DEO II

GRAFIČKO INŽENERSTVO I DIZAJN

Dr Dragoljub Novaković

UVOD U GRAFIČKE TEHNOLOGIJE

•OSNOVNI POJMOVI O SLOGU
•TABACI I ŠTAMPANI TABACI
 OSNOVNI POJMOVI O SLOGU

Slog je materijalni oblik teksta u radnom procesu izrade štamparske forme.

Grafički proizvodi sadrže tekst a ne slog.

Mesto sloga u procesu izrade grafičkog proizvoda

OBRADA OBRAĐEN
SLOG
TEKSTA TEKST
TEKST
MONTAŽA
SLIKE
OBRADA OBRAÐENA REPROFOTO
SLIKE SLIKA GRAFIJA

IZRADA UMNO- ZAVRŠNA

ŠTAMPARSKE ŽAVANJE GRAFIČKA
FORME OBRADA
Šire posmatrano rukopis ili manuskript je tekst ispisan rukom, pisaćom mašinom ili na
računaru

Rukopisi na računaru su najprikladniji oblik pripreme teksta

Rukopis koji dolazi u proces pripreme za štampu prolazi kroz određenu tehničku obradu

Tehnička obrada rukopisa obuhvata izračunavanje obima rukopisa i priloga rukopisu

Po pregledu rukopisa sledi njegova grafička realizacija

Ona se sastoji u:

obradi rukopisa

izradi modela stranica

slaganju teksta u slog

prelom i raspoređivanju stranica

obradi priloga slika crteža, fotografija i sl.

 Korektura
Korekturom se ispravlja tekst rukopisa i tekst sloga

Korektura se deli na:

korekturu rukopisa koja se sastoji u njegovom čitanju i ispravljanju,

¾

korektura u štampariji koja obuhvata čitanje složenog teksta - sloga

autorska korektura (impprimatur - neka se štampa)

revizija predstavlja pregled prethodnih korektura

supervizija predstavlja poslednju korekturu kada se složeni teks odobrava za štampu i

¾

mašinska revizija obuhvata kontrolu štamparskog tabaka pre početka štampanja

Najčešće greške koje se javljaju u tekstu i slogu su

slovne greške,
gramatičke greške,
rastavljene reči i sl.
a u slogu nepravilno složen tekst,
okrenuta slova i sl.
Za korekturu se koriste dogovoreni znaci

Oblici tekstualnih znakova

Oblici stalnih korekturnih znakova

Oblici ostalih korekturnih znakova
Vrste sloga
 OLOVNI
SLOG

RUČNI MAŠINSKI STEREOTIPIJA

 Ručni slog
Materijal koji se slaže u ručnom slogu može biti:sa likom i bez lika.
Materijal od kojeg su se izrađivala slova je legura sa sastavom približno
66 % olova, 28 % antimona i 6 % kalaja

Slovo kao tipografski materijal

Sa likom su slova, linije, šare i ukrasni elementi a bez lika su isključci, kvadrati, proredi i
štegovi
Materijal ostalih elemenata je najčešće mesing, bakar, čelik, aluminijum, plastika, drvo…

Odlivci raznih vrsta slova

Elementi podloge klišea
Bezlični štamparski materijal
Ukrasni elementi - Štamparske linije

A - jednostavne linije, B - ukrasne linije, C - završne linije, D - sigurnosne linije

Ukrasni materijal

Ornamenti Okviri
 Slovni znaci

LINIJE SLOVNOG ZNAKA

Gornja linija

Hhy Gornja pomoćna linija

Pismovna (osnovna) linija
Donja pomoćna linija
H H HH HHHH
Pismovna veličina

Slaganje slova u slagaljku

Ram za prelom novinskih stranica Ručna presa za otisake
 Sanduci za odlaganje slova

Ormar za sanduke Ormar za štegove

Izgled slovoslagačnice
 Mašinski slog
Mašine za slaganje
monotip linotip
Matrica za livenje slovnih
znakova

Presek matričnog reda

izliveni redovi na linotipu

 Pisani slog – slog pisaćih mašina
Pisani slog je slog koji se dobijao slaganjem uz pomoć pisaćih mašina na specijalnim
papirnim folijama ili poliesterskoj foliji
Služe kao štamparska forma za ofset štampu (mali ofset)
Odlika mu je ekonomičnost i pogodnost za brzu primenu

Pisani slog se razvijao sa razvojem ofsetnih mašina malog formata

Princip dobijanja pisanog sloga

1 - Slovni znak
2 - Nosač boje (traka)
3 - Papir
4 - Podloga
Od značajnijih proizvođača mašina za pisni slog bili su IBM, Oliveti, Hermes, Veritajper i
dr.
Nosači pisma pisanog sloga

IBM mašine su izvođene u različitim modelima u varijantama sa standardnim

kompozerima, sa magmetnom trakom, sa memorijom.

Kompozer izrađuje pisani slog brzinom do 840 slovnih znakova/min

slovni znaci na kugli

slovni znaci na polukružnom nosaču
Fotoslog Osnovna šema dobijanja slovnog znaka

Izrada sloga fotografski, uz pompoć uređaja

za fotoslaganje čiji je rezultat slog na filmu
ili na fotopapiru, naziva se fotoslog
Izgled prvih uređaja za fotoslog
Diskovi

Najčešće su izrađeni od staklenih ploča sa slovnim znakovima

Za izradu naslova su korišćeni specijalni objektivi uz pomoć kojih su se slovni
znakovi oblikovali za potrebe naslova
Sistem pomeranja filma u fotoslogu
U fotoslogu se mogu izdvojiti određene faze razvoja kojima pripada:
•Prva generacija uređaja - nastala primenom pronalaska fotografije,
•Druga generacija uređaja - disk ili bubanj sa filmskom trakom.
•Treća generacija uređaja - ram sa slovnim znacima ili digitalizovanim slovnim znacima.
•Četvrta generacija uređaja - svi slovni znaci digitalizovani.

•Kod prve generacije tekst se osvetljavao lampama (volframove, halogene),

•kod druge takođe lampama (ksenonskim),
•kod treće generacije katodnim zracima a
•kod četvrte generacije laserskim zracima

Brzina osvetljavanja kod fotoslagajućih sistema:

•prve generacije je od 1450 do 16000 znakova na čas,
•kod druge generacije 30000 do 200000 znakova na čas
•kod treće generacije je od 40000 do 28 miliona znakova na čas
•kod četvrte generacije se osvetljava cela širina materijala sa približnom brzinom
osvetljavanja površine 1 cm/sec

Za unos podataka u fotoslogu korištene su:

bušene kartice i
perforirane trake
bušena kartica

perforirana traka
Računarski sistem starije generacije u fotoslogu
Osvetljavanje katodnim
zracima kroz ram
1-izvor svetlosti,
2-ram sa slovnim znacima,
3-katodna cev
4-pokretno sočivo,
5-foto-materijal

Osvetljavanje katodnim
zracima sa digitalizovanim
slovnim znacima
1- digitalizovani slovni
znak, 2 - katodna cev
3 - nepokretno sočivo
4 - foto - materijal

Osvetljavanje laserskim
zracima:
1-laser(helijum neon),
2-modulator,
3-filter za podešavanje
svetla, 4-periskop,
5-fotomaterijal,
6-poligonalno pokretno
ogledalo, 7-sočivo
 Računarski slog

¾ programe za obradu teksta

¾ programe za obradu slike.
¾ programe za grafički dizajn.

Programi za obradu teksta

Programi za obradu teksta pojavili su se pre oko tri decenije. Bili su isključivo
namenjeni za primenu u grafičkoj industriji

Na personalnim računarima Chi Writer, Word Star, News

Profesionalne primene : QuarkXPress, MS Word, TEX, Xerox, Ventura,

PageMaker, FrameMaker, IBM Interleaf, Aldus PageMaker

Programi za obradu slike

¾ programi za crtanje i
¾ programi za slikanje.

Za crtanje: CorelDraw, AutoCAD, ME, I-DEAS, VISIO, CATIA,

Za slikanje: Corel Photo-Paint, ColorStudio, Digital Darkroom,

Paintbrush, Fractal Design Painter
Tipografske merne jedinice

Tipografski sistem mera uveo je 1737 godine francuz Pjer Simon Furnije koji je za
osnovnu jedinicu uzeo tipografsku tačku
Sistem je usavršio takođe francuz Francoiseu Ambroiseu Didot i prilagodio meru
državnoj meri tkz. državnom colu.

Nemački slovolivac Herman Berthold je 1879 godine preračunao Didotov sistem u

metrički sistem - na taj način je dobijeno grafičko merilo tipometar
Osnovna jedinica tipografskog sistema je tipografska tačka - tt

Koristi se i fr. izraz point typographique- pt.

300 mm : 0,376 = 798 tt ---->TIPOMETAR (cicero i milimetarska podela)
1 cic (cicero) = 12 tt
1 kv (kvadrat) = 48 tt
1 tt = 0,376 mm (300 : 798)
1mm = 2,66 tt (798 : 300)
1 cic = 4,512 mm (12x0,376)
PRERAČUNAVANJA
mm = tt x 0,376 ------> mm = tt/2,66
tt = mm x 2,66 -----> tt = mm/0,376
Prema DIN 16507 umesto tt=0,376 mm uveden je odnos tt=0,375mm

Po međunarodnom sistemu mernih jedinica (SI) od 01.01.1978. godine ukinuta je

upotreba tipografskog sistema mera

Tipometar je dužine 300 mm

Slede sledeći odnosi:
1 tt = 0,376 mm (300:798)
1 mm = 2,66 tt (798:300)
1 cic (cicero) = 12 tt
1 kv (kvadrat) = 48 tt
1 cic = 4,512 mm (12x0,376)
Za preračunavanje koriste se sledeći odnosi:
mm = tt x 0,376 ------> mm = tt / 2,66
tt = mm x 2,66 ------> tt = mm / 0,376

Tipometar - grafičko merilo

Veličine pisma
TABACI I ŠTAMPANI TABACI

Tabak:
štampani i
neštampani

Štampani tabaci:
jednostrano štampani tabaci i
dvostrano štampani tabaci.

Dvostrano:
spoljašnja strana, (lice)
unutrašnja strana, (naličje)

Površine:
tehnološke i
korisne.

Tabak kao grafički proizvod tkz.:

nesavijeni (otvoreni) tabak (plakati, leci, razglednice i sl.) i
savijeni tabak na veličinu grafičkog proizvoda (knjige, brošure, časopisi i sl.)

Savijanje tabaka
po prevojima koji mogu biti međusobno paralelni ili unakrsni
Tabaci se označavaju pojmom fomata
Formati papira

Pod formatom papira se podrazumevaju njegove dimenzije.

Formati papira u rolnama (do 10 m širine)
Formati papira u tabacima (listovima različitih formata) sa sadržajem: 100,
250, 500 listova

Standard DIN-a (Deutche Industrie Normen). ISA Biltenu (International Standardizing

Associotin)

E Konstrukcija standardnog
F formata papira

D C

a : b = a : a√2 = 1 : √2
a 2
b= a 2 1 : √2
a

A B

a
Standardni formati redovi A, B, C i D u svakom redu ima ih do 12.
Osnovni tabak od 1 m2 osnovni red A,
Format podrazumeva:
Format sirovine (papir, karton, lepenka, celofan)
Format u štampi, neobrezan
Format gotovog proizvoda, obrezan.

Standardni redovi osnovnih formata

Dobijanje manjih veličina formata iz većeg formata (red A)

A0

A1 A2

A3 A4

A5 A6
F. Obrezan Neobrezan F. Obrezan Neobrezan

A0 841 x 1189 860 x 1220 Bo 1000 x 1414 1030 x 1460

A1 594 x 841 610 x 860 B1 707 x 1000 730 x 1030

A2 420 x 594 430 x 610 B2 500 x 707 515 x 730

A3 297 x 420 305 x 430 B3 353 x 500 365 x 515

A4 210 x 297 215 x 305 B4 250 x 353 258 x 365

A5 148 x 210 153 x 215 B5 176 x 250 183 x 258

A6 105 x 148 108 x 153 B6 125 x 176 129 x 183

A7 74 x 105 77 x 108 B7 88 x 125 92 x 129

A8 52 x 74 54 x 77 B8 62 x 88 65 x 92

A9 37 x 52 39 x 54 B9 44 x 62 46 x 65

A 10 26 x 37 27 x 39 B10 31 x 44 33 x 46
F. Obrezan Neobrezan F. Obrezan Neobrezan

C0 917 x 1297 940 x 1340 D0 771 x 1090

C1 648 x 917 670 x 940 D1 545 x 771

C2 458 x 648 470 x 670 D2 385 x 545

C3 324 x 458 335 x 470 D3 272 x 385

C4 229 x 324 235 x 335 D4 192 x 272

C5 162 x 229 168 x 235 D5 136 x 192

C6 114 x 162 118 x 168 D6 96 x 136

C7 81 x 114 84 x 118 D7 68 x 96

C8 57 x 81 59 x 84
Dopunski redovi su formirani u odnosu na osnovni red A tako da je:
Dopunski red B:
PB∅ = 1,41 PA∅
Dopunski red C:
PC∅ = 1,189 PA∅
Dopunski red D:
PD∅ = 0,84 PA∅
Uski formati:
1/2 A4 1/4 C4 i sl.

Visina korica /cm/ Bibliografski naziv formata

do 20 SEDEC

20 ÷ 25 OKTAV

25 ÷ 30 VELIKI OKTAV

30 ÷ 35 KVART

35 ÷ 40 VELIKI KVART

40 ÷ 45 FOLIO

preko 45 VELIKI FOLIO

Određivanje najvećeg broja listova

b b

b1
a1
a1 b1
a a
a1 a a1 a
b1 b b1 b

Broj listova: a b
vertikalna podela: lv = ×
a1 b1
a b
horizontalna podela: lh = ×
b1 a1
 Iz osnovnih formata broj manjih formata se može dobiti iz relacija:

A0 = 2n An; B0 = 2n Bn; C0 = 2n Cn; D0 = 2n Dn

Broj listova formata Am koji se može dobiti iz formata An

Am Bm Dm
= 2n-m = 2n-m Cm
= 2n-m = 2n-m
An Bn Cn Dn

Primer 1:
Koliko se listova formata A6 dobija iz formata A∅

A0 = 2n An = 26 A6 = 64 A6
Primer 2:
Koliko se listova formata A4 dobije iz fomata A1

Am A1
= 2n-m = 24-1 A1 = 8A4
An
A4
Formati papira iz rolne
Formati koji iznose 3/4; 1/2; 1/4 od maksimalne širine rolne. "ПОЛИТИКА" rolna papira
širine 1260 mm. "BERLINER" 630 x 470 mm.

P1= r2π - r12 π = π ( r2- r12)

δ
P2 = L x δ
P1= P2
H

p ( r2- r12) = L x d
L = π ( r2- r12) / d

H
1 /m2/ : G /g/ = P /m2/ : M /g/
L
1/G = L x H / M
L=M/GxH m
P2 G=M/LxH g/m2
r1 P1
M=LxGxH g
r
 DEO II

DEPARTMAN ZA GRAFIČKO INŽENJERSTVO I DIZAJN

Dr Dragoljub Novaković

UVOD U GRAFIČKE TEHNOLOGIJE

Obeležja grafičkog procesa štampanja
OBELEŽJA GRAFIČKOG OBELEŽJA
GRAFIČKOG
PROCESA ŠTAMPANJA PROCESA
ŠTAMPANJA

SVOJSTVA PODLOGE ŠTAMPARSKA FORMA BOJA

MATERIJAL
UPOJNOST ŠTAMPARSKE VEZIVO
FORME

UPOJNI METAL
PIGMENT

NEUPOJNI FOTOPOLIMERI

KARAKTERISTIKE
GUMA
OBLIK
OSTALI
MATERIJALI
PRENOŠENJE BOJE
TABAK

ŠTAMPAJUĆE
TRAKA POVRŠINE NA FORMU

PROIZVOLJAN UZDIGNUTE NA PODLOGU

MEHANIČKA UDUBLJENE DIREKTNO

SVOJSTVA

RAVNE
INDIREKTNO
SAVITLJIVE

SA OTVORIMA
KRUTE
 Pritisak u procesu štampanja
Pritisak je najznačajniji parametar u procesu prenošenja boje na podlogu

Naponi u zoni kontakta štamparske forme, sa a) podlogom od krutog

materijala i b) deformabilnoj podlozi
Dijagram prenosa boje na podlogu u funkciji pritiska
 Prelazak boje sa štamparske forme na podlogu

deo AB koji se odnosi na ispunjavanje pora i neravnina na površini

materijala pod dejstvom pritiska u zoni kontakta

deo BC u kojem se odvija upijanje boje od strane kapilarnog sistema

podloge

deo CD u kojem se vrši razdvajanje sloja boje pri odvajanju boje od

materijala
 Krive prenosa boje

koeficijent prelaza boje Kpr Debljina sloja na formi hx

1- hrapava podloga, 2 - glatka podloga

Osnovni sistemi štamparske mašine
Osnovni
elementi-
sistemi
grafičke
mašine
Oblici ulaznih i izlaznih materijala
Sistem vođenja podloge u mašinama za štampanje iz rolne
DODATNI UREĐAJI - NUMERATOR
 DEO II

DEPARTMAN ZA GRAFIČKO INŽENJERSTVO I DIZAJN

Dr Dragoljub Novaković

UVOD U GRAFIČKE TEHNOLOGIJE

Raster + kolor
Vekovima je otisak štampan na način da se reprodukovala samo
jedna tonska vednost. Ovo je bilo povezano sa tehnološkim
razvojem tehnike visokog štampe koja je u to doba postojala.

Jednotonska reprodukcija

Višetonska reprodukcija

1881 godine kad je nemac

Georg Meisenbach pronašao
je način za višetonsku
reprodukciju, čiji se osnovni
princip koristi i danas
propuštanjem svetlosti kroz
finu mrežicu koja se nalazila
na staklu.
Niti na mrežici bile su postavljene pod uglom od 90° i pravilnim
fokusiranjem svetlosti dobijala se slika iza rastera koja se sastojala
od niza tačkica promjenjive veličine, dok je razmak među njima
bio konstantan - klasično rastriranje

Raster je sredstvo kojim se obavlja rastriranje. Kao produkt rastriranja

nastaje rasterski element.

Utisak višetonskih reprodukcija omogućen je zbog tromosti ljudskog oka

da raspozna pojedinačne male rasterske elemente.
 OSNOVNA KLASIFIKACIJA RASTERA
•AMPLITUDNO MODULARNI RASTER – KLASIČNI - AM RASTER
•FREKVENTNO MODULARNI - STOHASTIČKI RASTER - FM RASTER

Hibridni raster
Raster sa modulacijom obojenja

AM RASTER - rastojanje između rasterskih elemenata

uvek je konstantno a elementi su različitih veličina.

FM RASTER - različita rastojanja među rasterskim

elementima dok je veličina rasterskog elementa konstantna.
Hibridni raster promjenjive veličine i
razmaci rasterskih elemenata.

Raster s modulacijom obojenja

Različite tonske vrednosti rasterskih elemenata

Rasterski elementi konvencionalnog amplitudno moduliranog rastera
imaju ista osna odstojanja i promenljive veličine. Male rasterske tačke
daju svetlije tonove, velike tamnije.

AM RASTER
AM RASTER FM RASTER
AM RASTER

FM RASTER
FM RASTER različita rastojanja među rasterskim elementima dok je
veličina rasterskog elementa konstantna
Okrugle rasterske tačke koriste se za kontrolne merne trake kod
štampe ali su retko koriste za štamparske proizvode kao i kvadratni
rasteri. Obe imaju osobinu, da se kod određenog prekrivanja
površina na četiri mesta spajaju. Ovo neposredno dodirivanje
tačaka na više mesta izaziva skokovite neželjene promene vidljivog
rasterskog tona.
Korišćenjem romboidno ili eliptično oblikovanog rastera delujemo na
željene dvostruke završetke tačaka. Sa prirastom veličina dodiruju se
rasterske tačke najpre po uzdužnoj osi a kasnije na stranama.
Normirane osnovne boje CMYK su raspoložive za sve štamparske
postupke
Odstojanje, oblik i ugao konvencionalnih rastera su jasno definisani.
Uglovi boja u štampi su različiti, da bi se sprečilo nastajanje moare
efekta.
Pravilni uglovi rastera

“Rozeta”
Pojava “moare” zbog pomeranja pravilnosti uglova rastera za 50
Finoća rastera 40 lin/cm
Finoća rastera 60 lin/cm
Finoća rastera 80 lin/cm
 kod četverobojnih
mašina je redosled:

a kod jednobojnih i
dvobojnih

Nastajanje višebojne reprodukcije

 DEO II

GRAFIČKO INŽENERSTVO I DIZAJN

Dr Dragoljub Novaković

UVOD U GRAFIČKE TEHNOLOGIJE

OSNOVNI POJMOVI O STRUKTURI GRAFIČKIH SISTEMA
SAVREMENI GRAFIČKI SISTEMI

GFTS
SKS
UIS
MKS
TMS
GKS
GRAFIČKI SISTEMI ZA ŠTAMPU(ŠTAMPARSKE MAŠINE)
I GRAFIČKU DORADU (DORADNE MAŠINE)
GRAFIČKE FLEKSIBILNE TEHNOLOŠKE LINIJE
1 - ma{ina za sakupljanje
2 - ukr{taju}i dodava~
3 - transporter knjiga
4 - ma{ina za poravnanje
5 - ma{ina za lepljenje
6 - ure|aj za slaganje i su{enje
7 - odvajanje knjiga
8 - ma{ina za se~enje
9 - osnovna linija knjiga
10 - presovanje i povezivanje
11 - ma{ina za omot
12 - slaganje knjiga
13 - ma{ina za {ivenje
14 - ma{ina za kontrolu
GRAFIČKI FLEKSIBILNI TEHNOLOŠKI SISTEMI
PROBLEM RUKOVANJA MATERTIJALOM U SLOŽENIM GS
PROBLEM RUKOVANJA MATERTIJALOM U SLOŽENIM GS
PROBLEM RUKOVANJA MATERTIJALOM U SLOŽENIM GS
KAKO DO PUTANJA KRETANJA ?
HVALA NA PAŽNJI