MEHMET SELMOVN DERV VE LM ADLI ROMANININ TAHLL-Mehmet Harputlu-M

Kaytlardan Selimoviin 1910 ylnda Bosnann Tuzla kentinde doduunu, 1930 da Belgrad niversitesinde Felsefe ve Edebiyat okuduunu, Yugoslavya Halk Cumhuriyeti Kltr lerinde yneticilik yaptn, 1947 de Saray Bosna Yksek Pedagoji Okulunda retim yesi olarak bulunduunu, Felsefe Fakltesinde doentlik unvan aldktan sonra Halk Tiyatrosu Dram mdrlne getirildiini, Sessizlikler, Sis ve Ay, Kale romanlarn yazdn ayrca hikayeleri olduunu ve 1982 ylnda ldn reniyoruz. Ama kaytlarda ad Mehmet olduu halde neden Mea Selimovi dendiine dair bir aklama bulamyoruz. Mehmetin Srpa syleyii Mea olabilir. Belki Mehmet Mea Selimovi eklindedir. Mehmet unutulmu Mea Kalmtr. Selimoviin Dervi ve lm isimli bayaptnn, dnyann en iyi yz roman arasnda gsterildii de kaytlarda bulunan bir bilgi deil. Ancak, defalarca tiyatroya uyarlanan, filmi ekilen romann daha ilk satrlarndan itibaren dnyann en iyi yz roman arasnda olduunu hissediyorsunuz. L&M Yayncln 2007 stanbul Basksndan 1973 den itibaren Trkede on bask yaptn Srpa orijinal adnn Dervis i Smrt olduunu reniyoruz. Srpa aslndan eviren Mahmut Kratl. Kitabn giri blmnde Dervi Ve lm Neden Yazdm Nasl Yazdm balkl Selimoviin aklamas var. Yaz 1977 ylnda yaynlanan hatralarndan alnm. Selimovi; 1944 ylnda Partizan yesi olan kardei evkinin Tuzlada kuruna dizilerek idam edilmesini anlatyor. Dervi Ve lm yazmasnn asl sebebini hayatn byk lde etkileyen bu olayla ilintiliyor. Ardndan baka skntlara baka krizlere yakalandm bu yzden tekrar kalemi elime aldm ve len kardeimin meselesini hecelemeye koyuldum. Maalesef yazdklarm zayf ve clzd. Olaya ar ekilde yakndm, adeta onun atei ile sarhotum, aramzda psikolojik ve duygusal bir mesafe yoktu, her ey ok ahsi ve ok klie idi, bu haliyle yalnz beni ilgilendiren ilkel bir mersiye olabilirdi yazlanlar. (.) Olayn rgsn zamana brakarak ilk almalarmn en zayf ynn tekil eden dille uramaya baladm. Bu ressamn renkleri kaynatrmas gibi bir eydi. Grdm ki kendini bana vermeyen kat ve bklmez olan dil, benim iin byk paralardan daha nemli olan nanslar ifade etmeye yetmiyordu. Senelerden beri ifademi olgunlatrmaya zellikle de karmak duygu ve dnceleri anlatmaya kafamdaki gelgitlerin ve ikilemlerin dmn zmeye ve g yakalanabilen cokunluklarn derinliini ifade etmeye yetecek ulvi bir dil yakalamaya gayret ediyordum. ada yazarlarda aradklarm tmyle bulamadm. Gnmz edebiyatnn dili gelimi olmasna ramen olduka suni, clz, soyut, biimsiz ve gsteri esasna dayanan srrealistlerin dili veya ok somut d zellikleri anlatmaya uygun hatta ok plastik insan hayatnn derin tabakalarna ve psikolojisine inemeyen realistlerin dili, yahut ok seilmi ayklanm, bklebilen, barok zellikler tayan zengin ama yine de yzeyde kalan dramatik olaylarn anlatmnda yetersiz kalan zellikle son gnlerde doruk noktasna ulaan iimdeki eytani vesveseleri anlatmak iin uygun olmayan Crnyanskinin dili, ya da gl kuvvetli cokulu, akc, dmanlar darmadan eden etkilere sahip fakat ar beli ve edebi dnce ve muhteva derinlii iin elverili olmayan Krlejann dili, veya durgun, sakin, etkileyici, ayrntl, dengeli, insann karanlk ve mucizevi taraflarn

aklamak iin son derecede uygun fakat iimde kopan frtnalar ve mcadeleleri anlatmak iin ok durgun biraz da souk bir dildi ve bu dilde Andriin baard ekilde bir etki yaratabilmek iin st dzeyde bir yazar olmak gerekiyordu. Benim bulacam dil; ne daha iyi, ne daha geni ifade imkanlarna sahip ne de daha zengin ve daha zarif olacakt. Bu gln gereklemesi imkansz bo heves olurdu zaten. Ben elime ve gnlme uygun yle bir dil bulmalydm ki o iimde kopan frtnalar ifade edebilecek kapasitede olsun. Ne aradm tam olarak bilmiyordum yalnz nasl bir dil olmas gerektiini seziyordum. Bulduum zaman ne aradm tam olarak bilecektim. Romann giriine bu aklamann alnmas ok isabetli olmu. Daha girite nnde saygyla eilmeniz gereken bir deerin farkna vararak balyorsunuz okumaya. Sonra her sayfada her cmlede bu saygnn bydn grerek okumaya devam ediyorsunuz. Roman bir derviin i dnyasnda kardeinin ldrlmesi zerine balayan atmalar, tartmalar, gel gitleri anlatma eksenine oturmu Dostoyevski tadnda bir bayapt. Derviin yaad yer Saray Bosna, Tuzla, Mostar, Zenitia, Travnik corafyasnda bir kasabadr. Derviin yaad zaman, belli belirsiz Osmanl dnemidir. Kasabann ynetimi Kaymakam, Mft, Kad, Voyvoda gibi dnemsel isimlendirmelerle anlmaktadr. Ancak ynetim uzakta iin ok dnda kalan Padiah, Serasker, Miralay gibi adlarn getii bir st ynetime baldr. Kasaba ahalisi Mslmandr. Derviin banda bulunduu tekke bir ynyle sivil bir kurulutur. Ancak devlet yaps iinde yeri bulunmaktadr. Dervi slam dininin sivil tarafn Mft ve Kad resmi ynn temsil etmektedir. Olaylarn ak boyunca bir Mslmann dnce tarz, tepkileri, kiiliini ve kimliini oluturan temel esaslaryla hayatn gereklikleri arasnda kal irdelenmektedir. Ancak bu irdelenmede toplumsal ve sosyal boyut deil bireysel ve psikolojik ksm n plandadr. Bu ynyle eski Yugoslavyann ynetim tarznn insan ilikilerinin ve benzeri ynlerinin slam kalb iinde eletirisi veya kritii gizlenmi gibidir. Yazarn slam kltrne ve dile olaanst hakimiyeti iin bu ksmn arka planda tutmaktadr. Dervi dnya gr ile gerek dnya arasndaki atmay yaayan bireydir. Birey neye nasl inanrsa inansn kar karya kald olaylar i dnyasndaki temel deerleriyle, mesela adalet, mesela affetmek, mesela intikam gibi yine insann i dnyasnn temel duygularyla attnda meydana gelen deiimi belki ry- anlatmaktadr. Kiilik ve i dnya tasvirleri hikayenin getii zaman da mekan da sosyal yapy da geri plana itmitir. n tarafta Dervi Ahmet Nurettin, onun kardeinin ldrlmesine kar gsterdii tepki, evresindeki insanlarn karakter yaplarna gre davran biimleri vardr. Romandaki belli bal karakterler ve zellikleri: a) Dervi: Ahmet Nurettin. Krk yalarnda. Son derecede dengeli, sakin, uzlamac bir grn var. Kasabadan uzakta bir kyde yaayan babas ve annesi ile sk grmeyen, yalnz, kederini iine gmm birisi. Eski bir sava gazisi. Romann ilerleyen blmlerinde kynde kalan eski bir gnl szsn da hafzasnn bir yerinde sakladn reniyoruz. Yirmi yalarnda katld savatan yaral olarak kyne dner. Sevdii kz lm haberini alnca arkadayla evlenmitir. Kynden ayrlarak kasabaya gelir. Tekkeye yerleir. Kasaba halkyla mesafeli bir iliki iindedir. Tekke dere kenarnda kuytu bir liman gibidir. Hafz Muhammed ve Molla Yusuf gibi iki temel karakter vardr tekkede. Dervi Ahmet Nurettin, Kardei Harunun bilinmeyen bir sebepten tutuklanp kasabann stndeki kaleye

hapsedildiini rendikten sonra konuyla ilgili grmeler yapmaya balar. Kaymakam, Mft, Kad ve Kadnn kars ile yapt her grmede i dnyasnda buhranlara dmektedir. dardaki hayatn bildii gibi olmadn anladka sarslmaktadr. Onlara uygun ie dnk bir deiim ile, hesapl, dengeli karmak bir rgnn iinde ilerlemektedir. Her konumasnda sorgulanan kendine ait bir i deeridir. Dervi kardeinin akbetiyle ilgili bilgiler almaya altka karlat dlayan, yok sayan, hafife alan sen bir dervisin, dnya ilerine karma anlamna gelecek tavr ve edalar, adalet, aile ba, kardelik, sorumluluk, itaat, isyan, kader, eylem, cesaret, tevekkl, hafza, gelecek hayali, ihanet, iki yzllk, korku ve endie gibi kavramlar sorgulamasna neden olmaktadr. Kardei hakkndaki sorgular; kendilerini kanunun arkasna saklam ama kanunsuz gler tarafndan nce tehdit edilmeye, sonra iddet uygulanmasna, daha sonra kalede hapsedilmesiyle sonulanr. Kardeinin lm haberi zerine hitabetiyle halk hareketlendirir. Halkn hareket gc bir cenazeye sahip kma dzeyinde kalmtr. Ama Dervi deimitir. Son derecede kurnaz, insana ve eyaya hakim, olaylar kurgulayacak derecede sistematik dnmektedir. Kardeinin lmyle alkal btn kiileri olaylarn karanlkta kalan ynleriyle ortaya karr. En yaknndaki insann ihanetini fark eder. Kasaba halk zerinde etkili olabilecek insanlarla giritii ikili ilikiler kardeinin katillerinin egemenliini sarsacak dzeye gelince kurmaca bir olayla halk ayaklandrmay baarr. Bunu intikam adna deil adaletin gereklemesi iin yapar. Ama her admda n planda olan duygu ve dncelerindeki alkantdr. Deiimi ve eski benliinin lmn anlatr. b) Hafz Muhammed: Tekkede yaayan, kendi halinde, dnya ile irtibatn en alt dzeyde tutan bir baka dervi. c) Molla Yusuf: Hikayenin eksen karakterlerinden biri. Balangta, tekkeye snm, kendi halinde ie dnk, sessiz birisidir. Dervi Ahmet Nurettinin zihninde yaad gelgitler ve olaylar rgs iinde kimlii ve kiilii belirginleir. Bir hat sanatsdr. Kuran Kerim yazmaktadr. Fakat yapt iin deeri hakknda hibir fikri yoktur. Hibir olayda n planda deildir. Olaylar gelitike btn olaylarn arkasnda onun sinsi, gizli parma olduu, ihbar ve ispiyonlarda bulunduu anlalmaktadr. Roman teknii asndan ilgin bir ileni ekli vardr Molla Yusuf karakterinin. Olaylarn geliimine gre belirginleir, adeta bir fotorafn tab edilirken para para eklinin ortaya kmasn andrr. Derviin askerlik anlar iinde geen ocuk olduu da kardei Harunun ldrlmesinde parma olduu da Kadnn karsyla mahiyeti belli olmayan gizli bir ilikisi olduu da hep olaylarn belirginlemesiyle ortaya kan eylerdir. Son blmde Dervi Ahmet Nurettin onun bozuk karakterinden yararlanarak halk ayaklandracak yalan haberin yaylmasnda kullanr. Dervi karakteri ile Molla Yusuf karakteri birbirinin iine gemi bir biimde ilenmitir. ok korkun ocukluk hatralar olan, askerlerin konaklad yerde han ileten annesinin kt yaants ve ldrlne tank olmu, kimsesiz, zavall birisiyken sahip klm, yetitirilmi ama kendisine bu iyilikleri yapan insana akl almaz bir ekilde ihanet ettii halde ktlklerin odana konulmadan cezalandrlmadan hikayenin sonuna kadar tanm bu karakter insann i dnyasnda kendinden ayrlmayan kt paras gibi grnmektedir. d) Hasan: Derviin tek ve en yakn dostu. Kasaba erafndan zengin bir adamn olu. yi bir eitim almasna devlet ricali olma imkanna ramen dk bir hayat tercih etmi, celeplik yapan, kazand paray iret ve elencede tketen birisi. lmi irfan her trl konumaya yeterli, hosohbet, yardmsever, elenmeyi sever, drst, akll, neeli, syleyecei sz usul dairesinde sylemeye muktedir, kimseyi umursamaz birisi. Dervi Ahmet Nurettinin onun hakknda da duygu ve dnceleri sabit deildir. Balangta hi kimseyi ve hibir eyi umursamaz, ciddiye almaz tavrndan onun sorumluluk duygusunun gelimedii gibi olumsuz

bir kanaat tamasna ramen daha sonralar olaylar ikisini birbirine ok yaklatrr. Derviin ilk yardmna koan, kaytsz ve hesapsz imkanlarn onunla paylaan, hatta kardeini zindandan karmay teklif ederek gerekirse kanunsuz bir fedakarlkta bile bulunabileceini grnce Dervi hemen her konuda Hasana snr. Hasann toplum nazarnda uygunsuz grnen davranlarn umursamaz olur. nk Hasan toplumun deerlendirmelerinin stnde grmektedir kendini. Sorunlara pratik zmler retmektedir. Ne yaptn ne ettiini iyi bilen salam duruu vardr. Kader Dervii Hasana ihanet etmekle lm arasnda bir tercihe zorlad zaman Hasann nasl birisi olduunu daha iyi anlayacaktr. e) Kad : Olumsuz bir tiptir. Yetkisini kendi karlar iin kullanan, yal bir adamdr. Gen ve gzel karsnn mirasna konmak iin hile yapmaktan ekinmez, gcn adalet iin deil kendi karlar iin kullanan birisidir. Derviin kardei hakknda grmelerinde Dervii Kurandan ayetler okuyarak reddeder. Dervi ayn ekilde mukabele eder. Ama ikna olmaz geri adam atmaz. Bir ok kirli ii yrtecek adamlar karanlk gleri vardr. f) Kadnn kars : Hasann kz kardeidir. Hasan babasnn mirasndan mahrum etmek, btn mirasn kendisine ve yal kocasna kalmas iin Dervie ibirlii teklif eder. Kadn gen, gzel, hrsl, souk ve katdr. Elleri Dervii etkiler, duruu etkiler, teklifi etkiler. inde kopan frtnalarn ilk adm bu kadn yznden olur. Kadn kardei Hasann dk yaay yznden mirastan mahrum olacan, Hasann bunu kendi gnlyle kabullenmesi halinde Derviin kardeinin zindandan kurtulabileceini ima eder. Kadn ima etmese bile Dervi bunu aklndan geirir. inde yaad atmaya Hasan umursamaz bir tepki gsterir. Hasta babasn yanna alarak iyiletirir. g) Mft : Silik, etkisiz, yorgun, bezgin bir devlet memurudur. Derviin grme talebine bile evet demeyecek derecede hayattan kopuktur. Satran oynayarak vakit ldrr. Kardeiyle ilgili teebbslerine ilgisiz ve kaytsz kalanlardan biri de bu mftdr. h) Kara Zaim : Mftnn kapcs. Derviin eski silah arkada. Savata bir ok yararllklar gstermi olmasna ramen kuruluk maa iin kendini klten birisidir. Hayatn bir kahraman dk, basit, zavall bir konuma dntrebileceini anlatmaktadr. Dervii mftyle grtrme karlnda eskiden nasl bir kahraman olduunu anlatmasn ister. i) shak : Derviin zihninde yaratt bir isyankrdr. Bir gece vakti zaptiyelerden kaarak tekkede saklanrken dervi tarafndan grlr. Zaptiyelere teslim etmez onu ama yardm da etmez. Aralarnda geen konumalar, pervasz ve cesur, kimseye eyvallah etmeyen, yardm istemeyen ama ayn zamanda hi kimseye boyun emeyen bir insann herkesten daha gl olaca zerinedir. Dervi bir kanun kaana yardm etmenin kanuna kar gelmek saylaca korkusu ile bir dkne yardm etmenin gereklilii gibi bir elikiyi yaar. Daha sonraki korkularnda shak onun zihninde canlandrp cesaret ald bir fenomene dnr. shak isyan ve cesareti temsil eden bir karakterdir. j) Hac Sinaneddin : Kasaba esnafndan, Hasann yakn dostu, kuyumcu. Dervi ile arkadal Hasan vastasyla. Yardmsever, drst, cesur bir adam. Servetini hapishaneye dm yoksullara yardm ederek harcyor. Dervi de dahil pek kimseyi umursamaz bir tavr iinde. Kaymakamn sald bir vergi talebine bu vergi kanunsuzdur, vermiyorum diyecek kadar gl. Olu devlette yksek bir memuriyete geince Derviin ktlk sultas kurmu kad, kaymakam, mft ve dierlerine kar kullanabilecei bir koz haline dnyor. Kasaba esnaf arasnda sevilen sayg gsterilen deer verilen birisi olmas halk arasnda etkili bir gc olmasna sebep oluyor.

k) Miralay : Yal, yorgun, beyaz sakall, durmadan sigara ien bir komutan. Civar ehirlerden birinde meydana gelen ayaklanmay bastrmak zere grevli olarak bulunduu kasabada bir gece Derviin misafiri olur. Aralarnda ksa bir konuma geer. Askerin hayatn detaylaryla ilgilenmeyen, gc emir dorultusunda tartmadan uygulayan bir kimlii vardr. l) Ali Aa : Hasann babas. Yal ve hasta bir ihtiyar. Kasabann zenginlerinden. lmn bekleyen kz ondan sonraki mirasn kavgasna girimiken Hasann onu yanna almas, onunla ilgilenmesi, akalamas, beraberce tavla oynamas yal adam hayata yeniden dndrmtr. Oluyla son dneminde ok yakn bir baba oul mnasebeti kurar. Bu mnasebetin kurulmasnda Dervi nc kiidir. Derviin bana gelen olaylarda ortamn gerildii zamanlarda tecrbesi ve parasyla inisiyatif alarak olaylara mdahil olur. Ho sohbet, akac, hayat mekanik olarak dnen grm geirmi bir adamdr. m) Dobrovnikli adam, kars, hizmetiler, zaptiyeler, kadnn karanlk gl adamlar, gvenlik ilerine bakan voyvoda, tekkede barnan fakir Mustafa. Derviin ruh dnyasndan kesitler : a) sayfa 24: lm kanlmaz bir eydir. Bize yetieceini bildiimiz tek ey lmdr. Bunda ne istisna, nede artc bir ey olabilir. Btn yollar bizi ona gtrr. Btn yaptklarmz ona hazrlanmak iindir. lme daima yaklalr, lmden uzaklamak diye bir ey yoktur. Yine de o gelince arrz. Bu hayat bir saat ya da bir gn sren bir geise onu bir saat yada bir gn uzatmak iin ne diye rpnmal. Can ekime aclar iinde ayaklarmz birbirine dolannca niin korkudan yreklerimiz titriyor. Evden eve tanmaktr lm. Ona yok olmak deil ikinci dou da denebilir. Civciv tamamen geliince nasl yumurtann kabuu atlyorsa ruh ve vcut da vakti gelince birbirlerinden yle ayrlr. teki dnyaya gei kanlmazlnda lm bir ihtiyatr. b) Sayfa 28: Kadnlarn gizlendikleri vakit bile parldayan tecesssleri dokunulmazlklarnn himayesindedir. Oysa biz onlarn karsnda savunmaszz. Knndan karmadklar halde elleri daima kabzasnda duran bir kl gibi, kullanmak ihtiyac duymadklar glerine gvenerek bizi, kleleri olabilecek yada hi sebebi yokken faydasz stnlkleriyle gururlanan klm yaratklar olarak grrler. Bu sama gven duygular o kadar inandrcdr ki onlar hor grdmz vakit bile etkileri altnda kalrz. Doabilecek baz imkanlara eytanca baz glere olan mit ve inancna ramen insan onlarn karsnda korkuya kaplmaktan kendini alamaz. c) Sayfa 29: Bu kadn kendinden deil soyundan gelen bir zel gce sahipti. nanl tutumuna hkmedici davranlarna bir yumuaklk bir tatllk veren ne olduunu bir trl kestiremediim bir ey vard onda. Bu eski bir alkanlktan m, yama aralannca grnen srme ile glgelenmi gzlerinin yumuak parltsndan m, yama tutan kuu boynu gibi kvrlm ince elinden mi yoksa tahrik edici byl gzelliinden mi geliyordu? imdeki kyl blisin kz diye dnyor dervi ise beddua ediyordu. d) Sayfa 45: Bunca yl bakalarna niin t verdim? Btn olup bitenlerden sonra kendime ne syleyebilirim? Yaptm irkin ii z kardeim bile bana daima hatrlatr. Adm bir kere ktye kt m artk mr billah onu deitiremem. Drstlk inancndan baka neyim var benim. Onu da yitirdikten sonra bir ykntya dnerim ben.

e) Sayfa 80: Onu ele vermek iin bir sr sebep vard. Varsn adaletle olan iini kendi halletsindi. Ama ben de insandm. Onun nasl bir su ilediini bilmiyordum. Yarglamak bana dmezdi. stelik adalet de yanllk etmi olabilirdi. Gnahna girip sonra pimanlk duyacam bir davranta bulunmamalydm. Ayn zamanda ona yardm etmek iinde bir ok sebebim vard. Yalnz yeterli derecede inandrc olmayan bu sebepler pek clz eylerdi. Onu kurtarmak iin uydurduum ve zerinde srarla durduum sebepler aslnda beni ilgilendiren eylerdi, bunlar bahane ederek kendi sorunumu halletmeye alyordum. Daha dorusu adam kararszlk terazimin dili olabilecek bir zamanda karma kmt." f) Sayfa 113: Kardeimi sormaya geldim demekle zayf yanm aarak gvensizlik iinde olduumu belli ettim. Bu kt konuma eklini bilerek semedim. Kaymakamn henz uyanmam ask surat beni sadece bir ey sylemi olmak iin byle konumaya zorlamt. Karde mi dedin? Nasl karde? Bu sar soruda bu l seste nemsiz baz eyler bildiini tahmin ettiim bu aknlk belirtisinde ben ve kardeimin bir toz zerresi kadar ufaldmz hissettim. Benden yrekli ve gururlarn unutacak durumlara dmemi olan btn drst iyi insanlardan zr dileyerek sylemek zorundaym ki nmzdeki gerei gizlemenin bana hibir faydas dokunmazd. Onun o kastl kabal ve aramzda yaratt korkun uzaklk beni irkiltmedi. Tersine bu beklenmedik olay beni korkuttu. Tedirgin oldum. Kardeim kaymakamla benim aramda bir ba tekil etmiyordu. g) Sayfa 170: Ah zavall dostum benim! Siz dervilerin bir kez olsun dervi gibi dnmediiniz olmaz m? Belirlenmie gre davranmak, Allahn emrinden kmamak, adaleti ve dnyay kurtarmak! Nasl oluyor da bu byk szler skmyor sizi? Dnyay kurtarmaya almadan insanca bir istee gre hibir ey yaplamaz m? Allahnz severseniz dnyay rahat brakn. Siz derdini ekmezseniz daha mutlu olur o. h) Sayfa 187: nsann kendine ait bir tek sz bir tek dncesi olmadan yaamas insanca olan her eye sar olmas gereksiz, anlamsz, nnde yokmuum gibi konumas sadece ezberinde olan eyleri tekrarlamaya mecbur olmas ne korkun bir eymi. Beni de bildiklerimi dinlemeye mecbur etmiti stelik. Ya deli ya hortlak ya da ikence etmekten zevk duyan bir manyakt bu adam. (..) baka kar yol olmadn grnce bende Kuran- Kerimin derinliklerine daldm. Hapisteki kardeimle ilgili bugnk szcklerin yerini alan bin ksur yllk eski szcklerin meydan sava balad. Berrak sularn kirlenmesine sebep olan iki bozuk emeye benziyorduk. i) Sayfa 235: Gerekler bazen ok tuhaftr. Czzaml ocuklar gibi bu gereklerden utandmz iin kendimizi onlarn yokluuna inandrrz. ounlukla biz dncelerimizi gzelletirir, iimizde srnen ylanlar gizleriz. Gizlemekle gerekten yok olur mu onlar? Ben hibir eyi gizlemeden gzelletirmeden Allahn huzurundaymm gibi konuuyorum. j) Sayfa 412: Herkes byle dnr: Yanllk. Oysa yanllk yok sadece bilmediimiz bir ey vardr. k) Sayfa 415: imde kabaran fkeyi durdurmayarak; insanlar lme gnderirken kln bile kprdamad halde benim de tehlikeli olabileceimi grnce barsaklarna kramp girdi. Senin bu korkuna tahammlm olmadn bilmelisin. hanete gtren yoldur korku. Gerilim iinde uzun bekleyiten sonra anszn iimi boalttm. Daha nce her eyi iime gmmtm. Bu ilk boalma gc zayflayp da dklen kin ve nefretin delikanlnn yzne brakt ykc etkiyi grnce duyduu korkunun yararl olaca bilincine vardm. Bu korku onu bana sevgiden daha ok balayacakt. Ayn zamanda onun karsnda eski eyh Nurettinden

tamamen farkl bir insan grerek duyduu aknlk da bana zevk veriyordu. Bu delikanl yok olan bir dnyann varlna inanan o uysal yumuak insann ldrlmesine yardm etmiti. Sadece ekil bakmndan ayn kalan imdiki eyh Ahmet Nurettini aclar dourdu. Roman: Dervi sze tekkesini anlatarak balar. Tekkesi kimsesizlerin sna, yazn serin bir ke, kn scack bir yuvadr dervi iin. Bir dere kenarnda aalarn iinde kendi halinde insanlar barndrr iinde. Dnyann hay huyundan uzakta derviler hat alr, ibadet eder, kitap okur, kendilerini gelitirirler. Kasaba ahalisinin ihtiya duyduklar zamanlarda onlarn dini ruhi ihtiyalarna cevap verirler. lm hakknda derin grlerini anlatrlar. Derviin kardei on gndr kalede mahpustur. Sebebi, suunun ne olduu, neden tutukland, tutuklama kararn kimin verdii belli deildir. Tekkeden bir dervi kadnn evine arlr. Ahmet Nurettin bu grmeye gerekli olmad halde kendi gider. Kadnn ei gzel bir kadndr. Kasaba erafndan Ali Aann kz, derviin yakn arkada Hasann kz kardeidir. Dervie Hasann dk hayat tarz yznden ailesinin itibarn dreceini bu yzden babasnn onu mirastan mahrum edeceini, eer kendisi vazgeerse sessizce meseleyi halledeceklerini bu konuda kendilerine arac olmalarn ister derviten. Dervi kendisine yakmayacak ekilde Kardeinin zindandan kurtulmas iin bir deme vesilesi olarak grr. Pazarlk etmeye alr. Bir taraftan kendi iinde yapt yanln kavgasn vermekte dier taraftan kadnn kendisini aalamasna izin vermemeye almaktadr. Aslnda kardei iin bir ey yapp yapmamas gerektii konusunda bile emin deildir. Dnyadan ve dnya ilerinden elini eteini ekmi birinin birilerine ricada bulunmas, birileriyle pazarlk etmesi, hatta birilerinden yardm talep etmesi, teklif edilen yardm kabul edip etmemesi bile i dnyasnda alkantlara sebep olmaktadr. ok sk grmedii babasnn kardeiyle ilgili znts ve endiesi dervii harekete gemeye zorlar. Srasyla mftyle, kaymakamla grr. Tersler ve ilgilenmezler. Kad ile grmek zorunda kalr. Kad daha kt muamele eder. Bir taraftan zedelenen gururu bir taraftan bugne kadar bilmedii ve tanmad d dnyann karmaas dervii ok sarsar. Hasanla arkadalklar dostlua dnr. Onun srarl yardm teklifini kabul etmez. nk Hasann teklifi kardeini zindandan karmak gibi hem tehlikeli hem kanun d bir zmdr. Hasan, Hasann babas, Kasabann erafndan kuyumcu Hac Sinaneddin ve ahali kad kaymakam mftnn bir takm karanlk iler evirdiklerinin farknda ve durumdan rahatszdrlar. Ancak korkudan hi kimse hibir eye itiraz edememekte kar kamamaktadr. Dervi grmelerinde sertleir. Adalet istediinden bahsetmeye balar. Baz karanlk adamlar tarafndan tehdit edilir. Hatta birka atl tarafndan sktrlarak iddete maruz kalr. Dervi kardeiyle ilgili sorgulamasnda srar edince bir gece alnp zindana atlr. Gnlerce karanlkta korku iinde bekler. Dostu Hasann yardmyla kurtulur. Fakat kardeinin ldrldn renir. Kardei kalede mahkeme edilmeden katledilmitir. Dervi, kardeinin lm zerine dervilikten biraz daha uzaklar. Cenazesini ister ve alr. Halka yapt konuma ile korkan halk cesaretlendirerek kalabalk bir cenaze treni gerekletirir. Bandan geen olaylar onu irete dkn hayvan tccar Hasan ile daha yaknlatrr. Hasann yaam tarz ile dnya hayatna daha ok ainalk salar. Her ey kendi kafasndakinden daha karmaktr. Hasan bir evli kadna aktr. Hizmetkrlarnn biri dierinin karsyla dp kalkmaktadr. Kz kardei kocas kad ile birlikte babasnn lmn beklemekte kalacak mirasa tek bana konmak peindedir.

Dervie asl darbe kad efendinin casusu kardeini ihbar eden kendisi hakknda bilgileri aktarann ocukluundan beri yannda tuttuu koruduu kollad Yusufun olduunu renmekle gelecektir. Hayata hayatn kurallaryla cevap vermeye balar. Yusufu bir yalan ihbara zorlayarak Kuyumcu Hac Sinaneddini tutuklatr. Sonra zaptiyelerin karsna geerek Hacy onlarn elinden kurtarma gsterisi yapar. Bir dier taraftan Hacnn yksek mevkideki oluna mektup yazarak Kad, Kaymakam ve dierlerinin yapp ettiklerini gnahsz yere kendi babasn kaleye hapsettiklerini bildirir. Olaylar Derviin kurgulad gibi geliir. Ama bekledii gibi sonulanmaz. Dervi lmle ilgili hesaplama yaparken kendi iindeki derviliin lmn grecektir. Mehmet Harputlu