Btn siyasi partiler gibi Komnistlerin de prenslere
ihtiyac vardr, dedi. Aragonun bir prens olduu ok belliydi. Eer Komnist Parti yerine kiliseyi
semi olsayd, papa olabilirdi. Ama doasndaki air ve yazarn aktrle rtmesi akl
kartryordu, nk yzeysel olarak aslnda aktrd ve bu adan tamamen sahteydi. Ama derinlerde
doal ve gerekten kendisiydi. Pek ok tezad iinde barndran bir insand ve bunlardan dolay ok
ac ekiyordu. Kendisini edebiyatn beyefendisi olarak grme hakk vard ve hak ettiini her zaman
talep ederdi: nce gecelerde veya sosyetenin btn toplantlarnda kendisine XIV. Louisnin
sarayndaki dklerin layk olduu bir yer verilmeliydi. Ama bunun altnda srekli bakalarna
duyduu phe, endie ve mutsuzluk yatyordu ve bence bunlar kendisini oaltmak, binlerce yz
tamak ihtiyac yaratyordu.
Bence Pablo Aragonun bir aziz olduunu sylemekte haklyd. nk byle bir adamn Komnist
Partiye ye olmas yapabilecei en byk fedakrlkt. Sosyal ve edebi seviyelerde hakk olarak
grd btn vgleri alabilmesine ramen, dier uta Partiye boyun emesindeki mazoizm onu
dierlerinden daha komnist yapyordu. Sonuta, Partinin yanl estetik deerlendirmelerinin
defalarca kurban olmutu.
Bunlarn en tuhaf rneklerinden biri Stalinin lmnn hemen ardndan yaand. Vallaurisde bir
sabah Aragondan onu telefonla aramam isteyen bir telgraf aldm. Pablodan Stalinin bir portresini
yapmasn istiyordu. Bu ok acil bir istekti, nk Aragonun gazetesi Franszca Szckler haftalk
olarak yaynlanyordu ve portrenin bir sonraki sayya yetimesi iin ertesi gn hazr olmas
gerekiyordu. Aragonu aradm ve bunun mmkn olmadn syledim. Pablo stdyoya gitmek iin
evden yeni kmt ve leden sonra Stalinin bir portresini yetitirmek zorunda olduunu syleyerek
onu rahatsz etmek istemiyordum. Portreyi yapmak istemeyeceinden de emindim. Bu artlar altnda
iyi bir alma yapamayacan syledim ve Aragona o zaman ne yapmay dndn sordum.
nemli deil, dedi Aragon. O Stalinin portresini nasl isterse yle yapsn. Biz yaynlarz. Bu
acil bir durum. Hi yapmamaktansa bir ekilde yapmas daha iyi. Pablonun stdyosuna gittim ve
durumu ona akladm. Tepkisi tam da beklediim gibiydi.
Stalinin portresini yapmam nasl beklersin? dedi sinirli bir ekilde. ncelikle onu hi
grmedim ve nnde byk dmeleri olan bir niforma giydii, asker apkas takt ve byk bir
by olduu dnda neye benzediini hi bilmiyorum. Ben oktan stdyoda saa sola bakmtm ve
Stalinin krk yalarndayken ekilmi bir fotorafnn olduu bir gazete bulmutum. Gazeteyi
Pabloya verdim.
Peki, o zaman, dedi. Aragonun ihtiyac olduu iin yapmaya alaym. stemeye istemeye ie
koyuldu ve Stalinin bir portresini yapmaya alt. Ama bitirdii zaman portre babamn portresine
benziyordu. Pablo onu da hi grmemiti, ama ne kadar Staline benzetmeye altysa portre o kadar
babama benzedi. O kadar ok gldk ki, Pablo hkrmaya balad.
Belki babann portresini yapmaya alsam Staline daha ok benzer, dedi. Fotoraf ve ardndan
yapt resmi biraz daha inceledik. Sonunda Stalinin krkl yalarndaki hline aa yukar benzeyen
bir resim yapt.
Ne dnyorsun? diye sordu. Ben ilgin bir izim olduunu ve Stalini biraz andrdn

syledim. kimiz de Stalini hi grmediimiz iin ona benzeyip benzemediini syleyemiyorduk.

Sence bunu gndermeli miyim? diye sordu Pablo. Bence gndermesi gerektiini syledim.
Aragon iini bilirdi. Eer doru olmayacan dnrse yaynlamazd. Portreyi yolladm ve ikimiz
de bu resmi unuttuk. ki veya gn sonra stdyoya gitmek zere evden karken, La Galloisen
giriinde bir grup gazeteciye rastladk. lerinden biri Pabloya Stalinin portresini yaparak onunla
dalga gemeye altnz doru mu? diye sordu. Neden bahsettiini anlamamtk. Komnist Parti
iinde portre hakknda byk bir tartma ktn ve Partinin portreyi izdii iin Pabloyu ve
yaynlad iin de Aragonu knadn syledi.
Pablo olaya felsefi adan yaklat. Parti beni knamakta hakl sanrm, dedi. Ama kesinlikle
ortada bir yanl anlalma var, nk benim kt bir niyetim yoktu. Eer resmim birilerini artm
veya huzursuz etmise, bu baka bir konu. Bu bir estetik meselesi ve siyasi bak asyla
deerlendirilemez. Omuz silkti. Pariste btn byk ailelerin yaad problemler yaanyor:
Sorun yaratacak bir salak mutlaka bulunur ve ona katlanmak zorunda kalrsnz.
Daha sonralar Aragon bize paketi ap resmi ilk grd zaman tpk benim gibi ok ilgin bir
izim olduunu dndn syledi. Ama gereki neferlerden gelen protestolar sonucu Franszca
Szcklerde resmin Staline yeterince benzemediini dnenlere yer vermek zorunda kalmt. Bu
ok samayd, nk tpksnn ayns olmasn isteselerdi, bir fotorafn basarlard. Bir ressamdan
resmini yapmasn istediklerine gre, ressamn yorumunu kabul etmeleri gerekirdi.
Partinin knamasnn yaynlanmas zerine btn dnya kendilerine glmeye balad iin, birka
gn sonra Parti liderleri kendilerini ahmak durumuna drdklerini anlad. lke dnda olan
Laurent Casanova Fransaya dndkten sonra bizimle bu konuda grt ve her ey eskiye dnd.
Pablo resmi yapmamas gerektiini asla sylemedi. Byle bir ey dnlemezdi. Tek syledii
uydu: Bir resim yaptm. Resmim iyi ya da kt olabilir. Belki de ktyd. Bu benimle kendim
arasndaki bir konu. Benim amacm belliydi: Birisinin benden yapmam istedii eyi yapmak. ki
hafta sonra Paristeydik ve Casanovann etkisiyle Parti resmin iyi niyetle yapldn syleyerek geri
adm att. Tek ceza alan tamamen masum olan Aragondu. Sonunda Thorez ve Partinin nde gelen
pek ok ismi Pablodan zr diledi ama kimse Aragondan zr dilemedi. Ayrca ondan bir zeletiri
yapmasn istediler. Aragonun kaderi ite buydu: Partinin izgisini kurban edilme noktasna kadar
izleyen bir aziz.
Zaman zaman biz de kurban edilirdik ne zaman Komnistler bize yemee gelse Her biri drt
kiinin yedii kadar yerdi. Partinin kdemli yesi yal Marcel Cachin bile sskalna bakmadan
btn itah aclar temizler, stne bir balk, biftek, salata, peynir, byk bir dilim tatl yer, kahve
ier ve arap ielerini boaltrd. Pablo ve ben ok az yer ve yemek masasnda muhabbet etmezdik.
Bu yzden konumalarla birlikte saatler sren bu yemekler bizim iin azapt.
Bu ziyaretlerin birinin ardndan Pablo bana Bu insanlarda ne itah var, demiti. Sanrm bunun
nedeni materyalist olmalar. Ama onlar kapitalist sistemdeki eitsizliklerden ok damar sertlii
tehdit ediyor.
Partinin bakan Maurice Thorez ok skc bir adamd. Ne syleyeceini asla bilemezdi. Parti
politbrosunun tek medeni yesi Casanovayd. 1949 ylnn knda bizi grmeye sk sk gelirdi. Bir
defasnda Pablo, Casanovann kar kp kmayacan grmek iin St.-Paul-de-Vencedeki ok k
ve pahal Colombe dOr restoranda yer ayrtmt. Biz yemek yerken Match dergisinin bir

fotorafs bizim fotorafmz ekmiti. Casanova kendimizi bu duruma bir daha drmememiz
gerektiini syledi. Komnistler iin kt bir reklm olur, dedi.
Bu Pablonun cann skt. Sen bunlarn stndesin, dedi. Sen bir izci ocuk deilsin.
Casanova, Sen insanlarn aklnn nasl altn anlamyorsun, dedi. Sadece bizim
insanlarmzdan deil, halkn genelinden bahsediyorum. Thorez bakanken bir makam otomobili vard.
Btn gazetelerde otomobil yerine bisiklete binmedii iin ve bir seferinde de krmz arap yerine
ampanya itii iin eletirilmiti.
Elbette fotoraf yaynland zaman, Casanova Partinin baz yelerinden azar iitmiti.
Sava yllarn Amerikada geirmek zere Paristen ayrlan yazarlarn ve ressamlarn ou
kurtuluun ardndan geri dnmlerdi. Chagall el son geri dnenlerden biriydi. Kars Belann 1944
ylnda New Yorkta lmesinin ardndan Virginia isimli ngiliz bir kzla tanm ve ondan bir olu
olmutu. Olu, Claudedan birka ay kkt. Chagall Amerikadan Pabloya mektup yazp birka ay
iinde Avrupaya geri dneceini bildirmi, Pabloyu yeniden grecei iin ok mutlu olduunu
sylemi ve olunun bir resmini gndermiti. Pablonun ok etkilendiini hatrlyorum, nk
Chagalln olunun fotorafn yatak odamza asmt.
Bir gn Triade, Reverdynin llerin arksna yapt resimler hakknda Pabloyu grmeye
gelmiti. Pablo ona Chagalln mektubundan bahsetmiti. Onu greceim iin ok mutluyum,
demiti Pablo. Grmeyeli uzun zaman oldu. Triade Chagalln kz Idann kendi evinde
olduunu sylemi ve Pabloyu grmekten memnun olacan belirtmiti. Bunun zerine bir hafta
sonra Michel ve Zette Leiris ile Triaden St.-Jean-Cap-Ferratdaki evine le yemeine gittik. Ida
oradayd ve bizim iin mkellef bir Rus sofras hazrlamt. Pablonun ei Olgann Rus olduunu
biliyordu ve Pablonun Rus yemeklerini sevdiini dnmt. Pablo iin giyinip sslenmi ve ona
almalarnn kendisi iin ne kadar anlaml olduunu sylemiti. Bu tabii Pablonun duymay en
sevdii szlerdi. ok gzel bir kzd, vcudu ok dzgnd ve Pabloya taparcasna bakyordu.
Syleyeceklerini bitirdikten sonra Pablonun elini avularna ald ve Pablonun Chagall ne kadar
sevdiini anlatmasn dinledi. Ida babasnn balad ii bitirmi ve Pablonun Chagall grme
arzusunu bir kat daha artrmt.
Bundan birka ay sonra Chagall Midiye varmt. lk yaptklarndan biri Ramilerin atlyesinde
mlek yapmak istediini haber vermekti. almaya hazr bir ekilde geldi. Bu Pablo iin ok
fazlayd. Chagalla olan sevgisi buna katlanacak kadar deildi ve bunu belli etti. Sonunda Chagall
gelmeyi brakt. Tartmadlar. Sadece Pablo Chagalln gelmesine pek memnun olmadn
hissettirdi. Ama hep arkada kaldlar.
Bundan bir yl kadar sonra Triade bizi yine le yemeine davet etti. Bu sefer Chagall ve Virginia
da oradayd. Virginiann yz ok gzeldi. Ama ok zayft ve oradaki herkesten uzun boyluydu.
Pablonun zayfl karsnda donakaldn grebiliyordum. Ayrca sanrm bir teosofistti ve
inanlar onu et ve masadaki yiyeceklerin drtte n yemekten alkoyuyordu. On yandaki kz da
oradayd ve o da ayn beslenme kurallarn uyguluyordu. Pablo bundan o kadar ireniyordu ki, kendisi
de yemek yiyemiyordu. O dnemde ben de Pablo iin zayflmn son noktasndaydm. Sska
kadnlarn arasnda kald iin morali bozulmutu ve bunu elenceye evirmeye karar verdi.
Chagalla taklmaya balad.

Sevgili dostum, dedi. Neden saygn, hatta sadk bir Rus olarak kendi lkene artk adm
atmadn anlayamyorum. Her yere gidiyorsun. Amerikaya bile. Madem imdi bu kadar yaknna
geldin, neden biraz daha ileri gidip kendi lkenin bu kadar yl sonra nasl olduunu grmyorsun?
Chagall devrim srasnda Rusyadayd ve yeni rejimin balarnda Vitebskte gzel sanatlar
komiserlii yapmt. Daha sonra iler ktye gitmi ve o da Parise dnmt. Bu deneyimin
nda ne kendi lkesine dnme, ne de rejimin baka lkelere yaylmasn grme istei tamyordu.
Pabloya srtt ve dedi ki: Sevgili Pablo, senden sonra giderim. Ama nce sen gitmelisin.
Duyduklarma gre sen Rusyada ok seviliyorsun, ama resimlerin sevilmiyor. Ama sen oraya gidip
bir sre yaadktan sonra ben de gelebilirim. Bilmiyorum, senin neler yapacan grrz.
Sonra Pablo birden sinirlendi. Senin iin sanrm bu bir i meselesi. Orada kazanlacak para yok.
Bu konuma arkadalklarn orackta bitirdi. Yzlerinden glmseme silinmedi ama glgeler artt ve
ayrldmz zaman artk masann altnda iki ceset kalmt. O gnden sonra Pablo ve Chagall bir daha
hi grmedi. Geenlerde Chagall grdm. Hl o le yemeine acyordu. Lanet olas bir
gnd, dedi.
Triaden evine yaptmz bu ziyaretten ksa sre sonra Virginia Chagall terk etti. Bundan birka
gn sonra gittiimiz bir balede Chagalln kz Idayla karlatk. Virginia ayrld iin ok zgnd.
Babam ok mutsuz, dedi. Pablo glmeye balad. Glme, dedi Ida. Senin de bana gelebilir.
Pablo daha yksek sesle glmeye balad. Bu duyduum en sama ey, dedi.
Chagall ile ok farkl olmalarna ramen Pablo ona ressam olarak byk sayg duyuyordu. Chagall
hakknda bir konumamz srasnda Pablo Matisse ld zaman Chagall rengin ne olduunu anlayan
tek ressam olarak kalacak, dedi. Resmini yapt sama sapan desenleri beenmiyorum, ama onun
tablolar ylece bir araya atlm deil, gerek resimler. Vencede yapt en son resimlerden biri
beni Renoirdan bu yana Chagall kadar hisseden biri olmadna ikna etti.
Bundan uzun zaman sonra Chagall bana Pablo hakkndaki dncelerini syledi. Picasso tam bir
dhiydi, dedi. Resim yapmamas byk yazk...
Eski Kbistler olarak ikisinin ok ortak noktas olduu sanlsa da, Pablo Fernand Lgerin
almalarn da hi beenmezdi. 1951 ylnda rencilerinden biri Biotda bir seramik stdyosu
at iin Lger klar ve baharlar Midide geirmeye balamt. rencisinin amac Lgerin
tasarlad seramik ss tabaklar retmek ve baz byk bas-rlyef paralarn birletirerek ok
renkli duvar dekorasyon malzemeleri yapmakt.
Pablo gidip Lgeri grme zahmetine girmezdi. Pariste bile her ikisi de yeni bir sergiyi veya
Kahnweiler grmeye gittiklerinde ara sra Leiris Galerisinde karlamaktan baka bir ekilde
grmezlerdi. Pablo Lgerin eski resimlerini, Kbist dneminde daha dikkatli bir biimde yapt
tablolar ve 1930lara kadar yapt almalar beenirdi. Ama Lgerin o zamandan beri
yaptklarn sevmezdi.
Lger kendisini Kbizmin silahrlerinden biri olarak grrd ama Pablo veya Pablonun bana
sylediine gre Braque ya da Juan Gris bu fikrini paylamazd. Kbizmin silahrleri onlard ve
Lger onlara gre sadece Lgerdi. Bu balangta Montmarte ressamlaryd. Pablo ve Juan Gris
Bateau Lavoirda yayor ve alyordu ve Braque yaknlardaki Clichy Bulvarnda alyordu.

Eer o zaman drdnc bir silahr varsa, bu Braquen yakn arkada Derain olurdu. Lger daha
sonra gelmiti. Onu Montparnessedan Max Jacob getirmiti. Max uykusuzluktan muzdaripti ve
gecelerini Parisin bir ucundan dierine yryerek geirirdi. Genelde metroya binecek paras
olmazd. O dnemde Lger, Vaugirard kesimevlerinin yaknnda sanatlarn stdyolarnn topland
La Rucheda yayordu. 1912 ylnda Pablo Montparnassea tand zaman birbirlerini biraz daha
grmlerdi. Ama Pablo ve ben ne zaman Leiris Galerisine gitsek ve Lgerin resimleri sergileniyor
olsa, Pablo onlar hep byk resim tanmnn dnda kaldn sylerdi.
Benim greceim fazla bir ey yok, demiti. Ak ve drst ama sana ilk bakta
gsterdiklerinin tesine geemiyor. Matissein bir resminde iki rengin uyumu veya Braquen
resmindeki tek renk sonsuz bir mesafeyi kaplar, ayrntlarla doludur. Lger renklerini gerekli olduu
miktarlarda kullanyor ve hepsinin ayn oluyor. Bunda yanl bir ey yok belki ama resimlerinin
birinin nnde bir saat bile dursan ilk iki dakikada yaadn oktan fazlasn hissetmezsin.
Matissein almasnda belli bir leylak ve belli bir yeilin titreimi nc bir renk yaratr. te bu
resimdir. Matisse beyaz kda izgi izdii zaman yle bir algyla izer ki, o izgi baka bir ey
olur. Her parann deiimi btn yaratr. Eer Lger bir izgi izerse, o beyaz kdn zerinde bir
izgi olarak kalr.
Braquen eiyle talyada arabada seyahat etmesiyle ilgili bir hikye vardr. Ulatklar her ehirde
Braque arabay mzenin nne ekip durdurmu ve eine Marcelle, ieri girip bak ve bana iyi
nelerin olduunu syle, demi. Kendisi gzlerini eski resimlerle kirletme korkusundan ieri
girmemi. Braque ok kltrl bir adamd. Bu hikyenin amac da sadece tavrn aklamak. Lger ile
durum byle deildi. Bir gn Midideyken Kahnweiler bizi grmeye geldi ve arm bir ekilde
Neler olduunu duydun mu? dedi. Pablo duymadn syledi. Kahnweiler Milanodaki
Caravaggio sergisine gittim, dedi.
Ah! Caravaggio! dedi Pablo. ok kt. Hi sevmem. km bir sanatdr ve
Kahnweiler szn kesti. Evet, yle dndn biliyorum. Ama konu bu deil. Seninle ayn
dnceyi paylamak zorunda deilim ve paylamyorum da. Ama her halkarda Caravaggionun
resimleri nasldr bilirsin.
Tabii bilirim, dedi Pablo. Bilmesem konumazdm.
Ama Pariste neler duyduumu hayal bile edemezsin, dedi Kahnweiler.
Elbette edemem, dedi Pablo. Zaman kaybetmeyip ne grdn sylersen iyi olur.
Milanoda Caravaggionun sergisini gezdikten sonra Parise dnmemin ardndan bir gn Lger
sergiye geldi ve nerelerde olduumu sordu. Ona Milanoda olduumu syledim. Neden oraya
gittiimi sordu. Caravaggionun sergisini grmeye gittiimi syledim. Ya? dedi Lger, Peki
nasld? Ona sergiyi ok iyi bulduumu syledim. Lger biraz dnd ve ardndan Syle bakalm
Kahnweiler, Caravaggio Velzquezden nce mi gelir, yoksa sonra m? diye sordu.
Tabii Pablo bu durumdan ok memnun olmutu. Lgeri byle bir durumda grmek onda insancl
duygular uyandrmt. Lger her zaman Resim yapmann bir kadeh krmz araba benzediini
syler. Tabii sen de benim kadar bilirsin ki, btn ressamlar byk krmz imez. Resimlerini de
neyse ki ondan baka bir eyle yaparlar. Leonardo resim yapmann aklda yer ettiini syleyerek

yaklamt ama yine de tam bilememiti. Czanne Resim cesaretinle yaptn bir eydir, dedii
zaman geree herkesten fazla yaklamt. Ben olayn Leonardo ve Czanne karm bir yerde
olduunu dnyorum. Her durumda byk krmzyla yaplacak i deil.
Madam Lger son derece cahil olmasna ramen byk adamn kendi deyimiyle Missi
Lgerin dier byk adamla yani Picassoyla bir araya gelmesini ok isterdi. Pablonun Matisse
ve Braque ile sk sk grtn, bazen de Chagalli grdn bildii iin Lgerle de
grmemesi iin bir sebep olmadn dnyordu. stelik galeride deil, evde grmelerini
istiyordu. La Galloisea gelip benim misafirim oldu. Dncelerini airane Franszcasyla aklad.
Szlerini Umarm beni anlarsn. ki byk adamn bir araya gelmesi ok nemli, diyerek bitirdi.
Bundan Pabloya bahsetmedim nk onu kzdracan biliyordum. Bu konu zerinde dnmedim.
Ancak iki veya ay sonra Madam Lger La Galloisea tekrar geldi. yi niyetle dolup taarak bana
bir paket verdi. Siz, ufak tefek, pek gelimemi, ama ben sizin iin gzel kazaklar yapt. Missi
Lger mkemmel tasarm burada. Siz onlar giyin, ok gzel, bar adna. Paketi at ve ilk kaza
kard. Sonra baka bir siyah, kaln kazak kard. kisinin de gsnde kanatlarn am beyaz bir
gvercin vard Lger gvercini. Gvercinin kanatlarnda pek ok renkte glgeler vard. Ona
teekkr ettim ve eve davet ettim. Kazaklar ok gzel rlmt ama gvercinler gvercinler
Missi Lgerin harc deildi. Bunlar giyip Vallaurisde yrsem bir bisiklet yarsna ya da
boksr menajerine ya da belki kente sirkin geliine sevinen sandvii adama benzetilirdim. Evden
ayrlmasndan ksa sre sonra Pablo atlyeden dnd. Ona kazaklar gsterdim. Glmekten krld.
Bunlar mutlaka giymelisin, dedi. Bu ok gzel. Ben de kazaklar arada srada giydim. Bir
seferinde Madam Lgerin olduu bir yere de bu kazaklardan biriyle gittim. Beni grnce yz
gururla aydnland. Bu iki byk adam arasnda bir zirve gerekletirme projesi iin ona cesaret
verdi. Sonunda benden Missi Lgerin Pabloyla grmesi iin bir randevu almay baard. Mays
aynda bir sabah Lgerler Pablonun Fournas Caddesindeki atlyesine geldiler. O gn hava ok
scakt ve masmavi gkyzndeki tek bulut odun yakan mleki frnlarndan kan dumand. Lger
gkyzne bakt ve Normandiyam ok zlyorum, dedi. Gkyznn srekli bu kadar mavi
olmas ok skc. Havada doru dzgn bir tane bulut bile yok. Bulut grmek istersen havaya duman
salman lazm. Buralarda inek bile yok.
Biz Akdeniz lkesiyiz, dedi Pablo. Bizde inek olmaz, sadece boa olur.
Normandiyann ineklerini ne kadar zlediimi anlatamam, dedi Lger. Onlar boalardan ok
daha iyidir. Hem st de verirler.
Tabii, dedi Pablo. Ama boa da kan verir. O gn resimlerini gsterme havasnda olmadn
gryordum ama Lgerler ayrlma iaretleri vermiyorlard. Sonunda ieri girdik, Pablo onlara
atlyelerini gsterdi ve incelemeleri iin birka resmini kard. Nadia Madam Lger btn sadk
Sovyetler gibi yeni gerekilik zerine teoriler kuruyordu. Somut mu, mecazi mi, resme grnty
ne kadar katmal sorunsal, vs. Resim bir tr gerekilie geri dnmelidir, diye srar ediyordu. Bu
kesinlikle gerekli. Gelecee giden yol. Ben Malevichin rencisi olduum iin bunu sylemeye
hakkm var. Sonra ben Hottentotmuum gibi bana dnp Malevich, byk beyaz karede kk
beyaz kare, dedi.
Pablo da ben de glmemeye alyorduk. Pablo kendini tutamad. Malevichin rencisi olman
ok zor. O zaman ka yandaydn? diye sordu.

Madam Lger sylediklerinin ne anlama geleceini bir an iin dnd. Sonra ya bakmndan
kendini keye kstrdn fark ederek, Ben ocuk dhiydim. On iki yamdayken Malevichin
rencisi oldum, dedi.
Satclaryla ilikilerinde Pablo kendi ifadesiyle hesabn olmad yerde en iyi hesap
dncesine dayanan kurnaz bir psikolojik oyun oynard.
Belli bir tannmla ulatnda, diye aklamt, insanlar genelde bir ey yaptn zaman bunu
ok zekice bir nedenle yaptn anlar. Bu yzden hareketlerini nceden ok dikkatle hazrlaman
ahmaka olur. Kaprisli davransan daha iyi edersin. Benim iin Paul Rosenbergi zmek ne kadar
kolayd bilemezsin. Yalnzca sklm veya irenmi grnr ve Hayr, dostum. Sana hibir ey
satmyorum. u anda mmkn deil, derdim. Rosenberg sonraki krk sekiz saati bunun nedenini
anlamaya alarak geirirdi. Resimlerimi baka bir satc iin mi saklyordum? Ben almaya ve
uyumaya devam ederdim. Rosenberg ise ne olduunu dnrd. ki gn sonra geri gelirdi. Sinirleri
harap olmu, gergin bir ekilde Sana hep dediim fiyat yerine bu resmin iin u fiyat olduka
yksek bir rakam teklif etsem beni geri evirmezsin deil mi? derdi.
Pablo, Ambroise Vollardn kulland yntemden ok etkilenirdi. Birka kii Vollardn dkknna
gelip Czanne grmek istediini sylerdi. Vollard onlara tane resim gsterip koltuunda
uyuyakalm numaras yapard. Bylece sylediklerini aka dinlemeden resimlerle ilgili ne
dndklerini renirdi. O zamana kadar fiyat konuulmam olurdu. Sonra Vollard koltuunda
dorulur ve hangi resmi tercih ettiklerini sorard. Seim yapmak ok zor, derlerdi. Yarn yine
geliriz. Ertesi gn gelip Resimler hakknda bir karar vermeye geldik, ama nce bize birka resim
daha gstermenizi istiyoruz, derlerdi. Vollard resim daha karr ve koltuunda uyumaya geri
dnerdi. Alclar ayn ekilde resimleri tarttktan sonra daha nce grdkleri resmi isterlerdi. O
zaman Vollard onlara dier resimleri bulamadn, satlm olabileceklerini, ya da ok yal ve
yorgun olduundan ilk nce hangi resimlere baktklarn hatrlayamadn syler ve zr dilerdi. Bu
numaray her gn yapard ve geriye gittike daha az ilgi ekici resimler kalrd. Sonunda alclar iler
daha ktye gitmeden bir eyler almalar gerektiini dnrlerdi. Eer fiyat konumamlarsa,
sonunda ilk gn grdklerinden ok daha sradan bir resim iin demeleri gerekenden ok fazla
dediklerini anlarlard. Pablo bunu ok akllca bulur ve kendi manevralarnda Vollardn taktiklerini
referans alrd.
Ben asla hesap yapmam, demiti. Bu yzden hesap yapan kiiler benden ok daha az isabet
ettirir. elikili olsa da doruyu sylyordu ama gerek doru bundan ok daha karmakt. Eer bir
gn bir resim satcs onu grmeye gelecekse, nceki gn kendi kendine, Ona u tabloyu u fiyata
satacam, derdi. Toplantnn psikolojisini kendisine verecei elence veya skntyla lerdi. Bu
yzden resim satcs Pabloya nasl yaklaacan bilemez ve her zaman kaybederdi. Pablonun bir
eyi isteyip istemediini anlayamazd, nk bunu Pablonun kendisi de bilmezdi. Pablonun yapt
nceden grmenin genel olarak nasl geeceini dnmekti. Eer ertesi gn Rosenberg veya
Kahnweiler gelecekse bazen nasl davranacan nceden hazrlar ve birlikte oynardk. Louis Carr
gelecekse birka gn nce balardk oyuna. Bazen Pablo kendisini oynar, ben satc olurdum, bazen
de ben Pablo olurdum ve Pablo da satc. Her soru ve her yant bir parodinin paras da olsa ertesi
gn yaanacaklarnn hazrlyd. Oyun gerein tesine gese de, ikimiz de oynad karakterin
psikolojisine sayg gstermeliydik. Eer Pablo kendini oynuyorsa satcya en sivri ve utan verici
sorular sorard. Eer satc karakterine uygun bir yant veremezsem Pablo beni dzeltirdi ve verecek
baka bir yant bulurdum. Ertesi gn ben de tarafsz bir gzlemci olarak grmede bulunurdum. Belli

anlarda satc benim nceki gece verdiim yantn aynsn verdii zaman Pablo bana gz krpard. Bu
oyunlar ie yarard, ama bence daha ok elence iindi. Oyunlar Pablonun zaferiyle bitmek
zorundayd. Rakibinden daha zeki ve hayal gc geni olduu, daha ok silah bulunduu iin son
sz o sylemeliydi.
Bunun bir istisnas vard. Onu yenenler Pabloyu en fazla skan kiilerdi. Kahnweiler bu yntemin
ustasyd. Pablo, Ah u Kahnweiler! derdi, ok korkun bir adam. Benim arkadam ve onu ok
seviyorum. Ama greceksin skntdan patlayacam. Ben Hayr, diyeceim sonra o beni gnler
boyu bktracak. Ben Hayr, demeye devam ettike gelip beni daha ok skacak. Sonra kendime Ne
zaman gidecek? diye sormaya balayacam. Onu bir gn daha grmeye dayanamam, diye
dneceim. Yznde o kadar zgn bir ifade olacak ve kendisi o kadar sklm grnecek ki,
Dayanamyorum, ondan kurtulmam lazm, diyeceim. Sonunda ne istediini bildiimden, srf gitmesi
iin ona birka tane resim vereceim.
Pariste Kahnweiler resim almak istediinde alana kadar gelip giderdi, ama Midideysek durum
ok daha ciddileirdi, nk resim alana kadar kapmzn nnde kamp kurard. Pablo, Tabii o
benim arkadam. Ona ok kaba davranamam. Ama en kt szleri bile sylesem, yine de gitmez,
derdi. Bazen Pablo Kahnweilern sinirlenip sert bir tepki vermesini umarak kendisine korkun eyler
sylerdi. Ama Kahnweiler gcnn sabr olduunu bildii iin tepki vermezdi. Pablo da istedii
zaman ok sabrl olabilirdi. Bu yzden Kahnweilern zafer kazanmasnn tek yolu Pablodan daha
sabrl olmas ve kendisine Ben senin umurunda deilim, ya da Eskiden beni hi utanmadan
smrrdn, gibi sama sapan eyleri sylemesine izin vermesiydi. Sadece sakin bir sesle ama ok
itiraz etmeden Hayr, hayr, derdi. Eer ok itiraz ederse, ok yumuak ve faziletli bir adam
olmasna ramen Pablo Kahnweiler her trl utan verici eyleri yapmakla sulard. Bu noktada
Pablo ile ak atamayacan bildii iin onunla inatlamazd. Bu yzden iradesini her teste
hazrlayarak gelir ve resimleri alncaya kadar gitmezdi.
Kahnweiler ok zeki bir adam olduu iin Pablo onunla felsefi veya edebi tartmalara girerdi.
Kahnweiler ne zaman yant verecek olsa, asl amac resim almak olduundan, Pablonun stn
gelmesine izin verirdi. Eer ortam gerilirse, Pablonun kendisinin stn geldiini hissederek
kzmasn istemediinden uyumaya giderdi. Eer istese bu tartmalar srasnda Pabloyu yenebilirdi.
Ama o zaman Pablonun kendisine asla resim vermeyeceini bilirdi. Pablo ona Peki, dostum, derdi.
Kk tartmamzda zaferi sen kazandn. Ama i anlamamzda da zafer kazanmay bekleme.
Resimleri unutabilirsin.
Bazen Pablo Kahnweilera Komnist Partiye katlmaya karar verdin mi? diye sorard. Bunun
beni ok mutlu edeceini biliyorsun, derdi. Soru ift taraf keskin bir bakt ve Kahnweiler bunu
bilirdi. Eer evet dese Pablo, Kahnweilern byle bir eyi itenlikle yapmayacan bildii iin
mutsuz olurdu. Eer hayr dese, Pablo eski dostu kendisini yzst brakt iin yine mutsuz olurdu.
Kahnweiler resim alma ansn kaybetmek istemedii iin evet veya hayr dememek iin ok byk
zen gsterirdi. Yalnzca bir sefer ok zekice Hayr, sevgili dostum, Stalinin lmnden ve o
korkun sularnn aa kmasndan bu yana Komnist Partiye katlmay dnmyorum, demiti.
Ah! dedi Pablo, Nereye varmak istediini anlyorum. Bu sana kolay bir k yolu ayor, deil
mi? Stalinden nefret ettiini syleyeceksin ve bu her eyi zecek
yle deil, dedi Kahnweiler, Daha nce anlayamadm bir eyi anladm. Bu da Stalinin

ktmser biri olduu.

Ne demeye alyorsun? diye sordu Pablo pheyle.
Ktmser bir adamd. Bence buna ilahiyat okulundaki ilk yllar neden olmutu. Grld
kadaryla bir tr Manieist ikilik gelitirmiti. eytann insan doasnda ok kkl bir yeri olduuna
karar vermi olmal ki, insan hayatn ortadan kaldrmay seti. Bu yzden olay iyice deerlendirince
ortada ok fazla eliki olduuna karar verdim. Bir taraftan Marksizm insann gelimesinin sonsuz
olduunu syler, yani iyimserlie dayal bir ideolojidir. Ancak Stalin bu dncenin ne kadar yanl
olduunun bir kantdr. Bu konuda iyimserliin mmkn olup olmadn hepimizden ok daha iyi
deerlendirebilecek durumdayd, ama elinin uzand herkesi ldrerek olumsuz bir yant verdi.
Demek ki insan doas o kadar ktyd ki, sorunlar zecek baka bir yol kalmyordu. Bu artlar
altnda entelektel bir adamn Komnist olmasn nasl beklersin?
Bence Pablo bu yanttaki beceriye hayran kalmt, ama Kahnweilern tipik burjuva
safsatalaryla deliinden ktn sylemek zorunda kald. Daha sonra ayn soruya Kahnweilern
yant, Galerimde sadece Partinin sylediini yapan ressamlarn olmasn istemezsin, deil mi?
Ama Partiye katlrsam yapmam gereken budur, eklinde oldu.
Pablo ona bir daha bu soruyu sormad en azndan, benim yanmda.
Kahnweiler 1946 ylnda Pablo ile yaamaya balamamdan sonra yaptm ilk izimlere bakm ve
kendi deyimiyle aratrmalarmn ciddiliini ok ilgin bulmutu. O zaman almalarmda Juan
Grise rehberlik eden bir ruh hlini grdn sylemiti. Daha sonra zaman zaman Midiye
geldiinde veya Pariste bize uradnda resimlerimi inceledi. 1949 ylnn baharnda Pabloyu
grmek ve birka resim almak iin Vallaurisye geldi. Yaknlardaki bir otele yerleti. Her gn le
ve akam yemeklerini bizimle yer ve alveri sonlanncaya kadar gnn byk blmn bizimle
geirirdi. Pablo kendisine katlanabilecek gibi grnyorsa Pablonun atlyesinde zaman geirir,
Pablo kt bir ruh hlindeyse ve onu yaknlarnda istemiyorsa benimle kalrd. Bir gn Pabloyu
beklerken kn neler yaptm ona gstermemi istedi. Ona gsterdiim btn resimlerimi inceledi ve
beendi. Bitirdikten sonra benimle bir szleme imzalamak istediini syledi. O k yaptm her eyi
ve ilerleyen yllarda alt ayda bir yaptm btn resimleri alacakt. Ama bakasna hibir ey
satmayacaktm. ok sevinmitim ama bana szleme teklif edeceini de hi dnmediim iin ok
armtm. Ona bunu Pablo ile konuacam ve eer Pablo kabul ederse szleme imzalayacamz
syledim. O akam bunu Pabloya sylediim zaman o da benim kadar ard. Bir seferinde
Kahnweilerdan Dora Maar ile szleme imzalamasn istediini ama Kahnweilern kabul
etmediini syledi. Bu nedenle benimle szleme imzalamasn teklif etmek aklna gelmemiti. Ama
Kahnweiler kendisi teklif ettii iin Pablo da destek oluyordu. Bu ekilde Kahnweilern nerisini
kabul ettim.
Resimlerimi boyut bana bin sekiz yz frank vererek ald. izimlerin her birine boyut bana bin
sekiz yz frank ve renkli olanlarn da tanesine boyut bana iki bin be yz frank verdi. Onlar
galerisiyle alan dier ressamlarn almalarn yapt gibi dedii fiyatn katna satt.
rnein, boyutu yirmi olan bir tablo 60 santimetreye 80 santimetre llerindedir. Bu tabloyu otuz
alt bin frank karlnda, o zamann parasyla yz dolara almt. Ama yz bin frank, ya da yz
dolara satmt. Kahnweiler hakknda konuurken bir gn Andr Beaudin alayc bir tavrla, Leiris
Galerisi bir Sanat Mabedidir ve bir ressamn alktan lmesi iin en uygun yerdir, demiti.

Picasso resimleri isteyen baka lkelerdeki satclar galeriyle alan dier ressamlarn da belli
sayda almasn almak zorundayd Masson, Beaudin ve artk ben. Bu ekilde Kahnweiler btn
ressamlarnn almalarn bir Ford imalat hattnn ritmi ve dzeniyle alp satyordu.
Benim almalarmda da olduka iyi bir i yapmt ve iki yl sonra bana verdii fiyat iki katna
karmt. ok fazla alma yapmayan ressamlardan resimlerini boyutu bana fiyat deyerek
alyordu. ok alma reten ressamlarn btn almalarn alyor ve onlara aylk sabit bir cret
dyordu. O dnemde ben ok resim yapyordum, ama ylda yirmi veya yirmi be resmi
gemiyordum. Bu nedenle benim btn almalarm alarak byk bir riske girmiyordu.
1951 ylnn sonbaharnda Paristeki La Hume Galerisinde bir gsterimim ve ertesi bahar
Kahnweilern galerisinde daha kapsaml bir sergim almt. Kahnweilern galerisindeki serginin
alndan nceki gece Pablo ile o zaman Astorg Caddesinde olan galeriye girip resimleri
asmalarn izledik. Pablonun keyfi yerindeydi. Kahnweiler ve Leirislerin yan sra galeriyle alan
Masson ve Beaudin, Marie-Laure de Noailles gibi baka ressamlar da vard. Oradan ayrlrken Pablo
Benim yarn gelmemin anlam yok, dedi. Birincisi, sergiyi zaten grdm. kincisi, orada olmam
dikkati senden uzaklatrr. nsanlar gelip her konuda benim fikrimi sorar. Bu yzden tek bana
gelsen iyi edersin. Ama ertesi gn karar veremedi. Son dakikaya kadar gelip gelmeyeceini
sylemedi. Al saat drtte yaplacakt. Sinemaya gitmeyi hi sevmezdi, ama o gn Galeriye o
kadar erken gidemezsin, dedi. Altdan nce gidemezsin. nce sinemaya gideceiz. Beni Uan
Hollandal hakkndaki bir filme gtrd. Filmde boa grei sahneleri olmas onu mutlu etmi ve
karar vermesi kolaylamt. Saat be buuk gibi beni galeriye brakt. Baz arkadalarm al gn
gelmemesinin kstahlk olduunu sylediler, ama ben tam tersine ok dnceli olduuna
inanyordum.
Juan Krfezinde Msy Fortun evinde yaarken Paristen Claudea bakmas iin getirdiim bir
dadmz vard ve yemeklerimizi Marcelle adnda o blgede yaayan bir kadn yapyordu. Marcelle
yresel kurallar gerei dadya bizim masamzda yemek servisi yapmay aalayc buluyordu. Bu
ikisiyle ok sorun yaadm. Bir gn eve geldiimde dadnn elinde bir tava, ann elinde ar bir
tencere kapa ve uzun sapl servis atalyla birbirlerini kovaladklarn grdm. ki deliyi ayrmaya
alrken hem tavay hem de tencere kapan bama yedim.
Bu olaydan sonra kan dklmeden Claudea kendim bakmaya ve dady da Parise gndermeye
karar verdim. Ama dad ayrlr ayrlmaz Marcellein kimsenin kendisine karmasna izin
vermeyecei anlald: Claudea o bakacak, mutfa o ynetecek ve hi kimsenin, en bata da benim,
ilerine karmasna izin vermeyecekti. Bu yzden ben kendimi geri ektim. Sabahlar Pablonun
ileriyle ilgileniyordum, leden sonralar da kendi almalarm yapyordum. Bu ekilde Marcellei
kendi bana braktm. Ancak bir sre sonra Juan Krfezinde dolamaya balayan sylentiler
kulama geldi. Pablonun byk olu Paulo Norton marka motosikletiyle yar yapmad
zamanlarda kafelerde ve barlarda vakit ldrrd. Ne zaman bu yerlerden birine gitse barmen veya
garson kzn kendisine Ho geldin Claudeun aabeyi, dediini sylemiti. Claude o zaman daha
ok kk olduu iin gen bir adam olan ve ehirde tannan Pauloya Claudeun aabeyi olarak
hitap edilmesini tuhaf bulmutum. Aratrmalarmn sonucunda Marcellein Claudeu plaja gtrmek
yerine leden sonralarn kafelerde geirdiini rendim. Claudeu brakacak baka biri olmad
iin onu da yannda barlara gtryordu.
Claudeu ok sever, ona hikyeler anlatr ve onu gldrrd. stelik ok da alkand. Ama

Claudeun soluduu kt hava ve girip kt yerlerin pheli olmas bir yana, Marcellein bir gn
sallana sallana eve dnerken zerlerine doru gelen bir arabaya dikkat etmeyeceini ve ikisinin de
ezileceklerinden korktum. O gnden sonra Marcellein dar kmasna izin vermedim ve Claudeu
ben dolamaya kardm.
La Galloisea tanmamz bana ondan kurtulmak iin iyi bir bahane vermiti. Orada yolun
karsnda oturan bir ifti ie aldm. Adam bahvanlk yapacak, kadn a ve hizmeti olarak
alacakt: Msy ve Madam Michel ifti. Madam Michelin Marcelleden daha alkan olduunu
grdm. Kendisini iine adyor ve ar ileri iyi yapyordu. Yalnzca Claudea bakacak birisinin de
olmasn isterdim. Ama Pablo evde bir yabanc yz daha grmek istemediini sylemi ve Madam
Michel bir bakas gelirse ii brakacan belirtmiti. Konuyu kapattm.
Madam Michel, Fransz tutumluluuna bir rnekti. Claudeun yatana serilmesi iin keten nevresim
takm almtm ama onlar hi kullanmazd. Eski araflardan ve masa rtlerinden kestii paralar
birbirine diker ve onlar kullanrd. Ondan yeni aldm nevresim takmn kullanmasn istediim
zaman bunun msriflik olduunu sylyor, kontlarn ve baronlarn pamuklar iinde bymedii
anlamna gelen bir ataszn de ekliyordu.
Claudeun pek ok giysisi vard ve gnde gerekirse iki veya defa stn deitirirdim. Bylece
st ba temiz kalrd. Madam Michelden de ayn eyi yapmasn istediim zaman bana sert bir
ifadeyle bakm ve yine kontlar ve baronlar hakkndaki szlerini tekrarlamt. Ona srekli ayn
soluk, ekose desenli tulumu giydiriyordu. Pablo ocuu ne zaman o hlde grse te yetim de
burada, derdi. En azndan Pazar gnleri beyaz giydirmesini isterdim. Kontlar ve baronlar.
Bir gn Madam Michel o gn le yemeini servis edemeyeceini, tavanlara im yapmak iin
erken kmas gerektiini syledi. Bu, yerel azda tavanlar iin im kesecei anlamna geliyordu.
Tavanlar baka zaman beslemesini teklif ettim ama olmaz dedi. Bunu o kadar sk yapyor ve im
kesmesi o kadar uzun sryordu ki, Michel iftinin en az iki yz tavan olduunu dnyordum.
Daha sonralar sadece be veya alt tavanlar olduunu rendim.
Ksa sre sonra im yapmaktan ok daha tuhaf nedenlerle akam yemeini de servis edememeye
balad. Kn banda bir gn saat alt gibi bana gelip ok trajik bir tavrla Madam, benim gitmem
lazm. Fournas mahallesinde ac bir olay yaand, dedi. Bu, onun dilinde Vallaurisnin Pablonun
stdyosuna yakn yerlerinde birinin lyor olduu anlamna geliyordu. Buna zldm ama onun
neden gitmesi gerektiini anlamadm syledim.
yle olmas gerekiyor, Madam, dedi. Buralarda kimse ben yannda olmadan lmez.
Neden bahsettii hakknda hibir fikrim yoktu. Ama syledikleri bana ok tuhaf geldii iin
glmeye baladm. Bana onaylamaz gzlerle bakt. Neden kimsenin yannda o olmadan lemeyeceini
sordum. Ne de olsa o, kyn rahibi deildi.
Madam neden bahsettiini bilmiyor, dedi. Pabloya ve bana hi saygs yoktu ve benimle dik
bal kzymm gibi konuurdu. Ona hakl olduunu syledim. Ben kesinlikle neden bahsettiimi
bilmiyordum ve bana anlatsa da ben de ne olduunu bilsem iyi olurdu.
Ben bir alaycym, Madam, dedi. Vallaurisdeki en iyi alaycym. Aklmdan eski Korsika
efsaneleri geti ve o zaman yerlilerin ounun talyan kkenli olduunu fark ettim. nsan yle kpek

gibi lmez, dedi. ok fakir olmadn srece gei yapmana yardm etmesi iin alayc
getirirsin. Ona bana olup biten her eyi anlatmas kouluyla can ekime trenlerine gidebileceini
syledim. Nasl yapldn bilmek istiyordum. Israr etmeme gerek kalmad.
arldmz yere gidince ilk yaptmz ey iyi bir yemek yemektir. Alayclar ok alr ve bu
ii bo mideyle yapamazsn. Sonra sandalyelerimizi yatan yanna ekeriz. Asl ama can ekimeyi
uzatmaktr. Bylece oradan ayrlmadan nce zavallnn hayat boyunca yaad en nemli olaylar
hatrlamasna yardm edersin. rnein derim ki: Katldn ilk ayini hatrlyor musun Ernest? Kk
Mimi arkanda duruyordu ve senin san ekmiti. Ben onunla bydm iin byle eyleri
hatrlarm. Evet, evet hatrlyorum, diye alar ve biz alayc da onunla birlikte inler ve alarz.
Sonra ikinci alayc balar. Askere gittiin gn hatrlyor musun? Ailene veda etmek zorunda
kalmtn. Eer evet derse nc alaycya geeriz ama hayr derse ona hatrlatncaya kadar ayrnt
veririz. Bazen gerekten ac bir ansn hatrlatrz. rnein, Julie, krup hastalndan yanda
len kk kzn hatrlyor musun? deriz. Julienin alamaktan gzleri kuruyunca biz de koro gibi
takip ederiz. Eer mutlu bir ansn hatrlatyorsak hep beraber gleriz. Bu ekilde lmekte olan
kiinin btn hayatnn stnden geeriz.
Zaten ac ekmekte olan birine byle bir azap vermenin ok korkun olduunu syledim.
Tam tersine, dedi Madam Michel. Eer bu dnyada bana gelen ac, tatl her nemli eyi
hatrlarsa, dier taraftaki hayatna mutlu ve zgr olarak balayabilir. Ama bu sandn kadar kolay
deildir. Ben onlar gitmeden her eyi hatrlattm iin buradaki en iyi alaycym. Bazen ok hzl
almamz gerekir. Bazen de daha uzun bir yoldan gider ve iki veya gn urarz. Ama nemli
olan her eyin sylenmesini salamaktr. Sonra zavall sonunun yaklatn hissedince artk bize yant
vermez, yzn duvara dner. Madam Michel bana doru eildi ve alak sesle, Bu kutsal yadan
bile daha iyidir, dedi. Sonra yine yemek yer ve eve gideriz. Gerisini cenaze evi halleder.
Madam Michelin iini yapmasna izin vermekten baka bir ansm yoktu. Neyse ki, Vallaurisde
insanlar sinek gibi lmyordu. Uzun bir sre alayacak kimse kmadktan sonra bir akam Fournas
mahallesinde ok ar durumdaki bir kii iin alamaya gitmesi gerekti. O zaman Pablo atlyeyi yeni
almt ve tam olarak kullanmna hazr hle gelmemiti. Bu yer daha nce parfm imal eden bir
fabrika olarak kullanld iin atklar tayan borular vard. n bahenin ortasnda zerini rgar
kapann kapatt bir tr baca yerin altnda atklarn topland yere alyordu. Madam Michel
evden karken, blgede sadece Kalabriyallar olarak bilinen bir ailenin evinin nnden
gememek iin, Pablonun atlyesinin etrafndan dolanacan sylemiti. Vallaurisye yerleen
talyanlarn ou Piyemonteden geliyordu ama daha sonra Kalabriyadan gelen daha yoksul aileler
de olmutu. Bu insanlar kedi yemekle ve nazar tamakla sulayan Piyemonteliler, onlar aalard.
Kalabriyal birinin evinin nnden gemeleri gerekirse nazar dememesi iin dini iaretler
yaparlard. Ancak evin nnden gemeden gidecekleri yere gidebilecekleri baka bir yol varsa, o
yoldan giderlerdi.
Ben de sizin gibi ineli sz syleyebilen insanlardan olsaydm yani Kuzeyli bu gerekli
olmazd, dedi, ama benim nlem almam lazm.
Ertesi sabah kahvaltda yoktu. Onu merak etmedim, nk uzun sren alama trenlerine artk
almtm. Bahvan kocas da merak etmiyordu. Kahvaltdan sonra her zaman olduu gibi Pablo iin
sobalar yakmak amacyla atlyeye gittim. Bahede yrrken ayamn altndan inlemeler geldiini

duydum. Kendi kendime Madam Michelden ok fazla hikye dinlediimi syledim. Atlyenin iinde
duyduum inlemeler artt. Tekrar baheye ktm, etrafma baktm ve rgar kapann yerinde
olmadn grdm. Oraya kotum ve ieri baktm. eride, 3,5 metre aada Madam Michel
oturuyordu. Dar kendi bana kmasnn hibir yolu yoktu. Koup bir merdiven getirdim. Madam
Michel souktan katlam, yara bere iinde ama neyse ki hibir yeri krlmam hlde zar zor dar
kt. Btn akam alamaktan bitkin dtkten sonra yorgun argn eve dnerken aniden kendini bu
dipsiz kuyunun iinde bulmutu. Bu olaydan sonra alayclk yapmaya duyduu heves azalmt.
Bir gece bulaklar ykarken ona bizim gibi ineli konuan kiilerin aclardan hi holanmadn,
lmekte olan ailemizden biri olmad srece onu izlemediimizi ve aclarn abartlmasnn iyi sonu
vermeyeceini syledim. Kendimi nutuk atmaya hazr hissettiim iin ayrca bamls olduu korkun
su ve ceza dergisi Dedektifi de brakmas gerektiini ekledim. Bana dehetle bakt.
Madam, dedi, bunlarn hepsi gerek. Dier gazetelerde okuduklarnzn bazlar doru olabilir,
ama ou yalan. Birisi tabancay ekip karsndakini vurunca bunu baka bir ekilde anlatamazsnz:
Bu gerektir.
Dedektif, Madam Michele gre o kadar gerekti ki, baka btn yaynlar glgede brakyordu.
rnein, btn gazetelerde hakknda yaz yazlan bir adam iin altn biliyordu, ama Dedektifte
onunla ilgili hibir ey yazlmamasn tuhaf buluyordu. Bu yzden ivereni o kadar da byk bir adam
saylmazd. pheyle yaklat baka eyler de vard.
Madam ve Msynn neden hanmefendi ve beyefendi gibi giyinmediini anlamyorum, dedi bir
gn. Kendisinin onayn almak iin nasl giyinmemiz gerektiini sordum. Paristeki insanlar gibi
giyinecek kadar paranz olduunu biliyorum ama yle giyinmiyorsunuz, dedi. ou zaman resim
yaptmz iin Paristeki insanlar gibi deil de kot pantolon ve kazak giymeyi daha rahat
bulduumuzu syledim. Homurdanarak anladn syledi ama memnun olmad belliydi. Aa Hann
villasnda hizmeti olan bir yeeni olduunu ve orada insanlarn doru dzgn giyindiini de ekledi.
ki hafta sonra bir gn ok mutlu bir ekilde yanma geldi. Sokan aasndaki Les Mimosas
villasna beyefendi gibi giyinen birinin tandn syledi. Onun yannda almak istiyorum, diye
ekledi. Buna itiraz etmeyeceimi syledim. Yanmzdan ayrlmad, ama zaman zaman yeni komu
yolda yrrken bana gsterirdi. Adam Savile Rowdaki zppelerden biriydi.
Bundan birka hafta sonra Pablonun polis komiseri arkada bir sabah haftalk dedikodular
Pabloya iletmek zere urad. Mutluluktan havalarda uuyordu.
Pierrot le Fou 2 Numaray ieri aldk, dedi. Bu, o dnemde Fransada bir numaral halk dman
olan Marsilyal bir gangsterdi. Drt aydr elimize geirmeye alyorduk. Ve biliyor musun, senin
burnunun dibinde oturuyordu. Saklanmak iin drt ay nce yaknlardaki Les Mimosas villay bir arac
yardmyla almt. Herkes onu Parisli bir zengin sanyordu. Zengin gibi giyindii kesin.
Bu darbe Madam Michele ok ar geldi. Srekli bana ataszleriyle akl verdii iin bu sefer ben
de ona bir atasz retmeye karar verdim. nsan adam yapan kl deildir, dedim. Hi komik
bulmad.
Komik bulmad baka eyler de oldu. Pablo en azndan havann scak olduu zamanlarda bahede
ve evin iinde plak dolamam isterdi. Hemen her gn plaja gittiimiz iin bronzlayordum, ama

bikiniyi kardm zaman beyaz yerlerim kalm oluyordu ve Pablo bunu hi beenmiyordu. Evde
dar kp ieri girerken bikini bile giymezsem, bu hasarn ksa srede onarlacan dnyordu.
Ayrca, demiti, hi n grmeden resimlerini nasl yapabilirim? Zaman zaman grdn
syledim. Grdklerim hep yatay durumda oluyor. Eer ayakta veya yryen bir n izmek istersem,
bunun bana hi faydas olmaz. Ayrca seni evin dnda, doal ortamda n olarak grmem nemli,
dedi. Sylediklerinde ksmen de olsa hakl olduunu anladm, ama Msy ve Madam Michel
yznden bunu yapmam olanakszd. Madam Michel ok tutucuydu ve o yaknlardayken evde yle
dolamaya cesaret edersem yzn tlbendiyle kapayp bararak kaard. Bu nedenle onun alt
saatlerde evde yle dolamam mmkn deildi. Farkl nedenlerle Msy Michel bahede alt
zaman da yine bu olanakszd. Ne zaman acil durumlarda kullanmak zere byk boyut havlumu alp
havuzun yannda gnelenmeye balayacak olsam, Msy Michelin yanma gelip hangi iekleri
ekmesi gerektii konusunda fikir danaca tutuyordu. Oysa doru dzgn iek ekmiyor, yapt
ileri de kimseye sormadan yapyordu. Ancak byle zamanlarda uzun uzun danmadan bir i yapamaz
oluyordu. O geldii zaman plaj havlusuyla rtnsem de, aalk hayatmzn nasl onun
katlanamayaca kadar rezil olduunu dnr gibi irenerek yzn burutururdu. Yine de ondan
kurtulmak imknsz gibi bir eydi. Bazen bana ksa bir vaaz verirdi. Madam burada byle
durmamalsnz. Ya postac gelirse? Postacnn oktan geldiini ve gittiini sylersem beklenmedik
bir telgrafn gelmesi ihtimalini ortaya atard. Ya teslimat yapan ocuk Madam byle grrse? O
zaman Vallaurisde ne derler? Eer bahede bir yerlerde alyorsa, mutlaka bir ekilde beni
bulurdu. Bu nedenle Msy veya Madam Michelin imeklerini zerime ekmeden
gnelenebileceim tek zaman lende Madam Michelin tavanlarn beslemeye, Msy Michelin
de len uykusuna gittii zamand. Bu Pabloyu da memnun ederdi, nk ilkbahar ve yaz aylarnda
hava le vakti yemei darda yiyebileceimiz kadar scak olurdu. Beni o hlde kimsenin grmesini
istemedii iin, yemei komularn gremeyecei ekilde zeri rtlm olan terasta yerdik. Yani
eer Micheller de ortalkta yoksa giyinik olmam iin hibir neden yoktu. Bu yzden zaman zaman
bama i ald da olurdu.
Bir gn dutan karken bir grlt duydum. ocuklarn plajdan dndn sandm. Kapy atm
ve karmda matador Dominguni buldum. Ne yapacam ardm. Durup onu kibarca karlasam
m, yoksa koup bir rt m bulsam bilemedim. Sonra ikisinin de doru olmadna karar verdim.
Naslsa n taraf grmt, ona bir de arka taraf gstermenin anlam yoktu. Bu nedenle geri ekildim,
kapy kapattm ve giyinip odaya geri dndm. Hl oradayd. zerimde giysiler varken de plakm
gibi utandm. Kapy almad iin zr diledi. Belki Pabloyu grrm dncesiyle evin etrafnda
dolatn syledi. Teras kapsnn ak olduunu grp ieri girmiti ve karsna ben kmtm.
Onu Pablonun Fournas Caddesindeki atlyesine gtrdm. Daha sonra Pabloya Domingunin beni
ne hlde yakaladn anlatnca gld. Ondan sana zarar gelmezdi, dedi. Ne de olsa sen bir boa
deilsin.
Hatrladm kadaryla Paul Eluard bir buuk yl sonra kars olacak Dominique ile ilk karlat
gn Pablo ve ben de yanndaydk. Pablonun Fransz Dn Evindeki ilk seramik sergisinin
alndan gnler nce birka gnlne Parise gitmitik. Madam Rami de bizimleydi ve Arcade
Caddesindeki kk bir seramik dkknna uramak istemiti. Madam Rami ve Paul ile dkkna
uramtk. O gn bizi karlayan kadn Dominiquedi.
Bundan birka ay sonra Paul bir dizi konferans vermek ve srgndeki spanyol yazarlar grmek
iin Meksikaya gitmiti. Konuma yapt edebiyat gruplarnn birinin toplantsnda Dominique ile

ikinci defa karlamlard. Birlikte Meksikay dolamlar ve birka ay sonra birlikte Fransaya
dnmlerdi. O zaman bizim bu olanlardan haberimiz yoktu.
1950 ylnn ubat aynda bir sabah, Vallaurisdeyken Paulden birka gn iinde ofryle
birlikte bizi ziyaret edeceini bildiren bir telgraf aldk. Pablo da ben de onun on alt yandayken
geirdii bir hastalk nedeniyle ellerinin titrediini ve bu nedenle hi araba kullanmadn bilirdik.
Ancak gelirinin ofr tutmak gibi lkslere yetecek durumda olmadn da ok iyi bilirdik. aka
yapyor sandk. Birka gn sonra Paul Ramilerin evine telefon ederek vardn bildirdi ve bizi
Juan Krfezindeki Marcelin Yeri ne le yemeine davet etti. Oraya gittiimiz zaman Pauln
kendisini Paristen getiren ofryle birlikte bizi beklediini grdk. ofr Dominiquedi. Arcade
Caddesindeki seramik dkknna yaptmz ziyarette kendisiyle tantmz hatrladk. Daha sonra
Meksikadaki ikinci karlamalarn ve o zamandan sonra yaadklarn anlattlar. Ksa sre sonra
Parise gittiler, ancak Haziran aynda Midide evlendiler. Bize mektup yazp St. Tropezdeki dn
trenlerine ardlar.
Haziran ayrnda St. Tropezde Gsteri adnda bir enlik dzenlenir. Yerliler eski bir borazan gibi
patlayan, alaybozan olarak bilinen eski bir tfei ateleyerek etrafta dolar. Tfee barut doldurur ve
inanlmaz bir grltyle atelerler. Dn, Gsteriin hemen ardndan, belediye saraynda yapld.
Belediye bakannn sinirleri enliin yorgunluuyla biraz bozulmu gibiydi. ok ask suratlyd ve
byle durumlarda sylenen birka dosta dilei bile ifade edemedi. Hepimiz deftere imzalarmz
attk ve ktk, tren bu kadard. Roland Penrose ve ei, Lee Miller ve Msy ve Madam Raminin
de iinde bulunduu bazlarmz trenin ardndan Zenci Han olarak bilinen kk bir handa le
yemei yedik.
Dominiquein St. Tropezdeki Goril adndaki bir kafenin st katnda sahip olduu gzel daireye
yerletiler. Kafenin kll, gorile benzeyen sahibi gmleinin kollarn bileklerine kadar svar ve barda
mterilerine hizmet ederdi. Paul St. Tropezye sk sk gidip onlar ziyaret etmemizi isterdi, nk
onlar Pariste olduu zaman karlaamyorduk. Daireleri byk saylrd ve ocuklar Vallaurisde
brakp St. Tropezye gitseydik onlarn yannda kalabilirdik. Ama Pablo ocuklar bir gn bile yalnz
brakmak istemiyordu. Bu nedenle grmemizin tel yolu Paul ve Dominiquei Vallaurisye davet
etmekti. Ancak La Galloiseda onlar gerektii gibi arlayacak kadar odamz olmadndan, Juan
Krfezinde otelde kalrlard.
Ziyaretlerinin birinde Dominique neredeyse varr varmaz hasta oldu. Onu bahe katndaki bir odaya
yatrmak zorunda kaldm. Daha sonra Pablonun kendisini sevmediini bu olayla anladn, nk
Pablonun kendisinin en salkl insann bile kalmayaca o rutubetli ve karanlk odada kalmasndan
ok mutlu olduunu sylemiti.
Yanlarnda kpeklerini de getirmilerdi. Ama orada kaldklar sre iinde kpek delirdi. Durmadan
kuyruunu yakalamaya alarak kouyor ve daireler iziyordu. Onu durdurmak mmkn deildi. Bu
Pabloyu o kadar rahatsz etti ki, kpei uyutmak zorunda kaldk. Paule bu olay ok ar geldi. Pablo
da ileri kolaylatrmyordu. Evlendin, karn hasta oldu. Bir kpek aldn, delirdi. Elini srdn her
eyi kurutuyorsun, dedi.
Dominique iri yar bir kadnd ve heykeli andran bir vcudu vard tam Pablonun sevdii gibi.
Dominiquein Paule uygun olmadn, kendisine daha ok yakacan dnyordu ve bu onu
rahatsz ediyordu.

Bir arkadamn karsndan holanmamam, o arkadam grmekten aldm btn tad karyor,
demiti. Dominique kendi bana iyi, ama bir arada iyi olmuyorlar. O, Paulun hak ettii kadn
deil
Bir gn Paule Dominique bir heykeltran kars olmaya daha uygun, demiti. Ama sevgili
dostum, senin iin ok sert bir kadn. Ayrca sen bir airsin. Bir air iin en iyisi var olmamaktr.
Ayakaltnda, Cebelitark Kayas kadar sert ve salam duran bir kadn bir aire uygun deildir. Bir
dize bile yazamayacak hle geleceksin. Sen aslnda orada olmayan, solgun bir gen kz iin i geirip
ac ekiyor olmalsn.
Anladm, dedi Paul. Sadece senin mutlu olmayan hakkn var. Senden baka herkesin mutsuz
olmasn istiyorsun, deil mi?
Elbette, dedi Pablo. Bir ressam ac ekmemelidir. En azndan byle bir ac. Ben insanlar
yanmda olmad iin deil, olduu iin ac ekerim.
Dominique biraz iyiletii zaman Paul de kendisi de St. Tropeze dnmek istedi, ama Pablo
gitmelerine kar kt. Orada kalmalar aklarnn getii bir snavd. Pablo, Ak diye bir ey
yoktur, demeyi ok severdi. Yalnzca akn gstergeleri vardr. Dominiquein kocasn sevmesi
yeterli deildi, Pabloyu da sevmesi gerekliydi. Sevdiini sylemesi de yetmezdi. Sevgisini
davranlaryla gstermesi gerekiyordu. Bu yzden hastalnn tesinde bir zindana tklmaya
tahamml etmesi, tpk inananlarn Tanrya olan sevgilerini gstermek iin nefsin isteklerini krmaya
almas gibi, Pabloyu sevdiini kantlyordu.
Pablo olaylar byle anlard. Grands-Augustins Caddesinde yaamaya balamamdan sonra bana
ald ilk elbiseyi ans eseri sokak pazarnda bulup almt ve onun kadar irkin bir elbise bulmak
gerekten zordu. Ancak benim o elbiseyi giymem, Pablonun gznde iyi giyinmeyi istemek veya
benimle dalga geilmesinden korkmak gibi kadns bo dncelerin zerinde olduumu gsteriyordu.
Pablo btn arkadalarn zaman zaman bunun gibi snavlara tabi tutard. Vallaurisli bir dii, Doktor
Chatagnierin yardmyla kayp mum tekniiyle altn ve gmten mcevherler yapard. Bu yntemle
ok sayda kolye yapmt. Dominique bu kolyeleri ok beenirdi. Bunu fark ettiim iin Pabloya ona
bir kolye vermesini syledim. Dnd ve Dominiquee bir kolye hediye etmeye karar verdi.
Ama nce, dedi, onu bir snav yapacam. Vallaurisde en dk kalite seramik kolyeler yapan
kk dkknlardan birinden son derece irkin iki kolye ald. Kolyeler zerinde kk, yeil Buda
resimlerinin boyal olduu siyah seramik parasndan oluuyordu. Birini bana, dierini
Dominiquee verdi. Ben bana verdii kolyeyi hemen taktm ve btn gn boynumdan karmadm.
Dier taraftan Dominique, byk bir hayal krklna uramt ve bunu Pablonun hi zevk sahibi
olmadnn kant olarak grd. Kolyeyi takt, ama be dakika gemeden kard. Ertesi gn Pablo
yapt gm kolyelerden birini bana verdi. Dominiquee hibir ey vermedi.
Pablo, Doktor Chatagnierin yardmyla toplam on kolye yapmt. Bazlar dvme altndand.
kisinde Claude ve Palomann gmten portreleri, birinde gmten bir gne vard. Bir kolyede
yannda kumru olan gzel bir kadn ba figr yaplmt. Gmten bir yar tanr figr olan
olduka ar bir kolye dnda hepsini ok beenirdim. Pablo btn kolyeleri bana vermek istemiti,
ama ben yar tanr ban beenmemitim ve bunu Pabloya syledim.
Pablo ok olmutu. Benim yaptm bir eyi irkin bulmaya nasl cret edersin? dedi. Kolyeyi

irkin bulmadm, sadece dierleri kadar beenmediimi syledim. Takmak istemediim iin
bakasna vermesini nerdim. O anda Zette Leiris de oradayd ve kolyeyi memnuniyetle takacan
syledi. Bunun zerine Pablo kolyeyi ona verdi.
Bir sre sonra Pablo ve Marie-Thrsein kzlar Maya uradnda kolyelerimden birini denedi.
Kolyeyi ok beendiini grnce Pabloya Chatagnierin yerine gidip Maya iin de bir kolye
yapmasn teklif ettim.
Hayr, dedi, daha fazla kolye yapmak istemiyorum. Yeter bu kadar. Bu durumda bana verdii
kolyelerden birini Mayaya hediye etmeme kar kar myd? Dehete dmt.
Sana hediye ettiim bir eyi bakasna vereceini mi sylyorsun? Bu canavarlk! Kolyeyi
vereceim kiinin de ailemizin yesi olduunu syledim. Kolyelerimden birini kzna vermeme
kzmamas gerektiini dnyordum.
Beenmediin bir kolye daha m var? diye sordu alayl bir ekilde. Tam tersine, kzna en
beendiim kolyeyi kadn ve kumrunun olduu verecektim. Bylece Mayann gerekten gzel bir
kolyesi olacakt. Maya ok sevinmiti, ama babasnn fkesi uzun bir sre dinmedi.
Bazen Paul ve Dominiquei ziyaret etmek iin St. Tropezye gittiimizde Jean Cocteau ile
karlardk. O, genelde Madam Weisweillern yannda kalrd. Bazen drdmz Caf Snquide
otururken Weisweiller yat nmzden geer ve bizi orada gren Cocteau el sallard. Eluard,
Cocteauyu hi sevmez ve ondan uzak durmaya alrd ama Cocteau Paul istemese de ona satard.
Pauln soukluu biraz Pabloya da bulamt. Paul yanlarndayken Cocteau ile grmesini ksa
keserdi. Cocteau bizi ziyarete gelmek iin bahaneler uydururdu ama Paul ondan hi hazzetmedii ve
Pablo da Paul Cocteaudan daha ok sevdii iin, Pauln 1952 ylnn Kasm aynda lmesine
kadar Cocteau pek yol alamamt. Kendi bana geldiinde pek ho karlanmadnn farkndayd,
bu nedenle belli bir nedenle bizi ziyarete gelen gruplarla birlikte gelmeye alrd. Pablonun
Milano ve Romada at byk sergilerden hemen nce her tr talyan misafiri arlyorduk.
Bunlarn biri, Pablo hakknda bir film ekmek isteyen Luciano Emmerd. Cocteau Emmer tanyordu
nk Emmer senaryosunu Cocteaunun yazd Carpaccio hakknda bir film ekmiti. Cocteau o
grupla birlikte bize geldi. talyanlar ok geveze olduu iin tam da ait olduu grupla birlikteydi.
Yanlarnda getirdikleri bir kitapla annesinin ailesi Cenoval olan Picassonun yar talyan olduunu
kantlamaya alyorlard. Kitapta gemite ad Picasso olan ve tam talyan olan baka bir ressamn
olduundan bahsediliyor ve Picasso ailesi el abukluuyla Christopher Columbusun ailesiyle akraba
karlyordu. Pabloyu onursal talyan vatanda yapmaya hazrlard. Yanlarnda hikyeyi anlatmas
iin Cenova belediye bakann da getirmilerdi ve Pietro Nenni kaln kitab koltuunun altnda
tayordu. Bunlara aslnda kimse inanmyordu ama iyi niyetle gzel bir hikye yazlmt ve ilerideki
iler iin yolu ayordu yani Roma ve Milanodaki sergiler iin.
Cocteau havaya girerek Milanolu zengin bir ayakkab imalatsnn dul kars olan Madam Favini
hakknda hayali bir hikye anlatmaya balad. Cocteauya gre Madam Favini byk bir sanat
koleksiyoncusuydu, pek ok heyecan dolu macera yaamt. Bana Madam Faviniyi anlatt
mektuplar yazmt. Bu mektuplar Pabloya okurdum ve ok elenirdi. Madam Favini yalnzca
Schnbergin mziini dinler ve yalnzca Rilkenin kitaplarn okurdu. Son derece sosyalist
olduundan Stalin ldnde alk grevine balam ve ancak kz stne sinek ilac sknca kendine
gelmiti. Bir defasnda Milanolu bir avukat olan sevgilisiyle ekilmi fotoraflarn gndermiti. Bizi

ziyarete gelecek olurlarsa Pablonun kendilerini tanmasn umuyordu. Daha sonra Pablo talyay
ziyaret ettiinde talyan bu karakterlerin bazlarn canlandrm ve bizi onlarla tantrmlard.
Cocteau olmasa da Paul ve Pablo birlikte ok iyi zaman geiriyordu. Paul bana hep ok uyumlu biri
gibi grnmt. Bir gn bunu Pabloya sylediimde, Ah! Sen onu hi tanmyorsun, dedi. O
yumuak d grnnn altnda ok serttir. ahit olduum baz fke patlamalarn asla unutamam.
Dora Maar hasta olduu zaman sandalyesini nasl arpp paraladn anlatmam mydm?
Anlatmt ama bu anlattklar benim tandm Paulden o kadar farklyd ki, Pablonun baz eyleri
abartm olabileceini dnmtm. Bir gn Antibesde benim de baz eyleri grme ansm oldu.
Pablo ile yazar Ren Laportenin evinde le yemei yiyorduk. Yemekte Paul Eluard, Dominique,
yazar Claude Roy ve ei de vard. Sosyalist realist resmin nl ismi Fougeronun Fransz Komnist
Partisi tarafndan nasl iirildiinden bahsediyorduk. Pablo bu konumadan hi memnun olmad.
Konuyu nce komik, sonra sama, daha sonra tuhaf ve en sonunda yakksz buldu. Normal muzip
hliyle Paul Fougeronun kt bir ressam olduu fikrine katlabilirdi, ama o gn sosyalist damar
tutmutu. Ezbere fikirlerini keskin bir dille sralyordu. Yakn zamanda Madridde lm adnda ok
iyi bir film yapan, ancak o dnemde Fransz ulusal film merkezi kadrosunda bulunan Frdric
Rossifin Picasso hakknda ksa bir film yapacan ve Pablo ile onunla zaman zaman bu konuda
grtmz duyduunu syledi.
Kendini neyin iine soktuun hakknda en ufak bir fikrin bile yok, dedi Paul. O adam hi
sevmem ve ikinizin de onunla grmesini istemiyorum. Bu, Pauln her zamanki lml tavrndan
ok farklyd.
Sen neden rahatsz oluyorsun? diye sordu Pablo.
Bence ie yaramaz bir adam ve sizin de onunla arkada olmanz iin bir neden bulamyorum, dedi
Paul. Gemiiyle ilgili hibir ey bilmiyorsun.
Sakin ol, dedi Pablo. Bence biraz fazla heyecanlanyorsun.
Bence sen bir ku beyinlisin, diye patlad Paul.
Pablo ayaa frlad. Kimse daha nce bana byle bir ey sylemedi. Paul ileri gittiini anlamt,
ama gururu zr dilemesine engel oluyordu. Bu yzden dorudan geri adm atmak yerine laf
dolandrmaya balad. O bitirince Pablo Ben ku beyinli olabilirim ama en azndan Fourgerondan
daha iyi bir ressamm, dedi. Paul o kadar zlmt ki, Fourgeronu bir Komnist Parti
toplantsndan baka bir yerde savunamayacan anlayamyordu ve orada da byle bir eyi asla
yapmazd.
Fourgeronun sandn kadar kt bir ressam olmadn syleyeyim, dedi. Kant istersen,
yaknlarda onun resimlerinden birini aldm.
Pablo oturduu yerde doruldu. Ne yaptn? dedi. Onun bir resmini mi satn aldn? Dominique
birinin aralarna girmesinin zamannn geldiini dnd. Pabloya Pauln bu konuda fazla seme
ans olmadn aklad. Komnist Partinin kermeslerinin birinde itiraz edemeyecei bir durumda
kalmt. izimin kendisinin ok irkin olmadn syledi. Bir iek izimiydi ve kim yaparsa
yapsn, iek ok kt izilemezdi. Ama Paul hl kaynyordu ve bunlarn hibirini dinlemedi.
Hi de yle deil, diye bard. Sizin probleminiz burjuva dnme tarzna sahip olmanz ve iyi

sanattan anlamamanz. Ben Fourgeronun resmini seviyorum. Oysa akl bandayken sevmediini
biliyordum ve avaz kt kadar bararak sevdiini sylemesi hepimizi gldrd.
Pablo glyor ve Ben bir ku beyinliyim, ben bir ku beyinliyim, diye ark sylyordu. Dierleri
de koro gibi ku beyinli, ku beyinli, diyerek ona elik ediyordu. Zavall Paul solgun, gergin ve
fkeli bir ekilde oturuyor ve grltnn iinde frsat bulursa, Ben Fougeronu seviyorum, diye
tepki gsteriyordu. Ama bu bir yaland ve her sylediinde daha az inandrc ve komik grnyordu.
Sonunda o kadar fkelendi ki, duvarn yannda duran sandalyelerden birini ald ve duvara arpt.
Asla fiziksel olarak gl bir adam deildi, ama fkesi ona yle bir g vermiti ki, sandalye kibrit
p gibi paraland.
Pablonun kollarnda bir koyun tayan adam heykeli Hareket Eden Adam kilden yaplmasndan
alt yl sonra nihayet bronzdan dklm ve kopya hlinde yaplmt. Pablo birini satt, bir
dierini Grands-Augustins Caddesindeki stdyosunda saklad ve ncy byk bir cmertlik
gstererek Vallauris kentine balad.
Vallauris Meydannda, ehir meclisinin yannda Vallauris atosu olarak bilinen eski bir bina
bulunur. Antibes Mzesi gibi o da bir zamanlar Grimaldi Ailesine aitmi. ehir sakinlerinin bazlar
uzun sre bu binay bir mzeye evirmek istemiti. Yalnz bu binada hl yaayan insanlar vard ve
onlar baka bir yere tamak olduka zor olurdu. Sonunda atonun arazisinin iinde bulunan kk
kiliseyi mzeye evirmeye karar verilmiti. Hareket Eden Adam nce bu kiliseye konulmutu, ama
ok kalabalk olduu ve iyi aydnlatlmad iin bir yl sonra meydana tadlar. Meydann tam
karsnda I. Dnya Savanda lenler ansna yaplan bir ant vard. ou sava antlar gibi bu da
ok irkindi. Pablo kendi heykelinin bunun yaknnda olmasndan pek memnun olmamt ama ktnn
iyisi olduunu dnd.
6 Austos 1950de heykelin al yapld. Laurent Casanova bir konuma yapt, Andr Verdet
uzun ve hararetli bir iir okudu ve Eluard yanmzda sessizce oturdu. Aralarnda birka Amerikalnn
da bulunduu byk bir kalabalk vard. Al bir ky festivali elencesi havasnda geti. Cocteau
konumaclarn durduu atandn gerisindeki evlerden birinin ikinci kat balkonunda, Rnesans
Cafenin stnden treni izliyordu. Her konumac szn bitirince o da heykelle ilgili vg dolu
szler sylyordu. Konuma yapmas iin davet edilmemiti ama sesini duyurmak istiyor ve
kullanabilecei tek yntemi kullanyordu.
Ben Hareket Eden Adam ilk grdmde orijinal kil kopyann alya dklm hliydi. GrandsAugustins Caddesine yaptm ilk ziyaretlerin birinde Pablo bana bu heykel fikrinin uzun bir
zamandr aklnn bir kesinde durduunu sylemiti. Bana yapt ilk izimleri ve ortada koyun
tayan adamn olduu bir aileyi gsteren duvar ssnn ilk izimlerini gstermiti.
Byle bir izimler dizisine baladm zaman, diye aklamt Pablo, izim olarak m
kalacaklar, yoksa kabartma, ta bask ya da heykel mi olacaklar bilemem. Ama duvar ssnn
ortasnda koyun tayan o adam ayrdm zaman, onu kabartma olarak ve sonra bolukta tek bana
grdm. O zaman bir resim olamayacan, heykel olmak zorunda olduunu anladm. O anda
gzmn nnde heykelin ak ve net bir sureti belirdi. Dncenin son eklini almas bir, iki yl
srd, ama almaya baladm zaman heykel hemen ortaya kt. Demirden iskeleti yapacak adama
hangi oranlar kullanacan syledim ve sonra hibir ey yapmadan iki ay olduu gibi braktm. Ama
bu srada dnmeye devam ediyordum. Sonra iki amar kovas dolusu kil getirttim ve almaya

baladm. ki gn leden sonra almam yetti. skeletin stnde o kadar byk bir kil yn vard
ki, o ekilde uzun sre durmayacan biliyordum. Bu yzden tam kurumasn bekleyemeden, en ksa
srede al dkmn aldm.
1943 ve 1949 yllar arasnda Pablo heykel atlyesini Fournas Caddesindeki eski imalathaneye
tad dnemde fazla heykel yapmamt. Ancak 1936 ve 1943 yllar arasnda aldan yapt ve
ben Grands-Augustins Caddesine ilk gittiim zaman da hl bu hlde bulunan pek ok gzel para
vard. gal yllarnda bronzdan heykel dkmek imknszd. Eldeki btn bronz, hatta Parisin
parklarnda ve meydanlarnda bulunan heykeller bile Alman sava makinesini beslemek iin
kullanlmt. Ancak savan ardndan kstlamalarn kalkmasyla Pablo yeniden kendisi iin bronz
dken Valsuani ile grmekten bahseder olmutu. Ancak bunu srekli erteledi ve byle bir, iki yl
daha geti. Sonunda bir gn beni Valsuaninin Montsouris Parknn yanndaki atlyesine gtrd.
Valsuani talyand ve pek ok bronz ustas gibi onun da babas, bykbabas ve ondan nceki
saysz nesil bronz ustasyd. Parlak mavi gzleri, bir deri bir kemik olmasnn daha da uzun
gsterdii sivri bir burnu vard. Hayatn dvme ve eriyik metallerin kara duman ve buhar arasnda
geiren bir adamdan ok bir keie benziyordu. Onunla tantmda en fazla krk yanda olmasna
ramen ok daha yal grnyordu. Verem hastas olduu da sanlabilirdi, ama ona bu grnty
veren meslei ve ona duyduu tutkuydu. Bu, insanlar erken yalandran bir meslekti. Bu nedenle
bronz ustal lmekte olan bir zanaatt.
Pablo o sabah yannda hibir ey getirmemiti. Bu sadece bir nezaket ziyaretiydi. Valsuaninin
ofisinde bir sre konutuktan sonra Pablo ona Hareket Eden Adam nasl dkebileceini sordu.
Hayatta olmaz, dedi Valsuani. Senin iin hibir ey yapamam. Bugnlerde bu mmkn deil.
Ayrca seni memnun etmek ok zor. Btn ayrntlar bulup karyorsun. Senin getirdiin eyler pek
ok teknik sorun karyor. in bilmecesi gibi bunlar. Ben zaten hastaym. Seninle yine almaya
balayarak kendi hayatm daha zorlatrmayacam. Belki daha sonra. Bunu dnebiliriz. Belki bu
kadnlarn balarn yapabiliriz. Klasik saylrlar ama elbette ok bykler.
Bu konuda konumann zaman deildi, bu yzden Pablo baka eylerden bahsetmeye balad. Bir
sre sonra Valsuaninin yanndan ayrldk ve atlyesine gittik. Pablo yaplmakta olan btn
almalar inceledi ve iilerle konutu. Btn aralarn zanaat ynyle ilgilendii iin iiler onu
severdi. Onlarla ve zmeleri gereken problemlerle gerekten ilgilendiini bilirlerdi. Onlarn
gznde bu, Pabloyu kendilerinden biri yapard. Valsuaninin kendisini nasl bandan savdndan
yaknmaya balad. ilerden biri Dert etme, dedi, biz senin paralarn yaparz. O kadar zor
deiller. Greceksin.
Valsuani ofisinden kt ve bize katld. Pablo adamlardan birinin bitirmekte olduu bir heykeli
iaret etti. Bu bir kadn nsyd ve ok akademik bir almayd. Benim almalarm yerine urada
yaptklarna bak, dedi.
Evet, dedi Valsuani, ama bunlar ok daha az uratryor.
Belki de iimi Susseye gtrsem iyi olacak, dedi Pablo. Oras ciddi alyor.
Valsuani duraklad. Belki o byk kadn balaryla bir eyler yapabiliriz. Dediim gibi onlar daha
klasik ekiller ve dier ilerin kadar uratrmaz.

Anlatk, dedi Pablo. Bylece doru yolda almaya balayacaksn. Baka iyi heykeltralar
da getireceim ve burada imdi grdm samalklardan kurtulacaksn. Dediini yapt. Ksa sre
sonra Valsuani Matissein byk heykelleri N, Arka Grnn pek ok kopyas ve
Jeannettein balar, ayrca Renoirn hayatnn sonlarna doru bir asistann yardmyla yapt
heykelleri zerinde alyordu.
Pablonun heykel a yava yava kapand. Bu, uzun sren bir iti. rnein, byk balardan
birinin yapm bir yldan uzun srd. Dkme bittikten sonra bile tamamlanmas iin ok zamana
ihtiya vard. Asl modelle karlatrlarak dzensizliklerin giderilmesi gerekiyor ve bronz aslnn
tam kopyas olduunda boyanyordu. Bronz ilk olarak ortaya ktnda pis bir bozuk paraya
benziyordu. Ne cilal ne de mat olan bronzun rengi de dzgn deildi. Yzeyin rengi ok nemliydi,
nk doru renk seilmeden ve uygulanmadan heykel bitmi saylmazd ve bu bazen ok uzun zaman
alrd.
Pablo igal srasnda kk bir kadn ba heykeli yapmt. Heykelin yzeyinin renginden memnun
kalmamt. Rengi koyu metalden ak metale ve yeilin her tonuna defalarca deitirmiti. Yine de
doru rengi bir trl bulamamt. Heykelin oksitlenmesi gerektiini dnyordu. Bu yzden zaman
zaman farkl asitlere batryordu, ama hibir ey Pabloyu memnun etmemiti. Bir gn Valsuaninin
atlyesindeki iri yar iilerden birine bu konuda yaknyordu. Bir ey diyeyim mi Pablo, dedi
adam, baka hibir ey ie yaramazsa geriye tek yol kalr. O da stne iemek. Pablonun bu iiye
byk saygs vard. Bu yzden eve dndmzde sylediini yapt. Ama sonular zaman
getikten sonra bile hayal ettii gibi deildi. Birka defa daha denedikten sonra brakt. Heykeli
kaln bir battaniyenin arasna sard.
Hibir ey ie yaramyor, dedi. Para iyi deil, o yzden boya da sadece daha kt yapyor.
Dktrmekle hata ettim. Heykeli karanlk bir keye saklad.
Valsuaninin atlyesine gitmek Pabloyu sabah yataktan kaldrabilen nadir eylerdendi. Valsuani ile
iimizi lene kadar bitirirdik. Bundan sonra Pablo arkadalarn ziyaret etmeye hazr olurdu.
Urayabileceimiz yaknlarda oturan arkadalar Giacometti, Braque ve Laurensti. Giacomettiye
urayamazdk, nk gece ge vakte kadar alr ve len birden nce kalkmazd. Braquea gelince,
bize le yemeine kalmamz teklif etmedii gnden bu yana Pablo le vakti onun evine gitmeye
isteksizdi. Yani geriye yalnzca Laurens kalyordu. Laurens Pabloyu severdi ama bence uzaktan daha
ok severdi. Pabloyu her zaman Seni grmek ne gzel, gibi bir szle karlard, ama bunu yle bir
sylerdi ki, Pabloyu grmekten o kadar da mutlu olmadn anlardk. Sanrm Pablonun Pariste
dedikodu yaymas onu rahatsz etmiti ve bu nedenle srekli kendisini korumaya alyordu. Bize
almalarn gsterir, ama onlar hakknda konumazd. Bu Pablonun da ketum davranmasna neden
oluyordu.
Birka yl sonra doktoru Laurense akcier tkankl nedeniyle Vallauris yaknlarndaki
Magnosea tatile gitmesini nermiti. Oradayken kendisini ziyaret ettik. lk defa Pabloyu grmekten
memnun olmua benziyordu. Sanrm bunun nedeni stdyosunda olmamamzd. Pablonun ziyaret ettii
ressamlarn ve heykeltralarn ou Pablo atlyelerindeyken huzursuz olurdu. Pablonun sk sk
alnacak bir ey varsa, alarm, demesi bunun sebebi olabilir. Bence hepsi Pabloya yaptklar
almalar gsterirlerse iinden birini gzne kestireceini ve onlardan ok daha iyi yapacan,
sonunda herkesin onlarn Pablodan bir eyler aldn dneceinden endie ediyordu.

Vallaurisye yerlememizden sonra Pablo zaman zaman Madam Raminin dkknnda aldan veya
pimi topraktan kk nesneler yapmaya balamt. Ama gerek anlamda heykel yapmaya Fournas
Caddesindeki atlyeyi alnca balad. Atlyesinin yannda mlekilerin bazlarnn atklarn
dkt bir alan vard. Buras tam anlamyla bir plk deildi, ama plk grevi gryordu.
mlek yapmnda kullanlan maddelerin yan sra bazen atk metal de bulunuyordu. Pablo ie
giderken ou zaman burada durup en son bakmasnn ardndan neler eklendiini kontrol ediyordu.
Buraya geldiinde genelde neeli olurdu. O dnemde veya drt yanda olan Claudeun babasnn
eski bir atal veya krk bir krek ya da atlak mlek gibi itici bir ey bulduu iin neden o kadar
mutlu olduunu anlamas mmkn deildi. Ancak byle bir bulu ou zaman Pablo iin yaratc bir
macerann balangc demekti. Bulduu nesne yeni bir heykelin kayna olurdu. Ancak Keide bunun
tam tersi oldu. Pablo ie bir kei heykeli yapma dncesiyle balad ve sonra iine yarayabilecek
nesneleri arad. Bu nedenle ie arabayla gidip gelmeyi brakt. Her gn ple bakyor ve hatta
oraya varmadan nce stdyoya giderken yolda nnden getii p kutularn kartryordu. Ben de
onunla gidiyor ve yolda toplad pleri iine att bir bebek arabasn itiyordum. Eer bebek
arabasna smayacak kadar byk bir ey almsa, daha sonra arabay gnderiyordu.
Bir sabah bu ekilde eski bir sele almt. Keinin gs boluu iin byle bir eye ihtiyacm
vard, demiti. Birka gn sonra Madam Raminin dkknnda topraktan iki st testisi buldu.
Bunlarn ekli dier st testilerinden daha farkl, dedi. Belki diplerini dzletirir ve saplarn
krarsam keinin memeleri olarak kullanabilirim. Sonra iki yl nce bir sabah sahilde yrrken
bulduu bir hurma daln hatrlad. O zaman dal beenmiti ama hemen kullanacak bir yer
bulamamt. imdi bir parasn keinin yz olarak kullanabileceini dnyordu. Biraz oyarak
azna ve burnuna ekil verdi. Baka bir parasn da omurgann yapmnda kulland. Boynuzlarn
ba ktnden ve kulaklarn kartondan yapt ve al doldurdu. Bacaklar iin bir aacn dalndan
kestii ince dallar kulland. Arka bacaklar iin kulland dallarn eklemlere benzeyen budaklar
vard ve budaklarda eiliyorlard. Keskinlik ve kemikli bir grnt vermek iin p ynndan
toplad metal eritleri srtna sarmalad.
Pablo anatomideki ayrntlar, zellikle cinsel organlar atlamak istemezdi. Keinin cinsel organnn
aka gsterilmesini ve kimsenin phesinin kalmamasn istiyordu. Elbette sarkan iki uzun testi bir
fikir veriyordu ama bu onun iin yeterli deildi. Bir konserve kutusunun kapan kard, kutuyu
ortasndan edi. Kutunun drtte kapanmt. Ardndan ak taraf da gelecek ekilde arka
bacaklarn arasna yerletirdi. Neeyle sarkan rgl bakr tel kuyruunu oluturuyordu. Pablo tam
altna, alnn iine ans temsil edecek iki santimetre apnda ksa bir boru yerletirdi. Boluklar
alyla doldurdu ve kurumaya brakt. Kei bitmiti.
Pablo her zaman yere basmayan bir heykel yapmak istemiti. Bir gn, ip atlayan bir kz ocuunu
izlerken byle yapabileceine karar verdi. Vallaurisdeki demirciden kendisine dikdrtgen bir
tabann stnde 90 ila 120 santimetre yukarya kan, atlama ipinin yere yaklat andaki grnts
gibi eri bir demir yapmasn istedi. pin st ular kk kz iin destek oluturuyordu. Vcudunun
ortas parfm fabrikalar iin portakal iekleri toplanmas srasnda kullanlan yuvarlak sele
sepetlerdendi. ki utan da uzanan aa tutacaklar Pablo metal tpn ak ularna yerletirmiti.
Sepetin dibine kat kat kaln kt serdi. Bunlarn arasna al dkt. Al kuruduu zaman ktlar
kard. Bylece eteini oluturmutu. Altna aatan oyduu iki kk baca ast. pte ikisi de
ayn ayaa ait olan iki byk ayakkab bulmutu. Ayakkablar al doldurdu ve bacaklara ilitirdi.
Yz iin oval bir ikolata kutusunun kapan ald ve alyla doldurdu. Al kuruyunca kapa kard

ve yz kvrml karton parasna bastrarak oluk at dz bir al tabakasna uygulad. Bylece

dalgal sa etkisini yakalad. Nervrl dikdrtgen para dibinden kesilerek boyun yaplm, her iki
yanda kvrlarak ban arkasnda den sa grnm oluturulmutu.
Claude iin oyuncaklar oynanacak deil, krlacak nesnelerdi. yandan itibaren eve ne zaman
yeni bir oyuncak gelse eline bir eki alp almaya balard. ou ocuk gibi iinde ne olduunu
grmeye deil, oyunca un ufak etmeye alrd. 1951 ylnda Kahnweiler ona iki kk model
araba getirmiti. Pablo bunlar kendisi kullanmaya karar verdii zaman bile mucizev olarak
krlmamlard. Claude bu duruma pek memnun kalmamt, nk kendisi arabalar istedii gibi
kullanamamt. Pablo yine de bunlar ald ve arabalarn birinin st dierinin stne gelecek ekilde
koydu. Bu, Maymun ve Yavrusu adndaki heykelinin ban oluturdu. Kulaklar iin stdyosunun
yanndaki plkte bulduu iki srahi sapn kulland. Vallaurisde en ok kullanlan tencere tipinde
geni bir mlein saplarn alp bunlar omuzlar olarak kullanmt. Sa kulann altna nceden
leende kalp verilmi ve oluk alarak yumuak aldan daha dayankl hle getirilmi bir para al
yerletirdi. n taraf bakla izerek gs ve meme ucu yapt bir saksyd. Kuyruu ucu kvrk bir
metal eritten yapt. Maymunun kollarndaki bebek tamamen aldan yaplmt. Bacaklar, keinin
bacaklar gibi tahta parasyd.
Turna, Pablonun heykel yapma tarznn en tipik zelliklerini gsteriyordu. Bir turna heykeli yapma
fikrinin domasna neden olan, kuyruk-tyleri meydana getiren sprgeyi bulmasyd. Sonra biri ksa,
biri daha uzun iki servis atal bulmutu. Ksa olan ok kt durumdayd ama etrafna tel sararak onu
dzeltmiti. Bunlar turnann bacaklarn meydana getirmiti. Gvdesini, ou zaman yapt gibi, bir
eker kutusunun iine al doldurup kuruyunca kutuyu kararak yapmt. Ba iin pirin musluk
tesisat kullanmt. ine gaga olarak sivri bir metal takoz yerletirmiti. Bronz olarak dkldkten
sonra boyamt.
Ne zaman arabayla Aixten gesek Pablo durup ince bir kat hamura badem ezmesi srlp st
donmu eker kaplanarak yaplan bir ekerleme alrd. Bu ekerler elmas biimli kutularda satlrd.
Pablo bu kutular heykellerinin paralarnn yapmnda kalp olarak kullanrd. Byle bir kalb
genelde taban iin kullanrd, ama 1951 ylnda Kadnn Ba adn verdii benim bir portremi
yaparken bu kutulardan birini kalp olarak kullanarak yz yapmt. Al kuruduktan sonra ular
doldurarak biraz kabartma vermi ve bata sahip olduu keskin hatlarn yumuamasn salamt.
Bunun iine daha nce iki kutu paras arasnda dondurduu gen al parasn yerletirmiti. Bu
para burun olmutu. O dnemde sam arkada sk bir topuz yapardm. Bu zellii vurgulamak iin
heykelin yz ileri, ayr bir dzleme doru yanstlm, ba ve sa arkada ylmt. Bu yn Pablo
pte bulduu atlak bir toprak vazodan yapmt. Bu ynn altndaki silindir boynun yzle hibir
balants yoktu. Boynun kalbn alyla yapm ve yuvarlak bir kavanoza yerletirmiti. Taban
dikdrtgen eker kutusunun iine al dkerek yapmt.
Pablonun parfm imalathanesinde ilk yapt heykellerden biri Hamile Kadnd. nc bir
ocuk dourmam istiyordu. Ben istemiyordum, nk Palomann domasnn stnden bir yl gemi
olmasna ramen hl kendimi zayf hissediyordum. Sanrm bu heykeli bir anlamda hayallerini
gerekletirmek iin yapt. Bu heykeli Claude ve Palomaya hamileyken nasl grndm
dnerek aklnda canlandrd bir grntye dayanarak yapt. Gsler ve karn ilii
srahiden yapld. Karnda byk bir srahinin bir ksm, gslerde iki kk srahi kullanld.
Bunlarn hepsi plkten toplanmt. Geri kalan kalp karlarak yapld. Heykelin normal
llerin yarsnda olmas ona gln bir grnt veriyordu. Ayaklar yoktu, tehlikeli bir ekilde

eiliyordu ve kollar ok uzundu. Bana hep maymundan geliimini yeni tamamlam bir ocuk-kadn
gibi grnmt.
O dnemde yapt en gzel heykellerden biri Kei Kafas ve ie ismindeki almasyd. Pablo bu
nesneler arasndaki btn meknsal ilikileri inceledii en az be veya alt resim yapmt.
Kompozisyon, byk Mutfak resminin iki denemesine rehberlik eden ilhama dayal bir grafik
labirenti andryordu. Bunu heykelde de denemesi gerektiini syledim.
Pablo ile ilk tantm dnemde bir bisikletin oturma yeri ve direksiyonundan bir boa kafas
heykeli yapmt. Bu heykelin geri alnabilir olduunu sylerdi. Sokakta bir bisiklet buldum ve te
sana bir boa, dedim, eklinde aklamt. Ben heykeli yaptktan sonra bakan herkes Bu bir
boa, der. Ama bir bisikleti bunu grrse Bu bir bisiklet, der. Heykeli yeniden bir bisiklete
evirebilir. Bylece akln ve vcudun ihtiyalarna gre sonsuza kadar gidip gelebilir.
Bir gn Vallaurisde baka bir bisiklet direksiyonu bulmutu. Bunlar kei kafasnn boynuzlar,
dedi. Boynuzlarn arasna iinde yzlerce minik ivi bulunan al doldurdu. Kafann geri kalann o
dnemde yapt ou heykelde kulland dalgal ekli vermek iin zerine oluklu karton bastrd
aldan yapt. Gzlerin yerine vida yerletirdi. ie toprak karo paralarndan yaplmt. iedeki
mumun yayd temsil eden uzun, sivri paralar, alya batrd ok uzun ivilerdi. Bu ivileri
mumun alevine yerletirmek iin ok urat. Her biri iin ayr bir kalp yapmas gerekti.
Bir gn Pabloya neden kullanmak istedii malzemeyi alp rnein, al bundan sfrdan ekiller
yapmak yerine btn bu er p parasn heykeline yerletirmeye altn sordum.
Byle yapmamn iyi bir nedeni var, dedi. Malzemenin kendisi, bu paralarn ekli ve yaps
bana btn heykelin anahtarn verir. Turnann kuyruk tylerini grdm sprge bana bir turna
yapma fikrini verdi. Bunun yan sra, benim hazr malzemeye ihtiyacm yok. Ama benzetmeleri
kullanarak gereklii elde ediyorum. Benim heykellerim plastik benzetmeler. Bu, resimde kullanlan
ilkenin ayns Resmin alay etme deil, aldatma olmas gerektiini sylerim. Ben gz deil, zihni
yanltmann peindeyim. Ayn durum heykel iin de geerli.
nsanlar kadn kalasnn vazoya benzediini syler. Bu artk airane deil, bir klie hline geldi.
Ben bir vazo alp onunla bir kadn yaratyorum. Eski benzetmeyi alyor, tam tersi ynde kullanyor ve
ona yeni bir hayat veriyorum. Keinin gs kafesinde de ayn ey oldu. Gs kafesinin hasr sepete
benzediini syleyenler olabilir. Ben sepeti alp gs kafesine doru hareket ediyorum:
Benzetmeden geree doru. Gereklii grmeyi salyorum, nk benzetmeyi kullanyorum.
Benzetmenin ekli krk veya eski olabilir ama ne kadar perian durumda olursa olsun ben onu
alyorum ve tamamen beklenmedik bir ekilde kullanarak bakan kiinin zihninde yeni bir duygu
uyandryorum. Grlen ey, alkn olduu grdn tanmlama eklini bir anlna ykyor. Bunlar
geleneksel yntemlerle yapmak ok kolay olabilir, ama ben bu ekilde grenlerin zihni ngremedii
ynlere ekiyorum ve unuttuu eyleri yeniden kefetmesini salyorum.
Pablo bazen tam uygun grnen ve onlar sanat eserine evirmek iin uramasnn gerekmedii
nesneler bulurdu. Bunlara Marcel Duchamp gibi hazr yapmlar derdi. Bunlarn en gzel rnei
Gazn Vensyd. Bir gaz ocanda dierlerinden farkl, Picassonun kadn heykellerine benzeyen
bir boru vard. Bu boruyu gerekten de bir heykel yapmak iin Pablo onu bir tahta parasnn stne
koydu ve Gazn Vens ismini verdi.

 veya drt bin yl sonra belki de bizim dnemimizde insanlarn Vense bu ekilde taptklarn
syleyecekler, dedi. Bizim eski Msrdan kalan eylere bakp Bu kutsal bir nesne, Tanrlarn
erefine topraa arap dkerken kullanlr, dememiz gibi.
Yapt veya uyarlad her ey gibi Vens de onu ok memnun etmiti. Bir gn heykel
zerine konuurken Hibir ey icat etmekten korkmamalyz, dedi. Bizim iimizdeki her ey
doada da mevcut. Sonuta biz de doann bir parasyz. Yaptmz eyin doaya benzemesinde bir
saknca yok. Benzemese ne olur? nsanlar ayak kadar kullanl bir ey icat etmek istedikleri zaman
kendilerini ve eyalarn tayacaklar tekerlei icat ettiler. Tekerlein insan ayana hi benzemiyor
olmas geerli bir eletiri deil.
Pablonun heykel konusunda konutuu herkes olay onun gzlerinden grmyor veya onun kadar
ilgilenmiyordu. Kurtuluun ardndan her yl, Guillaume Apollinairein arkadalarndan oluan bir
komite Apollinairein bir heykelini yapma projelerini gndeme getirirdi. Projenin onay ve
maliyetinin karlanmas Paris Belediye Meclisine bal olduu iin siyaset de iin iine girerdi.
Komitenin iinde de siyasi ayrlklar vard. Bazlar sol uta, bazlarysa san en sanda yer alrd.
Bu yzden tartmalar genelde ok frtnal geerdi. Solun sadan stn geldii her toplantnn
ardndan bazlar Grands-Augustins Caddesine gelir ve Pabloya Apollinairein heykelini onun
yapmas gerektiini bildirirdi. Pablo ise hep ayn yant verirdi: Projeyi destekliyordu ama alrken
tam anlamyla zgr olmak isterdi. Komitenin baz yeleri bunu anlayla karlard. Bazlar
Picassonun ie kartrlmasndan hi memnun olmad gibi ona ak ek verilmesini de istemezdi.
Pablo inat ederdi. Ya ben ii bildiim gibi yaparm ya da siz bakasn bulursunuz. Eer beni
istiyorsanz, Suikasta Urayan airde tasvir edildii gibi bir ant yaparm: Yani belli bir ykseklii
olan, tala evrili bir boluk. Pablonun ilgisini eken problem, bolua verdii ekille insanlarn
onun var olduunu dnmesine neden olacak soyut bir heykel yaratmakt. Ant Pablonun yapmasn
istemeyenler Apollinairein bir portresini yapmasnn yeterli olduunu, ama teklif ettii ant
yapmann imknsz olduunu sylediler. Elbette, kendi bana geri adm atacan zannediyorlard. O
dnemde antn St. Germain Bulvar ve Bac Caddesinin kesitii, telgraf icat ettii sylenen iki
adamn heykelinin olduu yere yaplmas dnlyordu. Bunu alp da yerine tamamen soyut ve en
nemli bileeni boluk olan baka bir ey koymann bu komiteyi Parisin alay konusu yapacan
dnyorlard. Frtnal bir oturumun ardndan komite ii Zadkine gibi kendi fikirlerine daha yakn
bir ey retecek baka birisine vermeyi dndn bildirdi. Ama Zadkine ikinci tercih olarak
kendisine bavurulmasndan holanmamt. Bu yzden proje uzun yllar boyu askda kald. Komite
rzgr ne zaman yn deitirse gelip Pablonun azn arad ama o asla geri adm atmad. Ne zaman
anlamaya varlr gibi grnse, komitenin veya Belediye Meclisinin kurulu belgesinde bir
deiiklik olur ve sil batan balamalar gerekirdi. Zaman zaman Apollinarienin dul ei Jacqueline
gelip Pabloyu ikna etmeye alrd.
Apollinaire iin bir eyler yapmay ona borlusun, demiti. Sonuta olaanst bir ey yapp
yapmaman o kadar nemli deil. Bu nedenle Pablo arada bir eyler yapmaya karar verdi: Bir buuk
metre boyundaki drt ayak zerinde desteklenen byk bir taban ve altnda brakamad boluk ve
sonra ta tabann stnde Apollinairein dev ba. Ban kendisinin boyu bir metre kadard. Bunun bir
dizi izimini yapt. izimlerin bazlarnda Apollinairein banda defneyapraklarndan bir elenk
vard. Ancak Belediye Meclisindeki muhafazakr evrelerin Picassoyu hibir ekilde istemedii
anlald. nk ne soyut ne de devrimci olan, meclis yelerinin en gericilerini bile artmayacak bu
yeni nerisi tam bir sessizlikle karland. Sonunda antn ilk bata kendisine ayrdklar yere

konulamayaca, St. Germain-des-Prs kilisesinin arkasndaki meydana Abbaye Caddesinin kesine

yerletirilmesi gerektiine karar verildi. Bu aamada Pablo projeden iyice irenmiti ve uramak
istemiyordu. Tartma birka ay daha srd ve sonunda komite Belediye Meclisinden zayf bir olur
ald. Ancak artk Pablonun hi ilgisi kalmamt ve onlara 1941de yapt ve stdyosunun bir
kesinde duran Dora Maarn bronz ban verdi.
Ksa srede komite heykeli kk meydanda serelerin zellikle sevdii bir aacn altna
yerletirdi. Bugn orada, kularn pislikleriyle kapl bir hlde, Apollinairein ansna dikilen bir ant
olmaktan ok Dora Maar iin yaplan talihsiz bir hediye olarak durur.
Ant bir yana, Gallimard onun btn eserlerini yayna hazrlad iin Apollinaire hakknda artan
bir ilgi vard. Jacqueline Apollinaire ve Andr Billy gibi eski arkadalar yaynlanmam her eyi
toplamak iin byk ura veriyordu. ok iyi bir Apollinaire koleksiyoncusu olan Marcel Adma
biyografisini yazyordu. Tpk Jacqueline Apollinaire gibi o da Pabloda ok sayda yaynlanmam
mektup, el yazmas, iir, izim ev arkadalklarnn baka pek ok ans olduunu biliyordu. Bunlarn
bazlar Grands-Augustins Caddesinde, ou Botie Caddesindeydi. Pablo bana Olgann sinirli
anlarnn birinde bunlardan bazlarn ve Max Jacobun bir ksmn yrttn sylemiti. Ancak orada
hibir ey atlmad iin, eer sabrla aranrsa bu paralar da bulunurdu. Herkes yeni yaynn
mmkn olduunca eksiksiz olmasn istiyordu ve Sabarts operasyonu ynetirse, byk bir boluun
doldurulaca syleniyordu. Ama Pablo hayr dedi. Grands-Augustins Caddesinde hazrda olan
ktlar bile kullanmalarna izin vermedi.
ok uramak gerekir, dedi. Ayrca Apollinairein ans herkesin bildii iirlerle de pek l
yaatlr.
Jacqueline Apollinairein atlyeye ilk geldii zamanlarn birinde Pablo bana evini gstermesini
teklif etti. Ayn gn le yemeinden sonra oraya gittik. Ev St. Germain Bulvarnda, St. Guillaume
Caddesinin kesinin yanndaki eski bir binann st katndayd. Dairenin olduu en st kata
varmamzdan nce, son kat merdivenlerin yarsndayken Apollinairein sekreteri Baron Molletnin
kk, yuvarlak pencereden gelenin kim olduuna baktn grdm.
Daire Apollinaire hayattayken naslsa, yle braklmt. Dairenin plan bir insan vcudunun iine
benziyordu: Yemek borusu, ardndan mide, sonra barsaklar tam bir labirent. nce byke bir
odaya girdik, oradan sonra uzun bir koridordan geip iinde pek ok resmin bulunduu baka bir
odaya. Apollinaire, Picasso, Marie Laurencin ve Fernande Oliviernin byk Marie Laurencin
koleksiyonu; Picassonun Apollinairee dn hediyesi olarak verdii tablo da dhil, ok sayda
kk Kbist tablosu; Pablonun farkl dnemlerde yapt pek ok Apollinaire izimi, zellikle
Apollinairein kafasnn armut biiminde izildii resim bu odadayd. Daha sonra baka bir uzun
koridordan geerek yarm metrekare alannda, Apollinairein yazlarn yazd minik girintiye geldik.
Buras dairede yaz yazlacak en tuhaf yerdi. Burann ardndan mutfak geliyordu. Dner merdivenle
stteki tek odaya klyordu. Bu odada kk bir masa ve bir sandalye vard. Duvara fotoraflar,
reprodksiyonlar ve el yazmas notlar inelenmiti. Her ey Apollinaire ld zaman naslsa, ayn
ekilde duruyordu. Bu odann St. Germain banliysne bakan bir teras vard.
Daireyi, kk ilelerdeki mzeler gibi biraz hznl buldum. Her eyin stn ince bir kat toz
kaplamt. Jacqueline Apollinaire kendisinin de buray hznl bulduunu syledi. Daireyi
Apollinaire ld zamanki hliyle korumutu, ama orada uzun sre kalmak zoruna gidiyordu ve

zamannn ounu Paris dnda geiriyordu.

Pablonun evresinde ok kk rol oynuyormu gibi grnen insanlar aslnda onun zerinde en
byk etkiye sahip olan insanlard. Bunlara en gzel rnek ofr Marceldi. Ben Marcel ile ilk
tantmda elli yalarndayd. Romal bir imparatorun bana sahip bir Normandiyalyd. Kyl
kurnazl ve akaclyla tam bir Normandiyalyd, ama eski Roma paralarnn zerinde grlen bir
baa sahipti keskin hatlar ve biraz sivri bir burnu vard. 1925 ylndan beri Pablonun ofryd.
Eer Pablo seyahate kmak istediini sylerse, seyahatin gerekli olup olmadna ve saat kata yola
kmamz gerektiine karar Marcel verirdi. Bir nedenle evden ayrlmamamz veya yola daha ge
saatte kmamz Marcelin iine gelirse, seyahati ertelemenin veya tamamen iptal etmenin bir yolunu
mutlaka bulurdu. Genelde motorda esrarengiz bir problem kar ve Marcelin tamirhaneye saysz
defa gidip gelmesi gerekirdi. Ancak ne zaman Marcelin can yola koyulmak isterse araba sihirli bir
ekilde alrd. Marcel src koltuunda birden fazla anlamda otururdu.
Baka becerileri de vard. Tpk Molirein komedilerinin ilgi grp grmeyeceini anlamak iin
nce khyasna okumas gibi, Marcel de Pablonun almalarn gn be gn takip eder ve
ayrntlaryla yorumlar yapard. Pablonun gznde Marcel, kltrn sahte grnmyle
bozulmamt ve bu nedenle tepkilerinin gerek olduuna gvenilebilirdi. rnein Marcel bu
bakmdan Pablonun resmen sekreteri olan Sabartsden daha n plandayd. Marcel sabahlar eve
geldiinde ilk nce Pablonun bir nceki gece yapt resimleri incelerdi. Pablo kalktnda Marcel
ona fikirlerini sylemeye hazr olurdu. Pablo bana Marcelin dncelerinin kendisi iin nemli
olmadn sylemiti, ama yine de dncelerini renirdi.
Daha nemlisi, Marcel yllar iinde sahte resimleri tespit etmekte en baarl insan olarak isim
yapmt. Marcel bir resmin gerek olduunu sylerse, o resim gerek olarak kabul edilirdi. Eer
sahte olduunu ilan ederse, kimse aksini iddia edemezdi.
Marcel kendisiyle ayn dncede olduunu ifade edince Pablo Gryor musun? derdi, benim
kendi satcm bile yanlyor. Herkes yanlyor ama Marcel her zaman hakl. Benim resimlerimi en
azndan o anlyor. spat da var: Gereini tanyan bir tek o. Bunu Msy Kahnweiler veya Msy
Zervos ya da Msy Rosenbergin akclyla ifade edemez belki ama en azndan grd zaman
tanyor.
Marcelin yetkisi Pablonun hayatnn dier alanlarna da uzanyordu. Don Juann ua Leporello
gibi ilerinin zorluundan ve zaman zaman ald darbelerden yaknsa da efendisinin maceralarnda
yer almaktan ok memnundu. Bir evden dierine koup o anda efendisinin gzdesi kimse ona zel
notlar tayordu. Marcelin bir kiiyi sevmesinin veya sevmemesinin Pablonun hareketlerine de
yansdn sylemek yanl olmaz.
Ne zaman Pabloyla arabayla bir yere gitsek, ikimiz de n koltukta Marcelin yannda otururduk.
Pablo Marcelin yanna oturur ve yalnzca onunla konuurdu. Pablo hi araba kullanmad iin
rahatlkla konuurdu. Muhabbet aldka Marcel konumaya ve Pablo da dinlemeye balard. Baka
insanlarla airler, ressamlar, rahip yardmclar konumay Pablo ynetirdi. Ama Marcel ile
olduunda Pablo dinlemekle yetinirdi. Marcel ona gnn haberlerini kendi yorumlarn da ekleyerek
sunard. Pabloya kar kar ve hatta onu eletirirdi, ama Pablo genelde sesini karmazd.
Marcel ortalkta olmad zaman Pablo O adama hi gvenim yok, derdi. Beni yllardr soyuyor.
Baka bir ii varsa ortalkta grnmyor. Can ne isterse onu yapyor. Sabahtan akama kadar

Marcelin ofrlnden yaknrd. Ama konu araba kullanmakla ilgisi olmayan eylere geldiinde
Marcelin kredisi tkenmezdi. Pablo Marcelin ofrlnden yaknd zaman kt bir ofr
olduunu sylemezdi, nk bu sama olurdu. Ama Marcelin arabaya ok para harcadn ve bu
amala ald parann bir ksmn kendisine harcadn iddia ederdi. Benim bildiim kadaryla bu
doru deildi. Ama Marcel ne zaman yeni bir malzeme apka bile olsa istese Pablo fke krizine
girerdi. Bir gn Pabloya kendine yeni bir niforma almas gerektiini sylerken duydum.
Bir niforma daha istiyor. Benden daha ok kyafet eskitiyor bu adam, diye yaknd Pablo. Yarn
arabay smokinle kullanmak da ister. Sonra Marcele dnp Geen yl sana ka niforma aldk?
diye sordu.
Marcel ofrlerin arada srada yeni kla ihtiyac olur, diye yant verdi. Srekli direksiyonun
bana oturup kalktm iin niformam parlamaya balyor. Benim cilalanmm gibi grnmemi
istemezsin, deil mi? nsanlar ne der?
Kimin umurunda? dedi Pablo. Bana bir bak. Ben eski takmlarm giymekten utanmyorum.
Senin iin hava ho, dedi Marcel. Sen patronsun. Benim durumum farkl. Ben sadece ofrm.
Ancak Marcelin iiyle ilgisi olmayan konularda ok iyi geinirlerdi. nsanlarn ieri kabul
edilmeyi bekledikleri salonda Marcel Sabarts ile yetkiyi paylard. Sabarts o kadar ask suratl bir
adamd, kadnlara o kadar kt davranyordu ve onlara o kadar gvenmeyen gzlerle bakyordu ki,
genelde ieri girebilmek iin Marcele bavururlard. O herkesin geinebilecei bir adamd.
Marcelin varl Paulonun hayatna da damgasn vurmutu. Bir ocuk iin ressam bir babann
hayran olunacak pek bir taraf yoktu. Ressam hemen her zaman atlyesindedir ve ocuk onu nadiren
grr. Paulo drt veya be yandayken babasnn yapt resimler kendisi iin bir anlam ifade
etmiyordu. Ama arabay kullanan ofr farklyd. Arabalara ve motosikletlere verdii gereinden
fazla nemin nedeni belki de buydu. Paulo Marcelin konuma tarzn, hatta yryn taklit ederdi.
Marcel iman deildi, ama gbei kendini beenmi politikaclar gibi dar kard. Paulo da
bilinsizce ayn grnty almt. Ben Pablonun yanna ilk tandm zaman baba ve oul
arasndaki ilikiler iyi deildi. Paulo almyordu ve yalnzca bir tek eyle ilgileniyordu: Motosiklet
yarlar. Harlk iin babasna bamlyd. Aralar ok alnca Paulo kendisini ok seven
Marcelden babasyla arasn dzeltmesine yardmc olmasn isterdi.
Marcel fazla eitimli deildi, ama psikolojik bilgiye sahipti. Ayrca duyarl ve iyi kalpli bir
adamd. nsanlar ok abuk deerlendirmesini salayan kyl akgzllyle Pabloyu zamann
boa harcayan veya ondan bir fayda bekleyen insanlardan koruyabiliyordu. Orada olduu srece uzak
tutmay baard ok sayda skc insan, o gittikten sonra bir ekilde geri gelmeyi baarm ve
dzenli ziyaretiler arasna girmiti. Marcel insanlar Pablonun dier beki kpei Sabartsnin
aksine, esprili bir dille uzak tutmasn bilirdi. nsanlar, sabahlar Grands-Augustins Caddesinde
atlyeye gelip de Sabartsnin kaln gzlklerinin ardndan kendilerine baktn, somurtkanlnn
arasnda zaman zaman birka kelime ettiini grnce hevesleri krlyordu. Zavall adamn zaten
gzleri iyi grmyordu ve bu nedenle en kaytsz baknda bile sorgulayc bir hava hissediliyordu.
nceledii insanlar kendilerini sulu hissetmeye balar ve dilleri dolanrd. Onun somurtkan, hatta
trajik ifadesi ve tavr daha ekingen ziyaretileri karabilirdi. Ancak, eer Sabartsnin kasveti
yeterli olmazsa ve misafir istenmeyen bir kiiyse, iini Marcel bitirirdi. Dier taraftan, eer misafir
konuk edilmesi istenen biriyse ancak Sabartsnin tavrndan rahatsz olmusa, Marcel birka

dakikada onu neelendirip bataki hevesini yerine getirirdi.

Marcel her zaman ok iyi huyluydu. Pablo en vahi hllerinde olduu zaman bile Marcel neesini
korumu, kendi yapt akalara kendisi glm ve yle geitirmiti. Bunu yalnzca Marcel
yapabiliyordu. Pabloya Msy diye hitap ederdi, ama ilikileri ok daha samimi ve bir ofrle
ivereni arasnda olmas beklenenden daha yaknd. Bazen kt gnlerinde Pablo herkes karsnda
titrerken Marcelin aldrmaz davranlarndan bkar ve Marcelin alkn olmad bir ekilde ona
patlard. Sonra bir sre ilikilerini tamamen resmi ekilde srdrr, ne zaman Marcel kendisini bir
yere gtrse arka koltukta oturur ve hi konumazd.
Vallaurisde yaarken evde Marcelin kalabilecei oda bulunmadndan kk otel-restoran
Marcelin Yeri nde kalrd. Otel sahibi dier Marcel taral olduundan zamannn ounu bovling
oynayarak geirirdi. ofr Marcel de ksa srede bu alkanl edindi. Sonuta bu ikisi srekli
bowling oynamaya balamt. Havann scak olmas ve oyunda harcadklar aba yznden arada
srada durup yrede retilen anasonlu likr olan bir kadeh pastis iiyor ve sonra oyuna kaldklar
yerden devam ediyorlard. Yemek iin mola vermek dnda gnn byk blm byle geiyordu.
Ne zaman bir yere gitmek iin Marceli arsak ya oyun bitmediinden ya da pastis molas
verdiinden hemen gelemiyordu. Pablo bu durumu ou zaman ho grr, ama ara sra patlar ve
Marcelle konumay brakrd. O zaman Marcel zlr, derin dncelere dalar, bovlingi ve pastisi
brakrd. Sonra yeniden akalar yapmaya balar, Pabloyu sakinletirir ve aralar yeniden dzelirdi.
Nmes veya Arlesdeki boa grelerine gittiimiz gnler hari, Midideyken Marcelin yapacak
fazla ii olmazd. Dier Marcelin yerinde oturup bizi beklerdi. Bu da daha fazla pastis imesi
anlamna geliyordu. Bazen Pablonun aklna leden sonra Parise dnmek gelirdi. Marcel bizi gece
Parise gtrrd. Ertesi gn Pariste geirdikten sonra sonraki gece Midiye dnerdik. Yolculuk
molalarla birlikte her yne on be saat srerdi. Hi kaza geirmedik Marcel mkemmel bir ofrd.
Ancak Midide geirilen birka yl ve saysz pastis kadehinden sonra arabay daha hzl kullanmaya
ve daha cesur davranmaya balad. Bir gn Nmesde le yemei yedikten sonra boa grelerini
izlemi ve sonra akam yemeinde bolca arap imitik. Ardndan Kootzun Oldsmobiliyle eve
dnyorduk. Marcel saatte 140 kilometre hzla bir baka arabay gemeye alrken aradaki
mesafeyi yanl hesaplad. Dier arabann kap kolu beyaz Oldsmobilin yann boydan boya izdi.
Bu olay bizi biraz dndrd.
Bundan ksa sre sonra Pablo Marcel ile Parise dnd nk ev sahibinin kendisini karmaya
alt La Botie Caddesinde daireyi tutmakta zorlanyordu. Araba btn gn Pablonun
hizmetindeydi ve kullanmad zaman Marcelin onu garaja park etmesi gerekliydi. Herkes geceleri
arabay kendisininmi gibi kullandn ve eiyle kzn gezdirdiini biliyordu. Ama bundan yaknan
olmamt. Bir akam ailesiyle Parisin 100 kilometre dnda bir yere gtrrken bir aaca
arpmt. Kimse yaralanmamt ama araba hurdaya dnmt. Ertesi sabah Marcel gelip Pabloya
olanlar anlatmt. Pablo ilk bata olaya filozof gibi yaklamt. Ama dndke yirmi be yldr
Marcelin neden olduu btn problemleri hatrlad ve onu iten att. Zavall Marcel dehete
dmt.
Senin iin yaptm o kadar eyden sonra beni bu yzden kovacak msn? dedi. O kadar
kalpsizsen, bir gn yannda kimsenin kalmayacan da dn. Yannda Franoise bile kalmayacak
nk seni terk edecek.

Pablo yumuamad. Bir Hotchkiss ald ve Marcelin yerine benim ofrlk yapmam nerdi. Ders
aldm, ama araba kullanmaktan holanmyordum. ok iyi bir ofr olduu iin arabay Paulonun
kullanmasn nerdim. Paulonun ofrlnde Hotchkiss gndelik iler ve Parise ksa ziyaretler iin
kullanlyordu. Bir sre sonra Pablonun hazinesi eski Hispano-Suizas tamir edildi ve Vallaurisye
getirildi. Bu arabay garajnda tuttu ve yalnzca boa grelerine gitmek iin kulland. Arabada sekiz
veya dokuz kiilik yer vard ve sekin matadorlarn gala gecelerine giderken kullandklar aralara
benziyordu.
Olsmobilin hurdaya kmas o yaz yaanan tek felaket olmad gibi en kts de deildi.
Pablonun La Botie Caddesindeki iki dairesi yllardr kullanlmyordu. Savatan sonra ortaya kan
konut ktl nedeniyle her an bu dairelere el konabilirdi. Ancak Pablo gibi insanlarn ulusa nemi
nedeniyle yetkililer ii daha ardan alyordu. Pablonun yerel ynetimde Andr Dubois gibi
arkadalar varken hibir ey yaplmad. Ama komnistlerin azl dman Andr Baylot polis
mdr olduunda Pablonun kullanlmayan daireleri stnde yasal yetkisini uygulayarak Pablonun
cann skmaya karar verdi. Daireler byk olduu iin her katta en az alt kii kalabilirdi. Eer
dairelerin sahibi Pablo olsayd yasay aldatmak iin oraya birini yerletirebilirdi, ama sadece
kirac olduu iin yapabilecei pek bir ey yoktu. Ancak daireler onun iin deerli eyalarla dolu
olduu iin yetkililerin ieri kimseyi koymasna msaade de edemezdi.
Tahliye emrini ald zaman ok fkelendi. Ama Andr Dubois veya Madam Cuttolinin ileri yola
koyabileceini sand. Btn yollar denediler ama idare Pablonun etkili arkadalarndan daha
bilgiliydi. 1951 ylnn Austos aynda, bir yl sren mahkemenin ardndan Pablo pes etti. Tanma
iini Sabartsye brakt. Sabarts btn eyalar nemli nemsiz demeden inceleyip snflandrmak
ve her birini uygun bir ekilde paketlemek zorunda kalmt. Sonunda tam yetmi aa kutu
doldurmutu.
Pablo dairelerden karldktan sonra btn eyalarn oraya, buraya, her yere yerletirmek zorunda
kalmt. Grands-Augustins Caddesindeki stdyolar ok bykt, ama Pablonun btn ihtiyalarn
karlamaya yeterli deildi. La Botie Caddesinden gelen btn kutular koyacak yer zaten yoktu. Bu
nedenle Guy-Lussac Caddesinde biri dierinin st katnda olan iki daire satn aldk ve oraya
saklayabildiimiz kadar ok eya yerletirdik. Kalanlar iinde Grands-Augustins Caddesindeki
atlyelere sanlar oraya gnderdik ve artanlar bir depoya koyduk. Ancak Vallaurisye dnmemizin
hemen ardndan yeni daireleri boaltmamz iin tahliye emri aldk. Btn olayn siyasi olduunun en
ak gstergesi buydu.
Uzun zamandr kendimi hlsiz hissediyordum. Ama hemen Parise gittim, yeni dairelere perdeler
taktm, biraz mobilya alp bir tahliyeyi daha savuturmak iin ilerine tanabileceimiz hle
getirdim. O k orada kaldk ve kutularn arasnda yaamaya altk. Midide Parisin rutubetli
klarn unutmutuk. Pablo da ocuklar da cierlerini tt. Pablo ayakta zor duruyordu. ocuklarn
souk algnl zatrreye evirdi ve stne kzamk eklendi. Pablo yanna baka kimseyi
yaklatrmad iin herkese ben baktm ve sonunda o kadar zayf dtm ki zaman zaman baylmaya
baladm. Pablonun saatte bir hardal yaks yapmas gerekiyordu ama onunla ben de yapmazsam
yak yapmay reddediyordu. ok yorulmutum ama ona uymak zorundaydm ve kendi gsme de
Pablonun gsne yaptm kadar hardal yaks yaptm.
Btn bunlar Pablonun moralini ok bozdu ve almay brakt. Ben ister istemez almaya
devam ettim, nk yakn zamanda Kahnweilern galerisinde sergim alacakt. Pablo her gn oturup

beni izliyor ama kendisi eline kalem veya fra almyordu. Bu haftalar, aylar boyu devam etti.

VII. Blm
Pablo ile yaamaya baladm zaman kendimi tamamen adayabileceim ve adamam gereken, ama
karlnda dnyaya sanatyla verdiinden daha fazlasn bekleyemeyeceim tek insan olduunu
hissediyordum. Onunla hayatm bu esaslara gre kurmay kabul etmitim. O zamanlar glydm,
nk yalnzdm. Ona kendimi tamamen adadm sonraki be, alt yl iinde ocuklarm olmutu ve
btn bunlarn sonucunda bu kadar cesur bir tavrla tatmin olamamaya balamtm. Daha scak bir
ilikiye ihtiya duyuyordum. Bunun mmkn olabileceini dnyordum. Palomann doumundan
bir sre sonrasna kadar bu umudu tadm, ama sonra zamanla scak bir ilikinin Pablo ile
yaayamayacam bir ey olduunu anladm. Ondan balangta kabul ettiklerimden daha fazlasn
alamayacaktm. Beni sadece kendini ona ve iine adam olmak mutlu edebilecekti. Ona olan sevgim
balangca gre daha byk olduu iin, umutlarm bir anda ykamyor ve gerekleri gremiyordum.
Ancak artk hayatlarmz ocuklar ynettii iin Pablonun ev hayatndan rahatsz olduu akt.
Dncelerini okuyabiliyordum: Oyunu kazandn biliyor. ki ocuuyla o galip geldi ve ben
ailenin bir yesi oldum. Her ey ok duraan. Eer duraan bir hayata uygun olmayan bir tek kii
varsa, o da Pabloydu. O kadar ok istedii ve ilk bata onu o kadar mutlu eden ey artk sinirine
dokunuyordu. Zaman zaman ocuklara ona kar kullandm silahlarm gibi bakyor ve benden
gittike uzaklayordu.
Her ey ok sinsice balad. 1946 ylnn Mays aynda onun evine tanmamdan sonra Eluard ve
Marcel ile Polonyaya gitmesine kadar Pablo ve ben bir gn bile ayr kalmamtk. Polonyadan
dndkten sonra Parise bensiz ksa seyahatler yapmaya balad. Bir seferinde seyahate ve heyecana
dayanamayacak kadar zayf olduum gerekesiyle Nmesdeki bir boa greine bensiz gitti. Ben ne
zaman onunla Nmese gitsem, gece yars dnerdik. Bu sefer sabah e kadar dnmeyince belki de
Marcelin ok fazla itiinden ve arabay bir aaca arptndan korktum. Balkona bir yatak tadm
ve sabahn ilk klaryla garaja bir arabann girdiini grnceye kadar uyumadan onu bekledim.
Pablo yukar knca ok fkelendi, beni onu gzetlemekle sulad ve ne zaman isterse o zaman eve
gelmekte zgr olduunu syledi oysa ben azm bile amamtm. Ramiler de arabadayd ve
Marcel onlar evlerine brakmak iin arabay karmadan onlara el sallamtm. Pablo beni
arkadalarnn nnde onu utandrmakla sulad. Neden utandn sordum.
Yatanda uyuyor olman gerekirken sen burada beni bekliyorsun. zgrlm elimden almaya
altn belli, dedi.
Sonraki haftalarda hem maddi hem de manevi anlamda aramza bir duvar rmeye altn
grdm. lk bata ben ona yaklamak iin elimden geleni yaparken benden uzak durmak
isteyebileceine inanamadm. Ama byle bir durumun aklamasn isteyebilecek kadar da dnk
deildim ve gururum zerine gitmekten beni alkoyuyordu. Ayn tavr ocuklara yapmyordu. Btn
kk ocuklar olduu gibi onlar da ok seviyordu. Ancak anneleri olarak benimle ilikilerini
grdke bana olan tavr sertleti. Kahnweiler ve baka pek ok kiiyle olan ilikilerini ben
dzenliyordum, ama bizim kendi ilikimiz gittike daha resmi olmaya balad. Daha nceleri youn
ve mutluluk veren ilikimiz, gittike alma arkadalna dnt.
Dndke Pablonun hibir kadnn varlna uzun sre dayanamadn anladm. Bana ilk bata
ilgi duymasnn nedeninin entelektel tarafm ve aklm kadnca hareketlerimin bulunmamas

olduunu biliyordum. Buna ramen yeterince kadn olmadm dncesiyle ocuk dourmamda srar
etmiti. imdi ocuklarm olduu ve daha kadn, e ve anne olduum iin bunu hi umursamad
anlalyordu. Benim doamdaki bu deiimi o ynetmiti ve artk sonucunu ald iin bir paras
olmak da istemiyordu. O zamana kadar kendisine hi gcenmemitim. Hayat ne kadar zorlatrsa,
grdklerimden ne kadar holanmasam da bunlarn bizi birbirimize balayan eyin yannda daha
nemsiz olduunu dnmtm. Ancak artk olan bitende bir adaletsizlik olduunu hissettiim iin
gcenmeye balyordum. Bu nedenle son derece kadnca ve benim iin allmadk bir ey
yapmaya baladm: Srekli alyordum. Pablonun yapt onlarca ta baskm iinde poz verdiim
(ve bu yzden en doal grnen) tek ta baskm Mourlotnun katalogunda No. 195 olarak yer almtr.
O karanlk Kasm gn btn leden sonra oturup hi durmadan aladm hatrlyorum. Pablo bunu
ok ilham verici bulmutu.
Benim resmimi izerken Bugn yzn harika grnyor, dedi. ok ciddi bir ifade var. Ona
ifademin ciddi olmadn syledim. fadem zgn bir ifadeydi.
Baka bir seferinde syledikleri bu kadar gzel deildi. Seninle tantmda Vense
benziyordun. imdi saya benziyorsun. Btn kemiklerin saylyor. Bu grntn hi
beenmediimin farkndasndr umarm.
Ona ok zayfladm bildiimi, ama kendisinin de bildii gibi Paloma doduundan beri kendimi
iyi hissetmediimi syledim.
Bu bahane deil, dedi. Bu bir neden bile deil. Kendini vcudunu, saln bu ekilde
braktn iin utanmalsn. Baka kadnlar bebek dourduktan sonra toparlanr ama sen yapamadn.
Sprge sapna benziyorsun. Sprge saplarn kimsenin beendiini mi sanyorsun? Ben
beenmem.
Bu tr konumalar kaldrmak, zellikle de o dnemde fiziksel olarak ok zayf dtm iin, ok
zordu. Ama sonunda kendimi bu resmin dna karmay baardm. Kendi kendime Pablo iin olan
hislerimi ona ve ocuklara kendimi eskisinden daha ok adayarak ifade edebileceimi ve resimlerini
yapmasnda hl bir faydam olabileceini syledim. Ayrca yapmam gereken kendi almalarm da
vard ve bu ekilde, ilikimizin bir kadnn bir erkein sevgisinden ald kiisel ve duygusal
doyumun artk mmkn olmad bir noktaya gelmesine ramen hayatn hl yaanabilir olacan
dndm. Ama durumun bu ekilde olduunu kabul etmem 1949dan 1951e tam iki yl srd.
Pablo ne zaman Parise gitse bana dnne kadar beni megul edecek birok i brakrd. 1951
ylnn ubat aynda yine bu seyahatlerinden birini yapt. Triade sanat dergisi Vervenin Pablonun
seramiklerine, en yeni resimlerine ve heykellerine ayrd zel bir saysn karmak zere
alyordu. Pablo bana fotoraf ekilecek almalarn ayrma grevini vermiti. Hibir eyin
krlmamas veya alnmamas iin fotoraf iini bitirip ayrlana kadar benim de bir yere
kmldamam sylemiti.
Pablonun Parise gitmesinden birka gn sonra annemden anneannemin ok ciddi bir beyin
kanamas geirdiini ve doktorlar kalan zamannn fazla olmadn syledii iin bir an nce oraya
gitmem gerektiini syleyen bir telgraf aldm. Anneannem her zaman kendimi en yakn hissettiim ve
Pablo ile yaamak iin bir anlamda terk ettiim kiiydi. Anneannemi lmeden nce son bir defa
grmek iin en azndan bir gnlne Parise gitmem gerektiini ve mleklerin fotorafnn
ekilmesinin bana engel olamayacan dndm. Pabloya telefon etsem ayrlmama izin

vermeyeceini, nk hayatta onun iin nemli olan tek eyin ii olduunu biliyordum. Gece treniyle
Parise gitmeye, gn orada geirmeye ve ertesi gece trenle geri dnmeye karar verdim. Triaden
fotorafsna ertesi gn olmayacam ama sonraki gn almaya devam edebileceini syledim.
Btn gece sren tren yolculuunun ardndan ertesi sabah Parise ulatm. Dorudan hastaneye
gittim ve anneannemi grdm. ok kt durumdayd. Ancak birka ay daha yaad iin onu daha
sonra yine grdm. Bu srada geirdii her kriz onu biraz daha zayflatyordu. Btn gn onun
yatann banda geirdim ve saat 6 gibi hastaneden ayrldm. Trenim o akam 8:30da yola
kyordu. Pabloyu grecek ve ona ne yaptm aklayacak zamanm olduunu dndm. Ancak
Parise gelme nedenimi kabul edemeyeceini, hatta anlayamayacan bile o kadar iyi biliyordum ki,
anneannemin durumunun yaratt zntye yenisini eklememek iin sessizce geri dnmeyi daha uygun
buldum.
O anda ilikimizin ne hle geldiini anladm. Mutsuz olduunuz zaman yaptnz en doal ey en
ok sevdiiniz insann sizi rahatlatmasn beklemektir. Ben orada rahatlk bulamayacam, hatta
azarlanacam biliyordum. Tandm kimseyi grmeyeceim herhangi bir yerde daha byk rahatlk
bulacam bildiim iin Lyon Garna dndm, valizimi verdim ve yakndaki bir kafeye girdim.
Trenim kalkmadan iki saatim vard ve bu sre iinde Pablo ile gemiimi ve geleceimi dnmeye
karar verdim. Orada zgn ve yorgun bir ekilde otururken ocuklar hari hayatta tamamen yalnz
hatta yalnzlktan daha beter bir durumda olduumu hissettim. Kendime bu ekilde yaamaya neden
devam etmeliyim diye sordum. Bulabildiim tek yant ilikimiz ne kadar tek tarafl hle gelmi
olursa olsun, Pabloya faydamn dokunmasyd. Ondan daha fazla hibir ey bekleyemeyeceimi ve
eer onunla olmaya devam edersem, bunu sadece grev duygusuyla yapacam biliyordum.
yerlerinin paydos saatiydi. nsanlar kafeyi yava yava dolduruyordu. Etrafmda akan ve benim
hayatmla bir ekilde kesien bu insan hayatlarn izlerken teselli buldum. Pablonun yokluunda bile
hissettiim dmanca davranlarn uzaklatryor ve anneannemin hastane yatandaki aresiz
grntsnn stn rtyorlard. nsanlar, hareketlerini ve ifadelerini incelerken ounun hayatnda
benimkilere benzer, bazlarnda daha byk sorunlar olduunu dndm. Hepimiz ayn ii farkl
ekillerde yaparak ayn ynde ilerliyorduk ve ben onlardan daha yalnz deildim belki en az onlar
kadar yalnzdm ama daha yalnz deildim. zerimdeki yk hafifledi. Her insann yalnz olduunu ve
tamamen bamsz olduunu anladm ve bu bana devam etme gc verdi. Bundan sonra nceki iki yl
iinde olduumdan daha az hznlydm.
Vallaurisye ular ulamaz Pabloya bir mektup yazarak ne yaptm anlattm. Bana Zette Leiris
yant verdi ve aptalca davrandm, Pablonun ok zldn ve herkese eer Parise gitmisem
onu grmemin grevim olduunu, onu grmeye gitmemisem ona kar tercih ettiim bakalarn
grdm ve ona veya almalarna kar hibir ilgimin olmadn sylediini bildirdi. Pablo
Vallaurisye dnd zaman Parise anneannemi grmeye gittiimi kendisine sylersem, beni
azarlayacan hangi akla hizmet dndm sordu. Bana o zamana kadar bu anlama gelen pek ok
ey sylediini ve verebilecei tepkileri artk ezbere bildiimi syledim.
Tabii ki seni azarlardm, dedi. fkelenmek benim doamda var. Ama ben her zaman
kastetmediim eyler sylerim. Bunu biliyor olmalsn. Sana barmam ve azarlamam seni
sertletirmek istememden. Ben senin fkelenmeni ve barman istiyorum ama sen bunlar
yapmyorsun. Sen susuyorsun, ineleyici laflar ediyorsun, mesafeli ve souk davranyorsun. Bir defa
olsun iindekileri ortaya dkmeni, alaman, glmeni, barman istiyorum yani benim oyunumu

oynaman. Honutsuz bir biimde ban saa sola sallad. Siz kuzeyliler, sizi asla
anlayamayacam.
Ancak ben onun oyununu oynayamazdm. O dnemde ailemin bana verdii terbiyeyi henz
aabilmi deildim. Btn hayatm boyunca duygularm toplum iinde gstermemem iin uyar
almtm. Sevdiin bir insan bile olsa bakasnn nnde fkelenmek, kontroln kaybetmek,
huysuzluk yapmak, binlerce yabancnn nnde plak dolamak kadar dnlemezdi. Duygularn
gstermek bakmndan ben hl kabuumu kramamtm. O dnemde Pablonun resmettii
stakozlarn ve zrh iindeki valyelerin benimle ilgili dncelerini simgelediini sanyorum.
Bundan iki yl kadar sonra Pabloya onu terk etmek zorunda olduumu sylediimde bu olay
hatrlatt ve Beni terk etmeye o zaman karar verdin, dedi. Bu son derece yanlt, nk aslnda o
zaman onun yannda kalmaya karar vermitim.
Ben Pabloyu bir insann bir bakasn sevebilecei kadar sevmitim. Ama daha sonra bu olay
kant olarak gstererek beni ona gvenmemekle sulad. Belki de haklyd, ama ayn rol oynamaya
alm ve sahneden dm aktrisle ilgili bildiklerim baka trl hissetmeme engel oluyordu.
Her biri Pablonun hayatnda benzersiz olduunu dnerek balangta gayet mutlu olmutu. Ben
Pablonun daha nceki eleriyle arasnda geenleri genel olarak bildiim ve bilmediklerimi de ksa
srede anlatt iin byle bir ansm olmamt. Dierlerinden stn olduuma inanmam imknszd.
Ne de olsa, kaderleri yalnzca kendilerine deil, byk lde Pabloya bal olmutu. Benim
kaderim de yleydi. Hepsinin farkl hatalar olmutu. rnein Olga yenilmiti, nk ok fazla ey
talep etmiti. Buna gre eer bu kadar talepkr olmasa ve daha saf davransa yenilmeyebilecei
dnlebilir. Ancak Marie-Thrse Walter hibir ey istememi, ok tatl davranmt ve yine de
kalc olmamt. Sonra ok zeki olan ve Pabloyu dierlerinden ok daha iyi anlayan sanat Dora
Maar gelmiti. Ancak o da dierleri gibi Pabloya sonuna kadar inanmasna ramen kalc
olamamt. Bu nedenle benim Pabloya koulsuz olarak inanmam mmkn deildi. Her biri kendisini
Pablonun deer verdii tek kadn sansa ve hayatlarnn sonsuza kadar birbirine bal olduunu
dnse de Pablo hepsini terk etmiti. Ben tarihin tekerrr ettiini gryordum: Daha nce kimse
kalc olmamt, ben de olmayacaktm. Pablo da akn sadece belli bir sre devam edebileceini
syleyerek beni uyarmt. Her gn bizim akmzn mrnden bir gn daha eksildiini
hissediyordum.
Pablo zaman zaman souk davrandm sylemekte haklyd. Sanrm bunun nedeni bamza gelen
ve iyiymi gibi grnen her eyin aslnda peinden gelen kt bir olayn glgesi olduunu giderek
daha iyi anlamamd. Mutlu olursak mutlaka bunun bedelini dememiz gerekliydi. Ona uzun sre
gerek anlamda yakn olmann bir yolu yoktu. Bir gn bana yumuak ve nazik davranrsa, ertesi gn
mutlaka sert ve kaba oluyordu. Buna bazen yaamann yksek maliyeti derdi.
Paloma doduktan sonra ne zaman Pablo ile ilikimizde bir yaknlk kurmaya alsam, derhal
kendini geri ekti. Sonuta ben kendi yalnzlma ekildiimde bana olan ilgisi alevleniyordu. Bana
ulamaya alyor; benim yeniden dingin, onun yannda, ama onsuz olmam istiyordu. Bir sre sonra,
Pablo iin her zaman bir galip ve bir malup olmas gerektiini ve sorunun merkezinde bunun
yattn anladm. Ben galip gelmekle mutlu olamazdm ve duygusal olgunlua ulam hi kimsenin
olabileceini de zannetmiyordum. Malup olmann da istenecek bir taraf yoktu, nk Pablo
karsnda malup olursanz btn ilgisini kaybederdi. Onu sevdiim iin malup olmaya tahamml
edemezdim. Byle bir ikilemde kalan biri ne yapar? Dndke, yant bulmak daha zor oluyordu.

1951 ylnn yaznda Parise defalarca gitmek zorunda kaldm, nk anneannem ok hastayd ve
ayrca Gay-Lussac Caddesindeki yeni daireleri Pablo ve ocuklar tanabilsin diye hazrlamaya
alyordum. Anneannem ilk geirdii beyin kanamasndan sonra bir dizi kanama geirmi ve
sonuncusu onu ksmen fel etmiti. Hareket edemiyor ve zar zor konuabiliyordu ama akl bandayd.
Bana bir ey sylemeye altn anladm. Elimi tuttu ve trnaklarn etime batrd. Konuma isteini
hissedebiliyordum. Sonunda konumay baard ve Gzlerinde kendimi ykayaym, dedi. Bu bana
syledii son sz oldu.
1 Austos gn Midiye dndm. Birka gn sonra Pablo ile mleki dkknndaydk. Evimiz
Vallaurisnin merkezinde deil, ehrin stndeki tepelerde olduu iin bize gelen telgraflar posta
ofisine teslim edilirdi. Her yerde olduu gibi Fransada da gneyliler asla tela etmez ve byle
eyleri tozlanmaya brakr. Anneannemin gnlerinin sayl olduu anlalnca annem beni kt habere
hazrlamak iin birka telgraf gndermiti. ki veya telgraf posta ofisine ulam, ancak evde
telefonumuz olmad iin bize teslim edilmemiti ve orada bekliyordu. Sonunda bizim mleki
dkknnda olduumuzu renen postac oraya telefon etmiti. Telefon aldnda yannda
duruyordum ve dnmeden atm ve Alo, dedim. Postac telefonu Madam Raminin amasn
bekliyordu ve bu yzden ksaca Franoisein anneannesi lm, dedi. Annemin beni bu habere
hazrlamaya alan telgraflarnn hibirini almamtm. Bu cmleyi duyunca mide boluuma bir
yumruk yemiim gibi btn nefesim kesildi. Annemin annesine taptn bildiim iin bana ihtiyac
olaca dncesiyle hemen Parise dndm.
Parise vardmda annem, babamn da cenazede olacan ve onunla karlamaya hazrlanmam
gerektiini syledi. 1943 ylnn Ekim aynda anneannemin yanna tanmamdan beri onu
grmemitim, nk beni bir daha grmek istemediini ak bir dille ifade etmiti. O zamandan sonra
anneannemle de grmemiti. Onunla imdi karlamak zor olacakt ama aba gstermem
gerektiini, nk bu yarann er ya da ge bir gn iyilemek zorunda olduunu biliyordum.
Karakterini bildiim iin ilk adm onun atmayaca da belliydi.
Anneannemin ld Neuillydeki klinikteki karlatk. Babam son derece souk bir ekilde elimi
skt. Elini yumuam grnme korkusunu amasna yetecek kadar uzun sre tuttum ve sonunda
Tren bittikten sonra eve gelmeni istiyorum, dedi. Sonra, Bunu senin iin deil, annen iin
yapyorum, diye ekledi.
le yemeinden sonra gayet resmi bir tavrla Seni destekledii iin anneanneni affetmi deilim,
ama bu konuda tartmay artk anlamsz buluyorum, dedi. Olanlar unutmaya karar verdim. Bu
nedenle burada kendini yeniden evinde hissedebilirsin. ocuklarla birlikte ne zaman gelmek istersen
seni grmekten memnun olurum. Bu konuyu bir daha konumayacaz. O gnden sonra ld gne
kadar bana nazik davrand ve zaman zaman yardm etti ama hepsi buydu. Edebiyattan ya da onun
bahsetmek istedii herhangi bir eyden bahsedebiliyorduk. Eer bir gn anneme veya ocuklara
bakma grevi bana derse bilmem gerektiini dnd iin bana para meselelerini nasl
halledeceimi de retti. Ama konumalarmzda baba-kz ilikisinden eser yoktu.
1944 ylnn baharnda Pabloyu Grands-Augustins Caddesinde grmeye ilk gittiim zamanlarda
Paul Eluardn ona gnderdii ve iir yazmaya balayan bir gen kzla ilgili bana akalar yapard.
Beni grmeye gelen tek kz sen deilsin, derdi. Bakalar da var. Ben yemi yutmadm iin
devam ederdi Mesela felsefe okuyan ve iir yazan bir kz var. ok zeki. Ayrca ok da dnceli
Beni sabahlar ziyaret ettii zaman bana peynir getiriyor Cantal peyniri. Pabloya bu kz bu kadar

dnceliyse onun gelecei sabahlar beni de davet etmesi gerektiini sylerdim. Bylece kz grp
bu kadar vgy hak ediyor mu anlayabilirdim. Bir gn kzla karlatk. Kalas byk, fiziksel
grn peynir retimiyle kesinlikle alakal bir kzd. Ondan sonra Pablo ne zaman kendisinden
bahsetse, Cantal peyniri mi? derdim. Bakalaryla dalga gemeyi seven ou insan gibi Pablo da
kendisiyle dalga geilmesini istemezdi ve bu kzdan bahsetmeyi brakt.
Yllar geti ve bir olay bana onu hi de ho olmayan bir ekilde hatrlatncaya kadar Cantal
peynirini tamamen unutmutum. 1951 ylnn balarnda, olaysz bir dnemin ardndan Pablo
ocuklar ve beni Vallaurisde brakp tek bana Parise gitmeye balad. Bir eyler dndn
hissediyordum ama ne olduu ve kiminle olduu belli deildi. Mays aynda Paul Eluard ve
Dominique St.-Tropezye geldi. Pablo tek bana gidip onlarn yannda iki hafta kald. Yalnz
olmadn ve ziyaretinin gerek amacnn da Paul olmadn hissediyordum.
Bundan ksa sre sonra bir gn, Madam Rami baz gazetecilerden Pablonun St.-Tropezde baka
bir kadnla olduunu duyduunu syledi. Bu kzla birlikte Tunusa gitme planlar yaptn
sylediklerini ve gazetelerde okumadan veya bir yabancdan duymadan benim bilmem gerektiini
dndn belirtti. Ona teekkr ettim, ama hi kimseden bu konuda bir ey duymak istemediimi
syledim. Byle bir eyden pheleniyor olsam bile, bu ekilde teyit edilmesi hi ho deildi. nsann
bu tr olaylar sineye ekebilecei zamanlar olur ama baka zamanlarda buna katlanmas son derece
zordur. O anda katlanmak gerekten zordu. Madam Rami bana kendi deyimiyle Pablonun yeni
macerasn anlatmay bitirdiinde altnc kattan yere aklm, sonra ayaa kalkp yrmeye
alyor gibi hissettim. Bu olayn bana ac veren birden fazla boyutu vard. ncelikle Paul Eluard ve
yeni ei Dominiquei ok severdim. Ne derece olduunu bilmesem de onlarn da bir ekilde bu olayn
iinde olduu ve Pablo ile zor olan ilikimizi daha da zorlatrdklar belliydi. Pablonun bir
bakasyla ilgilenmesi tek bana ok zordu zaten, ama en yakn arkadam olarak kabul ettiim
insanlarn onun bu yeni macerasna almasna yardm ettiini dnmek daha da zordu.
Kadnn kim olduuyla ilgili hibir fikrim yoktu. Sadece Pablonun dikkatinin dank olduunu ve
aklnn ve kalbinin farkl bir yerde bulunduunu biliyordum. Madam Raminin anlatt hikyeyi
daha sonra yeniden gzden geirdiimde bir anlna bu kadnn Dominique Eluard olabileceini
dndm. Paul ok iyi tanyor ve mazoist doasnn yllar nce eski kars Nusch ile Pablo
arasndaki ilikiye onay vermesini saladn biliyordum. Ayn durumun tekrarlanyor olabileceini
dndm. Eer kadn Dominiquese kabul etmesi daha kolay gibi grnd.
Pablo dndkten sonra bana olan hislerindeki deiiklikten bahsetmek isteyip istemediini sordum.
Birbirimize kar hep ok drst olduumuzu ve byle devam etmemiz gerektiini syledim. Bu
konuda ok fazla konumann ileri onun iin zorlatracana veya benim ocuka bir tepki
vereceimi dnd iin Akln karmsn sen. Hibir ey deimedi, dedi. O kadar ikna
ediciydi ki, gazetecilerin yanl haber alm olabilecei dncesiyle ona inandm. Birka hafta sonra
hafta sonunu geirmek iin St.-Tropezye Paul ve Dominiquein yanna gittik. Bana kar ok iyi,
hasta ve ilgi bekleyen bir insanmm gibi dnceli davranyorlard. Onlar ve birbirleriyle olan
ilikilerini inceledike dier kadnn Dominique olamayacan anladm.
St.-Tropezden dnmemizden ksa sre sonra anneannem hayatn kaybetti ve cenaze iin Parise
gittim. Dnmn hemen ardndan Pablo boa grei izlemek iin Arlesye gitti. O yokken bir gn
mleki dkknnda Madam Rami beni bir keye ekti.

Hayatm, ben kim olduunu biliyorum, dedi. Tabii artk her ey bitmi. Rahatlayabilirsin. Eer
her ey bitmise neden imdi konuyu atn sordum. Bana kendi iyiliim iin sylemesi gerektiini
dndn belirtti. Sonunda kadnn adn syledi. Bu kadn Cantal peynirinden bakas deildi!
akna dnmtm. nce gldm, sonra Pablonun bu kadar az ey karlnda bu kadar ok
zntye neden olabilmesine zldm. Sylemeyi ok sevdii bir atasz, maymunun yzne bir defa
baklnca ne kadar st vereceinin anlald anlamna geliyordu. Cantaln yzne bir defa bakmam
onda ne elence ne de derin bir duygu bulunabileceine beni ikna etmiti. Ama bu Pablonun yargs
deil, benim deerlendirmemdi. Demek ki ben hatal deerlendirmeler yapyordum.
Pablo boa greinden dndnde ona, eer bir bakasyla yeni bir hayata balamak istiyorsa
buna itiraz etmeyeceimi ama birlikte geirdiimiz hayatmz nc bir kiiyle paylamak
istemediimi syledim. Asl istediim ey bana doruyu sylemesiydi. Eer sylerse bunu
memnuniyetle kabul edecektim.
Aldm yant klasik fke patlamas oldu. Neden bahsettiini bilmiyorum, dedi. Her ey tpk her
zaman olduu gibi... Var olmayan eyler hakknda konumann kimseye bir faydas yok. Srekli
hayatmda bir bakas olup olmadn sorgulamak yerine eer olsayd bu kendi hatan m diye
dnsen daha doru olur. Bir ift ne zaman problem yaamaya balasa, bunda her ikisinin de suu
vardr. Hibir ey olmad. Ama eer olsayd benim kadar sen de en azndan pasif kalarak buna
frsat verdiin iin olurdu.
Ayn soruyu iki veya defa daha sormaya altm. Hep ayn yant verdi. Her eyi inkr ederek
bana tam da syledii tavrda davranmaya altn anladm. Ancak konumaya yanamamas beni
ok rahatsz ediyordu. Eer kk maceras bitmi olsa bile bundan ak ve drst bir ekilde
bahsetmemesi beni yaralyordu. Yine de ona bu olayla ilgili daha fazla bir ey sylemedim. 1951
ylnn yaz aylarnda ona olan davranlarm deimedi, ama iten ie ondan uzaklayordum.
Anneannemin lm bana herkesin hayatta yalnz olduunu, kendi lmne doru tek bana
yrdn ve yardm edebilecek ya da engel olabilecek kimsenin olmadn bir daha hatrlatt.
Sonraki yl boyunca herkes hi olmadmz kadar mutlu olduumuzu sanyordu. Hayatmz evin
iinde ve dnda son derece dingin geiyordu. Bazen bir ii hibir tutku duymadan, ama dzenli bir
ekilde yaptnz zaman sonular daha iyi olur. Pablo bana her zamankinden daha verimli
altm sylyordu. likimiz dostayd. Tam anlamyla bir paylam olduu sylenemezdi, ama
ikimiz de ok aba gsteriyorduk. Artk birbirimizle konumuyorduk. Her birimiz dierine doru
kendi bana konuuyordu.
1952 ylnn Ekim aynn sonlarnda Pablo Parise gitti. Ona beni de yannda gtrmesini syledim.
Eer onunla kalmaya devam etmemi istiyorsa, uzun sre uzakta bulunaca zaman beni de yannda
gtrmesi gerektiini, nk eer yalnz kalrsam beni kendisinden uzaklatran karanlk dncelerin
aklma girdiini belirttim. Ban iki yana sallad. Kn Paris senin ve ocuklar iin uygun bir yer
olmaz, dedi. ncelikle ev yeterince snmaz. Burada daha iyi olursunuz. Ayrca insanlar
yapacaklarn syledikleri byle eyleri yapmaz.
Pabloya beni yeterince iyi tandn ve karmdaki insan bir ey yapmakla tehdit edip sonra
yapmayan biri olmadm bilmesi gerektiini syledim. Eer ona bir defa bile olsa srekli birlikte
olmamz ve yalnzca kendisine deil, her ikimize de uygun bir hayat kurmamz gerektiini
sylyorsam, bu konuda bir eyler yapmak zere olduumu syledim. Ancak o Parise tek bana

gitti. hafta sonra bana telefon edip Paul Eluardn ldn syledi. O kadar krlmtm ki,
cenaze iin Parise gidemedim. Yunanl bir air olan ve yeeni Javierle ortak arkadamz Matsie
Hadjilazaros ile grp ondan benim yanma gelmesini istemesini syledim. Olan bitenleri birisiyle
konuma ihtiyac duyuyordum. Matsie benden bykt ve doru karar vermeme yardmc
olabileceini hissedecek kadar tarafszlna gveniyordum. Hemen geldi. Ona Pablo ile kalmaya
devam etmek iin bir neden bulamadm, ancak onunla yaamamn grevim olduunu sylemesinin
ve iinde bana ihtiyac olduuna srar etmesinin aklm kartrdn syledim.
Hi kimse bir bakas iin vazgeilmez deildir, dedi Matsie. Sen onun sana ihtiya duyduunu,
sen onu terk edersen ok mutsuz olacan dnmek istiyorsun. Ama bence sen ayrlrsan ay
iinde senin rolne baka birini getirir ve senin yokluun yznden kimsenin ac ekmediini
grrsn. Sen kendin iin en iyi olan yapmalsn. Eer yapabilecek baka eylerin varsa birinin
hemireliini yaparak yaanmaz. Senin kendi bana syleyebilecein szlerin var ve sen ncelikle
bunu dnmelisin.
Pablo dnd zaman ona birlikteliimizde artk bir anlam ve yannda kalmak iin bir neden
bulamadm syledim. Hayatmda bir bakasnn olup olmadn sordu. Olmadn syledim.
O zaman kalmalsn, dedi. Eer bir bakas olsayd o zaman bir bahanen olurdu. Ama yoksa
kalman lazm. Sana ihtiyacm var. O sonbahar ve k aylarnda Milano ve Romada aaca byk
sergilerine hazrlanyordu ve yapacak ok i vard. Bu yzden Matsienin syledii her eyi aklmdan
kardm ve kald. O zamana kadar Pablonun yokluundan korkardm. imdi yaknmda olmasn
istemiyordum. Her zamanki kadar ok alyordum, ama onu ne kadar az grrsem, almak o kadar
kolay oluyordu.
Pablonun nasl hissettiimin farknda olduu akt. Ne yaptn bilmez bir ekilde etrafta
dolayordu. Hayatnda hi o k seyahat ettii kadar seyahat etmemiti. Vallaurisye her dnnde
bana fikrimi deitirip deitirmediimi sordu. Yantm her zaman hayr oldu. lkbaharda bir boa
greinden dierine gitti. Grelerin arasnda ak kaamaklar yayordu. Bu keiflerden yorgun bir
kpek gibi kuyruunu bacaklarnn arasna kstrp dner ve zaferle hl onu terk etmek isteyip
istemediimi sorard. ocuka bir tavrla kskanlk yznden onu kaybetmemek iin uraacam
sanrd. Ama bunun tam tersi bir etkisi olurdu.
lk defa Pablonun yan da dnmeye balamtm. O zamana kadar bunun hibir nemi
olmamt. Ama byle kumar oynamaya baladnda artk yetmi yann stnde olduunu fark ettim.
lk defa gzme yal bir adam olarak grnd ve aramzda bu ekilde yaayann o olmasn da tuhaf
buldum. Gen ve tecrbesiz olan bendim. Ancak o dengesini oktan bulmu olmalyd. Eer geen
yllara ramen benim yamdaki tecrbesiz bir erkek kadar kendi kendine hkim olmaktan acizse,
imdiye kadar eitimini tamamlam olmas gereken ama tamamlayamam yal bir adam yerine
gerekten gen biriyle birlikte bymeyi tercih ederdim. In ieri girdii atlak da ite buydu. Bir
gn alkn olduu zere birka saat boyunca hayatnda ters giden eyleri sraladktan sonra her
zaman yaptm gibi onu teselli etmek ve tam tersi yne doru ekmek yerine Evet, haklsn. Her ey
ok kt. Yarn daha ktye gidecek, dedim. lerin dzelmeyeceini, giderek daha kt gnler
greceini ve ileride bu gnlerini mutlu gnleri olarak greceini syleyerek devam ettim. ok
fkelenmiti. Barp ard ve intihar etmekle tehdit etti. Yapabileceine inanmadm, ama eer
byle mutlu olacaksa onu durdurmaya almayacam syledim.

Donakalmt. Sen ok tatl ve naziktin, sana neler oldu? Sen sihrini kaybetmisin, dedi. Sen
uyurgezer gibi farkna varmadan atnn ucunda yrrdn, bir ryada veya hayalde yayor gibi
dolardn.
Dedii doruydu, ama artk yle biri deildim. Uyanmtm ve by bozulmutu. O andan itibaren
esen her rzgr ve dikkati datan her eyi tehdit olarak grdn anladm. En ok hayranlk
duyduum ynlerinden biri yaratc enerjisini toparlamakta ve ynlendirmekteki baarsyd. Hayatn
d grnne hi nem vermezdi. Altnda alabilecei her at ona uyard. Elenceye hi zaman
ayrmazd: sinemaya veya tiyatroya hi gitmemitik. Arkadalarmz bile belli snrlar iinde
tutulurdu. En gl yan, yaratc almalarna harcadnn yannda gndelik hayatn koturmacas
iinde kendisinden hi taviz vermiyor olmasyd. Bu, onun en nemli ilkelerinden biriydi.
Bir defasnda bana unlar sylemiti: Herkesin tad enerji ayndr. Sradan bir insan kendi
enerjisini bir dzine nemsiz ekilde harcar. Ben enerjimi yalnzca bir tek ey zerinde
younlatryorum: Resimlerim. Her eyi seni ve ben de dhil baka herkesi buna feda ediyorum.
imdiye kadar onu, i dnyasna bakarak esiz biri olarak deerlendirmitim. Ama artk enerjisini
en bo ve sorumsuz ekillerde harcadn grdm iin Pabloyu ilk defa dardan biri gibi
yarglayabiliyordum. Yetmiinci doum gnn geride brakmasnn onu bir on ya daha
yalandrdn ve yaratc almalar iin iinde saklad enerjiyi birden yaamak iin
harcamaya baladn anlamtm. imdiye kadar kurduu ve ok dikkatle takip ettii standartlar
tamamen bir kenara atlmt. lm korkusu kritik bir seviyeye ulamt ve sonuta hayata kar
yllar nce brakt bir tavrla yaklar olmutu. Bedeli ne olursa olsun gen grnmeye alyor ve
bana srekli lmden korkup korkmadm soruyordu. Sk sk Yirmi ya daha gen olmak iin neler
vermezdim, diyordu.
Bu yata olduun iin ok anslsn, derdi. Daha nce de Gen biriyle yaarsam gen kalmama
yardm olur, demiti. Ancak imdi Yannda srekli gen birinin olmas kendinin artk gen
olmadn yzne vuruyor, diyordu. Yetmi yan gemi olmas sanki benim suummu gibi
davranyordu. Onun gnln yalnzca kendim de yetmi ya birden yalanarak alabileceimi
dnyordum.
Ben sabahlar ok erken kalkardm. Gece saat e kadar tartmalar ve sulamalarla uyumama engel
olurdu. Bazen yorgunluktan uyuyakalrdm. Zayf dtm ve gen yama ramen onun kadar
salkl olmadm grd zaman neelenirdi.
Sen de pek salkl saylmazsn, derdi. Benim kadar uzun yaayamayacaksn. Hayatnn bir
paras olan birinin kendisinden uzun yaayabilecei dncesini kabullenemiyordu. Bana ilk bata
sylediklerini ona hatrlattm: Ne zaman e deitirsem eskisini atee vermem gerekir. Bu ekilde
onlardan kurtulabilirim. Ortalkta bulunup varlm karmak hle getirmezler. Belki bylece
genliimi geri kazanrm. Kadn ldrp hatrlatt gemii de silerek
Pablo Paristeyken Eluardn lmnden iki hafta kadar nce byk hayranlk duyduu nadir
kiilerden biriyle tanmt: Charlie Chaplin.
Pablonun kendi roln ve hatta kaderini hayat boyunca baka yalnz sanatlar zerinden
tanmladn uzun zaman nce anlamtm: Akrobatlar serisinde son derece dokunakl bir biimde
resmettii isimsiz akrobatlar ve canbazlar; mcadelesini kendi sava yapt ve dram, hatta teknii

bile hayatnn her aamasna ve almasna damgasn vuran matadorlar zerinden.

Palyao da zerine bol gelen kostmyle Pablo iin trajik ve kahraman figrlerden birisiydi.
Hemen her sabah yzn tra etmek iin kpk srdkten sonra parmayla kpe devasa dudaklar,
baklarn sorgu dolu gstermek iin kalarnn stne izgiler ve her gznden akan gzyalar
izerdi palyaonun formas. Makyaj tamamlannca bunun yalnzca houna giden bir oyun olmakla
kalmayp daha fazla anlam tadn gsteren younlukla hareketler ve mimikler yapmaya balard.
Claude onu her zaman zevkle izler ve ben de ksa srede glmeye balardm.
Pablo bana sessiz film gnlerinde byk bir Chaplin hayran olduunu, ancak filmlerde konuma
balaynca btn ilgisini yitirdiini sylemiti. Msy Verdouxnun ekildii duyulduunda Pablo
sabrszln gizleyemiyor, Chaplinin klasik rollerinin dnda bir rol nasl canlandracan
grmeyi merakla bekliyordu. Pablo iin Chaplinin sanat, kk adam rollerinin fiziksel slubunu
oluturmasnda yatyordu. Msy Verdoux yu grdkten sonra biraz hayal krklna uramt ama
Chaplinin baz etkileri yaratmak iin yalnzca mimiklerini kulland baz sahnelere de hayran
kalmt. rnein Chaplinin telefon defterinin sayfalarn ustalkla evirdii ve parasn sayd
sahneler eminim eski, krmz deri antasnda duran paralarn tekrar tekrar saymasnn nedeniydi. Bu
sahnelerde grntnn dorudan kuvveti Pabloya bir resme baktnz zaman yaanlan ok etkisinin
ayns gibi gelmiti. Demek istediini aktarmak iin alglarn stnde alman bakmndan ikisi de
ayn eydir, demiti. Mim, resimdeki harekete eittir. Bu ekilde bir ruh hlini dorudan aktarrsn
tanma, deerlendirmeye, szcklere gerek kalmadan.
Chaplinle tanmak istediini defalarca belirtmiti. Bunu sylemesinin ardndan ok ciddi bir
ekilde O da benim gibi kadnlarn elinde byk aclar ekmi bir adam, diye eklerdi.
1952 ylnn Ekim aynn sonlarnda Chaplin Sahne Iklar filminin Fransada gsterime girmesi
erefine Londradan Parise gelmiti. Pablo birka gn sonra Chaplin, Aragon ve baz arkadalaryla
yemek yemi ve Chaplin Pablonun Grands-Augustins Caddesindeki stdyosunu ziyaret etmiti.
Chaplin Franszca bilmedii gibi Pablo da ngilizce bilmiyordu.
Tercmanlar ellerinden geleni yapyordu, ama bir trl anlaamyorduk, diye anlatmt Pablo.
Sonra aklma Chaplinle yalnz grmek geldi. Belki biz yalnz kalrsak bir ekilde iletiim kurarz
diye dndm. Onu st kattaki resim stdyoma gtrm ve son zamanlarda zerinde almakta
olduum resimleri gsterdim. Resimleri gstermeyi bitirince eilip selam verdim ve srann onda
olduunu belirten bir hareket yaptm. Hemen anlad. Banyoya gitti ve bana ykanan ve tra olan bir
adam roln oynad. Burnundan sabun kpkleri flemekten, kulana dolan suyu karmaya btn
kk refleksleriyle birlikte harika bir gsteri yapt. Bunun ardndan iki di frasn ald ve Altna
Hcumdaki ylba yemei sahnesinde sandvi ekmekleriyle yapt muhteem dans canlandrd.
Tpk eski gnlerdeki gibiydi.
Ancak Sahne Iklar baka bir konuydu. Filmin hikyesinin trajik ya da en azndan melodramatik
boyutlar Pabloyu ok zmt. Filmin onun zerinde yapt etki aamalyd. ncelikle, her
ekilde duygusalla kar genel ve basit bir tepki vermiti.
Onun bu alak, duygusal tarafn sevmiyorum, demiti. Bunlar tezghtar kzlara gre. Kalbin
yaylarna vurmaya balaynca belki Chagrini etkileyebilir ama bana etki etmez. Bu kt edebiyat...
Filmin Pablo iin tad anlamlarn ikincisi, zamann Chaplinde meydana getirdii fiziksel

deiikliklerle, sanatn nasl btn olarak bu deiikliklere uydurduuydu.

Gerek trajedi, dedi, Chaplinin artk gen ve zayf olmad ve kk adam grnts yerine
yal bir adam grnts ald iin palyao klna giremeyecek olmasdr. Vcudu artk gerekten
ona ait deil. Zaman onu yendi ve bambaka birine dntrd. O artk kayp bir ruh kiiliini
arayan pek ok aktrden biri ve bir daha hi kimseyi gldremeyecek.
Ancak bunun tesinde Pablonun dikkatini eken ve onun iin daha rahatsz edici olan ey
bilinsizce de olsa bizim iinde bulunduumuz durum ve filmin hikyesi arasnda olan
paralelliklerdi: Yal palyao gen dansnn geirdii felcin iyilemesine, bylece tekrar dans
edebilmesine ve bir sanat olarak kendini kefedebilmesine yardmc oluyor; ayn zamanda kendi
akn feda edip gen kadn baka bir gen erkee brakarak bir kadn olarak hayata atlmasna frsat
veriyordu.
Bu kadar fedakrlk bana sama geliyor, demiti kk gren bir ifadeyle. Sevdii iin her
eyden vazgemek benim yapabileceim bir ey deil. Sevdiin birinin gen bir bakasyla gitmesini
kabullenebilecein bana ikna edici gelmiyor. Bir kadnn baka birisiyle mutlu olduunu grmektense
her geen gn ldn grmeyi tercih ederim. Ben drst ve iten olmay seiyorum ve sevdiim
kiiyi yanmda kalmaya zorlayacam kabul ediyorum. Ben byle soylu Hristiyan davranlarn
gsteremem.
1953 ylnn bahar aylarnda Pablo Fournas Caddesindeki stdyosunun karsnda eski bir
mleki dkknnda grd iki siluete merak salmt. Siluetler Sylvette David ve gen bir ngiliz
olan nianlsna aitti. Nianl demir iskeletin stne ip ve kee sararak ok ilgin tarzda sandalyeler
tasarlyor ve retiyordu. Bu sandalyelerde oturmak o kadar zordu ki, Pablo onlarla ok eleniyordu.
Sylvettein nianls bir akam bize urayarak yapt sandalyelerden birini hediye etti. Sandalyenin
kollarnn ucunda oturann ellerini koymas iin iki tane top bulunuyordu. p rgsnn stne bir
minder konulursa sandalye biraz daha az rahatsz edici oluyordu. Bu o kadar soyut bir anlayla
yaplm bir sandalyeydi ki, Pabloya 1930larda yapt baz resimlerini hatrlatyordu. Bu
resimlerde Dora Maar buna ok benzeyen, yine ellerinin yerine toplar olan bir sandalyenin
iskeletinde oturuyordu. Bu benzerlik Pablonun houna gitmiti. Sylvette ve nianls zar zor geindii
iin kendisine hediye ettikleri sandalyeden iki tane ve bir tane de daha kk boyda sandalye sipari
etmiti. Sonuta La Galloise komik grnml, ama kimsenin rahata oturamad dnlrse ok
fazla yer kaplayan sandalyelerle doldu.
Bunun ardndan Pablo Sylvettein atkuyruu yapt sar salar ve uzun peremleriyle resminin ok
gzel olacana karar verdi ve onun portrelerini yapmaya balad. Onun portrelerini yapmak
istediine phe yoktu, ama ayn zamanda benim yerimi biraz da olsa alabilecek biri olduunu
grnce onu terk etmekten vazgeeceimi umduunu biliyordum. Ancak ben onu tevik ettim nk
ben de Sylvettein ok gzel olduunu dnyordum. Pabloya poz verdii zamanlarda ben asla
ortalkta olmuyordum. Yapt ilk portrelere byk bir hevesle balad, ama tpk tatilde devini
yapmaya alan bir renci gibi bir sre sonra savsaklamaya balad. Resimleri yapmaktan ald tat
azalyordu. Bir gn bana sitem etti: Bu durum seni hi rahatsz etmie benzemiyor. Resimlerimde
baka birisinin yzn grmeyi reddetmen lazm. Ben Dora Maarn portrelerini yapmaya baladm
zaman Marie-Thrsein nasl ac ektiini ve onun resimlerini yapmaya yeniden baladm zaman
Dorann ne kadar mutsuz olduunu bir bilseydin Ama sen, sen bir ilgisizlik canavarsn.

Ona konunun ilgiyle alakas olmadn syledim. ncelikle, resimlerindeki yz olma hevesin
yoktu. Bunun tesinde, onun en sevdiim resimleri Kbist resimleri ve Dora Maarn baz
portreleriydi. Bana bunlar yapt btn portrelerimden daha derin ve ilham dolu geliyordu. Ona beni
etkileyenin almalar olduunu ve almalarnda grdm kendi grntm olmadn aklamaya
altm. Resimlerinde grdm ben deil, oydu.
Bir gn Pablo Sylvette Davidin portrelerinden biri zerinde alrken, eski dostu heykeltra
Manolonun dul ei Totote ve Barselona yaknlarnda yaayan evlatlk kz bizi ziyarete geldi.
Tototenin Perpignanda yaayan baz dostlar Kont ve Kontes de Lazerme onlar arabalaryla
getirmilerdi. Madam de Lazerme uzun, yapl, klasik hatlara ve siyah salar ve gzlere sahip olan
bir kadnd. Okul arkadam Genevivee benziyordu, ancak ondan biraz daha uzun boyluydu. Otuz
be yanda grnyordu ve ok gzel bir kralie aryd. Pabloyu ve beni Perpignandaki evlerine
davet etti. Bana sylediine gre orada byk bir evleri vard ve Pablonun ktphanelerini grmek
isteyeceini dnyordu. Pablo Nmesdeki boa grelerine gittii ve Nmes Perpignan yolu
zerinde olduu iin Madam de Lazermein davetini kabul etmesi ok kolay oldu. Oraya altktan
sonra boa greleri arasnda kalan bo zamann ilgin bir ktphanesi olan bu byk evde
geirmenin iyi bir fikir olduuna karar verdi. Artk onu terk etmemin sadece zaman meselesi olduunu
hissediyor ve bu gezilerde kendisine elik etmemin anlamsz olacan dnyordum. Bana Madam
de Lazermee kur yapt srrn verdi. Bu kadar gzel ve gen bir kadn kendisini ekici bulduu iin
koltuklar kabaryordu. Evlerine saysz ziyarette bulundu ve sonra daha da uzaa gitmeye balad.
Fransann ortasnda bu sefer baka bir kadnla zaman geirmeye balad. Hamile olan bu kadnn
kocas bu kadar byk ve nl bir adamla aldatld iin hayatndan memnundu. Pablo ona arada
srada arkadan Picasso olarak imzalad bir resim verirdi ve memnuniyetle su ortakl
yapmasn salard. Bir gn Pablo kadnn portresini kendi stdyosunun rahatl ve sessizlii iinde
yapabilsin diye ailece Vallaurisye geldiler. Hayat tam bir sirke dnmt.
Bu gezilerden birinden dnte Pablo bana kt ocuk havasyla bakt ve Hibir ey demeyecek
misin? Hibir eye itiraz etmeyecek misin? Byle eyler yapmamam iin bana engel olmayacak
msn?dedi. Hibir ey sylemeyeceimi ve yapmayacam syledim. Bundan sonra
yapmayacaktm.
Durum gittike zorlat. Pablonun zel hayatn bakalaryla konutuuna daha nce ahit
olmamtm. Onun iin her ey srd ve onunla yaamaya baladmda bakalarnn yannda neler
yaptmzdan bahsedersem beni azarlard. imdi birdenbire herkese zel hayatndan bahseder
olmutu. Tepkileri ve tavrlar o kadar deimiti ki, karmda tamamen yabanc birinin olduunu
hissediyordum. Ayrlma dncesinden bahsetmitik, ama hibir eye karar vermemitik. Yine de eve
gelen herkese Franoise beni terk ediyor, diyordu. Onu brakmam gerektiini biliyordum, nk
artk onunla uraacak gcm kalmamt. Dier taraftan, devam edemediim iin umutsuzlua
kaplyordum. Onu sevmitim ve ocuklarn iyilii iin birlikte kalmamzn daha iyi olacan
dnyordum. Balangta adm adm bir ayrlk olabilir, belki onu terk edip gitmek yerine geici
bir zm bulunabilir diye umuyordum. Bir an belki bir tatile karsam kendimi toparlarm, onunla
yaamaya devam edebilirim diye bile dndm. Pabloya aylna bir da evine gitmek
istediimi syledim. zin vermedi. Ayrlacamz herkese syledii ve bunu en byk dedikodu
hline getirdii iin, artk ayrlk kanlmazd.
Sabartsye anlalmas g bir spanyolca ile saysz mektup yazd: Ben eski ben deilim. Ben
artk sevilmiyorum, gibi ifadelerde bulundu ve bunlar benim okuyabilmem iin ortalkta brakt.

Ama bu hibir eydi nk Sabarts mezar kadar sessizdi. Pablo haberi Kahnweiler, Madam Leiris,
Dominique Eluard, Madam Rami Vallauris veya Pariste tandmz herkese verdi. Herkesten
tavsiyeler alyordu. nsanlar bana koup onu brakmamam sylyor; sonra ona gidip onu terk
etmeyeceimi, sadece daha fazla zgrlk istediim iin bu taktii uyguladm, tek yapmas
gerekenin sakin kalmak olduunu ve benim fikrimi deitireceimi belirtiyordu. Bu aamada
Pablonun sinirleri iyice bozulmutu. Bana ne syleyeceini bilemiyordu, nk syledii hibir ey
istedii sonucu vermiyordu. Bu yzden ard ardna psikolojik hatalar yapyordu.
Benim gibi bir adam kimse terk etmez, dedi. Ona kendisine yle geldiini, ama benim terk
edebilecek bir kadn olduumu ve terk edeceimi syledim. Onun kadar nl ve zengin bir adam m?
Buna inanamyordu. Yllarca yaad bir kadn bu kadar yanl anlad iin sadece glyordum.
Bir yl kadar nce Pablo bana hayatmda baka birinin olup olmadn sormutu. Bu beni bir
zamanlar arkadam olan herkesi dnmeye itmiti. zlerini bulmak, kendi neslimin yazarlar ve
ressamlar neler aryor ve araylar onlar nereye gtryor renmek istemitim. Aradm zaman
eserleri herkes tarafndan bilinmese de, ounun gelecee oklar attn ve uralarnn hayatlarna
gerek anlamlar kattn grdm. Btn bunlar bana hayatnn doruk noktasna bensiz ulam ve beni
bir ihtiya olarak deil de faydal bir obje olarak gren birisinden daha yakn geldi. Bu yzden
Pabloya eer onu terk edeceksem, bunu kendi neslim ve kendi zamanmn sorularyla yaamak iin
yapacam sylemeye baladm.
Glme sras imdi Pablodayd. nsanlarn seninle ilgileneceini mi sanyorsun? dedi. Seninle
sen olduun iin ilgilenmezler. nsanlarn seni sevdiini sansan bile, bu yalnzca hayat benimkine bu
kadar yakndan dokunmu birine kar meraktan kaynaklanr. Hevesin kursanda kalr. Senin iin
gereklik burada biter. Benim gerekliimin dna bir adm atmaya alrsan seni gen ve cahilken
bulduum ve her eyi senin etrafnda yaktm iin artk bu senin de gerekliin olmutur son hzla
felakete gidersin. Senin iin dilediim de tam olarak budur.
Pabloya beni memnun etmek iin nmde takla atan insanlarn samimi olmadn bildiimi
syledim. Ancak eer onun ngrd gibi istikametim felaket olacaksa, bunu denemek ve hayatta
kalp kalamayacam, gerekte kim olduumu grmek isterdim. On yldr onun glgesinde yayor,
ou zaman btn kalbimle onun yalnzlnn acsn azaltmaya alyordum. Ancak artk onun
kendisini bu dnyaya kapatm olduunu ve bu nedenle yalnzlnn alamayacan anladm iin
kendi yalnzlm kefetmek istiyordum.
Senin iin benim yanmda kalmak, kendini bana ve ocuklara adamak, dedi. bu seni ister mutlu
etsin, ister etmesin umurumda deil. Eer senin buradaki varln bakalarna mutluluk ve dzen
veriyorsa, tek istediin bu olmaldr. Ona son zamanlarda yaptklarna baklrsa kendisine dzen
vermek konusunda elimden bir ey gelmeyeceini, ocuklarn da biz birlikte olmaynca dzenlerinden
bir ey kaybedeceklerini dnmediimi syledim. ok sinirlendi.
Tabii, dedi. ren derecede duygusal bir ada yayoruz. Kimse mutluluktan baka bir ey
dnmyor. Bizim ihtiyacmz olan Romal, gerek anneler. Romal, Pablonun duygular
olmayan insanlardan bahsederken kulland bir terimdi, nk onun iin duygu duygusallkla
eanlamlyd. Birimizin hibir duygusu olmadan sadece grev bilinciyle hareket etmesi ve dierinin
sadece duygularyla tepki vermesi ve kendisinden baka kimseye kar bir grevinin olmamas
dncesinin ne kadar yanl olduunu anlatmak mmkn deildi. Pablo kendisini her zaman nne

kattn spren bir nehir gibi grrd. Bu onun doasyd ve doasna itaat etmeliydi. Kendisine
okluk sufisi derdi. Onun gznde benim rolm direnmeyen, sessizce maarasnda oturan, rnek
alnacak varlyla onun hayat tarznn en kt ynlerini kutsayan veya en azndan etkisiz klan
azizeydi. Bir zamanlar bu anlay kabul edebilmitim. Ama artk aramzdaki mesafe ok almt.
1948 ylnn yaz aylarnda Pablonun yeeni Javier ve Matsie Hadjilazaros bizi grmeye
Vallaurisye geldiklerinde yanlarnda Kostas isimli bir arkadalar da vard. Matsie gibi o da
Yunand. Yunanistandan 1946 ylnda ayrlm ve Baselde Karl Jaspers ile felsefe almaya
balamt. Artk Pariste yayor, Heideggerin yazlarn tercme ediyor ve Heraclitus hakknda bir
kitap yazyordu. Pablo ile birlikte onu alt veya yedi defa grdm. 1953 ylnn baharnda Janine
Charratnn bir balesi iin seti ve kostmleri tasarlamak iin Parise gittiimde onu Javier ve Matsie
ile birlikte grdm. Herkes gibi o da Pablo ile aramzda sorunlar olduunu anlad ve ne yapmay
dndm sordu. Muhtemelen hibir ey dedim.
Dnmem gereken iki ocuum olduunu ve ayrca hl Pabloya bakalarndan daha ok faydam
dokunduunu syledim. Yant beni ok artt. Beni sevdiini ve Pablo ile ilikimi bitirmem
gerektiini syledi. Sylediklerinde samimi olduunu grebiliyordum. Szleri Pablonun dediklerine
ramen kendi neslimden biriyle gerek bir insan ilikisi kurabileceimi fark etmemi salad. Ona
sylediklerinden ok etkilendiimi, ama onu sevmediimi syledim. Bunun nemli olmadn, bazen
bir kiinin iki kiilik bir ak yaayabilecei yantn verdi. Ona bir bakasyla yeni bir hayata
balamamn imknsz olduunu dndm syledim. Pablo ile hayatmn bittiinin ak olduunu
ve bu yzden buna bir son vermem gerektiini syledi. Onunla bir geleceim olsun, ya da olmasn en
azndan ben gerekli admlar atarken bana manevi destek verebilirdi. Ben bu admn doru adm
olduundan emin deildim, ama sonraki birka ay boyunca ok dndm. Kararma g vermek iin
kendi kendime onu sevdiimi syledim. Pabloya da hayatmda baka birinin olduunu bildirdim.
Bunu da herkese yayd.
O yaz beni rahatlatan tek ey Pablo ve Marie-Thrse Waltern kzlar Mayann varlyd. Bizim
yanmzda alt hafta kadar kald. Pablodan ayrlmay dndm biliyordu ve bana yardmc olan
tek kii oydu. Maya oradayken hayatmz normal, ho bir ekil ald ve belki de kalabileceimi
dnmeye baladm. Kostas her gn mektup yazp fikrimi deitirmemem gerektiini sylyordu.
Maya dnda kimse ne kadar g bir durumda bulunduumu ve olaylarla baa kabilmek iin ne
kadar aba harcadm gremiyor gibiydi.
Baka problemlerim de vard. Paloma doduundan beri salm dzelmemiti. Yakn dnemde
sk sk ok ar kanamalarm oluyordu. Bunlar beni ok zayflatyor ve Pabloyu da rahatsz ediyordu.
Doktorum ameliyat olmam gerektiini sylemiti. Inse mektup yazp Vallaurisye gelmesini ve ben
hastanedeyken ocuklara bakmasn istedim. Yant olarak Paristen ayrlamayacan syledi. Pablo
ile durumu konutum ama ameliyat hemen olamayacam syledi.
imdi oraya gitmene izin veremeyecek kadar megulm, dedi. Kadnlarn bu kadar sk hasta
olmalar ok anlamsz zaten.
Yapacak tek bir ey kaldna karar verdim: ocuklarla Parise dnmek. Pabloya 30 Eyllde
ocuklarla Gay-Lussac Caddesindeki daireye tanacam ve gelecek okul yl iin Ecole
Alsaciennee kaytlarn yaptracam bildirdim. Daha ilerisini sonra dnecektim. Pablo son ana
kadar vazgeeceimi dnd. Taksi evin nne gelip ben ocuklarla ve antalarmla bindiimde o

kadar fkeliydi ki gle gle bile demedi. Bok! diye bard ve eve girdi.
Pariste Kostas ile bir eylere balamaya altm ama yrmedi yryemezdi. Ben hazr
deildim. Hayatmn on yln bu ekilde bitirip hemen yeni bir eylere balamak ok zordu. Pablo ile
ilikimi tam olarak bitirememitim. Kostas buna katlanamad. aydan ksa sre iinde ayrldk.
Ben Pabloyu terk etmeden uzun sre nce Madam Rami aramzda sorunlar olduunu biliyordu.
Pablonun darda yaptklaryla ilgili ne rendiyse btn ayrntlaryla bana tayor ve kafamn
karmasna yardmc olacak baka yollar da buluyordu. 1952 ylnn sonbaharnda Jacqueline Roque
adndaki bir kuzenini mlekide sat yapmas iin getirdi. Genelde sonbaharda turist sezonu
kapandnda, sat grevlisi kzlara gerek kalmad iin onlar iten karrd. Ancak Jacqueline
sezonun sonunda, alt yandaki kzyla birlikte geldi. Biraz spanyolca biliyordu ve klar ok az
mlek satld iin, esas grevi Pablo ile spanyolca konumak olmutu. Yaklak 1,50 boyunda,
kk elmackkemikleri ve mavi gzleri olan gzel bir kadnd. Juan Krfezi ve Juan-les-Pins
arasnda Le Ziquet adn verdii kk bir evi vard. Midide bu kk kei anlamna gelirdi ve
Pablo ona Madam Z olarak hitap ederdi. Pablo mlekiye gittii zaman yannda genelde ben
olmuyordum ve orada bulunduu zamanda Jacqueline Rogueu sandmdan daha ok gryor ve
onunla konuuyor olmalyd. O dnemde bu hi aklma gelmemiti.
30 Eyllde Vallaurisden ayrlmamdan bir hafta sonra Pablo Parise geldi ve iki hafta kald.
Midiye dnmesinin ardndan bir hafta iinde Jacqueline Rogue grevi devralmt. Zavall adam bu
yata byle yalnz braklmaz. Ben ona bakmalym. O zamanlar byle sylediini duyuyordum.
Gazeteciler kapmda kamp kurmutu. Merdivenlerden inmek mmkn olmad iin evden bir hafta
kmadm bile oldu. Ayrlmzdan bahsetmek istemiyordum. Gazetelerde bir tarihi antla
yaamak istemedii iin Picassoyu terk ettiim yazyordu. Ben ne basna ne de bir bakasna byle
bir aklamada bulunmadm.
Noel tatilini babalaryla geirmeleri iin Claude ve Palomay trenle Cannesa gtrdm. Madam
Rami istasyonda beni bekliyordu. Ona gidip Pabloyu grmemin iyi bir fikir olup olmadn
sordum. Yanna gitmesem daha iyi olacan, beni grmek istemediini sylediini belirtti. Bunun
zerine La Galloisea gitmeden ayn akam trenle Parise dndm. Noel tatili bittiinde ocuklar
almaya Cannesa gittim. Madam Rami onlar istasyona getirmiti. Pabloyu yine grmeden
ocuklarla Parise dndm.
imdi dndmde Pablo ile beni ayrmak iin elinden geleni yaptn anlyorum. Balangtan
beri Pabloyu terk etmemem gerektiini sylemi, ama terk etmeyi istemem iin her eyi yapmt. La
Galloise bana aitti ve oradan yanmza yalnzca ocuklarla hemen ihtiyacmz olacak giysileri alarak
ayrlmtk. Ben oradan tanmay hi dnmemitim. Pariste Guy-Lussac Caddesindeki
dairelerden biriydi ve ben ayrlmadan sakin zamanlarmzda Pariste ve Vallaurisde yeniden bir
araya gelmeye karar vermitik. Ancak artk orada olmadma gre, iyi arkadalarnn Pablo gibi bir
adama byle davranabiliyorsam ne kadar kt ve bencil bir kadn olduumu defalarca syledii
belliydi. Ayrldm iin zaten zgn olan Pablo ksa srede onlar hakl bulmaya balamt. ayn
ardndan Madam Ramiye kalrsa beni bir daha grmek istemediini sylyordu.
ocuklar Paskalya tatili iin Midiye gtrdm zaman Pabloyu da grmeye karar verdim ve
yola kmadan birka gn nce ona mektup yazarak haber verdim. Ben La Galloisea vardmda
Jacqueline Rogue ortalarda grnmyordu, ama yeni ayrld akt. Eyalarm yerletirmek iin

gardrobumu atmda baz deiiklikler olduunu fark ettim. Pablonun bana spanyadan getirttii
spanyol ingenesi kyafetimin srtndaki btn kancalar sanki benden daha iman birisi giymi gibi
ekilmiti. Yokluumda giysilerimi bakasnn giydiini gsteren baka iaretler de vard. Btn
bunlar tuhaf hissetmeme neden oldu.
Pablo Kostas ile ayrldmz duymutu. Neeyle Benden bakasyla yapamayacan biliyordum,
dedi. Sonra biraz akln bana toplad ve ekledi: imdi seninle gen filozofla konuan yal filozof
gibi konuacam. Bundan sonra ne yaparsan yap, hayatn tpk bir aynann karsnda gibi benimle
yaadn her eyi izleyerek geireceksin. nk hepimiz iimizde gemi deneyimlerin arln
tarz ve bunu bir kenara brakamayz. Sen beni sevdin ve bana taptaze geldiin iin cmert
davranabildin. Hayatn bizi ufak ufak ekillendirdiini ve bir kalba soktuunu henz bilmiyorsun. Bu
nedenle sana hayatnda anlay ve iletiim bulacan sanmana ramen aslnda felakete srklendiini
syledim. Sen benimle yaadn. Ben sana kendi endielerimi verdim ve sen onlar iselletirdin.
imdi kendini sana tamamen adamak isteyen biri olsa bile seninle ayn atele test edilmedii iin,
tpk senin beni kurtaramadn gibi o da seni kurtaramaz.
Ona llerde serap grldn, ama ayn zamanda vahalar da olduu ve baz durumlarda bir
bardak suyun en deerli hediye olabildiini syledim. Bu szm ve anlamn anlamazlktan
geldi. Baka bir ekilde, yani arkada olarak yeniden birlikte yaamamz gerektiini, bylece ona
almalarnda yardm edebileceimi ve birlikte resimden bahsedebileceimizi, bunun onun iin bir
ihtiya hline geldiini syledi. Geri kalann baka yerlerde yaayacak ve benim zel hayatma da
karmayacakt. Onun iin adm deise de, yaanacak yerin onun krall olduunu grebiliyordum.
Ama Pablo ile hayatmn artk sonuna gelmitim. Eer hayat bir l veya uzun bir srgn olacaksa da
bununla yzlemeliydim. Daha nce olduum yere geri dnemezdim.
Ama o zaman iin aramzda bir husumet yoktu. Akn dl arkadalktr, demiti Pablo. Birlikte
ok mutlu gnlerimiz olduunu ve birbirimize byk sayg ve sevgi beslediimizi, yollarmz ayrsak
da en azndan ocuklarmzn hatr iin bu duygular tamaya devam edebileceimizi ikimiz de kabul
ediyorduk.
Sonraki iki hafta boyunca uzun uzun resimden bahsettik. Ben gittikten sonra yapt resimlerini
gsterdi ve Yeniden gitmek zorunda olman ok kt, dedi. En ok ilgimi eken eylerle seninle
konutuum gibi konuabileceim baka biri yok. Sen gittiinden beri ok daha yalnzm. Birlikte
yaarken sorunlarmz vard, ama bence ayr yaamak daha zor olacak. Konuyu deitirdim.
Birka gn sonra Pablo bana Madem buradasn, Madam Ramiyi grmen lazm, dedi. Onunla
tartmak istemediim iin mleki dkknna gittim. Madam Rami bana her zamankinden daha
souk davrand.
Burada ne yapyorsun? diye sordu. Zavall adam senin yznden ne kadar ac ekti bilemezsin.
Byle geri gelip onu hasta edeceksin. Kalpsiz olduun belli. Yaptn eyden utanmaz lazm. Umarm
sana byle sylemitir. lerin hi de onun sand gibi olmadn syledim. Pablo ile
konumamamz iin bir sebep gremediimi ekledim.
ok da iyi bir sebep var, dedi. Sen bilmiyor olabilirsin, ama artk hayatnda baka biri var.
Pablonun bundan bana bahsetmediini ve gerei ondan duymak isteyeceimi syledim.
Ben imdi syleyeyim, dedi. nk gerek bu. Cann istedii zaman buraya gelip gidebileceini

sanyorsan, ok yanlyorsun.
Bu konumann nda Pablo ile yaamaya yeniden balamak gibi bir niyetim olmadna gre
arkadalmzda bir sorun yokken gitmemin daha iyi olacan dndm. Bu ekilde hayatn
istedii gibi dzenleyebilir ve iki arkada gibi grmek istediimizde grrdk. Ona Madam
Rami ile neler konutuumuzdan bahsetmedim. Bana syledikleri doruydu ama herhangi bir yne
doru adm atmadan nce benim tepkimi grmek istiyordu. Ben Vallaurisden ayrlrken yazn
banda ocuklarla gelip bir ay kalabileceimi, ocuklarla dadlarn onun yannda brakp baka
yerde tatil yapabileceimi ve yazn sonunda gelip ocuklar alp Parise dnebileceimi konutuk.
ocuklar yznden La Galloise ortak nokta olarak kalacakt.
Kararlatrdmz gibi Temmuzda ocuklarla La Galloisea gittim. Pabloyu yine yalnz buldum
ama Jacqueline Rogue neredeyse her gn geliyordu. Onun evinde defalarca le yemei yedik.
Pablonun syledii her eyden onun varln bir sreliine faydal bulduu, ama uzun vadeli
dnmedii belliydi. Pablo ile eski alkanlmz olan, o alrken ve bazen gece saat ikiye, e
kadar sren konumalarmza yeniden baladk. Grdm kadaryla Pablo ok huzursuzdu ama bana
iyi davranyordu.
Madem birlikteyiz, dedi, bu frsat kullanmal ve deiiklik olsun diye elenmeliyiz. Buna ok
ardm, nk onunla yaadmz onca yl iinde elenme fikri hi ortaya kmamt. Bir istisna
hari hi sinemaya gittiini grmemitim. Gece kulplerine veya bunlara benzer yerlere admmz
atmamtk. Ancak o Temmuz aynda Juan-les-Pins ve civar ehirlerdeki gece kulplerinden
kmadmz geceler oldu. Pablo gnein doduunu grmeden eve gitmiyordu. Gnei grnce de
Artk uyumann anlam yok, diyor ve ertesi gne hemen orada balyordu. Bu ekilde gnlerce
uykusuz kaldk. Ben harap dmtm, ama Pablo ok canl ve hayat dolduydu. Yanmzda her zaman
on ila yirmi kii olurdu. Bunlarn arasnda Jacqueline Roque, onun Bandoldan arkadalar ve
Pablonun Vallaurisde ilk boa greini dzenleme grevini verdii baz spanyollar vard.
Vallaurisde ikimiz de La Galloisede kalyor ama ayr odalarda uyuyorduk. Bandola gidip otele
girdiimizde benim Pablo ile ayn odada kalmaya niyetim yoktu, ama ben kendime ayr bir oda tutmak
istediim zaman seyahatlerimizde hep yaptm gibi onunla ayn odada kalmamda srar etti.
Jacqueline Rogue buna ok ierledi ve bunun ahlaksz bir fikir olduunu bile syledi.
Temmuzun sonunda oradan ayrlmay planlamtm ama Pablo Vallaurisde kendi onuruna
dzenlenecek ilk boa grei yaplncaya kadar kalmamda srar etti.
Eer bana son bir iyilik yapmak istersen, dedi, Vallaurisdeki boa greinin aln
yapabilirsin. Hayatmdan kyorsun ve geen sene sen ayrldn zaman ok kt bir dnem yaadm.
Ancak sen savan onuruyla ayrlmay hak ediyorsun. Benim iin boa, gururun en byk simgesi ve
senin simgen de at. Ben ikimizin sembollerinin bu ekilde karlamasn istiyorum.
Gree kadar kalmay kabul ettim. Arenaya at srtnda girecek, bir dizi zor hareket yapacak, arenay
birka defa turlayacak ve ata dans ettirecektim. Sonra boa greinin Pablo Picasso bakanlnda ve
onun onuruna dzenlendiini belirten al konumasn okuyacaktm. Ancak bu kadar eitimli bir at
bulmak veya gree kadar bir at eitmek ok zordu. Sonunda Nicede ortalamann biraz stnde olan
bir at buldum ve onunla iki hafta kadar altktan sonra fena saylamayacak bir duruma getirdim.
Madam Rami bu durumu hi tasvip etmediini saklamad. Sevgili beyefendiyi terk eden bu
insann Vallaurisdeki ilk boa greini, stelik onun onuruna dzenlenen grei amas ok tuhaf!

Syledikleri bana bu ekilde nakledildi. Bana durumun ne kadar uygunsuz olduuna dair bir eyler
syledii zaman bunun benim deil, Pablonun fikri olduunu hatrlattm. Grevi seve seve bir
bakasna verebileceimi, ama bu bakasnn atn zerinden kolayca dmeyecek biri olmas
gerektiini syledim. O denemek ister miydi? Bunun zerine kpkrmz kesildi ve dnp gitti.
Bu srada Jacqueline Rogue olduka sakin davranyordu. Ama boa greinin olduu gn La
Galloisea gelip gzlerinden yalar aka aka eve dald. Yalvarrm bunu yapma, dedi. Herkes ok
gln buluyor. Pablo neden bahsettiini sordu.
Franoise arenaya girip boa greini aamaz, dedi. Gazeteler ne yazar?
Pablo gld. Gazeteler yllardr benim hakkmda sama sapan eyler yazyor. Keke yazdklar en
sama ey bu olsayd! Eer Franoise ve ben bunu yapmak istiyorsak, yaparz. Gazeteler de ne isterse
onu yazsn.
Ama bu bir sirke benziyor! diye itiraz etti.
Doru, dedi Pablo. Gerekten de sirke benziyor. Bunun neresi yanl? Ben bu fikri beendim.
Eer bakalar beenmemise, umurumda bile deil.
Pablonun geri adm atmadn grnce gzyalarn sildi, san dzeltti ve Belki de haklsn,
dedi. Ben anlamadm. Sen her zaman haklsn. Ardndan evden ayrld.
O gn program komedi gibi geti. Pablonun olu Paulo kafasnn bir yann tra etmiti ve eski bir
arabann iinde Vallauris sokaklarnda dolat. Pablo, yannda kk bir caz bandosuyla baka bir
arabann iinde onu izledi. Boa greinin bitmesinin ardndan Pablonun ak szll tuttu.
Harikaydn, dedi bana. Gerekten inanlmazdn. Bu sefer burada kalman lazm. Sen benim
birlikteyken iyi vakit geirdiim tek insansn. Beraberinde doru havay da tayorsun. Gidersen
skntdan lrm. Ona eski hayat tarzmza katlanamayacam bildiimi syledim ve o akam
ayrldm. Ben gittikten sonra yine morali bozulmu ve Vallaurisde kalmaya dayanamamt.
ocuklar, dadlarn, Jacqueline Roque ve onun kzn ve dierlerini de yanna alp Pirenelerdeki
Collioureye gitti. Orada yazn geri kalann Madam de Lazermein eteinde dolaarak geirdi.
O sonbahar Pariste hastalandm ve acilen ameliyata alndm. Ben hastaneden ktktan sonra
Kahnweiler beni arad ve Pablonun sonraki Pazar ocuklar grmek istediini syledi. Jacqueline
Roqueun orada olmayacan, evde sadece Picasso, kendisi ve ocuklarn olacan syledi.
ocuklar ok kk olduundan be ve yedi yalarndaydlar ben de onlarla gidersem herkes iin
iyi olacan syledim. Kahnweiler ve Pablo bizi evden ald. Onlar nde oturdu, ben ocuklarla
arkada oturdum ve Kahnweiler bizi Orlans yolu zerindeki St. Hilairede bulunan yazlk evine
gtrd. Akam yemeinin orasnda Pablo birden ok hasta olduunu ve kalbinin ardn syledi.
Ona bakabileceimi syledim ama benim yaklamam istemedi. Elbette Kahnweiler ok endielendi.
Pablo masadan kalkt ve dinlenmek iin st kattaki yatak odasna gitti. O dinlenirken Kahnweiler ve
ben oturduk.
Bir saat kadar sonra yukar kp ona baktm. Bitkin grnyordu ama kendini toplayp Sen bir
canavarsn, aalk bir insansn, dedi. Varlnn bile beni hasta etmeye yettiini grmyor musun?
Seni biraz daha grrsem lrm. Oysa sen bana dnyalar borlusun. Nasl bir ruh hlinde
olduunu anladm iin yumuak bir ekilde bam salladm ve hakl olduunu syledim. Beni

plkte bulmutu ve oradan kurtarp atosuna getirmi, prensesler gibi yaatmt. Bunlar
sylememe daha ok kzd. Orta snfn ahlak anlay ve burjuva deerlerinden bahsetti, beni rahata
altrdklar iin anne babama kfretti ve babam kzn martan ve iyi eiten baarl bir iadam
olmaktan hapse attrabileceini syledi.
Eer seni plkte bulmu olsaydm, ikimiz de daha iyi durumda olurduk, dedi. O zaman her
eyi bana borlu olurdun ve kafan bunu bilecek kadar alrd. Eer ben kral olsaydm baban hapse
attrrdm. Hepsi onun suu.
Syledikleri karsnda kendimi glmekten alamadm. Bir komnistin kral olmaktan bahsetmesinin
ok komik olduunu syledim. Eer krallkta yayor olsaydk, asl babamn tek kznn o kadar gen
yata zevk ve sefaya dalmasna neden olduu iin onu hapse attracan ekledim.
Pablo yatanda doruldu. Yzme bakp da kendini masum sandn syleyemezsin, dedi. Ona
baktm ve masum olduumu syledim.
Kendini bana borlu grmyor musun? diye sordu. Kendimi ona borlu grdm syledim.
Bana ok ey retmiti. Ama ben de ona geen yllar boyunca ok ey vermitim en azndan onun
bana verdikleri kadar. Sonuta, borcumu dediimi dnyordum.
Arada srada biraz sknt ektin diye bana olan borcunu dedin mi yani? diye sordu. Meselenin
sknt ekmek olmadn syledim. Aldm her eyin bedelini kanmla demitim: Her bakmdan ve
onun sandndan ok daha fazla. Piman olmadm grnce pes etti. Daha fazla tartamayacak
kadar hasta olduunu syledi. Hemen Parise dnmem gerekliydi.
Aa indi ve titreyen Kahnweilera haberi verdi: Bu kadn beni hasta ediyor. Bir daha onu
grmek istemiyorum. Onu buraya getirmen hatayd. Kahnweilern rengi daha da soldu. Ben zr
diledim, ama ocuklarma bakacak kimse olmadna gre onlarn yannda bulunmamn grevim
olduunu syledim.
Parise dn yolunda kimse tek kelime etmedi. Pablo be dakikada bir baylma numaras yapt.
Her zamanki kadar salam ve salkl olduundan emindim: Kk gsterisini yapmak aklna gelince,
yapyordu.
Aralk aynda olu Paulo ftk ameliyat oldu. Cerrah Doktor Blondindi. Ameliyattan sonra Paulo
damar tkankl geirdi. Gnlerce lmle yaam arasnda gitti geldi. Blondin Midideki Pabloya
bir telgraf gnderip Paulonun ok hasta olduunu syledi ve Parise ard. Pablo gelmedi.
Ocak aynda Paulo hl hastanedeyken Cannesdaki bir hastanede yatan, ksmi fel ve kanser
hastas annesi Olgann durumu ktye gitti. Paulo hareket edemiyordu. Annesiyle olamad ve
annesi yalnz lecei iin ok zlyordu. Birka gn iinde Olga ld. Pablo ile yerletiimiz
zaman nefret ettii Vallaurisde defnedildi. Uzun yllar Cannesda yaamt ve orada defnedilmesi
daha uygun olurdu. Olga Rus Ortodoks kilisesine mensuptu ve Cannesda bir Rus Ortodoks kilisesi
vard, ama Vallaurisnin daha iyi olacana karar verildi.
Bundan iki hafta sonra Paulo kendini daha iyi hissediyordu. Bu srada Pablo Parise geldi, ama
tamamen kiisel nedenlerle. Ben hayatm bir dzene oturtmak istiyordum ve bunu ocukluumdan
beri tandm gen bir ressam olan Luc Simonla yapabileceimi dnyordum. Luc ile uzun
yllardr grmemitik, ama Pablodan ayrlmamdan bir yl sonra tesadfen bir kitapda karlatk.

Bir yl grtkten sonra evlenmeye karar verdik. Pabloya planlarmdan bahsetmek istedim. GrandsAugustins Caddesindeki atlyesine telefon ettim ve ondan randevu aldm. Beni le yemeinin
ardndan nc kattaki uzun odada kabul etti.
Evleneceimi sylediimde fkelendi ve Bu canavarlk. Kendinden bakasn dnmyorsun,
dedi. Ona sadece kendimi deil, ocuklar da dndm syledim. Bunun zerine sakinleti ve
Tartmaya balamayalm, dedi. Sana yiyecek bir eyler getireyim. Mutfaa gitti ve elinde bir
mandalinayla dnd. Bana bir para mandalina verdi.
Kahnweilern yazlk evindeki son olay hatrlayarak Her konuda tartmayalm, dedi. Bu
konumay baka bir yere tamak istediini hissediyordum. Tpk oras her zaman grtmz
yermi gibi davranyordu. Orada oturup mandalinamz yedik ve konutuk. Stdyonun havas ikimize
de eski gnlerimizi hatrlatmt ve orada, her eyin balad yerde yine birlikte oturmak houmuza
gitmiti. Pablo ok rahatlam ve mutlu grnyordu. Tam o srada heykel atlyesiyle bizim
bulunduumuz oda arasndaki kap gcrdayarak ald. Kapnn arkasnda birinin her sylediimizi
dinlediini grebiliyordum. Ne zaman konumamzda kiisel konulara girmeye balasak kap biraz
daha alyor, Pabloya tehlikeli sularda yzdn hatrlatyordu. Ksa srede resmi bir ekilde
konumaya balad.
Bana ok ey borlusun, dedi. Galiba teekkrn bu olacak. Benim syleyecek bir tek szm
var. Bakas benim btn hatalarma sahip olabilir belki, ama meziyetlerime asla. Umarm bir fiyasko
yaarsn, seni nankr yaratk. Benim aldm kol saatini takyordu. Saati kard ve bana doru
frlatt. Zamann benim deil artk, dedi. Ben de onun bana ald bir saati takyor olduum iin
saatimi kardm ve ona uzattm. Glmeye balad. Bu srada yandaki kap yine gcrdad. Pablo
ciddileti. Tartmay uzatmann anlam olmadn anlamtm ve oradan ayrldm.
O yaz Claude ve Palomay Pariste kendilerine bakan Martinikli dadyla birlikte Pabloyu ziyaret
etmeye yolladm. Ayn zamanda Mayann da ocuklarla ilgilenmesi iin onun da orada olmasn
saladm. Luc ile Temmuz banda sessizce evlendik ve Venedike gittik. Eyll aynn banda
Vallaurisde olmay planlyordum.
Ben Venedikteyken Maya bana ocuklar ve Pablonun Cannesdaki yeni evi La Californiedeki
hayatla ilgili bilgiler gnderiyordu. Yola kmamdan bir gn nce La Galloisen boaltldn
yazmt. Hemen eski bir arkadam Christiane Bataillea mektup yazdm ve bir icra memuruyla
grmesini istedim. Vallaurisye vardmda icra memuru benden nce eve girmi ve bana ait olan
btn eyalar kartmt. Evdeki yardmclarm Msy ve Madam Michelin bana ait olan her eyin
evden karldna dair ifadesini almt.
Pablonun bana verdii resimler ve izimler gibi her eyin yan sra kitaplarm ok kitabm vard
ve onlar benim iin her eyden nemliydi benim kendi izimlerim ve Matissein bana yazd
mektuplar da dhil btn zel eyalarm gitmiti. Evde yalnzca yataklar, birka sandalye ve
kimsenin bakmay akl edemedii tavan arasnda saklanan koli kttan baka bir ey kalmamt.
Parise dndkten sonra Pabloyu bir daha grmedim. Zaman zaman ondan dolayl olarak haber
aldm: rnein baharda Salon de Maide resimlerimi sergilemek zere davet edilmedim. Ertesi
sonbahar, yeni doan kzm Aurlia ile hastaneden dnmemizden bir hafta sonra Kahnweilerdan
onunla olan szlememi iptal eden bir mektup aldm. Arada srada bugn bile bir resim satcs
bana almalarm almak ve sergilemek istediini syler ama Pablonun gznde deerini

kaybedeceini korktuundan bunlar yapmaya cesaret edemez. Tabii Pablo ile birlikteyken beni ilgi
yamuruna tutan ama imdi yollarmz kesitiinde ban evirenler de var.
1944 ylnn ubat aynda o gn leden sonra onu ilk ziyaret ettiimde Pablo bana ilikimizin
ikimizin de hayatna aydnlk katacan sylemiti. Sylediine gre, benim ona geliim, alan bir
pencere gibiydi ve bu pencerenin ak kalmasn istiyordu. Ik ieri girdii srece ben de ak
kalmasn isterdim. Ik artk gelmediinde pencereyi istemeye istemeye kapattm. O andan itibaren
beni onunla yaadm gemie balayan byk kprleri yakt. Ancak bu ekilde beni kendimi
kefetmeye ve hayatta kalmaya itti. Bu nedenle ona her zaman kran duyacam.