NAMIKKEMAL

VATAN yAHUT slLlS'l'RE

HAZIRLAYAN KEMALBEK

e BORDO siYAH KlA8b1: YAYIlftAR BASKl2004.lsTANBUL

Dtzt TASARIMI

H. HUSEYiN ARIKAN

DCNYA KLASiKLERi EDtTORC VEYSEL ATAYMAN

TORK KLASiKLERi EDiTORC KEMAL BEK

ISBN 975-8688-32-4

TREND YAYlN BASIM DMITDI REKLAlIII ORGANizAsYON

SAN. Tic. LTD. ~Tt.

MRK.

MERKEZ EFENOi MAH. DAVUTPA$A CO.

iPEK ts MERKEzl 6/3 9-22 TOPKAPl/isTANBUL

$B.

CAFERAGA MAHALLEsi MOHORDAR CAOOESi NO: 60/5 81300 KADIKOY/isTANBUL

TEL: (0216) 348 98 03 - 348 97 63 FAKS: (0216) 349 93 45

NAMIKKEMAL VATAN yihut snrsras

HAZIRLAYAN: KEMAL BEK

BORDO~iYAH TiYATRO

NAMIK. KEMAL

Narmk Kemal (asil adiyla Mehmed Kemall, 21 Arahk 1840'ta, dedesi Abdullatif Pasa'mn mutasarnf" olarak bulundugu Tekirdag'da dogdu. Aralannda sadrazamlar, onemli konumlarda bulunmus askerler, devlet adamlan ve sairler de bulunan bir soydan gelmektedir. Babasi, Padisah 1. Abdiilhamid'in muneccirnbasrsr" Mustafa Asim Bey, annesi kulturIii bir kadm olan Fatma Zehra Harum' dir,

Aile, dede Abdiillatif Pasa'nm Afyon sancagl mutasarnfhgma (kaymakamlIk) atanmaSI uzerine, 1846'da Afyon'a geldi. Kemal, 0 SIrada muftuluk gorevmde bulunan ve bir zamanlar Rusya ve Misir'da bulunmus: Arapca, Farsca, Rusca, Yunanca ve Latince bilen: gormus gectrmis bir kimse olan Buharah HaCl Abdulvahid Efendi'den dersler aldi, ondan etkilendi. (Aslmda Namik Kemal'in duzenli bir ogrenim gormemts, bir cok Tanzimat sanatcisi gibi 0 da, yasama attldiktan sonra, yasam deneyimleriyle kendisini yettstirmtstir.l

Dedesi Abdullatif Pasa, 1848'de Kiitahya'ya atandi, bu kente gitmeden once de kimi

• Tanzimat'tan soma eyaletten daha kucuk yerlesme birimi olan "sancaktin en yuksek yoneticisi.

Onemli tarthlerin saptanmasi konusunda gokbilimsel hesaplar yapmakla gorevlt saray memuru.

-5-

isleri dolayisiyla lstanbul'a cagnlan dede, ailesini Afyon'da brraknusti. Kemal, bu sirada annesini yitirdi. Dedesinin de cok gecmeden azledilmesi uzerine aile istanbul'a tasmdi. Kemal, Beyazit Rusdiyesi'nde 6grenime basladi: daha sonra Valide Mektebi'ne verildi. Dedesi 1853'te Kars'a atandi: Kemal bu kentte kaldigi bir bucuk YII boyunca, Vaizzade Seyyid Efendi'den ozel dersler aldi, sporla ilgilendi, hocasmm yiireklendirmesiyle ilk Iiliir denemelerini kaleme aldi.

Pasa'nm 1854'te yeniden azledilmesi uzerine istanbul'a tasmdilar: 1855'te Sofya'ya atanmasi uzerine de bu kente gittiler. Burada ozel ogretmenlerden Arapca, Farsca ve yazi dersleri gordu. ;;air Esref Pasa'nm yiireklendirmesiyle eski bicemde bir divan olusturacak kadar cok da stir yazdi. Bu arada Nis kadisirun kizr Nesime Harurn'la evlendi: bu evlilikten Feride, Ulviye ve kendisi gibi sair ve yazar olan Ali Ekrem [Bolaytr) adh cocuklan oldu.

Namik Kemal, 1857'de istanbul'a dondu: kendisinin kulturel yasammda cok onemli bir yeri olan Hariciye Nezareti Tercume Odasi'na" memur olarak girdi. Fransizca ogrendi ve donemin unlu sairlerinden Leskocah Galib'le, onun aracihgryla da bir divan sairleri toplulugu Encumen-i Suara sairleriyle tarusti.

Namik Kemal'in kulturel gelismesint, divan kultur adarm olmaktan cikarak batili dusunceye yonelmesini saglayan, styasi dustincelerinin siirine girmesinde etkili olan ve ya* Disisleri Bakanhgi <;:eviri OdaSI (Burosul, Bu odarun

memurlan Drsislert'run yazismalanru yonetrnekle go· revliydi.

-6-

zmmuzda, yazi dilimizde batih bir cok yeniligi baslatan Sinasi Efendi'yle tamsmasi da 1862'dedir; Kemal, Tasvir-i Ejkdr' gazetesinin yazarlan arasma katildi. Bu gazetede yayimladIgI siyasal ve toplumsal elestirilert konu alan makaleleriyle, Osmanh kulturu ve yazim konulu makaleleri, sonradan surgunlere gondertlmesine yol acacak olan rnuhalif kisiliginin ilk urunleridir,

Narmk Kernal, 1865'te Yeni Osmanhlar Cerniyeti'ne" katildi. Cemiyet iiyelerinin Mesrutiyet istekleri, mesruti yonetim kurulursa ulkenin geri kalrmshktan kurtulacagi yolundaki beklentileri gerceklesmedi. Namik Kernal'in Muhbir'de yaynnlanan "Sark Meselesi" bashkh rnakalesi uzerine basm uzerinde siddetli bir sansur uygularnasl yiiriirliige kondu; Cerniyet'in varhgmi ogrenen hukumet, Muhbir basyazari Ali Suavi'yi Kastamonu'ya, Narrnk Kernal'i Erzurum villi yardrrncrhgma, Ziya Pa:;;a'YJ Kibns mutasarnfhgma surgun olarak gonderdi.

Surgunler gorev yerlerine gitmeyerek, Paris'te bulunan Mustafa Fazil Pasa'nm !;agnsl

• 1862'de $imisi"nin yonetimlnde yayrmlanrnaya baslayan bu gazete, Terciimdn-l Ahvarden sonra ikinci ozel gazetemizdir. Haftada iki kez cikan bu gazetenin alt bashgi "Havadis ve Maanfe Dair Osmanh Gazetesi"dir. Gazete 1860·tan sonra Nanuk Kernal'in, 1865'ten sonra Ebuzziya 'Tevffk'in, 1867'de de Recaizade Mahmud Ekrem'in yonetimtnde ciknns, aym )'II 830. sayidan soma kapanrmsnr. (M. Orhan Bayrak, Tiirkiye'de Gazeteler ve Dergiler S6z1ugil 1831/1993, Kull Yaymlari, Istanbul, 1994. s.136).

•• 1860'larda, aralannda $inasi, Narmk Kemal, Ziyii Pasa, All Suavi gibi yazarlann bulundugu, Mesrutiyet yonetimini kurrnak amaciyla II. Abdulhamid'e basm yoluyla muhalefet eden demek. Daha sonraki Jon TUrk harekeUyle karistmlrnamahdir.

-7-

ve FranSIZ elciligtntn de yardnmyla, 186Tde Paris'e kactilar ve Muhbir'i burada cikarmaya basladilar, Surgunler bu kentte ancak bir ay kalabildi: III. Napolyon'un duzenledigi Uluslararasi Bans Fuari'rn Padisah Abdulaziz'in ziyareti nedeniyle, Fransiz hiikiimeti Narruk Kemal ve arkadaslanndan iilkeyi terk etmelerini isteyince, lngiltere'ye gectiler. Namik Kemal. Ziya Pasa iIe birlikte, M. Fazil Pasa'nm parasal destegiyle, 1868'de Londra'da Hiuriyet gazetesini cikararak, siyasal dusuncelerini yaymayi surdurdu,

M. Fazil Pasa'nm yardnmnm kesiImesi ve 1870 Prusya-Fransa savasmm baslamasi uzerine, Narmk Kemal Cenevre'ye, soma da Viyana'ya gitti. Bu arada Zaptiye Nazm'nm" "yurda don" cagnsl uzerine, nazmn yazi yazmama kosulunu kabul ederek, 1871'de lstanbul'a dondu, 1872'de Ebuzziya Tevfik'le birlikte lbret gazetesini yaYIn hakki sahibi olan bir Ermeni'den kiralayarak cikardi ve bu gazete ile kendisinin cikardigr ilk giilmece gazetemiz olan Diyojen'de yeniden yazmaya basladi. ibret'te yayrrnlanan bir makalesi nedeniyle gazete dort ay kapatildi ve Narmk Kemal Gelibolu'ya mutasamf olarak suruldu. UrIlii oyunu Vatan'l surgunun bitimine dogru yazmaya basladi ve surgunden dondukten soma tamamladi, Yeniden cikarmaya basladigi Ibret gazetesinin basma gecti. Vatan. 1 Nisan 1873'te Giillii Agop'un tiyatrosunda oynandi. Seyircilerin biiyiik bir coskuya kapilarak "Cok yasa Kemal!", "Yasasm milletin Kemali!" diye

* Emniyet Genel Muduru,

-8-

gosteri yapmalan, bununla da yetinmeyerek gazeteye kadar gidip Namik Kemal'le gorusmek istemeleri, onu bulamaymca bir tesekkur mektubu yazmaIan, Ibretu: de bu olan biteni yayrmlamasi uzerine 5 Nisan 1873'te gazete bu kez surekli olarak kapatildi. N. Kemal, Kibns'taki Magosa kalesine; Ebuzziya Tevfik, Nuri ve Ahmed Mithat Efendi de Rodos'a kalebend' olarak surgun edildiler.

Narmk Kemal'in Magosa surgunu, yazarhgI bakimmdan cok verimli bir donem oldu; jntibdh romaruru, AkifBey, Gillnihdl, Zavallt (:0- cuk ve Kam Bela oyunlanyla kimi tarih, elestiri ve yasamoykusu tiirlerindeki yapitlanm bu donemde kaleme aldi.

30 MaYIs 1876'da Abdulaziz'in tahttan indirilmesi, yerine V. Murad'm gectrilmesiyle, Kibns'ta 28 ay suren surgunden istanbul'a dondu. Ancak V. Murad'm akil saghgIrun bozulmasi uzerine, yerine, Mesrutiyet'i kurarak bir anayasa ilan etme sozu vererek getirilen II. Abdulhamid, kendisine karst gehsen muhalefeti bask! altma aImak icin, 1877-78 OsmanII-Rus savasmi bahane ederek meclisi kapatip Kaanun-u Esasi'yi askiya aldi: Narmk Kemal'i "ikaamete mecbur'" olarak Midilli'ye surgun etti. KemaI, 1884'te Rodos mutasarnfhgma atandi, Burada Osmanlt Tarihfni yazmaya basladi: bir cok okul acilmasmi sagladr.

~ Kalebendler, kalenin icinde ozgurdurler. ama kalenin disma cikmalan yasaktir.

~. Surgunun, oturmak zorunda oldugu kentten disan cikmamak kosuluyla ozgur olma cezasi. Bu cezaya carptmlan kisi, her gun kolluk gucu merkezine gorunup imza vermek zorundaydi.

-9-

Dr;: yil sonra Sakiz'a atandi: ama burada bir sure sonra zatiirreeye yakalandi, 2 Arahk 1888'de oldu ve bir caminin haziresine" gomuldu, Daha sonra padisahm izniyle cesedi, vasiyeti geregi Gelibolu'ya getirilip Bolayir'da Rumeli fatihi Siileyman Pasa'nm turbesinin yanma, tasanrmrn Tevfik Fikret'in yaptigi lahide konuldu."

Sanab

Yazmmnzda "Vatan Sairi" diye amlan Narmk Kemal, Sinasi ve Ziya Pasa ile birlikte Tanzimat Donemi yazmmmkurucusu sayihr. Daha cok sair olarak tamnmasma karsm roman, elestiri, inceleme, tarih, yasamoykusu ve benzeri turlerde de yaprtlar verdi.

Narmk Kemal'in sanat yasarrunda Fransizca'yi ogrenerek Tercurne Odasi'na ginnesi, ~inasi ile tamsmasi ve Avrupa'yi (Fransa ve ingiItere) gormest onemli etkenler oldu. Tanzimat ilkelerinin iyi kotii yasarna gecmlmestyle yetisen, yeni dfistmcelere, ozelltkle Avrupa'nm etkilerine acik olan, dolayisiyla Osmanh devletinin kurtulusunun batih anlamda siyasal ve kulturel temellerin kurulmasryla olabilecegini dusunen gene kusagm ilk temsilcilerinden biridir.

Once dogu kulturunu ve divan yazmmi ogrenen, ustelik bir de divan yazan Narmk

• Caminin yarunda, cevresi duvarla cevrili mezarhk.

Narmk Kemal'in yasamoykusu, Namtk Kemal, Hayat~ Sanatl, Eseri (Hikmet Dizdaroglu, Varhk yay., 1965) ve "Namik: Kemal Uzerine Bir Biyograjl Denemesl (Abdullah Ucman, Olilmiiniln 100. Yllmda Namik: Kemal kitabi icinde, Marmara Universitesi Yaynu, 1988) adh kaynaklardan derlenmistir.

-10-

Kemal'in, ~inasi'yle tamstiktan ve Tercume Odasr'na girdikten ve hem politikayla hem de Bah kulturuyle ilgilenmeye basladiktan sonra dusunce ve sanat anlayisi da "politik sanat" ya da "politik goru:;;leri sanat yoluyla yaymak" yolunda bicimlendi. Ancak, ilk geneliklerinde saglam bir dogu ve din kulturu alnus oimalan nedeniyle, Namik KemaI ve oteki kusaktaslarmm sanatlannda hem dogu kulturunun hem de bah kulturunun degerleri bir arada gorulur, Bu olusum, hangi turde yazarlarsa yazsmlar, onlann yapitlarmm ozyapilanru da belirlemistir.

Narmk Kemal'in (~inasi ve Ziya Pasa'run da) siir aIanmda geurdigi en onemli yeniIik, kendisinin "parca bohcasi" diye niteledigi divan siir] konulanndan baska konulann da siIrde islenebilecegini gostermek oldu. Kendislnden once, toplumsaI calkantilara, savaslara, yikimlara karsm, siirde geleneksel mecazh ve mazmunlu bir dille "ask" ve "tarm a:;;ki" hemen hemen tek konu olarak islenirken, gent; kusagm bu Ut; sanatcrsi, bu anlayistan uzaklasarak ve eskiden baska baska anlamlarda kullamlan "vatan", "millet", "hurriyet" p;ibi sozcuklere yeni anlamlar yukleyerek siiri NlyasaIla:;;urdIlar; siirde eski "asik tipinin yertni, gelecekte "mesrutiyet"i kuracak olan "siyasal ve cagmdan sorumlu insan" tipi aldi, Bunu yaparken de, aym ana dusuncenin her heyitte farkh mazmunlarla yinelenmesi anlayrsmdan kismen uzaklasarak, siirde aniam hi\tunlugune yoneldiler.

Bununia birlikte, Tanzimat Yaziru'nm bu -11-

11e; sanatcisi, ufak tefek degisikliklerle gazel (Narmk Kemal'in gazelleri), kaside (Narmk Kemal'in Hiirriyet Kasidesi, Sinast'nin Resit Pasa icin yazdigr kasideler), terkib-i bend (Ziya Pasa'nm Terkib-i Bend'i) gibi eski siir turlerine, bicimlerine. nazim birimine ve aruz 01e;11- sune bagh kaldilar: siyasal dusuncelerini yayabilmek icin kendilerine engel olusturan Divan siiri dilinde yalmlasmaya gitmelerine, mecazsiz soylemeye cahsmalarma karsm, yine de eski mecazlan kullanmadan edemediler.

Siiri bu yola sokarken, siirsel duyarhgi da elden kacirdilar: eski siirin "asik" ve "Tann al;il@" tipinin yerine, "vatam ictn camm vermekten cekinmeyen", "yasarruru vatana adayan" insan tipini koyarken, ister istemez ogreticihge yoneldiler. Makalelerinde soylediklerini, bir de "siir dili"yle 01e;11111, uyakh soylemeye yonelerek siiri siyasal ve toplumsal d11- sunceleri yayma araci konumuna getirdiler. (Daha sonra, 1923 ve 1960 sonrasi siirinde oldugu gibi, toplumsal bunahm donemlerinde siirin siyasal dusunceleri yayma araci olarak kullaruldigi pek cok kez goruldu.)

Elbet de, Narmk Kemal'in siirtni, bu gelisimden ayn tutamayiz. <;:11nk11 Narmk Kemal'in siiri, ozelllkle $inasi ile birlikte, Tanzimat Donemi siirinin belirleyici ve besleyici kaynagi olmustur.

Romaru, "Romandan maksat, olmarrussa bile olabilecek bir olayi, ahlak, duygular ve olasihklarla ilgili her t11rl11 aynntisiyla birlikte betimlemektir," diye tarumlayan Narmk Ke-

-12-

marin intibdh-Sergiize§t-i Ali Bey· ve Cezmi adlanndaki iki romaru, Semseddtn Sami'nin T~§uk-u Tarat ve Fitnafl, Ahmed Mithat Efendi'nin populer romanlan disinda gel enegi olmayan Tanzimat yazmmda "yazmsal ilk romanlar" olarak kabul edilir.

intibdh, "dogru yoldan saparak bir kotu kadma kapilan ve basma felaketler gelen" Ali Bey'in ve "tutkulan yuzunden herkesin mutsuz olmasma yol acan" Mahpeyker'in seruvenini anlatirken, yazann amaci okura bir ders vermek, mutlulugu evin dismda aramanm getirecegi felaketler konusunda okuru uyarmaktrr: bu topIumsal amaci gerceklestmrken, abartih bir dil kullanarak, kahramanlan tek yonlu ele alarak, rastlantilara, ozvenlere, heyecanh davraruslara yer vererek, konu duzenlemesi ve yazrs teknigi bakimmdan Fransiz Cosumcu (Romantik) romanlanrun etkisiyle eski Turk anlatilarmm etkilerini birlestirmeye yonelir.

Narruk Kernal'in, Cosumcularm gelenegine uyarak yazdigi, yazmnmzda ilk tarihsel roman sayilan Cezmfdeyse, XVI. yuzyilda III. Murad zamarundaki Osmanh-lran savaslannda gecen olaylari konu olarak ahr, lki cilt olarak tasarlanan, ilk cildinde yine Cosumcu etkiyIe ve yazann siyasal gorii~une uygun olarak, bu savaslar srrasmdaki Osmanh yigitIigi, yurdu icin her turlu ozveriye hazir insan Upi Adil Giray ile Sehriyar'm aski anlatihr. Olasihkla ikinci cildinde de Cezmi'nin oykusu

• Asll adr Son Ptsmanltk: olan bu roman. sansurun izin vermemest nedeniyle bu adla yaynnlannustir.

-13-

anlatilacakn: ama bu cilt ne yazik ki yazilmarmstir, Romandaki kimi olaylann genel cercevesinde Pec;evi Tarihinde verilen bilgilere bagh kalmistir: Adil Giray gercekten bir tarihi ki~i1iktir. ama Cezmi, yazann imgeleminden yasam bulrnustur. Yazann bu romandaki amacr, kimi siir ve oyunlannda da i§ledigi "ishim birligi" dusuncesidir. Mektup turumm yazmnruzda ilk kullamldigi roman da Cezmidir.

Yazmmuzda elestirinin de ilk omeklerini veren Narmk Kemal, Ceuieddiri Harzemsah; intibdh, Bahar-i Donis, lrjan Pasa'qa Mekiup, Tahrib-i Hariibat gibi yapit ve cevmlenne yazdIgl onsozlerde. eski yazm'm yeni doneme elverisli olmayan yanlanru elestirir: ancak yazmsal bicimler uzerinde pek fazla dunnaz. Tahrib-i Harabai; Ziya Pasa'nm bir divan yazmi antolojisi olan Hariibat adh yapitmm elestirisidir ve Ziya Pasa'yla arasmm acilmasma neden olmustur. Coskulu ozyapisi, elestirilerinde de acikca gorulur,

Tarih ve yasamoykusu tiiriindeki yapitlannda da, aym coskulu dille, islam birligi. Osmanh yigitligi, devletin kurtanlmasi icin neler yaprlmasi gerektigi konulanna sik sik deginir. Siirlennde. oyunlannda ve romanlanndaki konulan, bir de ogretici bir bicernle bu tur yapitlarmda da Isler,

Oyun yazarbgl

Tiyatroyu, "Bir milletin soz soylerne giicu yazmsa (edebiyatsa), Yazm'm yasam bulmus soz soyleme gucu de tiyatrodur," diye tarnm-14-

layan, eglencelertn en yararhsi olarak niteleyen ve, "Giizel bir oyun okumanm, oynandigmI gormek kadar tat vermese bile, yine roman okumaktan daha iyidir. Cunku oyunda duygular daha siddetle betimlenir," diyen Narmk Kemal, toplam alti oyun yazdi: ancak saghgmda bunlardan yalruzca Vatan ydhut Silistre'nin oynandigim gordii. Kara Bela oyunuysa, yazann olumunden sonra yaynnlandi,

Narmk Kemal oyunlan isledikleri temalara gore iki kiimeye aynlabilir: Bunlardan birincisi, yazann stirlerinde de yer alan "vatan sevgisi", "vatan yolunda" cahsma ve "bu ugurda caruni bile sakmmarna" temasi islenen tarihsel oyunlardir: Vatan ydhut Silistre'de, SiIistre kalesinin, Rus oldugu net olarak belirtilmeyen dusman isgaline karsi gostenlen yigit~e savunma anlatrhr: konusu Hindistan'da gecen ve Hugo'nun Cromwell oyunundan etkilenen Celdleddin Hnrzemsdh'ta zorba yoneticilerin yergisi islenir: bu oyun epey uzun olusu ve karrnasik plaru nedeniyle okunmak uzere yazilrmstir: yazann sahne teknigine ve diline en uygun olan, kimi sahnelerinde Shakespeare'dan (Hamlet vb.) etkilenerek esinlenen Gillnihal'de de yurt sevgisi coskulu bir dille sergilenir. Ikincisi, Tanzimat tiyatrosunun sik isledigi "genclertn birbirlerini gormeden evlendirilmelerinin kotii sonuclari" temasirn isleyen toplumsal konulu oyunlardir: AkiJ Bey, yalm diIiyle dikkati ceken ve asiklann olum dose~nde birlesmeleri temasnu isleyen Zavallt 90- cuk, bu kiimeye girer.

-15-

Narrnk Kemal, anlatilannda oldugu gibi, oyunlannda da Cosumculugun, ozellike FranSlZ Cosumculugunun etkisindedir.

Yapltlar1:

~iir: Narmk Kemal'in saghgmda yaynnlannus siir kitabi yoktur. $iirleri olumunden sonra cesitli zamanlarda yayimlannustir: butun siirleri bir arada su kaynakta bulunabilir: Nattuk: Kemiil'in ::)airligi ve Biltiin ~iirleri (Hazirlayan: Onder Gor,;giin, Atatfuk Kultur Merkezi Baskanhgi Yaymlan, Ankara, 1999); Roman: intibdh veyd Sergilze~t-i Ali Bey (1876); Cezmi (1880-1882). Oyun: Vatan ydhut Silistre (1873); ZavaIlI C;ocuk (1873); Akif Bey (1874); Gillnihdl (asil am Son ~manlIk'tlr, 1875); Celdleddin Harzemsah. (1875), Kara Beld (1910). Yru;amoykiisii: Evnik-l PerUjdn (DagIIInl/? Sayfalar, 1872), Terceme-i Hdl-i Nevrilz Bey (Nevruz Bey'in Yasamoykusu, 1875). Tarih: Devr-i istild (lstila Donemi, 1867); Barika-i Zafer (Zafer Simsegi, 1872); Silistre Muhasarasl (Silistre Kusatmasi, 1873); Kanye (1874); Osrnanh Tarihi (Tasarlanan 14 cildin yalmzca 4 cildi cikabilmistir, 1908-1909). Elel1tiri: Tohrib-i Hardbdt (1874); Takib-i Harabai (1875); Me Prisons Muhdhezesi (Me Prisons Elestirisi, 1885); irian P~a'ya Mektup (1887); Mukaddeme-i Celdl (Celaleddin Harzemsah Oyununun Onsozu, 1888); Renan Mildafaanamesi (Renan Savunmasi, 1908). Oteki tiirler: Bahar-i Ddn~ (1874); Milntahdbdt-t Tasvir-i Ejkdr (Tasvir-i Ejkdr gazetesinde cikrms makalelerinden secmeler, 1886); Ril'yd (1898).

-16-

Dil ve Yazm konusundaki yazilannm tamanu icin bk. Olumiiniin 100. Yllt Miinasebetiyle Namik: Kemal'in TUrk DiU ve Edebiyatt Uzerine Goril!jleri ve Yazllan (Hazlrlayan: Kazim Yetis, i. O. Ed. Fak. Yaymlan, istanbul, 1989).

Vatan ycihut Silistre'den Once Yazmnmzda yayimlanan ve oynanan ilk tiyatro oyununun, Smasi'nin $air Evlenmesi (1860, yazihsi: 1859) oldugu kabul edilir. "E~lerin goriicii yontemiyle, birbirini gormeden evlenmelerinin yol ar;hgI gulunc durumlar"i konu alan bir tore giildiiriisii olan Sair Evlenmesfnin, Melin And'dan ogrendigiInize gore, ..... sahneye kondugunu gosteren her hangi bir ize ratlanmarrustir." Sahne teknigi ve kurgulamasr bakimmdan bah tiyatrosundan; birbirinin karsitr kisilerin islenisi baknnmdansa ortaoyunu, karagoz gibi geleneksel gosteri sanatlanrun tiplerinden yararlanan Sair Evlenmesfnin dili, konusma diline yakm yahnhktadir. Dolayrsiyla bu oyunun, tiyatro yazim icin iyi bir baslangic oldugu kabul edilir.

Ancak, $air Evlenmesfnden once de, en azmdan saray ve cevresi Batih anlamda tiyatronun ne oldugunu bilmiyor da degildir. Dolmabahce ve Ciragan saraylannda Moliere'den ceviriler yapilarak oynandigiru yine Metin And'dan ogreniyoruz. Metin And, $air Evlenmesfnden once oyun biciminde karsihkh konusmalardan olusan, Turkce yazilrms Nas-

• Metin And. ~air EvenmesCnden Onceki ilk 1Urkl,'e Oyunlar. lnkilap ve Aka. istanbul. 1983. s. 6.

-17-

reddin Hoca'nm MansIbl, Vakdyi-i Acibe ve Havddis-i Garibe-i Ke~ger Ahmed, $eyh Hnct Bektas, Hikaue-i Ibrahim. P~a ve tbrdhim-i Gill§eni ve Zor(l)la Hekim adh metinleri yaynnlamistrr."

Vatan ycihut Silistre'den once, Ahmed Vefik Pasa'nm Moliere'den uyarladigi Zor Nikcih (1869), ZordJd Tabib (1869) gibi oyunlar vardir. Ahmed Mithat Efendi'nin EyvaJil ise ayru yilm iinlniidiir.

Vatan ydhut Silistre

Silistre, bu giinkii Bulgaristan'da, Dobruca bolgesinde bulunan bir kenttir; Romanya snunuda, Tuna irmagmm kiyrsmdadir. Silistre ilk kez 1388'de Turkler tarafmdan fethedildi: cesitli zamanlarda el degisttrdt. Kmm Savasi (1853-1856) sirasmda, cok kalabahk bir Rus ordusu tarafmdan kusatilan kent, Musa Huliisi Pasa tarafmdan, biitiin yoksunluklara karsm kirk bir gun kahramanca savunuldu. Bu savunma, tarihirnizde "Silistre Mudafaasi" adiyla iinliidiir. Pasa'nm sehit olmasmdan soma da kaleyi alarnayan Ruslar, agIr kayiplara ugradiklanndan kusatmayi kaldirmak zorunda kaldilar,

"Genel olarak oyunlann konusu ya hayali olur ya da tarihsel bir olayi temel ahr ki Giilnihal, Akif (Bey) ve Zavalh Cocuk birinci; Silistre ile Celal de ikinci kisimdandir," diyen Narmk Kemal, Vatan yahut Silistre oyununun konusunu yukarda soz konusu ettigtmiz tarihsel olaydan alarak ozgur bir bicimde isle-

• agy.

-18-

misnr. Asil adi Vatan olan oyun, sansiiIiin bu ada izin vermemesi iizerine Silistre adiyla oynandi ve yayrmlandi; daha sonra Vatan ydhut Silistre adiyla bilindi.

Oyunda, Silistre kalesinin tsgah iizerine kaleye kosan goniilliilerin oykiisii ile islam Bey ve sevgilisi Zekiye'nin asklan ic;: Ice anlauhr, Zekiye erkek kihgma girerek kaleye goni.illii giden islam Bey'in pesinden gider ve kendisi de goniillii yazihr. Bir cok yigitlik olaymdan soma, dusman cekilir. Bu arada komutan Miralay Sidki Bey'in, Zekiye'nin olmus sandigi babasi oldugu anlasihr, Kale ozgurlu~e, sevgililer de birbirlerine kavusur,

Bu konu gelisimtni, Narmk Kemal kendi "vatan", "ancak vatanm kulu olan birey" dusuncelerini seyirciye yansitmak iizere secmistir. Oyunda tiyatrosal eylem (aksiyon) pek yetkin olmamakla birlikte, Batilr anlamda "perde" ve "meclis" bolumlernesiyle bicim bakimmdan sahne teknigine uygun ilk tiyatro yaprtnmz oldugu soylenebilir.

Vatan ydhut Silistre, oyunlannda Victor Ilugo'dan ve Shakepeare'den esinlenen Nanuk Kemal'in genel olarak etkisinde oldugu Cosumcu akimm olayi gelistirme, kisileri canlandrrma, sahne diizenlemesi ve sahne diU uygulamalan goIiiliir.

Oyunun, Namik Kemal'in bir az da donemin insanma ornek olarak duslemledigi, kararh yurtsever tipler olan kahramanlan, tek boyutludur. Kendilerine ozgii olmaktan cok, Cosumcu tiyatronun Batih orneklertnde gorulen kaliplasrms tiplerdir. Toplumsal ko-

-19-

numlan geregi islam Bey, gozunii budaktan sakmmayan bir yigit; Zekiye, aski ugruna olumu goze alan asik bir gene kiz: Srtki Bey. yigit ve agrrbash bir komutan: surekli, " ... 10- yamet mi kopar!" diyen Abdullah Cavus ictenlikli bir askerdir.

Oyunun dill, Namik Kemal'in baska turdeki yapitlannda gorulmeyecek denli yahndir. Bu da, hem siyasal goruslertni seyircilere aktarmak isteyen yazann. sahne dilinin nasil olmasi gerektiginin farkmda oldugunu gosterir.

Vatan ydhut Silistre. oynandiktan bir sure sonra Almanca'ya da cevrilip yayrmlannns yurt dismda cesitli ulkelerde de temsil edilmistir.

Not: TUrk Klasikleri dizimizin daha once cikan kitaplannda, yazann anlatnruru gunumuz diline uyarlanus, konusmalan da aynen alrp bilinmeyen sozcukleri dipnotlariyla vermisnk. Vatan yiihut Silistre, oyun turunde bir yapit oldugu ve yalm bir dille yazIldlgI icin, bilinmeyen az sayida sozciigii dipnotlarla aciklayarak gunumu diline uyarladIk. Bunu yaparken, yazarmm cumle yapisma hemen hie dokunmadIk. ( ) icindeki bir kac sozcuk, anlallJ.l daha belirginlestirmek icin konulmustur,

-20-

ADAYI~

Ey vatanm hayatmi koruma ugrunda camru veren mucahitler!'

~u degersiz yapitrmm konusu. alaylannda sHah kullanmak serefine ulastigumz Osmanh askerinin iinii dunyayi tutan yigitliklerinden biridir. Sizin samrnzi ilana cahstim. Onun iC;in (bu) degerstz yaprtmu, degerstzligtni acikca soylemekle birlikte, size adiyorum.

Vatanm ne demek oldugunu bilen kalem sahiplerinm, onu korumak icin yapabilecegi sey, askerde, Allah gostermesin. (bir) felaket gorurse (onlarla) birlikte olmek, zafer gorurse milletin tesekkurimu dile getirmektir.

Yasasm askerimiz! Yasasm vatan!

Kemal

1 Cihat edenler; din ~da savasanlar. -21-

VATAN yihut SiLisTRE

Dart perde tiyatro

ZEKiYE HANIM HANiFE HANIM IsLAM BEY,

Ki~iLER

AHMED SIma BEY, Miralay"

Gornillu zabit"

ROSTEMBEY, ABDULLAH,

I3IR KAYMAKAM BiR BtNBA$I BtRiNCi zABiT IKiNCi zABiT OC;ONCO zABiT NEFERLER····

OONOLLOLER

Subay . .. Albay . ••• Yarbay .

.... Erler; riitbeslz askerler.

Kayrnakam ••• Miralaym cavusu

PERDE I

(Perde aplmea kenan sokaga bakan bir oda. gonlnilr. Zekiye, Amavutluga ozgtl dtlzgun giysisiyle mindere uznnrrus, elinde bir kitap. druinde bir mum. islam Bey de sokakta Qezinir.)

Birinci Meclisl

Zekiye (Kitabt yast1fjm uzertne brrakarak) - Ah! Ninecigimf Ninecigimt Gonlume nicin bu kadar yumusakhk verdin? Dusuncerni ni'WIn bu kadar actin? Sen de simdi kizmi gorsen okuttuguna pisrnan olurdun, Benim ganIiim Oyle biiyiik biiyiik duygulara nasil dayansm? Benim beynim oyle genii;> gents dusuncelere nasil tahammul etsin? Yuregrm ne kadar carpiyort Sanki gag;siimii yerinden koparacak da disan fIrhyacak... Beynim ne kadar sikihyor! Sanki basirm paralayacak da cevreye dagilacak... (EUerini ytlztlne kapayarak) Ninecigim! Nlnecigirn! Dairna babarm dusunrnek icin acIIt!;m. hazirladigm dusuncede baskasi geziyor! Daima seni sevrnek icin terbiye ettigin, biiyiit-

1 Oyunda. kisilerin sahneye girts cikislanyla degisen, perdenin alt bolumlermden her biri.

2 Oyunun yazildigr donemde bu sozcuk "anne" anIamma kullanIlrrdl.

-25-

tiigun gonulde baskasi hukmediyort Seni babam okutmus onun yoluna oldun. Beni sen okuttun. yoluna olmek degil, oldiigfme agIamak bile hatmma gelmiyor! Ah! Daima o! Goziimde o! Hayalimde o! Akhmda o! a! a! at Bir kere sokakta gordum, keske yuzune baktigrm zaman g6nliime dusen ates g6zlerimi ertteydi... Daha bir bakista vucudumda ne kadar gucum varsa toplayrp da gozlenrm baska yana cevirmek istedim. Eyvah! Ne vucudumda gu<; buldum, ne gozlertme hukmum gecti, Sanki omrumde gcrdugum, Isittlgtm, okudugum. dusundugum ne kadar guzel sey varsa hepsi bir yere toplanrms da, bir insan yuzu 01- mus karsima gelmis idi. (Bir az ~iindiikten sonra) Hayat ne garip hal imis! Bir kac gun once yammda biri aglasa. gozunun yasi nesesinde dokiiluyor samrdrm: bu gun kulagrma kahkahalar agit sesleri gibi geJiyor! Bir kac giin once garnh gamh bulutlarda simsek caktikca biri guluyor gibi gorunurdu, bu giin yeni acilrrns giillerde <;ig gorsem birinin gOzyal?1 dokulmus samyorum! Bir kac gun once yuzum guluyordu: sanki her sey de benimle birlikte giiliiyordu! Bu gun gonlum aghyor: sanki her sey de gonlumle birlikte aghyor! Gene sabah oldu, gene gozurne bir dakika uyku girmedi... (Muml.an s6ndiirerek) Zavalh mum! Acaba ben de senin gibi yana yana tukenip gtdecek miyim? Bes dakikacik uyuyabilseydirn, belki dusurnde gorurdum de ayaklanna kapamr. gonlumun zehrini dokunceye kadar doya doya agIardIm ... Allahrml a mektup ne idi? Atesle yazilsa insamn yuregmt 0 kadar yak-

-26-

maz, Okudukca gozlertmden sanki yuzume, 1l0~siime dogru damla damla alev parcalan lillt;lldl... Bilmem sutninem getirdigi zaman IlllSll utancnndan yerlere gecmednn. insan sevtncinden olmuyor: ama cildiracakl Mektup "l~ziinii i~ittigim gibi ondan geldtgmi bildim. Kendi gelse belki utamrdim da a kadar CITpInarak uzerine kosmazdim. Gornilde keramet 1111 var' nedir? Kimi zaman gaibi2 de biliyorl Ahl Benim a zaman baska kirni dusundugum vardi? Hilla kimi dusundugum var? Mektup habamdan da gelse yine ondan sanmaz miydim? Belki dunyayi bildim bileli bir kere yiiziiIli.i gonneye ozlem duydugum babamdan geldl~ine keder ederdim ... Seviyorum. sevrnekten blr turlu kendimi alarmyorum. 0 da beni seviyor, sevdigi mektubunda yazih, .. Kendi yazisiyla yazih ... elbet de gercektir. .. Hayir! Elbet de gercektir. Allah a kadar guzel bir vucudun tctnde hainlik saklamaz a. (Bir az diisisndiikten sonra:) Kim bilir? En guzel ciceklerin arasmda yilan bulunuyor. Yarabbil Yarabbi! insarnn yuzu gibi gonlunu de meydanda yarataydm ne olurdu?

iIdnci Meclis

Islam Bey. Zekiye Hamm

Islim Bey (Pencereden girerek) - Ben gonlumu ortaya cikarabilirim. Ne yapayim ki, lcindeki sirlar yine sana gorunmez.

Akll ennedik Is, anlam. vb. 2 Henuz olmamis seyler.

-27-

Zekiye (islam Beu'i goriince, sonsuz derecede bir tel~la yamna kostnak: ister, ama yine kendini toplar. Bir Iiziicii bir sessizlikten sonra, kendi kendisine soylenerek, ama soziinii i~ittirerek) - Ya simdi her gun Allah'tan olumumu istedigrmde hakkJ.m yok mu? Biri gorduyse bana ne der?

islam Bey - Kimsenin gormek ihtimali yoktur. Bu kadar gunler, bu kadar gecelerdir kendimi gostermemek icin topraklarda yuvarlamyorum ... Sabah acihyor, gozler hala acilmaya baslamadi. Gece bitiyor, uyku daha yeni basladi ... her gece buraIan dolasiyorum. tecrubeme guven.

Zekiye (Memnunlugunu gizleyerek, soquk: soguk) - Sizi davet eden rni vardi?

islim Bey - Allah askma ellerini yuzune tutma. Dunyayr (topu) bir gun g6rdum. Gunku bana dunyadan amac sensin. Bir daha g6- recek miyim? Orasmi Allah bilir ... Deminden bert casus gibi pencerenin aItmdan sozlerini dinledim. (Zekiye giicenikligini gosterir) Kabahatimin ne kadar buyuk oldugunu bilirim. Onu biri bana yapsa, benim gozumde kiyamete kadar alcakhktan kurtulamazdi, (Zekiyenin giicenikligi artar) Haydut gibi pencereden bir eve girdim. (Zekiye'nin giicenikligi daha artar) Benim buraya girdigim gibi biri bizim eve girse, karum helal sayar oldururdum, (Zekiyenin tel~t hep artmakiadui Ne yapayrm . ki, elimde degil... Seni seviyorum... senden aynlacagim ... Bu gun agzmdan beni sevdigini isittirn ... Bu gun sana veda edecegim ... i~te gonlun benden kacinmak istedikce ayakla-

-28-

rm bana dogru geliyor ... Ben de kendime sahlp olaydim elbet de kendimi tutardim ... EIlid de senin yamnda olsun, suclayici olmamaya cahsirdrm. Merhamet! Merhamet ki, h~yle nurdan dokulmus vucuda tastan yapil- 11lI:? gonul yakismaz.

Zekiye (Gonliiyle d6vii~iircesine bir taktm tdd$ ve duraksamadan sonra, kendi kendisilie) - Bu kadar zamandir olum acisma dayamyor'um. Olmadi ... olmadi, .. yine olmadi. (jsknn Bey'e seslenerek) lstedigin nedir? Ben kendi halimle ugra~lp duruyorum ... Birdenbi- 1'(" peri gibi onurne ciktm, beni kendimden alelm. Uyursarn, dusumde sen! Uyamrsam, hayalimde sen! insan icinde olsam, gonlumde ",("nl Yalmz kalsam, karsimda sen! Daima sen! I ):1ima sen! Viicudumu mu istersin? lste esirtnim. Cammi In1 istersin? Al da kurtulaynn.

islam Bey - Beni gordiigiin zaman gozlerlni cevtrmek istemisstn ... oyle mi merhametIIlz? Ben seni gordiigiim vakit gonliimden ne Miler gecttgmi bilir misin? Goz kapaklanm blr kere yumulup acilincaya kadar arada butun omrum kayboluyor samyordum ... Allaha bin sukur olsun ki, sen de benim gibi, elinde olmaksizm seviyorsun. Oonlun sana iistiin geltyor. Sen beni bir kere gordiin. Ben seni blr kere gordiim. Iste gonlumuz ikiz yaratilnne, iste Allah seni bana beni sana vermis ... t,te sen can, ben viicut! Sen ask, ben gonul! Sen giizellik, ben askl Sen, gunes gibi, yuzune baktikca gozlerimi yas tcmde brrakiyoraun: ben, golge gibi, senin, yalmz senin ayaImm altmda surunuyorum: Biz birbirimiz-

-29-

den burada aynhrsak, otede birlesiriz., . Bu giin aynhrsak yann birlesiriz ... Ayn gorunuruz, yine bulusuruz ... Ayn samlmz, her zaman bmz. Gel. yamma gel... Bana bir yemin et ki, gerek aynlahm gerek aynlnuyahm: dunyada, ahirette, benden baska kimseye yar 01- mayacaksm.

Zekiye (Kendini tutamayarak) - Vallahi ... (Kendini toplayarak. utang~ bir sesle) Ben kendi kendime soyleniyordum ... siz gorundunuz ... ben ... ben bir ~ey ... soylemedim. Soyledim mi yoksa? Ne diyecektim? (Yine sogukkanhl,glnt kaybederek. sonsuz derecede hiik: medici bir tavlrla) Hem beni seviyorsun. hem nicin aynlacagiz?

islam Bey. - Gidecegim. Yiinkii ... Zekiye (Ojkeyle sozilnil keserek) - Zihnirnden babamm. ninemin sevgisini cikardim: kardesimm rnezan gonlumde idi, onu da (sen) unutturdun. Simdi hayali de. kendisi gibi, kara topraklarda yatiyor, Mezanm gorrneden hatmma gelmiyor. Ne uykurn kaldi, ne kendirne soz gectreblhyorum ... ne bir seyde istegim kaldi, kendinden baska gonlumde bir sey birakmadm. Simdi de kendini elimden alacaksm, hem de miijdesini kendin getirtyorsun. Kalbini yaracaktm da bana bu merharneti, bu insafr nu gosterecektin? (Kendi kendisine ojkeyle soyleyip gezinerek) Sonunda ne olacak? 0 bu rnernleketten gider, ben de bu dunyadan giderirn. Omrumun her tadim kaybettikten sonra kara topragm nesi var? Bir kac dakikalik can acismdan rm korkacaglm?

-30-

I.IAm Bey (Kendisini tutamayarak attlui - Gldecegim

Zekiye (Yamna kosup sozilnil keserek) - Once beni oldur.

I.lim Bey (j~itmem~ gibi) - Gidecegim Zekiye (Yine sozilnil keserek) - Sende 0 kudar erkeklik yoksa, ben kendimi oldururum.

Islim Bey (Bir tsrnrit bir agU'b~llhkla) - Gidecegim ... gidecegim ... gidecegim ... yo- 11 una cehennemin atesleri sacilsa yine gideceatm. gogsiime Azrail'in pencesi dayansa yine I1decegim. babamm mezanm e;ignemek gerekse yine gidecegtm, ninemin viicudu ayagimin altmda ezilecek olsa yine gidecegtrn, gercekten benim icin olecegini bilsem yine gidece~m.

Zekiye (Ojkeyle gezinerek, sesi ~itilecek tonda. kendi kendisine) - Ah, inanrmyor! Kendi icin olecegnne inanrmyor ... belki olduAilm zaman da inanmaz. (Ojkeyle islam llcy'e donerek) Gideceksin ... gideceksin ... ni,;111 gideceksin?

islim Bey (Aglrba~blrkla) - Kandil geceler1 kabristan ziyaretine gidersin a.

Zekiye (Ojkeyle) - Giderim ... sonra? I.lim Bey - Hie; benim ocagimdan oralarda yatar adam gordun mu? Atalanmdan kirk iki sehit adi bilirim. rahat doseginde 01- mus bir adam Isitmedim. Anladm a? Bir adam isitmedim.v. Devlet savas acrms. Dusman smirda sehitlerimizin kemiklerini, topraklanrn e;ignemeye cahsiyor, Hie; nasil olur ki. dusmanm silalu vatana cevrilsin de. kar-

-31-

sismda once benim gogsumu bulmasm? Hie nasil olur ki, vatan tehlikede bulunsun da, ben evimde rahat oturaynn? Hie nasil olur ki, devlet yerinden oynasm da ben rmhlanrms gtbi burada kalayim? Hi<; nasil olur ki, vatan sevgisi bu gun her seyden kutsal olsun da ben yalmz senin askmla ugrasayim? Hie nasil olur ki, dunyada her seym ilerledigini bilip dururken, ben babamdan, atalanmdan asagi kalaynn? Vatanl Vatan! Vatan tehlikede diyorum." isitrniyor musun? Beni Allah yaratti, vatan buyuttu. Beni Allah besliyor, vatan icin besliyor. Ben anamm karnmdan vatana geldigim vakit actim, vatan karmrru doyurdu ... Ciplaktnn, vatan sayesmde giyindim. Vatamrmn nimeti kemiklertrnde duruyor. Vucudum vatanm topragmdan, nefesim vatanm havasmdan ... Vatamrnm ugrunda olmeyeceksem, ya ben nicin dogdum? Ben adam degil miyim? Gorevim yok mu? Vatamrru sevrneyeyim mi? Ah, vatamm sevrneyen adamdan, sana nasrl sevgi bekleyebilirsin?

Zekiye - Eger ... vatan ... Vatan olunca ... ben ... ne derirn? Ben ... ben ne diyebilirim? Git! Git beyim! Dunyanm bu hall de varrmsl Ben vataru bilirdim. ben vatan sozunu isitrnistim. Ancak iki yiiregi birbirinden kopanr sanmazdrrn. Benim gonlumu kopardi, hala icime kanlan akiyor. G6zumle gormus gibi biliyorum. lstedigi kadar aksm. Git beyim! Ben olsa olsa, bir iki damla yas dokerim. izin vermezsen onu da dokmem, gonlumde saklanm. isterse her damlasi bir damla zehir 01- sun. Kavgaya gideceksin degil mi? Vatanm

-32-

l\iln aldeceksin. degil mi? Beni de unut. diinyllYS da unut ... Ben ... ben bir mektubunu biIf! IIdemem. lnsaallah esenlikle gelirsin. 0 ,"kit burada bir kul bulursun. Ben her vakit kulullum ... Yok eger. .. Oft Sanki her sozii .ftyledtk~e cigertmden bir alev kopuyor da bllanzlIna sanhyor. (~iddetle aglaYLp yere kapumr.)

I,lim Bey - Ban. ben tekmil edeyim. Eger v.&tamm icin sehit olacak kadar bahtrrn varsa, o zaman sen de istedigin adarm secebilirsin,

Zekiye - Allah yiiz bin kere canmu alsm, Blma gozumm onunde ellerimle gonlumu paralatacaksm? Sen sehit olursan rm? 0 vakit bentm diinyada ne ilgim kahr? Ben nicin ya,,,yacagIm... Hayatmdan bikanlara diinyada OIOmden kolay bir sey mi olur? Beni gercekten yolunda olernez mi zannediyorsun? Bir kere yiiziime bak. Oluden ne farkrm kalrms (Kendi kendisine) Acaba birbirinden aynlrms lin olmus iki garibin topragirn havada birlesurecek kadar olsun felegin insafi yok mudur? (A~Lk~a bir tavtrla) Gel beyim ... benden bir yemin istemiyor muydun? Alemleri ask iizerine yaratan Rabbimin bin bir ismine yemin ederim ki, diinyada da ahirette de Zekiye senindir, senin kulundur.

Islam Bey - Ben de Allahm ...

Zekiye (SozUnii keserek) - Sus! Yemin edeceksen istemem. Agzmdan bir yalan cikabilecegim bir dakika dusunsern, 0 dakikada cildmnm. Ah! Bilsen sent gozum nasil goruyor? Gonhrm nasil biliyor? Yiiziine baktikca Allahm bagl~I canlanrrus da onumde geziyor

-33-

samyorum. Sen erkeksin ... belki boyle seyler hatmna gelmez. Seni gordukce ne dusunuyorum bilir misin? Buradan gittikten sonra zihnimde kalacak hayalini kiskamyorum da, beni butun butun unuttugunu istiyorum. Delilik ... degil mi?

isliim Bey - Allah askma bir az gayret birak ki, veda edebileyim. Benim gonliimii demirden mi samyorsun. (Kendi kendisine) Gorev yolunda her seyi feda etmeye diinyada herkesten cok kendimi hakh bilirken, on yedi yasmda bir kiz kadar olarnadrrn. Ben kederimden aglamamaya cahsiyorum, 0 merhametinden giilmekle uj5rar;;IYor. (Bir az diisiuidilkten sonra) Bundan sonra olursem, hatta senin icm bile gam yemeyeceglm ... Vatanda senin gibi bir kiz gormek. gozumde sana sahip olmaktan da biiyiiktiir. (Uykudan uyamr bir hill ile) Hem ... emin 01. .. dusman uzerime giiIle degil, yanardaglar, kuyruklu yrldizlar atsa, yine olmeyeceglm.

Zekiye - Umut ... hayal..;

isliim Bey - Sen Allahm adaletini bilmez misin?

Zekiye - Bilmekle ne olur?

islam Bey - Bir kere dusun. Vatan ki, herkesin hakkirn, hayatmi korurken onun korunmasi gerekince vatan evlatlarrru smirlara kirbacla suruyorlar. Vatan ki, herkesin gercek anasi iken bir cok adamlar saghgmda ustunden, hastahgmda ilacmdan gecinmeye cahsiyor: vatan ki her karis topragi atalanrmzdan birinin kamyla yogurulmus iken kimse uzerine iki damla gozyasi dokmek

-34-

istemiyor! Vatan ki, kirk milyon can besliyor: hala ugrunda isteyerek can verecek kirk kistye sahip olmarms! Vatan ki, bir zaman kihcmm sayesinde bir kac devlet yasarken simdl bir kac devletin yardnniyle kendini muhafaza edebiliyor! Vatan ki, hala erkeklerimiz anlammi bilrniyor, kadmlanrmz admi isitmemis: iste, kibir say. gurur say. delilik say. her ne sayarsan say! Ben 0 vataru sana bana muhtac goruyorum. Ben yurekte asker ister ki, dusuncesinde ne kadar umudu. gonlunde ne kadar istegi varsa, vatan sozu ortaya cikar cikrnaz hepsi birden sabaha rastgelmis yildiz gibi gonmmez olsun: sen yaratihsta ana ister ki, vatana benim gibi cocuk yetisUrsin. Ya Cenab-i Hakk'm adaletine, hikrneline nasil yakisir ki, bu vatanseverlik dusuncesi memleketimizde daha anasinm karnma yeni dusmus cocuk gibi kucucuk bir sey Iken; seni, beni diinyadan alsm da 0 dusuncenin de, 0 dusunce sahibinin de varhgim IIH<;ma biraksm? Estagfurullah ... ' Bir kadirun karmrn yanp da icindeki saci bitmedik masumu paralamak, Kalabaka haydutlanna yakisrr. .. Kader oyle zuliimlerden uzaktrr ... Elbet de uzaktir. Hem yasayacagiz, hem vaturun gelecekteki talihini gorecegiz. hem dunyada vatan yoluna olmeyi bin yil yasamuktan hayirh bilir cocuklar birakacagiz. <;ok zaman gecmez beni karsmda sungu, kursun yarasmdan yapilrms nisanlarla suslenmts gorursun ...

Zekiye - Hayal! Hayal! Babam da boyle

Tanri'dan bern bagislamasuu dilertm. -35-

seyler soylermtst Baham da boyle umutIarda bulunurmust Ninem her gece anlatirdi ... Sonucunda ne oldu. Hala oldugu yeri kimse bilmiyor!

islam Bey - Neden oldugu kamsma vanyorsun?

Zekiye - Hie sag olan adam on bes )'II sevgili haremine, I sevgili ogluna. sevgili kizina bir haber olsun gondermez mi?

islam Bey - Kim bilir! lnsallah esenlikle su savastan donmek nasip olsun, ben sana elbet de babandan bir haber almm.

Zekiye - Olmus adamm ne haberi olacak?

islam Bey - Mezanm olsun ogreniriz a.

Vakit yaklasiyor. Gel seninle mertce bir veda edelim. 0 nurdan parlak, gulden temiz agzmla vatanma dua et... Elbet de Allah kabul eder. (Kendisini tutarak ve gillilmsemeye calt$arak) Gozlerinden dokulen inci taneleri nedir ya? Hani dayanacaktm? Hani aglamayacaktm? Bir az gulmez misin? Gul yuzun gulumsemeden ayrildikca. baygm gozlerinden daha mahzun duruyor. (Kendi keruiisine) Mertce veda bu ise, asikcasmi Allah kimseye gostermestn. Gayret... Bir az gayret edelim ... Seni Huda'run" birligine emanet ettim ... Vatamna duayi unutma. lste ... lste ...

Ben gidiyorum ... Ben gidtyorum ($iddetle

atllarak) Gidiyorum ... Gidiyorum Yasasm

vatan! (Zekiye oturduqu. yere y,gtllr, islam Bey ctkar)

1 Esine; kansma, 2 Tann'nm.

,.

'OC;iincii MecHs

Zeklye (Bir iki dakika 0 durumda kaldrkItm sonra odanm her yanma goz gezdirerek) - Sonunda gitti... Yoksa dus mu idi? Ah ... Itlv1necek bir sey olaydi, belki dus cikardi. 8ent de kendi gibi dayarnkh samr, degil mi? 06sterdigim cabaya inamr, oyle mi? Ah! Gonlumde ne atesler yamyor. cigerime ne hancerler vuruluyor, gozumden ne zehirler akiyort Bilseydi, belki beni boyle birakacagma acirdi d". oldurur oyle giderdt. Beyim! Sen beni vatarun icin terk ettin, ben seni kiminIcin terk edeyim? Benim vatamm da sen idin, camm eta sen idin. Topu (topu) iki kerecik gormek naeip oldu. Gordiigiim vakitIerin bir dakikasi "eM donebilse, yerine olanca omrumu feda ederdim. Simdi yarumda idi, tutamadrml tlAJA bagirsam sesimi isttecek ... Sanki gonlun 1:"11 var, pencesini atryor da bogazmn sikiyor: nefesime yol vermiyor! Hala kossam arkasmdan yetisecegim., . Sanki gonliimun zinciri var, vucudumu sanyor da gucurnu kesiyor, t\yaklanml birbirine dolastmyor. Aynhk ... Ay-

nlik Vine aynhk ... Vine aynhk Vine ayn-

Ilk Ah! Sanki nefes mi ahyorum Cammm

btr parcasi kopuyor da agzlmdan yere dokutuyor. (Bir az d~ilndilkten sonra) Nicin olufilii bekleyeyim durayim? Ashnda her nefeste hiitiin omrum gidiyor. Aslmda ben bu durumda iie;: gun yasamam. Bu giin oluversem lie olur? Gonlumun paraIanmacbk neresi kaldr? Varsm uzennde bir de break yarasi bu-

-37-

lunsun. (Bir az dilijilndilkten sonra) Ya 0 ... 0 yasayacak..; Eger duyar da benden soma kendisini oldururse ... Nicin? Nicin oldursun? Onun vatam var, vatanma hizmet edecek ... Vatarnm benden cok sevmeseydi, gitmezdi... Sanki oldukten sonra her zaman hayalmde mi kalacagim? Ninemi gozumun onune gettrmek istiyorum da, murnkun olmuyor. Zavalh kadmm belki mezarda gozlerine baksalar hala bebeginde Zekiye'si bulunur. 0 her zaman beni dusunsun? Kara toprak neleri artmez! Yokluk icinde neler kaybolmaz! (Bir az dil§iindiikten sonra) Ya benden sonra ... Ya benden sonra bir ... bir baskasmi severse ... Dunya bu ya ... kim bilir? Yemin de etmedi... Ben ettirmedim. (Hayiilet gonnilij gibi korka-

rak ve minderin iistilne YI9tlarak) Yok. .. Yok .

0, dunyada benden baska kimseyi sevrnez .

Kimseyi sevrnez. Severse mezanrm parcalar, kanh kefenimle onune cikanm, (Ojkeyle act act giilerek) Ben onun yoluna oleyim de, 0 baskasim sevsin! Ah! Kendimi oldurup de dusmamrrn dusmansiz rrn brrakayirn? (Yine mindere kapanarak) Yarabbi! Yarabbil Ben mezann yilanlarma, ciyanlarma raziyim ... Gozumun onunde korkunc korkunc hayaller geziyor! Ninecigiml Ninecigim ... Kara topraklarda yatacagma kizmm yamnda bulunsan ne olurdu! A<; ... Kollanm a<; ... Kucagnu a<; ...

Ah ... Usuyorum ... Korkuyorum Kendi ha-

yalimden, kendi dusuncemden Kendi ken-

dim den korkuyorum... Kucagmi acrnazsan, hie olmazsa mezanm ac da, ben de bir kosesine sokulayim ...

-38-

DOrdtiDeti MeeDs

ZeJdye odada; islim Bey De goniilliiler disarrda

islim Bey (Sokakta) - Arkadaslar, hep buradayiz degil mi?

(Zekiye sesi ~itir. sth: sik: pencereye kosar, camm bir yanma saklamr.)

Bir Goniillii (G6ziL ile c;evreyi siLzerek) - Hep buradayiz,

islim Bey - Kardesler! Bayragnna toplannussnnz,' ovunurum. Ancak, bilmem benden memnun olacak rmsnuz? Ben kavgay:a gidiyorum. Fakat olmek niyettyle gidiyorum. Ayhgnn yok, istiyenler yamrna gelsin. Yagrna dusunmem, dusunenler cevrernden cekilsin. Rahat nramam, arayanlar arkama dusmesin, Kur'$undan gulleden korkmam, korkanlar kanlanrun yanmda otursun. Miimkiin olsa, butun vatan kardeslerime su zayif viicudumu siper edecegim: miimkiin olsa vatarnrm gonlumun ictnde sakhyacagnn, gogsiim parca parca 01- madikca bir tasma kimsenin elini dokundurmayacagnn ... lsitiyor musunuz? Soyledigim sozlen anhyor musunuz? Olum korkusunu butun butun gonlunuzden cikarmak elinizden gelir mi? Gogsiiniizii vatamn smmm korumak tcin yapilrms istihkam degerinde bilmek elinizden gelir mi? Kendinizi simdiden olmus tutmak elinizden gelir mi? Olumunuzu aramaya j,(tdebilir misiniz? Biz vataru koruyacagiz. Allah da bizi koruyacak... korumazsa yine kendisi

Islam Bey. gonullulert bayrak acarak topluyor. -39-

bilir. Kendinize bu kadar giiveniyor musunuz? Nereye gidecegimizi bilseniz, nereye gidecegimizi benim gibi gozunuzun onune getlrseniz ... suphe etmem ki, hepiniz benim gibi olurdunuz. Arkadaslarl Tuna boyuna gidecegiz ... Tuna bizim icin ab-i hayattrr, I Tuna aradan kalkarsa vatan yasarnaz: vatan yasamazsa, vatanda hie; bir insan yasamaz ... Belki yasayan bulunur. .. Evet! Belki bulunabilir. (BilyUk bir ojkeyle) Yok. .. yok. .. Yasayan bulunur: ama insan degildir. insan vatarumn ayaklar altmda e;ignendigini gorurse yasarnaz. insan kendtsini besleyip biiyiitenin ayaklar altmda e;ignendigini gorurse yasamaz. Kendisini besleyip biiyiiteni ayak(lar) altmda goriip de yasiyan. kopekten alcaktir. Kardesleriml insan kopekten ill· cak degildir. insan hie; bir vakit kopekten degil, hie; bir seyden alcak olamaz. insandan buyiik bir Allah var! Allah vatana sevgiyi emrediyor. Bizim vatarurmz, Tuna demektir. Cunku Tuna elden gidince, vatan kalrmyor. Tuna kiyismm neresini kanstmrsamz icinden ya babamzm, ya kardeslerinizin bir kemigi bulunur ... Tuna'nm suyu bulandikca iizerine cikan topraklar, korunmasi ictn olen vucutlan olusturan maddelerdir. Osmanh nann isitileh Tuna gecildi, bir kac kere gecildi, bir cok kere gecildi. Fakat bir vakit almtalmadi. Osmanhlar durdukca, yine bir vakit alm(a)maz; hele Osmanhlar, Osrnanhhgm ne demek oldugunu bifuse, hie bir vakit almamaz. Vatamruz tcin 01- meye hazir rnrsimz? Tuna boyunda olmekten cekinmez misiniz? Biz olmeyince, dusman Tu-

1 Siiylenceye gore. yasam veren su; bengisu. -40-

Zekiye yalmz

na'dan gecemeyecek. Gecenler bizi ya olmus VR da yarah bulacak. Ben olecegim diyorum, 1I,;lnizde olumden korkmayan kimdir? Arkamdnn aynlmamaya Allah'la yemin eder misiniz?

Goniilliiler - Allah'la yemin ederiz. Besa!l lksal Besal

Islim Bey - Beni seven bir vakit ardrmdnn aynlmaz ...

Bellinci Meclis

Zekiye (Pencerenin kenanndan act act gu/('rek) - Beyi seven bir vakit ardmdan aynlmazrms! Bak, soz soylerken vatandan baska hlr sey dusunur mii? Bak, hie; hatmna gelir mt ki, burada bir zavalh var: kendisinden aynlmayi camndan aynlmaktan beter biJiyor da uynlmamaya care bularmyorl Seni seven bir vakit ardmdan aynlmaz, oyle mi? lste ben de aynlmayacagim ... Aroma erkek degilnusim ... Kim bilecek?

AltInCl Meclis

Zekiye, Hanife

Hanife (Odaya girerek) - Kizrml Hamm kizim!

(Zekiye Tel~la bir odaya ko~ar)

Hanife - Nereye gidiyor? Nereye gidiyorsun? KIZlm! Benim hamm kizrm! Ben hasta

"Pek cok: epey'' anlarmna gelen bu sozcuk, burada, "Haydi", "yuruyun gidelim" anlarmna kullamlrms.

-41-

olunca bir fincan ilaca iki saatte getirir; kendi istedigi i~ icm, bak keklik gibi sekiyor!

Zekiye (Y an giyinm~ oldugu halde odaya girer, Hanije'yi gormez. bir yandan giyinir) - Kardesiml Efendim kardesim! Kucagnnda aldugiin zaman arkandan ~lkbgl icm saklamistim. Simdi kim bilir ben kimin kucagmda olecegim de arkamda bulunacak? Hastahk bulasmms! Keske gercek olsa da, bana bulassa ... Keske benim de bir kardestm olsa da, onun kucagmda olsem.

Hanife - Bu nasil kihk? Ne yapiyorsun? Zekiye (Ojke ve iizilntilyle titreyerek) - Gel buraya kadm! Beni bahcelere gotur de erkeklere goster diye sana kim dedi? Bana bir erkekten mektup getir diye sana kim dedi? Kim dedi? Kim dedi? Sayle bakayim?

Hanife - Kizim! Harnm kizrml Ne oluyorsun?

Zekiye - Ne mi oluyorum? Ben bilir miyim, ne oluyorum? Crldmyorum. akhm basimdan gidiyor. Kendimi oldurecegim. Anladm rm? Sebep de sensin... Hepsine sebep sensin ... Hepsine ...

Hanife - A kizrmt Ben ne yaptim? Zeldye - Ne mi yaptm? "Beni seven arkamdan aynlmaz," dedi, isitmedin mi? Sesi hala buralan dolduruyor, isitmiyor musun? Yuregime sanlan asIan pencesini gormuyor musun? Beni cekiyor ... Bilmezsin ki, nasil cekiyor? Bir kere de yuzume bak! Hie benim gazlerimi boyle kan icinde gordun mil? Hie benim yuzumu boyle toprak renginde gordim mii? Cekiyor ... AsIan pencesi cekiyor ... Ta yuregim-

-42-

de .. , Ta can evimde ... Sebep de sensin ... Anla ,Itt ben ne yaptim deme ... (Mindere kaparup agIUI/arak) Keske memelerinden agztma sut yenlie zehir akItaydm da bu halleri gormeyeydim.

Hanlfe - Kizimt Hamm kiznnl Hay Allah oamrm alsm, Ne diyecegimi de bilmiyorum.

Zekiye (Kendisini toplayarak) - Sutnineclj."tim! Benim merhametli sutninecigim! Ben suna boyle aCI sozler soyler miydim? Ben senln boyle yuzune bagmr rmydnn? Elimde deQII... Kendimi tutarmyorum. Ah! Halirni bilmezsin ki ... Sutninecigim ... Verdigin sut iliklerimde duruyor. Hala goziimiin onundedir. lien cocukken aglasam kedertnden aCI aCI jo(lilerdin, gulsem sevincinden gozlerin dolardr. Ben keyfimi bozsam hastalamrdm, hastalansam sen olum haline gelirdin. Bak bu ya~ l;1a geldim de hala kucagma yakisiyorum ... Benim icm agIadlgIn elvermedi mi? Doktugtm yaslar yuzune yer etmis! Gonliinii mu kirdim? Sen gucenmezstn, degil mi? Sen bana helal edersin, degil mi? Sutninecigim! Nineci/.'tim! Hakkmi helal et! Ben gidiyorum.

Hanlfe - KIz sen cildrrdm rm? Beni ak sacnnla timarhanelerde mi siiriindiireceksin? Nereye gidiyorsun?

Zekiye - Ah! Nasil seviyorum bilsen! Gitmezsem mutlak kendimi oldurecegim. Dunyam, ahiretim yikilacak ... 0 da gorevim degil, Cehennemde azap ederse Allah eder. 0 dunyada kalacak, 0 ... Ben kara toprakta yatacagIm, 0 belki baskasmm ... ($iddetle Hanife'nin kucagma ko~arak) Ah! Ninecigim! Sanki ntnem mezardan cikrms da giysilertni degistir-

-43-

mis Beni brrakt Bern dusundurmet Cildirdigl1m ister misin? Ne kendimi 6ldiirebiliyorum ne 6lii yasamak elimden geliyor. (Aglayarak) Gidecegim, Gidecegim. Onu seven bir vakit ardmdan aynlmaznus!

Hanife (.s~1an ~~kU1) - Kizrm, kizcagizimt Hayayaklanm kmlaydi. Hay agzlm kuruyaydl. Hay Allah bin tiirlii belfum vereydi de ...

Zekiye - Sus! Kendisine k6tii dua etmel Ben simdt kendimde degilim. Akbm basirnda yok. Olumden beter hiller gecmyorum. Cehennem azabi cekiyorum, degil OO? lste bana bu belalann bir dakikasi, simdiye kadar yasayisimdan tath geliyor! $imdi gidecegim. Kim bilir, bu gece hangi agacm altmda, hangi mezann ustunde yatacagim? Kim bilir, cevremde akrep mi bulunacak, yilan 1111 dolasacak? Kim bilir, at; mr kalacagim, susuzluktan 1111 olecegim? Gidecegim... Vine gidecegim... lslam'm arkasmdan gidecegim. 0 da benim gibi "Gidecegim, gidecegim!" diyordu. (Zekiye bu sozleri soylerken, Hanife gittikr;e ~~U1T. Zekiye gittikce ojkelenerek tnertce bir taVI1'la) Gidecegim. Gidecegim. 0 gitti, ben hala burada duruyorum. (Zekiye kaplYl gilrUltilyle orter cIkar.)

1

Yedinci Meclis

Hanife yalnIZ

Hanife (Kendisini toplayarak) - Ah! Nereye? Kapiyi paralarmsl Hilla gidiyor. Kizirnl Kiznnt Zekiye! Gercekten gidiyor, gercekten gitti. Ah! (Mindere YJ91111')

(PERDE KAPANIR)

-44-

PERDEll

(Perde at;tltnca Silisire kalesinin bir tabyaIU"ria otede beride bir tnktrn gonilUiller oturmltf. Zekiye, erkek giysisiyle iclerinde goril"ilr.)

Birinei MeeDs

Goniilliiler, Neferler, Abdullah Cavu§, Zekiye

Bir Goniillii - Susun ... Susun ... 8atka 8ir Goniillii - Ne var?

Oneeki Goniillii - Mizrkayi tsitmiyor mu- 11\1 II'?

lkinei Goniillii - Ey, telasm ne? lste askrf ~eliyor.

Sirinei Goniillii - Hava kavga havasi ... Zekiye - Mizika kavga havasi cahyorsa biz de kavga tiirkiisii soyleriz,

lkinei Goniillii - ;;unun da cocukluguna bak!

Abdullah Cavulf - Bunun cocukluk nereIIIJlde? Kavgada kavga tiirkiisii soylemekle luy:\met mi kopar?

Sirinei Goniillii - Carum susun ...

Sir Ka~ Ki§i Birden - Gelin tiirkiiye! GeUn tiirkiiye!

-45-

Reps! Bir1ik.te:

Armllimiz. efkanmiz ikbal-i vatandir, Serhaddimize kal'a bizim hak-i bedendir Osmanhlanz ziynetimiz kanh kefendir

Gavgaada sehadetle butun kam almz biz Osmanhlanz can veririz nam almz biz

Ran ile kihctir gi:iriinen bayragmuzda

Can korkusu gezmez ovarrnzda dagmuzda Her kusede bir ~ir yatar topragmuzda

Gavgaada sehadetle biitiin kam almz biz Osmanhlariz can veririz nam ahnz biz

Osmanh adi her duyana lerze-resandir Ecdadnmzm heybeti maruf-u cihandir Fitrat degistr sanma! Bu kan yine 0 kandir

Gavgaada sehadetle biitiin kam ahnz biz Osmanhlanz can veririz nam almz biz

Top patlasm, ateslert etrafa sacilsm

Cennet kapisi can veren thvana acilsm Diinyada ne bulduk ki i:iliimden de kacilsm

Gavgaada sehadetle biitiin kam almz biz Osmanhlanz can veririz nam ahnz biz'

1 lstegimiz, dusuncemiz vatanm yukselisidir / Sirurlanmiza kale bizirn, beden topragidir / Osmanhlanz. susumuz kanh kefendir / / Kavgada sehtt olarak butun sevine duyanz / Osmanhlanz, can veririz. un kazamnz biz / / Ran ile kihctir gorunen bayragimizda / Can korkusu gezmez ovarmzda dagmnzda / Her kosede bir arsIan yatar topragmuzda / / ... / / Osmanh adi her duyaIII titretir / Atalarumzm buyuklugunu butun diinya bilir / Yaratihs, huy, degi~ir sanma / / .. , / / Top patlasm. atesleri cevreye sacilsm / Cennet kaPISI can veren dostlara acilsm / Dunyada ne bulduk ki olumden de kacilsm / / ...

-46-

IkInci MecUa

Onceliller. Askerler.

Miralay Suilt! Bey

8uilD. Bey - Kalede kalmak isteyenler bfr tnrufa aynlsm.

Bir Goniillii - Hep burada kalmak istiyofill. ki, buraya geldik. Birbirimizden nicin ay-

flllt('a~lZ?

,. 8ulkl Bey (Hit; kimseye yiiz vermeyerek)

,• - Agalar! Dusman suyu gecti. Sehrin obur tllmfmda herkes birbirine giriyor. Memleket blr lki giine kadar biitiin biitiin kusatmaya ulrayacak gibi gorunuyor. Allah zeval' ver-

mesm, devlet kalesini kendi askeriyle de kofUyabBir. lcimzden her kim burada bulunmak istemezse, pasadan izin var, hemen bu Inn disan ciksm.

Bir GOniillii - Dusman cok, asker az, biIt daha azaltmak 1111 istiyorsunuz?

Abdullah Cavuli - Asker az olmakla kryamet mi kopar? Azdan az olur, coktan cok .

•• dkl Bey - Kryamet mi kopar? Kiyamet Illi kopar? Sen sus da bir az sunlar soylesin.

Abdullah Cavuli. - Ay, ben soyleyince kiyAmrt mi...

•• dk. Bey (Sozilnil keserek) - Subhan-Albu,hl' Agalar ... Kusatmada kursundan, giille.hm baska achk, susuzluk da var. Kim kendilUll knrtarmak isterse ...

Blr Goniillii (Miralaym kar§LSma gelerek)

l 11111; yikilma.

I TAlln'yt her turlfi kusurdan. eksiklikten ayn tutanrn.

-47-

- Bey! Bey! Biz buraya kendi irademizle geldik. Gelistmiz ancak bu gun icin idi. Siz bir elinizle bize dusmaru gostertyorsunuz, bir elinizle kacacak kapryit Sacima sakahma ak dusrnedigine mi bakiyorsun? Ben yasadigmu yeter goruyorum. Kefenimi boynuma, sehrtligi gozume aldun, Bagdat'tan buraya kadar 0 niyetle geldim.

Abdullah Cavuli

lste hepsi de boyle

soyleyecek, hepsi de bu akilda ... Ay! Ne danhyorsun? Bir kere de isbenlm dedtgim gibi crkarsa kiyamet mi kopar?

Sullo Bey (H~ birine yilz venneyerek, g6- nUlluye) - Birader, sozum size degil.

Bir Goniillii - Hanglmizedir?

Bqka Bir GOniillii - Hangimizi daha kavga baslamadan dusrnandan yuz cevirecek kadar alcak samyorsunuz?

Sull[1 Bey - Pek iyi! Siz de bizim gibi vatan yolunda olmek istiyorsunuz. Calismamz Allah'm katmda ziyan olmaz. Hayatimz giderse adimz kahr. insan olana oldukten sonra bir guzel ad birakrnak, belki hie 61memekten hayirlidir. G6nlilniizu saglam tutun, olumden korkmaym ki, korksaruz da korkmasamz da elbet de bir gun gelir sizi bulur. Kurtulamayacagi seyden kacmak insana layik degildir. (Zekiye'ye hitaben) Cocukl

Zekiye - Efendim.

Sulkl Bey (Gruip bir bak1.!?la yilzune bakarak) - Sen kim sin?

Zekiye (Tel~la) - Adem ... I

i

.~

1 Hem "insan'' anlamma gelir, hem de erkek ad! olarak kullaruhr.

-48-

Sldlu Bey - Adm nedir?

Zekiye (Kendini toplayarak) - Adem efenrlnn.

Sulkl Bey (kendi Kendisine) - Ne munaftlrbetsiz hulyalarl (Zekiye'ye) Kaleden cikmaya izinlisin.

Zekiye - Kalede kalmaya izin yok mu? SId.Iu Bey - Cocugumt Ne ise yararsm ki, sem ahkoyayrm?

Zekiye - Vatan icin olecegim. Baska ne hlzmet istersiniz?

SId.k1 Bey - Sen daha silah kullanamaz-

!!I1Il.

Zekiye - Ben size camrm sunuyorum.

Siz bana yasimm kii~iikliigiinii soyluyorsunuz. Buraya adam oldurmek icin mi geldiniz? Olmek icin mi? Oldurrnek Icmse beni de 01- durun. Olmek tcmse, emin olun ki sizden daha kolay, daha rahat olurum.

Abdullah (Miralaya yakl~arak) - lcimizcit- su zavalh cocuk kahnca kryamet mi kopar?

SId.kl Bey - Sen galiba bir vakit olacak It I. kale elden giderse, yine, "Kiyamet mi kopar?" diyeceksin.

Abdullah - Hayir beyim, ben olmeden kale elden gitrnez, Oldukten sonra da soz soylcyemem a. Nasil, "Kiyamet mi kopar?" derim ...

Zekiye - Benden ne istersiniz? Vatan bir Allah tekkesi degil midir? Tekkeye gelen kurhanm semizligine, zayifhgma bakihr rm? Liltfen, cocuklanrnza da devlet yolunda olmeye Izin verin. Bu kadar gencler veremden, veba-

-49-

dan oluyor, bir ikisi de kursundan, giilleden olurse ne olur?

Abdullah - Su (cocuk da kalsa) sanki ne olur? Kiyamet mi kopar?

Sulkl Bey (Sevecenlikle Zekiye'nin yiiziine bakarak) - Cocuk ... (Kendi kendisine) BiyikSIZI olmek ister. ak sakalhsi olmek ister ... ne diyeyim. Allah cumlesini vatana bagislasm.

(j~iincii Meclis

Oncekller, islam Bey

islam Bey (GOgsiinde bir kat; yara oldugu

halde kO!jarak) - Bey! Bey!

Zekiye-Ah!

islam Bey - Sudan gectiler,

Zekiye - Kanh nisanlari gogstinde duruyor.

islam Bey - On bin kadar vardilar. De;: yuz kisi ile karsiladik. De;: saat ugrastik. Uc saatte ... Ah, uc saatte ... Arkadaslann hepsi toprak oldu, hepsi ahirete gitti. Lakin en gucsuzu bile iki dusman olsun birlikte goturdu, Cenazeleri yerde yatiyor. Hala dusman. uyur arslan gormu!} kartal gibi birine yaklasarmyor da yanlannda dolasiyor. Bey! De;: yuz kisi idik. On bin sunguye karsi durduk. Gulle arasmda sektik. Basnmza dolu gibi kursun yagdi, Sonunda sungu sunguye geldik. Osmanh('nm) ne demek oldugunu gosterdik, hepimiz olduk, .. Ah! Hepsi oldu, Yedi ki!}i kaldik ... Saghkla kalmayaydik. Allah da bilir ki, ben onlara kavusmak iste-

-50-

dim ... Allah da bilir ki, ben herkesin onunde Idim... Cephanem tukendi, kihcim kmldi, kollanmdan tuttular, kollarmu bir turlu kurtaramadim. Beni zorla kaleye cektiler. Ne yapayrm? Ben olumu kovaladim tutamadim, heni kovalayanlar tuttular. Esir oldum. Hie olrnazsa vatandaslarima esir olmayaydim! Ah, vatan! Vatan! Senin hayatm tehlikede, ben hala sag duruyorum.

(Zekiye bu sozier arastnda ya~ yav~ isldm Bey'e yak~lT, isldm Bey bcupbr, Zekiye'nin kucagtna dilijer. Herkes ceorestne toplanlT.)

Builu Bey - Abdullah, buraya gel. ~imdi beyt ahrsm, dogru benim odama goturursun, Her hizmetine bakarsm. Cerrah <;agmrsm. Hekim getirtirsin. Ben gelinceye kadar bir daktka yanmdan aynlmazsm, anladm rrn?

Abdullah - lyi amrna, ya dusman kavga)'R baslarsa ben bulunmayacak rmyrm?

Bldkl Bey - Bulunmadigm vakit kiyamet ml kopar?

Abdullah - Evet! Oyle ya... Kryamet mi kopar? Kryamet kopmaz amma! Her ne ise ... IKendini toplayarak) Ben de kaleyi kurtarmay. cahsacagrma, boyle kaleler deger bir yigidi kurtnrmaya cahsirsam kiyamet mi kopar? (isIflIII Beyi kucaklaytp kaldtrmak ister.)

Zekiye - <;::ekil! lste camm kucagimda ... 1,Ir olum halinde ... Onu da sen mi alacaksml tliltyor musun? Anhyor musun? Seviyorum. 81dkl Bey - Ne oldun cocugum?

Zekiye (Kendisini sastrarak: ve toplamaya ~tl'l.~arak isldm't Abdullah (;avU§'a biroku: ve -51-

yava~ yav~ dogrolur) - Kim? Ben mi? De-

mek ki, bilmiyorsunuz... Demek.,; Demek

:~::a:;~~~~:::~:::~~:nS::::~:·I.

nrhyrm. I Snndiye kadar bu adamm sayesinde

yasadrrn.,; lste oluyor..; Goruyorsunuz a ... Oluyor. .. Camrm ahp da ona verebilir misiniz? Veremezsiniz degil mi? Hie degilse birakm da, ben onun konagmda dogdum, 0 da olecekse benim kucagimda olsun. Vatan nedir? Biliyorsunuz. Gonul nedir? Bilmez misiniz?

Sldkl Bey - Git. .. Git yavrum. Sen de birlikte git. (G6zlerini silerek) Ne kadar senedir ki insanm gozii nasil yasanr unutmustum, (Zekiye islam Beyin arkastndan gider. 6teki beriki yav~ yav~ dagtlmtya b~lar.)

DOrduncu Meclis

Sldkl Bey. Rustem Bey

Sldkl Bey - Kaybolmus! Hie adam kaybolur mu? Ozellikle kiz ... Ben onun nerede oldugunu bilirim. Anasmm yanmda, kardesinin yamnda ... Mezarlanm gozumun onune getiremiyorum. gormedim ki getireyim, fakat zihnimde buluyorum. (Mektuba bir daha g6z gezdirerek ve act act gillerek) Zavalh adam, kayboldu diye beni avutmak istiyor. Zekiye de gitti oyle mi? Diinyaya yapyalmz gel dim. Geldigim gibi yapyalmz kaldrm, Zati kavgadaYIm. Kavgada vatanm smmyla ahiretin smm

1 Balkan yanmadasmda bulunan Makedonya'da bir kent.

-52-

l1iA'lIlda beyninde ne fark olur? Azrail bas ueumuzda dolasip duruyor. Bu gun olmazsa ",flll gider hepsini gorurum,

RUstem Bey (Miralaya yana~arak) = Beyefendi! Musade buyurur musunuz? SiP blr sey soracagim, Benim bir okul arkada,1m vardi: adr Ahmed'di. Tipki size benzerdi. M(\b\zlmhklal Manastir'a gitmtstt. Soma kayboldu. On alb, on yedi senedir bir haberini nhmllyorum. Eger gecen gun, "Ben Harbi)*t!'den2 cikmadrm" dememis olsaydimz, "MutInk odur, sonradan Sidki mahlasr' alnus" diyf' hiikmedecektim. Acaba sizin oyle bir kardf'I;lllIiz var rmdir? Varsa, bana durumundan huller verebilir misiniz?

81dkl Bey - HaYIr beyim! Benim oyle kardf'lflm yoktur. Ama sordugunuz adann bilifilii, kendim gibi bilirim. Manastir'da yuzbasi olmu:;;tu. Ali Bey derler bir arkadasi da vardi. Itz Ahmed Bey'i nasil severseniz, Ahmed Bey de Ali Bey'i oyle severdi. Belki Ali Bey'i de biIlrllniz.

Rtistem Bey - Nasil bilmem. Zavalh <;0- ouk ... 0 da bir kardesimdi. Oyle kardes ki belItt anarmz babannz bir olsa dusuncemiz, huyurnuz 0 kadar bir olmazdi. Zavalhyi kursuna dlzllli:;;ler.

81dkl Bey - Nicin dizdiklerini biliyor musunuz?

Rtistem Bey - HaYIr, ben 0 vakit BagdAna idim. Bir haber su evden oteki eve gi-

I Tegmen rutbesiyle, Ia Harbokulu'ndan.

II Takma adi.

-53-

dinceye kadar yansi etrafa dokultryor. Ierne yansmdan cok yalan kansiyor. Manastir'dan Bagdat'a gelen haberlerden ne ogrenilebilir?

sunu Bey - Soyleyeyrm de dinleyiniz. Ali Bey Manastir'da evlenmisti, Alaymm kayrnakarol olacak edepsiz, bir gece beyin evine misafir gider. Ne misaflrl Kahrolacak mel'un, I vatanm namusunu korumak icin beline takiIan kihei eline ahr da zorla cocugun haremine tecavuz etmek ister. Bir asker, bir insan, oyle bir kopege ne yapar? Beynine bir tabanca vurur, cannu cehenneme gondertr. Askerlik gayretini, insanhk namusunu bilenlerin hepsi, cocugu alkislarlar.

Riistem Bey - Kim olur da alkislamaz? sunu Bey - Divan-r Harpf 0, hit; sizin dusuncenizde bulunmadi. ° vakitki divan-r harplerin iiyelerini bilirsiniz a? Hani bir rutbe ust tarafmdaki zabite cubuk doldurarak, vekilharchk' ederek, ayak operek, dayak yiyerek yetisen agalar! Cocugtm bir mahkemede asker ka~agI gibt, vatan haini gibi kursuna dizilmesine hukmettiler.

Riistem Bey - Allah Allah!!!

Sldlu Bey - !?imdi bir de kendinizi Ahmed Bey'in yerine koyun. Ali'yi kursuna dizecek boliigii kumandaya emir alaydimz, ne yapardirnz?

Riistem Bey - Allah gostermestnt Ben kursuna dizilirdim. yine 0 alcakhgi yegIemez dim.

Lanet olasi.

2 Yuksek askeri mahkeme.

3 Kahyahk ederek; ayak islertni gorerek

-54-

Ildkl Bey - 0 da tipki sizin gibi dusunttC\. Anlasihyor ki bir okuIda, bir mesiekte ye- 1I,lIlt!;!siniz. Ahmed Bey emri ahr almaz, dogtil I nvan-i Harb'e gitti. Ben yarunda idim, dutill II II tamamiyla bilirim. "Ben askere, bu yoltin I'Hn vermek icin girdim. isterseniz beni de All Bey'le birlikte kursuna dizin. Hazmm. Anuak. cellat oimak elimden gelmez. Hatta emfptt I~niz i:;; cellathk da degil, adeta kaatillik. (I hizmeti bir baska bendenize' gordurun!" dedi.

RUstem Bey - Benim arslan kardesiml lnsan Ahrned'im! Adam boyle olur,

Sldkl Bey - Divan-r Harp bunda da sizin IlIh! dusunmedi, Ali Bey kaatil idi, Ahmed Bey 1,'11 oldu. Ali'yi kursuna dizdiler. Ahmedi de ... Allmed'i de, "ke~e kulah" ettiler.' "Kece kuIAII" olmak bir askeri nasil etkiler, bilirsiniz A?

RUstem Bey - Allah oyle hakimlerin yuz bin turlu belasmi versin! Demek ki, insan namusunu korumamah imisl Demek ki, asker ohm cellat olmah imisl Oyle mi?

Sldkl Bey - Zavalh Ahmed; 0 da Manasur'da evlenmisti, u~ yasmda bir ogluyla, on dart ayhk bir de kizi vardi. Gordugu rezaletin, hakaretin iizerine, evine gidemedi. iki rnasum, iki gunahsiz cocugunun yuzune bakmaktan utandi, 0 gulle, kursun yagdlgl zamanlar metris" altma girmeyen adam, biri yuzune baksa kendisini utancmdan eriyecek

I Kulunuza.

'l Ordudan attilar. 3 Siper.

-55-

samrdi, Vahsi hayvanlar gibi onnanlarda, agac kovuklannda saklamrdi, Her gun bin kere kendini oldurmeye kalkisirdi. Soma bu dunyaya kendi tstegiyle gelmedigini dusunurdu: oteki dunyaya kendi tstegiyle gitmek-

te hak goremezdi. Allah'm hikmetiyle, insanm bahtiyla, dunyanm durumuyla ilgili ne okumus, ne isitmts ise hepsi her dakika gozunun onunde dolasrrdi. inancmda Allah'i, onun yarattIklanm, kendi adaletintn kavrayismdan yaratrms bir kahredici gu.;: bulmustu. Allahr'-

rn severdi, kulluk ederdi, fakat 0 kadar gozu korkrnustu ki merhamet edilmesi icin yalvarmaya cesaret edemezdi. Ama insan ... insan gozunde 0 derece alcakti ki kendinin de insan oldugunu dusundukce, kendi kendisini aldatmaya cahsir, karmm doyunnak icin dag baslarmda dort ayakh yurur, agzIyla otlardi. Ah! Kendisini tasiyip da bu dunyaya getiren ana, 0 zaman suphesiz karmru yUz bin parca ederdi. Dunya.,; Ya hele dunya..; Bir kere onun gozuyle bak. Sanki felek, bir cocuk ... Dunya onun elinde bir top... Felek oynar, dunya yuvarlanrr. Cocuk oynar. top a~mlr ... Sirndi kirrmzi gorunen sey, gozunu yumup acmcaya kadar san olur. Simdi dogru gorunen sey, gozunu yumup aemcaya kadar egnlir. (Kendisini kaybederek) Ah! Kac bin kere kuyrukluyildiz kadar bir yildmm olup da bu cocuk oyuncagirn, bu alcak topragi, bu zulum dunyasiru, bu insana mezar olmaktan 1 baska bir seye yaramayan belalar alemtni bir ..• ~ vurusta yuz bin parca etmek hayaleriyle .;:11- : diracak derecelere geldim ... Kac bin kere ...

-56-

aU.tem Bey (SOzilnil keserek) - Biz AhHu." Bey'den si:iz ediyorduk. ~imdi kendinizi ~nvl"lIIeye basladmiz.

I,dlu Bey (Kendisini toplayarak) - Yok! lil'lI hazl kere konusurken oyle dalanm. ZamlhnlO e;ektigi felaketleri gozumun onune getlrtUIII de ...

RU.tem Bey - Zaran yok ... Sonra ne 01- ill" (Kendi kendisine) Bu, mutlaka Ahmed'dir it. Krlldini bildinnek istemiyor .

• ldIu Bey - Sonra ne olacak? Ahrrete gitlemr'ylnce, diinyada ahiret icin yasayanlann dnl1}'RSl olan Hicaz'a gitmi:;;ti. 0 zamanlar gon- 10 Ackta tas kesilmisti. Belki uzerine luzh car,.I!!I. ates cikardi, ama kendisi etkilenmezdi.

RUatem Bey - Hicaz'da da yamnda rmydl1llz? Sozlerinizi kendi vtcdammzi anlatir gi- 1M IIl)yliiyorsunuz!

aldltl Bey - Size dedim a, her halmi bili- 11m, kendimi bilir gibi bilirim.

Riistem Bey (Kendi kendisine) - Hie; suphI! kalmadi.

Bldltl Bey - Garip haldir! Hicaz'da buhmdugu zaman hie; dunyayi dusunmek istettlezdt. Esini, cocugunu unutmustu. Bir turIn vatamrn unutamadi, Bir turlu devletin kelldisini yetistirmek icin harcadigi paralan IOnHinden cikararnadi. .. Sonunda gorey, vicdamna ustun geldi. Yine askere girdi. Amma t1r asker! Nefer ...

RHstem Bey - Nefer mi?

81dkl Bey - Nefer ... Hem neferlik tam bes )Ill surdu, tezkeresini birakmadrkca onbasr olnmadlml

-57-

Riistem Bey - Onbasi nu olamadm? Sen mi?

Suilu Bey (Tehdit ile bakarak) - Hayir, ben degil ... 0 ... Ahmed Bey! (Yine kendisini topllyarak) ls 0 derecede kalsa ... Eski rutbesini tekrar almcaya kadar hie kimseye kendisini bildirmemisti, Bir daha kece kulah olmayi kim ister? Yalmz, 0 riitbeye geldikten sonra Manastlr'da bir dostuna rnektup gonderebildi, Manastir'da topu bir dostu vardi, mektup gondertsi de colugundan cocugundan bir haber almak icindi. Saghkla haber alnuya kalkismaya idi. ilk aldigr mektupta hareminin kendisi icm bes yil verem doseklermde yattiktan soma ozlemle oteki diinyaya gittigi yazilnusti. Arasi iki yil gecmedi, dostundan bir mektup daha aldi, lkinci mektuptan ne haber beklersiniz. Oglu da vefat etmis. Son nefesinde iki soz soylemis: Once, "Babaciglm!" demis: soma, "Vatari ... " Babacigrm dedigi vakit gozlerini g6k yiiziine dikmis, sanki babasim ararms. Vatan dedigi vakit cevresine bakmrms: sanki her bakisi, "Yatacagim topragI dusmana yignetIneyiniz!" dermis ... Felaket bununla bitti mi samrsiruz? Hayirl Dostundan bir yeni mektup daha geldi. Icinde "KIZm kayboldu!" diyor; kizmm da 6ldiigiinii soylemek istiyor. Belli ki 0 zavalh da ihtiyarlarmsl 0 zavalhmn da yuregine zayiflik gelmist <;ektigi belalardan 0 kadar yilrms ki, Ahmed'e kendi derdinden bir pay vermeye kiyarnanus. lste Ahmed Bey'in halini anladimz, Simdi onun da senin gibi, belki senden buyiik bir riitbesi var. Allah TIZaSl icin bir yerde

-58-

flull gelirsen tamma! istersen selam bile ver- 1\11'. Adim isitirlerse, belki yine kece ktilah !'.!rrler. Hareminin, oglunun, kizmm mezantil j,(6remedi, belki kendi mezanm da vatanda buukmazlar. Zavallmm vatam icinde yasamasmr engellediler, belki vatam icin olmesmi 111' engellerler.

Rtlstem Bey - Beyim! Ahmed Bey benim arkudasnndr, kardestmdt..; ouc.. 0 kadar flhlii ki, hatta gonlumde, zihnimde arasan haylUlni bulamazsm. Fakat bana yine bir kardes lAzlm ... Sen yerini tutar rmsm? Verine seni koysam kabul eder misin? Edersin degil mi? Bell Ahmed Bey'i 6ldii biliyorum; ben Sidkr Bey'In sevgtsini istiyorum. Agzlmdan Ahmed Bey'ln adim kim isitirse Srdki Bey'i getirsin yi~iime carpsm, basmu beynimi paralasm.

Besinc! Meclis

Oncekller, Bir Goniillii, Abdullah Cavu,

Gontillti

(Tela~la yanlanna gelerek)

- Bey! Bey! Hucum var ... Dusman geliyor ...

Abdullah Cavull - Sanki biz onu bilrniyor muyuz? Dusman gelirse kiyamet mi kopar?

Sldkl Bey (Kendi kendisine) - Su cocuk da bir turlu zihnimden cikrmyor. Ne acayip hayall Oglum oleli uc YIh ge~ti...

(Kavga havast b~lar. TI-ampete t;altmr.

Herkes sildh b~tna kosor.]

(pERDE KAPANIR)

·59-

PERDE III

(Perde actlmca diizenli bir ada gorunur. is- 14m Bey yataktadrr.)

Birinei Meelis

Zekiye. islim Bey

Zekiye (Kendi kendisine) - Uyuyor, ha, UYIIY0r. Verdigi sOzii ne de guzel tutmusl Bak IlijJ . sunde kanh yaralardan kac ovunc nisam VIllI llekirn ne diyordu? Bu geceyi de gecmrse )'ltrllla tehlike yokrnus. Oyle degn rni? Ah, umut. hekirn sozunun dogruluguna kahrsa ... Rem de deli rniyirn? Hie, Allah gostermesin. bir tahhke olsa gonlum bu kadar rahatta rrn olur? Nt' kadar da tath uyuyor! Tek, uykusu bir daklkn uzasm! Omrumden bir yil azalsa raziyirn. It iliiilmseyerek) insanm akhndar; ne deli deli h(\ly{\lar geciyort Acaba ... Bir kerecik olsun ... Ah! Aynldigr vakit hayaIirni kiskaruyorduml Prill $imdi bir gece riiyasmda seni gordiigiinii IIC'lyleseler, miijdesine camm verrnez rnisin? Ilyuyor. Ne guzel uyuyor. Melek de uyusa boyt ... uyur. Saclari yastiga ne tuhaf dagilmis. '\r"ke yasugi gogsiim olaydi..; Keske yorgaru Ii1l1danm olaydi. Boyle seyleri insan soyluyor

-61-

da sonra dayananuyor. Kucagima aldim. Ak- 11m, gonlum, cigertrn hep g6gsume, kollanma geldi sandim, (Uzaktan uzaga top sesi i1;itilmeye b~lar) Hay Allah kahretsin. Ne hasta bilir, ne yarah dusunur. .. Topun agzmdan herkese can dagilsa, belki bu kadar vakti vaktine atmaya baslarnazlardi. Vatammz icin 6lmeye mi geldiniz? Ya nicin vatammzdan crktmiz? Pek iyi! Ciktmiz, olsemz ... Glum karsmiza gelince sahin gormus ordek kadar kacarsmiz. Oldurecek adam buldukca bulutla yansan kaplan gibi kovalarsirnz ... Oyle degil mi? Sanki aldigirnz canlar vucudunuza girecek! Sanki oldurduguniiz adamlann omru sizin olacak!

(Top sesleri gittikc;e stklasu: islam Bey uyanlT. Zekiye odanm bir k6~esine saklamr.)

islam Bey - Ann! Atml Uyur arslanlan uyandmn. Simdi yuzlerini karsuuzda. pencelenni g6gsuniizde bulursunuz ... Vucudumda ne var? Ha! Yaralanrmsim ... Yazik ki kazandlglm kavgalar ... kirdigim kihclar ... dagittiglm firkalar' hep ruya imis! Ya Rabb-ul-alemin!' Ben acaba ne buyuk gunah islediml Buhran icinde bile. ~6zleIim kapandikca Zekiye'nin; acildikca yine Zekrve'nin yuzu gorunuyordu ... lnsam cehennemde ikf>?l kendislne cennette gibi g6stermek adaletinc yakisrr rm? Cihan bu ya! Elbet de yaralanah cok zamandir. .. 0 kadar dusleri, hulyalan gecirmeye aylar ister. (Top sesleri stklasu: Ojkeyle) Ah! Dusman karsismda adam bulamarms da : gulleslnt kara topraklara, yalcm kayalara ati-

1 Tumenler.

2 Evrenin Efendisi; Tarm.

-62-

vor. Bizi istihkam' icinde gonnekle kendisinlie daha cok yigitlik dusunemez a. Hele bire Ikl ... bire bel? gelsin ... Danna kursununu gog;• nmuzle, sungusunu gonlumuzle karsilamaV" hazmz. Ancak, 0 boyle gayreti kalababkla bnstrrmak isteymce, biz de elbet de demire IoU)1 karsr tutanz. (Top sesi artar) Patla! Patla! Btl kalede senin sesinden degil, icindeki ates

I"! kiireyi patlatsa onun gurultusunden bile korkacak bir kadm, bir cocuk bulamazsm. Ne ~, yanhs inancta imisiml Vatan yolunda olecek

kirk kist yoktur samrdim. Galiba dusman da (>smanlIlan benim gibi gonniir;;! Evet, Osmanhlar soz arasmda vatan icin kaygIlanmaz I-libi goriiniirler; 0 kadar kaygIlanmaz gibi gorunurler ki, konustugun adarm tastan yapilfIlII? resim samrsm. Hele karsilarmda bir dusman goster! Hele vatanm kutsal topraklanm hir yabancmm pis ayagryla e;:igneyecegini anlasmlar; iste 0 vakit halka baska bir hal geliyor; iste 0 vakit insan en miskin koylu ile beutrn aramda hie fark bularmyor: iste 0 vakit 0 nbah kebeli Turkler, 0 tath sozlu, yumusak yuzlu koyluler, 0 cifte kosulur okuzden fark etrnek isternedigimiz zavalhlar aradan butun butun kayboluyor da yerlerine Osmanhhgm, kahramanhgm ruhu meydana cikiyor. En giie;:siizii disiyle kihca, eliyle kursuna sabyor. Kimse smmn bir tasmi, en degerslz bir tasmi korumada, yavrusunu koruyan disi arslandan. anasrm sakman erkek insandan geri kalrmyor, Baksamza askeri dusmamn onune getirinceye kadar kirbac degnek kullanrmya

I Siper.

-63-

rnecbur oldular. Simdi bir kere dusman gorundu: o, kirbacla, sungu ile getirdigimiZ askeri ileri gitmekten kihcla, siingii Ile, degnekIe egnelleyemiyoruz. (~iddetle yennden kalkarak) Estagfurullah! Bu kale. senin attigm gullelerle almmaz. EIinden gehrse. git Azrail He arkadas 01. Once hepimizin camm alsm. Ondan sonra belki ... Dusman da gormuyor mu ki kendisinden bes kisi kanlar, topraklar icinde yuvarlanmadikca, bizden bir kisinin ruhunu goklere g6ndermek miimkiin olanuyor?

Zekiye - Yarabbi! Ben simdi nereye kacayrm? On iki gundur akh basmda degildi. Ben de kendirni ne giizel sakhyordum. Bu gun ona da meydan kalmadi.

islam Bey (Gittik~e ~iddetini arturaraks - At! At! Tek basrma butun gucune karsi gelmekten cekinirsem Osmanh nann bana haram olsun! Bir kink kihcla sekizini yanm saat kovaladigim askerlerinden namert' olayirn! (Yule yataga yifjlllr.)

Zekiye (Bu sozlen ~ittigi sirada yertnden kalkar. Gitgide te[~a b~[ar) - Yine kendisini hasta edecek ...

islam Bey (Yatagtndan toplanarak) - Kimdir o.

Zekiye (Yilzunu gostennemeye ~al~arak) - Kimse yok efendim ... Bendenizim ... Abdullah Aga He beraber hizmetinize taytn etmislerdi...

islam Bey - Bu ses! Baksamza ben kac gundur yatIyorum?

1 Mert oJmayan.

-64-

Zekiye (Pek iizuntU uenct bir taVlrla) - Ben bilir miyim? Her gece yamruzda idim ... Bir cok zaman oldu ...

islam Bey - Buraya gelsenize ... Buraya ... Daha yakm ... Siz kimsiniz?

Zekiye (Sfrrekli kendisini gizlemeye t;al~arak) - Kim? Ben? Bendeniz mi? Miralay bey sizin hizmetinize ...

islam Bey - Ah! Miimkiin degtl ... Allah Iki Zekiye yaratmaz. Gozlerimde aksin nasil lkilesiyor ben hala ona saskirum. (EUerini tuturak) Sayle ... Sayle Allah askma soyle ... Yaralanmdan bayrldigim zaman senin kucagmdn rm yattrm? Buhran icinde iken gozumun Oniinde daima dolasan sen mi idin? Sen Zeklye'sin degil rni? Allah askma kendini saklama! Sen vallahi Zekiye'sin. Eger Zekiye degil- 111"11 ben mutlaka sehit olmusum. Allah bana Zrklye kihgmda bir melek gondenrus. Sayle, 1'1l('r bir sevdigin varsa onun basi icin soyle, duuyada nuyim, cennette mi?

Zekiye - Diinyada bir sevdigim var. 0 da Itnsin. Senin basm icin Zekiye'yim. Senin Zeldyenim. Manastir'dan cikarken "Beni seven ardimdan aynlmaz" dedigini unuttun mu? Sesinin aksi hala kulagrmda, etkisi hala ,nre~lmde duruyor.

I.lim Bey - Sirndi seni birakip da buraIIUA ~eldigim icin beni ayrplar rrnsm? Sen rahatuu. onurunu, kadmhgim, hammhgmi benllll ictn reddedersin, giinde bir kac yoksul _.Irr dururken benim icin bu gun bir lokma IIklt1r~e muhtac olursun, kapmda bir kac hizJm!h;1 bulunurken benim icin bu giin bir ya-

-65-

rahya hizmetcilik edersin; ya ben nasil edeyim de kendimi yoktan var eden Allalum icin seni birakmayayim. Bilir misin, bence vatan iman ile birliktedir. Vatamm sevmeyen Allahim da sevmez ...

Zekiye - Ah, sen vatamru dusundukce ne kadar biiyiiyorsan; ben de seni dusundukce gonlumde 0 kadar biiyiikliik goruyorum. Sayle! Bana boyle sozler soyle, Sanki isittikce hayatim artryor, artiyor da vucudumdan tasacak gibi oluyor. Gonlumde guller acihyor. Dusuncemde gunesler doguyor, Bu sozlerinin sayesmde ben de erkek oldum. Hem gonlum giysimden (daha) erkektir. Yann kavgaya C;;1k. Sen elbet de herkesin onunde bulunacaksm a! Ben de elbet de sana herkesten yakm bulunurum. Her fedakarhgi gaze ahnm. Belki seninle olumu paylasamayiz ... Yine biiyiikliik sende... Yine kahramanhk sende... Sen vatanm icin cahsiyorsun, Bell senin icm. Sen kendi sayende yetismisstn. ben senin sayende yetisiyorum.

(D~andan bir giiriiltii. duyulur.) isliim Bey - 0 ne?

Zekiye - Bilmem!

ikinei Meen.

Oncekiler. SUlkl Bey. Bir Ka~ Zibit (Birbiri ardmdan girerler.)

Sullu Bey - Suraya toplanahm da blr' rimizin ne Istedtgtni anhyalim.

Bir Kaymakam - Bundan sonra kin» -66-

"" tstedigini anhyacak bir sey kaldi rm ya? I\.dryi kimkoruyacak? Devlet burayi Pasa'ya IF"llm etmemis miydi? lste bir guile geldi, Pa~IIYI goturdu. Ba$SIZ asker nasil kavga eder? lit II ada durahm da ...

Abdullah Qavuli - Ey bir pasa olmekle

klVI)lIIet mi kopar?

i Kaymakam - Sus herif ... Kaledeki zaval- 1101."" aciymt Buras, devlete gerekeydi, Serdar ~ Ittlllilt gonderirdi.

I. I ()rada bulunan zdbitlerin, erlerin her bin tlftflll uenneye hazrrland@L stmda.]

1.1Am Bey (Bilyilk bir (j.fkeyle yerindenfirlnuw uk) - Herif, seytan rmsm? Seytandan ~'I(\ bir sey misin? $eytandan daha kotu ne i _hit'! CAsus ... Mutlak bu kopek casustur, Bu

iftIl'Jllltzl Devlet bu kaleyi Pasa'ya emanet etMYIilt'. senin benim burada ne istmiz var? Ser"filAn ne imdat bekliyorsun? Sanki dusma-

iJ,(\Uesi yeni gelenleri aymr da onlan rm "I? Sen geberdin mi? $u karsmda oturan"It degn mi? imdat gelip de ne olacak? I kalenin neresine yetismiyor? Sen bu

-un ekmegmt yemedin mi? Sen bu vata,,'yrsinde gecmmiyor musun? Ayvazhga' ! 1111 yokken bu rutbeye gelmisstn. Devlete tzuiettn. bir kalesini dusmana vermek mi

lie? Senin beline 0 kihei, rastgeldigme "II etsin diye mi taktilar? Ne duruyorsu" Ntye bu kopegi kursuna dizmiyorsuliz burada teslim SOZU isitmeye de mi

_ai.mllil. rnutfak ve yemek islertnde cahsan yardimJllllllml,IIII' gelen busozcuk, burada, komutanm emir ilUlllmma kullarulrms.

-67-

dayanacagiz? Kanlanruz rm dondu? Yureginiz oynamadan rm kaldi? Ne saskm saskm bakimr durursunuz? Burada benden baska Osmanh yok mu? (Uzerine hilcum etmek ister. zabitler araya girer.)

Kaymakam - Sen sus da ne soyleyeceklerse su zabitler soylesin,

islam Bey (Riistem Bey'e) - Bak nelersacmahyor, siz de mi susuyorsunuz

Riistem Bey - Ben kale teslimini teklif eden haine tufek agziyle cevap veririm.

Sldkl Bey - Elverir!' Bundan sonra her kim teslim soziinii agzma alrrsa kursuna dizerim.

Birinci Zibit - Bu haini ne yasatiyorsunuz?

ikinci Zibit - Dusman karsismdayiz.

Baruta, kursuna yazik degtl mi?

islam Bey - Ben onu bir kihcta iki parca ederim.

ikinci Zibit - Ugursuzun pis kanma gtrmekten ne cikar?

Birinci Zibit - lyi dusununl Sag birakmakta tehlike var.

Sldkl Bey (Abdullah 9av~'a) - Sunu ge, turt Yer altmdaki odalardan birine hapset. Kapismm onune de iki nobetci birak.

islam Bey - Bey, nicin tehlikeyi dusunmiiyorsunuz?

Sldkl Bey - Yilgmhgm yayilrnasmm, mezar kadar hapishane de onunu ahr.

1 Yeter.

-68-

t}~eti Meen.

Oneekiler. Ba,ka Bir Ziblt (D~ardan gelerek.)

Bqka Bir Zibit - Dusman sag tarafa )'1- Il,llml:;; geliyor. SHah basma, silah basinal (Cenk trampetesi (;almmaya basiar. Herkes hlZla d~an ugrar.)

Dordiincii Meclis

Sulk! Bey, islam Bey, Zekiye

Sullu Bey (islam Bey'in onwul alarak) - Sen bir az dursana. Boyle hucumlara onlar da yeter. Bilir misin ki kale gercekten tehIIkededir. Ne imdat gelir, ne yiyecek var, ne para var. Ne zabit kaldi. Allah bilir amma, devlet bu kaleyi gozden cikarrms.

islam Bey - Bey 0 nasil soz! Hie devlet kalesini gozden cikanr rm? Serdar ne yapsm? I iusman cok, asker az. Onlar bizim gayretimize guveniyorlar da duzenlerini bozmuyorlur. Keske gogsume birinci dokunan kursun rarurm alaydi da sizden bu sozleri Isitrruyeydlm.

Sldkl Bey - Oglum ben kalenin teslimini dusunmuyorum. Kurtarmaya bir care anyorum, Kaleyi teslim etmek istiyen, bu konuyu "eninle tartismaz a.

tsliim Bey - KurtarmIya care.i. Kavga "cleriz ... Oluruz ... Teslim olmayiz ... Vesselam.'

I lste bu kadar.

-69-

Suilu Bey - Kaleyi kurtarmaya daha gu-

zel bir care var. Gercekten olecek adam ister. islam Bey - Ben daha olmedim.

Sulkl Bey - Olmedin amma, hastasm.' islam Bey - Siiphanallah! Hasta olan

olemez mi? Beyim siz dusuncenizi soylemeye .:',~.~,',' bakimz. Ben vatamm icin hasta iken de olu- .~

rum: sag iken de olurum. Bir kere olsem di-

rilsem. yine olurum,

Sulkl Bey - Bu gece dusmanm ordusuna girer, cephanesini atesleyebilir misin?

islam Bey - Atesleyebilirrm. Hatta gerekir-

nm delilik gibi goriiniir. Yiizde bir umut, ya

var ya yok. .. Kusuru bosuna yakalamp kursuna dizilmek. ... Elinden tutup da cephanenin basma goturmek miimkiin olsa, her tehlikeyi gozune alacak, kalede bin kisi bulurum. Bu kadar tehlikeli zamanlarda bosuna gibi gorunen carelere de imkan venneye cahsmak gereklidir. Bu bence bir inane! Hatta karar verdim. Aksam, gece, orduya girecegtrn. Yalmz, yamma bir arkadas anyorum.

islam Bey - Bu gmsfme ben yetmez mi idim?

Sldkl Bey - Eger bir kisiyi yeterli goreydim, yapacagim seye stmdiye kadar kendim gmsmez miydim samrsm?

islam Bey - Bey bu nasil dusunce? Bu tabya, senin varhgmla duruyor. Yigit<;e bir hareket icin maksadi rm harcayacaksm?

o donemde bu siizciik "yarah" anlannna da geliyordu, -70-

Sidlu Bey - A bey! Sen deminki edepsizin .1~)I;lerine mi bakarsm? Burada bu kadar okul ,,~rmii~, bu kadar her riitbeyi bir kavgada kat.ltnmI~ zabitlerimiz, bu kadar ecelle penceIr'$mekten cekinmez askerlerimiz var ... Ah! Hasta idin! Gormedin ki ne mertlikler ettik. Dnsman her gun kirkar elliser bin kisi ile hucum ederdi. Bizimkilerin ikiser ucer bin kisililt bir yere toplanmca tabyalan korumakla yeUnmezlerdi. Meydan muharebelerine cikarlnrdi, Bir kihc, on on bes sungu ile carpisrrdi. Disler, trrnaklar, bayagi silah gucunu bulmustu. Yanar kumbarayr' kucaklayip da dusmarun kafasma atanlar rm ararsm? Kesilml~ kolunu yerinden kopanp da elinde silah erlenler mi eksikti? Allah bilir kavgalannuzi j,{l'lreydin, Sehname" hikayelerinin gercek 01- dll~una hiikmederdin. Emin 011 Bu askerin her biri, bin earn olsa verir de kalenin bir ta-

'1111 vermez.

Islim Bey (GOzlertni silerek) - Ben de kiz eocuklar gibi memnunlugumdan aglIyorum. Elllirim! Asker kaleyi vermez. Fakat dusman zorla ahr, Pasa, sehit oldu. Sen de kendini telef edersen, savasi kim yonetecek? Herkesin y(\reginde gordiigiin giicii, dusuncesmde de ",I)riiyor musun? Senin dusunceni almadik,;1\. kimin ne i~ gorebtlecegi var? Hem kendini olcliirteceksin, ordunun basmi beynini paralnyacaksm: hem sonra kollar ayaklar cahsrr dlyorsun. Allah askma etme! Vatanma acr,

Sldkl Bey - Ne yapayim evlat, En son ca-

I Blr tiir bomba.

2 Iran salri Firdevsi'nin Xl. yuzyilda yazdigi Iran destam.

-71-

reyi bir adama nasil teslim edebilirim. Ya gtrisim sirasmda yardim gerektiren bir is cikarsa? Orduya kihk degistirtlerek girilecek ... Kim bilir, ne olur ne olmaz.

Zekiye (Bulundugu kc5~eden t;lkar) - iki kisi gerekiyorsa. biri de ben olurum.

Sl(ilu Bey - 0 kim? Ah, zavalh cocukl Sen yerinde otur.

islam Bey (Zekiye'ye) - Ne soyluyorsun? Zekiye (isliun Bey'e) - Merhametsiz, mezarmm bir parca yerini de mi benden esirgeyeceksin? (StdkL Bey'e) lhsan buyurun,' siz olmeye bir adam anyordunuz. Oldurrneye gucum yetmezse, olmeye pek iyi yeter. Daha once de soylemistirn: sizden kolay olurum, Orduya kihk degisttrerek girilecek buyurdunuz. Rumeliliyim, bir az lisan bilirim. KIIIk degistirmek de bana sizden kolaydrr. Kihk degi~tirerek girdigim yerde kendimi pek cabuk tamtmam. lnanmazsamz islam Bey'e sorun.

islim Bey (Duraksayarak) - Cocuk hakII gibi gorunur.

Belfinci Meclis

Oncekiler. Abdallah Cavu,

Abdullah Cavulf - Vine karsida asker toplamyor. Sanmm saldm var. Sizi tabyaya cagmyorlar.

SlCfiu Bey - Abdullah. Abdullah Cavulf - Efendim.

1 "Bagislaym" anlamma gelen bu sozcuk; burada "Izin vertn" anlanuna kullamlmis.

-72-

Sld.lu Bey - Buraya gel. ~u kale ugnmda olmek elinden gelir mi?

Abdullah f;avul¥ - Olurum, Kryamet mi kopar.

Sld.lu Bey - islam Bey bu gece bir yere gidecek. Birlikte gidebilir misin? Fakat yiizde doksan dokuz kursuna dizilmek var.

Abdullah Cavul¥ - Kursuna dizilirsem kiyamet mi kopar?

Sulkl Bey - Aferin Abdullah! Haydi tabyaya gidelim. Bakahm bu giinkii diigiiniimiiz nasil gececek? lsimizi de orada konusuruz.

Zeldye (SId1a Bey'e) - Beyefendi, kulunuzu neden 0 kadar asagr gordunuz?

Sulkl Bey - HaYIr cocugum, sen de gideceksin. O~ olursunuz, is daha metin olacak ... Abdullah da dil bilir.

(StdJn Bey, Islam. Bey, Abdullah orndan.cikarlar.)

Altmcl Meclis

Zekiye (Odada kendi kendisine) - Sonunda, kara toprak gogsiinii aciyor. Sonunda, olum kendisini gosteriyor. Meger Allah gelinlik duvagmn kendi kammdan nasip etmis! Meger sehit olmadan birbirimize sanlmak kaderde yokmus! (Bir az dilijiindilkten sonra) Miimkiin olsaydi yasamak da kotu bir sey degildi.,; Dun gece gordiigiim dusler ne idi? Sevgilim ve ben oturmustum. 0 kucagirna yatnusti. Mehtap yapraklann arasmdan her yanirmza e1mas parcalari saciyordu ... Ben elimle yuregimi dinliyordum ... 0 sacnn-

-73-

la yiiziinii ortuyordu ... Ben uzgun uzgun aghyordum ... 0 hafif hafif giiliiyordu ... Sanki benim goziimden bir damla yas dustukce, onun yiiziinde bir taze giil acihyordu ... Cevremizde otusen bulbuller, caglayan sular hep halimizi kiskarur gibi gorunuyordu ... Yuzune baktikca camm viicudumdan aynlnus da kucagimda yatiyordu. Vatancignnda idik. Bahcede biiyiik cmann altmda samyordum. Ah, dus idi ... Ama dusun aym da olmayacak bir sey degil idi ya? Keske butun omrum oyle duslerle geceydi, (Pencereden bir top alevi gorilniLr. Titriyerek) Bu alevden de sanki insamn icine karlar yagiyort Gunes de ne sahane dogrnusl Bulutlan bin renge boyadi, Sanki cermet bahcelerinin resmini yapiyor. Toplann dumaru da omrumun son giinunde olsun sabahi seyretmeye meydan birakmaz ki ... (Bir az dii.§ilndillcten sonra) Meger canmdan iyice vaz gecenlere olmek de pek korkunc bir sey degilmts! Bayagi olum canlansa da karsima ciksa uzerine yurumekten cekinmeyecegim ...

Yedinci Meclis

Zekiye. islam. Bey

islim Bey (Odaya girerek) - Zekiyectgim Zekiye (Gillerek) - Efendim!

islim Bey - Meger ne talihsiz adamrmsim! Seni yammda gordukce ne samyorum bilir misin? Bir melek benim icin gokleri birakrms da bu kara topraklara mmis samy.

-74-

rum. Kendimi seytandan alcak goruyorum. Kendi kendime, seytan insam aldatir, ben bir melegi kandirdrm diyorum. A cocukt Nicin benim icin bu hallere geldin? Nicin 0 guzel viicudunu benim yolumda toprak edeceksin?

Zekiye - Ah! Gonlumu de ahirete parca parca gondermek mi istiyorsun? Ben sana ne yapbm? Beni bir melek mi samyorsun? Gercekten melek olsam, yine gokleri birakrrdim, senin arkana duserdim. Ben senin icin ne hale gelmistm? Dunyada yalmzdim: gu~suzdum. Akhmda kaybolmus babamm hayalinden baska bir sey yoktu. 0 da ne hayal! Karanhklar icinde ... Yokluklar icinde ... Zihnimde bin turlu sekiller yapardnn. Yine hepsini bozardim. Yine birini sevemezdim. Omrumde, mesela bizirn Miralay Bey kadar babahga yakisir bir adam dusunemedtm. GonHim merhume bir ntnemi, merhum kardesinn dusunmekten baska eglence bulamazdi. Ya 0 da ne eglence: Birini dusunecek olsam, gozumun onunden hep beni kucagma ahp da can verdigi gecerdi. Otekini dusunecek 01- sam hatmma, hep kucagnnda iken can cekl:?tigi gelirdi... Seni gorunceye kadar gonhun her vakit kayiplar arasmda, her vakit mezarlar icinde gezerdi. Seni gordurn: sanki haska bir dunyaya geldim. 0 zaman, hayatm lie demek oldugunu anladim, 0 zaman, insa- 11111 ne demek oldugunu anlamaya basladim. Ouceden yasamak nedir bilmezdim; yine yaIflllnaYI herkesten cok severdim. $imdi hayanrnm degerini iyice biliyorum. Yine senin icin

-75-

r

1 Bagh olmayan; sadakatsiz. -76-

olmeyi yasamaya tercih ediyorum. Hakikatsiz, J sen olumu benden cok seviyorsun, ben de seni cammdan cok seviyorum. Vefasiz, beni birakacaktm da mezann kucagma kosacaktm oyle mi? Benim dunyada senden baska camm olmadigmi bilmiyor musun? Sen kaybolursan Zekiyeciginin ayakta gezer bir cenaze kalacagmi hie hatmna getinnedin mi? (AglayarakJ Kimi zaman askere gidersin, beni birakrrsm. kimi zaman, olmeye gidersin; yine beni birakrnak istersin. Mutlaka istegin benden aynlmak; mutlaka, benden aynlmaktan baska bir sey dusunmuyorsun.

islam Bey - Sus. Allah askma sus. Beni yetim cocuklar gibi bagira bagira aglatacaksm. Bana yuregimde ne varsa ortaya doktureceksin. Yuregimdeki srrlarr sana soylemeyeyim de kime soyleyeyim Zekiyecigim? Sen beni alcak sanmazsm degll mi? Miralay Bey'e soz verdigim zaman once vatamrm, sonra senin de benimle birlikte gelecegini dusundum. Hatmna yanhs yanhs seyler gelmesin. Senin birlikte gelecegmt dusunmeseydim, 0 kadar ferahh, 0 kadar coskulu soz vennezdim... Yine soz verirdim, yine olurdum, yine gorevimi yerine getirirdim; cunku teklif vatana hizmet teklifi idi... All Zekiye! Zekiye! Sakm hatmnda olsun, gonlumde kendi askmla vatan askirn karsilastirmaya kalkisma. Oyle bir karsilastirma, kesinlikle beni oldurur. Arna, yine vatamm icin oldurur. "Teklif vatana hizmet teklifi idi," dedim a. elbet de giderdim. Ancak, uz-

gun giderdim. 0 kadar uzgtm giderdim ki, gorenler belki vatamm sevrniyor samrlardi. Belki dikkat etmissmdir, ben soz verdtgim zaman coskum ° kadar yerinde idi ki, Miralay Bey bile saskm kaldi. Cunku senin birlikte geleceginden ernindim. Sensiz olmek de istemem, yasamak da ... Aslmda inancirrn bilirsin a. Biz olmeyecegiz. Dusmanm silahr etimizi kemigirmzden ayrracak, carnrmzr viicudumuzdan ayirarruyacak. Gokyuztirnin donusu yapisik taslarr, bir yumurtadan ciknus hayvanlan, yanyana dusmus devletleri, en yakm yaratilrms dunyalari dagitacak, ytne biz birlikte bulunacagiz, Biz vatan icin her dakika olmeye kosuyoruz, olmuyoruz. Demek ki vatanm canlanmasi ve yukselmesine hizmet icin yaraulrmsiz.

Zekiye - Beyim, hie suphe etme. Eger olecek olsaydik, sen yaralanndan olurdiin, ben yarana baktignn zaman cektigrm belalardan, gucluklerden olurdum. Ah! Bilmezsin ... Bilmezsin ki ne durumda idin! Bilmezsin, ben neler gectrdim! blum sanki ortaya ciktr da, aylarca yatagmm cevresinde dolasti. Bu kadar zaman hizmetinde bulundum, beni bilemedin! Hekimler umudu kesti... Herkes umudu kesti, bir ben kaldim. "Kader oyle zulumlerden uzaktir, Elbet de uzaktir." diye ofkeli ofkeli soyledigin soz yok mu? Hep kulag;Imda idi. Belki bilmezsin, agzmdan cikan sozlerin kimileri zihnimde, gonlumde kazilnus gibi durur, bir dakika kulagimdan aynlmaz; hele ° soz hie; hayalimden gitmedi. Hekimler, "Hastada umut yoktur," dedikce, ben

-77-

r

"Beyim elbet de iyilesecek ... Beyim elbet de ~ vataruna hizmetler edeeek," diye kendi kendi- .~ me soylenir dururdum... Allah bir mucize gosterdi, umudumu yalan cikarmadi. Allah bos yere mucize gostermez. lnsallah bu hizmetten de sag geliriz.

islam Bey - Kim bilir!

Zekiye - Allah'm bir mucize daha gostermeye gucu yok mudur? Hakkm adaletine, vatamn biiyiikliigiine Inancmr rrn unuttun? islam Bey - Ha~al bir zaman unutmam.

Allah buyuktur, Vatan kutsaldir.

-78-

Sekizinci Meclis

Oncekiler. Abdullah Qavull

Abdullah Qavull (Odaya girerekj - Haydi bey.

islam Bey - Nereye?

Abdullah Qavull - Kaleden simdi cikmah ki orduya girmek mumkun olsun. Gidecegimiz yollardan dolasmaya uc dort saat ister. Giysiler hazrr.

islam Bey - Ne taraftan gideeegiz? Abdullah Qavull - Ben yol buldum. islam Bey - Bir kere Miralay Bey'i gorsek

olmaz rm?

Abdullah Qavull - 0 zaten geliyor.

islam Bey - Keske biz gitseydik. Abdullah Qavull - Ay, 0 bizim ayagnmza

gelirse kiyamet mi kopar?

I Asla,

Dokuzuncu Meclis

Oncekiler. Sulk! Bey

Sldkl Bey (Odaya girer) - Hazir mlSllll~ e;ocuklar?

Abdullah QavUf; - Gidiyoruz; ama bir kaQ gun bizden haber alamazsan merak etme.

Suilu Bey - Bir kac gun ne demek ya? Abdullah Qavulf - Bir kay gun, bir kae gun demek. Saklanmah, frrsat aramah, bir dusurmeli de orduya oyle girmeli. Misafirlige gitmiyoruz!

islam Bey - Abdullah'm dedigi gibi olursa, i~ daha guvenli olur.

Sldkl Bey - Ben isin cabuk tutuldugunu listerim.

islam Bey - Siz bilirsiniz. Bence bir gun once olmekle bir gun soma olmenm hie; farki yok.

Abdullah Qavulf - i~ iki gun gecikecek olursa kiyamet mi kopar?

(SHah b~ma trampetesi nurulur.)

Sldkl Bey - Yine mi saldml Herifler 61- mekten de bikmiyorlart

Abdullah Qavulf - Haydi bey, top basladi. Gulle arasmdan gecrneli. Kavgada ondan ~uvenli yol yoktur.

islam Bey - Haydi... Ecel bizi bekliyor.

Yasasm vatan!!!

(lsl.fun, Zekiye, Abdullah ciknr.)

Sldkl Bey (Zekiye'ye dikkatli dikkatli bakarak) - OgIum mezarda yatiyor ...

(PERDE KAPANIR)

-79-

'i

I

,

PERDE IV

Birinci Meclis (Tabyanm bir baska yen.)

Sldkl Bey (Kendi kendisine) - Hie gereksiz yere uc adamm kamna girdim. Suphe yok ki sehit olmuslardir. Meger dusman zaten gtdiyormus ... Meger dusundugum onleme hie de gerek yokrnus ... Ben sirndiye kadar gonliimii tas olmus bilirdim. Haremimin' benim icin oldiigiinii duydum. Oglumun olumunu haber aldim. KIzm kayboldu dediler. Diinyada Rustem'den baska kimsem kalmarmstr. Dun 0 da sehit oldu. Kucaglma dustu. lslam'm, su kalede herkesten kutsal, herkesten gerekli, herkesten biiyiik bildigim lslam'm, elimle gozlerml bagladim, kurban olmaya gonderdim. On yildir her turlu kahrirm ceken zavalh Abdullah da birlikte gitti, hie birine iiziilmedim. Gonlum gercekten tasti. uzerine kihcla vursalar belki bir parcasi kopardi: ben yine duymazdrm. o cocukl 0 cocukl Gozurnun onune getirdikce yiiziiniin parlakhgi ates gibi cigerime yapisiyor. Sanki i~ yaptiml Hie agzmda ninesinin sutu kokan zavalh olmeye gondertltr mi?

1 Esimin.

-81-

(Bir az dilijilndilkten sanra) Birak a efendim ... Hala gonlum insan gonlune benzememisl Yuregim tas rm kesildi? Hala, icinden kan siziyor. .. Cocuk bir az rnerhumeye' benziyordu, yuzune baktikca kirni zaman oglum akhma geliyordu, kimi zaman kizrm. Bu kadar uzuntu hep ondan degil mi? ins an zayif, insan gucsuz ... Bir turlu kendisini yenemiyor ... Bir turlu yaratihsma ustun gelemiyor... Ben de kendimi gonlume egemenim samrdnn, yazik ...

ikinei MeeRs

'I'

j

J

Sldlu Bey, Bir Ka~ Zibit (i<;eri girerler.)

Zabitlerden Biri - Bey, dusman cadirlanm yikrnaya basladi. Gece Tuna'ya koprusunu kurmus, Her taraftan cekiliyor.

Sldkl Bey - Ben de gordiim.

Birinei Zibit - Emretsenize disan cikahrn. Belki bir kac top, bir iki bayrak biraktmnz.

Sldkl Bey - Yuz cevirrms dusmamn arkasma dusmek neye gerek?

ikinei Zibit - Suphanallah! Buradan gittiyse, devletle bans etmedi ya. Askerini Tuna'nm baska bir yerine gonderecek degil mi? Oradakiler de bizim kardesimiz. Daha bir kac kisiyi bu topraklarda ahkoysak ne olur?

Sldkl Bey - Yuzunu gert cevirtrmyelim. Birinei Zibit - Cevirirse ne olabilir ki?

1 Olen esinden soz ediyor.

-82-

Geldigi zaman ne yapti ki, giderken ne yapacak? Yuzunden yilmadik, arkasmdan 1Dl yilacagiz? Emret cikahml Emret toplar islesin. Obur tabyalar topa basladi, Her yandan disan asker dokuluyor.

U~iincii Meclis

Oncekiler.Abdullah (Abdullah 9av~ kosarak: gelir.)

Sldkl Bey - Abdullah. Abdullah Cavu, - Efendim.

lldnci Ziibit - Bey, ernredin. top atsmlar.

Yolculan selamlasmlar. Askerimizle ugurlamaya cikahm. Hie; olmazsa dostumuz, Osmanhlar yol yordam bilmezmis demesin.

Sldkl Bey - Pek iyi, pek iyi, sizin dediginiz gibi olsun. Gidin! Yapm! Ben de arkamzdan yetisirirn.

(Ztibitler t;tkar.)

Dordiincii Meclis

SldkI Bey. Abdullah

Sldkl Bey - Abdullah! Abdullah Cavu, - Buyur. Sldkl Bey - Cocuk nerede?

Abdullah Cavu, - Cocuk mu? Nerede olacak? islam Bey'in yanmda.

Sldkl Bey - Ey, islam Bey nerede? Abdullah Cavuli - Disanda.

Sldkl Bey - Sag mi?

-83-

Abdullah Qavu~ - Ben biraktrgrm zaman sagdi. Ikisi de sagdi, Aruma simdi bilmem.

Suikl Bey - Sayle bakayrm, ne yaptImz?

Ne oldu?

Abdullah Qavu~ - islam Bey midir. nedir? 0 adam degtl, Allahm gazabi, Cocuk da sanki golgesi. 0 bir yere gitti mi, bu, yanma yapisiyor. Az kaldi hem kendilerini oldurteceklerdi, hem beni. lse gondermeye amma adam ararmssiruzl Ama ben ikisinden de hosnutum, Allah da hosnut olsun. Arslan seyler. .. Yigit delikanhlar ...

Sldkl Bey - Ey ne yaptimz? Onu soylet Ne yaptimz?

Abdullah Qavu~ - Buradan ciktik. Dc; gece bir koyde yattik, Bir turlu ordunun yanma yanasamadik. Soma bir gizli yol bulduk. SUrune surune ta su tepenin altma gittik. Orada bir magara var. Ben avcihk zamanmdan bilirim. 0 magarada saklandik, Dusman basladi gece yansi cadirlanru yikrnaya. islam Bey bunu gordu mu: tutabilirsen tut. 0 der:

"Ben elbet de cikacagim." Golge: "Ben de elbet de cikacagim." Ben: "Etmeym," dedim, 01- madi: "Gerekmez," dedim, olmadi: "Dusman gidiyor," dedim, olmadi. "Ee ... haydi cikahm, kiyamet mi kopar?" dedim, ciktik, surune surune, gizlene gizlene cephanenin yanma epey yaklastik. Yaklastik amma ne fayda? Cephanenin cevresini karakol icinde karakol sarnus. Dusunduk, cahstik, bir turlu istedigirniz yere sokularnadik. Ben: "Haydi selametle suradan cikahm," derken islam Bey cephaneye karst bir tabanca atmasm rm? Meger kapmm

-84-

onune bir barut sandigi indirmfsler. Kursun da, ta vardi onu buldu ...

Sullu Bey (S6ziinii keserek) - Sonra? Abdullah C;avu~ - Sonra ne olacak? Bir gurultudur koptu. Tufege sanlan sanlana ... Basladi iizerimize dolu gibi kursun yagnuya ... islam Bey sanki olume asikrrus gibi kursunlan kucaklarmya cahsiyor, Golgesi zaten yamndan aynlmaz. Sanki olumu gozumle gordum desem mamnt Bereket versin, islam Bey iiC; yerinden yaralandi da, 0 mubarek de hep on tarafmdan yaralarur, bayildi, yere YIkildi. Ben omuzlanndan tuttum, cocuk da ayaklanna sanldi, magaranm kenanndaki cahhga girdik, onu da beraber cektik ... kargasahkta izimizi bulamadilar. Yavas yavas magaramiza sokulduk. 0 arada iki kursun da benim kismetime dustu, Biri sag kuregimin iistiindeydi cikardrm, oteki de budumda. Hem on tarafta hala duruyor.

Sullu Bey - Magaradan nasil kurtuldunuz?

, I

II

Abdullah C;avu~ - 0 yandaki dusman askeri, Tuna'yi gece gecmis. Ben sabahleyin magaradan basmn cikardnn, cevreme baktim, kimse yok. Yoldaslarla kalktik, gittigimiz sapa yola girdik, cah aralanna gizlene gizlene kaleye yaklastik, Sabah acihr acilmaz baktik ki, Arap tabyasmdan asker cikiyor. islam Bey bunlan gordu mu: yine yildmm gibi sicradi:

"Allahla andim olsun ki, bir cephane sandigi daha yakInadan kaleye girmeyeyim," diye bir kere bagirdi, dustu askerin onune ... 6teki zaten golge dedik, a ... Ben de yanlanm birak-

-85-

mamak istedim ya. islam Bey cehennemin agzma atIhyor... Dusmana cattik, Bir elinde tabanca, bir elinde kihc ... "Ya Allah!" dedi, bir cephane arabasma dogru firladi. Bir kursunla ne araba kaldi, ne beygir, ne yanmda asker. .. Her birinin her parcasi gagun bir kosesine firladi. Vallahi bey, araba ile arasr, benimle sizin ararnz kadar ya vardi, ya yoktu.

Sldltl Bey - Arslan delikanh!

Abdullah Cavu, - Onu da, bizi de Allah sakladi. "Bey elvertr, haydi gidelim. Miralay Bey bizi bekler," dedim. Kavga barut, 0 ates ... Ayirabilirsen birini birinden ayrr: baktrm 01- rmyacak.i. Dusmamn zaten yiizu donmus "Bir adam eksilmekle kiyamet mi kopar?" dedim, size haber vermeye geldim.

Sldkl Bey - Afertn, Allah hepinizden razi olsun. Vatanm ekmegi hepinize helal olsun ...

Abdullah Cavu, (Tabyadan dv;;an bakarak) - Bak, bak bey, kaciyorlar be! Daha yanm saat olmadr. Aceleniz ne?

Sldkl Bey - Dusmamn gittigine mi kiziyorsun?

Abdullah Cavu, - Bak, ben dusmanm da o kadar korkagnn sevrnem. Sanki bir saat daha ates karsismda dururlarsa kiyamet mi kopar? Bey! islam Bey geliyor. Allah Allah! Yine elinde kihei kmlmis Kaleye gelirken sanki mezara gider gibi geliyor. (islam Bey'e bagtrarak) Buraya gelsene! Miralay Bey bekliyor. Sanki kaleye girersen kiyamet mi kopar?

Sldkl Bey - Cocuk yanmda yok mu? Abdullah Cavu, - Golge, arkasmdan aynhr rm hie? Hele iceri girebildi! Mubarek, ate-86-

sin agzma giderken de bir az boyle yavas yurusenel Ne olur, kiyamet mi kopar?

Sl(llu Bey - Cenab-i Hakka bin kere sukiir olsun... Sunlarm bosuna yere olumune sebep olaydnn, elbet de ya cildmrdim, ya kendimi oldurmek zorunda kahrdim. Hele yine Allah'm yardirm yettstt.

(Bu araltk islam Bey gelir.)

Beslncl Meclis

Oncekiler, islim Bey

Sldkt Bey - Gel oglum: Gel beyim! Gel arslammt Dunyada, ahirette. yuzun ak olsun. Vatamm sevenlere ne buyuk ibret dersi gosterdin, vatam icin olmek istiyenlere ne guzel ornek oldun. Vatan aski ete kemige burunse, elbet sen olurdun. Kahramanhklanm Abdullah'tan isittim. lsitmeye de gerek yoktu ya! Seni bir kere goren, iki sozunu isiten ne oldugunu anlar. Beyim, hele Allah seni bize bagisladi, hele Allah seni vatana bagisladi. Meger benim tasanm hep bosuna imis, meger dusman zaten gidiyormus. Fakat kim bilirdi? Casus kullanmayi milletimizin sanma yakistirmadim ki boyle seylert arastirmak mumkun olsun. Cektigm emekleri helal et, umanm ki bana danlmazsm.

islim Bey - Bey, ne soyluyorsun? Omrurnde beni bu ise memur ettiginizden biiyiik iyilik gormedtm. Siz bana vatammm en biiyiik yararlanndan birini emniyet ettiniz, siz bu kalenin kurtulmasmi benim cabamdan bekledi-

-87-

:,' .....

' ..

I

niz; siz silah altmda, dusman karsismda duran bin arslam esirlikten kurtarmak icin dusundugunuz en biiyiik careyi benim elime biraktimz, Ben uc ay hasta yatrmstim. Bu kale-

ye hie bir hizmet etmemistirn. Beni gayrette,

vatanseverlikte, vatan askmda on bin kahra- '~ ' •.•.•

mana tercih ettiniz. Kendinize bir tuttunuz. :{ ,

,

Bir kere dusunsenize! Buradan gittigim za- "

man ben devIet kadar buyuktum, cunku dev- ,. j

letin en biiyiik yaran benimle sagIanabilirdi.

Vatan kadar kutsaldim, cunku bana hainlik, aym vatana hainlik idi. On iki bin Osmanh kadar dehsetli idim, cunku on iki bin Osmanh'mn gorecegl hizmeti yalmz basima yapmak zorundaydim. Bir devIet gibi batip da dunyayi dehsetler icinde birakmak, milyonlarca nufusu anasmdan aynlrms yetimler gibi arkasmdan aglatmak. on iki bin mert gibi dovuse dovuse sehit olup da tarihlerde tek basma bir ordu sayilmak, bir insana ne biiyiik sereftir. Bir kere goziiniiziin onune getirsenize! Sen gayretin ne demek oldugunu, buyuklugun ne demek oldugunu, benden cok daha iyi bilirsin! Vatamrm ben kurtaraydrm, vatan nerde kahr: su kalecigin kurtulmasiru ben saglasaydim, kendi g6ziimde ne kadar buyurdum, Bir hayat... KIrk elli yilhk bir hayat... KIrk elli yilhk degil, bitmez tukenmez olsun, su bildigimiz hayat, su gordiigiimiiz diinyada yasamak oyle bir biiyiikliigiin acaba bir dakikasma, bir saniyesine deger mi? Ben ne oldum, ne vatanmu, ne bu kaleyi kurtarmayi sagladim., yine zaran yok. Vicdanim pek iyi biliyor ki, vatarum icin olecektim. Hatta vatammm bir kac

-88-

tastan yapilrms bir kac duvan icin 6lecektim. Beyim! Siz bana demin oglum demediniz mi? Ben de size baba diyecegim. Baba sozunden daha biiyiik, daha kutsal bir sey bularruyorum ki, onunla sesleneyim. Diinyada babamm sayesinde var oldum; gercekten adam 01- dugumu, senin sayende ogrendtm, Ver beyim, babacigim, elini opeyirn.

SUlk.l Bey (islam Bey'e snnur, aInuu oper. islam Bey de zorla miralaym elini oper. Bir az duraksamadan sonra) - OgIum, arslamml Yammzda bir cocuk vardi, onu g6remiyorum.

islam Bey (Yapmaclk bir te~la) - Cocuk mu? Hangi cocuk? Anladim ... (Ceorestne baktnarak bir az d~ilndiikten sonra miralaya yakla.{>tp) Siz bana ogIum dediniz degil mi? Siz beni evlathga kabul ettiniz degil mi? G6nliimde bir SIT var; danlmazsaruz soylerim. Halk yanmda sonnaym. Yalmz size s6yleyebilirim.

Sldk.l Bey - Burada kim var ya? Ha, bizim Abdullah! Sen bir az isine gitsene.

Abdullah ~avull (:lkarken) - Ne isrm var ki gideyim... Sanki ben burada bulunursam kiyamet mi kopar (Abdullah ~lkar.)

Altmcl Meclis

Sullo Bey. islam Bey

Sldkl Bey - Bir sey soyleyecektin? islam Bey - Cocuk buraya gelemez. Sldkl Bey - Nicin?

islam Bey - Namahremdir' de onun icin,

1 Burada: Kizdir,

-89-

Sulkl Bey - Namahrem ne demek? islam Bey - Namahrern mi ne demek?

Beni soyletmek mi istiyorsun? Beyim, 0 Manastrrh bir kizdirl Birinci goruste birbirimizi sevdik. Ikinci goruste ayrildik ... Ben vatamm icin buraya geldim ... 0 da benim icin arkama dusmus, buraya gelmis, Vallahi ben gettrmedim. Geldiginden de haberim yoktu. Beni suclamat Hem gunahima girersin, hem beni bir buyuk dert altmda brrakirsm. Diinyada en namuslu seni biliyorum. Bana senin gozunde suclu olmaktan buyuk namussuzluk olamaz.

Su11u Bey - Simdi sana kim suclusun dlyor? Yanmdaki cocuk kiz rmdrr, dedin? Manastirhdir oyle mi? Git simdi, git! Ah! Zihnimden neler gectigim biliversen? Git cocugu getiro Eger dusundugum seyler dogru cikarsa, bana yeniden can verirsin. indimde oglumun makamma gecersin, Git diyorum. Benim Manastir'da bir kizim vardi. Kaybolrnus, anladm rm? Git de bul... Bulursan 0 vakit belki gercekten baban olurum ...

islam Bey ($~kmhkla) - Cocukl Cocugu istemiyor musunuz? 0 pek uzakta degil ... Surada ... Su evde ... <;:aglraYlm rru?

SUikl Bey - Hala duruyor! islam Bey - Zekiye! Zekiye!

Sldkl Bey - Kizmnn adim soyluyort lnsan dunyada bu kadar umulmadik devlete' sahip olur mu?

islam Bey - Zekiye! Seni cagmyorum isitmiyor musun?

I

-90-

1 Tiilihe.

Yedinci Meclls

Sl(ikl Bey, islam Bey, Zeldye

Zekiye (islcim Bey'e) - Adami hangi adiyla r,;agmrlar (Miralay Bey'i gostererek) Baksanat lkimizi de rezil mi edeceksin?

Sldkl Bey (Hemen Zekiye'nin yamna kosarak, buyurgan tavlr ile) - Sen Manastirhsm degil mi?

Zekiye - Evet!

Sldkl Bey - Babanm am nedir?

Zekiye - Babarm gormedim ki bileyim. Sldkl Bey (Kendi kendisine) - Zavalh co-

euk! (Zekiye'ye) Ninenin?

Zekiye - Ninem oldiigii zaman ben coeuktum. Evde herkes, hamm derdi, admi isitmedim ...

Sldkl Bey - Zavalh kadm!

Zekiye - Daha bir emriniz var rm?

Sldkl Bey (Kendisini toplayarak) - Kar-

desin var rmydi?

Zekiye - Evet, vardi. Sldkl Bey - Adi ne idi?

Zekiye (Dikkatle Miralay'm yiizilne bakarak) - Acayip aeayip seyler soruyorsunuz!

Sldkl Bey - Sadik degil miydi?

Zekiye (tsldm Beye) - Ah! Buldum, babarm buldum. lste babam... lste diinyaya gel dim geleli ozlemtni cektigim babam ... Sirndi sen inanmazsm ... Senin icin olecegtme de inanmarmstm ... Bak! Bir kere gozlenne bak! Ninem de benim icm gonlunde bir uzuntusu oldugu vakit yuzume trpki boyle

-91-

bakardi. .. Bak! Yiiriiyii:;;iine dikkat et, kardesim de bir telasi oldugu zaman tipki boyle gezinirdi. Simdi benim icin aghyor degil mi? Ben de biri icin agladigrm zaman, bilirsin a, tipki ellerimle gozlertmi boyle kapanm. Vallahi babamdir, billahi babamdir. Gonlum beni boyle sevgi islerinde hie bir zaman aldatmaz.

isliim Bey - Zekiyecigim! Nicin bu kadar telas ediyorsun? Haline bakanlar vataru tehlikede samr. .. Beyefendi icin babamdir diyor-

sun ... Yemin ediyorsun Oyle mi? Ben de ye-

min ederim ki babandir 0 beni ogulluga da

kabul etti ... Zaten baban olmasa bile, baban olacak. .. Sen benim degil misin?

Zekiye - Seninim ... Yine seninim ... Ne istersen emret! Sakm danlma! SakIn kiskanrna! Babarm kiskanmazsm degtl mi? Vatarun icin beni biraktigm gibi, bana da ken din icin babarm brraktirmazsm, degil mi?

isliim Bey - Sana kim babarmzi birakahm diyor?

Sldkl Bey - Buraya gel! Ninen benim icin verem doseklerinde oldu, oyle mi? Kardesin can verirken ne dedi? Beni anar, beni arar, cevresine mi bakardi?

Zekiye - Babacigim, bana aci! Buna aCl da, mezarlan, rahat doseklerini gozumun onune getinne! 0 kadar benzin atrms ki, simdi seni de mezardan cikrms sanacagnn da yanmdan kacacagim.

Sldkl Bey - Benim adaletli Halik'rm!' Benim merhametli Allah'iml Sonunda kulunu

1 Yaraticnn: Tannrn.

-92-

dunyada yalmz brrakmadml Sonunda bu zavalhyi her seyden umutsuz etmedin. Bagisma yuz bin kere sukurler olsun. Ne yaptim ki beni bu kadar iyiligine layik gordun? Bak, kendi kendime yakisiksiz seyler soyluyorumt Cenab-i Hakkm da rm cornertligt bir nedeni gerektirecek?

islam Bey - Evet beyim! Benim inancimca, Allah'm bu turlu bagislan bir nedenle, hak etmekle gelir ... Ne yaptm nu diyorsun? Her yaptigrm bilmem, su kadar bilirim ki kendini gen;:ekten insan etmissin, Beyim, su tabyada hepimiz organ idik, alettik: ruh sendin. Olumden korkmadin: hie ruh olumden korkar rru? Senin korkrnadigmi gordugu icin kimse de korkmadi, Herkese ornek oldun. Ovgu icin, ovunmek icin soylemem: benden, kizmdan, Abdullah'tan baska kimde gayret gordunse, 0 gayretin bir azi da senin sayendedir. lste bak, Allah sen yurekte olan insanIan dunyada da mahzun birakmaz, ahtrette de ...

Sl(llu Bey - Oglum! Zihnin buyuk hayallere kaciyor. Ben gucsuz kulum. Burada gorevimi yerine getirmekten baska bir sey yapmadirn.

islam Bey - Her gorevi yerine getirmek 0 kadar kolay bir sey midir? Herkes seni onunde gormemi~ olsaydi, acaba kac ki~i gorevtni yerine getirmeye cahsrrdi?

Sldlu Bey - Sen de mi halkirmzi bilrniyorsun? 0 gayret milletin kamnda var. Herkes anasmdan 0 vatanseverlikle doguyor. islam Bey - Ben 0 sozune be1ki senden -93-

cok inanmm. Ancak, siz de bu milletin hep bir ornek gonneye. hep onunde bir buyuk adam bulmaya muhtac oldugunu inkar edemezsiniz a?

Sldkl Bey - Muhtactrr, Fakat kendini muhtac sandigi icin muhtactir. (Birdenbire tavnm degUitirerekJ Aeayip seyl Herkes zevkinde safasmda ... Biz burada ag;lr agrr konulardan soz ediyoruz. Size aYIP degil, cocugunuz yok ki evladm ne oldugunu bilesiniz. Ya ben! Benim iki cigerparem vardi. On bes YIIdir ikisini de gormemi~tim. lkisini de biitiin biitiin mahvolmus samyordum. Simdi goziimun onunde birinin viicudu duruyor. Birtnin Hak tarafmdan gelme bedeli' geziyor. Ah! Gonlurrnm ne halde oldugunu bilmezsiniz ... Ben onu tas olmus da otesme berisine damla damla kan oturmus samyordum. Simdi hissediyorum. 0 tas elmas gibi parlamaya basladi. 0 kanlardan sanki deste deste guller aciyor, On bes yilhk omrumu gozumun onunden geciriyorum. Ne gibi geliyor bilir misiniz; sanki bir mezara gtrmisim de on bes YII uyumusum, daha simdt uyamyorurn, dunyayi daha simdt goriiyorum. (Zekiye'ye) K1Zlm! Ben yine dirildim. Ben yine genceldim. Bak! 0 kadar zaman ozlemrni cektigtn babanm yiiziine bak! Simdi mezardan ciknus sanmazsm. Babacigmi sever misin? Bunun kadar sev demem: ama bir az sevsen feria etmezsin. Zavalhya bir bakism, iki sozun, on bes yilhk omrunu, on bes yilhk ah~kanhklarrm unutturdu.

I Dengi; esiti,

-94-

islam Bey - Zekiye sizi sevmeyecegmt soylerse, beni sevdigine de inanmam.

Zekiye - Onun sevgiye inanmamak eski ahskanhgidrr, Kendisi sever de, baskasmm sevdigine inanmaz. Babacigim, ben onun icin hayatmn feda ettim, ama kendime soz gecirmek elimde degildi, Sizin ic;:in... Eger... Eger onu dusunmesem, kendi secimimle can veririm.

Sldkl Bey - KIZlm! Ben 0 kadanm istemiyorum. Beni de gonlunden butun butun cikarma!

islam Bey - Acaba dunyada senin gibi babayi sevmemek hangi evladm elinden geIir?

Sldkl Bey - Beni sen de bir az seversin degil mi?

islam Bey - Hem ne kadar sevdim bilir misiniz? Vatarnm kadar diyemem, yalan olur. Zekiye kadar desem, ona da siz inanmazsiruz ... Carum kadar ... degil, cunku can gozume pek degersiz gorunuyor ... Buldum beyim! Babam kadar ... Gercekten babam kadar severim.

Sldkl Bey - Soracagim seye dogru bir ceyap verirseniz beni sevdigimze 0 vakit inarunm.

islam Bey ve Zekiye (Bir zamanda) - Buyurunl Sorun babacigim

Sldkl Bey (Hafifbir gUlilmsemeyle aralanna sokularak) - Dugunumuz, yani dugununuz, ne zaman olacak? (Zekiye utanarak onilne bakar.)

islam Bey (Duraksayarak) - Dugun rnu? -95-

Bendeniz bilemem ... Siz ... Nasil diigiln? Gene irade' sizin.

Sldk.l Bey - Eger trade benimse, en uzagI bu geceye kadar bekleriz, (Saate bakarak) 0 ... Daha dart bucuk saat var! Dart bucuk saat! Bir insan omru kadarl Ne care! Allah sabirlar ihsan etsin.

Zekiye - Beybabacigrmt Kizcagizimzla ml egleniyorsun?

(Uzaktan uzaga mers basiar. goniilliilerin sesi de isiiilir.t

Sldkl Bey - Bak! Yalmz ben eglenrmyorum ya, herkes de bir turlu eglemyor. Onlar da bizim kadar memnun. Yemin ederim ki bu memnunluk, kalenin kurtuldugundandir: kendi kurtulduklanndan degtldtr. (islam Bey'e) Ne dersin? Bu kadar kusatma, bu kadar sikmti gectrdik. $u bfldigimiz edepsizden baska, kimse hie bir seyden bir kere olsun sikayet etmedi.

islam Bey - Halkta gercekten gayret var! Sldkl Bey - Ona suphe yok. Arnan dinleyin! Bana bu hava pek dokunur. Musikisi de, sozleri de vatan gayretinin yaktigi yureklerden cikrms olmak gerek. ..

(Askerler, goniilliiler, Abdullah (:av~ gelir.

Bir boliik qectneue b~lar.)

lste aduv karsida hazir silah Ar~ yigitler vatan imdadma Ar~ ileri, ars bizimdir felah

Ar~ yigitler vatan imdadma

Ciimlemizin validemizdir vatan

Emir.

-96-

Herkesi hltfiyle odur besIiyen Basti aduv g6gsune biz sag iken Ar,:} yigitler vatan imdadma !?an-l vatan, lufz-i bilad u ibad Etmededir sungunuze istinad Milleti eyler misiniz namurad Ar,:} yigitler vatan imdadma Rehberimiz gayret-i merdanedir Her tasirmz bir nice bin canedir Cane degil meyl bu gun sanedir Ar,:} yigitler vatan imdadma Yare nisandir tenine erlerin Mevt ise son rutbesidir askerin Alb da bir ustu de birdir yerin Ars yigitler vatan imdadma'

Sullu Bey - Arslanlanm. nereye gidiyorsunuz? Dusman defoldu, acele bir isirniz kalrnadi. Durun da bir az miralayimzi dinleyin. Yernegi bes dakika sonra yeseniz olmaz rm?

Abdullah Qavuli - Emredersen bes saat soma yeriz. Kiyamet mi kopar?

SlClkl Bey. - Siz bu tabyayi camruzdan

Iste dusman karsida hazir silah / Yuruyun yigttler vatanm yardmuna / Yuruyun ileri, yuruyun, bizimdir kurtulus / Yuruyun yigitler vatanm yardimma / / Tumumuzun annemizdir vatan / Herkesi iyiligiyle odur besleyen / Bast! dusman gogsune biz sag iken / Yuruyun yigitler vatanm yardmuna / / Vatanm unu, beldelerin ve kullann korunmasr / Sungunuzun sayesinde olacaktir / Milleti, tstegme kavusturmamak ister misiniz / Yuruyun yigitler vatamn yardmuna / / Kilavuzumuz ytgttce cabalamaktir / Her tasnmz nice bin cana deger / Cana degil egilim, bu gun tin kazanmayadir / Yuruyun yigitler vatanm yardmuna / / Yarn rnadalyadir bedenine erlerin / Olumse son rutbestdir askerin / Alti da bir ustu de birdir yerin / Yuruyun yigitler vatanm yardnrnna.

-97-

degerli gordunuz. Her biriniz on kisiye karst durdunuz. Doksan gundur cekmedtgintz bela. gormediginiz sikmti kalmadi. Osmanhlann namusunu goklere cikardimz. 0 sanh sanh babalanmzm evladi oldugunuzu gosterdiniz. Bundan soma nereye giderseniz gidin. Korkmaym. nereye gitseniz de. ben Silistre muhafizlarmdanim deseniz ummadigmiz saygiyr gOriirsiiniiz. Dusman topragmda da olsa, mert olan, kihcimza: insan olan, namusunuza yemin eder. Cenab-i Hak katmda almmz aciktir. Vatanim sevenleri Allah da sever. Vatan sizden hosnuttur: su taslar, topraklar gosterdigtniz vatanseverligi bilseydi, araya araya evladmi bulmus nineler gibi viicudunuza dokundukca coskusundan, Ic rahathgmdan par par titrerdi. insanhk sizden hosnuttur: elbet de admiz yuzyihrmzda tutuIan tarihlerin en sanh yapraklanna yazihr. Cenab-i Hak sizden hosnuttur: ettiginiz hizmetleri, suphe yok ki, melekler simdiden rahmetle, saygiyla amyorlar. Ettigintz fedakarhgm degenrn ben bilirim; ancak, acaba hizmetinizin degerini siz bilir misiniz? Vatamn en buyuk, yuce maksatlanndan birini kurtardimz, Vatam kurtardimz demem; cunku onun esenligi dunyarun kefilligi altmdadir. Baksamza, iic;: devlet gelmis bizimle birlikte ugrasiyor.

Abdullah Qavu~ - Sanki gelmemis olsalar kiyamet mi kopar?

Sldkl Bey - Kiyamet kopmazdi, ama sikmti cekilirdi,

islam Bey - Ben 0 sikmtiya raziydrm. Biz -98-

SON

yardrmcisiz da bu topraklan koruyabilirdik. Olurduk, mahvolurduk. yine maglup olmazdIk.

Sldk.l Bey - Oyledir, ama nicin yardimdan sikayet edelim? lnsanhk, uygarhk bizi hakh gorup de Imdadnmza kosunca, neden memnun olmayahm? Bize yakisan vatan sevgisidir. gurur degil! Askerler. ***in bir kalesini kurtardik, bir cok sehit de verdik. Haydi bakayim, bana bir "*** cok yasal" c;agmn.

(Asker Trampete ~allTlarak) - *** yasal Sldkl Bey (Hepsine) - Kardeslerl CamrmZl tehlikeye koyduk. Vatamrmzm faydasmi koruduk. Yine de koruruz. Her zaman da koruruz. Biz Osmanh degil miyiz? Osmanhlann sam her zaman vatanm en kucuk faydasi icin olmektir. Biz de her zaman bu yolda olmeye hazmz. Yasasm vatan! Yasasm Osmanhlar.

islam Bey - Haydi bakayrm, sesiniz yok mu? Yasasm vatan! Yasasm Osmanhlar!

Hepsi (Bir agLZd.an) - Yasasm vatan! Yasasm Osmanhlarl

(PERDE KAPANIR)

-99-