Rasdhar Ni Vartao Part 2

Page |1
રસધારની વાર્ાાઓ - ૨
‘સૌરાષ્ટ્રની રસધાર’ માાંથી ચટાં ેલી કથાઓ
ઝલેયચંદ ભેઘાણી
01 - 2011
પ્રથભ ઇ – વંસકયણ
Jignesh Adhyaru
http://aksharnaad.com Page 1
Page |2
યવધાયની લાતાાઓ – ઝલેયચંદ ભેઘાણી (બાગ 1)
લાંચલા જાઓ
અક્ષયનાદ.ક૊ભ ઈ-઩ુસ્તક ડાઉનર૊ડ વલબાગ
http://aksharnaad.com
Page |3
Page |4
઄ક્ષય-નાદ
ભનુબાઈ ઩ંચ૊઱ી યચચત ક્રાવવક ગુજયાતી નલરકથા ‘ઝેય ત૊ ઩ીધાં છે જાણી જાણી’
અંતગગત એક વંલાદભાં કશેલાયુ ં છે , “કભગસ્લાતંત્ર્મ જ જ્ઞાન, કભાગ કભગવલલેક ળીખલે, કભગભાં
સુધાયા કયલાન૊ વલલેક ફતાલે એ જ બણતય, ફાકી ત૊ તકગ દુષ્ટતા.” જ્ઞાન ભે઱લલાની
આ઩ણી વંસ્કૃ વતની આદદભ ઩ધ્ધવત એટરે ગુરુ વળષ્મ ઩યં ઩યા, ગુરુ કશે, વળષ્મ વાંબ઱ે ,
ભનન કયે , આચયણભાં ઉતાયલાન૊ પ્રમત્ન કયે . શલેના વભમભાં જ્માયે જ્ઞાનન૊ અથગ
અથો઩ાર્જન ઩ ૂયત૊ વીભીત યશી ગમ૊ છે એલાભાં આજની અને નલી ઩ેઢીઓભાં
વંસ્કાયવવિંચનનુ ં કાભ વાદશત્મગુરુઓએ જ કયવુ ં યહ્ુ.ં આ઩ણા વદનવીફે આ઩ણા
ર૊કજીલનને, વંસ્કૃવતને અને મ ૂલ્મ૊ને દળાગ લતી અનેક કૃ વતઓ ભશાન યચનાકાય૊એ આ઩ી
છે . “વોયાષ્રની યવધાય” કે એની કથાઓ વલળે અજાણ્મ૊ શ૊મ એલ૊ ગુજયાતી, ખયે ખય
Page |5
ગુજયાતી કશેલાલ૊ ન જ૊ઈએ. ભાયી-અભાયી-આ઩ણી આજની ઩ેઢી ખ ૂફ ઝડ઩ી યુગભાં
જીલે છે , ઝડ઩ે ળીખે છે , અને એથીમ લધુ ઝડ઩ે ભ ૂરી જામ છે . કભાગ કભગવલલેક અશીં
ક્ાંમ નથી, ભ૊ટા ભ૊ટા ભેનેજભેન્ટ ગુરુઓ ઩ણ વંસ્કાય વવિંચન કે ર૊કવંસ્કૃવતના ઘટં ૂ ડા
ત૊ ન જ ઩ાઈ ળકે ને?
રગબગ જુ રાઈ-2010થી જેનુ ં ટાઈ઩કાભ અને ઈ-઩ુસ્તક સ્લરૂ઩ આ઩લાનુ ં કાભ ળરૂ
કયે લ ું તે “યવધાયની લાતાગ ઓ” ઈ-સ્લરૂ઩ને રઈને, લાંચનની વગલડતા ખાતય ફે
બાગભાં ઈ-પ્રકાવળત કયલાનુ ં નક્કી કયુું છે . એ અંતગગત ફીજ૊ બાગ પ્રસ્તુત છે . ટાઈ઩
ભાટે ગ૊઩ારબાઈ ઩ાયે ખ (http://gopalparekh.wordpress.com) ની ભશેનત, તેભાંથી
ભ ૂર૊ ળ૊ધલા, સુધાયલા અને ઈ-઩ુસ્તક સ્લરૂ઩ આ઩લાની ભાયી ભશેચ્છા વાથે ન૊કયી
Page |6
઩છીના ફચેરા વભમની ભશેનત અને ઉજાગયા આજે રેખે રાગી યહ્ાં છે એ લાતન૊
આનંદ છે .
આ ઈ-઩ુસ્સ્તકા પ્રવ ૃવિભાં વતત પ્ર૊ત્વાશન આ઩લા ફદર શ્રી ભશેન્રબાઈ ભેઘાણી અને
“યવધાયની લાતાગ ઓ” ઈ-સ્લરૂ઩ે પ્રકાવળત કયલાની ઩યલાનગી ફદર શ્રી જમંતબાઈ
ભેઘાણીન૊ જેટર૊ આબાય ભાનુ,ં ઓછ૊ જ ઩ડલાન૊. એ ફંને પ્રેયણાદાતાઓને લંદન.
આળા છે આ પ્રમત્ન આ઩ને ઩વંદ આલળે. ક્ષવતઓ અને સુધાયા રામક ફાફત૊ ઩ય
ધ્માન દ૊યળ૊ ત૊ આબાયી થઈળ.
- જીજ્ઞેળ અધ્મારૂ,
Page |7
સ્નેશીશ્રી ગ૊઩ારબાઈ તથા જજજ્ઞેળબાઈ,

તભાયા વંદેળા ભળ્મા. આબાયી છં. ભેઘાણી વાદશત્મની ઩વંદ કયે રી વાભગ્રી
તભે ઈન્ટયનેટ દ્વાયા ભ૊ક઱ી ભેર૊ છ૊ એ જાણી આનંદ થમ૊. દુવનમાબયભાં
લવતા ગુજયાતી લાચક૊ ઩ાવે આ લાનગી ઩શ૊ચળે એ વયવ ઘટના
ગણાળે. તભાયા આ નેક અચબમાનભાં વહુના વાથ અને શુબેચ્છા શ૊મ જ,
તેભાં ભાયી શુબકાભના ઩ણ ઉભેરું છં.
- શ્રી જમંતબાઈ ભેઘાણી – પ્રવાય, 1888, આતાબાઈ એલન્યુ, બાલનગય
Page |8
઄નક્રુ ભણણકા
14. જટ૊ શરકાય૊ ............................................................................................... 10
15. આશીયની ઉદાયતા ...................................................................................... 22
16. વાંઇ નેશડી .................................................................................................. 57
17. શ૊થર ......................................................................................................... 73
18. લરીભાભદ આયફ .................................................................................... 152
19. ઓ઱ી઩૊.................................................................................................... 172
Page |9
20. કદયમાલય .................................................................................................. 188
ુ ં ને કાંઠે ............................................................................................. 202

21. ળેત્જી
22. યા’ નલઘણ ............................................................................................... 248
P a g e | 10
14. જટ૊ શરકાય૊

ફામરા ધણીની ઘયનાયી વભી શળકબયી વાંજ નભતી શતી.અલતા જન્ભની
અળા જેલ૊ ક૊આ ક૊આ તાયર૊ તફકત૊ શત૊.અંધારયમાના રદલવ૊ શતા.
એલી નભતી વાંજને ટાણે, આંફરા ગાભના ચ૊યા ઈ઩ય ઠાકયની અયતીની લાટ
જ૊લામ છે . નાનાં નાનાં, ઄યધાં નાગાં઩ ૂગાં છ૊કયાંની ઠઠ જાભી ઩ડી છે . ક૊આના
શાથભાં ચાંદા જેલી ચભકતી કાંવાની ઝારય૊ ઝૂરે છે ; ને ક૊આ ભ૊ટા નગયા ઈ઩ય
દાંડીન૊ ઘા કયલાની લાટ જુએ છે . વાકયની ઄ક્કે ક ગાંગડી, ટ૊઩યાની ફબ્ફે
ુ વીના ઩ાનની સગ
કયચ૊ ઄ને ત઱ ુ ધ
ં લા઱ા ભીઠા ચયણામ ૃતની ઄ક્કે ક અંજણ઱
લશેંચાળે એની અળાએ ઄ ભ ૂરકાં નાચી યહ્ાં છે .ફાલાજીએ શજી ઠાકયદ્વાયન ંુ
ફાયણ ંુ ઈઘાડ્ ંુ નથી. કલ
ૂ ાને કાંઠે ફાલ૊જી સનાન કયે છે .
P a g e | 11
ભ૊ટેયાંઓ ઩ણ ધાલણાં છ૊કયાંને તેડી અયતીની લાટે ચ૊યાની ક૊ય ઈ઩ય ફેઠાં છે .
ક૊આ ફ૊રત ંુ નથી. અંતય અ઩૊અ઩ ઊંડાં જામ એલી વાંજ નભે છે .
“અજે ત૊ વંધ્મા જયામ ખીરી નથી.”એક જણે જાણે વંધ્મા ન ખીરલી એ ભ૊ટું
દુ:ખ શ૊મ તેલે વાદે શ઱લેથી વંબ઱ાવય.ંુ
“દૃશય ંુ જ જાણે ઩ડી ગઆ છે .”યતય ંુ શલે ક઱જુગભાં કૉ઱તી નથી, બાઆ !ક્ાંથી કૉ઱ે
!”ત્રીજ૊ ફ૊લ્મ૊.
“ને ઠાક૊યજીની મ ૂશતિન ંુ મખ

ુ ાયશલિંદ ઩ણ શભણાં કેલી ઝાંખ઩ ફતાલે છે !દવ લયવ
ઈ઩ય ત૊ શ ંુ તેજ કયત ંુ !”ચ૊થે કહ્.ં ુ
P a g e | 12
ચ૊યાભાં ધીય વાદે ને ઄ધભીંચી આંખે બઢ્ઢુ ાઓ અલી લાતે લ઱ગ્મા છે , તે ટાણે
આંફરા ફજાય વોંવયલાં ફે ભાનલી ચાલ્માં અલે છે :અગર અદભી ને ઩ાછ઱
સ્ત્રીછે . અદભીની બેટભાં તયલાય ઄ને શાથભાં રાકડી છે . સ્ત્રીના ભાથા ઈ઩ય ભ૊ટું
ુ ુ ઴ ત૊ એકદભ ઓ઱ખામ તેલ૊ નશ૊ત૊; ઩ણ યજ઩ ૂતાણી એના
એક ઩૊ટકું છે . ઩ર
઩ગની ગશત ઈ઩યથી ને ઘેયદાય રેંઘાને ર઩ેટેર ઓઢણા ઈ઩યથી ઄છતી ન
યશી.
યજ઩ ૂતે જ્માયે ડામયાને યાભ યાભ ન કમાા તમાયે ગાભર૊ક૊ને રાગ્ય ંુ કે “ફા,
યાભયાભ !”
ુ ાપય ઝટ઩ટ અગર ચાલ્મ૊. ઩ાછ઱ ઩૊તાની

“યાભ !” ત૊છડ૊ જલાફ દઆને મવ
઩ેનીઓ ઢાંકતી ગયાવણી ચારી જામ છે .
P a g e | 13
એકફીજાનાં ભોં વાભે જ૊આને દામયાનાં ભાણવ૊એ વાદ કમો, “઄યે ઠાક૊ય, અભ
કેટરેક જાવ ંુ છે ?”
“અઘેયાક.”જલાફ ભળ્મ૊.
“ત૊ ત૊, બાઆ, આંશીં જ યાત ય૊કાઆ જાલ ને !”
ુ ાપયે કતયાઆને લાંકી જીબ ચરાલી.

“કાં? કેભ તાણ કયલી ઩ડે છે , ફા ?” મવ
“ફીજુ ં ત૊ કાંઆ નરશ, ઩ણ ઄સ ૂય ઘણ ંુ થઆ ગય ંુ છે , ને લ઱ી બે઱ાં ફાઆ ભાણવ છે .

ત૊ અંધાયાભાં ઠાલ ંુ જ૊ખભ ળીદને ખેડવ ંુ ? લ઱ી, આંશીં બાણે ખ઩તી લાત છે :
વહુ બાઆય ંુ છીએ. ભાટે ય૊કાઆ઄ જાલ, બા !”
P a g e | 14
ુ ાપયી કરં ુ છં, ઠાક૊ય૊ !

ુ ાપયે જલાફ દીધ૊, “ફાલડાન ંુ ફ઱ ભા઩ીને જ મવ
મવ
ભયદ૊ને લ઱ી ઄સ ૂય કેલાં ! શજી ત૊ ક૊આ લરડમ૊ દે ખ્મ૊ નથી.”
તાણ કયનાય ગાભર૊ક૊નાં ભોં ઝંખલાણાં ઩ડી ગમાં. ક૊આએ કહ્ ં ુ કે “ઠીક !ભયલા
દ્ય૊ એને !”
યજ઩ ૂત ને યજ઩ ૂતાણી ચારી નીકળ્માં, લગડા લચ્ચે ચાલ્માં જામ છે . રદલવ
અથભી ગમ૊ છે . અઘે અઘેથી ઠાકયની અયતીનાં યણકાય વંબ઱ામ છે .
ભ ૂતાલ઱૊ નાચલા નીક઱ી શ૊મ એભ દૂ યનાં ગાભડાંના ઝંડભાં દીલા તફકલા
રાગ્મા. અંધાયે જાણે કાંઆક દે ખતાં શ૊મ ઄ને લાચા લા઩યીને એ દીઠેરાંની લાત
વભજાલલા ભથતાં શ૊મ તેભ ઩ાદયનાં કત
ૂ યાં બવી યહ્ા છે .
P a g e | 15
ુ ાપય૊એ ઓણચિંતાં ઩છલાડે ઘ ૂઘયાના ઄લાજ વાંબળ્મા. ફાઆ ઩ાછ઱ નજય કયે
મવ
ુ રયમાળં બાલ ંુ
તમાં વણ૊વયાન૊ શરકાય૊ ખબે ટ઩ારની થેરી મ ૂકી, શાથભાં ઘઘ
રઆને ઄ડબ ૂથ જેલ૊ ચાલ્મ૊ અલે છે . કેડભાં નલી વજાલેરી, પાટેરા મ્માનલા઱ી
તયલાય ટીંગામ છે . દુશનમાના શબ
ુ -઄શબ
ુ ન૊ ઩૊ટર૊ ભાથે ઈ઩ાડીને જ્ટ૊ શરકાય૊
ચારી નીકળ્મ૊ છે . કેટરામ ઩યદે ળ ગમેરા દીકયાની ડ૊ળીઓ ઄ને કેટરામ
દરયમ૊ ખેડતા ધણીઓની ધણીમાણીઓ ભરશને-છ ભરશને કાગ઱ના કટકાની લાટ
જ૊તી જાગતી શળે એલી ઩ણ ભ૊ડું થળે ત૊ ઩ગાય ક઩ાળે એલી ફીકથી જટ૊
શરકાય૊ દ૊ડત૊ જામ છે . બારાના ઘ ૂઘયા એની અંધાયી એકાંતના બેરુફધ
ં ફન્મા
છે .
જ૊તજ૊તાભાં જટ૊ ઩છલાડે ચારતી યજ઩ ૂતાણીની રગ૊રગ થઆ ગમ૊. ફેમ

જણાંને ઩ ૂછ઩યછ થઆ. ફાઆન ંુ શ઩મય વણ૊વયાભાં શત,ંુ એટરે જટાને વણ૊વયાથી
P a g e | 16
અલત૊ જ૊આને ભાલતયના વભાચાય ઩ ૂછલા રાગી. શ઩મયને ગાભથી અલનાય૊

ુ ુ ઴ ઩ણ સ્ત્રીજાતને ભન વગા બાઆ જેલ૊ રાગે છે . લાત કયતાં કયતાં
઄જાણ્મ૊ ઩ર
ફેમ જણાં વાથે ચારલા રાગ્માં.
યજ઩ ૂત થ૊ડાં કદભ અગ઱ ચારત૊ શત૊. યજ઩ ૂતાણીને જયા છે ટી ઩ડેરી જ૊આને
ુ ુ ઴ વાથે લાત૊ કયતી સ્ત્રીને ફે-ચાય અકયા લેણ કશી
એણે ઩છલાડે જ૊ય.ંુ ઩ય઩ર
ધભકાલી નાખી.
ફાઆએ કહ્ ં ુ :”ભાયા શ઩મયન૊ શરકાય૊ છે , ભાય૊ બાઆ છે .”
“શલે બાળ્મ૊ તાય૊ બાઆ ! છાનીભાની ચારી અલ !઄ને ભા‖યાજ, તભે ઩ણ જયા
ભાણવ ઓ઱ખતા જાલ !”એભ કશીને યજ઩ ૂતે જટાને તડકાવમ૊.
P a g e | 17
“બરે ફા઩ા !” એભ કશીને જટાએ ઩૊તાન૊ લેગ ધીય૊ ઩ાડય૊.એક ખેતયલાન ંુ

છે ટું યાખીને જટ૊ ચારલા રાગ્મ૊.
જ્માં યજ઩ ૂત જ૊ડલ ંુ અઘેયાક નશેયાભાં ઉતયે છે , તમાં ત૊ એકવાભટા ફાય

જણાએ ઩ડકાય૊ કમો કે “ખફયદાય, તયલાય નાખી દે જે !”
યજ઩ ૂતના ભોંભાંથી ફે-ચાય ગા઱૊ નીક઱ી ગઆ. ઩ણ મ્માનભાંથી તયલાય નીક઱ી
ન ળકી. લાટ જ૊આને ફેઠેરા આંફરા ગાભના ફાય ક૊઱ીઓએ અલીને એને
યાંધલાથી ફાંધ્મ૊, ફાંધીને દૂ ય ગફડાલી દીધ૊.
ં ૂ ાયાએ ફાઆને કહ્.ં ુ

“એ ફાઆ, ઘયે ણાં ઈતાયલા ભાંડ.”લટ
P a g e | 18
઄નાથ યજ઩ ૂતાણીએ અંગ ઈ઩યથી એક એક દાગીન૊ કાઢલાન ંુ ળરૂ કયું.ુ એના
શાથ, ઩ગ, છાતી લગે યે અંગ૊ ઈઘાડાં ઩ડલા રાગ્માં. એની ઘાટીરી, નભણી
કામાએ ક૊઱ીઓની આંખ૊ભાં કાભના બડકા જગાવમા. જુલાન ક૊઱ીઓએ ઩શેરાં
ત૊ જીબની ભશકયી ળરૂ કયી. ફાઆ ળાંત યશી. ઩ણ જ્માયે ક૊઱ીઓ એના અંગને
ચા઱૊ કયલા નજીક અલલા રાગ્મા, તમાયે ઝેયીરી નાગણ જેભ ફં પાડ૊ ભાયીને
યજ઩ ૂતાણી ખડી થઆ ગઆ.
ં ૂ ડીને !” ક૊઱ીઓએ ઄લાજ કમો.

“઄લ્મા, ઩છાડ૊ આ વતીની ઩છ
અંધાયાભાં ફાઆએ અકાળ વાભે જ૊ય.ંુ તમાં જટાના ઘ ૂઘયા ઘભક્ા. “ એ જટાબાઆ
!” ફાઆએ ચીવ ઩ાડી : “ દ૊ડજે.”
P a g e | 19
“ખફયદાય એરા !ક૊ણ છે તમાં ?” એલ૊ ઩ડકાય કયત૊ જટ૊ તયલાય ખેંચીને જઆ
઩શોંચ્મ૊. ફાય
ક૊઱ી રાકડીરઆને જટા ઈ઩ય ત ૂટી ઩ડયા. જટે તયલાય ચરાલી, વાત ક૊઱ીના
પ્રાણ રીધા. ઩૊તાને ભાથે રાકડીઓન૊ ભે‖ લયવે છે , ઩ણ જટાને એ ઘડીએ ઘા
ુ યાણ કયી મ ૂક્ુ.ં ફીકથી ફાકીના ક૊઱ી બાગી છૂટયા, તે
ક઱ામા નરશ. ફાઆએ બભ
઩છી જટ૊ તમ્ભય ખાઆને ઩ડય૊.
ફાઆએ જઆને ઩૊તાના ધણીને છ૊ડય૊. ઉઠીને તયત યજ઩ ૂત કશે છે કે “શાર૊
તમાયે .”
“શારળે ક્ાં ? ફામરા ! ળયભ નથી થાતી ? ઩ાંચ ડગરાં શાયે શારનાય૊ ઓલ્મ૊
બ્રાહ્મણ ઘડીકની ઓ઱ખાણે ભાયા શળમ઱ વાટે ભયે ર૊ ઩ડય૊ છે ; ઄ને ત ંુ – ભાયા
P a g e | 20
બલ ફધાન૊ બેરુ—તને જીલતય ભીઠું થઆ ઩ડ્ ંુ ! જા ઠાક૊ય ! તાયે ભાગે . શલે

અ઩ણા કાગ ને શંવના વંગાથ ક્ાંથી શ૊મ ? શલે ત૊ અ ઈગાયનાય બ્રાહ્મણની
ણચતાભાં જ હું વ૊ડય તાણીળ.”
“તાયા જેલી કૈં ક ભ઱ી યશેળે.”કશીને ધણી ચારી નીકળ્મ૊.
ુ ી અંધાયાભાં બમંકય
જટાના ળફનેખ૊઱ાભાં ધયીને યજ઩ ૂતાણી ઩ય૊રઢમા સધ
લગડે ફેઠી યશી. પ્રબાતે અજુફાજુથી રાકડાં લીણી રાલીને ણચતા ખડકી, ળફને
ખ૊઱ાભાં રઆને ઩૊તે ચડી ફેઠી; દા પ્રગટાવમ૊. ફન્ને જણાં ફ઱ીને ખાખ થમાં.
઩ચી કામય બામડાની વતી સ્ત્રી જેલી ળ૊કાતયુ વાંજ જ્માયે નભલા ભાંડીતમાયે
ણચતાના અંગાયા ધીયી ધીયી જ્મ૊તે ઝબ ૂકતા શતા.
P a g e | 21
આંફરા ઄ને યાભધયી લચ્ચેના એક નેશયાભાં અજ ઩ણ જટાન૊ ઩ાણ઱મ૊ ને

વતીન૊ ઩ંજ૊ શમાત છે
P a g e | 22
15. અશીયની ઈદાયતા

અભ ત૊ જુલ૊, અમય !”
“કાં? શ ંુ છે ?”
”અ જ૊ડી ત ુ જુલ૊ ! અ અ઩ન૊ લીકભવી ને લહુ વ૊નફાઆ.઄યે , એની

એકફીજાની ભામા ત૊ નયખ૊ ! મ ૂવુ,ં ભને ત૊ આંસડુ ાં અલી જામ છે .”
”અમયાણી ! ઄શત શયખઘેરી કાં થઆ જા ઄ટાણથી ?”
”ભને અ઩ણ ંુ ફા઱઩ણ વાંબયું,ુ અમય !”
P a g e | 23
બાદયને કાંઠે નાન ંુ ગાભડું છે . ભાગળય ભરશનાની શળમાળ વલાયની ભીઠી

તડકીભાં ડ૊વ૊ ને ડ૊વી ફેઠાં છે . પણ઱માભાં ફે છ૊કયાં એક લાછયડીની કણ
ૂ ી ડ૊ક
઩ં઩ા઱ે છે . ફેઈ જણ ઝાઝં ફ૊રતા નથી, ઩ણ ફેઈની આંખ૊ વાભવાભી શવી યશી
છે . બઢ્ઢુ ા ધણી-ધણણમાણી અ ફા઱ક૊ને જ૊આ જ૊આ શયખથી ગ઱ગ઱ાં થામ છે .
ડ૊વાન ંુ નાભ લજવી ડ૊વ૊, ને ડ૊વીન ંુ નાભ છે યાજીફાઆ. જાતનાં અશીય છે .

બાદયકાંઠે ખેડન૊ ધંધ૊ કયે છે . ઩ૈવેટકે ને લશેલાયે સણુ ખમાં છે . અઘેડ ઄લસથાએ
એને એક દીકય૊ ને દીકયી ઄લતયે ર. ફીજુ ં કાંઆ વંતાન નશ૊ત;ંુ એટરે ફહુ
ફચયલા઱૊ના અંતયભાં કદી ન શ૊મ તેલ૊ અનંદ લજવી ઄ને યાજીફાઆને થત૊
શત૊.
P a g e | 24
અજે એ ઄ધ ૂરં ુ સખ
ુ ઩ ૂરં ુ થય ંુ શત,ંુ કેભ કે દીકયા લીકભવીની નાનકડી લહુ
વ૊નફાઆ ઩૊તાને ભાલતયથી વાવયે લાઢની ળેયડી ખાલા અલી શતી. ઩ાંચેક
ગાઈ ઈ઩યના ઢૂકડા ગાભડાભાં એક અફરૂદાય અશીયને ઘેય લીકભવીન ંુ
લેશલળા઱ કયે લ ંુ શત.ંુ વાયે લાય઩યફે લજવી ડ૊વા વ૊નફાઆને યે ડાલતા ઄ને
થ૊ડા રદલવ૊ ય૊કાઆને વ૊નફાઆ ઩ાછી ચરી જતી.
લીકભવી દવ લયવન૊ ઄ને વ૊નફાઆ અઠ લયવની: ક઱જુણગમ૊ લા લામ૊ નથી:

બ૊઱ાં લયલહુ અઘેથી એકફીજાને જ૊આ રેતાં, વાભવાભાં ભીટ ભાંડીને ઉબાં
યશેતાં, નીયખતાં ધયલ થાત૊ નશ૊ત૊. ભામા લધતી જતી શતી. ચાય જભણ
ય૊કાઆને જ્માયે વ૊નફાઆ ભાલતય જાતી, તમાયે લીકભવી એકર૊ બાદયકાંઠે બાગી
જઆને છાન૊ભાન૊ ય૊મા કયત૊; ઩ાછ૊ ફીજા ઩યફની લાટ જ૊આને કાભે રાગત૊.
કાભ ભીઠું થઆ ઩ડત.ંુ
P a g e | 25
ંુ ે ભાયે ભાથે ખયે ખરં ુ શેત છે ?”

“રૂ઩ી ! ફ૊ન ! તન
”શા, ખયે ખરં ુ !”
ુ ે એક લાત કશી અલીળ ?”

”ત૊ ભાને ઄ને ફા઩ન
“શ ંુ ?”
”—કે ભાયે ઩યણવ ંુ નથી. ઠારા ભાયા લીલા કયળ૊ નરશ.”
રૂ઩ીફશેન લીકભવીની વાભે ટગય ટગય જ૊આ યશી, શવી ઩ડી, “રે, જા જા,
ઢોંગીરા ! એવ ંુ તે કશેલાત ંુ શળે ? ઄ભથ૊ ત૊ વ૊નફાઆ જામ છે તમીં આંસડુ ાં
઩ાડછ !”
P a g e | 26
“રૂ઩ી ! ભાયી ફ૊ન ! બરી થઆને શવ ભા, તે ભારં ુ એટલ ંુ લેણ ફા઩ન
ુ ે કશી અલ.
ભાયે નથી ઩યણવ.ંુ ”
“઩ણ કાંઆ કાયણ ?”
“કાયણ કં આ નરશ, ફવ, ભાયે નથી ઩યણવ,ંુ ” એટલ ંુ કશેતાં કશેતાં લીકભવીના ડ૊઱ા
ઈ઩ય ઝ઱ઝણ઱માં પયી લળ્માં.
ંુ ે, બાઆ ! તાયા
“ય૊આ ળીદ ઩ડય૊, લીયા? ભાયા વભ ! ફ૊નના વભ ! ખભા તન
ભનભાં શ ંુ થામ છે , ફા઩ા ફ૊ર ત૊ ખય૊ !”
એટલ ંુ કશીને રૂ઩ી ઩૊તાની ઓઢણીના ઩ારલથી બાઆના આંસ ુ લ ૂછલા રાગી.
બાઆન ંુ ય૊ત ંુ રૂ઩ાળં ભ૊ઢું ફે શાથભાં ઝારી રીધ.ંુ બાઆના ગાર ઈ઩ય ઩૊તાન૊
P a g e | 27
ગાર ઩ં઩ા઱ીને ઩ ૂછલા રાગી “ભને ભયતી દે ખ, બાઆ ! ફ૊ર ! શ ંુ છે ? વ૊નફાઆ

નથી ગભતી ? એન ંુ કાંઆ શીણ ંુ વાંબળ્ય ંુ છે ?”
લીકભવીની આંખ૊ભાં આંસ ુ લધ્માં. ફશેનન ંુ શૈય ંુ ઩ણ કાંઆ વભજ્મા લગય બયાઆ
અવય.ંુ
઄ઢાય લયવની બયજ૊ફન ઄લસથાએ ઩શોંચેરા દીકયાના શલલાશ ભાટે બઢ્ઢુ ૊ ફા઩
તૈમાયી કયત૊ શત૊. ઄ને અ ઩શેરીછે લ્રી લાયન૊ દીકય૊ ઩યણાલલા શયખ થકી
ગાંડીઘેરી ફની ગમેરી ઘયડી ભાએ ત૊ અખા ખ૊યડા પયતા ઓ઱ી઩ા, ગાય-
ગ૊યભટી, દ઱લાં—બયડલાં ને ચાક઱ા-ચંદયલાની ળ૊બા લગે યે અદયી દીધ ંુ શત.ંુ
રૂ઩ીફશેન શયતાં ને પયતાં બાઆનાં ગીત૊ જ ગામા કયતી. એભાં ફીના ફની.
P a g e | 28
બાઆન૊ વંદેળ૊ રઆને ફશેન ફા઩ ુ ઩ાવે ગઆ, ફ૊રી, “ફા઩ ુ ! બાઆ કશે છે નથી
઩યણવ.ંુ ”
“નથી ઩યણવ ંુ !” ડ૊વ૊ શવી ઩ડય૊
“વાચે જ, ફા઩,ુ શવલા જેવ ંુ નથી. બાઆ ય૊ત૊‖ત૊ !”
ં ૂ રેતાં રેતાં ઩ ૂછ્ુ:ં “઩ણ કાયણ શ ંુ છે

ડ૊વાએ લીકભવીને ફ૊રાવમ૊. શ૊કાની ઘટ
?”
લીકભવીની ઩ાં઩ણ ધયતી ખ૊તયતી શતી:એનાથી કાંઆ જલાફ દૈ ળકામ૊ નરશ.
ંુ ે ઠેકાણ ંુ ન ગભત ંુ શ૊મ ત૊ ફીજે લેળલા઱ કયીએ.”

“તન
P a g e | 29
“ના, ફા઩,ુ આ કાયણ નથી.”
“તમાયે શ ંુ કાયણ છે ? શલે ત૊ હું ભાંડ ભાંડ એકાદ ઩છે ડ૊ પાડીળ; ઄ને તાયી ભા
઩ણ ખયું ુ ઩ાન ગણામ. ઄ભને ઄લતાય ધયીને અ ઩શેર૊છે લ્ર૊ એક રા‖લ૊ ત૊
ુ યળે.”
રેલા દે , ફા઩ ! ઄ભાયાં ભ૊ત સધ
ફા઩ન ંુ દમાભણ ંુ ભોં દે ખીને લીકભવી ઘડીબય ઩૊તાન ંુ દુ:ખ લીવમો. ચ ૂ઩ યશીને
ચાલ્મ૊ ગમ૊. ફા઩ે ભાન્ય ંુ કે દીકય૊ ભાની ગમ૊. ક૊આને ફીજ૊ કળ૊મ લશેભ ન
ગમ૊. ક૊આને વાચી લાતન ંુ ઓવાણ ઩ણ ન ચડ્.ંુ
રગન થઆ ગમાં. વ૊઱ લયવની વ૊નફાઆ વાવયે અલી. અંતય પાટ પાટ થત ંુ
શત.ંુ
P a g e | 30
અજે ભે઱ા઩ની ઩શેરી યાત શતી. ભીઠી ટાઢ, ભીઠી વગડી ઄ને ભીઠાભાં ભીઠી
પ્રીતડી: એલી ભશા ભરશનાની ગ઱તી યાત શતી. ચ૊ખ્ખા અબભાં ચાંદ૊ ને
ુ ા ઩ગ દાફીને
ચાંદયડાં નીતયતાં શતાં. એલી ભશા ભરશનાની યાતને ઩શ૊યે ફા઩ન
લીકભવી ઓયડે અવમ૊. ઩૊તે જાણે ચ૊યી કયી શ૊મ એભ ર઩ાત૊ ર઩ાત૊ અવમ૊.
ઉબ૊ થઆ યહ્૊. અળાબયી વ૊નફાઆએ ધણીના ભોં ઩ય રગનની ઩શેરી યાતનાં
તેજ દીઠાં નરશ. નાન઩ણના ઉભ઱કા જાણે ક્ાં ઉડી ગમા છે ! ઩ ૂછ્ું “કાં અમય
! શ ંુ થઆ ગય?ંુ ”
લીકભવી ગ઱ગ઱૊ થઆ ગમ૊; થ૊ડી લાય ત૊ લાચા જ ઉઘડી નરશ, શ૊ઠે અલીને
લેણ ઩ાછાં ક૊ઠાભાં ઉતયી ગમાં.
વ૊નફાઆ ઢૂકડી અલી, કાંડું ઝાલ્ય.ંુ
P a g e | 31
“ત ંુ ભને ઄ડીળ ભા !અમયાણી ! હું નકાભ૊ છં.”
“કાં ?”
ુ ુ ઴ાતણભાં નથી. ભાફા઩ને ભેં ઘણી ઘણી ના ઩ાડી‖તી, ઩ણ ક૊આએ ભારં ુ

“હું ઩ર
કહ્ ં ુ ભાન્ય ંુ નરશ. ક૊આ ભાયા ઩ેટની લાત વભજ્ય ંુ નરશ.”
“તે ઩ણ શ ંુ છે ?”
“ફીજુ ં ત૊ શ ંુ કરં ુ ? અણ ંુ અલે તમાં સધ

ુ ી ત૊ તાયે ય૊કાવ ંુ જ ઩ડળે ! ઩છી
ભાલતય જઆને ફીજ૊ શલલાશ ગ૊તી રેજે. ભેં તને ફહુ દખી કયી. બાગ્મભાં ભાંડ્ ંુ
શભથ્મા ન થય.ંુ ”
P a g e | 32
“઄યે અમય ! અભ ળીદ ફ૊ર૊ છ૊? એથી શ ંુ થઆ ગય?ંુ કાંઆ નરશ.અ઩ણે ફે

જણાં બે઱ાં યશીને શરયબજન કયશ.ંુ ” વાંબ઱ીને લીકભવીન૊ ચશેય૊ ચભક્૊. લ઱ી
ઝાંખ૊ ઩ડીને ફ૊લ્મ૊ : “ના, ના, તારં ુ જીલતય નશીં ફગાડું.”
“ભારં ુ જીલતય ફગડળે નરશ, સધ

ુ યળે. તભ બે઱ી સખ
ુ ભાં યશીળ. ફીજી લાત ંુ ભેરી
દ્ય૊.”
ુ ુ ઴ને સલ
ખ૊઱ાભાં ભાથ ંુ રઆને ભ૊લા઱ા ઩ં઩ા઱તાં ઩ં઩ા઱તાં સ્ત્રીએ ઩ર ુ ાદી દીધ૊.
શલકાય વંક૊ડીને ઩૊તે ઩ણ નીંદયભાં ઢ઱ી. ક૊રડમાના દીલાની જ્મ૊ત ફેમ જણાંનાં
શનદો઴ ભ૊ઢાં ઈ઩ય અખી યાત યભતી શતી.
એલી એલી નલ યાત૊ લીતી ગઆ. દવભે રદલવે ભાલતયને ઘેયેથી વ૊નફાઆન૊
બાઆ ગાડું જ૊ડીને ફશેનને તેડલા અવમ૊ ઄ને દવભી યાતે લીકભવીએ
P a g e | 33
વ૊નફાઆને યજા દીધી “ત ંુ સખ

ુ ેથી જા. હું યાજીખળ
ુ ીથી યજા દઉં છં. શઠ કય ભા.
ઉગ્મ૊ એને અથભતાં લાય રાગળે.”
“અમય ! ધક્ક૊ દઆને ળીદ કાઢ૊ છ૊ ? ભાયે નથી જાવ.ંુ તભાયી જ૊ડે જ યશેવ ંુ છે .
ભાયે ફીજુ-ત્રીજ
ં ુ ં કાંઆ નથી કયવ.ંુ ”
ધણીના ઩ગ ઝારીને વ૊નફાઆ ચ૊ધાય ય૊આ ઩ડી. એભ ને એભ આંખ ભ઱ી ગઆ.
વલાયે ઉઠીને ગાડા વાથે શ઩મયના કુ ટુંફની જે ક૊આ છ૊ડી અલેરી તેની ભાયપત
ંુ ે ―ભને તેડી જાળ૊ ત૊ ભારં ુ વારં ુ નરશ થામ. ભાયે રાખ
઩૊તાના બાઆને કશેલયાવયક
લાતે ઩ણ અલવ ંુ નથી. તભે લે઱ાવય ઩ાછા ચાલ્મા જાલ.’
P a g e | 34
બાઆને કાયણ વભજાણ ંુ નરશ. ઩ણ એને રાગ્ય ંુ કે અગ્રશ કયીને ફશેનને તેડી
જલાથી ઘયભાં કાંઆક ક્રેળ થલાન૊ શળે, એટરે એણે લેલાઆને કહ્:ં ુ “લજવી
઩ટેર ! ભાયાથી ભ ૂરભાં તેડલા ઄લાઆ ગય ંુ છે . ઩ણ અ ત૊ કમય
ુ તા ચારે છે એ
લાતન ંુ ભને ઓવાણ નશ૊ત.ંુ શલે પયી લાય તેડલા અલીળ.” એટલ ંુ કશીને બાઆએ
ગાડું ઩ાછં લાળ્ય.ંુ
ુ ના રદલવ૊
લજવી ને યાજીફાઆ, ડ૊વા-ડ૊વી ફેમ શલે જગ જીતમાં શ૊મ એલા સખ
શલતાલે છે . વાભી ઓળયીએ ફેઠાં ફેઠાં ફેમ ડ૊વરાં ઩૊તાની ડાશીડભયી દીકયા-
લહુના રડરન૊ લ઱ાંક જ૊મા કયે છે . ઩ય૊રઢમે લહુની ઘંટી પયે છે ; સ ૂયજ ઉગ્મે લહુ
લર૊ણ ંુ ઘભ
ુ ાલે છે ; બેંવ૊ દ૊લે છે , લાવીદાં લા઱ી પણ઱ય ંુ ફર જેવ—
ંુ છીંક અલે
ંુ ચ૊ખ્ખ ંુ ફનાલે છે . ભ૊તી બયે રી ઇંઢ૊ણીએ ત્રાંફાળ શેલ્મનાં ફેડાં રઆ અલે
તેવ—
છે , ને ઩ાછા દવ જણના ય૊ટરા ટી઩ી નાખે છે . નાની લહુ લીજ઱ી જેલી ઘયભાં
P a g e | 35
ઝફકાયા કયી યશી છે . શ ંુ એન ંુ ગયવ ંુ ભ૊ઢું ! વાસ-ુ વવયાને શેતનાં ઝ઱ઝણ઱માં

અલી જામ છે . લાત૊ કયે છે :
“શલે ત૊. અમયાણી ! એક લાત ભનભાં યશી છે , અ રૂ઩ીને ક૊આ વારં ુ ઠેકાણ ંુ ભ઱ી
જામ.”
“એની રપકય અ઩ણે ળી ઩ડી છે , અમય ? એને બાઆ જેલ૊ બાઆ છે . અપયડ૊
રૂ઩ીને ઠેકાણે ઩ાડળે.”
ુ ભાં ફે‖નન ંુ સખ
“઩૊તાના સખ ુ લીવયી ત૊ નરશ જામ ને ?”
“઩ણ ભાયી ચતયુ લહુ ક્ાં લીવયલા દ્યે એલી છે ?‖
“અમયાણી! ત૊મ એક ઄ફરખા યશી જામ છે , શ૊ !”
P a g e | 36
“ળી ?”
“અ ખ૊઱૊ ખારી છે આ નથી ગભત.ંુ કાલ ંુ કાલ ંુ ફ૊રત ંુ શ૊મ, ખ૊઱ા ખદ

ં ૂ ત ંુ શ૊મ.
મ ૂછ્ું ખેંચત ંુ શ૊મ — એવ ંુ બગલાન અ઩ે એટરે ફવ. એલા થ૊ડાક દી જ૊આ ને
જામેં એટરે વદગશત.”
“અ઩ળે,અમય ! ભાય૊ લા‖ર૊ આ મે અ઩ળે. અ઩ણે ભાથે લા‖રાજીની ભશેય છે .”
વતજુણગમાં વ ૃદ્ધ ધણી-ધણણમાણી અળાને તાંતણે જીલ ટીંગાડીને જીલતાં શતાં.

એને ભામરા બેદની ખફય નશ૊તી. બાદયકાંઠાની લાડીઓ ગશેકતી શતી. રીરી
ઘટાભાં ઩ંખી ભા઱ા નાખતાં શતાં. અઘે અઘે ઉની લ ૂ લાતી શતી. ઄ને તયસમાં
શયણાં ઝાંઝલાંનાં જ઱ને ર૊બે દ૊ડયાં જતાં શતાં.
P a g e | 37
લીકભવી વાંતી શાંકત૊ શાંકત૊ઉબ૊ યશી જામ છે , વભજ્મા લગય ફ઱દની યાળને
ુ ને ભેં ય૊઱ી નાખ્મા. અલા
ખેંચી યાખે છે , શલચાયે ચડે છે , “અ ઄સ્ત્રીનાં રૂ઩-ગણ
વ૊જા ળી઱ને ભાથે ભેં કુ લાડ૊ ભામો. અ ફધ ંુ ભેં શ ંુ કયી નાખ્ય ંુ ?..... ભાણવ૊ને ભેં
ુ ુ ઴ાતણ લગયના ઩ર
લાત૊ કયતા વાંબળ્મા છે કે ઩ર ુ ુ ઴ે ત૊ ઄સ્ત્રીનાં લ ૂગડાં ઩શેયી
઩ાલૈમાના ભઠભાં ફેવવ ંુ જ૊લે. નરશ ત૊ વાત જન્ભાયા એલા ને એલા અલે. હું
ુ ી થળે. ઩ણ ભાયાં
બાગી જાઉં? અ ઄સ્ત્રી ઩ણ ભાયા પાંવરાભાંથી છૂટીને સખ
ઓશળમા઱ાં ભાં ફા઩ન ંુ ને ભાયી ઩ંખણી ફ૊નન ંુ શ ંુ થાળે?‖ શનવાવ૊ મ ૂકીને
લીકભવી લ઱ી ઩ાછ૊ વાંતીડે લ઱ગત૊ ઩ણ એને જ ં઩ નશ૊ત૊.
ચાય઩ાંચ ભરશના અભ ચાલ્ય.ંુ તેલાભાં લજવી ડ૊વ૊ ગજ

ુ યી ગમ૊. યાજી ડ૊વી
઩ણ એની ઩છલાડે ગમાં. શલે લીકભવીન૊ ભાયગ ભ૊ક઱૊ થમ૊.
P a g e | 38
યાતે જ એણે લાત ઈચ્ચાયી : “તને ઘણા ભરશના થઆ ગમા. ભાલતય ગઆ નથી.
તે દી તાય૊ બાઆ ફા઩ડ૊ ક૊ચલાઆને ઩ાછ૊ ગમેર૊; તાયાં ભાલતય ઩ણ ક૊ચલાતાં
ુ ીથી એક આંટ૊ જઆ અલ ને !”
શળે. ભાટે યાજીખળ
“શં, તભે ભને પ૊વરાલ૊ છ૊. ભાયે નથી જાવ.ંુ ”
“ના ના, ત ંુ લશેભા નરશ. રે, હુંમ બે઱૊ અવ.ંુ ”
“શા, ત૊ જઆ અલીએ.”
ગાડું જ૊ડીને ફેમ જણાં ચાલ્માં. વ૊નફાઆનાં ભાલતયને અજ વ૊નાન૊ સ ૂયજ

ઉગ્મા જેવ ંુ થય.ંુ ઩શનમાયીઓનાં ને ચ૊યે ફેઠેરાં ભાણવ૊નાં ભોંભાં ઩ણ એક જ
લાત શતી કે “કાંઆ જ૊ડરી જાભી છે ! કાંઆ દીન૊નાથ ત્રૂઠય૊ છે !”
P a g e | 39
લીકભવીએ ઩૊તાના વવયાને એકાંતે રઆ જઆને પ૊ડ ઩ાડય૊: “ભાયે નગય જઆને
ુ ીથી છ૊ડું છં. ભેં ભશા઩ા઩ કયું ુ છે . શલે
઩ાલૈમાના ભઠભાં ફેવવ ંુ છે . હું યાજીખળ
વારં ુ ઠેકાણ ંુ ગ૊તીને ઝટ અ઩ી દે જ૊.”
લાત વાંબ઱ીને વ૊નફાઆન૊ ફા઩ વભવભી યહ્૊. એને ઩ણ વરાશ દીધી

કે “વાચ,ંુ બાઆ, નગય જઆને કયભ ધ૊લ૊. તે શલના ભડ
ં ૂ ા ઄લતાયન૊ અય૊ નથી.”
ફા઩ ણફચાય૊ વ૊નફાઆના ભનની લાત નશ૊ત૊ જાણત૊. એણે ભાન્ય ંુ કે દીકયીના
દુ:ખન૊ ઩ણ ઈ઩ામ થઆ ળકળે. એણેમ લાત ઩ેટભાં યાખી રીધી.
ફીજે રદલવે લાળ કયીને વહુ સ ૂઆ ગમાં. ઩ય૊ણા તયીકે લીકભવીની ઩થાયી ત૊
પ઱ીભાં જ શતી. ચ૊ભાવાની યાત શતી. ભે લયવત૊ શત૊. ક૊આ વંચ઱ વાંબ઱ીને
જાગે તેવ ંુ નશ૊ત.ંુ એલે ટાણે ગાડું જ૊ડીને લીકભવી છાન૊ભાન૊ નીક઱ી ગમ૊.
P a g e | 40
ચ૊ભાવાની યાતનાં તભયાં યસતાની ફેમ દશમે ય૊તાં શતાં. નદીનેયાં ખ઱ખ઱ીને
દ૊ડતાં જાણે કાંઆક ખ૊લાણ ંુ શ૊મ એની ગ૊તણ કયતાં શતાં.
પ્રબાતે જભાઆની ગ૊તણ ચારી તમાયે વ૊નફાઆના ફા઩ે વહુને ફધી લાતન૊ પ૊ડ
઩ાડય૊. વાંબ઱ીને ઘયનાં વહુ નાનાંભ૊ટાંએ શ્વાવ શેઠા ભેલ્મા. ભાએ ભાન્ય ંુ કે
―ભાયી ઩દભણી જેલી દીકયી જીલતા યં ડા઩ાભાંથી ઉગયી ગઆ.‖
અખા ઘયભાં એક વ૊નફાઆન ંુ જ કા઱જુ ં ઘલાણ.ંુ ભનભાં ફહુ ઩સતાલ૊ ઉ઩ડય૊,

ુ લાડી ગમ૊ ? ભને છાની યીતે
―આંઈં હું ળીદ અલી ? ઄યે , ભને બ૊઱લીને ભર
છે તયી ? ભાય૊ ળ૊ ઄઩યાધ શત૊ ?‖ છાની છાની નદીકાંઠે ગઆ; છી઩ય ઈ઩ય
ફેવીને ખ ૂફ ય૊આ રીધ.ંુ શલે ક્ાં જઆને એને ઝાલ ંુ ! ઘણા શલચાય૊ કમાા . ઩ણ
રાજની ભાયી એની જીબ ભાલતય અગ઱ ઉ઩ડી નરશ.
P a g e | 41
થ૊ડા રદલવે ખફય અવમા કે લીકભવી ત૊ ઩૊તાની ઘયવં઩ત કાકાને વોં઩ી,

રૂ઩ીને વાયે ઠેકાણે ઩યણાલલાની ઄ને વં઩ત એના કરયમાલયભાં અ઩લાની
બરાભણ દઆ, ફશેનને ખફય કમાા લગય, ઘ૊ડીએ ચડીને નગયના ભઠભાં ઩ાલૈમ૊
થલા ચાલ્મ૊ ગમ૊ છે .
વ૊નફાઆની યશીવશી અળા ઩ણ કયભાઆ ગઆ. ય૊આ ય૊આને એ છાની થઆ ગઆ.

઩ણ એને વંવાય વમદ્રુ વભ૊ ખાય૊ થઆ ઩ડય૊.એની આંખ વાભેથી એક ઘડી ઩ણ
અમયન ંુ ભોં ઄઱ગ ંુ થાત ંુ નથી.
થ૊ડે રદલવે તમાંથી દવ ગાઈ દૂ યના એક ગાભડાના ઘયબંગ થમેરા એક રખભળી

નાભના અફરૂદાય અશીયન ંુ ભાગ ંુ અવય.ંુ ફા઩ે દીકયીના દુ:ખન૊ અંત અવમ૊
વભજી ભાગ ંુ કબ ૂર કયું ુ . ભાએ દીકયીને ઩શેયાલી-ઓઢાડી વાફદે કયી. ભીઠડાં
P a g e | 42
રઆને ભા ફ૊રી કે “ફા઩ !ભાયા ફર ! શરયની ભ૊ટી ભે‖ય, તે તાય૊ બલ ફગડત૊

યશી ગમ૊.”
વ૊નફાઆન ંુ અંતય લીંધાઆ જાત ંુ શત,ંુ ઩ણ એની છાતી ઈ઩ય જાણે એલ૊ બાય ઩ડી
ગમ૊ કે ઩૊તે કાંઆ ફ૊રી જ ન ળકી. નલા ધણીની વાથે નલે ઘેય ચારી.
શળમા઱ાના રદલવ૊ છે , અબભાંથી કું જડાંએ નીચે ઉતયીને જાણે ઩ાત઱ી જીબે
વંદેળ૊ દીધ૊ કે ભે ગમ૊ છે , રશાણી ઩ડી ગઆ છે , ગાભડાં ખારી થઆને વીભ૊
લવી ગઆ છે , ધાનના ડૂંડાં લઢાઆ યહ્ં છે . નીચાં નભીને ભ૊ર લાઢતાં દારડમાં
લચ્ચે લચ્ચે ઩૊ય૊ ખાલા ઉબાં થામ છે ઄ને દાતયડી ગ઱ે લરગાડી દઆને ભીઠી
ચરભ૊ ઩ીએ છે . છ૊ડીઓ એકફીજીને શવતી ગામ છે :
ઓલ્મા ઩ાંદડાને ઈડાડી ભેર૊
P a g e | 43
શ૊ ઩ાંદડું ઩યદે ળી !
ઓરી ભ૊તડીને ઈડાડી ભેર૊
એન૊ વાવય૊ અણે અવમા
ભાયા વાવયા બે઱ી નૈં જાઉં
એન૊ ઩યણ્મ૊ અણે અવમા
P a g e | 44
ભાયા ઩યણ્મા બે઱ી ઝટ જાઉં
઩ંખી ઉડે છે . ટ૊મા શ૊કાયે છે . ચ૊ભાવાભાં ધયામેરી ટાઢી ઩૊ચી બોં કઠણ ફની
ૂ ૊એ વાંતીડાં જ૊ડી દીધાં છે .
જામ તે ઩શેરાં ખેડી નાખલા ભાટે ડાહ્ા ખેડત
રખભળીએ ઩ણ ખ઱ાભાં ડૂંડાં નાખી ઩૊તાના ખેતયભાં શ઱ જ૊ડ્ ંુ છે . અઘેડ

ઉંભયન૊ રોંઠક૊ અદભી વાંતીડે રૂડ૊ રાગે છે . એના ખેતયની ઩ાવે થઆને જ એક
ગાડા-ભાયગ જત૊ શત૊. તે ભાયગે ગાભભાંથી એક બતલાયી ચારી અલે છે . એ
P a g e | 45
બતલાયી વ૊નફાઆ છે . ફ઩૊યટાણે, વાંતી છૂટલાને વભમે, વ૊નફાઆ નલા ધણીને

ખેતય બાત રઆ જામ છે . ધીયાં ધીયાં ડગરાં બયે છે .
વાભેથી ઩ાલૈમાન ંુ એક ટ૊ળં તા઱૊ટા લગાડત ંુ ચાલ્ય ંુ અલે છે . એને દે ખતાં જ

વ૊નફાઆને લીતેરી લાત વાંબયી અલી. તયીને ઩૊તે ટ૊ળં લટાલી ગઆ. તમાં ત૊
દીઠું કે ટ૊઱ાની ઩ાછ઱ અઘેય૊ક એક જુલાન ઘ૊ડીએ ચડીને ધીભ૊ ધીભ૊ ચાલ્મ૊
અલે છે . ધણીના ખેતયને ળેઢે છીંડી ઩ાવે વ૊નફાઆ ઉબી યશી. ઄વલાય નજીક
અલતાં જ ઓ઱ખાણ૊.
એ લીકભવી શત૊. ઩ાલૈમાના ભઠભાં ફેવલા ગમેર૊. સ્ત્રીનાં લ ૂગડાં ઩શેયલાની

ુ ફ છ ભરશના સધ
ભાગણી કયે રી, ઩ણ ભઠના શનમભ મજ ુ ુ ઴લેળે જ વાથે
ુ ી ત૊ ઩ર
ુ ુ ઴ાતનની ખ૊ટની ખાતયી કયાલલાની શતી. શજુ છ ભરશના
યશીને ઩૊તાના ઩ર
P a g e | 46
નશ૊તા લીતમા. લીકભવી ઩ાલૈમાના ટ૊઱ા વાથે ભાગણી ભાગલા નીકળ્મ૊ છે .

જ૊ગ ભાંડયા શળે તે અ ગાભે જ એને અલવ ંુ થય ંુ છે .
ફેમ જણાંએ વાભવાભાં ઓ઱ખ્માં. લીકભવીએ ઩ણ ઘ૊ડી ય૊કી. ફેમ નીચી નજયે
ઉબાં થઆ યહ્ાં. વ૊નફાઆની આંખ૊ભાંથી આંસ ુ ચારલા રાગ્માં. અંતે એના શ૊ઠ
ઉઘડયા:”અભ કયવ‖ંુ ત ંુ ?”
“ત ંુ સખ
ુ ી છ૊ ?” લીકભવીથી લધ ુ કાંઆ ન ફ૊રાય.ંુ
ુ ી જ શતી. છતાં શ ંુ કાભે ભને યઝ઱ાલી ?‖

”હું ત૊ સખ
”તમાયે શ ંુ તાય૊ બલ ફગાડું?”
”ફગાડલાભાં શલે ળી ફાકી યશી, અમય ?”
P a g e | 47
ુ યી આંખે ફેમ જણાં ઉબાં છે . ખેતયને વાભે ળેઢે રખભવી વાંતી શાંકત૊
આંસબ
શત૊ તે વાંતી ઉભ ંુ યાખીને અ ફધ ંુ જ૊આ યહ્૊ છે . ઩૊તાની
સ્ત્રીને ઄જાણ્મા જણ વાથે ઉબેરી બા઱ીને એની આંખ૊ લશેભાતી શતી.
લીકભવીએ ઩ ૂછ્ુ,ં “બાત જા છ૊ ?તારં ુ ખેતય ક્ાં છે ?”
“અ જ ભારં ુ ખેતય.”
“વાંતી શાંકે છે એ જ તાય૊ ધણી?”
“શા, શલે ત૊ એભ જ ને !”
“જ૊, તાય૊ ધણી આંઈં જ૊આ યહ્૊ છે . ણખજાળે. ત ંુ શલે જા.”
P a g e | 48
“જાઆળ ત૊ ખયી જ ને ! કશેવ ંુ શ૊મ તે બરે કશે. ઩ણ અમય...! અમય ! તભે ફહુ
ફગાડ્ ંુ ! સખ
ુ ે વાથે યશી પ્રભબ
ુ જન કયત ! ઩ણ તભે ભાય૊ ભા઱૊ લીંખ્મ૊. શ ંુ કહું
?”
ચ૊ધાય આંસ ુ ચારી નીકળ્માં છે . લેણે લેણે ગળં રૂંધામ છે . લીકભવીએ જલાફ
લાળ્મ૊, “શલે થલાન ંુ થઆ ગય.ંુ લીવયવ.ંુ ”
“શા, વાચ ંુ લીવયવ ંુ !ફીજુ ં શ ંુ ?”
અઘે અઘે ઩ાલૈમાન ંુ ઩ેડું ઉભ ંુ યશીને લીકભવીની લાટ જુએ છે . ખેતયને ળેઢેથી
રખભવી જુએ છે .
“રે શલે, યાભ યાભ !”
P a g e | 49
વ૊નફાઆ ઄ક઱ાઆ ગઆ. ઘ૊ડીની રગાભ ઝારી રીધી. ઓશળમા઱ી ફનીને

ફ૊રી, “ભારં ુ એક લેણ યાખ૊, એક ટં ક ભાયા શાથન ંુ જભીને જાલ. એટરેથી ભને
ળાંશત લ઱ળે, લધ ુ નરશ ય૊કું .”
“ગાંડી થઆ ગઆ? તાયે ઘેય જભલા અવ,ંુ એ તાય લયને કાંઆ ઩૊વામ ? ને લ઱ી
અ ઩ાલૈમા ઩ણ ન ય૊કામ ત૊ ભાયે એની શાયે ચારી નીક઱વ ંુ જ ઩ડે. ભાટે ભેરી
દે .”
”ના ના, ગભે તેભ થામ, ભારં ુ અટલ ંુ લેણ ત૊ યાખ૊. પયી ભાયે ક્ાં કશેલા
અલવ ંુ છે ?”
“ઠીક, ઩ણ તાય૊ ધણી કશેળે ત૊ જ ભાયાથી ય૊કાલાળે.”
P a g e | 50
એટલ ંુ કશીને એને ઘ૊ડી શાંકી. શનવાવ૊ નાખીને વ૊નફાઆ ખેતયભાં ચારી.
રખભવી વાંતી છ૊ડીને ય૊ટરા ખાલા ફેઠ૊. ક૊ચલાઆને એણે ઩ ૂછ્ુ,ં “ક૊ની વાથે
લાત કયતી‖તી ? કેભ ય૊આ છ૊ ?”
છ ભરશનાથી રૂંધી યાખેલ ંુ અંતય અજ વ૊નફાઆએ ઈઘાડી નાખ્ય.ંુ કાંઆ ફીક ન

યાખી. લીકભવી ઩૊તાન૊ અગર૊ ઘયલા઱૊ છે , ઩૊તાન ંુ શેત શજુમ એના ઈ઩ય
એવ ંુ ને એવ ંુ છે , ઩૊તાને એનાથી જુદું ઩ડવ ંુ જ નશ૊ત,ંુ ઩૊તાને સ ૂતી ભેરીને
છાન૊ભાન૊ ચાલ્મ૊ ગમ૊ શત૊; ઓણચિંત૊ જ અજ આંશીં ભ઱ી ગમ૊; ઄ને ઩૊તે
એને અજન૊ રદલવ ઩૊તાને ઘેય ય૊કાલાના કારાલારા કયતી શતી; છ ભરશનાથી
઩૊તે નલા ધણી વાથે ળયીયન૊ વંફધ
ં ન યાખલાનાં વ્રત રીધેરાં તે ઩ણ એ
જૂની ભામાનાં ભાન વારુ જ છે એ ફધ ંુ જ ફ૊રી નાખ્ય.ંુ ફ૊રતી ગઆ તે લેણેલેણ
ુ મદ્રુ ા ઩ય અરેખાત ંુ ગય.ંુ
એની મખ
P a g e | 51
રખભવી અ સ્ત્રીની વાભે તાકી યહ્૊, ઊંડા શલચાયભાં ઩ડી ગમ૊. વાંતી જ૊ડલાન ંુ
ફંધ યાખીને રખભવી વ૊નફાઆ વાથે ગાભભાં અવમ૊. વાભે ચ૊યાભાં જ
઩ાલૈમાન ંુ ટ૊ળં ફ઩૊યા કયલા ઉતયે લ ંુ શત.ંુ લીકભવી ઩ણ તમાં ફેઠ૊ શત૊. એણે
અ ફેમ જણાં ને અલતાં જ૊માં. એના ભનભાં પા઱ ઩ડી કે શભણાં રખભવી
અલીને કજજમ૊ અદયળે. તમાં ત૊ ઉરટું જ રખભવીએ સલ
ંુ ા઱ે ઄લાજે
કહ્,ં ુ “પ઱ીએ અલળ૊ ?”
લીકભવીને લશેભ ઩ડય૊. ઘેય રઆ જઆને કદાચ પજેત કયળે ત૊ ? ઩ણ ના ન

઩ડાઆ. એક લાય વ૊નફાઆને ભરલાન ંુ ભન થય.ંુ મખ
ુ ીની યજા રઆને બે઱૊
ચાલ્મ૊. ઘ૊ડીને રખભવીએ દ૊યી રીધી.
P a g e | 52
ફીક શતી તે ટ઱ી ગઆ. રખભવીનાં અદયભાન ફીજે ક્ાંમ નશ૊તાં દીઠાં. ક૊ડે
ક૊ડે યાંધેલ ંુ ભીઠું ધાન રખભવીએ ઩ય૊ણાને તાણખેંચ કયીને ખલયાવય;ંુ ઢ૊ણરમા
ને ધડકી ઢા઱ીને ભશેભાનને ફ઩૊યની નીંદય કયાલી; ઄ને ધીયે ધીયે લીકભવીના
ભનની યજેયજ લાત એને જાણી રીધી. લાત૊ભાં વાંજ નભી ગઆ.
ૂ ન ંુ શૈય ંુ શત.ંુ ઝાડલા ઈ઩ય ઩ંખીની ઄ને લગડાભાં શયણાંની

રખભવીભાં ખેડત
શેતપ્રીત એણે દીઠી શતી. ઄ને આંશીં એણે અ ફે જણાંને ઝૂયી ભયતાં જ૊માં. એ
બીતયભાં બીંજાઆ ગમ૊; ઩૊તે વ૊નફાઆ લેયે ઩યણ્મ૊ છે એ લાત જ ભ ૂરી ગમ૊.
એનાથી અ લેદના દે ખી જાતી નશ૊તી.
P a g e | 53
રદલવ અથમ્મ૊ એટરે ઩૊તી ઉઠય૊, પ઱ીભાં ભાતાની દે યી શતી તે ઈઘાડીને ધ ૂ઩

કમો. ભાતાજીની ભા઱ પેયલલા ફેઠ૊. ઩૊તે ભાતાન૊ બગત શત૊. ભ ૂલ૊ ઩ણ શત૊.
ય૊જ ય૊જ વંધ્માટાણે ભાતાને ઓયડે અલીને ઩૊તે જા઩ કયત૊.
અજ ભા઱ા પેયલીને એણે ભાતાજીની સતશુ ત ઈ઩ાડી. ળબ્દ ગાજલા રાગ્મા તેભ
ુ ાડા ઉઠમા.
તેભ એના ળયીયભાં અલેળ અલલા ભંડય૊. ધ ૂ઩ના ગ૊ટેગ૊ટ ધભ
રખભવીની શાક ગાજી ઉઠી. દે લી એની વયભાં અવમાં શતાં.
વ૊નફાઆ઄ ઘયભાં યાંધે છે , તમાં એને શાક વાંબ઱ી. વાંબ઱તાં જ એ ફશાય દ૊ડી
અલી. અમયને ખયા અલેળભાં દીઠ૊. ઩૊તાને ઓવાણ અલી ગય.ંુ લીકભવીને
ઢં ઢ૊઱ીને કહ્,ં ુ “દ૊ડ અમય, દ૊ડ ! ઝટ ઩ગભાં ઩ડી જા !”
P a g e | 54
કાંઆ કાયણ વભજ્મા લગય લીકભવી દ૊ડય૊. ઩ગભાં ભાથ ંુ નાખી દીધ.ંુ ધ ૂણતાં
ધ ૂણતાં રખભવીએ ઩૊તાના ફેમ શાથ એને ભાથે મ ૂકીને અશળ઴ અ઩ી કે “ખભા
! ખભા તુને
ં ફા઩ !”
ભાથે શાથ અડતાં ત૊ ક૊ણ જાણે ળાથી લીકભવીના દે શભાં ઝણઝણાટ થઇ ગમ૊.
ખારી ખ૊ચ઱માભાં દૈ લતન૊ ધ૊ધ લછૂટય૊. રખભવીને ળાંવત લ઱ી એટરે ફેમ
જણા ફશાય નીકળ્મા. રખભવીએ ઩ ૂછ્ું : “કાં બાઇ ! શુ ં રાગયુ?ં શુ ં થામ છે ?”
તેજબમો લીકભવી શુ ં ફ૊રી ળકે ? રૂંલાડી ઊબી થઇ ગઇ શતી. અંગેઅંગભાં પ્રાણ
પ્રગટી નીકળ્મા શતા. ચશેયા ઉ઩ય ળાંવત છલાઇ ગઇ. ભાત્ર એટલું ફ૊રાયુ ં કે
“બાઇ ! ભાયા જીલનદાતા ! ભાતાજીની ભશેય થઇ ગઇ . ભાય૊ નલ૊ અલતાય
થમ૊ !”
P a g e | 55
“ફવ ત્માયે , ભાય૊મ ભનખ૊ સુધમો, હુ ં તયી ગમ૊.” એભ કશીને એણે વાદ કમો,
“વ૊નફાઇ ! ફશાય આલ.”
વ૊નફાઇ આલીને ઊબી યશી. ફધુમ

ં વભજી ગઇ. શુ ં શતુ ં ને શુ ં થઇ ગયુ ં ! આ
વાચુ ં છે કે સ્લપનુ ં ! કાંઇ ન વભજાયુ.ં
“ભાયા ગુના ભાપ કયજે ! તુ ં ઩ગથી ભાથા રગી ઩વલત્ર છ૊. આ તાય૊ વાચ૊
ધણી. સુખેથી ફેમ જણાં ઩ાછાં ઘેય જાલ. ભાતાજી તભને સુખી યાખે અને ભીઠાં
ભોં કયાલે.”
લીકભવી ઉ઩કાય નીચે દફાઇ ગમ૊. ગ઱ગ઱૊ થઇ ગમ૊ અને ફ૊લ્મ૊

“રખભવીબાઇ ! આ ચાભડીના જ૊ડા વવલડાવુ ં ત૊મ તભાયા ઉ઩કાયન૊ ફદર૊
P a g e | 56
ક૊ઇ યીતે લ઱ે તેભ નથી. તભે ભાયે ઘેય ભાયા બે઱ા આલ૊ ત૊ જ હુ ં જાઉં !”
રખભવીએ યાજીખુળીથી શા ઩ાડી.
વલાય થતાં જ ગાડું જ૊ડ્ુ.ં વ૊નફાઇન૊ શયખ શૈમાભાં વભાત૊ નથી. લીકભવી
ગાડાની લાંવે, ઘ૊ડી ઉ઩ય ફહુ જ આનંદભાં, ભનભાં ને ભનભાં રખભવીના ગુણ
ગાત૊ ચાલ્મ૊ આલે છે . લીકભવીને ઘેય ઩શોંચ્મા; એનુ ં આખું કુટુંફ ફહુ જ યાજી
થયુ.ં ફીજે દદલવે રખભવીએ જલાની યજા ભાગી. ઩૊તાના કાકાની વરાશ રઇને
લીકભવીએ ફશેન રૂ઩ીને રખભવી લેયે આ઩લા ઩૊તાન૊ વલચાય જણાવ્મ૊.
રખભવીને આગ્રશ કયીને ય૊ક્૊. રખભવીએ ખુળીથી કબ ૂર કયુ.ું
આવ઩ાવથી નજીકનાં વગાંઓને તેડાલી, વાય૊ દદલવ જ૊લયાલી લીકભવીએ
રૂ઩ીનાં રગન કયી, વાયી યીતે કદયમાલય આ઩ી, ફશેનને રખભવીના બે઱ી વાવયે
લ઱ાલી.
P a g e | 57
16. વાંઆ નેશડી

ભધયાત શતી. ફાયે ભેઘ ખાંગા ફનીને ત ૂટી ઩ડયા શતા, જગતને જાણે ફ૊઱ી દે ળે
એલાં ઩ાણી ઘેયી લળ્માં શતાં. ઊંચે અબ બાંગે તેલા કડાકા-બડાકા, ઄ને નીચે
ભશાવાગયે ભાઝા ભેરી શ૊મ તેવ ંુ જ઱ફંફાકાય:લચ્ચે પક્ત ઊંચા ડુંગયાને ઩ેટા઱ે
નાનાં નેવડાં જ ઄નાભત શતાં. અંધાયે અળાના ઝાંખા દીલા ઘડી ઘડી એ
નેવભાંથી ટભટભતા શતા.
વભજદાય ઘ૊ડ૊ એ દીલાને ઄એંધાણે એંધાણે ડુંગયા઱ જભીન ઩ય ડાફરા

ઠેયલત૊ ઠેયલત૊ ચાલ્મ૊ જામ છે . ઩૊તાના ગ઱ે ફાઝેર૊ ઄વલાય જયીક જ૊ખભાઆ
ન જામ તેલી યીતે ઠેયલી-ઠેયલીને ઘ૊ડ૊ દાફરા ભાંડે છે . લીજ઱ીને ઝફકાયે
P a g e | 58
નેવડાં લયતામ છે . ચડત૊, ચડત૊, ચડત૊ ઘ૊ડ૊ એક ઝૂં઩ડાની ઓવયી ઩ાવે

અલીને ઉબ૊ યહ્૊. ઉબીને એણે દૂ ફ઱ા ગ઱ાની શાલ઱ દીધી.
ુ લાટ દે તા ઩લનભાં ઘ૊ય અંધાયે ઝૂં઩ડીન ંુ કભાડ ઉઘડ્.ંુ અંદયથી એક

સવ
કાભ઱ી ઓઢેરી સ્ત્રી ફશાય નીક઱ી ઩ ૂછ્ું :”ક૊ણ?”
જલાફભાં ઘ૊ડાએ ઝીણી શાલ઱ કયી. ક૊આ ઄વલા઄ય ફ૊રાળ ન અવમ૊.
નેવડાની યશેનાયી શનબામ શતી. ઢૂંકડી અલી. ઘ૊ડાના ભોં ઈ઩ય શાથ પેયવમ૊.
ઘ૊ડાએ જીબેથી એ ભામાળ શાથ ચાટી રીધ૊.
P a g e | 59
“ભાથે ક૊ણ છે , ભાયા ફા઩ ?” કશીને ફાઆએ ઘ૊ડાની ઩ીઠ ઈ઩ય શાથ પેયવમ૊.
રાગ્ય ંુ કે ઄વલાય છે . ઄વલાય ટાઢ૊શીભ થઆને ઢ઱ી ઩ડય૊ છે ઄ને ઘ૊ડાની ડ૊કે
઄વલાયના ફે શાથની ભડાગાંઠ લ઱ી છે .
લીજ઱ીન૊ ઝફકાય૊ થમ૊ તેભાં ઄વલાય ઩ ૂયે ઩ ૂય૊ દે ખાણ૊.
“જે શ૊મ આ ! શનયાધાય છે . આંગણે અવમ૊ છે . જગદં ફા રાજ યાખળે.‖
એટલ ંુ કશી ફાઆએ ઄વલાયને ઘ૊ડા ઈ઩યથી ખેંચી રીધ૊. તેડીને ઘયભાં રઆ
ુ ાડય૊, ઘ૊ડાને ઓળયીભાં ફાંધી રીધ૊.
ગઆ, ખાટરે સલ
અદભી જીલે છે કે નરશ ?ફાઆએ એના શૈમા ઩ય શાથ મ ૂકી જ૊મ૊; ઊંડા ઊંડા
ધફકાયા ચારતા રાગ્મા.સ્ત્રીના અંતયભાં અળાન૊ તણખ૊ ઝગ્મ૊. ઝટઝટ વગડી
P a g e | 60
ચેતાલી. ઄ડામાં છાણાં ઄ને ડુંગયાઈ રાકડાંન૊ દે લતા થમ૊. ગ૊ટા ધગાલી
ધગાલીને સ્ત્રી એ ટાઢાફ૊઱ ળયીયને ળેકલા રાગી ઩ડી. ઘયભાં ફીજુ ં ક૊આ નશ૊ત.ંુ
ુ ી ળેક્,ંુ ઩ણ ળયીયભાં વ઱લ઱ાટ થત૊ નથી. ફેબાન

ળેક્,ંુ ળેક્,ંુ ઩શ૊ય સધ
ુ ુ ઴ને બાન લ઱ત ંુ નથી, છતાં જીલ ત૊ છે . ઊંડા ઊંડા ધફકાયા ચારી યહ્ા છે .
઩ર
“શ ંુ કરં ુ ? ભાયે આંગણે છતે જીલે અ નય અવમ૊, તે શ ંુ ફેઠ૊ નરશ થામ? હું
ચાયણ, ભાયે ળંકય ઄ને ળે઴નાગ વભાં કુ ઱નાં ઩ખાં ઄ને અ શતમા શ ંુ ભાયે ભાથે
ચડળે?‖
ં ૂ ાલા ભાંડય૊. ઈ઩ામ જદત૊ નથી. ભાનલી જેલા ભાનલીન ંુ

ઓણચિંત૊ જીલ મઝ
ખ૊ણ઱ય ંુ ઩૊તાની વાભે ભયલા ઩ડ્ ંુ છે .
P a g e | 61
ઓણચિંત૊ એના અંતયભાં ઄જલાવ ઩ડય૊. ઩શાડ૊ની યશેનાયીને ઩શાડી શલદ્યાન ંુ

ઓવાણ ચડ્.ંુ ઘડીક ત૊ થડકીને થંબી ગઆ.
“પકય નરશ !દીલ૊ ત૊ નથી, ઩ણ આશ્વય ઩ંડે ત૊ અંધાયે મ બા઱ે છે ને ! પકય નરશ.
ૂ ી કામા ફીજે ક્ાં કાભ રાગળે ?઄ને અ ભડું છે , ભારં ુ
અ ભ઱મ ૂતયની બયે રી કડ
઩ેટ છે , પકય નરશ.‖
જુલાન ચાયણીએ ઩૊તાન ંુ ળયીય એ ઠયે રા ખ૊ણ઱માની ઩ડખે રાંબ ંુ કય.ું ુ

ુ ુ ઴ને ળયીયન૊
કાભ઱ીની વ૊ડ તાણી રીધી, ઩૊તાની હંપૂ ા઱ી ગ૊દભાં એ ઩ર
ગયભાલ૊ અ઩લા રાગી.
P a g e | 62
ધીયે -ધીયે -ધીયે ધફકાયા લધ્મા. અંગ ઉનાં થલા રાગ્માં, ળયીય વ઱લળ્ય ંુ ઄ને
ુ ુ ઴ના ભોંભાં દૂ ધ
સ્ત્રીએ ઉબી થઆ લ ૂગડાં વંબાળ્માં. ટ૊મરી બયીબયીને એ ઩ર
ટ૊ય.ંુ
ુ ુ ઴ ફેઠ૊ થમ૊. ચક઱લક઱ ચાયે મ ફાજુ જ૊લા ભાંડય૊.

પ્રબાતે ઩ર
એણે ઩ ૂછ્ું :”હું ક્ાં છં/ તભે ક૊ણ છ૊, ફ૊ન?”
“ત ંુ તાયી ધયભની ફ૊નને ઘેય છ૊, ફા઩ !ફીળ ભા.”
ફાઆએ ફધી લાત કશી. અદભી ઉઠીને એના ઩ગભાં ઩ડી ગમ૊. ફાઆએ
઩ ૂછ્ુ,ં “ત ંુ ક૊ણ છ૊, ફા?”
“ફ૊ન, હું એબર લા઱૊.”
P a g e | 63
“એબર લા઱૊? ત઱ાજુ ં ? ત ંુ દે લયાજા એબર !”
“શા, ફ૊ન. એ ઩ંડે જ. હું દે લ ત૊ નથી, ઩ણ ભાનલીના ઩ગની યજ છં.”
“તાયી અ દળા, ફા઩ એબર ?”
“શ, અઆ, વાત લયવે હું અજ ભે‖ લા઱ી ળક્૊!”
“શ ંુ ફન્ય‖ંુ ત,ંુ બાઆ !”
”વાંઆ નેશડી, નભાય૊ ચાયણ કાર લય “ત઱ાજા ભાથે વાત દુકા઱ ઩ડયા, અઆ
!ભાયી લસતી ધા દે તી શતી. અબભાં ઘટાટ૊઩ લાદ઱, ઩ણ પ૊રં ુ મ ન ઩ડે. ત઩ાવ
કયતાં કયતાં ખફય ઩ડી કે અખી બ૊ભ વ઱ગી યશી છે :તેભાં એજ્ક કાણ઱માય
રીરાડું ચયે છે . કાણ઱માય શારે તમાં રીરાં તયણાંની કેડી ઉગતી અલે છે . અ
P a g e | 64
કોતકુ શ ંુ ?઩ ૂછતાં ઩ ૂછતાં લાલડ ભળ્મા કે એક લાણણમાએ ઩૊તાની જાયની ખાણ૊

ખ઩ાલલા વાટુ શ્રાલકના ક૊આક જશત ઩ાવે દ૊ય૊ કયાલી કાણ઱માયની શળિંગડીભાં
ડગ઱ી ઩ાડી તેભાં દ૊ય૊ બયી, ડગ઱ી ફંધ કયી, ફાયે ભેઘ ફાંધ્મા છે . એ દ૊ય૊
નીક઱ે તમાયે જ ભે‖ લયવે. વાંબ઱ીને હું ચડય૊, ફ૊ન !જગરભાં
ં કાણ઱માયન૊ કેડ૊
રીધ૊. અઘે અઘે નીક઱ી ઩ડય૊. ડુંગયાભાં કાણ઱માયને ઩ાડીને શળિંગડું
ખ૊રાવય,ંુ તમાં ત૊ ભેઘ ત ૂટી ઩ડય૊. હું યસત૊ ભ ૂલ્મ૊, થીજી ગમ૊. ઩છી શ ંુ થય ંુ તેની
ખફય નથી યશી.”
“લાશ યે , ભાયા લીયા ! લાયણાં તાયાં !લધ્ન્માં ફા઩નાં !઄ભય કામા ત઩જ૊ લીય
એબરની !”
“તારં ુ નાભ.ફ૊ન ?”
P a g e | 65
“વાંઆ નેશડી. ભાય૊ ચાયણ કા઱ લયતલા ભા઱લે ઉતમો છે , ફા઩ ! વાત લયવ
શલજ૊ગનાં લીતમાં; શલે ત૊ બેંસ ુ શાંકીને લમ૊ અલત૊ શળે. રાખેણ૊ ચાયણ છે , શ૊
! તાયી લાત વાંબ઱ીને એને બાયી શયખ થાળે, ભાયા લીયા !”
“ફ૊ન! અજે ત૊ શ ંુ અ઩ ંુ ? કાંઆ જ નથી. ઩ણ લીય઩શરી રેલા ક૊ક દી ત઱ાજે

અલજે !”
ંુ ે, લીય ! અલીળ.”
“ખમ્ભા તન
અયાભ થમે એબર લા઱૊ તમાંથી ઘ૊ડે ચડીને ચારી નીકળ્મ૊.
વાત લ઴ે લયવાદ થમ૊ છે . ડુંગયા રીલડ

ુ ા ફની ગમા છે . નદીનેયાં જામ છે
ખ઱ખળ્માં. એલે ટાણે ચાયણ૊ ધ૊ય રઆને ઩યદે ળથી ઩ાછા લળ્મા. ઩૊તાના
P a g e | 66
લશારા ધણીને ઈભ઱કાબયી વાંઆ નેશડીએ એબર લા઱ાની લાત કશી વંબ઱ાલી.
ગાભતયે થી અલતાં તયુ ત જ સ્ત્રીને અ ઩ાયકા ભાણવની લાત૊ ઈ઩ય ઉબયા
ઠારલતી દે ખી ચાયણને ઠીક ન રાગ્ય.ંુ એભાં લ઱ી એને કાને ઩ડ૊ળીએ ફં કી દીધ ંુ
ુ ી ઘયની અંદય ઠાંવેર૊ !
કે ―ક૊આ ઩ાયકા ભયદને તાયી ઄સ્ત્રીએ વાત દી સધ
ચાયણના અંતયભાં લશેભન ંુ શલ઴ યે ડાઆ ગય.ંુ ઩૊તાની કં કુલયણી ચાયણી ઈ઩ય એ
ટાણે કટાણે ણખજાલા ભંડય૊; છતાં ચાયણી ત૊ ચ ૂ઩ યશીને જ ફધાં લેણ વાંબળ્મે
જતી. એને ઩ણ લાતની વાન ત૊ અલી ગઆ છે .
એક રદલવ ચાયણ ગામ દ૊લે છે . ચાયણીના શાથભાં લાછડું છે . ઄ચાનક લાછડું

ચાયણીના શાથભાંથી લછૂટી ગામના અઈભાં ઩શોંચ્ય.ંુ ચાયણ ણખજામ૊. એની
ફધા રદલવની યીવ એ વભે ફશાય અલી. ચાયણીને એણે આંખ૊ કાઢીને ઩ ૂછ્ું
P a g e | 67
ુ ે ક૊ને વંબાયી યશી છ૊?” શાથભાં ળેરાય ંુ (નોંજણ)ંુ શત.ંુ તે રઆને એને
:”તાયા શેતન
વાંઆના ળયીય ઩ય કાયભ૊ પ્રશાય કમો.
ચાયણીના લાંવાભાં પટાક૊ ફ૊લ્મ૊. એન ંુ ભોં રારચ૊઱ ફન્ય.ંુ થ૊ડી લાય એ

઄ફ૊ર ઉબી યશી, ઩ણ ઩છી એનાથી વશેલાય ંુ નરશ. દૂ ધના ફ૊ઘયાભાંથી
ુ ફ૊રી :”શે સ ૂયજ !અજ સધ
અંજણ઱ બયીને અથભતા સ ૂયજ વંમખ ુ ી ત૊ ખભી
ખાધ,ંુ ઩ણ શલે ફવ ! શદ થઆ. જ૊ હું ઩શલત્ર શ૊ઉં ત૊ અને ખાતયી કયાલ૊, ડાડા
!” એભ કશીને એણે ચાયણ ઈ઩ય અંજણ઱ છાંટી. છાંટતાં ત૊ વભ ! વભ !વભ !ક૊આ
અંગાયા છંટાણા શ૊મ તેભ ચાયનને ય૊મ્ર ય૊મ્ર અગ રાગી ઄ને બંબ૊રા ઉઠયા.
બંબ૊રા ફટીને ઩રુ ટ઩કલા રાગ્ય.ંુ ચાયણ ફેવી ગમ૊. નેશડીનાં નેણાં નીતયલા
રાગ્માં.
P a g e | 68
થ૊ડા રદલવભાં ત૊ ચાયણન ંુ ળયીય વડી ગય,ંુ ર૊શી ળ૊઴ાઆ ગય.ંુ આંસ ુ વાયતી
વાયતી નેશડી એ ગંધાતા ળયીયની ચાકયી કયે છે . અખયે એક રદલવ એક
કં રડમાભાં રૂન૊ ઩૊ર કયી, અંદય ઩૊તાનાસલાભીના ળયીયને વંતાડી, કં રડમ૊ ભાથા
઩ય ઈ઩ાડી વતી નેશડી એકરી ચારતી ચારતી ત઱ાજે ઩શોંચી.
યાજા એબરને ખફય કશેલયાવમા. યાજાએ ફશેનને ઓ઱ખી. અદયવતકાયભાં

ઓછ઩ ન યાખી; ઩યં ત ુ ફશેનની ઩ાવે કં રડમાની અંદય શ ંુ શળે ?કં રડમ૊ કેભ એક
ઘડી ઩ણ યે ઢ૊ મ ૂકતી નથી ? છાનીભાની ઓયડાભાં ફેવીને કેભ બ૊જન કયતી
શળે?એલી ઄નેક ળંકાઓ યાજાને ઩ડી.
એકાંતે જઆને એણે ફશેનને ભનની લાત ઩ ૂછી.
P a g e | 69
ફશેને કં રડમ૊ ખ૊રીને એ ગંધાતા ઄ને ગે ગી ગમેરા ચાયણન ંુ ળયીય ફતાવય.ંુ

એબરના ભોંભાંથી શનશ્વાવ નીક઱ી ગમ૊.
“ફ૊ન ! ફા઩ ! અ દળા ?‖
“શા ફા઩ ! ભાયા કયભ !”
“શલે કાંઆ ઈ઩ામ ?”
“તેટરા ભાટે જ તાયી ઩ાવે અલી છં.”
“પયભાલ૊.”
“ફની ળકળે ?”
P a g e | 70
“કય૊ ઩ાયખ ુ !”
ુ ુ ઴ના ર૊શીથી અ ળયીયને નલયાવ ંુ ત૊

“ઈ઩ામ એક જ, બાઆ ! ફત્રીવરક્ષણા ઩ર
જ ભાય૊ ચાયણ ફેઠ૊ થળે.”
”લાશ લાશ ! ક૊ણ છે ફત્રીવરક્ષણ૊ ? શાજયકરં ુ .”
“એક ત૊ ત,ંુ ને ફીજ૊ તાય૊ દીકય૊ ઄ણ૊.”
“લાશ લાશ ફ૊ન ! બાગ્મ ભાયાં કે ભારં ુ રુશધય અ઩ીને હું તાય૊ ચ ૂડ૊ ઄ખંડ
યાખીળ.”
તમાં ત૊ કું લય ઄ણાને ખફય ઩ડી. એણે અલીને કહ્:ં ુ ”ફા઩,ુ એ ઩ણ્ુ મ ત૊ ભને જ
રેલા દ્ય૊.”
P a g e | 71
ુ ન ંુ ભાથ ંુ
ફા઩ે ઩૊તાને વગે શાથે જ તયલાય ચરાલી. ઩ેટના એકના એક ઩ત્ર
લધેયું.ુ ચાયણીન૊ સલાભી એ ર૊શીભાં સનાન કયીને તાજ૊ થમ૊, એબરે પ્રાણ વાટે
પ્રાણ અ઩ીને કયજ ચ ૂકવમાં.
અજ ઩ણ ઄વાંઆ નેશડીન૊ ટીંફ૊ ત઱ાજાથી થ૊ડે અઘે ચાયણ૊ના ફાફરયમાત

ુ એબર-઄ણ૊ નીચેના દુશાભાં ઄ભય ફન્મા છે :
ગાભ ઩ાવે ખડ૊ છે . ઄ને શ઩તા઩ત્ર
વયઠાં ! કય૊ શલચાય, ફે લા઱ાભાં ક્૊ લડ૊ ?
વયન૊ વોં઩ણશાય, કે લાઢણશાય લખાણીએ ?
P a g e | 72
[શે વ૊યઠનાભાનલી, શલચાય ત૊ કય૊. અ એબર લા઱૊ ઄ને ઄ણ૊ લા઱૊—ફેભાંથી

ક૊ણ ચડે ?ક૊નાં લખાણ કયીએ? ઩૊તાન ંુ શળય વોં઩નાય ફેટાનાં, કે વગા દીકયાન ંુ
ભાથ ંુ સલશસતે લાઢી અ઩નાય ફા઩નાં ?]
P a g e | 73
17. શ૊થર
ુ ુ ઴તલની વંગભ-શત્રલેણીવભી
[પ્રેભળોમાની ક૊આ શલયર પ્રશતભાવભી, સ્ત્રીતલ ઄ને ઩ર
ને જગતભાં ક૊આ ભશાકાવમને ળ૊બાલે તેલી અ શ૊થર ઩દ્મણી છૂટાછલામા
રેખ૊ભાં કે નાટક૊ભાં અરેખાઆ ગમાં છતાં તેની કં આક વફ઱ યે ખાઓ ઄ણદ૊યી
યશી છે . શ૊થરન ંુ એ લીવયાત ંુ લીયાંગના઩દ ઩ન
ુ જીલન ભાગે છે —નાટકીમ
ુ વ૊યઠી બાલારેખન દ્વાયા . લ઱ી, એ પ્રેભલીયતલની
ળૈરીએ નરશ,઩ણ શદ્ધ
ગાથાના વંખ્માફંધ દ૊શાઓ ઩ણ વાં઩ડયા છે . એન૊ ઩રયચમ ઩ણ જીલત૊
કયલાન૊ ઈદ્દે ળ છે . દુશાઓ શભશ્ર વ૊યઠી-કચ્છી લાણી ના છે .]
P a g e | 74
કચ્છની ઠકયાત રકમ૊ય કકડાણાને ઩ાદય ત્રંફાળ ઢ૊ર ધડૂકે છે . ભીઠી જીબની
ં ૂ યશી છે . ન૊ફત ગડેડે છે .(ગગડે છે ?) ભાણ઱મે ફેઠેરી ઠકયાણી
ળયણાઆઓ ગજી
઩૊તાની દાવીને ઩ ૂછે છે:”છ૊કયી, અ લાજાં ળેનાં ?”
“ફાઆ, જાણતાં નથી? ફવ૊ ઄વલાયે ઓઢ૊ જાભ અજ અઠ ભરશને ઘેય અલે છે .
એની લધાઆનાં અ લાજાં. ઓઢ૊ બા-- તભાયા દે લય.”
“એભાં અટર૊ ફધ૊ ઈછયં ગ છે ?”
“ફાઆ, ઓઢ૊ ત૊ રકમ૊ય કકડાણાન૊ અતભયાભ. ઓઢ૊ ત૊ ળંકયન૊ ગણ કશેલામ.

એની નાડી ધ૊મે અડાં બાંગે. ઄ને રૂ઩ ત૊ જાણે ઄શનરુદ્ધનાં.”
“ક્ાંથી નીક઱ળે ?”
P a g e | 75
“અખી ઄વલાયી અ઩ણા ભ૊‖ર નીચેથી નીક઱ળે.”
“ભને એભાંથી ઓઢ૊ દે ખાડજે.”
઄વલાયી લાજતેગાજતે શારી અલે છે . ડેરીએ ડેરીએ રકમ૊ય કકડાણાની ફે‖ન-

દીકયીઓ કં કુ-ચ૊ખા છાંટીને ઓઢા જાભનાં ઓલાયણાં રે છે ઄ને વ૊઱ ળણગાય
વજીને ગ૊ખભાં ફેઠેરી જુલાન ભીણરદે અઘેથી કેવયી શવિંશ જેલી શનભા઱
આંખરડીઓલા઱ા દે લયને બા઱ી બા઱ીને ળી ગશત બ૊ગલી યશી છે !
ઓઢે ફગતય બીરડમાં, વ૊નાજી કરડમાં,
ભીન઱દે કે ભામરાં , શૈડાં શરફણરમાં.
P a g e | 76
[શેભની કડીઓ બીડેરા ફખતયભાં ળ૊બત૊ જુલાન જ૊દ્ધ૊ બા઱ીને બ૊જાઆનાં શૈમાં
શારી ગમાં]
“લાશ ઓઢ૊ !લાશ ઓઢ૊ !લાશ ઓઢ૊ !‖ એલાં લેણ એનાથી ફ૊રાઆ ગમાં. વાભૈય ંુ
ગઢભાં ગય.ંુ
પ્રબાતને ઩શ૊યે જદુલંળી જાડેજાઓન૊ દામય૊ જામ્મ૊ છે . વેંથા ઩ાડેરી કા઱ી કા઱ી
ંુ ાની છાકભછ૊઱ ઉડી યશી છે .
દાઢીઓ જાડેજાઓને ભ૊ઢે ળ૊બી યશી છે . કસફ
ુ ાપયીનાં લણાન૊ કયે છે . દે ળદે ળના નલા વભાચાય કશેલા-
ઓઢ૊ જાભ ઩૊તાની મવ
વાંબ઱લાભાં બાઆ ગયકાલ છે . ઩૊તાનાં શ ૂયાતનની લાત૊ લણાલતા ઓઢાની
જુલાની એનામખ
ુ ની ચાભડી ઈ઩ય ચ ૂભકીઓ રઆ યશી છે તમાં ત૊ ફાનડી અલી :
“ફા઩,ુ ઓઢા જાભને ભાયાં ફાઆ વંબાયે છે .”
P a g e | 77
“શા, શા, ઓઢા, ફા઩, જઆ અલ. ત ંુ ને તાયી નલી બ૊જાઆ ત૊ શજુ ભળ્માંમે
નથી.”એભ કશીને બઢ્ઢુ ા જાભ શ૊થીએ ઓઢાને ભીણરદે ને ઓયડે ભ૊કલ્મ૊.
લા઱ે લા઱ે ભ૊તી ઠાંવીને ભીણરદે લાટ જુએ છે . આંખભાં કાજ઱ ચ઱કાયા કયે છે .
ુ ઈ઩ય ઄ને કાંડે અફયણ શીંડ૊઱ે છે . ભ૊ટા ભરશ઩શતને ભાયલા
કાને, કં ઠે, ભજા
જાણે કાભદે લે વેના વજી છે .
ઓઢે કેવરયમાં ઩ેરયમાં, આંગણ ઈજાય૊,
દીઠ૊ દે યજ૊ ભોં તડે, સ ૂય શથમ૊ કાય૊.
[કેવરયમા ઩૊ળાકભાં ળ૊બત૊ દે લય દાખર થમ૊ તમાં ત૊ ઓયડે ઄જલા઱ાં છલામાં.

દે યન ંુ ભ૊ઢું દે ખાતાં સ ૂયજ ઝાંખ૊ ઩ડય૊.]
P a g e | 78
ઓઢે કેવરયમા ઩ેરયમાં, ભાથે ફંધ્મ૊ ભ૊ડ,
દે યબ૊જાઆ અ઩ણે, ભણ઱ય ંુ વયખી જ૊ડ.
[અશાશા ! શલધાતાએ ત૊ ભાયી ઄ને ઓઢાની જ જ૊ડી વયજી ઩ણ ભાયાં ભાલતય

ભ ૂલ્માં]
“ભાતાજી ! ભાયા જીલતયની જાનકીજી !તભે ભાયા ભ૊ટાબાઆના કુ ઱ઈજા઱ણ બરે

અવમાં,” એભ કશીને રખભણજશત જેલા ઓઢાએ ભાથ ંુ નભાવય.ંુ
“શાં, શાં, શાં, ઓઢા જાભ યે ‖લા દ૊,”એભ કશી બ૊જાઆ દ૊ડી, શાથ ઝારીને દે લયને
ઢ૊ણરમા ઈ઩ય ફેવાડલા ભાંડી--
ઓઢા ભ લે ઈફયે , શી ઩રંગ શ઩મ૊,
P a g e | 79
અધી યાતજી ઉરઠમાં, ઓઢ૊ માદ ઄મ૊.
[એ ઓઢા જાભ, ત ંુ વાંબમો ઄ને ઄ધયાતની ભાયી નીંદય ઉડી ગઆ છે . થ૊ડા

઩ાણીભાં ભાછલ ંુ પપડે તેભ પપડી યશી છં. અલ, ઩રંગે ફેવ. ફીજી લાત ભેરી
દે .]
ઓઢ૊ બ૊જાઆની આંખ ઓ઱ખી ગમ૊. દે લતા ઄ડય૊ શ૊મ ને જેભ ભાનલી ચભકે
એભ ચભકીને ઓઢ૊ અઘ૊ ઉબ૊ યહ્૊. “઄યે !઄યે , બાબી !”
ંુ ૊ બા,
શી ઩રંગ શ૊થી શીજ૊, શ૊થી મજ
તેંજી ત ંુ ઘયલાયી શથમે, શથમે ઄વાંજી ભા,
P a g e | 80
[તાયા બયથાય શ૊થીન૊ અ ઩રંગ છે . ઄ને શ૊થી ત૊ ભાય૊ બાઆ, એની ત ંુ

ઘયલા઱ી.઄યે , બાબી, ત ંુ ત૊ ભાયે ભાતાના ઠેકાણે.]
ચોદ લયવ ને ચાય,ઓઢા ઄વાં કે શથમાં,
નજય ખણી શનશાય, શૈડાં ન યમે શાક્લ્માં.
[બાબી ફ૊રી :ભને ઄ઢાય જ લ઴ા થમાં છે . નજય ત૊ કય. ભારં ુ શૈય ંુ શાકલ્ય ંુ યશેત ંુ
નથી.]
ગા ગ૊યણી ગ૊તયજ, બામાશંદી બજ,
એતાં લાનાં તજ્જિએ, ખાદ્ય૊ભાંમ ઄ખજ.
P a g e | 81
[ઓઢે કહ્:ં ુ એક ત૊ ગામ, ફીજી ગ૊યાણી, ત્રીજી વગ૊ત્રી ઄ને ચ૊થી બાઆની સ્ત્રી,
એ ચાયે મ ઄ખાજ કશેલામ.]
ઓઢ૊ ઩ાછ૊ લળ્મ૊. ઄ગ્ગ્નની ઝા઱ જેલી બ૊જાઆ અડી પયી. ફાહુ ઩શ૊઱ા
કમાા ,ઓઢાએ શાથ જ૊ડીને કહ્ ં ુ કે--
ન હુલ યે ન શથમે, ન કઢ એડી ગાર.
ક્ચ૊ રાગે કુ રકે, કેડ૊ ભેરડમાં ભાર.
[એ બાબી, એ ન ફને, એ લાત છ૊ડી દે . કુ ઱ને ખ૊ટ ફેવે.]
”ઓઢા, ઓઢા, યશેલા દે , ભાની જા , નીકય--
P a g e | 82
ઈઢા થીને દુ:ણખમ૊, ઝંઝ૊ થીને દૂ ય,
છંડાઆવ કેય૊કકડ૊, લેંદ૊ ઩ાણીજે ઩ ૂય.
[દુ:ખી થઆ જઆળ. કેયાકકડાના વીભાડા છાંડલા ઩ડળે. ઩ાણીના ઩ ૂયભાં રાકડું

તણામ એભ ફદનાભ થઆ નીક઱વ ંુ ઩ડળે.]
ફ૊લ્મા લગય ઓઢ૊ ચારી નીકળ્મ૊. ભીણરદે બોંઠી ઩ડીને થંબી ગઆ.
“઄યે યાણી ! અ ભ૊‖રભાં દીલા કાં ન ભ઱ે ? અ ઘ૊ય અંધારં ુ કેભ?”
ૂ મ ૂટ ખાટકીભાં ળીદ ઩ડયાં? ને અ લ ૂગડાં ણચયામેરાં કેભ?‖

તભે ટટ
આંસ ૂડાં ઩ાડીને યાણી ફ૊રી :”તભાયા બાઆનાં ઩યાક્રભ !”
P a g e | 83
“ભાય૊ રખભણ જશત ! ભાય૊ ઓઢ૊ ?”
“ઠાક૊ય, ભને ઄પીણ ભગાલી અ઩૊. ઘ૊઱ીને ઩ી જાઉં . તભાયા રખભણજશતને

ુ ીથી. તભાયા યાજભશેરભાં યજ઩ ૂતાણી નરશ યશી ળકે.”
જા઱લજ૊ ખળ
બઢ્ઢુ ૊ શ૊થી સ્ત્રીચરયત્રને લળ થઆ ગમ૊. વલાય ઩ડ્ ંુ તમાં કા઱૊ જાંબભ

ુ ૊ય ઘ૊ડ૊
઄ને કા઱૊ ઩૊ળાક ઓઢાની ડેરીએ શજય છે .
દે ળલટાની તૈમાયી કયતાં ઓઢાને ભીણરદે એ પયીલાય કશેલયાવય ંુ :
ંુ લેણ,(ત૊)લે‖તા રદા લારયમાં,

ભાને મજા
શથમે ઄વાંજ૊ વેણ, ત૊ તજ ભથ્થે ઘ૊રયમાં.
P a g e | 84
[શજુ ભાયાં લેણ ભાન, ત૊ તાયા લશેતા ઈચા઱ાને ઩ાછા લાળં , જ૊ ભાય૊ શપ્રમતભ
થા, ત૊ તાયા ભાથે હું ઘ૊઱ી જાઉં]
શભમા બયીને ભાર, ઓધે ઈચાયા બમાા,
ખીયા, તોં જુલાય, વ૊ વ૊ વરામ ંુ વજણાં.
[ઊંટને ભાથે ઩૊તાની ઘયલખયી નાખી, કા઱૊ ઩૊ળાક ઩શેયી, કા઱ે ઘ૊ડે વલાય
થઆ, ઩૊તાના ફવ૊ ઄વલાયને રઆને ઓઢ૊ દે ળલટે ચારી નીકળ્મ૊ ઄ને રકમ૊ય
કકડાણાના ખીયા નાભના ડુંગયની શલદામ રેતાં ઓઢાએ ઈચ્ચાય કમો કે, શે બાઆ
ખીય, શે ભાયા સલજન, તને અજ વ૊ વ૊ વરાભ૊ કરં ુ છં.]
ખીયાં, તોં જુલાય, વ૊વ૊ વરામ ંુ વ઩યી,
P a g e | 85
ત ંુ નલરખ૊ શાય, ઓઢાને શલવારયમ૊.
઩૊તાના ભશળમાઆ લીવ઱દે લ લઘેરાની યાજધાની ઩ીયાણા ઩ાટણ (ધ૊઱કા)ની

અંદય અલીને ઓઢે અળય૊ રીધ૊ છે . એક રદલવ ફન્ને બાઆઓ ખાલા ફેઠા છે .
બ૊જનની થા઱ી અલીને ફટકું બાંગીને લીવ઱દે લે શનવાવ૊ ભેલ્મ૊.
ખાલા ફેઠ૊ ખેણ, લીવ઱ે શનવાવ૊ લમ૊,
લડ૊ ભથ્થે લેણ, ણફમ૊ ફાંબણણમા તણ૊
“ ઄યે શે બાઆ લીવ઱દે લ ! ઄ન્નદે લતાને ભાથે ફેવીને ઊંડ૊ શનવાવ૊ કાં નાખ્મ૊
?એલડાં ફધાં તે ળાં ગપ્ુ ત દુ:ખ છે તાયે , ફેરી ?” ઓઢાએ બાઆને ઩ ૂછ્ુ.ં
P a g e | 86
લીવ઱દે લે જલાફ દીધ૊ કે “શે ફેરી, ફાંબણણમા ફાદળાશના ભે‖ણાં ભાયે ભાથે
યાત-રદલવ ખટક્ા કયે છે નગયવભ૊આની વાતલીસ ંુ વાંઢય૊ જ્માં સધ
ુ ી હું ન કાઢી
અવ,ંુ તમાં સધ
ુ ી હું ઄નાજ નથી ખાત૊, ધ ૂ઱ પાકું છં.”
”ફાંબણણમાની વાંઢ્ ંુ ?ઓશ૊, ઩ાયકયની ધયતી ત૊ ભાયા ઩ગ ત઱ે ઘવાઆ ગઆ.

઩રકાયાભાં વાંઢ્ ંુ લા઱ીને શાજય કરં ુ છં. ભાયા ફવ૊ જણ ફેઠા ફેઠા તાયા ય૊ટરા
ચાલે છે , એને શક કયી અવ.ંુ ”એભ કશીને કટક રઆને ઉ઩ડય૊
ઓઢે વયલય ઩ાય, નજય ખણી શનમારયય,ંુ
એક અલે ઄વલાય, નીર૊ નેજ૊ પરુરકમ૊.
P a g e | 87
એક ત઱ાલડીને અયે ઓઢ૊ જાભ તડકા ગા઱લા ફેઠેર છે . લામયાભાં લ ૂ લયવે

છે . શયણાંનાં ભાથાં પાટે એલી લયા઱ ધયતીભાંથી નીક઱ે છે . એભાં આંખ૊ ભાંડીને
ઓઢે જ૊ય ંુ ત૊ તડકાભાં એક ઘ૊ડેવલાય ચાલ્મ૊ અલે છે . અવભાનને ભા઩ત૊
એન૊ બાર૊ યભત૊ અલે છે . રીરી ધજા પયકે છે . ઄વલાયના અંગ ઈ઩યન ંુ કવેલ ંુ
ફખતય ઝ઱કાયા કયત ંુ અલે છે . કક
ૂ ડાની ગયદન જેવ ંુ ઘ૊ડાન ંુ કાંધ, ભાથે ફેઠેર
ં ૂ ડાન૊ ઉડત૊ ઝંડ૊, એભ એક ઄વલાય, ત્રણ-ત્રણ
઄વલાય, ઄ને ઘ૊ડાના ઩છ
઄વલાય૊ દે ખાડત૊ અલે છે . વીભાડા ઈ઩ય જાણે ફીજ૊ સ ૂયજ ઉગ્મ૊ !
ુ ાપયન૊ ઘ૊ડ૊
ઓઢાના ઄વલાય ભાંશ૊ભાંશી લશેંચણ કયલા ભંડયા : “બાઆ, આ મવ
ભાય૊ !”---“ઘ૊ડાન૊ ચાયજાભ૊ ભાય૊ !”--- “઄વલાયન ંુ ફખતય ભારં ુ ! -- અદભીન૊
઩૊ળાક ભાય૊ !”
P a g e | 88
ં ૂ ાયાઓની લાત૊
વાભે ઩ા઱ે ઩૊તાના ઘ૊ડાને ઩ાણી ઩ાત૊ ઄વલાય અ લટ
કાન૊કાન વાંબ઱ી યહ્૊ છે . ભયક ભયક શવે છે . જયાક ઩યચ૊ ત૊ દે ખાડું, એભ
શલચાયીને એણે ઘ૊ડાને તંગ તાણ્મ૊. એલ૊ તંગ તાણ્મ૊ કે--
તેજી ત૊ળ્મે ત્રાજલે, જેભ ફજાયે ફકાર,
ભામો કેન૊ નૈ ભયે , ગાંડી ભ કજ્

ૂ મ૊ ગાર.
જેભ લે઩ાયી ત્રાજવ ંુ ઊંચ ંુ કયે તેભ ઘ૊ડાને ત૊઱ી રીધ૊ !એ જ૊આને ઓઢ૊
ફ૊લ્મ૊, “એ યજ઩ ૂત૊ ! ચીંથયાં પાડ૊ ભા; અભ ત૊ જુઓ !ડુંગયા જેલડા ઘ૊ડાને
જેણે તંગ ઊંચ૊ ઈ઩ાડી રીધ૊, એલા જ૊યાલય અદભી ક૊આન૊ ભામો ભયે નરશ.
ં ૂ લાની ગાંડી લાત૊
઄ને જ૊યાલય ન શ૊ત ત૊ એકરલામ૊ નીક઱ત નરશ. એને લટ
છ૊ડી દ્ય૊.”
P a g e | 89
તમાં ત૊ ઄વલાય રગ૊રગ અલી ઩શોંચ્મ૊. ભ૊ઢે ભ૊વરયય ંુ ફાંધ્ય ંુ છે , મ ૂછન૊

દ૊ય૊મ શજુ ફટય૊ નથી, ઘ ૂભતા ઩ાયે લાના જેલી યાતી આંખ ઝગે છે , બમ્ભયની
કભાન૊ ખેંચાઆને બે઱ી થઆ ગઆ છે , ભીટ ભંડામ નરશ એલ૊ રૂડ૊ ઄ને કયડ૊
જુલાન નજીક અલી ઉબ૊.
઄શાશાશા ! ઓઢા જાભના અંતયભાં ટાઢ૊ ળેયડ૊ ઩ડી ગમ૊.વાશેફધણીએ વંવાયભાં

ુ ુ ઴ ફીજે
શ ંુ રૂ઩ વયજ્ય ંુ છે ! ને અલડી ઄લસથાએ ઄ને અલે લેળે અ લીય ઩ર
ક્ાં જામ? ક૊આક ગઢને ગ૊ખે લાટ જ૊તી મ ૃગનેની ને ભ઱લા જાત૊ શ૊મ, ને કાં
ભ઱ીને ઩ાછ૊ લ઱ત૊ શ૊મ, એલા દીદાય છે . વગ૊ બાઆ શ૊મ, ફા઱઩ણન૊ બેરુફધ
ં
શ૊મ, એવ ંુ શેત ભાયા કરેજાભાં અજ કાં ઉગે ?
P a g e | 90
“કાં યજ઩ ૂત૊ !” વલાયે ઩ડકાય દીધ૊:”ભને લટ

ં ૂ લ૊ છે ને તભાયે ?શ ૂયલીય૊, એભાં
કાં બોંઠા ઩ડ૊ ?કાં ઄ક્કે ક જણ અલી જાઓ, ને કાં વહુ વાથે ઉતય૊; જ૊ય શ૊મ
ત૊ ભાયાં લ ૂગડાંઘયે ણાં આંચકી લ્મ૊.”
યજ઩ ૂત૊ એકફીજાની વાભે જ૊લા રાગ્મા. શવીને ઓઢ૊ ફ૊લ્મ૊: “ભાપ કય૊, ભાયા
ંુ ૊
બાઆ, ભનભાં કાંઆ અણળ૊ ભા. ભાયા યજ઩ ૂત૊એ ભ ૂર કયી. ઉતય૊, ફા, કસફ
રેલા ત૊ ઉતય૊.”
“ના, ના, એભ ભાયાથી ન ઉતયામ. તભ વયખા શ ૂયલીયના દામયાભાં હું કેભ

ળ૊ભ?ંુ ઄યે દામયાના બાઆઓ, અભ જુઓ. અ ખીજડાન ંુ ઝાડ જ૊ય?ંુ એના થડભાં
હું તીય નાખ.ંુ તભે એને ખેંચી કાઢ૊ એટરે ફવ. ફાકીન ંુ ફધ ંુ તભારં ુ !”
P a g e | 91
એભ કશી ઄વલાયે ખબેથી ધનષુ મની કભાન ઈતાયી. ત્રણવ૊ ને વાઠ તીયન૊
બાથ૊ બમો છે એભાંથી એક તીય તાણીને કભાન ઈ઩ય ચડાવય.ંુ ઘ૊ડાના ઩ેંગડા
ુ ી ઩ણછ ખેંચીને તીય છ૊ડ્.ંુ શલાભાં ગાજત ંુ જત ંુ
ઈ઩ય ઉબ૊ થઆ ગમ૊. કાન સધ
તીય આંખના ઩રકાયા બેગ ંુ ત૊ ખીજડાના થડભાં ખત
ં ૂ ી ગય.ંુ પક્ત તીયની રાકડી
ચાય આંગ઱ ફશાય યશી.
યજ઩ ૂત૊ના શ્વાવ ઊંચે ચડી ગમા. ઓઢ૊ જાભ ઄વલાયના ભોં વાભે જ૊આને ફરેર
ુ ાા યી ! લાશ યે તાયી જનેતા !
છાતીએ ફ૊રી ઉઠય૊: “લાશ ફાણાલ઱ી ! લાશ ધનધ
ધન્મબાગ્મ તાયાં લાયણાં રેનાયી યજ઩ ૂતાણીનાં ! લાશ યજ઩ ૂતડા !”
ઝાડે ઘાલ ન ઝીણરમ૊, ધયતી ન ઝીરે બાય,
નૈ કા઱ા ભથ્થાજ૊ ભાનલી, અંદયજ૊ ઄લતાય.
P a g e | 92
[અ ઝાડે ઩ણ જેન૊ ઘા ન ઝીલ્મ૊ ઄ને ધયતી જેન૊ બાય ન ઝીલ્માથી ઩ગ નીચે

ુ ુ ઴ કા઱ા ભાથાન૊ ભાનલી નરશ, ઩ણ વાચ૊વાચ આન્દ્રન૊
કડાકા કયે છે , એ ઩ર
઄લતાય દીવે છે .]
઄વલાયે શાકર દીધી.: “ઠાક૊ય૊ !ઉઠ૊, ક૊આક જઆને એ તીય ખેંચી રાલ૊ ત૊ ઩ણ
હું વયવાભાન વોં઩ી દઉં.”
યજ઩ ૂત૊ ઉઠયા, ચાય આંગ઱ની રાકડી ખેંચલા ભંડયા ઩ણ તીય ચવ દે ત ંુ નથી.
“જુલાન૊, ઈતાલ઱ા થાઓ ભા. પયીને ફ઱ લા઩ય૊.”
P a g e | 93
઩ણ ઓઢાના મ૊દ્ધા ળયભાઆ ગમા એટરે ઄વલાય ઩૊તે ચાલ્મ૊. જઆને તીય
તાણ્ય.ંુ જેભ ભાખણના શ઩િંડાભાંથી ભ૊લા઱૊ ખેંચામ તેભ તીય ખીજડાભાંથી ખેંચાઆ
અવય.ંુ
઄જણ્મા ઩યદે ળીનાં એક ઩છી એક શ ૂયાતન જ૊આ જ૊આને ઓઢાને ર૊શી ચડત ંુ
જામ છે . ઩૊તાન૊ નાનેય૊ બાઆ ઩યાક્રભ દાખલત૊ શ૊મ તેભ ઓઢ૊ ઓછ૊ ઓછ૊
થઆ યહ્૊ છે . ઓઢ૊ ઉઠય૊. ફાલડું ઝારીને ઄વલાયને ઘ૊ડેથી ઈતાયી રીધ૊.
ઘ૊ડાના ઘાશવમા ઩ાથમાા શતા, તેની ઈ઩ય ફેવાડીને પ્રેભબીની નજયે ઓઢાએ
઩ ૂછ્ુ:ં
ુ થી અખલે, જાણાં ત૊જી જાત,

ઓઢ૊ મખ
ંુ ૊ તાત.
નાભ ત૊ શ૊થી નગાભય૊, વાંગણ મજ
P a g e | 94
”ફેરીડા !તભારં ુ નાભ, ઠાભ, ઠેકાણ ંુ ત૊ કશ૊.”
”ભારં ુ નાભ શ૊થી નગાભય૊. વાંગણ નગાભય૊ ભાય૊ ફા઩ થામ. ભારં ુ હુરાભણ ંુ
નાભ એકરભલ્ર.”
“એકરભલ્ર!” નાભ રેતાં ત૊ ઓઢાનાં ગર૊પાં જાણે બયાઆ ગમાં: “ભીઠું નાભ
!બાયી ભીઠું નાભ ! ળ૊બીત ંુ નાભ !”
“઄ને તભારં ુ નાભ, ફેરી ?”એકરભલ્રે ઩ ૂછ્ુ.ં
“ભને ઓઢ૊ જાભ કશે છે .”
P a g e | 95
“અ શા શા શા ! ઓઢ૊ જાભ તભે ઩૊તે ? ઓઢ૊ રકમ૊યન૊ કશેલામ છે એ ઩ંડે ?

બાબીએ દે ળલટ૊ દે લામો એ કચ્છભાં ઄ભે જાણ્ય ંુ શત.ંુ ઩ણ કાયણ શ ંુ ફન્ય‖ંુ ત,ંુ
ઓઢા જાભ ?”
“કાંઆ નરશ, ફેરી ! એ લાત કશેલયાલ૊ ભા. શ૊મ, ભાટીના ભાનલી છીએ, ભ ૂલ્માં
શશ.ંુ ”
ુ ાનજશત જેલ૊ ઓઢ૊ એવ ંુ ગ૊થ ંુ ખામ નરશ. કચ્છન૊

“ના, ના, ઓઢા જાભ ! શનભ
ત૊ ઩ા઩ીભાં ઩ા઩ી ભાણવ ઩ણ એવ ંુ ભાને નરશ.”
“ફેરી ! અ઩ણે ઩યદે ળી ઩ંખીડાં કશેલાઆએ. કયભવંજ૊ગે બે઱ા ભળ્માં. શજી ત૊

ં ૂ ી રઆએ, જુદાઆની
આંખ૊ની જ ઓ઱ખાણ કશેલામ. ફે ઘડીની રેણાદે ણી લટ
P a g e | 96
ઘડી ભાથે ઉબી છે . કરેજાં ઈઘાડીને લાત૊ કયલા જેટર૊ લખત નથી. ભાટે ભેર૊
ંુ ૊ શ઩મે.”
એ લાતને. અલ૊ કસફ
ઓઢાએ ને એકરભલ્રે વાભવાભી અંજણર બયી. એકફીજાને ગ઱ાના વ૊ગંદ

અ઩ીને ઄ભર શ઩લયાવમાં. ઩ીતાં ઩ીતાં થાકતા નથી. શાથ ઠેરતાં જીલ શારત૊
ંુ ાની અંજણરઓભાં એક ફીજાનાં અંતય યે ડાઆ ગમાં છે . ઄ભર અજ
નથી. કસફ
ં ૂ ડા જેવ ંુ રાગે છે . જેભ--
઄મ ૃતના ઘટ
ંુ નાં રાગી મ.ં ૂ

ં ૂ ન રાગી તભ
મભ
લ ૂણ લળં ભમાં ઩ાણીએ, ઩ાણી લળં ભમાં લ ૂણ.
P a g e | 97
જાણે લ ૂણ-઩ાણી ઓગ઱ીને એકયવ થઆ જામ તેલાં વભવાભાં અંતય ઩ણ

ુ ે ઝાઝં ફ૊રાત ંુ નથી. ઓઢ૊ શલચાય કયે છે કે ―શે રકસભત !
એકાકાય થઆ ગમાં. મખ
અ ફવ૊ને ફદરે એકર૊ એકરભલ્ર જ ભાયી વંગાથે ચડય૊ શ૊મ, ત૊
અબજભીનના કડાં એક કયી નાખતાં ળી લાય ?‖
એકરભલ્રે ઩ ૂછ્ુ:ં ”ઓઢા જાભ, કેણી ક૊ય જાળ૊ ?”
“બાઆ નગયવભ૊આનાં ફાંબણણમા ફાદળાશની વાંધ્ય ંુ કાઢલા, કેભ કે, એ કાયણે

઩ીયાણા ઩ાટણન૊ ધણી ભાય૊ ભશળમાઆ લીવ઱દે લ ઩૊તાની થા઱ીભાં ચ઩ટી ધ ૂ઱
નાખીને ધાન ખામ છે . ઩ણ તભે ક્ાં ઩ધાય૊ છ૊ ?
એકરભલ્રે ભ૊ઢું ભરકાવય:ંુ ”ફેરી, એક જ ઩ંથે—એક જ કાભે.”
P a g e | 98
“ઓશ૊શ૊ ! બાયે ભજાન૊ જ૊ગ; ઩ણ તભે ક૊ની વારુ ચડયા છ૊?”
“ઓઢા જાભ ! કનયા ડુંગયની ગજ

ંુ ભાં ઄ભાયાં યશેઠાણ છે . ફા઩ ુ ભ૊તની વજાઆભાં
઩ડયા. છે લ્રી ઘડીએ જીલ નીક઱ત૊ નશ૊ત૊. એને ભાથેમ બાંબણણમાના લેય શતાં.
ુ ૊ જીલ
ફાંબણણમાની વાંઢય૊ રાલલાની પ્રશતજ્ઞા ઄ધ ૂયી યશેતી શતી, એટરે ફા઩ન
ૂ ાત૊ શત૊. ભેં ઩ાણી ભેલ્ય ંુ ઄ને ફા઩ન
ટં ઩ ુ ે વદગશત દીધી.”
“એકરભલ્ર બાઆ ! અ઩ણે ફેમ વાથે ચડીએ ત૊ ?”
“ઓઢા જાભ; વાથે ચડીએ, ઩ણ ભાય૊ કયાય જાણ૊ છ૊ ? ભશેનત ઄ને કભાણી
ફેમભાં વયખ૊ બાગ ઄યધભાં તભે ફધા ઄ને ઄યધભાં હું એકર૊, છે કબ ૂર ?”
ઓઢ૊ કબ ૂર થમ૊. ઩ણ ઓઢાના યજ઩ ૂત૊ યાઆત ંુ ભે઱લલા ભંડયા.
P a g e | 99
઩ડખ૊઩ડખ ઘ૊ડા યાખીને ફેમ બેરુફધ

ં શાલ્મા જામ છે . ઩ાયકયની ધયતીના
તયણેતયણાને જાણે કે એકરભલ્ર ઓ઱ખત૊ શ૊મ તેભ ઝાડલાં, દે લસથાન૊,
નદીના઱ાં ઄ને ગઢકાંગયાનાં નાભ રઆ રઆ ઓઢાને શોંળે શોંળે ઓ઱ખાલત૊ જામ
છે . ફેમ ઘ૊ડા ઩ણ એકફીજાનાં ભોં ઄ડકાડતા, નટલાની જેભ નાચ કયતા કયતા,
નખયાંખ૊ય ડાફા નાખતા ચાલ્મા જામ છે .
ફયાફય યાતને ચ૊થે ઩શ૊યે નગયવભ૊આને ગઢે ઩શોંચ્મા. એ ક૊ટભાં વાતલીવ

ંુ ા઱ી રં ુ લાટીલા઱ી,
ુ ામ છે . દે લ઱ના થંબ જેલા ઩ગલા઱ી,યે ળભ જેલી સલ
વાંધ્મ૊ ઩ય
઩લનલેગી ઄ને ભનલેગી--એલી ઄વર થ઱ની વાતલીવ વાંઢય૊ ત૊ ફાંબણણમા
ફાદળાશનાં વાચાં વલા-રખાં ભ૊તી જેલી છે .યાત૊યાત ઩ચાવ-઩ચાવ ગાઈની
ભજર ખેંચીને એ ઩ંણખણી જેલી વાંઢય૊
P a g e | 100
ં ૂ ન૊ ભાર ઩શોંચાડે છે . એન૊ ચ૊કીદાય રૂરડમ૊ યફાયી શ૊મ

ફાંબણણમાને ઘેય લટ
તમાં રગી ઘાણીને (ઊંટના તફેરાને ―ધાણી‖ કશે છે ) ફાયણે ચડલાનીમે ક૊ની
ભગદૂ ય ? રૂરડમાન૊ ગ૊ફ૊ જેની ખ૊઩યી ઈ઩ય ઩ડે એના ભાથાભાં કાછરાં થઆને
ઉડી ઩ડે. ઩ણ અજ ધાણી ઈ઩ય રૂરડમ૊ નથી. ફીજા ચ૊કીદાય૊ની આંખ ભ઱ી
ગઆ છે .
એકરભલ્ર ફ૊લ્મ૊ :”બાઆ ઠાક૊ય૊, ફ૊ર૊, કાં ત૊ હું ધાનીન૊ ઝાં઩૊ ત૊ડું ઄ને તભે
વાંઢય૊ શાંકીને બાગ૊, કાં ત૊ તભે ઝાં઩૊ ત૊ડ૊ ત૊ હું વાંઢય૊ રઆ જાઉં.”
”એકરભલ્ર, તભે ઝાં઩૊ ત૊ડ૊, ઄ભે વાંઢય૊ ફશાય કાઢશ.ંુ ”
યજ઩ ૂત૊એ એકફીજાની વાભે આંખ૊ના શભચકાયા કયીને જલાફ દીધ૊.
P a g e | 101
એકરભલ્ર શાલ્મ૊. ઝાં઩ાની નીચે જગ્મા શતી. શેઠ઱ ઩ેવીને એકરભલ્રે ઩૊તાની
઩ીઠ બયાલી, ધીયે ધીયે જ૊ય કયું.ુ ઝાડના થડન૊ ત૊શતિંગ ઝાં઩૊ ધયતીભાંથી
ઊંચકાલી નાખીને અઘે પગાલી દીધ૊.
યજ઩ ૂત૊ દ૊ડયા વાંઢય૊ કાઢલા, ઩ણ વાંઢય૊ નીક઱તી નથી. ગર૊પાં ફુરાલીને
ગાંગયતી ગાંગયતી વાંધ્મ૊ અડી઄લ઱ી દ૊ડે છે . યજ઩ ૂત૊નાં ભાથાંને ફટકાં
બયલા ડાચાં પાડે છે . એકરભલ્ર ઉબ૊ ઉબ૊ યજ઩ ૂત૊નું ઩ાણી ભા઩ે છે .
તમાં ચ૊કીદાય જાગ્મા. શાકરા-઩ડકાયા ગાજી ઉઠયા. ફાંબણણમાના ગઢભાં બ ૂભ

ંુ ા ચ૊ય !‖નગાયાને ભાથે ધોંવા ઩ડયા. ઄ને યજ઩ ૂત૊એ કામય
઩ડી કે ―ચ૊ય !વાંઢ્ન
થઆને કયગયલા ભાંડ્ ંુ : “એકરભલ્રબાઆ, શલે ઄ભાયી અફરૂ તાયા શાથભાં.... ”
P a g e | 102
“ફવ, દયફાય૊ ! શ ૂયાતન લા઩યી રીધ?ંુ વાંઢય૊ રેલા અલતાં ઩શેરાં આરભ ત૊
જાણલ૊‖ત૊ !” એભ કશીને એકરભલ્રે બાથાભાંથી તીય તાણ્ય.ંુ એક વાંઢયના
ડેફાભાં ઩ય૊લી દીધ.ંુ ર૊શીની ધાય થઆ તેભાં ઩૊તાની ઩છે ડી રઆને બીંજાલી.
ં ૂ ાડી ઄ને ઩છે ડી
બારા ઈ઩ય ર૊રશમા઱ી ઩છે ડી ચઢાલી એક વાંઢયને સઘ
પયપયાલત૊ ઩૊તે ફશાય બાગ્મ૊.
ર૊શીની ગંધે ગંધે વાતે લીવ વાંઢય૊એ દ૊ટ દીધી. ભ૊ખયે ર૊રશમા઱ા લ ૂગડાને
બારા ઈ઩ય પયકાલત૊ એકરભલ્ર દ૊ડય૊ જામ છે ઄ને લાંવે એક
વ૊ને ચારીવ વાંઢય૊ ગાંગયતી અલે છે .
“લાશ એકરભલ્ર ! લાશ એકરભલ્ર ! લાશ ફેરીડા !” એભ ઓઢ૊ બરકાયા દે ત૊

અલે છે .
P a g e | 103
તમાં ત૊ સ ૂયજ ઉગ્મ૊. લાંવે જુએ છે ત૊ દે કાયા ફ૊રતા અલે છે . ધયતી ધણેણી
યશી છે . અબભાં દઁ ઄યી ચડી શ૊મ તેભ ફાંબણણમાની લશાય લશી અલે છે .
એકરભલ્લ્ફ૊લ્મ૊ :“યજ઩ ૂત૊ ! કાં ત૊ તભે વાંઢય૊ને રઆ બાગી છૂટ૊, ને કાં અ
લાયને ય૊ક૊.”
યજ઩ ૂત૊ કશે : “બાઆ ! તભે લાયને ય૊ક૊. ઄ભે વાંઢય૊ને રઆ જઆને વયખા બાગ
઩ાડી યાખશ ંુ !”
એકરભલ્રના શાથભાંથી ર૊રશમા઱ા લ ૂગડાન૊ નેજ૊ રઆ યજ઩ ૂત૊ શારી નીકળ્મા.

઩ા઱ે રી ગામ૊ની ઩ેઠે વાતે લીવ વાંધ્મ૊ લાંવે દ૊ડી અલે છે . ઩૊તાના ર૊શીની
ઘ્રાણ એને એલી ભીઠી રાગે છે .
P a g e | 104
“ઓઢા જાભ ! તભેમ બાગ૊. ળીદ ઉબા છ૊ ? ભાયી ઩ાછ઱ ભ૊ટુ કટક અલે છે ,
તભે ફચી છૂટ૊.” એકરભલ્ર ફ૊લ્મ૊.
“ફેરી, ક૊ના વારુ ફચી છૂટું ? ક૊આન૊ ચ ૂડ૊ બાંગલાન૊ નથી.”
“઄યે , ક૊આક ણફચાયી યાશ જ૊તી શળે.”
“ક૊આ ન ભ઱ે , ફેરી ! વંવાયભાં ક્ાંમ ભામા રગાડી નથી.”
એભ ભ૊તના ડાચાભાં ઉબા ઉબા ફેમ જુલાન૊ ભીઠી ભીઠી ભશકયીઓ કયી યહ્ા
છે . એકરભલ્રે ઘ૊ડા ઈ઩યથી ઩રાણ ઈતાયી, વાભાન અડ૊ ઄લ઱૊ નાખી,
ઘ૊ડને ખયે ય૊ કયલા ભાંડય૊.
“઄યે , એકરભલ્ર બાઆ! અલી યીતે ભયવ ંુ છે ? લાય શભણાં આંફળે, શ૊! “
P a g e | 105
“આંફલા દ્ય૊, ઓઢા જાભ ! તભે અ ઘશવમા ઈ઩ય ફેવ૊. જ૊ ભયવ ંુ જ છે , ત૊ ભ૊જ
કયતાં કયતાં કાં ન ભયવ ંુ ?”
ફાંબણણમાની પ૊જન૊ પ૊જદાય અઘેથી જ૊આ યહ્૊ છે :
“લાશ અલ્રા !લાશ તાયી કયાભત ! ફેમ દુળભન ધય઩ત કયીને ફેઠા છે —કેભ
જાણે આ઩ણે કસુફ૊

ં ઩ીલા આલતા શ૊ઇએ !”
“એઇ ફાદળાશ !” એકરભલ્રે ઘ૊ડાને ખયે ય૊ કયતાં કયતાં અલાજ દીધ૊, “઩ાછ૊
લ઱ી જા. એઇ રાખ૊ના ઩ા઱નાય, ઩ાછ૊ લ઱ી જા. તાયી ફેગભ ધ્રુવકે ધ્રુવકે
ય૊ળે.”
P a g e | 106
ખડ! ખડ! ખડ! પ૊જ શવી ઩ડી. એકરભલ્રે અવલાય થઇને ઘ૊ડ૊ કુદાવ્મ૊. તીય
કાભઠાં ઉ઩ાડ્ાં.
઩ેરે લેરે ફાણ, ઩ ૂલે તગાયી ઩ાદડમા,
કુદામા કેકાણ, શ૊થી ઘ૊ડ૊ ઝલ્લ્રમે.
[઩શેરે જ તીયે ઩ાદળાશના ડંકાલા઱ાને ઩ાડી દીધ૊, ડંક૊ ધ ૂ઱ભાં ય૊઱ાણ૊.]
ત૊મ ફાંબચણમાન૊ વેના઩વત દદયમરખાન ચાલ્મ૊ આલે છે . એકરભલ્રે ધનુષ્મ
ઉ઩ાડ્ુ,ં તીય ચડાવ્યુ ં કાન સુધી ઩ણછ ખેંચી ઩ડકાયુ,ું ફાદળાશ, તાયી થા઱ીભાં
રાખ૊ના ક૊ચ઱મા કશેલામ. તને ભારું ત૊ ઩ા઩ી ઠરું; ઩ણ તારું છિય વંબા઱જે. ”
એકરભલ્રના ધનુષ્મભાંથી સુવલાટ કયતુ ં તીય છૂટ્ુ.ં ફાંબચણમાનુ ં છત્ર ઉ઩ાડી
P a g e | 107
રીધુ.ં
ફીજે થામે ફાણ, ઩ ૂલે છિય઩ાદડમ૊,
કુદામા કેકાણ, શ૊થી શલ્રી નીકળ્મ૊.
[છત્ર ઩ાડ્ુ,ં ઘ૊ડ૊ ઠેકાવ્મ૊ અને એકરભલ્ર ચારી નીકળ્મ૊. તાજુફીભાં ગયક
થઇને ફાંબચણમ૊ થંબી ગમ૊.]
”લાશ, યજ઩ ૂત, લાશ લાશ!” એભ ફ૊રીને દદયમરખાન વેના઩વત ઩ ૂછે છે :
ભાડુ તોં મુરાન, તુ ં દકમ૊યજ૊ યાજજમ૊,
઩ ૂછે દદયમરખાન, રૂ઩ વ૊યં ગી ઘાદટમ૊.
[એ ભાનલી, તુ ં એલ૊ ફશાદુય ક૊ણ? તુ ં ઩૊તે જ દકમ૊યન૊ યાજા ઓઢ૊ ?]
P a g e | 108
નૈ ભાડુ મુરાન, નૈ દકમ૊યજ૊ યાજજમ૊,
ખુદ સુણ દદયમરખાન, (હ)ુ ં ચાકય છે લ્રી ફાજય૊.
[શે વેના઩વત, હુ ં ત૊ ઓઢા જાભની છે લ્રી ઩ંગતન૊ રડલૈમ૊ છં. ભાયાથી ત૊
વાતગણા જ૊યાલય જ૊દ્ધા આખે ભાગે ઊબા છે . ભાટે ઩ાછા લ઱ી જાઓ. નીકય
કબ્રસ્તાનુ ં લીવ-઩ચીવ લીધાં લધી ઩ડળે.]
ફાંબચણમ૊ કે ફેરીડા, કયીએ ત૊જી આવ,
કય૊ડ ડીજા ક૊ડસુ,ં ચંદય ઊગે ભાવ.
P a g e | 109
[ફાંબચણમે વાદ દીધ૊ કે શે શ ૂયલીય, તાયી એકની જ આળા કયત૊ ઊબ૊ છં.
શાલ્મ૊ આલ. દય ભદશને ચાંદયાતને દદલવે તને એક કય૊ડ ક૊યીન૊ મુવાય૊
ચ ૂકલીળ.]
”ભાપ કયજે, ફાંબચણમા યાજા ! ભને દયગુજય કયજે !”
કય૊ડ ન રીજે કીનજા ન કીજ ેં કીનજી આવ,
ઓઢ૊ અવાંજ૊ યાજજમ૊, આઉં ઓઢે જ૊ દાવ.
[ક૊ઇની કય૊ડ ક૊યી લટં ૂ ીળ નદશ. ભાયી આળા ભેરી દે જે. હુ ં ઓઢાન૊ દાવ છં]
P a g e | 110
“મા અલ્રા !” એભ વનવાવ૊ નાખીને ફાંબચણમ૊ ઩ાછ૊ લ઱ી ગમ૊. ઓઢ૊ અફ૊ર
ફનીને ઊબ૊ યહ્૊ છે . ઓઢાને લાચા જડતી નથી. એક જ ઘડીની ઓ઱ખાણ
થતાં જ ભાયે ભાથેથી ઓ઱ઘ૊઱ થઇ જનાય૊ આ એકરભલ્ર આગરે બલે ભાયે શુ ં
થાત૊ શળે! કેટરા જન્ભનુ ં ભાગણુ ં ચ ૂકલલા આ ભાનલી આવ્મ૊ શળે?
“ઓઢા જાભ !” એકરભલ્રે વાદ કમો “ક૊નુ ં ધ્માન ધયી યહ્૊ છ૊? કશેતા શતાને,
ક૊ઇની વાથે ભામા રગાડી નથી?”
“ફેરી! ફેરી! ફેરી!” ઓઢ૊ એટલું જ ઉચ્ચાયી ળક્૊, જીબના ર૊ચા લ઱ી ગમા.
ઘ૊ડે ચડીને ફેમ અવલાય૊ ચારી નીકળ્મા. એક ત઱ાલડીની ઩ા઱ે વાંઢય૊ના ફે
બાગ ઩ાડીને યજ઩ ૂત૊ ફેઠા છે . જાતલંત વાંઢય૊ જુદી તાયલી છે અને
P a g e | 111
ખાંદડમાફાંદડમાનુ ં ટ૊ળં ફતાલીને યજ઩ ૂત૊ ફ૊લ્મા: “ એક્રભલ્રબાઇ, લ્મ૊ આ
તભાય૊ બાગ.”
“ઓઢા જાભ !”એકરભલ્ર ભયકીને ફ૊લ્મ૊ “જ૊મા તભાયા યજ઩ ૂત? કેલી
ખાનદાની ફતાલી યહ્ા છે !”
“વધક્કાય છે , યજ઩ ૂત૊! જનેતાઓ રાજે છે !” એભ કશીને ઓઢાએ ફેમ ટ૊઱ાની
લચ્ચ૊લચ્ચ ઘ૊ડ૊ નાખ્મ૊. વાયી અને નયવીના વયખ બાગ ઩ાડી નાખ્મા. “લ્મ૊
બાઇ, તભાય૊ બાગ ઉ઩ાડી લ્મ૊, એકરભલ્ર!”
“ઓઢા જાભ, ભને ભાય૊ બાગ ઩શોંચી ગમ૊ છે . ભાયી વાંઢય૊ હુ ં તભને બેટ કરું છં.
P a g e | 112
ભાયે વાંઢય૊ને શુ ં કયલી છે ? ભાયા ફા઩ુના જીલની વદૌ ગવત વારુ જ ભેં ત૊ આ
ભશેનત કયી. અને શલે, ઓઢા જાભ, યાભ યાભ ! અશીંથી જ શલે ન૊ખા ઩ડશુ.ં ”
નદશ વલવારું
ઝાડની ડા઱ીઓ ઝારીને ફેમ જુલાન ઊબા યહ્ા. વાભવાભા ઊબા યહ્ા. શૈમે
બયુું છે એટલું શ૊ઠે આલતુ ં નથી. આંખભાં ઝ઱ઝચ઱માં આણીને ઓઢ૊ ફ૊લ્મ૊,
“ફેરીડા ! લીવયી ત૊ નદશ જાઓને?”
“ઓઢા જાભ! શલે ત૊ કેભ લીવયાળે?”
P a g e | 113
જ૊ વલવારું લરશા, ઘડી એક જ ઘટભાં,
ત૊ ખાં઩ણભાંમ ખતાં, (મુન

ં ે) ભયણ વજાયુ ં નલ ભ઱ે .
[એક ઩રક ઩ણ જ૊ ભાયા શૈમાભાંથી હુ ં ભાયા લા‖રાને વલવારું ત૊ ત૊, શે ઇશ્વય,
ભને ભયણ ટાણે વાથય૊મ ભ઱ળ૊ ભા, અંતદયમા઱ ભારું ભ૊ત થાજ૊. ભારું ભડદું
ઢાંકલા ખાં઩ણ ઩ણ ભ઱ળ૊ નદશ. ઓઢા જાભ , લધુ ત૊ શુ ં કહુ ં ?]
જ૊ વલવારું લરશા, રૂદદમાભાંથી રૂ઩,
ત૊ રગે ઓતયજી લ ૂક, થય ફાફીડી થઇ પયાં.
[શે લા‖રીડા, અંતયભાંથી જ૊ તારું રૂ઩ લીવયી જાઉં ત૊ ભને ઓતયાદી દદળાના
ઊના લામયા લાજ૊. અને થય઩ાયકય જેલા ઉજ્જડ અને આગ ઝયતા પ્રદે ળભાં
P a g e | 114
ફાફીડી (શ૊રી) ઩ંચખણીન૊ અલતાય ઩ાભીને ભાય૊ પ્રાણ ઩૊કાય કયત૊ કયત૊
બટક્ા કયજ૊.]
“લ્મ૊, ઓઢા જાભ, ઩યણ૊ તે દી એકરભલ્રબાઇને માદ કયજ૊ અને કાભ ઩ડે ત૊
કનયા ડુગ
ં યના ગા઱ાભાં આલી વાદ કયજ૊. ફાકીત૊ જીવ્મા-મ ૂઆના જુશાય છે .”
એટલું ફ૊રીને એકરભલ્રે ઘ૊ડ૊ ભયડ્૊. એ આબને બયત૊ બાર૊, એ ખંબે
઩ડેરી કભાન, એ તીયન૊ બાથ૊, લંક૊ અવલાય, લંક૊ ઘ૊ડ૊ અને અવલાયને ભાથે
ં ૂ ન૊ ઝૂડ૊ : ફધુમ
ચાભય ઢ૊઱ત૊ એ ઘ૊ડાના ઩છ ં ઓઢ૊ જાભ ઊબ૊ ઊબ૊ જ૊ઇ
યહ્૊. ઩ાછ૊ લ઱ીને એકરભલ્ર નજય નાખત૊ જામ છે . વરાભ૊ કયત૊ જામ છે .
જામ છે ! ઓ જામ! ખે઩ટભાં અવલાય ઢંકાઇ જામ છે . ભાત્ર બાર૊ જ ઝબ ૂકે છે .
P a g e | 115
એક ઘ૊ડ૊! ઓઢાન૊ ઘ૊ડ૊ જબુ

ં ભ૊ય અને એકરભલ્રન૊ ઘ૊ડ૊ એ઱ચી, એકફીજાને
દે ખ્મા ત્માં સુધી ફેઉ ઘ૊ડા વાભવાભી શાલ઱ દે તા ગમા. ઘ૊ડાનેમ જાણે
઩ ૂલગજન્ભની પ્રીત ફંધાણી શતી.
઩ંખી વલનાના સ ૂના ભા઱ા જેવુ ં શૈય ુ ં રઇને ઓઢ૊ ઩૊તાના અવલાય૊ની વાથે
ચારી નીકળ્મ૊. એને ફીજુ ં કાંઇ બાન નથી. એના અંતયભં છે લ્રા એ ઉદગાય૊ના
બણકાયા ફ૊રે છે , “સ્ત્રી ઩ુરુ઴ને કશે એલા દુશા એકરભલ્રે કાં કહ્ા ? એની
તણખાઝયતી આંખડીઓ એ ટાણે અભીબયી કાં દે ખાણી? એના વાલજ જેલા
વાદભાં ક૊મરના સ ૂય કાં ટોક્ા ?‖
એણે ઘ૊ડ૊ થંબાવ્મ૊.
”ના, ના, શે જીલ, એ ત૊ ખ૊ટા બણકાયા.‖
P a g e | 116
ઘ૊ડ૊ શાંક્૊, ઩ણ ભન ચગડ૊઱ે ચડ્ુ.ં ક૊ઇક ઝારી યાખે છે , ક૊ઇ જાણે ઩ાછં
લા઱ે છે . પયી લાય ઘ૊ડ૊ થંબાવ્મ૊. વાથીઓને કહ્ુ:ં ” ઓ બાઇઓ !
ઝાઝા ડીજ જુલાય, લીવયદે લ લાઘેરકે,
જજતે અંફી લાય, વતતે ઓઢ૊ છંદડમ૊.
[જાઓ, જઇને લીવ઱દે લ લાઘેરાને ભાયા ઝાઝા જુશાય દે જ૊; અને જ૊ ઩ ૂછે કે
ઓઢ૊ ક્ાં, ત૊ કશેજ૊ કે જ્માં ફાંબચણમાની વેના આંફી ગઇ ત્માં ધીંગાણુ ં કયતાં
ઓઢ૊ કાભ આલી ગમ૊.]
એટલું કશીને ઓઢાએ ઘ૊ડ૊ ઩ાછ૊ લાલ્મ૊. ઩૊તાને યસ્તાની જાણ નથી.
ં ભ૊યની ગયદન થાફડીને ફ૊લ્મ૊, “શે દે લમુવન, તાયી કાનસ ૂયીએ ચ૊કડું છ૊ડી
જબુ
P a g e | 117
દઉં છં. તને સ ૂઝે તે ભાગે ચાલ્મ૊ જાજે.”
જબુ
ં ભ૊ય ઘ૊ડ૊ ઩૊તાના બાઇફંધ એ઱ચીને વગડે વગડે ડાફા ભેરત૊ ચારી
નીકળ્મ૊. ચખાવય વય૊લય દકનાયે ઝાડલાંની ઘટા ઝળંફી યશી છે . ઩ંખી દકલ્ર૊ર
કયે છે . ચખાવયના ઝંડભાં જઇને જબુ

ં ભ૊યે શાલ઱ દીધી. ત્માં ત૊ શં –શં –શં—શં !
ક૊ઇક ઘ૊ડાએ વાભી શણેણાટી દીધી. અલાજ ઓ઱ખાણ૊.એકરભલ્રન ઘ૊ડા
એ઱ચીન૊ જ એ અલાજ. આઘેથી નીર૊ નેજ૊, બાર૊, બાથ૊, તયલાય અને
ફખતય ઝાડને ટેકે ઩ડેરાં દે ખ્માં. અશાશા ! એ જ ભાયા ફેરીડાન૊ વાભાન. ફેરી
ભાય૊ નશાત૊ શળે. ઩ા઱ે ચડ્૊. ઝફક્૊. શુ ં જ૊યુ ં ?
ચડી ચખાવય ઩ાય, ઓઢે શ૊થર ન્માદયમાં,
P a g e | 118
વલછાઇ ફેઠી લાય, ઩ાણી ભથ્થે ઩દભણી.
[઩ા઱ે ચડીને નજય કયે ત્માં ત૊ ચખાવયના દશર૊઱ા રેતાં નીય ઉ઩ય
લાસુદકનાગનાં ફચ઱ાં જેલા ઩ેનીઢક લા઱ ઩ાથયીને ઩દભણી નશામ છે .
ચં઩કલયણી કામા ઉ઩ય ચ૊ટર૊ ઢંકાઇ ગમ૊ છે .]
ચડી ચખાવય ઩ાય, શ૊થર ન્માયી શેકરી,
વીંધે ઉખરા લાય, તયે ને તડકું દદમે
[એકરી સ્ત્રી ! દે લાંગના જેલાં રૂ઩ !઩ાણી ઉ઩ય તયે છે . ભગય ભાપક વેરાયા ભાયે
છે .]
P a g e | 119
઩વિણીએ ઩ા઱ ભાથે ઩ુરુ઴ ઩ેખ્મ૊. ઓઢા જાભને જ૊મ૊. ઉઘાડું અંગ જરની
અંદય વંતાડી રીધુ.ં ગયદન જેટલું ભાથુ ં ફશાય યાખીને શાથ શરાલીને અલાજ
દીધ૊ :
ઓઢ૊ ઓથે ઊચબમ૊, યે ખદડમાયા જાભ,
નદશ એકરભલ્ર ઉભય૊, શ૊થર મુજ

ં ૊ નાભ.
[એ ઓઢા જાભ, ઝાડની ઓથી ઊબા યશ૊. હુ ં તભાય૊ એકરભલ્ર નદશ. હુ ં ત૊
શ૊થર. હુ ં નાયી. ભને ભાયી એફ ઢાંકલા દ્ય૊.]
ભશા઩ાતક રાગયુ ં શ૊મ તેભ ઓઢ૊ અલ઱૊ પયી ગમ૊. ઩ા઱ે થી નીચે ઊતયી ગમ૊.
એનુ ં જભણુ ં અંગ પયકલા ભાંડ્ુ.ં અંતય ઊછ઱ીને ઊછ઱ીને આબે અડી યહ્ું છે .
P a g e | 120
એના કરેજાભાં દીલા થઇ ગમા છે . એની ય૊ભયાઇ ઊબી થઇ ગઇ છે . ઩વિણી
઩ાણીભાંથી ફશાય નીક઱ી. નલરખા ભૉતીન૊ શાય લીખયામ૊ શ૊મ એલાં ઩ાણીના
ટી઩ાં ભાથાના લા઱ભાંથી નીતયલા ભંડ્ા. થડકતે શૈમે એણે લ ૂગડાં ઩શેમાગ. ઩છી
ફ૊રી :”ઓઢા યાણા, આલ૊.”
લાચા વલનાન૊ ઓઢ૊ , શાથ ઝારીને ક૊ઇ દ૊યી જતુ ં શ૊મ તેભ ચાલ્મ૊. અફ૊ર
ફન્ને કનયા ડુગ

ં યાભાં ઩શોંચ્મા. બોંમયાભાં દાખર થમા. ઩ા઴ાણના ફાજઠ,
઩ા઴ાણની યજાઇ, ઩ા઴ાણનાં ઓળીકાં એવુ ં જાણે ક૊ઇ તવ઩માનુ ં ધાભ જ૊યુ.ં વળરા
ઉ઩ય ઓઢ૊ ફેઠ૊. ઩વિણી ઊંડાણભાં ગઇ.
થ૊ડીલાયે ઩ાછી આલી. કેવય-કંકુની આડ કયી. વેંથાભાં દશિંગ઱૊ ઩ ૂયી, આંખડીભાં
કાજ઱ આંજી, નેણભાં વોંધ૊ કંડાયી, ભર઩તાં ઩ગરાં બયતી આલી. ઩ાલાવયની
P a g e | 121
જાને શંવરી આલી. શ૊થર આલી. એકરભલ્રની કયડાઇ ન ભ઱ે , ફાણાલ઱ીના
ર૊ખંડી ફાહુ ન ભ઱ે , ધયતીને ધ્રુજાલનાયા ધફકાયા ન ભ઱ે . ર૊ઢાના ફખતય
શેઠ઱ શુ ં એકરભલ્રે રૂ઩ના આલડા ફધા બંડાય છ઩ાલેરા શતા!
“ઓઢા જાભ! વભસ્મા ઩ાયખીને આવ્મ૊?”
“શે દે લાંગના! હુ ં આવ્મ૊ ત૊ શત૊ તભને બેરુ જાણીને, ભાય૊ વંવાય વ઱ગાલીને
આવ્મ૊ છં. ભાયા એકરભલ્ર ફેરીને ભાટે ઝૂયત૊ આવ્મ૊ છં.
“ઓઢા, ફા઩ની ભયણ-વજાઇ ભાથે વ્રત રીધેરાં કે વાંઢ્ું લાળ્મા ઩શેરાં વલલા ન
કરું. એ વ્રત ત૊ ઩ ૂયાં થમાં. તાયી વાથે રેણાદે ણી જાગી. વંવાયભાં ફીજા વહુ
બાઇ-ફા઩ ફની ગમા. ઩ણ તાયી આગ઱ અંતય ન ઊઘડી ળક્ુ.ં આખ૊ બલ
P a g e | 122
ફાલાલેળે ઩ ૂય૊ કયત. ઩ણ ચાય ચાય ભદશનાના ભેર ચડેરા તે આજ ના‖લા ઩ડી.
તેં ભને નાંતી બા઱ી. ફવ, શલે હુ ં ફીજે ક્ાં જાઉં ?‖
ઓઢ૊ ધયતી વાભે જ૊ઇ યહ્૊.
“઩ણ ઓઢા, જ૊જે શ૊ ! ભાયી વાથે વંવાય ભાંડલ૊ એ ત૊ ખાંડાની ધાય છે . હુ ં
ભયણર૊કનુ ં ભાનલી નથી. તાયા ઘયભાં શ૊થર છે એટરી લાત ફશાય ઩ડે તે દી
ં ીમે ઓ઱ખાણ નદશ યશે શોં !” ઓઢાની ધીયજ ત ૂટી—

તાયે ને ભાયે આંખ્યુન
ચાલ ત૊ ભામગ જજલાડ્, ભયણુ ં ચંગ ું ભાશ ૂક શથ,
જીલ જજલાદડણશાય, નેણાં ત૊જાં વનગાભયી.
[શ૊થર, શે વનગાભયાની ઩ુત્રી, ચાશે ત૊ ભને ભાય, ચાશે ત૊ જીલાડ, તાયે શાથે ત૊
P a g e | 123
ભયવુ ં મે ભીઠું]
઩છી ત૊--
યણભેં દકમ૊ ભાંડલ૊, વલછાઇ દાદભ ધ્રાખ,
ઓઢ૊ શ૊થર ઩યણીજ ેં, (તેંજી) સ ૂયજ ઩ ૂયજ ેં વાખ.
[લનયાલનભાં દાડભડીનાં ઝાડ ઝૂરી યહ્ાં છે . ઝાડલાંને ભાથે રાક્ષના લેરા
ં ૂ ભંડ઩ યચાઇ યહ્ા છે . એલા ભંડ઩ન૊ ભાંડલ૊ કયીને ઓઢ૊ –

઩થયાઇને રેલફ
શ૊થર આજ શથેલા઱ે ઩યણે છે . શે સ ૂયજદે લ, એની વાક્ષી ઩ ૂયજે.]
ચ૊યી આંટા ચાય,ઓઢે શ૊થરવેં દડના,
વનગાભયી એક નાય, ચફમ૊ દકમ૊યજ૊ યાજજમ૊.
[તે દદલવે વાંજને ટાણે,ઓઢ૊ શ૊થરની વાથે ચ૊યીના ચાય આંટા પમો. એક
P a g e | 124
વનગાભયા લંળની ઩ુત્રી, ને ફીજ૊ દકમ૊ય કકડાણાન૊ યાજલી; ભાનલીએ અને
દે લીએ વંવાય ભાંડ્ા. ડુગ

ં યનાં ઘય કમાગ. ઩શુ઩ખ
ં ીન૊ ઩દયલાય ઩ાળ્મ૊.]
વજણ વંબદયમા
એલા યવબમાગ વંવાયના દવ-દવ લયવ જાણે દવ દદલવ જેલડાં થઇને લીતી
ગમાં છે . શ૊થરના ખ૊઱ાભાં ફે દીકયા યભે છે . કનયાની કુંજ૊ એ વાલજ જેલા
જખયા અને જેવ઱ની ત્રાડ૊થી શરભરી શારી છે , ઘટાટ૊઩ ઝાડીભાં દશર૊઱ા
ભચ્મા છે . એલે એક દદલવ આઘે આઘે ઓતયાદી દદળાભાં જ્માં લાદ઱ અને
ધયતીએ એકફીજાને ફથ બયી છે , ત્માં ભીટ ભાંડીને ઓઢ૊ જાભ વળરા ઉ઩ય
P a g e | 125
ફેઠ૊ છે . એના અંતયભાં અક઱ ઉદાવી બયી છે . ત્માં ત૊ ભેઘ-ધયતીના
આચરિંગનભાંથી લયવાદના દ૊દયમા ફૂટયા.
ઉિય ળેડ્ું કઢ્ઢિયુ,ં ડુગ

ં ય ડમ્ભદયમાં,
શેડ૊ યડપે ભચ્છ જીં, વજણ વંબદયમાં
[ઓતયાદા આબભાં લાદ઱ીઓની ળેડ્૊ ચડી, ડુગ ંૂ

ં યા ઉ઩ય ભેઘાડંફય ઘઘભ્મ૊.
આણુ ં લ઱ીને ભદશમયથી ચારી આલતી કાવભનીઓ જેભ ઩૊તાના સ્લાભીનાથ
ઉ઩ય લશાર લયવાલતી શ૊મ તેભ ઓઢાનુ ં શૈય ુ ં તયપડલા ભાંડ્ુ.ં ઓશ૊શ૊ !
ઓઢાને સ્લજન વાંબમાગ. ઩૊તાની જન્ભબ૊ભ વાંબયી, ફા઱઩ણના વભત્ર૊ વાંબમાગ.
લડેય૊ અને નાનેય૊ બાઇ વાંબમાગ. દકમ૊ય કકડાણાન૊ ઩થ્થયે ઩થ્થય અને ઝાડલે
P a g e | 126
ઝાડવુ ં વાંબયી આવ્માં. ઓઢ૊ ઉદાવ થઇ ગમ૊. જન્ભબ૊ભની દદળાભાં જ૊ઇ યહ્૊.]
દીકયાઓ ફા઩ુ ઩ાવે યભલા આવ્મા. જીલતયભાં તે દદલવે ઩શેરી જ લાય ફા઩ુએ
ફેટાઓને ફ૊રાવ્મા નદશ. દ૊ડીને દીકયાઓએ ભાતાને જાણ કયી : “ભાડી, ફા઩ુ
આજે કેભ ફ૊રતા નથી ?”
ર઩ાતી ર઩ાતી શ૊થર આલી. શ઱લેક યશીને એણે ઩છલાડેથી ઓઢાની આંખ૊
દાફી દીધી.
ત૊મ ઓઢ૊ ફ૊લ્મ૊ નદશ.
”ઓઢા જાભ ! શુ ં થયુ ં છે ? દયવાણા છ૊? કાંઇ અ઩યાધ ?”
ત્માં ત૊ કેહ.ૂ ...ક ! કેહ.ૂ ...ક! કેહ.ૂ ....ક ! ભ૊યર૊ ટોક્૊.
જાણે દકમ૊યની ધયતીભાંથી ભ૊યર૊ વંદેળા રઇને કનયે ઊતમો. ડ઱ક! ડ઱ક!
P a g e | 127
ડ઱ક! ઓઢાની આંખભાંથી આંસુ લશેલા ભંડ્ાં.
“ભાય૊ ઩ીટય૊ ભ૊યર૊ લેયી જાગમ૊!” કશીને શ૊થરે શાકર દીધી
ભત રવ્મ ભત રવ્મ ભ૊યરા, રલત૊ આઘ૊ જા,
એક ત૊ ઓઢ૊ અણ૊શય૊, ઉ઩ય તોંજી ઘા.
[ ઓ ભ૊યરા, તાયી રલાયી કયત૊ તુ ં દૂ ય જા.આજ એક ત૊ ભાય૊ ઓઢ૊ ઉદાવ
છે , અને તેભાં ઩ાછ૊ તુ ં ઘા ઩૊કાયીને એને લધુ અપવ૊વ કાં કયાલી યહ્૊ છે ?]
અને ભ૊યરા—
ભાયીળ તોંકે ભ૊ય, વવગણજાં ચડાલે કયે ,
અમે ચચતજા ચ૊ય, ઓઢેકે ઉદાવી દકમ૊.
P a g e | 128
[તુ ં ઊડી જા, નીકય તીય ચડાલીને લીંધી નાખીળ; શે ચચતડાના ચ૊ય, આજ તેં
ભાયા ઓઢાને ઉદાવ કયી મ ૂક્૊.] કેહકૂ ! કેહકૂ ! કેહકૂ ! કયત૊ ભ૊યર૊ જાણે કે
જલાફ લા઱ે છે : શે શ૊થર !--
અવીં ચગયલયજા ભ૊યરા, કાંકય ઩ેટબયાં,
(ભાયી) યત આલે ન ફ૊ચરમાં, (ત૊ ત૊ ) શૈડ૊ પાટ ભયં .
[શે ઩દભણી, અભે ત૊ ડુગ

ં યના ભ૊યરા, અભે ગયીફ ઩ંખીડાં કાંકયા ચણી ચણીને
઩ેટ બયીએ. અભાયા જીલતયભાં ફીજ૊ કળ૊મે સ્લાદ ન ભ઱ે . ઩ણ જ૊ અભાયી
ઋતુ આવ્મેમ અભે ન ટોકીએ, ચ ૂ઩ ફેવી યશીએ, અંતયભાં બયે રાં ગીત૊ને દાફી
યાખીએ, ત૊ ત૊ અભાયાં શૈમાં પાટી જામ.અભારું ભ૊ત થામ. અ઴ાઢ ભદશને
અભાયાથી અફ૊ર કેભ ફેવામ ?]
P a g e | 129
એટલું ફ૊રીને પયી લાય ઩ાછ૊ કેભ જાણે શ૊થરને ખીજલત૊ શ૊મ તેભ ભ૊યર૊
઩૊તાની વાંક઱(ડ૊ક) ના ત્રણ-ત્રણ કટકા કયીને કેહકૂ !કેહકૂ ! ટોકલા રાગમ૊.
શ૊થરે ખબાભાં ધનુષ્મ શતુ ં તેની ઩ણછ ચડાલી. ત્માં ત૊ ઓઢે શાથ ઝારી રીધ૊.
“ શાં! શાં! શાં! શ૊થર !”
ગેરી ભા થા ગેરડી, રાંફા ન ફાંધ્મ દ૊ય,
ગા઱ે ગા઱ે ગ઱કળે, તુ ં કેતાક ઉડાડીળ ભ૊ય ?
[શે ઘેરી, ધનુષ્મની ઩ણછ ન ફાંધ. ગયની ખીણે ખીણભાં આ અવંખ્મ ભ૊યરા
ટોકી યશેર છે , એભાં તુ ં કેટરાકને ભાયી ળકીળ?]
કયામરકે ન ભાયીએં, જ ેંજાં યિા નેણ,
P a g e | 130
તડ લીઠાં ટોકા કયે , નીત વંબાયે વે‖ણ.
[અયે શ૊થર, ચફચાયા ભ૊યને તે ભયામ ? એનાં યાતુડાં

ં નેત્ર જ૊, કેલાં પમાયાં
રાગે છે ? અને એ ચફચાયાં ઩ંખી ત૊ ટોકતાં ટોકતાં એનાં લશારળેયીને વંબાયે
છે .] અયે શ૊થર!
યે રભછે રા ડુગ
ં યા, ચાલ૊ રગે ચક૊ય,
લીવમાગ વંબાયી દીએ, વે ન ભાયીજે ભ૊ય.
[આલા યે રભછે ર ડુગ

ં યાની અંદય છરકાતાં સુખની લચ્ચે ભાનલીને ઩૊તાનાં
વલવાયે ઩ડેરાં લશારાં માદ કયાલી આ઩ે એલા ઩ય૊઩કાયી ભ૊યરાને ન ભયામ.]
કશેતાં કશેતાં ઓઢાની આંખ૊ભાંથી આંસુની ધાય ચારી જામ છે .
”અયે ઓઢા જાભ ! એલડું તે શુ ં દુ:ખ ઩ડ્ુ?ં આજે શુ ં વાંબયુું છે ?”
P a g e | 131
એભ ઩ ૂછતી ઩ ૂછતી શ૊થર એને ઩ં઩ા઱ે છે . ઩ણ ઓઢાનાં આંસુ થંબતાં નથી.એભ
કયતાં કયતાં ત૊
છી઩ય બીંજાણી છક હલ
ુ ૊, ત્રંફક હઇ
ુ વ્માં નેણ,
અભથી ઉિભ ગાદયમાં, ચડી ત૊જે ચચત વેણ.
[જે વળરા ઉ઩ય ઓઢ૊ ફેઠ૊ શત૊ તે આખી વળરા આંસુડે બીંજાઇ ગઇ. ય૊નાયની
આંખ૊ ધભેર ત્રાંફા જેલી યાતી થઇ ગઇ. ત્માય ઩છી શ૊થર ગયીફડું ભોં કયીને
ફ૊રી : “ઓઢા, શુ ં ભાયાથી અવધક ગુણલતી ક૊ઇ સુદયી

ં તાયા ચચિભાં ચડી ?
નીકય, તુ ં ભને આજે આભ તયછ૊ડત નદશ.”]
P a g e | 132
એટલું ફ૊રતાં ત૊ શ૊થરનુ ં ગળં રૂંધાઇ ગયુ.ં એની આંખ૊ છરકાઇ ગઇ. શ૊થરની
શડ઩ચી ઝારીને ઓઢાએ ભોં ઊંચુ ં કયુું અને કહ્ું શ૊થર! —
કનડે ભ૊તી ની઩જે, ક્ચ્છભેં વથમેતા ભઠ,
શ૊થર જેડી ઩દભણી, કચ્છભેં નેણે ન દઠ.
[શ૊થર, એલા અંદે ળા આણ્મ ભા, ઓઢા ઉ઩ય આલડાં ફધાં આ઱ ળ૊બે ? ઓ
ભાયી શ૊થર, તાયા વયખાં ભ૊તી ત૊ કનડાભાં જ ની઩જે છે . કચ્છભાં ત૊ ભડં ૂ ા ભઠ
જ થામ છે . શ૊થર જેલી સુદયી

ં કચ્છભાં ભેં નથી બા઱ી.] અને--
ખેયી બ ૂયી ને ફાલયી, ફૂર કંઢા ને કખ,
P a g e | 133
(઩ણ) શ૊થર શર૊ કછડે, જજતીં ભાડુ વલામા રખ.
[કચ્છભાં ત૊ ખેય, ફાલ઱ અને ફ૊યનાં ભડં ૂ ાં કાંટા઱ાં ઝાડ ઉગે છે . ત્માં ક૊ઇ ફૂર-
ભેલાની લનસ્઩વત નથી. ત૊મ, એ શ૊થર, ભને આજ ભાય૊ કચ્છ વાંબયે છે , કેભ
કે, ત્માં રાખેણા જલાંભદો ની઩જે છે . શાર૊, શ૊થર, એ ઉજ્જદ યણલગડા જેલી
ત૊મ ભયદ૊ની બ૊ભકાભાં શાર૊.]
ભાય૊ કચ્છ ! લાશ ભારું લતન ! ભને કચ્છ વલના શલે જ઩

ં નથી. ઓશ૊શ૊શ૊! જ્માં
બર ઘ૊ડા, કાઠી બરા, ઩ેનીઢક ઩ેયલેવ,
યાજા જદુલંવયા, ઓ ડ૊રદયમ૊ દે વ.
[એલા રૂડા ઘ૊ડા ને એલા લંકા કાઠી જ૊દ્ધાઓ ઩ાકે છે , જેના અંગ ઉ઩ય ઩ગની
P a g e | 134
઩ેની સુધી ઢ઱કતા ઩૊ળાક ળ૊બે છે , તે ઩૊તાના દે શને જયામે ઉઘાડ૊ યાખલાભાં
એફ વભજે છે , અને જ્માં જાદલલંળના ધભી યાજા યાજ કયે છે :એલા ભાયા
ડ૊રદયમા દે ળભાં – ભાયા કચ્છભાં – એક લાય શાર૊, શ૊થરદે !] અને લ઱ી--
લંકા કુંલય, વલક્ટ બડ, લંકા લાછડીએ લછ,
લંકા કુંલય ત વથમેં, ઩ાણી ઩ીએ જ૊ કચ્છ.
[યાજાના યનફંકા કુંલય૊, ફંકા ભયદ૊ અને ગામ૊ના ફંકા લાછડા જ૊ કચ્છનુ ં
઩ાણી ઩ીએ ત૊ જ એનાભાં ભયદાનગીઆલે. ભાયા જખયા—જેવ઱ને ઩ણ જ૊
કચ્છનુ ં નીય વ઩લડાલીએ, ત૊ એ વાલજ વયખા ફને.] શાર૊, શ૊થર, શાર૊
કચ્છભાં; અયે દે લી !
શયણ અખાડા નદશ છડે, જનભબ૊ભ નયાં,
P a g e | 135
શાથીકે વલિંધ્માચ઱ાં, લીવયળે મ ૂલાં.
[કનડાનાં છરકાતાં સુખની લચ્ચે હુ ં ભાયી જનભબ૊ભને કેભ કયીને લીવરું? શયણ
એના અખાડાને, ભાનલી એની જનભબ૊ભને અને શાથી વલિંધ્માચ઱ ઩શાડને કેભ
લીવયે ? એ ત૊ ભયીએ ત્માયે જ લીવયામ.]
શ૊થર ! ભને તાયા સુલા઱ા

ં ખ૊઱ાભાં ભાથુ ં ભેરીને સ ૂતાંમ આજ નીંદય નથી.
ભાય૊ સ ૂક૊ અ઱ગત૊ કચ્છ વાંબમાગ કયે છે .
ગય ભ૊યાં, લન કુંજયાં, આંફા ડા઱ સ ૂલા,
વજણય૊ કલચન, જનભધય, લીવયળે મ ૂલા.
[શ૊થર, ભાયી શ૊થર, ભ૊યને એન૊ ડુગ

ં ય, કુંજયને એનાં જગર,
ં સ ૂડા-઩૊઩ટને
એની આંફાડા઱, લશારાં સ્લજનન૊ કડલ૊ ફ૊ર અને ઩૊ત઩૊તાની જનભબ૊ભ,
P a g e | 136
એટરાં ત૊ ભયીએ ત્માયે જ લીવયાળે.]
જનભબ૊ભની આટરી ઝંખના ! શ૊થર વડક થઇ ગઇ. ભાનલીને ભાનલીના
કયતાંમ જનભબ૊ભનાં ઝાડ-઩થયા આટરાં ફધાં લશારાં? શ૊થર અજામફીભાં
ગયક ફની ગઇ. ઓઢાના મુખભંડ઱ ઉ઩ય એને જાણે ક૊ઇ જનેતાની છામા છલાઇ
ગઇ શ૊મ એવુ ં જ૊યુ.ં ભાતાના થાનેરા ઉ઩યથી વલછ૊ડામેલ ું ફા઱ક પયી લાય
ભાની ગ૊દભાં સ ૂલા તરવતુ ં શ૊મ એવુ ં દીઠું. એ ફ૊રી “ઓઢા યાણા ! કચ્છભાં
ખુળી થી શાર૊.”
જનભબ૊ભભાં
ઠાકયદ્વાયની ઝારય૊ ઉ઩ય વંધ્માની આયતીના ડંકા ઩ડ્ા ત્માયે અંધાયે અંધાયે
ર઩ાઇને ઓઢા-શ૊થરે એનાં ફે ફા઱ક૊ વાથે ઩૊તાની લશારી જન્ભબ૊ભને ઩ાદય
P a g e | 137
આલીને વલવાભ૊ કમો.
“શ૊ઠર ! દકમ૊યનાં ઝાડલાં ત૊ ર઱ી ર઱ીને લાયણાં રે છે . લામયા ફથભાં રઇને
બેટી યહ્ાં છે . ધયતીમે વગી જનેતા જેલી ખ૊઱૊ ઩ાથયે છે . આશાશાશા! શ૊થર,
જનભબ૊ભની ભામા ત૊ જ૊!”
“ઓઢા જાભ!” શ૊થર શવી “શલે ભાનલીના આલકાય કેલાક ભીઠા ભ઱ે છે તેટલું
ગાભભાં જઇને ત઩ાવી આલ૊. અભે આંશીં ફેઠાં છીએ.”
“કાં?”
“ઓઢા, ઠીક કહુ ં છં. ભાનલીના શૈમાભાં ભાયગ ન શ૊મ ત૊ છાનાંભાનાં ઩ાછા લ઱ે
જશુ.ં ”
અંધાયે ઓઢ૊ એકર૊ ચાલ્મ૊; ળેયીએ ળેયીએ ફૂર અને ભ૊તીડાંનાં આદયભાનની
P a g e | 138
આળા કયનાય આ રાડકડા કુંલયને ળેયીઓના સ ૂનકાય ખાલા ધામ છે . ભાણવ૊નાં
ભ૊ઢાં વનસ્તેજ થઇ ગમાં છે . ઘયે ઘયની ઩છીતે ઓઢાએ કાન ભાંડ્ા. ઩૊તાના
નાભન૊ ભીઠ૊ વખુન ક૊ઇના ભોંભાંથી વંબ઱ાત૊ નથી. દકમ૊યની ભ ૂવભ ઉ઩યથી
ઓઢાના ગુણ લીવયામા છે . લાશ ! લાશ વભમ ! હુ ં થા઩ ખાઇ જાત. ડાશી શ૊થરે
બર૊ ચેતવ્મ૊ ત્માં ત૊-
“ફા઩ ઓઢાણ્મ! ફા....઩૊ ઓઢા....ણ્મ! ફે....ટા ઓઢાણ્મ!” એલ૊ અલાજ આવ્મ૊.
એક બીંત ઩છલાડે ઓઢ૊ ચભકી ઊબ૊ યહ્૊. ઓયડાની પ઱ીભાં ઩૊તાના નાભને
આ ક૊ણ રાડ રડાલી યહ્ું છે ? ઩ાછ૊ અલાજ આવ્મ૊, “ફા઩ ઓઢાણ્મ! તાયા
નાભેયી જેલી જ તુ ં શઠીરી કે ફા઩! અધયાત સુધી લટકીને કાં ઊબી છ૊, ફા઩ !
રે શલે ત૊ પ્રાવવ્મ !”
P a g e | 139
ઓઢાના અંતયન૊ ભે‖યાભણ ઊછળ્મ૊. ઓઢાને વભજ ઩ડી:‖આ ત૊ ભાય૊ ચાયણ.
એને ભેં દીધેરી બેંવની ઩ાડીનુ ં એણે ―ઓઢાણ્મ‖ નાભ ઩ાડ્ું રાગે છે .‖
ત્માં ત૊ પચ઱માભાં બેંવે પ્રવલ૊ ભેલ્મ૊ અને ચાયણને વાદ કમો : “શાં ચાયણ્મ !
તાંફડી રાવ્મ. ઓઢાણ્મને ઠ઩ક૊ રાગમ૊, ઠ઩ક૊ રાગમ૊. ઝટ તાંફડી રાવ્મ.”
તાંફડીભાં દૂ ધની ળેય૊ ગાજલા રાગી, અને દ૊શત૊ દ૊શત૊ ચાયણ ―લાશ ઓઢા !
લાશ ઓઢા ! તાયા નાભને !‖ એભ ઩૊યવ દે ત૊ ગમ૊.
઩છલાડે ઊબેર૊ ઩યદે ળી પ્રેભને આંસુડે ઩૊તાનાં નેત્ર૊ ઩રા઱ી યહ્૊ છે . આજ
આખા દકમ૊યભાં એક જ ભાનલી ભને લીવયુું નથી.
વભતય દકજે ભંગણાં, અલયાં આય઩ં઩ાય,
જીલતડાં જળ ગાલળે, મુલાં રડાલણશાય.
P a g e | 140
[વભત્ર કયીએ ત૊ ચાયણને જ કયીએ; ફીજી વહુ આ઱઩ં઩ા઱, ચાયણ જીલતાં જળ
ગામ, ઩ણ મ ૂઆ ઩છી કેલાં રાડ રડાલે છે !]
઩૊તાના ભાથા ઉ઩ય પેંટ૊ શત૊ તેન૊ ગ૊ટ૊ લા઱ીને ઓઢાએ પ઱ીભાં પગાવ્મ૊.
ઝફકીને ચાયણે જ૊યુ.ં જ૊ઇને દ૊ડ્૊. ”ઓઢા ! ફા઩ ઓઢા ! ઓઢા, જીલત૊ છ૊
?”
“વાશેફધણીની દમાથી!”
ફેમ જણ ફથ રઇને બેટયા. ઓઢે વભાચાય ઩ ૂછયા,”ગઢલી, બાઇ—બાબી વહુ
ખુળીભાં?”
“ભાયા ફા઩ ! બૈન ુ ં ભ૊ટું ગાભતરું થયુ.ં ને આજ દકમ૊ય કડાણાને ભાથે નાનેયા
બાઇ બુિાએ આદું લાલી દીધાં છે . તુ ં બાગલા ભાંડ. તને ભડં ૂ ે ભ૊ત ભાયળે. બાઇ,
P a g e | 141
લસ્તી લીપયી ફેઠી છે . દકમ૊યની ધયતીભાંથી ઇશ્વય ઊઠી ગમ૊ છે .”
“ફવ, ગઢલા ?”
”ફવ !”
પયી ફેમ જણાએ ફથ રીધી. ઓઢાએ જુશાય દીધા. અંધાયે ચ૊યની જેભ ઓઢ૊
ર઩ાત૊ ઩ાદય આવ્મ૊.
“શ૊થર ! શાર૊, જનભબ૊ભ જાકાય૊ દે છે .”
“કાં?”
“કાં શુ?ં ભાનલીનાં ઩ાયખાં નશ૊તાં. તેં આજ દુવનમાની રીરા દે ખાડી.”
“જનભબ૊ભની લશાર઩ જાણી રીધી.?”
P a g e | 142
“જાણી રીધી — ઩ેટ બયીને ભાણી રીધી.”
“શલે ઓયત૊ નદશ યશી જામ ને ?”
“વાત અલતાય સુધી નદશ.”
“શાર૊ ત્માયે , ક્ાં જાશુ?ં ”
“઩ીયણે઩ાટણ, ભવળમાઇને આંગણે.”
”જ૊જે શ૊, તુ ં ભને ત્માં છતી કયત૊ નદશ. દીધેર ક૊ર ભ ૂરત૊ નદશ.”
છતી કયી
઩ીયાણા ઩ાટણના વય૊લય-દકનાયા સ ૂના ઩ડ્ા છે . ઩શુડાં ઩ાણી વલના ટ઱લ઱ે
છે . ઩વનમાયીઓના કલ્ર૊ર ત્માં અફ૊ર ફની ગમા છે . લીવ઱દે લ કાકાએ
P a g e | 143
બત્રીજાઓને વાલધ કમાગ:” બાઇ જેવ઱, બાઇ જખયા, વય૊લયની ઩ા઱ે ચઢળ૊
ભા, શ૊ ! કા઱ઝા઱ વાલજ યશે છે .”
઩ંદય-વ૊઱ લયવના ફેમ ફા઱ક૊ શૈમાભાં ઘા ખાઇ ગમા. ઩દભણીના ઩ુત્ર૊ તે
ટાણે કાકાફા઩ુની ચેતલણી ઩ી ગમા, ઩ણ ત્માય ઩છી ફેમને ઩રકાયે મ જ઩

ં
નથી. ઩૊તાની ભદાગઇ ને અ઩ભાન ભળ્માં છે . ભાથાભાં એક જ લાતની ધભધભાટી
ભચી ગઇ છે કે ―ક્ાયે વાલજ ભાયીએ!’
વાંજના અંધાયાભાં વય૊લયની ઩ા઱ે ઝાડની ઘટાભાં ક૊ઇ બેંકાય નયવવિંશ અલતાય
જેલા એ વાલજના ઩ી઱ા ડ૊઱ા દે લતાના અંગાયા જેલા ઝગી યહ્ા છે . આઠ શાથ
રાંફ૊, ડારાભથ્થ૊, છયા જેલા દાંત કચકચાલત૊ કેવયી ર઩ાઇને ફેઠ૊ છે .
“ઊઠ, ઊઠ, એમ કૂતયા!” ઩ંદય લયવના ઩દભણી઩ુત્ર૊એ વાલજને ઩ડકામો.
P a g e | 144
લનયાજ આ઱વ ભયડીને ઊઠમ૊. કેળલા઱ી ખંખેયીને ઊઠ્૊, ભશા કા઱ઝા઱
જ૊ગંદય જાણે વભાવધન૊ બંગ થામ ને ઊઠે તેભ ઊઠ્૊. ઝાડલાં શરભરી ઊઠે
ં ૂ ડાન૊ ઝંડ૊ ઊંચે ઉ઩ાડીને ઩૊તાની ઩ડછંદ કામાને વંકેરી

તેભ ત્રાડ દીધી. ઩છ
છરંગ ભાયી. ઩ણ આબની લીજ઱ી જેભ પ્રચંડા જરધયને લીંધી રે, એભ
જેવ઱ની કભાનભાંથી છૂટેરા તીયે વાલજને આકાળભાં અદ્ધય ને અદ્ધય ઩ય૊લી
રીધ૊. એના ભયનની કાયભી દકદકમાયીએ યાતના આવભાનને જાને ચીયી નાખ્યુ.ં
઩છડાટી ખાઇને એ ધયતી ભાથે ઩ડ્૊. એના પ્રાણ નીક઱ી ગમા.
઩ીયાણા ઩ાટણન૊ દયફાયગઢ તે દદલવે પ્રબાતે ભાનલીની ચગયદીભાં પાટપાટ
થામ છે . ―ળાફાળ ! ળાફાળ!‖ ના જાણે ભેહર

ુ ા ભંડાણા છે . ઩ંદય લયવના
ફેટાઓની ઩ીઠ થાફડતા શ ૂયલીય૊ જાણે ધયાતા નથી.
P a g e | 145
“ઓઢા જાભ ! આલા ભશાલીય૊ જેના થાન ધવ્મા છે તે જનેતાની ત૊ ઓ઱ખાણ
આ઩૊! જેવ઱-જખયાનુ ં ભ૊વા઱ ક૊ણ?”
ઓઢાના મુખભંડ઱ ઉ઩યની ફધી કાંવત ઩રક લાયભાં ળ૊઴ાઇ ગઇ. સ ૂયજ ઉ઩ય
કા઱ી લાદ઱ીના ઓછામા ઊતમાગ. એને શ૊થરન૊ કયાય વાંબમો. એ કેભ ફ૊રે ?
અમુક લાઘેરાના બાણેજ, પરાણા ઝારાઓના બાણેજ, વ૊રંકીના બાણેજ—એભ
કંઇ કંઇ ફનાલટી નાભ આ઩ીને ઓઢાએ લાત ઉડાલી. ઩ણ દામયાભાંથી દયે ક
લાય જાણકાય૊ના જલાફ ભળ્મ૊ કે ―જૂઠી લાત ! એવુ ં ક૊ઇ કુ઱ નથી. એને ક૊ઇ
દીકયી નથી.વાચુ ં કશ૊, ઓઢા જાભ !”
ઓઢાની જીબ ચખરાઇ ગઇ. ડામય૊ દાંત કાઢલા રાગમ૊. જેવ઱-જખયાની આંખના
ખ ૂણાભાંથી અંગાય ઝમો. કેડથ

ે ી તયલાય૊ તાણીને ફેમ બાઇઓએ ફા઩ના ભસ્તક
P a g e | 146
ઉ઩ય ત૊઱ી.
“ફા઩ુ, કેભ ગ૊ટા લા઱ી યહ્ા છ૊ ? અભાયી જનેતાના કુ઱ભાં એવુ ં તે શુ ં કરંક છે
કે બયદામયા લચ્ચે અભાયી શાંવી કયાલી યહ્ા છ૊ ?ફ૊ર૊, નીકય ત્રણેમનુ ં ર૊શી
અશીં છંટાળે.”
“ ફેટા, યે ‖લા દદમ૊, ઩સ્તાળ૊.”
“બરે બ્રહ્ાંડ ત ૂટે. ફ૊ર૊.”
ઓઢાનુ ં અંતય આલતી કારના વલજ૊ગની ફીકે ચચયાઇ ગયુ.ં શ૊થરને શાથભાંથી
ઊડી જતી એ જ૊ઇ યહ્૊. છાતી કઠણ કયીને એણે ઉચ્ચાયુ:ું
“દામયાના ઠાક૊ય૊ ! દીકયાને ભાથે ત૊ છે ઇંરા઩ુયનુ ં ભ૊વા઱. એની જનેતા
ભયતર૊કનુ ં ભાનલી નશી. ઩દભણી છે .”
P a g e | 147
“઩દભણી ક૊ણ?”
“શ૊થર !”
“લાશલા ! લાશલા ! લાશલા ! શ૊થરના ઩ેટભાં ઩ાકેરા ઩ુત્ર૊ ! શલે ળી તાજુફી !
ઓઢાને ઘેય શ૊થરદે નાય છે . લાશ યે ઓઢાના તકદીય ! ઩દભણીન૊ કંથ ઓઢ૊!”
઩ણ જગતના જે જે કાયભાં ઓઢાને સ્લાદ ક્ાંથી યશે? લામયા લાત રઇ ગમા.
શ૊થર છતી થઇ. અયે યે ! ઓઢા, લચને ઩ળ્મ૊ નદશ. શલે શ૊થરના ઘયવંવાય
વંકેરાઇ ગમા.
ચચદઠયુ ં રચખમર ચાય, શ૊થરજે શથડે,
P a g e | 148
ઓઢા લાંચ વનશાય, અવાંજ૊ નેડ૊ એતય૊.
[શ૊થરે આંસુડાં ઩ાડતાં ઓઢાને કાગ઱ રખ્મ૊. ચાય જ લેણ રખ્માં:ઓઢા,
આ઩ણા નેશ-સ્નેશન૊ આટરેથી જ અંત આવ્મ૊.]
આલન ઩ંચખ ઊદડમાં, નદશ વગડ નદશ ઩ાય,
શ૊થર શારી બોંમયે , ઓઢા તોં જ્લાય.
ચચઠ્ઠીરખીને શ૊થર ચારી નીક઱ી. કનયાના બોંમયાભાં જઇ જ૊ગણના લેળ ઩શેયી
રીધા. પ્રભુને બજલા રાગી, ઩ણ બજનભાં ચચિ ળી યીતે ચોંટે ?
ભડં ૂ ુ ં રાગે બોંમરું, ધયતી ખાલા ધામ,
ઓઢાં લણનાં એકરાં, કનડે કેભ યે લામ ?
P a g e | 149
[બોંમરું બેંકાય રાગે છે . ધયતી ખાલા ધામ છે . ઓઢા વલનાની એકરી શ૊થર
કનડાભાં કલ્઩ાંત કયતી યશી છે .]
વામય રેયું ુ ને ઩ણંગ ઘય, થ઱ લેળ ને વય લા઱,
દનભાં દાડી વંબયે , ઓઢ૊ એતી લાય.
[વામયનાં જેટરાં ભ૊જાં, લયવાદનાં જેટરાં ચફિંદુ, યણની યે તીના જેટરા કણ અને
વળય ઩ય જેટરા લા઱, તેટરી લાય એક્કે ક દદલવભાં ઓઢ૊ એને માદ આલે છે .]
દાડી ચડતી ડુગ

ં યે , દરના કયીને દ૊ય,
ઝાડલે ઝાડલે જીંગયતા, (હ)ુ ં કેતાક ઉડાડું ભ૊ય ?
[ડુગ ુ ે છે અને ભને ઓઢ૊ માદ આલે છે . ભ૊યરાને ઉડાડલા

ં યા ઉ઩ય ભ૊યરા ટહક
ભાટે દદરની ઩ણછ કયીને હુ ં ડુગ

ં યે ડુગ
ં યે ચડું છં ઩ણ ઝાડલે ઝાડલે જ્માં ભ૊યરા
P a g e | 150
ગયજે છે , ત્માં હુ ં કેટરાકને ઉડાડુ?

ં ] ફીજી ફાજુ--
વાભી ધાય દીલા ફ઱ે , લીજ઱ી ચભક બ઱ાં,
ઓઢ૊ આજ અણશ૊ય૊, શ૊થર નૈ ઘયાં.
[વાભા ડુગ
ં યાભાં દીલા ફ઱ે છે , લીજ઱ી ચભકાયા કયે છે અને લ઴ાગઋતુના એલા
રૂડા દદલવભાં વલજ૊ગી ઓઢ૊ એકર૊ ઝૂયે છે , કેભકે શ૊થર ઘેય નથી.]
ઓઢ૊ ને શ૊થર ફેમ ચાતક૊ ઝૂયતાં યહ્ાં. ભાથે કા઱ની ભેઘરી યાત ઩ડી અને
વંજ૊ગન૊ સ ૂયજ કદીમે ઊગમ૊ નદશ.
લાતાગકાય કશે છે કે ઓઢાનુ ં શૈય ુ ં વલમ૊ગે પાટી ઩ડ્ુ;ં અને એના મ ૃતદે શને દશન
કયતી લખતે અંતયીક્ષભાંથી શ૊થર ઉ઩ાડી ગઇ; ઩ુત્રના રગન કા઱ે શ૊થર
P a g e | 151
઩ોંખલા આલે અને એ લખતે ઩ુત્ર-લધ ૂએ એન૊ ઩ારલ ઝારીને ય૊કી યાખ્માં
લગેયે.
―કનડ૊ ડુગ
ં ય‖ કાદઠમાલાડભાં ફે-ત્રણ જગમાએ ફતાલલાભાં આલે છે . શ૊થર
કાદઠમાલાડણ શતી એલીમે ર૊ક૊સ્ક્ત છે . ગીયના ડુગ

ં યભાં એનાં ચભત્કાય૊ શજીમે
થતા શ૊લાની લાત૊ ફ૊રામ છે . ક૊ઇ કશે છે કે ઩ાંચા઱ભાં શ૊થચરમ૊ ડુગ

ં ય અને
યં ગત઱ાલડી છે તે જ શ૊થરનુ ં યશેઠાણ; ક૊ઇ ભેંદયડા ઩ાવેન૊ કનડ૊ ડુગ

ં ય ફતાલે
છે .જ્માયે કનડ૊ ડુગ

ં ય કચ્છ પ્રદે ળનીમે ઉિયે થય઩ાયકય તયપ શ૊લાનુ ં ભક્કભ઩ણે
કશેલામ છે . આ લાતાગના દુશા અવર ત૊ કચ્છી બા઴ાભાં શળે. ઩ણ અત્માયે એભાં
કાદઠમાલાડી લાણી વાયી ઩ેઠે ગથ

ં ૂ ાઇ ગઇ છે .]
P a g e | 152
18. લરીભાભદ અયફ

“જભાદાય વા‖ફ, ચર૊ ય૊ટી ખાલા.”
“નરશ, શભ ખામા.”
“ચર૊ ચર૊, જે ફટકું બાલે તે , ભેયા ગ઱ાથ [વ૊ગંદ]”
“નરશ નરશ, શભ ઄ફી ખામા.”
ત્રણ ગભને શત્રબેટે, અછે ઩ાણીએ ઝૂરતી એક નાની લાલ શતી. એ લાલને ભાથે
ભાના ખ૊઱ા જેલી ઘટા ઩ાથયીને એક જૂન૊ લદર૊ ઉબ૊ શત૊. એક રદલવ
ઈના઱ાને ફ઩૊યે એ શરયમા઱ા દે લઝાડની છાંમડીભાં, લાલને ઓટે ફે જણા ફેઠા
શતા, એક અયફ ને ફીજ૊ લાણણમ૊. બાથાન૊ ડફય૊ ઈઘાડી ટીભણ કયલા ફેઠેર૊
P a g e | 153
ડાહ્૊ લાણણમ૊ એ અયફને ઢેફયાં ખાલા વ૊ગંદ દઆ-દઆને ફ૊રાલે છે . તેન ંુ એક

કાયણ છે . એક ત૊ કાંરટમા લણાથી વદામ ડયીને ચારનાય ગાભરડમ૊ લે઩ાયી એને
ખલયાલી-શ઩લયાલી કે વ૊઩ાયીન૊ ઝીણ૊ ભ ૂક૊ અ઩ી દ૊સતી ફાંધી લ્મે; ઄ને ફીજુ,ં
અજે અ ળેઠ રાઠી ગાભે ઩૊તાના દીકયાની લહુને દાગીના ચડાલલા ગમેરા,
તમાંથી લેલાઆની વાથે કાંઆક તકયાય થલાથી ઘયે ણાંન૊ ડફ૊ બે઱૊ રઆને ઩ાચા
લ઱ે રા છે . તેથી ભાગે અલા શશથમાયફંધ વંગાથીન૊ ઓથ જરૂયન૊ શત૊. એટરે
જ લાણણમે વ૊ગંદ અ઩ી અ઩ીને અખયે ચાઉવને ફે ઢેફયાં ખલયવમે જ છૂટક૊
કમો.
ય૊ઢ૊ ઢ઱લા રાગ્મ૊ એતરે અયફે એક ખંબે શભાચ૊ નાખીને ફીજે ખંબે રાંફી
ના઱લા઱ી ફંદૂક રટકાલી. કમ્ભયના જભૈમા વયખા કયીને કવીકવીને બેટ ફાંધી.
P a g e | 154
દં શતમે દાઢી ઓ઱ીને અયફ નીચે ઉતમો. લાણણમાએ ઩ણ ઘ૊ડી ઈ઩ય ખરત૊
નાખીને તંગ તાણ્મ૊.
અયફે વલાર કમો, “કાં વેઠ, ક્ાં જાવ ંુ છે ?”
ુ ી.”
“ખ૊઩ા઱ા સધ
“ભાય૊ ઩ન એ જ ભાયગ છે . ચાર૊.”
ચાઉવ ઄ભયે રીની ન૊કયીભાંથી કભી થઆને લડ૊દયે ય૊ટીની ગ૊તણ કયલા જાત૊
શત૊. ફેમ જણા ચારતા થમા. તે લખતે અયફને ઓવાણ અલલાથી એણે
઩ ૂછ્ુ,ં “વેઠ, કાંઆ જ૊ખભ ત૊ ઩ાવે નથી ને ?”
“ના યે ફા઩!ુ ઄ભે તે જ૊ખભ યાખીએ! ઩ંડ઩

ે ડ જ છં.”
P a g e | 155
અયફે પયી કહ્,ં ુ “વેઠ, છ઩ાલળ૊ નરશ. શ૊મ ત૊ ભાયા શાથભાં વોં઩ી દે જ૊, નીકય
ુ ાલળ૊.”
જાન ગભ
“તભાયે ગ઱ે શાથ, જભાદાય, કાંઆ નથી.”
ળેઠના ખરડમાભાં ડાફર૊ શત૊. ને ડાફરાભાં ફે-ત્રણ શજાય રૂશ઩માન ંુ ઘયે ણ ંુ શત.ંુ
ફન્ને અગ઱ ચાલ્મા. આંકરડમા ઄ને દે યડી લચ્ચેના રાંફા ગા઱ાભાં અલે તમાં ત૊
ગીગ૊ શળમા઱ નાભન૊ એક નાભીચ૊ ક૊઱ી ઩૊તાના ફાય જુલાન૊ને રઆને ઓડા
ફાંધી ઉબેર૊ છે .
અ જભદૂ ત૊ને દૂ યથી અલતા જ૊તાં જ ળેઠના યાભ યભી ગમા; એન૊ વાદ પાટી
ગમ૊. એનાથી ફ૊રી જલાય,ંુ “ભાયી નાખ્મા, ચાઉવ! શલે શ ંુ કયશ?ંુ ”
P a g e | 156
“કેભ? અ઩ણી ઩ાવે સ ંુ છે , તે લટ

ં ૂ વે?”
“ચાઉવ, ભાયી ઩ાવે ઩ાંચ શજાયના દાગીના છે .”
“શ—ઠ્ઠ ફશનમા! ખ૊ટું ફ૊લ્મ૊ શત૊ કે! રાલ શલે ડફ૊ કાઢીને જરદી ભને અ઩ી દે ,
નરશ ત૊ અ ક૊઱ીઓ તાય૊ જાન રેળે.”
લાણણમાએ ડફય૊ કાઢીને અયફના શાથભાં દીધ૊, અ ફન્ય ંુ તે વાભે અલનાય

ક૊઱ીઓએ નજય૊નજય જ૊ય.ંુ ઄ને છે ટેથી બ ૂભ ઩ાડી, “ઓ ચાઉવ, યશેલા દે
યશેલા, નરશ ત૊ ત ંુ નલાણણમ૊ કુ ટાઆ ગમ૊ જાણજે.”
“વેઠ!” ચાઉવે લાણણમાને કહ્,ં ુ “શલે ત ંુ તાયે ઘ૊ડી શાંકી મ ૂક. જા, તાયી જજિંદગી
ફચાલ; ભને એકને ભયલા દે .”
P a g e | 157
લાણણમે ઘ૊ડી શાંકી મ ૂકી. એને ક૊઱ીઓએ ન ય૊ક્૊. એ ત૊ અયફને જ ઘેયી

લળ્મા ઄ફે શાકર કયી, “એરા ચાઉવ, શાથે કયીને ભયલા ભાટે ડફય૊ રીધ૊ કે?”
ચાઉવ કશે, “શભ ઈવકા ઄નાજ ખામા.”
“઄યે , ઄નાજ નીક઱ી જળે. ઝટ ડફય૊ છ૊ડ !”
“નરશ, ઈવકા ઄નાજ ખામા.”
“઄યે ચાઉવ, ઘયે છ૊કયાં લાટય જ૊આ યે ‖ળે.”
“નરશ, ઈવકા ઄નાજ ખામા.”
P a g e | 158
ક૊઱ીઓએ ચાઉવન૊ ઩ીછ૊ રીધ૊, ઩ણ ચાઉવની નજીક જલાની ક૊આની રશિંભત

ન ચારી, કાયણ કે ચાઉવના શાથભાં દારૂગ૊઱૊ બયે રી ફંદૂક શતી. ક૊઱ીઓને
ખફય શતી કે અયફની ફંદૂક જ૊ છૂટે, ત૊ કદી ખારી ન જામ.
શભાચાભાં દાગીનાન૊ ડફય૊ છે , શાથભાં ફંદૂક છે , ઄ને અયફ ઝ઩ાટાબેય યસત૊

કા઩ત૊ જામ છે , અઘે અઘે ક૊઱ીઓ ચાલ્મા અલે છે ; જયા નજીક અલીને
ં ૂ ેરા તીયને ઩૊તાના
કાભઠાં ખેંચીને તીયન૊ લયવાદ લયવાલે છે ; અયફ એ ખત
ળયીયભાંથી ખેંચી, બાંગી, પેંકી દે ત૊ જામ છે . ક૊઱ીઓને ફંદૂકની કા઱ી ના઱
ફતાલી ડયાલત૊ જામ છે . એટરે ડયીને ક૊઱ીઓ દૂ ય યશી જામ છે . ઄ને અયફ
યસત૊ કા઩ત૊ જામ છે .
P a g e | 159
઩ણ અયફ ળા ભાટે ફંદૂકન૊ ફાય કયત૊ નથી? કાયણ કે એ બયે રી દારૂગ૊઱ી

શવલામ, ફીજી લખત બડાક૊ કયલાન ંુ એની ઩ાવે કાંઆ વાધન નથી. ભાટે જ પક્ત
ડયાલીને એ ઩૊તાન૊ ફચાલ કયી યહ્૊ છે .
તમાં ત૊ આંકરડમા ગાભની રગ૊રગ અલી ઩શોંચ્મા. ક૊઱ીઓએ જાન્ય ંુ કે અયફ

જ૊તજ૊તાભાં ગાભની અંદય ઩ેવી જળે. ગીગા શળમા઱ન૊ જુલાન બાણેજ ફ૊રી
ઉઠય૊, “઄યે ળયભ છે ! ફાય-ફાય જણાની લચ્ચેથી અયફ ડફય૊ રઆને જાળે!
ંુ ે ભ૊ઢાં શ ંુ ફતાલળ૊?”
ં ૂ ા રાગળ૊! ફામરડયન
ભડ
અ લેણ વાંબ઱તાં ત૊ ક૊઱ીઓ અયફ ઩ય ધસમા. અયફે ગ૊઱ી છ૊ડી. ગીગાના

બાણેજની ખ૊઩યી લીંધી, ર૊શીભાં નાશી-ધ૊આને વનવનાટ કયતી ગ૊઱ી ચારી
ગઆ. એ ત૊ અયફની ગ૊઱ી શતી !
P a g e | 160
઩ણ અયફ ઩યલાયી ફેઠ૊, ઄ને ક૊઱ીઓ એના ઩ય ત ૂટી ઩ડયા. અયફના

શાથભાં યહ્૊ કેલર એક જભૈમ૊. વાત ક૊઱ીઓને એણે એકરાએ જભૈમાથી
ુ ાડયા, તમાં ત૊ ગાભ નજીક અલી ગય,ંુ ગીગ૊ ઄ને તેના જીલતા વાથીઓ
સલ
઩ાછા ચાલ્મા ગમા.
ર૊શીભાં તયફ૊઱ અયફ ધીયે ધીયી ડગરાં ભાંડે છે .એની આંખ૊ ઩ય ર૊શીના
થય ફાઝી ગમા છે . ળયીયભાંથી ર૊શી ટ઩કી યહ્ ં ુ છે . એને યસત૊ દે ખાત૊ નથી.
ચારત૊ ચારત૊ એ વીતા઩યુ ી નદીને કાંઠે ઉતમો ઄ને એક લીયડા ઈ઩ય
ર૊રશમાળં ભ૊ઢું ધ૊લા ફેઠ૊.
નદીને વાભે કાંઠે આંકરડમા નાભન ંુ ગાભ શત.ંુ અઆ જાનફાઆની જગ્માના ઓટા
ઈ઩ય ગાભના ગયાવદાય ચાયણ લીક૊બાઆ ફેઠેરા. એની નજય ઩ડી કે ક૊આ
P a g e | 161
ુ ાણ, જખ્ભી અદભી ઩ાણી ઩ીલા ફેઠ૊ છે . લીક૊બાઆ એની ઩ાવે અવમ૊.
ર૊શીલશ
તમાંત૊ એ ઄જાણ્મા ભાણવન૊ ઩ગયલ વાંબ઱ીને અંધ ફની ગમેર૊ અયફ ફે
શાથે ઩૊તાન૊ શભાચ૊ દફાલી બ ૂભ ઩ાડી ઉઠય૊ કે “ચ૊ય! ચ૊ય!”
લીકાબાઆએ અયફને ટાઢ૊ ઩ાડય૊, એન ંુ ળયીય વાપ કય.ું ુ ઘેય રઆ ગમા. ઩ડદ૊
યાખ્મ૊. શ૊શળમાય લા઱ં દને ફ૊રાલી જખ્ભ૊ ઩ય ટેબા રેલયાવમા ઄ને ઩૊તે
ફયદાવ કયલા રાગ્મા.
લ઱તે જ રદલવે ગીગ૊ શળમા઱ ઩૊તાના ત્રીવ ભાણવ૊ને રઆ અલી ઩શોંચ્મ૊.

લીકાબાઆને કશેલયાવય ંુ કે “ભાય૊ ચ૊ય વોં઩ી રદમ૊; નરશ ત૊ ગાભના ચાયે મ ઩ાવ
કાંટાના ગણ઱મા મ ૂકી હું ગાભ વ઱ગાલી દઆળ.”
લીકાબાઆ કશે, “ગીગા, ળયણે અલેરાને ન વોં઩ામ. હું ચાયણ છં.”
P a g e | 162
ગીગ૊ કશે, “ભાયા ગાભને ઩ાદયે ભાયા ભાયા બાણેજની ચેશ ફ઱ે છે .એ જુલાન
બાણેજના ભાયનાયને હું એ જ ણચતાભાં ફાળં તમાયે જ ભને ઠાયક થામ તેભ છે .
ભાટે વોં઩ી દ્ય૊. નીકય તભાયી અફરૂ નરશ યશે.”
લીકાબાઆના વાઠ યફાયી શાથભાં રાકડી રઆને ઉબા થઆ ગમા ઄ને ગીગાને
ુ ી અળયે
શાકર કયી કે “ત૊ ગીગરા, થઆ જા ભાટી! ઄ભે જીલતા છીએ તમાં સધ
અલેરાને ત ંુ એભ રઆ જઆળ?”
ગાભ અખ ંુ ગયજી ઉઠ્.ંુ ગીગ૊ રજલાઆને ઩ાછ૊ ચાલ્મ૊ ગમ૊. રદલવ ગમા.
અયફને અયાભ થમ૊. ઩ણ સ ૂતાં કે ફેવતાં અયફ ઩૊તાન૊ શભાચ૊ છ૊ડત૊
નથી. અયાભ થમે એણે લીકાબાઆની યજા ભાગી.
લીકાબાઆએ ઩ ૂછ્ુ,ં “ચાઉવ! યસતાભાં લા઩યલાની કાંઆ ખયચી છે કે ?”
P a g e | 163
ઓછાફ૊ર૊ ચાઉવ પક્ત એટલ ંુ જ ફ૊લ્મ૊, “નરશ.”
લીકાબાઆ વભજ્મા કે અયફ ગીગા શળમા઱થી ડયી જઆને અલી ભાગણી કયે છે .
ં ૂ લણ ઉ઩ડી શતી.
ફન્ને જણા ખ૊઩ા઱ે ઩શોંચ્મા. અયફના ભનભાં ત૊ મઝ
દાગીનાલા઱ા લાણણમાન ંુ નાભ એને માદ નશ૊ત ંુ અલત,ંુ ઄ને ઩ાયકી થા઩ણ શલે
એને વા઩ના બાયા વભાન થઆ ઩ડી શતી. ધણીને ઘયાણ ંુ ઩શોંચાડયા ઩શેરાં એને
નીંદય અલે તેભ નશ૊ત.ંુ
તમાં ત૊ ખ૊઩ા઱ાની ફજાયભાં એણે દાગીનાના ભાણરક લાણણમાને દીઠ૊. દ૊ડીને

એણે દાગીનાન૊ ડફય૊ લાણણમાના શાથભાં મ ૂકી કહ્,ં ુ “ળેઠ, અ તભાયા દાગીના
જરદી ગણી લ્મ૊.”
P a g e | 164
લીકાબાઆની તાજુફીન૊ ઩ાય ન યહ્૊. એ ઩ ૂછે છે કે “઄યે ચાઉવ! અટરી ફધી

મ ૂડી ફગરભાં શતી ત૊મે કેભ કશેતા શતા કે ઩ાવે કાંઆ નથી?”
અયફે ઈત્તય દીધ૊ કે “એ ત૊ ઩ાયકી થા઩ણ.”
લીક૊બાઆ ફ૊લ્મા, “યં ગ છે તાયી જનેતાને, ચાઉવ!”
એને વભજાય ંુ કે અયફે ઩૊તાની ખાતય નરશ, ઩ણ અ ઩ાયકા ભારને ખાતય

ધીંગાણ ંુ ખેડ્ ંુ શત.ંુ એણે ળેઠને ફધી લાત કશી વંબ઱ાલી. જેની સલપ્ને ઩ણ
અળા નશ૊તી એ દાગીના ભ઱લાથી ળેઠને અંતયે અનંદ ભાત૊ નશ૊ત૊. એણે
અયફને ફણક્ષવ અ઩લા ભાંડી—રૂશ઩મા ઩ાંચ ! અયફે ભાથે ચડાલીને ઩ાછા
લાણણમાના શાથભાં ધયી દીધા.
P a g e | 165
ળેઠની ઩ીઠ ઩ય એક ખાવડાન૊ ઘા કયીને લીક૊બાઆ ફ૊લ્મા, “કભજાત ! વમાજના

ખાનાયા! તાયા ઩ાંચ શજાયના દાગીના ખાતય ભયલા જનાયને ઩ાંચ રૂ઩યડી
અ઩તાં ત ંુ ળયભાત૊ નથી ?”
અયફ લડ૊દયે ઩શોંચી ગમ૊. એના અંતયભાં લીકાબાઆન ંુ નાભ યભત ંુ યહ્.ં ુ
અયફન૊ ફચ્ચ૊ ઈ઩કાય ન ભ ૂરે. લડ૊દયાના ભશાયજા પતેશશવિંશયાલના
દયફાયભાં અયફ ન૊કયી કયે છે . એભ થતાં એક લખત ભશાયાજાના એક લણણક
શભત્ર ઩૊તાની સ્ત્રીને ઩યગાભ તેડલા ગમા, તેની વાથે એ જ અયફને ભ૊કરલાભાં
અવમ૊.
P a g e | 166
ળેઠ-ળેઠાણી યથ જ૊ડીને લડ૊દયા તયપ ચાલ્માં અલે છે . ફ઩૊યને લખતે એક

લાલ અલી તમાં ળેઠાણીન૊ યથ છૂટય૊ છે . ળેઠ લશેરા લડ૊દયે ઩શોંચલા ભાટે
અગ઱ ચડી ગમા છે .
ળેઠાણીએ અયફને કહ્ ં ુ :”બાઆ, લાલભાં જઆને ઩ાણી રઆ અલ૊ ને !”
ચ૊઩ાવ સ ૂનકાયબયી વીભ જ૊આને ચાઉવે જલાફ દીધ૊ :”઄મ્ભા, યથ છ૊ડીને ત૊

હું નરશ જાઉં !”
“઄યે , ચાઉવ, ગાંડા છ૊? એટરી લાયભાં આંશીં ક૊ણ અલી ચડે છે ?‖
઄ચકાતે શૈમે, ઝાડને થડે ફંદૂક ટેકલી અયફ ઩ાણી બયલા લાલભાં ઉતમો.
ફશાય અલીને જ્માં જુએ તમાં ન ભ઱ે ફંદૂક કે ન ભ઱ે ળેઠાણી. શેફતાઆ ગમેર
P a g e | 167
ગાડાખેડુએ આંગ઱ી ફતાલીને કહ્,ં ુ “ઓ જામ ઊંટ ઈ઩ય ચડેરા ફે વંધીઓ—

ફંદૂક ઄ને ળેઠાણીને ફેમને રઆને.”
લાલના ઩થ્થય ઩ય ભાથ ંુ ઩ટકાલીને અયફ ચીવ૊ ઩ાડલા રાગ્મ૊. ઩ણ ફંદૂક

શલના એન૊ આરાજ નથી યહ્૊. એલાભાં ઓણચિંત૊ ઘ૊ડી ઈ઩ય ચડીને એક યજ઩ ૂત
નીકળ્મ૊. યજ઩ ૂતે અયફને અક્રં દ કયત૊ જ૊આ, લાત વાંબ઱ી, ઘ૊ડી ઈ઩યથી
ઉતયીને યજ઩ ૂતે કહ્,ં ુ “અ રે, ચાઉવ, તાકાત શ૊મ ત૊ ઈ઩ાડ અ ફંદૂક, ચડી
જા ભાયી ઘ૊ડી ભાથે; ઩છી શલધાતા જે કયે તે ખરં ુ .”
લીજ઱ીના ઝફકાયાને લેગે અયફે ઘ૊ડી ઩ય છરાંગ ભાયી, શાથભાં ફંદૂક રીધી
઄ને ઘ૊ડી ભાયી મ ૂકી. જ૊તજ૊તાભાં વંધીના ઊંટની ઩છ઱ અયફની ઘ૊ડીના
ડાફરા ગાજ્મા.
P a g e | 168
ઊંટ ઩ય એક વંધી ભ૊કયે ફેઠ૊ છે ; ફીજ૊ એક ઩છલાડેના કાંઠાભાં ફેઠ૊ છે ; ઄ને

ં ૂ ાણ૊. એ ળી યીતે ગ૊઱ી છ૊ડે! ઩ાછરાને
લચ્ચે ફેવાડેરાં છે ળેઠાણીને. અયફ મઝ
ગ૊઱ી ભાયતાં ળેઠાણી ઩ણ લીંધાઆ જામ તેવ ંુ શત.ંુ અયફ મઝ
ં ૂ ામ છે .
઩ાછરા દુશભનના શાથભાં ઩ણ અયફલા઱ી બયે રી ફંદૂક તૈમાય છે . એણે

ભ૊ખયે ના વલાયને કહ્,ં ુ “ઊંટને જયાક અદ૊ કય એટરે અ લાંવે લમા અલનાય
ઘ૊ડેવલાયને હું ઩ ૂય૊ કરં ુ .”
જેભ ઊંટ અડ૊ પમો તેભ ત૊ વનનન કયતી અયફની ઄ણચ ૂક ગ૊઱ી છૂટી;
છૂટયા બે઱૊ ત૊ ભ૊ખયે ન૊ શાંકનાય ઩ડય૊. ફીજી ગ૊઱ી ઊંટ ઈ઩ય – ઄ને ઊંટ
ફેવી ગમ૊. ત્રીજી ગ૊઱ીએ ઩છલાડેન૊ વંધી ઠાય થમ૊. ળેઠાણીને ઄ને ળેઠાણીના
઩ચાવ શજાયના દાગીનાને ફચાલીને અયફ ઩ાછ૊ લળ્મ૊.
P a g e | 169
ફશાદુય અયફ શલે ત૊ ભશાયાજન૊ અંગયક્ષક ફન્મ૊ છે , ફહુ ફ૊રલાની એને

અદત નથી. નીચ ંુ જ૊આને જ એ શારેચારે છે .
પયી એક લાય એના ળોમાન ંુ ઩ાયખ ંુ થય.ંુ એણે એક રદલવ ભશાયાજાને શળકાય
ખેરતાં શવિંશના ઩ંજાભાંથી ઈગાયી રીધા. તમાયથી એ ભશાયાજાના વૈન્મભાં ભ૊ટ૊
શ૊દ્દે દાય ફન્મ૊ છે .
઩ેળકળી ઈઘયાલલા ભાટે ભશાયાજ ઩૊તે વ૊યઠભાં લયવ૊લયવ ભ૊ટી પ૊જ રઆને
અલે છે . અ લખતે પ૊જન૊ વેના઩શત એ બઢ્ઢુ ૊ અયફ શત૊. દયે કે દયે ક યાજભાં જ૊
ભશાયાજ વયકાય જામ ત૊ લસતીને તેભ જ તે યાજને શાડભાયીની શદ ન યશે;
એટરે યાજાઓ ઩૊તે જ વીધાદ૊ય થઆને વાભે ઩ગરે ચારી ખંડણી બયી અલતા.
અ લખતે ગામકલાડના દે યાતંબ ુ રીંફડી મક
ુ ાભે તણામા છે .
P a g e | 170
બઢ્ઢુ ા અયફના ભગજભાં શયદભ એક ભાનલી તયલયી યહ્૊ છે , એન૊ જીલનદાતા

લીક૊બાઆ. ઩ણ એ નાભ અયફ ભ ૂરી ગમ૊ છે ; ગાભન ંુ નાભ ઩ણ માદ નથી,
‖આકડી‖ ―આકડી‖ કયે છે . એના ભનભાં શત ંુ કે જ૊ બેટ૊ થામ ત૊ જીલનદાતાન ંુ થ૊ડુંક
ુ ાવ.ંુ
કયજ ચક
એક રદલવ યાજાએ કચેયી ગામકલાડના તંબ ૂભાં બયામેરી છે . જરયમાની ચાક઱ા

઩ય અયફન ંુ અવન છે ; ઩ણ અયફ ઉઠીને ફશાય ગમેર. તેલાભાં લીકાબાઆ
તંબ ૂભાં અલી ઩શોંચ્મા. ઄ને લીકાબાઆએ ત૊ ઩ેરા અયફની ખારી ઩ડેરી ગાદી
ઈ઩ય ઝકાવય.ંુ જ૊તાં જ ભશાયાજા પત્તેશશવિંશ ની આંખ પાટી યશી. તમાં ત૊ અયફ
અંદય અવમ૊. અઘેથી જ૊તાં જ લીકાબાઆને ઓ઱ખ્મા.
P a g e | 171
“ઓ ભાયા જીલનદાતા ! ભાયા ફા઩ !”કયત૊ દ૊ડીને અયફ લીકાબાઆન ચયણ૊ભાં

ઢ઱ી ઩ડય૊. ભશાયાજાને તભાભ વ ૃત્તાંતથી લાકેપ કમાા .
ભશાયાજાએ જાશેય કય,ું ુ “અ લીકાબૈ જે યાજાના શાભી (જાભીન) થામ તેની

઩ેળકળ ઄ભે ખભશ.ંુ ” તમાયથી પ્રતમેક યાજભાં લીકાબાઆને ભ૊ટાં અદયભાન
ભ઱લા રાગ્માં. નાણાંન૊ ઩ણ ત૊ટ૊ ન યહ્૊. અજ એની ત્રીજી ઩ેઢી આંકરડમાના
઄યધા બાગન૊ બ૊ગલટ૊ કયે છે . અ રગબગ વંલત 1915ની લાત છે .
P a g e | 172
19. ઓ઱ી઩૊
઩યણીને અલી છે તે ઘડીથી રૂ઩ીને જ ં઩ નથી. એને ત૊, ફવ, એક જ યઢ રાગી
ગઆ છે . ફા઩૊દય ગાભના અઘા અઘા ઓરયમાભાંથી જ્માયે રૂ઩ી ભાટીના થય
ખ૊દી યશી શ૊મ છે , તમાયે એને બાન નથી યશેત ંુ કે ઓરયમાની બેખડભાં ઩૊તે
કેટરી ઊંડી ઊંડી ચારી જામ છે . લટેભાગા ુ જ૊તાં જ૊તાં ચેતલતાં જામ છે , “રૂ઩ી,
ંુ ે દાટી દે ળે, શ૊ ફેટા !”
બેખડ ઩ડળે ને તન
઩ણ રૂ઩ી ત૊ ભેયની દીકયી. એને ત૊ એનાં ઘયખ૊યડાં અબરાં જેલાં ઉજ઱ાં

કયલાં છે . ઓયડાભાં કભાન૊ લા઱લી છે . દાણા બયલાની ભ૊ટી ભ૊ટી ક૊ઠીઓ
ઘડીને તેના ઈ઩ય નકળી કયલી છે . ગ૊ખરા કં ડાયલા છે , બીંત ઈ઩ય ણચતયાભણ
P a g e | 173
અરેખલાં છે . રૂ઩ીને ઠાલકી, ચીકણી, ભાખણના શ઩િંડા જેલી ધ૊઱ી ભાટી લગય
કેભ ચારે? દટાઆ જામ ત૊મે શ?ંુ
ં ૂ રા ઩૊તાને ભાથે ભેરીને, ભર઩તી ભર઩તી, રૂ઩ી ચારી અલે છે .

ભાટીના સડ
ધ૊ભધખતા તા઩ભાં એન ંુ રૂ઩ાળં ભોં યાતચ
ંુ ૊઱ થાત ંુ અલે છે . ભ૊તીની વેય
ૂ ાને કાંઠેમ ભેયાણીઓ
લીખયાણી શ૊મ તેલાં ઩યવેલાનાં ટી઩ાં ટ઩કતાં અલે છે . કલ
ભ૊ઢાં ભચક૊ડી લાત૊ કયે છે , “ફાઆ, અ ત૊ નલી નલાઆની અલી છે ! કલ
ૂ ાભાં
઩ાણી જ યે ‖લા દે તી નથી. કુ ણ જાણે ઄ધયાતથી ફેડાં તાણલા ભાંડે છે .”
શનવયણી ઈ઩ય ચડીને રૂ઩ી જ્માયે ઩૊તાના ઘયની ઩છીતને ઄ને ઊંચા ઊંચા
કયાને ઓ઱ી઩ા કયે છે ,તમાયે ઩ાડ૊ળણ૊ અળીલાા દ દે તી જામ છે કે ‘લારામ ૂઆ ઩ડે
ત૊ ઠીક થામ !’ ભ ૂખી-તયવી લહુને અખ૊ રદલવ ઓ઱ી઩૊ કયતી શનશા઱ીને
P a g e | 174
વાસ-ુ વવય૊ શેતા઱ ઠ઩ક૊ અ઩ે છે કે, “઄યે રૂ઩ી, ખાધાનીમે ખફય ન ઩ડે,
ફેટા?” એને ભાથે ચાયે મ છે ડે છૂટું ઓઢણ ંુ ઢ઱કે છે . એના ઘઉંલયણા ગાર ઈ઩ય
ગ૊યભટીના છાંટા છંટાઆ ગમા છે . એના દે શના દાગીના ધ ૂ઱ભાં ય૊઱ાણાં છે .
ુ ી ગાયાભાં ગયકાલ છે . ત૊મ રૂ઩ીનાં
ળયણાઆ-ળી એના શાથની ક઱ાઆઓ ક૊ણી સધ
રૂ઩ કાંઆ ઄છતા યશે ?
રૂ઩ીન૊ લય નથ ુ ય૊ટરા ખાલા અલે છે . એકરા ફેવીને ખાલાન ંુ એને બાલત ંુ

નથી.
“રૂ઩ી !” નથ ુ ફશાય નીક઱ીને એને વાદ કયે છે : “ રૂ઩ી, અલડી ફધી કેલાની
઄ધીયાઆ અલી છે , ઘય ળણગાયલાની? કાંઆ ભયી ફયી ત૊ નથી જાલાની નથ
ના !”
P a g e | 175
“રે, જ૊ ત૊, ફાઆ! નથ ુ કેલી લાણી કાઢી રયમ૊ છે ! ભેયની દીકયી ખ૊યડું ન
ળણગાયે તમાયે એન૊ જન્ભાય૊ કાંઈ ખ઩ન૊, નથ ુ ?”
“શે બગલાન ! અ ભેયની છ૊કયી ત૊ નલી નલાઆની ! કલયાવમ૊ ભને ! બગલાન

કયે ને શનવયણી રવયે જામ !” એટલ ંુ કશીને નથ ુ શવે છે .
“ત૊ ત૊, ઩ીટયા, તાયે જ ભાયી ચાકયી કયલી ઩ડળે. વાજી થાઉં ત૊મે તાયા
ખ૊઱ાભાંથી ઉઠાં જ નરશ ને ! ખ૊ટી ખ૊ટી ભાંદી ઩ડેને સ ૂતી જ યાં !”
રૂ઩ી ઄ને એન૊ લય નથ ુ ખ૊યડાની ઩છીતે ઉબાં ઉબાં અલી ભીઠડી લાત૊ કયીને
અંતય બયી રેતાં ને ઩ેટ બયલાની લાત૊ ભ ૂરી જતાં શતાં. આશ્વયે ઩૊તાની લહુને
ુ ૊ ઩૊તાના
થ૊ડાજ વભમભાં ઘયની અલી ભભતા રગાડી દીધેરી દે ખીને નથડ
અંતયભાં સલગા ન ંુ સખ
ુ ઄નબ
ુ લી યહ્૊ છે . શનવયણીની ટ૊ચે ઉબીને કય૊ રીં઩તી
P a g e | 176
સ્ત્રી જાણે અબની ઄ટાયીભાં ઉબેરી ઄પ્વયા શ૊મ એવ ંુ એવ ંુ એને રાગ્મા કયત.ંુ
ગ૊યભટીનાં છાંટણાંભાં બીંજામેરી એ જુલાન ભેયાણી નથન
ુ ે ભન ત૊ ક૊આ નલરખાં
યતને ભઢેરી પ્રશતભા જેલી દે ખાતી. એના શૈમાભાંથી ઈદગાય નીક઱ી જત૊ કે
―ઓશ૊શ૊ ! ફા઩૊દય ગાભના જુલાશનમાભાં ભાયા વયખ૊ સખ
ુ ી ભેય ફીજ૊ ક૊આ ન
ભ઱ે .‖
એભ કયતાં કયતાં ઄઴ાઢ ઉતયીને શ્રાલણ ફેઠ૊. જ૊તજ૊તાભાં ત૊ ફા઩૊દય ગાભ

શરયમા઱ી કું જ જેવ ંુ ફની ગય.ુ નદી ઄ને નેશયાં છર૊છર શાલ્માં જામ છે .
ધયતીનાં ઢ૊યઢાંખય ઄ને ઩ંખીડાં શયખભાં રશર૊઱ા ભાયે છે , ને રૂ઩ીમે લાયતશેલાય
યશેલા ભંડી છે . વલાય ઩ડે છે ને શાથભાં ચ૊ખા-કં કાલટી રઆ રૂ઩ી ફા઩૊દયનાં
દે લસથાન૊ ગ૊તે છે , ઩ી઩઱ાને ઄ને ગામ૊ને ચાંદરા કયી કયી ચ૊ખા ચડાલે છે ,
P a g e | 177
નાગદે લતાના યાપડા ઈ઩ય દૂ ધ યે ડે છે . રૂ઩ીને ભન ત૊ અ સ ૃષ્ષટ ળી યણ઱માભણી

શતી ! ઓશ૊શ૊! ળી યણ઱માભણી શતી!
ળીત઱ા-વાતભ ઄ને ગ૊ક઱-અઠભના તશેલાય૊ ઢૂકડા અવમા. વાતભ-અઠભ

ઈ઩ય ત૊ ભેયાણીઓ ગાંડીત ૂય ફને. ઩યણેરી જુલાનડીઓને શ઩મયથી તેડાં અલે.
રૂ઩ીનેમ ભાલતયથી વંદેળા અવમા કે ―વાતભ કયલા લશેરી ઩શોંચજે.‖
વાસ-ુ વવયાએ યાજીખળ

ુ ીથી ઩૊તાની રાડકલામી લહુને ભરશમય ભશારલાની યજા
અ઩ી. નલી જ૊ડ લ ૂગડાં ઩શેયી, ઘયે ણાંગાંઠા ઠાંવી, વલા લાંબન૊ ચ૊યવ ચ૊ટર૊
ં ૂ ી, વેંથે રશિંગ઱૊ ઩ ૂયી ને આંખે કાજ઱ આંજી રૂ઩ી શ઩મય જલા નીક઱ી. ભાથે
ગથ
લ ૂગડાની નાની ફચકી રીધી.
P a g e | 178
ુ રૂ઩ીને એના ખયા રૂ઩ભાં નીયખી, નથ ુ

઩યણ્મા ઩છી અજ ઩શેરી જ લાય નથએ
ુ ી ન યશેલાય,ંુ “રૂ઩ી ! અ ફધ ંુ શ઩મરયમાભાં
઩ાવે રૂ઩ી યજા રેલા ગઆ. નથથ
ભા‖રલા યાખી મ ૂક્ુ‖ં ત ંુ ને?” ―નથ ુ ! નથ ુ !‖ ફ૊રેને ત૊ ઓછી ઓછી થે જાછ! તંઆ
અ ળણગાય ત૊ નથ ુ ભાટે ક૊આ દી નત
ુ ા વજ્મા!”
“રે, જ૊ ત૊ ફાઆ ! અડું કાં ફ૊રત૊ શઆળ, નથ ુ ! કાભકાજ અડે ભને લેળ
કયલાની લે઱ા જ કે દી હુતી? ઄ને અજે ઩ે‖યું ુ છે એમ તાયે જ કાજે ને ! ત ંુ શાલ્મ
ભાયી શયે . ભને કાંઆ તમાં એકરાં થ૊ડું ગભળે?” એટલ ંુ ફ૊રતાં ત૊ રૂ઩ીની આંખભાં
ઝ઱ઝણ઱માં અલી ગમાં.
“઄યે ગાંડી ! એભાં ક૊ચલાઆ ગી ?઄ને ભા-ફા઩ની યજા શલના ભાયાથી ઄લામ
ખરં ુ કે ?”
P a g e | 179
“હું ફુઆને ઄ને ભાભાને ફેમને કે‖તી જાઉં છં ને ! ત ંુ જરૂય અલજે. શ૊ !તાયા લન્મા
ુ યે શ૊, નથડ
ભાયી વાતભ નૈ સધ ુ ા !”
એટલ ંુ કશીને રૂ઩ી વાવયા કને ગઆ. ઩૊તાની ત૊છડી, ભીઠી લાણીભાં ભેયની
કન્માએ તકંુ ાય૊ દઆને કાલ ંુ કાલ ંુ લેણ કહ્,ં ુ “ભાભા, નથન
ુ ે ચ૊કવ ભેરજે, શ૊ !
ુ યે .”
નીકય ભાયી વાતભ નૈ સધ
ુ ે ઩ગે ઩ડીને રૂ઩ી ફ૊રી :‖ફુઆ ! નથન

વાસન ુ ે ચ૊કવ ભેરજે, શ૊ ! નીકય ભાયી
ુ યે .”
વાતભ નૈ સધ
“ભાડી, ભેરશ ંુ ત૊ ખયા; ઩ણ તાયાં ભાલતયન ંુ વાચેખ૊ટેમ તેડું ત૊ જ૊લે ને !”બઢ્ઢુ ી

ુ જલાફ દીધ૊.
વાસએ
P a g e | 180
“઄યે ફુઆ, એન૊ ધ૊ખ૊ ત ંુ કયીળ નૈ. હું તમાં ઩શોંચ્મા બેયી જ તેડું ભ૊કરાલીળ ને
!”
એભ કશીને રૂ઩ી ફચકું ઈ઩ાડીને ફશાય નીક઱ી—કેભ જાણે પયી ક૊આ રદલવ ઩ાછં
અલલાન ંુ જ ન શ૊મ એલી આંસડુ બ
ે યી આંખે ખ૊યડા વાભે ટાં઩ી યશી.
ખડકીભાંથી નીક઱તા ઩ગ બાયે થઆ ગમા, છાન૊ભાન૊ નથ ુ ઩ાદય સધ
ુ ી લ઱ાલલા
ગમ૊. છરંગ૊ ભાયતી મ ૃગરી જાણે ઩ાછં લા઱ીને જ૊તી, રાકડીના છે ડા ઈ઩ય
ુ ા ગયીફડા ભોં વાભે તાકતી ગઆ. એન૊ છે લ્ર૊ ફ૊ર એક જ શત૊,
ટેકલેરા નથન
ુ ા, અલજે શ૊ ! નીકય ભાયી વાતભ નૈ સધ
“નથડ ુ યે .”
અઘે અઘે રૂ઩ીના ઓઢણાન૊ છે ડ૊ ઩ણ ઉડત૊ ઄ર૊઩ થમ૊, તમાયે એક શનવાવ૊

ભેરીને નથ ુ ગાભભાં ગમ૊. કાભકાજભાં એન ંુ ણચત્ત ઩ય૊લાઆ ગય.ંુ
P a g e | 181
“઄યયય ! ભાડી ! દીકયીને ઩ીટયાંઓએ કાભ કયાલેં કયાલેંને ઄ધમ ૂઆ કયે નાખી,
ભાથેથી ભ૊રડમ૊ ઈતામા. ઩શેરાં મ ૂલાં યાખશ જેલાંએ ઩ાણીની શેલ્ય ંુ ખેંચાલલા
ભાંડી.”
“઩ણ, ભાડી. તને કહ્ ં ુ કુ ણે ?”
“કુ ણે શ,ંુ તાયી ઩ડ૊ળણએ

ંુ . વલાયથી વાંજ રગે દીકયીને ઓ઱ી઩ાભાં જ દાટે
દીધી, ભાડી ! અભ ત૊ જ૊ ! ભોં ભાથે ન ૂયન૊ છાંટ૊મ ન ભ઱ે . ઄ને ઩દભ જેલી
ભાયી રૂ઩ીની શથેણ઱ય ંુ ત૊ જ૊ –ય૊ગી ઈતયડાઆ જ ગી.”
“ભાડી, તને ક૊આ બંબેયે ગ(ુ ગય)ંુ છે , શ૊ ! ઄ભાયાં ઩ાડ૊ળી બાયી ઝેયીરાં છે . ત ંુ
ક૊આન ંુ ભાનીળ ભા, શ૊! ઄ને તેં ભને તેડું ભ૊કલ્ય,ંુ તાયેં નથન
ુ ે કીભ ન તેડાવમ૊? આ
ત૊ રયવાઆને ફેઠ૊ છે . ઝટ દઆને ખેશ઩મ૊ ભેલ્મ.”
P a g e | 182
ુ ૊ ! ભાયે એ ભ ૂતને તેડાલલ૊ જ નથ. ઄ને રાખ લાતેમ

“ચ ૂરાભાં જામ તાય૊ નથડ
તને ઩ાછી આ ઘયને ઉંફયે ચડલા દે લી નથ. ઘણામ ભેય ભ઱ી યશેળે; એકની એક
દીકયીને અખ૊ જનભાય૊ ઓ઱ી઩ાભાં નથ દાટેં દે લી !”
દડ! દડ! દડ! રૂ઩ીની કા઱ીકા઱ી ફેભ૊ટી આંખ૊ભાંથી ઩ાણી દડી ઩ડયાં. એના
શૈમાભાં ધ્રાવક૊ ઩ડી ગમ૊. એન ંુ ફ૊રવ ંુ ભાલતયને ગ઱ે ઉતયત ંુ જ નથી. ઄દે ખી
઩ાડ૊ળણ૊એ શ઩મરયમાંના કાનભાં શનિંદાન ંુ ઝેય યે ડી દીધ ંુ શત.ંુ રૂ઩ી શ ંુ ફ૊રે, ક૊ને
વભજાલે? વાવરયમાંન ંુ વારં ુ ફ૊રનાયી એ છ૊કયીને વહુએ ળયભા઱,
ગણુ ણમર ઄ને અફરૂયખી ગણી શવી કાઢી. જેભ જેભ એ ફ૊રતી ગઆ, તેભ તેભ
વહુને એને ભાટે લધ ુ ને લધ ુ ઄નકુ ં ઩ા ઉ઩જતી ગઆ. ઄ફ૊ર ફનીને એ
છાનીભાની ઓયડાભાં ફેવી ગઆ. ય૊લા જેટલ ંુ ત૊ તમાં એકાંત ક્ાંથી શ૊મ?
P a g e | 183
રૂ઩ીન૊ ફા઩ ફા઩૊દય ગમ૊. લેલાઆઓને લવભાં લેણ વંબ઱ાવમાં. ણફચાયા બઢ્ઢુ ા
ભાલતય ઄ને નથ ુ –એ ત્રણેમ જણાંને ત૊ ધયતી ભાગા અ઩ે ત૊ વભાઆ જલા જેવ ંુ
થઆ ગય.ંુ ત્રણેમને એભ રાગ્ય ંુ કે રૂ઩ીએ ભાલતયની અગ઱ દુ:ખ ગાય ંુ શળે.
ુ ે ગજે
રૂ઩ીના ફા઩ેનનથન ં ૂ થ૊ડા રૂશ઩મા ઘાલ્મા ઄ને છૂટાછે ડાન ંુ રખણ ંુ કયાલી
રીધ.ંુ તે રદલવના નથન
ુ ા ઘયફાયભાંથી યાભ ઉડી ગમા. ધાનન૊ ક૊ણ઱મ૊ ક૊આને
ુ ે ભનસ ૂફા ઉ઩ડે છે .
બાલત૊ નથી. નથન
ુ ી ઘયન૊ એક જુલાન ભેય ગ૊તીને ભાફા઩ે રૂ઩ીન ંુ નાતરં ુ કય.ું ુ રૂ઩ીને રૂંલે
વાયા સખ
રૂંલે અગ ઉ઩ડી, ઩ણ ગબરૂડી દીકયી ભાલતયની ધાક ઄ને ળયભભાં દફાઆ
ગઆ. એની છાતી ઈ઩ય ક૊આ ભ૊ટી શળરા જાણે ચં઩ાઆ ગઆ.
P a g e | 184
ુ ાતી વારયકા થ૊ડી લાય જે ણચણચમાયી કયે તેભ રૂ઩ીએ શલરા઩ કમો
શ઩િંજયભાં ઩ય
કે “ભને નાથ ુ ઩ાવે જાલા રદમ૊. ભાયે નાતયે નથ જાવ.ંુ ”
એન ંુ કલ્઩ાંત ક૊આએ ન વાંબળ્ય.ંુ એ મ ૂયખી છ૊કયીને ભાલતયે સખ

ુ ન ંુ થાનક ગ૊તી
દઆ એના શાથ ઝાલ્મા ઄ને ગાડે નાખી. રૂ઩ી કેભ કયીને ય૊લા ભંડે ? ઘ ૂભટા
લગય સ્ત્રી ણફચાયી ઩૊તાન ંુ ય૊ણ ંુ વંતાડે ળી યીતે? ભેયની દીકયીને ઘ ૂભટા ન શ૊મ.
ચ૊થે રદલવે રૂ઩ી બાગીને ઩ાછી અલી ઄ને ચીવ ઩ાડી ઉઠી કે “નૈ જાઉં ! નૈ
જાઉં ! ભાયા કટકા કયી નાખળ૊ ત૊મે ફીજે નશીં જાઉં. ભને નથ ુ ઩ાવે ભેર૊.”
ભાલતયે ભાન્ય ંુ કે ફે રદલવ ઩છી દીકયીન ંુ ભન જ ં઩ી જળે. રૂ઩ી ઩ાણી બયલા
જામ છે . ઩ાદય થઆને કં આક લટેભાગા ુ નીક઱ે છે . ક્૊ ભાણવ ક્ે ગાભ જામ છે
ંુ ઩ ૂછયા લગય વહુને કશે છે , “બાઆ, ફા઩૊દયભાં નથ ુ ભેયને ભાય૊ વંદેળ૊
એટલમ
P a g e | 185
દે જ૊ ને કે વ૊ભલાયે વાંજે ભને નદીની ઩ા઱ ઩ાવે અલીને તેડી જામ; તમાં ઉબી
ઉબી હું એની લટય જ૊આળ!”
લટેભાગા ુ ફે ઘડી ટાં઩ીને શાલ્મા જામ છે . ફ૊રતાં જામ છે કે “પટક્ું રાગે છે !”
વ૊ભલાયે ફ઩૊યે લ ૂગડાંન૊ ગાંવડ૊ રીધ૊. “ભા, હું ધ૊લા જાઉં છ.”
ભાએ ભાન્ય,ંુ બરે ભન જયી ભ૊કળં કયી અલે. ફર જેલાં ઉજ઱ાં લ ૂગડાં ધ૊આ,
ભાથાફ૊઱ નાશી, રટ૊ ભ૊ક઱ી ભેરી, ધ૊મેર લ ૂગડાં ઩શેયી, ધ ૂનાને કાંઠે રાંફી
ુ ૊ અલે છે ? ક્ાંમ
ડ૊ક કયી કયીને ભાયગ ભાથે જ૊તી રૂ઩ી થંબી છે . ક્ાંમ નથડ
ુ ી મ ૂશતિ દે ખામ છે ? એની શાલ્મ જ ઄છતી નશીં યશે; એ ત૊ શાથી જેલા
નથન
ધ ૂરના ગ૊ટા ઉડાડત૊ ને દુશા ગાત૊ ગાત૊ અલળે ! નશીં અલે ? ઄યે , ન અલે
કેભ ? વંદેળા ભ૊કલ્મા છે ને ! કેટરા ફધા વંદેળા !
P a g e | 186
ુ ૊ ન અવમ૊. વાંજના રાંફા રાંફા ઓછામા

સ ૂયજ નભલા ભંડય૊, ઩ણ નથડ
ુ ૊ ન અવમ૊. ઩ંખી ભા઱ાભાં ઩૊ઢયા, ગોધન ગાભભાં
ઉતયલા રાગ્મા. ત૊મ નથડ
઩શોંચ્ય.ંુ ધ ૂનાનાં નીય ઊંઘલા રાગ્મા. ઝાડ—઩ાંદડાને જ ં઩લાની લે઱ા થઆ, ત૊મ
ુ ૊ ન અવમ૊. ઘ૊ય અંધારં ુ થઆ ગય ંુ ત૊મ નથડ
નથડ ુ ૊ ન જ અવમ૊. ઄યે યે,
ુ ાન ંુ શૈય ંુ તે કેવ ંુ લજ્જય જેવ ંુ ! એને ભાયી જયામ દમા ન અલી?
નથડ
ુ ા?
”રૂ઩ી ! રૂ઩ી ! રૂ઩ી !” એલા વાદ વંબ઱ાણા. રૂ઩ી ચભકી :‖ક૊ના વાદ ? નથન
ના, ના. અ વાદ ત૊ ગાભ બણીથી અલે છે .‖ વાદ ઢૂકડા અવમા. ―અ વાદ ત૊
ભાયી ભાના. ભાયી ભા ભને ગ૊તલા અલે છે .‖
P a g e | 187
‖નથ,ુ તેં ત૊ ભાયી વાતભ ફગાડી! ઄યે ભડ

ં ૂ ા, વંદેળામ ન ગણકામાા ! ઩ણ હું શલે
઩ાછી ક્ાં જાઉં? શલે ત૊ અ઩ણે એકફીજાના શાથના આંકડા બીડીને બાગે
નીકયશ.ંુ ‖
“રૂ઩ી ! રૂ઩ી ! રૂ઩ી !” ગાભને ભાગે થી ભાતાના વાદ અવમા. જલાફભાં ધબ્ુ ફાંગ
ૂ ી ઩ડી. ઓઢણાભાં ફાંધેરા ઩થ્થય૊એ એને તણ઱મે
!” દે તી રૂ઩ી ધ ૂનાભાં કદ
ુ ૊ ત૊ ન જ અવમ૊.
વંતાડી યાખી. ઩ણ નથડ
“રૂ઩ી ! રૂ઩ી ! રૂ઩ી ! ઩૊કાયતી ભા ધ ૂનાના કાંઠે અલી. યાતનાં નીય ફડફરડમાં
ફ૊રાલતાં જાણે શાંવી કયતાં શતાં કે ―રૂ઩ીની ભા ! દીકયીને ઓ઱ી઩ાના દુ:ખભાંથી
ફયાફય ઈગાયી, શ૊ !‖
P a g e | 188
20. કરયમાલય
“અ ભાંડ્-ંુ છાંડ્ ંુ ને ચાક઱ા-ચંદયલા ક૊ના વારુ યાખી જા છ, ફેટા શીયફાઆ?
ંુ ઈતાયીને તાયા ઘય બેળં કયી દે , ફા઩ !”
ફધમ
“ના, ફા઩,ુ બીંતય ંુ ઄ડલી ન કયામ.”
“઄યે , ફેટા, શલે લ઱ી ભાયે બીંતય ંુ ઄ડલી શ ંુ ને બયી શ ંુ ? ઈતાયી રે, ફાઆ !
એકેએક ચીજ ઈતાયી રે. ભેંથી એ નરશ જ૊ય ંુ જામ, ફેટા ! ભને એ ભાંડયચાંડય
કયનાયી વાંબયળે ને ઠાલ ંુ ભારં ુ ભન ફ઱ળે.
શનવયણી ભાંડીને દીકયી દીલાર૊ ઈ઩યથી ળણગાય ઈતાયી યશી છે , ઄ને બઢ્ઢુ ૊
ફા઩ એને ઘયની તભાભ ળ૊બા વં઩શત્ત કરયમાલયભાં રઆ જલા ઄ગ્રશ કયે છે .
P a g e | 189
ભાન ંુ ઘણાં લ઴ાથી ઄લવાન થય ંુ છે . વાત ખ૊ટની એક જ દીકયી શીયફાઆને

ઈછે યી ઈછે યી ફા઩ે અજ ઄ઢાય લ઴ાની ઉંભયે એને ઩યણાલી છે . અજ બાણેજ
(જભાઆ) તેડલા અલેરા શ૊લાથી ફા઩ દીકયીને દામજ૊ દે લા રાગ્મ૊ છે . ફેડાં,
ત્રાંફાકં ડ
ૂ ીઓ, ડફયાં, ગાદરાં, ગ૊દડાં, ધડકીઓ, ત૊યણ, ચાક઱ા, ચંદયલા,
વ૊નારૂ઩ાના દાગીના—જે કાંઆ શ઩તાના બમાા બાદમાા ઘયભાં શત,ંુ તે તભાભ શ઩તા
દીકયીને દે લા અગ્રશ કયે છે . ગાડાં ને ગાડાં બયાઆ યહ્ા છે .
“શાંઈ ફા઩ ુ ! શલે ફવ કયી જાઓ.” શીયફાઆએ અડા શાથ દીધા.
“઩ણ હું યાખી ભેલ ંુ ક૊ના વાટુ, ફા઩ ? હું ત૊ શલે ફે ચ૊ભાવાં ભાંડ જ૊આળ. ઄ને
ભારં ુ ગાભતરં ુ થમે ત૊ અ શ઩તયાઆઓ આંશીં તને થ૊ડા ડગલમ
ંુ બયલા દે લાના
છે ?”
P a g e | 190
દીકયી ભોં છ઩ાલતી જામ છે , ઩ારલડે આંસડુ ાં લ ૂછતી જામ છે ઄ને ફા઩ન
ુ ા
ઘયના ળણગાય ઈતાયતી જામ છે .
“શીયફાઆ,” ડ૊વ૊ ઩૊તાની ઩ાઘડીને છે ડે ચીંથયાભાં ફાંધેરા લાઘનખ રઆને

અવમ૊. “અ રે, ફેટા, ઄ભાય૊ બાણેજ થામ એને ગ઱ે ઩શેયાલજે. ભેં ત૊ કૈં ક
લયવ૊ થમાં દી઩ડ૊ ભાયીને કાઢી યાખેર — તાયે બાઆ થામ એની ડ૊કે ફાંધલાની
અળાએ; ઩ણ સ ૂયજે વાલઝના નખ ઩શેયનાય૊ નરશ વયજ્મ૊ શ૊મ..... શળે ! શલે
પ્રભ ુ તારં ુ ભીઠું ભોં કયાલે તમાયે ઩ે‖યાલજે, શ૊!” ભાન૊ જણ્મ૊ બાઆ એ લખતે
શીયફાઆને વાંબયી અવમ૊, અજ બ૊જાઆ લગય નણંદન ંુ ભાથ ંુ ઓ઱ી ભીંડરા ગથ
ંૂ ી
દવેમ આંગ઱ીએ ટાચકા ફટે એલાં ભીઠડાં રઆ વાવયે લ઱ાલનાય ક૊આ ન ભ઱ે !
઄ને ફા઩ન ંુ બાણ ંુ દવ લયવથી ઩૊તે વાચલેલ ંુ તેન ંુ શલે જતન યાખનાય ક૊આ ન
યહ્.ં ુ શીયફાઆએ એકાંતે આંસ ુ ઠારવમાં.
P a g e | 191
઩ચીવેક ગાડાંની શેડય૊ બયાઆ ને કરયમાલય તૈમાય થમ૊. શીયફાઆએ નાશીધ૊આ,

઄ણાતને ઄યધે તેલાં લસ્ત્રાભ ૂ઴ણ૊ વજી, રૂ઩નીતયતાં અંગને જાણે વ૊નેરૂ઩ે ભઢી
રીધ.ંુ ભાલતયના ઘયને છાંમડે પયી લાય કદી ફેવવ ંુ નથી એવ ંુ જાણીને છે લ્રી
ભીટ ભાંડી ફશાય નીક઱ી. ગામ૊-બેંવ૊ એને ફહુ લશારી શતી, એટરે જઆને
ુ ાંને ગ઱ે ફાઝી ઩ડી; ઩શ ુ જાણે જુદાઆની ઘડી ઩ાયખી ગમાં શ૊મ તેભ
઩શડ
ભોંભાંથી ખડનાં તયણાં ભેરી દઆ શીયફાઆના શાથ઩ગ ચાટલા રાગ્માં.
“ફા઩,ુ અ લ૊ડકી લીંમામ તમાયે ભને ફ઱ી ખાલા ફ૊રાલજ૊, શ૊! નીકય ફ૊ઘરં ુ
બયીને ખીરં ુ ભ૊કરજ૊.”શીયફાઆએ ઩૊તાની ભાનીતી ગામ વાભે આંગ઱ી ચીંધીને
ફા઩ને બરાભણ દીધી.
P a g e | 192
“઄યે ફેટા, ફ૊રાલલાની લ઱ી ક૊ને ખફય છે ? તાયા બે઱ી ગાડાને કાંઠે ફાંધતી
ુ લ૊ડકી ઩ણ ઩ત્ર
જ જા ને, ફાઆ!” એભ કશીને ફા઩એ ુ ી બે઱ી લ઱ાલી.
અગ઱ દીકયીન ંુ લેરડું, ઩ડખે રાકડી રઆને ડગભ

ુ ગ ુ લ઱ાલલા જત૊ બઢ્ઢુ ૊ ફા઩;
઄ને ઩ાછ઱ કરયમાલયનાં ઩ચીવ ગાડાં; એલી અખી ઄વલાયી ચાં઩યડા ગાભના
દયફાયગઢભાંથી ઄મ ૃત ચ૊ઘરડમે ચારતી થઆ. શીયફાઆ ત૊ ચાં઩યડાન૊ શીય૊
શતી, એટરે ઄યધ ંુ ગાભ એને લ઱ાલલા શરક્ું છે . એક ફાજુ ઄ઢાય લયવની
મોલનભસત કાઠી કન્મા યે લાર ચારે ઘ૊ડી ખેરલતા ઩૊તાના કં થને શનશા઱ીને
અલતી કારથી ભીઠ૊ ઘયવંવાય ભાંડલાના ભન૊યથને શીંડ૊઱ે શીંચે છે ... ઄ને
ફીજી ફાજુ બઢ્ઢુ ા, ફ૊ખા ફા઱ક જેલા ફા઩ને ઩૊ચ૊ ઩૊ચ૊ ય૊ટર૊ ઘડી, એના
ગયબને ઘીભાં ચ૊઱ી, તાણ કયી કયી ક૊ણ ખલયાલળે એની ણચિંતા જાણે કે એના
ભન૊યથ-શીંડ૊઱ાને છે દી યશી છે .
P a g e | 193
દાદાને આંગણે આંફર૊,
આંફર૊ ઘ૊ય ગંબીય જ૊ !
એક તે ઩ાન દાદા ત૊રડય,ંુ
દાદા, ગા઱ ન૊ દે જ૊ જ૊ !
઄ભે યે રીરા લનની ચયકરી,
ઉડી જાશ ંુ ઩યદે ળ જ૊ !
અજ યે દાદા કેયા દે ળભાં,
કારે જાશ ંુ ઩યદે ળજ૊ !
P a g e | 194
એભ કયતાં અખી ઄વલાયી ચ૊યે ઩શોંચી, એટરે શીયફાઆન૊ કાક૊ ઄ને તેના ફે
જુલાન દીકયા ચ૊યે થી શેઠા ઉતમાા . શીયફાઆએ જાણ્ય ંુ કે ભ઱લા અલે ત૊ ભ઱ીને
ુ ી બયબરાભણ ઩ણ દઆ રઉં. એલી આચ્છાથી એણે જભણે ઩ડખે લેરડીના
ફા઩ન
ભાપાન૊ ઩ડદ૊ ઊંચ૊ કમો. આંખ૊ બીની શતી છતાં ઓશળમાળં શાસમ અણીને
એણે ઩૊તાના કાકા-શ઩તયાઆ બાઆઓનાં છે ટેથી ઓલાયણાં રીધાં.
“કાકા, ભાયા ફા઩ને વાચલ—”
એટલ ંુ લેણ ઩ ૂરં ુ નથી થય ંુ ત૊ ફન્ને જુલાન૊ ફ૊લ્મા, “ગાડાં ઩ાછાં લા઱૊.”
“કાં, ળીદ ઩ાછાં લ઱ાલ૊ છ૊ ?”બઢ્ઢુ ાએ ઩ ૂછ્ુ.ં
P a g e | 195
“ત ંુ શનલુંળ છ૊, ડ૊વા ! ઄ભે કાંઆ શનલુંળ નથી. ઄ભે કં આ ભયી નથી ઩યલામાા , તે
અખ૊ દયફાયગઢ દીકયીના દામજાભાં ઠારલીને ઩ાયકે ઩ાદય ભ૊કરી રયમ૊ છ૊ !”
“઄યે બાઆ, ભાયે એકન ંુ એક ઩ેટ, એને અજ નથી ભા કે નથી બાઆ, એને હું
કરયમાલય ઩ણ ન દઉં? ઄ને શલે હું મ ૂએ ભાય૊ ગયાવ ને દયફાયગઢ ત૊ તભાયા
જ છે ને ?”
“ત ંુ ત૊ ઘણમ
ં ુ ે લટ
ં ૂ ાલી દે ! ઩ણ ઄ભે નાના ગીગરા નથી. ઩ાછાં લા઱૊ ગાડાં,
નીકય કાંઆક વાંબ઱ળ૊!”
શીયફાઆએ અ દે ખાલ નજય૊ નજય દીઠ૊. બઢ્ઢુ ૊ ફા઩ ફે શાથ જ૊ડી કયગયે છે
઄ને શ઩તયાઆઓ ડ૊઱ા પાડી ડાંગ૊ ઈગાભે છે . દીકયીને રૂંલાડે રૂંલાડે ઝા઱ રાગી
ગઆ. ભાપાન૊ ઩ડદ૊ ઈછા઱ી ઘ ૂભટ૊ તાણી ઠેકડ૊ ભાયીને શીયફાઆ નીચે ઉતયી
P a g e | 196
ુ ૊ શાથ ઝારી કહ્:ં ુ “ફવ ફા઩,ુ ઩તી ગય,ંુ શાર૊, ઩ાછા લ઱૊. બાઆ
઄ને ફા઩ન
ગાડાખેડુઓ, ગાડાં તભાભ ઩ાછાં લા઱૊. અજ ળકન વાયાં નથી.”
“઩ાછાં ળીદ લ઱ળે?” એલી શાક દે ત૊ શીયફાઆન૊ લય ઘ૊ડીને ભ૊ખયે શાંકી રાવમ૊;
એન૊ ઩ંજ૊ એની તયલાયની મ ૂઠ ઈ઩ય ઩શોંચ્મ૊ “કાઠી!” શીયફાઆએ ઘ ૂભટ૊ ઄ડ૊
કયીને શાથ ઊંચ૊ કમો. “કાઠી, અજ કજજમાન ંુ લેળ નથી: ઄ને ત ંુ મઝ
ં ૂ ા ભા. વો
઩ાછા લ઱૊.”
ગાડાં ઩ાછાં લળ્માં. શીયફાઆ ઄ડલાણે ઩ગે ઩ાછી ઘેય અલી. ડેરીભાં અલીને
જ૊ય ંુ ત૊ ફા઩ ુ શજુ ઩ાછ઱ દૂ ય ચાલ્મા અલે છે ; ઘ૊ડી ઩ય ફેઠેર ધણી શલચાયભાં
઩ડી ગમ૊ છે . એને જ૊આને શીયફાઆ ફ૊રી, “કાઠી, તાયે શૈમે ધય઩ત યાખ: તને
વંતા઩લ૊ નથી.”
P a g e | 197
એભ કશી ઩૊તાના શેભે ભઢયા ગ઱ાભાંથી ઝયભય ક૊રટય,ંુ કાંઠરી, ચંદનશાય લગે યે
દાગીના કાઢી ધણીને અ઩તાં અ઩તાં ફ૊રી: “ અ રે કાઠી, ત ંુ ફીજુ ં ઘય ગ૊તી
રેજે—઄ને ભાયી લાટય જ૊લી ભેરી દે જે.”
“કાં ?”
“કાં શ?ંુ શલે ત૊ ફા઩ને ઘેય દીકય૊ ન જન્ભે તમાં સધ

ુ ી ભાયે વંવાય લાવલ૊ નથી.
ભાયા ફા઩ના ઘયભાં ઩ીંગરે બાઆ ન ભ઱ે , એટરે જ બયી ફજાયભાં જીલતાય
ફગડે ને! શલે ત૊ ઩ાયણાભાં બાઆને શીંચ૊઱ીને જ અલીળ. નીકય જીલતયબયના
જુશાય વભજજે, કાઠી ને ત ંુ લાટય જ૊આળ ભાં. તને યાજીખળ
ુ ીથી યજા છે “ઘય કયી
રેજે. અરે, અ ખયચી.” એટલ ંુ કશીને ફાઆએ દાગીનાની ઄ને રૂશ઩માની ઩૊ટરી
઩૊તાના ધણીના શાથભાં દીધી. કરયમાલયન૊ વાભાન ઩ાછ૊ ઠરલાઆ ગમ૊.
P a g e | 198
લ઱તા રદલવથી શીયફાઆએ ફા઩ના ઘયભાં અખ ંુ ખાડું શત ંુ તેભાંથી ડુંગયની ટં ક

ૂ
ત૊ડી નાખે એલી, દે લરના થંબ જેલા ઩ગલા઱ી ત્રણ ત્રણ આંટા઱ાં ળીંગે
ળ૊બતી, પાંટપાંટ જેટરાં અઈલા઱ી વાત કં ઢ
ૂ ી બેંવ૊ને ન૊ખી તાયલી ગ૊લા઱૊ને
અજ્ઞા દીધી કે “બાઆ અમડુ, અ઩ણી વીભના ઉબા ભ૊રભાં અ વાતેમને ઩શય
ચાયલા ભંડ૊ ઄ને - ભાય૊ ફા઩ કરં ુ ! - રડરે ક્ાંમ ભાખી નાભ ન ફેવલા દે જ૊; ”
બયલાડ૊ એ યીતે બેંવ૊ને વાચલલા ભંડયા. બેંવ૊ના દૂ ધના પગય ચડલા રાગ્મા.
ફફે જણ ફદરામ તમાયે દ૊લાઆ યશે એલાં ત૊ અઈ બયાતાં થમાં. એક બેંવન ંુ
દૂ ધ ફીજીને ઩લામ, ફીજીન ંુ ત્રીજીને, ત્રીજીન ંુ ચ૊થીને... ઄ને એ યીતે છે ક છઠ્ઠીન ંુ
દૂ ધ વાતભીને શ઩લયાલલા રાગી. છે લટે વાતભીના દૂ ધભાં વાકય, કેવય ને
એરચી—જામપ઱ નાખી, અંદય વ઱ી ઉબી યશે એલ૊ કઢ૊ કયી વગી જનેતા જેભ
ુ ે શ઩લડાલલા રાગી. ફા઩ને ત૊ એક
઩ેટના ફા઱કને શ઩લાડે તેભ દીકયી ફા઩ન
P a g e | 199
શવવ ંુ ને ફીજી શાણ જેવ ંુ થઆ ઩ડ્ ંુ છે . ળયશભિંદ૊ ફનીને શ઩તા કન્માની વાભે
કારાલારા કયે છે કે, “ગગી ફેટા, ભને અ ઄લસથાએ કેવય ને અ કઢા તે કાંઆ
ળ૊બે? ઄ને ત ંુ તાયી અ ધાયણા ભેરી દે , ફા! ભા‖ભરશનાન ંુ ત૊ ભાલઠું કે‖લામ.”
“કાંઆ ફ૊રળ૊ ભા, ફા઩.ુ ” એટલ ંુ કશીને ઩ત્ર

ુ ી શ઩તાને દૂ ધના કઢા ઩ાલા રાગી.
દીકયી શતી તે ભાતા ફની ગઆ.
એક ભરશન૊, ફે ભરશના ને ત્રણ ભરશના—તમાં ત૊ વાઠ લયવના ડ૊વાને જુલાનીના

યં ગ ફટલા રાગ્મા. કામાન ંુ ઄ણમ
ુ ે ઄ણ ુ રકયણ૊ કાઢત ંુ થય.ંુ ધ૊઱ા લા઱ને કા઱઩
ચડી. ઘ૊ડે વલાયી કયીને વલાય-વાંજ ફા઩ વીભાડાની ફશાય દ૊ડતાં શયણ વાથે
શ૊ડ કયલા રાગ્મ૊. ઄ને ભોં ભાગ્માં મ ૂર ચ ૂકલીને દીકયીએ ફા઩ને કાઠીની એક
જુલાન કન્મા લેયે ઩યણાવમ૊. એક લયવ ઄ને એક દીકય૊, ફીજુ ં લયવ, ફીજ૊
P a g e | 200
દીકય૊; ઄ને શીયની દ૊યીએ શીંચ૊઱તી ફશેનને શારયડાં ગાતી બામાત૊એ

વાંબ઱ી. યાત ને રદલવ ફશેન ત૊ ઩૊તાના બાઆઓને નલયાલલા-ધ૊લયાલલાભાં,
ખલયાલલા-શ઩લયાલલાભાં ને એનાં ફા઱૊શતમાં વાપ કયલાભાં તલ્રીન ફની ગઆ
છે . એભ કયતાં ત૊ ત્રણ લયવની રૂંઝય૊ લ઱ી ગઆ ઄ને ચ૊થે લયવે વીભાડા ઈ઩ય
ખે઩ટ ઉડતી દે ખાણી. જ૊તજ૊તાભાં ક૊આ ય૊ઝી ઘ૊ડીન૊ ઄વલાય ઝાં઩ાભાં દાખર
થમ૊. ગાભની ઩શનશાયીઓ ઠારાં ફેડાં રઆને દયફાયગઢભાં દ૊ડી: “ ફા,
લધાભણી ! ધાંધર અલી ઩શોંચ્મા છે !”
અલીને કાઠીએ ઘયાણાં-રૂશ઩માની ઩૊ટરી ઩ડતી ભેરી.
“ફા઩.ુ ” શીયફાઆએ ફા઩ને કહ્:ં ુ “શલે અ લખતે ત૊ ગઢની ખીરી ઩ણ નરશ

યશેલા દઉં, તભે નલી લવાલી રેજ૊ !” એભ ફ૊રીને શીયફાઆએ ગાડાં બમાું;
P a g e | 201
દયફાયગઢભાં એક ખીંટી ઩ણ ન યશેલા દીધી. પયી લાય લેરડું જ૊ડાણ:ંુ ગાભ

લ઱ાલલા શરક્ુ;ં ચ૊ય૊ અવમ૊; ભાપાની પડક ઊંચી થઆ; શીયફાઆએ ગરગ૊ટાના
ફર જેવ ંુ ડ૊કું ફશાય કાઢ્,ંુ ઄ને ચ૊યે પ્રેત જેલા શનજીલ ફની ફેઠેરા બામાત૊ને
઩ડકાયી વંબ઱ાવય ંુ “અલ૊, કાકા ઄ને બાઆઓ! શલે પય૊ અડા!”
“ના....યે , ફેટા, ઄ભે ક્ાં કશીએ છીએ?”
“ળેના કશ૊ ? ઩ાયણે એકને વાટે ફે યભે છે . ઄ને શલે ત૊ ગાડાંની શેડ્ ંુ ગણ્મા જ
કયજ૊.
[અ ઘટના જૂનાગઢ નજીક ચાં઩યડા ગાભે ફની છે . કાઠીન ંુ નાભ લાઘ૊ લા઱૊
઄થલા ઉગ૊ લા઱૊ ફ૊રામ છે . ક૊આ લ઱ી અ ફનાલ અમય૊ભાં ફન્મ૊ શ૊લાન ંુ
કશે છે .]
P a g e | 202
ુ ને કાંઠે
21. ળેત્રંજી
ુ ના કાંઠા ફાયે મ ભાવ રીરાછભ યશેતા. ગ૊ઠણ ગ૊ઠણ-લા ઊંચ ંુ ખેડલાન ંુ
ળેત્રંજી
ખડ અઠેમ ઩શ૊ય ઩લનભાં રશેરયમાં ખાત,ંુ ઄ને ફેમ કાંઠાની બેંવ૊, ડુંગયાના
ૂ ને ત૊ડી નાખે તેલાં જાજયભાન ભાથાં શરાલી, ઩છ
ટક ં ૂ ડાં પં ગ૊઱ી પં ગ૊઱ી ઉબે
કાંઠે ચાય૊ ચયતી, ઩ાવેની ગીયભાંથી વાલઝની ડણક૊ વંબ઱ાતી.
ફેમ કાંઠે ઩ાયે લાંના ભા઱ા જેલા અશીય૊ના ફે નેવડા ઩ડયા છે . વલાય-વાંજ
બેંવ૊ના આંચ઱ની ળેડય૊ને ઘભ૊ડે ઄ને છાળને લર૊ણે ફેમ નેવડા વીભ ફધી
ગજલી ભેરે છે . અંદય વ઱ી ઉબી યશી જામ એલાં ઘાટાં દૂ ધ દ૊ણાભાં વભાતાં
ુ ાલતી અશીયાણીઓ ન૊તયાં ઈ઩ય અખા અંગને એલી ત૊
નથી. લર૊ણાં ઘભ
P a g e | 203
છટાથી નીંડ૊઱ે છે કે જાણે ળયીયભાંથી રૂ઩ની છ૊઱૊ છરકાઆ ઉઠે છે . કામાના

વય૊લય જાણે શેરે ચડે છે .
઩શ૊ય રદલવ ચડતાં ફેમ નેવડાભાંથી બેંવ૊ ધ૊઱ીને ફે છ૊કયાં નીક઱ે છે : એક

છ૊કય૊ ને એક છ૊કયી : ફેમની દવફાય લયવની ઄લસથા લશી જામ છે . છ૊કયાને
ઈઘાડે ભાથે લેંત લેંતનાં ઓરડમાં ઓ઱ે રા શ૊મ છે . ને છ૊કયીન૊ ભીંડરા રઆને
લા઱ે ર૊ ભ૊ટ૊ અંફ૊ડ૊ બાતીગ઱ લ ૂગડાની કચ
ૂ ઱ીભાં ઢં કામેર૊ શ૊મ છે . ફેમના
શાથભાં રાકડી;ફેમ આંફરીની ઊંચી ઊંચી ડા઱ીથી ઩ાકા ઩ાકા કાતયા ગ૊તી
કાઢી, રાકડીને ઘાએ ભનધામાા શનળાન આંટીને ઩ાડી નાખે, ઄ને લશેંચી ખામ.
લાંદયાં જેલાં યભશતમા઱ ફે છ૊કયાં ગોંદયાનાં ઝાડની ઘટાભાં ઓ઱ક૊઱ાંફ૊ યભે
છે . ઩ણ ઘણી લાય છ૊કયી એ છ૊કયાને ઝારી રે છે . ઩ણ ઘણી લાય ત૊ છ૊કય૊
જાણીબ ૂઝીને જ ઩૊તાને ઝારલા દે છે . અણરદે ને ઝારલી તે કયતાં એના શાથે
P a g e | 204
ઝરાવ ંુ એભાં દે લયાને લધ ુ અનંદ ઩ડત૊. ઘણી લાય ત૊ અ જાણીજ૊આને ઝરાઆ

જલાની દે લયાની દાનત દે ખાઆ અલતી. અણરદે ણખજાઆને કશેતી કે “ત૊
કાંઆ નરશ, ફાઆ ! અલી યભતભાં ળી ભઝા ઩ડે ? વાચકુ ર૊ ત૊ ત ંુ દ૊ડત૊ નથી
ને !”
ુ ીમ તાયે ભાથેથી દા નરશ ઉતયે . ખફય છે ?”

“ત૊ ત૊ વલાયથી વાંજ સધ
ભાંશી ભ૊તી ઩ડ્ ંુ શ૊મ ત૊મ લીણી રેલામ, એલાં શનભા઱ ળેતરનાં ઩ાણી ખ઱ખ઱
નાદે ચાલ્માં જતાં, ઄ને અણરદે ને દે લય૊ ફન્ને બેખડ ઈ઩ય ફેવીને ઩ાણીભાં
઩ગ ફ૊઱તાં. ફેમ જણાંની દવેમ આંગ઱ીએ ભાછરી ટ૊઱ે લ઱તી ઄ને ફેભાંથી
ક૊ના ઩ગ ઉજ઱ા તે લાતન૊ લાદ ચારત૊.
“અભ જ૊, દે લયા, ભાયા ઩ગ ઉજ઱ા.”
P a g e | 205
“એભાં શ?ંુ ક૊રઢમાંના ઩ગ ઉજ઱ા શ૊મ છે . ઉજ઱ાં એટરાં ક૊રઢમાં !”
“એભ ત૊ અ઩ણા ગાભના ગધેડાંમ ધ૊઱ા શ૊મ છે !”
ઈના઱ાના ફ઩૊ય થતા તમાયે આંફરી ઄ને લડરાની છાંમડીભાં નદીની

રશેયીઓથી દે લયાની આંખ૊ ભ઱ી જતી, લાગ૊઱તી બેંવનાં ળયીયન૊ તરકમ૊
કયીને દે લય૊ ઩૊ઢી જત૊ ઄ને અણરદે એકરી ઉબી ઉબી ડ૊ફાંન ંુ ધ્માન
યાખતી, ક૊આ ક૊આ લાય વભ઱ીઓનાં ઩ીંછાં રઆને દે લયાના ઓરડમાંભાં ઉબાં
કયતી, ક૊આ લાય દે લયાની ઩છે ડીની પાંટે ફાંધેર ફાજયાન૊ રીર૊છભ ય૊ટર૊
ભાછરીઓને ખલયાલી દઆ, ઩છી ભ ૂખ્મા છ૊કયાને ઩૊તાના શાથન૊ ઘડેર૊ ય૊ટર૊
ખલયાલલા ફેવતી. ખાત૊ ખાત૊ દે લય૊ ફ૊રત૊ “઄યે યે, અણરદે ! ભાયી ભા
ણફચાયી ગરઢી થઆ ગઆ; એને શાથે શલે તાય જેલા ય૊ટરા થાતા નથી.”
P a g e | 206
ંુ ે દા‖ડી ય૊ટરા ઘડીને રાલી દઆળ.”

“ત૊ હું તન
“કેટરા દી? જ૊જે શ૊, ફ૊લ્મે ઩઱ીળ ને ? ખ ૂટર નરશ થા ?
“શાં ! વભજી ગઆ ! ત૊ ત૊ અ રે !” એભ કશીને અણરદે અંગ ૂઠ૊ ફતાલતી.
વાંજે ખાડું ઘ૊઱ીને દે લય૊ ઩૊તાને નેવડે જાત૊ તમાયે જાણી-જ૊આને એકાદ ઩ાડરં ુ
શાંકવ ંુ ભ ૂરી જાત૊. ઩ાછ઱થી અણરદે ઩ાડરં ુ શાંકીને દે લયાને ઘેય જાતી ઄ને
શાકર કયીને કશેતી કે “એરા દે લયા, ય૊જ ઩ાડરં ુ શાંકવ ંુ ભ ૂરી જાછ, તે બાન ક્ાં
ફળ્ય ંુ છે ? અમયન૊ છ૊કય૊ થઆને અલ૊ ભ ૂરકણ૊ કાં શથમ૊ ?અ રે, શલે જ૊
ભ ૂરીળ ત૊ હું ભાયાં ડ૊ફા બેળં શાંકી જઆળ.”
P a g e | 207
દે લયાની યં ડલા઱ ભા અ કું જના ફચ્ચા જેલી છ૊કયીને ટીકી ટીકીને જ૊આ યશેતી
ં ૂ ુ ં બયાલી કશેતી: “રે. ભાડી અણરદે , ત ંુ
઄ને એને ઉબી યાખીને ધ૊઱ા તરન ંુ ગજ
ય૊જ ઩ાડરં ુ ભેરલા અલછ તેન ંુ અ ભશેનતાણ.ંુ ”
ં ૂ ં કાં બયાલ૊? આ ત૊
તયત દે લય૊ ફ૊રત૊ :”ભા, દા‖ડી દા‖ડી તભે એને તરનાં ગજા
શેલાઆ થઆ જાળે, શ૊ ! ઩છી નતમ ઉઠીને ઉંફયા ટ૊ચળે.”
ડ૊ળી ઩ાડ૊ળીના ઘયભાં જઆને લગય ફ૊રાલી, લગય વાંબળ્મે, લેલરી ફનીને
કશેતી :‖જ૊ ત૊ ખયી, ફાઆ ! કેલી જ૊ડય ભ઱ી જામ છે : અલી છ૊ડી આંગણે અલે
ત૊ ભાયે બલની ભ ૂખ બાંગી જામ ને ?”
“઩ણ ડ૊ળી ! તભે યાજા ભાણવ કાં થાલ ? ક્ાં શયસ ૂય અમયન ંુ ખ૊યડું ને ક્ાં
તભાય૊ કફ
ૂ ૊ !”
P a g e | 208
“ઠીક, ભાડી ! શથય ંુ તમાયે !” એભ ફ૊રી ડ૊ળી ડુંગય જેલડ૊ શનવાવ૊ મ ૂકતી.
અણરદે ના અંગ ઈ઩ય ફા઱઩ણ ઉતયીને શલે ત૊ જ૊ફનના યં ગ ચડતા થમા

ં ૂ ડી ઓઢાઆ ગઆ છે . શલે અણરદે
છે . ભાથા ઈ઩યથી ભ૊ળર૊ ઉતયીને શલે ત૊ ચદ
બેંવ૊ ચાયલા અલતી ફંધ થઆ છે . ઩ણ વલાય-વાંજ ભાથે ઩ીત્ત઱ની શેલ્મ ભેરી
નદીએ ઩ાણી બયલા નીક઱ે છે : તે લખતે જ એકફીજાની વાથે ચાય આંખ૊ના
ભે઱ા઩ થામ છે , ઄ને એભાંમ તે, આંખ૊ શજુ ભ઱ી ન ભ઱ી શ૊મ તમાં ત૊ ફેમ
જણાંની ઩ાં઩ણ૊, કં જૂવ ભાણવના ઩ટાયાની જેલી તયત નીચી ઢ઱ી ઩ડે છે .
ફા઱઩ણની એટરી છૂટી જીબ ઩ણ જાણે અજ ક૊આ ઄દીઠ કાયણથી ઝરાઆ ગઆ
છે ને ભોંભાંથી લાચા ફટતી નથી. લીયડાને કાંઠે ફેવીને ઩ાણી ઈરેચતી ઩૊તાની
ફા઱઩ણની બેરુડીની ચદ
ં ૂ ડીના છે ડા નદીના લામયની અંદય પયકતા શ૊મ ઄ને
એભ થાતાં ભાથાન૊ વલા ગજ ચ૊ટર૊ ફશાય ડ૊રકમાં કયી જાત૊ શ૊મ તે જ૊લાભાં
P a g e | 209
઩ણ એફ છે એવ ંુ ભાનનાય૊ દે લય૊ અમાય, નીચે ઢ઱ે ર ઩૊઩ચે, બેખડ ઈ઩ય

સ ૂનમ ૂન ફેઠ૊ યશેત૊.
અણરદે ન૊ ફા઩ ભાનળે, એ અળા શજુ દે લયે ખ૊આ નથી. ફયાફય એ જ લખતે
શયસ ૂય અમયના ઘયભાં ધણી-ધણણમાણી લચ્ચે અલી લાત૊ ચારી યશી છે . “ના,
ના, ભાયી વાત ખ૊ટયની એક જ દીકયીને એ ડ૊વરીનાં ગ૊રા઩ાં કયલા વારુ
ઢ૊યની જેભ દ૊યી નથી દે લી. ભાલતયભાં ખાધાન ંુ ને ઩શેમાા ઓઢયાન ંુ ઄ઢ઱ક
ુ રીધ,ંુ ઄ને શલે એને યાંકના ઘયભાં જઆ થીગડાં ઩ેયલાં, ખરં ુ ને ?”
સખ
“઄યે અમયાણી, ફેમ જણાંને નાન઩ણની પ્રીતય ંુ છે , ઄ને શ ંુ દીકયીને એ દખી

થલા દે ળે ? લ઱ી અ઩ણને કરયમાલય કયલાની ક્ાં ત્રેલડ નથી ?‖
P a g e | 210
“અ઩ણે વ૊ને ભઢીએ ત૊મ ઩ીટયાં ઈતાયી રેળે. એને ફે ત૊ છ૊રડય ંુ છે . આંકેર
વાંઢ જેલી આ ફેમ નણંદું ફા઩ડી દીકયાનાં ઘયાણાં- લ ૂગડાં ઩ેયી પાડળે. ભાયે આ
નથી કયવ.ંુ હું ત૊ ઄છ૊઄છ૊ વામફીભાં દીકયીને દે લાની છં. ઄ને અ઩ણે ક્ાં
ણચિંતા છે ?” વ૊ ઠેકાણેથી અમય૊ ઄લામા ઩ડે છે .”
“઩ણ છ૊ડીન ંુ ભન.....”
“આ ત૊ ઄ણવભજુ કશેલામ. ફે દી આંસડુ ાં ઩ાડળે. ઩છી લૈબલ બા઱ળે તમાં ફધમ

ંુ
શલવાયે ઩ડી જાળે.”
“ઠીક તમાયે !” કશીને અણરદે ન૊ ફા઩ ડેરીએ ચાલ્મ૊ ગમ૊.
P a g e | 211
નેવને ઩ાદય ઩યગાભની ફંદૂક૊ લછૂટી. ઢ૊રત્રાંવાં ધડૂક્ાં. ળયણાઆઓના ભીઠા

સ ૂય ભંડાણા. ઩યદે ળી અમયની જાન લાજતે-ગાજતે વાભૈમે ગાભભાં ગઆ, ઄ને
ુ ી ઢ઱કતા રાંફા શાથે વાવયાની
તરલાયધાયી ભ૊ડફંધાએ ઩૊તાના ગ૊ઠણ સધ
ઊંચી ઊંચી ડેરીએ ઉબા યશીને ત૊યણન ંુ ઩ાંદડું ત૊ડ્.ંુ લયયાજાનાં ત૊ ફબ્ફે
ભ૊ઢે લખાણ થલા રાગ્માં, ઄ને અમય૊ની દીકયીઓએ ઓયડે જઆને અણરદે ને
લાત કયી, “ફેન, અલ૊ અમય ક૊આ દી ગાભભાં ઩યણલા અવમ૊ ન૊‖ત૊. ત ંુ ત૊
ફહુ બાગ્મળા઱ી !”
યાંદરભાના ઄ખંડ ફ઱તા ફે દીએલરડાની વાભે ફેઠેરી રડર બાંગી ઩ડે એટરાં
વ૊નાંરૂ઩ાંભાં ળ૊બતી અણરદે નાં ફેમ નેત્ર૊ભાંથી ડ઱ક ડ઱ક આંસડુ ાં ચારલા
રાગ્માં; દીલાની જ્મ૊ત એ ઩ાણીલા઱ી આંખ૊ભાં ઝ઱શ઱ી ઉઠી, ઄ને યાંદરભાની
મ ૂશતિ વાભે ફે શાથ જ૊ડીને ભનભાં ભનભાં અણરદે ફ૊રી, “શે ભા! ત ંુ
P a g e | 212
સ ૂયજદાદાની યાણી થઆને ભાયી પજેતી થાલા દઆળ? તાયા વતના દીલડા ફ઱ે
છે , ને શ ંુ હું ગામ ખાટકીલાડે દ૊યામ તેભ દ૊યાઆ જઆળ?‖
ભાંડલા નીચે ગાભેગાભના અમય૊ એકઠા ભળ્મા છે . શનખાયે ર ઩ાણક૊યાનાં નલાં

લ ૂગડાં ઄ને ભાથે ઩છે ડીઓ ઩શેયી કૈં ક જુલાન૊ કરડમા઱ી ડાંગ ઩છાડતા
ટલ્રાભાયે છે . લયરાડડ૊ ઢ૊રેય૊ દવેમ આંગ઱ીએ લેઢ ઩શેયીને ફાજઠ ઈ઩ય
ુ ાફી થઆને પયે છે . પકત દે લયાના અંગ ઈ઩ય
લીયબદ્ર જેલ૊ ળ૊બે છે . વહુ ફરગર
જ ઉજ઱ાં લ ૂગડાં નથી કે ભોં ઈ઩ય જયીકે તેજ. દે લય૊ બાનભ ૂલ્મ૊ થઆને બભે છે .
ફાયી ઈઘાડીને અણરદે ઩છીતે નજય કયે છે , તમાં દે લયાને નીચે ઢ઱ે ર ભાથે
ચાલ્મ૊ જત૊ દે ખે છે . અણરદે કશે છે કે --
અ બાઠા઱ા બભે, (આ) રૂ઩ા઱ાસ ંુ યાચ ંુ નરશ,
P a g e | 213
(ત)ંુ ડ૊રરયમ૊ થઆને, ભાણ ને ભાંડલ દે લયા ! [1]
“઄યે દે લયા, આંશીં બભનાયા અમય૊ રૂ઩ા઱ા છે , ઩ણ એ નાદાન૊નાં રૂ઩થી હું

યાજી નથી. ત ંુ ભાંડલા નીચે ળીદ નથી ભશારત૊ ?”
“અણરદે ! શલે ત૊ ડ૊રરયમા થઆને પયલાના દી લમા ગ્મા. શલે ફ઱તાને ળીદ
ફા઱૊ છ૊, ફાઆ! શલે ત૊ ભ ૂરી જાલ ને અંજ઱-દાણ૊઩ાણી રખ્માં છે તેની વાથે
પેય પય૊, કં વાય જભ૊,વંવાય ભાંડ૊.”
“઄યે દે લયા !”
ભણ઱મા મ ૂઢ ઘણામ, ભનવાગય ભણ઱મા નરશ,
(તેની) તયસય ંુ યશી તનભાંમ, દર ઄ભાયે દે લય૊ ! [2]
P a g e | 214
“ને ત ંુ ભનેઅજ ળે દાલે ઠ઩ક૊ દઆ રયમ૊ છ૊? ફ૊લ્મ! ફ૊રી નાખ! છે તાયી
રશિંભત? છે છાતીભાં જ૊ય? ઄ફઘડી જ અ ભીંઢ઱ ત૊ડીને ચારી નીકળં !”
ુ ાવય.ંુ
દે લયાએ ડ૊કું ધણ
“શાઉં તમાયે . ત ંુ જ ઉઠીને ભને દ૊યી દે છ ને !”
ટ૊઱ાભાંથી તાયવમે, ઢાંઢું રદમે ધ૊ય,
(એભ) ણચત ઄ભારં ુ ચ૊ય, દ૊યી દીધ ંુ દે લયે ! [3]
ુ ા ટ૊઱ાભાંથી એક ઢ૊યને તાયલી જઆને

“દે લયા, ચ૊ય જેભ ઩ાયકા ઩શન
ફયાડા ઩ાડત ંુ ક૊આક્ને વસતે બાલે લેચી નાખે છે , તેભ ત ંુ ઩ણ અજ ભને
P a g e | 215
ુ લ્ુ મ ગણીને ઩યામાને શલારે કયી યહ્૊ છ૊; યડતી - કક઱તીને દ૊યીને દઆ
઩શત
યહ્૊ છ૊.”
લયઘ૊રડમાંને ભામયે ઩ધયાવમાં, ચ૊યીએ ચડી ચાય આંટા પયલાન૊ વભમ થમ૊
઩ણ અણરદે ની કામા ગ્સથય નથી યશેતી.
પયતાં ચડે મ ંુ પેય, ભંગ઱ આંટા ભન લન્મા,
ંુ ાં અંધેય, ણચતડું ચગડ૊઱ે ચડ્.ંુ [4]

(ભાયી) કેભ આંખ્યભ
લયકન્મા કં વાય જભલા ફેઠાં. ઩ણ એ કં વાય ત૊ કન્માને ભન શલ઴ જેલ૊ છે :
ચ૊યી આંટા ચાય, (હું) પડપડતે દરડે પયી,
P a g e | 216
(઩ણ) કેભ જમ ંુ કં વાય, દ:ખ ભાને મ ંુ દે લય૊ [5]
ુ કાંઠે ઝાડલે ઝાડલાની ને જ઱ની ભાછરીઓની વાખે ભેં જેની વાથે એક

―ળેત્રંજી
ુ ુ ઴ને તમજી હું અજ ક૊ની
બાણે ફેવીને ય૊ટરા ઘડલાના ભીઠા ક૊ર દીધા, એ ઩ર
વાથે કં વાયના ક૊ણ઱મા બયલા ફેઠી છં ? ઄યે યે, અમયાણીના ફ૊રન ંુ શ ંુ અટલ ંુ
જ મ ૂર!” શલચાયી શલચાયીને કન્મા ઝૂયે છે . કુ ઱ભયજાદનાં રંગય જેને ઩ગે ઩ડી
ગમાં, તેનાથી નાવી છટાત ંુ નથી. જાન ઉઘરલાની લે઱ા થઆ છે . ઩ાનેતયન૊
ઘ ૂભટ૊ તાણીને ઓયડાની ઩ાછરી ઩યવા઱ે થાંબરી ઝારીને ઉબી છે . શ ંુ કરં ુ ?
જીબ કયડીને ભરં ુ ? કે છે ડાછે ડીની ગાંઠ છ૊ડીને લનયાલનના ભાયગ રઉં? એલા
ભનસ ૂફા કયે છે તમાં દે લય૊ અલીને ઉબ૊ યહ્૊.
“અણરદે ! ફા઱઩ણન૊ બેરુફધ

ં અજ છે લ્રી અશળ઴ દે લા અવમ૊ છે .”
P a g e | 217
શવધાલ૊ બરે વજણાં, ણરમ૊ રાખેણા રાલ,
દે લયા કેયા દાલ, ઄ભ કયભે ઄લ઱ા ઩ડયા. [6]
અંતય લર૊લાઆ જત ંુ હત ંુ તેને દફાલીને દે લય૊ ક૊આ પ્રેત શવે તેભ શસમ૊.
“શાં ! શાં ! દે લયા, જા઱લી જા !”
દે લયા, દાંત ભ કાઢય, દ૊ખી તાયા દે ખળે,
શવવ ંુ ને ફીજી શાણ્મ, લાત ંુ ફેમની લંઠળે. [7]
P a g e | 218
“અણરદે ! શલે લ઱ી લાત લંઠીને ળી થલાની શતી? શલે શત ંુ એટલ ંુ ત૊ ફધમ
ંુ
શાયી ગમાં. ભાયાં નાન઩ણથી વાચલેરાં યતન અજ ય૊઱ાઆ ગમાં. શલે ળેની ફીક
છે ? શવધાલ૊, અણરદે ! ઄ને શલે ભ ૂરી જજ૊.”
“થય.ંુ શલે ત૊ દે લયા !”
ક૊થ઱ કાંધ કયે લારભ થાજે લૈદ,
અલજે ત ંુ અશીય, દે ળ ઄ભાયે દે લયા.[8]
“ક૊આ રદલવ ભાયી ભાંદગી ત઩ાવલા લૈદને લેળે ઓવરડમાંની ક૊થ઱ી ખંબે
નાખીને ઄ભયે દે ળ અલજે, દે લયા !”
વાભશલય ંુ વગા, (કે ‖ત૊)઩ારણખય ંુ ઩ગ

ુ ારડમે,
P a g e | 219
અવમે અ઴ાઢા, ડમ્ભય કયીને દે લયા [9]
“શે સલજન, ત ંુ કશે ત૊ તને રેલા ભાટે હું વાભી ઩ારખી ઩શોંચાડીળ. અ઴ાઢીરા
ભેઘ વભ શ઩ય,ુ તાય૊ ભેઘાડમ્ફય કયીને પ્રીતનાં નીય લયવાલલા અલજે !”
અણરદે લેલ્મભાં ફેઠી ઩ૈડાં શવિંચાણાં; નાણ઱મેય લધેયામાં ઄ને જ૊તજ૊તાભાં ત૊

લેરડું ળેત્રંજી
ુ -કાંઠાનાં ઝાડલાં લ઱૊ટી ગય.ંુ ઘ ૂઘયભા઱ના યણકાય, અઘે અઘેના
લગડાભાં અણરદે ય૊તી શ૊મ તેના રુદનસલય જેલા, ઩ાદય ઉબેર૊ દે લય૊
વાંબ઱ત૊ યહ્૊.
વાજણ શાલ્માં વાવયે , આંસડુ ાં ઝેયી,
઩ાડ૊ળી શાલ્માં લ૊઱ાભણે, ભાલતય થ્માં લેયી.
P a g e | 220
ભાલતય થ્માં લેયી તે રકમ૊,
ુ દુ:ખ ભનભાં વભજી ણરમ૊.

સખ
ુ ય૊ ણગમાં વાજણને તજીએ ળેયી,

કે, તભાચી સભ
વાજણ શાલ્માં વાવયે , આંસડુ ાં ઝેયી.
નદીને તીયે ઝાડ ઉબાં છે . લેલ્મભાં ફેઠેરી અણરદે એ ઘટાભાં ઩ણ ઩૊તાના

લારભનાં વંબાયણાં બા઱ે છે . અશાશા ! આંશીં અલીને દે લય૊ ય૊જ દાતણ કયત૊.
હું એને તાજાં દ૊શીને પીણા઱ાં દૂ ધ ઩ાતી,
(અ) તયલેણીને તીય, (઄ભે) વાગલનેમ વયજ્માં નરશ,
P a g e | 221
(નીકય) અલતડ૊ અશીય, દાતણ કયલા દે લય૊.
“઄યે યે !હું ભાનલીન૊ ઄લતાય ઩ાભી, તે કયતાં અ નદીને કાંઠે લનન ંુ ઝાડવ ંુ
વયજાઆ શ૊ત ત૊ કેવ ંુ સખ
ુ થાત ! ય૊જ ભાય૊ પ્રીતભ દે લય૊ ભાયી ડા઱ખી ત૊ડીને
ં ૂ ંુ ઝાડવ ંુ થઆને એનાં દયળન ત૊ કયત !ભાયી ડા઱ીઓ
ં ૂ ં ૂ મગ
દાતણ કયત. હું મગ
ઝરાલીને એને લીંઝણ૊ ત૊ ઢ૊઱ત ! ભાયી છાંમડી કયીને એન૊ તડક૊ ત૊ ખા઱ત!
઩ણ કભાની કઠણાઆએ હું ત૊ સ્ત્રીન૊ ઄લતાય ઩ાભી.”
ફ઩૊યના તડકા થમા. લૈળાખની લ ૂ લયવલા રાગી. જાનૈમા ભ ૂખ્મા થમા.

નદીકાંઠ૊ અવમ૊ એટરે ટીભણ કયલા ભાટે ગાડાં છ૊ડલાભાં અવમા. વહુએ ખાધ.ંુ
તે ઩છી નદીને લીયડે જાનડીઓએ લીયડ૊ ઈરેચ્મ૊, ઩ણ ઩ાણી અછયે નરશ.
P a g e | 222
જાનડીઓએ ઄યવ઩યવ શ૊ડ લદી, “એરી ફાઆય,ંુ જેને ઩૊તાન૊ લય લા‖ર૊ શળે,
એને શાથે ઩ાણી અછયળે.”
ંુ ા઱ી થ઩ટ૊ લીયડાંના ડ૊઱ાં ઩ાણીને લાગલા

રૂ઩ા઱ાં છૂંદણાંલા઱ા શાથની સલ
રાગી, ઩ણ ઩ાણી ત૊ એકેમ અશીયાણીના અંતયની લશાર઩ની વાક્ષી ઩ ૂયતું
નથી. થાકીને જાનડીઓ વાભવાભી તા઱ીઓ દે લા રાગી. તમાં ફે-ચાય જણી
ફ૊રી “એરી એમ, ઓરી લહુ રાડડીને ઈતાય૊ લેલ્મભાંથી શાથ ઝારીને શેઠી,
જ૊આએ ત૊ ખયાં, આ નલી ઩યણીને અલે છે તે લય ઈ઩ય કેવ ંુ શેત છે ?”
ભનની લયા઱ને ઩ાણી કયીને ઩ાં઩ણે ટ઩કાલતી અણરદે લીયડાને કાંઠે અલી.
અલીને ભંત્ર ફ૊રે તે યીતે ભનભાં ફ૊રી :
ં ૂ ૊ ન ખભે લીય,
(અ) લેળભાં લીયડ૊, ખદ્ય
P a g e | 223
(઩ણ) અછાં અલજ૊ નીય, જે દૃશમ ઉબ૊ દે લય૊.
ં ૂ ણ ખભી ળક્૊ નરશ, એનાં ઩ાણીને

“અ ભાય૊ લીય લીયડ૊, ફીજી સ્ત્રીઓનાં ખદ
ચ૊ખ્ખા કયલાન ંુ ક૊આથી ન ફન્ય.ંુ ઄ને શલે એને કેટર૊ક ખદ
ં ૂ લ૊! શલે ત૊ શે
શલધાતા, જે રદળાભાં ભાય૊ શપ્રમતભ દે લય૊ ઉબ૊ શ૊મ તે રદળાભાંથી અછાં
નીયની વયલાણીઓ ચારી અલજ૊.”
અટલ ંુ કશીને જ્માં અણરદે એ એક જ છા઩વ ંુ બયીને લીયડ૊ ઈરેચ્મ૊, તમાં ત૊

઩૊તાના શ઩મયની રદળાભાંથી લીયડાભાં અછી વેમો અલલા રાગી. દે લયાન૊
વંદેળ૊ દે તી શ૊મ તેભ વયલાણીઓ ફડફરડમાં ફ૊રાલી દે લયાના અંતય વયીખા
ચ૊ખ્ખા ઩ય઩૊ટા ઩ાણી ઈ઩ય ચડાલલા રાગી. ઘડીક લાયભાં ત૊ લીયડ૊ જાણે
ભ૊તીએ બમો શ૊મ તેલી કા઱ી, લાદ઱ી, રીરી, ઩ી઱ી ને ધ૊઱ી કાંકયીઓ ઩ાણીને
P a g e | 224
તણ઱મે ચ઱કી યશી. અખી જાને અછં ઩ાણી ઩ીધ.ંુ જાનડીઓભાં લાત૊ ચારીકે
―લાશ યે લહુઅરુનાં શેત ! ઢ૊રય૊ કેલ૊ નવીફદાય!”
લયઘ૊રડમાંના વાભૈમાં થામ છે . ઢ૊રયાન ંુ ક઱ળી કુ ટુંફ કુ ઱લહુલારુનાં ઩ગરાં

થમા જાણીને ક૊ડે ઉબયામ છે , ઩ણ લહુને ત૊ એ શેતપ્રીતભાં કમાંમ જ ં઩ નથી:
વાભૈમાના સ ૂય, ફર-દડ૊ પાલે નરશ,
દે લય૊ ભાયે દૂ ય, ઢ૊રયે ભન ઢ઱ે નરશ.
લયઘ૊રડમાંને ફરદડે યભાડ૊; ગરારની ક૊થ઱ીઓ બયાલ૊: ઢ૊રયાને રગનન૊

઩ ૂયે ઩ ૂય૊ રશાલ૊ રેલયાલ૊: ક૊ડબયી રાડકીને ઓછં ન અલલા દે જ૊: ઩ણ-
મ ૂઠી બયીને ભાય, ગરારન૊ ગ૊ઠે નરશ,
P a g e | 225
અંતયભાં અંગાય, દે લયા લણ દા ય ંુ ઩ડે.
અણરદે ન ંુ ળયીય ઢ૊રયાના શાથના ગરારના ભાય ળી યીતે ખભી ળકે ! એને ત૊
એ ગરારની મ ૂઠીઓ વ઱ગતા અંગાયા વયખી રાગતી શતી. દે લયા શલના
ફીજાના શાથન૊ ગરાર ળે વશેલામ?
થંબ થડકે, ભેડી શવે, ખેરણ રગ્ગી ખાટ,
વ૊ વજણાં બરે અશલમાં, જેની જ૊તાં લાટ.
એલા ઈછા઱ા ભાયતા અંતયે ઢ૊રય૊ ઄ધયાતે દામયાભાંથી છૂટ૊ ઩ડીને ઩૊તાના
ઓયડા તયપ ચાલ્મ૊ અલે છે . ચાયે મ બીંતે ચ૊ડેર ચાક઱ા-ચંદયલાનાં અબરાં
ઈ઩ય દીલાન ંુ તેજ ચ઱કાયા કયત ંુ શ૊લાથી ઓયડાભાં કેભ જાણે નાનકડું
P a g e | 226
અબાભંડ઱ ગ૊ઠલાઆ ગય ંુ શ૊મ તેવ ંુ દે ખામ છે . ભાયાં ઩ગરાંના ઄લાજ ઈ઩ય

કાન ભાંડીને અમયાણી ક્ાયની અતયુ શૈમે ઓયડાને ફાયણે ટ૊ડરા ઝારીને
ઉબી શળે, એવ ંુ ણચિંતલત૊ ણચિંતલત૊ ઢ૊રય૊ જ્માં ઓળયીએ ચડે, તમાં ત૊ ઉરટું
઩૊તાની નલી લહુ ભળ - ઢ઱ે રા ભ૊ઢે ઓયડાભાં ફેઠેરી દે ખીને એના ઈતાલ઱ે
ડગરાં દે તા ઩ગ ઢીરા ઩ડી ગમા. ભાતાએ ઈરતથી ળણગાયે ર ઓયડાભાં
અણરદે ને શ ંુ કાંઆ ઉણ઩ રાગી શળે? શવીને વાભાં દગરાં ભાંડલાને ફદરે
સ ૂનકાય શૈમે ફેઠી કેભ યશી છે ? ભાલતયની રાડકલામી દીકયીને ભરશમય વાંબયત ંુ
શળે? હું એને ભનગભત૊ નરશ શ૊ઉં? એલી ણચિંતાએ ચડીને, સ્ત્રી જેભ ઩૊તાના
ુ ુ ઴ ઩૊તાની ઩યણેતયને યીઝલલા
સલાભીને ભનાલલા ક૊ભ઱ આરાજ૊ કયે તેભ, ઩ર
ભાટે ભશેનત કયલા ભંડય૊:
P a g e | 227
ં ૂ ી દઉં. તાયા ભાથાભાં ફરેર તેરનાં કચ૊઱ાં

“ચાર અણરદે !તાય૊ ચ૊ટર૊ ગથ
ઠરવ.ંુ ચાર, ભન ઈ઩યથી બાય ઈતાયી નાખ.” એભ કશીને ઢ૊રય૊ ઄ડકલા
અવમ૊, તમાંત૊ શયણી ઩ાયધીને દે ખી પાર બયે તે યીતે અમયાણી ખવીને અઘે
જઆ ફેઠી.
“કાં ?”
“કાં શ ંુ ?”
ચ૊ટ૊ ચાય જ શાથ, ગથ્ં ૂ મ૊ ગ૊યે ભાનવે,
ુ ની લા઱ે ર ગાંઠ, દ૊ય૊ છ૊ડે દે લય૊.

(એના) ગણ
P a g e | 228
ં ૂ ાઆ ગમ૊ ઄ને ક્ાયની એ

“અમય, અ ચ૊ટરાભાં ત૊ ફીજા શાથન૊ દ૊ય૊ ગથ
ગાંઠ લ઱ી ગઆ. શલે ત ંુ અઘેય૊ યે ‖જે, વંવાયને વંફધ
ં ે હું તાયી ઩યણેતય ઠયી છં
ુ ી તાયા ઘયભાં યશી તાયા ગ૊રા઩ાં કયીળ, ઩ણ તાય૊ ને
ખયી, ને ભયીળ તમાં સધ
ભાય૊ છે ડ૊મ ઄ડલાના યાભયાભ જાણજે.”
ં ૂ ડ૊ ગ઱ી ગમ૊, ઩ણ ભાન્ય ંુ કે થ૊ડી ઩ં઩ા઱ીળ તમાં જૂની

ઢ૊રય૊ વભજી ગમ૊, ઘટ
પ્રીત ભ ૂરીને નલા નેશ ફાંધળે. એવ ંુ ણચિંતલીને પયી લાય પ૊વરાભણાં અદમાા,
ં ૂ ા ભા, ઈતાલ઱ી થા ભા. એભ કાંઆ અખ૊ બલ નીક઱લાન૊ છે ?
“અણરદે ! મઝ
અ઩ણ૊ ત૊ અમય લયણ: જૂની લાત૊ ભ ૂરી જાલાભાં અ઩ણને એફ નથી. અલ,
અ઩ણે ચ૊઩ાટ યભીએ.”
P a g e | 229
“ઢ૊રયા !ત ંુ જેલ૊ ખાનદાન અમય અજ ળીદ ચીંથયા પાડી યહ્૊ છે ? તન

ંુ ે ખફય
નથી, અમય, ઩ણ—
વાલ વ૊નાને વ૊ગઠે, ઩યથભ યશભમર ઩ાટ,
(તે દી) શૈય ંુ ને જભણ૊ શાથ, દા‖ભાં જીતેર દે લય૊.
“કાંઆ નરશ અણરદે , તારં ુ ણચત્ત ચકડ૊઱ે ચડ્ ંુ છે . અજની યાત ત ંુ નીંદય કયી
ુ ેથી સ ૂઆ જા.
જા. ભનના ઈક઱ાટ શેઠા ફેવી જળે. રે, તને ઢ૊ણરમ૊ ઢા઱ી દઉં. સખ
ફીળ ભા, હું ભયજાદ નરશ ર૊઩.ંુ ”
એભ કશીને ઢ૊રયાએ ઢ૊ણરમ૊ ઢા઱ીને તે ઩ય ભળરૂની ત઱ાઆ ણફછાલી. ઩ણ

અણરદે ને ત૊ એ ગ૊ખરુની ઩થાયી ફયાફય છે :
P a g e | 230
રકભ વ૊ઉં વજણા, મ ંુ સ ૂતેમ વખ નરશ,
઩ાં઩ણનાં ઩રયમાણ, બાળ્માં ઩ણ બાંગે નરશ.
“ભાયે ળી યીતે સ ૂવુ?ં ભાયી ફે ઩ાં઩ણ૊ ન૊ખી ઩ડી ગઆ છે , એ દે લયાનાં દળાન

કમાા શલના ત૊ બે઱ી જ થામ તેભ નથી. ઩૊઩ચાં ણફડાલાની જ ના ઩ાડે છે . જે દી
એને જ૊શ ંુ તે દી જ શલે ત૊ જ ં઩ીને સ ૂશુ,ં નીકાય જીલતય અખમ
ંુ જાગલાન ંુ છે .”
ભનાલી ભનાલીને ઢ૊રયાની જીબના કચ
ૂ ા લ઱ી ગમા, ભન૊યથ જેના ભનનાં
ભાતા નથી એલ૊ પાટતી જુલાનીલા઱૊ અશીય અજ ઩યણ્માની ઩શેરી યાતે
઩૊તાની ઩યણેતયના અલા અચાય દે ખીને અંતયભાં લર૊લાઆ ગમ૊. એનાં
રૂંલાડાં ફેઠાં થઆ ગમાં. એના ળયીયભાં થયે યાટી છૂટી ઄ને શ૊ઠ કં ઩લા રાગ્માં.
ધીયે ધીયે ક્ર૊ધ ઉ઩ડલા રાગ્મ૊, આંખ૊ તાંફાલયણી થઆ ગઆ.
P a g e | 231
ુ ી ભને તયછ૊ડે ? ઩યણ્મા ઩છી

―઄યયય ! એક સ્ત્રીની જાત ઉઠીને અટરી શદ સધ
ુ ુ ઴ન ંુ નાભ ન છ૊ડે? એભ શત ંુ ત૊ ભને પ્રથભથી કાં ન ચેતવમ૊? ભાયી
઩ાયકા ઩ર
પજેતી ળીદ ફ૊રાલી? ભને ટ઱લ઱ત૊ કાં કયી ભેલ્મ૊ ? ફ઱ાતકાય કરં ુ ? ચ૊ટરે
ઝારીને ફશાય કાઢું ? કે આંશીં કટકા કરં ુ ?‖ થય! થય !થય !થય !અખ ંુ અંગ ધ્ર ૂજી
ઉઠ્.ંુ ધગધગતા ળબ્દ૊ શ૊ઠે અલીને ઩ાછા લ઱ી ગમા.
ુ ૊? જન્ભન૊ જે વંગાથી શત૊ એના ઩યથી

―ના, ના, જીતલા!‖ એભાં એન૊ ળ૊ ગન
સ્ત્રીન ંુ શેત ળી યીતે ખવે? અખ૊ બલ ફા઱ીને ઩ણ આંશીં કુ ઱ભયજાદને કાજે ભાયાં
લાવીદાં લા઱લા જે તૈમાય થઆ યશી છે એ શ ંુ ભાયલા રામક, કે ઩ ૂજલા રામક ?હું
ુ ાવય.ંુ અલી જ૊ગભામાને ભેં દૂ બલી !‖
ભ ૂલ્મ૊. ભાયા સલાથે ભને બાન ભર
P a g e | 232
અંતયભાં ઉછ઱ે લ ંુ ફધમ

ંુ શલ઴ ઩ી જઆને ઢ૊રય૊ ફશાય નીકળ્મ૊, ઓળયીભાં
઩થાયી નાખીને ઊંઘી ગમ૊. અણરદે એ અખી યાતન ંુ જાગયણ કય.ું ુ
બ઱કડું થાતાં ત૊ અણરદે ઘયના કાભકાજભાં વહુની વાથે લ઱ગી ઩ડી. છાણના
ં ૂ ા બયીબયીને બે઱ા કયલા ભાંડી, લા઱લા રાગી ઄ને તેલતેલડી નણંદ૊ની
સડ
વાથે છાળન ંુ લર૊ણ ંુ ઘભ
ુ ાલલા રાગી. વાસજી
ુ એ ઉઠીને નલી લહુને ધ ૂ઱યાખભાં
ય૊઱ાતી દે ખી.
“઄યે દીકયા, અલીને તયત તે કાંઆ લાવીદાં શ૊મ? ભેરી દે વાલયણી. શભણાં ત૊,
ફેટા, તાયે ખાલા઩ીલાના ને શયલા પયલાના દી કે‖લામ.”
“ના, ફુઆ, ભને કાભ લગય ગ૊ઠે નરશ. ઩ાંચ દી લે‖લ ંુ કે ભ૊ડું કયવ ંુ ત૊ છે જ ને ?”
P a g e | 233
લહુના શાથ ઄ડયા તમાં તમાં જાણે ભ૊તીડાં લયસમાં, વાસ ુ ને નણંદ૊ ત૊ શ૊ઠે
આંગ઱ાં ભેરીને ટગય ટગય જ૊આ જ યશી કે કેલી ચતયુ લહુ અલી છે !
઩ણ લચ્ચે લચ્ચે લહુના શાથભાં વાલયણી ને નેતયાં થંબી જામ છે . લહુને ક૊આ
ફ૊રાલે ત૊ એ વાંબ઱તી નથી. આંખ૊ જાણે ક્ાં પાટી તશે છે . એ લાતન ંુ ધ્માન
ક૊આને નથી યહ્.ં ુ
જભલાન ંુ ટાણ ંુ થય ંુ છે . વાસએ

ુ શોંળેશોંળે જૂઆના ફર જેલા ચ૊ખા યાંધ્મા છે .”લહુ,
દીકયા, થાકી ગઆ શ૊આળ, ભાટે ફેવી જા પ઱પ઱તા ચ૊ખા ખાલા.”
ચ૊ખાભાં ત઩ેરી બયીને ઘી યે ડ્,ંુ દ઱ે રી વાકાય છાંટી, ઩ણ ક૊ણ જભે ! લહુ ત૊
ફેઠી ફેઠી રલે છે કે,
P a g e | 234
ઉનાં પ઱પ઱તાંમ, બ૊જશનમાં બાલે નરશ,
શેત ુ શૈમાભાંમ, દાઝે સ ૂતર દે લય૊.
“઄યે યે, ઉનાં બ૊જન ત૊ હું ળી યીતે જમ?ંુ ભાયા અંતયભાં દે લય૊ સ ૂત૊ છે , તેની
ક૊ભ઱ કામા એ ઉના ક૊ણ઱માથી દાઝી જામ ત૊?” એલી લશારાની શલજ૊ગણ
એક ફાજુથી ખાતી઩ીતી નથી, ને ફીજી ફાજુ કુ ઱ધભાન ંુ જતન કયલાન ંુ ક્ાંમ
ચ ૂકતી નથી. ઩ણ રદલવ ઩છી રદલવ લીતતા ગમા. અંતયના ઈત઩ાત વંતાડલા
અણરદે ફહુ ફહુ ભથી, ત૊મે એન૊ ણચત્તભ્રભ ઈઘાડ૊ ઩ડલા રાગ્મ૊. ભ૊તીની
ૂ ે ઩ાણી બયલા
ઇંઢ૊ણી ઈ઩ય ત્રાંફાની શેલ્મ ભેરી વૈમય૊ના વાથભાં ઩ાદયને કલ
જામ છે . ત૊મે અણરદે ની એક ઩ણ શેલ્મ શજી બયાતી નથી. ઩ાણીભાં જાણે
દે લયાન૊ ઩ડછામ૊ ઩ડય૊ શ૊મ, એલી કલ્઩ના કયતી કયતી અણરદે ઉબી યશે છે .
P a g e | 235
વીંચણ શાથભાં થંબી યશે છે . એભ ને એભ રદલવ અથભે છે . કલ

ૂ ાભાં ઩ડછામ૊
ુ લાટા છ૊ડીને ભા઱ાભાં ર઩ામ છે , લાદ઱ાં
દે ખાત૊ ફંધ થામ છે , ઩ાયે લાં ઘઘ
લીખયામ છે , ને રદળાઓ ઈ઩ય અંધાયાના ઩ડદા ઉતયે છે , તમાયે અણરદે ઠારે
ુ ા ઠ઩કાને વાંબ઱ીને રલે છે :
ફેડે ઘેય અલે છે ઄ને વાસન
વીંચણ ચા઱ીવ શાથ, ઩ાણીભાં ઩ ૂગ્યું નરશ,
લાલ્મભની જ૊તાં લાટ, દી અથભાવમ૊ દે લયા
ંુ ચા઱ીવ શાથ રાંબ ંુ શત,ંુ ઩ણ ઩ાણીને ઩શોંચ્ય ંુ જ

“શે ફાઆજી, વીંચણ ત૊ ઘણમ
નરશ. ભાય૊ રદલવ ત૊ દે લયાની લાત જ૊લાભાં જ અથભી ગમ૊.”
P a g e | 236
શનવાવા નાખીને વાસ ુ ફ૊લ્મા કે “઄યે યે ! અ શયાય ંુ ઢ૊ય આંશીં ક્ાંથી અવય ંુ ?
અન ંુ ત૊ પટકી ગય ંુ રાગે છે ! અ ત૊ ભારં ુ કુ ઱ ફ૊઱લાની થઆ !”
વાજણ ચાલ્માં વાવયે , અડાં દઆને લન,
યાતે ન અલે નીંદયાં, દીનાં ન બાલે ઄ન્ન.
દીનાં ન બાલે ઄ન્ન તે ક૊ને કશીએં?
લારાં વજણાંને લેણે લ઱ગ્માં યશીએં.
વાંજન ંુ ટાણ ંુ છે . દે લય૊ ઩૊તાના ઘયની ઓળયીએ ફેઠ૊ છે . ડ૊ળી અલીને ઩ ૂછે છે
કે “ગગા, અજ ત૊ તાયા વારુ જાયન૊ ખીચડ૊ ભેલ ંુ છં, બાલળે ને ?”
P a g e | 237
”ભાડી, ભને ભ ૂખ નથી રાગી.”
“ભ ૂખ કેભ ન રાગે , ફેટા? પડળ ય૊ટર૊ રઆને વીભભાં ગ્મ૊‖ત૊, એભાં શ ંુ ઩ેટ
બયાઆ ગય?ંુ ”
“઩ણ, ભાડી, શભણાં ભને ઩ેટભાં ઠીક નથી યે ‖ત.ંુ ”
“ફા઩ ુ ! ગઆ લાતને ઩છેં બલ ફધ૊ વંબામાા જ કયામ? શલે તથ્મા ભેરી દે ને એ

લાતની !”
”ના, ભા, એવ ંુ કાંઆ નથી.”એટલ ંુ ફ૊રતાં દે લયાને ગ઱ે ડૂભ૊ બયાઆ અવમ૊.
દે લયાની ફે જુલાન ફશેન૊ ઓળયીના ખયણણમાભાં ખીચડ૊ ખાંડતી શતી; તેભની

આંખભાં ઩ણ બાઆન ંુ ગ઱ે લ ંુ ળયીય જ૊આ જ૊આને ઝ઱ઝણ઱માં અલી ગમાં.
P a g e | 238
“ઠીક, ભાડી ખીચડ૊ કયજ૊, વહુ બે઱ાં ફેવીને અજ ત૊ ખાશ.ંુ ”
“ફવ, ભાયા ફા઩ !”
ડ૊ળીને ત૊ જાણે ફાયે ભેઘ ખાંગા થઆ ગમા.
ફયાફય એ ટાણે એક ફાલ૊ ને ફાલણ એકતાય૊ લગાડતાં ચાલ્માં અલે છે , ને

બજનનાં લેણ વાંબ઱ીને દે લયાના કાન ચભકે છે :
઩ે‖રા ઩ે‖રા જુગભાં, યાણી, ત ંુ શતી ઩૊઩ટીને
઄ભે યે ઩૊઩ટ યામ, યાજા યાભના.
ઓતયા તે ખંડભાં આંફર૊ ઩ાક્૊ તમાયે ,
P a g e | 239
સ ૂડરે ભાયી ભને ચાંચ, યાણી ઩ીંગરા !
આ યે ઩ા઩ીડે ભાયા પ્રાણ જ શરયમા ને,
ત૊મ ન૊ શારી ત ંુ ભ૊યી વાથ, ઩ીંગરા!
દનડા વંબાય૊ ખમ્ભા, ઩ ૂયલ જરભના વે‖લાવના.
દે લયાને બજન ફહુ પ્મારં ુ રાગ્ય,ંુ એણે ફાલા-ફાલણને ફ૊રાલી ઩૊તાની

ઓળયીએ ફેવાડયા, બજન અગ઱ ચાલ્ય:ંુ
ફીજા ફીજા જુગભાં યે ત ંુ શતી મ ૃગરી ને,
઄ભે મ ૃગળેય યામ, યાજા યાભના,
P a g e | 240
લનયા યે લનભાં વાંધ્મ૊ ઩ાયાધીડે પાંવર૊ ને,
઩ડતાં છાંડયા ભેં ભાયા પ્રાણ, યાણી ઩ીંગરા !
ત૊મ ન૊ અલી ત ંુ ભ૊યી ઩ાવ, ઩ીંગરા !
વાંબ઱ી વાંબ઱ીને દે લયાની છાતી લીંધાલા રાગી:
ત્રીજા ત્રીજા જુગભાં યે ત ંુ શતી યાણી, ફાભણી ને,
઄ભે શતા ત઩ેવય યામ, યાજા યાભના.
P a g e | 241
ુ ે,
કં ડણ઱ક લનભાં યે ફર લીણલા ગ્મા‖તાં મન
ડશવમર કાળડ૊ નાગ, યાણી ઩ીંગરા !
ત૊મ ન૊ અલી ત ંુ ભ૊યી ઩ાવ, યાણી ઩ીંગરા !
ચ૊થા ચ૊થા જુગભાં યે ત ંુ યાણી ઩ીંગરા ને,
઄ભે બયથયી યામ યે ,
ચાય ચાય જુગન૊ ઘયલાવ શત૊ જી યે
P a g e | 242
ત૊મ ન૊ શારી ત ંુ ભ૊યી વાથ, યાણી ઩ીંગરા !
અડ૊ળી઩ાડ૊ળી તભાભ બજન ઈ઩ય થંબી ગમા છે . દે લયા જેલ૊ લજની

છાતીલા઱૊ જુલાન ઩ણ આંસડુ ાં લશાલી યહ્૊ છે , ઘયભાં ઘયડી ભા યડે છે .
ઓળયીભાં જુલાન ફે ફશેન૊ રુએ છે . ઩ારલડે આંસડુ ાં લ ૂછતાં જામ છે , ―ત૊મ ન૊
અલી ત ંુ ભ૊યી ઩ાવ—― ના ઩ડઘા ગાજી યહ્ા છે , તે લખતે લેલ્મની ઘ ૂઘયભા઱
યણકી, ઄ને ડેરીએ જાણે ક૊આએ ઩ ૂછ્ું કે “દે લયા અમયન ંુ ઘય અ કે ?”
઩૊તાન ંુ નાભ ફ૊રાતાં તયત દે લય૊ ડેરીએ દ૊ડય૊ ઄ને ક૊આ ઩યદે ળી ઩ય૊ણાને
દે ખીને, ઓ઱ખાણ નશ૊તી છતાં, લશાલ ંુ વગ ંુ અવય ંુ શ૊મ તેલે ઄લાજે કહ્,ં ુ
“અલ૊, ફા, અલ૊, અ ઘય યાભધણીન,ંુ ઉતય૊.”
P a g e | 243
ઠેકડ૊ ભાયીને ગાડાખેડુ નીચે ઉતમો. ફેમ જણા ખબે શાથ દઆને બેટયા. ફ઱દનાં
જ૊તય છ૊ડી નાખ્માં. ભશાદે લના ઩૊રઠમા જેલા રૂડા, ગરુડના ઇંડા જેલા ધ૊઱ા
ુ ખ બયત બયે રી ઝૂલ્મ૊ ઈતાયી
઄ને શયણ જેલા થનગનતા ફે ફ઱દ૊ને ઄મર
રઆને દે લયે ગભાણભાં ફાંધી દીધાં. નાગયલેર જેવ ંુ ઄઴ાઢ ભરશનાન ંુ રીલ ંુ ઘાવ
નીયું.ુ ગ઱ે ઘ ૂઘયભા઱ ફાંધેરી તે ફજાલતા ફેમ ફ઱દ ખડ ફટકાલલા ભંડયા.
઄ને ઩છી રશિંગ઱૊રકમા ભાપાન૊ ઩ડદ૊ ઊંચ૊ કયીને કં કુની ઢગરીઓ થાતી અલે
તેલી ઩ાનીઓલા઱ી એક જ૊ફનલંતી સ્ત્રી નીચે ઉતયી. લેલ્મન૊ ગાડાખેડુ ભ૊ખયે
ચાલ્મ૊, સ્ત્રીએ ઩ાછ઱ ઩ગરાં દીધાં. ઄જાણ્મ૊ ગાડાખેડુ ઓળયીએ ચડય૊ ઄ને
ડ૊ળીને ટોક૊ કમો, “અઆ, અ ઄ભાયી ફે‖નને ઩૊ખી લ્મ૊.”
P a g e | 244
ચરકત થતાં ડ૊ળી ફશાય અવમા. અ ફે’ન ક૊ણ? ઩ોંખણા ળાનાં? અ ગાડાખેડુ
ક્ાંન૊ ? કાંઆ વભજાત ંુ નથી. ગાડાખેડુએ ઩૊તાની વાથેની સ્ત્રીને કહ્:ં ુ ”ફ૊ન,
ુ ે ઩ગે ઩ડ.”
ફા઩, વાસન
ુ તીએ ડ૊ળીના ઩ગભાં ભાથ ંુ ઢા઱ી દીધ.ંુ લગય ઓ઱ખ્મે ડ૊ળીએ લાયણાં
યલ
રીધાં. દે લયાની ફન્ને ફશેન૊ ભશેભાનને ઘયભાં રઆ ગઆ, ઄ને દે લય૊ ત૊
ઓળયીએ અલીને ઢ૊રયા વાભે ચક઱લક઱ તાકી જ યહ્૊. “ઓ઱ખાણ ઩ડે છે
?”ઢ૊રયાએ ઩ ૂછ્ુ.ં
“થ૊ડી થ૊ડી ! તાજા જ જ૊મા શ૊મ એલી ઄ણવાય છે .”
“હું ઢ૊રય૊, દે લયા! તારં ુ શત ંુ તેને ચ૊યી ગમેર૊, તે અજ ઩ાછં દે લા અવમ૊ છં.”
P a g e | 245
“શ,ંુ બાઆ?’’
‘તારં ુ જીલતય, તાયી ઩યણેતય.”
“ભાયી ઩યણેતય ? ”
“શા, ફા઩, તાયી ઩યણેતય. શૈમાના શેતથી તને લયે રી આ તાયી ઩યણેતય, ભેં
ભ ૂરથી લેચાણ રીધેરી. લશેલાયને શાટડે ભાનલી લેચાતાં ભ઱ે છે ; ઩ણ ભાનલીએ
ભાનલીએ પેય છે , એની ભને જાણ નશ૊તી, દે લયા !”
“અમય ! બાઆ !” એટલ ંુ જ ફ૊રાય.ંુ દે લયાની છાતી પાટલા રાગી.
“દે લયા, જયામ ઄ચકાઆળ ભા, હું ઩યણ્મ૊ તમાયથી જ એ ત૊ ભા-જણી ફ૊ન યશી
છે .” ક઩ા઱ ઈ઩ય ઩યવેલાનાં ટી઩ાં ફાઝયાં શતાં તેને લ ૂછત૊ લ ૂછત૊ દે લય૊ કં આક
P a g e | 246
શલચાયે ચડી ગમ૊. ઩છી ભનભાં નક્કી કયું ુ શ૊મ એલા ઄લાજે ઩૊તાની ભાને
ંુ ે ઩ાનેતય ઩શેયાલ૊ ઄ને કટં ફને ફ૊રાલ૊; ઝટ
વાદ ઩ાડય૊, “ભાડી! ફેમ ફ૊નન
કય૊, વભ૊ જામ છે .”
ઢ૊રય૊ ચેતમ૊ “઄યે બાઆ, અ ત ંુ શ ંુ કયછ? હું અટરા વારુ અવમ૊’ત૊?”
“ઢ૊રયા, તેં ત૊ એલી કયી છે કે ભારં ુ ચાભડું ઉતયડી તાયી વગતણ઱ય ંુ નખાવ ંુ
ત૊મ તાય૊ ગણ ન જામ ! ઄ને તાયા જેલા અમયને ભાયી ફ૊ન ંુ ન દઉં ત ુ હું ક૊ને
દઆળ?”
“઩ણ, બાઆ ફે –”
“ફ૊ર ભા !”
P a g e | 247
દીકરયય ંુ દે લામ, લઈવ ંુ દે લામ નરશ,

એક વાટે ફે જામ, ઢાર ભાગે ત૊મ ઢ૊રય૊
“ઢ૊રયા, બાઆ, દીકયીઓ ત૊ દે લામ, ઩ણ ઩૊તાની ઩યણેતયને ઩ાછી અણીને

વોં઩ી દે લી, એ ત૊ ભ૊ટા જ૊ગીજશતથીમે નથી ફન્ય.ંુ હું ફે અ઩ ંુ છં, ત૊઩ણ
તાયી ઢાર(તારં ુ રેણ)ંુ ત૊ ભાયા ઈ઩ય ફાકી જ યશેરી જાણજે.”
ઘરડમાં રગન રેલામાં. થડ૊થડ ફે ભાંડલા નખામા. એકભાં દે લયા ઄ને

ુ ી ફેઠી.
અણરદે ની જ૊ડ ફેઠી. ફીજાભાં ઢ૊રય૊ ઄ને દે લયાની ફે ફશેન૊ની શત્ર઩ટ
જ૊ડાજ૊ડ શલલાશ થમા. ઄ને ઩છી ત૊ ઩ાંચ છ૊કયાં ને છઠ્ઠી ડ૊ળી છમે ભાનલીની
ુ ક્ાંમ વભામાં નરશ, છરકાઆ ગમાં. વહુએ વાથે ફેવીને
ચાતીઓભાં સખ
જુલાયન૊ ખીચડ૊ ખાધ૊.
P a g e | 248
22. યા’ નલઘણ

“રે અમયાણી, તાયી છાતીને ભાથે ફે ધાલે છે એભાં અ ત્રીજાન૊ ભાયગ
કય.” એભ ફ૊રત૊ અણરદય ગાભન૊ અશીય દે લામત ફ૊દડ ઩૊તાને ઓયડે
દાખર થમ૊ ઄ને એક્કે ક થાન૊રે ઄ક્કે ક ફા઱કને ધલયાલતી ફ૊દડની
ઘયલા઱ીએ ઩૊તાની છાતી ઈ઩ય છે ડ૊ ઢાંક્૊. ધણીના શાથભાં ઩ાંબયીએ લીંટેર
નલા ફા઱કને એ નીયખી યશી ઩૊તાના શૈમા ઈ઩ય ઩ાયકાને ધલયાલલાન ંુ કશેતાં
વાંબ઱ીને એને ઄ચંફ૊ થમ૊.એણે ઩ ૂછ્ુ,ં "ક૊ણ અ ?”
અમય ઢૂંકડ૊ અવમ૊. નાક ઈ઩ય આંગ઱ી મ ૂકીને કાનભાં કહ્,ં ુ "ભ૊દ઱ન૊ યા‖—
જૂનાણાન૊ ધણી.”
“આંશીં ક્ાંથી ?”
P a g e | 249
ુ યાતભાંથી વ૊઱ં કીનાં કટક ઉતમાું . ને તે

“એ.... જૂનાગઢન૊ યાજ઩રટ૊ થમ૊. ગજ
દી વ૊઱ં કીની યાણણય ંુ જાત્રાએ અલેરી તેને દાણ રીધા શલના યા‖રડમાવે દાભેકંુ ડ
ના‖લા ન૊‖તી દીધી ખયી ને, ઄઩ભાન કયીને ઩ાછી કાઢી‖તી ને. તેન ંુ લેય અળ્ય ંુ
ુ યાતના વ૊઱ં કીઓએ યાજા દુરાબવેનના દ઱કટકે લાણણમાના લેળ
અજ ગજ
કાઢીને જાત્રાળના વંઘ તયીકે ઈ઩યક૊ટ શાથ કયી રીધ૊. ઩છી યા‖ને યવારા વ૊ત૊
જભલા ન૊તમો. શશથમાય-઩રડમાય ડેરીએ ભેરાલી દીધાં. ઩છે ઩ંગતભાં જભલા
ફેવાડીને દગાથી કતર કમો. લણથ઱ી ઄ને જૂન૊ગઢ, ફેમ જીતી રીધાં.”
“અ ફર ક્ાંથી ફચી નીકળ્ય ંુ ?” દીકયા-દીકયીને ઘટ

ં ૂ ડેઘટ
ં ૂ ડા બયાલતી
અશીયાણી ભાતા ઩૊તાને ખ૊઱ે અલનાય એ યાજફા઱ ઈ઩ય ભામાબયી ભીટ
ભાંડી યશી.
P a g e | 250
“ફીજી યાણણય ંુ ત૊ ફ઱ી મ ૂઆ, ઩ણ અ વ૊ભરદે ને ખ૊઱ે યાજફા઱ ધાલણ૊ શત૊

ખય૊ ના, એટરે એને જીલતી ફશાય વેયલી દીધી. ભા ત૊ યખડી યખડીને ભયી
ગઆ. ઩ણ અ ફેટડાને એક લડાયણે આંશીં ઩શોંચત૊ કમો છે . અ઩ણે અળયે
પગાવમ૊ છે .”
“઄શ૊શ૊! તમાયે ત૊ ભા શલનાના ફા઱ ભ ૂખ્મ૊તયસમ૊ શળે. ઝટ રાલ૊ એને,

અમય!” એભ કશીને અશીયાણીએ ઩૊તાના ડાફા થાનેરા ઈ઩યથી દીકયીને
લછ૊ડી રીધી. ફ૊રી, "ફા઩ જાશર! ભાયગ કય, અ અ઩ણા અળયા રેનાય વારં ુ .
ત ંુ શલે ઘણ ંુ ધાલી; ને ત ંુ ત૊ દીકયીની જાત, ઩ા‖ણા ખાઆનેમ ભ૊ટી થાઆળ; ભાટે
શલે અ નભામાને ઩ીલા દે તાય૊ બાગ.”
P a g e | 251
એભ કશીને દે લામતની ઘયલા઱ીએ જૂનાગઢના યાજફરના ભોંભાંથી અંગ ૂઠ૊

મ ૂકાલીને ઩૊તાન ંુ થાન દીધ.ંુ ભ ૂખ્મ૊ યાજફા઱ ઘટાક ઘટ
ં ૂ ડા ઈતાયલા ભંડય૊.
઄ભીના કું બ જેલા અશીયાણીના થાનભાંથી ધાયાઓ ઢ઱લા રાગી. ઄નાથને
ુ ને દે ખીને એને ઩ાન૊
ઈછે યલાન૊ ઩૊યવ એને રદરભાં જાગી ઉઠય૊, ઩ાયકા ઩ત્ર
ચડય૊. ધાલત૊ ધાલત૊ યાજફા઱ ઄ક઱ાઆ જામ એટલ ંુ ફધ ંુ ધાલણ ઉબયાય.ંુ
દે લામત શનશા઱ી યહ્૊. ફાઆએ કહ્,ં ુ "તભતભાયે શલે ઈચાટ કયળ૊ ભા. ભાયે ત૊
એક થાન૊રે અ લાશણ ઄ને ફીજે થાન૊રે અ અશશ્રત. ફેમને વગા દીકયાની
જેભ વયખા ઈછે યીળ, જાશર ત૊ લાટયભાં ઩ડી ઩ડીમ લધળે. એન૊ લાંધ૊ નરશ.”
“઩ણ ત ંુ શજી વભજતી નથી રાગતી.”
“કાં ?”
P a g e | 252
“લાંવે દા ફ઱ે છે , ખફય છે ને; વ૊઱ં કીઓએ જૂનાણા ભાથે થાણ ંુ ફેવાયું ુ છે . એન૊
થાણદાય ફાતભી ભે઱લી યહ્૊ છે . રડમાવન ંુ લંળફીજ અ઩ણા ઘયભાં છે એલી જ૊
જાણ થળે ત૊ અ઩ણ ંુ જડમ ૂ઱ કાઢળે.”
“પકય નરશ, ભ૊યરીધયનાં યખલા઱ાં. તભતભાયે છાનાભાના કાભે રાગી જાલ.

અળય૊ અપ્મા ઩છી ફીજા શલચાય જ ન શ૊મ. તભાયી વ૊ડય વેલનાયીના ઩ેટન ંુ
ુ ૊ થાણેદાય જીલત ંુ ચાભડું ઈતાયત૊.”
઩ાણી નરશ ભયે . બરે વ૊઱ં રકયન
દે લામત ડેરીએ ચાલ્મ૊ ગમ૊ ઄ને આંશીં અશીયાણી ભાતા એના નલા ફા઱ને
અંગે અંગે શાથ પેયલતી, ભેરના ગ૊઱ા ઈતાયતી ને ઩ં઩ા઱તી લશાર કયલા
રાગી.
P a g e | 253
“ફા઩ા! ત ંુ ત૊ અઆ ખ૊રડમાયન૊, ગરધયાલા઱ીન૊ દીધેર૊. તાયી લાત ભેં

વાંબ઱ી છે . ત ંુ ત૊ યા‖રડમાવના ગઢન ંુ યતન: તાયાં લાંણઝમાં ભાલતયને ઘયે નલ
વયઠુંના યાજ઩ાટ શતાં. છતાં, ચકરાંમે એના ઘયની ચણ્મ ન૊‖તાં ચાખતાં. તાયી
ભાલડી ઄ડલાણે ઩ગે શારીને ઄માલેજ ગાભે અઆ ખ૊રડમાયને ઓયડે ઩શોંચી‖તી.
તમાં એને ભાતાએ ત ંુ ખ૊઱ાન૊ ખદ
ં ૂ તર દીધેર૊. દે લીનાં લયદાનથી તાયાં ઓધાન
રયમાં‖તાં. ઄ને, તાયી ભાને ત૊ ત ંુ જયા઩ણભાં જડેર૊, ભા તાયી ભાગતી‖તી કે,
દે લી દે ને દીકય૊, (હું)ખાંતે ખેરાવ,ંુ

જ૊ફન જાતે ન૊ જડય૊, (શલે ) જયા઩ણે ઝરાવ.ંુ
“ને તાયાં ત૊ ઓધાન ઩ણ કેલાં દ૊મરાં શતાં !ત ંુ ત૊ ભાન૊ દુશભન શત૊, ડામરા
!” એભ કશીને અશીયાણીએ રાડથી ફા઱કની દાઢી ખેંચી. ધાલત૊ ફા઱ક
P a g e | 254
ત્રાંવી નજયે અ ઩ડછંદ અશીયાણી ભાના ભરકતા ભોં વાભે જ૊આ યહ્૊. “ત ંુ ત૊
ંુ ે ખફય છે ? તાયી ઄઩યભાયએ
ભાના ઓદયભાંથી નીક઱ત૊‖ત૊ જ ક્ાં ! તન ંુ
ૂ ણ કયાલેરાં. જશતએ ભંત્રી દીધેર ઄ડદના ઩ ૂત઱ાને ફશાયન૊ લા રાગે
કાભણ-ટભ
ત૊ ત ંુ ફા‖ય નીક઱ ને ! ઩ ૂતળં બોંભાં બંડાયે ર, તમાં સધ
ુ ી તમ
ંુ ે ભાના ઩ેટભાં
ુ ામેર: ઩છી ત૊ તાયી જનેતાને અ ક઩ટની જાણ થઆ. એણેમ વાભાં ક઩ટ
઩ય
કમાા . ખ૊ટેખ૊ટ૊ ઩ડ૊ લજડાવમ૊ કે યાજભાતાને ત૊ છૂટક૊ થઆ ગમ૊. શૈમાફટી
઄઩યભાય ંુ ત૊ દ૊ડી ગઆ ઩ ૂતળં ત઩ાવલા. બોંભાં બંડાયે ર ભાટરી ઈ઩ાડીને જ૊ય ંુ
તમાં ત૊, શે દોંગા ! એના ભંતયજ ંતય ફધા ધ ૂ઱ ભ઱ી ગમા ને ત ંુ વાચ૊વાચ
઄લતયે ચ ૂક્૊. વાંબળ્ય,ંુ ભાયા ભ૊બી ?‖
ક૊આ ન વાંબ઱ે તેલી યીતે ધીયી ધીયી લાત કશેતી ને કારી કારી ફનતી ભાતાએ
ફા઱કના ગાર અભળ્મા. ફા઱કના ઩ેટભાં ઠાયક લ઱ી કે તયત એના શાથ઩ગ
P a g e | 255
ુ
ઈછા઱ા ભાયલા રાગ્મા. એણે ઩૊તાની વાભેના થાન ઩ય ધીંગા અશીય઩ત્ર
લાશણને ધાલત૊ દીઠ૊. ઝોંટૈ ને વાભે ઩ડેરી ધાલલા વારુ ઩ાછાં લરખાં ભાયતી
અશીયની દીકયીને દીઠી. ત્રણેમ છ૊કયાં એકફીજા વાભે ટીકી યહ્ાં. ત્રણેમ જણાં
ઘ ૂઘલાટા કયલા રાગ્માં.
઩ાંચેક લયાની ઄લધ લટી ગઆ શતી. લાશણ, નલઘણ ઄ને જાશર ભાન૊ ખ૊઱૊
મ ૂકીને પ઱ીભાં યભતાં થમાં છે . ત્રણેમ છ૊કયાં ળેયીભાં ઄ને આંગણાભાં ધભાચકડી
ભચાલે છે . નલઘણનાં ન ૂયતેજ ઄જલાણ઱માના ચાંદા જેલાં ચડી યહ્ાં છે . એભાં
એક રદલવ વાંજે અણરદય ગાભને વીભાડે ખે઩ટની ડભયી ચડી. દીલે લાટય૊ ચડી
તમાં ત૊ જૂનાગઢ-લણથ઱ીથી વ૊રંકીઓન ંુ દ઱કટક અણરદયને ઝાં઩ે દાખર થય.ંુ
ંુ
થાણેદાયે ગાભપયતી એલી ચ૊કીફેવાડી દીધી કે અંદયથી ફશાય ક૊આ ચકલમ
પયકી ન ળકે. ઈતાયાભાં એણે એક ઩છી એક અશીય ક૊ભના ઩ટેણરમાઓને
P a g e | 256
તેડાલી ઝયડકી દે લા ભાંડી, "ફ૊ર૊, દે લામત ફ૊દડના ઘયભાં રડમાવન૊ ફા઱ છે .

ુ ાલીને ના ઩ાડી, "શ૊મ ત૊ યાભ
એ લાત વાચી ?” તભાભ અશીય૊એ ભાથાં ધણ
જાણે; ઄ભને ખફય નથી.”
“ફ૊ર૊, નીકય હું જીલતી ખ૊઱ ઈતયડી દઆળ. શાથે઩ગે નાગપણણય ંુ જડીળ.”
અશીયાણીન ંુ ધાલણ ધાલેરા એકલચની મછ

ુ ા઱ાઓભાં અ દભદાટીથી પયક ન
઩ડય૊. ઩ણ વ૊રંકીના થાણદાયને કાને ત૊ ઝેય ફં કાઆ ગય ંુ શત.ંુ રારચનાભામાા,
કે ઄દાલતની દાઝે એક ઩ંચ૊઱ી અશીયે ખટુ ાભણ કયું ુ શત.ંુ થાણદાયે દે લામતને
તેડાવમ૊. દે લામતને ખફય ઩ડી ગઆ શતી કે ઘય ફટી ગય ંુ છે .એને વ૊રંકીએ
઩ ૂછ્ુ,ં "અ઩ા દે લામત, તભાયા ઘયભાં રડમાવન૊ દીકય૊ ઉઝયે છે એ લાત વાચી
?”
P a g e | 257
ં ૂ રેતાં દ૊ગ ંુ ભ૊ઢું કયીને દે લામતે ઈત્તય દીધ૊, "વાચી લાત,

રૂ઩ેયી શ૊કાની ઘટ
ફા઩ા ! વહુ જાણે છે . ભરક છતયમ૊ જ નલઘણ ભાયે ઘેય ઉઝયે છે .”
અણરદય-ફ૊ડીદયના અશીય ડામયાનાં ભ૊ઢાં ઈ઩ય ભળ ઢ઱ી ગઆ. વહુને રાગ્ય ંુ કે

દે લામતના ઩ેટભાં ઩ા઩ જાગ્ય.ંુ દે લામત શભણાં જ નલઘણને દ૊યીને દઆ દે ળે.
“અ઩ા દે લામત !” થાણેદાયે ભે‖ણ ંુ દીધ,ંુ "યાજાના ળત્રન
ુ ે દૂ ધ ઩ાઓ છ૊ કે ?યાજન ંુ
લેય ળીદ લશ૊યું ુ ?વ૊રંકીની ફાદળાશી શલરુદ્ધ તભે ઩ટેરે ઉઠીને કાલતયાં ભાંડયાં
છે કે ?”
“કાલતરં ુ શ૊ત ત૊ વાચ ંુ ળા વારુ કશી દે ત ?”
“તમાયે ?”
P a g e | 258
“ભાયે ત૊ યાજબગ્ક્ત દે ખાડલી શતી. રડમાવન૊ દીકય૊ ભાયે ઘયે ઉઝયત૊ નથી.
઩ણ કેદભાં યાખેર છે . એ ભ૊ટ૊ થાત એટલ ુ હું ભાયી જાણે જ દ૊યીને એની
ંુ ે વોં઩ી દે ત. હું વ૊઱ં કીઓન૊ લ ૂણશયાભી નથી.”
ગયદન વ૊઱ં કીયન
અશીય ડામયાને ભનથી અજ ઈલ્કા઩ાત થઆ ગમ૊ રાગ્મ૊. કં આકને દે લામતના

દે શના કટકે કટકા કયલાન ંુ ભન થય.ંુ ઩ણ ચ૊ગયદભ વ૊રંકીઓની વભળેય૊
લીંટાઆ લ઱ી શતી. તમાંથી ક૊આ ચવ દઆ ળકે તેભ નશ૊ત.ંુ
“તમાયે ત૊ ઝાઝા યં ગ તભને, અ઩ા દે લામત ! યાજ તભાયી બગ્ક્તને ભ ૂરળે નરશ.
નલઘણને તેડાલીને ઄ભાયે શલારે કય૊.”
“બરે ફા઩ ! ઄ફઘડી ! રાલ૊ દ૊તકરભ ! ઘય ઈ઩ય કાગ઱ રખી દઉં.”
P a g e | 259
દે લામતે ઄ક્ષય૊ ઩ાડયા કે “અમયાણી, નલઘણને ફનાલી ઠનાલી યાજની યીતે

ુ ાં ઈભેયું ુ કે “યા‖યખતી લાત
આંશીં અ અલેરા અદભી શાયે યલાના કયજે.” લધભ
કયજે.”
ુ યાતના
“યા‖ યખતી લાત કયજે !” એલી વ૊યઠી બા઴ાની વભસમાભાં ગજ
વ૊રંકીઓને ગભ ઩ડી નરશ. વ૊રંકીના ઄વલાય૊ શોંળે શોંળે ઩૊તાના ધણીના
ુ ૊ કફજ૊ કયલા દ૊ડયા. જઆને અશીયાણીને અશીયન૊ વંદેળ૊ દીધ૊.
ફા઱ળત્રન
લશાણની ભા ફધ ંુ છર લયતી ગઆ.
“શં - અં ફા઩ ુ !઄ભે ત૊ આ જ લાટ જ૊આને ફેઠા‖તાં; આ રારચે ત૊ છ૊કયાને ઈઝેમો

છે . લ્મ૊, તૈમાય કયીને રાવ ંુ છં.”
P a g e | 260
એભ ડેરીએ કશેલયાલીને અશીયાણીએ અંદયના ઊંડા ઊંડા ઓયડાભાં યભત

યભતા લાશણને, નલઘણને ને જાશરને ત્રણેમ ફચ્ચાંને દીઠાં.”લાશણ! દીકયા!
ઉઠય, આંશીં અલ ! તને તાય૊ ફા઩ કચેયીભાં તેડાલે છે . રે, નલાં લ ૂગડાં-ઘયે ણાં
઩શેયાવ:ંુ ” એભ કશી વાદ દફાલી, આંખ૊ લ ૂછી,એણે ઩ેટના ઩ત્ર
ુ ન ંુ ળયીય
ળણગાયલા ભાંડ્.ંુ તમાં ફાકીનાં ફન્ને છ૊કયાં દ૊ડયાં અવમાં :”ભા, ભને નરશ?
ભાડી, ભને નરશ? ભાયે મ જાવ ંુ છે બાઆ બેળં.” એવ ંુ ફ૊રતા નલઘણ ઓશળમા઱૊
ફનીને ઉબ૊ યહ્૊. અજ એને ઩શેરી જ લાય દુ:ખ રાગ્ય.ંુ ફા઱શૈમાને ઓછં
અવય.ંુ અજ સધ
ુ ી ત૊ ભા ડાફી ને જભણી ફેમ આંખ૊ વયખી યાખતી શતી. ઄ને
અજ ભને કાં તાયલે છે ? લાશણબાઆને શશથમાય-઩રડમાય વજાલી ભાએ એના ગરે
ચાય ચાય ફચ્ચીઓ રઆ, ચ૊ખા ચ૊ડેરા ચાંદરા વ૊ત૊ જ્માયે લ઱ાવમ૊, તમાયે
નલઘણ ઓશળમા઱ે ભોંએ ઉબ૊. “ફેટા લાશણ !લે‖ર૊ અલજે“એટલ ંુ ફ૊રી ભા
P a g e | 261
ઓયડે થંબી યશી. એણે દીકયાને જીલત૊જાગત૊ શતમાયાના શાથભાં દીધ૊. એના
શૈમાભાં શજાય૊ ધા વંબ઱ાઆ, ‖લાશણને છે તયીને લ઱ાવમ૊; અળયાધભાના ઩ારન
વાટુ.‖
“લ્મ૊, ફા઩ા! અ રડમાવ લંળન૊ છે લ્ર૊ દીલ૊ વંબા઱ી લ્મ૊ !” એભ ફ૊રીને

ુ ની ઓ઱ખ અ઩ી. એને
દે લામતે ઩૊તાના ખ૊઱ાભાં અ઱૊ટી ઩ડનાય વગા ઩ત્ર
એક ક૊યે અશીયાણી વાંબયતી શતી. ફીજી ફાજુએ દૂ ધભર ફેટડ૊ શૈમે ફાઝત૊
શત૊.”અમયાણી! ઝાઝા યં ગ છે તને, જનેતા! તેં ત૊ ખ૊ણ઱માન૊ પ્રાણ કાઢી દીધ૊.‖
અશીય ડામયાએ છ૊કયાને ઓ઱ખ્મ૊. દે લામતના ભ૊ઢાની એકેમ યે ખા ફદરાતી

નથી, એ દે ખીને અશીય૊નાં શૈમાં પાટુંપાટું થઆ યહ્ાં. વ૊રંકીના થાણદાયે છ૊કયાને
તમાં ને તમાં લધેયી નાખ્મ૊. દે લામતે વગી આંખ૊ વાભે દીકયાન૊ લધ દીઠ૊; ઩ણ
P a g e | 262
ુ મદ્રુ ાભાં કમાંમે ઝાંખ઩ ન દે ખાઆ. તમાં ત૊ ખ ૂટર અશીય૊એ વ૊રંકી

એની મખ
થાનદાયના કાન ફં ક્ા કે :”તભે દે લામતને શજુ ઓ઱ખતા નથી. નક્કી એણે
નલઘણને વંતાડય૊ છે .”
“તમાયે અ શતમા ક૊ની થઆ ?”
“એના ઩૊તાના છ૊કયાની.”
“જૂઠી લાત, દે લામત ત૊ શવત૊ ઉબ૊ શત૊.”
“દે લામતને એલા વાત દીકયા શ૊ત ત૊ એ વાતેમને ઩ણ વગે શાથે એ યેં વી
નાખે. ઩૊તાના ધભાને ખાતય દે લામત રાગણી શલનાન૊ ઩થ્થય ફની ળકે.”
"તમાયે શલે ળી યીતે ખાતયી કયળ૊ ?”
P a g e | 263
“ફ૊રાલ૊ દે લામતની ધણણમાણીને, ઄ને એના ઩ગ નીચી અ ક઩ામેરા ભાથાની

આંખ૊ ચં઩ાલ૊. જ૊ ખયે ખય અ એના ઩ેટન૊ જન્મ૊ ભમો શળે, ત૊ એ ભાતાની
ુ ની આંખ૊ ઈ઩ય ઩ગ મ ૂકતાં જનેતા ચીવ ઩ાડળે.”
આંખ૊ભાં ઩ાણી અલળે. ઩ત્ર
અશીયાણીને ફ૊રાલલાભાં અલી. એને કશેલાભાં અવય,ંુ "જ૊ અ તાય૊ ફા઱ક ન

શ૊મ ત૊ એની આંખ૊ ઩ય ઩ગ મ ૂક.” દે લામત જાણત૊ શત૊ કે અ કવ૊ટી
કેલી કશેલામ. એના ભાથા઩ય ત૊ વાતેમ અકાળ જાણે ત ૂટી ઩ડયાં.
ુ ી ખફય નશ૊તી, એ ખફય

઩ણ અશીયાણીના ઊંડા ફ઱ની દે લામતને અજ સધ
અજે ઩ડી; શવતે ભોંએ અશીયણીએ લાશનની આંખ૊ ચગદી. સ ૂફેદાયને ખાતયી
થઆ કે ફવ છે લ્ર૊ દુશભન ગમ૊. દે લામતની પ્રશતષઠા નલા યાજના લપાદાય ઩ટેર
તયીકે વાતગણી ઊંચે ચડી.
P a g e | 264
઩ાંચ લયવન૊ નલઘણ જ૊તજ૊તાભાં ઩ંદય લયવની લમે ઩શોંચ્મ૊. એ યાજફા઱ન ંુ

પાટપાટ થત ંુ ફ઱ ત૊ બોંમયાભાંથી ફશાય નીક઱લા ચાશત ંુ જ શત,ંુ ઩ણ દે લામત
એને નીક઱લા કેભ દે ! એક લખત ત૊ નલઘણ જફયદસતી કયીને ગાડા ઩ય ચડી
ફેઠ૊. ખેતયભાં ગમ૊. દે લામત ઘેય નશ૊ત૊. ખેતયે શત૊. નલઘણને જ૊આને એને
ફહુ પા઱ ઩ડી. ઩ણ ઩છી ત૊ આરાજ ન યહ્૊. વાભે જ વાંતી ઉભ ંુ શત ંુ ; નલઘણ
તમાં ઩શોંચ્મ૊. વાંતી શાંકલા રાગ્મ૊. થ૊ડે અઘે ચારતા જ વાંતીના દં તા઱ની
અંદય જભીનભાં કાંઆક બયાય.ંુ ફ઱દ કેભેમ કયતાં ચાલ્મા નરશ. નલઘણ ભાટી
ઈખે઱ીને જુએ તમાં ત૊ દં તા઱ની અંદય એક શ઩ત્ત઱ન ંુ કડું બયાઆ ગમેલ.ંુ ઊંચકાતં
ઊંચકાત ંુ નથી. જભીનભાં ફહુ ઊંડું એ કડું ક૊આ ચીજની વાથે ચોંટ્ ંુ શ૊મ એભ
રાગ્ય.ંુ
P a g e | 265
ુ ફા઱કે દે લામતને ફ૊રાલીને ફતાવય.ંુ દે લામત વભજી ગમ૊.તે લખતે ત૊

઄બધ
વાંતી શાંકી ફધાં ઘેય ગમાં, ઩ણ યાતે તમાં અલીને દે લામતે ખ૊દાવય.ંુ અંદયથી
વ૊નાભશ૊ય બમાા વાત ચરુ નીકળ્મા. દે લામતે જાણ્યક
ંુ ે ―ફવ! શલે અ ફા઱કન૊
વભ૊ અલી ઩શોંચ્મ૊‖
દે લામતે દીકયી જાશરના શલલાશ અદમાા . ગાભેગાભના અશીય૊ને કં ક૊તયી

ભ૊કરી કે ―જેટરા ભયદ શ૊ તેટરા અલી ઩શોંચજ૊, વાથે ઄ક્કે ક શશથમાય રેતા
અલજ૊.‖
઩શાડ વભાં ઄ડીખભ ળયીય૊લા઱ા, ગીયના શવિંશ૊ની વાથે જુદ્ધ ખેરનાયા શજાય૊
અશીય૊ની દે લામતને આંગણે જભાલટ થઆ. વહુની ઩ાવે ચકચકતાં ઢાર,
તયલાય, કટાયી, બારાં એભ ઄ક્કે ક જ૊ડય શશથમાય યશી ગમાં છે . કાટેરી કે બ ૂઠી
P a g e | 266
તયલાયના ઘાએ ઩ણ વેંકડ૊ને કા઩ી નાખે એલી એ ર૊ઢાની બ૊ગ઱ વભી

ુ ઓ શતી. અખી નાત અણરદય-ફ૊ડીદયને ઩ાદય ઠરલાઆ ગઆ. અ઩ા
ભજા
દે લામતની એકની એક દીકયીના શલલાશ શતા, અજે એ નાતના ઩ટેરને
ઘયાઅંગણે ઩શેર૊ જ ઄લવય શત૊, એભ વભજીને ભશેભાન૊નાં જૂથ ઉતયી
઩ડયાં. દે લામતે તેડું ભ૊કરેલ ંુ કે, "઩ાઘડીન૊ આંટ૊ રઆ જાણનાય એકીક અમય
અ વભ૊ વાચલલા અલી ઩શોંચજ૊.‖અશીયની અખી જાત હકૂ ઱ી.
દે લામતે અખ૊ ડામય૊ બયીને કહ્:ં ુ ”અ ભાયે ઩શેરલશેર૊ વભ૊ છે . લ઱ી હું
વ૊રંકીયાજન૊ સલાભીબક્ત છં. અજે ભાયે ઉંફયે વ૊યઠના યાજાનાં ઩ગરાં
કયાલલા છે . બાઆઓ !એટરે અ઩ણે વહુએ ભ઱ીને જૂનેગઢ તેડું કયલા જાવ ંુ છે .”
P a g e | 267
ઘ૊ડે વાંરઢમે યાંગ લ઱ે ને શજાય૊ અશીય૊ ણગયનાયને ભાથે ચારી નીકળ્મા. અ઩ા
દે લામતની ઘ૊ડીને એક ઩ડખે જુલાનજ૊ધ નલઘણન૊ ઘ૊ડર૊ ઩ણ ચાલ્મ૊ અલે
છે . યસતાભાં ગાભેગાભથી નલા નલા જુલાન૊ જ૊ડામ છે . ગઢ જૂના રગી જાણ
થઆ ગઆ કે દે લામત એની દીકયીના શલલશ ઈ઩ય વ૊રંકીઓને તેડું કયલા અલે
છે . વ૊રંકીઓ ઩ણ અ અશીય લણાન૊ શલલાશ ભાણલા તર઩ા઩ડ થઆ યહ્ા.
ં ૂ ણ ભચાલી.
વ૊રંકીઓનાં ઠાણભાં ઘ૊ડાંએ ખદ
જૂનાગઢને વીભાડે જ્માયે ઄વલય૊ અલી ઩શોંચ્મા, તમાયે ભશાયાજ ભેય ફેવતા
ૂ ેટક
શતા. ગાભેગભની ઝારય૊ વંબ઱ાતી શતી. ગયલા ણગયનાયની ટક ૂ ે દીલા
તફકતા શતા.
P a g e | 268
દે લામતન ંુ લેણ પયી લળ્ય ંુ “બાઆઓ, ઘ૊ડાં રાદ કયી લ્મે એટરી લાય વહુ શેઠા
ઉતય૊. વહુ ઩૊ત઩૊તાનાં ઘ૊ડાં-વાંરઢમાના ઉગટા ફયાફય ખેંચી લા઱૊. ઄ને
શૈમાની એક લાત કશેલી છે તેને કાન દઆને વાંબ઱ી લ્મ૊.”
ં ૂ ઩ ધયીને અશીય ડામય૊ ઠાંવ૊ઠાંવ ફેવી ગમ૊.

વ૊મ ઩ડે ત૊મ વંબ઱ામ એલી મગ
઩છી દે લામતે ઩૊તાની ઩ડખે ફેઠેરા દીકયા નલઘણને ભાથી શાથ ભેરીને ઩ ૂછ્ું
“અને તભે ઓ઱ખ૊ છ૊?” વહુ ચ ૂ઩ યહ્ા.
“અ ઩ંડે જ રડમાવન૊ દીકય૊ નલઘણ. તે દી એને વાટે ક઩ામ૊ એ ત૊ શત૊

નકરી નલઘણ; ભાય૊ લાશણ શત૊ એ. એ જ૊આ લ્મ૊ વહુ. અ જૂનાણાના ધણીને.”
ડામય૊ ગયલા ણગયનાયના ઩ાણકા જેલ૊ જ થીજી ગમ૊ શત૊.
P a g e | 269
દે લામતે કહ્,ં ુ "અશીય બાઆઓ ! અજ અ઩ને વ૊઱ં કી યાજને શલલાન ંુ તેડું કયલા
નથી જતા, ઩ણ તેગની ધાય ઈ઩ય કારને ન૊તરં ુ દે લા જઆએ છીએ. ઩ાછા
અલશ ંુ કે નરશ તેની ખાતયી નથી. દીકયી જાશરન૊ શલલાશ કયલા હું અજ ફેઠ૊
છં એ ત૊ એક ઄લવય છે . જાશરને હું ઄ટાણે એલી કઆ ઠાયકે ઩યણાવ ંુ ?અની
ભા - ભાયી ધભાની ભનેરી ફ૊ન - ભને ય૊જ વ૊ણે અલીને ઩ ૂછે છે કે શલે કેટરી
લાય છે ?‖
દે લામતે નલઘણની ઩ીઠ ઈ઩ય શાથ થાફડય૊, "જુલાન! ત ંુ ભ૊દ઱ન૊ ધણી છ૊.
અજ તાયે શાથે યાજ઩રટ૊ કયાલલ૊ છે . ઈ઩યક૊ટના દયફાયભાં એક કા઱જૂન ંુ
નગારં ુ ઩ડ્ ંુ છે . જ્માયે જમાયે ગયલા ણગયનાયની ગાદી ઩રટી છે તમાયે તમાયે એ
નગાયાના નાદ થમા છે . કૈં ક જુગન ંુ એ ઩ડ્ ંુ છે . વ૊઱ લયવથી એ ઄ફ૊ર ફેઠું
P a g e | 270
ુ ઓથી એને દાંડીના ઘાલ દે જે. એક૊ એક અમય ફચ્ચ૊ તાયી

છે . અજ તાયી ભજા
બેયે છે .”
નલઘણનાં નેત્ર૊ એ અંધાયાભાં ઝ઱ે ઱ી યહ્ાં. અજ એણે ઩શેરી પ્રથભ ઩ ૂયી લાત
જાણી. જુલાનના ય૊ભેય૊ભભાંથી દૈ લતની ધાયાઓ ફટલા રાગી. એણે ઩૊તાની
તેગ ઈ઩ય શાથ મ ૂક્૊. લશાર૊ બાઆ લાશણ તે રદલવે ઩૊તાને વાટે ક઩ામ૊ શત૊.
તેન ંુ લેય યાતનાં અંધાયાભાંથી જાણે ઩૊કાયી ઉઠ્.ંુ
“તમાયે શ ંુ / જે ભ૊યરીધય !” દે લામતે વલાર ઩ ૂછય૊.
“જે ભ૊યરીધય !”ડામયાએ ફ૊ર ઝીલ્મ૊. કટક ઉ઩ડ્.ંુ દે લામતે ઘ૊ડી તાયલીને
નલઘણન૊ ઘ૊ડ૊ અગર કયાવમ૊. ઩૊તે ઩છલાડે શાંકત૊ શાલ્મ૊.
P a g e | 271
ગીયકાંઠાન૊ અશીય ડામય૊ અજે તેડે અલે છે , ઈ઩યક૊ટના દયલાજા ઈઘાડા

પટાક ભેરામા. વ૊રંકીઓના ભ૊લડીઓ ગીયના યાજબક્ત વાલજ૊ને ઝાઝાં
અદયભાન દે લા વારુ ખડા શતા. શજાય અશીય૊ ઈ઩યક૊ટભાં ઈક઱ી યહ્ા, ઄ને
ભ૊ટા ક૊આ ઄ગ્ગ્નકું ડ જેલડું નગારં ુ વહુની નજયે ઩ડ્.ંુ
”અ઩ા ! અલડું ભ૊ટું અ શ ંુ છે ?”નલઘણે ળીખવમા મજ

ુ ફ વલાર કમો.
“ફા઩ ! આ યાજનગરં ુ . આ લાગે તમાયે યાજ઩રટ૊ થામ.”
“એભ ? તંઆ ત૊ ઠીક !” કશી નલઘણ ઠેકી ઩ડય૊. દાંડી ઈ઩ાડીને ભંડય૊ ધડૂવલા:
ંુ જ૊ ગાજ્મ. ગયલ૊ ધણધણી
યદીફાભ !યડીફાભ !યડીફાભ ! ઈ઩યક૊ટના ગફ
ઉઠય૊. ઄ડીકડી લાલભાંથી વાભા ઄લાજ ઉઠયા, દીલારે દીલાર ફ૊રી કે
―અવમ૊ ! અવમ૊ ! કા઱દૂ ત અલી ઩શોંચ્મ૊ !” ઄ને ઩છી દે કાય૊ ફ૊લ્મ૊. શજાય
P a g e | 272
ુ ઓ તેગબારે ત ૂટી ઩ડી. અંધાયી યાતે ઈ઩યક૊ટભાં

અશીય૊ની દૂ ધભર ભજા
વ૊રંકીઓના ર૊શીની નદીભાં ઩ાળેય ઩ાળેયન૊ ઩ા‖ણ૊ તણામ૊.
પ્રબાતને ઩શ૊ય નલઘણને ક઩ા઱ે યાજશતરક ચ૊ડાય.ંુ અશીય૊નાં થાણાં ઠેયઠેય

ફેવી ગમાં. “શાં ! શલે ભાયી જાશર દીકયીન૊ શલલાશ રૂડ૊ રાગળે. ભાયી જાશરના
કન્માદાનભાં શલે ભને સલાદ અલળે. દીકયીન૊ ઩વણરમાત લીય લઢાણ૊ ને એભાં
ુ ે વંવાય ભાંડા !ફા઩, વ૊યઠના ધણી ! શલે ત૊ ફ૊નના શાથે શતરક
દીકયી ક્ે સખ
રેલા અણરદય ઩ધાય૊.”
જાશરફશેન વંવશતમા નાભના જુલાન અશીયની વાથે ચાય પેયા પયી. રીલડ
ુ ે
ભાંડલે વ૊યઠન૊ ધણી ઉઠીને રગન ભાણલા ફેઠ૊. જાશરે બાઆને રટરાવમ૊.
બાઆએ શાથ રાંફ૊ કમો: “ફે‖ન ! કા઩ડાની ક૊ય અ઩લી છે .”
P a g e | 273
જાશર ફ૊રી, “અજ નરશ, લીયા ભાયા ! ટાણ ંુ અવમે ભાગીળ. તારં ુ કા઩ડું અજ
કાંઆ શ૊મ ! તાયા કા઩ડાન ંુ શ ંુ એલડું જ ભાતમભ છે ભાયે ?” નલઘણ વભજી ગમ૊.
ફશેનનં લાયણાં ઩ાભીને એ જૂનાગઢ ગમ૊. જ૊તજ૊તાભાં વ૊યઠ કડે કયી.
દવ-ફાય લયવન૊ ગા઱૊ નીક઱ી ગમ૊ છે . દે લામત ફ૊દડ ઄ને અશીયાણીના દે શ

઩ડી ગમા છે . દીકયી જાશર ઄ને જભાઆ વંવશતમ૊ ઩૊તાન૊ ભાર ઘ૊઱ીને
ુ કભાં ઉતયી ગમાં છે . વ૊યઠભાં એલ૊ દુકા઱ પાટય૊ છે કે ગામ૊ ભક૊ડા ચયે
઩યમર
છે . ગાભડાં ઈજ્જડ ઩ડયાં છે . ભારધાયીઓનાં ભલાડાં, ક૊આ ભા઱લે, ક૊આ શવિંધભાં
ુ યતભાં ન૊ખન૊ખાં લાંઢય૊ રઆ રઆ દુકાર લયતલા નીક઱ી ઩ડયાં છે .
ને ક૊આ ગજ
ુ ઓ પાટપાટ થતી શતી. ધીંગાણાં

નલઘણની ત૊ શલે ઩ચીવી ફેથી શતી. ભજા
શલના ધયાઆને ધાન ખાવ ંુ બાલત ંુ નશ૊ત.ંુ વ૊યઠની ભ ૂશભભાંથી ળત્રઓ
ુ ને એણે
P a g e | 274
લીણીલીણીને કાઢયા છે . ગયલાન૊ ધણી નલા નલા યણવંગ્રાભ ગ૊તે છે , બારાં

ુ ની લાટ જુએ છે . ગીયની ઘટાટ૊઩ ઝાડીઓભાં
બેડલલા અલનાય નલા ળત્રઓ
ઘ૊ડરાં ઝીંકી ઝીંકી વાલજના શળકાય ખેરે છે . કયાડ૊, ઩શાડ૊ ને બેખડ૊ન ંુ
જીલતય એના જીલને પ્મારં ુ થઆ ઩ડ્ ંુ છે . રશયણ્મ ઄ને યાલર નદીના કાંઠા
ં ૂ ામ છે . નાંદીલેરા ઄ને લાંવાઢ૊઱ની
નલઘણના ઘ૊ડાના ડાફરા શેઠ઱ ખદ
ડુંગયભા઱ નલઘણનાં ઩ગરાંને ―ખભા ! ખભા ! કયતી ધણેણી શારે છે . વાલજ-
દી઩ડાની ડણક૊, ડુંગયાની ટક
ૂ ેટક
ૂ ઈ઩ય ઠેકાઠેક, ઄ને ઘઘ
ુ લાટા વંબ઱ાલીને
઩૊તાની બેખડ૊ ઈ઩ય યા‖ને ઩૊ઢાડતી નદીઓના ઩થ્થય-ઓળીકાં; એ ફધાં
જુલાન નલઘણના જ૊ફનને રાડ રડાલી યશેર છે . એલા વભમભાં એક રદલવ
એક ચીંથયે શાર અદભી ઈ઩યક૊ટને દયલાજે આંટા દે લા રાગ્મ૊. એને અંદય
દાખર થવ ંુ શત.ંુ ઩શેયેગીયે તેને ઄ટકાવમ૊, "શ ંુ કાભ છે ?”
P a g e | 275
“ભાયે યા‖ને રૂફરૂ ભ઱વ ંુ છે ?”
“યા‖ને ઩ંડયને? રૂફરૂ ભ઱વ ંુ છે ? તાયે ણબખાયડાને? “વહુ ણખણખમાટા કયલા રાગ્મા.
“ભાયે યા‖ને વંદેળ૊ દે લ૊ છે . ઢીર કયલા જેવ ંુ નથી. યા‖ને ઝટ ખફય અ઩૊.”
ભાણવ૊એ એને કાર૊ ગણીને કાઢી મ ૂક્૊ . ઩ણ એ અદભી ખસમ૊ નરશ; એને
એક તયકીફ શાથ રાગી. દ૊ડય૊ ગમ૊ ણગયનાયના ળે઴ાલનભાં. ફ઱ફ઱તા
કા઱ની લચ્ચે ઩ણ જે ઝયણાને કાંઠે થ૊ડાં થ૊ડાં રીરાં ખડ ઉગે રાં, તમાં જૈઆ
઩શોંચ્મ૊. બાયી ફાંધીને ઈ઩યક૊ટને દયલાજે ઉબ૊ યહ્૊.
નલઘણના ઘ૊ડાના ઠાણણમાઓ દ૊ડયા :”એરા, એ બાયી ભને લેચાતી દે ! ભને દે !

ભને દે ! એલા ઩૊કાય ઩ડયા. વહુને યા‖ના ન૊ખા ન૊ખા ઘ૊ડાની ભાલજત વાયી
P a g e | 276
કયી દે ખાડલી શતી. એલા કા઱ભાં ઩૊ત઩૊તાના ઘ૊ડાને રીરલણી ઘાવ નીયલાની
શોંળ ક૊ને ન શ૊મ ?
઩ણ બાયી રાલનાયને જાણ થઆ ચ ૂકી શતી કે વહુ ઘ૊ડાભાંથી ઝ઩ડ૊ ઘ૊ડ૊

નલઘણન૊ ભાનીત૊ શત૊. વાત—વાત રદલવે યા‖ ઝ઩ડાન ંુ ઠાણ ત઩ાવલા
અલત૊. તમાં ભાયે બેટ૊ થળે એભ વભજીને એ ણબખાયી તમાં જ બાયીઓ રાલત૊
શત૊. ઝ઩ડા ઘ૊ડાને ખીરે એ વાતભા રદલવે વલાયે લાટ જ૊ત૊ ઉબ૊ યહ્૊.
જુલાન નલઘણ જેલ૊ ઝ઩ડા ઘ૊ડાની ઩ાવે અવમ૊ તેલ૊ જ અ ઄જાણ્મ૊ અદભી
વાભ૊ જઆ ઉબ૊ યહ્૊.‖યાભયાભ‖ કમાા . નલઘણે ભીટ ભાંડી. ઄ણવાય એલી રાગી
કે જાણે અને ક્ાંક એક લાય દીઠેર છે . “યાભયાભ, બાઆ! ક૊ણ છ૊? ક્ાંથી
અવમા છ૊?”
P a g e | 277
અદભીએ કાંઆ઄ જ ફ૊લ્મા શલના ઩૊તાના ભાથાફંધણાના રીયાભાં ઄ભ૊રખ

યતનની ભાપક જતનથી ફાંધેર એક કાગ઱ન૊ કટક૊ કાઢી યા‖ના શાથભાં અપ્મ૊.
ભેરાઘેરા યે ઱ાઆ ગમેર ઄ક્ષય૊ને યા‖ ઈકેરલા રાગ્મ૊. કાગ઱ના રખાણ ઈ઩ય
ુ ા છાંટા છંટલાઆ ગમા શતા. યા‖ની આંખ૊ ચભકી ઉઠી. એના શ૊ઠ લાંચલ
આંસન
રાગ્મા. ઩શેર૊ વ૊યઠ૊ લાંચ્મ૊ :
ભાંડલ ઄ભાયે ભારત૊, (તે દી) ફંધલ, દીધેર ફ૊ર,

(અજ) કય કા઩ડની ક૊ય, જાશરને જૂનાણા ધણી !
[શે ફાંધલ, તે રદલવે ભાયા રગ્નભંડ઩ નીચે ત ંુ ભશારત૊ શત૊ તે લે઱ા તે ભને
કા઩ડું ભાગલા કશેલ,ંુ ભેં કશેલ ંુ કે ટાણ ંુ અવમે ભાગીળ. શે જૂનાગઢના ધણી, શલે
અ ફશેન જાશરને કા઩ડું કયલા અલી ઩શોંચજે.]
P a g e | 278
“ફ૊ન જાશરન૊ કાગ઱ ?” નલઘણે જુલાનની વાભે જ૊ય,ંુ “ક૊ણ, વંવશતમ૊ ત૊

નરશ !”
જુલાનની આંખ૊ભાં ઝ઱ઝણ઱માં શતાં. એ ઄ફ૊ર ઉબ૊ યહ્૊.
“તાયી અ દળા, બાઆ !” કશીને નલઘણ વંવશતમાને બેટી ઩ડય૊.
”અ શ ંુ છે ? ત ંુ કેભ કાંઆ કશેત૊ નથી ?‖
“કાગ઱ જ ફધ ંુ કશેળે.”
નલઘણે અગ઱ લાંચ્ય,ંુ વ૊યરઠમાણી ફશેને વ૊યઠા રખીને ભ૊કલ્મા શતા, એક

઩છી એક કેલા કાયભા ઘા કમાા છે ફશેને;
P a g e | 279
નલઘણ, તભણે નેશ, (઄ભે) થાન૊યલ ઠરયમાં નરશ,

(કાંઈ) ફારક ફાળ્મ઩ લ્મે, ઄ણધાવમાં ઉઝમાું ઄ભે .
[શે લીયા નલઘણ, તાયા ઈ઩યના સનેશને રીધે ત૊ હું ભાતાના થાન૊રા (સતન)
ઈ઩ય ટકી નશ૊તી. તને ઈછે યલા વારુ ત૊ ભાએ ભને ઝોંટીને અઘી પગાલેરી.
એભ હું મ૊ ધાવમા શલના ઈછયી. એભાં ભારં ુ ફા઱઩ણ ળી યીતે ફરલંત ફને ? હું
અજ ઓશળમા઱ી ફેઠી છં.]
નલઘણને ફા઱઩ણ વાંબયું.ુ “઄ને, શે ફાઆ !
ત ંુ અડ૊ ભેં અશ઩મ૊, લાશનભામર૊ લીય,

વભજ્મ૊ ભાંમ ળયીય, નલઘણ નલવ૊યઠધણી !
P a g e | 280
[તાયી અડે—તાયી યક્ષા ખાતય—ત૊ ભેં ભાયા ભાડીજામા બાઆ લાશણની શતમા
કયાલી શતી. શે નલ વ૊યઠના ધણી નલઘણ, તાયા અંગભાં અ લાત ત ંુ ફય૊ફય
વભજજે!]
઩ણ શ ંુ ફન્ય ંુ છે ? ફે‖નડી ઈ઩ય ળી શલ઩ત ઩ડી છે ? ફશેન અજ અલાં અકયાં

વંબાયણાં કાં અગ઱ ધયી યશી છે ? ઩છીન૊ વ૊યઠ૊ લાંચ્મ૊:
ત ંુ ન૊‖તે જે નઆ
ુ , તે ત ંુ હુતે હુઆ !
લીય, લભાવી જ૊મ, નલઘણ નલવ૊યઠધણી !
[શે લીયા !ત ંુ શલચાય કય કે તાયા જેલ૊ બડ બાઆ જીલતાં છતાં અ ફધ ંુ અજ

ભાયી ઈ઩ય લીતી યહ્ ં ુ છે કે જે ત ંુ નશ૊ત૊ તમાયે કદી જ નશ૊ત ંુ બ૊ગલવ ંુ ઩ડ્.ંુ
શલધાતાના કેલા લાંકા રેખ !]
P a g e | 281
“શે બાઆ !
ૂ ે કાદલ અશલમા, નદીએ ખ ૂટયાં નીય,

કલ
વ૊યઠ વડતા઱૊ ઩ડય૊, લયતલા અવમા, લીય !
[વ૊યઠ દે શભાં સડુ તા઱૊ કા઱ ઩ડય૊. નદીભાં ને કલ

ૂ ાભાં નીય ખ ૂટી ગમાં. ઄ભાયાં
ુ યા વારુ છે ક
ઢ૊યને ક૊આ અધાય ન યહ્૊, એટરે ઄ભાયે બેંવ૊ શાંકીને ઩ેટગજા
આંશીં શવિંધભાં અલવ ંુ ઩ડ્.ંુ ]
“આંશીં ઄ભાયા ળા શાર થમા છે ?”
કાફણરમા નજરં ુ કયે , મગ

ંુ ર ને શભમાં,
઄શયાણ ઈય શ઩માં, નલઘણ નીક઱ામે નરશ.
P a g e | 282
ુ ી, ભ૊ગર૊ ઄ને મવ
[ભાયા ઈ઩ય અજે કાબર ુ રભન શભમાંઓની ભેરી નજય ઩ડી
ુ ાઆ ગઆ છે . અજ અ ઄સયુ ૊ ભાયા ઈય
છે . એ ર૊ક૊ની ચ૊કી ભાયા ઈ઩ય મક
(છાતી) ઈ઩ય ઩ડયા છે . ભાયાથી ફશાય નીક઱ામ તેભ નથી યહ્.ં ુ કાયણ કે,]
નરશ ભ૊વા઱ે ભાલર૊, નરશ ભાડીજામ૊ લીય,

ુ યે , શારલા ન૊ દે શભીય.
વંધભાં ય૊કી સભ
ુ રભાન યાજા શભીય સભ

[ભને શવિંધના મળ ુ યાએ આંશીં ય૊કી યાખી છે . શારલા નથી
દે ત૊. એની દનત કડ
ૂ ી છે . ને હું અજ ઄વશામ છં, કેભકે ભાયે નથી ભ૊વા઱ભાં
લશાર૊ (ભાભ૊) કે નથી ભાયે ભાન૊ જણ્મ૊ બાઆ. એટરે જ ભાયી અ ગશત ને !]
P a g e | 283
નલઘણ લાંચી યહ્૊. ડ઱ક ડ઱ક એનાં નેત્ર૊ભાંથી આંસ ુ દડલા રાગ્માં. ફશેનને
ભાયી ઩ાંતીન ંુ અટલ ંુ ફધ્ય ંુ ઓછં અવય ંુ ! કેભ ન અલે ! અજ ફશેનને દે શની
કેલી લરે થઆ શળે !
નલઘણે વંવશતમાને એકાંતભાં રઆ જઆને અખી લાત ઩ ૂછી. વંવશતમએ ભાંડીને

઄થ-આશત કશી: “ભાર રઆને ઄ભે જ ંગર૊ભાં નદીકાંઠે નેવ નાખીને ઩ડયાં શતાં.
઄ભે વહુ ચાયલા નીક઱ે રા. લાંવેથી જાશર ત઱ાલકાંઠે નશાતી શતી. શળકાયે
નીક઱ે રા શભીય સ ૂભયાએ જાશરનાં રૂ઩ નીયખ્માં. શેભની ઩ાટય વયીખા
વ૊યરઠમાણીના લાંવા ઈ઩ય લાસરુ ક નાગ ઩ડય૊ શ૊મ તેલ૊ વલા લંબન૊ ચ૊ટર૊
ુ ીની ઘાટીરી કામા દીઠી;
દીઠ૊. અશીયાણીનાં ગ૊યાં ગ૊યાં રૂ઩ દીઠાં; ઩શાડ઩ત્ર
સ ૂભય૊ ગાંડ૊ત ૂય ફની ગમ૊. જ૊યાલયીથી શલલાશ કયલા અવમ૊. એની ઩ાવે
઄઩યં ઩ાય પ૊જ શતી, ઄ભે વહુ સ ૂનમ ૂન થઆ ગમાં ઩ણ જાશરે જુગ્ક્ત લા઩યી,
P a g e | 284
'ભાયે છ ભરશનાન ંુ શળમ઱વ્રત છે . ભાતાની ભાનતા છે . ઩છી ખવ

ુ ીથી સ ૂભયા
યાજાન ંુ ઩ટયાણી઩દ સલીકાયીળ.‖ એવ ંુ કશી પ૊વરાલી છ ભાવની ભશેતર ભે઱લી.
અ કાગ઱ રૈ ઄શીં ભને ભ૊કલ્મ૊ છે . હું છાન૊ભાન૊ નીક઱ી અવમ૊ છં. ઄લધ શલે
ઓછી યશી છે . છ ભરશના ઩ ૂયા થમે ત૊ જાશર જીબ કયડીને ભયળે, ઩ા઩ીને શાથ
નરશ ઩ડે.”
લીય૊ નલઘણ ફશેનઇ લશયે ચડય૊. ભ૊દ઱ના ધણીએ નલ રાખની વેનાને શવિંધ
઩ય ચરાલી.
ુ યા-ધય વલ્લ્ડે,
[1] નલરાખ ઘ૊ડે ચડય૊ નલઘણ સભ
વય વાત ખ઱બ઱, ળે઴ વ઱લ઱, ચાય ચકધય ચ઱લ઱ે
P a g e | 285
અ છંદ વાયવી નાભન૊ છે , લરુલડી નાભની ચાયણ દે લી કે જેણે નલઘણને શવિંધ

઩ય ચડાઆ રઆ જલાભાં વશામ કયી શ૊લાન ંુ કશેલામ છે .તેની સતશુ તન ંુ અ
લીયકાવમ છે . ઄ને એભાં નલઘણ-લરૂલડીના ભે઱ા઩ન૊ આશતશાવ વંક઱ામ૊ છે . અ
કાવમની એક ઩છી એક કડી ટં કાતી અલળે. ―નલ રાખ ઘ૊ડા‖ના વૈન્મની લાત
઄તયગ્ુ ક્તબયી રાગે છે .
઄ણરૂ઩ અમ૊ ળંધ ઈ઩ય ઄઱ાં યજ અંફય ઄ડી,

નતમ લ઱ાં નલ઱ાં રદમ઱ નયશી, લ઱ાં ઩ ૂયણ લરૂલડી !
[સ ૂભયાની ધયતીને ય૊઱લા વારં ુ નલઘણ નલરાખ ઘ૊ડે ચડ્ત૊. એ વેનાના બાય
થકી વાત વાગય૊ ખ઱બળ્મા, ળે઴નાગવ઱લળ્મ૊ ઄ને ચાય ખંડ૊ડગભગ્મા, અલે
રૂ઩ે જ્માયે નલઘણ શવિંધ ઈ઩ય અલત૊ શત૊ તમાયે ધયતીની ધ ૂ઱ગગન ઩ય ચડી
P a g e | 286
શતી. શે લાળ શલનાનાં(ભ ૂખ્માં)ભનષુ મ૊ને લાળ(યાતન ંુ બ૊જન ) ઩ ૂયનયી દે લી

લરૂલડી, શે નયા ળાખના ચાયણની દીકયી (નયશી) તાયે પ્રતા઩ે અભ થય.ંુ ]
બે઱ા બરબરા લીયબદ્ર૊ છે . નલઘણન૊ વા઱૊ ઄મ઩ ઩યભાય છે . કા઱ઝા઱

ુ ાવભા જદુલંળી યજ઩ ૂત૊ છે :
પયળી બાટ છે : ગીયના ળાદૂ ઱ા અશીય૊ છે :ચડ
યા‖ની ધભાફશેનનાં શળમ઱ યક્ષલા વારુ વાયી વ૊યઠ ઉભટી છે . નલજલાન
નલઘણ ઩૊તાના ઝ઩ડા ઘ૊ડા ઈ઩ય ફેઠેર છે . ઄ને--
વહુનાં ઘ૊ડાં ભાયગે ચાલ્માં જામ જ૊ ને !

અડફીડ શારે લીયાની ય૊ઝડી યે ર૊ર !
વહુનાં ઘ૊ડાં ઩ાણી ઩ીતાં જામ જ૊ ને !

તયવી શારે લીયાની ય૊ઝડી યે ર૊ર !
P a g e | 287
એ દુ:ખી ફશેનના બાઆન ંુ ગીત જાણે ઝ઩ડ૊ ઘ૊ડ૊ બજલી યહ્૊ છે . શલભાવણના
ઊંડા ઊંડા દરયમાભાં ઉતયી ગમેર નલઘણ ફશેનની ઄લધે ઩શોંચાડળે કે નરશ
તેની રપકય કયે છે ઄ને ઝ઩ડ૊ ઘ૊ડ૊ ઩ણ જાણે કે ધણીની એ ણચિંતાને વભજે છે .
એકરલામ૊ ચારે છે . ભાગે ઩ાણી ઩ણ ઩ીત૊ નથી.
એલાભાં એક રદલવ ફ઩૊યની લે઱ાએ એક નેવડાન ંુ ઘટાદાય ળીળં ઩ાદય અવય.ંુ

ભ૊યરા ઄ને ઢેરડીઓ ઢૂંગે ઢૂંગે ચણે છે . અવ઩ાવથી ગામ૊નાં ગ઱ાંની
ટ૊કયીઓના યણકાય વંબ઱ામ છે . વહુને ઄ચંફ૊ થામ છે કે અ શ ંુ ! અખી વ૊યઠ
વ઱ગી ઉઠી છે તેભાં અ ળીત઱ રીલ ંુ સથાન ક્ાંથી ?અવ઩ાવ ફીજુ ં ક૊આ
ભાનલી નથી. તાજી નાશીને નીતયતી રટ૊ ઝરાલતી વાત નાની નાની ફશેન૊
લડને થડે ―ઘ૊રકી ઘ૊રકી‖ ની યભત યભી યશી છે . વાતેમ અંગે કા઱ી ર૊ફડીઓ
ઓઢી છે .
P a g e | 288
ુ યભલા લેળ ફા઱ે નેવહુંતે નીવયી,

[2] ફાયત
ભાશેળ ડાડ૊, ળે઴ નાન૊,એશ ફઈ ઩ખ ઉજ઱ી,
દે ળ૊ત નલઘણ જભત જણદન, ચાડય છ૊ટી ચરુલડી,
નતમ લ઱ાં નલ઱ાં રદમણ નયશી, લ઱ાં઩ ૂયણ લરૂલડી !
[ફા઱ લેળે ફશેન઩ણીઓની વાથે યભલા એ નેવડાભાંથી ક૊ણ નીક઱ી છે ?ભશેળ

જેન૊ દાદ૊ થામ, ળે઴નાગ જેને ભાતાભશ થામ, એ યીતે ભાત ૃ઩ક્ષને શ઩ત ૃ઩ક્ષ ફેઈ
જેના ઈજ઱ા છે ને જેણે નાની ળી કુ યડી ચ ૂરે ચડાલીને દે ળ઩શત નલઘણને તે
રદલવે જભાડય૊. તે ત ંુ જ શતી, શે અઆ લરૂલડી ! ભ ૂખ્માને લાળ કયાલીને, શે
ુ ાદનાયી !]
સલ
“અ ક૊ન૊ નેવ? “નલઘણે વાથીઓને ઩ ૂછ્ુ.ં
P a g e | 289
“અ ખ૊ડન૊ નેવ, વાંખડા નયા નાભના ચાયણન૊.”
ુ ચારી અલતી એક કન્મા વાભે ભંડાઆ ગઆ.

તમાં ત૊ વહુની નજય વૈન્મની વન્મખ
ૂ ુ ં રૂ઩, કા઱૊ લાન, કા઱ા કા઱ા ર૊ઢા જેલા અગરા ફે દાંત ફશાય નીક઱ી
કડ
ુ મદ્રુ ા શલળે઴ લશયી રાગે છે , ઩ણ ચારી
ગમેરા, કા઱ી ર૊ફડીના ઓઢણાથી મખ
અલે છે ધીયાં ધીયાં ભક્કભ ડગરાં ભાંડતી. ગગડતા વાગયની ત૊પાની બયતી
જેલી વેનાન૊ ઩ણ એને બ૊ નથી. કયડી અંગાય ઝયતી આંખ૊લા઱ા ઩ડછંડ
શશથમાયધાયી જ૊દ્ધાઓ જાણે એને ભન ભગતયાં છે . ઄સ્ત્ર-ળસ્ત્ર૊ જાને એને ભન
઩ાયણાભાં યભલાના ઘ ૂઘયા, ધાલણી ઄ને ઩૊઩ટરાકડીઓ છે , એલી એક
ગાભડાની કુ ભારયકા, નીતયત૊ ચ૊ટર૊ ઝરાલતી, ર૊ફડીના ચાયે મ છે ડા છૂટા
ભેરતી, શાથ શીંડ૊઱તી, વાભે ઩ગરે ને વભી ચારે ચારી અલે છે .
P a g e | 290
“એ ફાઆ, તયી જા! છે ટી તયી જા !” એલ૊ ચાવક૊ ક૊આએ કટકભાંથી કમો.
ત૊મે કન્મા ચારી અલે છે , ભાયગની લચ્ચ૊લચ, ભોં ભરકાલતી વાભે ફાય ૂત
વાથે નેવભાંથી ફઈ ઩ખ દે ળ઩શત ચડાલીને, કુ રડી રગ૊રગ અલી ગઆ. ભ૊ખયે
ચારતા નલઘણે ઝ઩ડાની લાઘ ખેંચી. ઩શાડ જેલડ૊ ઘ૊ડ૊ થંબી ગમ૊. કન્માએ
અલીને અઘેથી ફે શાથે નલઘણનાં લાયણાં રીધાં, "ખભા, ભાયા લીય ! નલ
ંુ ા યખલા઱ા તને !”
રાખ ર૊ફરડમાણ઱યન
“ક૊ણ છ૊ તભે, ફ૊ન ?” નલઘણે ઩ ૂછ્ુ.ં
“હું ચાયણની દીકયી છં. ભાયા ફા઩ન ંુ નાભ વાંખડ૊ નય૊. આંશીં ઄ભાય૊ નેવ
઩ડય૊ છે . ભારં ુ નાભ લરૂલડી.”
P a g e | 291
“તભે ઩૊તે જ અઆ લરૂલડી ! અટરાં ફા઱ છ૊ તભે, અઆ! હું ત૊ ઓ઱ખી ન

ળક્૊.” એભ ફ૊રી, નલઘણે ઩ઘડીન૊ છે ડ૊ અંતયલાવ નાખી (ગ઱ે લીંટા઱ી )
શાથ જ૊ડી ભાથ ંુ નીચે નભાવય.ંુ
“શાં શાં, નાયા લીય ! ફવ, એટલ ંુ જ. ગયલાના યખેલારન ંુ ભાથ ંુ લધાયે ન
નભે.” એભ કશી કન્માએ શાથ રંફાવમા. નાનકડા શથ યા‖ને ભાથે આંફી ગમા.
ભીઠડાં રીધાં. દવેમ આંગ઱ીઓના ટાચકા ફટયા.
કટકના ભાણવ૊ભાં લાત૊ ચારી : અ અઆ લરૂલડી, દે લીન૊ ઄લતાય, જન્મ્માં

તમાયે અગરા ફે દાંત ર૊ઢા જેલા કા઱ા ને ભ૊ઢું ણફશાભણ ંુ દે ખીને એને ડાકણ
ગણી વગાંએ બોંભાં ખાડ૊ કયીને બંડાયી દીધેર. ફા઩ વાંખડ૊ નય૊ જૂનેગઢ શતા
P a g e | 292
તમાં અઆ વ૊ણે અવમાં કે ―ભને દાટી છે , અલીને ફશાય કાઢ૊.‖ ફા઩ે અલીને
જીલતાં ખ૊દી કાઢેરાં, કદરૂ઩ાં ખયાં ને, એટરે નાભ લરૂડી (ન રૂડી ) ઩ાડ્.ંુ
“ફા઩ !” કન્મા ફ૊રી, ”ઉતય૊ શેઠા, શળયાભણ કયલા.”
“અઆ ! હું ફહુ જાડે ભાણવે છં, તભાય૊ નેવ ય૊ટરે ઩૊ગે નરશ. ને ભાયે ઩૊ગવ ંુ છે
ઠેઠ શવિંધભાં, ફે‖ન જાશરની લાયે . નીકય ભાયી ફે‖ન જીબ કયડળે.”
“ફધી લાત હું જાણ ંુ છં, લીયા ! ઄ને હું તન

ંુ ે તાયી ઄લધ નરશ ચક
ુ ાવ.ંુ ફનળે ત૊
વશામ કયીળ. એકટં ક આંશીં ઩૊ય૊ રઆને ઩છી વહુ ચડી નીક઱૊. તભાયી પતેશ
થાળે. ધયભના યખેલા઱ !”
“઩ણ અઆ ! ભારં ુ ભાણવ જાડું છે . તભાય૊ નાનકડ૊ નેવ—“
P a g e | 293
“઩ણ તભને નેવભાં ક૊ણ રઆ જામ છે ? અ વાભે લડરાને થડ, ઄ભે વાતેમ
ફ૊ન્ય ંુ જભણબાતાં કયીએ છી તમાં જ શળયાભણી કયાલલી છે તભને વહુને.”
નલઘણને અ ફારચેષટા ઈ઩ય શવવ ંુ અવય:ંુ ”અઆ, ભાપ કય૊ ત૊ ઠીક.”
લરૂલડીએ ઝ઩ડા ઘ૊ડાની લાઘ ઝારી, "નશીં જાલા દઉં. તભને નલ રાખને
ભ ૂખ્માતયસમા જાલા દઆને શ ંુ ઄ભે વાત ફ૊ન્ય ંુ જભણબાતાં ખાશ ંુ ? ઄શતશથ
઄ભાયે આંગણેથી ઄ન્ન લગય કેભ જામ, લીયા ભાયા ! શલચાય ત૊ કય !”
ભ૊ખયે એલી યકાઝક ચારી યશી છે . નલ રાખ ત૊રયિંગ૊ ડાફરા ઩છાડતા ઄ને
રગાભ૊ કયડતા ધયતી ઩ય છફી ળકતા નથી. કટકના જ૊દ્ધાઓ ઩ણ અક઱ા થૈઆ
યશેર છે , તે લે઱ા કટકની ઩છલાડેના બાગભાં--
P a g e | 294
[3] દ઱ લાટ લશેતે રકમ૊ દ્વી઄ણ થાટ કુ ણ વય થંબલે ?

ભખ નાટ ફ૊લ્મ૊ જાટ ભત વે, શાટ ફરશટ કણ હુલે ?
પેયલે ઄ણ દન બાટ પડચી, ઘાટ ઄લ઱ે તે ઘડી,

દ઱ લાટ લશેતે રકમ૊ દ્વી઄ણ થાટ કુ ણ વય થંબલે ?

ભખ નાટ ફ૊લ્મ૊ જાટ ભત વે, શાટ ફરશટ કણ હુલે ?
પેયલે ઄ણ દન બાટ પડચી, ઘાટ ઄લ઱ે તે ઘડી,

P a g e | 295
[જે લખતે યસતાભાં વેના થંબી ગઆ તે લખતે પડચી નાભન૊ એક બાટ

રશકયભાંથી ઩૊તાન ંુ ભોં જયા ભયડીને, ત્રાંવી નજયે લરૂલડી વાભે જ૊ત૊
જડબદ્ધુ દ્ધનાં ખયાફ લચન૊ કાઢલા રાગ્મ૊: ―એલી તે ળી જરૂય ઩ડી છે કે અખ ંુ
રશકય એક નાની છ૊કયીને ખાતય થંબી ગય?ંુ તે શ ંુ ક૊આ લે઩ાયીની દુકાન છે કે
઄નાજ રેલા અ઩ણે ઉબા યહ્ !”એલાં ત૊છડાં લચન ઈચ્ચાયતાં જ પડચી
બાટન ંુ ભયડામેલ ંુ ભોં એભ ને એભ યશી ગય.ંુ વીધ ંુ થય ંુ જ નરશ. ળા ભાટે એભ
થઆ ગય ંુ તેની પડચીને ખફય ન ઩ડી.]
ળબ્દાથા:દ઱=રશકય, દલી઄ણ= દુલેણ, ખયાફ લચન, થાટ=વેના, કુ ણવય=ક૊ના

વારુ,ભખ=મખ
ુ , નાટ=ખયાફ, જાટ=જડ, જાડી . ભત=બદ્ધુ દ્ધ, ઄ણદન=એ રદલવે
નલઘણ અવ઩ાવ નજય કયે છે .”અઆ !આંશીં ભાયાં ઘ૊ડાંને ઩ાણી ઩ણ—”
P a g e | 296
“઩ાણી છે , ફા઩ભ છે . અ ઩દખે જ ભ૊ટ૊ ધય૊ ઩ડય૊ છે . ઘ૊ડાને ઩ાણી ઘેય૊,

છાતીબ ૂડ ધભાય૊. ભાતાજીએ ઄ખ ૂટ ઩ાણી બમાું છે .઄ભાયી ભેણખય ંુ [બેંવ૊] વારુ.
નીકયત૊ ઄ભે ભારધાયી આંશીં યશી કેભ ળકીએ ? ઄ભે ત૊ જ઱નાં જીલ છીએ,
લીયા ભાયા !”
કા઱ા વ઱ગતા દુકા઱ લચ્ચે ઩ણ વ૊યઠભાં કુ દયતે એક ભ૊ટ૊ ઊંડ૊ ઩ાણીધય૊

આંશીં વંતાડય૊ છે . ચ૊ભેય ફ઱તી રા લચ્ચે આંશીં રીરાડું છે , શરયમા઱ી લડઘટા
છે ; શેતપ્રીતા઱ાં અલાં ભાનલીઓન૊ લાવ છે . ક૊આક પ્રતા઩ી ફા઱કી રાગે છે .
એલ૊ શલચાય કયતા નલઘણે ઝ઩ડાની યકાફ છાંડી. વહુને ઘ૊ડાં ઘેયલા ને
ધભાયલા હુકભ કમો. ફધા નાશીધ૊આ ટાઢા થમા. નજય કયી ત૊ ઘ૊રકીભાં,
P a g e | 297
નાનકડા ચ ૂરા ઈ઩ય છ ફશેન૊ કુ યડીઓ ચડાલીને ભાંશીં દૂ ધ-ચ૊ખાની ખીય યાંધે
છે .
નલઘણના ભનાભાં શત ંુ કે શઠીરી ચાયણ-઩ત્ર

ુ ીઓનાં ભન ભનાલીને એની પ્રવાદી
રઆ ચડી નીક઱શ.ંુ
“લ્મ૊ ફા઩ ! ઩ંગતભાં ફેવી જાલ !” એભ કશી લરૂલડીએ ફશેનને શાકર

કયી:”ફ૊ન ળલદે વમ ! ઠાભડાં ત૊ ન ભ઱ે . અ લડરાનાં ઩ાંદ ઩ાડી રઆએ.” એભ
કશી ળલદે વમ કછ૊ટ૊ બીડીને કડકડાટ લડરા ઩ય ચડી ગઆ.
[4] ળલદે લ ફે‖નડ, અ઩ વભલડ, ચ૊જ યાખણ લડ ચડી,

ત્રાવ઱ાં કીધાં ઩ાન ત્ર૊ડી, ઘણ ંુ વભવય તણઘડી.
P a g e | 298
ંુ ભોંઘ,ંુ દુકા઱ન,ંુ વભવય=વંલતવય લયવ.

ચ૊જ=અફરૂ, ઘણ=
ત૊મ ક઱ા લયલડ ધ્ર઩ે કટક઱, રકમા ત ૃપ્તા કર

ૂ ડી,
નતમ લ઱ાં નલ઱ાં રદમણ નયશી,લ઱ાં઩ ૂયણ લરૂલડી !
ત૊મ=તાયી, ધ્ર઩ે=ધયાલી, ત ૃપ્ત કયી દીધાં
[઩૊તાની વભલમની ફશેન઩ણી ળલદે વમ અફરૂ યાખલા ભાટે લડરે ચડી. ડા઱
ઝારીને શરાલી .઩ાંદડાં ખમાા . તેના તાંવ઱ાં (લાટકા) ફનાવમા. તે લે઱ાએ
દુષકા઱ લ઴ા શત ંુ છતાં ઩ણ, શે લરૂલડી, તાયી ક઱ા થકી તેં એક કુ રડીભાંથી
અખા કટકને ધાનથી ધયવય]ંુ
઩ંગત ફેવી ગઆ. ઩ાંદડાં ઈ઩ય નાની કુ ભારયકાઓ ઩ીયવલા રાગી. નાની
ુ ાઆ. વહુને ધાન ઩શોંચી લળ્ય ંુ
કુ રડીઓભાં વૅ‖ ઩ય
P a g e | 299
ંુ યચગરી ખડી વાલ઱ લાઆ વપ્રે,

ખટ સદ
ભયખટ ફ૊યં ગ ભેં, તેં લાકણ઱મ૊ લરૂલડી !
ંુ ય=રૂડી ચગરી= ચગ
ખટ=છ, સદ ુ રી-ચાડી .‖ચાડી‖ળબ્બ્દ ચાયણી બા઴ાભાં
―ચડાલી‖ એ ઄થાભાં લ઩યામ છે . ખડી= ઉબી યશી, વાલ઱=વાદ, વપ્રે=પ્રીતથી,
ભય=ત્રણ, ખટ=છ, ફ૊યં ગ=રાખ, ભેં =ધન, નલરાખ ઘ૊ડેવલાય૊ લા઱૊ નલઘણ.
[શે લરૂલડી, ચ ૂરા ઩ય ચરુડી ચડાલીને તેં પ્રીતથી શળયાભણ કયલા નલઘણને
ફ૊રાવમ૊.]
કાજ઱કાં ધડ ધડ કટક, ઩ાશડકી !઩૊ખે,

ચારી ચોં઩ કયે , રૂ઩ા઱ી ! દે લા યજક.
P a g e | 300
઩ાશડકી=઩ાડા= શલબાગ, ચાયન જાશતન વાડા ત્રણ ઩ાડા છે તેભાં પ્રથભ ઩ાડ૊.
નયા ચાયણન૊ કશેલામ છે . લરૂલડીના શ઩તા નયા શતા. આંશીં ―઩ાશડકી‖ ળબ્દ
ુ ી. ઩૊ખે=તેં ઩૊ષમા.
લરૂલડીને વંફ૊ધીને લ઩યામ૊ છે . ઩ાશડકી=નયા ચાયણની ઩ત્ર
ધડ ધડ કટક= વૈન્મના પ્રતમેક ળયીયને, ઄થાા ત ૌ અખા વૈન્મને.
ુ ી, તેં નલઘણના અખા વૈન્મને ઩૊ષય.ંુ ઈતાલ઱ કયીને ત ંુ

[શે નયા ચાયણની ઩ત્ર
તયી ળગ્ક્ત ફતાલલા ચારી.]
ઘ૊ડાધય૊ લરૂલડી, નલઘણ ગયનાયા,

શળયાભણ વેલ ંુ રકય,ંુ જે તે જનલાયા !
P a g e | 301
[શે લરૂલડી, તેં ણગયનાયનાથ નલઘણનાં ઘ૊ડાંને ઩ાણી ઩ીલા વારુ ઘ૊ડાધય૊
નાભની નદી ફનાલી, ઄ને શળયાભન (જભણ)ભાં તેં ફયકત ઩ ૂયી, તાયા એ
઄લતાયની જમ શજ૊ !]
અઆ ઈતયતી, કાંવેરી ઩ાંખા રકમા,

લાનાં લયણ તણાં, તેં લધામાા લરૂલડી !
[શે ભા, ચાયણજાશતરૂ઩ લાવણ ઈ઩ય જે કીશતિરૂ઩ કં ટેલા઱૊ શત૊,. તે ઘણા રદલવ
ુ ી વતરૂ઩ી કવ૊ટીના તા઩થી ઉતયી ગમ૊ શત૊: એ કં તેલા઱૊ તેં પયીથી ઘાટ૊
સધ
કમો—અ઩ણા લણાની અફરૂ લધાયી.]
વલાયે ધ ૃત વેલ, રાર ફ઩૊યે રા઩વી,

દૂ ધે ને બાતે દે વમ, દે શલમા઱૊ લરૂલડી !
P a g e | 302
[શે દે લી લરૂલડી ! વલયે ઘી ઄ને વેલ, ફ઩૊યે રાર રા઩વી ઄ને યાશત્રએ
દૂ ધચ૊ખાન ંુ લાળં ત ંુ ઄ભને દીધા કયજે !]
શળયાભણ ઩ ૂરં ુ થય.ંુ નલઘણે શાથ જ૊ડી લરૂલડીની યજા ભાગી.લરૂલડીએ

઩ ૂછ્ુ:ં ”ફા઩, ક્ે કેડે શવિંધ ઩૊ગવ ંુ છે ?”
“અઆ, વીધે યસતે ત૊ અદ૊ વભદય છે . પેયભાં જવ ંુ ઩ડળે.”
“઄લધે ઩૊ગાળે ?”
“એ જ શલભાવણ છે , અઆ !” નલઘણના ભોં ઈ઩ાય ઈચાટના ઓછામા ઩ડી ગમા.

઩઱ે ઩઱ એની નજય વાભે ફશેન જાશર તયલયે છે . સ ૂભય૊ જાણે કે જાશરના નેવ
P a g e | 303
ઈ઩ય ભાય ભાય કતો ધવી યહ્૊ છે . ફશેનની ને એ દૈ તમની લચ્ચે જાણે કે અંતય
બાંગત ંુ જામ છે . સ ૂભય૊ જાશરના ભડદાને ચથ
ં ૂ ળે ?
“લીય નલઘણ !” લરૂલડીએ લાયણાં રઆને શવિંદૂયન૊ ચાંદર૊ કયતાં કહ્:ં ુ ” પેયભાં
ન જાળ૊, વીધે જ ભાયગે ઘ૊ડાં શાંકજ૊. વભદયને કાંઠે ઩શોંચ૊ તમાયે એક એઁધાણી
ત઩ાવી રેજે. તાયા બારાની ઄ણીને ભાથે જ૊ કા઱ી દે વમ (કા઱ી દે લચકરી)
અલીને ફેવે ત૊ ત૊ ફીક યાખ્મા શલના દરયમાભાં ઘ૊ડ૊ નાખજે. થડકીળ ભા,
તાયા ઝ઩ડાને ઩ગે છફછણફમાં, ને કટકના ઩ગભાં ખે઩ટ ઉડતી અલળે.
કા઱ીદે વમ દરયમ૊ ળ૊઴ી રેળે.”
અળીલાા દ રઆને કટક ઉ઩ડ્.ંુ દરયમાકાંઠે જઆ ઉબા. દૈ તમની વેના જેલા ભ૊જાં
ત્રાડ ઩ાડતાં છ્રંગ૊ ભાયે છે . દરયમાઆ ઩ીયની પ૊જના કય૊ડ૊ નીરલયણા ઘ૊ડા
P a g e | 304
જાણે શણશણાટ કયે છે ને દૂ ધરાં પીણની કેળલા઱ીઓ ઝરાલે છે . એક એક

ભ૊જાના ભય૊ડભાં ક૊આ જાતલંત ઄શ્વ૊ની ફંકી ગયદન યચાઆ છે . જ઱ન૊ દે લતા
રાખ રાખ તયુ ં ગ૊ની વલાયી કાઢીને જાણે ધયતીનાં યાજ઩ાટ જીતલા તર઩ી યહ્૊
છે .
઩રકભાં ત૊ ગગનથી ચીંકાય કયતી ભેઘલયણી કા઱ીદે વમ, જાનેકે ક૊આ લાદ઱ભાં
ફાંધેર ભા઱ાભાંથી અલીને નલઘણને બારે ફેવી ગઆ.
‖જે જગદં ફા !‖ એલી શાકર કયીને જુલાન નલઘણે ઝ઩ડાને જ઱ભાં ઝીંક્૊.
઩ઃઅડન૊ ત૊ખાય જાને કે શણશણાટી ભાયત૊ જ઱ઘ૊ડરીઓની વાથે યભલા
ચાલ્મ૊. ઩ાછ઱ અખી પ૊જનાં ઘ૊ડાં ખાફક્ં. ભ૊જાં ફેમ ફાજુ ખવીને ઉબાં.
P a g e | 305
લચ્ચે કેડી ઩ડી ગઆ. ઩ાણીનાં ઘ૊ડરાં ડાફાં ને જભણાં ઘણે દૂ ય દૂ ય દ૊ડયાં ગમાં
( અજ એ ક૊યી ખાડીને કચ્છન ંુ યણ કશેલાભાં અલે છે .)
કચ્છ લ઱૊ટીને ગયલ૊યાજ સ ૂભયાની ધયા ઩ય ઉતમો: વંવશતમા !શ શલે ઝટ ભને

રઆ જા, ક્ાં છે તભાયા નેવ ? ક્ાં ફેઠી છે દુણખમાયી ફશેન? ત ંુ અગ઱ થા !
ફશેનનાં આંસડુ ે ખદ્દફદી યશેરી એ ધયતી ભને દે ખાડ. એભ તડ઩ત૊ ઄ધીય
ં ૂ ત૊ ધવી યહ્૊ છે . - ઄ને ફશેન જાશર ઩ણ પપડતી
નલઘણ શવિંધન૊ લેકય૊ ખદ
નેવભાં ઉબી છે . ઊંચે ટીંફે ચડીને વ૊યઠની રદળા ઈ઩ય આંખ૊ તાણે છે : ક્ાંમ
ુ ીભાં નરશ
બાઆ અલે છે ?લીય ભાયાન૊ ક્ાંમ નેજ૊ ક઱ામ છે ? અજ વાંજસધ
અલે, ત૊ ઩છી યાતત૊ સ ૂભયાની થલાની છે . સ ૂભય૊ વ૊મયે આંખ૊ આંજીને, રીરી
઄તરવન૊ કવકવત૊ કવફી કફજ૊ અંગે ધયીને, ડ૊રય-ભ૊ગયાના ઄કા
બબયાલત૊ અજે યાતે ત૊ અલી ઩શોંચળે ઄ને સ ૂભયાના ઢ૊ણરમે અજ ઄ધયાતે
P a g e | 306
ત૊ ભારં ુ ભડદું સ ૂતું શળે. ઓશ૊શ૊ ! બાઆ શ ંુ નરશ જ અલે? બાઆ શ ંુ ફ૊રકૉર
ભ ૂલ્મ૊ ? બ૊જાઆના ફરશૈમા ભાથે શ ંુ એન ંુ ભાથ ંુ ભીઠી નીંદયભાં ઩ડી ગય ંુ ?
ુ ાઆ ? ભયવ ંુ શ ંુ ભાયા લીયને લવમ ંુ રાગ્ય ંુ ?
જીલલાની ભભત ન મક
વાંજ ઩ડી. તાય૊રડમા ઉગલા રાગ્મા. અખ૊ નેવ નજીલા નગય જેલ૊ સ ૂનવાન
ફન્મ૊. ઄શીય૊એ ભાન્ય ંુ કે અજ યાતે અ઩ણ૊ જણેજણ ખ઩ી જળે. એ ટાણે ઈત્તય
ને દણક્ષણ ફેમ ફાજુના વીભાડા ઈ઩ય અબધયતી એકાકાય ફની યહ્ાં શતાં.
ં ૂ ઱ી ફની શતી. ડભયીઓ ઢૂંકડી અલી.
ડભયીઓ ચડતી શતી. રદળાઓ ધધ
ઘ૊ડાના ડાફરા ફ૊લ્મા. ધયતી થયથયી. ભળાર૊ની ભ ૂતાલ઱ ભચી. એક
ં ૂ નાય૊ અલે છે , ને વાભી રદળાભાં થી
રદળાભાંથી વ૊યરઠમાણીનાં શળમ઱ લટ
ફશેનને દે લાન ંુ કા઩ડું પરુકી ઉઠ્.ંુ સ ૂભયાને નેજે ળાદીના રકનખાફ રશેયાતા
શતા.
P a g e | 307
અલી ઩શોંચ્મ૊ ! અલી ઩શોંચ્મ૊ !
ઝાડલે ચડીને જાશરે લીયને દીઠ૊.

નલઘણ ઘ૊ડાં પેયલે, (એને) બારે લરૂલડ અઆ,
ભાય ફાણ ંુ રખ વંધલ૊, (ભને) લીવયે લાશણ બાઆ.
[એને બારે લરૂલડી કા઱ીદે વમ ફનીને ફેઠી છે . એ જ ભાય૊ બાઆ ! ળાફાળ લીયા
!અ ફાણ ંુ રાખની લસતીલા઱ા શવિંધને ય૊઱ી નાખ, એટરે ભને ભાય૊ વગ૊ બાઆ
લાશણ શલવાયે ઩ડી જામ.]
ફશેન દે ખે છે ઄ને બાઆ ઝૂઝે છે . વ૊યઠ ઄ને શવિંધની વેનાઓ અપ઱ે છે . વલાય
઩ડ્ ંુ તમાં ત૊ યં ગીરા સ ૂભયાની ઄તરવે ભઢેરી રાળ ફશેનના નેવને ઝાં઩ે
P a g e | 308
ય૊઱ાતી ઩ડી શતી. ઢ઱ી ઩ડેરા કાબણુ રમા ઄ને મગ

ંુ રાઓને શજય૊ દાઢીઓ
઩લનભાં પયપયતી શતી.
દં તકથા અગર ચારે છે કે—
શવિંધભાં વ૊નાની ઇંટ૊ ઩ડેરી શતી. નલઘણે હુકભ કમો કે તભાભ મ૊દ્ધાઓએ
઄ક્કે ક ઇંટ ઈ઩ાડી રેલી. ખ૊ડ ગાભભાં જઆને લરૂલડી ભાતાની દે યી ચણાલશ.ંુ
તભાભે એક્કે ક ઇંટ ઈ઩ાડી રીધી. પ્ણ યાજાના વા઱ા ઄મ઩ ઩યભાયે ઄શંકાય કયી
ઈદગાય કાઢય૊, "હું યાજાન૊ વા઱૊. અ શાથ ઇંટ૊ ઈ઩ાડલા ભાટે નથી, ખડ્ગ
ચરાલલા ભાટે છે , હું નરશ ઈ઩ાડું.”
P a g e | 309
લરૂલડીના ધાભે વેના અલી ઩શોંચી. ઩ાદયભાં ફધી ઇંટ૊ એકઠી કયીને દે યી
ફંધાલી. યા‖એ અલીને જ૊ય ંુ ત૊ અખી દે યીભાં એક ઇંટ જેટરી જગ્મા ખારી
઩ડેરી. એણે ઩ ૂછ્ુ:ં ”અ એક ઇંટ કેભ ખ ૂટે છે ?”
ં ૂ ામા. ઈત્ત્ર અ઩ી ન ળકામ૊. છે લટે જલાફ લાળ્મ૊:”ભાતાન૊ દીલ૊

ભાણવ૊ મઝ
કયલા ભાટે એ ત૊ ગ૊ખર૊ યાખ્મ૊ છે .” અખયે ભાલ ૂભ ઩ડ્ ંુ કે શભથ્માણબભાની
઄મ઩ ઩યભાયે ઩૊તાના બાગની ઇંટ ઈ઩ાડલાભાં શીણ઩દ ભાન્ય ંુ છે . એ નલી
ચણાલેરી દે યીના ઉંફયભાં જ નલઘણની તયલાયના ઘાએ ઄મ઩ન ંુ ભસતક
ક઩ાઆને નીચે ઩ડ્.ંુ વેના જૂનાગઢ તયપ ચારી નીક઱ી.
લરૂલડી ભાતા એ દે યી ઩વે અવમાં. જ૊ય ંુ ત૊ ઄મ઩ન ંુ ભાથ ંુ ને ધડ યઝ઱તાં

઩ડેરાં. ઩૊તાની દે યી ઩ય ક્ષશત્રમન ંુ ર૊શી છંટામેલ ંુ એ દે લીથી ન વશેલાય.ંુ ઄મ઩ે
P a g e | 310
઩૊તાન ંુ ઄઩ભાન કયે લ ંુ એ આશતશાવ ભાતાને કાને અવમ૊. ત૊મે એ શનયણબભાની

ચાયણીન ંુ ભન ન દુબાય.ંુ એણે ધડ ઩ય ભસતક મ ૂકી શાથ પેયવમ૊. ઄મ઩ વજીલન
થમ૊. શાથભાં બાર૊ ઈઠાલી ઘ૊ડ૊ દ૊ડાલત૊ ર૊શીન૊ તયસમ૊ ઄મ઩ નલઘણની
઩ાછ઱ ઩ડય૊. ફયાફય જૂનાગઢના ઝાં઩ાભાં એને નલઘણને ઩ડખે ચડીને
બારાન૊ ઘા કમો.
઩યં ત ુ નલઘણના એ ભશાચતયુ ઄શ્વ ઝ઩ડાએ બારાન૊ ઩ડછામ૊ જ૊મ૊ કે તતકા઱

ૂ ીને એ દૂ ય ખસમ૊. બાર૊ ઩યફાય૊ ઩ ૃથ્લીભાં ગમ૊. ઄મ઩ને ઩કડી રીધ૊.
કદ
એ પ્રવંગે ભીળણ કું ચા઱ા નાભના ચાયણે દુશ૊ કહ્૊ કે :
જડ ચ ૂક્૊ ઝ઩ડા જદી, બારા ઄મ઩કા,

ભાતા રીએ લારુણાં, નલઘણ ઘય અમા.
P a g e | 311
ુ ાલી રીધ૊, તેથી નલઘણ યાજા જીલતા ઘેય

[઄મ઩ના બારાન૊ ઘા ઝ઩ડાએ ચક
અવમા, ને ભાતાએ ઓલાયણાં રીધાં.]
લરૂલડીન૊ છંદ અગ઱ લધે છે .
[5] કા઩ડી છ૊ રખ જાત્ર કાયન એશ લશેતા અશમશા,

દ૊શણે શેંકણ તેં જ દે લી ઩ંથ લશેતા ઩ારશમા
વત ધન્મ૊ લરૂલડ, રકયણ સ ૂયજ પ્રવધ નલખંડ ઩યલડી,

અશમશા=અમા.અવમા. દ૊શણે શેંકણ=એક જ દ૊ણાભાંથી ઩ારશમા=જભાડયા,
P a g e | 312
[એલી જ યીતે છ રાખ જાત્રાળ ફાલાઓને ઩ણ યસતાભાં ય૊કીને એક જ દ૊ણીભાં

઄ન્ન યાંધી લરૂલડી દે લીએ બ૊જન કયાલેલ,ંુ ધન્મ છે તાયા એ વતને, ભાતા
!તાયી કીશતિ નલ ખંડની અંદય સ ૂમાના પ્રકાળની ભપક પ્રવયી લ઱ી છે .]
[6] ઄ણ ગયથ ઈણથે વગ્રેશ શેકણ, ઩૊યવે દ઱ ઩૊ણખમા,

કે લા઄ય જીભણ ધ્રલે કટકશ વભદય ઩ડ વ૊ણખમા.
઄ણરૂ઩ ઊંડી નાખ્મ અખા, વજણ જ઱તણ ળગ ચડી,

નતમ લ઱ાં રદમણ નયશી, લ઱ાં઩ ૂયન લરૂલડી !
઄ણગયથ= ધન લગય, ઈણથે = વાધનશીન, વંગ્રેશ= વાયે ઘયે , લરૂલડીને શનલાવ

સથાને.
P a g e | 313
[એ યીતે ફહુ શોંળ કયીને તેં ભ૊ટા વૈન્મને જભાડ્,ંુ ઄ને વમદ્રુ ને ળ૊઴ી રીધ૊.]
[7] કાભઆ તશંુ ી તશંુ ી કયનર, અદ્ય દે લી અલડી,

ળલદે લી તશંુ ી તશંુ ી એણર, ખયી દે લર ખ ૂફડી.”
લડદે લ લડીઅ ઩ાટ લરૂલડ, ણરમા નલરખ ર૊ફડી,

ખ ૂફડી=ખ૊રડમાય એક ઩ગે ખ૊ડાં શ૊લાથી ―ખ ૂફડી‖ કશેલામ છે .
[કાભઆ, કયનર, ળલદે વમ, એણર ઄ને ખ૊રડમાય એ તભાભ દે લીઓરૂ઩ે ત ંુ રીરા
કયે છે . ―નલરખ ર૊ફરડમા઱ી‖ નાભથી શલખ્માત એ તભાભ ચાયણી દે લીઓ તાયાં
જ સલરૂ઩૊ છે .] <<------------- બાગ 2 વભાપત ------------------- >>
P a g e | 314
ટાઈ઩ કાભ – ગ૊઩ારબાઈ ઩ાયે ખ
http://gopalparekh.wordpress.com/
P a g e | 315
પ૊ભેટ અને ઈ-સ્લરૂ઩ – જીજ્ઞેળ અધ્મારૂ / પ્રવતબા અધ્મારૂ
http://aksharnaad.com એટરે અંતયની અનુભ ૂવતન૊ અક્ષય ધ્લવન
આંગ઱ીના ટે યલે ઉ઩રબ્ધ, ગુજયાતી બા઴ાભાં અઢ઱ક ઓનરાઈન લાંચનન૊ યવથા઱,

જેભાં ગયલા ગીયનાં પ્રલાવલણગન૊, ફા઱લાતાગ ઓ અને કાવ્મ૊, કવલતા ગઝર અને વલગ
઩દ્ય, ટૂંકી લાતાગ ઓ, વલવલધ પ્રકાયની ઉ઩મ૊ગી લેફવાઈટ વલળે ભાદશવત, ર૊ક વાદશત્મ,
બજન અને ગયફા, અનુલાદીત વાદશત્મ, ઩ુસ્તક વભીક્ષા, મુરાકાત૊ અને ડાઊનર૊ડ
કયલા ભાટે અનેક સુદય
ં ઈ ઩ુસ્તક૊, એવુ ં ઘણુ ં વલચાયપ્રેયક વાદશત્મ એટરે....
઄ક્ષયનાદ.ક૊ભ

Rasdhar Ni Vartao Part 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rasdhar Ni Vartao Part 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Page |1

યવધાયની લાતાાઓ – ઝલેયચંદ ભેઘાણી (બાગ 1)

અક્ષયનાદ.ક૊ભ ઈ-઩ુસ્તક ડાઉનર૊ડ વલબાગ

અંતગગત એક વંલાદભાં કશેલાયુ ં છે , “કભગસ્લાતંત્ર્મ જ જ્ઞાન, કભાગ કભગવલલેક ળીખલે, કભગભાં

વંસ્કાયવવિંચનનુ ં કાભ વાદશત્મગુરુઓએ જ કયવુ ં યહ્ુ.ં આ઩ણા વદનવીફે આ઩ણા

ગુજયાતી કશેલાલ૊ ન જ૊ઈએ. ભાયી-અભાયી-આ઩ણી આજની ઩ેઢી ખ ૂફ ઝડ઩ી યુગભાં

ત૊ ન જ ઩ાઈ ળકે ને?

કયે લ ું તે “યવધાયની લાતાગ ઓ” ઈ-સ્લરૂ઩ને રઈને, લાંચનની વગલડતા ખાતય ફે

ભાટે ગ૊઩ારબાઈ ઩ાયે ખ (http://gopalparekh.wordpress.com) ની ભશેનત, તેભાંથી

“યવધાયની લાતાગ ઓ” ઈ-સ્લરૂ઩ે પ્રકાવળત કયલાની ઩યલાનગી ફદર શ્રી જમંતબાઈ

ભેઘાણીન૊ જેટર૊ આબાય ભાનુ,ં ઓછ૊ જ ઩ડલાન૊. એ ફંને પ્રેયણાદાતાઓને લંદન.

ધ્માન દ૊યળ૊ ત૊ આબાયી થઈળ.

સ્નેશીશ્રી ગ૊઩ારબાઈ તથા જજજ્ઞેળબાઈ,

14. જટ૊ શરકાય૊ ............................................................................................... 10

15. આશીયની ઉદાયતા ...................................................................................... 22

16. વાંઇ નેશડી .................................................................................................. 57

17. શ૊થર ......................................................................................................... 73

18. લરીભાભદ આયફ .................................................................................... 152

19. ઓ઱ી઩૊.................................................................................................... 172

20. કદયમાલય .................................................................................................. 188

ુ ં ને કાંઠે ............................................................................................. 202

22. યા’ નલઘણ ............................................................................................... 248

14. જટ૊ શરકાય૊

“ને ઠાક૊યજીની મ ૂશતિન ંુ મખ

ુ ાપય ઝટ઩ટ અગર ચાલ્મ૊. ઩ાછ઱ ઩૊તાની

“ત૊ ત૊, બાઆ, આંશીં જ યાત ય૊કાઆ જાલ ને !”

ુ ાપયે કતયાઆને લાંકી જીબ ચરાલી.

“ફીજુ ં ત૊ કાંઆ નરશ, ઩ણ ઄સ ૂય ઘણ ંુ થઆ ગય ંુ છે , ને લ઱ી બે઱ાં ફાઆ ભાણવ છે .

ુ ાપયી કરં ુ છં, ઠાક૊ય૊ !

જ૊તજ૊તાભાં જટ૊ ઩છલાડે ચારતી યજ઩ ૂતાણીની રગ૊રગ થઆ ગમ૊. ફેમ

અલત૊ જ૊આને ભાલતયના વભાચાય ઩ ૂછલા રાગી. શ઩મયને ગાભથી અલનાય૊

ફાઆએ કહ્ ં ુ :”ભાયા શ઩મયન૊ શરકાય૊ છે , ભાય૊ બાઆ છે .”

“બરે ફા઩ા !” એભ કશીને જટાએ ઩૊તાન૊ લેગ ધીય૊ ઩ાડય૊.એક ખેતયલાન ંુ

જ્માં યજ઩ ૂત જ૊ડલ ંુ અઘેયાક નશેયાભાં ઉતયે છે , તમાં ત૊ એકવાભટા ફાય

ં ૂ ાયાએ ફાઆને કહ્.ં ુ

ં ૂ ડીને !” ક૊઱ીઓએ ઄લાજ કમો.

બલ ફધાન૊ બેરુ—તને જીલતય ભીઠું થઆ ઩ડ્ ંુ ! જા ઠાક૊ય ! તાયે ભાગે . શલે

“તાયા જેલી કૈં ક ભ઱ી યશેળે.”કશીને ધણી ચારી નીકળ્મ૊.

આંફરા ઄ને યાભધયી લચ્ચેના એક નેશયાભાં અજ ઩ણ જટાન૊ ઩ાણ઱મ૊ ને

15. અશીયની ઈદાયતા

”અ જ૊ડી ત ુ જુલ૊ ! અ અ઩ન૊ લીકભવી ને લહુ વ૊નફાઆ.઄યે , એની

”અમયાણી ! ઄શત શયખઘેરી કાં થઆ જા ઄ટાણથી ?”

”ભને અ઩ણ ંુ ફા઱઩ણ વાંબયું,ુ અમય !”

બાદયને કાંઠે નાન ંુ ગાભડું છે . ભાગળય ભરશનાની શળમાળ વલાયની ભીઠી

ડ૊વાન ંુ નાભ લજવી ડ૊વ૊, ને ડ૊વીન ંુ નાભ છે યાજીફાઆ. જાતનાં અશીય છે .

લીકભવી દવ લયવન૊ ઄ને વ૊નફાઆ અઠ લયવની: ક઱જુણગમ૊ લા લામ૊ નથી:

ંુ ે ભાયે ભાથે ખયે ખરં ુ શેત છે ?”

”શા, ખયે ખરં ુ !”

ુ ે એક લાત કશી અલીળ ?”

”—કે ભાયે ઩યણવ ંુ નથી. ઠારા ભાયા લીલા કયળ૊ નરશ.”

“઩ણ કાંઆ કાયણ ?”

ગાર ઩ં઩ા઱ીને ઩ ૂછલા રાગી “ભને ભયતી દે ખ, બાઆ ! ફ૊ર ! શ ંુ છે ? વ૊નફાઆ

“નથી ઩યણવ ંુ !” ડ૊વ૊ શવી ઩ડય૊

“વાચે જ, ફા઩,ુ શવલા જેવ ંુ નથી. બાઆ ય૊ત૊‖ત૊ !”

ં ૂ રેતાં રેતાં ઩ ૂછ્ુ:ં “઩ણ કાયણ શ ંુ છે

લીકભવીની ઩ાં઩ણ ધયતી ખ૊તયતી શતી:એનાથી કાંઆ જલાફ દૈ ળકામ૊ નરશ.

ંુ ે ઠેકાણ ંુ ન ગભત ંુ શ૊મ ત૊ ફીજે લેળલા઱ કયીએ.”

“ના, ફા઩,ુ આ કાયણ નથી.”

વ૊નફાઆ ઢૂકડી અલી, કાંડું ઝાલ્ય.ંુ

“ત ંુ ભને ઄ડીળ ભા !અમયાણી ! હું નકાભ૊ છં.”

ુ ુ ઴ાતણભાં નથી. ભાફા઩ને ભેં ઘણી ઘણી ના ઩ાડી‖તી, ઩ણ ક૊આએ ભારં ુ

“ફીજુ ં ત૊ શ ંુ કરં ુ ? અણ ંુ અલે તમાં સધ

“઄યે અમય ! અભ ળીદ ફ૊ર૊ છ૊? એથી શ ંુ થઆ ગય?ંુ કાંઆ નરશ.અ઩ણે ફે