Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit 2007

REPUBLIKA E SHQIPRIS MINISTRIA E MJEDISIT, PYJEVE DHE ADMINISTRIMIT T UJRAVE
STRATEGJIA NDRSEKTORIALE E MJEDISIT

(Strategjia Kombtare pr Zhvillim dhe Integrim)
Tiran, Nntor 2007
Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit
Prmbajtja Sektori Mjedisor dhe Strategjia Ndrsektoriale................................................................................ Hyrje................................................................................................................................................. 1. Kushtet Aktuale dhe monitorimi i mjedisit.................................................................................... 1.1. Gjndja e mjedisit............................................................................................................... 1.1.1. Cilsia e ajrit.......................................................................................................... 1.1.2. Rezervat ujore dhe cilsia e tyre........................................................................... 1.1.3. Larmia biologjike.................................................................................................... 1.1.4. Pyjet dhe kullotat................................................................................................... 1.1.5. Burimet peshkore................................................................................................... 1.1.6. Tokat...................................................................................................................... 1.1.7. Zhurmat................................................................................................................. 1.1.8. Peisazhi dhe trashgimia kulturore........................................................................ 1.2. Ndikimi mjedisor i aktivitetit pr njsi.................................................................................. 1.2.1. Zhvillimi urban........................................................................................................ 1.2.2. Industria................................................................................................................. 1.2.3. Transporti............................................................................................................... 1.2.4. Bujqsia................................................................................................................. 1.2.5. Energjia.................................................................................................................. 1.2.6. Pylltaria.................................................................................................................. 1.2.7. Peshkimi................................................................................................................ 1.2.8. Gjuetia................................................................................................................... 1.2.9. Turizmi................................................................................................................... 1.2.10. Aktivitete t mparshme industriale..................................................................... 1.2.11. Mbeturinat............................................................................................................ 1.3. Burimet financiare pr mbrojtjen e mjedisit........................................................................ 1.3.1. Sektori Publik Shpenzimi i prgjithshm............................................................. 1.3.2. Administrimi mjedisor............................................................................................. 1.3.3. Investimet kapitale................................................................................................. 1.3.4. Sektori privat.......................................................................................................... 1.4. Efikasiteti i prdorimit t burimeve...................................................................................... 1.5. Prputhja legjislative........................................................................................................... 1.6. Zbatimi i legjislacionit.......................................................................................................... 1.7. Prfundime......................................................................................................................... 2. Vizioni, prioritetet strategjike dhe synimet.................................................................................... 2.1. Vizioni................................................................................................................................. 2.2. Prioritetet e programit t qeveris...................................................................................... 2.3. Prioritetet e Strategjis....................................................................................................... 2.3.1. Imponimi i legjislacionit mjedisor........................................................................... 2.3.2. Adoptimi i standarteve ligjore t komunitetit Europian.......................................... 2 1 1 5 5 5 6 6 7 7 7 7 8 8 8 8 9 9 10 10 10 11 11 11 12 12 12 13 13 14 14 15 15 16 17 17 17 18 18 19
2.3.3. Investimi kapital n mbrojtjen e mjedisit................................................................ 2.3.4. Mbshtetja financiare pr infrastrukturn mjedisore.............................................. 2.3.5. Menaxhimi i burimeve mjedisore........................................................................... 2.3.6. Komunikimi dhe ndrgjegjsimi............................................................................. 2.3.7. Decentralizimi dhe pronsia.................................................................................. 2.4. Qllimi, masat dhe synimet................................................................................................ 2.4.1. Prmbushja e standarteve mjedisore.......................................................................... 2.4.1.1. Cilsia e ajrit....................................................................................................... 2.4.1.2. Ndryshimet klimatike........................................................................................... 2.4.1.3. Menaxhimi i mbeturinave.................................................................................... 2.4.1.4. Menaxhimi i burimeve ujore................................................................................ 2.4.1.5. Mbrojtja e toks.................................................................................................. 2.4.1.6. Biodiversiteti....................................................................................................... 2.4.2. Dmi mjedisor.............................................................................................................. 2.4.3. Administrimi dhe zhvillimi i qndrueshm i burimeve pyjore dhe kullosore................. 2.4.4. Administrimi i qndrueshm i burimeve peshkore....................................................... 3. Politikat........................................................................................................................................ 4. Implikimet e burimit...................................................................................................................... 5. Prgjegjsia, monitorimi dhe vlersimi........................................................................................ 5.1. Koordinimi........................................................................................................................... 5.2. Njsit mjedisore dhe ekspertt mjedisor......................................................................... 5.3. Monitorimi i ecuris............................................................................................................. 5.4. Raportimi i ecuris.............................................................................................................. Apendiksi 1: Skenar Investimi pr Infrastrukturn e kanalizimeve.....................................
21 22 22 23 24 24 24 25 26 27 29 30 31 32 33 34 38 39 44 45 45 45 46 47
Hyrje Strategjia Ndrsektoriale e Mjedisit 2007 sht dokumenti baz q parashtron politikn shtetrore n fushn e mbrojtjes s mjedisit. Qllimi prfundimtar i hartimit, miratimit dhe zbatimit t tij sht plotsimi i detyrimit kushtetues ndaj shtetasve q gzojn t drejtn e nj mjedisi t shndetshm dhe ekologjik, zhvillimit t Shqiperise n mnyr t qndrueshme nprmjet prdorimit racional t pasurive natyrore, ruajtjes s tyre nga ndotja dhe degradimi, si dhe promovimit t vlerave mjedisore pr ti kthyer ato n asete t rndsishme t rritjes s mtejshme ekonomike t vndit. Strategjia Ndrsektoriale e Mjedisit (SNM) sht pjes integrale e Strategjis Kombtare pr Zhvillim dhe Integrim. Ajo duhet par n kontekstin e politiks kombtare. Shum nga politikat dhe masat e ksaj strategjie, mbshteten nga programet dhe veprimet t prcaktuara n strategjit ndrsektoriale, si jan turizmi, energjia dhe bujqsia etj. Mjedisi si sektor krkon hartimin e nj strategjie ndrsektoriale. Kuadri ndrsektorial afron nj trajtim modern dhe t integruar t sektorit mjedisor dhe sektorve t tjer me ndikim t fort n cilsin e mjedisit si transporti, bujqsia, rregullimi i territorit etj. Ky konceptim pranon vendosmrisht prgjegjsin e ndar midis shum institucioneve qeverisse, t nivelit qndror apo vndor, pr mbrojtjen e mjedisit dhe arritjen e nj zhvillimi t qndrueshm t vndit. SNM mbshtetet nga programe veprimi m t hollsishme q trajtojn shtje specifike si jan Strategjia dhe Plani i Veprimit pr Biodiversitetin, Strategjia pr Zhvillimin e Sektorit t Pyjeve dhe Kullotave, Strategjia e Peshkimit dhe Plani Kombtar i Administrimit t Mbetjeve. Kjo Strategji Ndrsektoriale pr Mjedisin bashkon elementt m t rndsishm t ktyre veprimeve n nj trsi t vetme dhe bashkkohore. Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave falenderon t gjith aktort q kontribuan n hartimin e ksaj strategjie. N mnyr t veant vlersojm asistencn teknike dhe financiare t BE, q ndihmuan n hartimin e ktij dokumenti n kuadrin e Programit Cards 2005, Legjislacioni Mjedisor dhe Planifikimi - Shqipri (ELPA), gjithashtu dhe shoqrin civile, e cila nprmjet komenteve t pasqyruara tashm n Strategjin Ndrsektoriale t Mjedisit, kontribuan pr ti dhn ksaj strategjie dimensionin e krkuar. Strategjia Ndrsektoriale e Mjedisit, e prezantuar n Konferencn Kombtare, ku merrte pjes dhe Kryeministri i Shqipris Zoti Sali BERISHA sht hartuar n prputhje t plot me standartet e hartimit t strategjive n vendet Europiane. SNM sht diskutuar n tryeza t rrumbullakta me t gjitha Ministrit e Linjs dhe me grupet e interesit. E paraqitur me nj gjuh t thjesht dhe me masat q parashikohen t merren, ajo i sht shprndar dhe publikut t gjer. Strategjia prfshin hartimin e politikave sektoriale pr mjedisin e integruar, forcimin e sistemit kombtar t administrimit t ktyre elementve natyrore, menaxhimin e integruar t zonave t mbrojtura, ndrrmarrjen e politikave pr rritjen e siprfaqeve t gjelbra, politika bashkohore n peshkim, rritjen e shkalls s prdorimit t burimeve t rinovueshme n raport me ato t parinovueshmet. Kjo strategji parashikon hapat q duhen ndrmarr pr prafrimin e kuadrit ligjor rregullator me at europian dhe zbatimi i tij, rritja e prirjes pr t transferuar hap pas hapi proesin e administrimit t burimeve natyrore te komuniteti. Nj nga pikat q preket nga kjo strategji sht kryerja e vlersimit t ndikimit n mjedis pr veprimtari t ndryshme dhe vlersimit strategjik mjedisor pr plane, programe dhe politika, plotsimi i detyrimeve q rrjedhin nga antarsia n marrveshje ndrkombtare, forcimi i rolit t publikut dhe shoqris civile, prbjn disa nga drejtimet kryesore t ksaj Strategjie pr arritjen e objektivit themelor t lartprmendur. Strategjia Ndrsektoriale e Mjedisit ka prdorur si metodologji prfshirjen e Planit t Veprimit n mnyr t integruar n t gjitha fushat e trajtuara. Nje Plan Veprimi m i detajuar u prgatit nga MMPAU me asistencn e Projektit ELPA dhe prben sot nj dokument shum t rndsishm n zbatim t ksaj strategjie.
1. Kushtet Aktuale dhe monitorimi i mjedisit

Kushtet aktuale n fushn e Mjedisit vlersohen nprmjet nj sistemi t plot monitorimi q funksionon n vndin ton. N monitorimin e mjedisit jan angazhuar nj sr institucionesh t cilt monotorojn tregues t ndryshm t mjedisit si jan uji, ajri, mbetjet, kimikatet, biodiversiteti etj. Mbi bazn e t dhnave t monitorimit botohet njher n dy vjet raporti kombetar i gjndjs s mjedisit t cilat shrbejn njkohsisht dhe si t dhna pr t ndrmarre nisma dhe iniciativa ligjore me qllim t prmirsimit t gjndjes s mjedisit. Sistemi i monitorimit vashdon t prmirsohet n drejtim t infrastrukturs, pajisjeve, dhe rritjes s frekuancave t matjeve t treguesve t mjedisit. Mbetet q n prputhje me kushtet konkrete t ndrmerren hapa t mtejshme pr prmirsimin e tij. Monitorimi i mjedisit sht pjes e rndesishme e zbatimit t strategjis s mjedisit dhe t arritjes s rezultateve konkrete n prmiresimin e parametrave mjedisor. Kushtet e mjedisit prcaktohen gjithashtu duke ju referuar: 1. Gjndjes s mjedisit n lidhje me cilsin e standarteve kombtare, europiane (Standarteve Europiane t Cilsis - SEC) dhe ndrkombtare rezultatet e monitorimit tregojn mosprputhje me kto standarde n nj numr komponentsh mjedisor prfshir ajrin dhe ujin. 2. Shkalls s ndikimit mjedisor t aktiviteteve t ndryshme me prjashtim t prodhimit t energjise elektrike, niveli i ndikimit mjedisor pr njsi t aktivitetit sht prgjithsisht i lart. 3. Nivelit t shpenzimeve dhe efikasitetit t tyre n mbrojtjen e mjedisit dhe t parandalimit t degradimit mjedisor niveli i shpenzimeve si i atyre publike ashtu edhe private sht i ult dhe efikasiteti i ktij shpenzimi, sht srish i ult. 4. Shkalls s prputhjes midis legjislacionit shqiptar dhe atij Europian n fushn e mjedisit ka nj nivel prputhjeje mesatar. 5. Niveli i zbatimit (ose prputhjes) t ktij legjislacioni ligjet pr mbrojtjen e mjedisit nuk imponohen ose nuk zbatohen mir.
1.1. Gjndja e Mjedisit

Gjndja e mjedisit n Shqipri mund t gjykohet duke ju referuar gjndjes s prbrsve t ndryshm mjedisore prfshir: Ajri prputhja me standartet e cilsis s ajrit Uji o o o o o Arritja e standarteve pr ujin e pijshm Arritja e standarteve t ujit pr larje Prputhja me objektivat e cilsis s ujrave siprfaqsor, prfshir ktu edhe elementt e cilsis biologjike Prputhja e standarteve t ujrave nntoksor dhe tendencave t prqndrimit t ndotsve Prputhja e ujrave detare me objektivat ekologjik
Burimet ujore prqindja e burimeve ujore q shfrytzohen aktualisht. Mbrojtja e Biodiversitetit numri i llojeve t rrezikuara, prqindja e llojeve t mbrojtura, prqindja e territorit shtetror q mbrohet, prqindja e zonave t mbrojtura. Pyjet dhe kullotat ruajtja e habitateve pyjore dhe kullosore, natyrore apo t transformuara nga njeriu Burimet peshkore ruajtja e pasuris llojore dhe sasis s resurseve peshkore Toka reduktimi i niivelit t erozionit dhe ndotjes s toks Zhurmat prputhja me kufijt e pranuar t zhurms Peisazhi dhe trashgimia kulturore Ruajtja e vlerave pejsazhore dhe e trashgimis kulturore t lidhur me natyrn dhe biodiversitetin
1.1.1. Cilsia e Ajrit Rezultatet e cilsis s ajrit t monitoruar gjat vitit 2006, tregojn se normat e cilsis s ajrit pr dy parametra, (LNP dhe PM10), nuk jan arritur n shumicn e zonave urbane, (Tab. 1) ndrkoh q situata 5
vazhdon t jet e qet nga pikpamja e parametrave t tjer t monitoruar (SO2, NO2, Ozoni dhe Pb), t cilat vazhdojn t mbeten brnda niveleve t lejuara nga normat. Nj nga burimet kryesore t ndotjes s ajrit n zonat urbane, sht transporti rrugor i automjeteve. Planifikimi i deritanishem urban ka rritur problemet e trafikut, ndrkoh q reduktimi i hapsirave t gjelbra n qytete, ka paksuar thithjen e dioksidit t karbonit. Automjetet aktuale n Shqipri jan relativisht t vjetra, ndrsa numri i tyre n rritje. Shkarkimet nga automjetet (PM10) dhe pluhuri (LNP) q krijohet nga rrugt urbane t pashtruara dhe ndrtimet e ndryshme, kontribuojn shum n ndotjen e ajrit duke shkaktuar probleme t frymmarrjes, sidomos tek moshat shum t reja dhe t moshuarit. Industria gjithashtu kontribuon n shkall t lart n ndotjen lokale. Prqndrimet e lndve ndotse jan m serioze n Tiran dhe Elbasan, ku ndotsit kryesor n disa pika t qyteteve jan t niveleve dy deri n pes her m t mdha se nivelet e lejuara.
Tabela 1 Mesataret vjetore t cilsis s ajrit n qytetet kryesore t vndit

2006 g/m3 LNP PM10 249 116 22 30 102 0.3 292 137 26 36 102 0.32 Tirana 171 84 18 23 106 0.24 754 369 31 55 102 0.49 224 108 22 27 104 0.26 Durrsi 201 93 19 24 106 0.28 179 79 19 21 100 Elbasani 235 117 28 28 102 159 73 18 18 101 0.22 Fieri 219 106 24 25 105 0.29 Kora 172 82 17 20 94 0.18 Shkodra 213 100 18 21 103 0.28 Vlora 187 86 16 23 107 0.24 Normat Shqiptare 140 70 60 60 120 1
SO2 NO2
Ozoni Pb
0.27 0.32
1.1.2. Rezervat Ujore dhe Cilsia e Tyre Burimet e prgjithshme, t riprtritshme, t ujit n Shqipri llogariten t jen rreth 13.300 m3 pr njeri n vit. Kto burime prdoren pr qllime urbane, industriale dhe bujqsore si edhe pr sigurimin e prodhimit t energjis elektrike nga hidrocentralet. Ujrat siprfaqsore dhe ato nntoksore jan t lidhur dhe varen nga njri tjetri, por konsiderohen burime t ndara. Uji i pijshm akoma nuk sigurohet pr gjith vndbanimet dhe gjat gjith kohs. Cilsia e ujrave n jo pak raste nuk prputhet me standardet Europiane. T dhnat mbi ujrat nntoksore jan t pamjaftueshme pr t paraqitur nj vlersim trsor pr gjendjen aktuale. Sidoqoft, mbishfrytzimi i burimeve n zonat bregdetare dhe ndotja e shtresave t cekta ujore, njihen se dy dukuri q hasen n nj sr zonash. Monitorimi i cilsis s ujrave siprfaqsor, sht i pamjaftueshm pr t paraqitur nj vlersim t plot t situats s vndit. Sidoqoft, t dhnat q kemi n dispozicion flasin pr nj ndotje serioze t ujrave siprfaqsore n mnyr t veant t atyre q ndodhen n afrsi t burimeve t mdha t ndotjes si: qyteteve, zonave industriale ekzistuese, komplekseve t dikurshme industriale dhe atyre t nxjerrjes dhe prpunimit t mineraleve. N kuadr t projektit t Manaxhimit t Burimeve Ujore (B.B, Nntor 2004-Dhjetor 2008) sht parashikuar mbshtetje pr rehabilitimin selektiv t sistemit t monitorimit t sasis s ujit t siperfaqes dhe hidrometrik, q trajtohet nga Instituti Hidrometrologjik dhe rrjetit monitorues hidrogjeologjik q monitorohet nga Shrbimi Gjeologjik Shqiptar. Projekti do t siguroj paisje hidrometrike pr I.H.M dhe piezometra pr Sh.Gj.SH. Niveli i prmbushjes s standarteve t ujit pr larje, sht mesatar deri i ult. N prgjithsi vlerat minimale dhe maksimale t indikatorve t ndotjes fekale, rezultojn brenda normave t rekomanduara. Vlerat verore n disa pika t veanta monitorimi, nuk prputhen duke mos arritur kshtu standardet e prcaktuara nga legjislacioni i Bashkimit Evropian. Ndotja bakteriologjike sht m e theksuar n vndet ku shkarkohen ujrat e prdorura urbane.
1.1.3. Larmia Biologjike Sot 10.4 % e territorit t vendit apo 303,000 ha, gzon statusin e Zons s Mbrojtur. Megjithat, ky rrjet kombtar i prbr nga 802 zona prej t cilave 750 jan Monumente Natyrore, sht tepr i vogl pr t pasur nj ndikim efektiv afatgjat n mbrojtjen e biodiversitetit. Pr krahasim vlen t theksohet se 18% e territorit t Shteteve Antare t BE-s, sht prcaktuar n rrjetin e Natura 2000. Madje shum specialist e konsiderojn kt sasi t pamjaftueshme. Pr m tepr, mbulimi aktual i zonave t mbrojtura, sht i 6
shprndar n mnyr t pabarabart dhe nuk prfaqson tipet e ndryshm t habitatit q ekzistojn n vnd.
Niveli i mbrojtjes i arritur n shum zona t mbrojtura nuk sht as i prshtatshm dhe as i mjaftueshm. N shum prej tyre jan mjaft t prhapura format e paligjshme t shfrytezimit, si prerjet dhe dmtimet e fondit pyjor dhe kullosor, gjuetia dhe dmtimi i bots shtazore apo dhe ndertimet.
Nj analiz e statusit t ruajtjes s llojeve bimore dhe shtazore, ka treguar se n Shqipri numrohen sot gjithsej 936 lloje t krcnuara ose 18.7 % e t gjitha llojeve bimore dhe shtazore t vrejtura n territorin e vndit. Prej tyre 575 lloje i prkasin bots shtazore dhe 361 t tjer bots bimore. Ndr llojet e fauns, m t krcnuarit paraqiten grupet q qndrojn n majn e zinxhirit ushqimor ku spikasin gjitart dhe shpendt. Ndr llojet bimore duket se bimt enzore me 329 lloje t krcnuara, mbeten grupi me status m t pafavorshm t ruajtjes. 338 lloje kafshsh dhe 308 lloje bimsh, figurojn sot t mbrojtura nga legjislacioni vendas. Shumica e tyre jan t kercnuara si n rang global ashtu dhe lokal.
1.1.4. Pyjet dhe kullotat Pyjet dhe kullotat mbulojn sot rreth 1,5 milion hektar ose 52% t siperfaqes totale t Shqipris. Mbshtetur n t dhnat kadastrale t vitit 2005, pyjet zn mbi nj milion hektar ose 36% t siperfaqes totale t Shqiperis. Edhe pse statistikat e kohve t fundit tregojn se kjo siprfaqe sht relativisht e qndrueshme, prodhimtaria e saj sht zvogluar si pasoj e prerjeve mbi mundsin e shfrytezimit para vitit 1992 si dhe e prerjeve t paligjshme gjat dekads s fundit.
1.1.5. Burimet peshkore Shqipria ka nj potencial t rndsishm t burimeve natyrore t cilat krijojn nj numr t madh mundsish pr zhvillimin e aktivitetit t peshkimit. Ky potencial bazohet n pasurin e madhe t ujrave prfshir ujrat bregdetare, liqenet, lumenjte, lagunat, rezervuaret etj. Sot peshkimi prballet me dmtimin e rezervs peshkore n prgjithsi, n mnyr t veant pr peshqit me vlera ekonomike, gj q ka sjelle ndryshim t strukturave t rezervs peshkore dhe luhatje t prodhimit. Ka akoma aktivitetete t peshkimit t paliensuara dhe rregullat e peshkimit nuk zbatohen ende si duhet. Problemet prfshijn prdorimin e tepruar t rrjetave fundore q dmtojn habitatet detaret dhe t rrjetave t imta q dmtojn t gjitha breznite peshkore. Ujrat ruajn ende cilesi t mir pr peshkim megjith ndotjen e vrejtur n disa pika t ujrave bregdetare apo t brndshme. Bimsia nnujore, aq e rndsishme pr riprodhimin e peshkut, po dmtohet nga prdorimi i metodave t paprshtatshme t peshkimit si edhe nga ndryshimet n cilsin e ujrave ku shkaktar kryesor mbetet hedhja e inerteve n vijn bregdetare e sidomos n bregdetin e Jonit.
1.1.6. Tokat Erozioni i toks njihet gjrsisht si nj problem madhor q shkaktohet nga praktikat e paqndrueshme bujqsore, kullosore apo dhe shfrytezimi pa kriter i pyjeve. Shqipria sht nj ndr vndet mesdhetare me shkall t lart t erozionit i cili varion nga 21,4 ton/ha n 34,7 ton/ha n vit. Humbja e tokes n brigjet e lumenjve, si pasoj edhe e shkatrrimit t veprave mbrojtese, prbn nj shqetsim t madh pr komunitetet prreth tyre, pushtetin lokal dhe at qndror. Rreth 140 mije ha tok rrezikohen sot nga shkarjet. Ndr rrethet dhe rajonet q jan m t rrezikuar prmndim Korn (10.000 ha), Elbasanin (8.400 ha), Beratin (7.580 ha), Dibrn (5.300 ha) dhe Tirann (5.100 ha). Nivelet e ndotjes kimike jan t ulta n shumicn e tokave bujqsore. Sidoqoft siprfaqe t mdha tokash t kontaminuara nga industria mbeten ende t parehabilituara. Madje disa nga kto zona jan populluar kto 7
vitet e fundit me t ardhur nga zona t tjera t vndit t cilt kan ndrtuar vndbanime dhe jan kshtu t ekspozuar ndaj rreziqeve t shumta t lidhura me pranin e ndotsve t ndryshm n kto terrene.
1.1.7. Zhurmat Zhurmat jan nj problem i zakonshm urban. Burimet e tyre kryesore jan transporti, ndrtimet, industria dhe disa aktivitete tregtare si lokalet dhe klubet. Niveli maksimal i lejuar pr zhurmat n kryqezime me fluks t madh levizje, sht 60-65 dB ditn dhe 40-45 dB natn. N 6 nga 8 qytete t monitoruara pr zhurmat n vitin 2005 kaprcehet leht niveli maksimal i lejuar. Gjat nats, norma maksimale e lejuar prej 45 dB kapercehet vetm n Tiran me 32.2%, n Durrs me 10% dhe n Elbasan me 1%.
1.1.8. Peisazhi dhe Trashgimia Kulturore Ndikimi i zhvillimit mbi vndet e trashgimis kulturore, prfshihet zakonisht n kriteret e Vlersimit t Ndikimit n Mjedis. Monumentet e Trashgimis Kulturore mbrohen n baz t Ligjit Nr.9048, dt. 07.04 2003. Megjithat ky ligj ka mangsi sepse nuk i shikon monumentet brnda konteksit mjedisor. Ka shum raste t monumenteve t trashgimis kulturore q po dmtohen megjith ekzistencn e ligjit n fjal.
1.2. Ndikimi n Mjedis i Veprimtarive t Zhvillimit

Aktivitetet aktuale prfshijn: Zhvillimin Urban prfshir zhvillimin dhe prdorimin e prons private dhe tregtare, Industrin prfshir minierat, industrin prpunuese, Transportin rrugor, hekurudhor dhe ajror, Bujqsine, shfrytzimin e pyjeve, kullotave dhe burimeve peshkore, Energjin, prodhimin dhe shprndarjen e elektricitetit, Turizmin prfshir zhvillimin e aseteve turistike dhe prdorimin e burimeve turistike.
Por duhet theksuar se ndikimet madhore ndaj mjedisit vazhdojn t shkaktohen sidomos nga nj numr aktivitetesh t mparshme, sidomos ndrmarrjet e mparshme industriale dhe t nxjerrjes s mineraleve. 1.2.1. Zhvillimi Urban Sektori i ndrtimit sht zhvilluar shum kto dy dekadat e fundit. Ndonse ky aktivitet sht prqndruar kryesisht n zonat ekzistuese urbane dhe n zonat bregdetare, nj numr i madh banesash sht ndrtuar n zonn fushore bregdetare n trajt t ndrtimeve t shprndara n ngastra t vogla toke. Ky bum n ndrtim sht planifikuar dhe rregulluar n mnyr t dobt. Nj numr i madh ndrtimesh jan kryer n mnyr informale dhe pa lejet e duhura. N pranin e praktikave t tilla t zhvillimit, shpenzimet pr sigurimin e infrastrukturs komunale pr mbrojtjen e mjedisit, veanrisht pr grumbullimin e trajtimin e ujrave t mbetura dhe grumbullimin dhe hedhjen e mbeturinave t ngurta, jan pikspari tepr t vshtira dhe shum m t shtrenjta sesa mund t ishin n rast se zhvillimi do t kryhej n mnyr t prqndruar dhe t planifikuar. Sigurimi i shrbimeve t tilla pengohet gjithashtu nga mungesa e mjeteve financiare brnda vet sektorit publik.
Zhvillimi aktual urban shkakton prkeqsime t rndsishme mjedisore t :
Cilsis s ajrit lirim i pluhurit nga ndrtimet, emetime nga gjeneratort, emetime nga pajisjet pr ngrohjen e shtpive, reduktim t hapsirave t gjelbra dhe emetime t rritura nga trafiku i prkqsuar, Sasis s burimeve ujore nxjerrja e ujit nuk bhet si duhet, shkalla e humbjeve n shum nga sistemet e shprndarjes vlersohet deri ne 75%, Cilsise s ujit ekziston nj infrastruktur e pamjaftueshme e grumbullimit t ujrave t prdorura, rrjedhje nga kanalet e ujrave t zeza dhe shum pika shkarkimi komunikojne me sistemet e kullimit t ujrave siprfaqsore, gjithashtu ekziston edhe nj munges e prgjithshme e trajtimit t ujrave t mbetura, ndonse me ndihm t jashtme jan ndrtuar disa impiante pr kt qllim mungesa e 8
grumbullimit dhe trajtimit t prshtatshm t ujrave t mbetura nuk prputhet si me krkesat ligjore Kombtare dhe ato Europiane. Peizazhit zhvillimi i parregullt ka shpur n krijimin e vndbanimeve t shprndara gj q sjell nj reduktim t dallimit midis zonave urbane dhe rurale dhe zhvlersimin e vlerave t peisazhit.
Ndikimi mjedisor i zhvillimit urban n kushtet aktuale sht relativisht i lart n krahasim me standardin e jetess. 1.2.2. Industria Niveli i aktivitetit industrial sht shum m i ult se n dekadat e mparshme. Megjithat, ndikimi i aktiviteteve q kan mbetur dhe i t rejave q jan krijuar, sht i lart n krahasim me rendimentin e prodhimit. Kshtu pr shembull, informacioni i paraqitur n Konventn Kuadr t Kombeve t Bashkuara pr ndryshimet klimatike tregon se shkarkimet e dioksidit t karbonit CO2 pr banor jan shum m t ulta se n shumicn e vndeve t industrializuara, por shkarkimet e CO2 pr njsi t PBB jan shum m t larta sesa ato t vndeve t industrializuara. Ndrmarrjet e vogla dhe t mesme (SME) jan normalisht t varura nga infrastruktura komunale prsa i takon shrbimeve t ujrave t prdorura dhe mbeturinave t ngurta. Sidoqoft, n munges t nj infrastrukture t till, si u diskutua m sipr, SME kan dy opsione baz: Ose t investojn shum n pajisjet e tyre t kontrollit t ndotjes duke br n kt mnyr q t jen m pak konkurruese, ose ato mund t vazhdojn t ndotin duke tejkaluar normat e ndotjes. Pr industrit e mdha sht siguruar nj far prparimi prfshir edhe sigurimin e prmirsuar t trajtimit t ujrave t mbetura n rafinerin e Ballshit si dhe instalimin e filtrave t pluhurit n fabrikn e imentos s Elbasanit. Megjithat rafineria e Ballshit, dhe n prgjithsi industria e nafts, mbeten n prgjithsi joefikase dhe t vjetruara duke sjell nivele t larta t dmtimit t mjedisit (shkarkimet n ajr, firo, rrjedhje dhe shkarkime n uj) pr njsi t prodhimit. Industria e ndrtimit, prfshir edhe furnizuesit e lndve t para sht rritur me shpejtsi t madhe gjat viteve t fundit. Performanca mjedisore e ksaj industrie sht shum e keqe pasi ka shum vnde ndrtimi q shkaktojn nivele t larta shqetsimesh n formn e zhurms, pluhurit, shqetsimeve t prgjithshme si sht pr shembull dmtimi n vnde t ndryshme i rrugve. 1.2.3. Transporti Transporti dominohet nga ai rrugor. Niveli i transportit hekurudhor sht i ult dhe nuk parashikohet t rritet1. Volumi i trafikut ajror sht gjithashtu relativisht i ult n krahasim me shumicn e vendeve Evropiane por ai parashikohet t rritet. Ndikimet kryesore mjedisore q shkaktohen nga transporti shoqrohen me zhvillimin dhe shfrytzimin e rrugve. Ndonse rrjeti rrugor aktual sht relativisht i vogl dhe i rrall n krahasim me vndet e tjera Evropiane, n vitet e ardhshme sht planifikuar t investohet n shum rrug t reja dhe n zgjerimin e prmiresimin e atyre ekzistuese. Kjo politike do t ket ndikime t tjera mbi peisazhin dhe biodiversitetin. Pronsia e mjeteve t transportit (57 mjete pr 1000 banore) n Shqipri sht e ult n krahasim me shumicn e vndeve Europiane (Vndet e Agjensis Evropiane t Mjedisit, EEA: mbi 350 pr 1000 n vitin 2000). Po ashtu, numri i kilometrave pr person sht gjithashtu i ult. Megjithat, transporti po shkakton ndikime serioze n zonat urbane. N mnyr t veant cilsia e ajrit n qndrat kryesore urbane, sht mjaft e prkeqsuar dhe kjo shkaktohet kryesisht nga nivelet e larta t shkarkimeve pr kilometr q krijohen nga: Cilsia e dobt e karburantit t prdorur standardet e tanishme t karburantit pr automjetet jan m pak t rrepta se sa standardet e BE, megjith Vendimin e Keshilit te Ministrave Nr. 147 Dt. 21.03.2007 i cili vendos 1 Janarin 2011, si dat limit t futjes s standarteve t plota evropiane pr karburantet, Mosha mesatare relativisht e madhe e mjeteve t transportit (mbi 10 vjet) n krahasim me mesataren e vendeve t BE q sht 7.1, Prdorimi i automjeteve t mdha dhe m pak efikase, Mirmbajtja jo e mire e automjeteve ndonse jan futur sistemet e testimit t automjeteve duhet theksuar se kontrolli i shkarkimeve t automjeteve, nuk sht aq i rrept sa ato t krkesave Europiane dhe nuk zbatohet si duhet,
Plani Kombtar i Transportit Shqiptar, 2004 9
Menaxhim joefikas i trafikut q shpie n dyndje dhe n koh qndrimi t gjat. Kushte t kqija t rrugve q shpie n amortizimin e shpejt t automjeteve.
1.2.4. Bujqsia Intesifikimi i bujqsis konsiderohet ende i ult krahasuar me dekadat e mparshme. Konsumimi i plehut dhe pesticideve sht relativisht i vogl dhe prdorimi i ujit pr vaditje sht m i ult se n koht e mparshme. Megjithat, jan br investime t konsiderueshme n rrjetet e rindrtimit t sistemeve t vaditjes dhe kullimit. Qysh nga viti 1994 kan filluar programet pr rehabilitimin e infrastrukturs s ujitjes, kullimit dhe mbrojtjes nga prmbytja, t financuara nga Banka Botrore, krahas investimeve t vazhdueshme t buxhetit t shtetit. Ekziston gjithashtu potenciali pr riintensifikimin e sektorit bujqsor q i nnshtrohet zhvillimit t nj tregu t lir pr tokn. Aktiviteti bujqsor aktual, q vazhdon t krijoj probleme, ka t bj me praktika t paprshtatshme t plugimit t shpateve, t cilat rrjedhimisht shkaktojn erozion t mtejshm, kontroll t dobt t sistemit t vaditjes, e pr pasoj shprdorim t ujit. Copzimi i tokave si rezultat i presioneve t urbanizimit dhe ndryshimeve n pronsin e tokave, ka penguar modernizimin e sektorit. Pr m tepr, shfrytzimi i varieteteve vndase, po vjen duke u paksuar.
1.2.5. Energjia Sasia m e madhe e energjis prodhohet nga hidrocentralet elektrike. Ky sht nj burim i pastr i energjis dhe ka nivele t ulta t dmtimit t mjedisit. Megjithat kapaciteti i prodhimit sht i pamjaftueshm pr t prmbushur t gjith nevojat e vndit gjat gjith vitit. Kjo ka shpur n periudha relativisht t gjata t mungess s energjis gjat viteve t fundit. Konsumatort vndas i jan drejtuar shfrytzimit t sistemeve ndihmse n formn e gjeneratorve me naft pr furnizimin e banesave t tyre ose aktiviteteve tregtare. Kta gjenerator e shtojn nivelin e shkarkimeve n ajr n zonat urbane. Kshtu pra ekziston nj nevoj e identifikuar qart pr kapacitete t reja pr prodhimin e energjis. Sistemi i shprndarjes s elektricitetit ka nevoj pr modernizim dhe n sistem ka shum lidhje dhe ndrhyrje t parregullta. Prdorimi i elektricitetit pr frym t popullsis prsa i prket mesatares sht relativisht i ult (1427 kWh konsum elektriciteti n 2003 n krahasim me mbi 5.000 n Itali). Megjithat, krkesa po shtohet me shpejtsi (1165 kWh m 2000)2. Nivelet e efikasitetit t energjis jan relativisht t ulta. N veanti, ndrtesat jan t izoluara keq dhe shum pajisje, si jan ajri i kondicionuar dhe frigorifert, kan efikasitet teknik t ult.
1.2.6.
Pylltaria
Para vitit 1990, pjesa m e madhe e pyjeve t prer prdoreshin pr industrin e prpunimit t drurit. Sot struktura e prdorimit ka ndryshuar me pjesn m t madhe t lnds drusore t prdorur si lnd djegse pr konsum shtepiak. Efekti kryesor n mjedis i aktiviteteve t pa ose t keq-administruara pyjore, sht erozioni i toks q sterilizon zona t mdha malore dhe dmton cilsin e ujit duke shtuar ngarkesn e tij me sedimente. Humbja e siprfaqes s mbuluar me dru, ndikon gjithashtu shum negativisht n dmtimin e biodiversitit, duke zhdukur shum habitate pr nj mori llojesh t bots bimore dhe shtazore.
1.2.7.
Peshkimi
Sektori i peshkimit z ende nj pesh t vogl n ekonomin shqiptare. Konsumi i produkteve t peshkut sht relativisht i ulet, rreth 3.3 kg/frym n vit, krahasuar me mesataren e vndeve t Mesdheut q llogaritet ne 15.1 kg/fryme. Flota e peshkimit dominohet nga anijet fundore me 68% t totalit. Anijet e peshkimit pelagjik zn 6% t flots ndrsa pjesa tjetr zhvillon peshkim selektiv me grepa dhe mrezha. Gatishmria teknike e flots s
T dhna nga Agjencia Ndrkombtare e Energjis Atomike 10
peshkimit vlersohet rreth 50%. N peshkimin detar n vitin 2005 jan t rregjistruar 821 peshkatar, kundrejt 754 t vitit 2004. Peshkimi n lagunat bregdetare (me siprfaqe prej 10.000 ha) sht nj aktivitet mjaft i zhvilluar, me nj rendiment peshkor q varion nga 42-97 kg/ha. Prodhimi mesatar vjetor para viteve 90 ishte 6500 kv ndrsa sot sht 4200 kv. Sistemet lagunore vuajn sot prishjen e ekulibrave hidrologjike t komunikimit me detin dhe furnizimit me uj t mbl. Peshkimi n ujrat e brndshm (rreth 600 rezervuare t bujqsis) zhvillohet nprmjet ripopullimit t tyre me rasate t krapit, ballgjrit, amurit etj, dhe rritjes n kushte ekstensive. Vetm n tre liqenet kryesore t vndit (Liqeni i Shkodrs, Pogradecit dhe Presps) punsohen sot afro 750 peshkatar. Aktualisht sot nga aktiviteti i marikulturs prodhohet rreth 14.000 kv midhje, 3000 kv koce dhe levrek dhe 50 kv karkalec. Gjithashtu troftikultura ka marre nje zhvillim t ndjeshm. N vitet e fundit jan ndrtuar 85 ekonomi me nj kapacitet prodhues prej rreth 8500 kv. Ekonomit e ndrtuara kan madhsi t ndryshme nga ekonomi familjare prej 5 kv, deri n ato industriale deri n 500 kv. Por rritja e prodhimit t akuakulturs, shoqrohet me rritje t ndotjes s ujit nga lndt ushqyese t shtuara. Peshkimi artizanal (tradicional) shtrihet gjat gjith bregdetit shqiptar, n t gjith vijn bregdetare. Kjo kategori peshkimi, shfrytzon zonn e cektins deri n 2-3 milje larg nga bregu i Adriatikut dhe 1 milje nga bregu i Jonit, gjithmon n vartsi t strukturs s bregut. Ky lloj peshkimi karakterizohet nga nj shtrirje kapilare gjat bregdetit, si pr aktivitetin e znies s peshkut, ashtu dhe pr ankorimin e varkave. Fuqia motorike mesatare e varkave apo sanalleve nuk i kalon 15 HP. N kt sektor punsohen sot 500-600 peshkatar artizanale. Peshkimi n Shqipri n vitin 2006, kundrejt vitit 2005, ka pasur nj rritje prej 14.9%. N kt rritje peshkimi detar ka nj pesh prej 10% akuakultura, nj dyfishim t prodhimit, prodhimi i midhjeve 8.8% etj. Megjithse kemi nj rritje t prodhimit t peshkut, prodhimi sht i barabart me rreth 74% t prodhimit t paraviteteve 90. Peshkimi fundor ka arritur n t njjat nivele t vitit 90, por rnie t konsiderueshme kan psuar pelagjikt e vegjl. Aktualisht n Shqipri vlera e prodhimit t peshkimit nga zniet dhe akuakultura, llogaritet n rreth 40 milion USD. N totalin e vlers rreth 22 milion USD e prbn peshkimi n det, bregdet dhe ujra t brndshme, rreth 8 milion USD akuakultura dhe pjesa tjetr midhjet. N kalimin q ky prodhim bn n t gjith zinxhirin e marketingut, n shitje me pakic, vlera e tij rritet nga 10-30% n vartsi t llojit t peshkut. Industria prpuese e produkteve peshkore, karakterizohet nga rritja e investimeve dhe t punsimit. Produktet e prpunuara jan pr eksport dhe tregun vndas. Bilanci tregtar i import eksportit t produkteve peshkore, sht pozitiv n vler. Industria prpunuese kap sot nj vler eksporti prej 16 milion USD. Sektori peshkimit dmtohet nga peshkimi illegal dhe i paraportuar. Ky lloj peshkimi sht real, riciklohet vazhdimisht dhe rrit ndjeshm problemet n sektorin e peshkimit. Ka shum dimensione dhe motive por m e dukshmja sht ajo ekonomike.
1.2.8. Gjuetia Gjuetia e shpendve dhe gjitarve mbetet nj shqetsim i madh dhe i keqkontrolluar i cili dmton prpjeket e ndryshme pr menaxhimin e biodiversitetit. Gjat 10-15 viteve t fundit, jan pajisur me arm gjahu 75 mije persona ndrkohe q vetm 17 mij prej tyre jan anetar t shoqatave t gjuetarve dhe peshkatarve sportiv. Prania e nje numri t madh dhe t paregjistruar t armve t gjahut, sht sigurisht nj faktor q ndikon negativisht n ruajtjen e larmis biologjike. Si pasoj vrehet nj rnie e numrit t prgjithshm t llojeve dhe abondancs s tyre, rnie m e theksuar sidomos pr speciet autoktone objekt gjuetie si thllza e malit dhe lepuri i egr. Edhe gjuetia e shpendve t ujit shtegtar prtej kuotave ditore, ka padyshim nj impakt negativ t dukshm n popullatat e tyre dhe prishje t ekuilibrave mjedisor n ekosistemet bregdetare dhe liqenore. Gjuetia e paligjshme ndikon gjithashtu n shqetsimin e llojeve q nuk jan objekt gjuetie dhe zhvendosjen e tyre n zona t tjera n krkim t qetsis duke sjell keshtu dhe ndryshim t zonave t prhapjes s tyre.
1.2.9. Turizmi Nj numr aktivitetesh t shoqruara me industrin e turizmit, po ndihmojn n ndikime t ngjashme si dhe ato t zhvillimit urban, n mnyr t veant n zonat bregdetare dhe buzliqenore. Kjo industri 11
karakterizohet nga nj numr i madh zhvillimesh t planifikuara keq, t cilave u mungon infrastruktura komunale e prshtatshme, veanrisht grumbullimi dhe trajtimi i ujrave t mbetura dhe mbetjeve urbane.
1.2.10. Aktivitete t mparshme industriale Toka e ndotur n qndrat industriale t braktisura, ndrmarrjet minerare dhe vndet ku hidheshin dikur mbeturinat industriale, mbetet ende nj problem madhor pr mjedisin. N vitin 2000, PKBM 3-ja (Program i Kombeve t Bashkuara pr Mjedisin), analizoi kushtet e nj sr zonave industriale nga m t ndoturat n Shqipri. Prfundimet e ktij projekti, identifikojn qart ndotjen serioze aktuale dhe rreziqet q i kanosen shndetit publik n t paktn 9 zona t vendit, ndotje e cila paraqet rrezikshmri t lart sidomos nprmjet ndotjes s ujit. Megjith ndrhyrjet n disa prej zonave, shumica e tyre vazhdojn t prbjn nj krcnim pr shndetin publik. Vndet e hedhjes s mbeturinave t rrezikshme nuk jan siguruar me masat e mbrojtjes mjedisore dhe menaxhohen relativisht keq.
1.2.11. Mbeturinat Niveli i tanishm i prodhimit t mbeturinave t ngurta pr frym t popullsis nuk dihet saktsisht meqnse shumica e shrbimeve t grumbullimit dhe hedhjes s tyre nuk kan pajisje t peshimit. Megjithat prodhimi i mbeturinave t ngurta urbane dhe inerte arrin nj mesatare prej 550 kg pr frym t popullsis n vit n 4 zonat urbane dhe 170 kg pr frym t popullsis n vit n zonat rurale . Prodhimi total i mbetjeve urbane pr 2006 ka qn afro 722.000 ton, ku vndet e para midis qarqeve sipas rradhs i zn Tirana (225.190 t), Durrsi (78.872t), Fieri (73.712 t), Elbasani (66.518 t), Vlora (59.808 t), Kora (53.749 t), Shkodra (48.668 t) etj. Menaxhimi i mbeturinave n Shqipri sht prgjegjsi e organeve t pushtetit vendor. Menaxhimi dhe trajtimi mbeten n nj nivel t ult. Sistemet pr grumbullimin e mbeturinave t ngurta urbane jan siguruar tashm n shumicn e qyteteve, ndrkoh q mbetet problematik n zonat rurale dhe n qytetet e vogla. Shumica e mbeturinave n kto zona hidhet n vnde t pacaktuara e sidomos n rrjedha ujore ku mbeturinat merren nga uji dhe transportohen n vnde t tjera. Nuk ka asnj sistem pr menaxhimin e sigurt t mbeturinave t rrezikshme (qofshin ato shtpiake ose tregtare). Riciklimi i mbeturinave sht i pakt. Metoda kryesore pr trajtimin e mbetjeve sht ajo vndmbulimeve (landfill) ndonse duhet theksuar se kto vendmbulime nuk jan t ndrtuara n mnyrn e duhur nga ana inxhinierike dhe shkaktojn ndotje t vazhdueshme t mjedisit.
1.3. Burimet financiare pr mbrojtjen e mjedisit

1.3.1. Sektori Publik Shpenzimi i prgjithshm N vitin 2007, Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave, aktualisht kishte nj buxhet vjetor (prfshir edhe burimet e jashtme) prej 1.851 milion leksh (Tabela 3). Kjo shum prfaqson 0.006% t shpenzimeve publike totale t cilat qndrojn n vlern e 300.643.000 lekve. Duhet t prmendet se mbi 75% e totalit (t ardhura dhe investime) t shpenzimeve pr programin e mjedisit nxirren nga mbshtetjet e jashtme (Tabela 4).
Tabela 4. Element t Buxhetit t MMPAU pr vitin 2006

Zrat ose Programet Shpenzimet operacionale (n 000/Leke) Shpenzimet Kapitale Totali
Raporti Teknik pr Ballkanin nga PKBM, Rezultatet Analitike t PKBM t Kampioneve t marr nga Pikat e Nxehta Industriale n Shqipri, Nntor 2000, Dokumenti Baz
4
Prodhimi i mbeturinave n vndet e BE arrin prafrsisht 500 kg pr frym t popullsis n vit. 12
Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit Administrim Mbrojtja e Mjedisit Mbshtetje pr peshkim Administrimi Ujrave Administrimi Pyjeve 153.200 35.400 95.170 13.286 632.944 329.600 8.000 55.400 28.000 161.200 90.800 123.170 13.286 962.544
Subtotali
930.000
421.000
1.351.000
Financim i huaj Total MMPAU
500.000
500.000 1.851.000
Nga Burimet e Jashtme5
XXXX
Pr tu saktsuar!!!
1.3.2. Administrimi Mjedisor Numri total i stafit t angazhuar n programin e mbrojtjes s mjedisit sht prafrsisht 200 punonjs, nj raport me prafrsisht 1 antar t stafit pr 14.000 banor. Ky raport sht i ult. Shtetet Antare t Reja t Bashkimi Europian kan nj raport 1 me 4.000. Ndrsa krahasime t tilla nuk jan shum t sakta, meqnse prkufizimi i mbrojtjes s mjedisit sht i ndryshm pr vnde t ndryshme, numri i stafit sht qartsisht m i ult sesa ai q mund t pritej n mnyr t arsyeshme nga nj Shtet q aspiron hyrjen n BE. Ndryshimet n numrin e stafit rrjedhin dhe nga vendosja e disa detyrave mjedisore n funksionet e ministrive t tjera, n mnyr t veant n Ministrin e Punve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit, e cila sht prgjegjse pr investimet n furnizimin me uj dhe trajtimin mbetjeve urbane t ngurta dhe t lngta. Niveli i zbatimit t ligjit sht i ult. Detyrat e inspektimit mjedisor u ngarkohen Agjencive Rajonale t Mjedisit, t cilat kan nj staf t prgjithshm prej 40 vetsh. Prve numrit t ult t stafit, ky personel nuk sht i pajisur me pajisje t mjaftueshme pr t kryer detyrat e veta e n mnyr efikase. Shumica e tyre nuk kan mjete t prshtatshme transporti, telekomunikacioni ose administrimi. Shpenzimet pr monitorimin mjedisor jan ende t ulta dhe prbjn vetm nj prqindje t vogl t asaj q do t krkohej nga legjislacioni i Bashkimit Europian dhe nga legjislacioni kombtar.
1.3.3. Investimet Kapitale Investimet kapitale pr zbatimin e programit t mjedisit, pyjeve, peshkimit dhe ujrave, zn afro 50% t buxhetit t prgjithshm t Ministris s Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave. Por investimet kapitale n mjedis kryhen dhe nga ministri t tjera e sidomos nga Ministria e Punve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit (MPPTT). Kjo ministri menaxhon nj program investimesh kapitale i cili kontribuon n infrastrukturn mjedisore komunale prfshir furnizimin me uj t pijshm, grumbullimin dhe trajtimin e ujrave t mbetura dhe menaxhimin e mbeturinave t ngurta. Programi kapital i MPPTT pr 2006 ishte 10,154 milione lek ndrkoh q shpenzimi total pr kanalizimet (grumbullimi i ujrave t mbetura, trajtimi i ujrave t mbetura) dhe mbetjet e ngurta urbane (grumbullimi i mbeturinave t ngurta dhe groposja e mbeturinave t ngurta) sht 381 milion Lek (rreth 120 Lek pr frym t popullsis n vit) ose 3.8% e buxhetit total t investimeve t ksaj ministrie (Tabela 5).
Tabela 5. Elementt e Buxhetit t Investimit t MPPTT (000 Lek)
Bhet fjal pr financime t infrastrukturs mjedisore q administrohen nga buxheti i Ministrive t tjera si psh. Ministria e Punve, Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit pr trajtimin e mbetjeve urbane t ngurta dhe t lngta. 13
Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Planifikim dhe Menaxhim (Stafi i Ministris) Transporti Rrugor Menaxhimi i Transportit Rrugor (Instituti i Krkimeve t Transportit) Transporti Detar Transporti Hekurudhor Transporti Ajror Sektori i Furnizimit me Uj Sektori i Kanalizimeve Sektori i Strehimit Planifikimi i Sektorit Urban Infrastruktura Turistike Totali 5 5,545,110 15,960 300,430 340,000 72,500 2,318,247 381,185 550,950 30,000 600,000 10,154,387 0.0% 54.6% 0.2% 3.0% 3.3% 0.7% 22.8% 3.8% 5.4% 0.3% 5.9% 100.0%
Kostoja totale e investimeve t sektorit publik n sektort e grumbullimit dhe trajtimit t ujrave t mbetura dhe n menaxhimin e mbeturinave t ngurta pr t arritur standardet e Komunitetit Europian, sht e vshtir t prllogaritet me saktsi, meqnse ajo krkon kryerjen e nj analize t mangsive t grumbullimit e trajtimit pr do qndr urbane dhe ballafaqim t saj me standartet e krkuara nga Legjislacioni i Komunitetit Evropian. Nj krkes e till sht kompletuar pjesrisht pr disa zona. Megjithat, nse kto kosto jan t ngjashme me ato t vndeve t reja q hyn n BE, ather duhen pritur investime prej m shum se 1 miliard Euro. Q t arrihet ky nivel investimesh pr nj periudh 20 vjeare, do t duheshin investime shtetrore apo private prej 50 milion Eurosh n vit n infrastrukturn e ujrave t mbetura. Mbshtetja e donatorve sht siguruar pr nj numr vitesh n veanti pr sektorin e ujsjellskanalizimeve dhe trajtimit t ujrave t zeza. Gjat viteve 1992-2005 jan kryer investime t shumta q arrijn nj vler prej 270 milion Euro t siguruar si grante dhe hua kryesisht n infrastrukturn e furnizimit me uj. Tashm nj numr investimesh jan prfunduar n fushn e grumbullimit dhe trajtimit t ujrave t mbetura dhe t tjera me nj shum prej afro 60 milione eurosh jan planifikuar n pothuajse gjith zonn bregdetare dhe liqenore t Shqipris si n Shkodr, Shngjin, Lezh, Durrs, Kavaj, Vlor, Sarand dhe Pogradec. Pas ktij viti filloi t rritet pesha e investimeve edhe n sistemin e kanalizimeve t ujrave t prdorura dhe prpunimin e tyre, investime t cilat edhe n t ardhmen do t jen n rritje n favor t sistemit t kanalizimeve dhe t prpunimit t ujrave t ndotura. Nj sasi shum m e vogl investimesh sht siguruar pr menaxhimin e mbeturinave t ngurta. Po ashtu shpenzime t rndsishme jan kryer nga qeveria dhe donatort pr rehabilitimin t vatrave t nxehta mjedisore t shkaktuara nga veprimtarit industriale t braktisura. Tashm jan hequr mbetjet nga qndra industriale e Porto-Romanos dhe po kryhet inkapsulimi i tyre n zonn e Bisht-Palls. Po kshtu po punohet pr rehabilitimin e mbetjeve t arsenikut n Fier si dhe nj rehabilitim i pjesshm sht kryer n Uzinen e PVC-s n Vlor. Rehabilitimi sht planifikuar tashm pr zona si Rubiku, Fieri, Elbasani etj.
1.3.4. Sektori Privat Statistikat lidhur me nivelin e investimeve nga sektori privat n mbrojtjen e mjedisit, tani pr tani nuk jan t disponueshme. Tarifat e paguara nga konsumatort pr shrbime mjedisore komunale si grumbullimi dhe trajtimi i mbetejeve t ngurta urbane, furnizimi me uj dhe grumbullimi i ujrave t mbetura, jan t ulta dhe pr pasoj edhe t ardhurat e prgjithshme jan t pakta. Ndrsa sistemi i vendosjes s tarifave lejon rigjenerimin e kostove operacionale, t ardhurat e siguruara jan t pamjaftueshme pr kryerjen e investimeve kapitale t rndsishme nga operatort e shrbimeve bashkiake dhe komunale. Po ashtu duhet theksuar se ka shum lidhje informale n rrjetin e furnizimit me uj duke mbajtur t ardhurat n nivele t ulta. Si rezultat i ktyre faktorve shum operacione t sektorit ujor nuk jan t qndrueshm nga ana financiare n formn e tyre t tanishme. Nj mundsi potenciale pr shtimin e nivelit t investimeve n fushn e furnizimit me uj, do t ishte decentralizimi dhe privatizimi i ktij sektori. Proesi i decentralizimit pritet t prfundoj n vitin 2007. Kjo tashm ka filluar nprmjet komercializimit t operacioneve. Megjithat, niveli i ult i t ardhurave i krijuar nga aktivitetet e shrbimeve komunale e bn privatizimin thuajse t pazbatueshm.
14
1.4. Efikasiteti i prdorimit t burimeve

Burimet publike q i kushtohen mbrojtjes s mjedisit jan prgjithsisht efikase. Personeli q punon n kt sektor, prbhet zakonisht nga ekspert t prkushtuar n disiplinat e tyre. Megjithat, kan lindur probleme nga prania e mbivendosjes s prgjegjsive midis strukturave t ndryshme qndrore apo strukturave qndore me ato vndore, t cilat vijn si pasoj e prcaktimit t paqart t kompetencave. Legjislacioni i kohve t fundit sht prpjekur t sqaroj shum nga kto shtje, por prsri duhet nj pun e mtejshme. Marrdheniet institucionale n fushn e mjedisit dhe sektorve t tjer, gjat viteve t fundit jan br mjaft komplekse duke sjell munges efektiviteti. Megjithat ndryshimet e kohve t fundit n strukturat institucionale (bashkimi i sektorit t pyjeve dhe peshkimit me mjedisin) kan ndihmuar n rritjen e efikasitetit dhe n sqarimin e metjshm t prgjegjsive. Shfrytzimi i koordinuar i ndihms s donatorve ka qn gjithashtu nj shtje shqetsimi gjat viteve t fundit. Zhvillimi i Tryezave t Rrumbullakta nj her n katr muaj midis Donatorve dhe Qeveris si dhe puna e Departamentit t Donatorve dhe Koordinimit t Strategjis, kan ndihmuar shum pr trajtimin e ksaj shtjeje. Megjithat, ka nevoj pr nj trajtim m shum prfitues pr prdorimin e mbshtetjes s donatorve. Nivelet e ndrgjegjsimit publik jan t ulta dhe komunikimi pr shtjet mjedisore sht relativisht i dobt. Kjo sht nj fush, e cila mund t rritet me nj kosto relativisht t ult.
1.5. Prputhja e Legjislacionit Vndas me at t Bashkimit Evropian

Shkalla e prputhjes s legjislacionit vndor me at t Komunitetit Europian, vleresohet deri me sot si e pjesshme. Qeveria Shqiptare ka futur tashme si akt normativ krksesn q do ndryshim n legjislacionin vndas t jet n prputhje me at t BE. Dokumenti politik kryesor pr arritjen e prputhjes legjislative sht Plani Kombtar pr Prafrimin e Legjislacionit i cili sht prditsuar n Maj 2007. Sikurse edhe me sektort e tjer, seksioni q merret me mjedisin tregon nj numr shum t madh ndryshimesh legjislative t domosdoshme pr t arritur prputhjen. Shqyrtimi legjislativ m i fundit nga projekti ELPA doli n prfundimin se legjislacioni mjedisor shqiptar : sht i gjer pr nga fusha e synimet, ndonse nuk i mbulon t gjitha fushat e acquis-it, Shfrytzon shum nga mjetet rregullatore n dispozicion, Komanda dhe regjimi i kontrollit i siguruar nga legjislacioni mjedisor nuk sht efikas n sigurimin e zbatimit te tij, Shfaq probleme strukturore pjesrisht legjislacioni nuk sht i qart dhe n shum raste, rregullat q krkon t imponoj ai nuk jan realiste ose t drejta. Gjithashtu mekanizmat e imponimit t ktyre rregullave nuk funksionojn.
Mbi bazn e ktij vlersimi sht e qart se: Ka ndryshime t dukshme midis legjislacionit aktual shqiptar dhe atij t Komunitetit Evropian Per t pasur sukses me transpozimin dhe zbatimin e legjislacionit duhet kryer paraprakisht nj rishikim i legjislacionit vndas.
1.6. Zbatimi i Legjislacionit

Zbatimi me sukses i legjislacionit varet nga nj mori faktorsh, nga t cilt m t rndsishmit jan: Cilsia e legjislacionit, Prputhja me legjislacionin europian, Shkalla e respektit pr ligjin, Strukturat institucionale t krijuara pr t siguruar zbatimin e tij, Niveli i prpjekjeve t shpenzuara pr imponimin e legjislacionit, Investimet financiare t bra nga aktort prkats. 15
Si sht thn m par, ka mangsi n nj numr fushash. Ka probleme strukturore, q kan t bjn me legjislacioni aktual shqiptar. Pr m tepr, niveli i shprndarjes s legjislacionit sht relativisht i ult. Njoftimet drejtuese dhe kshillimore pr aktort prkats nuk publikohen gjrsisht n mnyr q t promovohet legjislacionin dhe standardet e reja. Si pasoj niveli i njohjes s ligjit sht i ult. Ky faktor, midis t tjerve, ndihmon n krijimin e nj niveli relativisht t ult t respektit pr legjislacionin mjedisor. Jan ndrmarr aksione pr t trajtuar shkeljet e legjislacionit. Megjithat, shum prej gjobave financiare q u vihen shkelsve, aktualisht nuk jan vjelur.
1.7. Prfundime
Gjat viteve t fundit sht br nj prparim i konsiderueshm n fushn e menaxhimit t mjedisit. N veanti duhet theksuar se sht hartuar dhe aprovuar nj numr i madh ligjesh mjedisore, jan krijuar institucione t reja dhe po kryhen disa investime n infrastrukturn mjedisore komunale e bashkiake. Megjithat, mbeten prsri nj numr pengesash pr arritjen e niveleve t mbrojtjes s mjedisit, t zhvillimit t qndrueshm si dhe n integrimin e Shqipris n Komunitetin Evropian. Niveli i shpenzimeve publike pr elementt operativ t mbrojtjes s mjedisit, sht shum i ult pr t siguruar komunikimin e prshtatshm, drejtimin ose imponimin e ligjit. Niveli i shpenzimeve publike n infrastrukturn pr mbrojtjen e mjedisit, sht shum i ult pr t arritur standardet evropiane n nj t ardhme t parashikueshme. Aktivitetet ekonomike, veanrisht transporti, jan relativisht jo efikase dhe shkaktojn nj nivel t lart t ndikimit t mjedisit pr njsi t aktivitetit.
Si pasoj e ktyre problemeve gjendja e mjedisit nuk sht, n shum raste, n prputhje me krkesat e legjislacionit kombtar dhe Evropian. Madje kjo gjendje mund edhe t prkeqsohet m tej duke dmtuar shndetin publik, duke prekur potencialin zhvillimor t vendit dhe duke paksuar potencialin e nj turizmi me vlera t larta.
16
2. Vizioni, Prioritetet Strategjike dhe Synimet

2.1. Vizioni
Zhvillimi i shpejt dhe i qndrueshm prbn objektivin kryesor t qeveris shqiptare. Vndi duhet t zhvillohet duke ruajtur n maksimum burimet tona natyrore nga ndotja dhe degradimi, duke promovuar vlerat mjedisore pr ti kthyer n mbshtetje t prosperitetit ekonomik t vendit. Nj zhvillim i till do t drejtohet nga vizioni dhe politikat e qeveris, gj q do t siguroj zhvillim t integruar t zonave rurale dhe urbane s bashku me mbrojtjen e mjedisit. Ky qllim i qeveris do t arrihet nprmjet nj shkrirjeje efikase t politikave specifike sektoriale n nj qndrim t vetm t integruar. Ndonse n dukje nje koncept mjedisor, zhvillimi i qndrueshm sht nj koncept trsisht ekonomik q garanton sigurin e zhvillimit ekonomik. Pr t arritur kt zhvillim, Shqipria ka nevoj pr nj program veprimi i cili do t ndihmoj n : (i) (ii) (iii) prmirsimin e cilsis s jets, krijimin e kushteve pr zhvillim t qndrueshm dhe t integruar dhe integrimin e strategjis mjedisore me strategjit e tjera sektoriale
2.2. Prioritetet e Programit t Qeveris

Pr t siguruar zhvillimin e qndrueshem dhe hyrjen n Bashkimin Europian, vndi ka nevoj t prafroj prputhjen me legjislacionin e Komunitetit Europian n fushn e mjedisit gjat dekads s ardhshme. N disa raste, veanrisht pr ato elemente t legjislacionit t KE q krkojn investime t rnda mjedisore, prputhja e plot nuk do t prfundoj deri n nj far kohe pas hyrjes, sikurse ka ndodhur edhe me shum Shtete t reja Antare t KE. Sidoqoft, edhe n kto fusha duhet br nj progres i konsiderueshm. Duhet theksuar se mjedisi sht nj nga komponentt m t mdhenj t legjislacionit t Komunitetit Evropian dhe vrtetohet se sht nj nga fushat m t vshtira pr t arritur prputhshmrine e standarteve t prcaktuara nga ky legjislacion. Programi i Qeveris pr periudhn 2005 2009 prcakton prioritetet n fushn e mbrojtjes s mjedisit dhe prdorimin e qndrueshm t burimeve natyrore prfshire ato pyjore dhe kullosore, peshkore dhe ujore. N mnyr t prmbledhur kto prioritete jan: 1. Masa t shpejta pr forcimin e disipilins s ligjit n mbrojtje t mjedisit. Parimi dmtuesi paguan koston e plote do t zbatohet me rreptsi. Pr kt qllim do t reformohet rrjeti institucional dhe do t forcohen masat ndshkimore ndaj do ndotsi dhe dmtuesi t komponentve mjedisore dhe burimeve natyrore prfshir peshkim, pyje dhe ujra. 2. Disiplinimin me prparsi t aktiviteteve ekonomike q shkaktojn ndotjen e ajrit n zonat urbane, ndotjen n ujrat bregdetare e liqenore dhe q kompromentojn potencialet turistike, dmtimin e pyjeve dhe erozionin e toks. 3. N veanti, do t prgjysmohet niveli i ndotjes s ajrit n zonat e mdha urbane t vndit. Do t adoptohen plotsisht standartet mjedisore t shkarkimit n ajr, duk i prafruar me standartet europiane, sipas nje programi ambicioz. Brnda mandatit 4-vjear t qeverisjes do t eleminohen ujrat e ndotura siprfaqsore n zonn bregdetare. 4. Do t trajtohen me prparsi t gjitha "vatrat e nxehta mjedisore, me nivel t lart ndotjeje, t trashguar nga industrit e amortizuara, nprmjet neutralizimit dhe rehabilitimit t tyre dhe, n raste t domosdoshme, largimit t familjeve q jetojn t ekspozuara ndaj rrezikut. 5. Luftimit t erozionit masiv, si nj nga shkaktart e prmbytjeve dhe dmeve t mdha njerzore e materiale n tokat e ulta fushore, do ti kushtohet nj rndsi parsore. Pr kt qllim do t ndalohen veprimtarit e ndryshme shfrytzuese n vndet me rrezik t lart t erozionit, si dhe do t mbeshtetet fuqishm me programe t posame rehabilitimi i siprfaqeve pyjore dhe kullosore. 6. Do t adoptohen inentiva pr nj sjellje miqsore me mjedisin t aktiviteteve ekonomike e njerzore dhe q njkohsisht respektojne principet e tregut t lir. Pr kt qllim do t adoptohen lehtesira fiskale pr uljen e ndotjeve nga bizneset dhe konsumi, pr investime n teknologji t pastra, pr konservimin e energjis, pr prdorimin racional t burimeve natyrore dhe pr nxitjen e investimeve mjedisore. Krijimi i Fondit pr Mjedisin, i cili do t ushqehet nga taksat, gjobat dhe donacionet e brndshme apo t huaja. Investimet e tij do t`i drejtohen trsisht sektorve t pastr mjedisor, apo me ndikim t drejtprdrejt n mjedis. 17
7. Qartsimi i t drejtave t pronsis dhe garantimi i tyre, transferimi i pronsis s disa burimeve mjedisore n komunitetet vndore si n pyje e kullota, shfrytezim i ujrave, toks etj., do t jet nj tjeter inentiv pr nj sjellje miqsore me mjedisin. 8. Shfrytzimi pa kriter i fauns s egr do t viht n shnjestrn e aktiviteteve parandaluese dhe ndaluese. Pr kt qllim, do t forcohet sistemi i kontrollit dhe parandalimit t dmtimit, si dhe do t rriten masat ndshkimore pr dmtuesit. 9. Dyfishimi i siperfaqeve t zonave t mbrojtura, do t garatoj jo vetm mbrojtjen e tyre, por edhe nj zhvillim t metjshm, duke gjetur mnyra t aktivizimit t potencialeve t ktyre zonave n treg pa kompromentuar ruajtjen e tyre. 10. Informimi i publikut mbi gjndjen reale t mjedisit do t marr nj rndsi vendimtare n programin mjedisor t qeveris. Shoqria civile dhe organizatat e pavarura e t specializuara do t ftohen t kontribuojn n hartimin e politikave mjedisore, n zbatimin e tyre, si dhe veanrisht n monitorimin e gjndjes s mjedisit. Edukimi i publikut do t mbshtetet nga programe specifike q do t realizohen n bashkpunim me shoqrine civile. Do t rishikohen t drejtat ligjore t publikut dhe do t permirsohen proedurat e ankimit administrativ dhe gjyqsor pr ti dhn akses m t lart grupeve pro-mjedisore t krkojn mbrojtjen e mjedisit dhe ndshkimin e ndotsve n rrug administrative e gjyqsore. 11. Menaxhimi i qndrueshm t resurseve natyrore t pyjeve dhe kullotave duke ruajtur e siguruar biodiversitetin, prodhimtarin, aftsin riprtritse duke garantuar vazhdimsin e funksioneve ekologjike, ekonomike e sociale n nivel lokal, kombtar e global. 12. Rehabilitimi i pyjeve t degraduar pr ti kthyer n kushte optimale sht dhe mbetet nj prparsi e sektorit pyjor dhe mjedisor n prgjithsi. 13. Pr t garantuar prdorimin e qndrueshm t burimeve pyjore dhe kullosore, do t prshpejtohet ritmi i transferimit t pyjeve dhe kullotave tek njesit e qeverisjes vndore, proes q rrit rolin e pushtetit vndor n planifikimin dhe menaxhimin e qndrueshm t burimeve natyrore pyjore dhe kullosore; 14. Qeveria do t synoj shtimin, modernizimin dhe diversifikimin e flots s peshkimit pr t qn e aft t shfrytezoj n mnyr t qndrueshme rezervat peshkore vndase dhe t huaja. Zgjerimi dhe prmirsimi i infrastruktures portuale t peshkimit me infrastrukturn e riparimit, mirmbajtjes s anijeve n t katr portet e vndit, mbetet srish nj prioritet i sektorit. Ktu prfshihet dhe ndrtimi i merkatove n portet e peshkimit dhe i qndrave t grumbullimit t peshkut pran liqeneve kryesore. 15. Akuakultura duhet konsideruar si nj sektor i rndsishm dhe perspektiv pr ekonomin vndase. N kt kuadr, do t nxitet krijimi i qndrave t reja t troftikulturs, kryesisht n veri t vendit, rritja e akuakulturs detare dhe ripopullimi me rasate peshqish i ujmbledhsve t bujqesis dhe liqeneve t medhenj artificiale. 16. Qeveria do t nxis gjithashtu zhvillimin e industris prpunuese t produkteve peshkore pr t furnizuar tregun vndas dhe t huaj.
2.3. Prioritete Strategjike

Prioritetet e prcaktuara nga Programi i Qeveris, mund t merren parasysh nga nj numr synimesh t prgjithshme. 2.3.1. Zbatimi i Legjislacionit mjedisor Zbatimi i legjislacionit mjedisor (parandalimi i ndotjes, administrimi i qndrueshm i larmis biologjike, ruajtja dhe shfrytzimi i qndrueshm i burimeve pyjore, ujore dhe peshkore) sht padyshim i nevojshm. Kjo do t krkoj detyrimisht burime shtojc q duhet tu jepen strukturave t varsis s Ministris s Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave prfshir Agjensit Rajonale t Mjedisit (ARM), Drejtorit Rajonale t Shrbimit Pyjor, Inspektoriatin e Peshkimit dhe Agjensit e Baseneve Ujore. Prforcimi i tyre do t ndihmoj gjithashtu komunikimin midis nivelit qndror dhe atij vndor. Pr m tepr, kto struktura do t jen n gjendje t veprojn si njsi kshillimore pr t ndihmuar autoritetet vndore n plotsimin e detyrimeve mjedisore, n rritjen e ndrgjegjsimit mjedisor n nivelin vndor, n ruajtjen e pasurive natyrore dhe n shfrytezimin e qndrueshm t burimeve natyrore q kan nn administrim prfshire pyje, kullota, ujra dhe burime peshkore. Imponimi i suksesshm do t krkoj gjithashtu prmirsime n sistemin e lejeve mjedisore, i cili sht mekanizmi kryesor i kontrollit. 18
Zbatimi dhe imponimi i ligjit krkojn njkohsisht ndrgjgjsim ose ndryshime n qndrimin e prgjithshm ndaj mjedisit. Kjo do t realizohej edhe nprmjet prmirsimeve n legjislacion dhe komunikim.
Prforcimi i strukturave rajonale krkohet me urgjenc. Aktualisht pr t imponuar legjislacionin e ngusht mjedisor n t gjith vndin ka 12 inspektorate rajonale me nj numer prej 40 inspektorsh. Shum prej tyre nuk kan mjete transporti q do tu mundsonin nj kontroll m t mir t territorit. Inspektoriatet kan nevoj t ken personel t mjaftueshm dhe burime materiale pr t qn nj frenues i besueshm i krimit mjedisor. Niveli i burimeve t personelit t krkuar vlersohet me vshtirsi meqense suksesi i tyre varet nga shkalla e respektit pr ligjin. Krahasimi me numrin e stafit n organizata t ngjashme n vendet e prfshira n valn aktuale t pranimit n BE, sugjeron se nj minimum prej 10 personash pr rajon sht i prshtatshm. Kjo do t detyroj nj rritje t stafit nga 40 q sht aktualisht n 120. Nj rritje e till do t sjell rritjen e kostos s personelit prafrsisht 3 her m shum nga ai i nivelit t tanishm. Megjithat rritja thjesht e numrit t personelit nuk do t jet e mjaftueshme. Duhet t krkohen mjete shtes, prfshir automjete dhe pajisje t tjera. Kjo do t krkoj rritje t shpenzimeve kapitale dhe operacionale (Tab. 6).
Tabela 6: Vlersimet e kostove pr Prforcimin e Agjensive Rajonale Mjedisore Kategoria Shpenzimet Kapitale Shpenzimet Operacionale (vjetore) Prfshir Automjetet, pajisjet e zyrave, pajisjet e shndetit dhe siguris Rrogat, karburanti, mirmbajtja, administrimi Totali 175 milion Lek 60 milion Lek
Nse kostot e shpenzimeve kapitale shprndahen gjat nj periudhe 7 vjeare, ather shpenzimet vjetore mund t konsiderohen prafrsisht rreth 85 milion lek n vit.
Sektori pyjor krkon domosdoshmerisht nj prforcim t strukturave rajonale pr nj kryerje m t mir t funksioneve kontrolluese (sektori i Policis Pyjore) dhe menaxhuese (menaxhimi, financa, shrbimet mbshtetse). Strukturat e Policise Pyjore do t psojn transformime pr nj ndarje m t qart t funksioneve kontrolluese dhe menaxhuese. Njkohesisht ato do t pajisen me mjetet e domosdoshme pr t kryer m mir punn e tyre n shrbim t ndalimit t kundravajtjeve n pyje dhe kullota.
N prbrje t Ministris s Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave sht dhe Inspektoriati i Peshkimit me degt lokale n 12 qarqe t vendit. Kjo struktur sht prgjegjse pr kontrollin e zbatimit t ligjshmris s peshkimit dhe prfaqsues lokal i Drejtoris s Politikave t Peshkimit (MMPAU). Pr nj kontroll m t mir t zbatimit t ligjshmris n peshkim, konsiderohet e domosdoshme ngritja e nj sistemi t Monitorimit, Kontrollit dhe Survejimit. Kjo krkon ristrukturim dhe fuqizim t strukturs s Inspektoriatit si dhe pajisjes me infrastrukturn e duhur.
2.3.2. Adoptimi i Standardeve Ligjore t Komunitetit Europian Adoptimi i standardeve t Komunitetit Europian si pr shkarkimet dhe cilsin e mjedisit, prbjn nj krkes t proesit t pranimit n BE. Masat q duhen ndrmarr pr t arritur kt objektiv jan prcaktuar n Planin Kombtar pr Prafrimin e Legjislacionit (PKPL). Implikimet e burimeve t personelit pr t ndrmarr kt proes zhvendosjeje dhe mbshtetja e tij nprmjet sigurimit t drejtimit, specifikohen n periudhn afatshkurtr brenda PKPL dhe jan paraqitur n tabeln 7.
Table 7: Burimet njerzore t krkuara pr transpozimin e acquis communautaire Sektori Horizontal Ajri Menaxhimi i Mbetjeve Drejtoria VNM dhe Lejet Parandalimi i Ndotjes Parandalimi i Ndotjes 19 2007 2 1 2 2008 2 2009
Menaxhimi i Ujit Uji i Pijshm Ndotja e Ujit Mbrojtja e Natyrs6 Kontrolli i Ndotjes Kimikatet Zhurma Ndryshimet Klimatike Emergjencat
Uji Uji Parandalimi i Ndotjes Mbrojtja e Natyrs Parandalimi i Ndotjes Parandalimi i Ndotjes Parandalimi i Ndotjes Parandalimi i Ndotjes Emergjencat Civile Totali
1 1 8 2 2 1 1
8 1 2 2 1
2 21 14
1 5
Kjo rritje e burimeve t sektorit publik do t siguroj nj kapacitet m t lart pr t transpozuar acquis communautaire n nj periudh afatshkurtr deri n afatmesm. Megjithat duket e pamundur q sektori publik apo privat t arrij ti plotsoj t gjitha kto standarte brnda nj periudhe t till, sepse sikurse sht shprehur dhe m posht, shkalla e ndryshimeve dhe investimeve t krkuara sht tepr e madhe. Prandaj legjislacioni i ri, madje dhe ai i prcaktuar nga Plani Kombtar pr Prafrimin e Legjislacionit, do t ket nevoj t prcaktoj objektiva t ndrmjetm q vendosin pr hapa t ndrmjetme pr arritjen n afatgjate t Standarteve t Komunitetit Europian. Adoptimi i standarteve n cilesin e ajrit, cilsin e ujrave, menaxhimin e mbetjeve urbane, mbetet nj shtje parsore e investimeve n infrastrukturn urbane dhe rurale t shoqruara me kosto t theksuar financiare. Kshtu vleresohet se arritja e standarteve n fushn e grumbullimit dhe trajtimit t ujrave t zeza, do t krkoj investime me nj vler t prafrt prej 826 milion Euro (Tab. 8).
Tabela 8. Kostot e Prafrta t Programit t Administrimit t Ujrave dhe Ujrave t Zeza Sektori Ujrat e Zeza Urbane Lidhja me rrjetin e ujrave t zeza Impiantet pr trajtimin e ujrave t zeza Ujrat e Zeza Rurale Lidhja me rrjetin e shkarkimit ose gropat septike TOTALI I PRGJITHSHM (n milion ) 80.7 117.0 101.6 299 826 60.6 71.0 60.5 120.0 79.9 135.0 201 326 2006-2010 Milion 2011-2015 2016-2020 Gjithsej
Edhe grumbullimi dhe trajtimi i mbetjeve urbane prbn nj standart, prmbushja e t cilit sht srish mjaft e kushtueshme. Duke pasur parasysh q standartet evropiane krkojn prafrsisht 5 /m3 mbetje dhe duke supozuar se sasia e prodhimit t mbeturinave pr nj priudh afat-mesme do t jet midis 300 - 500 kg pr frym t popullsis n vit, dhe duke llogaritur nj jetgjatsi t vndgropsjes prej 15 vjetsh, ather mund t kemi nj kosto totale prej prafrsisht 50 milion Euro pr vndgroposjet. Por duhet theksuar se ky vlersim nuk merr parasysh mbeturinat industriale, tregtare ose ato t ndrtimit. Kostoja e sigurimit t hapsirs s hedhjeve pr mbeturina t tilla do t jet dika shtojc. Po ashtu ky vlersim nuk merr gjithashtu parasysh investimet q do t nevojiteshin pr pajisjet e grumbullimit si jan konteniert dhe automjetet e grumbullimit ose t pajisjeve t riciklimit.
Duhet pasur parasysh q stafi i specifikuar lidhur me mbrojtjen e natyrs synohet t punoj pr zbatimin n administratat e zonave t mbrojtura. 20
Me qllim q t sigurojm nj balancim, midis mbrojtjes mjedisore dhe zhvillimit ekonomik, standardet e ndrmjetm duhet t vendosen mbi bazn e nj analize t qart t burimeve financiare dhe ekonomike t krkuara pr zbatimin e do pjese t legjislacionit. Kto Vlersime t kostos s prputhshmris deri m sot nuk jan ndrmarr n hollsi t mjaftueshme. Prandaj rekomandohet q prve stafit t identifikuar m sipr, t prcaktohen edhe burimet shtes financiare dhe ekonomike pr nj prmirsim t legjislacionit t propozuar. Futja e ktyre proedurave t prmirsuara do t lejoj arritjen e standardeteve t prkohshm pr periudha m t gjata, t cilat do ti sigurojn industris nj mjedis rregullator m t mir n t cilin t mund t realizojn planet e biznesit dhe t marrin vendimet pr investime. 2.3.3. Investimi Kapital n Mbrojtjen e Mjedisit Bazuar n analizat e prafrta financiare t prmbushjes s standarteve rezulton se nivelet aktuale t investimeve nuk jan t mjaftueshme pr t prballuar nevojat pr periudhen afatmesme. Pr pasoj objektivi nuk ka gjasa t realizohet sipas shkalls kohore t parashikuar: Megjithat sht e rndsishme q programi aktual i investimeve t prforcohet, dhe t zhvillohet sa m shpejt nj program i qndrueshm investimesh afatgjata q do t synoj prmbushjen me prparsi n 20 vitet e ardhshme t Standarteve t Komunitetit Europian. Nj program i till investimesh publike duhet t trajtoj: Furnizimin me uj t pijshm i besueshm, i mjaftueshm dhe i nj cilsie t prshtatshme Mbledhjen e Ujrave t Mbetura kanalizime n t gjitha qytezat me nj popullsi m t madhe se 2000 banor Trajtimin e Ujrave t Mbetura trajtimi dytsor i ujrave t mbetura t mbledhura pr t gjith qytetet Mbeturinat e Ngurta grumbullim, riciklim dhe groposje (vndgroposje dhe djegie). Cilsia e Toks prmirsim i izonave t nxehta Prmirsimin teknologjik t industrive shtetrore
Si sht thn m lart, kostoja e nj programi t till do t jet e konsiderueshme. Pjesa m e madhe e ktyre shpenzimeve duhen t kryhen nga sektori publik pa prjashtuar edhe kontributin e sektorit privat. Ndonse komercializimi i shrbimeve t grumbullimit t ujrave dhe e shfrytzimit t pajisjeve t ujsjellsave sht arritur n disa zona, nuk ka gjasa q privatizimi i infrastrukturs, duke pasur parasysh shkalln aktuale t investimeve t sektorit privat, do t jet i suksesshm. Tarifat aktuale t paguara pr shrbime t tilla jan relativisht t ulta dhe nuk mund t sigurojn t ardhura t mjaftueshme pr t kryer investime financiare t suksesshme nga nj operator komercial. Pr pasoj, shum nga kto investime do t bhen nprmjet sektorit publik. Shpenzimet aktuale publike pr elementet e ktij programi jan t pamjaftueshme pr t arritur standartet e krkuara pr periudhn 20 vjeare. Investime do t krkohen gjithashtu dhe nga Sektori Privat. Arritja e standarteve nga industria private duhet t jen subjekt i klauzolave ligjore, por ato mund t mbshteten gjithashtu edhe nga prdorimi i stimujve fiskal ose instrumentave t tjer ekonomik. Shpenzimet do t krkohen gjithashtu nga vet qytetart e sidomos pr riprtritjen e automjeteve, rritjen e efiencs energjitike nprmjet prdorimit t termoizolimit apo prdorimit t pajisjeve m t reja me efikasitet m t lart. N prcaktimin e investimeve m t domosdoshme duhen marr gjithashtu parasysh edhe kostot operacionale q shoqrojn investimet. Kshtu pr shembull, zbatimi i nj teknologjie ekstensive t trajtimit t ujrave t mbetura mund t krkoj m shum tok pr zbatimin e tij, por kostot operacionale jan shum m t ulta duke lejuar kshtu pr tarifa m t prshtatshme t mbulimit t kostove, gj q nuk sht n disavantazh as t konsumatorit as t siguruesit t shrbimeve.
2.3.4. Mbeshtetja Financiare pr Infrastrukturn Mjedisore Realizimi i investimeve t krkuara pr plotsimin e standarteve, do t ndihmohet nga Fondi pr Mjedisin i krijuar n prputhje me Programin e Qeveris n t cilin parashikohet q Fondi t krijohet n dy vjearin e dyt t qeverisjes. Ky fond do t financoje projektet e investimeve mjedisore. Parashikohet q Fondi i Mjedisit t merret me investimet nn kompetencn e nj numri ministrish n t ciln prfshihen zra t till si 21
menaxhimi i mbeturinave t ngurta, mbledhja dhe trajtimi i ujrave t mbetura dhe efikasiteti i energjis. Prve ktyre zrave, n mnyr specifike Fondi do t mbuloj dhe nevojat n mbshtetje t programit t Mbrojtjes dhe Ruajtjes s Mjedisit. Krijimi i Fondit te Mjedisit krkon amendime t rndsishme buxhetore dhe nj ndarje t prgjegjsive midis disa ministrive. Megjith kompleksitetin e tij, ky fond mjedisor i gjer sht krijuar n nj numr shtetesh evropiane. N shumicn e rasteve fondi sht krijuar me ligj m vete si nj njsi financiare q operon m vete. Fondi administrohet nga nj bord ekzekutiv i prbr nga Ministra dhe zyrtar t tjer t lart. 2.3.5. Menaxhimi i Burimeve Mjedisore Programi qeveritar trajton nj numr shtjesh lidhur me menaxhimin e burimeve mjedisore prfshir: Shfrytzimin e burimeve minerale administrim i qndrueshem i tyre pa ndikime negative n mjedis, Shfrytezimin e burimeve pyjore dhe kullosore menaxhim i qndrueshm q siguron t ardhmen e tyre, Shfrytezimi i burimeve peshkore administrim n prputhje me konceptet pr mbrojtjen e natyrs, Menaxhimin e territorit kontroll i zhvillimit pr t mbrojtur pejzazhin dhe larmine biologjike Administrimin e qndrueshm t Zonave t Mbrojtura dyfishim t siperfaqes dhe prmirsim t administrimit t tyre, Mbrojtja e toks parandalim i erozionit dhe i dezertifikimit Mbrojtja e fauns parandalim i humbjeve t flors dhe fauns si pasoj e shfrytzimit t paqndrueshm, Burimet ujore dhe t drejtat ujore kontroll mbi sasit e shfrytzuara dhe ruajtje t cilesis s tyre.
Administrimi i burimeve mjedisore duhet t kryhet n baz t nj kuadri t qart ligjor t komands dhe kontrollit q zbatohen nprmjet nj sistemi lejesh t monitoruar dhe t imponuar mir. Ky parim aplikohet si pr burimet minerale ashtu dhe burimet pyjore e kullosore, peshkore, ujore ose t toks. Sistemet e tanishme jan mesatarisht efikase dhe kan nevoj t prmirsohen. N veanti proesi i alokimit t burimeve dhe i lejeve duhet br m transparent dhe i hapur pr publikun. Nj sistem m i plot i shfrytzimit t toks/planifikimit hapsinor, sht duke u kryer nga MPPTT dhe mbshtetet fuqimisht nga MMPAU. Konesionet e burimeve minerale ekzistuese duhen rishqyrtuar dhe prditsuar pr t siguruar masa mbrojtse t prshtatshme, q krkohen nga konesionart. Po ashtu, t gjitha konesionet e reja, duhet tu nnshtrohen klauzolave t tilla. Qeveria Shqiptare konsideron si prioritet shfrytezimin e qendrueshm t burimeve pyjore, kullosore dhe peshkore t vendit, si deg t ekonomis me nj impakt t gjr ekonomik dhe me ndikim t drejtprdrejt mbi mjedisin. N sektorin e pyjeve prparesit renditen si m poshte : Vazhdimi i proesit t transferimit t pyjeve dhe kullotave tek organet e qeverisjes vndore drejt kalimit te komunitetet t t drejtave t plota mbi pronesine. Ruajtja dhe rehabilitimi i pyjeve dhe kullotave nprmjet rritjes s investimeve dhe nxitjes s inisiativave private e kolektive. Qeverisja e qndrueshme e pyjeve dhe kullotave, nprmjet nj strategjie pr nj mbshtetje t organizuar t produkteve pyjore, n t gjitha nivelet. Vendosja e nj sistemi monitorimi pr ndjekjen n koh t proeseve dinamike n pyje dhe kullota dhe pr nderhyrjen n koh pr rehabilitimin e tyre. Nxitja e nismave individuale ose kolektive pr ripyllezimin e tokave t zhveshura dhe t abandonuara. Ruajtja, mbrojtja dhe prmiresimi i diversitetit biologjik n ekosistemet pyjore dhe kullosore. Ruajtja dhe prmirsimi i prshtatshm i funksioneve mbrojtse n mbarshtrimin e pyjeve dhe kullotave (n mnyr t veant mbrojtjen e toks, t sasis dhe cilesis s ujrave) Ruajtja e funksioneve dhe shrbimeve t tjera social-ekonomike, si dhe sigurimi i prfitimeve t shumfishta pr shoqrin, pr brezat e sotm dhe t ardhshm. Prioritet pr sektorin e peshkimit mbeten : Shtimi numerik, ristrukturimi dhe modernizimi i flots s peshkimit, Ristrukturimi i infrastrukturs portuale dhe qndrave t peshkimit, Zhvillimi i akuakulturs si nj sektor i rndsishm dhe perspektiv pr ekonomin vndase, Mbshtetja e industris prpunuese dhe marketingut t produketve peshkore, 22
Menaxhimi i rezervave t prbashkta, peshkimit t prbashkt dhe marrdheniet ndrkombtare, Zhvillimi i krkimit shkencor modern dhe t aft q t vlersoj gjndjen e rezervave peshkore pr hartimin e politikave t sakta menaxhuese dhe Rritja e zbatueshmeris s ligjit.
2.3.6. Komunikimi dhe Ndrgjegjsimi Niveli aktual i ndrgjegjsimit mjedisor sht i ult. Kjo rezulton n sjelljen dmtuese nga ana e qytetarve. Masat me nj kosto relativisht t ult pr t ngritur ndrgjegjien publike mund t ushtroj nj ndikim t rndsishm mbi kushtet e mjedisit. N veanti vmendje u duhet kushtuar masave t cilat: Sigurojn informacion pr publikun n nj nivel kombtar dhe vndor. Rritin ndrgjegjsimin e krkesave ligjore Promovojn nj sjellje miqsore ndaj mjedisit
Jan br disa prparime n arritjen e komunikimeve efikase n fushn e mjedisit, por ato kan nevoj t konsolidohen dhe burimet e departamentit t komunikimeve t MMPAU duhen prforcuar pr t arritur synimet e programit. N nj periudh afatgjat, ndrgjegjsimi do t rritet nprmjet sistemi arsimor dhe integrimit m t shumt t temave mjedisore n programet shkollore dhe n programet e arsimit t lart. 2.3.7. Decentralizimi dhe Pronsia Nga programi qeveritar lindin dy shtje kritike, decentralizimi dhe pronsia. Decentralizimi n kontekstin e menaxhimit mjedisor do t shpjer n nj rol shum m t zgjeruar pr autoritetet vndore n financimin dhe menaxhimin e shrbimeve mjedisore vndore prfshir menaxhimin e ujit t pijshm, ujrave t prdorura, t mbeturinave t ngurta. Autoritetet vndore sot nuk i kan burimet financiare me t cilat t mund t modernizojn kto shrbime. Ato kan nevoj pr mbshtetje si nga ana e qeveris vndore ashtu dhe nga donatort e jashtm. Ashtu si pohohet n Programin e Qeveris: Funksionet e prbashkta n fushat e arsimit, shndetsis, mjedisit, strehimit, shrbimeve sociale, rendit publik dhe trafikut do t zbatohen plotsisht. Qeverit vendore do t marrin vendime t pavarura brnda kuadrit t juridiksionit t tyre dhe t bashkpunojn sipas parimet t autonomis, vartsis dhe partneritetit, me qeverin qndrore si edhe midis tyre, pr arritjen e objektivave kombtare n kta sektor, sipas prioriteteve t tyre vndore. Dhnia e fondeve qeverive vndore n kto sektor publik, do t zbatohet objektivisht dhe me transparenc n mnyr q t synojn t ngushtojn pabarazit ekzistuese rajonale. Ky pohim prputhet me nevojn pr t prcaktuar nj Fond t Mjedisit me baz t gjr q do t shrbej pr t shprndar fondet n nj mnyr transparente dhe objektive q prputhet me mjedisin dhe prioritetet e zhvillimit t identifikuara n strategjit sektoriale. Pronsia e toks sht gjithashtu nj shtje jetike pr menaxhimin mjedisor. Me qllim q t maksimizojm prfitimin e siguruar nga toka si pr ekonomin ashtu dhe pr qytetaret, duhet krijuar nj planifikim hapsinor i shfrytzimit t toks. Megjithat, nj sistem i till do t jap nj shfrytzim fitimprurs t toks nse do t kemi funksionimin e tregut t toks. Nj treg i till varet nga nj sistem i besueshm dhe i sigurt i pronsis s toks. Tani pr tani nj gj e till nuk ekziston. N munges t klauzolave t tilla sht br nj zhvillim i pakontrolluar dhe i paprshtatshm. N veanti jan ndrtuar shum banesa n ngastra t vogla t shprndara n t gjith zonat e vendit. Sigurimi i shrbimeve pr vendbanime t tilla t shprndara sht n mnyr t konsiderueshme shum m i kushtueshm sesa po t ishin t prqendruara n nj vendbanim t vetm. Shkurt, pronsia e sigurt e toks q funksionon si treg i toks lejon kombinimin e forcave ekonomike dhe rregullatore, krijon mundsi pr t gjith entitetet ta prdorin tokn pr qllime shum t prshtatshme dhe t maksimizojn prfitimin e prgjithshm q lind prej saj.
2.4. Qllimet, masat dhe synimet

Qllimet dhe synimet jan hartuar n mnyr t till q t jen n prputhje me dhe t japin zgjidhje pr problemet e identifikuara n Programin e Qeveris Shqiptare 2005 deri 2009, Planin Kombtar pr 23
Prafrimin e Legjislacionit, Strategjin Kombtare pr Zhvillimin Social-Ekonomik, Planin e Veprimit pr Zbatimin e Prioriteteve t Partneritetit Europian dhe analizn e gjndjes aktuale t mjedisit. N mnyr t prmbledhur qllimet e ksaj strategjie jan: Prmbushja e standarteve t krkuara (BE, OBSH) pr cilsin e ajrit, ujit (furnizim dhe trajtim), zhurmat, mbetjeve urbane, zonave t mbrojtura etj, me qllim prmiresimin e cilsis s jets; Ulja e nivelit t lirimit t gazeve t efektit serr dhe substancave ozon-holluese, me qllim q t kontribuohet pr parandalimin e ndryshimit t klims; Mbrojtja dhe mirmbajtja e t gjitha burimeve t ujrave siprfaqsor dhe nntoksor pr prdorim aktual dhe n t ardhmen; Mbrojtja dhe prmirsimi i toks, me qllim q t shtohet n maksimum pjelloria, t minimizohet erozioni dhe t parandalohet ndotja; Mbrojtja dhe shtimi i biodiversitetit, zonave dhe specieve t mbrojtura, me qllim q t ruhet trashgimia natyrore dhe kulturore e mjedisit ton n prputhje me angazhimet tona europiane dhe ndrkombtare; Nj sistem i integruar dhe efikas i planifikimit hapsinor dhe i zhvillimit, i cili merr n konsiderat n mnyr t ekuilibruar objektivat ekonomike, sociale dhe mjedisore, dhe Riparimin dhe rikthimin n gjendjen e mparshme t zonave q kan psuar dme t mdha mjedisore, me qllim q t eliminohen krcnimet ndaj shndetit publik dhe biodiversitetit, si rezultat i ktyre dmtimeve.
Qllimet dalin nga analiza e forcave shtytse (nevojat apo prioritetet tona strategjike), presioneve kryesore mbi mjedisin, gjndjes se komponenteve mjedisore, efektit t gjndjes mjedisore mbi zhvillimin ekonomikosocial t vndit, dhe kundrprgjigjjs s krkuar pr t minismizuar efektet. Qllimet jan niveli i par i kundrprgjigjs. Meqense jan niveli i par, ato specifikohen si angazhime t vazhdueshme t cilat nuk kan afate t veanta. Qllimet vendosen pr t drejtuar realizimin e synimeve n nj varg sektorsh. Si prshkruhet dhe m posht, synimet me koh t kufizuar, vendosen pr t siguruar arritjen e qllimeve sipas masave n dispozicion dhe realizueshmris s tyre.
2.4.1. Prmbushja e standarteve mjedisore Standardet e cilsis s mjedisit (SCM) mund t prcaktohen n nj sr mnyrash. Dy mnyrat m t zakonshme jan: Vendosja e nj kufiri n sasin e presionit q ushtrohet mbi mjedisin ose Prcaktimi i kushteve t mjedisit q krkohet.
Kto dy koncepte sillen s bashku n metodn e kombinuar7, sipas s cils, vlerat e kufirit t shkarkimeve n atmosfer t vendosura n lejet e dhna pr veprimtari t caktuara, mbshteten n teknologjin m t mir t disponueshme (TMD), n normat e lirimeve si dhe n nevojn pr t arritur SCM-n. Megjithat, pr t zbatuar me efikasitet metodn e kombinuar, duhen t dhna t mjaftueshme, t nxjerra nga monitorimet lidhur me lirimet e gazeve n atmosfer dhe gjendjen e mjedisit, pr t mundsuar vlersimin sasior t lidhjes shkak-pasoj pr nivelin e caktuar t ndotjes. Pr pasoj, objektivat afatshkurtra t paraqitura n kt strategji, prqndrohen kryesisht n arritjen e paksimeve t trysnive n mnyr q t arrihet prputhja me standardet limit t shkarkimeve. 2.4.1.1. Cilsia e Ajrit N kt sektor jan identifikuar katr qllime kryesore. Dy prej tyre kan lidhje me paksimin afatshkurtr t ndotjes s mjedisit. Masat pr t arritur kto paksime jan specifikuar m posht. Dy qllimet e mtejshme jan kritike pr vazhdimin e mbrojtjes s ajrit, dmth grumbullimi i t dhnave mbi cilsin e ajrit t mjedisit dhe nj sistem i planifikimit dhe kontrollit q do t siguroj arritjen e objektivave t cilsis s ajrit n nj periudh afatgjat.
Shih Nenin 10 t Direktivs Europiane t Kuadrit pr Ujin (2000/60/KE) 24
shtja
Qllimet
Data e prmbushjes s Objektivit 2009 2009 2014 2009
Standardet Standardet Monitorimi Planifikimi
T paksohet me 50% numri i rasteve t mosprputhjes me objektivat e cilsis s ajrit T zhduken shkeljet e standardeve t cilsis s ajrit t cilat jan dy her m t larta se standarti. T zbatohet nj sistem kombtar i monitorimit t cilsis s ajrit n prputhje me krkesat e Komunitetit Evropian T krijohet nj sistem i planifikimit t menaxhimit t cilsis s ajrit n rang kombtar dhe vendor.
Masat Masat pr t arritur qllimet e specifikuara m sipr jan prmbledhur ktu: CA1 Monitorimi i cilsis s ajrit n prputhje me krkesat e BE;
CA 1.1 Monitorimi i mjedisit n prputhje me krkesat e BE n 6 qytete kryesore deri n vitin 2008 CA 1.2 Instalimi i impianteve fikse t monitorimit t shkarkimeve t burimeve t lejuar n prputhje me krkesat e BE deri n 2011 CA 1.3 Kryerja e inventarit kombtar t shkarkimeve n ajr n 2008 CA 1.4 Monitorim n t gjitha zonat urbane/industriale n 2011 CA 1.5 Krijimi i nj rrjeti kombtar t plot monitorimi duke prfshir stacionet rurale ne 2014
Kostot e shoqruara me monitorimin do t prballohen kryesisht nga sektori publik si dhe me kontributin e donatorve.
CA 2
Kontrolli dhe ulja e nivelit t shkarkimeve t gazeve n ajr nga automjetet e motorizuara
CA 2.1 Prdorimi i karburanteve t standardeve t BE n t gjitha automjetet pr pasagjer n fund t 2009 CA 2.2 Testimi/Kontrolli efektiv i shkarkimeve t gjith automjeteve n perputhje me standartet e BE-s n fund t 2008 Pr t zbatuar kto masa duhet krkuar nj rritje e vogl e shpenzimit publik, por ndikimi ekonomik kryesor do t jet pr (i) prodhuesit vendas te karburanteve, t cilt nuk jan n gjendje t prballojn standardet e karburanteve dhe (ii) pr pronart e automjeteve, t cilt do t paguajn nj mim pak m t lart pr karburantet. Por kjo shtes e fundit do t kompensohet nga rritjet n efikasitetin e automjeteve, q do t vij si pasoj e prdorimit t nj djegie m t mir t nafts.
CA 3
Kontrolli dhe ulja e nivelit t shkarkimit t substancave ndotse nga impiantet industriale
CA 3.1 Impiantet ekzistuese industriale ulja e nivelit t shkarkimit pr t gjitha impiantet deri n 2009 CA 3.2 Futja e sistemit t lejeve IPPC (Integrated Pollution Prevention Criteria Kriteret e Integruara t Parandalimit t Ndotjes) n 2009 CA 3.3 Prputhja e t gjitha pajisjeve industriale me standardet e BE n 2014
Do t krkohet nj Prforcim i Agjencive Rajonale t Mjedisit, ashtu si u prshkrua m sipr. Gjat periudhs afatmesme dhe afatgjat do t krkohet nj shpenzim i konsiderueshm nga sektori publik.
CA 4
Kontrolli dhe ulja e nivelit t pluhurit q krijohet nga ndrtimet
CA 4.1 Futja n prdorim e kodit t praktiks s industris s ndrtimit n 2008 25
CA 4.2 T gjitha kontratat e reja t punve publike duhet t prfshijn krkesat e administrimit mjedisor n 2010
Kostot e vogla t shoqruara me punimet e inspektimit t ndrtimeve dhe praktikat e punimeve t ndrtimeve t prmirsuara jan t pritshme, por kto nuk kan gjasa t jen t rndsishme n krahasim me prfitimet prkatse.
CA 5
Planifikimi i Menaxhimit t Cilsis s Ajrit
Nj sistem i menaxhimit t cilsis s ajrit do t prezantohet nprmjet shqyrtimit t legjislacionit t cilsis s ajrit. Kjo krkon q autoritetet vendore, rajonale dhe kombtare t vlersojn rezultatet e t dhnave t siguruara nga sistemi i monitorimit dhe t prcaktojn masat m t prshtatshme pr t adresuar rastet, ku bhet fjal pr mosprputhjen me standardet e cilsis s mjedisit. Do t krkohet gjithashtu staf ekspertesh shtojc n MMPAU dhe duhet t sigurohet trainimi pr stafin rajonal dhe vendor pr prgatitjen e planit.
2.4.1.2. Ndryshimet Klimatike Fokusi kryesor pr kto shtje sht prmirsimi i efikasitetit t energjis n t gjith sektort me qllim q t paksohet nevoja pr ndrprerje t energjis dhe nivelin e shkarkimeve. Krkohet gjithashtu nj program i prbashkt i ndrgjegjsimit publik dhe i imponimit t standardeve prkatse (si jan ato pr izolimin e ndrtesave). Instrumenti m i fuqishm pr paksimin e sasis s gazeve q lirohen, sht integrimi i objektivit t paksimit t gazeve t efektit serr n procesin e vendim-marrjes n nj sr nivelesh: Qeveria n veanti strategjit pr energjin, ekonomin dhe transportin duhet t prfshijn hapa pr t kufizuar lirimin e gazeve n ajr; Industria dhe Tregtia duhet t nxiten q t jen efikase nga pikpamja e energjis dhe t ulin nivelin e lirimeve n ajr; Individt duhet t binden q ta shohin efikasitetin e energjis si kriter n veprimet dhe blerjet e tyre.
sht e nevojshme q kto masa t shoqrohen me ndryshime ne kuadrin ligjor si dhe me futjen e instrumenteve ekonomike per te nxitur reduktimin e shkarkimeve ser dhe prdorimin e burimeve t rinovueshme t energjis.
NK 1.
Ndryshimi i bazs ligjore
NK 1.1. Kuadr ligjor pr efikasitetin e energjis n ndrtesat e reja n 2008 NK 1.2. Kuadr ligjor pr efikasitetin e energjis s paisjeve pr t gjitha grupet kryesore t pajisjeve shtpiake n 2010 NK 1.4. Ndryshim i ligjit pr vendosjen e kushteve te efikasitetin e energjis n lejet e dhna pr industrin n 2008
NK 2. Vendosja e Stimujve Ekonomik NK 2.1. Vendosja e Takss s Karbonit, t ardhurat e s cils do ti shkojn Fondit t Mjedisit n 2008 NK 2.2. Krijimi i nj skeme grantesh apo subvencioni pr Efikasitetin e Energjis n 2009 NK 2.4. Rishikimi i strategjive dhe politikave t vendosjes s mimeve t energjis me qllim hartimin e nj politike me baz stimujt pr vendosjen e mimeve n 2008 NK 2.5. Botimi i parashikimeve pr periudha afatmesme dhe afatgjata pr mimet e energjis dhe kshillat pr t gjith sektort q kan t bjn me efikasitetin e energjis n 2008
26
NK 3. Ulja e sasis s gazeve t efektit serr q lirohen nga tranporti dhe energjia NK 3.1. Rishikim i Strategjis s Transportit n prputhje me dispozitat e Vlersimit Strategjik Mjedisor n 2008 Prmirsimin e infrastrukturs s transportit rrugor Rritjen e pjess s transportit publik pr pasagjer e mallra NK 3.2. Futja e mjeteve t transportit me nivel t ult t shkarkimit t gazeve n 2009 NK 3.4. Rishikimi i strategjis pr Sektorin e Energjis n prputhje me dispozitat e Vlersimit Strategjik Mjedisor pr t mundsuar nxitjen e perdorimit t burimeve t rinovueshme t energjis n 2008 Energji e prftuar nga era Energjia hidrike Energjia diellore Energjia gjeotermale Energjia e biomass etj NK 4. Fushat ndrgjegjsuese pr uljen e sasis s gazeve me efekt ser NK 4.1. Nxitje e efikasitetit t energjis n industri n 2008 NK 4.2. Prmirsimi i izolimit termik dhe paksimin e shprdorimit t energjis pr sistemet e ngrohjes apo ftohjes npr shtpi n 2009 NK 4.3. Nxitje e blerjes s paisjeve shtpiake q harxhojn pak energji n 2008 NK 4.4. Prmirsimi i efikasitetit t prgjithshm t energjis n shtpi, prfshir ndriimin, sistemet e kontrollit t paisjeve pr ngrohje apo ftohje n 2009 NK 4.5. Nxitje e prdorimit te sistemit me ngrohje diellore t ujit kundrejt kaldajave elektrike n familje n 2010 NK 4.6. Nxitjen e prdorimit t masave pr efikasitetin e energjis n sektorin e shrbimit tregtar n 2010
2.4.1.3. Menaxhimi i Mbeturinave N kt sektor strategjia parashtron objektivin e eliminimit t hedhjes s mbeturinave n vende t palejuara brenda vitit 2012, sigurimit t largimit t parrezikshm dhe largimit t 50% t mbetjeve t ngurta t parrezikshme n vend-depozitime t kontrolluara brenda vitit 2010, prmes:
Nr.
shtja
Objektivi
Data e Prfundimit t Objektivit 2009 2009 2012
1 3 4
Mbetje t Rrezikshme Mbeturina t Ngurta Mbeturina t Ngurta
Vendgroposje e sigurt e 75% t prodhimit t mbeturinave t rrezikshme Riciklim i 10% t mbeturinave urbane Zhdukja e fenomenit t hedhjeve t parregullta dhe t shprndara gjithandej t mbeturinave n vendet e paautorizuara Prmirsim i kushteve n vendgroposjen e hedhjeve t mbeturinave t autorizuara prfshir paksimin e mbeturinave dhe parandalimin e zjarrit. Hedhja e 50% e mbeturinave t ngurta jo t rrezikshme te kryhet n vendgroposjet e planifikuara
Mbeturina t Ngurta
2009
Mbeturina t Ngurta
2010
MM1
Prcaktimi i praktikave m t mira pr menaxhimin e mbeturinave n periudhn afatmesme 27
Kjo do t detyroj zhvillimin e nj pakete dokumentesh orientuese pr autoritetet vendore pr planifikimin dhe operimin e grumbullimit t mbeturinave dhe shrbimeve t hedhjes kjo duhet ndrmarr bashkrisht me MMPAU dhe MPPTT. Krkesat shtese pr stafin n MMPAU jan identifikuar n Tabelat m sipr.
MM2
Sistemi i planifikimit t menaxhimit t mbeturinave
Autoritetet vendore dhe rajonale do t detyrohen t prgatitin plane pr menaxhimin e mbeturinave n prputhje me udhzimet e praktikave m t mira (MM1) deri n 2008 dhe ti zbatojn kto plane deri m 2014. Me qllim q t arrihet kjo mund t krkohen burime shtese n shum bashki dhe administrata komunash.
MM3
Zbatim i projekteve prioritare pr menaxhimin e mbeturinave Faza 1
Mbi bazn e planeve ekzistuese t menaxhimit t mbeturinave dhe t studimeve t fizibilitetit pr vendgroposjet rajonale, duhen br investime duke prdorur financime qeveritare dhe t donatorve pr t siguruar prfundimin e pes vendgroposjeve rajonale deri n vitin 2012.
MM4
Zbatim i projekteve prioritare pr menaxhimin e mbeturinave - Faza 2
Mbi bazn e planeve t menaxhimit t mbeturinave t planifikuara sipas MM 2 duhen identifikuar dhe zbatuar projekte prioritare t mtejshme pr t siguruar q vendgroposjet e planifikuara t jen n dispozicion pr hedhjen e mbeturinave bashkiake n t gjith vendin n vitin 2014.
MM5
Menaxhimi i mbeturinave t rrezikshme
MM5.1 Vendosja e Vendgroposjeve t Mbeturinave t Rrezikshme deri m 2009 MM5.2 T dhna t sakta dhe t besueshme pr prodhimin e mbeturinave t rrezikshme dhe menaxhimi i tyre aktual deri m 2009 MM5.3 Plani Kombtar i Menaxhimit t Mbeturinave t Rrezikshme deri m 2008. Mbledhja e t dhnave dhe prgatitja e planit kombtar do t krkoj prforcimin e Agjencive Rajonale t Mjedisit dhe t MMPAU si u diskutua m sipr.
2.4.1.4. Menaxhimi i Burimeve Ujore Problemi m kritik aktual sht ndotja e ujrave siprfaqsor q shkaktohet nga shkarkimi i ujrave t mbetura t patrajtuara. Pr pasoj, qllimet kryesore lidhur me kt shtje jan prcaktuar.
Treguesit Kanalizime t prmirsuara urbane: prqindja e popullsis lidhur me rrjetin e kanaleve t ujrave t zeza Trajtimi i ujrave t mbetura urbane prqindja e popullsis e lidhur me pajisjet e trajtimit t ujrave t zeza q plotsojn standardet baz t trajtimit t UTD ??? Kanalizime t Prmirsuara Rurale prqindja e popullsis e lidhur me rrjetin e kanaleve t ujrave t zeza ose sistemet septike. MBU 1. Sistemet e menaxhimit t qendrueshm dhe efikas t sektorit ujor
2009 75% 25% 55%
2014 85% 50% 65%
MBU 1.1. Ndrtim kapacitetesh t mtejshme t autoriteteve vendore dhe Ndrmarrjet e Furnizimit me Uj dhe Kanalizimet e Ujrave t Zeza MBU 1.2. Kuadri Ligjor dhe Planifikues pr menaxhimin e baseneve lumor deri m 2007 MBU1.3. Sistem lejesh efektive pr nxjerrjen e ujit dhe shkarkimet n uj deri m 2009
28
Zbatimi i nj sistemi efikas t lejeve do t krkoj prforcimin e Agjencive Mjedisore Rajonale dhe MMPAU si u prmnd m sipr.
MBU 2. Zbatimi i projekteve prioritare pr grumbullimin dhe trajtimin e ujrave urbane Faza 1 Mbi bazn e planeve ekzistuese dhe studimeve t fizibilitetit pr projektet e ujrave urbane, duhen br investime duke prdorur financimin e qeveris dhe donatorve pr t siguruar arritjen e nj prqindjeje t lidhjes s kanaleve t zeza urbane prej 75% dhe trajtim t prshtatshm pr s paku 25% t t gjith ujrave urbane t grumbulluara deri m 2010. Kostot e investimeve pr projektet jan detajuar me hollsi m posht.
MBU 3. Zbatimi i projekteve prioritare pr menaxhimin e ujerave urbane Faza 2 Mbi bazn e planeve t zhvilluara sipas MBU1 investimet e msiprme duhen br duke shfrytzuar financimet qeveritare dhe t donatorve pr t siguruar arritjen e nj prqindjeje t lidhjes s kanaleve t zeza urbane prej 85% dhe trajtim t prshtatshm pr s paku 50% t t gjith ujrave t mbetura t grumbulluara deri m 2014. Kostot e investimeve pr projektet jan dhn me hollsi m posht.
MBU 4. Paksimi n ndotjen e piks s burimit pr ujin siprfaqsor Paksimi i ndotjeve t ujrave siprfaqsore nga burime jourbane prfshir edhe njsit prpunuese industriale dhe bujqsore do t paksohen nprmjet zbatimit t lejeve t prmirsuara, inspektimit t shtuar dhe imponimit m t fort t krkesave ligjore. Klauzolat e lejeve, inspektimit dhe te zbatimit krkojn prforcimin e Agjencive Rajonale Mjedisore dhe t MMPAU si u prmnd m sipr.
MBU 5. Paksimi i ndotjes n burime t prhapura t ujrave siprfaqsor MBU 5.1. Paksimi i ndotjes n burimet e prhapura nga Bujqsia, nprmjet futjes dhe promovimit t nj kodi t praktikave t mira bujqsore deri m 2009. MBU 5.2. Paksimi i ndotjes n burimet e prhapura nga Pylltaria, nprmjet futjes dhe promovimit t nj kodi t praktikave t mira t pylltaris dhe prfundimi dhe zbatimi i planeve t menaxhimit t pyjeve deri m 2009. T dy masat jan ndrsektoriale implikimet e burimeve nuk jan t specifikuara ktu.
MBU 6. Mbrojtja e ujrave nntoksor MBU 6.1. Baza ligjore t fuqishme pr mbrojtjen e ujrave nntoksore deri m 2007 MBU 6.2. Zbatimi i zonave t mbrojtura t ujrave nntoksore deri m 2009
Futja e bazs ligjore nuk do t ket implikime burimore. Zbatimi i zonave t mbrojtura t ujrave nntoksore do t varet nga prforcimi i Agjencive Rajonale t Mjedisit..
MBU 7. Monitorimi i ujit MBU 7.1. Monitorimi i ujrave siprfaqsore mjedisore MBU 7.2. Monitorimi i ujrave nntoksore Monitorimi i prmirsuar si i ujrave siprfaqsore ashtu dhe i atyre nntoksore krkon sigurimin e t dhnave pr planifikimin e menaxhimit t burimeve ujore dhe pr prioritarizimin e investimeve pr mbrojtjen e ujit.
29
2.4.1.5. Mbrojtja e Toks Mbrojtja e tokave konsiston n : MT1 - Uljen e nivelit t erozionit t toks dhe dmeve q vijn prej tij; MT 2 - Mbajtjen e tokave bujqsore n gjendje t mir prodhuese dhe mjedisore; MT 3 - Uljen e nivelit t ndotjes s tokave;
Ulja e nivelit te erozionit sht e lidhur ngushtsisht me praktikat e prdorimit t burimeve pyjore dhe kullotsore si dhe ma praktikat bujqsore. Instrumenti kryesor pr administrimin e pyjeve dhe zonave pyjore (n zona t larta malore) jan Planet pr Administrimin e Pyjeve, t cilat duhet t trajtojn: Prerjen e paligjshme t pyjeve dhe grumbujve pyjore pr qllime tregtie kjo do t zgjidhet nprmjet masave kontrolluese dhe ndshkuese pr shkelsit e ligjit, Prerjen e paligjshme pr dru zjarri Planet duhet t identifikojn zonat, ku sigurimi i burimeve alternative e t subvencionuara t lnds djegse, mund t prdoren pr t ndihmuar komunitetet lokale q ti japin fund ksaj praktike; Duhet t hartohen gjithashtu projektet e nevojshm q lidhen m planet pr stabilizimin e toks q sht e rrezikuar nga rrshqitjet dhe projektet pr rimbjelljen e pemve kto do t bhen nprmjet nj proesi t shpejtuar e t mbshtetur nga Fondi i Mjedisit.
N zonat e ulta, ku prodhimi bujqsor sht m intensiv, prezantimi dhe nxitja e aplikimit t Kodit t Praktiks s Mir Bujqsore sht e nevojshme pr minimizimin e erozionit. Ky Kod do t mbuloj gjithashtu shtje t mirmbajtjes s toks dhe t prdorimit t inputeve agro-kimike. Bujqsia nuk sht shkaku i vetm i erozionit n zonat e ulta fushore dhe pylltaria nuk sht i vetmi shkak n zonat e larta malore. Praktikat e ndrtimit, q prfshijn ndrtime rrugsh dhe ndrtesash, ojn gjithashtu n probleme erozioni, sidomos nprmjet projektimit dhe zbatimit t dobt t krkesave t kullimit. Prandaj, do t duhen gjithashtu nj sr dokumentesh udhzuese pr ti dhn nj zgjidhje ktyre shtjeve.
MT 1. Paksimi i erozionit t brigjeve dhe shtrateve t lumenjve MT 1.1. Vendim i Kshillit t Ministrave, me an t t cilit vendoset pr ndrtimin e brezave mbrojts prgjat lumenjve kryesor aktivitetet ndrtimore n brezat mbrojts do t ndalohen ose do ti nnshtrohen nj kontrolli t rrept. MT 1.2. Udhzim i Prbashkt ndr Ministerial, i cili ndalon dhnien e liensave t reja pr nxjerrjen e zhavorrit nga shtratet e lumenjve, vetm n rast se miratohet nga KKU MT 1.3. Fushat masash pr parandalimin e nxjerrjes s paligjshme t zhavorrit apo rrs nga shtretrit e lumenjve prfshir vnien e gjobave, sekuestrimin dhe ndjekjen penale MT 1.4. Hartimi i projekteve prioritare pr rehabilitimin e shtretrve t lumenjve, projekte t cilt t paraqiten pr shqyrtim n Fondin e Mjedisit. MT 2. Paksimi i erozionit n zonat e larta malore MT 2.1. Hartimi i planeve prioritare pr Administrimin e Pyjeve dhe Kullotave n zonat e larta malore. MT 2.2. Udhzime pr Planet e thjeshtuara pr Administrimin e Pyjeve (PAP) prfshir ndalimin e prerjeve t paligjshme, rimbjelljet dhe masat pr rehabilitimin e zonave. MT 2.3. Inventarizimi i zonave m t prekura dhe caktimi i prioriteteve pr aplikimin e sistemit t thjeshtuar t PAP. MT 2.4. Hartimi n bashkpunim i PAP-ve t thjeshtuar prioritar, pr zonat me prioritet, prfshir prgatitjen e qllimeve t projektit pr masat urgjente t rehabilitimit. MT 3. Paksimi i erozionit n zonat e ulta fushore MT 3.1. Prfshirja e masave pr minimizimin e erozionit t toks n Kodin e Praktiks s Mir Bujqsore. MT 3.2. Nxitja e masave q rekomandohen n KPMB n zonat m shum t prekura. MT 3.3. Inventarizimi i zonave shum t prekura n rajonin fushore dhe caktimi i prioriteteve pr prgatitjen dhe paraqitjen pr miratim t projekteve pr rehabilitimin e tyre.
2.4.1.6. Biodiversiteti Ruajtja e biodiversitetit sht nj prej elementve ky t nj zhvillimi t qndrueshm. Strategjia pr Biodiversitetin dhe Plani i Veprimit (SBPV) t miratuar me 1999 prbjn dokumentin kryesor q prcakton qllimet, objektivat dhe masat pr administrimin e biodiversitetit n Shqipri pr periudhn 2000 2015. Ky 30
dokument gjen pasqyrim dhe n Strategjin Ndrsektoriale t Mjedisit. Edhe pse sht arritur progres i konsiderueshm n zbatimin e Strategjia pr Biodiversitetin ka ende disa veprime kye q nevojiten t ndrmerren n t ardhmen.
Miratimi i Strategjis s Ligatinave prgatitur n kuadr t detyrimeve t vendit si pal e Konvents pr ruajtjen e mjedisve ligatinore ose e njohur ndryshe si Konventa Ramsar. Riorganizimi i Administrats s Zonave t Mbrojtura
Problemi
Objektivi Rritja e siprfaqeve t zonave t prcaktuara si T Mbrojtura, pr t siguruar q:
Data e Synuar
Zona t caktuara
Ekosistemet e t gjitha tipeve jan t prfaqsuar n rrjetin e zonave t mbrojtura; Rrjeti i ktyre zonave sht koherent dhe mbshtet objektivat e Planit t Veprimit t Llojeve n 10% t siprfaqes s vendit T zbatohen n praktik elemente t Rrjetit Ekologjik PanEuropian kryesisht pr zonat qndrore t tij.
2009
Zona t caktuara
Rritje e mtejshme e siprfaqes s zonave t mbrojtura n masn 15% t siprfaqes s vendit duke i dhn prioritet shpalljes s zonave t mbrojtura detare. Prgatitja e planeve t administrimit pr zonat e mbrojtura ekzistuese prioritare (Rezerva Strikt Natyrore, Parqet Kombetare dhe Monumentet e Natyrs) Zbatimi i planeve t administrimit pr Parqet Kombtare ekzistuese Prgatitja e Planeve t Veprimit t Llojeve pr llojet e mbrojtura e t rrezikuara n mnyre kritike Ulja e nivelit t sfrytzimit t pa-autorizuar t specieve dhe e shfrytzimit t autorizuar nprmjet rishikimit t kritereve pr zonat e gjuetis, pr llojet q jan objekt gjuetie si dhe kuotat e vjeljes s ktyre llojeve n prputhje me parimin e zhvillimit t qndrueshm dhe duke repsektuar ekuilibrat mjedisore. Prditsimi i Strategjis s Biodiversitetit dhe Planit t Veprimit Miratimi i Strategjis s Ligatinave prgatitur n kuadr t detyrimeve t vendit si pal e Konvents per ruajtjen e mjedisve ligatinore ose e njohur ndryshe si Konventa Ramsar. Kryerja n vazhdimesi e Monitorimit te Biodiversitetit Krijimi i nje autoriteti administrativ per kontrollin e Organizmave te Modifikuara Gjenetikisht dhe Vleresimin e Rrezikut si dhe hartimi i kuadrit ligjor perkates
2014
Zona t caktuara
2011
Zona t caktuara Zona t caktuara N t gjith territorin
2014 2009 2009
N t gjith territorin Ne te gjithe territorin
2009 2008
Zona te caktuara Ne te gjithe territorin
2007-2014 2009-2014
Arritja e ktyre qllimeve do t krkoj nj rritje t dukshme t nivelit t resurseve n shrbim t realizimit t planit t administrimit dhe imponimit t zbatimit t ligjit. Disa burime shtes jan identifikuar n Tabeln e msiprme, por n t ardhmen do t krkohet nj forcim i mtejshm i nivelit t administrimit t zonave t mbrojtura nepermjet Krijimit te Administrates se specializuar per Zonat e Mbrojtura.
2.4.2. Menaxhimi i Perdorimit te Territorit Kto shtje jan me rndsi kritike pr menaxhimin e mjedisit. Ktu lindin dy shtje kryesore: 31
Planifikimi i Shfrytzimit t Toks (Planifikimi Hapsinor) Imponimi dhe kontrollet
Masat q po ndrmerren nga Ministria e PPTT pr t reformuar sistemin e planifikimit hapsinor mbshteten plotsisht nga MMPAU. MMPAU do t punoj me MPPTT pr t siguruar orientimin e autoriteteve vendore pr integrimin e konsideratave mjedisore n planet e reja t shfrytzimit t toks. Planet e menaxhimit t shfrytzimit t toks (planet hapsinore) duhet ti nnshtrohen masave pr vlersimin strategjik mjedisor: kjo do t krkoj burime shtojc n MMPAU pr t monitoruar zbatimin e ktyre masave.
shtja
Objektivi
Data e Prfundimit t Objektivit 2008 2010 2009
Zhvillimi Ilegal Zhvillimet Ekzistuese Informale Planet Hapsinore Vendore
M pak se 10% e aktivitetit ndrtimor kryhet pa lejet e krkuara Rregullim 50% i zhvillimeve informale ekzistuese. Planet vendore i nnshtrohen vlersimit mjedisor dhe prfshijn edhe konsideratat mjedisore.
2.4.3. Dmi Mjedisor Termi dm mjedisor prdoret n formn m t zakonshme t tij dhe pikrisht ndotjes s mjedisit me substanca me prmbajtje t lart toksike. Kto zona quhen ndryshe edhe pika t nxehta. Burimet kryesore t ktij dmi mjedisor jan aktivitetet e braktisura industriale q prfshijn: Minierat t qymyrit dhe t mineraleve nga nntoka; Nxjerrja nga nntoka te nafts, gazit etj; Gurort nxjerrja e mineraleve nga siprfaqja e toks; Fabrikat ose uzinat e prpunimit; Vendet e grumbullimit t plehrave prfshir vendin e hedhjes s mbetjeve nga fabrikat, depozitime t mineraleve t mbetur nga punimet minerare dhe t ngjashme me ta.
N mnyr t prmbledhur hapat q duhen ndrmarr pr riparimin e fardolloj vendi q ka psuar dm mjedisor perfshijn : Analizn e shtrirjes dhe natyrs s problemit llogaritja e riskut Shqyrtimin e alternativave q ojn n przgjedhjen e metods se duhur vlersimi i alternativave Hartimin e detajuar i projektit prgatitja pr programin e pastrimit Lidhjen e kontrats dhe zbatimin i saj pastrim
Disa prej ktyre hapave tashm jan ndrmarr pr sa i prket pikave t nxehta por disa vatra te tjera mbeten ende te paprfshira.
shtja
Objektivi
Data e Prfundimit t Objektivit 2009 2010
Mundshmria Rehabilitimi
Prgatitja e Studimit t Fizibilitetit dhe Dosjet e Projektit pr t gjitha Hot-Spot-et. Realizimi i rehabilitimit t mbi 40% t tokave/zonave t kontaminuara
2.4.4. Administrimi dhe zhvillimi i qndrueshm i burimeve pyjore dhe kullosore Menaxhimi dhe zhvillimi i qndrueshm e shumfunksional t burimeve pyjore dhe kullotsore sht nj domosdoshmri sepse pyjet dhe kullotat prbjn nj trashgimi me vlera pr Shqiprin. Kjo trashgimi 32
duhet t mbrohet dhe t qeveriset n mnyr t till q t mundesoj nj zhvillim m t madh ekonomik n t ardhmen, pa prishur ekuilibrat biologjike natyrore dhe duke kontribuar n uljen e nivelit t varfris. Administrimi duhet t synoj nj qeverisje t qndrueshme t burimeve pyjore e kullosore, ndarje t drejt t perfitimeve dhe dobive q vijn nga mbrojtja dhe prdorimi i burimeve natyrore, pyjore e kullosore dhe rimkmbje t integritetit ekologjik t pyjeve e kullotave n vend.
Administrimi do t realizohet nprmes zbrthimit t objektivave n masat e mposhtme:
AQP 1. Mbrojtja dhe rehabilitimi i vazhdueshm i pyjeve AQP 1.1. Konservimi i pyjeve nprmjet reduktimit dhe ndrprerjes s prerjeve ilegale. AQP 1.2. Ruajtja dhe rehabilitimi i ekosistemeve pyjore e kullosore t dmtuara e n degradim nprmjet prerjeve kulturale, ripyllzimit t siprfaqeve t pa riprtrira, pyllzimit t siprfaqeve t zhveshura me lloje pionere dhe rehabilitimit t kullotave me mbjellje foragjere e drusore. AQP 1.3. Krijimi i disa ekonomive shtetrore me cungishte t rregullta lisi.
AQP 2. Organizimi i nj kadastre pyjore moderne si baz pr ruajtjen e trsis s fondit pyjor. AQP 2.1. Organizimi i nj kadastre pyjore moderne, e cila t dokumentoj dhe azhornoj pasurin pyjore jo vetm si siprfaqe e volum, por edhe si vler e pronsi n t gjitha nivelet e administrimit. AQP 2.2. Pajisja e sektori i kadastrs me t gjith teknikn moderne t fushs si GIS, remote sensing etj.
AQP 3. Ruajtja e natyrs dhe promovimi i ekoturizmit. AQP 3.1. Hartimi i nje plani kombtar pr zhvillimin e turizmit n pyje e kullota si dhe n disa kategori zonash t mbrojtura dhe fillimi i zbatimit t tij. AQP 3.2. Pjesmarrja e qeverise per mbeshtetjen dhe zhvillimin e infrastrukturs, kreditimit dhe turizmit privat nprmjet dhnies me koncension t pyjeve dhe kullotave pr qllime shlodhse. AQP 3.3. Rritja e kapaciteteve pritse pr ekoturizmin nprmjet investimeve n shtpit model t zonave rurale,Trainimi i guidave turistike
AQP 4. Nxitja e prdorimit t qndrueshm dhe multifunksional t burimeve pyjore dhe kullosore. AQP 4.1. Promovimi i funksioneve sociale dhe mbrojtse t pyjeve dhe kullotave. AQP 4.2. Promovimi i potencialit prodhues pr prodhimet jo drusore. AQP 4.3. Studimi dhe percaktimi i gjndjes, sistemeve t prdorimit, administrimit t qndrueshm t integruar e multifunksional t kullotave. AQP 4.4. Organizimi i puns pr administrimin dhe vlersimin racional t kullotave.
AQP 5. Inkurajimi i aktiviteteve private AQP 5.1. Kryerja e punimeve dhe shrbimeve n pyje e kullota shtetrore nga firma t specializuara pr kryerjen e aktiviteteve prodhuese dhe shrbimeve n pyje dhe kullota. AQP 5.2. Liberalizim i tarifave t shitjes s lnds industriale t drurit dhe t druve t zjarrit q rezultojn nga pyjet prodhues shtetrore. Ato ti binden ligjeve t krkes-oferts. AQP 5.3. Vjelja e nj taks pr shrbimin q pyjet kryejn n mbrojtje t baseneve ujmbledhse t hidrocentraleve dhe ujit t pijshm pr luftn kundr erozionit dhe prmirsimin e pyjeve ekzistues. AQP 5.4. Nxitja e krijimit t njsive prodhuese 500-1000 hektarshe duke i dhn n prdorim afatgjat pr prdorim silvopastoral. AQP 5.5. Zhvillimi n perspektive i industris s drurit n Shqipri. AQP 5.6. Dhnia n prdorim e tokave me bimsi pyjore pr afate t gjata kohore me qellim zhvillimin e gjuetis 33
AQP 5.7. Dhnia n prdorim vetm pr qllime pyllzimi t tokave t refuzuara dhe t eroduara.
AQP 6. Vazhdimi i transferimit t s drejts s prdorimit/pronsis t pyjeve dhe kullotave tek pushteti vendor. AQP 6.1. Vazhdimi i transferimit t s drejts s prdorimit/pronsis t pyjeve dhe kullotave tek pushteti vendor, duke rritur numrin e familjeve q prfitojn nga produktet e pyllit. AQP 6.2. Plotsimi i nevojave t popullsis rurale me dru zjari e lnd ndrtimi. AQP 6.3. Prcaktimi i kapacitetit mbajts n blegtori i pyjeve komunal dhe organizimi i ekonomive pyjore pr qllime kullotjeje dhe prodhim gjethi. AQP 6.4. Permirsimi i kuadrit ligjor veanrisht n funksion t prfshirjes aktive n menaxhimin e pyjeve dhe kullotave t prdoruesve lokal dhe vendore
AQP 7. Organizimi i shrbimit kshillimor dhe administrats pyjore t komunave. AQP 7.1. Zhvillimi i shrbimit kshillmor pran Shrbimit Pyjor Shqiptar AQP 7.2. Zhvillimi i programeve t ndrgjegjsimit pr aktort dhe komunitetet lokale AQP 7.3. Forcimi i kapaciteteve t organeve vendore pr menaxhimin e pyjeve dhe kullotave. AQP 7.4. Krijimi i administrats s pyjeve komunal n varsi nga pushteti vendor
AQP 8. Vazhdimi i reforms institucionale me qllim krijimin e strukturave sa m efektive dhe t prshtatshme n qndr dhe n baz. AQP 8.1. Krijimi i Drejtorive Pyjore Rajonale AQP 8.2. Fuqizimi i institucioneve prgjegjse shtetrore AQP 8.3. Ndarja e funskioneve kontrolluese nga ato menaxhuese n pyje dhe kullota AQP 8.4. Rritja e efektivitetit t policis s shrbimit pyjor. AQP 8.5. Prsosja e strukturs s administrats pyjore, duke e lehtsuar e br at m t zhdrvjellt dhe duke e afruar sa m shum me bazn.
2.4.5. Administrimi i qndrueshm i burimeve peshkore Sektori i peshhkimit sht nj nga sektort e rndsishm t ekonomis shqiptare me nj numr t lart t ardhurash dhe t punsuarish. Si i till ai meriton vmendjen e politikave t qeveris me qllim mbshtetjen e mtejshme dhe zhvillimin mbi bazn e qndrueshmris s shfrytzimit t resurseve peshkore. Qllimi i ndrhyrjeve t propozuara m posht sht sigurimi i rendimenteve m t larta t peshkimit, uljen e presionit mbi fundet bregdetare dhe diversifikim e peshkimit n thellsi m t mdha dhe n forma t tjera prve tratave fundore. Investimi m i rndsishm pr modernizimin e flots, nevojitet t bhet n ndrtimin e anijeve t reja t peshkimit duke prfshir motoflugat e deri anijet me gjatsi deri mbi 25 m dhe fuqi n aks mbi 500 hp. Anijet e vogla, do t zhvillojn veprimtari peshkimi me mjete selektive n bregdetin e afrt duke e kombinuar at edhe me ekoturizmin dhe peshkimin sportiv ndersa anijet e medha do te sherbejne per te zhvilluar gjueti peshkimi ne ujera me te thella dhe kryesisht jashte zones se 12 miljeve, ne ujerat ndrkombetare n Adriatik dhe Mesdhe. Parashikohet q prodhimi (znie peshku dhe molusqesh) n periudhn afatshkurtr (viti 2009) t arrij n 6500 ton, n periudhn afatmesme (viti 2013) 15300 ton dhe n periudhn afatgjat (viti 2015) 34 000 ton. N peshkimin bregdetar artizanal synimet pr rritjen e prodhimit n zbatim t objektivave jan n afatshkurtr 1000 ton, afatmesm 2500 ton dhe n afatgjat 3500 ton. Ndrsa peshkimi n ujrat e brendshme synon t arrij nga 650 ton n 800 ton pr periudhn afatshkurtr, 1000 ton n afatmesm dhe 1300 ton n periudhn afatgjat. Nga peshkimi n ujrat e veprave hidroenergjetike pritet t kapen nivelet e mparshme prej 3500 kv ose 350 ton. 34
Me masat q do t merren pr prmirsimin e peshkimit n lagunat bregdetare, zniet synohet t kapin nivelin e 6000-6500 kv ose 650 ton. AQPe 1. Shtimi, ristrukturimi dhe modernizimi i flots s peshkimit AQPe 1.1. Shtimi i numrit t anijeve te reja, moderne kryesisht 22-25 dhe deri n 30 metra dhe fuqi motorike mbi 400 - 500 Hp si dhe modernizimi i nj pjese t flots s peshkimit. AQPe 1.2. Diversifikimi i flots s peshkimit n format alternative t peshkimit prfshir peshkimin pelagjik, me rrethim, selektiv me rrjeta, grepa, parangalle etj, AQPe 1.3. Lehtsimi i proedurave pr prfshirjen e specialistve t huaj n peshkimin detar.
AQPe 2. Ristrukturimi i plot i infrastrukturs portuale dhe qndrave t peshkimit AQPe 2.1. Ndrtimi i portit t ri t peshkimit n Durrs, zgjerimi i porteve egzistues dhe ndrtimi i bankinave t ankostimit t anijeve t peshkimit n Vlor, Sarand dhe Shngjin, AQPe 2.2. Ngritja e infrastrukturave t riparimit, mirmbajtjes t anijeve t peshkimit, prmirsimit cilsor t gams s shrbimeve n t katr portet e vndit, AQPe 2.3. Ndrtimi i tregjeve me shumic n portet e peshkimit me qllim rritjen e cilsis s prodhimit, vlers s prodhimit, lufts ndaj tregut informal dhe rritjen e shkalls s konkurrencs, AQPe 2.4. Ndrtimi i qndrave t grumbullimit t peshkut pran liqeneve kryesore pr rritjen e kushteve higjeno-sanitare t produkteve peshkore.
Masat e msiprme do t sjellin rritjen e tregueseve t gadishmris teknike dhe t shfrytzimit n peshkim t flots, rritjen e ndjeshme t znies s peshkut dhe uljen e kostove t prodhimit pr ta br sektorin konkurues n tregun rajonal. Prtritja e flots s peshkimit do t prballohet nga tre burime kryesore financimi: (i) investimet private, (ii) donatore si dhe (iii) mbshtetje nga buxheti i shtetit.
AQPe 3. Zhvillimi i akuakulturs si nj sektor i rndsishm dhe perspektiv pr ekonomin vndase AQPe 3.1. Krijimi i qndrave t reja t akuakulturs, kryesisht n veri t vendit AQPe 3.2. Rritja e numrit t koshave notues n det, AQPe 3.3. Rritja e shkalls s kontrollit mbi zbatimin e masave sanitaro veterinare me qllim garantimin e produktit pr tregun vendas dhe at Evropian AQPe 3.4. Nxjerrja nga informaliteti i ekonomive egzistuese dhe lehtsimi i proedurave t legalizimit; AQPe 3.5. Rritja e prodhimit t rasateve n vend si dhe t furnizimit me ushqime si faktor kufizues n zhvillimin e ktij aktiviteti. AQPe 3.6. Ripopullimi me rasate peshqish i ujmbledhsve t bujqsis dhe liqeneve t mdhenj artificial
Vendi yn ka kushte pr shumfishimin e prodhimit n marikultur, n t gjitha llojet e aktiviteteve. Ne keto kushte masat a mesiperme synojne dyfishimin e rendimentit n impiantet ekzistuese. Me masat q do t merren sht e mundur nj shfrytzim afatshkurtr 4,000 kv peshk, 10,000 kv midhje dhe 100 kv karkalec. N afatmesm synohet znia e 30,000 kv peshk, 20,000 kv midhje dhe 200 kv karkalec ndrsa n afatgjat 45,000 kv peshk (nga t cilt 8,000 kv n tok), 40,000 kv midhje dhe 500 kv karkalec. Prsa i takon zhvillimit t troftikulturs fillimisht (afat-shkurtr) do t synohet stabilizimi i prodhimit n ekonomit ekzistuese. N periudhn afatmesm synohet ndrtimi i ekonomive n qarqet Kuks, Dibr, Shkodr, Lezh me nj kapacitet prodhues prej 10.000 kv ndrsa n afatgjat synohet q prodhimi n shkalle vendi t arrije n 20.000 kv. AQPe 4. Mbshtetja e industris prpunuese dhe marketingut t produkteve peshkore AQPe 4.1. Rritja e prpunimit t produkteve peshkore vendase pr tregun shqiptar dhe at Evropian,
35
AQPe 4.2. Lehtsimi i proedurave doganore pr importin e produkteve peshkore q prdoren si lnd e par pr industrin prpunuese, AQPe 4.3. Mbshtetja e ndrmarrjeve prpunuese n drejtim t rritjes s punsimit, AQPe 4.4. Rritja e konsumimit t produkteve peshkore t prpunuara ose jo n Shqipri, AQPe 4.5. Rritja e shkalls s kontrollit veterinaroshndetsor pr produktet e peshkut q nga prodhuesi deri te produkti i gatshm.
Bazuar n masat e msiperme synohet q industria prpunuese n periudhn afatshkurtr t kap nivelet 4000 ton peshk t prpunuar dhe t punsoj mbi 2000 punonjs, n afatmesm t prodhoj 6000 ton produkte me nj punsim prej 3000 punonjsish dhe n afatgjat t prodhoj mbi 10 000 ton me nj fuqi puntore q i kalon t 8000 punonjsit. N nivelin e marketingut synohet q n afatshkurtr t ngrihen tregjet n Durres dhe Shngjin dhe qndrat e peshkimit n ujrat e brndshme. N afatmesm synohet ngritja e tregut n Vlor dhe Sarand ndrsa n afatgjat objektivi sht konsolidimi i tregjeve t krijuara. Gjithashtu synohet shtimi i konsumit t peshkut pr frym n 4.5 kg/frym n periudhe afatshkurtr, 9 kg/frym n afatmesm dhe 15 kg/fryme n periudhn afatgjat.
AQPE 5. Menaxhimi i rezervave t prbashkta peshkore, peshkimit t prbashkt dhe marrdhniet ndrkombtare AQPe 5.1. Hartimi dhe zbatimi i planeve t menaxhimit t peshkimit pr zonat kryesore t peshkimit, prfshir mekanizmat e monitorimit. AQPe 5.2. Aplikimi i nj peshkimi t rregulluar me qllim q t shmang rrezikun e konfliktit ndrmjet formave t ndryshme t peshkimit dhe veanrisht peshkimit profesional me at artizanal. AQPe 5.3. Parandalimi ose eleminimi i mbipeshkimit, me qllim q t inkurajoj kusht t favorshme ekonomike pr t nxitur peshkimin e prgjegjshm. AQPe 5.4. Sigurimi dhe mbshtetja e mundsive alternative t t ardhurave nga turizmi dhe akuakultura pr t krijuar mundsi diversifikimi t ardhurash n komunitetet e peshkimit ku peshkimi sht i paqndrueshm.
AQPe 6. Krkim shkencor modern dhe i aft t vleresoj gjendjen e rezervave peshkore pr hartimin e politikave t sakta menaxhuese AQPe 6.1. Nj krkim shkencor sipas nevojave t sektorit dhe n shrbim t tij, AQPe 6.2. Zbatimi i sistemeve t prshtateshme dhe efektive pr grumbullimin, analizimin, rregjistrimin dhe paraqitjen e t dhnave pr sektorin e peshkimit n mnyr q t mundsohet prdorimi i tyre pr planifikimin e peshkimit, AQPe 6.3. Nxitja e studimeve ekonomike t kostove, prfitimeve dhe t mundsive alternative t menaxhimit pr nj peshkim t prgjegjshm, AQPe 6.4. Fuqizimi i krkimit n peshkim dhe akuakultur, pr t mbshtetur prcaktimin e statusit t rezervave peshkore
AQPE 7.1. Respektimi dhe zbatimi i ligjit AQPe 7.2. Ngritja dhe funksionimi e nj strukture profesionalisht t aft dhe t prgjegjshme pr garantimin e aplikimit korrekt t ligjit t peshkimit dhe mekanizmave q garantojn funksionimin e MKS (Monitorim Kontroll Survejimit) n t gjitha kategorit e peshkimit n Shqipri AQPe 7.3. Ndrtimi i nj skem funksionale bashkepunimi te MMPAU me strukturat e tjera shtetrore si dhe Organizatave t Menaxhimit t Peshkimit (OMP) duke skicuar qart rolet n luftn kundr peshkimit t Paligjshm, Parregullt dhe t Paraportuar pr nj menaxhim t prgjegjshm t peshkimit AQPe 7.4. Sigurimi i nj mbeshtetje financiare pr t garantuar infrastrukturn e duhur pr krijimin dhe funksionimin e instrumentave t MCS dhe lufts kundr Peshkimit t Paligjshm te Parregullt dhe t pa raportuar.
36
AQPe 7.5. Garantimi i nj prmirsimi t vazhdueshm ligjor konform standarteve dhe direktivave te BE, nj bashkpunim harmonik rajonal dhe ndrkombetar si dhe informimin e vazhdueshm ligjor pr t gjith administratn dhe komunitetin e peshkimit. AQPe 7.6. Trainim i OMP-ve pr nj fuqizim t rolit t tyre n zbatimin e ligjshmris n sektorin e peshkimit.
Synimet tona n respektim t kuadrit ligjor pr peshkimin jan regjistrimi i gjith subjekteve t peshkimit, regjistrimi i peshkatarve, markimi i anijeve, barkave dhe mjeteve t peshkimit, inspektim/kontrolli, raportimi prodhimit n nj baz statistikore t besueshme dhe prpunimi i t dhnave pr furnizimin e ploitiks me indikator t sakt t zhvillimit dhe kontrollit t sektorit.
37
3. Politikat Qllim i Politikave sht t ndihmojn n arritjen e qllimeve dhe objektivave t strategjis. Nj menexhim i duhur mjedisor krkon praktika t matura zhvillimi nga t gjith nivelet e qeverisjes prfshire at qndrore, rajonale dhe lokale. Pr kt duhet:
vendimmarrsit qndror t kuptojn shtjet mjedisore dhe t integrojn parimet mjedisore n politikat dhe sistemet e tyre t administrimit, nj kuadr ligjor i plot mekanizma efektive pr zbatimin dhe imponimin e politikave dhe t ligjit, prfshir proeset e imponimit, instrumentet ekonomike dhe planifikimin financia. mbshtetje e vazhdueshme e edukimit, trajnimit dhe informimit mjedisor, mjetet e vleresimit te efektivitetit te strategjis dhe masave t saj npermjet monitorimit dhe raportimit, Investim si nj pjes thelbsore q shndrrohet n nj mjet efektiv nse menaxhohet me menuri
Ref 3.1.1 Integrimi
shtja
Mnyra e Zgjidhjes Proese t prforcuara komunikimi dhe konsultimi ndr-institucional n t gjitha nivelet e puns; mekanizma m t mir t konsultimit t jashtm; nj aplikim zyrtar t vlersimit strategjik mjedisor; nj udhzim specifik t prgjithshm dhe sektorial t ministrive dhe autoriteteve lokale mbi Vlersimin Strategjik Mjedisor (VSM-n).
shtjet mjedisore nuk jan zgjidhur si duhet n strategjit sektoriale dhe n proesin e zhvillimit n prgjithsi
3.1.2
Ligji pr mjedisin rishikimi, prshtatja e tij n prputhje me kushtet dhe krkesat e Komunitetit Europian dhe zbatimi i tij. Legjislacioni aktual ka dobsi t mdha strukturore.
T ruhet strategjia e integruar e legjislacionit ekzistues, por t ndryshohen shtjet kryesore, pr t siguruar lidhje logjike dhe mundsi reale pr tu zbatuar. T rishikohen strukturat e lejeve n mnyr q, paralelisht me reformn legjislative, t aplikohen kushte q detyrojn zbatimin e ligjit. T prmirsohen procedurat, kapaciteti dhe ekspertiza e organeve t inspektimit T zbatohen procedurat e reformuara t ushtrimit t ligjit duke patur si qllim vjeljen/mbledhjen e plot t taksave dhe gjobave
3.1.3
Prgatitja dhe dhnia e lejeve Lejet jan t paqarta dhe t pasakta
3.1.4
Verifikimi dhe Inspektimi
3.1.5
Zbatimi i ligjit dhe apelimet
T prcaktohet nj itinerar m i thjesht administrativ pr sa i prket apelimeve pa qen nevoja pr procedime gjyqsore T zhvillohen projektet aktuale n myr q t krijohet nj sistem q do t prmbush nevojat e acquis dhe t Agjencis Europiane t Mjedisit. T prcaktohet Fondi pr mjedisin dhe dispozitat prkatse n mnyr q t mbshteten autoritetet lokale n thithjen e fondeve t nevojshme pr infrastrukturn baz t mjedisit T prcaktohen dhe zbatohen strukturat e prshtatshme t administrimit, t shtohet personeli. T prforcohet inspektorati dhe pajisjet e kontrollit, t hartohen planet e inspektimit, t identifikohen 38
3.1.6
Prforcimi i sistemeve monitoruese
3.1.7
Investimi n infrastrukturn komunale dhe fondi pr mjedisin
3.1.8
Nevojat pr forcimin e kapacitetit institucional dhe plotsimin e personelit
procedurat reale t zbatimit T krijohen strukturat e nj niveli t lart monitorimi dhe raportimi n mnyr q t mbshtetet bashkpunimi dhe bashkrendimi ndr-institucional T hartohet nj Sistem i Administrimit t Informacionit Mjedisor (SAIM) dhe t zbatohet Strategjia e Komunikimit.
3.1.9 3.1.10
Administrimi dhe Raportimi Informacioni dhe Komunikimi
4. Implikimet e Burimit Masat buxhetore pr Ministrin e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave gjenden n instruksionin e puns pr prgatitjen e strategjis. Shifrat tregojn ndryshimet pasuese buxhetore n periudhn afatshkurtr: Prqindja e rritjes s shpenzimeve 2006 Tavani total i shpenzimeve Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave Shpenzimet e MMPAU, si nj prqindje e tavanit total t shpenzimeve Shkalla efektive e rritjes s shpenzimeve pr MMPAU 157,199 1,544 0.98% 18.30% 2007 186,016 1,672 0.90% 8% 10.20% 2008 205,020 1,835 0.90% 10% 9.90% 2009 225,241 1,985 0.88% 8%
Ndonse niveli i shpenzimeve po rritet, n saj t t ardhurave n rritje t qeveris, proporcioni q harxhohet pr Mjedisin, Pyjet dhe Administrimin e Ujrave sht n rnie. Si e till, prqindja e rritjes s shpenzimeve pr Ministrin sht m e ult sesa prqindja e rritjes t shpenzimeve tavan. Strategjia e prdorimit pr shpenzimet e shtuara sht t shtohet numri i stafit n Ministrin qendrore dhe e stafit n mbshtetje t institucioneve n prputhje me prioritetet e shpallura n PKPL dhe ne PZMSA. Sidoqoft, nj rritje prej 8% n stafin e Ministris qendrore n sektorin e Mjedisit shpie n shtimin e 7 vendeve, plus nj shtim prej rreth 6 vendeve n institucionet mbeshtetese dmth. nj total prej 13 krahasuar me 21 t shpallur n PKPL. Numri i parashikuar i stafit t mundshm mbi bazn e buxhetit t deklaruar vlersohet t jet: Qndror Mbshtets Totali 2006 92 65 157 2007 100 70 170 2008 109 77 187 2009 118 84 202
Ndrkoh nevoja e parashikuar pr staf me qllim q t ndrmerret transpozimi dhe prmirsimi i disa prej elementeve t administrimit t mbrojtjes s natyrs vlersohet t jet:
Qndror Mbshtets Totali
2006 92 65 157
2007 105 73 178
2008 117 75 192
2009 120 77 197
Krahasimi i ktyre shifrave flet fillimisht pr munges n staf, por n nj periudh t shkurtr sht plotesisht e mundur q stafi t plotsohet me burime, sidomos prsa i takon sektorve t transpozimit t legjislacionit. Megjithat, transpozimi sht vetm nj element dhe zakonisht m pak i kushtueshmi n arritjen e prputhshmris me legjislacionin e Komunitetit Europian n fushn e mjedisit. Perve transpozimit krkohet dhe zbatimi e imponimi i kuadrit ligjor t transpozuar. 39
Prmirsimi i zbatimit/imponimit t ligjit dhe inspektimi i prmirsuar jan gjithashtu jetik pr t siguruar q kuadri ligjor i tranpozuar sht n prputhje t plot me at t BE-s. Pa siguruar kto klauzola ligjet do ti shrbejn vetm nj qllimi t kufizuar. Sigurimi i klauzolave t msiprme krkon prforcimin e domosdoshm t Agjencive Rajonale t Mjedisit n mnyr q ato t mund t ndrmarrin funksionet e dhnies s lejeve, inspektimit dhe imponimit. Kjo nevoj nuk sht marr parasysh n shifrat e dhna menjher m sipr ndrkoh q kryerja e nj roli efikas nga Agjencit Rajonale t Mjedisit do t krkonte afro 120 t punsuar. Sipas skenarit aktual niveli i stafit do t mbetet n 40. 4.1. Implikimet e Burimeve pr Financimin e Investimeve n Infrastrukturn Mjedisore
Nevojat e Investimeve Si sht prshkruar m sipr, nevojitet nj program investimesh afatgjat n sektorin publik pr t trajtuar: Furnizimin me uj t pijshm i besueshm, i mjaftueshm dhe i nj cilsie t prshtatshme, Mbledhjen e Ujrave t Mbetura kanalizime n t gjitha qytezat me nj popullsi m t madhe se 2000 banor, Trajtimin e Ujrave t Mbetura trajtimi dytsor i ujrave t mbetura t mbledhura pr t gjith qytetet, Mbeturinat e Ngurta grumbullim, riciklim dhe groposje (vendgroposje dhe djegie). , Tokn e Ndotur rehabilitim i zonave t nxehta, Prmirsimin teknologjik t industrive shtetrore.
Nj list e Prioriteteve t Projekteve t Investimeve Mjedisore sht prgatitur nn prkujdesjen e Programit t Rindrtimit Mjedisor Rajonal (PRMR ose ReREP). Burimet Financiare Burimet e mundshme financiare pr nj program t till prfshijn: Financimet e buxhetit t qeveris qndrore MPPTT Financimet e buxhetit t qeveris vendore Financimet e qeverive vendore prej t ardhurave nga shrbimet (psh. tarifat pr ujin dhe mbeturinat e ngurta) T ardhurat nga tarifat, pagesat dhe gjobat n respektim t legjislacionit mjedisor. Grantet e donatorve ndrkombtar dhe donacionet Donatort ndrkombtar ose financim nga huat bankare.
Programi aktual i shpenzimeve kapitale t qeveris qndrore pr infrastrukturn mjedisore administrohet nga MPPTT. Shpenzimet pr 2006 jan pak m shum se 10 miliard lek. Nga kto, prafrsisht 62% po shpenzohen pr transportin n trsi ose 55% pr rrugt dhe 23% po shpenzohet pr ujin e pijshm. Pr kanalizimet (nj kombinim i menaxhimit t ujrave t mbetura dhe mbeturinave t ngurta) po shpenzohen m pak se 4% e buxhetit te MPPTT ose prafrsisht 380 milion lek. Financimi i qeveris vendore sht shtuar n vitet e fundit nprmjet proesit t decentralizimit. Prqindja aktuale e t ardhurave t qeveris vendore e shpenzuar pr kanalizimet nuk dihet, por besohet t jet e ult. Tarifat aktuale pr shrbimet komunale t ujit kontrollohen nga rregullatori ekonomik pr sektorin e ujit. N prgjithsi niveli i tarifave t caktuara synon s paku t mbuloj kostot operacionale, por nuk lejon t ardhura t rndsishme me t cilat t mund te rinovohet infrastruktura. T ardhurat nga tarifat dhe pagesat mjedisore aktualisht hyjn n buxhetin qendror dhe nuk prdoren n mnyr specifike pr shpenzimet mjedisore. Donatort ndrkombtar kan siguruar grante t rndsishme n fushn e mjedisit. Shum nga projektet e financuara nga kto grante kan pasur si piksynim rritjen e kapacitetit t qeveris dhe t aktoreve t tjer pr t zbatuar menaxhimin mjedisor. Nj numr grantesh jan siguruar gjithashtu pr t financuar zhvillimin e infrastrukturs kryesisht nprmjet Bashkimit Europian dhe Fondit Global per Mjedisin (Global Environment Facility). Sidoqoft, niveli i granteve financiare q do t jet i disponueshm pr infrastrukturn 40
n periudhn afatshkurtr dhe afatmesme nuk sht i qart dhe do t varet si nga niveli i financimit qeveritar ashtu dhe nga aftsia pr t marr huara nga Institucionet Financiare Ndrkombtare. Shuma t qensishme t huave financiare jan prdorur pr ndrtimin e infrastrukturs komunale. N 2005 kredite grumbulluese t Banks Botrore (IDA) pr Shqiprin ishin prafrsisht 770 milion USD. Me 2005 projektet n vazhdim n sektorin e mjedisit prfshinin: Projektin pr Ujsjells/Kanalizimet Bashkiake 15 milion USD Projektin pr Menaxhimin e Burimeve Ujore 15 milion USD
Ka edhe projekte t tjera q po zbatohen pr momentin, prfshir ktu: Programin e Menaxhimit t Integruar te Zonave Bregdetare dhe t Pastrimit 20 milion USD GEF Projekti i Menaxhimit t Integruar t Ujit dhe Ekosistemit 20 milion USD GEF Menaxhimi i Liqenit t Shkodrs dhe Ekosistemit t Integruar 5 milion USD
Kto projekte po sigurojn mbshtetje t fuqishme pr sektorin e ujit. Pr shembull GEF Projekti Menaxhimit t Integruar t Ujit dhe Ekosistemit do t siguroj ndertimin e 3 impianteve ligatinore per trajtimin e ujrave t zeza. Megjithat, nevojiten edhe shum projekte t tilla. Me qllim q t bhet nj vlersim t mjeteve t mundshme me an t t cilave mund t bhen investimet e domosdoshme, nj numr i vogl i skenarve hipotetik jan marr n shqyrtim sikurse jan prmbledhur n tabeln e mposhtme. Per nje veshtrim me te detajuar te skenareve hipotetike shihni Aneksin 1-4. Skenart shqyrtojn inputet nga tre burime, Qeveria Qendrore, Qeveria Vendore dhe Donatort. Donatort, n kt rast prfshijne si huat financiare ashtu edhe grantet. N tabele tregohen shpenzimet e grumbulluara deri m 2004 si dhe viti n t cilin investimet e grumbulluara do t arrijn shifrn 1 miliard Euro.
Skenare hipotetike te investimeve ne ujesjelles-kanalizime Nr. 1 Qeveria Qendrore 3m n vit rritje 6% n vit 2 3m n vit rritje fillestare 18%, 10%, 10% dhe me pas 6% n vit 3 3m n vit rritje fillestare 18%, 10%, 10% e rritur m pas 10% n vit 4 7.5 m n vit rritje fillestare 18%, 10%, 10% e rritur m pas 5% n vit 1m n vit rritje 6% n vit Qeveria Vendore 0 Donatort 20m n vit rritje 3% n vit 20m n vit rritje 3% n vit 255m 2031 Deri 2014 238m Prfund on 2032
1m n vit rritje 10% n vit
285m
2026
1.5 m rritje 10% ne vit
360m
2024
N t gjith kta skenar ka nj mbshtetje t fuqishme nga financimet e donatorve. N munges t financimeve t donatorve, arritja e objektivit t investimeve prej 1 miliard Eurosh brenda nj periudhe 20 vjeare, duke supozuar se skenari optimist i rritjes pr shpenzimet tavan do t vazhdoj (rritje 6% n vit), do t duheshin prafrsisht 2.4% e shpenzimeve totale publike q t prdoreshin pr investimet e kanalizimeve gjat 20 viteve t ardhshme. Kjo do ta bnte nivelin e investimeve t krahasueshm me at t rrjetit rrugor q aktualisht arrin prafrsisht 3.5% t shpenzimeve tavan (5.5 miliard lek = 45 milion Euro n vit).
41
Nuk ka gjasa t shumta q nivele t tilla shpenzimi pr investimet e kanalizimeve t jen t pranueshme n periudhn afatshkurtr. E shprehur m thjesht, duhet gjetur nj skenar realist i cili krkon nj angazhim t fuqishm por t realizueshm nga ana e qeveris dhe nj nivel realist mbshtetjeje nga donatort e jashtm. Nga skenart hipotetik 1-3 vihet re nj rritje e vogl n angazhimin e qeveris dhe rritja e vazhdueshme n financimin e donatorve. Kto ndoshta nuk jan realiste pasi ka t ngjar q donatort t mos i shtojn vazhdimisht kontributet e tyre pa pasur nj angazhim t krahasueshm nga ana e qeveris. Si skenar m realist konsiderohet skenari 4. Kjo do t krkonte nj angazhim nga ana e qeveris pr t rritur proporcionin e t ardhurave publike, q do t shpenzohen n investime pr kanalizime nga niveli aktual prej 0.24% n prafrsisht 0.6% (ktu duhet theksuar se shpenzimi aktual pr furnizim me uj t pijshm, arrin 1.5% t shpenzimeve totale), duke mos marr parasysh pagesat e borxheve, t cilat jan potencialisht t qensishme. Pas marrjes s statusit shtet i pranuar pr hyrje, Shqipria do t ket akses n fondet e parahyrjes t BE nprmjet Instrumentit t Parahyrjes (IPA). Me hyrjen pritet q nj sasi e madhe e financimeve n grante do t sigurohet nprmjet strukturave mbshtetse t BE si jan Fondet e Kohezionit dhe Fondi Struktural. Niveli i financimit t granteve sht i vshtir t parashikohet. Megjithat, supozohet se financimi i granteve pr kto financime mund t mbahet n nivelet e mposhtme.
Periudha 2007 2010 2011 2017 2018 2027 5 milion Euro 10 milion Euro 15 milion Euro IPA, GEF, Donator Dypalsh IPA, GEF, Donator Dypalsh Fondet e BE, GEF, Donator Dypalsh
Madje dhe duke prdorur kto supozime, prsri do t krkohet nj sasi e qensishme e financimeve borxh, prej rreth 400 milion Eurosh gjat periudhs s programit t investimeve (2007 2027). Pagimi i ktyre borxheve do t ngarkoj me nj barr t rnd buxhetin e qeveris, i cili do t krkoj q t rritet shpenzimi pr shrbimet e borxhit gjat ksaj periudhe me 10-15 milion Euro n vit dhe t vazhdoj n kt nivel pr 10-20 vjet pas prfundimit t programit. Mbetet n pikpyetje nse nivele t tilla borxhi jan t qndrueshme.
Mekanizmi pr zbatim Aktualisht proesi i financimit t infrastrukturs pr kanalizimet administrohet nga MPPTT. Ndrsa nuk ka asnj dyshim q MPPTT do t ket nj rol qendror n kt proces, krijimi i nj Fondi Mjedisor me baz t gjer si propozohet n Programin e Qeveris shikohet si nj avantazh. Sipas skenarve t prshkruar m sipr, Fondi i Mjedisit do t jet prgjegjs pr administrimin e shprndarjes s fondeve prej prafrsisht 25 milion Eurosh m 2008, q do t rritet me kalimin e kohs. Madhsia ekzakte e strukturs administrative q nevojitet pr punn e fondit do t varet nga shkalla me t ciln personeli i fondit do te jete prgjegjs pr tenderimin, kontraktimin, mbikqyrjen dhe auditimin e punimeve aktuale. Megjithse, kto prgjegjsi fillimisht nuk jan n Fond, do t ishte e arsyeshme t krijohej nj njsi brenda fondit, e cila do t krijonte mbshtetje dhe kshillim pr autoritetet vendore dhe ato rajonale n kryerjen e ktyre detyrave. Mbi bazn e krahasimeve me organizata financuese t njjta n vende t tjera, (si sht Fondi Shtetror Mjedisor i Republiks eke), vlersohet se krijimi i fondit do t krkoj nj personel prej afrsisht 20 vetsh. Me kalimin e kohs do t krkohet q ky fond t rritet pr tu marr me volumin m t madh t financimit t tij. Kostot e administrimit t fondeve jan prllogaritur n rreth 20 milion Lek n vit. Kostot e pagave vjetore do t paksohen nga transferimi i stafit n njsit prkatse t MPPTT. Kostot e krijimit fillestar vlersohen t jen t t njjts madhsi. Pr m tepr rekomandohet q t bhet nj projekt i asistencs teknike t jashtme (ashtu si ishte koht e fundit rasti n Bosnje) pr t ndihmuar n ngritjen e fondit. Kosto t vogla do t shoqrohen gjithashtu me ngritjen e nj bordi t Menaxhimit si dhe me auditimin dhe botimin e llogarive t Fondit.
42
5. Prgjegjsia, Monitorimi dhe Vlersimi Pr monitorimin dhe zbatimin e strategjis jan identifikuar nj gam e gjer treguesish. Ktu futen treguesit e gjendjes s mjedisit, te sigurimit t infrastrukturs, te prpjekjeve pr investime dhe te transpozimit t kuadri ligjor te BE-se.
Treguesit Mjedisor Elementi Ajri Uji Uji Biodiversiteti Biodiversiteti Treguesi Prputhja e cilsis s ajrit me standardet e cilsis Prputhja me standardet e ujrave banjatore n plazhet bregdetare Prputhja me objektivat e kerkuara per peshqit e lumenjve Prqindje e territorit e shpallur si e mbrojtur Prqindja e llojeve t mbrojtura n rrezik zhdukje Parametrat Baz Substanca t grimcuara, ozon, SOx, NOx, Ndotja bakterologjike Oksigjenimi, Bio-toksiciteti Siperfaqja e territorit Prqindja e rrezikuar
T dhnat pr njoftimin e ktyre treguesve jan duke u mbledhur aktualisht, por jo me nj standard t cilsis s lart. Masat pr t prmirsuar monitorimin mjedisor si jan prcaktuar m lart do t sigurojn t dhnat e domosdoshme n t ardhmen.
Treguesit e Performancs s Infrastrukturs Mjedisore Elementi Mbledhja e Ujrave t Zeza Trajtimi i Ujrave t Zeza Mbetjet Mbetjet Treguesi Popullsia e lidhur me grumbullimin qendror t ujrave t zeza Prqindja e ujrave t zeza q i nnshtrohet nj trajtimi t prshtatshm Mbledhja dhe hedhja e mbeturinave Riciklimi i mbeturinave
T dhnat pr prllogaritjen e ktyre treguesve jan aktualisht n dispozicion, por ato nuk jan raportuar rregullisht.
Treguesit Financiar Elementi Ujrat e Zeza Menaxhimi i Mbetjeve Urbane Tok e Ndotur Menaxhimi i Mjedisit Treguesi Investime (me mime t fiksuara) n vit pr infrastrukturn e ujrave t zeza Investime (me mime t fiksuara) n vit pr mbeturina t ngurta Investime (me mime t fiksuara) n vit pr rehabilitimin e tokave t ndotura Shpenzime operacionale (me mime t fiksuara) n vit pr mbrojtjen e mjedisit
T dhnat me t cilat mund t njoftojm pr kta tregues mbahen nga Qeveria, por nuk jan raportuar.
Treguesit Administrativ Elementi Transpozimi i Legjislacionit Treguesi Shkalla e prputhjes midis Legjislacionit Kombtar dhe Legjislacionit t 43
Komunitetit Europian
Raportimi i sakt i ktij treguesi mund t mos jet praktik pr periudhn afatshkurtr pasi ai krkon konkretizimin e tabelave pr pajtueshmrin e shum zrave t legjislacionit. Megjithat, zbatimi i tij duhet t planifikohet, meqense kjo sht nj krkes e proesit t hyrjes n BE dhe prdoret nga Komisioni Evropian pr t gjykuar mbi progresin n arritjen e krkesave pr antarsim. 5.1. Koordinimi Shum prej masave, q duhet t merren pr zbatimin e ksaj strategjie, prfshijn punn e nj varg ministrish dhe institucionesh ndihmse. Pr shembull, pr t siguruar ruajtjen e biodiversitetit duhet t merren masa kryesisht nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave, por gjithashtu krkohet edhe mbshtetja e Ministris s Punve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit, Ministris s Bujqsis, Ushqimit dhe Mbrojtjes s Konsumatorit, si dhe institucioneve t tyre mbshtetse. Po kshtu administrimi i mbetjeve urbane sht prgjegjsi e pushtetit vendor, por ata do t ken nevoj si pr ndihmn e Autoriteteve Rajonale ashtu edhe t institucioneve qendrore duke prfshir Ministrin e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave, Ministrin e Punve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit si dhe Fondit t Mjedisit. Kto jan vetm dy shembuj, t shkputur nga shum t tjer. Ndihet qart nevoja pr bashkpunim ndrministror dhe ndr-institucional pr zbatimin e ksaj strategjie dhe arritjen e dy objektivave kryesore t saj q jan nj zhvillimi i qndrueshm dhe pranimi n Bashkimin Europian. Ky koordinim dhe bashkpunim duhet t realizohet si n nivel ekspertsh ashtu edhe n nivele t larta t hierarkis zyrtare. N pputhje me kt instruksion sht ngritur nj grup pune ndrministerial.
5.2. Njsit Mjedisore dhe Ekspertt Mjedisor Edhe pse MMPAU sht ministria kryesore q prgjigjet pr administrimin e mjedisit, prgjegjsi po kaq t mdha bien dhe ndahen edhe n shum ministri t tjera. N do ministri do t krijohet nj Njsi Mjedisore, pr tu siguruar se, do gj q sht marr prsipr t kryhet n kt Strategji, do t zbatohet plotsisht dhe n mnyr t koordinuar. do Njsi Mjedisore do t drejtohet nga nj Ekspert Mjedisi i cili do t'i raportoj drejtprsdrejti Ministrit prkats. Qllimi kryesor i do Njsie Mjedisore do t jet mbshtetja e zbatimit t masave dhe detyrave t parashtruara n kt Strategji, brenda ministrive t tyre, nprmjet kshillimit me drejtorit e specializuara, shkmbimit t informacioneve, monitorimit dhe raportimit. N kt kontekst, secili Ekspert Mjedisi do t jet prgjegjs pr sigurimin e mbshtetjes s Ministrit n Komisionin Parlamentar per Mjedisin. Njsit Mjedisore do t jen prgjegjse pr prpilimin e raporteve mbi ecurin e zbatimit t ksaj Strategjie do tre muaj. Do t ngrihet nj rrjet Njsish Mjedisore, pr t marr masa pr shkmbimin e shpejt dhe efikas t informacionit n nivel baz, prfshir kalimin e t dhnave n regjistrat publik. Ekspertt Mjedisor do t takohen t paktn nj her n gjasht muaj me MMPAU pr t diskutuar dhe zgjidhur problemet q dalin nga zbatimi i ksaj Strategjie, prfshir zbatimin e dispozitave t Vlersimit Strategjik Mjedisor. Madhsia e sektorit do t jet n prpjestim me shkalln e prgjegjsis q ka Ministria. N disa raste mund t jet e dobishme, q Njsit e Mjedisit t marrin edhe disa prgjegjsi pr probleme t Shndetit dhe t Siguris, brnda ministris s tyre. Personeli i ktyre Njsive do t trajnohet dhe mbshtetet me asistenc teknike nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave. 5.3. Monitorimi i ecuris Kjo strategji sht pjes e sistemit t administrimit t mjedisit. Sikurse sht diskutuar edhe n kapitujt pararends, sistemi i administrimit mjedisor mishron monitorimin dhe raportimin e ecuris. Meq strategjia sht pjes e sistemit, edhe ajo ka nevoj pr monitorim. Efikasiteti i zbatimit - monitorimi i puns s kryer Nj nga qllimet kryesore t strategjis sht zbatimi i nj sistemi modern pr administrimin mjedisor. Duhet, medoemos t kuptojm, nse ky sistem po funksion apo jo. A jan siguruar burimet e duhura dhe a po zbatohen procedurat e duhura? Informacioni n lidhje me ecurin e sistemit t administrimit sht thelbsor pr t br vlersimin e efikasitetit t tij apo t nevojave pr rregullime apo reformim. Nj gj e till krkon monitorim t rregullt t "prodhimtaris". Kjo do t mbuloj aspektet e komands dhe kontrollit t sistemit: dhnjen e lejes, prditsimin e lejes, shpeshtsin e inspektimeve, efienc n mbledhjen e gjobave, por do 44
t duhet t mbuloj gjithashtu edhe aspekte t tjera t efiencs administrative si p.sh. kohn q nevojitet pr tiu prgjigjur nj krkese pr informacion, paraqitur nga nj antar i publikut, ose kohn q duhet pr t prgatitur raportet dhe komunikimet e ndryshme q bhen. Treguesit e identifikuar m sipr do t prdoren pr t monitoruar ecurin e zbatimit t do mase q merret. Efikasiteti i ktyre veprimeve monitorimi i plotsimit t standardeve T dish nse sistemi i administrimit po funksionon me efikasitet apo jo, sht nj tregues edhe i performancs s institucioneve t administrimit, por, gjithsesi, ky fakt nuk tregon se sa t efektshme jan masat q po zbatohen. Edhe efekti mbi mjedisin apo mbi treguesit e presioneve ka gjithashtu nevoj t matet. Pr shembull, nse vihet nj tarif pr bllokim t lvizjes n qendr t Tirans, pr t ulur nivelet e larta t trafikut, ather do t jet e rndsishme t monitorohet efekti i tarifs tek numri i automjeteve q hyjn n qendr t qytetit, me qllim q tarifa e vendosur t jet e nj niveli t prshtatshm dhe t ket efektin e dshiruar. Identifikimi i nevojave t reja prgjigjja ndaj ndryshimeve Gjat gjith zbatimit t strategjis, duhet t ngrihen supozime pr sa i prket prirjeve t nj sr faktorsh, prfshir zhvillimin e popullsis, industris apo konsumit shtpiak, me qllim q t prcaktohet, pr shembull, shkalla e duhur dhe natyra e projekteve t investimit. Si ndodh rndom edhe me supozimet e tjera, nuk mund t jemi plotsisht t sigurt se kto supozime jan t sakta. Ndaj, duhet t jemi vigjilent kur t shfaqen probleme dhe prirje t reja, si dhe t jemi gati pr t analizuar impaktin e tyre n strategjin ton. Ekspertt Mjedisor Ecuria e zbatimit t ksaj strategjie do t monitorohet nga do Ekspert Mjedisi dhe raportimi n Komisionin Parlamentar, prkats pr Mjedisin, do t bhet nprmjet ministrave. 5.4. Raportimi i ecuris Informacioni i mbledhur gjat monitorimit t zbatimit t strategjis nuk do t ket vler, nse nuk raportohet dhe nuk u jepet edhe t tjerve. Raportimi dhe komunikimi ndrmjet institucioneve qeveritare Kjo strategji krkon zgjidhjen e disa shtjeve t ndrlikuara q prfshijn nj sr sektorsh. Me qllim q tu jepet nj zgjidhje ktyre shtjeve, sht e rndsishme q institucionet tona t komunikojn hapur dhe t shkmbejn informacionin q kan. Vshtirsit praktike dhe teknike kan qen penges q nj gj e till t realizohet me efikasitet n t shkuarn. Sidoqoft, me prmirsimin e sistemeve t komunikimit ndr-institucional, sidomos nprmjet prdorimit t teknologjis s re t komunikimit, kto vshtirsi duhet t paksohen. Krijimi i Komisionit Ndrministror pr Mjedisin dhe sistemi i Grupeve t Posame t Puns duhet t shrbejn pr t mos lejuar q pengesat q ekzistojn n shkmbimin e informacionit t vn n rrezik zbatimin e ksaj strategjie. Komunikimi me publikun dhe aktort e tjer Publiku, industria, tregtia, OJQ-t, donatort dhe agjensit ndrkombtar jan t gjith pjesmarrs t domosdoshm n kt strategji. Si mund t shpresojm q ata t marrin pjes n mnyr efikase, nse nuk u tregojm n nj mnyr t strukturuar dhe efikase se po ndodh? Grupit t Veprimit n Mjedis do ti jepen buletine t rregullt informativ, mbi zbatimin e strategjis dhe buletine t tjer informativ mbi gjendjen e mjedisit, prfshir ktu edhe nj raport vjetor.
45
Apendiksi 1: Skenar Investimi pr Infrastrukturn e kanalizimeve Skenart e mposhtm jan paraqitur n mijra Euro. Nj prllogaritje e thjesht tregon se q t arrihet nj shpenzim kapital prej 1 miliard Eurosh pr 20 vjet do t krkoj nj shpenzim vjetor prej afrsisht 100 milion Eurosh n vit. Skenari 1 Ky sht nj skenar baz q parashikon: Nj rritje prqindjeje prej 6% n vit pr shpenzimet e qeveris qendrore Asnj kontribut nga qeveria vendore Nj kontribut vjetor fillestar nga donatort prej 20 milion Eurosh me nj prqindje vjetore rritjeje prej 3%
Kontributet
Rritja vjetore e kontributit (ne %) 6.0%
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Qendror Vendor Totali i Sektorit Publik
3,000.00 -
3,180.00 3,180.00
3,370.80 3,370.80
3,573.05 3,573.05
3,787.43 3,787.43
4,014.68
6.0%
3,000.00
4,014.68
Donator Kontributi i Shqiperise Totali
3.0%
20,000.0 0 13% 23,000.0 0
20,600.0 0 13% 23,780.0 0
21,218.00 14% 24,588.80
21,854.54 14% 25,427.59
22,510.18 14% 26,297.61
23,185.48 15% 27,200,16
Shpenzimet e Prgjithshme
23,000.0 0
46,780.0 0
71,368.80
96,796.39
123,094.00
150,294.15
Gjat periudhs afatmesme skenari realizon nj investim prej afrsisht 238 milion Eurosh. Objektivi afatgjat prej 1 miliard eurosh prballohet n vitin 2032
Skenari 2 Ky skenar parashikon: Nj rritje prqindjeje prej 6% n vit pr shpenzimet e qeveris qendrore me prjashtim t viteve 2007 2009 ku prqindjet e shpenzimeve t rritura aplikohen ne linj me kuadrin makroekonomik. Nj kontribut fillestar prej qeveris vendore prej 1 milion Eurosh n vit me nj prqindje rritjeje prej 6%. Nj kontribut vjetor fillestar nga donatort prej 20 milion Eurosh me nj prqindje rritjeje vjetore prej 3%.
Kontributet
Rritja vjetore e kontributit (ne %) 6% 6%
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Qendror Vendor Totali i Sektorit Publik Rritje Donator Kontributi i Shqipris Totali
3,000.00
3,540.00 1,000.00
3,894.00 1,100.00 4,994.00 10% 21,218.00 19% 26,212.00
4,283.40 1,210.00 5,493.00 10% 21,854.54 20% 27,347.94
4,540.400 1,282.60 5,823.00
4,812.83 1,359.56 6,172.38
3,000.00
4,540,00 18%
3%
20,000.0 0
20,600.0 0 18%
22,510.18 21% 28,333.18
23,185.48 21% 29,357,87
23,000.0 0
25,140.0 0
Shpenzimet e Pergjithshme
23,000.0 0
48,140.0 0
74,352.00
101,699.94
130,033.12
159,390.99
Gjat Periudhs afatmesme ky skenar realizon nj investim prej prafrsisht 255 milion Eurosh. Objektivi afatgjat prej 1 miliard Eurosh investime prballohet n 2031.
47
Skenari 3 Ky skenar parashikon: Nj prqindje rritjeje prej 10% n vit nga shpenzimet e qeveris qendrore me prjashtim t viteve 2007 2009 ku prqindjet e shpenzimeve t shtuara aplikohen n linj me kuadrin makroekonomik. Nj kontribut fillestar nga qeveria vendore prej 1 milion Eurosh n vit me nj prqindje rritjeje prej 10%. Nj kontribut vjetor fillues nga donatort prej 20 milion Eurosh me nj prqindje rritjeje vjetore prej 6%.
Kontributet
Rritja vjetore e kontributit (ne %) 10% 10%
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Qendror Vendor Totali i Sektorit Publik Rritje Donator Kontributi i Shqipris Totali
3,000.00
3,540.00 1,000.00
3,894.00 1,100.00 4,994.00 10% 22,472.00 18% 27,466.00
4,283.40 1,210.00 5,493.00 10% 23,820.32 19% 29,313.72
4,540.400 1,282.60 5,823.00
4,812.83 1,359.56 6,172.38
3,000.00
4,540,00 18%
6%
20,000.0 0
21,200.0 0 18%
25,249.54 19% 31,292.28
26,764.51 20% 33,411,53
23,000.0 0
25,740.0 0
23,000.0 0
48,740.0 0
76,206.00
105,519.72
136,812.00
170,223.52
Gjat periudhs afatmesme ky skenar realizon nj investim prej prafrsisht 285 milion Eurosh. Objektivi afatgjat prej 1 miliard Eurosh arrihet n vitin 2026.
48
Skenari 4 Ky skenar parashikon: Nj rritje shum t madhe fillestare (254%) nga shpenzimet e qeveris qndrore n nj nivel prej 0.5% t t gjith shpenzimeve qeveritare i pasuar nga rritjet 2008 2009 n linj me kuadrin makroekonomik dhe 5% m pas. Nj rritje fillestare shum e madhe n shpenzimet e qeveris vendore n nj nivel 0.1% t shpenzimeve trsore qeveritare ndjekur nga rritje n 2007 2009 ne linj me nj kuadr makroekonomik dhe 10% m pas. Nj kontribut vjetor fillestar nga donatort prej 20 milion Eurosh me nj prqindje rritjeje vjetore prej 6%
Ky skenar tepr optimist rezulton n arritjen e nj shpenzimi prafrsisht prej 360 milion Eurosh m 2014 dhe arritjen e objektivit prej 1 miliard Eurosh me 2024.
Kontributet
Rritja vjetore e kontributit (ne %) 5.0% 10.0%
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Qendror Vendor Totali i Sektorit Publik Rritje Donator Kontributi i Shqiperis Totali
3,000.00 3,000.00
7,623.61 1,524.72 9,148.33 254%
8,385.97 1,677.19 10,063.16 9% 26,500.00 28% 36,563.16
9,224.56 1,844.91 11,069.48 8.7% 28,090.00 28% 39,159.48
9,685.79 2,029.40 11,715.20 8.2% 29,775.40 28% 41,490.60
9,685.79 2,232.34 11,918.14 8.1% 31,561.92 27% 43,480,06
6%
20,000.0 0
25,000.0 0 27%
23,000.0 0
34,148.3 3
23,000.0 0
57,148.3 3
93,711.49
132,870.97
174,361.56
217,841.62
49

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit 2007

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit 2007

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

REPUBLIKA E SHQIPRIS MINISTRIA E MJEDISIT, PYJEVE DHE ADMINISTRIMIT T UJRAVE

STRATEGJIA NDRSEKTORIALE E MJEDISIT

Tiran, Nntor 2007

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

1. Kushtet Aktuale dhe monitorimi i mjedisit

1.1. Gjndja e Mjedisit

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Tabela 1 Mesataret vjetore t cilsis s ajrit n qytetet kryesore t vndit

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

1.2. Ndikimi n Mjedis i Veprimtarive t Zhvillimit

Zhvillimi aktual urban shkakton prkeqsime t rndsishme mjedisore t :

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Plani Kombtar i Transportit Shqiptar, 2004 9

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

T dhna nga Agjencia Ndrkombtare e Energjis Atomike 10

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

1.3. Burimet financiare pr mbrojtjen e mjedisit

Tabela 4. Element t Buxhetit t MMPAU pr vitin 2006

Prodhimi i mbeturinave n vndet e BE arrin prafrsisht 500 kg pr frym t popullsis n vit. 12

Financim i huaj Total MMPAU

Nga Burimet e Jashtme5

Tabela 5. Elementt e Buxhetit t Investimit t MPPTT (000 Lek)

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

1.4. Efikasiteti i prdorimit t burimeve

1.5. Prputhja e Legjislacionit Vndas me at t Bashkimit Evropian

1.6. Zbatimi i Legjislacionit

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

2. Vizioni, Prioritetet Strategjike dhe Synimet

2.2. Prioritetet e Programit t Qeveris

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

2.3. Prioritete Strategjike

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

2.4. Qllimet, masat dhe synimet

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Shih Nenin 10 t Direktivs Europiane t Kuadrit pr Ujin (2000/60/KE) 24

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Data e prmbushjes s Objektivit 2009 2009 2014 2009

Standardet Standardet Monitorimi Planifikimi

Kontrolli dhe ulja e nivelit t pluhurit q krijohet nga ndrtimet

CA 4.1 Futja n prdorim e kodit t praktiks s industris s ndrtimit n 2008 25

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Planifikimi i Menaxhimit t Cilsis s Ajrit

Ndryshimi i bazs ligjore

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Data e Prfundimit t Objektivit 2009 2009 2012

Mbetje t Rrezikshme Mbeturina t Ngurta Mbeturina t Ngurta

Prcaktimi i praktikave m t mira pr menaxhimin e mbeturinave n periudhn afatmesme 27

Strategjia Ndersektoriale e Mjedisit

Sistemi i planifikimit t menaxhimit t mbeturinave

Zbatim i projekteve prioritare pr menaxhimin e mbeturinave Faza 1

Zbatim i projekteve prioritare pr menaxhimin e mbeturinave - Faza 2

Menaxhimi i mbeturinave t rrezikshme

2009 75% 25% 55%

2014 85% 50% 65%