You are on page 1of 49

‫الـــقـــــــــول المــبــــيــــن‬

‫فـــــي‬

‫حكم االستهزاء بالمؤمنين‬

‫عبد السالم بن برجس بن‬


‫ناصر آل عبد الكريم‬

‫زـ‪ ٞ‬خهلل خ‪ٛ‬غضب‪ ٢‬خ‪ٛ‬غدُ‪ٞ‬‬


‫‪ٟٔ‬ض‪ٟ‬ص‬

‫خحل‪٠‬ض هلل‪ ،‬وط‪ ًٜ‬خهلل وؿ‪ ٜٞ‬ه‪ ًٜ‬عؿى‪ ٙ‬خهلل‪ ،‬وه‪ ًٜ‬آ‪ ،٦ٛ‬وطذس‪ ،٦‬و‪ ٢ٟ‬وخال‪.٥‬‬

‫ؤ‪ٟ‬د زوض‪:‬‬

‫ُهظ‪ ٥‬عؿد‪ٛ‬ص طًٌنش‪ ،‬ؤط‪ٜ‬هد زلدػغش ؤ‪ُٔٛ‬عهد‪ ،‬زو‪٤‬ىخ‪ " :١‬د٘‪ ٞ‬خالؿعهؼخء‬
‫زددلا‪ٌ٤ٟ‬ن "‪.‬‬

‫ؤدسسط ‪٣‬شغ‪٧‬د عجدء ه‪٠‬ى‪ ٝ‬خ‪ِ٤ٛ‬ن هبد‪ ،‬وخهلل خدلىُْ وخذلدصٌ بذل ؿىخء خ‪ٛ‬ـسُ‪.ٚ‬‬

‫وٓض عًسط يف ظشغََ ‪٧‬ظ‪ ٥‬خ‪ٛ‬غؿد‪ٛ‬ص زعٔضمي مسددص خ‪ٛ‬شُز خ‪ٛ‬وال‪ٟ‬ص‪ :‬زل‪٠‬ض ز‪٢‬‬
‫طدحل خ‪ٛ‬وؽُ‪ٌ٠‬ن؛ ُ٘عسط ‪ ٦ٛ‬سـدزد َعؼ‪ ٢٠‬ؿ‪ٜ‬ر ٓغخءهتد‪ ،‬وبزضخء خدلالدلدض ه‪ُٜ‬هد‪،‬‬
‫وٗعدزص ظٔغَق ذلد‪ُ .‬ع٘غ‪ ٝ‬شُش‪٤‬د خجل‪ ُٜٚ‬ـ دِل‪ ٦‬خهلل ظودذل ـ ز٘عدزص ‪٧‬ظ‪ ٥‬خ‪٠ٜ٘ٛ‬ص‬
‫‪ٟ‬ش٘ىعخ‪:‬‬

‫[ زـ‪ ٞ‬خهلل خ‪ٛ‬غضب‪ ٢‬خ‪ٛ‬غدُ‪ ٞ‬وه‪ ُٜٞ٘‬خ‪ٛ‬ـال‪ ٝ‬وعضبص خهلل وزغٗدظ‪٦‬‬


‫وزوض‪ُٔ :‬ض خؿ‪ٜ‬وط ه‪ ًٜ‬خ‪ٛ‬غؿد‪ٛ‬ص خدلظٗىعش ُإ‪ُِٛ‬عهد ‪ُِٟ‬ضش يف زدهبد ‪ُٟ‬ـغش ‪ٛ‬ـالهبد‬
‫وؤؿإ‪ ٙ‬خهلل ظودذل ؤ‪ِ٤َ ١‬ن هبد ب‪ ٦٣‬جىخص ٗغمي‬
‫وُْ خهلل خجل‪ُ٠‬ن دلد ُُ‪ ٦‬عػد‪ .٥‬وخ‪ٛ‬ـال‪ ٝ‬ه‪ ُٜٞ٘‬وعضبص خهلل وزغٗدظ‪٦‬‬
‫ٗعس‪ ٦‬زل‪٠‬ض خ‪ٛ‬ظدحل خ‪ٛ‬وؽُ‪ٌ٠‬ن يف ‪٧2521/21/32‬ـ ] ‪...‬‬

‫‪1‬‬
‫زـ‪ ٞ‬خهلل خ‪ٛ‬غضب‪ ٢‬خ‪ٛ‬غدُ‪ٞ‬‬

‫خ‪ٜٛ‬ه‪ ٖٛ ٞ‬خحل‪٠‬ض ه‪٧ ًٜ‬ضخَعٖ وظىُُٖٔ‪ ،‬و‪ ٖٛ‬خ‪ٛ‬ش٘غ ه‪ ًٜ‬ظـضَضٕ وظإَُضٕ‪،‬‬


‫ال دى‪ ٙ‬وال ٓىش ‪٤ٛ‬د بال زٖ‪ ،‬ه‪ ُٖٜ‬ظىٗ‪٤ٜ‬د‪ ،‬وب‪ ُٖٛ‬ؤ‪٣‬س‪٤‬د‪ ،‬وب‪ ُٖٛ‬خدلظًن‪.‬‬

‫خ‪ٜٛ‬ه‪ ٞ‬ب‪٣‬د ‪٣‬وىط زغػدٕ ‪ ٢ٟ‬ؿشـٖ‪ ،‬ودبودُدظٖ ‪ ٢ٟ‬هٔىزعٖ‪ ،‬وزٖ ‪ ،ٖ٤ٟ‬ال‬


‫ضلظٍ ؼ‪٤‬دء ه‪ ،ُٖٜ‬ؤ‪٣‬ط ٗ‪٠‬د ؤؼ‪ُ٤‬ط ه‪ِ٣ ًٜ‬ـٖ‪.‬‬

‫خ‪ٜٛ‬ه‪ ٞ‬ط‪ ٚ‬ه‪٣ ًٜ‬سُ‪٤‬د زل‪٠‬ض‪ ،‬وه‪ ًٜ‬آ‪ ،٦ٛ‬وطذس‪ ،٦‬وؿ‪ ٜٞ‬ظـ‪٠ُٜ‬د ٗؽًنخ‪.‬‬

‫* ؤَهد خإلسىش خ‪ِٛ‬ؼالء‪:‬‬

‫خ‪ٛ‬ـال‪ ٝ‬ه‪ ُٜٞ٘‬وعضبص خهلل وزغٗدظ‪ .٦‬وزوض‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫ُة‪٤٧ ١‬دٕ كد‪٧‬غش ‪ ٢ٟ‬خ‪ٛ‬لىخ‪٧‬غ خ‪ٛ‬ضسُ‪ٜ‬ص ه‪ ًٜ‬زالص خدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن‪ ،‬ؿدعض ‪ٟ‬ـًن خ‪ٛ‬غَخ‪،‬‬
‫وخ‪٣‬عشغض خ‪٣‬عشدع خ‪ٛ‬ش‪٠‬ؾ‪ ُٜٞ ،‬ظوض ز‪ٜ‬ضش بؿال‪ُٟ‬ص بال جؽ‪٠‬ط ه‪ُٜ‬هد‪ ،‬وال صخع‬
‫‪ٟ‬ـ‪ ٜٞ‬بال صس‪ٜ‬ط ُُ‪.٦‬‬

‫و‪ ٍ٧‬كد‪٧‬غش ال ظسشغ خبًن ؤزضخ‪ ،‬ز‪٤ٟ ٍ٧ ٚ‬ظعش زـُ‪ ٚ‬هظخذ ‪ ٢ٟ‬خهلل ـ ج‪ٚ‬‬
‫وهال ـ ٓض خ‪٣‬ؤض ً‪٠‬د‪ ،٦ٟ‬و‪ٟ‬اط‪٣‬ص ز‪ ُٜٚ‬زالء ٓض خصذل‪ ٞ‬كال‪ٟ ،٦ٟ‬د ههض ؤهند د‪ٜ‬ط‬
‫يف رلع‪٠‬ن بال ؤزدصظ‪ ٦‬وٓؼط ه‪ُ ،٦ُٜ‬دعظِوط ه‪ ٦٤‬خخلًنخض‪ ،‬و‪٣‬ؼ‪ٛ‬ط ه‪ ٦ُٜ‬خدلظدجر‬
‫وخ‪٘٤ٛ‬سدض‪...‬‬

‫ؤظضعو‪ٟ ١‬د ‪٧‬ظ‪ ٥‬خ‪ٛ‬لد‪٧‬غش خدلىزىءش؟‬

‫بهند خ‪ٛ‬ـشغَص وخالؿعهؼخء زددلا‪ٌ٤ٟ‬ن‪ ،‬خ‪ٛ‬ظَ‪ٓ ٢‬د‪ٛ‬ىخ‪ :‬عز‪٤‬د خهلل‪ٍ ،‬ب خؿعٔد‪ٟ‬ىخ؛ ُإظىخ دبد‬
‫ػلس‪ ٦‬خهلل وَغػد‪ ،٥‬وخجع‪٤‬سىخ ‪ٟ‬د َ٘غ‪ ٦٧‬وؽلٔع‪.٦‬‬

‫دٔد بهند كد‪٧‬غش ٓظعش‪ ،‬دغَص ز٘‪ ٚ‬وطَ ؿُث ‪ٟ‬شٌن‪ ،‬وط‪ ٖٛ‬ألهند ظإٌب بذل‬
‫ؤطى‪ ٙ‬خ‪ٛ‬ضَ‪ ٢‬وٓىخهض‪ُ ٥‬ع‪ٔ٤‬ؼهد‪ ،‬وبذل ؤعٗد‪ ٦٣‬و‪ٟ‬سد‪ُ ٦ُ٣‬عهض‪ٟ‬هد‪.‬‬
‫وؤٌ شٍء ‪ ٢ٟ‬خ‪ٛ‬ضَ‪َ ٢‬سًٔ زوض خ‪ٛ‬ـشغَص زإظسده‪ ٦‬ال ‪ٛ‬شٍء؛ و‪ ٢٘ٛ‬ألهن‪ ٞ‬آ‪٤ٟ‬ىخ‬
‫زدهلل‪ ،‬وخظسوىخ عؿى‪ ٦ٛ‬ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ يف ٗ‪ٟ ٚ‬د َإظى‪ ١‬وَظعو‪١‬؟ (‬
‫و‪ٟ‬د ‪٠ٔ٣‬ىخ ‪٤ٟ‬ه‪ ٞ‬بال ؤ‪َ ١‬ا‪٤ٟ‬ىخ زدهلل خ‪ٛ‬وؼَؼ خحل‪ُ٠‬ض ـ خ‪ٛ‬ظٌ ‪ ٖٜٟ ٦ٛ‬خ‪ٛ‬ـ‪٠‬دوخض‬
‫وخألعع وخهلل ه‪ ٚٗ ًٜ‬شٍء شهُض) [ خ‪ٛ‬ربوؾ‪.]: -9 :‬‬

‫وخدلـعٔغت ‪ٜٛ‬عدعَز خإلؿال‪َ ،ٍٟ‬و‪ ٜٞ‬ؤ‪٧ ١‬ظ‪ ٥‬خ‪ٛ‬لد‪٧‬غش خخلسُؽص؛ دل ظ‪٤‬عشغ يف ػ‪٢ٟ‬؛‬
‫ٗد‪٣‬عشدع‪٧‬د يف ػ‪٤٤ٟ‬د ‪٧‬ظخ‪ ،‬وط‪ٛ ٖٛ‬وضش ؤؿسدذ؛ ‪٤ٟ‬هد‪:‬‬

‫‪3‬‬
‫خزعودص خدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن ه‪ ٢‬ظود‪ٗ ُٞٛ‬عدذ خهلل‪ ،‬وؿ‪٤‬ص عؿى‪ ٦ٛ‬ـ ط‪ ًٜ‬خهلل‬ ‫‪- 2‬‬
‫ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪.‬‬
‫بدُدء خدلـعو‪٠‬غَ‪ ٢‬خ‪ٛ‬ظ‪ُٜ‬سٌُن ‪٧‬ظ‪ ٥‬خ‪ٛ‬لد‪٧‬غش‪ُٛ ،‬ع‪٤٘٠‬ىخ ‪ ٢ٟ‬خالؿعُالء‬ ‫‪- 3‬‬
‫ه‪ ًٜ‬خ‪ٛ‬سالص خإلؿال‪ُٟ‬ص زـهى‪ٛ‬ص وَـغ‪.‬‬
‫ظـشًن صبُن وؿدج‪ ٚ‬خإلهال‪ ٝ‬خدلغجُص وخدلـ‪٠‬ىهص وخدلٔغوءش ‪ٛ‬سػ ‪٧‬ظ‪٥‬‬ ‫‪- 4‬‬
‫خ‪ٛ‬لد‪٧‬غش‪ ،‬سض‪ٟ‬ص ألًغخع خ‪ُٛ‬هىص وؤط‪٣‬دهب‪.ٞ‬‬
‫صسى‪ ٙ‬ؤجـد‪ً ٝ‬غَسص زٌن طِىٍ خدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن؛ زدؿ‪ ٞ‬خإلؿال‪ ٝ‬وخ‪ٛ‬و‪ٜٞ‬؛‬ ‫‪- 5‬‬
‫ظو‪ ٚ٠‬ه‪ ًٜ‬ظشىَ‪ ٦‬طىعش خإلؿال‪ ،ٝ‬وبكهدع خدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن دبلهغ خ‪ٛ‬ـىء‪.‬‬

‫وٗ‪٧ ٚ‬ظ‪ ٥‬خألؿسدذ دٔدجْ وخػذص؛ ال َغظدذ ُُهد ‪ٟ‬ا‪ ،٢ٟ‬وؿُإٌب ظضهُ‪ٞ‬‬
‫ط‪ ٖٛ‬زدألص‪ٛ‬ص خجل‪ُٜ‬ص ـ ب‪ ١‬شدء خهلل ظودذل ـ‪. .‬‬

‫* ؤَهد خإلسىش خ‪ِٛ‬ؼالء‪:‬‬

‫‪ٔٛ‬ض ؤسرب‪٣‬د خهلل يف ٗعدز‪ ٦‬خ‪ٛ‬وؼَؼ ؤ‪٧ ١‬ظ‪ ٥‬خ‪ٛ‬لد‪٧‬غش خ‪ٛ‬ظ‪٠ُٟ‬ص ؿالح ‪ ٢ٟ‬ؤؿ‪ٜ‬ذص‬
‫خ‪ٛ‬شُـد‪َٔ ١‬ظُ‪ ٦‬ه‪ ًٜ‬ؤ‪ٛ‬ـ‪٤‬ص خ‪ِ٘ٛ‬دع وخدل‪٤‬دٌُٔن‪ُٛ ،‬ضس‪ ٚ‬ز‪ ٦‬خ‪ٛ‬ى‪ ٢٧‬وخ‪ٛ‬ؼوَ ه‪ًٜ‬‬
‫خدلا‪ٌ٤ٟ‬ن‪ ،‬و‪ُٛ‬ظض ز‪ ٦‬خ‪٤ٛ‬دؽ ه‪ ٢‬ؿسُ‪ ٚ‬خهلل ظودذل‪.‬‬

‫وخَِدض خ‪ٔٛ‬غآ‪ُ٣‬ص يف ط‪ ٖٛ‬ظإٌب ه‪ ًٜ‬ط‪ٌِ٤‬ن‪:‬‬

‫* خ‪ٛ‬ظ‪ َ٤‬خألو‪:ٙ‬‬

‫بسسدع خهلل ؿسذد‪ ٦٣‬وظودذل ؤ‪ ١‬صَض‪ ١‬خ‪ِ٘ٛ‬دع يف ٗ‪ٟ٘ ٚ‬د‪ ١‬وػ‪ٟ‬د‪١‬؛ خ‪ٛ‬ـشغَص‬
‫‪ ٢ٟ‬خدلا‪ٌ٤ٟ‬ن؛ ألج‪ ٚ‬بؽلدهن‪ ٞ‬وظىدُض‪.ٞ٧‬‬

‫‪4‬‬
‫و‪٧‬ظ‪ٓ ٥‬دهضش هد‪ٟ‬ص ٓغع‪٧‬د خهلل ؿسذد‪ ٦٣‬وظودذل زٔى‪ ( :٦ٛ‬ػَ‪ٜٛ ٢‬ظَ‪ِٗ ٢‬غوخ‬
‫خحلُدش خ‪ٛ‬ض‪ُ٣‬د وَـشغو‪ ٢ٟ ١‬خ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬آ‪٤ٟ‬ىخ وخ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬خظٔىخ ُىٓه‪َ ٞ‬ى‪ ٝ‬خ‪ُٔٛ‬د‪ٟ‬ص وخهلل‬
‫َغػّ ‪َ ٢ٟ‬شدء زًٌن دـدذ )[ خ‪ٛ‬سٔغش‪.]323 :‬‬

‫وزٔى‪ ٦ٛ‬ظودذل‪َ ( :‬د دـغش ه‪ ًٜ‬خ‪ٛ‬وسدص ‪ٟ‬د َإظُه‪ ٢ٟ ٞ‬عؿـــى‪ ٙ‬بال‬


‫ٗــد‪٣‬ىخ زـــ‪َ ٦‬ـعهؼئو‪َ [ ) ١‬ؾ‪]41:‬‬

‫وزٔى‪ ٦ٛ‬ظودذل‪ ( :‬ب‪ ١‬خ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬ؤجغ‪ٟ‬ىخ ٗد‪٣‬ىخ ‪ ٢ٟ‬خ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬آ‪٤ٟ‬ىخ َؼذ٘ى‪ ١‬ـ وبطخ‬
‫‪ٟ‬غوخ هب‪َ ٞ‬عٌد‪ٟ‬ؼو‪ ١‬ـ وبطخ خ‪ٜٔ٣‬سىخ بذل ؤ‪ٜ٧‬ه‪ ٞ‬خ‪ٜٔ٣‬سىخ ُ٘هٌن ـ وبطخ عؤو‪ٞ٧‬‬
‫ٓد‪ٛ‬ىخ ب‪٧ ١‬االء ‪ٛ‬ؼد‪ٛ‬ى‪ ١‬ـ و‪ٟ‬د ؤعؿ‪ٜ‬ىخ ه‪ُٜ‬ه‪ ٞ‬ددُلٌن )[خدلـٌِِن‪]44-3::‬‬
‫‪.‬‬

‫وزٔى‪ ٦ٛ‬ظودذل‪ ( :‬وٗ‪ ٞ‬ؤعؿ‪٤ٜ‬د ‪٣ ٢ٟ‬يب يف خألو‪ٌٛ‬ن ـ و‪ٟ‬د َإظُه‪٣ ٢ٟ ٞ‬يب بال‬
‫ٗد‪٣‬ىخ ز‪َ ٦‬ـعهؼئو‪ [ ) ١‬خ‪ٛ‬ؼسغٍ‪. ]7،8:‬‬

‫وزٔى‪ ٦ٛ‬ظودذل‪ ( :‬و‪ٔٛ‬ض ؤعؿ‪٤ٜ‬د ‪ٓ ٢ٟ‬س‪ ٖٜ‬يف شُن خألو‪ٌٛ‬ن ـ و‪ٟ‬د َإظُه‪٢ٟ ٞ‬‬
‫عؿى‪ ٙ‬بال ٗد‪٣‬ىخ ز‪َ ٦‬ـعهؼئو‪ [ ) ١‬خحلجغ‪. ]21،22:‬‬

‫* ٍُِ ‪٧‬ظ‪ ٥‬خَِدض وًًن‪٧‬د‪َ :‬سٌن خهلل ظودذل ؤ‪ ١‬خ‪ٛ‬ـشغَص زددلا‪ٌ٤ٟ‬ن طِص ‪٢ٟ‬‬
‫طِدض خ‪٘ٛ‬دُغَ‪َٔ ،٢‬دو‪ٟ‬ى‪ ١‬هبد صهىش خ‪ٛ‬غؿ‪ ،ٚ‬وؤظسدهه‪ ،ٞ‬وَظضو‪ ١‬هبد خ‪٤ٛ‬دؽ‬
‫ه‪ ٢‬خإلطهد‪ ١‬وخ‪ٔٛ‬سى‪ٛ ٙ‬ضَ‪ ٢‬خهلل ظودذل‪.‬‬

‫* خ‪ٛ‬ظ‪ َ٤‬خ‪ٛ‬ؽدين‪:‬‬

‫‪5‬‬
‫بسسدع خهلل ؿسذد‪ ٦٣‬وظودذل ه‪ٓ ٚٗ ٢‬ى‪َ ٝ‬غؿ‪ ٚ‬ب‪ُٛ‬ه‪ ٞ‬عؿىال‪ ،‬ؤو ‪٣‬سُد‪ ،‬ؤ‪ ١‬ؤو‪ٙ‬‬
‫ه‪َٔ ٚ٠‬ى‪ٟ‬ى‪ ١‬ز‪ ٦‬ذبد‪ :٦٧‬خ‪ٛ‬ـشغَص وخ‪ٛ‬عه٘‪ ٞ‬ز‪ ،٦‬ودب‪ ٢‬آ‪ٟ ٢ٟ‬و‪.٦‬‬

‫ٓد‪ ٙ‬ظودذل يف ٓظص ‪٣‬ىح ‪ٟ‬ن ٓى‪ُٔ ( :٦ٟ‬د‪ ٙ‬خدل أل خ‪ٛ‬ظَ‪ِٗ ٢‬غوخ ‪ٓ ٢ٟ‬ى‪ٟ ٦ٟ‬د‬
‫‪٣‬غخٕ بال زشغخ ‪ٟ‬ؽ‪٤ٜ‬د و‪ٟ‬د ‪٣‬غخٕ خظسوٖ بال خ‪ٛ‬ظَ‪ ٞ٧ ٢‬ؤعخط‪٤ٛ‬د زدصٌ خ‪ٛ‬غؤٌ و‪ٟ‬د‬
‫‪٣‬غي ‪ ٞ٘ٛ‬ه‪٤ُٜ‬د ‪ُ ٢ٟ‬ؼ‪ ٚ‬ز‪٣ ٚ‬ل‪ٗ ٞ٘٤‬دطزٌن ) [ ‪٧‬ىص‪. ]38:‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬ظودذل‪ٓ ( :‬د‪ٛ‬ىخ ؤ ‪٣‬ا‪ ٖٛ ٢ٟ‬وخظسوٖ خألعط‪ٛ‬ى‪[ ) ١‬خ‪ٛ‬شوغخء‪. ]222:‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬ظودذل يف ٓظص ‪٧‬ىص ‪ٟ‬ن ٓى‪ٓ ( :٦ٟ‬د‪ ٙ‬خدل أل خ‪ٛ‬ظَ‪ِٗ ٢‬غوخ ‪ٓ ٢ٟ‬ى‪ ٦ٟ‬ب‪٣‬د‬
‫‪٤ٛ‬غخٕ يف ؿِد‪٧‬ص وب‪٣‬د ‪٤ٛ‬ل‪ ٢ٟ ٖ٤‬خخ‪٘ٛ‬دطزٌن) [ خألهغخٍ‪.]77:‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬ظودذل يف ٓظص ‪ٟ‬ىؿً ‪ٟ‬ن ُغهى‪٠ُٜ ( :١‬د جدء‪ ٞ٧‬زأَدظ‪٤‬د بطخ ‪٤ٟ ٞ٧‬هد‬
‫َؼذ٘ى‪[ ) ١‬خ‪ٛ‬ؼسغٍ‪ ]58:‬بذل ؤ‪ٓ ١‬د‪ ٙ‬ظودذل‪ ( :‬و‪٣‬دصي ُغهى‪ ١‬يف ٓى‪ٓ ٦ٟ‬د‪ٙ‬‬
‫َد ٓى‪ ٝ‬ؤ‪ُٛ‬ؾ رل ‪ٟ ٖٜٟ‬ظغ و‪٧‬ظ‪ ٥‬خألهندع ذبغٌ ‪ ٢ٟ‬ربيت ؤُال ظسظغو‪ ١‬ـ ؤ‪ ٝ‬ؤ‪٣‬د‬
‫سًن ‪٧ ٢ٟ‬ظخ خ‪ٛ‬ظٌ ‪٧‬ى ‪ٟ‬هٌن وال َ٘دص َسٌن ـ ُ‪ٜ‬ىال ؤ‪ ٍٔٛ‬ه‪ ٦ُٜ‬ؤؿىعش ‪٢ٟ‬‬
‫ط‪٧‬ر ؤو جدء ‪ٟ‬و‪ ٦‬خدلالج٘ص ‪ٟٔ‬عغ‪ٌ٣‬ن ) [خ‪ٛ‬ؼسغٍ‪62:‬ـ‪. ]64‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬ظودذل يف شإ‪٣ ١‬سُ‪٤‬د زل‪٠‬ض ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪ ( :‬وبطخ عإٓ‬
‫خ‪ٛ‬ظَ‪ِٗ ٢‬غوخ ب‪َ ١‬عشظو‪ ٖ٣‬بال ‪٧‬ؼوخ‪[ )..‬خأل‪٣‬سُدء‪. ]47:‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬ظودذل‪ ( :‬وبطخ ُٓ‪ ٚ‬ذل‪ ٞ‬آ‪٤ٟ‬ىخ ٗ‪٠‬د آ‪ ٢ٟ‬خ‪٤ٛ‬دؽ ٓد‪ٛ‬ىخ ؤ ‪٣‬ا‪٠ٗ ٢ٟ‬د آ‪٢ٟ‬‬
‫خ‪ٛ‬ـِهدء ؤال بهن‪ ٞ٧ ٞ‬خ‪ٛ‬ـِهدء و‪ ٢٘ٛ‬ال َو‪٠ٜ‬ى‪ ١‬ـ وبطخ ‪ٔٛ‬ىخ خ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬آ‪٤ٟ‬ىخ ٓد‪ٛ‬ىخ‬
‫آ‪٤ٟ‬د وبطخ س‪ٜ‬ىخ بذل شُدؿُ‪٤‬ه‪ٓ ٞ‬د‪ٛ‬ىخ ب‪٣‬د ‪ٟ‬و٘‪ ٞ‬بظلد ضل‪ٟ ٢‬ـعهؼئو‪ ١‬خهلل َـعهؼت‬
‫هب‪ ٞ‬وؽلض‪ ٞ٧‬يف ؿٌُدهن‪َ ٞ‬و‪٠‬هى‪[ ) ١‬خ‪ٛ‬سٔغش‪. ]26-24:‬‬

‫‪6‬‬
‫* ٍُِ ‪٧‬ظ‪ ٥‬خ‪ٛ‬ىٓدجن خ‪ٛ‬يت طٗغ‪٧‬د خهلل يف ٗعدز‪ ٦‬ص‪ ُٚٛ‬ه‪ ًٜ‬ؤ‪ ١‬خ‪ٛ‬ـشغَص‬
‫وخالؿعهؼخء زددلا‪ٌ٤ٟ‬ن ظغٗص َعىخعؼهد خ‪ِ٘ٛ‬دع ٗدزغخ ه‪ٗ ٢‬دزغ‪ ،‬وط‪ ٖٛ‬ألهن‪ ٞ‬دل‬
‫غلضوخ ؤ‪ِ٣‬ظ ؿالح ‪٤ٟ‬هد يف ‪ٟٔ‬دو‪ٟ‬ص دؼذ خهلل‪ ،‬وخ‪ٔٛ‬ؼدء ه‪ ًٜ‬شغه‪.٦‬‬

‫* ؤَهد خألدسص يف خهلل‪:‬‬

‫وخ‪ٟ‬عضخصخ ذلظخ خ‪ٛ‬عىخعغ خدلشاو‪َٔ ،ٝ‬ى‪ ٝ‬خ‪ِ٘ٛ‬دع ـ يف هظغ‪٣‬د خحلدػغ ـ ه‪ًٜ‬‬


‫ظشىَ‪ ٦‬طىعش خإلؿال‪ ،ٝ‬خدلع‪٠‬ؽ‪ٜ‬ص يف ضب‪ٜ‬ع‪ ٦‬وؤز‪٤‬دج‪ُ ٦‬ج‪٠‬وىخ ٓىهت‪ ،ٞ‬وخؿعِغًىخ‬
‫جهض‪ٞ٧‬؛ يف ؿسُ‪ ٚ‬بكهدع خإلؿال‪ٟ ٝ‬لهغ خ‪ٛ‬شسخ خدلشَُ‪ ،‬وخ‪ٛ‬ىدش خدلِعغؽ‪،‬‬
‫وخ‪ٛ‬غج‪ ٚ‬خ‪ٛ‬ودجؼ ه‪ٟ ٢‬ـدَغش ‪ٟ‬ىخٗر خحلؼدعش‪ ،‬و‪ٟ‬لد‪٧‬غ خ‪ٛ‬عـىع‪.‬‬

‫وَ إٌب ‪٧‬ظخ طغػلد يف سـىخض خ‪ٛ‬ظ‪ُٜ‬سٌُن خدلـعو‪٠‬غَ‪ ،٢‬خ‪ٛ‬يت عمسى‪٧‬د ‪ٛ‬إلؿددص‬
‫زددلـ‪ٌ٠ٜ‬ن‪ ،‬وخ‪ٔٛ‬ؼدء ه‪ ًٜ‬صَ‪٤‬ه‪ ٞ‬وهُٔضهت‪ ،ٞ‬ه‪ ٢‬ؿغَْ ‪ٟ‬ـز ؤُ٘دع‪،ٞ٧‬‬
‫وظ‪ُ٘٤‬ؾ ُـغ‪ٞ٧‬؛ بط خخلـىخض خحلغزُص خ‪ٛ‬يت خزبظو‪٧‬د زدءض زد‪ِٛ‬ش‪ ،ٚ‬وخ‪ٔ٣‬ؼط‬
‫زدذلؼؽلص وخخلج‪.ٚ‬‬

‫ٓد‪ ٙ‬خ‪ٛ‬شُز خ‪ٛ‬وال‪ٟ‬ص هسض خ‪ٛ‬غضب‪ ٢‬خ‪ٛ‬ضوؿغٌ ـ عضب‪ ٦‬خهلل ظودذل وًِغ ‪ ٦ٛ‬ـ‬
‫ه‪٤‬ض‪ٟ‬د ؿح‪ ٚ‬ه‪ٟٔ ٢‬ى‪ٛ‬ص ظـٍء ‪ٜٛ‬ضَ‪ ،٢‬وظـو‪"ٍ٧ ،٦ُُ ٢‬خ‪ٛ‬ضَ‪ ٢‬ؿسر خ‪ٛ‬ـدجُِص‬
‫وخ‪ٛ‬شٔدّ"‪:‬‬

‫‪٧‬ظ‪ُ٘ ٥‬غش عٗؼ‪٧‬د " خالؿعو‪٠‬دع " يف ظو‪ ٦٠ُٜ‬خ‪ٛ‬ؽٔديف؛ خ‪ٛ‬ظٌ ‪٧‬ى خ‪ٟ‬عضخص‬
‫‪ٜٛ‬ذغوذ خ‪ٛ‬ظ‪ُٜ‬سُص‪ ،‬ػ‪ ٢٠‬زبـُؾ طهُىين ؤؼسعع‪ " ٦‬خ‪ٛ‬ربوظىٗىالض " خ‪ٛ‬ظهُى‪ُ٣‬ص‬
‫خدلع٘شِص‪ .‬ظ‪ٜٔ‬د‪٧‬د زد‪ٔٛ‬سى‪ ٙ‬وخ‪ٛ‬عشجُن ؤطذدذ خدلسدصت خ‪ٔٛ‬ى‪ُٟ‬ص‪ ،‬وخدلظخ‪٧‬ر‬
‫خدلدصَص‪ ،‬وخ‪٤ٛ‬ذ‪ ٚ‬خ‪ٛ‬ىؼ‪ُ٤‬ص؛ خدلـ‪ُٜ‬ص زشودعخض َـعذـ‪٤‬هد خ‪ٛ‬ظَ‪٣ ٢‬ـىخ دلد شلد‬

‫‪7‬‬
‫طٗغوخ ز‪ ،٦‬وخدلغجِى‪ ١‬حلدجدض يف طضوع‪ ،ٞ٧‬و‪٤ٟ ٍ٧‬سؽٔص ‪٢ٟ‬‬
‫ظ‪"ٖٜ‬خ‪ٛ‬ربوظىٗىالض"خ‪٧‬ـ‬
‫( ‪. )2‬‬

‫وجدء يف " خ‪ٛ‬ربوظىٗى‪ " ٙ‬خ‪ٛ‬ـدزن هشغ‪ " ٢ٟ ،‬زغوظىٗىالض " طهُى‪١‬؛ ‪ٟ‬د‬
‫‪٣‬ظ‪:٦‬‬

‫وٓض ه‪٤ُ٤‬د ه‪٤‬دَص هلُ‪٠‬ص زدحلؾ ‪ٗ ٢ٟ‬غخ‪ٟ‬ص عجد‪ ٙ‬خ‪ٛ‬ضَ‪ ٢ٟ ،٢‬خأل‪ٌُٟ‬ن " ًًن‬
‫خ‪ُٛ‬هىص " يف ؤهٌن خ‪٤ٛ‬دؽ‪ ،‬وزظ‪ ٖٛ‬صلذ‪٤‬د يف خإلػغخع زغؿد‪ٛ‬عه‪ ٞ‬خ‪ٛ‬يت ٗد‪ ١‬ؽل٘‪٢‬‬
‫ؤ‪ ١‬ظ٘ى‪ ١‬هٔسص ٗاوصخ يف ؿغَٔ‪٤‬د ‪...‬خ‪٧‬ـ (‪. )3‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬خألؿعدط هسض خ‪ٛ‬غضب‪ ٢‬خدلُضخين ‪ٟ‬وضصخ خأل‪٧‬ضخٍ خ‪ٛ‬يت َ‪ٜ‬عٍٔ ُُهد‬
‫خدلـعو‪٠‬غو‪ ١‬وخدلسشغو‪ ١‬وخدلـعشغٓى‪ ١‬يف زلدعزص خدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن‪:‬‬
‫خذلضٍ خ‪ٛ‬ؽد‪ٛ‬ػ‪ ... " :‬ظشىَ‪ ٦‬طىعش خإلؿال‪ ٝ‬يف ‪ِ٣‬ىؽ خدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن‪ ،‬وط‪ٖٛ‬‬
‫زوضش سـؾ ‪ ٢ٟ‬سـؾ خذلجى‪ ٝ‬خ‪ٛ‬لددلص خِشبص‪٤ٟ ،‬هد خخلـؾ خ‪ٛ‬عد‪ُٛ‬ص‪:‬‬
‫‪ٟٔ‬دز‪ٜ‬ص زوغ ؤد٘د‪ ٝ‬خإلؿال‪ ،ٝ‬وؤعٗد‪ ،٦٣‬وظشغَودظ‪٦‬؛ زدالؿعهؼخء‪،‬‬ ‫‪- 6‬‬
‫وخ‪ٛ‬ـشغَص‪ ،‬وخالػصعخء‪ ،‬ووطَ خدلـع‪٠‬ـٌ٘ن هبد‪ :‬زد‪ٛ‬غجوُص‪ ،‬وخ‪ٛ‬ـعإسغ‪،‬‬
‫وخ‪ٛ‬عوظر‪ ،‬وخجل‪٠‬ىص‪ ،‬وضلى ط‪ ٢ٟ ٖٛ‬خ‪ٛ‬وسدعخض خ‪ٛ‬يت ظؼوَ ضبدؿص خدلعضَ‪ٌ٤‬ن‬
‫‪ٜٛ‬ع‪٠‬ـٖ زضَ‪٤‬ه‪ ،ٞ‬وظِط يف ؤهؼدص‪ ،ٞ٧‬يف عٗر خدلعذ‪ٌٜٜ‬ن ‪ ٢ٟ‬خ‪ٛ‬ضَ‪.٢‬‬
‫خدعٔدع ه‪٠ٜ‬دء خ‪ٛ‬ضَ‪ ٢‬خإلؿال‪ ،ٍٟ‬وخػصعخئ‪ ،ٞ٧‬وبجلدئ‪ ٞ٧‬بذل ؤػُْ‬ ‫‪- 7‬‬
‫‪ٟ‬ـد‪ ٖٛ‬خٗعـدذ خ‪ٛ‬غػّ‪ٛ ،‬ع‪ًِ٤‬ن خدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن ‪٤ٟ‬ه‪ ،ٞ‬و‪ ٢ٟ‬ؿغَٔعه‪ٍ ،ٞ‬ب ظٔضمي‬
‫جه‪ٜ‬ص ‪٤ٟ‬ذغٌُن بذل ‪ٟ‬غخٗؼ خ‪ٛ‬ظضخعش‪ُٛ ،‬وـىخ طىعش ‪ٟ‬شى‪٧‬ص ؿُحص ه‪٢‬‬
‫خ‪ٛ‬عـسُْ خإلؿال‪ ،ٍٟ‬ظىؿال بذل ظشىَ‪ ٦‬خإلؿال‪ِ٣ ٝ‬ـ‪ ٦‬ه‪ ٢‬ؿغَٔه‪ )4("ٞ‬خ‪٧‬ـ‬
‫‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫وٓد‪ ٙ‬خألؿعدط دـين هؽ‪٠‬د‪١‬؛ وخطِد خخلـص خ‪ٛ‬يت ددٗهد خدلـعو‪٠‬غو‪ِٜٛ ١‬ظ‪ٚ‬‬
‫زٌن ه‪٠ٜ‬دء خأل‪ٟ‬ص خإلؿال‪ُٟ‬ص وخ‪ٛ‬ود‪ٟ‬ص‪:‬‬

‫" ‪ ...‬س‪ٜ‬ظىخ بذل خخلـص خ‪٘٤ٛ‬غخء خ‪ٛ‬يت ظسىن ه‪ ًٜ‬ؤ‪ٓ ١‬ـن خ‪ٛ‬ظ‪ٜ‬ص زٌن هد‪ٟ‬ص‬
‫خدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن‪ ،‬وزٌن ه‪٠ٜ‬دء خأل‪ٟ‬ص؛ َٔـن خ‪ٛ‬ظ‪ٜ‬ص ـ ه‪ُٜ٠‬د ـ زٌن خ‪ٔٛ‬غآ‪١‬؛ وؤ‪ٟ‬ص‬
‫خ‪ٔٛ‬غآ‪ ... ١‬وزضؤوخ ضب‪ٜ‬ص ‪ٟ‬ـوىعش‪ٟ ،‬ـععغش‪ ،‬خؿعو‪ٜ٠‬ط ٗ‪ ٚ‬ؤُد‪ٌ٣‬ن خ‪ٛ‬ضهدَص‬
‫وخإلشدهص‪ ،‬وؤؿد‪ُٛ‬ر ه‪ ٜٞ‬خ‪ِ٤ٛ‬ؾ وخالجع‪٠‬دم‪ٛ :‬عشىَ‪ ٦‬مسوص ه‪٠ٜ‬دء خأل‪ٟ‬ص؛ دىت‬
‫ظ٘غ‪٧‬ه‪ ٞ‬خأل‪ٟ‬ص‪ ،‬وظغُغ ـ ‪ٍ ٢ٟ‬ب ـ خالجع‪٠‬دع زإ‪ٟ‬غ‪ ،ٞ٧‬ؤو خ‪ٛ‬عإؼغ زو‪٠ٜ‬ه‪.ٞ‬‬

‫وظ٘دظِط جهىص خ‪ٛ‬ظ‪ُٜ‬سُص‪ ،‬وخ‪ُٛ‬هىصَص‪ ،‬و‪ ٢ٟ‬ظسوهد ‪ٛ‬إلجهدػ ه‪ ًٜ‬مسوص ه‪٠ٜ‬دء‬


‫خ‪ٔٛ‬غآ‪ ١‬يف ٓ‪ٜ‬ىذ ؤ‪ٟ‬ص خ‪ٔٛ‬غآ‪ " ١‬خ‪٧‬ـ (‪. )5‬‬

‫‪ ‬ؤَهد خدلـ‪٠ٜ‬ى‪: ١‬‬

‫‪ٛ‬و‪ ٜٞ٘‬زوض ‪٧‬ظخ خ‪ٛ‬وغع خدلىجؼ ‪ٜٛ‬ذٔدجْ خجل‪ُٜ‬ص‪ :‬ؤصعٗع‪ ٞ‬ؤ‪٤ٟ ١‬سن ‪٧‬ظ‪٥‬‬
‫خ‪ٛ‬لد‪٧‬غش و‪٤ٟ‬شإ‪٧‬د؛ ‪ ٢ٟ‬وٗغ ؤهضخء خإلؿال‪ٝ‬؛ خ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬ال َإ‪ٛ‬ى‪ ١‬جهضخ يف خ‪ٔٛ‬ؼدء‬
‫ه‪ ،٦ُٜ‬وه‪ ًٜ‬ؤظسده‪.٦‬‬
‫وبط ٓض وط‪٤ٜ‬د بذل ‪٧‬ظ‪ ٥‬خحلُٔٔص‪ُ ،‬ة‪٣‬د ؿ‪٤٤‬عٔ‪ ٚ‬بذل حبػ آسغ؛ ؤال و‪٧‬ى‪ :‬د٘‪ٞ‬‬
‫‪٧‬ظ‪ ٥‬خ‪ٛ‬لد‪٧‬غش‪ .‬ود٘‪ ٢ٟ ٞ‬ضب‪ٜ‬هد شل‪َ ٢‬ضهٍ خإلؿال‪ٝ‬؟‬

‫ُ‪ٔ٤‬ى‪ :ٙ‬خالؿعهؼخء زددلـ‪ٔ٤َ ٜٞ‬ـ‪ ٞ‬بذل ٓـ‪ٌ٠‬ن‪:‬‬

‫* خ‪ٔٛ‬ـ‪ ٞ‬خألو‪:ٙ‬‬

‫‪9‬‬
‫خالؿعهؼخء زوُر سَ‪ ،٦ُُ ٍْٜٔ‬ؤو سُ‪ٟ ٍُٜٔ‬ـعٔظع؛ وط‪ٗ :ٖٛ‬دالؿعهؼخء‬
‫زد‪ٛ‬ـى‪ ٙ‬وخ‪ٔٛ‬ظغ‪ ،‬وخ‪ٛ‬وغؾ وخ‪ٛ‬وىع‪ ،‬وخ‪ٛ‬وج‪ٜ‬ص وخحل‪٠‬دٓص‪ ،‬وخ‪ٌٛ‬ؼر وخ‪ٛ‬سال‪٧‬ص‪.‬‬
‫و‪٧‬ظخ خ‪ٔٛ‬ـ‪ ٞ‬د٘‪ :٦٠‬خ‪ٛ‬عذغمي؛ بط ‪٧‬ى ٗسًنش ‪ٗ ٢ٟ‬سدجغ خ‪ٛ‬ظ‪٣‬ىذ‪ ،‬خ‪ٛ‬يت دظع خهلل‬
‫هسدص‪ ٥‬خدلا‪ٌ٤ٟ‬ن ‪ ٢ٟ‬خ‪ٛ‬ىٓىم ُُهد‪ ،‬وعظر ه‪ ًٜ‬خٓعغخُهد هظخزد ؤ‪٠ُٛ‬د‪ُٔ ،‬د‪ ٙ‬ظودذل‪:‬‬
‫( َد ؤَهد خ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬آ‪٤ٟ‬ىخ ال َـشغ ٓى‪ٓ ٢ٟ ٝ‬ى‪ ٝ‬هـً ؤ‪َ٘ ١‬ى‪٣‬ىخ سًنخ ‪٤ٟ‬ه‪ ٞ‬وال‬
‫‪٣‬ـدء ‪٣ ٢ٟ‬ـدء هـً ؤ‪ ٢َ٘ ١‬سًنخ ‪٤ٟ‬ه‪ ٢‬وال ظ‪٠ٜ‬ؼوخ ؤ‪ِ٣‬ـ٘‪ ٞ‬وال ظ‪٤‬دزؼوخ‬
‫زدأل‪ٔٛ‬دذ زحؾ خالؿ‪ ٞ‬خ‪ِٛ‬ـىّ زوض خإلؽلـــــد‪ ١‬و‪ٟ‬ــــ‪٢‬‬
‫‪ٛ‬ــــ‪َ ٞ‬عــر ُإو‪ٛ‬حــٖ ‪٧‬ـــ‪ ٞ‬خ‪ٛ‬لد‪ٛ‬ــــ‪٠‬ى‪)١‬‬
‫[خحلجغخض‪.]22:‬‬

‫ُ‪ ٢٠‬وٓن يف ‪ٟ‬ؽ‪٧ ٚ‬ظخ؛ ُةظلد ه‪ ٦ُٜ‬خإلٓالم‪ ،‬وخ‪ٛ‬عىزص خ‪٤ٛ‬ظىح‪ ،‬وهٔض خ‪ٛ‬وؼ‪ٝ‬‬
‫ه‪ ًٜ‬ؤ‪ ١‬ال َوىص‪.‬‬
‫* خ‪ٔٛ‬ـ‪ ٞ‬خ‪ٛ‬ؽدين‪:‬‬

‫خالؿعهؼخء زددلـ‪ ٜٞ‬دلد ٓد‪ ٝ‬ز‪ ٢ٟ ٦‬ؤد٘د‪ ٝ‬خهلل ؿسذد‪ ،٦٣‬وؿ‪٤‬ص عؿى‪ ٦ٛ‬ـ ط‪ًٜ‬‬
‫خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ؛ وط‪ٗ ٖٛ‬دالؿعهؼخء دب‪ ٢‬ددُق ه‪ ًٜ‬خ‪ٛ‬ظ‪ٜ‬ىخض‪ ،‬ؤو دػ‬
‫خ‪٤ٛ‬دؽ ه‪ ًٜ‬خ‪ٛ‬ـدهدض‪ ،‬ؤو دب‪ ٢‬ؤهًِ حلُع‪ ٦‬وعُن ؼىز‪ُ ٦‬ىّ خ‪٘ٛ‬وسٌن ظإؿُد؛‬
‫زغؿى‪ ٙ‬خهلل ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪.‬‬

‫و‪٧‬ظخ خ‪ٔٛ‬ـ‪ ٞ‬د٘‪ ٦٠‬د٘‪ًُٜ ٞ‬ق شضَض‪ ،‬ال ؤدر ؤ‪ ١‬ؤُجن ز‪ ٦‬ؤمسده٘‪ ٞ‬دىت‬
‫ؤطٗغ ؤ‪ٟ‬غَ‪ ٢‬ب‪ ١‬وجضخ ُُ‪ٓ ٢٠‬د‪ ٝ‬ز‪٧ ٦‬ظخ خ‪ٔٛ‬ـ‪ ٞ‬دل ػل٘‪ ٞ‬ه‪ ٦ُٜ‬هبظخ خحل٘‪ ٞ‬خ‪ٌُٜٛ‬ق‬
‫خ‪ٛ‬شضَض‪:‬‬
‫ؤدضعلد‪ :‬ؤ‪َ٘ ١‬ى‪ ١‬خدلـعهؼت جد‪٧‬ال زإ‪ٟ ١‬د خؿعهؼؤ ز‪ ٢ٟ ٦‬خ‪ٛ‬شغَوص‬
‫خإلؿال‪ُٟ‬ص‪ٗ .‬إ‪َ ١‬ـعهؼت زٔظغ خ‪ٛ‬ؽىذ‪ ،‬وال َو‪ ٜٞ‬ؤ‪ ١‬ظٔظًن خ‪ٛ‬ؽُدذ بذل‬
‫ؤ‪٣‬ظدٍ خ‪ٛ‬ـدٌٓن ‪ ٢ٟ‬ؿ‪ ٢٤‬خ‪٤ٛ‬يب ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫ؼد‪ُ٣‬ه‪٠‬د‪ :‬ؤ‪ ١‬ال َٔظض زدؿعهؼخج‪ ٦‬طخض خ‪ٛ‬وسدصش خ‪ٛ‬يت ٓد‪ ٝ‬هبد خ‪ٛ‬غج‪ ٚ‬خدلـ‪.ٜٞ‬‬
‫ٗ إ‪َ ١‬ـعهؼت ز‪ٜ‬ذُص عج‪ٟ ٚ‬ـ‪ ٜٞ‬دلد ُُهد ‪ ٢ٟ‬هُر سَ‪ ،ٍْٜٔ‬ال ‪٘ٛ‬ىهند ؿ‪٤‬ص ‪٢ٟ‬‬
‫ؿ‪ ٢٤‬خ‪٤ٛ‬يب ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪.‬‬

‫ُ‪ ٢٠‬دل َ٘‪ ٦ُُ ٢‬ؤدض ‪٧‬ظَ‪ ٢‬خأل‪ٟ‬غَ‪٢‬؛ وخؿعهؼؤ زغج‪ٟ ٚ‬ـ‪ ٜٞ‬دلد ٓد‪ ٝ‬ز‪٢ٟ ٦‬‬
‫خ‪ٛ‬ىخجسدض ؤو خ‪ٛ‬ـ‪٢٤‬؛ ُة‪َ ٦٣‬ظسخ ‪ٟ‬غظضخ ه‪ ٢‬خإلؿال‪ ٝ‬ب‪ٗ ١‬د‪ٟ ١‬ـ‪٠ٜ‬د ـ وخ‪ٛ‬وُدط‬
‫زدهلل ـ غلر ه‪ ًٜ‬خإل‪ٟ‬د‪ ٝ‬ؤ‪ ١‬غلغٌ ه‪ ٦ُٜ‬ؤد٘د‪ ٝ‬خ‪ٛ‬غصش خ‪ٛ‬يت ٓغع‪٧‬د خ‪ِٔٛ‬هدء يف‬
‫ٗعسه‪ُُ ،ٞ‬ـععدذ ؼالؼص ؤَد‪ٝ‬؛ ُة‪ ١‬ظدذ وبال ٓع‪ ٚ‬زد‪ٛ‬ـَُ‪ ،‬وال َظ‪ ًٜ‬ه‪ ،٦ُٜ‬وال‬
‫َضُ‪ ٢‬يف ‪ٟٔ‬دزغ خدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن‪ ،‬وال َغؼ‪ ٦‬ؤٓدعز‪ ٦‬خدلـ‪٠ٜ‬ى‪ ،١‬وَ‪ِ٤‬ـز هٔض ػوخج‪٢ٟ ٦‬‬
‫خدلـ‪٠ٜ‬ص دد‪ ٙ‬دُدظ‪ .. ٦‬بخل ‪ٟ‬د طٗغ يف زدذ " ؤد٘د‪ ٝ‬خدلغظض "‪.‬‬

‫وٓض ص‪ ٙ‬ه‪ ًٜ‬ط‪ :ٖٛ‬خ‪٘ٛ‬عدذ‪ ،‬وخ‪ٛ‬ـ‪٤‬ص‪ ،‬وخ‪ٛ‬ؤ‪.ٚ‬‬


‫وخظِٔط ؤٓىخ‪ ٙ‬خ‪ٛ‬و‪٠ٜ‬دء ه‪ ًٜ‬ط‪ ٖٛ‬ـ ُُ‪٠‬د ؤه‪ ٜٞ‬ـ وب‪ ُٖٛ‬ؿغُد ‪ ٢ٟ‬خألص‪ٛ‬ص يف‬
‫ط‪:ٖٛ‬‬

‫‪ٓ ‬د‪ ٙ‬خهلل ؿسذد‪ ٦٣‬وظودذل‪:‬‬

‫( ػلظع خدل‪٤‬دُٔى‪ ١‬ؤ‪ ١‬ظ‪٤‬ؼ‪ ٙ‬ه‪ُٜ‬ه‪ ٞ‬ؿىعش ظ‪٤‬سحه‪ ٞ‬دبد يف ٓ‪ٜ‬ىهب‪ ٚٓ ٞ‬خؿعهؼئوخ ب‪١‬‬
‫خهلل سلغؾ ‪ٟ‬د ربظعو‪ ١‬ـ و‪ٛ‬ح‪ ٢‬ؿإ‪ٛ‬عه‪ُٔٛ ٞ‬ى‪ ٢ٛ‬بظلد ٗ‪٤‬د طلىع و‪ٜ٣‬ور ٓ‪ ٚ‬ؤ زدهلل‬
‫وآَدظ‪ ٦‬وعؿى‪٤ٗ ٦ٛ‬ع‪ ٞ‬ظـعهؼئو‪ ١‬ـ ال ظوعظعوخ ٓض ِٗغًب زوض بؽلد‪ ٞ٘٣‬ب‪٣ ١‬وَ‬
‫ه‪ ٢‬ؿدجِص ‪٣ ٞ٘٤ٟ‬وظذ ؿدجِص زإهن‪ٗ ٞ‬د‪٣‬ىخ رلغ‪ٌٟ‬ن ) [خ‪ٛ‬عىزص‪75:‬ـ ‪. ] 77‬‬

‫ووج‪ ٦‬خالؿعضال‪ ٙ‬هبظ‪ ٥‬خَِص َعسٌن زظٗغ ؿسر ‪٣‬ؼوذلد؛ وؿسر ‪٣‬ؼوذلد ‪ٟ‬د عوخ‪٥‬‬
‫خز‪ ٢‬جغَغ خ‪ٛ‬ـربٌ يف "ظِـًن‪ "٥‬وخز‪ ٢‬ؤيب ددًب؛ زةؿ‪٤‬دص ال زإؽ ز‪ ٦‬ه‪ ٢‬هسض خهلل‬

‫‪11‬‬
‫خز‪ ٢‬ه‪٠‬غ ـ عػٍ خهلل ه‪٤‬ه‪٠‬د ـ ٓد‪ٓ :ٙ‬د‪ ٙ‬عج‪ ٚ‬يف ًؼوش ظسىٕ‪ ،‬يف رل‪ٜ‬ؾ‪ٟ :‬د‬
‫عؤَ‪٤‬د ‪ٟ‬ؽ‪ٓ ٚ‬غخج‪٤‬د ‪٧‬االء؛ ؤعًر زـى‪٣‬د‪ ،‬وال ؤٗظذ ؤ‪ٛ‬ـ‪٤‬د‪ ،‬وال ؤجنب ه‪٤‬ض خ‪ٜٔٛ‬دء‪.‬‬
‫ُٔد‪ ٙ‬عج‪ ٚ‬يف خجمل‪ٜ‬ؾ‪ٗ :‬ظزط‪ ،‬و‪٤ٟ ٖ٤٘ٛ‬دُْ‪ ،‬ألسرب‪ ١‬عؿى‪ ٙ‬خهلل ـ ط‪ًٜ‬‬
‫خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪ُ ،‬س‪ٜ‬ي ط‪ ٖٛ‬خ‪٤ٛ‬يب ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ و‪٣‬ؼ‪ٙ‬‬
‫خ‪ٔٛ‬غآ‪ٓ .١‬د‪ ٙ‬هسض خهلل ز‪ ٢‬ه‪٠‬غ‪ُ :‬إ‪٣‬د عؤَع‪ٟ ٦‬عو‪ٜٔ‬د حبٔر ‪٣‬دٓص عؿى‪ ٙ‬خهلل ـ‬
‫ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪ ،‬ظ‪٘٤‬س‪ ٦‬خحلجدعش‪ ،‬و‪٧‬ى َٔى‪َ :ٙ‬د عؿى‪ ٙ‬خهلل بظلد ٗ‪٤‬د‬
‫طلىع و‪ٜ٣‬ور‪ .‬وعؿى‪ ٙ‬خهلل ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ َٔى‪ ( :ٙ‬ؤ زدهلل‬
‫وآَدظ‪ ٦‬وعؿى‪٤ٗ ٦ٛ‬ع‪ ٞ‬ظـعهؼئو‪ ١‬ال ظوعظعوخ ٓض ِٗغًب زوض بؽلد‪ ) ٞ٘٣‬ؤ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫ُإُدص ؿسر خ‪٤ٛ‬ؼو‪ :ٙ‬ؤ‪ ١‬خهلل د٘‪ ٞ‬ه‪ٓ ٢ٟ ًٜ‬د‪٧ ٙ‬ظ‪ ٥‬خدلٔد‪ٛ‬ص يف عؿى‪ ٦ٛ‬ـ‬
‫ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ وؤطذدز‪ ٦‬خ‪ٔٛ‬غخء‪ :‬زإ‪ٟ ٦٣‬ـعهؼت زدهلل‪ ،‬وآَدظ‪،٦‬‬
‫وعؿى‪٦ٛ‬؛ بط خالؿعهؼخء دب‪ ٢‬ؤٓد‪ ٝ‬شغم خهلل‪ ،‬وه‪ ٚ٠‬زأَدظ‪ ،٦‬وخظسن عؿى‪٦ٛ‬؛ ‪٧‬ى يف‬
‫خحلُٔٔص خؿعهؼخء زدهلل‪ ،‬وآَدظ‪ ،٦‬وعؿى‪ٍ ٢٠ُ .٦ٛ‬ب د٘‪ ٞ‬خهلل ه‪ ًٜ‬طددر ‪٧‬ظ‪٥‬‬
‫خدلٔد‪ٛ‬ص خ‪ٛ‬ش‪ُ٤‬وص زد‪ِ٘ٛ‬غ‪.‬‬

‫وال َٔى‪ٓ ٙ‬دج‪ :ٚ‬ب‪٧ ١‬ظخ خحل٘‪ ٞ‬سدص دب‪ ٢‬خؿعهؼؤ زغؿى‪ ٙ‬خهلل ـ ط‪ ًٜ‬ه‪٦ُٜ‬‬
‫وؿ‪ ٜٞ‬ـ وؤطذدز‪ ٦‬خ‪ٔٛ‬غخء‪ ،‬بط خ‪ٛ‬وربش زو‪٠‬ى‪ ٝ‬خ‪ِٜٛ‬ق‪ ،‬ال خبظىص خ‪ٛ‬ـسر‪٠ٗ ،‬د‬
‫ٓغع ط‪ ٖٛ‬خ‪ٛ‬و‪٠ٜ‬دء ـ عضبه‪ ٞ‬خهلل ظودذل ـ ‪.‬‬
‫ٓد‪ ٙ‬خإل‪ٟ‬د‪ ٝ‬ؤزى ز٘غ خجلظدص ( ض‪٧481‬ـ ) ه‪٧ ًٜ‬ظ‪ ٥‬خَِص‪:‬‬

‫" ُُ‪ ٦‬خ‪ٛ‬ضال‪ٛ‬ص ه‪ ًٜ‬ؤ‪ ١‬خ‪ٛ‬الهر وخجلدص ؿىخء يف بكهدع ٗ‪٠ٜ‬ص خ‪ِ٘ٛ‬غ ه‪ًً ًٜ‬ن‬
‫وج‪ ٦‬خإلٗغخ‪ .٥‬أل‪٧ ١‬االء خدل‪٤‬دٌُٔن طٗغوخ ؤهن‪ٓ ٞ‬د‪ٛ‬ىخ ‪ٟ‬د ٓد‪ٛ‬ى‪ٛ ٥‬وسد‪ُ ،‬إسرب خهلل‬
‫ه‪ِٗ ٢‬غ‪ ٞ٧‬زد‪ٜٛ‬ور زظ‪ .ٖٛ‬وعوي خحلـ‪ ٢‬وٓعدصش ؤهن‪ٓ ٞ‬د‪ٛ‬ىخ يف ًؼوش ظسىٕ‪:‬‬
‫ؤَغجى ‪٧‬ظخ خ‪ٛ‬غج‪ ٚ‬ؤ‪َِ ١‬عخ ٓظىع خ‪ٛ‬شد‪ ٝ‬ودظىهند!! ‪ُ٧‬هدض ‪ُ٧‬هدض‪ُ .‬إؿ‪ٜ‬ن‬
‫خهلل ‪٣‬سُ‪ ٦‬ه‪ ًٜ‬ط‪ُ .ٖٛ‬إسرب ؤ‪٧ ١‬ظخ خ‪ٔٛ‬ى‪ِٗ ٙ‬غ ‪٤ٟ‬ه‪ ٞ‬ه‪ ًٜ‬ؤٌ وج‪ٓ ٦‬د‪ٛ‬ىخ ‪٢ٟ‬‬

‫‪12‬‬
‫جِض ؤو ‪٧‬ؼ‪ُ ،ٙ‬ض‪ ٙ‬ه‪ ًٜ‬خؿعىخء د٘‪ ٞ‬خجلدص وخذلدػ‪ ٙ‬يف بكهدع ٗ‪٠ٜ‬ص خ‪ِ٘ٛ‬غ‪.‬‬
‫وص‪ ٙ‬ـ ؤَؼد ـ ه‪ ًٜ‬ؤ‪ ١‬خالؿعهؼخء زأَدض خهلل‪ ،‬ؤو زشٍء ‪ ٢ٟ‬شغخجن صَ‪:٦٤‬‬
‫ِٗغ ‪ُ ٢ٟ‬ده‪ " ٦ٜ‬خ‪٧‬ـ ‪ " ٢ٟ‬ؤد٘د‪ ٝ‬خ‪ٔٛ‬غآ‪. )253/4 ( :" ١‬‬
‫وبظلد ؿٔع‪ ٦‬زع‪٠‬د‪ ،٦ٟ‬ودل ؤٓعظغ ه‪ ًٜ‬خ‪ٛ‬شد‪٧‬ض ُُ‪ ٦‬ـ و‪٧‬ى آسغ ُٔغش ـ دلد ُُ‪٦‬‬
‫‪ ٢ٟ‬خ‪ِٛ‬دجضش خجل‪ُٜٜ‬ص خدلعو‪ٜٔ‬ص دبـدج‪ ٚ‬خ‪ٛ‬عًِ٘ن‪ ،‬و‪ ٍ٧‬خؿعىخء خذلدػ‪ ٙ‬وخجلدص يف‬
‫ٓؼدَد خ‪ٛ‬عًِ٘ن‪ ،‬و‪٧‬ظخ ؤ‪ٟ‬غ ٌَِ‪ ٚ‬ه‪ٗ ٦٤‬ؽًن ‪ ٢ٟ‬خ‪٤ٛ‬دؽ‪ٟ ،‬ن ؤ‪ ١‬خأل‪ٟ‬ص ‪ٟ‬عِٔص ه‪.٦ُٜ‬‬

‫ٓد‪ ٙ‬خإل‪ٟ‬د‪ ٝ‬ؤزى ز٘غ ز‪ ٢‬خ‪ٛ‬وغيب ( ض ‪٧654‬ـ ) ه‪٧ ًٜ‬ظ‪ ٥‬خَِص‪:‬‬

‫ال ؼل‪ٜ‬ى ؤ‪َ٘ ١‬ى‪ٟ ١‬د ٓد‪ٛ‬ى‪ ٢ٟ ٥‬ط‪ ٖٛ‬جضخ ؤو ‪٧‬ؼال‪ ،‬و‪٧‬ى ُِٗ‪٠‬د ٗد‪ِٗ :١‬غ‪.‬‬
‫ُة‪ ١‬خذلؼ‪ ٙ‬زد‪ِ٘ٛ‬غ‪ِٗ :‬غ‪ ،‬ال سالٍ ُُ‪ ٦‬زٌن خأل‪ٟ‬ص ‪ ...‬بخل‪ .‬ؤ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬شُز خإلؿال‪ ٝ‬زل‪٠‬ض ز‪ ٢‬هسض خ‪ٛ‬ى‪٧‬دذ ( ض ‪٧2317‬ـ ) ـ عضب‪ ٦‬خهلل‬


‫ظودذل ـ يف ‪٣‬ىخٓغ خإلؿال‪:ٝ‬‬

‫خ‪ٛ‬ـدصؽ‪ ٢ٟ :‬خؿعهؼؤ زشٍء ‪ ٢ٟ‬صَ‪ ٢‬خ‪ٛ‬غؿى‪ ٙ‬ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ‬


‫‪ ،‬ؤو ؼىخز‪ ٦‬ؤو هٔدز‪ِٗ :٦‬غ‪ .‬وخ‪ٛ‬ض‪ٓ ُٚٛ‬ى‪ ٙ‬خهلل ظودذل‪ ٚٓ ( :‬ؤ زدهلل وآَدظ‪ ٦‬وعؿى‪٦ٛ‬‬
‫ٗ‪٤‬ع‪ ٞ‬ظـعهؼئو‪ ١‬ال ظوعظعوخ ٓض ِٗغًب زوض بؽلد‪ ) ٞ٘٣‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬يف آسغ خ‪ٛ‬غؿد‪ٛ‬ص خدلظٗىعش‪ " :‬وال ُغّ يف صبُن ‪٧‬ظ‪ ٥‬خ‪٤ٛ‬ىخٓغ زٌن‬
‫خذلدػ‪ ،ٙ‬وخجلدص‪ ،‬وخخلدجَ‪ ،‬بال خدل٘غ‪ .٥‬وٗ‪ٜ‬هد ‪ ٢ٟ‬ؤهل‪ٟ ٞ‬د َ٘ى‪ ١‬سـغخ‪،‬‬
‫وؤٗؽغ ‪ٟ‬د َ٘ى‪ ١‬وٓىهد‪٤ُُ ،‬سٌٍ ‪٠ٜٛ‬ـ‪ ٜٞ‬ؤ‪ ١‬ػلظع‪٧‬د‪ ،‬وؼلدٍ ه‪ِ٣ ًٜ‬ـ‪٣ ،٦‬وىط‬
‫زدهلل ‪ٟ ٢ٟ‬ىجسدض ًؼس‪ ،٦‬وؤ‪ ُٞٛ‬هٔدز‪ " ٦‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬
‫وٓد‪ ٙ‬ؤَؼد يف ٗعدذ " خ‪ٛ‬عىدُض "‪:‬‬

‫‪13‬‬
‫زدذ ‪٧ ٢ٟ‬ؼ‪ ٙ‬زشٍء ُُ‪ ٦‬طٗغ خهلل ؤو خ‪ٔٛ‬غآ‪ ١‬ؤو خ‪ٛ‬غؿى‪ .ٙ‬وٓــى‪ ٙ‬خهلل‬
‫ظودذل‪:‬‬
‫( و‪ٛ‬ح‪ ٢‬ؿإ‪ٛ‬عه‪ُٔٛ ٞ‬ى‪ ٢ٛ‬بظلد ٗ‪٤‬د طلىع و‪ٜ٣‬ور ) خَِص‪ .‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬خ‪ٛ‬شُز ؿ‪٠ُٜ‬د‪ ١‬ز‪ ٢‬هسض خهلل ( ض ‪٧2344‬ـ ) يف شغد‪٘ٛ ٦‬عدذ "‬
‫خ‪ٛ‬عىدُض" ‪ٟ‬سُ‪٤‬د ‪ٟ‬غخص خدلا‪ َٛ‬هبظخ خ‪ٛ‬سدذ‪:‬‬

‫ؤٌ‪ :‬ب‪َِ٘ ٦٣‬غ زظ‪ ،ٖٛ‬الؿعشِدُ‪ ٦‬جبد‪٣‬ر خ‪ٛ‬غزىزُص وخ‪ٛ‬غؿد‪ٛ‬ص‪ ،‬وط‪٤ٟ ٖٛ‬دٍ‬
‫‪ٜٛ‬عىدُض‪.‬‬
‫وذلظخ ؤصبن خ‪ٛ‬و‪٠ٜ‬دء ه‪ِٗ ًٜ‬غ ‪ُ ٢ٟ‬و‪ ٚ‬شُحد ‪ ٢ٟ‬ط‪ ٢٠ُ ،ٖٛ‬خؿعهؼؤ زدهلل‪ ،‬ؤو‬
‫ز٘عدز‪ ،٦‬ؤو زغؿى‪ ،٦ٛ‬ؤو زضَ‪ِٗ ،٦٤‬غ‪ ،‬و‪ٛ‬ى ‪٧‬دػال دل َٔظض دُٔٔص خالؿعهؼخء‬
‫بصبدهد‪ .‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬خ‪ٛ‬شُز هسض خ‪ٛ‬غضب‪ ٢‬ز‪ ٢‬دـ‪ ( ٢‬ض ‪٧ 2396‬ـ ) يف ٗعدز‪ٓ " ٦‬غش‬
‫هُى‪ ١‬خدلىدضَ‪:" ٢‬‬

‫و‪٧ ٢ٟ‬ظخ خ‪ٛ‬سدذ‪ :‬خالؿعهؼخء زد‪ٛ‬و‪ ،ٜٞ‬وؤ‪ ،٦ٜ٧‬وهض‪ ٝ‬خدعغخ‪ٟ‬ه‪ ،ٞ‬ؤو خ‪ٛ‬ىُٓوص‬
‫ُُه‪ ٞ‬ألج‪ .٦ٜ‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬خ‪ٛ‬شُز هسض خ‪ٛ‬غضب‪ ٢‬ز‪٣ ٢‬دطغ خ‪ٛ‬ـوضٌ ( ض ‪٧ 2487‬ـ ) يف ٗعدز‪" ٦‬‬
‫خ‪ٔٛ‬ى‪ ٙ‬خ‪ٛ‬ـضَض "‪:‬‬

‫و‪ ٢ٟ‬خدلو‪ٜ‬ى‪ ٝ‬ؤ‪ ١‬خالؿعهؼخء وخذلؼ‪ ٙ‬زشٍء ‪٧ ٢ٟ‬ظ‪ ٥‬ـ ؤٌ دلظٗىعش يف خَِص‬
‫ـ ؤشض ‪ ٢ٟ‬خ‪ِ٘ٛ‬غ خجملغص؛ أل‪٧ ١‬ظخ ِٗغ‪ ،‬وػَدصش خدعٔدع وخػصعخء‪ .‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫وٓد‪ ٙ‬خ‪ٛ‬شُز خ‪ٛ‬وال‪ٟ‬ص زل‪٠‬ض عشُض عػد (ض ‪٧ 2465‬ـ ) يف ظِـًن خَِص‪:‬‬

‫"‪٣ ...‬سإ‪ ٥‬ـ ؤٌ ‪٣‬سإ خهلل زل‪٠‬ضخ ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪٣‬سإ ‪ٟ‬اٗضخ‪،‬‬
‫زظٌُص خ‪ٔٛ‬ـ‪ٞ‬؛ ؤ‪ ٦٣‬ب‪ ١‬ؿإذل‪ ٞ‬ه‪ ٢‬ؤٓىخذل‪٧ ٞ‬ظ‪َ ،٥‬وعظعو‪ ١‬ه‪٤‬هد زإهن‪ ٞ‬دل َ٘ى‪٣‬ىخ‬
‫ُُهد جدصَ‪ ٢‬وال ‪٘٤ٟ‬غَ‪ ،٢‬ز‪٧ ٚ‬دػ‪ٌٛ‬ن الهسٌن‪٠ٗ ،‬د ‪٧‬ى شإ‪ ١‬خ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬ؼلىػى‪ ١‬يف‬
‫خألددصَػ خدلشع‪ِٜ‬ص؛ ‪ٜٛ‬عـ‪ ٍٜ‬وخ‪ٛ‬ع‪ٜ‬هٍ‪ ،‬وٗد‪٣‬ىخ َل‪٤‬ى‪ ١‬ؤ‪٧ ١‬ظخ هظع ‪ٟٔ‬سى‪،ٙ‬‬
‫جله‪ٜ‬ه‪ ٞ‬ؤ‪ ١‬خزبدط ؤ‪ٟ‬ىع خ‪ٛ‬ضَ‪ٛ ٢‬وسد وذلىخ‪ ،‬ال َ٘ى‪ ١‬بال شل‪ ٢‬خزبظ‪٧ ٥‬ؼوخ‪ ،‬و‪٧‬ى‪:‬‬
‫ِٗغ زلغ‪.‬‬

‫وٌَِ‪ ٚ‬ه‪٧ ٢‬ظخ ٗؽًن ‪ ٢ٟ‬خ‪٤ٛ‬دؽ‪ ،‬ؼلىػى‪ ١‬يف خ‪ٔٛ‬غآ‪ ،١‬وخ‪ٛ‬ىهض وخ‪ٛ‬ىهُض‪،‬‬
‫ٗ‪٠‬د َِو‪ٜ‬ى‪ ١‬بط ؼلىػى‪ ١‬يف ؤزدؿُ‪ٜ‬ه‪ ،ٞ‬وؤ‪ٟ‬ىع ص‪ُ٣‬د‪ ،ٞ٧‬ويف خ‪ٛ‬غجد‪ ٙ‬خ‪ٛ‬ظَ‪٢‬‬
‫َعِ٘هى‪ ١‬زد‪ٛ‬ع‪٤‬دصع ه‪ُٜ‬ه‪ ،ٞ‬وخالؿعهؼخء هب‪ ... ٞ‬ـ بذل ؤ‪ٓ ١‬د‪ ٙ‬ـ وخَِص ‪٣‬ض‬
‫طغَخ يف ؤ‪ ١‬خخلىع يف ٗعدذ خهلل‪ ،‬ويف عؿى‪ ٙ‬خهلل ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ٜٞ‬‬
‫ـ ‪ ،‬ويف طِدض خهلل ظودذل‪ ،‬ووهض‪ ،٥‬ووهُض‪ ،٥‬وجو‪ٜ‬هد ‪ٟ‬ىػود ‪ٜٛ‬ور وخذلُؼِو‪،‬‬
‫ٗ‪ ٚ‬ط‪ ٢ٟ ٖٛ‬خ‪ِ٘ٛ‬غ خحلٍُٔٔ خ‪ٛ‬ظٌ ؼلغؾ ز‪ ٦‬خدلـ‪ ٢ٟ ٜٞ‬خدل‪ٜ‬ص‪ ،‬وذبغٌ ه‪ ٦ُٜ‬ز‪٦‬‬
‫ؤد٘د‪ ٝ‬خ‪ٛ‬غصش‪ ،‬بال ؤ‪َ ١‬عىذ‪ ،‬وغلضص بؿال‪ ." ٦ٟ‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬ظودذل يف وطَ خدل‪٤‬دٌُٔن ‪:‬‬

‫( خ‪ٛ‬ظَ‪٠َٜ ٢‬ؼو‪ ١‬خدلـىهٌن ‪ ٢ٟ‬خدلا‪ٌ٤ٟ‬ن يف خ‪ٛ‬ظضٓدض وخ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬ال غلضو‪ ١‬بال‬


‫جهض‪ُُ ٞ٧‬ـشغو‪٤ٟ ١‬ه‪ ٞ‬ؿشغ خهلل ‪٤ٟ‬ه‪ ٞ‬وذل‪ ٞ‬هظخذ ؤ‪ ُٞٛ‬ـ خؿعٌِغ ذل‪ ٞ‬ؤو ال‬
‫ظـعٌِغ ذل‪ ٞ‬ب‪ ١‬ظـعٌِغ ذل‪ ٞ‬ؿسوٌن ‪ٟ‬غش ُ‪ٌَِ ٢ٜ‬غ خهلل ذل‪ ٞ‬ط‪ ٖٛ‬زإهن‪ِٗ ٞ‬غوخ زدهلل‬
‫وعؿى‪ ٦ٛ‬وخهلل ال َهضٌ خ‪ٔٛ‬ى‪ ٝ‬خ‪ِٛ‬دؿٌٔن ) [خ‪ٛ‬عىزص‪. ]91،8::‬‬

‫ٓد‪ ٙ‬خحلدُق خز‪ٗ ٢‬ؽًن (ض ‪٧885‬ـ ) يف ظِـًن ‪٧‬ظ‪ ٥‬خَِص‪:‬‬

‫‪15‬‬
‫و‪٧‬ظخ ؤَؼد ‪ ٢ٟ‬طِدض خدل‪٤‬دٌُٔن‪ ،‬ال َـ‪ ٜٞ‬ؤدض ‪ ٢ٟ‬هُسه‪ ٞ‬ودلؼ‪ ٞ٧‬يف صبُن‬
‫خألدىخ‪ ،ٙ‬دىت وال خدلعظضٓى‪َ ١‬ـ‪٠ٜ‬ى‪٤ٟ ١‬ه‪ٞ‬؛ ب‪ ١‬جدء ؤدض ‪٤ٟ‬ه‪ ٞ‬دبد‪ ٙ‬جؼَ‪،ٚ‬‬
‫ٓد‪ٛ‬ىخ‪٧ :‬ظخ ‪ٟ‬غخء‪ ،‬وب‪ ١‬ددء زشٍء َـًن‪ٓ ،‬د‪ٛ‬ىخ‪ :‬ب‪ ١‬خهلل ًين ه‪ ٢‬طضٓص ‪٧‬ظخ‪.‬‬
‫ٗ‪٠‬د عوي خ‪ٛ‬سشدعٌ ‪ ...‬ه‪ ٢‬ؤيب ‪ٟ‬ـوىص ـ عػٍ خ‪ ٦ٛ‬ه‪ ٦٤‬ـ ٓد‪ " :ٙ‬دلد ‪٣‬ؼ‪ٛ‬ط‬
‫آَص خ‪ٛ‬ظضٓص؛ ٗ‪٤‬د ضلد‪ ٟٚ‬ه‪ ًٜ‬كهىع‪٣‬د‪ُ ،‬ذدػ عج‪ُ ٚ‬عظضّ زشٍء ٗؽًن‪ُٔ ،‬د‪ٛ‬ىخ‪:‬‬
‫‪ٟ‬غخجٍ‪ .‬وجدء عج‪ُ ٚ‬عظضّ زظدم‪ُٔ ،‬د‪ٛ‬ىخ‪ :‬ب‪ ١‬خهلل ‪ٌٛ‬ين ه‪ ٢‬طضٓص ‪٧‬ظخ " وعوخ‪٥‬‬
‫‪ٟ‬ـ‪ ٜٞ‬يف طذُذُ‪ .٦‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬ظودذل‪:‬‬

‫( وٓض ‪٣‬ؼ‪ ٙ‬ه‪ ُٜٞ٘‬يف خ‪٘ٛ‬عدذ ؤ‪ ١‬بطخ مسوع‪ ٞ‬آَدض خهلل َِ٘غ هبد وَـعهؼؤ هبد ُال‬
‫ظٔوضوخ ‪ٟ‬وه‪ ٞ‬دىت ؼلىػىخ يف دضَػ ًًن‪ ٥‬ب‪ ٞ٘٣‬بطًخ ‪ٟ‬ؽ‪ٜ‬ه‪ ٞ‬ب‪ ١‬خهلل جد‪ٟ‬ن خدل‪٤‬دٌُٔن‬
‫وخ‪٘ٛ‬دُغَ‪ ٢‬يف جه‪ ٞ٤‬صبُود ) [ خ‪٤ٛ‬ـدء‪. ]152:‬‬

‫ٓد‪ ٙ‬خإل‪ٟ‬د‪ ٝ‬خ‪ٛ‬شىٗدين ( ض‪٧233‬ـ ) يف ظِـًن ‪٧‬ظ‪ ٥‬خَِص‪:‬‬

‫ؤٌ ؤ‪٣‬ؼ‪ ٙ‬ه‪ ُٜٞ٘‬يف خ‪٘ٛ‬عدذ ؤ‪ ٞ٘٣‬ه‪٤‬ض ‪٧‬ظخ خ‪ٛ‬ـ‪٠‬دم ‪ِٜ٘ٛ‬غ وخالؿعهؼخء زأَدض خهلل‬
‫ال ظٔوضوخ ‪ٟ‬وه‪ٟ ،ٞ‬د صخ‪ٟ‬ىخ ٗظ‪ ،ٖٛ‬دىت ؼلىػىخ يف دضَػ ًًن دضَػ خ‪ِ٘ٛ‬غ‬
‫وخالؿعهؼخء هبد ‪.‬‬

‫وخ‪ٛ‬ظٌ ؤ‪٣‬ؼ‪ ٦ٛ‬خهلل ه‪ُٜ‬ه‪ ٞ‬يف خ‪٘ٛ‬عدذ ‪٧‬ى ٓى‪ ٦ٛ‬ظودذل‪:‬‬

‫( وبطخ عؤَط خ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬ؼلىػى‪ ١‬يف آَدظ‪٤‬د ُإهغع ه‪٤‬ه‪ ٞ‬دىت ؼلىػىخ يف دضَػ‬
‫ًًن‪ [ ) ٥‬خأل‪٣‬ود‪. ]79 :ٝ‬‬

‫‪16‬‬
‫وٓض ٗد‪ ١‬صبدهص ‪ ٢ٟ‬خ‪ٛ‬ضخس‪ٌٜ‬ن يف خإلؿال‪َٔ ٝ‬وضو‪ٟ ١‬ن خدلشغٌٗن وخ‪ُٛ‬هىص دد‪ٙ‬‬
‫ؿشغَعه‪ ٞ‬زد‪ٔٛ‬غآ‪ ،١‬وخؿعهؼخجه‪ ٞ‬ز‪٦‬؛ ُ‪٤‬هىخ ه‪ ٢‬ط‪.ٖٛ‬‬

‫ويف ‪٧‬ظ‪ ٥‬خَِص ـ زدهعسدع ‪ِٛ‬لهد خ‪ٛ‬ظٌ ‪٧‬ى خدلوعرب صو‪ ١‬سظىص خ‪ٛ‬ـسر ـ‬
‫ص‪ ُٚٛ‬ه‪ ًٜ‬خجع‪٤‬دذ ٗ‪ٟ ٚ‬ىَٓ ؼلىع ُُ‪ ٦‬ؤ‪ ٦ٜ٧‬دبد َُِض خ‪ٛ‬ع‪ٔ٤‬ض وخالؿعهؼخء ‪ ٛ‬ألص‪ٛ‬ص‬
‫خ‪ٛ‬شغهُص ‪ ...‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬خ‪ٛ‬شُز زل‪٠‬ض عشُض عػد ( ض ‪٧ 2465‬ـ ) يف ظِـًن‪٧ ٥‬ظ‪ ٥‬خَِص‪( :‬‬
‫ب‪ ٞ٘٣‬بطخ ‪ٟ‬ؽ‪ٜ‬ه‪:) ٞ‬‬

‫‪٧‬ظخ ظو‪٤ٜٛ ُٜٚ‬هٍ‪ :‬ؤٌ ب‪ ٞ٘٣‬ب‪ٓ ١‬وضًب ‪ٟ‬وه‪ ٞ‬ظ٘ى‪٣‬ى‪ٟ ١‬ؽ‪ٜ‬ه‪ ٞ‬وشغٗدء ذل‪ ٞ‬يف‬
‫خ‪ِ٘ٛ‬غ‪ ،‬أل‪ ٞ٘٣‬ؤٓغعسبى‪ ٞ٧‬ه‪ ،٦ُٜ‬وعػُع‪٠‬ى‪ ٥‬ذل‪ ،ٞ‬وال غلع‪٠‬ن خإلؽلد‪ ١‬زد‪ٛ‬شٍء‪ ،‬وبٓغخع‬
‫خ‪ِ٘ٛ‬غ وخالؿعهؼخء ز‪ ،٦‬وَاسظ ‪ ٢ٟ‬خَِص ؤ‪ ١‬بٓغخع خ‪ِ٘ٛ‬غ زدالسعُدع ِٗغ ‪ ...‬بذل ؤ‪١‬‬
‫ٓد‪:ٙ‬‬

‫ُ‪ُٜ‬وعرب هبظخ ؤ‪٧ ٚ٧‬ظخ خ‪ٛ‬ؼ‪ٟ‬د‪ ،١‬وَعإ‪ٜٟ‬ىخ َُٗ ؽل٘‪ ٢‬خجل‪٠‬ن زٌن خ‪ِ٘ٛ‬غ وخإلؽلد‪،١‬‬
‫ؤو زٌن خ‪ٛ‬ـدهص وخ‪ٛ‬وظُد‪ُ ،١‬ة‪ٗ ١‬ؽًنخ ‪ ٢ٟ‬خدل‪ٜ‬ذضَ‪ ٢‬يف خ‪ٛ‬سالص خدلعِغصلص ؼلىػى‪ ١‬يف‬
‫آَدض خهلل‪ ،‬وَـعهؼئو‪ ١‬زد‪ٛ‬ضَ‪ ،٢‬ؤَغ‪ ٞ٧‬ه‪ ًٜ‬ط‪ ٖٛ‬وَـ٘ط ذل‪ ٢ٟ ٞ‬دل َظ‪ ٚ‬بذل‬
‫صعجص ِٗغ‪ٛ ،ٞ٧‬ؼوَ خإلؽلد‪ ١‬وخ‪ٛ‬وُدط زدهلل‪ .‬خ‪٧‬ـ ٗال‪. ٦ٟ‬‬

‫* ٍُِ خَِعٌن خ‪ٛ‬ـدزٔعٌن ص‪ ُٚٛ‬ه‪ ًٜ‬ؤ‪ :١‬خالؿعهؼخء زددلا‪ٌ٤ٟ‬ن طِص ‪ ٢ٟ‬طِدض‬


‫خدل‪٤‬دٌُٔن‪ .‬وٓض ظٔض‪ ٝ‬يف ؤو‪ ٙ‬خ‪٘ٛ‬ال‪ ٝ‬ؤهند طِص خ‪ِ٘ٛ‬دع صبُود يف ٗ‪ ٚ‬ػ‪ٟ‬د‪ ١‬و‪ٟ٘‬د‪.١‬‬
‫وٓض عوي خإل‪ٟ‬د‪ ٝ‬ؤضبض يف " ‪ٟ‬ـ‪٤‬ض‪ " ٥‬ه‪ ٢‬خز‪ ٢‬ه‪٠‬غ ـ عػٍ خهلل ه‪٤‬ه‪٠‬د ـ ٓد‪:ٙ‬‬
‫ٓد‪ :ٙ‬عؿى‪ ٙ‬خهلل ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪ " :‬و‪ ٢ٟ‬ظشس‪ ٦‬زٔى‪ُ ٝ‬هى ‪٤ٟ‬ه‪." ٞ‬‬

‫‪17‬‬
‫ٓد‪ ٙ‬شُز خإلؿال‪ ٝ‬ؤزى خ‪ٛ‬وسدؽ خز‪ ٢‬ظُ‪ُ٠‬ص (ض ‪٧839‬ـ ) ـ عضب‪ ٦‬خهلل ظودذل ـ‪:‬‬

‫و‪٧‬ظخ خحلضَػ ؤٓ‪ ٚ‬ؤدىخ‪ ٦ٛ‬ؤ‪َٔ ١‬عؼٍ ربغمي خ‪ٛ‬عشس‪ ٦‬هب‪ ،ٞ‬وب‪ٗ ١‬د‪ ١‬كد‪٧‬غ‪٥‬‬
‫َٔعؼٍ ِٗغ خدلعشس‪ ٦‬هب‪٠ٗ ،ٞ‬د يف ٓى‪( :٦ٛ‬و‪َ ٢ٟ‬عىذل‪ُ ٞ٘٤ٟ ٞ‬ة‪٤ٟ ٦٣‬ه‪ ) ٞ‬و‪٧‬ى ‪٣‬لًن‬
‫‪ٟ‬د ؿ‪٤‬ظٗغ‪ ٥‬ه‪ ٢‬هسض خهلل ز‪ ٢‬ه‪٠‬غو ؤ‪ٓ ٦٣‬د‪ ٢ٟ " :ٙ‬زىن زإعع خدلشغٌٗن‪ ،‬وط‪٤‬ن‬
‫‪ً٣‬نوػ‪ ،ٞ٧‬و‪ٟ‬هغجدهن‪ ،ٞ‬وظشس‪ ٦‬هب‪ ٞ‬دىت ؽلىض‪ :‬دشغ ‪ٟ‬وه‪َ ٞ‬ى‪ ٝ‬خ‪ُٔٛ‬د‪ٟ‬ص "‪.‬‬

‫ُٔض ػل‪٧ ٚ٠‬ظخ ه‪ ًٜ‬خ‪ٛ‬عشس‪ ٦‬خدلـ‪ْٜ‬؛ ُة‪َ ٦٣‬ىجر خ‪ِ٘ٛ‬غ‪ ،‬ؤَعؼٍ ربغمي ؤزودع‬
‫ط‪ .ٖٛ‬وٓض ػل‪ ٚ٠‬ه‪ ًٜ‬ؤهن‪٤ٟ ٞ‬ه‪ ٞ‬يف خ‪ٔٛ‬ضع خدلشعغٕ خ‪ٛ‬ظٌ شدهبه‪ُ ،٦ُُ ٞ‬ة‪ٗ ١‬د‪١‬‬
‫ِٗغخ‪ ،‬ؤو ‪ٟ‬وظُص‪ ،‬ؤو شودعخ؛ ٗد‪ ١‬د٘‪ٗ ٦٠‬ظ‪ .ٖٛ‬خ‪٧‬ـ ‪ " ٢ٟ‬خٓعؼدء خ‪ٛ‬ظغخؽ‬
‫خدلـعُٔ‪. )348/2( :"ٞ‬‬

‫وخ‪ٔٛ‬ضع خدلشعغٕ يف ‪ٟ‬ىػىه‪٤‬د ‪٧‬ظخ ‪٧‬ى خالؿعهؼخء؛ ود٘‪ ٦٠‬خ‪ِ٘ٛ‬غ ـ وال عَر‬
‫ـ‪.‬‬

‫ُ‪ ٢٠‬شدهبه‪ُٔ ٦ُُ ٞ‬ض س‪ٜ‬ن عزٔص خإلؿال‪ ٢ٟ ٝ‬ه‪ ،٦ٔ٤‬وال دى‪ ٙ‬وال ٓىش بال زدهلل‪.‬‬

‫وخهعرب ؤَهد خألر خ‪٘ٛ‬غمي زٔى‪ ٦ٛ‬ؿسذد‪ ٦٣‬يف خَِص خ‪ٛ‬ـدزٔص‪ ( :‬ب‪ ٞ٘٣‬بطخ ‪ٟ‬ؽ‪ٜ‬ه‪ُ )ٞ‬ةطخ‬
‫ٗد‪ ١‬رلغص خ‪ٛ‬ـ٘ىض وخجل‪ٜ‬ىؽ ‪ٟ‬ن خدلـعهؼت زأَدض خهلل‪ِٗ :‬غخ؛ ُ‪٠‬د خ‪ٛ‬ل‪٢‬‬
‫زد‪ٛ‬ع‪ِٜ‬ق؟؟‬

‫* ‪٧‬ظخ وٓض َ٘ى‪ ١‬خ‪ٛ‬و‪ ٜٞ‬خدلـعهؼؤ ز‪ ٦‬و‪ُٛ‬د ‪ ٢ٟ‬ؤو‪ُٛ‬دء خهلل‪ ،‬ه‪٤‬ض ط‪ ٖٛ‬ػل‪ٚ‬‬
‫زددلـعهؼت هظخذ ُىّ هظخذ؛ ؤال و‪٧‬ى‪ :‬زلدعزص خهلل ‪ ،٦ٛ‬خ‪٣‬عٔد‪ٟ‬د ‪ٛ‬ى‪٠ٗ . ٦ُٛ‬د‬

‫‪18‬‬
‫ؼسط يف خ‪ٛ‬ظذُخ ه‪ ٢‬ؤيب ‪٧‬غَغش ‪ٟ‬غُىهد؛ ٓد‪ ٙ‬خهلل ؿسذد‪ ٢ٟ" :٦٣‬هدصي رل و‪ُٛ‬د‬
‫ُٔض آط‪٣‬ع‪ ٦‬زدحلغذ" ‪.‬‬

‫* ويف طذُخ ‪ٟ‬ـ‪ ٜٞ‬ه‪ ٢‬ؤيب ‪٧‬سًنش هدجظ ز‪ ٢‬ه‪٠‬غو خدلؼين‪ ،‬ؤ‪ ١‬ؤزد ؿُِد‪)6( ١‬‬
‫ؤظً ه‪ ًٜ‬ؿ‪٠ٜ‬د‪ ١‬وطهُر وزال‪ ٙ‬يف ‪ِ٣‬غ‪ُٔ ،‬د‪ٛ‬ىخ‪ٟ :‬د ؤسظض ؿُىٍ خهلل ‪ ٢ٟ‬هضو‬
‫خهلل ‪ٟ‬إسظ‪٧‬د‪ُٔ ،‬د‪ ٙ‬ؤزى ز٘غ ـ عػٍ خهلل ه‪ ٦٤‬ـ ‪ :‬ؤظٔى‪ٛ‬ى‪٧ ١‬ظخ ‪ٛ‬شُز ٓغَش‬
‫وؿُض‪ٞ٧‬؟ ُإظً خ‪٤ٛ‬يب ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪ُ ،‬إسرب‪ُٔ ،٥‬د‪َ " :ٙ‬د ؤزد ز٘غ‬
‫‪ٛ‬و‪ ٖٜ‬ؤًؼسعه‪ٞ‬؟ و‪ٛ‬ح‪ ٢‬ؤًؼسعه‪ٔٛ ٞ‬ض ؤًؼسط عزٖ" ُإظد‪ُٔ ٞ٧‬د‪َ :ٙ‬د بسىظد‪٥‬‬
‫آًؼسع٘‪ٞ‬؟ ٓد‪ٛ‬ىخ‪ :‬ال‪ٌَِ ،‬غ خهلل ‪َ ٖٛ‬د ؤسٍ‪ .‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫ٗ‪٠‬د ؤ‪ ١‬يف خالؿعهؼخء زددلـ‪ ٜٞ‬بَظخء ‪ ٦ٛ‬زًٌن دْ‪ ،‬وٓض ٓد‪ ٙ‬خهلل ظودذل‪ ( :‬وخ‪ٛ‬ظَ‪٢‬‬
‫َاطو‪ ١‬خدلا‪ٌ٤ٟ‬ن وخدلا‪٤ٟ‬دض زًٌن ‪ٟ‬د خٗعـسىخ ُٔض خدع‪ٜ٠‬ىخ هبعد‪٣‬د وبشبد ‪ٟ‬سُ‪٤‬د)‬
‫[خألدؼخذ‪. ]69:‬‬

‫* ٍب ب‪ ١‬خ‪ٛ‬ؤ‪َ ٚ‬إىب ؤ‪َ ١‬ـعهؼت ‪ٟ‬ـ‪ ٜٞ‬دبـ‪ ٜٞ‬آسغ؛ ألج‪ ٚ‬بؽلد‪ ،٦٣‬وه‪٦ٜ٠‬‬
‫زد‪ٛ‬ـدهدض؛ بط ال زض ؤ‪َ٘ ١‬ى‪ ١‬خدلـ‪ ٜٞ‬خألو‪ٟ ٙ‬عه‪٠‬د يف طذص بؿال‪ ،٦ٟ‬أل‪ ٦٣‬ال‬
‫َـىى ـ شغهد وال هٔال ـ ؤ‪َ ١‬هؼؤ زغد‪ ٚ‬غلع‪٠‬ن ‪ٟ‬و‪ ٦‬ه‪ ًٜ‬وجىذ خال‪ُٔ٣‬دص هلل‬
‫وعؿى‪ ،٦ٛ‬ال‪ُٔ٣‬دص‪ ٥‬هلل وعؿى‪. ٦ٛ‬‬

‫* ؤَهد خإلسىش خ‪ِٛ‬ؼالء‪:‬‬

‫‪ٔٛ‬ض ؤُىت خ‪ٛ‬و‪٠ٜ‬دء زدحل٘‪ ٞ‬خ‪ٛ‬ـدزْ ه‪ ٢ٟ ًٜ‬خؿعهؼؤ دبـ‪ٜٞ‬؛ إلؿال‪٤ُ ،٦ٟ‬ظٗغ‬


‫زوغ ُعدوَه‪ ٞ‬يف ط‪ُٛ ،ٖٛ‬ـ‪٠‬ح‪ ٢‬خ‪ٛ‬ـد‪ٟ‬ن ه‪ ًٜ‬طذص ظ‪٤‬ؼَ‪ ٚ‬خألص‪ٛ‬ص خدلعٔض‪ٟ‬ص ه‪ًٜ‬‬
‫ط‪ ٖٛ‬خحل٘‪. ٞ‬‬

‫‪19‬‬
‫ٓد‪ ٙ‬خ‪ٛ‬وال‪ٟ‬ص خز‪ ٢‬دجغ خذلُع‪( ٍ٠‬ض‪٧:85‬ـ) يف ٗعدز‪ " ٦‬خإلهال‪ ٝ‬زٔىخؿن‬
‫خإلؿال‪: "ٝ‬‬
‫و‪٤ٟ‬هد ـ ؤٌ خدلِ٘غخض ـ ‪ٛ‬ى دؼغ صبدهص وج‪ٜ‬ؾ ؤدض‪ ٞ٧‬ه‪ٟ٘ ًٜ‬د‪ ١‬عُُن‪،‬‬
‫ظشسُهد زددلظٗغَ‪ُ ،٢‬ـإ‪ٛ‬ىخ خدلـدج‪ ،ٚ‬و‪َ ٞ٧‬ؼذ٘ى‪ٍ ،١‬ب َؼغزى‪ ٦٣‬زدجملغخٍ ‪.‬‬

‫ؤو ظشس‪ ٦‬زددلو‪ٌ٠ٜ‬ن‪ُ ،‬إسظ سشسص‪ ،‬وج‪ٜ‬ؾ خ‪ٔٛ‬ى‪ ٝ‬دى‪ٗ ٦ٛ‬د‪ٛ‬ظسُد‪ُ ،١‬ؼذ٘ىخ‪،‬‬
‫وخؿعهؼئوخ ‪.‬‬

‫ؤو ٓد‪ٓ :ٙ‬ـوص ‪ ٢ٟ‬ؼغَض سًن ‪ ٢ٟ‬خ‪ٛ‬و‪ِٗ :ٜٞ‬غ‪.‬‬

‫ػخص يف " خ‪ٛ‬غوػص "‪ :‬خ‪ٛ‬ظىخذ ؤ‪ ٦٣‬ال َِ٘غ يف ‪ٟ‬ـإ‪ٛ‬يت خ‪ٛ‬عشسُ‪ .٦‬خ‪٣‬عهً ‪.‬‬
‫وال ٌَعغ زظ‪ ،ٖٛ‬وب‪ُ ١‬و‪ ٦ٜ‬ؤٗؽغ خ‪٤ٛ‬دؽ‪ ،‬دىت ‪٣ ٦ٛ ٢ٟ‬ـسص بذل خ‪ٛ‬و‪ٜٞ‬؛ ُة‪َ ٦٣‬ظًن‬
‫‪ٟ‬غظضخ ه‪ٓ ًٜ‬ى‪ ٙ‬صبدهص‪ ،‬وًِٗ هبظخ سـدعخ وظِغَـد‪.‬‬
‫وكد‪٧‬غ ٗال‪ ٝ‬خ‪٤ٛ‬ىوٌ ـ َوين خدلعٔض‪ " ٢ٟ ٦ٜٔ٣ ٝ‬خ‪ٛ‬غوػص " ـ خ‪ٛ‬عٔغَغ ه‪ًٜ‬‬
‫خدلـإ‪ٛ‬ص خ‪ٛ‬ؽد‪ٛ‬ؽص ـ َوين ٓى‪ٓ ٢ٟ ٙ‬د‪ٓ :ٙ‬ـوص ‪ ٢ٟ‬ؼغَض ‪ ..‬بخل ـ وال َسوض ؤ‪َُٔ ١‬ض دبد‬
‫بطخ ٓظض خالؿعهؼخء زد‪ٛ‬و‪ ٜٞ‬زـدجغ ؤ‪٣‬ىخه‪ ،٦‬ؤو ؤعخص ؤهند سًن ‪ ٚٗ ٢ٟ‬ه‪ٛ ،ٜٞ‬ش‪٠‬ى‪٦ٛ‬‬
‫خ‪ٛ‬و‪ ٜٞ‬زدهلل‪ ،‬وطِدظ‪ ،٦‬وؤد٘د‪. ٦ٟ‬‬

‫ؤ‪ٟ‬د ‪ٛ‬ى ؤعخص خ‪ٛ‬و‪ٜ‬ى‪ ٝ‬خ‪ٛ‬يت ال ظعو‪ ْٜ‬زدهلل‪ ،‬وطِدظ‪ ٦‬وزإد٘د‪ُ ،٦ٟ‬ال َ‪٤‬سٌٍ ؤ‪َ٘ ١‬ى‪١‬‬
‫ط‪ِٗ ٖٛ‬غخ‪ ،‬أل‪ ٦٣‬ال َ‪ٜ‬ؼ‪ ٝ‬ه‪ ٦ُٜ‬خالؿعهؼخء زد‪ٛ‬ضَ‪ ،٢‬وال ظ‪ُٔ٤‬ظ‪ .٦‬خبالٍ ‪ٟ‬د بطخ ؤؿ‪.ْٜ‬‬
‫ؤو ؤعخص خ‪ٛ‬و‪ ٜٞ‬خدلعو‪ ْٜ‬زدهلل‪ ،‬وزظِدظ‪ ٦‬ؤو زإد٘د‪ ،٦ٟ‬أل‪ ١‬ط‪٣ ٖٛ‬ض يف خالؿعهؼخء‬
‫زد‪ٛ‬و‪ ٜٞ‬وخ‪ٛ‬ضَ‪٢‬؛ ُ٘د‪ِٗ :١‬غخ‪ .‬خ‪٧‬ـ ٗال‪ ٝ‬خ‪ٛ‬وال‪ٟ‬ص خذلُع‪. )7(ٍ٠‬‬

‫ٓد‪ ٙ‬زوغ خألج‪٠‬ص خحل‪ُِ٤‬ص يف ٗعدذ ؤ‪٠ُُ ٦ِٛ‬د َ٘ى‪ ١‬ز‪ ٦‬خدلـ‪ٟ ٜٞ‬غظضخ‪ ،‬يف خ‪ِٛ‬ظ‪ٚ‬‬
‫خألو‪ ٙ‬و‪٧‬ى ‪ٟ‬د خظِْ خ‪ٛ‬و‪٠ٜ‬دء ه‪ ٢ٟ ٦ُٜ‬خدلِ٘غخض‪:‬‬

‫‪21‬‬
‫" ؤو ٓد‪ ٙ‬خ‪ٛ‬و‪ ٜٞ‬خ‪ٛ‬ظٌ َعو‪٠ٜ‬ى‪ ٦٣‬ؤؿدؿًن ود٘دَدض ؤو ‪٧‬ظَد‪ ١‬ؤو ‪٧‬سدء ؤو ظؼوَغ‪،‬‬
‫ؤو ٓد‪ :ٙ‬بَش رل‪ٜ‬ؾ خ‪ٛ‬ىهق؟ ؤو خ‪ٛ‬و‪ ٜٞ‬ال َؽغص ‪ .‬ؤو وهق ه‪ ًٜ‬ؿسُ‪ ٚ‬خالؿعهؼخء‪ ،‬ؤو‬
‫ػذٖ ه‪ ًٜ‬وهق خ‪ٛ‬و‪ ،ٜٞ‬ؤو ٓد‪ٛ ٙ‬غج‪ ٚ‬طدحل‪ ٢ٗ :‬ؿدٗ‪٤‬د دىت ال ‪ٔ٣‬ن بال وعخء‬
‫خجل‪٤‬ص‪ ،‬ؤو ٓد‪ :ٙ‬بَش ‪٧‬ظخ خ‪ٔٛ‬سُخ خ‪ٛ‬ظٌ سِِط شدعزٖ‪ ،‬ؤو ٓد‪ :ٙ‬زحـ‪٠‬د ؤسغجط‬
‫خ‪ٛ‬ـ‪٤‬ص ‪ "...‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫ٓد‪ ٙ‬خ‪ٛ‬وال‪ٟ‬ص خز‪ ٢‬دجغ خذلُع‪ ٍ٠‬ـ ظو‪ُٜٔ‬د ه‪ٗ ًٜ‬ال‪ ٝ‬خحل‪ ٍِ٤‬خ‪ٛ‬ـدزْ زوض ؤ‪٦ٜٔ٣ ١‬‬
‫يف ٗعدز‪ " ٦‬خإلهال‪ ٝ‬زٔىخؿن خإلؿال‪: "ٝ‬‬

‫" و‪ٟ‬د طٗغ‪ ٥‬يف‪ :‬بَش رل‪ٜ‬ؾ خ‪ٛ‬ىهق بخل‪ .‬بظلد َعج‪ ٦‬ب‪ ١‬ؤعخص خالؿعهؼخء‪ ،‬وٗظخ ب‪١‬‬
‫ؤؿ‪ ْٜ‬ه‪ ًٜ‬خدع‪٠‬د‪ٓ ٙ‬ىٌ ُُ‪ ٦‬ـ ؤٌ يف خالؿعهؼخء ـ ‪ٛ‬لهىع ‪٧‬ظخ خ‪ِٜٛ‬ق يف‬
‫خالؿعشِدٍ دبج‪ٜ‬ؾ خ‪ٛ‬ىهق وخ‪ٛ‬و‪... ٜٞ‬‬

‫و‪ٟ‬د طٗغ‪ ٥‬يف‪ :‬خ‪ٛ‬ىهق خؿعهؼخء بظلد َعج‪ ٦‬ب‪ ١‬ؤعخص خالؿعهؼخء زد‪ٛ‬ىخهق‪ ،‬وٗظخ‬
‫زد‪ٛ‬ىهق ‪ ٢ٟ‬دُػ ‪٧‬ى وهق‪ .‬ؤ‪ٟ‬د ‪ٛ‬ى ؤعخص خالؿعهؼخء زد‪ٛ‬ىخهق ؤو ز٘‪٠ٜ‬دظ‪ ٦‬ال ‪٢ٟ‬‬
‫دُػ ٗى‪ ٦٣‬وخهلد‪ُ ،‬ال َعج‪ ٦‬خ‪ِ٘ٛ‬غ دُ‪٤‬حظ‪ ،‬وٗظخ ٓد‪ ٙ‬يف خ‪ٛ‬ؼذٖ ه‪ ًٜ‬خ‪ٛ‬ىهق‬
‫‪ ...‬بخل ‪ .‬خ‪٧‬ـ (‪.)8‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬شُز خإلؿال‪ ٝ‬زل‪٠‬ض ز‪ ٢‬هسض خ‪ٛ‬ى‪٧‬دذ ـ عضب‪ ٦‬خهلل ظودذل ـ يف زوغ‬
‫عؿدج‪:٦ٜ‬‬

‫‪21‬‬
‫"وزوض ‪ :‬وط‪ ٚ‬ب‪٤ُٛ‬د ضبُضخ‪ ،١‬وبسىخ‪ ،٦٣‬وخ‪ٛ‬ظٌ ه‪ُٜ‬ه‪ ٢ٟ ٞ‬خإلش٘د‪ ٙ‬ػخ‪ُ ،ٙ‬دهلل خهلل‬
‫ه‪ ٢‬سدص ؤو هد‪َ ٝ‬وعغع ه‪ُٜ‬ه‪ ،ٞ‬ؤو َـعهؼت هب‪ٞ‬؛ ُة‪ ١‬خالؿعهؼخء زد‪ٛ‬ضَ‪ِٗ ٢‬غ‬
‫طغَخ" (‪ )9‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬ؤَؼد يف جىخذ ؿاخ‪ ٙ‬ه‪ٟ ٢‬وىن ‪ٟ‬د طٗغ‪ ٥‬خ‪ِٔٛ‬هدء يف " زدذ د٘‪ ٞ‬خدلغظض‬
‫"‪:‬‬

‫ط ‪ ٖٛ‬ـ َوين ‪ٟ‬د ٓد‪٦ٛ‬‬


‫"‪ُ ...‬د‪ٔٛ‬ى‪ ٙ‬خ‪ٛ‬ظغَخ يف خالؿعهؼخء زد‪ٛ‬ضَ‪ٟ ٢‬ؽ‪ٟ ٚ‬د ٓض‪ُ ٟ‬‬
‫خدل‪٤‬دُٔى‪ ١‬يف ًؼوش ظسىٕ ـ وؤ‪ٟ‬د خ‪ِٛ‬و‪٠ُ ٚ‬ؽ‪ٟ :ٚ‬ض خ‪ٛ‬شِص‪ ،‬وبسغخؾ خ‪ٜٛ‬ـد‪ ،١‬وع‪ٟ‬ؼ‬
‫خ‪ٛ‬وٌن؛ شلد َِو‪ٗ ٦ٜ‬ؽًن ‪ ٢ٟ‬خ‪٤ٛ‬دؽ ه‪٤‬ض‪ٟ‬د َا‪ٟ‬غ زد‪ٛ‬ظالش وخ‪ٛ‬ؼٗدش‪ َُُ٘ ،‬زد‪ٛ‬عىدُض!‬
‫"(‪ ):‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫وؿح‪ ٚ‬خ‪ٛ‬شُز خ‪ٛ‬وال‪ٟ‬ص زل‪٠‬ض ز‪ ٢‬بزغخ‪ ُٞ٧‬ـ عضب‪ ٦‬خهلل ظودذل ـ ه‪ ٢‬خ‪ٛ‬ظٌ َسٌغ‬
‫خ‪ٜٛ‬ذُص‪ ،‬ؤَى‪ :ٙ‬وؿدسص‪٧ ٚ٧ .‬ى ‪ٟ‬غظض؟‬

‫ُإجدذ‪ :‬ب‪ٗ ١‬د‪َ ١‬و‪ ٜٞ‬ؤ‪ ٦٣‬ؼدزط ه‪ ٢‬خ‪ٛ‬غؿى‪ ٙ‬ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ؛‬
‫ُهظخ خؿعهؼخء دبد جدء ز‪ ٦‬خ‪ٛ‬غؿى‪ ٙ‬ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ؛ ُُُذغي ؤ‪ ١‬ػل٘‪ٞ‬‬
‫ه‪ ٦ُٜ‬زظ‪.)21(ٖٛ‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬ؤَؼد ـ عضب‪ ٦‬خهلل ظودذل ـ يف شإ‪ ١‬ؿ‪ٜ‬سص خدلضخعؽ‪ ،‬خ‪ٛ‬ظَ‪َ ٢‬ـ‪٠‬ى‪ ١‬ه‪ٜٞ‬‬
‫خ‪ٛ‬عىدُض‪ :‬ه‪ ٜٞ‬خ‪ٛ‬عىدُش ‪:‬‬

‫ال شٖ ؤ‪ٟ ١‬ؽ‪٧ ٚ‬االء ‪ٟ‬عج‪٤‬ى‪ ١‬ه‪ ًٜ‬خ‪ٛ‬شغَوص خإلؿال‪ُٟ‬ص وه‪ٜ‬ى‪ٟ‬هد‪ .‬و‪٧‬ظخ شلد‬
‫َض‪ ٙ‬ه‪ ًٜ‬خؿعشِدُه‪ ٞ‬زد‪ٛ‬ضَ‪ ،٢‬وجغؤهت‪ ٞ‬ه‪ ًٜ‬عذ خ‪ٛ‬وددلٌن ‪.‬‬

‫‪22‬‬
‫و‪ ٢ٟ‬ؤؿ‪٧ ْٜ‬ظ‪ ٥‬خدلٔد‪ٛ‬ص ه‪ ًٜ‬ه‪ ٜٞ‬خ‪ٛ‬عىدُض‪ ،‬خ‪ٛ‬ظٌ زوػ خهلل ز‪ ٦‬خ‪ٛ‬غؿ‪ ،ٚ‬وؤ‪٣‬ؼ‪ ٙ‬ز‪٦‬‬
‫خ‪٘ٛ‬عر‪ ،‬و‪٧‬ى َو‪ٟ ٜٞ‬و‪٤‬د‪٧‬د؛ ُال شٖ ؤ‪ٟ ٦٣‬غظض ‪.‬‬

‫‪٤َ ٢٘ٛ‬سٌٍ ‪ٟ‬وغُص خ‪ِٛ‬غّ زٌن خحل٘‪ ٞ‬ه‪ ًٜ‬ششض زوُ‪ ٦٤‬زد‪ِ٘ٛ‬غ‪ ،‬وزٌن ؤ‪َٔ ١‬د‪:ٙ‬‬
‫‪ُ ٢ٟ‬و‪ٗ ٚ‬ظخ وٗظخ‪ ،‬ؤو ٓد‪ٗ ٙ‬ظخ وٗظخ؛ ُهى ٗدُغ‪ ،‬أل‪ ١‬خ‪ٛ‬ششض خدلوٌن ال زض ‪٢ٟ‬‬
‫بؼسدض طضوع‪٧‬د ‪ ٦٤ٟ‬زدسعُدع‪ ،٥‬وٗى‪ِٜٟ٘ ٦٣‬د زد‪ٌٛ‬د هدٓال‪ )22(...‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫و‪ ٢ٟ‬خألؿح‪ٜ‬ص خدلـغودص ه‪ " ًٜ‬خ‪ٜٛ‬ج‪٤‬ص خ‪ٛ‬ضخج‪٠‬ص ‪ٜٛ‬سذىغ خ‪ٛ‬و‪ُ٠ٜ‬ص وخإلُعدء " ؿاخ‪ٙ‬‬
‫َٔى‪:ٙ‬‬

‫‪ٟ‬د د٘‪ ٢ٟ ٞ‬خؿعهؼؤ زسوغ خدلـعذسدض‪ٗ ،‬د‪ٛ‬ـىخٕ‪ ،‬وخ‪ُ٠ٔٛ‬ض خ‪ٔٛ‬ظًن‪،‬‬


‫وزد‪ٛ‬شغذ جد‪ٛ‬ـد؟‬

‫خجلىخذ‪ ٢ٟ :‬خؿعهؼؤ زسوغ خدلـعذسدض‪ٗ ،‬د‪ٛ‬ـىخٕ‪ ،‬وخ‪ُ٠ٔٛ‬ض خ‪ٛ‬ظٌ ال َعجدوػ‬


‫‪٣‬ظَ خ‪ٛ‬ـدّ‪ ،‬وخ‪ٔٛ‬سغ يف خ‪ٛ‬ظالش‪ ،‬وضلى‪٧‬د شلد ؼسط ‪ ٢ٟ‬خ‪ٛ‬ـ‪٢٤‬؛ ُذ٘‪ :٦٠‬ؤ‪َ ٦٣‬سٌن‬
‫‪ٟ ٦ٛ‬شغوهُص ط‪ ،ٖٛ‬وؤ‪ ١‬خ‪ٛ‬ـ‪٤‬ص ه‪ ٢‬خ‪ٛ‬غؿى‪ ٙ‬ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ص‪ٛ‬ط ه‪ًٜ‬‬
‫ط‪ٖٛ‬؛ ُةطخ ؤطغ ه‪ ًٜ‬خالؿعهؼخء زد‪ٛ‬ـ‪ ٢٤‬خ‪ٛ‬ؽدزعص‪ِٗ :‬غ زظ‪ ،ٖٛ‬أل‪ ٦٣‬هبظخ َ٘ى‪١‬‬
‫‪ٟ‬ع‪ٔ٤‬ظد ‪ٜٛ‬غؿى‪ ٙ‬ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ و‪ٛ‬شغه‪ ،٦‬وخ‪ٛ‬ع‪ٔ٤‬ض زظ‪ِٗ ٖٛ‬غ ؤٗرب‬
‫ـ ٗ‪٠‬د ظٔض‪ ٝ‬يف جىخذ خ‪ٛ‬ـاخ‪ ٙ‬خ‪ٛ‬ـدزْ ـ‪. .‬‬

‫وخ‪ٛ‬ـاخ‪ ٙ‬خ‪ٛ‬ـدزْ ذلظخ خ‪ٛ‬ـاخ‪٧ ٙ‬ى‪:‬‬

‫‪ٟ‬د د٘‪ ٞ‬ؿدذ خ‪ٛ‬ضَ‪ ٢‬ب‪ٗ ١‬د‪ ١‬جد‪٧‬ال‪َ ٚ٧ ،‬وظع جبه‪ ٦ٜ‬ؤ‪ ٝ‬ؤ‪ ٦٣‬ال هظع زدجله‪ ٚ‬يف‬
‫‪٧‬ظ‪ ٥‬خدلـإ‪ٛ‬ص؟ و‪ ٚ٧‬بطخ ٗد‪ٟٔ ١‬ظض‪ ٥‬ؿر خ‪ٛ‬ششض ‪ِ٣‬ـ‪ُ ،٦‬جغي ه‪ٛ ًٜ‬ـد‪ ٦٣‬ؿر‬
‫صَ‪َ ٚ٧ ،٦٤‬وظع‪٧ ٥‬ظخ ‪ ٢ٟ‬خ‪ِ٘ٛ‬غ‪ ،‬ؤ‪ٟ ٝ‬دطخ؟ و‪ٟ‬د ؤٓىخ‪ ٙ‬خ‪ٛ‬ـ‪ َٜ‬يف ‪٧‬ظخ خأل‪ٟ‬غ؟‬

‫‪23‬‬
‫خجلىخذ‪ :‬ؿر خهلل‪ ،‬ؤو ؿر ٗال‪ ،٦ٟ‬ؤو شٍء ‪ِٗ :٦٤ٟ‬غ‪ .‬وٗظخ ؿر خ‪ٛ‬غؿى‪ ٙ‬ـ‬
‫ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪ ،‬ؤو ؿ‪٤‬ع‪ ،٦‬ؤو شٍء ‪٤ٟ‬هد‪ ،‬ؤو ؿر صَ‪ ٢‬خ‪ٛ‬ششض بطخ‬
‫ٗد‪ ١‬صَ‪ ٦٤‬خإلؿال‪ٝ‬؛ ُُجر ؤ‪َ ١‬سٌن ‪ ٦ٛ‬خحل٘‪ ٞ‬بطخ ٗد‪ٟ ١‬ؽ‪ ٦ٜ‬غله‪ ٚ‬ط‪ُ ،ٖٛ‬ة‪ ١‬ؤطغ‬
‫ه‪ ًٜ‬خ‪ٛ‬ـر ُهى‪ٗ :‬دُغ ‪ٟ‬غظض ه‪ٜٟ ٢‬ص خإلؿال‪ُ ،ٝ‬ة‪ ١‬ظدذ وبال ٓع‪ٔٛ ،ٚ‬ى‪ ٦ٛ‬ظودذل‪( :‬‬
‫ٓ‪ ٚ‬ؤ زدهلل وآَدظ‪ ٦‬وعؿى‪٤ٗ ٦ٛ‬ع‪ ٞ‬ظـعهؼئو‪ ١‬ال ظوعظعوخ ٓض ِٗغًب زوض بؽلد‪. )ٞ٘٣‬‬

‫وؤ‪ٟ‬د ‪ ٢ٟ‬ؿر ششظد ‪ٟ‬ـ‪٠ٜ‬د ‪ٛ‬ظخظ‪ُ ،٦‬جغي ه‪ٛ ًٜ‬ـد‪ ٦٣‬صَ‪ ٢‬ط‪ ٖٛ‬خ‪ٛ‬ششض‪،‬‬
‫زضو‪ٓ ١‬ظض‪ ،‬وبظلد ‪٧‬ى زلغ سـإ ‪ُ ،٦٤ٟ‬ة‪ٟ ١‬ؽ‪ ٦ٜ‬ال َِ٘غ‪ ،‬و‪َ ٢٘ٛ‬ىطً زد‪ٛ‬عذغػ‬
‫وخحلظع ز٘‪٠ٜ‬دظ‪ ،٦‬دىت ال َٔن يف خ‪ِ٘ٛ‬غ و‪٧‬ى ال َشوغ(‪ . )23‬خ‪٧‬ـ‪.‬‬

‫وؿح‪ ٚ‬خ‪ٛ‬شُز هسض خ‪ٛ‬وؼَؼ ز‪ ٢‬زدػ ـ دِل‪ ٦‬خهلل ظودذل ـ ؿاخال َٔى‪:ٙ‬‬
‫ؤعي ٗؽًنخ ‪ ٢ٟ‬خ‪ٛ‬شسدذ بطخ عؤوخ خ‪ٛ‬شسدذ خحملدُق ه‪ ًٜ‬طالظ‪ ،٦‬وصَ‪٦٤‬؛ َـعهؼئو‪١‬‬
‫ز‪ ..٦‬وَع٘‪٠ٜ‬ى‪ ١‬ه‪ ٢‬خ‪ٛ‬ضَ‪ ٢‬زدؿعهعدع وهض‪ٟ ٝ‬سدالش؛ ُ‪٠‬د خ‪ٔٛ‬ى‪ ٙ‬يف ط‪ٖٛ‬؟ و‪ ٚ٧‬ذبىػ‬
‫رلد‪ٛ‬ـعه‪ ،ٞ‬وخدلغح ‪ٟ‬وه‪ ٞ‬يف ؤوٓدض ‪ُٛ‬ؾ ُُهد طالش؟‬

‫ُإجدذ ‪ :‬خالؿعهؼخء زدإلؿال‪ ،ٝ‬ؤو زشٍء ‪٦٤ٟ‬؛ ِٗغ ؤٗرب ‪ ...‬و‪َ ٢ٟ‬ـعهؼت‬
‫زإ‪ ٚ٧‬خ‪ٛ‬ضَ‪ ،٢‬وخحملدُلٌن ه‪ ًٜ‬خ‪ٛ‬ظ‪ٜ‬ىخض‪ ٢ٟ ،‬ؤج‪ ٚ‬صَ‪٤‬ه‪ ٞ‬وزلدُلعه‪ ٞ‬ه‪َ ،٦ُٜ‬وعرب‬
‫‪ٟ‬ـعهؼجد زد‪ٛ‬ضَ‪ُ ،٢‬ال ذبىػ رلد‪ٛ‬ـع‪ ،٦‬وال ‪ٟ‬ظددسع‪ ،٦‬ز‪ ٚ‬غلر خإل‪٘٣‬دع ه‪،٦ُٜ‬‬
‫وخ‪ٛ‬عذظَغ ‪ ،٦٤ٟ‬و‪ ٢ٟ‬طذسع‪ ،٦‬و‪٘٧‬ظخ ‪ ٢ٟ‬ؼلىع يف ‪ٟ‬ـدج‪ ٚ‬خ‪ٛ‬ضَ‪ ٢‬زد‪ٛ‬ـشغَص‬
‫وخالؿعهؼخء َوعرب ٗدُغخ‪ُ ،‬ال ذبىػ طذسع‪ ،٦‬وال رلد‪ٛ‬ـع‪ ،٦‬ز‪ ٚ‬غلر خإل‪٘٣‬دع ه‪،٦ُٜ‬‬
‫وخ‪ٛ‬عذظَغ ‪ ،٦٤ٟ‬ودؽ‪ ٦‬ه‪ ًٜ‬خ‪ٛ‬عىزص خ‪٤ٛ‬ظىح‪ُ ،‬ة‪ ١‬ظدذ ـ ُدحل‪٠‬ض هلل ـ وبال وجر‬
‫خ‪ٛ‬غُن ه‪ ٦٤‬بذل والش خأل‪ٟ‬ىع‪ ،‬زوض بؼسدض ؤه‪٠‬د‪ ٦ٛ‬خ‪ٛ‬ـُحص زد‪ٛ‬شهىص خ‪ٛ‬وضو‪ ٙ‬دىت َ‪ِ٤‬ظ‬
‫ُُ‪ ٦‬د٘‪ ٞ‬خهلل‪ ٢ٟ ،‬جهص خحملدٗ‪ ٞ‬خ‪ٛ‬شغهُص (‪. )24‬‬

‫‪24‬‬
‫وؿح‪ ٚ‬خ‪ٛ‬شُز زل‪٠‬ض ز‪ ٢‬طدحل خ‪ٛ‬وؽُ‪ٌ٠‬ن ه‪ ٢‬د٘‪ ٞ‬خالؿعهؼخء زإ‪ ٚ٧‬خخلًن‬
‫وخ‪ٛ‬ظالح‪ُ ،‬إجدذ ـ دِل‪ ٦‬خهلل ظودذل ـ ‪:‬‬

‫‪٧‬االء خ‪ٛ‬ظَ‪َ ٢‬ـشغو‪ ١‬زددل‪ٜ‬عؼ‪ٌٟ‬ن زضَ‪ ٢‬خهلل خدل‪ِ٤‬ظَ‪ ٢‬ألوخ‪ٟ‬غ خهلل ُُه‪٣ ٞ‬ىم ‪ِ٣‬دّ‬
‫أل‪ ١‬خهلل ٓد‪ ٙ‬ه‪ ٢‬خدل‪٤‬دٌُٔن ‪ ( :‬خ‪ٛ‬ظَ‪٠َٜ ٢‬ؼو‪ ١‬خدلـىهٌن ‪ ٢ٟ‬خدلا‪ٌ٤ٟ‬ن يف خ‪ٛ‬ظضٓدض‪،‬‬
‫وخ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬ال غلضو‪ ١‬بال جهض‪ُُ ٞ٧‬ـشغو‪٤ٟ ١‬ه‪ ٞ‬ؿشغ خهلل ‪٤ٟ‬ه‪ ٞ‬وذل‪ ٞ‬هظخذ ؤ‪) ُٞٛ‬‬
‫(‪ٍ . )25‬ب ب‪ٗ ١‬د‪٣‬ىخ َـعهؼئو‪ ١‬هب‪ ٢ٟ ٞ‬ؤج‪ٟ ٚ‬د ‪ ٞ٧‬ه‪ ٢ٟ ٦ُٜ‬خ‪ٛ‬شغم ُة‪١‬‬
‫خؿعهؼخء‪ ٞ٧‬هب‪ ٞ‬خؿعهؼخء زد‪ٛ‬شغَوص وخالؿعهؼخء زد‪ٛ‬شغَوص ِٗغ‪ .‬ؤ‪ٟ‬د بطخ ٗد‪٣‬ىخ‬
‫َـعهؼئو‪ ١‬هب‪َ ٞ‬و‪٤‬ى‪ ١‬ؤششدطه‪ ٞ‬وػَه‪ ٞ‬زٔـن خ‪٤ٛ‬لغ ه‪٠‬د ‪ ٞ٧‬ه‪ ٢ٟ ٦ُٜ‬خظسدم‬
‫خ‪ٛ‬ـ‪٤‬ص ُةهن‪ ٞ‬ال َِ٘غو‪ ١‬زظ‪ ٖٛ‬أل‪ ١‬خإل‪٣‬ـد‪ٓ ١‬ض َـعهؼت زد‪ٛ‬ششض ‪ِ٣‬ـ‪ ٦‬زٔـن‬
‫خ‪٤ٛ‬لغ ه‪ ٢‬ه‪ ٦ٜ٠‬وُو‪٤٘ٛ ٦ٜ‬ه‪ ٞ‬ه‪ ًٜ‬سـغ هلُ‪ ٞ‬وخ‪ٛ‬ىخجر ظشجُن ‪ ٢ٟ‬خ‪ٛ‬عؼ‪ٝ‬‬
‫زشغَوص خهلل و‪ٟ‬وى‪٣‬ع‪ ٦‬وظىجُه‪ ٦‬بطخ ٗد‪ ١‬ه‪٣ ًٜ‬ىم ‪ ٢ٟ‬خخلـإ دىت َـعُٔ‪ ٞ‬ه‪ ًٜ‬خأل‪ٟ‬غ‬
‫خدلـ‪ٜ‬ىذ (‪. )26‬‬

‫وؿح‪ ٚ‬خ‪ٛ‬شُز هسض خ‪ٛ‬غضب‪ ٢‬خ‪ٛ‬ضوؿغٌ ه‪ ٢‬د٘‪َ ٢ٟ ٞ‬غ‪ ٍٟ‬خإلؿال‪ ٝ‬وخدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن‬


‫زد‪ٛ‬غجوُص؟‬
‫ُإجدذ ‪٧ :‬ى ‪ٟ‬ـعضعٕ ه‪ ًٜ‬خهلل يف د٘‪٤ٟ ،٦٠‬عٔض ‪ٛ‬ضَ‪ٟ،٦٤‬ـعهٌن زوؼظ‪،٦‬‬
‫‪ٟ‬وغع ه‪ ٢‬خالٓعضخء زغؿى‪ ٦ٛ‬بذل خالٓعضخء زد‪ٌٛ‬غزٌُن خ‪ِ٘ٛ‬غش‪ُ ،‬هى ‪ٜٟ‬ذض ‪ ...‬بذل ؤ‪١‬‬
‫ٓد‪:ٙ‬‬

‫وبظلد عجىه‪ ٦‬ـ ؤٌ خإلؿال‪ ٝ‬ـ بذل خدلدػٍ يف خ‪ٛ‬ؤُضش وخإلؽلد‪ ١‬زىدٍ خهلل ‪ِٛ‬لد‬
‫وخهعٔدصخ وظـسُٔد‪ ،‬آ‪ٟ‬غخ زةَؽدع خهلل وعؿى‪ ٦ٛ‬يف خحملسص ه‪ًً ًٜ‬نعلد‪.‬‬

‫ُ‪ ٢٠‬وطِ‪ ٦‬زد‪ٛ‬غجوُص ذلظ‪ ٥‬خألؿسدذ؛ ُهى ٗدُغ هٔال و شغهد‪ ،‬بطخ هد‪٣‬ض زوض‬
‫خ‪ٛ‬عِهُ‪ )27 (…ٞ‬خ ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫‪25‬‬
‫وٓد‪ ٙ‬خ‪ٛ‬شُز ضبىص خ‪ٛ‬عىغلغٌ يف ٗعدزص ((صالج‪ ٚ‬خألؼغ ه‪ ًٜ‬ربغمي خ‪ٛ‬ع‪٠‬ؽُ‪ٚ‬‬
‫زد‪ٛ‬شوَغ)) ه‪٤‬ض‪ٟ‬د ظ٘‪ ٜٞ‬ه‪ ًٜ‬خألؼغ ه‪ٟ ًٜ‬ـإ‪ٛ‬ص خالؿعهؼخء دب‪ ٢‬ؤهًِ حلُع‪٢ٟ ٦‬‬
‫خدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن ـ ‪ٟ‬د ددط‪ ٦ٜ‬ـ ‪:‬‬

‫و‪٧‬ظخ خ‪ٛ‬ظ‪ُ٤‬ن ‪ ٢ٟ‬خحل‪ ًٔ٠‬ؤهل‪ ٢ٟ ٞ‬سبؽُ‪ٜ‬ه‪ ٞ‬زد‪ٜٛ‬ذً ز٘ؽًن‪ ،‬الشع‪٠‬د‪ ٦ٛ‬ه‪ ًٜ‬ؤ‪٣‬ىخم‬
‫‪ ٢ٟ‬خحملغ‪ٟ‬دض‪ ،‬و‪ ٢ٟ‬ؤهل‪٠‬هد وؤشض‪٧‬د سـغخ ؿسوص ؤشُدء‪:‬‬

‫ؤدض‪٧‬د‪ :‬ؤطَص سُدع خدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن زد‪ٛ‬ـشغَص ‪٤ٟ‬ه‪ ،ٞ‬وخإلػصعخء هب‪ ،ٞ‬وط‪ ٖٛ‬بٍب و‬
‫ُـْ…‬

‫خ‪ٛ‬ؽدين‪ٟ :‬شدهبص ٓى‪ٛ ٝ‬ىؽ يف هُر خ‪ٛ‬ربآء زًٌن هُر‪ٓ ،‬د‪ ٙ‬ظودذل‪( :‬و‪ٟ‬د ٗد‪١‬‬
‫جىخذ ٓى‪ ٦ٟ‬بال ؤ‪ٓ ١‬د‪ٛ‬ىخ ؤسغجى‪ٓ ٢ٟ ٞ٧‬غَع٘‪ ٞ‬بهن‪ ٞ‬ؤ‪٣‬دؽ َعـهغو‪)١‬‬
‫[خألهغخٍ‪. ]93:‬‬

‫خ‪ٛ‬ؽد‪ٛ‬ػ‪ :‬خالؿعهؼخء زـ‪٤‬ص ‪ ٢ٟ‬ؿ‪ ٢٤‬خ‪٤ٛ‬يب ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬و ؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪ ،‬وؿ‪٢٤‬‬


‫خأل‪٣‬سُدء و خدلغؿ‪ٌٜ‬ن ٓس‪ .٦ٜ‬وٓض ؤؿ‪ ْٜ‬صبن ‪ ٢ٟ‬خ‪ٛ‬و‪٠ٜ‬دء خ‪ٔٛ‬ى‪ ٙ‬زغصش ‪ ٢ٟ‬خؿعهؼؤ زشٍء‬
‫‪ ٢ٟ‬صَ‪ ٢‬خ‪ٛ‬غؿى‪ ٙ‬ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪ ،‬ؤو عص ؿ‪٤‬ص ‪ ٢ٟ‬خ‪ٛ‬ـ‪ ٢٤‬خ‪ٛ‬ؽدزعص‬
‫ه‪...٦٤‬‬

‫خ‪ٛ‬غخزن‪ :‬زٌغ ؿ‪٤‬ص ‪ ٢ٟ‬ؿ‪ ٢٤‬خ‪٤ٛ‬يب ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬و ؿ‪ ٜٞ‬ـ خ‪ٛ‬ؽدزعص ه‪٢ٟ ٦٤‬‬
‫ُو‪ ٦ٜ‬و ؤ‪ٟ‬غ‪ُ .٥‬ة‪ ١‬خالؿعهؼخء زد‪ٜٛ‬ذً‪ ،‬وػغذ خدلؽ‪ ٚ‬خ‪ٔٛ‬سُخ ذلد‪ُ ،‬غم ه‪ ٢‬زٌؼهد‪،‬‬
‫وزوغ ‪ٟ‬د ؤ‪ٟ‬غ ز‪ ٦‬خ‪٤ٛ‬يب ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬و ؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪ ٢ٟ‬بهِدجهد‪ ،‬وص‪ ُٚٛ‬كد‪٧‬غ ه‪ًٜ‬‬
‫ط‪ .ٖٛ‬وٓض دً٘ شُز خإلؿال‪ ٝ‬خز‪ ٢‬سبُ‪٠‬ص ـ عضب‪ ٦‬خهلل ـ خالظِدّ ه‪ ًٜ‬ظًِ٘ن ‪٢ٟ‬‬
‫ؤزٌغ خ‪ٛ‬غؿى‪ ٙ‬ـ ط‪ًٜ‬‬

‫‪26‬‬
‫خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ،ٜٞ‬ؤو ؤزٌغ ‪ٟ‬د جدء ز‪...٦‬‬
‫خخلد‪ٟ‬ؾ‪ٟ :‬شدٓص خ‪ٛ‬غؿى‪ ٙ‬ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪ ،‬و‪ٟ‬ودعػص ؤ‪ٟ‬غ‪ ،٥‬وط‪ٖٛ‬‬
‫ؤ‪ ١‬خالؿعهؼخء زد‪ٜٛ‬ذً‪ ،‬وػغذ خدلؽ‪ ٚ‬خ‪ٔٛ‬سُخ ذلد‪ ،‬وهُر ؤ‪ٜ٧‬هد‪ ،‬وظوًُن‪ ٞ٧‬هبد‪٢ٟ ،‬‬
‫ؤهل‪ٟ ٞ‬د َ‪ِ٤‬غ خ‪٤ٛ‬دؽ ه‪ ٢‬خ‪ٟ‬عؽد‪ ٙ‬ؤ‪ٟ‬غ عؿى‪ ٙ‬خهلل ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ‬
‫زةهِدجهد‪ ،‬وسلد‪ِٛ‬ص خدلشغٌٗن‪ ،‬وَظض‪ ٞ٧‬ه‪ ٢‬خ‪ِٛ‬ـغش خ‪ٛ‬يت ُــغ خهلل ه‪ُٜ‬هـد‬
‫عؿى‪ٛ‬ــ‪ ٦‬ـ ط‪ٜ‬ـً خهلل ه‪ُٜ‬ـ‪ ٦‬وؿـ‪ ٜٞ‬ـ ‪...‬‬

‫خ‪ٛ‬ـدصؽ‪ :‬ؤ‪ ١‬خالؿعهؼخء زد‪ٛ‬ظَ‪َ ٢‬وِى‪ ١‬خ‪ٜٛ‬ذً َـع‪ٜ‬ؼ‪ ٝ‬خالؿعهؼخء زد‪٤ٛ‬يب ـ ط‪ًٜ‬‬
‫خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪٘ٛ‬ى‪ ٦٣‬ب‪ٟ‬د‪ ٝ‬خدلوٌِن‪ ،‬و‪ ٞ٧‬بظلد ؤهِىخ حلد‪ ٞ٧‬خ‪ٟ‬عؽدال أل‪ٟ‬غ‪ ،٥‬وخظسدهد‬
‫ذلضَ‪ .٦‬وخالؿعهؼخء زد‪٤ٛ‬يب ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ِٗ ٜٞ‬غ ال شٖ ُُ‪...٦‬‬

‫خ‪ٛ‬ـدزن‪ٟ :‬د َعؼ‪ٟ ٦٤٠‬ؽ‪ٜ‬ه‪ ٞ‬خ‪ٔٛ‬سُخ‪ ،‬و‪ٟ‬د َ‪ٜ‬ؼ‪ ٝ‬ه‪ ٦ُٜ‬يف دْ خ‪٤ٛ‬يب ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪٦ُٜ‬‬
‫وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪ ،‬ودْ ًًن‪ ٢ٟ ٥‬خأل‪٣‬سُدء ـ ط‪ٜ‬ىخض خهلل ه‪ُٜ‬ه‪ ٞ‬ؤصبوٌن ـ ‪ُُٔ .‬د‪ٙ‬‬
‫‪ٜٛ‬ذ‪ٟ :ًٔ٠‬د ظٔى‪ٛ‬ى‪ ١‬يف حلُص خ‪٤ٛ‬يب ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪ ..‬وحلُص خخل‪ُٜٚ‬‬
‫بزغخ‪ُٞ٧‬‬
‫ـ ه‪ ٦ُٜ‬خ‪ٛ‬ظالش وخ‪ٛ‬ـال‪ ٝ‬ـ ‪ ٍ٧ ٚ٧ ،‬صخس‪ٜ‬ص ُُ‪٠‬د ػغزع‪٠‬ى‪ ٢ٟ ٥‬خدلؽ‪ٜٛ ٚ‬ذً ؤ‪ ٝ‬ال؟‬
‫ُة‪ٓ ١‬د‪ٛ‬ىخ زضسىذلد؛ ُظ‪ِٗ ٖٛ‬غ طغَخ ‪ ..‬وب‪ ١‬دل َٔى‪ٛ‬ىخ زضسىذلد؛ ُظ‪ِٗ ٖٛ‬غ‬
‫طغَخ ‪ ..‬وب‪ ١‬دل َٔى‪ٛ‬ىخ زضسىذلد؛ ؿى‪ٛ‬سىخ زد‪ِٛ‬غّ زٌن خدلعسىهٌن وخألظسدم‪ ،‬و‪٢ٛ‬‬
‫غلضوخ بذل خ‪ِٛ‬غّ ؿسُال ‪ ..‬خ‪٧‬ـ زدسعظدع (‪. )28‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬خ‪ٛ‬شُز هسض خ‪ٛ‬غضب‪ ٢‬هسض خخلد‪ ،ْٛ‬يف ٗعدز‪ " ٦‬خحلض خ‪ِٛ‬دط‪ ٚ‬زٌن خإلؽلد‪١‬‬
‫وخ‪ِ٘ٛ‬غ " ‪:‬‬

‫ُدالهعغخع ه‪ ًٜ‬شوًنش ‪ٟ‬د شل‪ ٢‬شودجغ خإلؿال‪ ٝ‬؛ ‪٧‬ى يف خحلُٔٔص خهعغخع ه‪ًٜ‬‬
‫خدلشغم ؿسذد‪ ٦٣‬ظودذل؛ و‪٧‬ظخ ‪٧‬ى خ‪ِ٘ٛ‬غ‪.‬‬

‫‪27‬‬
‫ُ‪ٓ ٢٠‬د‪ٟ ٙ‬ؽال ه‪ ٢‬خ‪ٛ‬ـوٍ زٌن خ‪ٛ‬ظِد وخدلغوش‪ :‬خ‪ٟ‬غؤش ؿوط زٌن جس‪ٌٜ‬ن ‪ ٢ٟ‬جسد‪ٙ‬‬
‫‪ٟ٘‬ص‪ ،‬و‪ٟ‬د شإ‪٤٣‬د ضل‪ ٢‬هبظخ؟ ‪ ...‬وال شٖ ؤ‪٧ ١‬ظخ خالهعغخع ه‪٧ ًٜ‬ظ‪ ٥‬خدل‪٤‬دؿٖ ‪٧‬ى‬
‫ِٗغ حب٘‪٠‬ص خدلشغم‪ ،‬وه‪ ٦ِ٠ٜ‬ؿسذد‪ ٦٣‬وظودذل‪ ،‬و‪٧‬ظخ ‪٧‬ى خ‪ِ٘ٛ‬غ خدلشغؾ ‪ ٢ٟ‬خدل‪ٜ‬ص ـ‬
‫وخ‪ٛ‬وُدط زدهلل ـ ‪.‬‬

‫ُدالؿعهؼخء زةهِدء خ‪ٜٛ‬ذُص‪ ،‬ؤو خ‪ٛ‬ظالش‪ ،‬ؤو خحلجدذ خ‪ٛ‬شغهٍ ‪٠ٜٛ‬غؤش‪ ،‬ؤو‬
‫خدلـجض‪ ،‬ؤو خ‪٘ٛ‬وسص‪ ،‬ؤو خ‪ٛ‬غؿى‪ ٙ‬ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪٧ :‬ى ِٗغ زدهلل ظسدعٕ‬
‫وظودذل‪.‬‬

‫ض خالؿعهؼخء ز‪ ،٦‬وخالهعغخع ه‪:٦ُٜ‬‬


‫ُ٘‪ٟ ٚ‬د َ‪٤‬ـر بذل خهلل ‪ ٢ٟ‬ؤ‪ٟ‬غ وهنٍ؛ ُظخ ُ‬
‫ِٗغ‪ ،‬و‪ٔ٣‬غ ‪ٛ‬إلؽلد‪.١‬‬

‫وؤهين زد‪ٛ‬ظخض ‪ٟ‬د َ‪٤‬ـر بذل خهلل ‪ ٢ٟ‬شٍء‪ٗ ،‬د‪٘ٛ‬وسص‪ ،‬وخدلـجض‪.‬‬

‫ُدالؿعهؼخء زددلـ‪ ٜٞ‬إلؿال‪ِٗ :٦ٟ‬غ‪ ،‬ال َعإظً ‪٧‬ظخ ‪ٟ ٢ٟ‬ـ‪ ٜٞ‬ؤزضخ‪...‬‬

‫و‪٧ ٢ٟ‬ظخ خ‪ٛ‬سدذ ـ ؤَؼد ـ ‪ٟ‬ودصخش خدلا‪ ٢ٟ‬ألج‪ ٚ‬ظضَ‪ ،٦٤‬وُع‪٤‬ع‪ًٛ ٦‬نجن ه‪ ٢‬صَ‪٦٤‬؛‬
‫و‪٧‬ظخ ِٗغ‪ ،‬وطض ه‪ ٢‬ؿسُ‪ ٚ‬خهلل ظسدعٕ وظودذل ‪...‬خ‪٧‬ـ (‪. )29‬‬

‫وٓد‪ ٙ‬ؤَؼد يف ‪٣‬ىخٓغ خإلؽلد‪:١‬‬

‫خ‪ٛ‬ؽد‪ٛ‬ػ‪ :‬خالؿعهؼخء زددلـ‪ ٜٞ‬إلؿال‪ ،٦ٟ‬و‪ٟ‬ودصخظ‪ٛ ٦‬عضَ‪.. ٦٤‬‬

‫‪28‬‬
‫ٓد‪ : ٙ‬وٓض َ٘ى‪ ١‬خالؿعهؼخء زددلـ‪ ٢ٟ ٜٞ‬ؤج‪ ٚ‬بؿال‪ُُُ ،٦ٟ‬ـعهؼؤ ز‪ٛ ٦‬ع‪٠‬ـ٘‪٦‬‬
‫زشوًنش ‪ ٢ٟ‬شودجغ خإلؿال‪ ،ٝ‬ؤو ‪ٛ‬و‪ ٦ٜ٠‬ه‪٠‬ال ‪ ٢ٟ‬ؤه‪٠‬د‪ ٙ‬خإلؽلد‪ ،١‬و‪٤٧‬د َ‪٤‬ظغٍ‬
‫خالؿعهؼخء بذل خ‪ٛ‬ضَ‪ ،٢‬وَ٘ى‪٧ ١‬ظخ خ‪ٛ‬و‪ِٗ ٚ٠‬غخ ‪ )2:(...‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬
‫*و‪٤٧ ٢ٟ‬د َو‪ ٜٞ‬سـغ خ‪ٜٛ‬ـد‪ ،١‬وَىََٓ ه‪ٟ ًٜ‬ضي شغ‪ ٥‬ب‪ ١‬دل َُذِق‪ ،‬بط‬
‫ِخدلـ‪ٓ ٜٞ‬ض ؼلغؾ ‪ ٢ٟ‬صخجغش خإلؿال‪ ٝ‬ز‪ٜ‬ـد‪.٦٣‬‬

‫وطضّ خ‪ٛ‬غؿى‪ ٙ‬ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ دُ‪٠٤‬د ٓد‪" :ٙ‬ب‪ ١‬خ‪ٛ‬وسض ‪ُٛ‬ع٘‪ٜٞ‬‬
‫زد‪٠ٜ٘ٛ‬ص ‪ٟ‬د َعسٌن ُُهد‪َ ،‬ؼ‪ ٙ‬هبد بذل خ‪٤ٛ‬دع ؤزوض شلد زٌن خدلشغّ وخدلٌغذ" ‪ٟ‬عِْ‬
‫ه‪ ٢ٟ ٦ُٜ‬دضَػ ؤيب ‪٧‬غَغش‪.‬‬

‫وعوي ‪ٟ‬د‪ ،ٖٛ‬وخ‪ٛ‬عغ‪ٟ‬ظٌ‪ ،‬ه‪ ٢‬زال‪ ٙ‬ز‪ ٢‬خحلدعغ ؤ‪ ١‬عؿى‪ ٙ‬خهلل ـ ط‪ ًٜ‬خهلل‬
‫ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ٓد‪ ..." :ٙ‬وب‪ ١‬خ‪ٛ‬غج‪ُٛ ٚ‬ع٘‪ ٜٞ‬زد‪٠ٜ٘ٛ‬ص ‪ ٢ٟ‬ؿشؾ خهلل‪ٟ ،‬د ٗد‪١‬‬
‫َل‪ ٢‬ؤ‪ ١‬ظس‪ٜ‬ي ‪ٟ‬د ز‪ٌٜ‬طِ‪َ٘ ،‬عر خهلل ‪ ٦ٛ‬هبد ؿشـ‪ ٦‬بذل َى‪َٜٔ ٝ‬د‪."٥‬‬
‫ويف دضَػ ‪ٟ‬ودطٍ ـ خ‪ٛ‬ـىَ‪ ٚ‬ـ وُُ‪ٓ ،٦‬د‪ ٙ‬ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ " :ٜٞ‬ؤال‬
‫ؤسربٕ دبالٕ ط‪٦ٜٗ ٖٛ‬؟" ٓ‪ٜ‬ط‪ :‬ز‪َ ًٜ‬د عؿى‪ ٙ‬خهلل‪ُ .‬إسظ ز‪ٜ‬ـد‪ٓ ،٦٣‬د‪َُٗ " :ٙ‬‬
‫ه‪٧ ُٖٜ‬ظخ " ٓ‪ٜ‬ط‪َ :‬د عؿى‪ ٙ‬خهلل وب‪٣‬د دلاخسظو‪ ١‬دبد ‪٣‬ع٘‪ ٜٞ‬ز‪٦‬؟ ٓد‪ " :ٙ‬ؼ٘‪ٜ‬عٖ‬
‫ؤ‪ٖٟ‬؟ و‪َ٘ ٚ٧‬ر ‪٤ٛ‬دؽ يف خ‪٤ٛ‬دع ه‪ ًٜ‬وجى‪٧‬ه‪ ٞ‬بال دظدجض ؤ‪ٛ‬ـ‪٤‬عه‪ٞ‬؟" عوخ‪٥‬‬
‫خ‪ٛ‬عغ‪ٟ‬ظٌ‪ ،‬وٓد‪ :ٙ‬دضَػ دـ‪ ٢‬طذُخ‪.‬‬

‫* وٓس‪ ٚ‬ؤ‪ ١‬طلع‪٧ ٞ‬ظ‪ ٥‬خ‪٠ٜ٘ٛ‬ص ‪ٔ٣‬ى‪:ٙ‬‬

‫ال غلىػ ألدض ًًن خ‪ٛ‬و‪٠ٜ‬دء ؤ‪َِ٘ ١‬غ خدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن‪ ،‬وػل٘‪ ٞ‬ه‪ ًٜ‬ؤهُد‪٤ٟ ١‬ه‪ٞ‬‬
‫زد‪ِ٘ٛ‬غ‪ ،‬يف ‪ٟ‬ؽ‪٧ ٚ‬ظ‪ ٥‬خدلـدج‪ ٚ‬خخلُِص‪ ،‬وط‪ ٖٛ‬أل‪ ١‬زوغ خ‪ٛ‬ود‪ٟ‬ص وؿ‪ٜ‬سص خ‪ٛ‬و‪ٜٞ‬‬
‫خدلسعضجٌن ٓض َـ‪٠‬ن ‪٧‬ظ‪ ٥‬خألد٘د‪ٍ ،ٝ‬ب َ‪٤‬ظر ‪ِ٣‬ـ‪ ٦‬ددٗ‪٠‬د ه‪ ًٜ‬خ‪ٛ‬وسدص‪َِ٘ ،‬غ‬
‫‪٧‬ظخ‪ ،‬وَِـْ طخٕ‪ ،‬و‪٧‬ى جد‪ ٚ٧‬زإد٘د‪ ٝ‬خ‪ٛ‬عًِ٘ن وشغوؿ‪.٦‬‬

‫‪29‬‬
‫ـرُ‬
‫و‪٤٧ ٢ٟ‬د ٓ‪٤ٜ‬د‪ :‬ال غلىػ خخلىع يف ‪ٟ‬ؽ‪٧ ٚ‬ظ‪ ٥‬خأل‪ٟ‬ىع بال ‪ٜٛ‬و‪٠ٜ‬دء‪ .‬ود ِ‬
‫خ‪ٛ‬ود‪ ٍٟ‬ؤ‪َ ١‬و‪ ٜٞ‬سـغ جغؽلص خالؿعهؼخء زإ‪ ٚ٧‬خخلًن ‪ٛ‬ظالده‪ٛ َُُ٘ ،ٞ‬ـد‪٦٣‬‬
‫ه‪ ٢‬ؤطَعه‪ ،ٞ‬وَ‪٤‬ظخ ‪ ٢ٟ‬عآ‪َٔ ٥‬ن ُُه‪ ،ٞ‬وؼلرب‪ ٥‬زدحل٘‪ ٞ‬خدلعٔض‪ ،ٝ‬وخهلل َ٘عر ‪٦ٛ‬‬
‫خألجغ وخ‪ٛ‬ؽىخذ‪.‬‬

‫‪ ‬وسعــد‪ٟ‬ــد‪:‬‬

‫ؤػٍ زشغي دل‪ ٢‬طرب ‪ ٢ٟ‬ؤ‪ ٚ٧‬خ‪ٛ‬ظالح ه‪ٟ ًٜ‬د ؤطدز‪ ٢ٟ ٦‬ؤطي وخؿعهؼخء؛‬
‫ُة‪ ١‬خ‪ٛ‬ودٓسص ‪٠ٜٛ‬عٌٔن ( و‪ُٛ‬ذ‪٠‬ض خهلل خ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬آ‪٤ٟ‬ىخ وؽلذْ خ‪٘ٛ‬دُغَ‪. )٢‬‬

‫و‪٧‬ـظ‪ ٥‬خ‪ٛ‬سشــغي ‪٧‬ـــٍ ‪ٟ‬د جــدء ُــٍ آســغ ؿـىعش "‬


‫خدلــِـِـٌن" وآســغ ؿـــىعش " خدلا‪٤ٟ‬ى‪ " ١‬دُػ َٔى‪ ٙ‬خهلل ؿسذد‪٦٣‬‬
‫وظودذل‪:‬‬

‫( ب‪ ١‬خ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬ؤجغ‪ٟ‬ىخ ٗد‪٣‬ىخ ‪ ٢ٟ‬خ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬آ‪٤ٟ‬ىخ َؼذ٘ى‪ ١‬ـ وبطخ ‪ٟ‬غوخ هب‪ٞ‬‬
‫َعٌد‪ٟ‬ؼو‪ ١‬ـ وبطخ خ‪ٜٔ٣‬سىخ بذل ؤ‪ٜ٧‬ه‪ ٞ‬خ‪ٜٔ٣‬سىخ ُ٘هٌن ـ وبطخ عؤو‪ٓ ٞ٧‬د‪ٛ‬ىخ ب‪١‬‬
‫‪٧‬االء ‪ٛ‬ؼد‪ٛ‬ى‪ ١‬ـ و‪ٟ‬د ؤعؿ‪ٜ‬ىخ ه‪ُٜ‬ه‪ ٞ‬ددُلٌن ـ ُد‪ُٛ‬ى‪ ٝ‬خ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬آ‪٤ٟ‬ىخ ‪٢ٟ‬‬
‫خ‪ِ٘ٛ‬دع َؼذ٘ى‪ ١‬ـ ه‪ ًٜ‬خألعخجٖ َ‪٤‬لغو‪ ١‬ـ ‪ ٚ٧‬ؼىذ خ‪ِ٘ٛ‬دع ‪ٟ‬د ٗد‪٣‬ىخ‬
‫َِو‪ٜ‬ى‪ [ ) ١‬خدلـٌِِن‪. ]47-3: :‬‬
‫ٓد‪ ٙ‬خحلدُق خز‪ٗ ٢‬ؽًن ـ عضب‪ ٦‬خهلل ظودذل ـ يف ظِـًن ‪٧‬ظ‪ ٥‬خَِدض‪:‬‬

‫ؼلرب ظودذل ه‪ ٢‬خجملغ‪ٌٟ‬ن ؤهن‪ٗ ٞ‬د‪٣‬ىخ يف خ‪ٛ‬ضخع خ‪ٛ‬ض‪ُ٣‬د َؼذ٘ى‪ ٢ٟ ١‬خدلا‪ٌ٤ٟ‬ن ؤٌ‪:‬‬
‫َـعهؼئو‪ ١‬هب‪ ،ٞ‬وػلعٔغوهن‪ ،ٞ‬وبط ‪ٟ‬غوخ زددلا‪ٌ٤ٟ‬ن َعٌد‪ٟ‬ؼو‪ ١‬ه‪ُٜ‬ه‪ ٞ‬ؤٌ‪ :‬زلعٔغَ‪٢‬‬
‫ذل‪( ٞ‬وبطخ خ‪ٜٔ٣‬سىخ بذل ؤ‪ٜ٧‬ه‪ ٞ‬خ‪ٜٔ٣‬سىخ ُ٘هٌن) ؤٌ‪ :‬وبطخ خ‪ٜٔ٣‬ر ؤٌ‪ :‬عجن‬
‫خشعٌ‪ٜ‬ىخ زد‪ٔٛ‬ى‪ ٝ‬خدلا‪ٌ٤ٟ‬ن ػلٔغوهن‪ ٞ‬وػلـضوهن‪ ( ٞ‬وبطخ ٓد‪ٛ‬ىخ ب‪٧ ١‬االء ‪ٛ‬ؼد‪ٛ‬ى‪)١‬‬

‫‪31‬‬
‫ؤٌ‪٘ٛ :‬ىهن‪ ٞ‬ه‪ًً ًٜ‬ن صَ‪٤‬ه‪ٓ ٞ‬د‪ ٙ‬خهلل ظودذل‪( :‬و‪ٟ‬د ؤعؿ‪ٜ‬ىخ ه‪ُٜ‬ه‪ ٞ‬ددُلٌن) ؤٌ‪:‬‬
‫و‪ٟ‬د زُوػ ‪٧‬االء خجملغ‪ٟ‬ى‪ ١‬ددُلٌن ه‪٧ ًٜ‬االء خدلا‪ٌ٤ٟ‬ن ‪ٟ‬د َظضع ‪٤ٟ‬ه‪٢ٟ ٞ‬‬
‫ؤه‪٠‬دذل‪ ،ٞ‬وؤٓىخذل‪ ،ٞ‬وال ٗ‪ِٜ‬ىخ هب‪ٞ‬؟ َُ‪َ ِٜٞ‬خشعٌ‪ٜ‬ىخ هب‪ ٞ‬وجو‪ٜ‬ى‪٣ ٞ٧‬ظر ؤهُ‪٤‬ه‪،ٞ‬‬
‫ٗ‪٠‬د ٓد‪ ٙ‬ظودذل‪ ( :‬خسـاوخ ُُهد وال ظ٘‪٠ٜ‬ى‪ ١‬ـ ب‪ٗ ٦٣‬د‪ُ ١‬غَْ ‪ ٢ٟ‬هسدصٌ‬
‫َٔى‪ٛ‬ى‪ ١‬عز‪٤‬د آ‪٤ٟ‬د ُدًِغ ‪٤ٛ‬د وخعضب‪٤‬د وؤ‪٣‬ط سًن خ‪ٛ‬غخضبٌن ـ ُدزبظسبى‪ ٞ٧‬ؿِشِغَد‬
‫دىت ؤ‪٣‬ـىٗ‪ ٞ‬طٗغٌ وٗ‪٤‬ع‪٤ٟ ٞ‬ه‪ ٞ‬ظؼذ٘ى‪ ١‬ـ بين جؼَعه‪ ٞ‬خ‪ُٛ‬ى‪ ٝ‬دبد طربوخ‬
‫ؤهن‪ ٞ٧ ٞ‬خ‪ِٛ‬دجؼو‪ ) ١‬وذلظخ ٓد‪٧ ٙ‬ه‪٤‬د‪ُ( :‬د‪ُٛ‬ى‪َ )ٝ‬وين َى‪ ٝ‬خ‪ُٔٛ‬د‪ٟ‬ص (خ‪ٛ‬ظَ‪ ٢‬آ‪٤ٟ‬ىخ‬
‫‪ ٢ٟ‬خ‪ِ٘ٛ‬دع َؼذ٘ى‪ )١‬ؤٌ‪ :‬يف ‪ٟٔ‬دز‪ٜ‬ص ‪ٟ‬د ػذٖ هب‪ ٞ‬ؤو‪ٛ‬حٖ ( ه‪ ًٜ‬خألعخجٖ‬
‫َ‪٤‬لغو‪ )١‬ؤٌ‪ :‬بذل خهلل هؼ وج‪ ٚ‬يف ‪ٟٔ‬دز‪ٜ‬ص ‪ ٢ٟ‬ػه‪ُُ ٞ‬ه‪ ٞ‬ؤهن‪ ٞ‬ػد‪ٛ‬ى‪١‬؛ ‪ُٛ‬ـىخ‬
‫زؼد‪ٌٛ‬ن‪ ،‬ز‪ ٢ٟ ٞ٧ ٚ‬ؤو‪ُٛ‬دء خهلل خدلٔغزٌن َ‪٤‬لغو‪ ١‬بذل عهب‪ ٞ‬يف صخع ٗغخ‪ٟ‬ع‪ ،٦‬وٓى‪٦ٛ‬‬
‫ظودذل‪ ٚ٧( :‬ؼىذ خ‪ِ٘ٛ‬دع ‪ٟ‬د ٗد‪٣‬ىخ َِو‪ٜ‬ى‪١‬؟) ؤٌ‪ ٚ٧ :‬جىػٌ خ‪ِ٘ٛ‬دع ه‪ٟ ًٜ‬د‬
‫ٗد‪٣‬ىخ َٔدز‪ٜ‬ى‪ ١‬ز‪ ٦‬خدلا‪ٌ٤ٟ‬ن ‪ ٢ٟ‬خالؿعهؼخء وخ‪ُٔ٤ٛ‬ض ؤ‪ ٝ‬ال؟ َوين‪ٓ :‬ض جىػوخ ؤوُغ‬
‫خجلؼخء وؤسب‪ ٦‬وؤٗ‪.٦ٜ٠‬خ‪٧‬ـ ‪.‬‬

‫وه‪٤‬ض‪ٟ‬د َغخجن خ‪ِ٘ٛ‬د ُع عز‪٤‬د ؿسذد‪ ٦٣‬وظودذل يف خخلغوؾ ‪ ٢ٟ‬خ‪٤ٛ‬دع‪َٔ ،‬ى‪ ٙ‬خهلل‬
‫ؿسذد‪ ٦٣‬وظودذل ‪ٟ‬ىخبد ذل‪ ،ٞ‬و‪ٟ‬سُ‪٤‬د ؿسر دسـه‪ ٞ‬يف خ‪٤ٛ‬دع‪:‬‬

‫( ٓد‪ ٙ‬خسـاوخ ُُهد وال ظ٘‪٠ٜ‬ى‪ ١‬ـ ب‪ٗ ٦٣‬د‪ُ ١‬غَْ ‪ ٢ٟ‬هسدصٌ َٔى‪ٛ‬ى‪ ١‬عز‪٤‬د‬
‫آ‪٤ٟ‬د ُدًِغ ‪٤ٛ‬د وخعضب‪٤‬د وؤ‪٣‬ط سًن خ‪ٛ‬غخضبٌن ـ ُدزبظسبى‪ ٞ٧‬ؿشغَد دىت ؤ‪٣‬ـىٗ‪ٞ‬‬
‫طٗغٌ وٗ‪٤‬ع‪٤ٟ ٞ‬ه‪ ٞ‬ظؼذ٘ى‪ ١‬ـ بين جؼَعه‪ ٞ‬خ‪ُٛ‬ى‪ ٝ‬دبد طربوخ ؤهن‪ٞ٧ ٞ‬‬
‫خ‪ِٛ‬دجــؼو‪ [ )١‬خدلا‪٤ٟ‬ى‪219 :١‬ـ‪. ]222‬‬

‫وبذل ‪٤٧‬د ‪٣‬إٌب بذل سعد‪ٟ ٝ‬د ؤعص‪٣‬د خ‪٘ٛ‬ال‪ ،٦ُُ ٝ‬ؿدج‪ٌٜ‬ن خهلل ؿسذد‪ ٦٣‬زإمسدج‪٦‬‬
‫خحلـىن وطِدظ‪ ٦‬خ‪ٛ‬و‪ ًٜ‬وؤُود‪ ٦ٛ‬خحل‪ُ٠‬ضش ؤ‪ ١‬غلو‪٤ٜ‬د ‪ ٢ٟ‬خدلش‪ٜ‬ظٌن ‪ ٦ٛ‬يف ٗ‪ٚ‬‬

‫‪31‬‬
‫ؤٓىخ‪٤ٛ‬د وؤُود‪٤ٛ‬د‪ .‬وؤ‪ ١‬ػلِل‪٤‬د وبسىخ‪٤٣‬د خدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن ‪ٟ ٢ٟ‬وغش خ‪ٜٛ‬ـد‪ ،١‬وؿىء‬
‫خ‪ٛ‬ودٓسص‪ ،‬ب‪ ٦٣‬ورل ط‪ ٖٛ‬وخ‪ٔٛ‬دصع ه‪.٦ُٜ‬‬

‫وط‪ ًٜ‬خهلل وؿ‪ ٜٞ‬وزدعٕ ه‪٣ ًٜ‬سُ‪٤‬د زل‪٠‬ض‪ ،‬وه‪ ًٜ‬آ‪ ،٦ٛ‬وطذس‪ ٦‬ؤصبوٌن‪.‬‬

‫ٗعس‪٦‬‬
‫هسض خ‪ٛ‬ـال‪ ٝ‬ز‪ ٢‬زغجؾ ز‪٣ ٢‬دطغ آ‪ ٙ‬هسض خ‪٘ٛ‬غمي‬

‫‪32‬‬
‫‪٧2521/8 /26‬ـ‬

‫‪33‬‬
‫زـ‪ ٞ‬خهلل خ‪ٛ‬غضب‪ ٢‬خ‪ٛ‬غدُ‪ٞ‬‬

‫خحل‪٠‬ض هلل‪ ،‬وط‪ ًٜ‬خهلل وؿ‪ ٜٞ‬ه‪ ًٜ‬عؿى‪ ٙ‬خهلل‪ .‬وزوض‪:‬‬

‫ُهظ‪ ٥‬ؤزُدض ؤ‪٣‬شإهتد ظظىَغخ حلد‪ٗ ٙ‬ؽًن ‪ ٢ٟ‬خجملع‪٠‬ودض خ‪ٛ‬يت َىجض ُُهد طلسص ‪٢ٟ‬‬
‫خدلظ‪ٜ‬ذٌن وخ‪ٛ‬ظدحلٌن‪ ،‬خ‪ٛ‬ظَ‪َ ٢‬ضؤزى‪ ١‬جل‪ٜ‬ر خخلًن وخ‪ٛ‬ـودصش بذل خ‪ٛ‬وسدص وخ‪ٛ‬سالص‪،‬‬
‫ُُىخجهى‪ٓ ٢ٟ ١‬س‪٧ ٚ‬ظ‪ ٥‬خجملع‪٠‬ودض زدالؿعهؼخء وخ‪ٛ‬ـشغَص‪ ،‬وظ‪ًِ٤‬ن خ‪٤ٛ‬دؽ ه‪٤‬ه‪،ٞ‬‬
‫زإؿد‪ُٛ‬ر خ‪٘ٛ‬ظذ وخ‪ٛ‬ضج‪ ٚ‬وب‪ٛ‬ظدّ خدلِعغَدض‪ ،‬وظشىَ‪ ٦‬خ‪ٛ‬ـ‪٠‬وص‪ ،‬وظؼشُ‪ٞ‬‬
‫خ‪ٛ‬ـٔـدض ‪ ...‬ػخه‪ٌ٠‬ن ـ ز‪ٜ‬ـد‪ ١‬ددذل‪ ٞ‬ـ ؤ‪ ١‬خ‪ٛ‬عٔض‪ ٝ‬وخ‪ٛ‬غٍٓ َ٘ى‪ ١‬زد‪ٛ‬عش‪ ٍٜ‬ه‪٢‬‬
‫ٗؽًن ‪ ٢ٟ‬ؤ‪ٟ‬ىع خ‪ٛ‬ضَ‪ ،٢‬و‪ٟ‬ـدَغش ‪ٟ‬ىخٗر خحلؼدعش خ‪ٌٛ‬غزُص‪ ،‬و‪ٟ‬د ه‪٧ ٜٞ‬االء ـ‬
‫‪٧‬ضخ‪ ٞ٧‬خهلل ـ ؤ‪٤٣‬د ٓى‪ ٝ‬ؤهؼ‪٣‬د خهلل زدإلؿال‪ ،ٝ‬و‪ٟ‬ه‪٠‬د خزعٌُ‪٤‬د خ‪ٛ‬وؼش ‪ًً ٢ٟ‬ن‪ ٥‬ؤط‪٤ٛ‬د خهلل‪.‬‬
‫وًِٗ زد‪ٛ‬عدعَز شد‪٧‬ضخ‪.‬‬

‫ٓض هــد‪ُٟ ٙ‬ـؼخ‪ ١‬خ‪ِٛ‬ؼـدجــ‪ُُ ٚ‬ــ‪٤‬ـــد‬


‫وظٌــــًنض ُـــــغ‬
‫خ‪ٛ‬ـهضخَــص دُ‪٤‬ــد‬
‫زُ‪٤‬ـد َُـغي خإل‪٣‬ــــد‪٤ٟ ١‬ــد ٓدجــ‪٠‬ــــــد‬
‫هلل َـذعــــر‬
‫خ‪ٛ‬وســـدصش صَ‪٤‬ـــــــد‬
‫بط زد‪٤ٛ‬ـِــىؽ ظوـــدُـــ‪ ٦‬وظــىص ‪ٛ‬ـــــى‬

‫‪34‬‬
‫ؤ‪ ١‬صخ‪ ٝ‬يف ُٓـض خ‪ٛ‬ظ‪٣‬ىذ‬
‫ع‪٤ُ٧‬ـــد‬
‫وبطخ خ‪ٜٛ‬ـد‪ َُٚ٘ ١‬شعـ‪٠‬ــــد ضلـــى‪٥‬‬
‫وَِـى‪ ٥‬زد‪ٔٛ‬ـى‪ ٙ‬خ‪ٛ‬ــغصٌ‬
‫‪ُٟ‬هُـــ‪٤‬ـــــد‬

‫*****‬
‫وٗظخ"خجلغخجض"ٓض ظى‪ٛ‬ط ٗـرب ‪ٟ‬ـــد‬
‫َ‪ٜٔ‬ـــً خ‪ٛ‬ضهــدش ‪٢ٟ‬‬
‫خألطَص ُُ‪٤‬ـــد‬
‫يف ٗــ‪ ٚ‬طســـخ ظـعهـــ‪ٗ ٚ‬إ‪٣‬ــهـــد‬
‫عؤؽ خألزد‪ٛ‬ؾ‪ ،‬رب‪٠‬ـ‪ٚ‬‬
‫خ‪ٛ‬عـإزُــ‪٤‬ــد‬
‫ُعٔـــى‪ُ ٙ‬ـٍ ٓــى‪٧ ٝ‬ــضخش آ‪٤ٟ‬ــىخ‪:‬‬
‫ظـ‪ ٖٜ‬خ‪ٛ‬وظـدجر شى‪٧‬ط‬
‫‪٣‬دصَ‪٤‬ــد‬
‫عجوىخ بذل خأل‪ٟ‬غ خ‪ٔٛ‬ضمي ُإكهــغوخ‬
‫هجســــد َاســـغ‬
‫ُـِ٘ـــغ‪٣‬د و ز‪ُ٤‬ــ‪٤‬ـــد‬

‫*****‬
‫ُع‪ٜ‬ــَٔ خ‪٠ٌُٛ‬ــــغ خ‪ٛ‬ـُٔـــ‪ٟٔ ٞ‬دذلـــــد‬
‫و‪٧‬ــظي ز‪ُ ٦‬ــٍ‬
‫‪ٟ‬وشــغ ‪٣‬ــدجُ‪٤‬ــــد‬
‫ٓد‪ ٙ‬خمسوىخ َد ‪ٟ‬وشـغٌ ‪٣ ٢ٟ‬دطـخ‬

‫‪35‬‬
‫َسٌــــٍ خ‪ٛ‬عـٔـــض‪ٝ‬‬
‫‪ٜٛ‬ســـالص ٓ‪٤ُ٠‬ـــد‬
‫سغجط شغَظ‪ٟ‬ـص ٓ‪ُٜ‬ــ‪ ٚ‬صبوـهـــــد‬
‫دضؼدء ؿــــ‪٢‬‬
‫هٔــ‪ٜ‬هــــد ‪ٟ‬د ػَ‪٤‬ـــــد‬
‫جو‪ٜ‬ىخ خ‪ٛ‬عشضص يف خ‪ٛ‬ضَد‪٣‬ص ‪٧‬ـ‪٠‬ـهـ‪ٞ‬‬
‫ُإظـــىخ زِوـــ‪ٚ‬‬
‫‪٘٤ٟ‬ــغ َــاطَــ‪٤‬ـــــد‬
‫ُغػىخخحلجدذ ه‪ ًٜ‬خ‪٤ٛ‬ـدءوؤؿس‪ٜ‬ىخ‬
‫شوـغ خ‪ٛ‬ـىجى‪ ٥‬وؤوؿوىخ‬
‫خ‪ٛ‬عشسُ‪٤‬ــد‬
‫ُددظع رلد‪ٛ‬ـه‪ ٞ‬وؤٓظم شعــ‪٠‬ــهــ‪ٞ‬‬
‫وخه‪ٜ‬ـــ‪ ٞ‬زإ‪١‬‬
‫جهىص‪٧‬ـــ‪ ٞ‬ظغصَ‪٤‬ــــد‬
‫وخدِق هُد‪ ٖٛ‬ه‪٤‬هــ‪ ٞ‬يف ‪ٟ‬ــــإ‪ٟ‬ــ‪٢‬‬
‫ال َـســ‪ٜ‬ـــٌـــى‪٥‬‬
‫زإج‪٤‬ــخ زبِــُ‪٤‬ــــد‬
‫ُد‪ٛ‬ضَــــ‪َ ٢‬ـــغ وخ‪ٛ‬ـ‪٠‬ــددص عٗـــ‪٤‬ــ‪٦‬‬
‫وخهلل َــغدــــ‪ٞ‬‬
‫عضبـــــص ظٌـــغَ‪٤‬ــد‬
‫‪ ٢ٟ‬طخ َ‪٤‬ـــدػم آَــص ُــٍ ودـــُـــ‪٦‬‬
‫ظ‪٤‬وً خ‪ٛ‬ـــ‪٠‬ذـــغ‪ٝ‬‬
‫ػَ‪٤‬ــص ظ‪ٜ‬هـُــ‪٤‬ــــد‬
‫ُـضم خ‪ٛ‬عشــضص وخ‪ٛ‬عٔــوــغ جد‪٣‬ــــســد‬

‫‪36‬‬
‫وخسؼــن ‪ٛ‬لــ‪ٚ‬‬
‫دؼــدعش ظاوَ‪٤‬ــد‬
‫وخجو‪ ٚ‬شلـدشدش خ‪ٛ‬غٍٓ ُـغَـؼــــص‬
‫ظ‪ ٍِٜ‬خ‪ٛ‬عٔــض‪ ٝ‬ه‪٤‬ـــض طخ‬
‫َؼِــُ‪٤‬ـــد‬

‫‪٧‬ــظخ ٗـــال‪ ٝ‬خ‪ِٛ‬ـَض‪ ٝ‬ه‪٤‬ـض ‪٣‬ظُذـــ‪٦‬‬


‫ؤودــد‪ ٥‬شُــــــد‪١‬‬
‫ب‪ُٛ‬ـــ‪ٟ ٦‬ـسُـ‪٤‬ـــد‬

‫ُدضبض بذلٖ ؤَهد خحملِـــىف ‪ٟ‬ـ‪٢‬‬


‫‪٧‬ـظخ خ‪ٛ‬ـهــغخء‬
‫وؿ‪ٜ‬ــ‪ ٦‬ال َـٌُـ‪٤‬ــــد‬
‫‪ٟ‬د هُر ٓــى‪ ٝ‬زدذلــضخَـــص وخ‪ٛ‬عٔـــً‬
‫بال زــإ‪ٛ‬ــــــ‪٢‬‬
‫‪ٟ‬ــوــشـــغ هدظـــُـ‪٤‬ـــد‬
‫و‪ٔٛ‬ـــض ؤزـــد‪ ١‬خ‪ٜٛ‬ـــ‪ُ ُ٦‬ــٍ ظ‪٤‬ؼَــ‪ٜ‬ـــــ‪٦‬‬
‫ٗـِـــ َغ خدلوــــًن‬
‫ُــعُـــص ً‪٧‬دصَــ‪٤‬ــــد‬
‫وؤعخص زد‪ٛ‬ــعــوــُـــُـــغ ط‪ٝ‬‬
‫‪٧‬ـــضخَــــص‬
‫ُـُــــــغوخ‬
‫هـ‪ُٜ‬ــهد دـٔســـص وؿ‪٤ُ٤‬ــد‬
‫ُد‪٣‬لـغ "زــغخءش"و"خ‪٤ٛ‬ـــدء" وٓس‪ٜ‬هــد‬

‫‪37‬‬
‫ؼـد‪ ِ١‬خ‪٘ٛ‬عـــدذ‪،‬‬
‫وزوض‪٧‬د"َدؿُ‪٤‬ـــد"‬
‫وخٓـــغؤ ظِدؿـــًن خألج‪٠‬ـــص ه‪٤‬ــض‪٧‬ــد‬
‫ظ‪ِٜ‬ـــٍ ‪ٟٔ‬ــد‪ٛ‬ـــٍ‬
‫طدصٓـــد ؤَُ‪٤‬ـــد‬
‫وظـــغي ٗـــال‪ ٝ‬خذلــدػجٌن جغَـ‪٠‬ــص‬
‫ٓد‪ٟ‬ـط ه‪٠ً ًٜ‬ــغ‪،‬‬
‫وٗد‪ ١‬صُُ‪٤‬ـــد‬

‫*****‬
‫َد ؿــدسـغو‪ٟ ١‬ـ‪ ٢‬خ‪ٛ‬ضهــدش مسوعـ‪ٞ‬‬
‫د٘‪٠‬ـــد ً‪ُٜ‬لــد‬
‫جــدء ‪ ٢ٟ‬زدعَ‪٤‬ـــد‬
‫ُـة‪ ١‬خ‪٣‬عهُعـــ‪ُ ٞ‬د‪ٛ‬ـوــدصش س‪ِٜ٘‬ــ‪ٞ‬‬
‫وب‪ ١‬خؿعسذعـــ‪ٞ‬‬
‫ُد‪ٛ‬شٔـــدء ٓغَـ‪٤‬ـــد‬
‫ؤو‪ٟ‬ـــد ه‪٠ٜ‬عـــ‪ ٞ‬ؤ‪ ١‬زـدهــػ هـــؼ‪٣‬ــــد‬
‫طخٕ خ‪٘ٛ‬عـــدذ‬
‫وؿـــ‪٤‬ــص هتــضَ‪٤‬ــــد‬
‫ُسهـــد ؤٓ‪٤٠‬ــــد ‪ٜٛ‬ذؼــــدعش ‪ٟ‬وـ‪ٜ‬ـ‪٠‬ــــد‬
‫وهبـــد ُعذ‪٤‬ـــد‬
‫ُــدعؿـــد وخ‪ٛ‬ظُ‪٤‬ــــد‬

‫وهبــــد ‪٣‬شـــغ‪٣‬د خ‪ٛ‬و‪ٜ‬ـــ‪ ٞ‬يف ؤعجدجهـــد‬

‫‪38‬‬
‫دىت ظود‪ٛ‬ــً ٗدجلســـد‪ٙ‬‬
‫عطُ‪٤‬ــــد‬
‫وخ‪ُٛ‬ـــى‪ٛ ٝ‬ـــ‪٠‬ـــد ‪ٜ٘ٛ‬عـــدذ‬
‫‪٣‬ســظظــــ‪ٞ‬‬
‫طـــدع خذلـــىخ‪١‬‬
‫سلُ‪٠‬ـــد ٗدؿُ‪٤‬ـــد‬
‫‪٧‬ـظخ ‪٧‬ـى خ‪ٛ‬ــــغ خ‪ٛ‬ىدُــض ‪ٔ٤ٛ‬ظ٘ـ‪ٞ‬‬
‫وٗ‪٠‬د‪ ِٙ‬ؿدصش ٓى‪٤ٟ‬ـــد‬
‫خدلدػُ‪٤‬ــــد‬

‫هسض خ‪ٛ‬ـال‪ ٝ‬ز‪ ٢‬زغجؾ آ‪ ٙ‬هسض خ‪٘ٛ‬غمي‬

‫‪39‬‬
‫ُهغؽ خ‪ٛ‬غؿد‪ٛ‬ص‬

‫خدلىػىم‬
‫خ‪ٛ‬ظِذص‬

‫‪41‬‬
‫خدلٔض‪ٟ‬ص‬
‫‪.............................................................................‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪...‬‬
‫خإلشدعش بذل كد‪٧‬غش سسُؽص زضؤض ظ‪٤‬عشغ‬
‫‪3‬‬ ‫‪.............................................‬‬
‫خإلسسدع ه‪٧ ٢‬ظ‪ ٥‬خ‪ٛ‬لد‪٧‬غش‬
‫‪3‬‬ ‫‪...........................................................‬‬
‫ؤؿسدذ خ‪٣‬عشدع كد‪٧‬غش خالؿعهؼخء زإ‪ٚ٧‬‬
‫‪4‬بسسدع خهلل ؿسذد‪ ٦٣‬ؤ‪٧ ١‬ظ‪٥‬‬ ‫خخلًن‪........................................‬‬
‫‪4‬‬ ‫خ‪ٛ‬لد‪٧‬غش ‪ ٢ٟ‬ؤؿ‪ٜ‬ذص خ‪ٛ‬شُـد‪........................ ١‬‬
‫خَِدض خ‪ٔٛ‬غآ‪ُ٣‬ص خدلشربش ه‪٧ ٢‬ظ‪ ٥‬خ‪ٛ‬لد‪٧‬غش ه‪ ًٜ‬ط‪ٌِ٤‬ن‪........................ :‬‬
‫‪4‬‬
‫خ‪ٛ‬ظ‪ َ٤‬خألو‪ٙ‬‬
‫‪.........................................................................‬‬
‫‪5‬‬
‫خ‪ٛ‬ظ‪ َ٤‬خ‪ٛ‬ؽدين‬
‫‪........................................................................‬‬
‫‪5‬‬
‫خ‪ِ٘ٛ‬دع يف ‪٧‬ظخ خ‪ٛ‬وظغ وعخء بدُدء ‪٧‬ظ‪ ٥‬خ‪ٛ‬لد‪٧‬غش‬
‫‪7‬‬ ‫‪..................................‬‬
‫ظٔغَـــغ خ‪ٛ‬شُـــز هســـض خ‪ٛ‬غضبـــ‪ ٢‬خ‪ٛ‬ضوؿـــغٌ‪ :‬ؤ‪١‬‬
‫خالؿعو‪٠‬ـــدع عٗـــؼ ه‪ٜ‬ـــً‬
‫ظشىَـــــــــ‪ ٦‬مسوـــــــص خ‪ٛ‬ضَـــــــــ‪٢‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪....................................................‬‬

‫‪41‬‬
‫‪ ٢ٟ‬سـؾ د٘‪٠‬دء طهُى‪ :١‬خحلؾ ‪ٗ ٢ٟ‬غخ‪ٟ‬ص ؤ‪ ٚ٧‬خ‪ٛ‬ضَ‪....................... ٢‬‬
‫‪7‬‬
‫ٗال‪ ٝ‬خدلُضخين دى‪ ٙ‬جهىص ِٗدع خ‪ٛ‬وظغ يف ظشىَ‪ ٦‬طىعش خإلؿال‪.............. ٝ‬‬
‫‪8‬‬
‫وطَ خألؿعدط دـين هؽ‪٠‬د‪ ١‬سـص خدلـعو‪٠‬غَ‪ ٢‬يف خ‪ِٛ‬ظ‪ ٚ‬زٌن ه‪٠ٜ‬دء خأل‪ٟ‬ص‬
‫خإلؿال‪ُٟ‬ص وهد‪ٟ‬عهد‬
‫‪8‬‬ ‫‪.....................................................................‬‬
‫رب‪ ُٜٚ‬خ‪ٔ٤ٛ‬ى‪ ٙ‬خ‪ٛ‬ـدزٔص ه‪ ٢‬خ‪ٛ‬و‪٠ٜ‬دء وخدلِ٘غَ‪٢‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪....................................‬‬
‫د٘‪ ٞ‬خدلـعهؼت زإ‪ ٚ٧‬خخلًن وخ‪ٛ‬ظالح‬
‫‪9‬‬ ‫‪............................................‬‬
‫خ‪ٔٛ‬ـ‪ ٞ‬خألو‪ ٢ٟ ٙ‬ؤٓـد‪ ٝ‬خالؿعهؼخء‪:‬خالؿعهؼخء زددلـ‪ ٜٞ‬ألج‪ ٚ‬هُر س‪.٦ُُ ٍٜٔ‬‬
‫‪9‬‬
‫خ‪ٔٛ‬ـــــــــ‪ ٞ‬خ‪ٛ‬ؽد‪٣‬ـــــــٍ ‪ٟ‬ـ‪ ٢‬ؤٓــــد‪ٝ‬‬
‫خالؿعهـــؼخء‪ :‬خالؿعهـــؼخء زددلـ‪ٜ‬ـــ‪ ٞ‬ألجـــ‪ٚ‬‬
‫بؿال‪ٟ‬ــــ‪ ٦‬وظضَ‪٦٤‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪.....................................................................‬‬
‫‪ٟ‬ىخ‪٣‬ن ظًِ٘ن ‪ٓ ٢ٟ‬د‪ ٝ‬ز‪ ٦‬خ‪ٔٛ‬ـ‪ ٞ‬خ‪ٛ‬ؽدين‬
‫‪9‬‬ ‫‪..............................................‬‬
‫خدلد‪٣‬ن خألو‪ :ٙ‬ؤ‪٘٣ ١‬ى‪ ١‬جد‪٧‬ال زإ‪ٟ ١‬د خؿعهؼؤ ز‪ ٢ٟ ٦‬خ‪ٛ‬شغَوص ‪...................‬‬
‫‪:‬‬
‫خدلد‪٣‬ن خ‪ٛ‬ؽدين‪ :‬ؤ‪ ١‬ال َٔظض زدؿعهؼخج‪ ٦‬طخض خ‪ٛ‬وسدصش ‪............................‬‬
‫‪:‬‬
‫‪ ٢ٟ‬دل َعىُغ ُُ‪ ٦‬خدلد‪٣‬ود‪ ١‬خ‪ٛ‬ـدزٔد‪ِٗ ١‬غ وخعظض ‪..................................‬‬
‫‪:‬‬
‫خألص‪ٛ‬ص ه‪ ًٜ‬ط‪:ٖٛ‬‬
‫‪:‬‬ ‫‪.................................................................‬‬

‫‪42‬‬
‫خ‪ٛ‬ض‪ ُٚٛ‬خألو‪ :ٙ‬آَص (ٓ‪ ٚ‬ؤ زدهلل وآَدظ‪ ٦‬وعؿى‪٤ٗ ٦ٛ‬ع‪ ٞ‬ظـعهؼئو‪............... )١‬‬
‫‪:‬‬
‫ؿسر ‪٣‬ؼو‪ ٙ‬خَِص‬
‫‪:‬‬ ‫‪.................................................... ..............‬‬
‫‪ٟ‬د ؤُدص‪ ٥‬ؿسر خ‪٤ٛ‬ؼو‪ٙ‬‬
‫‪21‬‬ ‫‪............................................................‬‬
‫‪ٗ ٚٔ٣‬ال‪ ٝ‬خإل‪ٟ‬د‪ ٝ‬ؤيب ز٘غ خجلظدص ه‪٧ ًٜ‬ظ‪ ٥‬خَِص ‪.........................‬‬
‫‪21‬‬
‫خ‪ٛ‬عو‪ ُْٜ‬ه‪ٗ ًٜ‬ال‪٦ٟ‬‬
‫‪22‬‬ ‫‪...............................................................‬‬
‫‪ٗ ٚٔ٣‬ال‪ ٝ‬خإل‪ٟ‬د‪ ٝ‬خز‪ ٢‬خ‪ٛ‬وغيب ه‪٧ ًٜ‬ظ‪ ٥‬خَِص ‪..................................‬‬
‫‪22‬‬
‫‪ٗ ٚٔ٣‬ال‪ ٝ‬شُز خإلؿال‪ ٝ‬زل‪٠‬ض ز‪ ٢‬هسض خ‪ٛ‬ى‪٧‬دذ يف ‪٣‬ىخٓغ خإلؿال‪....... ٝ‬‬
‫‪22‬‬
‫‪ٗ ٚٔ٣‬ال‪ ٝ‬شُـــــز خإلؿـــال‪ ٝ‬خزــ‪ ٢‬هســض خ‪ٛ‬ى‪٧‬ــــدذ‬
‫يف ٗعدزــ‪ ٦‬خ‪ٛ‬عىدُـــــــــض‬
‫دى‪٧ ٙ‬ظ‪ ٥‬خَِص‬
‫‪22‬‬ ‫‪..................................................................‬‬
‫‪ٗ ٚٔ٣‬ال‪ ٝ‬خ‪ٛ‬شُز ؿ‪٠ُٜ‬د‪ ١‬ز‪ ٢‬هسض خهلل يف شغح ٗعدذ خ‪ٛ‬عىدُض ‪..............‬‬
‫‪22‬‬
‫‪ٗ ٚٔ٣‬ال‪ ٝ‬خ‪ٛ‬شُز هسض خ‪ٛ‬غضب‪ ٢‬ز‪ ٢‬دـ‪ ٢‬يف ظو‪ ٦ُٜٔ‬ه‪ٗ ًٜ‬عدذ خ‪ٛ‬عىدُض‪....‬‬
‫‪23‬‬
‫‪ٗ ٚٔ٣‬ال‪ ٝ‬خ‪ٛ‬شُز هسض خ‪ٛ‬غضب‪ ٢‬خ‪ٛ‬ـوضٌ يف ظو‪ ٦ُٜٔ‬ه‪ٗ ًٜ‬عدذ خ‪ٛ‬عىدُض ‪......‬‬
‫‪23‬‬
‫‪ٗ ٚٔ٣‬ال‪ ٝ‬خ‪ٛ‬وال‪ٟ‬ص زل‪٠‬ض عشُض عػد ه‪٧ ًٜ‬ظ‪ ٥‬خَِص ‪...........................‬‬
‫‪23‬‬

‫‪43‬‬
‫خ‪ٛ‬ض‪ ُٚٛ‬خ‪ٛ‬ؽدين‪ :‬آَص خ‪ٛ‬عىزص ( خ‪ٛ‬ظَ‪٠َٜ ٢‬ؼو‪ ١‬خدلـىهٌن‪..................... ). .‬‬
‫‪24‬‬
‫ؿسر ‪٣‬ؼو‪٧ ٙ‬ظ‪ ٥‬خَِص‬
‫‪24‬‬ ‫‪............................................................‬‬
‫خ‪ٛ‬ض‪ ُٚٛ‬خ‪ٛ‬ؽد‪ٛ‬ػ‪ :‬آَص خ‪٤ٛ‬ـدء ( وٓض ‪٣‬ؼ‪ ٙ‬ه‪ ُٜٞ٘‬يف خ‪٘ٛ‬عدذ )‪....................‬‬
‫‪24‬‬
‫ٗال‪ ٝ‬خ‪ٛ‬شُز خ‪ٛ‬شىٗدين ه‪٧ ًٜ‬ظ‪ ٥‬خَِص وُُ‪ ٦‬ؿسر ‪٣‬ؼوذلد ‪.....................‬‬
‫‪25‬‬
‫ٗال‪ ٝ‬خإل‪ٟ‬د‪ ٝ‬زل‪٠‬ض عشُض عػد‪ ،‬ه‪ٓ ًٜ‬ى‪ٛ‬ـــ‪ ٦‬ظودذل‪ ( :‬ب‪ ٞ٘٣‬بطخ ‪ٟ‬ؽ‪ٜ‬ه‪)ٞ‬‬
‫وُُـــ‪٦‬‬
‫خ‪ٛ‬عذظَغ ‪ ٢ٟ‬رلد‪ٛ‬ـص خدلـعهؼجٌن ‪................................................‬‬
‫‪25‬‬
‫خ‪ٛ‬عو‪ ُْٜ‬ه‪ ًٜ‬خَِعٌن خ‪ٛ‬ـدزٔعٌن‬
‫‪25‬‬ ‫‪..................................................‬‬
‫خ‪ٛ‬عذظَغ ‪ ٢ٟ‬خ‪ٛ‬عشس‪ ٦‬زد‪ِ٘ٛ‬دع‪ .‬ود٘‪ ٞ‬خ‪ٛ‬عشس‪ ٦‬هب‪ٞ‬‬
‫‪26‬‬ ‫‪.................................‬‬
‫وِٓص هُض ٓى‪ ٦ٛ‬ظودذل‪ ( :‬ب‪ ٞ٘٣‬بطخ ‪ٟ‬ؽ‪ٜ‬ه‪)ٞ‬‬
‫‪26‬‬ ‫‪........................................‬‬
‫ٓض َ٘ى‪ ١‬خدلـ‪ ٜٞ‬خدلـعهؼؤ ز‪ ٦‬و‪ُٛ‬د هلل‪ُُ ،‬عؼدهَ جغ‪ ٝ‬خدلـعهؼت ز‪........ ٦‬‬
‫‪26‬‬
‫دلد ٓد‪ ٙ‬ؤزى ز٘غ ‪ٛ‬سوغ خ‪ٛ‬ظذسص ٗ‪٠ٜ‬ص ٓض َ‪٠ٜ‬ؾ ‪٤ٟ‬هد خإلَظخء‪،‬‬
‫ٓـــــــــد‪ٛ ٙ‬ــــ‪٦‬‬
‫ـ ط‪ ًٜ‬خهلل ه‪ ٦ُٜ‬وؿ‪ ٜٞ‬ـ ‪ٛ ":‬ح‪ ٢‬ؤًؼسعه‪ٔٛ ٞ‬ض ؤًؼسط عزٖ" ُ‪٠‬د دد‪٢ٟ ٙ‬‬
‫َ‪ ٍٜٔ‬ه‪ ًٜ‬خدلا‪ٌ٤ٟ‬ن ٗال‪ٟ‬د ؤشض ‪ ٢ٟ‬ػغذ خ‪ٛ‬ـُىٍ يف ‪٧‬ظ‪ ٥‬خألَد‪..ٝ‬؟!!‪.....‬‬
‫‪26‬‬
‫خالؿعهؼخء زددلـ‪ ٦ُُ ٜٞ‬بَظخء ‪ ٦ٛ‬زًٌن دْ ‪.......................................‬‬
‫‪27‬‬

‫‪44‬‬
‫خ‪ٛ‬ؤ‪َ ٚ‬إىب ؤ‪َ ١‬ـشغ ‪ٟ‬ـ‪ ٢ٟ ٜٞ‬ؤسُ‪ ٦‬ألج‪ ٚ‬طالد‪.......................... ٦‬‬
‫‪27‬‬
‫ُعدوي خ‪ٛ‬و‪٠ٜ‬دء زِ٘غ ‪ ٢ٟ‬خؿعهؼؤ زددلا‪ ٢ٟ‬ألج‪ ٚ‬بؽلد‪........................ ٦٣‬‬
‫‪27‬‬
‫ٗال‪ ٝ‬خ‪ٛ‬وال‪ٟ‬ص خ‪ ٦ُِٔٛ‬خز‪ ٢‬دجغ خذلُع‪ ٍ٠‬خ‪ٛ‬شدُوٍ ‪...............................‬‬
‫‪27‬‬
‫ٗال‪ ٝ‬ؤدض خألج‪٠‬ص خحل‪ُِ٤‬ص ـ دل َـ‪ ٞ‬ـ‬
‫‪28‬‬ ‫‪.............................................‬‬
‫ظو‪ ُْٜ‬خز‪ ٢‬دجغ خذلُع‪ ٍ٠‬ه‪ٗ ًٜ‬ال‪ ٝ‬خ‪ٛ‬وددل خحل‪........................... ٍِ٤‬‬
‫‪28‬‬
‫ٗال‪ ٝ‬خ‪ٛ‬شُز زل‪٠‬ض ز‪ ٢‬هسض‬
‫‪29‬‬ ‫خ‪ٛ‬ى‪٧‬دذ‪.............................................‬‬
‫ُعىي خ‪ٛ‬شُز زل‪٠‬ض ز‪ ٢‬بزغخ‪ُٞ٧‬‬
‫‪29‬‬ ‫‪.................................................‬‬
‫ُعىي خ‪ٜٛ‬ج‪٤‬ص خ‪ٛ‬ضخج‪٠‬ص ‪ٜٛ‬سذىغ خ‪ٛ‬و‪ُ٠ٜ‬ص وخإلُعدء ‪.................................‬‬
‫‪2:‬‬
‫ُعىي خ‪ٛ‬شُز هسض خ‪ٛ‬وؼَؼ ز‪ ٢‬زدػ‬
‫‪31‬‬ ‫‪...................................................‬‬
‫ُعىي خ‪ٛ‬وال‪ٟ‬ص زل‪٠‬ض ز‪ ٢‬طدحل ز‪ ٢‬هؽُ‪ٌ٠‬ن ‪.....................................‬‬
‫‪31‬‬
‫ُعىي خ‪ٛ‬شُز هسض خ‪ٛ‬غضب‪ ٢‬خ‪ٛ‬ضوؿغٌ ‪...........................................‬‬
‫‪32‬‬
‫ٗال‪ ٝ‬خ‪ٛ‬شُز ضبىص خ‪ٛ‬عىغلغٌ‬
‫‪32‬‬ ‫‪....................................................‬‬
‫ٗال‪ ٝ‬خ‪ٛ‬شُز هسض خ‪ٛ‬غضب‪ ٢‬هسض خخلد‪...........................................ْٛ‬‬
‫‪33‬‬

‫‪45‬‬
‫خ‪ٛ‬عذظَغ ‪ ٢ٟ‬سـغ خ‪ٜٛ‬ـد‪١‬‬
‫‪34‬‬ ‫‪.........................................................‬‬
‫خ‪٤ٛ‬هٍ ه‪ ٢‬خ‪ٛ‬عظضع دلـدج‪ ٚ‬خ‪ٛ‬عًِ٘ن بال ‪ٜٛ‬وددل زشغوؿ‪ ٦‬ودضوص‪.............. ٥‬‬
‫‪35‬‬
‫ظـ‪ُٜ‬ص ‪ ٢ٟ‬طرب ‪ ٢ٟ‬ؤ‪ ٚ٧‬خخلًن ه‪ٟ ًٜ‬د ؤطدز‪ ٢ٟ ٦‬ؤطي دبد طٗغ‪ ٥‬خهلل ُــــٍ‬
‫آَيت ؿىعٌب خدلـٌِِن وخدلا‪٤ٟ‬ى‪............................................ ١‬‬
‫‪35‬‬
‫ٓظُضش ‪ٜ٘ٛ‬دظر دى‪ٓ ٙ‬ؼُص‬
‫‪38‬‬ ‫خالؿعهؼخء‪...........................................‬‬

‫خذلىخ‪ٟ‬ش‪:‬‬

‫‪46‬‬
‫(‪ " )2‬خألجىزص خدلُِضش دله‪٠‬دض خ‪ٛ‬ؤُضش " ‪ :‬ص ‪ ،92‬خ‪ٛ‬ـسوص خ‪ٛ‬ؽد‪ُ٣‬ص‪.‬‬

‫(‪ )3‬خخلـغ خ‪ُٛ‬هىصٌ " زغوظىٗىالض د٘‪٠‬دء طهُى‪ " ١‬ظغصبص زل‪٠‬ض س‪ُِٜ‬ص‬
‫خ‪ٛ‬عى‪٣‬ـٍ ‪ :‬ص‪ .298 :‬وب‪ٗ ١‬د‪ ١‬خ‪٘ٛ‬ال‪٤٧ ٝ‬د َع‪٤‬دو‪ : ٙ‬عجد‪ ٙ‬خ‪ٛ‬ضَ‪ ٢‬خ‪٤ٛ‬ظغخين؛‬
‫بال ‪٧‬ظ‪ ٥‬خ‪ٛ‬ربوظىٗىالض دلد ٓؼط ه‪ ًٜ‬خ‪٤ٛ‬ظدعي‪ ،‬وجهط ‪٠ٜٛ‬ـ‪ٌ٠ٜ‬ن ؤَؼد‪،‬‬
‫ُع٘ى‪ ١‬هد‪ٟ‬ص يف ه‪٠ٜ‬دء خدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن‪ ،‬ويف عجد‪ ٙ‬خ‪ٛ‬ضَ‪ ٢‬خ‪٤ٛ‬ظدعي‪ُُٜ .‬ع‪٤‬س‪.٦‬‬

‫(‪ " )4‬ؤج‪٤‬ذص خدل٘غ خ‪ٛ‬ؽالغ" ‪ :‬ص ‪. 2:3-2:2‬‬

‫(‪ " )5‬خدلشدَز وخالؿعو‪٠‬دع " ‪ :‬ص ‪ ،8‬خ‪ٛ‬ـسوص خ‪ٛ‬ؽد‪ُ٣‬ص‪ .‬وٓض ؤجدص ‪ٟ‬ا‪ ٦ِٛ‬يف‬
‫هغع خ‪ٛ‬ظىع خ‪ٛ‬ىخٓوص ـ خ‪ٛ‬يت وعخء‪٧‬د ؤَض خالؿعو‪٠‬دع ـ ‪ٛ‬إلؿددص دبشدَز‬
‫خدلـ‪ٌ٠ٜ‬ن ‪ ٢ٟ‬ؤهٌن خ‪ٛ‬ود‪ٟ‬ص‪ ،‬دىت َسًٔ خدلـ‪٠ٜ‬ى‪ ١‬زضو‪ٓ ١‬دجض يف ؤ‪ٟ‬ىع خ‪ٛ‬ضَ‪ ،٢‬و‪٢ٟ‬‬
‫ٍب ظعجدطهب‪ٗ ٞ‬الذ خ‪ٌٛ‬غذ دُػ شدئوخ‪.‬‬

‫(‪ٓ )6‬س‪ ٚ‬بؿال‪ ٦ٟ‬ـ عػٍ خهلل ظودذل ه‪ ٦٤‬ـ ‪.‬‬

‫(‪ ٢ٟ )473/3( )7‬خ‪٤ٛ‬ـشص خدل‪ٜ‬ذٔص ز٘عدز‪ " ٦‬خ‪ٛ‬ؼوخجغ " ‪.‬‬

‫(‪ )8‬خدلظضع خ‪ٛ‬ـدزْ ‪ :‬ص ‪ . 484-483‬ودل َـ‪ ٞ‬خز‪ ٢‬دجغ ‪٧‬ظخ خ‪ٛ‬وددل‬
‫خحل‪.ٍِ٤‬‬

‫(‪ " )9‬خ‪ٛ‬ضعع خ‪ٛ‬ـ‪ُ٤‬ص " ‪.)217/9( :‬‬

‫(‪ ):‬خدلظضع خ‪ٛ‬ـدزْ ‪.)214/9( :‬‬

‫‪47‬‬
‫(‪ُ " )21‬عدوي خ‪ٛ‬شُز زل‪٠‬ض ز‪ ٢‬بزغخ‪" )2:6/22( : " ُٞ٧‬زدذ د٘‪ ٞ‬خدلغظض"‪.‬‬

‫(‪ )22‬خدلظضع خ‪ٛ‬ـدزْ ‪ .)2:5/22( :‬وخ‪٣‬لغ خجلؼء خألو‪ ٢ٟ ٙ‬خ‪ِٛ‬عدوي‪ :‬ص‬


‫‪ 286‬زو‪٤‬ىخ‪ " ١‬خالؿعهؼخء زإ‪ ٚ٧‬خ‪ٛ‬ضَ‪." ٢‬‬

‫(‪ُ " )23‬عدوي خ‪ٜٛ‬ج‪٤‬ص خ‪ٛ‬ضخج‪٠‬ص " ‪ٜٛ‬شىخعيف ‪ :‬ص ‪.253-252‬‬

‫(‪٤َ )24‬لغ " رل‪ٜ‬ص خ‪ٛ‬ضهىش " ‪ :‬هضص (‪.):89‬‬

‫(‪ )25‬ؿىعش خ‪ٛ‬عىزص ‪ :‬آَص ‪.8:‬‬

‫(‪ )26‬خجمل‪٠‬ىم خ‪ٛ‬ؽ‪ٌ٠‬ن ‪ُ ٢ٟ‬عدوي خ‪ٛ‬وال‪ٟ‬ص خ‪ٛ‬شُز زل‪٠‬ض ز‪ ٢‬هؽُ‪ٌ٠‬ن ‪.)76/2( :‬‬

‫(‪ " )27‬خألجىزص خدلُِضش دله‪٠‬دض خ‪ٛ‬ؤُضش " ‪ :‬ص ‪.75-72‬‬

‫(‪ " )28‬صالج‪ ٚ‬خألؼغ ه‪ ًٜ‬ربغمي خ‪ٛ‬ع‪٠‬ؽُ‪ ٚ‬زد‪ٛ‬شوَغ " ‪ :‬ص‪.88-84‬‬

‫(‪ " )29‬خحلض خ‪ِٛ‬دط‪ ٚ‬زٌن خإلؽلد‪ ١‬وخ‪ِ٘ٛ‬غ " ‪ :‬ص ‪.52-51‬‬

‫(‪ )2:‬خدلظضع خ‪ٛ‬ـدزْ‪ :‬ص‪.62‬‬

‫‪48‬‬

You might also like