Ehli Sunnet Akidesi - Ebu Muaz

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd
EHL- SNNET VEL-CEMAATN AKDES
Ebu Muaz el-ubukbd
MUKADDME
phesiz hamd yalnz Allah'adr. O'na hamd eder, O'ndan yardm ve mafiret dileriz. Nefislerimizin erlerinden, amellerimizin ktlklerinden Allah'a snrz. Allah'n hidayet verdiini kimse saptramaz. O'nun saptrdn da kimse doru yola iletemez. ehadet ederim ki, Allah'tan baka hibir ilh yoktur. O, bir ve tektir, O'nun orta yoktur. Yine ehadet ederim ki, Muhammed Allah'n kulu ve Rasldr. "Ey iman edenler! Allah'tan nasl korkmak gerekirse yle korkun ve siz ancak mslmanlar olarak lnz." (Al-i mran; 3/103) "Ey insanlar! Sizi tek bir candan yaratan ve ondan da eini var eden, her ikisinden birok erkek ve kadn treten Rabbinizden korkun. Kendisi adna birbirinizden dileklerde bulunduunuz Allah'tan ve akrabalk balarn kesmekten de saknn. phesiz Allah zerinizde tam bir gzetleyicidir." (en-Nis; 4/1), "Ey iman edenler! Allah'tan korkun ve dosdoru sz syleyin. O da amellerinizi lehinize olmak zere dzeltsin, gnahlarnz da mafiret etsin. Kim Allah'a ve Raslne itaat ederse byk bir kurtulula kurtulmu olur." (el-Ahzb; 33/70-71) Bundan sonra, phesiz szlerin en gzeli Allahn Kelam, yollarn en hayrls Muhammed Sallallahu aleyhi ve sellemin yoludur. lerin en kts sonradan karlanlardr. Her sonradan karlan ey bidattir ve her bidat sapklktr. Her sapklk ta atetedir. Allah Azze ve Celle mminlere ipine smsk sarlmalarn ve cemaatten ayrlmamalarn emretmi, Kitab hakknda frkalama ve ihtilaf Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin diliyle ktlemitir. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Hep birlikte Allah'n ipine smsk tutunun, ayrla dmeyin.(Al-i mran 103) et-Taberi der ki: bn Mesud radyallahu anhden rivayete gre yle demitir: Hep birlikte Allahn ipine sarln 1 ayetinde cemian sz ile cemaat kastedilmitir. Allah Teala yle buyurmutur: phesiz bu, benim dosdoru yolumdur. Buna uyun. (Baka) yollara uymayn. Zira o yollar sizi Allah'n yolundan ayrr.(Enam 153) bn Mesud radyallahu anhden: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem birgn bize bir izgi izdi ve: Bu Allahn yoludur buyurdu. Sonra sana ve soluna da izgiler izdikten sonra yle buyurdu: u yollarn her birine eytan davette bulunur Sonra da bu ayeti (Enam 153.) okudu.
2
El-Kurtub diyor ki: Bu yollar Yahudilik, Hristiyanlk, Mecusilik ve dier sapklk ehli frkalar ile 3 cedel ve kelama dalan gruplar da kapsar. Lakin Allah, takdir ettii kaderin gereklemesini
1 2
Taberi (4/30) bn Mace ve Darimi. 3 Kurtubi (7/138)

emrettiinden, Allahn sznde deime olmaz. Bu mmet de Allah Azze ve Cellenin haber verip Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin sakndrd gibi frkalara blnmtr. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Eer Rabbin dileseydi, tm insanlar! tek bir mmet yapard. Oysa insanlar srekli gr ve inan ayrl iindedirler. Yalnz Rabbinin merhametine mazhar olabilenler doru yolda gr ve inan birlii salayabiliyorlar. Zaten Allah insanlar bunun iin yaratt. (Hud 118-119) (Allah Tealann: htilaf iinde devam ederler kavlinin iki yn vardr. Yahudi ve Hristiyanlar gibi dinin aslnda ihtilaf ve dinin aslnda ittifak edip grlerde ihtilaf eden bidat ehli. Bu yzden Ancak rabbinin merhamet ettikleri snnet ehli olmutur. Bkz.: atb eltisam 2/166-172) Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem de yle buyurmutur: Muhakkak ki sizden ncekilerin yollarn kar kar, adm adm izleyeceksiniz. Hatta onlardan biri keler deliine girmise siz de gireceksiniz. yle ki, ayet onlardan birisi eiyle yol ortasnda cima 4 etse siz de yapacaksnz. Nitekim Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem baka bir hadisinde yle buyurmutur: phesiz srailoullar yetmi bir frkaya ayrlmtr. mmetim de yetmi iki frkaya ayrlacak ve 5 biri dnda hepsi atete olacaktr. O kurtulan biri ise el-cemaattir. Yine yle buyurmutur: mmetimden bir taife hak zere zahir olmaya devam edecek, Allahn emri (kyamet) gelinceye kadar onlara muhalefet edenlerin muhalefeti veya yardmsz brakmalar 6 onlara zarar vermeden byle devam edecektir. Buradan kesin olarak anlalyor ki, hak zere zahir olan ve hakk bilen kurtulu frkasna tabi olmak vaciptir ki onlar; hadisin rivayetlerinden birinde akland ekliyle Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin ve ashabnn bulunduu yol zerinde olanlardr. Allahn izniyle Kitap ve snnetin naslarn anlamada bu kurtulu frkasnn sahih usulne tabi olunur. Arap hitap ve lgatinin mefhumuna itibarla, eriatn umumi maksatlarn anlamada doru anlay salih selefin takip ettii yoldur. Asrlarda ortaya kan fikr ve itikadi meselelere Ehli Snnet vel-Cemaatin bak as budur. nsanlar meseleleri anlamada ifrat ve tefrit olmak zere iki taraftan birinde veya ortadadrlar. Orta yolu tutanlar Allah Tealann haklarnda: Bylece sizleri vasat bir mmet kldk(Bakara 143) buyurduu adalet ehlidir. Ayrlk ve ihtilafn neticesi anlay ve grlerin karmas ve slamda itikadi veya siyasi birok frkalarn kmasna sebep olmu, Mslmanlar gruplara blnmtr. Her bir grup da kendi elindekiyle sevinmektedir! Bu frkalar ya mrcie gibi tefrit yolunu ya da havari gibi ifrat yolunu tutmulardr. Bu frkalarn ana yoldan ayrlmalarnn temel sebebi; metotlar bakmndan aralarnda mterek olan birok etkenlerdir. Bu bidat ve heva ehlinin tarzdr. Hepsi de naslar hastalkl anlaylarla anlarlar, sonradan kardklar fikirlere itikad ederek naslar, bu fikirleri desteklemek ve Allah ve rasulnn snrlad maksatlarn nne geirmek iin yorumlarlar. Ey iman edenler! Allah ve rasulnn nne gemeyiniz!(Hucurat 1)
4 5
Hakim. bn Mace isnadyla Enes radyallahu anhden rivayet etmitir. Hadisin rivayet yollar ve lafzlar iin bkz.: atbi el-tisam 2/240. 6 Mslim.

mam bn Teymiyye diyor ki: Bir grup, kavramlar ve manalar zerinde balanp kaldlar. Sonra da Kur'n lafzlarn bu manalara hamlettiler. kinci grup ise; Arap dilini bilen kimselerin mcerred olarak caiz grdkleri veya uygun bulduklar ifadelerle Kur'n' tefsir ettiler. Bunlar srf dile nem verdiklerinden tr, Kur'n ile konuana (yani Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'e), kendisine Kur'n indirilip de onunla muhatap olana bakmakszn, dorudan Arap dilini bilmekle yetinip tefsir ettiler. Birinciler, delalet ve beyan bakmlarndan Kur'n lafzlarnn uygun manalarna bakmakszn, mcerret, kendilerince uygun bulduklar manalara riayet ettiler. kinciler ise sadece lafz gzettiler. Bu hususta lafz, bununla konuana veya kelmn akna uyuyor mu, uymuyor mu bakmadlar; ona hi ehemmiyet vermediler. Bunlar, Araplarca uygun olan 7 lafzlarla tefsir ynn setiler. phe yok ki naslara bakta byle bir metod, inhiraftr. Zira bu Kuran- Kerim ve Snneti Mutahharaya aykr dmeye gtrr. Doru yoldan sapm her frka mutlaka mezheplerine uymayan, anlaylarn snrladklar naslar dndakilerle aralarn bularak grlerini dzeltmek istemedikleri baz ayetlerle veya hadislerle elimilerdir. Bylece Allah Azze ve Cellenin: Tpk o blenlere indirdiimiz gibi. Onlar ki; Kur'an' paralara ayrmlard.(Hicr 90-91) ayetinin kapsamndan kamamlardr. Taberi, Tefsirinde Onlar Kuran paralara ayrmlard ayeti hakknda Dahhakn yle dediini rivayet etmitir: Kitaplarn kesilen deveyi paralara bldkleri gibi bldler. Bylece onu kitapklara ayrdlar. Her bir frka elindekiyle sevindi. Allah Tealann: Dinlerini para para edip 8 gruplara ayrlanlar(Enam 159) kavli bunu ifade etmektedir. Nitekim atb el-tisam adl kitabnda, doru anlay zere olan hak ehlinin yoluna ikaz ederek, bidat ve heva ehlinin sakat anlayla tuttuklar yollar aklamtr. yle der: limde kkl olanlarn hakka tabi olmada tuttuklar bir yol vardr ve sapm olanlarn yolu bundan bakadr. Sapklk ehlinin yollarndan uzak durabilmemiz iin kkl ilim sahiplerinin 9 tutulmas gereken yolunu akladmz gibi, onlarn yollarnn da aklanmasna ihtiya vardr. Allah Tealann Bu benim doru yolumdur, ona tabi olunuz(Enam 153) ayetinde hidayet ve muvaffakiyet isteyenler iin doru yolun iaretleri apaktr. Bidat ve heva ehlinin baz zelliklerini ylece sralayabiliriz: Zayf ve uydurma rivayetlere itimad etmek. Maksatlarna ve mezheplerine aykr den hadisleri ya akla uymad veya daha baka pheler ne srerek reddetmek. Frya ait czleri kll kaidelere dndrmemek ve muhkem ayetlere arz etmeden mteabih ayetlere tabi olmak. Naslar deerlendirmede ve delilleri toplayp karlatrmada ilimde kkl olanlarn yolunu tutmamak. Bir yerde mcmel (kapal) olan baka bir yerde beyan edilmitir. Bir yerde mutlak gelen baka bir yerde kaytlanmtr. Bir yerde umum gelen baka bir yerde tahsis edilmitir. Aklanm,
7 8
bn Teymiyye; Mukaddime Fi Usulit-Tefsir (s.81) Taberi (14/64) 9 El-tisam (1/231)

kaytlanm ve tahsis edilmi olanna bakmadan mcmel, mutlak ve umum olanlar ile amel sapmaya ve helak olmaya gtrr. Buras bu konunun detayl olarak ele alnabilecei bir yer deildir. Sadece Allahn hududu ve selefin yolundan ifrat ve tefrite sapmamak iin uyarda bulunmak istedik. Asrmzda en nemli ve en tehlikeli mesele, zellikle insanlarn iman ve islamn hakikatinin anlalmas hususunda iaret ettiimiz iki tarafa kaymalarndan dolay bu konudaki phelerin izale edilmesi zaruretidir. slam bir cmleden ibarettir. ki ehadet kelimesini syleyen Allah katnda mslmandr. Bundan sonra olan hibir amel ona zarar vermez diyen ve: Farz ve nafilesiyle btn ameller islamn en alt snrna dahildir. Farz veya nafile, kim onlardan bir eyi terk ederse veya bildii halde bir haram ya da mekruh ilerse Allah inkar etmi olur diyen iman konusunda bu iki taraf temsil etmektedirler. Her iki gr de zikrettiimiz sapk anlayn neticesidir. Seleften birisi yle demitir: Allah her ne emrettiyse eytan mutlaka iki ekilde saptrmak ister: 10 ya tefrite ya da ifrata saptrmaya alr. Hangisi galip gelirse gelsin aldrmaz. phesiz bizleri, sapk gr ve hevalarn arasnda, ehli snnet vel-cemaatten klmas Allahn fazlndandr. Muhakkak ki O, dilediini srat mustakime hidayet eder. Allahtan bizleri ipine sarlmaya muvaffak klmasn ve hidayetinde sabit klmasn dileriz. O hakkyla iiten ve her eyi bilendir. Gkleri ve yeri yaratan, a ve gizliyi bilen Allahm! htilaf ettikleri konularda kullarn arasnda hkm verecek olan sensin. Bizleri hakka ulatr. phesiz sen dilediini doru yola iletirsin. Tevfik Allah Azze ve Celledendir. Ebu Muaz Seyfullah el-ubukbd
10
bn Kayym; Medaricus-Salikin (2/108)
BRNC BLM: MAN

AKDENN TANIMI:
Szlk Anlam: a-k-d kkndendir. Dm, salamlatrmak, kvamna getirmek, skca balamak anlamna gelir. Terim olarak iinde hibir phenin bulunmad kesin inan demektir.
SELEFN SZLK VE TERM ANLAMI:

Szlkte: Geen, nceden olan, nde olan demektir. nde geen hakknda "Selefe'-ey'u selefen" O ey ne geti, denilir. Selef; gemi cemaattir. Allahu Tel yle buyurdu: "Onlar, sonradan gelenlerin gemii (Selefi) ve bir ibret rnei kldk." (Zuhruf, 56) Yaa ve fazilete sizden nde olan babalarnz ve dedeleriniz sizin selefinizdir. te bu nedenle ilk Mslmanlar Selefi Salih olarak isimlendirilirler. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem sahabesi ve gzel bir ekilde onlara tabi olanlar, bu mmetin selefidirler. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'in ashabnn ve onlara gzel bir ekilde uyanlarn davet ettii eyin benzerine davet eden herkes de selefin yolu zerindedir, imanlarndaki sadakatleri ve ibadetlerindeki ihlslar nedeniyle onlar, kendilerine uyulmaya en layk olan insanlardr ki, Allahu Tel slam mesajnn tm yeryzne teblii iin onlar semitir. Selefi Salih'in imam Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem ve ihtilaf halinde bavuru kaynaklan, Allah'n Kitab ve Rasul sallallahu aleyhi ve sellem'in snnetidir. Allahu Tel yle buyurdu: "Eer bir hususta anlamazla derseniz, Allah'a ve ahirete gerekten inanyorsanz onu, Allah'a ve Rasul'e gtrn (onlarn talimatna gre halledin!); bu hem hayrl, hem de netice bakmndan daha gzeldir." (Nisa, 59) Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'den sonra selefin en hayrls, sdk ve ihls zere, dini Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'den alan Sahabe-i Kiram'dr. Allahu Tel onlar yle vasfetmitir: "Mminler iinde Allah'a verdikleri szde duran nice erler var. te onlardan kimi, szn yerine getirip o yolda cann vermitir; kimi de (ehitlii) beklemektedir. Onlar hibir ekilde (szlerini) deitirmemilerdir. (Ahzb, 23) Selefi Salih'e uyan ve onlarn metodunu takip eden dier dnemlerdeki Mslmanlara da, selefe nisbet olarak Selefi denilir.
SELEF' SALHN'N AKDES'NN UYULMAYA EN LAYIK OLUU NEDENDR?

nk genelde tm Mslmanlarn, zelde de limler ve davetilerin saflarn birletirmenin yegne yolu bu akideye sahip olmaktr. Selef itikadnn dayana Allahu Telnn vahyi, Rasl sallallahu aleyhi ve sellem'in Snneti ve Sahabeyi Kiramdan oluan ilk Mslmanlarn yoludur. Bunun dndaki bir birlikteliin kibeti, Mslmanlarn bugn ahit olduumuz ayrlk ve baarszlk hallerinden bakas olamaz. "Kendisi iin' doru yol belli olduktan sonra, kim Peygamber'e kar kar ve mminlerin yolundan baka bir yola giderse, onu o ynde brakrz ve cehenneme sokarz; o ne kt bir yerdir." (Nisa, 115)

Selef yolu, mslman dolaysz olarak Allah ve Rasl sallallahu aleyhi ve sellem'e ve onlarn sevgisine balar. Zira Selefin itikadnn kayna, hevnn oyunlarndan ve kstl insan aklnn kusurlarndan uzak olarak, Allah ve Rasl sallallahu aleyhi ve sellem'in buyruklarna dayanr. Bu akide gayet kolaydr. Anlalr bir akidedir ve nettir. Selef itikadn benimseyen kimse phe, vehim ve eytanlarn vesveselerinden uzaktr. nk bu akideye inanan bir kii bu mmetin Peygamberi'nin Ashab- Kiramnn -Allah hepsinden raz olsun- gsterdii yol zerinde yrr.
SELEF SALHN'N TKAD USUL:

Ehli Snnet ve'l-Cemaat itikd, ameli ve ahlaki konularda, Allah'n Kitab ve Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'in sahih snnetinden dayanak edindikleri sabit ve ak usullere gre hareket etmilerdir. Ehli Snnet, Dinin ana esaslarna dair, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem tarafndan aklanan kaidelere baldr. Dini konularda kimsenin kendi grlerine gre icatlarda bulunup, onu dinden bir ey olarak takdim etme hakk yoktur. Ehli Snnet, er' naslara sarlarak bidatlerden kanmtr.
MANIN TARF:
er olarak iman : Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin Rabbi Azze ve Celleden verdii btn haberleri ve gaybi tasdik etmek, eriatna boyun eip ona devam etmektir. Ehli Snnet vel-Cemaat imann sz ve amel olduunda, dilin sz, kalbin ameli ve organlarn ameli olduunda ittifak etmilerdir. Dier frkalar ise Ehli Snnet vel-Cemaate muhalefet ederek u grleri ortaya koymulardr: Hammad b. Ebi Sleyman, rencisi Ebu Hanife ve fukahadan onlara tabi olanlar: man; dil ile 12 ikrar ve kalp ile tasdikten ibarettir. Azalarn ameli imana dahil deildir demilerdir. Bu gr sahiplerine Fukaha Mrciesi de denilmitir. Cehmiyye: man sadece kalp ile bilmekten ibarettir iddiasndadr. Kerramiyye: man sadece dilin sznden ibaret demilerdir. Earler: man tasdiktir derler.
15 14 13 11
Mutezile: man; amel, telaffuz ve itikad etmektir dediler. Mutezilenin kavli, Ehli Snnet vel-Cemaatinkine benzese de aralarnda yle bir fark vardr: Mutezile; amelleri imann shhatinin art saym, Ehli Snnet ise; imann mutlak kemalinin deil, vacip 16 olan kemalinin art saymtr. Bu meselede sz iki esas zeredir:
BRNC ESAS: MAN SZ VE AMELDR

Bu cmlenin detay; imann sz ile kalp, dil ve azalar ile amel olduu eklindedir. Tahavi akidesinin arihi mam bn Ebil-z der ki: Burada dier esas vardr ki o; szn kalbin kavli olan itikad ve dilin kavli olan islam telaffuz olmak zere iki ksma ayrlmasdr. Amel de iki ksma 17 ayrlr: Kalbin ameli olan niyet ve ihlas ve azalarn ameli. Kalbin kavline itikad denilmesi, itikad kelimesinin kapsamna giren eyleri anlamay gerektirir. Nitekim aklamas gelecektir. tikad veya kalbin kavli haber vereni dorulamaya nisbetle mcerred tasdik deildir. Burada ancak ikrar ve boyun emeyi gerektiren zel tasdik kastedilmitir. Zira dinde zaruri olarak bilinir ki, eriata taat ve kabul ile sarlmakszn islamn eriatn tasdiklemek iman gerekletirmez. Yalnzca tasdik manasnda olan itikad, Allaha itaate devamllk bulunmakszn kiiyi kurtarmaz ve o kimse ancak bunlar yerine getirmekle bir Mslman olabilir. Hatta taat amellerini tembellik veya hevaya uyarak terk etse dahi byledir. nallah bunlarn aklamas ileride gelecektir.
11
mann lgat manas hakknda ise alimler bunun snr konusunda ihtilaf etmilerdir. bn Hacerin Fethul-Baride (1/46), Kemirinin Feyzde (1/44) el-Mearic sahibinin (2/25)de nakline gre bazlar imann lgat manasnn tasdik olduu sylenmitir. bn Teymiyye el-man adl kitabnda imann lgat manasnn tasdik olduu eklindeki gr on alt adan reddetmitir. Bkz.: s.106 vd. Biz konuyu uzatmamak iin bu ihtilaf nakletmiyoruz. Zira iman kelimesinin kullanld mana eriatta varid olmutur. 12 erhu Fkhil-Ekber (148) 13 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (594) Makalatul-slamiyyin (1/213) 14 Eari Makalatul-slamiyyin (s.141) 15 Bkz.: el-Bakllan et-Temhid (1/388) el-Cuveyni el-rad (333) 16 Bkz. Makalatul-slamiyyin (266) 17 erhu Akideti-Tahaviye (s.245)

Mearicul-Kabul sahibi yle der: Ey kardeim, Allah beni, seni ve btn Mslmanlar muvaffak klsn, unu iyi bil ki; din, Allahn rasulleriyle gnderdii, kitaplaryla indirdii ve gklerle yer halk adna raz olduu dindir. Ancak kendisine ibadet edilmesini emretmi, kendisinden bakasna ynelinmesini kabul etmemitir. Ancak kendisini alaltan sefih ondan bakasna ynelir. Ona sarlp tabi olmaktan daha gzel bir din yoktur. Bu din; sz (yani kalbin ve dilin kavli) ile amel (yani kalp, dil ve azalarn 18 ameli)dir. bnul-Kayym yle demitir: Burada dier bir esas vardr ki o da; imann hakikatinin sz ve amel olmasdr. Sz iki ksmdr. Kalbin sz olan itikad ve dilin sz olan islam telaffuzdur. Amel de 19 iki ksmdr. Kalbin ameli olan niyet ve ihlas ve azalarn ameli. Bu ksmlarn aklamas: kalbin sz; tasdik etmesi ve boyun emesidir.
20
Allah Teala yle buyurmutur: Doruyu getiren ve onu tasdik edenler var ya, ite ktlkten saknanlar onlardr.(Zmer 33) Mminler ancak Allah'a ve Reslne iman eden, ondan sonra asla pheye dmeyenlerdir(Hucurat 15) efaat hadisinde de yle buyrulmutur: La ilahe illallah diyenlerden kalbinde arpa tanesi 21 arlnca hayr bulunanlar ateten karlacaklardr Dilin sz: Allahtan baka ilah olmadna ve Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin Allahn rasul olduuna ehadet edip, bunun gereklerini ikrar etmektir. Burada iki meseleye tembih vardr: birincisi; iki ehadeti telaffuz etmekte dinen muteber olmas manasn bilmek, gereklerini yerine getirmek ve onunla elien eyleri terk etmekle mmkndr. Burada mcerred olarak telaffuz etmek kastedilmemitir. Nitekim bunun aklamas ileride gelecektir. Aksi halde manasn bilmeden sylemek daha nce geen kalbin szne ve dilin de szne aykrdr. Alimler imann itibar rknlerini bir araya getirmilerdir. u halde bir eyi bilmeyen kimsenin onu tasdik ve ikrar etmesi nasl mmkn olabilir? kincisi: ki ehadet kelimesini sylemekten maksad, islamn delilinin zuhur etmesidir. Arapa konuamayan bir kimsenin kendi dilinde Mslman oldum diyerek irk ve kfr dininden ber olduunu ilan etmesi de yeterlidir. Bu ehadet, baz hallerde muteberdir. Mesela putlara ibadet edenler la ilahe illallah deseler yeterlidir. Zira islamdan nce bunun zerinde deildiler. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin Araplara gnderilmi peygamber olduuna inanan Ehli kitaba gelince onlarn bu ehadeti yeterli deildir. Bilakis btn alemlere gnderilmi bir peygamber olduuna ahitlik etmeleri zorunludur. Nevevi, Mslim erhinde yle diyor: Kad Iyaz bunun manasn aklam ve yle demitir: mal ve cann korunmas la ilahe illallah diyerek imana icabeti muteber olanlara tahsis edilmitir. Bununla kastedilen arap mrikleri, putlara ibadet edenler ve tevhid etmeyenlerdir. Onlar islama ilk davet edilen ve bu hususta savalanlardr. Ama onlarn dnda tevhidi ikrar edenlerin korunmas la ilahe illallah demekle yeterli olmaz. Zira onlar itikadlarndaki kfrle birlikte bunu sylerler. Bu yzden dier hadiste Benim Allahn rasul olduuma ehadet etmeleri, namaz klmalar ve zekat 22 vermelerine kadar savamakla emrolundum buyrulmutur. Bu manada bn Kudame el-Makdisi, el-Munide yle diyor: kincisi: Eer o Yahudiler gibi tevhidi ikrar edenlerden ise islamna hkmedilir. Zira onun hakknda Allah birlemek sabit olmu, bunun zerine Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin risaletini ikrar da ekleyerek islamn kemale erdirmitir. Eer Hristiyan, Mecusi ve putperestler gibi muvahhid olmayanlardansa, Allahtan baka ilah olmadn ikrar edinceye kadar onun islamna hkmedilmez. Sahih haberler bu ekilde gelmitir.
18 19
Mearicul-Kabul (2/17) bnul-Kayym; Kitabus-Salat (s.24) 20 Bkz.: erhu Akidetit-Tahaviye (s.245) Mearicul-Kabul (2/17) 21 Buhari ve Mslim.
22
erhu Sahihi Muslim (1/207)

Zira bu iki eyi inkar eden, bunlarn ikisini birlikte ikrar etmedike inkar devam eder. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin Allahn rasul olduuna ahitlik etse dahi onun islamna hkmedilmez. Zira onun Bizden bakalarnn peygamberidir anlamn kastetmi olmas muhtemeldir mran b. Husayn radyallahu anhumadan: Akiloullarndan birisi esir alnmt. Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme getirdiler. Dedi ki: Ey Muhammed! Ben mslmanm. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: ayet sen kendi iine hakim bir ekilde bunu sylemi olsaydn tam anlamyla kurtulua ererdin. Bunu Mslim rivayet etmitir. Bunun aslen kafir olan veya vahdaniyeti inkar eden hakknda olmas muhtemeldir. Ama peygamberi, kitab veya bir farz inkar eden kimse bunlarla yani mslmanm demesiyle veya ehadet kelimelerini sylemesiyle Mslman olamaz. Zira o bazen slam zere olduuna inanr. phesiz btn bidat frkalar Mslman 23 olduklarna inanrlar fakat onlardan kafir olanlar da vardr. Fkh ve akaid kitaplarnda bu mana mtevatirdir. Hanbeli olan bn Kudame, afiilerden Nevevi, Malikilerden Kad Iyaz ve Hanefilerden Kasani bunu bylece ifade etmilerdir. ehadet kelimelerini dil ile sylemek o kimsenin Mslmanlna delalet bakmndan muteberdir fakat her durum iin mutlak deildir. Allah Teala yle buyurmutur: Onlara (Kur'an) okunduu zaman: Ona iman ettik. nk o Rabbimizden gelmi hakikattir.(Kasas 53) De ki: Ben Allah'n indirdii Kitab'a inandm.(ura 15) Kalbin ameli; niyet, ihlas, muhabbet, boyun eme ve tevekkldr. Allah Teala yle buyurmutur: Rablerinin rzasn isteyerek sabah akam O'na yalvaranlar kovma!(Enam 52) Biz sizi Allah rzas iin doyuruyoruz;(nsan 9) Mminler ancak, Allah anld zaman yrekleri titreyen, kendilerine Allah'n yetleri okunduunda imanlarn artran ve yalnz Rablerine dayanp gvenen kimselerdir.(Enfal 2) 24 Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem de: Ameller ancak niyetler iledir buyurmutur. Dilin ve azalarn ameli; dilin Kuran okumak ve zikretmek gibi fiilleridir. Azalarn ameli ise namaz klmak, zekat vermek, cihad ve hac yapmak gibi fiillerdir. Kufe fakihlerinden Ebu Hanife gibileri azalarn amelinin imann msemmasna dahil olmas hususunda muhalefet etmilerdir. Bu muhalefetlerinin kayna iki eye dayanr: a-) mann msemmas amelsiz sz kapsar b-) iman onlara gre artmaz ve eksilmez. Allahn muvaffak klmas ile diyoruz ki: mann msemmasna azalarn ameli girmez diyerek onu yalnzca tasdik anlamnda kabul ediyorlar. Halbuki bu tasdik, ikrar ve boyun emeyi gerektiren zel tasdiktir. Onlar bylece er anlamn deil, lugavi anlamn alyorlar. Tahavi arihi der ki: mam Ebu Hanife -Allah ondan raz olsun- arin Kelamnda yer alan deliller ile birlikte imann szlk anlam itibariyle ihtiva ettii gerek manay gz nnde bulundurmutur. Dier imamlar -Allahn rahmeti zerlerine olsun- ise yalnzca arin rfnde imann
23 24
el-Muni 8/143 Ayn manada ifadeler iin bkz.: Kasani ; Bedaius-Sanai (9/4312) Buhari, Mslim.
10

gereinin ne olduunu gz nnde bulundurmulardr. nk ar tasdike bir takm vasf ve artlar 25 daha katm bulunmaktadr. Bu hususta imann amel olmakszn tasdik olduuna delalet eden, Allah Tealann Sen bize mmin deilsin yani sen bizi tasdiklemi deilsin kavli gibi delillerle istidlal ediyorlar. Yine man eden ve salih ameller ileyenler gibi iman ile salih amelleri ayr ayr zikreden Kuran ayetleri delil getirerek, u halde ameller, imann semeresidir, onun lazmndan ve gereklerinden deildir demilerdir. Bu bak asnn neticesi olarak onlarn stlahndaki iman artma ve eksilme kabul etmez fakat kalbin yakininin mertebeleri farkllk gsterir, ama imann asl olan tasdik sabit mertebededir demilerdir. Buna ek olarak deriz ki: Amellerin imana dahil olmasna nispetle Ehl-i Snnet vel-Cemaatin cumhuruna gre iman sz ve amel olup ameller iman kelimesinin msemmasna dahildir. Usul ilmini 26 okuyanlar bilirler ki bir kelimenin eri anlam lugavi anlamna tercih edilir. Kuran tabirde salih amellerin imandan ayr zikredilmesine gelince bn Teymiye bunu zelin genele atfedilmi olmasyla aklamtr. Mesela Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Kim, Allah'a, meleklerine, peygamberlerine, Cebrail'e ve Mikil'e dman olursa bilsin ki Allah da inkrc kfirlerin dmandr.(Bakara 98) Bunun Kuranda rnekleri oktur. bn Teymiyye el-man adl kitabnda (s.247 vd. s.51 vd.) bu grte olan taifeyi geni aklamalarla on alt ksur ynden reddetmitir. Bizim burada maksadmz ancak bu nemli meselede Ehl-i Snnetin cumhurunun grn ispatlamaktr. Ebu Hanife iman kelimesini yalnzca zel tasdik anlamna hasretmitir. phesiz o sevap ve ikabn amellerin karl olmas hususunda dier btn ehli snnet ile ittifak etmi, mrcieden ayrlmtr. bn Teymiyye diyor ki: Bilinmesi gerekir ki, bu meselede ehli snnet arasndaki ayrlklarn ou lafzi ayrlklardr. Ancak imann sz olduunu syleyen Hammad b. Ebi Suleyman ki o bunu syleyenlerin ilki olup Kufeliler ona tabi olmutur- ve bakalar gnahkarlarn knanma ve cezay hak ettii hususunda snnet alimleriyle ittifak etmilerdir. Ancak onlarn imanlarnn Cibrilin iman gibi kamil olduunu, imann farz klnan ameller olmakszn geerli olduunu ve haramlarn da ilenmesiyle 27 o kimselerin ktlenme ve cezay hak ettiklerini de sylemilerdir. Yine Hanefiler pek ok ameli imann artlarndan ve gereklerinden olarak saymlar, yerine getirmeyene kafir demilerdir. Hatta bu konuyu dier mezheplerden daha fazla geniletmilerdir. Fkhul-Ekber sahibi der ki: ..Hulasada denildi ki: Bana Mecusi apkas giyen hakknda bazlar onun kafir olacan sylemitir. Sonrakilerden bazlar, eer zaruretten dolay bunu yaparsa reddedilir demilerdir. man ancak kfr ile iptal olur. (s.155) Hulasada denilir ki: Nevruz gnnde mecusiye yumurta hediye eden kafir olur. Yani kfrnde ona yardm etmi ve hediyelemede onlara benzemitir. Bylece pek ok amel hakknda ileyen veya mriklerin ameli de olsa terk etmeyen hakknda, iman tasdik olarak anladklar halde kfr hkm vermilerdir. Ancak buradaki lafzi ihtilaf onlara gre ve onlarn dnda pek ouna gre faili tekfir edilen kimse mutlak olarak milletten (dinden) kmaz. Hanefi fkh kitaplarna baklnda bu pheye 28 mahal brakmayacak ekilde grlr. Tasdik ve bundan kastedilen anlam meselesine gelince, daha nce de zikrettiimiz gibi iman tasdik olarak ifade eden Hanefiler ikrar da onun gereklerinden saymlardr. Kurtuluun art Hanefilere ve Ehli snnetin tamamna gre; irk amellerinin tamamn terk etmekle birlikte taatlere devam etmektir. Zamanmzdaki baz mrcielerin itikad ettii gibi mcerred
25 26
erhut-Tahaviye s.241 Bkz.: el-Muvafakat (2/268 vd.) 27 el-man s.255 28 Bkz.: erhul-Fkhil-Ekber, Heysem; el-lamul-Kavatiil-slam
11

olarak haber verenin haberini dorulamak eklinde kabul etmemilerdir. Bu konuda Ebu Hanife ile 29 dier imamlar arasnda ihtilaf yoktur. El-Kemiri der ki: man ile kfr birbirinden ayran cz; baka dinlerden uzaklaarak taate devam etmektir Doru tefsiri budur. Nitekim Hafz bn Teymiyye rahimehullah bu czn iman babnda zaruri olduuna dair icmay nakletmitir. u halde fakihlerin szlerindeki ikrar lafzn taatlere 30 devam etmek olarak anlamak gerekir. Onun zikrettii bu szler, Fakihlerin ikrar ile kastettikleri eyin dilin ehadet kelimelerini sylemesinden ibaret olmadn, bilakis eriatn ahkamndan syrlmadan taate devam etmek anlamnda olduunu gsteriyor. Sonra kurtarc olan iki ehadeti syleyerek ikrar etmeyi yle aklyor: Burada fakihlerin ve kelamclarn mkili vardr. Putlara secde etmek gibi veya mushafa hakaret gibi baz fiillerde tasdik de bulunur. Onun kafir olduunu sylersek, man tasdiktir szmz eksik kalr. Bunun cevabn bnul-Humam rahimehullah zikretmitir. Hasl, kafirlere has alametler gibi baz fiiller inkar yerine geer. Muhakkak ki iman, kiinin kendisini kfrden uzaklamasn gerektirdii gibi, imann misli olan baka eylerden uzaklamay gerektirir. Bu yzden Allah Azze ve Celle: Biz sadece eleniyorduk demelerine kar yle buyurmutur: Mazeret beyan etmeyin, imannzdan sonra kafir oldunuz. Onlara sizler yalanladnz (Tekzib ettiniz) buyurmam, bilakis bu elenmelerinin kafirlere has olduunu, slam gmleini boyunlarndan karm olduklarn, slamn himayesinden kp kafir olduklarn haber vermitir. Byle fiiller bir kimsede bulunursa kalbindeki tasdike baklmakszn kfrne hkmedilir. yle dedikleri iitilir: Dinin zaruriyatnda tevil kabul edilmez. Zira bu hususta tevil inkar ile eittir. Bilcmle, kfr fiilleri ile birlikte tasdik muteber deildir. Kim bu fiilleri yaparsa tasdiki kaybetmi 31 demektir. Bu konunun izah iin el-Cessasa mracaat ediniz. bn Humam, el-Kemiri ve el-Cessas gibi fukaha mrciesi denilen byk Hanefi imamlarn szlerine bakn! Onlar amelleri imann msemmasndan yalnzca lafzen karmlardr. Buna ramen cehenemme girmekten kurtulu iin dier ehli snnet gibi gerekli olan eyleri art komulardr. Tahavi arihi bu hususu aklayarak yle diyor; Tasdik lafznn ztt olarak tekzib (yalanlama) kullanld gibi, iman lafz karsnda bu kkten bir lafz kullanlmayp bunun kart olmak zere kfr kk kullanlr. Kfr ise yalanlamaya has bir tabir deildir. Hatta bir kimse: Ben senin doru szl (sadk) olduunu biliyorum, ancak sana uymuyorum. Aksine dmanlk ediyorum, buz ediyorum ve muhalefet ediyorum, diyecek olsa, byle birisinin kfr daha byk apta olur. Bylelikle imann tasdikten ibaret olmad, kfrn de sadece yalanlamaktan ibaret olmad ortaya kmaktadr. Hatta eer kfr varsa tekzib olabildii gibi, bazen tekzib olmakszn muhalefet ve dmanlk da olabilir. man da ayn ekildedir. Tasdik, muvafakak, dostluk (muvalat) ve inkyad (itaat) ile birlikte bulunur. manda mcerred tasdik yeterli deildir. O halde slam da "iman" 32 adnn kapsam ierisinde bir paradr. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Allah'n kitabn okuyanlar, namaz klanlar ve kendilerine verdiimiz rzktan (Allah iin) gizli ve ak sarfedenler, asla zarara uramayacak bir kazan umabilirler.(Fatr 29) Alimler bu esasta icma etmilerdir. El-Fudayl b. Iyaz dedi ki: Bize gre iman ite ve dta dil ile ikrar, kalp ile kabul ve gereiyle 33 ameldir. Ebu Sevr: man; kalp ile tasdik, dil ile sylemek ve organlarla amel etmektir.
29 34
el-Kemiri, Feyzul-Barde Ebu Hanife ile dier imamlar arasndaki onun grne gre bu lafzi bir niza olmasa da -ihtilaf zikrederken bunun sadece bak as farkll olduunu syler. Lakin onlara gre kurtuluun tek aresi vardr. Bkz.: Feyzul-Bari (2/63) 30 Feyzul-Bari 1/51
31
32
Feyz 1/5
erhut-Tahaviye s.243 33 Abdullah b. Ahmed; es-Sunne (627)
12

El-curr, e-era adl eserinde yle bir balk amtr: mann kalp ile tasdik, dil ile ikrar ve 35 azalarla amel olup bir kimsenin ancak bu eyi bir araya getirmekle mmin olaca bab mam Malik yle demitir: man sz ve ameldir.
36
mam Ahmed: man sz ve ameldir.
37
mam Buhari, alimlerden binden fazla kiiden hadis yazdn ve ancak imann sz ve amelden 38 ibaret olduu itikadnda olanlardan hadis yazdn zikretmitir. Ehl-i Snnet vel-Cemaat alimlerinin cumhuru iman tarif ederken bazen sz ve ameldir diye, bazen de dilin sz, kalbin tasdiki ve azalarn ameli diye aklamlardr. Bu iki ifade de tek bir manaya delalet etmektedir. Seleften; man hem kavl (sz), hem de ameldir diyen kimse: kalbin ve dilin kavlini, kalbin ve organlarn amelini kasteder. El-curr, e-erada der ki: Ebu Cafer Muhammed b. Sleyman dedi ki: Sufyan b. Uyeyneden bir ok defa man sz ve ameldir dediini iittim. Ondan alp kabul ettiimiz hususlardan birisi: sz ve ameldir. Zira phesiz amel olmadan sz olmaz. bn Uyeyneye: Artar ve eksilir mi? 39 denildi. Ya ne olacak? dedi. bn Teymiyye de, Ebul Mealinin el-radnn erhinde eyh e-ehristaninin u szlerini nakleder: Ehli Eser, farz ve nafilesiyle btn taatlerin iman olduu grndedirler. Bu tabirle Allahn farz ve nafile olan emirlerini yerine getirmeyi, tahrim ve tedip trnden btn yasaklarndan saknmay 40 kastederler. Yine der ki: Bu yzden iman; sz ve ameldir gr Ehli snnete ait olup snnetin iarlarndandr. Birok kimse bu konuda icma nakletmitir. Nitekim mam afii, el-mm adl eserinde yle der: Sahabe, Tabiin ve onlardan sonrakilerden onlara yetienlerin icma bu ekilde olup; iman; 41 sz, amel ve niyettir demilerdir. Bunlardan biri eksik olduu zaman dierleri geerli olmaz. Sonra bn Teymiyye bu grte olan Mekke, Medine, Kufe, Basra ve Vast imamlarnn isimlerini 42 sayar. Ebu Ubeyd der ki: Bu bize gre Ehli Snnetin amel edilen kavlidir. Bunun dndaki rivayetler de ayn icmay gstermektedir. Bu konuda muteber bir hilaf yoktur.
KNC ESAS: MAN ARTAR VE EKSLR

Selefin dedii gibi iman; taatlerle artar ve gnahlarla eksilir. okunduu zaman imanlar artar (Enfal 2) buyurmutur.
43
Allah Teala: Onlara ayetleri
Yine yle buyurur: man edenlerin ise imanlar artar(Tevbe 124) O, mminlerin kalplerine imanlarna iman katmalar iin sekinet indirendir.(Feth 4) Bir sre indirildii zaman, o mnafklar arasnda, "bu sre hanginizin mann artrd?" diyenler vardr. te o man edenler var ya, onlarn mann artrmtr Ve bunu, birbirlerine mjdelerler. (Tevbe 124) Kendilerine kitap gelenler, bilgi edinsin; mminlerin de iman stne imanlar artsn. (Muddessir 31)
34 35
El-Lalkai; erhu Usuli Ehlis-Sunne vel-Cemaa (1590) E-eria (119) 36 Abdullah b. Ahmed; es-Sunne (638) 37 Abdullah b. Ahmed; es-Sunne (599) 38 erhu Usuli Ehlis-Sunne vel-Cemaa (1597) 39 curr; Kitabu-era (s.116) 40 bn Teymiyye el-man (s.124) 41 A.g.e s.265 42 El-man s.266 vd. 43 bn Hacer, Fethul-Bari (1/47) Acurri e-eria (s.114) Muhammed b. Ali radyallahu anhden.
13

man altm ksur ubedir. Bunun en stn La ilahe illallah demek (Allahtan baka ibadete, tazime, korkuya, sevgiye layk bir ilah olmadn sylemek) ve en alt ubesi yoldan eziyet 44 veren eyi kaldrmaktr. Hay da imandan bir ubedir. Cennetlikler cennete, cehennemlikler de cehenneme girince Allah Azze ve Celle yle buyurur: Kalbinde hardal tanesi arlnca iman olanlar karn. Bunun zerine simsiyah 45 olmu halde karlrlar. Sonra hayat nehrine sokularak suda yeeren tane gibi biterler mam Buhari rahimehullah, Sahihinde imann ziyade ve noksanna dair balk aarak geen ayetleri ve benzerlerini kaydettikten sonra u hadisi nakleder: La ilahe illallah diyenlerden kalbinde arpa arlnca hayr bulunanlar cehennemden karlr. La ilahe illallah diyenlerden kalbinde buday arlnca hayr bulunanlar cehennemden karlr. La ilahe illallah diyenlerden kalbinde zerre arlnca hayr bulunanlar 46 cehennemden karlr. Ebu Hureyre radyallahu anhden merfuan; Mminlerin iman bakmndan en kamili, ahlak 47 en gzel olandr. En hayrlnz ise, kadnlarnza en hayrl olannzdr. Halimi der ki; Bu hadisi erif, gzel ahlakn iman olduunu gsteriyor. Bunun yokluu ise imanda eksikliktir. Mminler imanlarnda farkl derecededirler. Bazsnn iman daha kamildir. smail Bin Recadan; Mervan minbere kt ve hutbeye namazdan nce balad. Birisi; Ey Mervan! Namazdan nce hutbeye balamakla Snnete muhalefet ettin! Byle yapamazsn! dedi. Ebu Said radyallahu anh; Bu kimdir? diye sordu. O adamn kim olduunu sylediklerinde yle dedi; phesiz bu adam, zerine deni yapt. Zira Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu iittim; Kt bir i gren ona eliyle mani olsun. Buna gc yetmezse diliyle engel olsun. Buna 48 da g yetiremezse kalbiyle nefret etsin. te bu sonuncusu da imann en dk derecesidir. Ali b. Ebi Talib radyallahu anh dedi ki: man kalpte beyaz bir nokta olarak balar, iman arttka beyazlk da artar. yle ki kalp tamamen beyaz olur. Nifak da kalpte siyah bir nokta olarak balar. Nifak 49 arttka siyahlk da artar. Ta ki kalp tamamen siyah olur. Tahavi arihi yle der: Bu anlamda sahabe szleri oktur. Bunlardan biri de Ebud-Derda radyallahu anhn u szdr: Kiinin zaman zaman imann gzden geirmesi, ondan neyin eksildiine bakmas fkhndandr. Yine imannn artmakta m yoksa eksilmekte mi olduunu bilmesi de kulun fkhndandr. mer -Radyallahu anh- arkadalarna: Gelin, imanmz arttralm der ve bunun zerine aziz ve 50 celil olan Allah zikrederlerdi. bn Mesud -Radyallahu anh- da duasnda: Allahm imanmz, yaknimizi ve fkhmz arttr, derdi.
51
Muaz b. Cebel -Radyallahu anh- bir adama: Gel, beraber oturalm da bir saat (an, sre) iman 52 edelim, dedi.
44 45
Buhari (9) Mslim (35) Buhari (22) Muslim (183) 46 Buhari (44) 47 Ahmed (2/250, 527) Hakim (1/3) Beyhaki uab (1/61) Ebu Nuaym Hilye (9/248) sahihtir. 48 Mslim (s.50 no:78) Beyhaki uab (1/61) 49 Ebu Bekir b. Ebi eybe el-man (s.9) 50 bn Ebi eybe, man 108; el-Musannef, 11/26. 51 Tabern, el-Mu'cemu'l-Kebir, 8549; el-Heysem, Mecmau'z-Zevid, 10/185.
14

Bunun bir benzeri Abdullah b. Revahadan da rivayet edilmitir.
53
Ammar b. Yasir -Radyallahu anh-n da yle dedii sahih olarak rivayet edilmitir: zellik kimde bulunursa, o kimse imann kemale erdirmi demektir. Kendisine kar (kendisini kayrmakszn) adil davranmas, az varlna ramen infak etmesi ve herkese selam yaymas. Bunu Buhar -Allahn 54 rahmeti zerine olsun- Sahihinde zikretmektedir. Acurr e-eriada isnadyla Umeyr b. Habibden naklediyor: Umeyr man artar ve eksilir deyince ona: Onun artmas ve eksilmesi nedir? dediler. O da dedi ki: Allah Azze ve Celleyi zikredip Ona hamd ve tesbih ettiimiz zaman ite bu artmasdr. Eer gafil olur ve unutursak ite bu da eksilmesidir. bn Abbas ve Ebu Hureyre radyallahu anhumden isnadyla rivayet ediyor: man artar ve eksilir. Ebu Davud senediyle bize Abdurrazzaktan tahdis etti, dedi ki: Mamer, Sfyan es-Sevri, Malik b. Enes, bn Curayc ve Sfyan b. Uyeynenin yle dediklerini iittim: man sz ve ameldir. Artar ve 55 eksilir. mam el-Lalk rahimehullah, sahabe, tabiin ve tebei tabiinden bu akideyi dile getirenlerin isimlerini Allahn kitabnda, Rasulnn snnetinde, sahabeden, tabiinden ve din imam alimlerden rivayet edilenlerde imann taat ile artaca ve masiyet ile eksileceini gsteren aklamalar bal altnda saymtr. Sonra bunu ifade eden sahabeler arasnda; mer b. El-Hattab , Abdullah b. Abbas , Abdullah 58 b. Mesud ve dierlerini (Allah hepsinden raz olsun) saymtr. Tabiinden: Sfyan es-Sevr , Mucahid , Said b. Cubeyr
62 59 60 61 56 57
ve bakalarn zikretmitir.
64
Fakihlerden de: Malik b. Enes , Cerir b. Abdilhamid , Ahmed b. Hanbel zikreder.
63
ve bakalarn
Bu konuda ehli snnetin icman gsteren birok rivayet vardr. hepsi de unu tespit eder ki; kiinin iman yapt amele gre artar veya eksilir. Bu, btn Mslmanlar hayatlarnda ilgilendiren bir meseledir. Salih olan sz veya amellere tutunduka kul, ilahi nurun feyezan ettiini, kalbini ve organlarn imar ettiini hisseder Her salih amel veya szden uzaklatka kalbini bir younluun kapladn hisseder ve sonunda kalbi simsiyah olur. Allah Tealann buyurduu gibi: Hayr! Bilakis onlarn ilemekte olduklar (ktlkler) kalplerini kirletmitir. (Mutaffifin 14) kalbinde kir grlr. zetle: Allaha ve Rasulne imann ifadesi olan tasdikin; kalpte gizli olan itikad ve dilde aa kan ikrar ile ehadet olmak zere iki ksm vardr. Bylece Allaha ve Rasulne iman; gizli ve ak olmak zere iki ksmdr. mann gizli olan; kast ve niyetlerdir ki, niyet olmadan amel caiz olmaz. Vacip olana vacip, mbah olana mbah, ruhsat olana ruhsat, mahzur olana mahzur, ibadet olana ibadet diye inanmak gerekir.
52
Buhr, man blmnn balarnda; bn Eb eybe, man 105. bn Eb eybe, man 116; el-Musannef, 11/43 54 bn Eb eybe, el-Musannef, 11/43. bn Ebil-zz erhu Akidetit-Tahaviye (s.247) bn Teymiyye el-man (s.191) 55 Acurri, e-eria (s.111) 56 Bkz.: Buhari (45) Muslim (3017) 57 Bkz.: Taberi Tefsiri (6/79) 58 Bkz.: Muslim (91) 59 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (604) 60 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (611) 61 Bkz.: Taberi Tefsiri (3/50) 62 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (636) 63 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (627) 64 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (599)
53
15

mann ak olan ise; Abdest, namaz, zekat, oru, hac, Allah yolunda cihad gibi azalar ile yerine getirilmesi gereken eyleri yapmaktr. Bunlarn hepsi iman ve slamdr. Allah Azze ve Celleye ve Rasul sallallahu aleyhi ve selleme itaat etmektir. Allaha iman etmenin manas; Ona kulluk etmek, Rasulne iman etmenin manas ise; Ona kulluk etmeden, Ondan geleni kabul etmektir. Kulluk ancak Allaha yaplr. Kfrden uzaklamay ifade eden; Allaha ve Rasulne iman; kk (asl) olup, kemale eren, artp eksilen iman ise daldr (fru). Bu manada imann kk hasl olursa, buna taatlerin eklenmesi ile iman artar, taatler eklene eklene iman ubeleri tamamlanm olur. Nafilelere gelince; bunlar, insana tasdik, itikad, sz ve fiil olarak vacip olmad halde, yapldnda iman artrrlar. Terk eden kimsenin iman, bunlar terk etmeyerek yerine getiren kimseye nazaran eksiktir. Ama bu nafileleri terk eden isyan etmi olmaz. Btn taatler, bizim iin iman oluyor diye, mminlerden gnaha denleri kafirlikle sulamamz gerekmez. Allah ve Rasulne kfrn zdd; onlara iman etmektir. Allaha ve Rasulne iman; onlar isbat ve itiraf olduuna gre, kfr; onlar inkar etmek ve yalanlamaktr. Amellere gelince; phesiz bunlar, Allaha ve rasulne imann mevcudiyetinden sonra iman ismini alrlar. Yani Allah ve Rasuln kabul art ile taatleri yerine getirmek iman olup, bu taatleri namaz dnda - terk etmek; ikak ve 65 isyandr, kfr deildir. Allah Azze ve Celle buyuruyor ki; Biz, Allah'a ve bize indirilene; brahim, smail, shak, Ya'kub ve esbta indirilene, Musa ve sa'ya verilenlerle Rableri tarafndan dier peygamberlere verilenlere, onlardan hibiri arasnda fark gzetmeksizin inandk ve biz sadece Allah'a teslim olduk deyin.(Bakara 136) Bu ayette mminlere; Allaha iman ettik demeleri emrolunuyor. Bedevler "nandk" dediler. De ki: Siz iman etmediniz, ama "Boyun edik" deyin. Henz iman kalplerinize yerlemedi.(Hucurat 14) Allah Teala bu ayette, inan olmadan dil ile sylemenin iman olmadn haber veriyor. Kalplerinde iman olsayd, onlar kalp ile tasdiki ve dil ile ikrar birletirmi mminler olurlard. Hadisi erifler de ayn eyi gstermektedir; bni mer radyallahu anhumadan merfuan; Ben insanlar Allah'tan baka ilhn olmadna, Muhammed'in de Allah'n elisi olduuna ehdet edinceye, namaz klncaya, zekt verinceye kadar onlarla sava etmekle emrolundum. Bunlar yaptlar m, kanlarn, mallarn bana kar korumu (emniyet altna alm) olurlar. slm'n hakk hri. Artk (samimi olup olmadklarna 66 dair) durumlar Allah'a kalmtr" Ebu Hureyre radyallahu anhden merfuan; Git ve karlatn herkesi, kalbinde yakin ile 67 Allahtan baka ilah olmadna ehadet ettikleri takdirde cennetle mjdele. Muaz Bin Cebel radyallahu anhden merfuan; Kim kalbindeki sadakat ile; ehedu en la ilahe 68 illallah ve enne Muhammeden Rasulullah diye ehadet ettii halde lrse cennete girer. Enes radyallahu anhden; Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki; Kulun kalbi 69 dosdoru olmadka iman da dosdoru olmaz, dili dosdoru olmadka da kalbi dosdoru olmaz.
65 66
Beyhaki uabul-man (1/35-37) Buhr (mn 17) Mslim (man 36) Beyhaki uab (1/39) 67 Mslim (s.59) Beyhaki uab (1/39) 68 Ahmed (4/16) Nesai Amell-Yevm (1134) bni Mace (4285) Taberani (5/43) bn Mbarek Zhd (s.323) Beyhaki (10/124) uabul-man (1/40) Mizzi Tuhfetul-Eraf (8/398) Tehzibul-Kemal (1/415) Mecmauz-Zevaid (1/20) sahihtir.
16

Ebu Katade radyallahu anhden merfuan; Kim diliyle telaffuz edip, kalbinde itminan ile Allahtan baka ilah ilah olmadna, Muhammedin Onun rasul olduuna ehadet ederse, 70 cehennem onu yakmaz Mcahid rahmetullahi aleyh, Allah Tealann; Ancak kim hakka bilerek ahidlik ederse mstesna(zuhruf 86) ayeti hakknda dedi ki; Hakka ehadet etmek; Allah rabbi olarak 71 bilmektir. Allah Azze ve Celle mminleri yle vasfediyor; Mminler ancak, Allah anld zaman yrekleri titreyen, kendilerine Allah'n yetleri okunduunda imanlarn artran ve yalnz Rablerine dayanp gvenen kimselerdir. Onlar namazlarn dosdoru klan ve kendilerine rzk olarak verdiimizden (Allah yolunda) harcayan kimselerdir.(Enfal 2-3) Bu ayet, mminlerin bu amelleri kendilerinde birletiren kimseler olduunu haber veriyor. Bu da gsteriyor ki, bunlar imana dahildir. El-Halimi der ki; Bu ayette geenlerle vasflanrsan, hakiki mmin ismini almaya hak kazanrsn. Zira Allah Teala bu ameller ile onlar abidler diye deil de hakiki mminler diye vasflamtr. Namaz; bedenler ile yaplan taate, kalp rpermesi; her ynden istikamet sahibi olmaya iarettir. Taatleri yapmak ve isyandan uzak durmak, imana giritir. Ayette; Allah zikredilince kalbi rperen ibaresi geiyor. Gnah ilemek veya emre muhalefet etmek ile kalp rpermez. Allahn ayetleri okunduunda iman artan; yani farzlar yerine getirmek ve vaciplere devam etmek imann artmasna sebeptir. Eer kiide bu sfatlar bulunmazsa, hakiki mminlerden saylmaz, iman eksiktir ve bu ayette bahsedilen mminlerin kapsamna girmez. Allah Azze ve Celle buyuruyor ki; Fakat Allah size iman sevdirmi ve onu kalplerinizde sslemitir. Kfr, fsk ve isyan ise size irkin gstermitir.(Hucurat 7) Bize sevdirdii eyler ile bize irkin gsterdii eyler arasnda ztlk vardr. Sevdirdii eyleri iman olarak zikretmi, bunun zdd olan irkin gsterdii eyleri de kfr ve fsk olarak belirtmitir. Bu da gsteriyor ki, imann iki zdd vardr; imanla elien eylerin bazs kfr, bazs fsktr. Ama btn taatler imandr. Eer byle olmasayd imann terki fsk olmazd. Allahu alem. mam Beyhaki der ki; isyan ile fsk birbirinden ayrdr. Bu, isyann bazsnn fsk olmadn gsterir. Fsk; ancak byk gnahlardan birini ilemek veya kk gnahta srar etmektir. Bunlarn hepsinden uzak durmak, imandandr. Allah Teala buyuruyor ki; Allah imanlarnz zayi edecek deildir. Mfessirler icma ile dediler ki; Bu ayet ile kastedilen; Beytl Makdise ynelerek klnan namazlardr. Namaz, iman olarak isimlendiriliyor. Byle olunca da, hibiri arasnda ayrm yapmadan btn taatler iman olur. Bera Bin Azib radyallahu anh rivayet ediyor; Rasulullah sallallahu aleyhi ve selem, Medineye geldikten sonra on alt veya on yedi ay kble olarak Beytul Makdise ynelerek namaz kld. Sonra kble olarak Kabe tayin edildi. Bazlar kble deitirilmeden nce vefat ettiklerinden, onlarn hakknda ne denilecei bilinmiyordu. Bunun zerine Allah Teala Allah imanlarnz zayi edecek deildir.(Bakara 72 143) ayetini indirdi.
69
Hasendir. Ahmed (3/198) Beyhaki uab (1/41) Mecmauz-Zevaid (1/53) bni Adiy(5/1926) eceri Emali (1/36) Hennad Zhd (s.106) bn Ebid-Dnya Kitabus-Samt (9) Ahmedin isnadnda Ali Bin Mesade olup ihtilafl bir ravidir. Derim ki; Ali Bin Mesade saduk olup, vehmeden bir ravidir. Ancak Basrallardan rivayetinde saknca yoktur. (bkz.: (Takribut-Tehzib 2/44) bni Hibban; Tek kaldnda huccet olmaz bni Main; Basrallardan rivayetinde beis yok dedi.(Tehzibut-Tehzib (7/382) Bu hadisi Basral olan Katade Bin Diameden rivayet etmitir. ahidleri de vardr. Beyhaki bunu Hasen el-Basriden rivayet etmitir. 70 Beyhaki uab (1/41) Cemul-Cevami (1/789) 71 Beyhaki uab (1/42) Suyuti Durrul-Mensur (6/24) 72 Buhari (fethul Bari-1/95) Mslim (s.374) Beyhaki uabul man (1/44)
17

Ebu Malik el-Eari radyallahu anhn rivayet ettii hadiste Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem 73 tahareti imandan saymtr; Temizlik imann yarsdr Bera radyallahu anhden; Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin yannda oturuyorduk. Buyurdu ki; mann en salam kulpu nedir bilir misiniz? dediler ki; Namazdr buyurdu ki; phesiz namaz hasenedir. Baka? Cihaddr dediler. phesiz cihad hasenedir. Baka nedir? Hacdr dediler. Buyurdu ki; Hac gzeldir. Ondan baka? Orutur dediler. Buyurdu ki; phesiz oru hasenedir. Ancak o da deil. Muhakkak ki imann en salam kulpu Allah 74 iin sevmen ve Allah iin buz etmendir. slamn btn artlar imandan saylmtr. Muaz Bin Enes el-Cuheni radyallahu anh merfuan rivayet ediyor; Kim Allah iin verir, Allah iin mani olursa, Allah iin sever, Allah iin buzederse ve Allah iin evlenirse imann kemale 75 erdirmitir. Allah Tealann; phesiz iman edenler ve Salih ameller ileyenler, birbirlerine hakk tavsiye edenler ve birbirlerine sabr tavsiye edenler mstesnadr. (Asr 3) kavline gelince; Birbirlerine hakk ve sabr tavsiye etmenin ayrca zikredilmesi, bunlarn Salih amellerden olmadn gstermedii gibi, Salih amellerin ayrca zikredilmesi, bunlarn imandan ayr olduunu da gstermez. Zira phesiz bunun anlam ancak udur; iman edenler, imandan nce kfrden uzaklarlar, bununla yetinmeyerek Salih amelleri de ileyip imanlarna eklerler. Bylece imanlarn en dk dereceden, en ykseine ulatrrlar demektir. Veya; iman edenler ile kastedilen; Allaha iman etmek ve Salih amellerle Allah iin iman etmektir. Bu iki iman, akladmz ekilde birbirinden farkl olduu iin iki isimle zikrediliyor. Allahu 76 alem. mm Seleme radyallahu anhadan; Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme; Hiam Bin Muire akrabay gzetir, misafiri arlar ve yemek yedirirdi. ayet sana yetiip Mslman olsayd, bunlarn faydasn grr myd? dedim. Buyurdu ki; Hayr! phesiz o, dnya iin bata bulundu. Bir gn olsun; Ya Rabbi! Beni din gnnde 77 bala demedi. Bu hadis, iman ile amel arasndaki ayrlmazln delillerindendir. Hem iman edilecek, hem de yaplan amel Allaha has klnacaktr. man olmadan amelin kabul olmad gibi, Allah iin halis klnmayan amelin de kabul olmayaca, bilakis bunun kiinin aleyhine olduu belirtiliyor.
73 74
Mslim (s.203) Beyhaki uab (1/45) Ebu Davud et-Tayalisi (2110) Beyhaki uab (1/46) bkz.: bni Ebi eybe (11/48, 13/229) bni Ebi eybe man (110) 75 Ahmed (3/438) Tirmizi (2521) Hakim (2/164) Beyhaki uab (1/47) 76 Beyhaki uabul-man (1/49) 77 Ebu Yala (12/6965) Ahmed (6/120) Ebu Avane (1/100) Hakim (2/405) Ebu Nuaym Hilye (3/278) Heysemi Mecmauz-Zevaid (1/118) sahihtir.
18
MAN LE SLAM ARASINDAK FARK:

Her iman, slm saylr; ama her slm, iman saylmaz. Bedeviler "man ettik" demektedirler. (Ey Muhammed!) De ki: "Siz man etmediniz. Fakat islam olduk, deyin. nk man, henz kalblerinize girmedi.(Hucurat 14) Seleften bir grup iman ve slam kelimelerinin tek manay ifade ettiini belirtmilerdir. Allah Teala buyuruyor ki; Allah nezdinde hak din slm'dr.(Al-i mran 19) Allaha iman ettik deyiniz te bunu sylememiz slamdr. Allah Teala, Lut kssasn anlatrken buyuruyor ki; Bunun zerine orada bulunan mminleri kardk. Zaten orada mslmanlardan, bir ev halkndan baka kimse bulmadk.(Zariyat 35,36) Allah Azze ve Celle, bu ayette, bir defasnda; mminler ve dierinde Mslmanlar diye onlar isimlendirmitir. Burada kastedilen, onlarn baka dinlerden ayrlmasdr. Dorusu iman ve slam; tek bir dinin iki ismidir. slamn hakikati; teslimiyet, imann hakikatinin ise tasdik olmasna ramen, hakikatlerindeki farkllk, bunlarn tek bir dinin ismi olmalarna mani deildir. Mesela Arap dilinde yamur hem; gays (bol, bereketli yamur) hem de; matar (saanak ya) kelimeleriyle ifade edilir. Fakat her ikisinin hakikatleri de birbirinden farkldr. Abdullah b. Abbas radyallahu anhuma'nn rivayetine gre, "Abdulkays kabilesinin heyeti Peygamber (aleyhissaltu vesselm)'e geldii vakit: Bize kesin, ak bir amel emret, onu geride braktklarmza da retelim. Ve bizi cennete gtrsn" dediler. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem de onlara drt emir ve drt yasakta bulundu: nce tek olan Allah Tela'ya iman emretti ve sordu: "man nedir biliyor musunuz?" "Allah ve Resl daha iyi bilir!" dediler. Aklad: Allah'tan baka ilh olmadna, Muhammed'in Allah'n kulu ve elisi olduuna ehdet etmek, namaz klmak, zekt vermek, 78 Ramazan orucu tutmak, harpte elde edilen ganimetten bete birini demenizdir. Bu kaplar iersinde iki yaplmak iin kullanlyordu. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem bu hadiste, kelime-i ehadeti iman diye isimlendirmitir. u hadiste ise slam diye isimlendiriyor; mer bnu'l-Hattb (radyallahu anh)den; Ben Peygamber (aleyhissaltu vesselm)'in yannda oturuyordum. Derken elbisesi bembeyaz, salar simsiyah bir adam yanmza kageldi. zerinde, yolculua delalet eder hibir belirti yoktu. stelik iimizden kimse onu tanmyordu da. Gelip Peygamber (aleyhissaltu vesselm)'in nne oturup dizlerini dizlerine dayad. Ellerini bacaklarnn stne hrmetle koyduktan sonra sormaya balad: Ey Muhammed! Bana slm hakknda bilgi ver! Peygamber (aleyhissaltu vesselm) aklad: "slm, Allah'tan baka ilh olmadna, Muhammed'in O'nun kulu ve elisi olduuna ehdet etmen, namaz klman, zekt vermen, Ramazan orucu tutman, gcn yettii takdirde Beytullah'a haccetmendir." Yabanc: "-Doru syledin" diye tasdk etti. Biz hem sorup hem de syleneni tasdik etmesine hayret ettik. Sonra tekrar sordu: "Bana iman hakknda bilgi ver?"
78
Buhr (man 40, lm 25, Mevktu's-Salt 2, Zekt 1, Farzu'l-Hums 2, Mevkb 4, Mez 69, Edeb 98, Haberi'lVhid 5, Tevhd 56) Mslim (mn 23, 24, 25 (17) Ebu Dvud (3692) Tirmiz (2614) Nes (8/120) Beyhaki (4/199, 8/300, 303) uabul-man (1/51) bni Huzeyme (307, 2245-46) Begavi erhus-Snne (1/44)
19

Peygamber (aleyhissaltu vesselm) aklad: "Allah'a, meleklerine, kitablarna, peygamberlerine, hiret gnne inanmandr. Kadere yani hayr ve errin Allah'tan olduuna da inanmandr." Yabanc yine: "Doru syledin!" diye tasdik etti. Sonra tekrar sordu: "Bana ihsan hakknda bilgi ver?" Peygamber (aleyhissaltu vesselm) aklad: "hsan Allah' sanki gzlerinle gryormusun gibi Allah'a ibadet etmendir. Sen O'nu grmesen de O seni gryor." Adam tekrar sordu: "Bana kyamet(in ne zaman kopaca) hakknda bilgi ver?" Peygamber (aleyhissaltu vesselm) bu sefer: "Kyamet hakknda kendisinden sorulan, sorandan daha fazla birey bilmiyor!" karln verdi. Yabanc: "yleyse kyametin almetinden haber ver!" dedi. Peygamber (aleyhissaltu vesselm) u aklamay yapt: "Kle kadnlarn efendilerini dourmalar, yaln ayak, st plak, fakir davar obanlarnn yksek binalar yapmada yartklarn grmendir." Bu sz zerine yabanc kt gitti. Ben epeyce bir mddet kaldm. Peygamber (aleyhis saltu ves selm) Ey mer, sual soran bu zatn kim olduunu biliyor musun? dedi. Ben: "Allah ve Resl daha iyi bilir" deyince u aklamay yapt: "Bu Cebrail aleyhisselmd. Size dininizi retmeye geldi." Mzeyne veya Cheyne kabilesinden bir adam sordu: "Ey Allah'n Resl, hangi ii yapyoruz, olup bitmi (levh-i mahfuza kayd gemi) bir ii mi, yoksa (henz levh-i mahfuza gememi) u anda yeni balanacak olan bir ii mi?" Reslllah (aleyhissaltu vesselm): "Olup biten bir ii" dedi. Adamcaz -veya cemaatten biri- yine sordu: yleyse niye amel edilsin ki? Peygamber (aleyhissaltu vesselm) u aklamada bulundu: "Cennet ehli olanlara cennetliklerin 79 cehennemliklerin ameli kolaylatrlr." ameli kolaylatrlr, ate ehli olanlara da
mam Beyhaki der ki; ehadet kelimesi bu hadiste slam diye isimlendirilmitir. nceki hadiste ise iman diye isimlendirilmitir. Bu da, tek bir eyin iki isim aldn gsteriyor. Ancak bu hadiste imann tasdik olduu, slamn ise onun alameti olduu belirtiliyor. Tpk bu ikisinin ihsandan ayr tutulmas gibi. Eer iman ve slam; ihsan oluyorsa, ihsan; ihlas ile aklanr ve imanda yakin hasl 80 olur. Allahu alem. Abdullah bnu mer bni'l-Hattb (radyallahu anh)'den; "Ben Hz. Peygamber (aleyhissaltu vesselm)'i iittim, yle buyurmutu:
79
Mslim (man 1, (8) Nes (8/97, 101) Ebu Dvud (4695) Tirmiz (2613) Beyhaki uab (1/52) Ahmed (1/27) Abdullah Bin Ahmed es-Snne (s.14, 120, 121) bni Mace (63) bni Huzeyme (2244) bni Hibban (mevarid-16) Beyhaki (10/203) Ebu Hanife Msned (1/174) Esfahani Tergib (132) Darekutni (2/282) 80 uabul-man (1/53-54)
20

"slm be esas zerine bina edilmitir: Allah'tan baka ilh olmadna ve Muhammed'in O'nun kulu ve elisi olduuna ehdet etmek, namaz klmak, oru tutmak, Kbe'ye haccetmek, 81 Ramazan orucu tutmak". Bu rivayette be rkn slam diye isimlendirilmitir. u rivayette ise iman diye isimlendiriliyor; Yezid es Seksekiden; Medineye geldim ve Abdullah Bin mer radyallahu anhumann yanna girdim. Irakl birisi ona; Ey Ebu Abdurrahman! Neden Allah yolunda savamyor da, hac ve umre yapyorsun? o da dedi ki; Sana yazklar olsun! phesiz iman be ey zerine kurulmutur; Allaha kulluk etmen, namaz klman, zekat vermen, Beyti haccetmen ve Ramazan orucunu tutman. Rasulullah sallallahu aleyhi ve 82 sellem byle buyurdu. Bunlardan sonra cihad da gzeldir. Beyhaki der ki; Allahu alem bunu sylemekle, cihadn farz ayn deil, farz kifaye olduunu kasdetmitir. Amr Bin Abese radyallahu anhden; Birisi Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme geldi ve; slam nedir? diye sordu. Buyurdu ki; Kalbini Allaha teslim etmen, Mslmanlarn senin dilinden ve elinden selamette olmasdr. Hangi slam efdaldir? man man nedir? Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine ve lmden sonra dirilie inanmandr. Hangi iman efdaldir? Hicret Hicret nedir? Ktlkleri terk etmendir. Hangi hicret efdaldir? Cihad Cihad nedir? Kafirlerle karlanca onlarla savamandr. (dier rivayette yle geer; Dmanla karlatnda korkmadan ve haddi amadan savamandr.) sonra Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki;
81
Buhr (man 1) Mslim (man 22) Nes (9/107-108) Tirmiz (2609) Ahmed (2/26, 93, 2/120) Beyhaki (1/358, 4/81, 199) uabul-man (1/54) bni Abdilberr et-Temhid (9/236) bnu Huzeyme (308-309). 82 Mslim (1/45) Beyhaki uabul-man (1/55)
21

ki amel vardr ki orta parma ile iaret parman gstererek u ikisi gibi bir arada 83 yapan dnda en stn amellerdir; kabul edilmi hac ve Umre Abdullah b. Ubeydullah b. Umeyrin babasndan, onun da dedesinden rivayetine gre Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme: slam nedir? diye sorulunca: Yemek yedirmek, gzel konumak buyurmutur. man nedir? diye sorulunca da: Musamahal olmak ve sabrdr buyurdu.
84
Zahiri amelleri ve itikad; slam kalbini Allaha teslim etmendir kavli dzenliyor. Mslmanlarn senin dilinden ve elinden selamette olmasdr kavli; zahiri muameleleri slah ediyor. Sonra iman hakknda, slamn en faziletlisi olduu aklanyor. Bu da; Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine ve dirilie iman etmek ile aklanyor. Burada kastedilen; gaybe iman etmenin, grlen eye iman etmekten stn oluudur. Bu, Allah Tealann u kavline uygundur; Onlar gaybe iman ederler.(Bakara 3) bu ayet, gaybe iman eden mminleri vmektedir. Sonra itikadn ve btn amellerin iman oluu; imann en stn hicrettir kavliyle aklanyor. Bylece btn taatlerin slam olduu gibi, ayn zamanda iman oluu da ifade ediliyor. slam; Allahn zahiri ve Batni emirlerine boyun emek, Allahn kullar iin raz olduu ameller ile Ona yaklamaktr. Ebu Hureyre radyallahu anhden: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: phesiz slamn snrlar ve yol iareti gibi iaretleri vardr. bunlar; Allaha iman etmen, hibir eyi Ona ortak komaman, namaz klman, zekat vermen, Ramazan orucunu tutman, Beyti haccetmen, iyilii emretmen, ktl yasaklaman, evine girdiinde ailene selam vermen, kavminin yanna uradnda onlara selam vermendir. Kim bunlardan birini terk ederse islamn hisselerinden birini terk etmi olur. Kim onlarn tamamn terk ederse slam arkasna 85 atm olur. Abdullah Bin Mesud radyallahu anhden; Birisi; Ey Allahn rasul! Allah bizleri cahiliyedeki yaptklarmzdan sorumlu tutar m? diye sordu. Buyurdu ki; Kim slamda gzel ameller ilerse, cahiliyedeki yaptklarndan sorumlu tutulmaz. Kim de 86 slamda ktlkler ilerse hem nceki hem de sonraki amellerinden sorumlu tutulur. Bylece, iman ettikten sonra ilenen taat; iman, kfrde ilenen gnah ise; kfr oluyor. Kafir, Mslman olduu zaman, slam onun kfrn iptal ediyor. slamda gzel ameller ilerse, bu taatler onun kfr halinde iken iledii gnahlar iptal ediyor. Eer slamda gzel ameller ilemezse, ite o iledii gnahlar ylece kalr. Bu yzden slamda iledii ktlkler ile beraber, Mslman olmadan nce iledii ktlklerden de sorumlu olur. Bu hadis unu da belirtiyor ki; Mslman olmadan nceki terk edilen oru ve namazlar, ayet slamda oru tutulur ve namaz klnrsa, kaza edilmesi gerekmez. Mslman olup bunlar yapnca,
83 84
sahih. Ahmed (4/114) Taberani, Dimyati Matcarur-Rabih (705) Beyhaki uab (1/55) Elbani sahih demitir. Ravileri gvenilirdir. Ancak el-Hasen anane ile rivayet etmitir. Lakin bunun Amr b. Abese radyallahu anh hadisinden ahidi vardr: Ahmed (4/385) Ubade b. Samit radyallahu anhden baka bir ahidini: Ahmed (5/318-319) rivayet etmitir. Bkz.: bn Ebi eybe el-man (s.18) 85 Elbani; Buhari ve Mslimin artlarna gre sahihtir dedi. bkz.: Ebu Ubeyd; el-man (s.11) 86 Buhari (9/18) Mslim (1/111) bni Mace (4242) Beyhaki (9/23) Beyhaki uab (1/57) Ahmed (1/379, 409, 431, 462) Esfahani Tergib (142)
22

daha nce terk ettikleri sakt olur. Eer Mslman olduktan sonra namaz klmaz ve oru tutmazsa, yapmad bu amellerden, ncekilerden ve sonrakilerden sorumlu olur. Ebu Said el-Hudri radyallahu anhden; Peygamber (aleyhissaltu vesselm) yle buyurdular: "Bir kul slm'a girer ve bunda samimi olursa, daha nce yapt btn hayrlar Allah, lehine yazar, ilemi olduu btn erleri de affeder. Mslman olduktan sonra yaptklar da u ekilde mumele grr: Yapt her hayr iin en az on misli olmak zere yedi yz misline kadar 87 sevap yazlr. ledii her bir er iin de, -Allah affetmedii takdirde- bir gnah yazlr." Hafz bn Recebin
88
iman ve islama dair Selefin szlerini u ekilde cem eder:
Bu iki kelime tek balarna kullanldnda tek manay ifade ederler ve biri dierinin de anlamn ifade eder. kisi birlikte zikredildiinde ise iman; kalbe ait tasdiki, slam ise azalarn amellerini ifade eder. Din; iman ve islamn bir araya gelmesidir. Allah en iyi bilendir. Sonra yle der: Bu ayrm yapma seleften biroundan nakledildi. Bunlardan bazlar: Katade, Davud b. Ebi Hind, Ebu Cafer el-Bakr, ez-Zhri Hammad b. Zeyd, bni Mehdi, reyk, bni Ebi Zib, Ahmed b. Hanbel, Ebu Hayseme ve Yahya b. Main Zikrettiimiz bu aklamayla ihtilaf ortadan kalkar, denilir ki: slam ve iman tek bana zikredildii zaman o zaman ikisi arasnda fark yoktur, iki isim birlikte zikredilirse, ikisi arasnda fark olur. kisi arasndaki farkn hakikati de: man kalbin tasdiki, 89 ikrar ve marifetidir. slam ise kulun Allaha teslim olmas ve boyun emesidir.
87 88
89
Buhar (man 31) Nes (8/105) Beyhaki uab (1/58) Bkz.: Camiul-Ulum vel-Hikem (s.34)
bn Receb; Camiul-Ulum vel-Hikem (s.34)
23
MANDA STSNA
lim ehli arasnda imanda istisna ifadesi ile kastedilen ey: naallah mminim demektir. manda istisna konusunda, bunun haram olduu, vacip olduu ve caiz olduu olmak zere gr zikredilmitir. Mrcie, Cehmiyye ve benzer frkalar imanda istisnay, haram grmlerdir. Onlara gre kii, rabbi tasdik etmesi gibi, kalbinde olan bilir ve onlardan biri Muhakkak ki ben, iki ehadet kelimesini sylediimi bildiim gibi, fatihay okuduumu bildiim gibi, Rasulullah sevdiimi bildiim ve Yahudilerle Hristiyanlara buzettiimi bildiim gibi mmin olduumu biliyorum. O bakmdan ben m'minim demem, ben mslmanm demem; ehadeti syledim, fatihay okudum dememe benzer. Ayn ekilde yahudi ve hristiyanlara buzediyorum demem ve bunun gibi, benim bildiim ve kesin olduundan emin olduum mevcut dier hususlar sylememe benzer. Nasl ki bir kimsenin naallah ben fatihay okudum demesi caiz deilse, naallah ben mminim demesi de caiz deildir. Kim imanda istisna yaparsa o bu konuda phe ediyor demektir ve onlara ekkake (pheciler) denir diye iddia etmilerdir. Kad Ebu Yala ve dier baz ilim ehline gre, mutlak olarak Ben mminim denilemez, istisna yapmak vaciptir. Bu alimler u delillerle bu hususu akladlar: ayet Ben mminim demek caiz olsayd, ben cennetliim demek de caiz olurdu. Zira Allah mminlere cenneti vaad etmitir. Bir kimseye kesin olarak cennetin vaad edilmesi caiz deildir. Zira bunda iman zere lmek art vardr. Bunu da Allahtan baka kimse bilemez. Birisi bn Mesud radyallahu anhn yannda Ben mminim deyince, o da: u mmin olduunu iddia ediyor. Sorun bakalm cennette mi yoksa cehennemde mi? sorduklarnda Allah bilir dedi. Bunun zerine Abdullah b. Mesud radyllahu anh yle dedi: in sonunu Allaha braktn gibi ban da Allaha braksan olmaz m? Mutlak olarak mminim demek, kamil iman sahibi olduunu iddia etmek demektir. Bunu syleyen kimse ise bunu bilemez. Nitekim Ebul-Aliye yle demitir: Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin ashabndan otuz kiiye yetitim. Hepsi de kendileri hakknda nifaktan korkarlard ve manm cibrilin iman gibidir demezlerdi. Bir kimsenin imanndan haber vermesi, bilmedii bir eyi haber vermesi demektir. Bir kimsenin Ben mminim demesi kendisini tezkiye etme anlam da tar. Halbuki Allah Azze ve Celle: Ktlk yapanlar, iledikleriyle cezalandrmak ve baz kk gnhlar dnda gnhlarn byklerinden ve hayaszlklardan saknp iyilik edenleri de daha gzeliyle mkfatlandrmak iin gklerde olan ve yerde bulunan her ey Allah'a aittir. phesiz Rabbnn balamas ok genitir. Sizi topraktan yaratmas ve analarnzn karnnda bir cenn iken size ekil vermesi itibariyle sizi en iyi o bilir. Bu sebeple kendinizi siz temize karmayn; O, saknan kimseyi daha iyi bilir.(Necm 31-32) buyurmutur. Bu konuda en sahih gr ise imanda istisna yapmann vacip olmakszn caiz olduudur. Bu 90 91 kavil, ashab hadis, bn Mesud ve ashab, Sevri , Kufe ulemasnn ounluu, Yahya b. Said el92 93 Kattan , Ahmed b. Hanbel ve dier baz din imamlarnn da grdr. stisna yaptklar onlardan tevatr ile nakledilmitir. Fakat btn bunlar arasnda:
90 91
El-Esbahani el-Hucce Fi Beyanil-Mahacce (410) Abdullah b. Ahmed es-Sunne (610) 92 A.g.e (605) 93 El-Hallal es-Sunne (3/593)
24

Bizler lm esnasndaki hl sebebiyle istisna yapyoruz, iman da kulun vefat esnasnda bulunduu ve kendisi ile rabbinin huzuruna vard halin addr diyen kimse yoktur. Aksine bu imamlar istisnann ancak ve ancak imann farz olan eyleri yapmay da ihtiva ettiinden dolay yapldn aka ifade ederlerdi. O bakmdan bu konuda kendi lehlerine ahitlik etmiyorlard. Nitekim birr ve takva sahibi olduklarna dair de tanklkta bulunmuyorlard. nk bu bilmedikleri bir husustur. Ayrca bu bilgi sahibi olmakszn kendi kendilerini tezkiye etmeleridir. mam Ahmedden nakledilen bir rivayete gre onun imanda istisna yapmay mstehap grd de anlalmaktadr: Hallal "Kitab's-Snne" de yle demektedir: Bizlere Sleyman b. E'as -yani Eb Davud Sicistan- anlatarak dedi ki: Ben Eb Ahmed b. Hanbel'i dinledim: Bir adam ona: Bana sen m'min misin? diye soruldu. Ben de Evet dedim. Peki bu hususta benim iin bir vebal sz konusu mudur? nsanlar, ya m'min, ya da kfir deil midir? dedi. Bunun zerine mam Ahmed hiddetlendi ve yle dedi: Bu "irca" yapanlarn (Mrcie'nin) szdr. Yce Allah yle buyurmutur:
"Dierleri ise Allah'n emrine braklmtr." (Tevbe, 106) Daha sonra imam Ahmed yle der: Peki, iman sz ve amel deil midir? Adam ona evet deyince, imam Ahmed sorar: Biz sz yerine getirdik mi? Adam evet dedi. mam Ahmed tekrar sordu: Peki, ameli yerine getirdik mi? diye sorunca adam hayr dedi. Bu sefer imam Ahmed yle dedi: Peki, durum byle olduuna gre kiinin inaallah diyerek istisnada bulunmasn nasl 94 ayplayabilirsin? Seleften bazs imanda istisnay vacip grrken bazs da caiz veya mstehap grmtr. Ama imanda istisnay haram saymak bir bidat olarak ortaya kmtr.
94
El-Hallal es-Snne (3/597)
25
BYK GNAH LEYENN HKM

Byk gnah ileyenin hkm akide meselelerindendir. Bu meselede insanlar drt farkl gr ortaya koymutur: Hariciler byk gnah ileyenin dnyada kafir, ahrette ebedi cehennemde olacan iddia 95 etmilerdir. Mutezileye gre; byk gnah ileyen dnyada ne kafir ne de mmindir. ki menzile 96 arasndadr. Ahrette ise ebedi olarak cehennemdedir. Mrcieye gre byk gnah ileyen kamil bir mmindir. Onlara gre iman ile beraber ilenen 97 gnahn zarar olmad gibi, kfr ile beraber ilenen taatin de faydas yoktur. Ehl-i Snnet vel-Cemaate gre ise; byk gnah ileyen kimseden iman ismi mutlak olarak kalkmaz ve ona mutlak olarak mmin ismi de verilmez. Biz onun imanyla mmin, isyanyla fask olduunu syleriz. Ahretteki durumu Allahn dilemesine kalmtr. Dilerse azap eder, dilerse balar. Bu hususu beyan eden Ehli Snnet imamlarndan bazlarnn szleri u ekildedir: mam Ahmed b. Hanbel: Namaz terk eden kafir olmutur. Namaz dnda amellerden herhangi birinin terki kfr deildir. Baka bir yerde de yle der: Gnahlarda srar edip tevbe etmeyen biriyle karlarsan onun 98 akibetini Allaha brak. O dilerse azap eder, dilerse balar. mam bn Batta yle demitir: Kii imandan islama kar fakat islamdan ancak Allaha irk komas veya Allahn farzlarndan bir farz inkar etmesi sebebiyle kar. ayet bir farz hafife alarak veya tembellikle terk ederse durumu Allah Azze ve Cellenin dilemesine kalmtr. Dilerse azap eder, 99 dilerse balar. mam Sabuni der ki: Ehli snnet, mmin kimsenin, kk olsun, byk olsun pek ok gnah ilese de bunlarla tekfir edilmeyeceine itikad eder. Dnyadan tevbe etmeden ksa ve tevhid ve ihlas zere lse onun durumu Allah Azze ve Celleye kalmtr. O dilerse affeder, kyamet gnnde salim ve kazanl ekilde, hi cehenneme uratmadan cennete koyar, iledii gnahlardan dolay cezalandrmaz. Dilerse de gnahlarndan dolay kyamet gnnde cezalandrr, cehennem azabyla, mddeti kadar azap eder. Azaplandrd zaman onu cehennemde ebedi olarak brakmaz, bilakis azat 100 eder ve cehennemden karr, karar diyar olan nam cennetine koyar. bn Abdilberr de yle demitir: Byk gnah sahibi ldnde onun varaca yer Allaha kalmtr. Dilerse balar dilerse azap eder. Azap ederse gnah kadar eder. Affederse o, affa ve 101 mafirete urayanlardan olur. Byk gnah sahibinin akibeti konusunda Ehli Snnet akidesinin delilleri u ekildedir: Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Ey man edenler! ldrlenler hakknda size ksas yazld; Hre karlk hr kleye karlk kle, kadna karlk kadn. Bununla beraber ldrlenin kardei tarafndan katil lehine bir ey affolunursa, artk rfe uymak ve ldrlen (taraf)e (borcu) gzellikle demek gerekir.(Bakara 178) Bu ayette Allah Azze ve Celle katile, adam ldrmek gibi byk bir gnah ilemi olmasna ramen iman nidasyla hitap etmitir. Yine Allah katili, maktuln kardei olarak isimlendirmitir. Burada
95 96
El-Milel ven-Nihal (1/124) Makalatul-slamiyyin (86) Bkz.: erhu Usulil-Hamse (697) el-Milel ven-Nihal (1/45) 97 ehristani el-Milel ven-Nihal (1/139) 98 Bkz.: Risaletu Abdus b. Malik Anil-mam Ahmed; Tabakatul-Hanabile (1/243) 99 bn Batta e-erhu vel-bane (201) 100 Es-Sabun; Akidetus-Selef (71) 101 bn Abdilberr et-Temhid (4/49)
26

kastedilen kardelik din kardeliidir. Onlar mminler diye isimlendirmi ve birbirleriyle mukatele etmelerine ramen kardelik zikrederek yle buyurmutur:
102
Eer m'minlerden iki gurup birbirleriyle vuruurlarsa, aralarn dzeltin.(Hucurat 9) Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem de yle buyurmutur: Geliniz ve bana; Allaha hibir eyi irk komamak, hrszlk yapmamak, zina etmemek, evlatlarnz ldrmemek, elleriniz ve ayaklarnz arasndakilere iftira etmemek, marufta bana isyan etmemek zere biat ediniz. Kim bunlara vefa gsterirse onun ecri Allaha aittir. Kime bunlardan biri isabet eder de dnyada onunla cezalandrlrsa bu ona kefaret olur. Kime bunlardan bir ey isabet eder de, Allah onu rterse onun durumu Allaha aittir. Dilerse cezalandrr, dilerse affeder. Sahabe dedi ki: Bu artlar ile biat ettik.
103
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem zamannda zina, hrszlk ve iki ime gibi gnahlardan dolay hadler uygulanm, fakat bunlar ileyenlere kafir hkm verilmemi, onlarla Mslmanlar arasndaki dostluk ilikileri de koparlmamtr.
102 103
Bkz.: Kurtubi el-Camiu Li Ahkamil-Kuran (2/245) Buhari (18) Mslim (1709) bu konuda bkz.: bn Abdilberr et-Temhid (17/26)
27
KNC BLM: TEVHD

RUBUBYET TEVHD
Rububiyet tevhidi: Allah Tealann her eyin rabbi, sahibi, yaratcs, orta olmakszn tek bana bu kainatta tasarruf sahibi olduuna itikad etmektir. phesiz O Subhenehu, yaratmada, tedbirde ve btn mahlkatn ilerinde tasarruf etmede tekdir. bn Kayym el-Cevziyye der ki: Allah, her eyin yaratcs ve yarattklar zerinde kadir olup hibir ey onun rububiyeti dna kmaz. Gklerde ve yerde olanlar Onun kuludur, kabzasnda ve 104 kahr altndadr. Rububiyet tevhidinin anlam; rububiyet sfat olan yaratma, rzk verme, hayat verme ve ldrme sfatlarnda Allah Azze ve Celleden orta nefyetmek ve Onun bu kinatn yaratcs olduunu ikrar etmektir. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Gklerin ve yerin hkmranl O'na mahsustur. Hibir oul edinmemitir ve hkmranlkta hi bir orta yoktur. Her eyi O yaratm ve bir dzen iinde O takdir etmitir. (Furkan 2) Bu tevhid tr, dier tevhid trlerinin zerine bina edildii esastr. Zira yaratan, malik olan, rzk veren ve tedbir eden tek olarak ibadete layk olandr. Yine celal ve kemal sfatlarna layk olup her trl eksiklik ve kusurdan mnezzeh olan da yalnz Odur.
RASULLER VE RUBUBYET TEVHDNE DAVET:

Eski ve yeni insanlk hayatnda Allahn varlna iman konusunda bir mkil grlmemitir. Lakin kendisinden bakasna ibadetin ynlendirilemeyecei hak ilah bilemeyi problemi devam edegelmitir. Adem aleyhisselamn nzulunden beri onun zrriyeti Allaha ibadet ederlerdi. Beeriyet sahih ibadetten inhiraf edip irke dnce, Allah konulan tashih ve insanlar yalnz kendisine ibadete davet iin rasullerini gnderdi. Bu yzden kavmini Allahn varlna iman etmeye aran tek bir rasul bulamayz. Davet sadece Allahn tevhid edilmesine ynelik olmutur. Allah Teala yle buyuruyor: Biz her mmete, yalnz Allah'a ibadet etmeleri ve taguttan da saknmalar iin bir peygamber gnderdik. Bu mmetlerden bir ksmna Allah hidayet etmi; bir ksmna da sapklk hak olmutur. Nitekim yeryznde bir dolan da, (peygamberleri) yalanlayanlarn akbetinin ne olgunu grn. (Nahl 36) nk Allahn varlna iman insanlarn ftratlarna ve kalplerine yerlemitir. Kurana muhatap olan mrikler rububiyet tevhidini kabul ediyorlard ve ibadet ettikleri putlarn yaratma, rzk verme, diriltme ve ldrme gibi sfatlarda Allahn orta olduklarna itikadlar yoktu. Nitekim Allah Teala pek ok ayette onlarn bunu itiraf ettiklerini bildirmitir. Bu ayetlerden birisi de udur: Yine de ki: "Yedi tabaka gn Rabb ve byk Ar'n Rabb kimdir?" Onlar da diyeceklerdir ki: "Allah'tr." De ki: "O halde hi korkmuyor musunuz?" (Mminun 86-87) Mslmann ftratnda Allah Azze ve Cellenin marifeti vardr, lakin Allah Subhanehunun mahlukatna nazar ve tefekkr ile imann artrr, yaratcs olan Allah Azze ve Celle hakknda yakinini kuvvetlendirir.
104
Medaricus-Salikin (1/34)
28
EHL- SNNET VEL-CEMAATE GRE RUBUBYET TEVHDNN DELLLER

Allah Subhanehu ve Tealann varl, rububiyette bir oluu ve bu kainatta mdebbir oluu hususunda delile ihtiya yoktur. zira bizzat kendisi yaratcnn varlna delildir. Mahluk, yaratcs olmakszn var olamaz. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Yoksa onlar, hibir yaratc olmadan m yaratldlar; yahutta onlar, kendileri mi yaratcdrlar? Yoksa gkleri ve yeri onlar m yarattlar? Hayr, onlar, kesin olarak man etmiyorlar. (Tr 35-36) phesiz insan, yoktan yaratlmtr. Asl yokluk olan ise bir ey yaratamaz. Ayn ekilde insan, kendisini yaratamaz. O halde onun bir yaratcs, Allah Azze ve Celle vardr:
Allah, her eyin yaratcsdr; O, her eye vekildir. (Zmer 62) Rububiyet tevhidine dair deliller snrlanamayacak kadar oktur. Var olan her eyde Allaha delalet vardr. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Onun hak olduu onlar iin iyice belirinceye kadar, btn alemde ve kendi ilerinde delillerimizi onlara gstereceiz. Rabb'nn her eye hid olmas yetmez mi? (Fussilet 53) Ehl-i Snnet alimlerinin zikretmi olduklar delillerden rnekleri u ekilde verebiliriz:
FITRAT DELL:
Allahn varlna iman, delil veya burhana ihtiya brakmayan ftr bir itir. Selim ftrat Allah Tebarek ve Tealann varln ikrar ve Ona iman etmek yaratlndadr. Her akl sahibi insann uurunda bu mevcuttur. te bu ftr uur, Halk Subhanehunun varlna dair sadk delillerdendir. Bu gerei, insanlarn dehr ve mlhit gruplarndan olan ve iddet anlarnda Allaha snmaktan baka yollar olmayan kimselerden bakas inkar etmez. Ehli Snnet alimleri, Allah Azze ve Cellenin insanlar hak dini kabul ftrat zerine yarattn tekid etmilerdir. Bu ftrat, muarzlardan salim olursa, selamet ve istikamet hali zere kalr. bn Cerir rahimehullah yle demitir: mer b. El-Hattab radyallahu anh, Muaz b. Cebel radyallahu anhe urad ve dedi ki: Bu mmetin kvam nedir? Muaz dedi ki: Kurtarc olan u eydir: ihlas ki o ftrattr; Allahn ftrat ki, insanlar o ftrat zere yaratmtr (Rum 30), namaz ki o dindir ve taat ki o korunmadr Bunun zerine mer radyallahu anh: Doru syledin dedi. Mucahidden de: Allahn ftrat; islamdr dedii nakledilmitir.
105
Abdulmelik el-Meymunnin rivayetinde mam Ahmed b. Hanbel yle demitir: Deriz ki; her doan, insanlarn zerine yaratlm olduu ilk ftrat zere doar. Ben: lk ftrat din midir? dedim. 106 Evet dedi.
105 106
bn Cerir et-Taberi Camiul-Beyan (21/40) El-Hallal; Ahkamu Ehlil-Milel (15)
29

Nefisler, varlklarn gklerin yaratcs olan yaratc ile var olduklarn zaruri olarak bilme ftratndadrlar. phesiz o yaratc, gkleri ve yeri yoktan yaratm, insanlar da ondan yaratmtr. Nitekim Firavun, Musa aleyhisselama:
Alemlerin rabbi nedir? (uara 23) dediinde Musa aleyhisselam:
Eer gerekten inanacaksanz, gklerin, yerin ve ikisi arasndakilerin rabbidir (uara 24) dedi. Ve yle dedi:
Dedi ki: kinizin rabbi kimdir ey Musa? Dedi ki: Rabbmz her eye yaratln veren, sonra da hidayet edendir. (Taha 49-50) Ehl-i Snnet vel-Cemaat alimleri, Allah Tealann beer nefisleri kendisinin rububiyetine iman ve orta olmakszn bir oluunu ikrar ftrat zerine yarattna dair pek ok deliller getirmilerdir. Bunlardan bazlar u ekildedir: Allah Teala yle buyurmutur: Dosdoru olarak yzn dne, Allah'n ftratna evir ki, insanlar o ftrat zere yaratmtr. Allah'n yaratnda hibir deime yoktur, ite dosdoru dn budur; fakat insanlarn ou bilmez. (Rum 30) mam bn Abdilberr, tefsir ehlinin burada ftrat ile kastedilenin slam olduu hususunda icma 107 ettiklerini nakletmitir. Ebu Hureyre radyallahu anhn rivayet ettii hadiste Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur:
Her doan ftrat zere doar. Sonra ebeveyni onu Yahudiletirir, Hristiyanlatrr veya 108 Mecusiletirir Mslimin rivayet ettii kudsi hadiste de, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem, Allah Azze ve Cellenin yle buyurduunu haber vermitir: Kullarm hanifler olarak yarattm. Sonra eytanlar onlara geldi ve onlar dinlerinden 109 saptrarak, onlara helal kldklarm kendilerine haram ettiler. Bu iki hadisin, Allah Azze ve Cellenin kullarn kendisini ikrar ftrat zere yarattna dair delalet yn aktr. Bunun zerine rasullerin daveti, insanlara kalplerinde olan hatrlatmak olmutur. Bundan kastlar yaratcnn varln bilmek deil, ancak zerinde olduklar ftratta Allah birlemektir.
YARATILI DELL:
107 108
Bkz.: et-Temhid (18/72) bn Kayym ifaul-Alil (563) Buhari (1385) Mslim (2658) 109 Mslim (2865)
30

Allah Azze ve Celle, insanlar gklerde ve yerde bulunan kevni ayetlere nazar ederek tefekkr etmeye davet etmitir. nsan, afakta ve enfste yaygn olan bu kesin delilleri grdnde noksanlardan mnezzeh olan yaratcnn azametini, kudretini ve ilminin geniliini mahede edecektir. Bu konudaki pek ok ayetten bazlar u ekildedir: Kurnn hak olduu onlar iin iyice belirinceye kadar, btn alemde ve kendi ilerinde delillerimizi onlara gstereceiz. Rabb'nn her eye hid olmas yetmez mi? (Fussilet 53) Yeryznde ve kendi nefislerinizde m'minler iin nice deliller vardr, hi grmyor musunuz? (Zariyat 20-21) Allah Azze ve Celle, bu delilleri u ayette bir arada zikretmitir: Gklerin ve yerin yaratlnda, gece ve gndzn birbiri ardnca geliinde, insanlar iin faydal olan eylerle denizde yzen gemilerde, Allah'n gkyznden indirip de kendisiyle lmnden sonra yeryzne hayat verdii suda ve orada yayd her trl canlda, rzgrlar diledii yne sevk ediinde ve gkyzyle yeryz arasnda (rzgra) tbi olan bulutlarda, akln kullanan kimseler iin deliller vardr. (Bakara 164) mam bn Mende, Kitabut-Tevhidde bir ok blmler aarak, bu blmlerde Allahn gkleri, yeri, gnei, ay, yldzlar, bulutlar, rzgarlar, dalar, havay, suyu yaratmas, insann yaratlmasn ve onun nutfe halinden alaka haline gelmesi, sonra bir inem et, sonra kemiklerinin olumas ve dier yaratlnn tamamlanmasnn deliliyle, Allah Azze ve Cellenin vahdaniyetine delalet eden ok sayda 110 ayeti kerime, hadisi erifler ve selefin szlerini zikretmitir.
MUCZELERN DELALET
Mucize: Hayr ve saadete aran harikulade bir itir. Peygamberlik davas ile birlikte olmas, 111 Allahn rasul olduunu syleyen kimsenin doruluunu ortaya karr. Mucize, meydan okuma ile birlikte olup elikilerden salimdir. Bazen kayadan deve yavrusunun kmas, snn ylana dnmesi, cansz eylerin konumas gibi hiss olup gz ve kulakla ahit olunur. Bazen de Kuran- Kerim mucizesi gibi manevi olup basiretle mahede edilir. Mucizelerin Allah Azze ve Cellenin varlna delaleti aktr. Zira bu, Rasul sallallahu aleyhi ve sellemin ve haber verdii her eyin doruluuna delalet eder. Onun haber verdii eylerin en nemlisi ise Allah Subhanehu ve Tealann varlna iman etmek, Onu birlemek ve ortak komakszn yalnz Ona ibadet etmektir. Yine rasul, mucizenin kendinden olduunu iddia etmez, Allah katndan olduunu haber verir. Bu da Allah Azze ve Cellenin varlna iman etmeyi gerektirir. Muhakkak ki, peygambere iman, onu peygamber olarak gnderen Allah Azze ve Celleye de iman etmeyi gerektirir. bn Abdilberr yle der: Ebu Bekir, mer, Osman, Ali, Talha, Sad, Abdurrahman, dier muhacirlerle ensarn ve Allahn dinine grup grup giren eli heyetlerinin (Allah hepsinden raz olsun) Mslman olularna bakan kimse, anlar ki, onlardan her biri Allah Azze ve Celleyi ancak 112 peygamberleri risalet alametleriyle tasdik ederek tanmlardr.
110 111
Bkz.: bn Mende Kitabut-Tevhid (1/113-234) El-Crcan et-Tarifat (282) 112 Et-Temhid (7/152)
31
ULUHYYET TEVHD
Uluhiyyet Tevhidi: ibadet tevhidi veya kast ve talep tevhidi de denir. Kullarn Allaha ibadet ettiklerinde; namaz, zekat, oru, hac, kurban, adak, korku, mit, tevekkl, rabet, rehbet, dua ve bundan baka ibadet eidinden olan fiillerde Allah birleyerek, bunlar yalnz Allaha ynlendirmeleridir. Bunlardan herhangi bir eyde Allahtan bakasna ynelen mriktir. El-lah: Kalbin tam bir muhabbet, tazim, iclal ve sayg ile ibadetle kendisine yneldii varlktr. badet: Yce Allah'n sevip raz olduu, gizli ak btn sz ve amelleri iine alan bir kavramdr. slm dinine girmek isteyen, ncelikle iki ehadet cmlesini syleyerek: L lhe llllah Muhammedun Resulullah. (Allahtan baka ibadete layk bir ilh yoktur, Muhammed Allahn Resuldr.) demesi ve slm dininden baka tm dinlerden teberri ederek uzaklamas, kalbiyle 113 de Allahn birliine inanmas gerekir. (Ey Muhammed!) O kfredenlere, "eer (kfrlerine ve dmanlklarna) son verirlerse gemi gnhlarnn balanacan, yok eer devam ederlerse, gemi kavimlerin (akbetleri hakknda cereyan eden Allah'n) Kanununun (ibret almalar iin nlerinde) getiini" syle. (Enfal 38) Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem de yle buyurmutur: nsanlarla la ilahe illallah deyinceye kadar savamakla emrolundum. Bunu sylediklerinde canlarn ve mallarn benden 114 korumu olurlar. Ancak bunun hakk (samimiyetleri) hususunda hesaplar Allaha aittir. u ayetler Allaha taate davet ve tevike iaret eder: Bekleme sresinin sonuna yaklatklarnda, onlar, ya gzellikle tutun yahut yine gzellikle onlardan ayrln. inizden adalet sahibi iki kiiyi de ahit tutun; hidlii Allah iin yapn. te, Allah'a ve hiret gnne man edenlere bununla t verilir. Kim Allah'tan saknrsa, Allah da ona bir k yolu ihsan eder. Ve onu, hi hesap etmedii bir yerden rzklandrr. Kim Allah'a tevekkl ederse, O, ona yeter. phesiz Allah, hkmn yerine getirendir. Allah, her ey iin bir l koymutur. (Talak 2-3) u ayet de Allahn emrine muhalefet ve isyandan sakndrr: Ey man edenler! Allah'a dndrleceiniz ve hakszlk edilmeksizin herkese kazancnn verilecei (o hesap) gnnden korkun. (Bakara 281) La ilahe illallah dediinde bir davada bulundun. Sana sorarlar: Delilin var m? Delil; emre uymak, yasaklananlara son vermek, afetlere sabretmek ve kadere teslim olmaktr. te 115 davann delili budur. Ehl-i Snnet vel-Cemaat alimleri, Allahn insanlarn yaratl sebebi olan: ibadetin yalnz Allaha halis klnmas zaruretinden dolay, ibadet tevhidinde younlamaya ihtimam gstermilerdir. Ta ki hak ibadeti bakasna ynelterek sapmasnlar veya herhangi bir ibadet trnde Allahtan bakasna ynelerek bylece irke dmesinler. Zira bu balanmaz bir gnahtr: Allah, kendisine irk koulmay asla affetmez; bunun dndaki (gnh) leri ise, diledii kimseler iin balar. Her kim Allah'a irk koarsa, ok byk bir gnh irtikb etmi olur. (Nisa 48) te bu tevhid tr, rasullerin gnderilmesinin ve onlara kitaplar indirilmesinin sebebidir. nsanlar bu tevhid tryle muvahhid mminler ve kafir mrikler olarak ayrlr. Muvahhid mminlere dnyada baar, destek ve temkin, ahirette ise cennet ve kalc nimetler vardr. Kafir mriklere ise dnyada aalk, alaklk, zillet ve hsran, ahirette ise ate ve azab can yakc olan cehennem vardr.
113 114
El-Gunye (1/2) Buhari (25) Mslim (21) 115 El-Fethur-Rabban (2.Meclis s.10)
32

Uluhiyet tevhidinin vacip oluunun delilleri pek ok olup, bazlar u ekildedir: Allah Azze ve Celle yle buyurmutur:
Ey insanlar! Sizi de, sizden ncekileri de yaratan Rabbinize ibadet ediniz; belki bylece korunmu olursunuz. (Bakara 21)
Biz her mmete, yalnz Allah'a ibadet etmeleri ve eytandan da saknmalar iin bir peygamber gnderdik. Bu mmetlerden bir ksmna Allah hidayet etmi; bir ksmna da sapklk hak olmutur. Nitekim yeryznde bir dolan da, (peygamberleri) yalanlayanlarn akbetinin ne olgunu grn. (Nahl 36)
Senden nce hibir peygamber gndermedik ki ona, "benden baka ilh yoktur; bu itibarla bana ibadet edin" diye vahyetmi olmayalm. (Enbiya 25) Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem de yle buyurmutur: phesiz sen Ehl-i kitap bir kavme gidiyorsun. Onlar davet edecein eylerin ilki; Allaha ibadet olsun. Bunu anladklar zaman Allahn onlara bir gn ve gecede be vakit namaz farz kldn bildir. Bunu yaptklar zaman Allahn onlara zekat farz kldn haber ver. Zenginlerinden alp fakirlerine dat. Sana 116 itaat ettiklerinde mallarnn en deerli olanlarn almaktan sakn. Biliyor musun Allahn kullar zerindeki hakk nedir? Allah ve rasul daha iyi bilir dedim. Buyurdu ki: Allahn kullar zerindeki hakk, Ona ibadet edip hibir eyi Ona irk komamalardr. Bir sre getikten sonra: Ey Muaz! dedi. Ben de: Buyur dedim. Dedi ki: Biliyor musun bunu yaptklar zaman kullarn Allah zerindeki hakk nedir? Allah ve rasul daha iyi bilir dedim. Buyurdu ki: Onlara azap etmemesidir.
117
Uluhiyet tevhidi, rububiyet tevhidinin gereidir. Zira yalnz Allaha kul olup Ona hibir eyi irk komayan, nefsinde kendisini yoktan var eden, nimetlerle kendisini yetitiren, zarar ve fayda vermeye, ldrme ve hayat verme gcne sahip olan ilahna ibadet etmeye itikad etmitir. Bu yzden Allah mrikleri zarar ve fayda vermeye, ldrmeye ve diriltmeye gleri olmayan putlara ibadet etmeleri sebebiyle knam ve yle buyurmutur:
116 117
Buhari (7372) Mslim (19) Buhari (6267) Mslim (30)
33
Ve Allah' brakp, gklerden ve yerden kendileri iin hibir rzka sahip olmayan ve sahip olmaya da gleri bulunmayan eylere mi ibadet ediyorlar? (Nahl 73)
(Ey Muhammedi) De ki: "Allah'tan baka, size ne zarar dokunacak ve ne de fayda verecek hibir gce sahip olmayan eylere mi ibadet ediyorsunuz? Hakkyla iiten, hakkyle bilen, asl Allah'tr." (Maide 76) Ayn ekilde isim ve sfat tevhidi de bunun gereklerindendir. nallah bu konudan daha sonra bahsedeceiz. badetini Allah Azze ve Celleye halis klan kulun, Onu btn isim ve sfatlarn da Allah Azze ve Cellenin kendisi hakknda bildirdii ve Rasul sallallahu aleyhi ve sellemin ispat ettii ekilde, tahrifsiz (manasn bozmadan), tatilsiz (iptal etmeksizin), tekyifsiz (keyfiyet belirlemeden) ve temsilsiz (mahlukatna benzetmeden) olarak kabul etmesi gerekir. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur:
O'nun benzeri hibir ey yoktur. O, hakkyle iitendir; hakkyle grendir. (ura 11) Bylece tevhidin btn trlerinin birbirinden ayrlmakszn gerektii ortaya km oluyor.
34
BADETN KABULNN ARTLARI

badetten maksat, onun Mabud Subhanehu ve Teala tarafndan kabul edilmesi ve ibadet edenin bu ibadetinin mkafatn almasdr. Kulun Allah Azze ve Celleye yaknlamak iin iledii her amelde, Allah tarafndan kabul grmesi iin iki esas art vardr. Bu iki art; ameli Allah Azze ve Celle iin halis klmak ve Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme tabi olmaktr. Bu ikisi La ilahe illallah, muhammedun rasulullah tevhid kelimesinin anlamdr. Birincisi ibadeti yalnzca Allaha ihlas ile yapmak, ikincisi ise, sadece Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme uyarak yapmaktr. Bu amelleri ilediinde (yani emirleri yerine getirip yasaklar terk ettiinde) bunlar senden ihlasl olmadn srece kabul edilmez. Sz, amel olmadan kabul edilmez. Amel de ihlas 118 ve snnete uygunluk olmadan kabul edilmez. Zikrettiimiz btn aylarn orular, kurbanlar, ibadetler, namazlar, zikirler ve benzerleri, ancak tevbeden, kalp temizliinden sonra ve ameli Allaha halis klp gsteri ve duyurmay terk 119 etmek suretiyle kabul edilir.
Oysa onlar, dni yalnz Allah'a hs klarak ve doruya ynelerek Allah'a ibadet etmekten, namaz dosdoru klmaktan ve zekat vermekten baka bir eyle emrolunmamlard. (Beyyine 5)
Bilesiniz ki, hlis dn Allah'ndr. (Zmer 3) Said b. Cbeyr yle dedi: hls; kulun amelini ve dinini Allah iin halis klmas, dininde Allaha irk komamas ve hi kimseye kar iledii amelde gsteri yapmamasdr. Fudayl b. Iyad da ihls yle tarif eder: nsanlarn grmesinden ekinip ameli brakmak, riyadr. nsanlarn beenmesi iin amel etmek irktir. hls ise bunlardan dolay Allahn sana 120 ceza vermesinden korkmandr. Her ibadet eden irfan sahibinin; btn hllerinde, gsteriten, ibadetlerinde halk grmekten ve kendini beenmekten saknmas gerekir. nk nefis habistir ve nefis; azgnlk, sapklk, kt duygularn, lezzetlerin kayna olup, kul ile Hak Azze ve Celle arasnda bir engeldir.
Yazklar olsun o namaz klanlara ki, namazlarn nemsemezler; (klsalar bile) mrailik yaparlar; iyilik etmeye de engel olurlar. (Man 4-7) Allah Azze ve Celle mnafklar yle vasfeder: Mnafklar, hilelerini Allah bozduu halde, Allah'a hile yapmaya kalkrlar Namaza kalktklarnda enerek kalkarlar; insanlara gsteri yaparlar; Allah' da ok az zikrederler. (M'minler ile kfirler arasnda) mtereddittirler: Ne (tam olarak) onlara, ne de (tam olarak) bunlara temayl ederler. Allah, kimi doru yoldan saptrmsa artk onun iin (hakka giden) bir yolu asla bulamazsn. (Nisa 142-143)
118 119
Fethur-Rabbani (2.Meclis s.10) El-Gunye (2/66) 120 Zehebi Siyeru Alamin-Nubela (8/327)
35

Hadistede yle anlatlmtr: Kyamet gnnde bir kimse barsaklar dar sarkm olarak cehenneme atlr. O kimse, atein iinde bir deirmen ta gibi dner durur. Orada kendisine; Sen iyilii emredip ktlkten sakndrmyor muydun? denilir. u cevab verir; yilii emrederdim; ama kendim yapmazdm. Ktl de yasak ederdim; ama onu da 121 kendim yapardm. Ehl-i Snnet vel-Cemaat alimleri bu iki arta tm aklyla iaret etmilerdir. Fudayl b. Iyad rahimehullah, Allah Tealann:
Hanginizin en gzel amel ileyeceini denemek iin (Mlk 2) ayetini aklarken yle demitir: Yani en halis ve en doru amel kastedilmitir. Zira amel ihlasl olup doru olmazsa kabul edilmez. Doru olur da halis olmazsa yine kabul edilmez. Halis olmas; yalnzca Allaha has 122 klnmasdr. Doru olmas ise; snnet zere yaplmasdr. bnul-Kayym ibadet amellerini drt ksma ayrarak yle demitir: Bu amellerin biri makbul, merduttur. Makbul olan Allah iin halis klnp, snnete uygun olandr. Merdut olan ise bu iki vasfn bulunmad veya ikisinden birinin bulunmad ameldir. Bylece makbul olan amel; Allahn sevip raz olduu ameldir. Allah Subhanehu ve Tealann sevdii amel ancak emri zere yaplan ve kendisinin rzas gzetilerek yaplandr. Bunun dndaki amelleri sevmez, bilakis sahiplerine 123 fkelenir. eyh Muhammed e-evkani ihlas hakknda yle der: Niyette ihlas; ibadetin yalnz Allah rzas iin halis olarak yaplmas, ibadette Allah ile beraber hi kimsenin ortak edilmemesidir. Bu da ancak duann, seslenmenin, yardm talebinin, midin, iyilii celp ve ktl def etme isteinin yalnz 124 Allahtan yaplp, bakasndan veya bakas iin yaplmamasdr. Snnete ittibay da u szleriyle pekitirmitir: Btn iyilikler Kitap ve Snnettedir. Bize dnyada insanlarn en zahidi, ahirete en ok yneleni ve grnte Allahtan en ok korkan tarafndan getirilse dahi Kitap ve Snnetin dna kan hibir eyde hayr yoktur. Zira muhakkak ki nebevi yolda yrmek dnda zhd yoktur, srat mustakim yolunu tutandan bakas iin takva ve huu sz konusu 125 deildir.
121 122
Buhari (3267) Mslim (2989) Ebu Nuaym Hilye (8/95) 123 lamul-Muvakkin (2/162) 124 evkani; ed-Durrun-Nadid Fi hlasi Kelimetit-Tevhid (s.32) 125 evkani Edebut-Taleb ve Muntehal-Ereb (s.219)
36
BADET ETLERNDEN BAZILARI
Dua:
Kulluun trlerinin en nemlisi dua ve Allah Tealaya snmaktr. Zira ibadetin manalar, boyun eme, tezelll, fakr ve ihtiya duada en ak ekliyle belirir. Bu yzden Allah kendisine dua etmekten byklk taslayanlar cehennem ile tehdit ederek yle buyurmutur:
Rabbnz yle buyurmutur: "Bana ibadet edin ki size karln vereyim". Bana ibadet etmekten kibirlenenler, zelil olarak cehenneme gireceklerdir.(Mmin 60)
Tevekkl:
Tevekkl, kulun tevhidinin ancak kendisiyle tamamland ibadet esaslarndan bir esastr. Pek ok ayette tevekkl emredilmitir:
O'na ibadet et ve O'na gvenip dayan. (Hud 123)
Hi lmeyen diriye gvenip dayan (Furkan 58) Tevekkl, sadk mminlerin alametidir:
M'minler o kimselerdir ki. (yanlarnda) Allah anld zaman, yrekleri rperir; kendilerine Onun yetleri okunduu zaman da imanlar artar ve yalnz Allah'a dayarp gvenirler. (Enfal 2) Sebeplere sarlmak tevekklle elimez. Zira Allah Azze ve Celle kendisine itimad edip yalnz kendisine tevekkl edilmesini emrettii gibi, Meryem olu sann annesine hitaben syledii u szlerle sebeplere sarlmay da emretmitir: Hurma aacn kendine doru silkele de zerine taze hurma dklsn. (Meryem 25) Allah Subhanehu, Meryemin aac silkelemesine gerek kalmadan da taze hurma indirebilirdi. Yine Allah Azze ve Celle Yakub aleyhisselamn oullarna yle dediini haber vermitir: Ve yine demiti ki: "Ey oullarm! (Bu vezirin huzuruna girerken) tek bir kapdan girmeyin; ayr ayr kaplardan girin (hasedi size dokunmasn). Geri ben, Allahtan gelecek bir eyi defedemem; nk hkm, yalnz Allah'a mahsustur. Ben de yalnz O'na gvenip dayandm. Gvenecek olanlarda O'na gvenip dayansnlar. (Yusuf 67) Allah Azze ve Celleye tevekkl etmesine ramen oullarna, haset dokunmamas iin ayr ayr kaplardan girmelerini syleyerek sebeplere sarlmalarn emretmitir. Tirmizinin Enes b. Malik radyallahu anhten rivayet ettii hadiste birisi Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme:
37

Ey Allahn rasul! (devemi) balayp da m tevekkl edeyim, serbest brakp da m tevekkl edeyim? diye sormu, bunun zerine: Bala ve tevekkl et buyurmutur.
126
Ehl-i Snnet vel-Cemaat alimleri arasnda bu mesele kararlatrlm bir konudur. Abdullah b. Ahmed b. Hanbel dedi ki: Babama: Biz Allaha tevekkl eder ve kazanmak iin almayz diyen bir topluluk hakknda soruldu. Babam dedi ki: Btn insanlarn Allaha tevekkl etmeleri gerekir. Lakin kendileri iin almallar da. Allah Teala: Allahn zikrine koun ve alverii brakn (Cuma 10) buyurmutur. Demek ki, onlar kazan elde etmek iin alyorlard. Kim bunun hilafna bir ey sylerse, o ahmak bir insann 127 szdr.
Korku ve mit:
Bu, Allah Azze ve Cellenin emredip, bununla sslenen mminleri vd ibadet trlerindendir. Korku hakknda yle buyurmutur:
Amma kim Rabbnn azametinden korkar ve nefsini heva ve heveslerinden alkoyarsa, onun varaca yer de cennettir. (Naziat 40-41)
Rabbnn makamndan korkanlara da iki cennet vardr. (Rahman 46) mit hakknda da yle buyurmutur:
Oysa man edenler, hicret edenler ve Allah yolunda cihad edenler ise, ite Allah'n rahmetini umanlar da bunlardr. Allah, ok balayc, ok esirgeyicidir. (Bakara 218)
Sizin iin, Allah' ve hiret gnn mid eden ve Allah' ok zikreden kimseler iin, Allah'n Raslnde gzel bir rnek vardr. (Ahzab 21) Kul, korku ile mit arasnda dengeli bir yol tutarak ibadet etmelidir. Eer Allahn taatinden yz evirirse, gnahlara cret eder. Bunun aresi Allahn azabnn iddetiyle korkutmaktr. ayet Allah korkusunda mbalaa eder ve mitsizlie derse onu da Allahn rahmetinin geniliini dnmek slah eder. Kul, Allahn rahmetini ve balaycln gemite ilemi olduu gnahlar hakknda mit etmeli, Allahn azabndan da ileyecei gnahlar iin korkmaldr. Gelecekte ileyecei gnahlar hakknda Allahn rahmetinin geniliini dnerek gnahlara dalarsa veya gemite iledii gnahlar hakknda Allahn azabnn iddetini dnerek yeise derse korku ve mit dengesini kaybeder. midi korkusuna galip gelen kii zndk olur. Korkusu midine galip gelen kii ise 128 mitsizlie der. Selamet, ikisinin dengede olmasndadr.
126 127
Tirmizi (2519) Elbani hadisin hasen olduunu belirtmitir; Sahihul-Camiis-Sagir (1068) Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, Mesailul-mam Ahmed (s.448) 128 Fethur-Rabbani (25. Meclis s.91)
38

mam Ahmed b. Hanbel yle demitir: Mminin korkusu ile midi eit olmaldr.
129
Hafz bn Receb, seleften birinin yle dediini nakleder: Allaha yalnzca mitle ibadet eden mrciedir. Yalnz korkuyla ibadet eden haricidir. Yalnz sevgiyle ibadet eden zndktr. mit, korku ve muhabbet ile ibadet eden de tevhid ehli bir mmindir. Bunun sebebi, mminin Allaha bu ynden; 130 muhabbet, korku ve mit ile ibadet etmesinin vacip olmasdr.
129 130
bn Hn Mesailul-mam Ahmed (2/178) bn Receb; Tahvif Minen-Nar (25)
39
TEVHD BOZAN EYLER

Uluhiyet tevhidinden sz etmek, onun bozucusu olan irkten de sz etmeyi gerektirir. Nitekim eya zddyla bilinir denilmitir. Kitap ve Snnette irki yasaklayan ve buna denleri iddetle tehdit eden pek ok delil varid olmutur. Bunlardan bazlar u ekildedir: Allah Azze ve Celle yle buyurmutur:
irk en byk zulmdr. (Lokman 13) Allah'n, Meryem'in olu Mesh olduunu syleyenler, muhakkak kfre girmilerdir. Hlbuki Mesh, "Ey srail oullar! Rabbim ve Rabbiniz olan Allah'a ibadet edin. Zira her kim Allah'a irk koarsa, Allah ona cenneti haram klar ve varaca yer de ate olur. Zlimler iin hibir yardmc yoktur" demiti. (Maide 72) Abdullah b. Mesud radyallahu anhden: Dedim ki: Ey Allahn rasul! En byk gnah hangisidir? yle buyurdu: Seni yaratan Allaha bir denk tutmandr. Ey Allahn rasul! Sonra hangisidir? dedim. Yemeine ortak olmas korkusuyla ocuunu ldrmektir buyurdu. Sonra hangisi? diye sorduumda da: Komunun hanm ile zina etmektir buyurdu. Sonra Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin szlerini tasdik eden u ayetler nazil oldu: Allah ile beraber baka bir ilha yalvarmayanlar, hak yolla olmadka Allah'n haram kld nefsi ldrmeyenler ve zina etmeyenlerdir. Kim bunlar yaparsa, gnahnn cezasn 131 bulur. (Furkan 68) Ehl-i Snnet vel-Cemaat alimleri de ibadetin irk pisliklerinden uzak tutulmas hususunda ihtimam gstermiler ve sakndrmlardr. bn Kayym rahimehullah yle diyor: irk, zulmlerin en by, kabahatlerin en irkini ve mnkerlerin en kts olup Allahn en sevmedii ve en nefret ettii eydir. Onun katnda en ok gazaba sebep olan ey irktir. Nitekim irkten dolay baka gnahlarda terettb etmeyen dnyevi ve uhrevi cezalar terettp eder. Allah Azze ve Celle irki balamayan, irk ehlinin necis olduunu bildirmi, onlarn kestikleri hayvanlarn ve nikahlarnn haram olduunu haber vermitir. Mminlerle mrikler arasnda dostluk balarn kesmitir. Onlar Allahn, meleklerinin, rasullerinin ve mminlerin dmanlar olarak ilan etmi, tevhid ehline onlarn mallarn, kadnlarn ve oullarn mubah klmtr. Zira irk, rububiyet hakkn ykmak, uluhiyet azametini eksiltmek ve alemlerin rabbine kt zanda 132 bulunmaktr.
131 132
Buhari (4761) Mslim (86) bn Kayym asetul-Lehfan (1/60)
40
RK TRLERNDEN BAZILARI
Tyera (Uursuz Saymak):

Araplar kular uurur, saa veya sola uularna gre uursuz sayarlar, maksatlarndan bu sebeple yz evirirlerdi. Temiz eriat geldi ve bu ii iptal ederek yasaklad. Bunun faydann celbinde ve 133 zararn def edilmesinde bir etkisinin olmadn haber verdi. Tetayyr (uursuz sayma inanc) Allahn fiillerini mahlukatndan bir eye nispet etmek anlamnda olduundan ve bu zayf mahluklarn kaza ve kaderde etki ettiine itikad etmeye sebep olmasndan dolay tevhide aykrdr. Nitekim Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem bunu irk olarak isimlendirmitir. Tirmizinin Sneninde bn Mesud radyallahu anhden gelen rivayette Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem: Tyera (ku uurup uursuz saymak) irktir
134
buyurmutur.
mam Ahmed Msnedinde Abdullah b. Amr radyallahu anhumadan rivayet ediyor: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Tyera (uursuzluk inanc) kimi bir ihtiyacndan alkoyarsa irk komutur. Dediler ki: Ey Allahn rasul! Bunun kefareti nedir? yle buyurdu: Onlardan birinin: Allahm! Senin hayrndan baka hayr yoktur, senin uurundan baka 135 uur yoktur ve senden baka ilah yoktur demesidir. Ehl-i Snnet vel-Cemaat alimleri de uursuzluk inancndan iddetle sakndrmlardr. Zira bu sahih akideden inhiraftr. yilikleri getiren ancak Allahtr ve ktlkleri de gideren ancak Allahtr. Uursuzluk inancnn sahih akideye aykr olduu ortadadr. Tetayyr; Allah Subhanehunun fiillerini mahlukundan birine nispet etmektir. Uur sayma fiilinde bulunan kii, Rububiyyette irk komaktadr. Bu yzden Allah Azze ve Celle, Salih Aleyhisselamn kavmini, uursuz sayp onu ktlk sebebi olduuna inanmalarndan tr knam, kendilerine isabet edenlerin ancak gnahlar ve isyanlar sebebiyle isabet ettiini bildirmitir: Semd kavmine de Allah'a ibadet etmeleri iin kardeleri Salih'i gndermitik. Hemen birbirleriyle mcadele eden iki frka oluvermilerdi. Salih demiti ki: "Ey kavmim! yilikten nce niin ktle acele ediyorsunuz? Merhamet olunasnz diye Allah'tan mafiret dileseniz olmaz myd?" Onlar da yle demilerdi: "Senin ve seninle birlikte olanlarn yznden bamza uursuzluk geldi." Salih de demiti ki: "Sizin uursuzluunuz, Allah katndaki (kaderiniz)dir. Zaten siz, (Allah tarafndan) snanmakta olan bir kavimsiniz. (Neml 45-47) Bylece uursuz sayma inanc reddedilmitir. Allah Azze ve Celle takdir ve tedbirde tektir, ona tesir eden bir etken yoktur. bundan dolay Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Ne bulama ne de uursuzluk vardr
136
Ebu Davudun Sneninde rivayet ettii hadiste Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem: Kular yerlerinde kendi haline braknz buyurmutur. Bu hadis hakknda imam Ahmed dedi ki: Yani bu size zarar vermez. Onlar grldkleri yerlerinde brakmak ve onlarla tetayyrde bulunmamak kastedilmitir. Cahiliyyede bir i yapmak istediklerinde bir kua iaret ederler, saa
133 134
Bkz.: el-Begavi; erhus-Sunne (12/170) Tirmizi (1614) Tirmizi: Hasen, sahih dedi. Elbani de sahih demitir: Silsiletul-Ahadisis-Sahiha (429) 135 Ahmed (2/220) Elbani Silsiletul-Ehadisis-Sahihada (1065) sahih demitir. 136 Buhari (5753) Mslim (2224)
41

giderse yledir, sola giderse byledir diye hkmler karrlard. Bu yzden Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem: Kular yerlerinde kendi haline braknz, bu size zarar vermez
137
buyurmutur.
Hayra yormakta saknca yoktur szne gelince, bu husus Ebu Hureyre radyallahu anhn rivayet ettii u hadise uygundur: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu iittim: Uursuzluk yoktur. Onun hayrls feldir. Dediler ki: Fel nedir ey Allahn Rasul? Bunun zerine yle buyurdu: Sizden birinin iittii gzel szdr
138
bn Kayym rahimehullah bu hadisin erhinde yle demitir: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin verdii bilgiye gre, fe'l de tyaradandr; fakat bu hayrl olandr. nk kendisi tyaray iptal etmi, fe'lin de bundan olduunu; fakat bunun, tiyarann tersine, hayrl olduunu haber vermitir. Bylece fe'l ile tyaray aralarndaki imtiyaz ve ztlk ynlerini belirterek beyan etmi, birinin faydasn anlatrken dierinin de zararn gstermitir. Bunun benzeri irk olan rukyeyi, tedaviyi menetmesi, irk olmayanna da izin vermesidir. nk irk olmayanda mefsedet deil menfaat vardr. Uursuz sayma yoktur, onun hayrls fel (hayra yormak)tr kavli, kuun hareket ynne gre etki ettii, fiilde bulunduu veya ortak olduu eklindeki yorumlamalar reddeder. Fel (hayra yorma) ise byle deildir. Aralarndaki farktan doan faide byktr. Bu da; grlen veya iitilen eyi uursuz sayma iinde insan yapmaya karar verdii iten veya yolculuundan geri dner. Bu irk kapsn almaktr ve hatta irkin iine girip Allaha tevekklden uzaklamaktr. Nefsinde bir korku kaps aar ve Allahtan bakasna balanr. Grd ve iittii eyle uursuz saymak, Ancak sana kulluk eder ve ancak senden yardm isteriz (Fatiha 5)
Ona ibadet et ve Ona tevekkl et (Hud 123) ve
Ona tevekkl ettim, dnm de Onadr (ura 10) makamndan kopmaktr. Bylece kalbi Allahtan bakasna ibadet ve tevekklle balanr. Bu nerede, mit kapsn aan, kalpleri emeller iin destekleyen, korkudan skunete erdiren, Allahtan yardm istemeye ve Ona tevekkl etmeye sebep olan, nefsinde arzusunu glendirmekle sevindiren hayra yorma nerede!.. te bu uursuz saymann zdddr. Hayra yorma, sahibini taat ve tevhide ynlendirirken, uursuz sayma sahibini isyana ve irke gtrr. Bu sebeple Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem feli (gzel sz) mustehap klm, tyeray 139 (uursuz saymay) ise iptal etmitir. Mslmana bu tehlikeli afetlerin galip gelmesi, onun her eyin sadece Allahn elinde olup, uursuz saylan bu tr eylerin ona bir tesirinin olmad eklindeki imanna aykrdr. nsan, uursuz saymayan kiilere terettp edecek bol sevab bilmelidir. Nitekim cennete hesapsz olarak girecek yetmi bin kiiden bahseden hadiste onlarn zellii: Kendilerine rukye yaplmasn istemeyen, dalama yaptrmayan, uursuz saymayan ve 140 rablerine tevekkl edenler olarak gemektedir. lerinde Allaha dayanp gvenmeli ve kesin olarak unu bilmelidir: Allahn hayrndan baka hayr, Onun uurundan baka uur ve Ondan baka ilah yoktur.
137 138
Ebu Davud (3/257) Hakim (4/237) Hakim; sahih demi, Zehebi de muvafakat etmitir. Buhari (5755) Mslim (2223) 139 bn Kayym Miftahu Daris-Seade (3/308-312) 140 Buhari (5705) Mslim (220)
42
Allahtan Bakas Adna Yemin Etmek:

Allahn adna yemin etmek Ona tazimdir. Bakasnn adna yemin edip, Allah adna yemin etmekten yz evirmek ise Rab Azze ve Cellenin makamna dmanlktan saylr ve Onun yceliinin kemalini eksiltmektir. Zira insan sylediinin doruluunu tekid etmek veya bir eyi reddetmek iin kalbinde bulunan en deerli eyle yemin eder. Kalbinde Allahtan daha yce veya daha deerli bir ey olabilir mi? Bu yzden Allahtan bakas adna yemin etmek irktendir. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem: Kim Allahtan bakas adna yemin ederse kfretmi veya irk komu olur
141
Abdullah b. Mesud, Abdullah b. Abbas ve Abdullah b. mer radyallahu anhum yle demilerdir: Allah adna yalan yere yemin etmem, Allahtan bakas adna doru bir hususta yemin 142 etmemden iyidir. Zira Allahtan bakas adna yemin etmek irktir. irk ise yalandan daha byktr. Mslmanlarn nceki ve sonraki limleri belirtmilerdir ki; yaratlm biri adna ister bir peygamber olsun, ister peygamber dnda meleklerden bir melek, yneticilerden bir ynetici veya eyhlerden bir eyh adna yemin edilmesi haramdr. Yemin ancak Allah adna veya Onun sfatlarndan biriyle yaplabilir.
Rukye:
Rukye; humma, sara gibi rahatszl olan kimseye okunan snma duasdr.
Biz Kur'ndan, m'minler iin ifa ve rahmet olan yetler indiriyoruz. O, zlimlerin ise, 143 hsrann artrr. (sra 82) Nitekim Hafz bn Hacer rahimehullah artlarna uygun olan rukyenin caiz olduuna dair icmay nakletmitir: Alimler, u artn bulunmas halinde rukyenin caiz olduunda icma etmilerdir: Birincisi; rukye, Allahn kelam, isimleri veya sfatlar ile yaplmaldr. kincisi; dili Arapa olmal veya manas bilinmelidir. ncs; rukyenin bizzat tesir ettiine deil, Allahn takdiriyle etki ettiine itikad etmelidir
144
Ehli Snnet vel-Cemaat alimleri rukyenin caiz oluuna Avf b. Malik el-Eca radyallahu anhn rivayet ettii u sahih hadisi delil getirmilerdir: Bizler cahiliyyede rukye yapardk. Dedik ki: Ey Allahn Rasul! Bu konuda ne dersin? yle buyurdu: Rukyelerinizi bana gsterin. inde irk bulunmayan rukyede saknca yoktur.
145
141 142
Tirmizi (1535) Ahmed (6072) Hakim (4/297) Hakim sahih demi, Zehebi de muvafakat etmitir. Bkz.: bn Teymiye el-Fetava (1/204) 143 El-Gunye (1/40) 144 Fethul-Bari (10/206) 145 Mslim (2200)
43
Temaim (Nazarlk ve Muskalar):

Temaim; temime kelimesinin ouludur. Araplarn ocuklarna asarak nazardan koruduuna inandklar muska, boncuk gibi eylerdir. Bunun tedavi ve ifann tamamndan olduuna itikad 146 ederlerdi. slam bu hurafeyi iptal etmitir. Sahabe, Tabiin ve daha sonrakiler, muska takmann hkm konusunda gr ayrlna dmlerdir. Abdullah b. Amr b. As, Ebu Ca'fer el-Bakr ve mam Ahmed'in bir grne gre: "Eer taklan muska, Kur'an'dan, Allah Azze ve Cellenin isim ve sfatlarndan olursa caizdir." Bu Aie radyllahu anhann rivayetinin zahir olan anlamdr. Onlar "Temime"yi hadiste geen ifadeye, yani ierii irk olana yorumlamlardr. bn Mes'ud ve arkadalar, bn Abbas, Huzeyfe, Ukbe b. Amir, bn Ukeym, tabiinden bir gurup, Ahmed ve arkadalarnn bir dier grne gre ise caiz deildir. Sonraki alimlerin ou da bu gr tercih etmilerdir. Bunlar delil olarak u hadislerin genel hkmn alrlar: Abdullah b. Mes'ud radyallahu anhden: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: "Rukye (taviz okumak), temaim (aslan muska, nazarlk gibi eyler) ve tivele (ak muskas) irklerdendir." Abdullah b. Mes'ud radyllahu anhn hanm Zeyneb demitir ki: "Abdullah boynumda bir ip grd ve: "Nedir bu?" dedi. "Benim iin okunmu ve rukye yaplm bir iptir" dedim. Abdullah onu hemen ald ve kopard. Sonra da yle dedi: "Siz Abdullah ailesi, kesinlikle irkten uzaksnz. nk ben Rasululah sallallahu aleyhi ve sellemin yle sylediini iittim: "Rukye, temaim ve tivele irklerdendir." Abdullah b. Mes'ud radyllahu anhn hanm Zeyneb demitir ki: "Bir kadn yanmza hasta olarak geldi. Bizim de uzunca bir sergimiz vard. Abdullah geldii zaman ksrr ve seslenerek ieri girerdi. Yine bir gn Abdullah geldi. Kadn onun sesini duyunca ondan gizlendi. Abdullah, yanmda oturdu ve elini bana dedirince, ipe dokundu. "Bu nedir?" dedi. Ben de: "Bu, stma nedeniyle bana yaplan bir rukyedir." dedim. Hemen onu ekip kopard ve att. Sonra da: "Abdullah'n ailesi irkten mstani olarak sabahlad." dedi ve: "Rukye, temaim ve tivele irklerdendir" hadisini okudu. Abdullah radyallahu anhn hanm diyor ki: "Gzlerim seyiriyor, falanca yahudiye gidip kendisine rukye yaptrdmda da seyirme duruyor." Bunun zerine Abdullah dedi ki: "Bu, eytann iidir, eliyle drtyor. Senin yle sylemen yeterlidir. Tpk Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in dedii gibi: "Ey insanlarn Rabbi! Sknty gider. ifa ver, nk sen ifa verensin. Senin ifan dnda bir ifa yoktur. yle bir ifa isterim ki, kendisinden sonra tekrar hastalk olmayan bir 148 ifa." Ukbe b. Amir Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin yle dua ettiini haber verir: "Kim uur getirsin diye bir ey taknrsa, Allah ona uur getirmesin. Kim kendisini korusun diye bir ey taknrsa Allah onu korumasn." Baka bir rivayette de yle buyurmutur:
146 147
147
Bkz.: bnul-Esir en-Nihaye (1/197) Ebu Davud (Tbb: 17) bn Mace (Tbb: 39) Ahmed (1/381) Hakim (4/217) Elbani Ehadisu's-Sahiha (331) 148 bn Mace (TIbb: 39) Hakim (4/217)
44

"Kim uur getirsin, ii rast gitsin diye bir ey takarsa, irk komu olur." Ukbe b. Amir diyor ki: "Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme bir heyet geldi. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem bunlardan dokuz kiinin biatn kabul etti. Sadece birinden elini ekti. Bunun zerine: "Ey Allah'n Rasul! Dokuzuyla biatta bulundunuz da dierinin biatn niin almadnz?" denildi. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: "Onda temime (muska veya nazarlk) var." Sonra onu eline alp paralad, daha sonra o kiinin biatini kabul etti ve buyurdu ki: "Kim temime takarsa irk komutur."
150 149
Ruveyfi (r.a.)'den Rasulullah (s.a.v) yle buyurdu: "Ey Ruveyfi! Belki hayat senin iin uzun srer. nsanlara unu haber ver: Kim sakaln bkp kvrrsa, muska veya nazarlk takarsa, hayvan tersi veya kemikle istinca ederse, 151 Muhammed o kimseden uzaktr." Bu manada hadisler oktur. Abdullah b. Amr'n rivayetine gelince, bundaki delalet zayftr. nk muska takmann caiz olduuna delalet etmemektedir. Bu rivayete gre bn Amr, kk ocuklar korumak iin levhaya yazard yoksa aslan muskaya deil! Temime ise levhaya yazlmaz. Durum her ne olursa olsun, bu, Abdullah b. Amr'n bireysel bir iidir. Buna bakarak Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemn hadisi ve byk sahabelerin ameli terk edilemez. nk onlar Abdullah b. Amr radyallahu anhuma gibi yapmamlardr.
149 150
Tirmizi (Tbb: 24) Ahmed (4/310) Hakim (4/417) bn Hibban Mevariduz-Zaman (1413) Elbani Ahadisu's-Sahiha (492) 151 Ebu Davud (Taharet: 20) Nesai (Zinet: 12) Ahmed (4/108-109) Elbani Sahihu'l-Cami (7787)
45
SM VE SIFAT TEVHD
Kulun tevhidi ancak isim ve sfat tevhidini gerekletirmesi ile kemale gelir. Bu da; Allah Azze ve Cellenin Kitab ile Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin snnetinde varid olan Allahn gzel isimleri ve yce sfatlarnda bir bilip, Allahn kendisi hakknda veya Rasulnn Onun hakknda bildirdikleri isim ve sfatlar, tahrifsiz (manasn bozmadan), tatilsiz (hkmsz klmadan), tekyifsiz (keyfiyet belirlemeden), temsilsiz (mahlukatna benzetmeden) Celal ve Azametine yakr ekilde ispat etmek ve Allah Azze ve Cellenin kendisinden nefyettii veya Rasul sallallahu aleyhi ve sellemin Allah tenzih ettii kemal ve celaline yakmayan sfatlardan nefyetmektir. Bu mmetin selefinin alimleri de Allah Azze ve Cellenin tazimi ve Ona layk olmayan eylerden tenzihinde bu ekilde hareket etmilerdir: Ebu Hanifenin rencisi Muhammed b. El-Hasen yle der: Doudan batya btn fakihler ittifak etmilerdir ki: Kurana ve gvenilir ravilerin Rasullah sallallahu aleyhi ve sellemden naklettikleri Rabb Azze ve Cellenin sfatlarna dair hadislere, deitirmeden, vasflandrmadan ve tebihe gitmeden iman edilir. Kim bugn bu konuda bir tefsirde bulunursa, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin zerinde bulunduu yoldan kar ve cemaatten ayrlm olur. Zira onlar (sahabeler) ne vasflandrmlar ne de tefsir etmilerdir. Lakin Kitap ve snnette gelenle fetva vermiler, sonrasnda 152 skut etmilerdir. mam Ahmed b. Hanbel rahimehullah, isim ve sfatlarn ispat konusunda Ehl-i Snnet velCemaatin menhecini yle aklamtr: Kendisini vasflad gibi; zatnda Onun misli gibisi yoktur. Allah Azze ve Celle kendi sfatn en gzel ekilde belirtmitir. Kendi sfatnn haddini hibir eye benzetmeden bildirmitir. Sfatlar, kendisinin bildirdii dnda snrl ve malum deildir. O hadsiz ve takdirsiz olarak iiten ve grendir. Vasfedenler Onun sfatna ulaamazlar, Kuran ve snnetin snrn aamayz, sadece Kuran ve 153 snnetin dediklerini deriz, Onun kendisini vasflad sfatlar syleriz ve bunu amayz. mam bn Huzeyme rahimehullah da Ehl-i Snnet vel-Cemaat alimlerinin isim ve sfatlar tebihsiz olarak ispat etmede ittifak ettiklerini belirterek yle der: Bizim ve Hicazl, Tihame, Yemen, Irak, am ve Msrl btn alimlerimizin mezhebi udur: Allah Azze ve Cellenin kendisi hakknda ispat ettii sfatlar ispat ederiz, bunu dillerimizle ikrar ve kalplerimizle tasdik ederiz. Yaratcmzn yzn yarattklarnn hibirinin yzne benzetmeyiz. Rabbimiz yarattklarna benzemekten azizdir ve sfatlarn iptal edenlerin szlerinden ycedir. ptal edicilerin dedii gibi yokluktan mnezzehtir. Zira Onun sfatnn olmadn sylemek Onun var olmadn sylemektir. Halkmzn kendisini Muhkem Tenzilinde ve peygamberi Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin dilinde vasflad sfatlar inkar 154 eden cehmilerin szlerinden de Allah mnezzehtir. Ebu Sleyman el-Hattab, el-Gunye Anil-Kelam ve Ehlih adl eserinde der ki: phesiz Selefin mezhebi; sfatlar ispat ve zahirleri zere icra etmek, onlardan keyfiyet ve tebihi reddetmektir. Dorusu baz topluluklar o sfatlar nefyedip, Allahn ispat ettiini iptal etmi, baz topluluklar da onlarn hakikatini kabul etmekle beraber tebih ve keyfiyet belirlemeye kalkmlardr. Orta yol, iki taraf arasnda bulunan doru yola koyulmaktr. Allah Tealann dini, o dinde ar gidenle, o dini eksik ve kusurlu yapan aras bir yoldur. Bu konuda aslolan udur: Sfatlardan sz etmekle zattan sz etmek ayn hkme tabidir. Her ikisi hakknda da ayn konuma esasna ynelinir. Allah Subhanehunun varln kabul, nasl sadece Onun var olduunu syleyip varlnn keyfiyetini sylemek deilse, Onun sfatlarn kabul etmek de sadece var olduklarn sylemektir; snrlarn belirlemek, keyfiyetlerini tespit etmek deildir. Binaenaleyh yed (el), sem (iitme), basar (grme) ve dierlerinden sz ettiimiz zaman, bunlar Allahn kendisi iin sabit kld sfatlardan ibarettir. Yani ne yedin anlam kuvvet veya nimettir, ne
152 153
El-Lalka erhu Usuli tikadi Ehlis-Sunne (740) bn Kayym ctimaul-Cuyuil-slamiyye (s.80) 154 bn Huzeyme Kitabut-Tevhid (s.10)
46

sem ve basarn anlam ilimdir diyoruz, ne de bunlar uzuvdur diyor, onlar bildiimiz ellere, iitme ve grme organlarna benzetiyor ve i grme aralar olan uzuvlardr diyoruz! Asla! O halde deriz ki: Byle sylemek bu sfatlar ispat etmekten ibarettir. nk bunlar tevkifidir. (Allah ve rasulnden) byle gelmitir, onlardan tebihi nefyetmek de gereklidir. nk Allah, deil benzeri olmak, benzer 155 gibisi de olmayandr. te sfat hadislerinde selefin szleri bu usl zeredir.
Selefin spat Konusunda Tutumlar:

Onlar Allah Azze ve Celle hakknda Kitap ve Snnette gelen btn isim ve sfatlar, nefsulemirde manalarnn sabit ve kamil olduuna; tahrif, tatil, tekyif ve temsile gitmeksizin itikad ederek Allah Subhanehuya yakr ekilde ispat ederler. Nitekim bu konuda baz szleri gemiti. Selefin isim ve sfatlar ispatta iki temel kaidesi vardr: 1. Kaide: Eer bir kimse: Allah hayat ile Hayy, ilim ile Alim, kudret ile Kadir, iitmek ile Sem, grme ile Basir, kelam ile Mtekellim, irade ile Mriddir diyor ve bunlarn hepsini hakiki manada kabul edip, Allahn sevmesi ve rzas, gazab ve honutsuzluuna kar karak bunlar mecaz kabul ediyor, bunlar irade ile veya yaratt nimet ve ceza gibi eylere tefsir ediyorsa ona u cevap verilir: Kabul ettiin eyle reddettiin ey arasnda fark yoktur. bilakis, bir ksm hakknda sylenen, dier ksm hakknda da geerlidir. Eer: Allahn iradesi, mahluklarn iradesi gibidir diyorsan, sevmesi, rza gstermesi ve gazab da yledir ve bu sylediin, Allah yaratklara benzetmenin ta kendisidir. Ama eer: Kullarn iradesi nasl onlara yaraan bir irade ise, Allahn da kendine yaraan bir iradesi vardr diyorsan, sana cevap olarak denilir ki: Ayn ekilde, nasl mahlkatn kendilerine yaraan bir sevmesi varsa, Allahn da kendine yaraan bir sevmesi, mahlukatn kendilerine yaraan bir rza ve gazaplar varsa, Allahn da kendine yaraan bir rza ve gazab vardr. Eer: Gazab, kann kalpte intikam hrsyla dolamasdr dersen, sana yle cevap verilir: rade de gnln, bir menfaati elde etmek veya zarar uzaklatrmak iin meyletmesidir. Eer: rade hakknda syledikleriniz, yaratlmlarn iradesiyle ilgilidir dersen, o zaman cevap olarak sana deriz ki: Senin anlattn gazap da yaratklarn gazabyla ilgilidir. Ayn ekilde Allahn konumas, duymas, grmesi, ilim ve kudretiyle ilgili olarak da byle demek gerekir. Eer yaratklarn zelliklerinden biri olan gazab, sevme ve rza gibi sfatlarn Allah hakknda olamayaca sylenirse, iitme, grme, konuma, ksacas tm sfatlarda hakknda da ayn ekilde davranarak onlar reddetmemiz gerekirdi. te bu kaide ile bu konuda sapan Cehmiyye, Mutezile, Eariler ve benzerlerinin iddialarn reddederiz. 2. Kaide: Allahn sfatlar hakknda sylenenler, zat hakknda sylenenlerin ayn olmaldr. Allah Subhanehunun zat vardr ve mahluklarn zatlarna benzemez. Ayn ekilde sfatlar ve fiilleri de mahluklarn sfatlarna ve fiillerine benzemez. Nefsulemirde Allah Azze ve Cellenin sabit bir hakikati olduunu ikrar etmek gerektiine gre, kemal sfatlarn da hibir eye benzetmeden kabul etmek gerekir; iitmesi, grmesi ve konumas nefslemirde sabit olup mahluklarn iitmesine, grmesine ve konumasna benzetilemez. Eer birisi: Ben Allah mahlukuna benzetmekten korktuum iin Allahn istivasn nefyediyorum derse, denilir ki: O halde Allahn varln ve zatn da nefyet! Zira bunlar da Allah mahlukuna benzetmeyi gerektirir. eer: Allahn kendisine has vcudu ve kendisine has zat vardr, mahluklarn zatlarna benzemez derse, biz de deriz ki: Ayn ekilde nzul ve istivs da byledir. 156 Bu iki kaide ile Selefin mezhebi ispat deil, tefvizdir diyen kimseyi reddederiz.
155 156
Fetaval-Hamaviye (s.34) Zehebi Muhtasarul-Uluvv (s.257) Bkz.: bn Teymiyye Mecmuul-Fetava (3/17-27)
47
Selefin Tenzih Konusunda Tutumlar

mmetin selefi, Allah Tealann zatnda, isimlerinde, sfatlarnda ve fiillerinde hibir eye benzemediine itikad ederler. Allah Azze ve Cellenin kendisini vasflad ve Rasul sallallahu aleyhi ve sellemin bildirdii sfatlar ispat etmek tebih ve temsili gerektirmez. Ebu Osman es-Sabun der ki: Kitap ve Snnete sarlan hadis ashab Allah onlarn hayatta olanlarn hfzeylesin ve lm olanlarna rahmet eylesin Allah Tealann vahdaniyetine, rasul sallallahu aleyhi ve selemin risalet ve nbvvetine ahitlik ederler. Rableri Azze ve Celleyi vahyinde bildirdii sfatlarla veya Rasulullah sallahu aleyhi ve sellemin Onun hakknda ahitlik ettii, gvenilir ravilerin naklettii sahih rivayetlerde gelen sfatlar ile tanrlar. Allah Azze ve Cellenin Kitabnda ve rasul sallallahu aleyhi ve sellemin lisan ile kendisi hakknda ispat ettiklerini ispat ederler. Sfatlarnn yaratlmlarn sfatlarna benzemediine itikad ederler ve yle derler: phesiz Allah Ademi elleriyle yaratmtr. Nitekim u ayetinde bunu bildirmitir:
Ey bls! ki elimle yarattma secde etmekten seni alkoyan nedir? Byklk m tasladn? (Sad 75) szleri yerinden saptrp da iki el ile nimetlerin veya iki kuvvetin kastedildiini sylemezler. Bu Mutezile ve Cehmiyyenin tahrifidir Allah onlar helak etsin -. Yahut Mebbihenin Allah onlar rezil etsin - yapt gibi keyfiyet belirleyip, Allahn ellerini mahlukatn ellerine benzetmezler. Allah Azze ve Celle Ehl-i Snneti tahrif, tekyif ve tebihten korumutur. Onlar marifet ve anlay ile nimetlendirmi ve onlar da tevhid ve tenzih yolunu tutmular, illetlendirme ve tebih ile sz sylemeyi terk etmilerdir. Allah Azze ve Cellenin:
Onun misli gibisi yoktur, O iiten ve grendir (ura 11) ayetine tabi olmulardr. Kuranda zikri geen ve sahih rivayetlerde gelen iitme, grme, gz, yz, ilim, kuvvet, kudret, izzet, azamet, irade, meiyet, kavl, kelam, rza, fke, hayat, yakaza, sevinme, glme ve dier btn sfatlar hakknda da hibir eye benzetmezler, bilakis Allah Azze ve Cellenin ve Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin sylediklerine bir eklemede bulunmakszn ayn ekilde sylerler. Ona izafede bulunmazlar, keyfiyet belirlemezler, mahluka benzetmezler, manasn bozup tahrif etmezler, deitirip tebdil ve tayir etmezler, haberin lafzn; Araplarn bilmedii ekilde izale etmezler ve mnker bir tevile 157 gitmezler. Onlar zahiri zere icra eder ve ilmini Allah Tealaya havale ederler. Keyfiyeti drak Edememek: Allah Subhanehunun haber verdii gibi, Onun zatn ihata etmek imkanszdr:
Onlarn nlerindekini kuatamazlar. (Taha 110)
de arkalarndakini de bilir: fakat
onlar, bilgileriyle Onu
Ayn ekilde Allah Azze ve Cellenin sfatnn keyfiyetini bilmek de imkanszdr ve onu idrake yol yoktur. Zira sfatn keyfiyetini bilmek, zatn keyfiyetini bilmeye baldr. Zat- lahinin keyfiyetini bilmeye g yetiremediimiz srece, sfatnn keyfiyetini idrakten de aciz olmaya devam edeceiz. Bu yzden selef imamlarndan biri, istivann keyfiyeti sorulunca yle demitir:
157
Es-Sabun; Akidetus-Selef ve Ashabil-Hadis (s.3)
48

stiva malumdur. Keyfiyeti mehuldr. Ona iman etmek vaciptir. Bu konuda sormak ise 158 bidattir.
158
El-Lalka erhu Usuli tikadi Ehlis-Sunne vel-Cemaa (664) bn Teymiyye bu sz imam Malike nisbet etmi ve bu cevabn benzerinin Malikin eyhi Rabiadan da nakledildiini belirtmitir. Bkz.: Fetava (5/365)
49
ALLAHIN GZEL SML ERNN SAYISI

Allahn isim ve sfatlarn bilmek, Allah Subhanehunun zatn kemaliyle bilmeye ve bylece Ona boyun eme ve kulluun kemaline gtrr. Bu yzden bunu bilmek Zat- Bari Azze ve Celle ile alakal ilimlerin en ereflisidir. Allah Azze ve Celle bununla sorulur ve bununla vlr. Ebu Hureyre radyallahu anhn rivayet ettii hadiste Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Muhakkak ki Allahn yzden bir eksik olmak zere doksan dokuz ismi vardr. Kim onlar 159 ihsa ederse cennete girer. Ehl-i Snnet vel-Cemaat alimlerinin cumhuru ise Allah Azze ve Cellenin isimlerinin say ile snrlanamayaca grndedirler. Ebu Sleyman el-Hattabi yle demitir: Bu hadiste bu isimlerin say ile tahsis edilmesinde, saynn daha fazla olmamasna bir mani yoktur. bu tahsisin vaki olmas, bu isimlerin en mehur ve en ak isimler olmasndandr. Bu hadiste iki deil, bir ihtimal gelmitir. Hadisteki inne edat; Kim onlar sayarsa cennete girer kavlinin haberidir. phesiz Allahn doksan dokuz ismi vardr kavli hakknda deildir. Bu tpk; phesiz Zeydin sadaka vermek iin sayd yz dirhemi vardr demek gibidir. Bu, onun daha fazla dirhemi olmadn gstermez. Sadece sadaka vermek iin ayrd miktar gsterir. Bu tevile bn Mesud radyallahu anhn u hadisi delil olur: Senden kendini isimlendirdiin, gerek indirdiin kitabnda, gerek mahlukatndan birine 160 rettiin ve gerek katnda gayb iminde kendine setiin btn isimlerinle istiyorum Bu, Allah Tealann Kitabnda inzal etmedii ve mahlukatndan gizledii isimlerin de olduuna delalet 161 eder. Bu hususta cumhura muhalefet eden alimler hadisin snrlama ifade ettii grn tercih etmilerdir. Naslarn zahirine ballkta iddet gsteren bn Hazm rahimehullah Allah Azze ve 162 Cellenin bundan daha fazla ismi olduunu syleyen kafir olur iddiasnda bulunmutur. Allah onu affetsin, onun bu gibi mbalaal ifadelere cret etmek gibi bir adeti vardr. Kim onlar ihsa ederse kavline gelince, bunun anlamnda drt vecih vardr: Birincisi: phesiz ihsa kelimesinin anlam; onu ezberlemek demektir. Bunun delili, sahih tariklerinden birinde Kim onlar ezberlerse cennete girer lafzyla rivayet edilmi olmasdr. Bu bnulCevzi ve Hafz bn Hacerin tercih ettikleri grtr. kincisi: hsa kelimesinin manas g yetirmektir. Allah Teala:
O bildi ki, siz onu baaramazsnz(ihsa edemezsiniz) (Mzzemmil 20) buyurmutur. Yani gece kyamna g yetiremezsiniz demektir. Yine bu sebeple Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin kavlinde: Dosdoru olunuz. Ancak bunu ihsa edemezsiniz buyurmutur. Yani buna g yetiremezsiniz demektir. Onun isimlerinden biri ile amel etmek, mesela el-Hakm ismi hakknda; Onun hkmnde, Onun fiillerine hibir kulun itiraznn olamayacan bilmek, hkm sahibinin yalnzca Allah olduunu bilmek demektir.
159 160
163
Buhari (2736) Mslim (2677) Ahmed (1/391-393) bn Hibban (968, 2372) Hakim (1/509) Bezzar (3122) Ahmed akir ve Elbani isnadnn sahih olduunu sylemitir. Bkz.: Sahiha (199) 161 Bkz.: el-Hattab enud-Du (23) bn Cevzi el-Hadaik (1/30) 162 Bkz.: el-Muhalla (1/30) 163 Ahmed (5/282) bn Mace (277) Tayalisi (995) Hakim (1/130) Beyhaki (1/82, 457) Darimi (1/168) bn Hibban (1034) Taberani (2/101) Elbani el-rva (411)
50

Mesela, es-Sem ismi ile amel etmek demek; Allahtan haya ederek dili kt szlerden muhafaza etmektir. Zira Allah onu iitmektedir. te dier isimlerde de bunun gibi amel edilir. Bu, bn Aklin tercih ettii grtr. ncs: hsa kelimesinin anlam; akletmek ve tanmaktr. Bylece anlam yle olur: Kim bu isimleri tanr, manalarn akleder ve onlara iman ederse cennete girer eklinde olur. Bu, el-Hasat kelimesinden alnmtr ki, o da akl demektir. Tarafe bir beyitinde yle der: phesiz kiinin akl yoksa, dili onun ayplarn ortaya dker
164
Araplar akl sahibi birini anlatrken: Falan has sahibidir derler. Bu gr el-Hattabi dile getirmitir. Drdncs: Hadiste kastedilen: Kim Kuran okursa cennete girer. Zira btn isimler 165 Kurandadr demektir. Bunu el-Hattabi, Ebu Abdillah ez-Zbeyrden nakleder.
164
Divanu Tarafe b. Abd (s.80) bn Manzur bu beyti Kab b. Sad el-Ganeviye nisbet etmitir. Bkz.: Lisanul-Arab (2/904) 165 Bkz.: bnul-Cevzi el-Hadaik (1/40) bn Hacer Fethul-Bari (11/226)
51
ALLAH AZZE VE CELLE, KENDSN VASFETT SIFATLARDAN BAKASIYLA VASFEDLE BLR M?

lahi zata delalet; isimler, sfatlar ve haberler olmak zere trdr. Allah Azze ve Cellenin gzel isimleri ve yce sfatlar tevkfdir. Bu konuda rey ve itihadn yeri yoktur. Allah Azze ve Celle hakknda ancak Kuran veya Snnette gelen er delil ile sabit olan isim veya sfatlar kullanlabilir. Selef, varid olan dnda bir sfatla Allah Azze ve Celleyi vasfetmenin caiz olmadnda icma etmilerdir. Snnet imamlarndan el-Esbahan yle demitir: Allah Teala ancak kendisinin kitabnda isimlendirdii veya rasulunn dili ile isimlendirdii isimlerle isimlendirilebilir. mmet, Kitap ve snnette gelmeyen bir ismi veya sfat Allah hakknda kullanmann caiz olmadnda icma ettikleri gibi, kitap ve snnette gelenler dnda bir isim veya sfat 166 Allah Teala hakknda kullanan kimsenin sapk olduunda da icma ettiler. Ehl-i Snnete gre Ya Sahir, Ya Mstehzi, Ya Makir, Ya Hadi, Mbiz, Gadban, Mntakim, Maad, Mudim, Mhlik gibi lafzlarla Allah Azze ve Celle hakknda haber vermek sahih olup, bunlar isim ve sfatlara dahil olmaz.
166
El-Esbahani; el-Hucce Fi Beyanil-Mahacce (2/383)
52
ZAT SIFATLAR:
ki El:
Allah Azze ve Celle hakknda sabit olan sfatlardandr. Allahn iki eli olup her ikisi de sadr. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur:
gkler de sa elinde drlm olacaktr (Zmer 67) Nafi, bn mer radyallahu anhumadan rivayet ediyor: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem minber zerinde ayeti okudu ve yle buyurdu: Sema onun elinde olacaktr. ocuk nasl top atyorsa, o da semalar yle atp yle buyuracaktr; Gl olan benim Sonra yle dedi: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi minber zerinde sallanr halde grdm. Nerede ise, 167 decekti. Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Allah Azze ve Celle hakknda iki el sfatn Allahn Kitabnda ve Rasulnn diliyle ispatlad ekilde ispat ederler, keyfiyet belirlemez, temsile gitmezler. Manasn 168 169 bozmadan ve iptal etmeden tenzih ederler. Ehl-i Snnetin yolu, elleri bazen nimet , bazen kudret gibi Kitap ve Snnetten delili olmadan tevil eden frkalardan ayrdr. mam Ahmed rahimehullah yle demitir: Allahn iki elinin nimet anlamnda olduunu iddia eden kimse, iki elimle yarattm (Sad 75) ayetindeki eddeli biyedeyye kelimesini nasl izah 170 edebilir? Eb Hanfe dedi ki: "Yce Allah'n Kur'n- Kerim'de de belirttii gibi eli, yz ve nefsi vardr. Yce Allah'n Kur'n- Kerim'de sz konusu ettii yz, el ve nefis ona ait nasll bizce bilinemeyen sfatlardr. Onun eli, kudreti ya da nimetidir denilmez. nk o takdirde bu sfatn iptali sz konusudur. 171 Bu ise (sfatlarn iptali) kaderiyyecilerin ve mutezile mensuplarnn grdr."
Ayak sfat:
Enes radyallahu anh rivayet ediyor: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Rabbul-zzet Tebarek ve Teala ayan cehenneme koyuncaya kadar cehennem: Daha var m? demeye devam eder. Ayan koyunca da: Yeter yeter der. te o zaman cehennem doluverir ve bir taraf dier tarafna doru 172 bzlr. Yine Sahihaynde Ebu Hureyre radyllahu anhden gelen dier bir rivayet u ekildedir: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur:
167 168
Buhari (7412) Bkz.: Ebul-Hasen el-Eari; Makalatul-slamiyyin (1/195, 218) 169 Bkz.: el-Eari Makalat (1/195,218) 170 Ebu Yala btalut-Tevilat Li Ahbaris-Sfat (102) 171 El-Fkhul-Ekber (s.302) 172 Buhari (7384) Mslim (2848)
53

Cennet ile cehennem mnazaraya giriirler. Cehennem: Ben byklenenlere ve zalimlere has klndm. der. Cennet de: Bana ne ki, bana da sadece insanlar (katnda) zayf olanlar ve onlarca kymetsiz saylanlar ve aciz olanlar girer dedi. Allahu Tel Cennete: Sen benim rahmetimsin; kullarmdan istediime seninle merhamet ederim diye buyurdu. Cehenneme de: Sen benim azabmsn. Kullarmdan istediimi de seninle azaplandrrm. diye buyurdu. kinizden her biri iin de doluncaya kadar vardr. Cehennem dolmak bilmez, nihayet Allahu Tel ayan (onun zerine) koyar, o da. Yetiir, yetiir, yetiir der. te o zaman cehennem dolar ve bir taraf dier tarafna 173 doru bzlr. Ehl-i Snnet vel-Cemaat alimleri bu sahih hadisleri geldii gibi kabul etmiler, keyfiyet belirlememilerdir. mam Ahmed rahimehullah bu hadisler sorulduu zaman yle demitir: Geldii gibi kabul ederiz.
174
mam Tirmizi de yle der: Raslullah sallallahu aleyhi ve sellemden buna benzer pek ok rivyetler gelmektedir ve bu rivyetlerin hepsinde ryet, insanlarn Rablerini grmeleri, Allahn ayann zikredilmesi gibi eylerden bahsedilmektedir. Sfyn es-Sevr, Mlik b. Enes, bnl-Mbarek, bn Uyeyne, Vek ve baka imamlardan olan ilim adamlarnn bu konudaki kabul ettikleri yol udur: Bu hadisler rivyet edilir, biz bunlara inanrz fakat nasldr diye sorulmaz. Hadisilerin de kabul ettikleri gr budur yani bu hadislerin aynen geldii gibi rivyet edilmesini ve bunlara inanlmasn gerektiini yorum ve vehme gidilmemesi, nasldr? Denilmemesini tercih etmilerdir. te ilim adamlarnn 175 setikleri ve gittikleri yol budur.
Parmaklar:
Parmak sfatnn sbut delilleri oktur. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin u sz de bu delillerdendir: Muhakkak ki Ademoullarnn kalpleri Rahmann parmaklarndan iki parma arasnda tek bir kalp gibidir, diledii gibi evirir. Sonra yle buyurdu: Kalpleri evirip eviren Allahm! Kalplerimizi sana itaat zere evir
176
Ehl-i Snnet alimleri de ayn ekilde Allah Azze ve Celleyi celaline yakr ekilde keyfiyet belirlemeden ve mahlukatna benzetmeden parmaklarla vasfetmilerdir. mam Ahmed rahimehullah yle demitir: Kullarn kalpleri Rahmann parmaklarndan iki 177 parma arasndadr. Diledii gibi evirir. mam afii yle demitir: Yce Allah'n Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'in u buyruu gereince de parma vardr:
173 174
Buhari (7449) Mslim (2846) Ebu Yala btalut-Tevilat (1/195) 175 Snenut-Tirmizi (4/292) 176 Mslim (2654) 177 Tabakatul-Hanabile (1/29)
54

"Aziz ve celil olan rahmann parmaklarndan iki parma arasnda bulunmayan hibir kalp yoktur." Yce Allah'n kendi zatn, Raslnn de onu nitelendirdii bu hususlarn fikirle, idrak ile kavranlmasna imkn yoktur. Kendisine bu hususlara dair haber ulamadka bunlar bilmediinden tr hi kimse de tekfir edilmez. ayet bu hususlara dair varid olmu haber eer anlamak bakmndan iitmek itibariyle mahedenin konumuna ulayor ise bu haberi iiten kimsenin hakikatine dinen inanmas ve tpk Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'den dinlemi ve mahede etmi gibi buna dair tanklkta bulunmas gerekir. Fakat bizler bu sfatlar kabul etmekle birlikte tebihi de (yani yaratlmlara benzerlii) reddederiz. Nitekim Yce Rabbimiz de kendi zat hakknda tebihi (yani yaratlmlara benzerlii) kabul etmeyerek yle buyurmutur: "Onun benzeri hibir ey yoktur ve o her eyi iitendir, grendir." (ura, 42/11) mam Darimi de Bir el-Merisiye reddiyesinde parmaklar sfatn ispat etmi ve Bir el-Merisi 178 gibi bu sfat kudret gibi manalara yorumlayanlar reddetmitir.
Uluvv Sfat:
Allah Azze ve Celle yukar cihette, ara istiva etmitir. Mlk kaplamtr ve ilmi eyay kuatmtr.
Gzel szler O'na kar; slih amel O'na ykselir. (Fatr 10)
Gkten yere btn ileri O tanzim eder; sonra sizin saydnzla sresi bin sene olan bir 179 gnde iler, O'na ykselir. (Secde 5) Bu sfatn Kuran- Kerim ve Snnet-i Mutahharadan delilleri u ekildedir: Kudret ve kahr ile zat mutlakn uluvv tasrih edilmitir. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur:
Yce rabbinin adn tesbih et (Ala 1)
O'nun Krs's gkleri ve yeri kaplamtr; onlarn gzetimi O'na asla ar gelmez. O, ok yce ve ok byktr. (Bakara 255)
178 179
Darimi; Er-Reddu Ala Bir el-Merisi (59) El-Gunye (1/54)
55

(Ey Muhammed! Onlara) de ki: Dedikleri gibi eer Allah ile birlikte ilhlar olsayd, bu takdirde onlar, muhakkak Ar'n asl sahibine (kendilerini ulatracak) bir yol ararlard. Fakat Allah, ok yce ve ok byk olup onlarn sylediklerinden mnezzehtir. (sra 42-43) Allah Azze ve Celle semada olduunu u ayette aka belirtmitir:
Gktekinin sizi yere batrmayacandan emn misiniz? te o vakit yer sarslr durur. (Mlk 16) Sema kelimesi, ykseklik manasnda cins isimdir. Semada olan gkler, krsi, ar gibi her eyi kapsar. semada kavli, yukarda anlamndadr. Allah Subhanehu ycelerin ycesidir. Allah Tealann semada oluu Sahihaynde Ebu Said el-Hudri radyllahu anhn rivayet ettii u hadiste de sabittir: Al b. ebi Tlib, Yemen'den Raslullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem'e tabaklanm bir mein torba iinde henz toprandan ayrlmam altn klesi gnderdi. O da, bunu drt kii (yni) Uyeyne b. Bedr, Akra' b. Habis, Zeyd'l - Hayl drdncs de ya lkame yahut mir b. Tufeyl olacak arasnda taksim etti. Bunun zerine Ashabndan biri: Biz, bu altna bunlardan daha lyk idik. dedi. Bu sz Peygamber (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)'in kulana ulanca: Ben, semdaki nezdinde emn olduum, sabah akam bana semdan haber geldii hlde siz bana gvenmiyor musunuz? buyurdu. Derken ukur gzl, kk akakl, geni alnl, gr sakall, ba tral ve gmlei yukarya ekik bir adam kalkarak: Ey Allahn rasul! Allah'tan kork. dedi. Raslullah (Sallallah Aleyhi ve Sellem): Yazk sana. Ben yeryzndeki insanlarn Allah'tan korkmaya en lyk olan deil miyim? buyurdu. Sonra adam dnp gitti. Arkasndan Halid b. Veld: Ey Allahn rasul! unun boynunu vuraym m? dedi. Raslullah (Sallallah Aleyhi ve Sellem: Hayr, namaz klan bir kimse olabilir. buyurdu. Hlid: Nice namaz klan var ki kalbinde olmayan dili ile sylyor. dedi. Bunun zerine Raslullah (Sallallah Aleyhi ve Sellem): Ben, ne insanlarn kalplerini amaya memrum ne de karnlarn yarmaya! buyurdu. Sonra gitmekte olan o adama bakarak: Muhakkak bu adamn sllesinden yle bir kavim zuhur edecek ki, Allah'n kitabn kolaycack okuyacaklar, (fakat) okuduklar grtlaklarn gemeyecek; dinden ok'un av delip getii gibi kacaklar. Buyurdu. Galiba unu da syledi: ayet onlara yetiirsem Semudun ldrl gibi onlar ldrrdm.
180
Allah Azze ve Celle eyann kendisine ykseldiini belirterek yle buyurmutur:
180
Buhari (4351) Mslim (1064)
56

Gzel szler O'na kar; slih amel O'na ykselir. (Fatr 10) Allah yle demiti: 'Ey s! phesiz seni vefat ettirecek, seni nezdime ykseltecek, kfredenlerden seni temize karacak, sana tbi olanlar kyamet; gnne kadar kfredenlerden stn klacak olan benim. Sonra dnnz yine bana olacaktr. te o zaman, ihtilafa dtnz hususlarda, aranzda ben hkmedeceim. (Al-i mran 55) Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem de yle buyurmutur: Helal kazancndan kim bir hurma kadar bir ey sadaka verirse - ki Allaha sadece temiz olan ykselir - Allah onu sa eliyle alr. O, sahibi iin Rahman'n avucunda dadan daha iri oluncaya kadar byr, tpk sizin 181 bir tay bytmeniz gibi O da sadakanz bytr. Allah Azze ve Celle yukarda oluunu u ayetinde tasrih etmitir:
stlerindeki Rablarndan korkarlar ve yalnz emrolunduklarn yaparlar. (Nahl 50) Allah Azze ve Cellenin yukarda olup, her gece dnya semasna nzu ettii tasrih edilmitir. Sahih hadiste peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Rabbimiz Tebarek ve Teala her gece, gecenin son te biri kaldnda dnya semasna nzul eder ve yle buyurur: Kim bana dua ederse icabet ederim, benden isteyene veririm, 182 kim benden balanma dilerse onu balarm. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem veda haccnda Allah Subhanehunun yukar cihette olduuna iaret etmi, yle buyurmutur: Size, ben sorulacam, acaba ne diyeceksiniz? Sahabeler: Risletini tebli, vazifeni ed ve nashatta bulunduuna ehdet ederiz dediler. Bunun zerine ehdet parman semya kaldrp onunla insanlara iaret ederek defa: Y Rab! ah id ol! Ya Rab! hid ol! buyurdu.
183
Kitap ve Snnette varid olan deliller Allah Azze ve Cellenin mahlukatnn zerinde, ara istiva etmitir. Arna istivas ve yukarda oluu hakknda sahabe, tabiin ve imamlarn szlerinden bazlar u ekildedir: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem vefat ettiinde Ebu Bekir radyallahu anh yle demitir: Kim Muhammede kulluk ediyorsa bilsin ki o lmtr. Kim de Allaha kulluk ediyorsa phesiz 184 semada olan Allah, diridir, lmez. mer radyallahu anh Havle bintu Salebeyi grdnde yle derdi: Bu kadn, ikayetini Allahn yedi kat semann zerinden iittii kadndr.
185
Abdullah b. Abbas radyallahu anhuma, mminlerin annesi Aie radyallahu anha lm hazrlndayken ona yle demitir:
181 182
Buhari (7430) Buhari (1145) 183 Mslim (1218) 184 Zehebi el-Uluvv (62) 185 Zehebi el-Uluvv (63)
57

Allah senin beraatini yedi kat sema zerinden indirmitir.
186
Beyhaki, sahih isnad ile el-Evzaiden yle dediini nakletti: Biz ve tabiin yle derdik: Muhakkak ki Allah arnn zerinde olduunu zikretmitir. Biz de 187 snnette gelen sfatlarna iman ederiz. Birisi mam Ahmed rahimehullaha yle dedi: Allah Teala yedi kat sema zerinde, arndadr. Mahlukatndan ayrdr, kudreti ve ilmi her yerdedir. mam Ahmed de yle dedi: Evet, ar zerindedir, ilminin dna hibir ey kamaz
188
mam bn Abdilberr yle demitir: Mslmanlar her zaman, kendilerine bir i zor geldiinde ve musibetleri kendilerini zdnde Allaha ynelerek yzlerini ve ellerini semaya kaldrr, ellerini semaya 189 aarlar. bn Teymiyye Allah Azze ve Cellenin yukarda oluunu ispat ederken eyh Abdulkadir Geylaninin u szlerini de delil getirmitir: eyh Abdulkadir Gunyesinde yle der: Aziz Celil olan Yce Yaratcy bilip anlamak ksaca; ayetlerle ve delillerle olur. Yakinen bilinir ki; Allah Azze ve Celle birdir, tektir, hibir eye ihtiyac yoktur O yukar cihettedir. Ara istiva etmitir. 190 Mlkn kaplam, ilmi eyay kuatmtr.
186 187
Zehebi el-Uluvv (96) Beyhaki el-Esma ves-Sfat (480) 188 Tabakatul-Hanabile (1/431) 189 Et-Temhid (22/81) 190 bn Teymiyye Fetava (3/222)
58
FL SIFATLAR
Bunlar, Allah Azze ve Cellenin meiet ve iradesine bal olarak Rab Azze ve Cellenin dilerse yapt, dilemezse yapmad fiillerdir. Btn fiili sfatlar Allah Azze ve Cellenin diledii vakit iledii zati sfatlardr.
stiva:
Allah Azze ve Cellenin Kitap, Snnet ve selefin icma ile sabit olan sfatlarndandr. Selef Allah onlara rahmet etsin Allah Azze ve Cellenin ar zerine Azamet ve Celaline layk bir ekilde istiva ettiine keyfiyet belirlemeden, misal getirmeden, anlamn tahrif etmeden ve iptal etmeden itikad ederler. stiva sfatn tevilsiz olarak mutlak kabul etmek gerekir. Zira Allah ar zerine zatyla istiva 191 192 etmitir. Bu istiva mcessime ve kerramiyenin dedii gibi oturmak ve yaslanmak anlamnda 193 194 deildir. Earilerin dedii gibi uluvv ve rifat manasnda deildir. Mutezilenin dedii gibi istila ve galebe anlamnda da deildir. Muhakkak ki eriat bunu aklamam, sahabelerden ve tabiinden olan Salih selef ile hadis ashabndan hi kimseden de bu konuda bir yorum nakledilmemitir. Bilakis nakil 195 ile gelen husus; bunun mutlak olarak alnmasdr. Bu konuda Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin hanm mm Seleme radyallahu anhadan rivayet edilen, Allah Azze ve Cellenin:
Rahman ara istiva etmitir (Taha 5) ayeti hakknda syledii u szle delil getirilmitir: Keyfiyet makul deildir. (Aklla bilinmez.) stiva mehul deildir. Bunu ikrar etmek vacip, inkar etmek kfrdr. Ayn ekilde Enes radyallahu anhden de bu rivayet edilmitir. Bu eser ne Ktb Sittede ne de Msnedlerde gelmi deildir. Dier eserlerde nakledilmitir. ElLalkai (663) bunu mm Seleme radyallahu anhadan mevkuf olarak rivayet etmi olup isnad sahih deildir. bn Teymiye bu eseri mam Malikten nakledip yle demitir: Nitekim bu cevap mm Seleme radyallahu anhadan da mevkuf ve merfu olarak nakledilmi olup itimad edilecek bir isnada sahip deildir. Zehebi, mm Seleme radyallahu anhadan rivayet ettikten sonra yle not dmtr;: Bu szn Rabiatur-Rey, mam Malik, Ebu Cafer et-Tirmizi gibi bir topluluktan rivayeti mahfuzdur. Fakat mm Seleme radyallahu anhadan rivayeti sahih gelmemitir. Zira ravilerinden Ebu Kinane gvenilir deildir. Ebu Umeyr ise bilinmemektedir. Zehebi el-Uluvv (65) Szn Enes radyallahu anhe isnad iin Bkz.: el-Lalkai (664-665) Allah Azze ve Celle hakknda varid olan btn sfatlar Allah subhanehuya layk ekilde ispat ederiz. te bu, Ehli snnet vel cemaatin mcmel itikaddr. 1- mam Malike Rahman ara istiva etti (Taha 5) ayetinde geen istiva nasldr? Diye sorulunca: stiva bilinmektedir. Keyfiyeti mehuldr. Buna inanmak vacip, bundan sormak bidat ise bidattir. Senin de ancak bir bidati olduunu gryorum dedi ve o adamn karlmasn emretti.
191 192
Bkz.: el-Eari Makalatul-slamiyyin (1/211) Bkz.: Badadi el-Fark beynel-Firak (216) 193 Bkz.: bn Teymiye Fetava (5/437) 194 Bkz.: el-Eari Makalatul-slamiyyin (1/157) 195 El-Gunye (1/56)
59

bnul-Maciun, el-Evzai, Leys b. Sad, Hammad b. Zeyd, afii, Ahmed b. Hanbel ve dierleri gibi btn imamlarn szleri de mam Malikin syledii sze delalet etmektedir. Sfatlarn keyfiyetinin ilmi bizlere hasl olmamtr. Zira sfatn keyfiyetinin ilmi, mevsufun keyfiyetinin ilminin bir daldr. Eer mevsuf, keyfiyeti bildirmemise sfatn keyfiyetini bilmek de imkansz olur. Mmin eer tahrif, tatil ve 196 temsil yolundan uzak durursa doru yolu tutmu olur. 2- mam ed-Darimi istiva sfatn ispat akidesini yle kararlatrmtr: Allah Tebarek ve Teala semalarn zerindeki arnn stnde mahlkatndan ayrdr. Kim bunu byle bilmezse kendisine ibadet ettii rabbini tanmam demektir. Onun ilmi arnn zerinden mahlukatndan en uzaktakiyle en yakn bir olacak ekilde kuatmtr. Ondan hibir ey uzak deildir.
Gklerde ve yerde zerre kadar olanlar bile O'nun ilminin dnda deildir. (Sebe 3) Allah 197 Subhanehu ve Teala, sfatlarn iptal edenlerin vasfladklarndan ycedir, byktr. 3- bnul-Kayym rahimehullah istiva sfatn iptal eden muattla mezhebinin ve istivay istila olarak yorumlayanlarn iddialarn yle reddetmitir: Allah Tealann: Rahman ara istiva etti (Taha 5) kavli, cehmiyye ile onlara muvafakat edenler dnda btn mmet tarafndan Kurann yedi yerinde hakiki anlamnda kabul edilmitir. Onlar ise bunun mecaz olduunu sylemiler ve bu konuda da ihtilaf etmilerdir. Onlarn szleri mehur 198 olup, bunlar el-Eari nakletmitir. Onlar bu konuda bidat kararak sapkla dmler ve istivay; istila yani hkmranlk ve kahr olarak yorumlamlardr. Onlardan bir grup dediler ki: Ar yaratmaya kastetmek ve ynelmek demektir dier bir frka: Bilakis bu mecaz olup on be farkl anlama ihtimali vardr ve hangisinin kastedildii bilinemez. Ancak biz bunun hakikatini aklmzla nefyedebiliriz dediler. Onlarn bu szleri krk iki adan batldr. Bunlardan sadece birincisini zikretmek onlarn; varid olduundan baka bir lugat zere kurulu olan davalarnn batl olduunu gstermeye yeter. Birinci a: stiva kelimesi, Allah Tealann bize hitapta bulunduu ve kelamn indirdii arap kelamnda ve lgatinde mutlak ve mukayyed olmak zere iki trdr: Mutlak:, erginlik ana gelip olgunlanca (Kasas 14) kavlinde olduu gibi anlamna harfle ulalamayan trdr. Burada manas kemal yani olgunlamaktr. stevan-nebat: bitkiler olgunlat, istevat-taam: yemek piti denilir. Mukayyede gelince bu da ksmdr: Birincisi: Sonra semaya ykseldi (fussilet 11) ayetinde olduu gibi (il) edatyla mukayyeddir. Bu anlamda: Falan yzeye kt, odaya kt derler. Nitekim Allah subhanehu ve teala Kitabnn iki yerinde (il) edat ile muteaddi (geili) olarak kullanmtr. Bakara suresindeki ayette: Sizin iin yerde olanlarn tmn yaratan O'dur. Sonra ge ykselip (istiva edip) de onlar yedi gk olarak dzenleyen O'dur. (Bakara 29) ve Fussilet suresindeki ayette: Sonra, duman halinde bulunan ge ykseldi (Fussilet 11) buyurmutur. Burada anlam, selefin icma ile ykselmek demektir.
196 197
bn Teymiye Fetava (6/398) Ed-Darimi Er-Reddu Alel-Cehmiye (s.271) 198 El-bane An Usulid-Diyane (s.48)
60

Ikincisi : (al) edatyla mukayyed olandr. Allah Azze ve Cellenin: srtlarna binesiniz diye size (Zuhruf 13) ayetinde ve : Cudi (da) stnde durdu (Hud 44) ve gvdesi zerine dorulmu ayetlerinde olduu gibi. Burada anlam lgat ehlinin icmayla uluv, ykselme ve dorulma demektir. ncs: fiili mefule geili yapan (vav) harfiyle balandnda mesela steval-Mau velHaebe dendiinde ikisini eitlemek anlamnda olur. Bu manada istiva Araplarn szlerinde makuldr. Kesin olarak istevla anlamnda deildir. Szne itimat edilen lgat alimlerinden hibiri bunu nakletmemitir. Bunu ancak sonraki nahivcilerden Mutezile ve Cehmiyye yolundan gidenler 199 sylemitir. Ehli Snnet alimleri Allah Azze ve Cellenin istiva sfatn ispat etmek zere u delilleri zikretmilerdir: 1Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Gerekten sizin Rabbiniz, alt gnde gkleri ve yeri yaratan, sonra ara istiva eden Allah'tr. Gndz, durmakszn kendisini kovalayan geceyle rten, gnee, aya ve yldzlara kendi buyruuyla ba edirendir. (Araf 54) phesiz sizin Rabbiniz, alt gnde gkleri ve yeri yaratan, sonra ara istiva eden, ileri evirip-eviren Allah'tr. Onun izni olmadktan sonra, hi kimse efaati olamaz. te Rabbiniz olan Allah budur, yleyse O'na kulluk edin. Yine de t alp dnmeyecek misiniz? (Yunus 3) Allah O'dur ki, gkleri dayanak olmakszn ykseltti; onlar grmektesiniz. Sonra ara istiva etti ve gne ile aya boyun edirdi, her biri ad konulmu bir sreye kadar akp gitmektedirler. Her ii evirip dzenler, ayetleri birer birer aklar. Umulur ki, Rabbinize kavuacanza kesin bilgiyle inanrsnz. (Rad 2) Rahman ara istiva etmitir. (Taha 5) Gkleri, yeri ve ikisinin arasndakileri alt gnde yaratan sonra da ara istiva eden Rahman'dr. Bunu bir bilene sor. (Furkan 59) Gkleri, yeri ve ikisinin arasnda bulunanlar alt gnde yaratan, sonra ara istiva eden Allah'tr. O'ndan baka bir dostunuz ve efaatnz yoktur. Dnmyor musunuz? (Secde 4) Gkleri ve yeri alt gnde yaratan, sonra ara istiva eden, yere gireni ve ondan kan, gkten ineni ve oraya ykseleni bilen O'dur. Nerede olursanz olun, O, sizinle beraberdir. Allah yaptklarnz grr (Hadid 4)
2-
3-
456-
7-
Bu ayetler ok ak bir ekilde, tevile ihtimal olmakszn Allah Azze ve Cellenin ar zerinde celali, azameti ve kemaline layk ekilde, mahlukatndan hibirine benzeme szkonusu olmakszn istiva ettiine delalet etmektedir. Snnetil-Mutahharadan delillere gelince; Ebu Bekir el-Hallal, es-Sunnede Katade b. EnNuman radyallahu anhden Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu rivayet etmitir: Allah Azze ve Celle yaratma iini bitirince ar zerine istiva etti. Zehebi ravilerinin 200 gvenilir olduunu sylemitir.
Nzul Sfat:
Allah Azze ve Cellenin sabit sfatlarndan birisi de keyfiyet belirlemeksizin ve misal getirmeksizin ancak Allah Azze ve Cellenin bildii, celaline layk bir ekilde nzul sfatdr. Zira Allah Azze ve Celle: Onun misli gibi bir ey yoktur. O iitendir, grendir (ura 11) buyurmutur.
199 200
bn Kayym Muhatasaru Sevaikil-Mursele (2/319) Zehebi el-Uluvv (s.52)
61

Muhakkak ki Allah Teala her gece dnya semasna diledii gibi iner. Ayn ekilde, gnah, hata ve isyan ilemi olanlardan dilediini balar, kullarndan dilediini seer. Allah her manada ycedir. Hem de ycelerin ycesidir. Ondan baka ilh yoktur. En gzel isimler 201 onundur. Bu ini; rahmet ve sevabn inmesi manasnda deildir. Nitekim Mutezilenin ve 202 203 Eariyenin iddias budur. Bu ispat, Allah Azze ve Cellenin bu sfatn celaline layk ekilde ispat eden Ehl-i Snnet velCemaatin itikaddr: 1- mam Ahmed yle demitir: Allah Azze ve Celle her gece dnya semasna diledii gibi iner. 204 Onun misli gibi bir ey yoktur. O iitendir, grendir 2- mam et-Tirmizi rahimehullah da bu itikatta olup yle demitir: Rab Tebarek ve Tealann her gece dnya semasna nzul ettiini ifade eden buna benzer sfat rivayetleri hakknda yle demilerdir: Bu rivayetler sabit olmutur. Bunlara iman edilmesi gerekir. Bu tr hadislere bize geldii ekilde yoruma gitmeksizin vehme kaplmakszn inanrz. Bunu pek ok imamla birlikte Sevr, Malik b. Enes, bn Uyeyne, bnl Mbarek byle sylemilerdir. yle ki bu tr hadisler aktarlr onlara inanlr nasl ve niin diye sorulmaz. Ehl-i Snnet vel-Cemaatten ilim ehlinin sz budur. Cehmiyye ise bu 205 rivayetleri Bu tebihtir (Allah mahlukuna benzetmektir) iddias ile inkar etmilerdir. 3- mam bn Huzeyme de u szleriyle bu manay pekitirmitir: Dilin ikrar ve kalbin yakin ile tasdiki olan ehadet ile; bu haberlerde zikredilen Rabbin nzulne keyfiyet belirlemeksizin ehadet ederiz. Zira Peygamberimiz el-Mustafa sallallahu aleyhi ve sellem bize yaratcmzn dnya semana ini keyfiyetini vasflamam ve bize Allah Azze ve Cellenin nzul ettiini bildirmitir. Ne Allah Azze ve Celle ne de peygamberi sallallahu aleyhi ve sellem Mslmanlarn dinleriyle ilgili ihtiyac olan hibir eyi beyan etmeden brakmamlardr. Bizler de bu haberlerde zikredilen nzul keyfiyet belirten sfatlarla zorlamaya gitmeden tasdik ederek syleriz. Zira Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem bize 206 nzuln keyfiyetini vasflamamtr. 4- mam es-Sabuni Ehl-i Snnetin ikrarn yle zikreder: Derim ki: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemden nzul haberi sahih olduundan Ehl-i Snnet bunu ikrar etmi ve haberi kabul etmitir. Nzul Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin syledii ekilde ispat etmiler, onu mahlukun nzulne benzediine itikat etmemiler ve keyfiyetini aratrmamlardr. Zira buna yol yoktur. Yine bilmiler, tahkik etmiler ve itikad etmilerdir ki; Allah Subhanehunun zat yaratlmlarn zatlarna benzemedii gibi, sfatlar da yaratlmlarn sfatlarna benzemez. Allah Teala mebbihenin ve 207 muattlann sylediklerinden yce ve byktr. Allah onlara oka lanet etsin. 5- mam bn Abdilberr Ehl-i Snnet imamlarnn cumhurunun Rab Azze ve Cellenin nzulne itikad ettiklerini ve keyfiyet belirlemeksizin bunu tasdik ettiklerini zikrederek yle demitir: Ehl-i Snnet imamlarnn cumhurunun zerinde olduklar ey udur: Onlar, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin syledii gibi Allah Azze ve Cellenin nzul ettiini syler ve bu hadisi keyfiyet belirlemeden tasdik ederler. Nzuln keyfiyeti hakkndaki sz, istiva ve gelme sfatlarnn keyfiyetindeki 208 sz gibidir. Bu konuda hccet ayndr. Ehl-i Snnetin bu konuda delil getirdii sarih ve sahih delilerden birisi u hadistir: Ebu Hureyre radyallahu anh Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu rivayet etmitir:
201 202
Bkz.: Ebul-Hasen el-Eari Makalatul-slamiyyin (1/155) Bkz.: bn Teymiyye erhu Hadisin-Nuzul (5/410) bn Teymiye Fetava (5/386) 203 El-Gunye (1/57) 204 Tabakatul-Hanabile (1/29) 205 Snenut-Tirmizi (3/41) 206 bn Huzeyme et-Tevhid ve sbatu Sifatir-Rab (125) 207 Es-Sabuni Akidetus-Selef (s.42) 208 bn Abdilberr et-Temhid (7/143)
62

Rabbimiz Tebarek ve Teala her gece, gecenin son te birinde dnya semana nzul eder ve yle buyurur: Bana dua edene icabet ederim. Benden isteyene veririm. Benden balanma dileyeni 209 balarm.
Kelam Sfat:
Kelam sfat, zat sfatlardandr. Kelam tr, fiil sfatlara nispetle Allah Azze ve Cellenin iradesi ve meietine baldr. Allah Subhanehu, ezelden beri mtekellim olup ne zaman dilerse, diledii ekilde iitilir sesle konuur. Bunu mahlukundan dilediine iittirir. Musa aleyhisselam onu vastasz olarak iitmitir. Meleklerinden ve rasullerinden izin verilenler onu iitir. Mminler de ahirette iiteceklerdir. Allahtan bizi de onlardan klmasn mid ederiz. Selefin bu konudaki baz szleri u ekildedir: 1- Hanbel dedi ki: Ebu Abdillaha (Ahmed b. Hanbele) dedim ki: Allah kyamet gnnde kuluyla konuacak m? yle cevap verdi: Evet. Mahluklar arasnda ancak Allah Azze ve Celle hkm verecektir. Allah, kuluna konuacak ve sorguya ekecektir. Allah Azze ve Celle ezelden beri diledii gibi konuucu, dilediini emreden, 210 diledii hkm verendir. Onun bir dengi ve benzeri yoktur. 2- Yine mam Ahmed b. Hanbel yle demitir: Muhakkak ki Allah Musa ile gerekten konumutur. Musa aleyhisselam bunu kesin olarak iitmitir. Allah Azze ve Celle ezelden beri 211 konuucu ve alimdir. Yaratanlarn en gzeli olan Allah ycedir.
209 210
Buhari (1145) Mslim (758) bn Kayym; ctimaul-Cuyuil-slamiye (s.83) 211 Tabakatul-Hanabile (1/29)
63
MUHAKAK K ALLAH ADEM SURET ZERE YA RATMITIR HADS:

Bu hadis, shhati zerinde ittifak edilen ve Ebu Hureyre radyallahu anh tarafndan rivayet edilen u hadisin bir ksmdr: Nebi sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Allah Ademi sureti zere, altm zira uzunluunda yaratt. Onu yarattktan sonar yle buyurdu: Git ve urada outran melekler topluluuna selam ver, onlarn sana selamn dinle. Zira senin selamn zrriyetinin de selamdr. Bunun zerine gitti ve: Es-Selamu Aleykum dedi. Onlar da: Es-Selamu aleyke ve rahmetullah diye cevap vererek ve rahmetullah kelimesini de eklediler. Cennete giren herkes Ademin suretinde girecektir. Insanlar u ana kadar ksalmaya 212 devam etmilerdir. Bu hadisin zamirinin kimi iaret ettii hususunda alimlerin ihtilafl szleri olmutur. Ehl-i Snnet vel-Cemaat alimlerinden ounluu ki Ahmed b. Hanbel de bunlardandr sureti zere ifadesindeki zamirin Allah Azze ve Celleye ait olduunu sylemiler ve bu zamirin Ademe ait olduunu syleyenlere kar kmlardr. Imam Ahmed yle demitir: Her kim Allah Ademi, Ademin kendi suretinde yaratt derse o bir Cehmdir. Adem 213 yaratlmadan nce hangi surette olabilir ki? Nitekim bn Kuteybe rahimehullah hadisteki zamiri Allahtan bakasna izafe edenleri eletirerek yle demitir: Kelmclardan bir gurup: "Allah, demi dem suretinde yarattn murad etti ve buna bir ey ilve etmedi." dediler. Eer bu szden murad bu olsayd, bu szn sylenmesinde hibir fayda olmazd. Allah'n insan Ademin suretinde, yrtc hayvanlar ve dier hayvanlar da kendi suretlerinde yarattndan kim phe edebilir? Sonra yle demitir: Benim kanaatim odur ki - Hi phesiz en iyi bilen Allahtr - suret; iki el, parmaklar ve gzden daha ok alacak bir ey deildir. Bunlara olan alkanlmz sadece bunlarn Kur'an'da zikredilmesi sebebiyledir. Sret kelimesinden rklmesi ise, bu kelimenin Kur'an'da bulunmayndandr. Biz btn bunlarn (eller, parmak, gz ve suret) hepsine inanr, onlardan hibirinin ne keyfyyeti, ne de haddi 214 (snr, ekli) olduu hakknda herhangi bir ey syleriz. Bu ekilde aklayanlardan biri olan mam el-Acurr Kitabu-eriada: Allahn Ademi keyfiyetsiz sureti zere yarattna iman bab diye balk koymu ve bunu aka belirten hadisler zikretmitir. Sonra da yle demitir: Bunlar, Mslmanlarn hakknda nasl, niin demeden bilakis dnceyi terk ederek teslimiyet ve tasdik ile iman etmeleri gereken snnetlerdir. Mslmanlarn nceki imamlarnn yolu budur. Sonra bu babn sonunda yle der: Ebu Abdillah ez-Zubeyri rahimehullahtan, bu hadis kendisine sorulduunda yle cevap verdiini iittim: Bu haberlere geldii gibi iman ederiz. Bunlara iman ederiz ve nasl? diye sormayz. 215 Durdurulduumuz yerde dururuz ve haberlerde nasl gelmise yle syleriz. mam bn Batta da, iman edilmesi gereken akide meselelerini zikrederken yle demitir:
212 213
Buhari (6227) Muslim (2841) Bkz.: ed-Durerus-Seniyye Fi Ecvibetin-Necdiyye (2/316) 214 bn Kuteybe Tevilu Muhtelifil-Hadis (s.219) 215 El-curr e-eria (s.315)
64

Alimlerin gvenilir raviler yoluyla Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemden naklettikleri btn rivayetleri kabul ve tasdik ederek iman etmemiz, Yz irkinletirmeyiniz zira Allah Ademi sureti zere yaratt gibi sfat ve ryet hadislerini niin ve nasl gibi szlerle kar kmadan, akla 216 uydurmak iin yorum ve kyasa gitmeden kabul etmemiz gerekir. lim ehlinden bir grup sureti zere ifadesindeki zamirin Adem aleyhisselama ait olduu, dier bir grup ise zamirin yzne vurulan kimseye ait olduu grndedir. Zamirin Allah Azze ve Celleye ait olduu grnde olanlara kar cevap olarak mam bn Huzeyme, yle demitir: limde aratrmas olmayan bazlar sureti zere ifadesindeki zamirin rabbimiz Rahman Azze ve Celleye ait olduunu, buradaki manann haber olduunu sylemilerdir. Bilakis Ademi sureti zere yaratt ifadesindeki zamir, burada yzne vurulan kimseye kinayedir. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem burada, Allah Tealann Adem aleyhisselam, yzne vurulan bu kimsenin suretinde yarattn kastetmi, yze vurmaktan saknmay emretmi ve Allah yzn irkinletirsin demekten sakndrmtr. Zira Adem aleyhisselamn yz onun yzne benzer. Hakaret eden bir kimse, Ademoullarndan birine: Allah senin yzn ve senin yzne benzeyenlerin yzn irkinletirsin derse, oullarna benzeyen Adem aleyhisselamn yz irkinletirilmi olur. Bunu iyi anlayn, Allah size merhamet etsin! Ar gitmeyin ve hataya dmeyin. Aksi halde doru yoldan sapar, sz tebihe 217 yorumlarsnz. te bu bir sapklktr. Zamirin Allah Azze ve Celleye nispeti konusunda da, Ehl-i Snnet vel-Cemaatin, mam Ahmed ve dier selef alimlerinin gittii kaideler zerinde yryenler, tebih ve temsil (Allah mahlukuna benzetme) dncesinden uzak durarak ve bunun keyfiyet bilgisini de Allah Azze ve Celleye havale ederek ikrar etmilerdir.
216 217
erhul-bane Ala Usulid-Diyane (107) bn Huzeyme et-Tevhid (37-38)
65
KURAN ALLAH AZZE VE CELLENN NDRLM KELAMIDIR .

Bizim itikadmza gre; Kurn Allah kelmdr. Onun Kitab, hitab ve vahyidir. Bu vahyi; Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme Cebrail getirmitir. Bu manada gelen ayet-i kerime yledir; Uyarclardan olman iin (ey Muhammed!) onu senin kalbine apak bir Arapayla Cebrail indirmitir. (uara 193-195) Bu Kurn, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin, lemlerin Rabbi Allahn emrine uyarak kullara tebli eyledii Kurn- Kerimdir. Allah Teala yle buyurmutur; Ey Resul, Rabbinden sana indirileni tebli et. (Maide 67)
218
Ehl-i Snnet vel-Cemaat alimleri, Kurann indirilmi Allah kelam olup, mahluk olmad, Ondan gelip Ona dnd hususunda ittifak etmilerdir. Amr b. Dinar yle demitir: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin ashabndan dokuz kiiye 219 yetiitim. Hepsi de Kuran mahluktur diyen kafirdir diyorlard. Abdullah b. Mubarek rahimehullah yle demitir: Krk dokuz yldr insanlarn; Kuran mahluktur diyenin kars kendisinden talak ile bo olur dediklerini iitirdim. Bunun sebebini sorunca bana yle dediler: nk kars mslmandr. Mslman kadnn kafir bir kimsenin nikahnda durmas mmkn 220 deildir. Beyhaki, Muhammed b. Eyyubdan rivayet ediyor: Ebu Yusufa dedim ki: Ebu Hanife Kuran mahluktur diyor muydu? Ebu Yusuf: Allah korusun, byle bir ey diyemem dedi. O, Cehm (b. Safvan)n grndemiydi? diye sorunca da yle dedi: Allah korusun, byle bir ey diyemem. Bu rivayetin ravileri gvenilirdir.
221
Ebu Bekir el-Mervezi yle demitir: Ebu Abdillah Ahmed b. Hanbelin yle dediini iittim: Ebu Hanifenin; Kuran mahluktur dedii bize sahih olarak ulamamtr.
222
smail b. Ebi Uveys yle dedi: Daym Malik b. Enes ile Medinedeki alimler topluluunun Kurandan bahsettiklerini ve: Kuran Allah kelamdr, Allahtandr, Allahtan olan hibir ey mahluk 223 deildir dediklerini iittim. Rabi b. Sleymandan: afiiyi yle derken iittim: Kurann mahluk olduunu syleyen 224 kafirdir. Abdullah b. Ahmed, babas Ahmed b. Hanbelden u szn rivayet etmitir: Kurann mahluk olduunu syleyen bize gre kafirdir. Zira Kuran Allahn ilmindendir ve iinde Allahn isimleri 225 vardr. Yine kendisine sorulduunda yle cevap vermitir:
218 219
El-Geylani, el-Gunye (1/58) El-Lalkai erhu Usuli tikadi Ehlis-Sunne (2/253-259) 220 Lalkai (405) 221 Beyhaki el-Esma ves-Sfat (251) 222 Hatib Tarihu Badad (13/384) 223 Acurri e-eria (s.79) 224 Acurri e-eria (s.82) 225 Abdullah b. Ahmed Kitabus-Sunne (1/102)
66

Kuran Allah kelamdr, mahluk deildir.
226
226
Tabakatul-Hanabile (1/189)
67
KURANIN MAHLUK OLDUUNU SYLEYENE KAFR HKM VERLMES

1- Yahya b. Halef el-Mukri yle anlatyor: 168 ylnda Malik b. Enesin yannda idim. Ona bir adam geldi ve: Ey Eba Abdillah! Kurann mahluk olduunu syleyen kimse hakknda ne dersin? diye sordu. mam Malik: u kafiri ldrn dedi. Adam dedi ki: Ey Eba Abdillah! Bunu ben sylemedim, sadece syleyen kimseyi sordum mam Malik: Ben bunu ancak senden iittim dedi.
227
2- Sfyan b. Uyeynenin yannda alimler topluluu vard. nsanlar grlt yapmaya balaynca bn Uyeyne: Bu nedir? dedi. Bir el-Merisi geldi dediler. Ne diyor dedi. Kurann mahluk olduunu sylyor dediler. Bunun zerine bn Uyeyne yle dedi: Bana iki ahid getirin ki valiye onun boynunu vurmasn syleyeyim.
228
3- Abdurrahman b. Mehdi yle demitir: Kprnn bana durmay ve geen herkese sormay, 229 eer Kuran mahluktur derse boynunu vurup suya atmay istedim. El-Lalkai, erhu Usuli tikadi Ehlis-Sunne vel-Cemaat adl eserinde selef alimlerinden Kurann 230 mahluk olduunu syleyenin kafir olduunu belirten be yz elliden fazla isim zikretmitir. Tekfirin kurallarna ve artlarna riayet etmeden muayyen bir ahsn islamdan ktna hkmetmede byk bir tehlike vardr. Bir kimse islamdan karsa hanm ona haram olur, kestii yenmez, cenazesi ykanmaz ve namaz klnmaz, Mslmanlarn kabrine defnedilmez, lmnden sonra onun iin balanma dilenemez. Bir mslmana kafir demekten sakndran iddetli tehdit varid olmutur. Buhari ve Mslimin rivayet ettikleri hadiste: Bir kimse kardeine kafir derse, bu hkm ikisinden birine dner
231
buyrulmutur.
Belirli bir ahs tekfir meselesi, manilerinin ortadan kalkmadka ve artlar gereklemedike, kanlmas gereken tehlikelerden birisidir. Kii, itihadyla kfr bir sz sylediinde veya kfr bir amelde bulunduunda, bunun hak olduunu zannetmise, o kimse hataldr, hakikat ona aklanmadka tekfir edilmez. eyhulislam bn Teymiyye rahimehullah yle der: mam Ahmed ve snnet imamlarnn genelinin mezhebine gre, Rahmann sfatlarn iptal eden Cehmiyyenin tekfir edilmesi mehurdur. Zira rasullerin kitap ile getirdiklerine aka aykr szler etmilerdir. Szlerinin hakikati yaratcy inkar etmektir. Bunda Rabbin inkar ve Allah Tealann hem kendisinin hem de rasulnn diliyle haber verdii eyleri inkar vardr. Bu yzden Abdullah b. El-Mubarek yle demitir:
227 228
Beyhaki el-Esma ves-Sfat (247) Lalkai (501) 229 Acurri e-eria (79) 230 Bkz.: erhu Usuli tikad (2/300-344) 231 Buhari (6103) Muslim (60)
68

Yahudi ve Hristiyanlarn szlerini nakledebiliriz ama cehmiyyenin szlerini nakletmeye gcmz yetmez. mamlardan birou yle demilerdir: Muhakkak ki Cehmiyye frkas Yahudi ve Hristiyanlardan daha kafirdirler. Bu sebeple Kuran mahluktur, Allah ahrette grlmeyecektir ve Allah ar zerinde deildir, kudreti, rahmeti ve gazab yoktur diyenleri ve bunun gibi sfatlar inkar edenleri tekfir etmilerdir. Mrcieye gelince; onlarn tekfir edilmeyecei konusunda ihtilaf edilmemitir. Zira onlarn bidati fakihlerin frdaki ihtilaflar trndendir. Onlarn szlerinin ou lafzlarda ve isimlerdeki ekime eklindedir. Bu yzden onlarn meseleleriyle ilgili balk: simler bab eklinde isimlendirilmitir. Bu fakihlerin ekimesidir. Lakin dinin esas ile alakal olduundan bu konuda ekien bidatidir. Ali radyallahu anh Ebu Bekir,radyallahu anhden stn sayan ia da byledir. Byle diyenlerin tekfir edilmeyeceinde ihtilaf yoktur. Zira yine bunu da, bidati de olsalar fakihlerden bir grup sylemitir. lmi ikrar eden Kaderiyye, arlardan olmayan Rafziler, Cehmiyye ve Haricilerin tekfiri hakknda iki rivayet vardr. Mutlak sznn hakikati budur. Bununla beraber ilmi ikrar eden Kaderiyyenin tekfiri hakknda genellikle tevakkuf edilmitir. Hariciler hakknda da: Haricilerden daha erli bir topluluk bilmiyorum demitir. Sonra (Ahmedin) ashabndan bir grup ondan mutlak olarak bidat ehlini tekfir ettii, hatta Mrcieyi de buna dahil ettii hususunda iki rivayet nakletmilerdir. Durum byle deildir. Tekfir etmeyenin tekfir edilmesi hakknda da ondan iki rivayet vardr. Bunlardan sahih olan tekfir etmediidir. Cehmiyye frkas, Abdullah b. El-Mubarek, Yusuf b. Esbat gibi seleften bir ok kimseye ve Ahmedin ashabndan bir gruba gre bu mmetin yetmi iki frkasndan biri deildir. Hatta onlara gre bu frkalarn asllar; Hariciler, ia, Mrcie ve Kaderiyedir. Bu sz Ahmedden ve snnet imamlarnn genelinden rivayet edilmitir. Onlar Kuran mahluktur diyen kafirdir ve Allah ahirette grlemez diyenler kafirdir derlerdi. Ebu Nasr es-Secezi seleften u iki gr nakletmitir: Birincisi: Bu szler dinden karan kfrdr. Bu ounluun grdr. kincisi: dinden karmayan kfrdr. Bu yzden el-Hattabi yle demitir: Bu iddetli sakndrma iin sylenmitir. Yine ashabmzdan sonrakiler de, bu kimselerden tekfir edilenlerin cehennemde ebedi kalaca hususunda ekimilerdir. ounluk, Ebu Hatim, Ebu Zura ve bakalar gibi hadis alimlerinden bir gruptan nakledildii gibi cehennemde ebedi kalacaklarna hkmetmilerdir. Bazlar da ebedi cehennemde kalacaklar grnden ekinmilerdir. Bu ekimenin sebebi delillerin elimesidir. Zira onlar, bu bidat ehlinin kfr hkmne katlmalarn gerektiren delilleri grmler, sonra bu szleri syleyen muayyen ahslarn tekfir edilmesinden ekinmilerdir. Onlara gre iki delil elimitir. in hakikati u ki, onlar, ncekilerin eriat koyucun naslarndaki umumi lafzlarda isabet etmeleri gibi, imamlarn szlerindeki umumi lafzlarda isabet etmiler, onlarn: Kim yle derse kafirdir eklindeki szlerini grdke, bu lafzn bunu syleyen herkesi kapsadna itikad etmilerdir. Tekfirin artlar ve muayyen kiilerden kaldrlmas gereken engelleri olduunu dnmemilerdir. Mutlak tekfir, muayyen tekfiri gerektirmez. (Yani bir fiilin kfr olduunu sylemek, onu ileyen belirli bir ahsn kafir olduuna hkmetmeyi gerektirmez.) Ancak artlar bulunur ve engeller kalkarsa o zaman tekfir sz konusu olabilir. Bu da ortaya koymaktadr ki, mam Ahmed ve imamlarn geneli, bu szleri syleyen birok kimseyi, bu umumi ifadelerle tekfir etmemilerdir. mamlar, Kuran mahluktur, Allah ahirette grlmez gibi szler syleyen cehmiyyeden muayyen ahslar tekfir etmemilerdir. Ahmed b. Hanbelden nakledildiine gre o, muayyen bir topluluu tekfir etmitir. Muayyen olarak tekfir edilenler, hccetin kendilerine ikame edildii, tekfirin artlarnn olutuu ve engellerinin kalkt kimselerdir. Muayyen tekfirde bulunmadklar ise; hakknda tekfirin engellerinin kalkmad kimselerdir.
69

Bu esasn delilleri Kitap, snnet ve icmadr. Kitaptan delili, Allah Subhanehu ve Tealann: Hata yaptnz hususlarda zerinize bir gnh yoktur (Ahzab 5) ve: Rabbimiz' Unutmu yahut hata yapmsak, (bu yzden) bizi sorumlu tutma. (Bakara 286) ayetleridir. Mslimin Sahihinde Ebu Hureyre radyallahu anhden rivayet edildiine gre Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Hibir hayr ilememi birisi ailesine, kendisi ld zaman yaklmasn, sonra kllerinin yarsnn karada yarsnn da denizde savrulmasn vasiyet etti. ayet Allah g yetirirse kendisine, alemlerde kimseye yapmad ekilde azap edeceini syledi. Adam ld zaman syledii ekilde yaptlar. Allah yere ve denize emretti de klleri bir araya gelip Allahn huzurunda durdu. Allah ona: Neden byle yaptn? diye sorunca: Senden korktuum iin ey Rabbim! Sen de biliyorsun dedi. Bunun zerine Allah onu 232 balad. Bu hadis Nebi sallallahu aleyhi ve sellemden mtevatir olarak gelmitir. Hadis ashab bunu Ebu Said, Huzeyfe, Ukbe b. Amir ve baka sahabelere ulaan isnadlarla rivayet etmilerdir. Ehli hadis bu rivayetin kesin ilim ifade ettiini beyan etmilerdir. Bu hadiste bahsedilen ahs Allah Tealann, ademoullarnn cesetleri yaklp klleri savrulduktan sonra hair iin tekrar diriltmesine gcnn yetmesi hususunda phe ve cehalete dmtr. Burada iki nemli esas vardr: Birincisi: Allah Tealann her eye kadir olduuna iman. kincisi: Ahiret gnne, Allah Tealann bu ly btn paralar ve amelleriyle birlikte dirilteceine iman etmek. Bununla beraber Allaha ve ahiret gnne iman ettiinden bu kimse lmnden sonra Allah tarafndan amellerinin karln grmtr. Nitekim Allahtan korkmas, onun iledii Salih ameldir. Allaha, ahiret gnne iman etmesi ve Salih amel ilemesi sebebiyle gnahlar balanmtr. Yine Sahihte Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduu sabit olmutur: Muhakkak ki Allah kalbinde bir dinar arlnca iman olan kimseyi cehennemden karacaktr. Dier bir rivayette: Kalbinde bir dinar arlnca hayr bulunan kimse ateten kacaktr. Sonra kalbinde bir hardal tanesi arlnca iman bulunan kimse ateten kacaktr. Dier rivayette: Kalbinde hayrdan hardal tanesi kadar olan ateten kacaktr. Sonra kalbinde zerre 233 arlnca iman veya hayr bulunan kimse ateten kacaktr. Bu ve benzeri naslar beraberinde imandan veya hayrdan bir ey bulunan kimsenin bir sre atete kalsa da ebedi olarak cehennemde kalmayacan gstermektedir. Seleften ou da hata etmiler fakat tekfir etmemek hususunda ittifak etmilerdir. Mesela sahabeden bazs lnn, dirinin nidasn iittiini inkar etmi, bazs miracn uyank iken gerekletiine kar km, bazs Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin Rabbini grdn kabul etmemi, bazs hilafet ve sahabeler arasnda stnlk konusunda malum szleri sylemiler, bazs bazsyla savam, lanet etmi ve tekfir etmitir. Yine seleften bazlar Kuran harflerini inkar etmitir. mesela Rabbin ancak kendisine ibadet etmenize hkmetti (sra 23) ayetindeki Kaza kelimesini bazs vasa (tavsiye etti) eklinde okumu, bazs Felak ve Nas surelerini hazfetmi (Kurandan kabul etmemi), bazs Kurana kunut
232 233
Muslim (2756) Buhari (7410)
70

suresini yazmtr. Bu, icma ve tevatr ile sabit olan nakil ile bilinen bir hatadr. Bununla beraber onlarn elinde nakil tevatre ulamad iin tekfir edilmemilerdir. Tekfir edilen de ancak mtevatirin nakliyle hccet ikame edilmesinden sonra tekfir edilmitir. Yine Kitap ve Snnet Allahn bir kimseye risaletin teblii ulamadka azab etmeyeceini gstermektedir. Kime tamam ulamamsa ba tarafndan azab edilmez, detayndan bir ksmnn ulap bir ksmnn ulamad kimse, ancak kendisine ikame edilen risalet hccetini inkar etmesinden sonra azab edilir. Allah Teala yle buyurmutur: Keza (gnderilen) peygamberlerden sonra, insanlarn, Allah'a kar (zr olarak ileri srebilecekleri) bir delilleri bulunmamas iin mjdeleyen ve korkutan peygamberler gnderdik. (Nisa 165) Ey cin ve insan topluluu! Size kendi iinizden yetlerimi anlatan ve bu gnle karlaacanz size ihtar eden peygamberler gelmedi mi?" Onlar: "Kendi aleyhimize ahadet ediyoruz" diyeceklerdir. Dnya hayat onlar aldatm ve kfir olduklar hususunda kendi aleyhlerine hidlik etmilerdir. (Enam 130) Orada btn gleriyle yle barrlar: "Rabbmz! Bizi kar da, dnyada iken yapm olduklarmzdan baka, faydal i yapalm". Halbuki biz size, t alacak kimsenin t alabilecei Kadar mr vermemi miydik? Size uyarc gelmemi miydi? imdi o azab tadn. Zlimler iin hibir yardmc yoktur. (Fatr 37) Kfredenler, cehenneme blk blk sevk olunurlar. Oraya geldikleri zaman, cehennemin kaplar alr ve cehennem bekileri onlara yle der inizden size, Rabbnzn ayetlerini okuyan ve bugnnzle karlaacanz size ihtar eden eliler gelmedi mi"? Onlarda, "evet, geldi" derler. Fakat azb sz, kfirler hakknda bylece gerekleir. (Zmer 71) Biz bir peygamber gndermedike (hibir kavme) azab etmeyiz. (sra 15) Rabbn, ana ehirlere, kendilerine yetlerimizi okuyan bir peygamber gndermedike hibir ehrin helak edicisi olmamtr. Biz, ancak ahalisi zlim olan ehirleri helak etmiizdir. (Kasas 59) Neredeyse fkeden atlayacak olur. Bir kalabaln oraya her atlnda, orann bekileri onlara "size bir uyarc gelmedi mi?" diye sorarlar. Onlar da derler ki: "Evet; bize bir uyarc gelmiti. Fakat biz onu yalanladk ve Allah hibir ey indirmedi. Siz ancak byk bir sapklk iindesiniz, dedik. (Mlk 8-9) O gelmezden nce biz onlar helak etmi olsaydk, muhakkak"Rabbmz! Bize bir peygamber gnderseydin de zelil ve rezil olmadan nce senin ayetlerine uysaydk, olmaz myd?" derlerdi. (Taha 134) Seni gnderdik ki, kendi yaptklarndan dolay balarna bir musibet geldiinde, "Rabbmz! Bize bir peygamber gnderseydin de senin ayetlerine uysaydk ve mminlerden olsaydk" demesinler. (Kasas 47) Allah ve rasulne iman etmi olup da Rasuln getirdii baz eyleri bilmeyen kimse, ya onu detaylaryla bilmediinden ya hi iitmediinden ya tasdikini gerektirecek ekilde iitmediinden, veya baka bir trden olan anlama kendisini mazur klan tevilden dolay iman etmemi olabilir. Bu kimse Allaha rasulne gerektii gibi iman etmi olup kendisine, muhalefet edenin kafir olaca hccet ikame edilmemitir. Yine Kitap, Snnet ve cma ile sabit olmutur ki; dinde hata eden kimse tekfir edilmeyecei gibi fask olarak da ilan edilmez. Ameli meselelerde de byledir. Kelamclardan ve fkhclardan bazs hata edenin gnahkar olduuna, bazlar da her mtehidin isabet zere olduuna itikad etseler de bu iki gr azdrlar. Bununla beraber birbiriyle elien mtehitleri kimse tekfir etmemitir. Bu meselelerden bazs naslar ve icma ile sabit olan hatalardr. Mesela seleften biri ile haleften biri faiz eitlerinden birini helal saym, dier biri hamr tr ikilerden birini helal saym, bir bakas da fitne zamannda sava helal saymtr.
71

Ehl-i Snnet vel-Cemaat ittifak etmitir ki; hayrla bilinenler, sahabeler arasnda hayrla tannanlar; Cemel ve Sffin savalarnda her iki taraftan hi kimse fasklkla sulamam, tekfir etmemitir. Onlarla savamak gerekse bile tevilden dolay fasklkla hkmetmeye engel olmulardr. mamlardan bazlar derler ki; nebiz ien kimse hakknda ihtilaf edilmitir. Bu konuda tevilde bulunana sopa da vurulmaz, fask da ilan edilmez. Nitekim Allah Teala yle buyurmutur: Keza Dvd ve Sleyman'a da yardm etmitik. Hani bir kavmin koyunlarnn otlad ekin hakknda hkm vermilerdi de,biz de onlarn hkmlerine hid olmutuk. Sleyman'a bu hkm retmitik; zaten hepsine de hkm ve ilim vermi, Dvd'la beraber Allah' tebih eden dalar ve kular teshr etmitik. Bunlar yapan bizdik (Enbiya 78-79) Hurma aalarndan her neyi kesmi, yahut kesmeyip kkleri zerinde dikili brakmsanz, o da Allah'n izniyle ve fsklan rezil etmesi iindir (Har 5) Amr b. El-s radyallahu anh ve Ebu Hureyre radyallahu anh Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu rivayet etmilerdir: Hakim itihat edip isabet ederse ona iki ecir, itihat edip hata ederse, ona da bir ecir 234 vardr. Bureyde b. Husayb radyallahu anhden gelen rivayette Nebi sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Bir kale halkn muhasara ettiinde senden onlara Allahn hkmn uygulaman isterlerse onlara Allahn hkmn uygulama. Lakin onlara kendi hkmn uygula ve 235 arkadalarnn hkmn uygula. Zira Allahn onlar hakkndaki hkmn bilemezsin Kitap, snnet ve icma ile sabit olmutur ki; Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin risaleti ulaan kimse, ona iman etmezse, risaletin delilleri ve peygamberlik alametleri zuhur ettiinden dolay zr ve itihat ondan kabul edilmez, kafir olur. Zira hatann mazeret olmas, er bir hkmdr. Yine gnahlar da byk ve kk gnahlar olmak zere iki ksma ayrlr. Vacipler ise rkn olanlar ve rkn olmayanlar olarak taksim edilir. Ayn ekilde hata da balanan ve balanmayan olarak taksim edilir. Naslar bu mmet iin ancak hata sebebiyle sorumluluklarn kaldrlmasn vacip klar. Baz meselelerde hata eden kimse gerek mrik kafirlere ve iman esaslarnn genelinde farkllna ramen ehli kitaba katlsn ve gerekse iman esaslarndan olmakla beraber vaciplik ve haramlk meselelerinde hata edenlere katlsn neticede hata eden birisidir. Mtevatir ve ak olan vaciplerle mtevatir ve ak olan haramlara iman etmek, iman esaslarnn ve din kaidelerinin en byklerindendir. Bunlar inkar eden ittifakla kafir olur. Bununla beraber bunlardan bazsnda itihat eden hatas sebebiyle kafir olmaz. Bunda da ittifak vardr. Bu konunun detaylaryla ele alnaca yer buras deildir. Fakat zetle u iki esas konumuzla ilgilidir: Birincisi: Rasul sallallahu aleyhi ve sellem ile gelen ilim, iman ve hidayetin zdd kfrdr. Sfatlarn inkar kfrdr. Allah Tealann ahirette grleceini, Onun ar zerinde olduunu, Kurann Allahn kelam olduunu, Musa aleyhisselam ile konutuunu, brahim aleyhisselam Halil edindiini yalanlamak kfrdr. Snnet imamlar ve ehli hadisin zerinde bulunduklar yol budur. kincisi: Umumi tekfir, umumi tehdit gibidir. Szn umumiliinde braklmas gerekir. Muayyen bir kimsenin kafir olduuna hkmetme veya cehennemlik olduuna ahitlik etmeye gelince, burada muayyen bir delil zerinde duraklanr. artlarn sabit olmas ve engellerin ortadan kalkmas gerekir.
234 235
Buhari (7352) Muslim (1716) Muslim (1731)
72
ALLAH AZZE VE CELLENN GRLMES

Allah Azze ve Cellenin ahirette grlmesi, akidede nemli meselelerdendir. Cennet ehli, Allah Azze ve Cellenin yzn greceklerdir. Onu grmekte, ne bir pusu, ne de onu grmekte bir zorlukla karlarlar. Allah yle buyurdu; yilik edenlere Hsna ve ziyadesi vardr. (Yunus 26) Denildi ki; Hsna; cennet; Ziyade ise; Allah Azze ve Cellenin kerim yzn grmektir. Allah Tel yle buyurdu: Bir ksm parlak yzler, o gn Rablerine bakacaklar. (Kyamet 22-23)
236
Bu konuda sahabe, tabiin ve Mslmanlarn imamlarndan selefin szleri yledir: Sahabenin Szleri: 1- Ebu Bekr es-Sddk ve Huzeyfe b. el-Yeman radyallahu anhuma Allah Tealann: yilik edenlere Hsna ve ziyadesi vardr. (Yunus 26) ayeti hakknda; Hsna; cennettir, ziyade ise 237 Allahn vechine bakmaktr dediler. 2- Ebu Musa el-Eari radyallahu anh bu ayet hakknda: Ziyade; Rablerinin yzne 238 bakmalardr demitir. Tabiinin Szleri 1- Hasen el-Basri, Bir ksm parlak yzler, o gn Rablerine bakacaklar. (Kyamet 22-23) ayeti hakknda yle demitir: Parlaklk; Allahn, Rab Azze ve Celleye bakmakla gzelletirmesidir. 239 Allah Azze ve Celleye bakmakla yzler parlar. 2- Mucahid b. Cebr bu ayet hakknda yle demitir: Rablerine bakarak glmektir. 3- krime bu ayet hakknda: Allaha bakmaktr demitir. Ehl-i Snnet mamlarnn Szleri 1- mam Malik yle dedi: Kyamet gnnde insanlar Allah Azze ve Celleyi gzleriyle 242 greceklerdir. 2- afii, Hayr, o gn onlar Rablerini grmekten mutlaka mahrum kalacaklardr. (Mutaffifin 15) ayeti hakknda yle demitir: Onlar fkeden dolay mahrum kalacaklarndan, rzasn kazananlarn Rablerini greceklerine delildir. Ona denildi ki: Ey Ebu Abdillah! Grn bu mudur? o da: Evet, grm ve dinim budur. ayet Muhammed b. dris Allah Tealay greceine kesin 243 kanaat etmeseydi Allahn kulu olmazd. 3- Abdullah, babas mam Ahmedden, Nebi sallallahu aleyhi ve sellemden gelen ryet 244 hadislerini sahih kabul ettiini ve bu itikatta olduunu nakletmitir. 4- bn Kuteybe, Mminlerin rablerini kyamet gnnde greceklerini zikretmi ve yle demitir:
236 237
240
241
El-Gunye (1/55) Abdullah b. Ahmed es-Sunne (471, 473) 238 bn Huzeyme et-Tevhid (s.184) 239 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (479) Beyhaki el-tikad (63, 65) 240 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (480) 241 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (481) Beyhaki el-tikad (65) 242 Acurri e-eria (254) 243 El-Hucce Fi Beyanil-Mahacce (2/248) 244 Abdullah b. Ahmed, es-Sunne (411)
73

Allah Azze ve Celle dnyada kendisini btn yarattklarndan perdelemitir. Onlara hesap gn, ceza ve ksas gn tecell edecektir. O zaman m'minler, on drdnde ay' grdkleri gibi O'nu greceklerdir. On drdndeki ay grme hususunda nasl ihtilaf etmiyorlarsa, O'nun grlmesi hususunda da ihtilfa dmeyeceklerdir. Hi phe yok ki hadis sahihtir. Bu hadis, sika (gvenilir) rvilerden, eitli isnadlardan rivayet edildii iin, bu gibi hadislerin yalan olmas mmkn deildir. Eer bu gibi hadislerin yalan olmas mmkn olsayd; teehhd gibi, deve sr ve koyunun zekt, mallarn ve paralarn zekt gibi; boama kle azad etme ve buna benzer, ancak hadislerle bilebildiimiz ve; bu hususta Kur'an'da hibir aklama bulunmayan ve amel etmekte olduumuz dini hususlarn da aslsz ve hkmsz olmas gerekirdi. Burada ay'n btn halleriyle -onun dnmesi, hareketi, bykl ve ekli - benzetme yaplmamtr. Buradaki benzetme sadece; on drdnde ay'a baktmz gibi O'nu greceimiz ve dolunay halindeki ay grme konusunda ihtilf etmediimiz gibi O'nu grme konusunda da ihtilfa dmeyeceimiz noktasndan yaplmtr. Hadisteki, "O'nu grmek iin izdihama mruz kalmayacaksnz" sz de dediimizin dier bir delilidir. Zira izdiham aybanda, hilli ararken olur. O zaman insanlar toplanrlar ve birisi: "te hill. ite hill der. Dieri de "Hill deil o" der. Halbuki kamerde (hilal safhasndan sonraki ayda) byle ihtilf edilmez. Herkes onu bulunduu yerden grebilir ve onu grmek iin birbirlerini sktrmasna 245 ve izdihama lzum kalmaz. 5- mam bn Huzeyme; Allah Tealann ryetini kyamet gnnde dostlarna has klmas diye balk am, Kyamet suresi 22-23. Ayetlerini zikretmi ve yle demitir: Bu fazilet Allahn mmin dostlar iindir. Mrik, mlhid, sapk ve munafklardan olan btn dmanlar da Allaha bakmaktan mahrum olacaklardr. Nitekim yle buyurmutur: Hayr, o gn onlar Rablerini grmekten mutlaka mahrum kalacaklardr. (Mutaffifin 15) Allahn dostlarnn yaratclarna bu bakmalar; cennetliklerin cennete, cehennemliklerin cehenneme girmesinden sonra olacaktr. Allah mminlere keramet ve ihsann artracak, yalnzca onlarn kendisine bakmalarna izin vererek stn klacak, 246 btn dmanlarn da bundan mahrum edecektir. 6- mam Acurri, Allah Azze ve Cellenin yzne bakmann tasdiki diye bir balk am, delilleri zikretmi ve yle demitir: lmi olmayan bir cahil veya doruya muvaffak klnmayp, eytann kendisiyle oynad bir cehmi itiraz eder ve; Mminler kyamet gnnde Allah Azze ve Celleyi grecek mi? derse ona: Evet, bundan dolay Allaha hamd olsundenir. Cehmi; Ben buna inanmyorum derse, ona: Yce Allah inkar ettin denilir. Eer: Bunun delili nedir? derse, yle denilir: nk sen, Kuran, snnet, sahabelerin radyallahu anhum ve Mslmanlarn alimlerinin szlerini reddettin, mminlerin yolundan bakasna tabi oldun. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Her kim, kendisi iin doru yol apak belli olduktan sonra, Peygambere muhalefet eder ve m'minlerin yolundan baka bir yola tbi olursa, onu girdii yolda brakrz ve 247 cehenneme sokarz. Oras ne kt bir yerdir. (Nisa 115)
245 246
Tevilu Muhtelifil-Hadis (205-206) bn Huzeyme et-Tevhid (180) 247 Acurri e-eria (251)
74

7- mam es-Sabuni, Ehl-i Snnetin mminlerin kyamet gnnde rablerini greceklerine dair 248 ispat nakletmitir.
Ehl-i Snnet vel-Cemaatin Ryete Dair Delilleri

Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Mminlerin kyamet gnnde Rablerini greceklerini ispat etmede u delilleri getirmilerdir: 1- Kuran- Kerimden deliller: Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Ms, tayin ettiimiz vakitte gelip Rabb onunla konuunca, demiti ki: "Rabbim! Bana (kendini) gster; sana bakaym". (Rabbi de ona yle) buyurmutu: "Sen beni asla gremezsin. Fakat daa bak, eer yerinde kalrsa beni greceksin". Rabbi dada tecelli edince, onu darmadan etmi, Ms da baygn bir vaziyette dmt. Kendine geldii zaman da yle demiti: "Seni tenzih ederim. Sana tvbe ettim. Ben m'minlerin ilkiyim" (Araf 143) ayet rabbini grmesi mmkn olmasayd, Musa Aleyhisselam bunu talep etmezdi. Zira o bunun mmkn olduunu ya biliyordu, ya da bilmiyordu. Eer biliyor ise, mmkn olmayan eyi akl sahibi olan istemez. Eer bilmiyorsa, kelim bir nebi olamazd. Allah, "Beni gremezsin" (Yani senin takatin yetmez) buyurmu "Beni grmeyeceksin" veya "Ben grlecek bir ey deilim" veya "grlmem caiz deildir" dememitir. Birinci cevab (len tern cevab) ile dier (ltern ve dier) cevaplar arasndaki fark dnen iin gayet aktr. "Gremezsin" cevab Allah Sbhaneh'nn grlr bir varlk olduunu bildirir. Ancak Musa'nn gc-kuvveti O'nu bu dnyada grmeye kafi 249 deildir, nki burada iken buna beer gc yetmez. Allah Teala yle buyurmutur: Gzler O'nu idrak edemez; fakat O, btn gzleri idrak eder. O, latiftir, her eyden haberdrdr. (Enam 103) ayet Allahn grlmesi mmkn olmasayd, Gzler Onu idrak edemez eklindeki vg 250 hasl olmazd. Bu grmenin mmkn olduunu ifade eder. Zira nefyedilen sadece idraktir, grmenin asl deildir. Allah Teala yle buyurmutur: yi i yapanlara,(mkfat olarak) daha iyisi ve bir de "ziyade'' vardr. (Yunus 26) Daha nce getii gibi sahabe ve Tabiinin ou bu ayette Hsna (daha iyisi) ile kastedilenin cennet olduunu ve ziyade ile kastedilenin de Allahn kerim vechine bakmak olduunu sylemilerdir. Allah Teala yle buyurmutur: Bir ksm parlak yzler, o gn Rablerine bakacaklar. (Kyamet 22-23) yine daha nce getii gibi selefin ou bu ayette geen bakmay gzle grmek 251 olarak tefsir etmilerdir. Allah Teala yle buyurmutur: Hayr, o gn onlar Rablerini grmekten mutlaka mahrum kalacaklardr. (Mutaffifin 15) Allah Azze ve Celle, kendisini grmekten mahrum olmay kafirler iin 252 en byk azap klmtr. 2- Snnetten deliller:
248 249
Es-Sabuni Akidetus-Selef (63) bn Kayym Hadil-Ervah (223) 250 Bkz.: Fahr er-Razi Tefsir (13/125) 251 Bkz.: Ebul-Hasen el-Eari el-bane An Usulid-Diyane (s.12) 252 Bkz.: Alusi Ruhul-Meani (30/73) bn Kayym Hadil-Ervah (s.265)
75

Ebu Hureyre radyallahu anh yle rivayet etmitir: nsanlar dediler ki; Ey Allahn Rasul! Kyamet gnnde rabbimizi grecek miyiz? Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Dolunay gecesinde ay grmekte zorluk eker misiniz? Hayr ey Allahn rasul dediler. nnde bulut yokken gnei zor mu grrsnz?" dedi. Hayr dediler. Bunun zerine yle buyurdu: Siz, O'nu ite yle grrsnz.
253
Cerir b. Abdillah el-Becel radyallahu anh dedi ki: Nebi sallallahu aleyhi ve sellem ile birlikte oturuyorduk. Ayn ondrd gecesi idi. Aya bakt ve yle buyurdu: Siz ite Rabbinizi, unu (yani ay) grdnz gibi apak greceksiniz, O'nu grrken stste binimeyeceksiniz. Artk eer gne domadan nceki ve gne batmadan nceki 254 namaz karmayabiliyorsanz bunu yapn. Suheyb radyallahu anh rivayet ediyor: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Cennet ehli Cennet'e girdikleri zaman, Allah Azze ve Celle onlara, ister misiniz size fazla bir ey vereyim, buyurur. Onlar, yzlerimizi aartmadn m? Bizi Cennet'e koymadn m? Cehennemden kurtarmadn m? derler. Bunun zerine Allah hicab (perdeyi) aar, dorusu 255 onlara, Rabb'lerine bakmaktan daha sevimli bir ey verilmemitir. Bu hadisler delil olma bakmndan izaha muhta brakmayacak derecede aktr.
253 254
Buhari (4737) Mslim (182) Buhari (7434) 255 Mslim (181)
76
RYET NKAR EDENLERN PHELERNN REDD

Ryeti, Cehmiyye ve Mutezile ile onlarn yolunu takip eden Haricilerle Rafziler gibi sapk bidat ehli inkar etmiler, Ehl-i Snnetin delillerine kar zayf gerekelerle itiraz etmilerdir. Ryeti inkar edenler u delilleri getirmilerdir: 1- Allah Teala yle buyurmutur: Gzler O'nu idrak edemez; fakat O, btn gzleri idrak eder. O, latiftir, her eyden haberdrdr. (Enam 103) Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Mutezileye u ekilde cevap vermitir: bn Kayym rahimehullah yle demitir: Grlmeyecek diyenlerin delil olarak kullandklar bu ayet ile grleceini delillendirmek ok ilgin! Evet, eyhimiz yani bn Teymiyye - bunun nasl lehte delil olduunu pek gzel ve ok latif bir ekilde aklamtr. O, bana yle demiti: "Ben taahht ederim ki hangi batl ehli olursa olsun. ayet bir ayet veya sahih hadis ile kendi batlna delil getirmise mutlaka o ayet ve hadis de onun o batln rten bir delil vardr. Bu ayet de onlardan biridir. Bu ayet Allah'n grlmeyeceine deil bilakis grleceine delalet ediyor. Allah Subhanehu, bu ayeti kendini vmek zere zikretmitir. Bilindii gibi vme, mevcut ve sabit zelliklerle yaplr. Tamamen yok olan eyler kemal deildir ve yle eylerle vme olmaz. Rabb Teala, eer "baka bir ey var" anlam tayorsa o zaman "O'nda u yoktur, bu yoktur" diye "yoklukla" vlebilir. Mesela "O'nda uyuklama yoktur, uyku yoktur" sz gibi ki bu "O, kamil manada kayyumdur" (= her eyi her an ayakta tutar, varln devam ettirir) demektir. "Kamil diri" anlamn ieren "O'nda lm yok" sz, "kudreti kamildir" anlamn ieren "yorulmaz -tkanmaz" sz, "Rablnn, ilahlnn ve kahrnn kemalini" ifade eden "eriki yok, ei yok, ocuu yok, yardmcs yok" szleri "samedliinin (ihtiyaszlnn) ve gnasnn kemalini" ifade eden, "yemez-imez" sz, "tevhidinin ve yaratklarna muhta olmaynn kemalini" ifade eden "O'nun izni olmadan katnda efaat edilmez" sz, "ilminin ve ihatasnn kemalini" ifade eder. "O unutmaz, ilminden hi bir ey kaamaz" sz ve "zatnn ve sfatlarnn kemalini" ifade eden "O'nun misli yoktur" sz hep byledir. te bu sebeble Allah, hibir olumlu anlam iermeyen, srf yokluk ifade eden eylerle kendini vmemitir. O zaman var olan ve bu zellie sahip olan varlk "yok" ile o zellikte eitlenmi olur. Halbuki kamil bir varlk "yok" ile ayn zellii tayamaz. Eer Allah'n "O'nu gzler idrak edemez" sznn anlam "O hibir ekilde grlmez" olsayd, "yok olan eyde hi grlmez bir ey" olduundan bu ayet ile Allah Kendini vm, bir kemalini zikretmi olmazd. nki tamamen yok olan da grlmez, kavranmaz. Rabb Celle Celalh ise, "srf 256 yok" olanda bulunan bir zellik ile vnmekten ycedir. 2- Mutezile Allah Tealann grlmesini inkarda u ayeti delil getirmitir: Ms, tayin ettiimiz vakitte gelip Rabb onunla konuunca, demiti ki: "Rabbm! Bana (kendini) gster; sana bakaym". (Rabb da ona yle) buyurmutu: "Sen beni asla gremezsin. Fakat daa bak, eer yerinde kalrsa beni greceksin" Rabb dada tecelli edince, onu darmadan etmi, Ms da baygn bir vaziyette dmt. Kendine geldii zaman da yle demiti: "Seni tenzih ederim. Sana tvbe ettim. Ben m'minlerin ilkiyim" (Araf 143) Tahavi erhinde, bn Ebil-zz el-Hanefi yle cevap vermitir:
256
bn Kayyim Hadil-Ervah (s.201)
77

Onlarn grlmemeyi ifade eden buyruun "len: asla" ile ebediyet anlam ifade ettii ve bunun hirette de Allahn ruyetinin nefyedildiine dellet ettii iddialarna gelince, byle bir iddia tutarszdr. nk eer bu grlmeyi, ebedilik ifade eden bir kayt ile zikredilmi olsa bile bu, nefyin hirette de devam edeceine delalet etmez. Hele bu mutlak olarak kullanlrsa, nasl byle bir anlam kartlabilir ki? Mesela Yce Allah: "Fakat... hibir zaman onu temenni etmezler." (el-Bakara, 95) buyruu ile birlikte: "Ey malik, Rabbin hakkmzda (lmle) hkm versin diye seslenecekler." (ez-Zuhruf, 77) buyruu ile birlikte dnelim. Eer burada bu edat mutlak olarak ebedilik ifade etmek anlamnda olsayd, ondan sonra gelen fiilin tahdit edilmesi de mmkn olmazd. Oysa burada byle bir snrlandrma sz konusudur. Mesela Yce Allah yle buyurmaktadr: "Artk ya babam izin verinceye kadar... katiyyen bu yerden ayrlmam." (Yusuf, 80) Bylelikle "len: Asla" edatnn ebedi nefy anlamn ifade etmedii ortaya kmaktadr. e-eyh Cemaluddin b. Malik -Allahn rahmeti zerine olsun- de yle demitir: "Her kim "len" ile nefyin mebbet olduu grne sahip olursa, Onun o grn reddet ve dier gr destekle."
257
Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin Rabbi Azze ve Celleyi Dnyada Grmesi

Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin Rabbi Azze ve Celleyi dnyada grp grmedii hususunda Ehl-i Snnet vel-Cemaat arasnda ihtilaf vaki olmutur. bn Abbas radyallahu anhuma yle demitir: Halilliin brahime, kelamn Musaya ve 258 ryetin de Muhammede (aleyhimusselatu vetteslimat) has klnmasna ayor musunuz? Yine bn Abbas radyallahu anhumann rivayet ettii hadiste Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem: Rabbim Tebarek ve Tealay grdm buyurmutur. Bu rivayette grme mutlak zikredilmitir. Lakin bundan daha sahih olan dier tarikinde bn Abbas radyallahu anhuma bunu 260 Kalbiyle grd diye kaytlamtr. Mutlak olan, mukayyed olana hamledilerek bu ihtilaf giderilir.
259
257 258
erhut-Tahaviye (1/214) Acurri e-eria (491) 259 Ahmed (1/285) Heysemi, Mecmauz-Zevaidde: ravileri Sahihin ricalidir demitir. 260 Muslim (176)
78
MELEKLERE MAN 1)-Meleklere mann Tarifi:

Meleklerin nurdan, Allahn emirlerine uymak zere yaratldklarna, Ona isyan etmediklerine, emredildikleri her eyi kaytsz artsz bir ekilde yerine getirdiklerine, Allah gece gndz, hi bkmadan tesbih ettiklerine, tam ve kesin bir ekilde inanmaktr. Saylarn Allahtan baka hi kimse bilemez. Allah onlara eitli grevler, sorumluluklar yklemitir. Yce Allah yle buyurmutur: Gerek iyilik; Allaha, Ahiret Gnne, Meleklere inanan kiinin iyiliidir.(Bakara Suresi 177. yet) Ve yle buyurmutur: Peygamber ve mminler, Rabbi tarafndan peygambere indirilene iman ettiler. Onlarn hepside Allaha, meleklerine, kitaplarna, rasullerine (Peygamberlerine), iman ettiler.(Bakara Suresi 185. yet) Mehur Cibril hadisinde getii zere Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem ile Cibril (Cebrail) arasnda iman, slam ve ihsan hakknda bir konuma gemi Cibril Ona: Bana imandan haber ver demi, Oda cevap olarak: Allaha, Meleklerine, Kitaplarna, Peygamberlerine, Ahiret Gnne, iyi ve kt ynleri ile kadere inanmaktr demitir.
2)-Meleklere man Etmenin Hkm Ve Dindeki Yeri

Meleklere iman, imann alt artndan ikincisidir. Kul meleklere iman etmedii srece iman kabul olmaz, doru olmaz. Btn Mslmanlar meleklere iman etmenin vaciplii hakknda ittifak etmilerdir. Onlarn varln ya da Allahn zikrettii bir ksmnn varln inkar eden, Kitap, Snnet ve mslmanlarn icmasna muhalefet etmi olur. Yce Allah yle buyurmutur: Kim Allah, meleklerini, kitaplarn, peygamberlerini ve Ahiret Gnn inkar ederse, muhakkak ki doru yoldan uzaklam, saptm olur.(Nisa Suresi 136. yet)
3)-Meleklere Nasl man Edilir

Meleklere, genel ve tafsilatl olarak iman edilir. Birincisi: Genel (mcmel) man: Varlklarna, Allahn yaratt canllardan olduklarna, Allahn onlar kendisine ibadet etmeleri iin yarattna gerekten var olduklarna inanmakla, kabul etmekle olur. Onlar gremememiz olmadklar manasna gelmez. Kainatta o kadar kk bizim gremediimiz bir ok mahlukatn var olduu halde bizim gremememiz gerekten var olmadklar manasna gelmedii gibi, Melekleri de gremememiz var olmadklar manasna gelmez. Peygamber efendimiz Cibrili iki defa gerek suretinde grm, sahabelerde melekleri insan suretinde grmlerdir. mam Ahmedin Abdullah bin Mesud(radiyallahu anh)dan rivayet ettii bir hadiste Abdullah bin Mesud yle buyurmutur: Raslullah (sallallahu aleyhi ve sellem) Cibrili alt yz kanadnn her biri ufuu rtecek kadar olduu ekilde, gerek suretinde grmtr.
79

mam Mslimin rivayet ettii mehur Cibril hadisinde, Cibrilin bembeyaz elbiseleri ve simsiyah sa olan, zerinde yolculuk belirtisi olmayan, sahabelerden kimsenin tanmad bir adam grntsnde geldii sabit olmutur. kincisi: Mufassal (tafsilatl) man: Onlar (melekler) hak ettikleri, laik olduklar yerlere koyulur. (Haklarnda arya gidilmez, dereceleri alaltlmaz). Onlar Allahn emirlerini tam manas ile yerine getiren kullardr. Allah onlar kendisine yaklatrm derecelerini artrm ve onlara ikram etmitir. Onlarn kimileri vahyin elileridir. Allahn onlara verdii gcn dnda hibir eye g yetiremezler. Bununla beraber Allahn izni olmakszn ne kendilerine ne de bakalarna bir fayda ya da zarar vermezler. Bu sebepten ibadet eitlerinden herhangi biri ile onlara ibadet edilemez. Hristiyanlarn zannettii gibi Ruhul Kudse (Cebraile) ve dier meleklere rububiyetle alakal herhangi bir sfat verilemez. Yce Allah yle buyurmutur: Rahman ocuk edindi dediler. Allah bundan mnezzehtir. Bilakis onlar ikram edilmi kullardr. Szleriyle Onun (Allahn sznn) nne gemezler, ve yalnz Onun emri ile amel ederler:(Enbiya Suresi 26, 27.yetler). Ve yle buyurmutur: Allaha vermi olduu emirlerinde isyan etmezler ve kendilerine emredilen eyleri kaytsz artsz yerine getirirler.(Tahrim Suresi 6. yet) Meleklere iman hususunda verilen bu bilgilerin, her mslman kadn ve erkek iin renilmesi vaciptir, gereklidir. Ve bu bilgiler onlar iin yeterlidir. Bu konuda cahillik zr olarak kabul edilemez. Tafsilat ile Meleklere man u Hususlar ine Alr:
Birinci Olarak: Yaratldklar Madde

Yce Allah melekleri nurdan, ayn cinleri ateten insanlar amurdan yaratt gibi yaratmtr. Meleklerin yaratllar insann, Ademin yaratlndan nce olmutur. Bir hadiste yle gelmitir:
Melekler nurdan, cinler dumansz ateten ve Adem ise size vasf edilmi eyden (amurdan) 261 yaratlmtr.
kinci Olarak: Meleklerin Saylar

Melekler saylmayacak kadar oklardr. Adetlerini yalnz Allah bilir. Gkyznde drt parmak geniliindeki her yerde muhakkak bir melek ya secde halinde ya da ayakta hazr bekler vaziyettedir. yle ki yedinci semada bulunan Beytul Mamura (Kabe hizasnda meleklerin ziyaret ettii kutsal bir ev) her gn yetmi bin melek girer de saylarnn okluundan tekrardan geri sra onlara gelip de Beytul Mamura giremezler. Kyamet gn Cehennemin yetmi bin tane yularn, yetmi bin melek tutup srkleyerek getirirler. Yce Allah yle buyurmutur: Rabbinin askerlerini Ondan baka hi kimse bilemez.(Mddessir Suresi 31. yet) Bir hadiste de Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur.
261
Mslim (4/2294) bni Hibban (14/25) Beyhaki (9/3) Bezzar (6/440) Ahmed (6/153)
80

Gkyz inledi, inlemek Onun hakk idi. nk bir ayak geniliin deki her yerde muhakkak bir 262 melek ya secde ya rku eder bir haldedir. Beytul Mamur hakknda ise yle buyurmutur:
Ona (Beytul Mamura) her gn yetmi bin melek girer de bir daha Ona geri dnemezler. yle buyurmutur:
263
Ve
O gn Cehennem getirilir ve Onun yetmi bin yular vardr. Her bir yularn yetmi bin melek tutar.
264
Burada meleklerin saylarnn okluu, bykl ortaya kar. Cehennemi srkleyenlerin says drt milyar dokuz yz milyon olursa, kalan dier meleklerin says kim bilir ne kadardr. Onlar yaratan, yneten ve saylarn bilen Allah btn eksikliklerden mnezzehtir, beridir.
nc Olarak: Meleklerin simleri

Allahn Bize Kurann da, Peygamberinin ise Snnetinde Bize bildirdii meleklerin isimlerine iman etmek vaciptir, (farzdr). En bykleri drt tanedir: 1-Cibril: Cebrail olarak da isimlenir. O kalplerin hayat kayna olan vahyi peygamberlere indiren Ruhul Kudstr. 2-Mikail: Mikal olarak ta isimlenir. Yeryznn hayat kayna olan yamuru Allahn istedii yere yadrmakla grevlidir. 3-srafil: nsan bedenlerinin hayat kayna olan dnya hayatnn bitip Ahiret hayatnn balangcn bildiren Sura flemekle grevlidir. 4-lm Melei: nsann hayat kayna olan Ruhu insandan ekip alarak lmesini salar.
265
Drdnc olarak: Meleklerin Sfatlar

Melekler gerekten var olan, yaratllaryla ve ahsiyetleriyle alakal sfatlar bulunan varlklardr. Meleklerin baz sfatlar unlardr: a- Byk cisimleri ve azametli bir yaratllar vardr. Allah onlara gklerde ve yeryznde yklemi olduu byk sorumluluklarna binaen ok byk ve gl bir ekilde yaratmtr.
262
Abdurrazzak (9/440) Bezzar (8/177) Ahmed (5/173) Taberani (2/184, 3/201) Mecmauz Zevaid(1/51-52, 10/358) Hilye (2/217, 6/269) sahihtir. 263 Mslim (1/146) Hakim (2/508) Ziya Muhtare (2/176) bni Ebi eybe (7/334) Abdurrazzak (5/29) Ahmed (3/148) Ebu Yala (6/165) 264 Mslim (4/2184) Hakim (4/637) Tirmizi (2573) bni Ebi eybe (7/48, 54) Bezzar (5/162) Taberani (10/192) Hatib Tarih (12/302)
265
lm melei (Melekul-Mevt)in Azrail olduuna dair bir delil sabit olmamtr.
81

b- Allah onlar ikier, er ve drder kanatl olmak zere yaratmtr. Kanat saysnda Peygamber efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) Cibrili gerek grntsnde alt yz kanad ile ufuu kapattnda grd gibi fazlalk olabilir: Yce Allah yle buyurmutur: Hamd, gkleri ve yeri yoktan var eden, melekleri ikier er, drder kanatl eliler yapan yaratmada diledii kadar da artran Allaha mahsustur.(Fatr Suresi 7. yet) c-Allah onlar ile konumu, onlarda Allah ile Ademle ve dier Peygamberlerle konumulardr. Akl ve kalp sahipleridirler. d- Allah onlara kendi suretleri dnda, beerden erkek suretlerine geebilmeleri zellii, kudreti vermitir. Bu mriklerin melekleri Allahn kzlar zannetmelerine bir cevaptr. Onlarn insan ekline nasl girdiklerini Biz bilmiyoruz. Fakat onlar insan ekline en ince ayrntlar ile girebilmektedirler. ylece insandan ayrt edilmeleri zorlar. e- Melekler lm Melei de dahil olmak zere toptan kyamet gn leceklerdir. Sonradan Allah onlara vermi olduu grevleri yerine getirebilmeleri iin tekrardan diriltecektir. f- Melekler Allaha namaz, tesbih, dua, rku, secde, korkma, sevme gibi eitli ibadetlerde bulunurlar. Meleklerin yaptklar ibadetlerin baz zellikleri: 1-Yorulmadan, dinlenmeden srekli bir ekilde ibadet ederler. 2- Yaptklar ibadetleri sadece Allah iin yaparlar. 3- Gnahtan ve isyandan masum olduklar iin srekli taatte bulunur, masiyetten de kanrlar. 4- Allaha oka ibadetlerinin yannda tevazu gsterirler. Yce Allah yle buyurmutur: Bkmadan dinlenmeden gece ve gndz Allah tesbih ederler (Enbiya Suresi 20 yet).
Beinci Olarak: Meleklerin Vazifeleri

Melekler Allahn kendilerine verdii grevleri yerine getirirler. Onlarn bazlar unlardr: 1- Allah'n arn (tahtn) tayan melekler. 2- Vahyi peygamberlere getirmekle grevli melek. 3- Cennet ve Cehennemin bekileri. 4- Bulutlar, yamurlar ve bitkilerden sorumlu melekler. 5- Dalardan sorumlu melekler. 6- Sura flemekle grevli melek. 7- Adem oullarnn yaptklarn yazmakla grevli melekler. 8- Adem olunu korumakla grevli melekler. Allahn takdiri geldiinde kulu yalnz brakrlar ve Allahn takdiri gerekleir.
82

9- nsana hayr dua eden devaml onunla beraber olan melekler. 10- Rahimdeki nutfeden (insann ilk evrelerinden olan et paras) sorumlu melekler. Bunlar ruhun flenmesi, rzknn, iyi mi yoksa kt m olacann yazlmasndan sorumludurlar. 11- lm esnasnda Adem oullarnn ruhlarn almakla sorumlu melekler. 12- Kabirlerinde insanlara soru sorma, buna binaen de nimetler ya da azaplar sunmakla sorumlu melekler. 13melekler. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)e mmetinin selamn gtrmekle sorumlu
Bu sebepten dolay mslman kiinin Peygambere selam vermek iin (Medineye) yolculua kmasna hi gerek yoktur. Nerde olursa olsun Peygambere salat ve selam getirmesi yeterlidir. Melekler selamn peygamber efendimize (sallallahu aleyhi ve sellem) ulatrrlar. Peygamberimizin mescidine sadece iinde namaz klmak iin yolculuk edilebilir. Meleklerin daha byle birok vazifeleri vardr. Bu grevleri hakknda u deliller gelmitir: Yce Allah yle buyurmutur: (Allahn) arnn (tahtn) tayanlar ve evresinde bulunanlar, Rablerini hamd ve tesbih ederler. Ve iman edenler iin mafiret dilerler.(afir (Mmin) Suresi 7. yet) Ve yle buyurmutur: (Ey Muhammed! Onlara) deki: Kim Cebraile dman olursa (bilsin ki) Muhakkak O Allahn izni ile Senin kalbine (Kuran) indirmitir.(Bakara Suresi 97. yet) Ve yle buyurmutur: Zalimler lm sekeratnda Melekler (onlara) doru ellerini uzatp, haydi nefislerinizi kartn dedikleri. . . andaki hallerini bir grseydin.(Enam Suresi 93. yet)
Altnc Olarak: Meleklerin Adem Oullar zerindeki Haklar

a- Onlara inanmalar iman etmeleri. b- Onlar sevip yceltmeleri ve faziletlerinden bahsetmeleri. c- Onlara svmeyi, Onlarla dalga gemeyi ve onlar aalamay haram grmeleri ve yasaklamalar, d- Meleklerin holanmad eylerden uzak durmalar gerekir. nk Adem oluna eza veren her ey onlara da eza verir.
4) Meleklere man Etmenin Semereleri Ve Sonular:

1- Salam bir imana kavuulur. 2- Yaratclarnn kuvvetine, gcne ve byklne ahit olunur. nk Yaratlann byklne delalet eder. 3- Onlarn sfatlarn hallerini ve grevlerini bilmekle mslmann kalbindeki iman artar.
83

4- Allahn meleklerini, kullarnn Dnya yaantsnda sabitletirmesi, ayaklarn din zere yere salam basmas iin kullanmasyla mslman kii gven ve rahatlk hisseder. 5- En gzel bir ekilde yaptklar ibadetler ve Mslmanlarn balanmalar iin ettikleri dualar yznden onlara muhabbet ve sevgi duyulur. 6- Kt ameller ve gnahlara kar bir buz meydana gelir. 7- Allaha kullarna olan alakasndan dolay kr edilir. nk Allah onlar korumalar, amelleri yazmalar ve dier btn ileri iin melekleri grevlendirmitir.
84
KTAPLARA MAN
Kitaplara inanmak, imann artlarnn ncsdr. Muhakkak ki Allahu Tel peygamberlerini apak delillerle gndermi ve onlara insanlara rahmet ve hidyet vesilesi, Dnya ve Ahiret mutluluklarn salayan kitaplar indirmitir. Bu kitaplar insanlarn dnya hayatnda zerinde gidecekleri bir yol, ihtilaf ettikleri hususlarda bavuracaklar, aralarnda hkmedecek kaynaklardr. Yce Allah yle buyurmutur: Muhakkak ki Biz peygamberlerimizi apak delilerle gnderdik. nsanlarn adaletle hareket etmeleri iin, onlarla birlikte kitab ve adalet lsn indirdik.(Hadid Suresi 25. yet) Ve Yce Allah yle buyurmutur: nsanlar tek bir mmetti. (Daha sonra aralarna irk girip paralannca) Allah (onlara) mjdeleyen ve korkutan peygamberler gndermi, O peygamberlerle birlikte, insanlarn ihtilaf ettikleri hususlarda aralarnda hkmetmesi iin hak olan kitab da indirmitir.(Bakara Suresi 213. yet)
1)-Kitaplara mann Gerekletirilmesi

Kitaplara edilecek gerek iman, Allahn bu kitaplar peygamberlerine indirdiini tasdik etmektir. Bu kitaplar Onun kelamndandr. Onlar hidyet ve nur kaynaklardr. lerinde bulunan her ey hakikattir, dorudur ve kesinlikle adalettir. O kitaplara tabi olmak, onlarn gerektirdii gibi amel etmek vaciptir. (Kuran indikten sonra vacip olan Kurana tabi olmaktr) Allahtan baka kimse bu kitaplarn saysn bilmez. Yce Allah yle buyurmutur: Allah Musa ile (gerekten sz ile, harfler ile) konutu.(Nisa Suresi 164. yet) Ve Yce Allah yle buyurmutur: Eer mriklerden birisi Senden himaye, (snma) talep ederse, Allahn kelamn iitsin(Tevbe Suresi 6. yet). onu himaye et ki
2)-Kitaplara man Etmenin Hkm

Allahn peygamberlerine indirdii kitaplarn hepsine inanmak vaciptir. Muhakkak ki Allah bu kitaplarda geen eylerin hepsini gerekten sylemitir. Bu kitaplar Allahn katndan indirilmitir, mahluk yani yaratlm deildir. Kim bu kitaplar ya da bu kitaplarn bir ksmn ya da bu kitaplardan birinin baz ksmlarn inkar ederse kfir olur. Yce Allah yle buyurmutur: Ey iman edenler; Allaha, Peygamberine indirdii kitaba ve daha nce indirdii Kitaba iman edin. Kim Allah, Meleklerini, kitaplarn, Peygamberlerini ve Ahiret Gnn inkar ederse doru yoldan sapm, uzaklam olur (dinden kar).(Nisa Suresi 136. yet) Ve yle buyurmutur: te bu (Kuran) Bizim indirdiimiz mbarek bir kitaptr. Ona uyun ve Allahtan korkun. Umulur ki merhamet olunursunuz.(Enam Suresi 155. yet)
3)-Kitaplara Olan htiya ve ndirilmelerinin Hikmeti

Birincisi: nsanlarn dinlerini renmeleri iin peygambere indirilmi bir kaynaktr. kincisi: nsanlarn aralarnda kan ihtilaflarda bavuracaklar peygambere indirilmi adil bir hakim olmas iindir.
85

ncs: Peygamber efendimizin davetinde olduu gibi, peygamberin vefatndan sonra, zaman ve mekan kavram, Onun lmnden uzak olsa da, dinin korunmas grevini stlenmesi iindir. Drdncs: Bu kitaplar Allahn kullar zerine hccetini ikame etmi olmas iindir. Kullar bu kitaplardan sonra, bu kitaplara muhalefet edemezler. Bu kitaptaki emirlerin dna kamazlar. Yce Allah yle buyurmutur: nsanlar tek bir mmetti (daha sonra aralarna irk girip paralannca) Allah, (onlara) mjdeleyen ve korkutan peygamberler gndermi, onlarla birlikte, insanlarn ihtilaf ettikleri hususlarda aralarnda hkmetmesi iin hak olan kitab da indirmitir.(Bakara Suresi 213 yet)
4)-Kitaplara man Edili ekli

Kitaplara genel ve tafsilatl olarak iman edilir. Birincisi Genel iman: Allahn peygamberlerine kitaplar indirdiine inanmaktr. kincisi Tafsilatl iman: Allahn Kuranda ismini zikrettii kitaplara inanmak, iman etmektir. O kitaplar, Kuran, Tevrat, ncil, Zeburdur. Ve bunun iine brahim ve Musa (aleyhim as selam) a indirilen sahifeler de girer. Allahtan baka hibir kimsenin adlarn bilmedii peygamberlere ve Onlara indirilen (saylarn bilmediimiz) kitaplarn tamamna inanlmasdr. Bu kitaplarn hepsi Allahn tevhidini, Onu yaplacak ibadetlerde birlemeyi ve salih ameller ilemeyi emretmek, yeryznde fesat karmay ve Allaha irk komay yasaklamak iin indirilmitir. Bu kitaplarn eriatleri ve hkmleri farkl olsa da btn peygamberlerin daveti birdir. Oda tevhide davettir. Kitaplara iman, onlarn nceki peygamberlere indirildiini kabul etmekle, Kuran Kerime iman ise Onu (Kuran) kabul etmek ve iindekileri uygulamakla olur. Yce Allah yle buyurmutur: `Peygamber ve mminler, Rabbi Tarafndan peygambere indirilene iman etmilerdir. Onlarn hepsi de Allaha, Meleklere, Kitaplarna ve Peygamberlerine iman etmi, Allahn Peygamberlerinin hibirini dierlerinden ayrt etmeyiz demilerdir.(Bakara Suresi 285. yet) Ve yle buyurmutur: Rabbinizden size indirilene (bu kitaba) uyun. Onun dnda dostlar edinip de onlara uymayn.(Araf Suresi 3 yet) Kuran, baz zellikleriyle gemi kitaplardan daha stn olmutur. Bu zelliklerden bazlar unlardr: 1- lmi, kozmolojik (kevni) gereklerle Kuran, mana ve lafz ynyle mucizedir, acze drcdr. 2- Peygamberimiz (aleyhissalatu vesselam)n peygamberliiyle, peygamberlik halkasnn son bulduu gibi, Kuranda semavi kitaplarn sonuncusudur. Artk bundan sonra baka bir kitap gelmeyecektir. 3- nceki kitaplarn deitirilmesine ve tahrif edilmesine karn, Kuran Allahn korumasyla bozulmaya ve deitirilmeye uramayacaktr. 4- O, gemi kitaplarn hepsini kontrol altna almtr. 5- Kendisinden nce gelen btn kitaplarn hkmn kaldrmtr. Yce Allah yle buyurmutur:
86

(Bu kssalar) uydurulmu bir sz deildir. Fakat kendilerinden ncekilerin tasdiki ve her eyin aklamasdr. man eden bir kavim iin hidyet ve rahmettir.(Yusuf Suresi 111. yet)
5)-nceki Kitaplarda Geen Haberlerin Kabul

Yakin olarak biliriz ki, nceki kitaplarda geen, Allahn peygamberlerine vahyettii haberler dorudur, hakikattir, ilerinde phe yoktur. Bu, Ehli Kitabn (Yahudi ve Hristiyanlar) u anda ellerinde bulunan deitirilmi, tahrif edilmi kitaplarn kabul edeceimiz anlamna gelmez. nk artk bu kitaplar Allahn peygamberleri zerine indirdii esaslar ve asllar zerine deildir. Bu kitaplar hakknda yakin olarak bildiimiz, Allahn Bize bildirdii (Necm Suresi 36-42. yetlerinde geen) Hibir gnahkar bakasnn gnahn ekemez, insan iin ancak alt kadar vardr. almasnn karln mutlaka grecektir. Sonra bu karl ona eksiksiz olarak verilecektir.(Bu yetler nceki kitaplarda Kuran'n haber verdii zere vardr.) Yce Allah yle buyurmutur: Yoksa Musann ve Allaha verdii sz tutan (yerine getiren) brahimin Sahifelerinde olan u hususlar kendisine bildirilmedi mi? Hibir gnahkr bakasnn gnahn yklenmez. nsan iin ancak alt kadar vardr. almas mutlaka grlecektir. Sonrada karl ona eksiksiz olarak verilecektir.(Necm Suresi 36-41. yetler) Ve Allah yle buyurmutur: Fakat siz bu dnya hayatn stn tutuyorsunuz. Oysa Ahiret (hayat) daha hayrl ve daha kalcdr. Btn bunlar ilk sahifelerde, brahim ve Musann Sahifelerinde yazldr.(Ala Suresi 16-19. yetler). nceki Kitaplarda geen haberlerin kabulndeki hkmler: Kuranda geenlerle ibadette bulunmamz gerekir. nceki kitaplarda geen haberlere bakarz; Eer Bizim eriatimize (Dini hkmlere) muhalefet ediyorsa onlarla amel etmeyiz. Onlarla amel etmeyiimizin sebebi onlarn batl olduundan deil, kendi zamanlarnda amel edilmi olsalar dahi, Kurann onlarn hkmlerini kaldrmasndan dolaydr. Ve bizim eriatmz onun doruluuna iaret ederse, bu sebepten dolay onunla amel ederiz.
6)-Kuran Ve Snnette simleri Geen Semavi Kitaplar

1- Kuran- Kerim: Yce Allahn son peygamberi Hz. Muhammede (sallallahu aleyhi ve sellem) indirdii kitabdr. O indirilen gnderilen son (kelam) kitaptr. Yce Allah, Onun korunmasn kendi zerine alm, bozulma ve deitirilmeden (tahrifattan) uzak tutmu, kendisinden nce gelen kitaplarn hkmn kaldrmtr. Yce Allah yle buyurmutur: Muhakkak ki zikri (Kuran ve snneti) Biz indirdik ve Onu koruyacak olan da biziz.(Hicr Suresi 9. yet) Ve yle buyurmutur: (Ey Muhammed) Sana da kendinden nceki kitab tasdik edici ve ona ahit olmak zere hak ile Kuran indirdik. O halde (kitap ehli) arasnda Allahn indirdii (bu) kitap ile hkmet.(Maide Suresi 48. yet) 2- Tevrat: Allahn Musa (aleyhis-selam)a indirdii hidyet ve nur kayna olan srail oullarnn peygamberlerinin ve din adamlarnn kendisiyle hkmettii bir kitaptr. man edilmesi vacip olan Tevrat
87

Allahn Musa (aleyhis-selam)a indirdii Tevrattr. Bugn yahudilerin elinde bulunan bozulmu ve deitirilmi Tevrat deildir. Yce Allah yle buyurmutur: inde doruya rehberlik eden ve nur bulunan Tevrat elbette biz indirdik. Kendilerini Allaha teslim etmi peygamberler Onunla Yahudilere hkmederler idi. Allahn Kitabn korumalar kendilerinden istenen, zahidler ve din adamlar da O kitaba gre hkm veriyorlard.(Maide Suresi 44. yet). 3- ncil: Allahn, sa (aleyhis-selam)a kendinden nceki semavi kitaplar dorulayc olarak indirdii kitaptr. man etmenin vacip olduu ncil; Allahn sa (aleyhis-selam)a indirdii doru esaslar zere olan kitaptr. Yoksa bugn ki Hristiyanlarn elinde bulunan bozulmaya ve deitirilmeye uram nciller deildir. Yce Allah yle buyurmutur: Onlarn izleri zere gitmesi iin, arkadan nceden gnderilmi olan Tevrat tasdik edici olarak Meryem olu say gndermi, Ona da hem kendinden nceki Tevrat tasdik etmesi, hem de Allahtan korkanlara hidyet ve t olmas iin; iinde hidyet ve nur bulunan ncili vermitik.(Maide Suresi 46. yet) Tevrat ve ncilde peygamber (aleyhissalatu mjdeleniyordu. Yce Allah yle buyurmutur: vesselam)n (risaleti) peygamberlii
te bunlar yanlarndaki Tevrat ve ncilde yazl olarak bulduklar mmi peygambere (okuma yazma bilmeyen) rasule tabi olanlardr. (O peygamber) onlara iyilii emreder ve ktlklerden onlar sakndrr. Onlara iyi ve temiz olan eyleri helal, kt ve pis olan eyleri de haram klar. zerlerindeki arlklar ve zincirleri kaldrp atar.(Araf Suresi 157. yet). 4- Zebur: Yce Allahn Davud (aleyhis-selam)a indirdii kitaptr. man etmenin vacip oluu, Zebur Allahn Davud (aleyhis-selam)a indirdii, bozulmaya uramam, deitirilmemi, yahudilerin zarar vermedii kitaptr. Yce Allah yle buyuruyor: Davud'a Zeburu vermitik(Nisa Suresi 163. yet) 5- brahim ve Musa (aleyhimas-selam)n Sahifeleri: Allahn brahim ve Musa (aleyhimas-selam)a verdii, kaybolmu olan haklarnda Kuran ve Snnette geen bilgilerden baka bir bilgi bulunmayan sahifelerdir. Yce Allah yle buyurmutur: Yoksa Musa ve Allaha verdii sz tutan (yerine getiren) brahimin Sahifelerinde olan u hususlar kendisine bildirilmedi mi? Hibir gnahkar bakasnn gnahn yklenmez. nsan iin ancak alt kadar vardr. almas mutlaka grlecektir. Sonrada karl ona eksiksiz olarak verilecektir.(Necm Suresi 36-41. yetler) Ve yce Allah yle buyurmutur: Ktlklerden temizlenen, Rabbinin Adn zikreden ve namaz klan mutlaka kurtulacaktr. Fakat siz dnya hayatn stn tutuyorsunuz. Oysa Ahiret (hayat) daha hayrl ve daha kalcdr. Btn bunlar ilk sahifelerde brahim ve Musann sahifelerinde yazldr.(Ala Suresi 14. - 19. yetler).
88
PEYGAMBERLERE MAN
Allah Azze ve Cellenin gnderdii btn peygamberlere iman etmedike kulun iman geerli olmaz. Rasul: Allahn setii, kendisine bir eriat vahyettii, kendi mesajn iletmesi iin, kfre den bir kavme gnderdii erkek insandr. Nebi: Allahn setii, kendisinden nceki peygamberin eriat ile gnderdii, kendisine zel bir vahiy indirdii ve iman eden bir kavme onlar davet etmesi, onlara aklamalarda bulunmas iin gnderdii erkek insandr. Rasul ve nebi kelimeleri tek balarna kullanld zaman birbirlerinin yerine kullanlabilen kelimelerdir. Bu tariflerde u farklara dikkat edilmelidir: 1- Rasul, yeni bir eriatle gnderilir, nebi ise yeni bir eriatle gnderilmez, kendisinden nceki bir peygamberin eriatyla gnderilir. 2- Rasul, kafir olan veya irke derek iman iptal eden bir kavme gnderilir. Nebi ise iman eden bir kavme, davette ve aklamalarda bulunmak iin gnderilir. 3- Her nebi rasul deildir ama her rasul ayn zamanda nebidir. Rasullere iman; Allah Tealann her mmete, irk komakszn sadece Allaha kulluk etmeleri ve Allahtan baka kendisine ibadet edilen hereyi inkar etmeleri iin davet eden bir peygamber gnderdiini, bu peygamberlerin hepsinin doru szl, takva sahibi ve gvenilir olduklarn, ak beyan net olarak tebli ettiklerini, Allahn delilini alemlere sunduklarn, yaratlm birer insan olduklarn, rablik ve ilahlk vasflarndan hibir eye sahip olmadklarn kesin bir ekilde tasdik etmektir. Peygamberlere imann delili u ayetlerdir: Rabbndan kendisine indirilene Peygamber da man etmitir, m'minler de hepsi de, Allah'a, meleklerine, kitaplarna ve peygamberlerine iman etmi ve yle demilerdir: "Allah'n peygamberlerinden hibirini (dierinden) ayrt etmeyiz. (Bakara 285) Biz her mmete, yalnz Allah'a ibadet etmeleri ve eytandan da saknmalar iin bir peygamber gnderdik (Nahl 36) Allah'a ve peygamberlerine man edenler ve onlardan hibiri arasnda ayrm yapmayanlar ise, ite bunlara da mkfatlar verilecektir. (Nisa 152) *- Peygamberlerin Allah tarafndan, risaletini tebli etmeleri iin, insanlar arasndan seip ayrd eliler olduuna inanlmas gerekir. Kim onlara tabi olursa hidyete, doru yola eriir ve kim onlara asi olur, kabul etmezse doruluktan ayrlr, arla gider. Onlar apak bir tebli ile Allahn kendileri zerine indirdiklerini insanla aklamlardr. Kendilerine emanet edilen dini hkmleri, emanet sahibi olan insanla teslim etmiler ve o insanla nasihatte bulunmulardr. Allahn dini dorultusunda kfrle savamlar, Allahn indirmi olduu dini yaymaya, hkmlerini tatbik etmeye almlardr. Bununla beraber Allahn insanla gndermi olduu hccetini insanla ortaya koyabilecekleri bir mazeret kalmamas iin ikame etmiler, bu hccette herhangi bir deitirmeye gitmemiler, dini bir grevi, gereklilii gizlememilerdir. Allahn Bize isimlerini bildirdii ve bildirmedii btn
89

peygamberlere iman eder, Onlara inanrz, Her peygamber kendisinden sonra gelecek olan, mjdelemi, sonra gelense kendisinden nce geleni dorulamtr. Yce Allah yle buyurmutur: (Ey Mslmanlar! Siz de) deyin ki: Biz Allaha, bize indirilene, brahime, shaka, Yakuba ve torunlarna indirilenle, Musaya, saya ve btn peygamberlere Rableri (Allah) tarafndan verilenlere iman ettik. Onlarn (Peygamberlerin) hibirisini dierlerinden ayrt etmeyiz. Ve biz Allaha teslim olanlarz.(Bakara Suresi 136. yet) Kim bir peygamberi yalanlarsa, onu dorulayan dier peygamberi yalanlam olur. Ve kim o yalanlanan peygambere asi olur, kabul etmezse, ona itaat etmeyi emreden dier peygambere de asi olmu olur. Yce Allah yle buyurmutur: Allah ve Peygamberlerini inkar edenler, Allah ve Peygamberlerinin arasn amay isteyenler, bazlarna inanr, bazlarn inkar ederiz diyorlar. (man ile kfr arasnda) bir yol tutmak isteyenler, ite gerekten kfir olanlar onlardr. Ve Biz (byle) kfirler iin, zelil edici, aalayc bir azap hazrladk.(Nisa Suresi 150-151. yetler)
Peygamberlik Allahn Semesiyledir.

Peygamberlik yaratcnn eriatn, kanunlarn, koyduu hkmleri yaratlana tebli etmek iin kulland vastadr, aracdr. Yce Allah kullarndan dilediine onu verir. Kullar arasndan dilediini bu i iin seer. Allahtan gayr kimse bu konuda sz hakkna sahip deildir. Yce Allah yle buyurmutur: Allah melekler ve insanlar arasndan eliler seer. (Hac Suresi 75. yet) O (peygamberler), bizim katmzda phesiz hayrl, sekin kimselerden idiler. (Sad 47) Peygamberlik Allah tarafndan verilir. Kulun oka ibadet ve taat yapmas ile elde edilemez. Peygamberlik, peygamber olan kiinin isteine ya da seimine bal deildir. Allah kullar arasndan peygamberini seer ve onu dini teblile grevlendirir. Yce Allah yle buyurmutur: Allah (kullar arasndan) dilediini kendisine seer, kendisine doru yneleni de hidyete, doru yola iletir. (ura Suresi 13. yet)
Peygamberlerin Gnderilmesindeki Hikmetler

Peygamberlerin gnderilmesindeki hikmetler u gelen hususlarla ortaya kar: Birincisi: Kulu kula ibadet etmekten kurtarp, yaratc olan Rabbine ibadet etmesini salamaktr. nsanl klelik zincirlerinden, Allaha ibadetteki zgrle kavuturmaktr. Yce Allah yle buyurmutur: (Ey peygamber!) Biz Seni ancak alemlere rahmet olman iin gnderdik (Enbiya Suresi 107. yet) kincisi: Allahn kullarn yaratma gayesini, sebebini kullarna bildirmektir. Allahn birlenebilmesi, Ona ibadet edilebilmesi, kullar arasnda alemlerden stn tuttuu, setii ve gnderdii peygamberler olmakszn bilinemez, anlalamaz. Yce Allah yle buyurmutur: Muhakkak Biz her mmete Allaha ibadet etsinler, tauttan (Allahn dininden uzaklatran ve Allahn dnda ibadet edilen her eyden) saknsnlar, uzaklasnlar diye bir peygamber gnderdik.(Nahl Suresi 36. yet)
90

ncs: Peygamberlerin gnderilmesi ile insanla hccet ikame edilmesidir. Yce Allah yle buyurmutur: (Allah) insanla uyaran ve mjdeleyen elileri (peygamberleri), peygamberler gnderildikten sonra ortaya koyacaklar mazeret kalmasn diye gndermitir. Allah izzet sahibidir ve hkm sahibidir. (Nisa Suresi 165. yet) O gelmezden nce biz onlar helak etmi olsaydk, muhakkak"Rabbmz! Bize bir peygamber gnderseydin de zelil ve rezil olmadan nce senin ayetlerine uysaydk, olmaz myd?" derlerdi. (Taha 134) Drdncs: Hakikati bilinmeyen, gaybe ait insanlarn akllar ile zemeyecekleri, meleklerin tannmas Ahiret Gn, Allahn isim ve sfatlar gibi konular beyan etmeleri ve aklamalar iindir. Beincisi: Peygamberler gzel ahlaklarla donatlm, (dnya mal, sulta, mertebe gibi) phe ve ehevi istekleri olmayan rnek insanlardr. Ve rnek alnmalar iin gnderilmilerdir. Yce Allah yle buyurmutur: Onlar Allahn hidyet ettii, doru yola sevk ettii insanlardr. Onlarn hidyetini kendine rnek al ve ona tabi ol. (Enam Suresi 90. yet) Ve yle buyurmutur: Muhakkak ki sizin iin Allahn elisinde gzel bir rnek (rnekler) vardr. (Mumtehine Suresi 6. yet). Altncs: Nefislerin slah, temizlenmesi, pisliklerden arndrlmas, her trl helak edici eylerden uzaklatrlmas iin gnderilmilerdir. Yce Allah yle buyurmutur. Okumas, yazmas olmayan mmi bir topluma, kendi ilerinden olan ve onlara Allahn yetlerini okuyan, (pisliklerden) temizleyen ve onlara kitab (Kuran) ve hikmeti (Snneti) reten bir eli, peygamber gnderen Odur.(Cuma Suresi 2. yet) Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: Muhakkak ki Ben gzel ahlak tamamlamak zere gnderildim.
266
Peygamberlerin Grevleri
Peygamberlerin ok nemli grevleri vardr. O grevlerin bazlar unlardr: a- nsanlar Allahn eriatna, kanunlarna, hkmlerine, yalnzca Allaha ibadet etmeye armak, Allahn dnda ibadet edilenlerden onlar kurtarmaktr. Yce Allah yle buyurmutur: te O peygamberler Allahn dinini (insanlara) tebli ederler. Ve ondan hakk ile gerektii gibi korkarlar. (Allahtan) baka hi kimseden de korkmazlar Allah hesap grc olarak yeter.(Ahzab Suresi 39. yet) b- Dinin aklanmas, anlalr hale getirilmesidir. Yce Allah yle buyurmutur: Sana Biz Kuran insanlara kendilerine indirileni aklaman iin indirdik. Umulur ki dnrler (Nahl Suresi 44. yet)
266
Ahmed (2/381) Buhari Tarihul Kebir (7/188) Edebul Mfred (1/104) Beyhaki (10/191) bni Abdilberr et-Temhid (16/254) Mecma (8/188) sahihtir.
91

c- mmeti ktlklerden sakndrp, hayra iyilie davet etmektir. Onlar yaptklar iyi amellerin karl olarak sevap, kt amellerinin karl olarak ta azapla mjdelemektir. Yce Allah yle buyurmutur: Mjdeleyen ve uyaran (sakndran, korkutan) peygamberler. (Nisa Suresi 165. yet) d- nsanlara sz ve fiilleri ile gzel rnek olmaktr. f- Allahn eriatnn, kanunlarnn yeryznde hayat bulmas, iler hale gelmesi, yrrlkte kullanlmasdr. h- Peygamberlerin kyamet gn mmetlerine, zerlerine yklenen vazifeyi tebli ettiklerine ehadet etmeleridir. Yce Allah yle buyurmutur: Her mmetten bir ahit (peygamber) getirdiimiz ve Seni bunlara (mriklere) ahit olarak getirdiimiz zaman (o kfirler ne yapacaklardr). (Nisa Suresi 41. yet)
slam Dini Btn Peygamberlerin Ortak Dinidir

slam btn elilerin, peygamberlerin ortak dinidir. Yce Allah yle buyurmutur: Muhakkak ki Allahn katnda din slamdr (Al-i mran Suresi 19. yet) Kanunlar eriatleri farkl olsa da hepside sadece Allaha ibadet etmeye, Onun dnda ibadet olunan her eyi terk etmeye davet etmilerdir. Onlarn hepsi de Allah birlemek olan aslda, davetleri ayn dorultuda olmutur. Peygamber efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: Peygamberler dinleri bir, eriatleri farkl kardelerdirler.
267
Peygamberler nsandrlar, Gayb Bilmezler

Gayb bilmek Allahn uluhiyyeti ile alakal hususlardandr, peygamberlerin sfatlarndan deildir. nk onlarda dier insanlar gibi normal insanlardrlar. Yemek yerler, ierler, evlenirler, uyurlar, hasta olurlar ve yorulurlar. Yce Allah yle buyurmutur: Senden nce hibir peygamber gndermedik ki yemek yememi ve sokaklarda, arlarda gezmemi, yrmemi olsun. (Furkan Suresi 20. yet) Ve yle buyurmutur: Muhakkak Senden nce (nceki kavimlere) peygamberler gnderdik ve onlara zevceler (eler) ve zrriyet (evlatlar) verdik. (Rad Suresi 38. yet) Onlarda da ayn dier insanlarda olduu gibi hznlenmek, zlmek, mutluluk duymak, yorgun ve zinde olmak gibi hasletler, sfatlar vardr. ayb, gzle grlmeyen eyleri bilemezler. ayb bilmeleri ancak Allahn onlara bildirdii kadardr. Yce Allah yle buyurmutur: Allah Azze ve Celle, gayb ilmini setii peygamberlerden bakasna bildirmez. Her kim gayb iddiasnda bulunuyorsa, ya peygamberlik iddiasnda bulunuyor ya da Allaha iftira ediyor demektir. zira Allah Azze ve Celle yle buyurmutur:
267
Buhari (3/1270) bni Hibban (15/225, 233) Hakim (2/648) Ahmed (2/402, 436) bni Rahuye (1/124)
92

(Allah) ayb bilendir. Onun aybe ait kld hususlar (kendisinden baka) hi kimse bilmez. Ancak kendilerinden raz olduu baz peygamberler bu hkmden mstesnadr (Yalnz Allahn izin verdii kadarn bilebilirler) Peygamberi (cinlerden) nlerinden ve arkalarndan koruyacak, onlar gzetecek (melekleri Allah) koyar.(Cin Suresi 26-27. yet) Bu yzden nebi sallallahu aleyhi ve sellem: Her kim gaybden haber verdiini iddia eden (kahin, arraf gibi) kimselere gider de, onu tasdik ederse Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem)e indirileni inkar etmi olur buyurmutur.
Peygamberlerin smeti (Masumluu)

Allah kullar arasndan cisim, beden, akl ve ahlak olarak en kamil olann, en efdalini, risaletini tebli iin semi, Onu da Peygamber yapm. O peygamberi byk gnahlardan korumu btn ayplardan beri klmtr. Ki O peygamber Allahn kendisine vahyettii dini mmetine, gnderildii kavme bildirsin, tebli etsinler. Onlar btn mmetin ittifak ile Allahtan kullarna tebli ettikleri dini hususlarda masumdurlar. Yce Allah yle buyurmutur: Ey peygamber! Rabbinden sana indirileni (insanlara) tebli et. Eer Sen bu emredileni yerine eksiksiz getirmezsen (peygamberlik grevin olan) dini tebli vazifeni yerine getirmemi olursun. Allah Seni insanlardan korur (ktlklerinden korur). (Maide Suresi 67. yet) Ve yle buyurmutur: te o peygamberler Allahn dinini (insanlara) tebli ederler. Ve ondan hakk ile gerektii gibi korkarlar. (Allahtan) baka hi kimseden de korkmazlar.(Ahzab Suresi 39. yet) Ve yle buyurmutur: Ki bu ekilde (Allah) peygamberlerinin, kendilerine Rableri tarafndan gnderilen risaletleri, dinleri hakkyla, gerektii gibi tebli ettiklerini bilsin. (Allah) Onlarn yannda olan her eyi ilmi ile kuatm (haberdar olmu), her eyi tek tek, bir bir saymtr.(Cin Suresi 28. yet) Eer o peygamberler dini teblile alakal olmayan kk baz hatalar ilerlerse, Yce Allah bu hatalarn onlara aklar. Bylece sratle o yapm olduklar hatalardan tevbe ederler. Bu ekilde hem hatalar af olunur, hem de eskiye gre dereceleri daha da artm olur. nk Allah onlar gzel ahlakla, iyi huylarla donatm, kadir ve kymetlerine zarar verecek, derecelerini drecek her trl eksiklikten onlar beri tutmutur.
Peygamberlerin Saylar Ve En Faziletlileri

Rasullerin yz on ksur kii olduu sabittir. Bu konuda peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)e rasullerin says hakknda sorulunca yle buyurmutur: Onlar yz on be (kiidirler); ok kalabalk bir toplulukturlar.
268
Nebiler ise bu belirtilen rakamdan ok daha fazladrlar. Bu peygamberlerin bazlar hakknda Allah Kuranda baz kssalarn zikretmitir. Kuranda toplam olarak yirmi be tanesinin ismi bulunmaktadr. Yce Allah yle buyurmutur: Kssalarn sana anlattmz ve anlatmadmz (kendilerine yeni bir din verilmi) peygambere de (vahyettik).(Nisa Suresi 164. yet) Ve yle buyurmutur: Yce Allah baz peygamberleri dierlerinden stn tutmutur. Yce Allah yle buyurmutur:
268
bni Hibban (2/77) Bezzar (9/427) Ahmed (5/178, 179) Taberani (8/217) Haris (1/195) bni Sad (1/32, 54) Tarihut Taberi (1/95) hadis hasendir.
93

Biz baz peygamberleri dierlerinden stn kldk. (sra Suresi 55. yet) Bylece Allah yeni bir eriatle gnderdii baz peygamberleri dier eriat verdii peygamberden stn tutmutur. Yce Allah yle buyurmutur: te bu peygamberler ki bazlarn bazlarnn zerine fazileti kldk. (Bakara Suresi 253. yet) Peygamberlerin en efdalleri Ull-azmdr. (Bu Nuh, brahim, Musa, sa ve Peygamber efendimize verilen genel bir addr). Yce Allah yle buyurmutur: (Ey Muhammed!) Peygamberlerden Ulul-azmin sabrettii gibi Sen de sabret. (Ahkaf Suresi 35. yet) Ve yle buyurmutur: (Hatrla Ey Muhammed!) Senden, Nuhtan, brahimden, Musadan ve Meryem olu sadan ve dier btn peygamberlerden (grevlerinizi yerine getirmek ve dini tebli etmek zere) ar bir sz almtk. (Ahzab Suresi 7. yet) Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) btn peygamberlerden daha efdal ve stndr. O son Peygamber, muttakilerin imam, Adem oullarnn efendisi, btn peygamberler kyamet gn toplandnda onlarn nderi, ayrlp gittiklerinde ise onlarn namna konuandr. lk nce gelenler ve sonra gelecek olanlarn bta ettii Makamul-mahmudun, kyamet gn insanlarn gelip su iecekleri havuzun, vesile ve fadilenin sahibidir. Btn insanla kyamet gn efeat edecektir. Allah Onu stn bir eriatla ve hkmlerle gndermi mmetini de insanlk iinden kan en hayrl mmet klmtr. Allah o mmet ve peygamberleri iin btn gzellikleri toplam, bylece nceki mmetlerden farkl klmtr. Yaratlma hasebi ile en son yaratlm olsalar bile ilk nce mezarlarndan kp har olunacaklardr. Peygamber efendimiz (aleyhissalatu vesselam) yle buyurmutur: 269 peygamberlerden alt ey ile daha stn klndm. Gene yle buyurmutur: Ben btn
Ben kyamet gn Ademoullarnn efendisiyim. Bu konuda herhangi bir bbrlenme sz konusu deildir. Elimde Hamd sancan tayacam ve bu sancak altnda Ademde dahil olmak zere 270 btn peygamberler kyamet gn toplanacaklardr. Peygamber efendimizden (aleyhis-salatu ves-selam) sonra fazilete Ulul-azm arasnda en stn olan Allahn dostu brahimdir. Allahn iki dostu olan brahim ve Peygamber efendimiz (aleyhimasselam) Ulul-azmn iki en stn peygamberleridirler. Sonra geriye kalan peygamber gelir.
Peygamberlerin Mucizeleri
Allah peygamberlerini mucizelerle insanla doruluklarn ispatlamak zere desteklemitir. Kurann indirilmesi, ayn ikiye yarlmas, asann ylana dnmesi, amurdan yaplan kuun can bulmas, bu mucizelere birer rnektir. Normal artlar altnda olmas imknsz olarak gerekleen mucizeler, mucize verilen peygamberlerin doruluuna, kerametler ise doruluu ispatlanm peygamberliin hakikaten tasdikine delalet eder. Yce Allah yle buyurmutur: Muhakkak ki biz peygamberlerimizi apak delillerle gnderdik.(Hadid Suresi 25. yet)
269
Mslim (1/371) bni Hibban (6/87, 14/311) Ebu Avane (1/330) Tirmizi (1553) Ahmed (2/411) Ebu Yala (11/377) 270 bni Hibban (14/398) Hakim (2/660) Ziyaul Makdisi Muhtare (9/455) Tirmizi (3148) bni Mace (4308) bni Ebi eybe (6/351) Ahmed (3/2) Ebu Yala (7/281) sahihtir.
94

Peygamber efendimiz (aleyhis salatu vesselam) yle buyurmutur: Hibir peygamber yoktur ki ona baz mucizeler verilmi olmasn. Benim mucizem ise vahiydir (Kurandr) umuyorum ki Kyamet 271 gn en ok tabisi olan Ben olurum.
271
Buhari (Fezaill Kuran 1) Mslim (iman 239)
95
MUHAMMED SALLALLAHU ALEYH VE SELLEMN NBVVETNE MAN

Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin nbvvetine ve Allahn onu insanlara mjdeleyici ve korkutucu olarak gnderdiine iman etmek, imann asllarndan byk bir asldr. Kulun iman, Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin, alemlerin rabbinin rasul olduuna inanmadka tamamlanmaz. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Ben insanlarla Allahtan baka hakk ile gerektii gibi ibadet edilecek bir ilah olmadna ve Benim Allahn elisi olduuma 272 ahadet edinceye kadar savamakla emrolundum. Onun rasullne ahitlik etmek, shhatinde ittifak edilen bn mer radyallahu anhuma hadisinde zikredilen slam artlarndan biridir. Bu hadiste yle buyrulmutur: slam be ey zerine kurulmutur: Allahtan baka ilah olmadna ve Muhammedin Allahn rasul olduuna ehadet etmek, namaz klmak, zekat vermek, hac ve ramazan 273 orucu. Her mslmann kesin olarak Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin ncekilerin ve sonrakilerin efendisi, alemlerin rabbinin rasul ve peygamberlerin sonuncusu olduuna iman etmesi, ona itaat etmenin ve tabi olmann kula Allahn sevgisini kazandracak tek sebep olduunu bilmesi gerekir. Allah Teala yle buyurmutur: Ey Muhammed! Onlara) De ki: "Eer Allah seviyorsanz, Ona tabi olunuz ki, Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn. Allah. Gafur'dur, Rahim'dir" (Al-i mran 31) yine ona itaatin Allaha itaat, ona isyann da Allaha isyan olduuna iman etmek gerekir. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Her kim o Peygambere itaat ederse, Allah'a itaat etmi olur. Her kim de yz evirirse, biz seni onlara beki olarak gndermedik. (Nisa 80) Kim Allaha ve peygamberine (Muhammede) inanmazsa, muhakkak ki biz kfirler iin atei oka alevli bir Cehennem hazrladk. (Fetih Suresi 13. yet) Rasul sallallahu aleyhi ve selleme iman dinde zaruri olarak bilinmesi gereken konulardandr. O, Allah katndan insanlara haber vererek onlara yaratllarndaki sr ve hikmetin, varlklarnn gayesinin yalnzca Allaha irk komadan kulluk etmek olduunu tebli etmitir. Bu sebeple rasule iman Allaha imann gereidir. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Yzevirenler dnda btn mmetim cennete girecektir. Nebi sallallahu aleyhi ve selleme yzevirenlerin kimler olduu sorulunca da yle cevap vermitir: Kim bana itaat ederse cennete girer, kim de bana isyan ederse yzevirmi demektir.
274
Nebi sallallahu aleyhi ve sellemi sevmek de imann gereklerindendir. Bu konuda yle buyurmutur: Sizden biriniz, beni ocuklarndan, baba ve annesinden ve btn insanlardan daha ok 275 sevmedike iman etmi olmaz.
272 273
Buhr (mn 17) Mslim (man 36) Beyhaki uab (1/39) Buhari (8) Muslim (16) 274 Buhari (7280) 275 Buhari (7283) Muslim (2283)
96
Nebi sallallahu aleyhi ve sellem nsanlara ve Cinlere Gnderilmitir:

Cabir radyallahu anhn rivayet etmi olduu hadiste Nebi sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Benimle dier peygamberlerin misali yledir: bir adam bir ev yapar, onu tamalar, yalnz bir tulalk yer kalr. nsanlar bu eve girerler, beenirler ve urdaki tula da yerinde olsayd 276 derler. te o eksik tula benim. Benim geliimle peygamberler son bulmutur. Tahavi arihi de yle der: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin btn insanlara gnderilmi 277 olduu hususu, dinde zaruri olarak bilinmesi gereken bir konudur. Bunun Kurandan delilleri; 1- Allah Teala yle buyurmutur: De ki: "Ey insanlar! Ben, sizin hepinize birden, gklerin ve yerin hkmranl kendisine ait olan Allah'n Peygamberiyim. (Araf 158) 2- (Ey Muhammed!) Biz seni, ancak btn insanlara mjdeci ve uyarc olarak gnderdik. Fakat onlarn ou bilmiyor. (Sebe 28) Snnetten delili: Cabir radyallahu anh Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurduunu rivayet etmitir: Bana benden nceki peygamberlere verilmeyen be ey verilmitir: bir aylk mesafeden dmanlarmn kalbine korku salmakla desteklendim. Yeryz bana mescid ve temizleyici klnd. mmetimden herhangi biri namaz nerede idrak ederse orada klar. Bana ganimetler helal klnd. Benden nce kimseye helal klnmamt. Bana efaat etme yetkisi verildi. Dier 278 nebiler kendi kavimlerine gnderilmilerken ben btn insanlara gnderildim.
276 277
Mslim (2287) erhut-Tahaviye (1/170) 278 Buhari (335) Muslim (521)
97
MUCZELER VE NBVVET DELLLER

Allah Azze ve Celle, nebimiz Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemin elinde pek ok mucizeler icra etmitir.
Birincisi: Kuran- Kerim

Kurnn kendisine mahsus bir nazm tarz vardr. Tm Arap szlerinden, vezinlerinden ayr bir durum tar. Kurnn nazm, tertibi, belgati, fesahati o hadde varmtr ki; Her fasihin fesahatini, her beliin belgatini amtr. Onun bir benzerini getirmekten yana Araplar, fesahatleri ve belagatleri stn olmasna ramen aciz kalmlardr; ondan bir sure dahi getirememilerdir. Bylece, Kurnn onlara gre, ok ok stn bir edebi zellie sahip olduu grlmtr. Bundan dolay Kurn- Kerim tpk Musa aleyhisselamn asas gibi Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemin mucizesi olmutur. Musa aleyhisselam, sihirbazlarn stn grldkleri bir zamanda peygamber olarak gnderilmiti. Onlar, sanatlarnn ehli kimselerdi. Ne var ki, Musann asas, halkn gzleri nnde onlarn yaptklarn yutmutu. Nitekim sa aleyhisselamn da zamanna gre, stn mucizesi vard; lleri diriltiyordu. 279 Anadan doma kr, abra illetine tutulan iyiletiriyordu. Buhar, Eb Hreyre radyallahu anh'den rivayet eder. O demitir ki: "Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem buyurdular: "nceki peygamberlerden her birine, insanlarn o sayede imna girecekleri bir mucize verilmitir. Ancak Allah'n bana verdii mucize, Allah'n vahyinden ibaret olan Kur'n mucizesi'dir. 280 mmetinin says en ok olan peygamberin, Ben olaca midindeyim."
kincisi: Parmaklarndan Su Fkrmas

Cabir b. Abdillah radyallahu anhuma yle rivayet etmitir: "Hudeybiye'de insanlar susad. Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem nndeki su kovasndan abdest aldktan sonra insanlara dnp: "Neyiniz var?" diye sordu. nsanlar da: "Sizin nnzdeki su kovasnda bulunan sudan baka abdest almak ve imek iin hi su yoktur" dediler Bunun zerine Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem elini, nndeki su kovasna soktu, parmaklar arasndan eme gibi su akmaya balad. Biz bu sudan hem itik, hem de abdest aldk." Bu hususta Cbir'e denildi ki: "Siz o gn orda ka kii idiniz?" Cbir de onlara u karl verdi: "Eer biz orda yz bin kii bile olsaydk, o su bize yine kfi gelecekti. Fakat biz o gn orda bin 281 be yz kii idik." bn Hacer rahimehullah dedi ki: Kad Iyaz yle demitir: Bu kssa sahabeye ulaan gvenilir ravilerden byk bir kalabalk tarafndan rivayet edilmitir. Bu hadise byk bir topluluun huzurunda gereklemi, onlardan hibiri, bu hadisenin rivayetine kar kmamlardr. Bu da Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin kesin mucizelerinden olmaktadr.
ncs: Az Yemein oaltlmas

Bu hdise birden fazla cereyan etmitir. Bunlardan bazlar yledir:
279 280
El-Gunye (1/74) Buhari (7274) Mslim (152) 281 Buhari (2576)
98

1- Enes Bin Malik radyallahu anh anlatyor; Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem Medineye geldii zaman, ben kktm. Annem Ebu Talha ile evlenmiti. Ebu Talha o sra fakir kalmt. Zira malnn tamamn sadaka olarak vermiti. Bir iki gn hi yemek yemeden geen zamanlarmz olmutu. Bir gn annemin eline biraz arpa gemiti. Onu un yapt ve iki ekmek piirdi. Komudan azck st istedi. Ebu Talhay da ar beraber yiyelim dedi. Ben de sevinerek ktm. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem ashab ile oturuyordu. Ya Rasulullah! Annem sizi aryor dedim. Kalktlar, ashabna da; Kalknz buyurdular. Eve yaklatk. Ebu Talhaya; Hi bir ey hazrladn m ki, bizi davet ediyorsun? buyurdular. O da; Ya Rasulullah! Dnden beri bir ey yemedim. Evde bir ey olduunu da sanmam dedi. yleyse mm Sleym bizi neden arm, git bir bak buyurdular. Ebu Talha, ieri girdi. mm Sleym; ki arpa ekmei piirdim, komudan da biraz st istedim. Enesi seni armas iin gnderdim dedi. Ebu Talha dar kp mm Sleymin sylediklerini Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme haber verdi. O da; Zarar yok, ieri girelim buyurdu. Kendileri, Ebu Talha ve ben ieri girdik. Ekmekleri getirin buyurdular. Mbarek ellerini ekmeklerin zerine koyup parmaklarn atlar ve; On kii arn buyurdular. ardm. Oturun ve Bismillah deyip parmaklarmn arasndan yeyin buyurdular. Bu on kii yeyip doyunca, On kii daha arn buyurdular. ardm ve onlar da ayn ekilde doydular. Bylece 282 ashabdan yetmi veya seksen kii yeyip doydular. 2- Buhari ve Mslim Aie radyallahu anha'nn yle dediini naklederler: Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem hirete irtihal buyurduktan sonra, bana it odann duvarnda bir raf vard. Burada bir miktar arpa kalmt. Ben bundan uzun mddet yemee devam ettim. Bir gn, ne kadar olduunu renmek iin bu arpay ltm. Bu yzden tkenip gitti." Bu trden rivayetler; Enes, Cabir, Ebu Hureyre, bn Mesud, mm Evs, mm reyk, Ebu Eyyub, Semura b. Cndb, mer b. el-Hattab, Selman radyallahu anhum ve bakalarndan gelmitir. 283 Bu rivayetler kesin bir ilim ifade etmektedir.
Drdncs: Zehrli Etin Konumas

Bu mucizeyi bn Kayym rahimehullah Zadul-Mead adl eserinde Hayber gazvesinden 284 bahsederken uzunca rivayet etmitir.
282 283
Buhari (3578) Mslim (2/178) Taberani (25/106-112) Bkz.: bn Kesir el-Bidaye (6/104-123) 284 Zadul-Mead (3/335) hadisi Buhari de rivayet etmitir: (5777)
99

Beyhki ve Eb Nuaym'n Eb Hreyre'den olan rivayetleri ise yledir: Yahudilerden bir kadn, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'e kzartlp zehirlenmi bir kuzu hediye etti. Peygamberim sallallahu aleyhi ve sellem de ashabna: "Sakn bu kuzudan yemeyiniz! nk bu zehirlidir!" buyurdular. Sonra huzuruna getirdikleri o kadna sordular: "Bunu niin yaptn?" Kadn u cevab verdi: "stedim ki, gerekten Peygamber olup olmadn meydana ksn! Eer hak Peygamber isen, bundan haberdr edilirsin, eer yalanc birisi isen, insarlar senden kurtarm olurum, dedim" Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem, bu kadn serbest brakt."
Beincisi: Ayn Yarlmas

Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Kyamet vakti yaklam ve ay yarlmtr. Bir mucize grseler, yz eviriyorlar ve "devam edegelen bir sihir" diyorlar. Hakk yalanlamlar ve kendi heva ve heveslerine tbi olmulardr. Halbuki her i bir gayede sona erer. Gerek udur , onlara, (kendilerini kfrden) vazgeirecek hikmet dolu nice haberler gelmitir de, uyanlar hi fayda vermemitir. (Kamer 15) Buhari ve Mslim, Enes ve bn Mesud radyallahu anhumadan, Mekkelilerin Rasulullah 285 sallallahu aleyhi ve sellemden mucize talebi zerine ayn ikiye yarldn rivayet etmilerdir. Alimler ve imamlar bu mucizenin gerekletii ve bu hadiseyi anlatan rivayetlerin kesinlik ifade 286 ettii hususunda ittifak etmilerdir.
Altncs: Hurma Ktnn nlemesi

bn Kesir dedi ki: Bu mucize sahabeden bir topluluktan, bir ok rivayet yoluyla, bu ilim dalnn 287 imamlar katnda kesinlik ifade edecek ekilde rivayet edilmitir. Buhar'nin bu hususla ilgili rivayeti yledir: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem nceleri hurma ktne dayanarak hutbesini okurdu. -Kendisi iin minber yapldktan sonra, minber zerinde hutbesini ird etmek iin ktnda, bu hurma ktnn sab ocuklarn alamas gibi bir ses kararak alayp-inledii duyuldu. Peygamberim sallallahu aleyhi ve sellem de bunun zerine minberden inerek hurma ktnn yanna geldi ve onu kucaklayp susturmaya alt. Hurma kt, yava yava inlemesini azaltarak sustu. Buyurdu ki: "Bu hurma kt, Allah'n zikrini duymas zerine zaman zaman alar idi.
288
Yedincisi: Devenin Konumas

Devenin Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme ikayeti olmas ve Onun da deve ile konumas Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin ak mucizelerindendir. bn Ebi eybe, Beyhak ve Eb Nuaym Abdullah bin Cafer radyallahu anh'den yle rivayet ederler:
285 286
Buhari (3636, 3637) Mslim (2800, 2802) bn Kesir el-Bidaye (6/77) 287 El-Bidaye (6/131) 288 Buhari (3584)
100

Bir gn Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem, Ansrdan birinin bahesine girmiti. Orada bir deve ile karlat. Deve Peygamberimiz'i grnce O'na sokuldu ve gzlerinden yalar dkerek alamaya balad. Peygamberim sallallahu aleyhi ve sellem: "Bu devenin sahibi kimdir?" diye sordu. Ansrdan bir delikanl yaklaarak: "Benim, ey Allah'n Resul" dedi. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem de buyurdu ki: "Allah'n sana bir mlk olarak verdii bu dili sylemez hayvana, hakszlk etmekten hi korkmaz msn? Ona ok iyi bak! Onun cann actyor ve ok altryormusun! Onun senden bu hususta 289 bana ikyeti var!"
Sekizincisi: Aacn Yryp Gelmesi

Bu, Sahihu Muslimde Cabir radyallahu anhn rivayetinden sabittir. Eb Nuaym Cbir radyallahu anh'den naklediyor, O demitir ki: "Mrikler Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'e eziyet ediyorlard. Cabril gelerek Peygamber'i ald ve Mekke'nin dna kard. Aalk bir vadinin kenarndan geerlerken Peygamberimiz'e hitaben: "Aalardan hangisini istersen ar!" dedi. Peygamberimiz de bir aac ard, aa geldi ve O'nun nnde durdu. Bunun zerine Cebrail: "Ey Peygamber, gerekten sen hak zeresin!" dedi."
290
Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme u hususlarda iman edilmedike gerekten iman edilmi olmaz:
Birincisi: Peygamber (aleyhissalatu vesselam) tam olarak tannmas gerekir. Onun kim olduu ve siyreti iyice bilinmelidir. O Haim olu Abdulmuttalib olu Abdullah ve onun olu Muhammeddir. Haim Kurey kabilesinden, Kurey kabilesi ise Araplardandr. Ve bu kabile brahimin olu smailin (aleyhimas selam) soyundandr. Peygamber efendimiz atm yl yaamtr. Onun krk yl peygamberlik gelmeden nce yirmi yl ise peygamberlik geldikten sonradr. kincisi: Peygamberin her haber verdii dorulanmal, her nehyettii eyden kanmal, her emrettii ise yerine getirilmelidir. Allaha Onun gsterdiinden baka bir eyle ibadet edilmemelidir. ncs: Onun insanlar ve cinlere peygamber olarak gnderildiine kimsenin ona ittibadan baka bir yolu olmadna inanmaktr. Yce Allah yle buyurmutur: (Ey Muhammed!) De ki: Ey insanlar! Ben Allahn hepinize gnderdii peygamberiyim. (Araf Suresi 158. yet) Drdncs: Getirmi olduu dine inanmaktr. O en son peygamber ve peygamberlerin en stn olandr. Yce Allah yle buyurmutur: Fakat (O) Allahn Rasl ve peygamberlerin sonuncusudur. (Ahzab Suresi 40. yet)
289 290
Ebu Davud (2549) Elbani es-Sahiha (1/28) Mslim (3012)
101

Peygamber efendimiz Rahman olan Allahn insanlar iinden setii dostudur. Btn demolunun efendisidir. En byk efaatin ve Kyamet gn insanlarn su iecekleri havuzun sahibidir. Onun mmeti en hayrl mmettir. Yce Allah yle buyurmutur: Siz insanlar(n iyilii) iin karlm en hayrl mmetsiniz. (Al-i mran Suresi 110. yet) Cennet ehlinin ounluu peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)in mmetinden olacaktr. Ve Onun getirdii din, nceki dinleri iptal etmi, hkmlerini kaldrmtr. Beincisi: Allah Onu en byk mucize ile kuvvetlendirmi, destek vermitir. O mucizesi, bozulma ve deitirilmeden korunmu, Allahn kelam Kurandr. Yce Allah yle buyurmutur: (Ey Muhammed!) De ki: nsanlar ve cinler bu Kurann bir benzerini getirmek zere bir araya gelseler, (bu konuda) birbirlerine yardm da etseler gene de Onun bir benzerini getiremezler. (sra Suresi 88. yet) Ve yle buyurmutur: Muhakkak ki Kuran Biz indirdik, onu koruyacak, muhafaza edecek olan biziz. (Hicr Suresi 9. yet). Altncs: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin dini tebli ettiine, Allahn Ona emanet olarak verdii dini, sahibi olan insanla ulatrdna, mmete nasihatte bulunduuna, nerde bir hayr varsa, mmetini ona doru ynlendirdiine ve nerede bir er varsa, o erden de mmetini sakndrdna inanmaktr. Yce Allah yle buyurmutur: (Ey Mminler!) Size kendi iinizden, skntya dmeniz kendisine ar gelen, size dkn, mminlere kar oka mfik ve merhametli bir peygamber gelmitir(Tevbe Suresi 128. yet). Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: Benden nce herhangi bir mmete gnderilen hibir peygamber yoktur ki mmetini onlar iin hayr bildii her eye yneltmesin, ona delalet etmesin ve onlar iin er bildii 291 eylerden de sakndrmasn Yedincisi: Kul Onun sevgisini kendi nefsinden ve dier btn mahlukattan daha stn tutmaldr. Ona sayg ve hrmet gstermek, kadrini yceltmek, emirlerini yerine getirmek gerekir. Bu Allahn kitabnda zikrettii peygamberin insanlar zerindeki hakkdr. Peygamberi sevmek Allah sevmektir. Ona itaat etmek Allaha itaat etmektir. Yce Allah yle buyurmutur: Deki: Eer Siz Allah seviyorsanz bana tabi olun ki Allahta Sizi sevsin ve gnahlarnz balasn. Allah oka mafiret ve rahmet edendir(Al-i mran Suresi 31. yet) Peygamber efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: Ben iinizden birine, ocuundan, babasndan ve btn insanlardan daha sevimli olmadka, 292 gerekten iman etmi olamaz Sekizincisi: Ona oka salatu selam getirmek gereklidir. Gerekten cimri olan kii, Onun ismi anldnda salatu selam getiremeyendir. Yce Allah yle buyurmutur: Allah ve Melekleri peygamberi verler ve Onun iin dua ederler. (salatu selam getirirler) Ey iman edenler! Sizde Onun iin dua edin (salatu selam getirin).(Ahzab Suresi 56. yet).
291 292
Mslim (3/1472) bni Hazm Muhalla (4/199) Buhari (iman 9) Mslim (iman 69)
102

Ve peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: Kim bana bir kere salvat getirirse Allahta ona on defa salavat getirir (adn rahmetle 293 anar ve vg ile bahseder). Kulun baz yerlerde salavat getirmesi daha gerekli olur. Namazda teehhde oturduunda, kunut duasnda, cenaze namaznda, Cuma hutbesinde, ezandan sonra, mescide giri ve k esnasnda ve Peygamber (aleyhis salatu vesselam)in ad zikredildiinde salatu selam getirmek gerekir. Dokuzuncusu: Peygamberler, Allahn katnda diridirler. Fakat onlarn hayat, bizim u hayatmza benzemez, Onlarn bu hayatlar, l olma sfatn zerlerinden kaldrc deildir. Biz Onlarn hayatlarnn keyfiyetini bilemeyiz. Peygamber efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: Allah yeryzne, (topraa) peygamberlerin cesetlerini yemeyi yasak etmitir. buyurmutur:
294
Ve yle
Hangi mslman bana selam gnderirse, muhakkak ki Allah Onun selamna karlk 295 vermem iin ruhumu bana geri verir. Onuncusu: Peygambere (sallallahu aleyhi ve sellem) saygdan dolay yannda ses ykseltilmedii gibi, Ona kabrinde selam verirken de ses ykseltilmez. Yce Allah yle buyurmutur: Ey iman edenler! Seslerinizi Peygamberin sesi zerine ykseltmeyin. Farkna varmadan amellerinizin boa gitmemesi iin, birbirinize kar bararak konutuunuz gibi Peygambere kar da bararak konumayn.(Hucurat Suresi 2. yet) On birincisi: Onun dostlarn, aile efradn ve hanmlarn sevmemiz, bir kusur gstermeyip haklarn korumamz, Onlara kfr etmekten, svmekten, haklarnda kk drc konumaktan ve taan etmekten kanmal uzak durmalyz. nk Allah onlardan raz olmu, Onlar peygamberine dost ve arkada klm ve mmetine de Onlar dost edinmeyi vacip klmtr. Yce Allah yle buyurmutur: Muhacirlerden ve Ensardan (islam yolunda) yaranlarn ncleri ile Onlara gzellikle tabi olanlardan Allah honut olmutur. Onlarda Allahtan honut olmuturlar.(Tevbe Suresi 100. yet) Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: Benim arkadalarma, dostlarma svmeyin. Nefsim elinde olan (Allaha) yemin ederim ki iinizden biriniz Uhud Da kadar altn infak etse bile bu infaknz Onlarn bir avu ya da yars kadar infakna ulamaz (ecir yn ile edeerde 296 olmaz). Allah sahabelerin lmnden sonra gelen Mslmanlar, onlar hakknda dua ve istifar etmeye tevik etmi, onlar hakknda kalplerinde haset olumamas iin Allaha niyazda bulunmalarn istemitir. Yce Allah yle buyurmutur:
293
Mslim (1/288) bni Huzeyme (1/218) bni Hibban (4/588) Ziya Muhtare (4/397) Ebu Davud (523) Nesai (2/25) Ahmed (2/168) 294 sahih. Ebu Davud (1531) bni Mace (1085) Darimi (1/445) Nesai (3/75) Bezzar (8/411) bni Ebi eybe (2/253) Taberani (1/216) Ahmed (4/8) Hakim (1/278) bni Hibban (2/132) bni Huzeyme (3/118) Sahihul Cami (2212) 295 hasendir. Ebu Davud (2041) Ahmed (2/527) Beyhaki (5/245) Taberani Evsat (3/262, 9/130) Beyhaki uabul man (2/217, 3/491) Mecmauz Zevaid (10/162) Elbani Sahiha (2266) 296 Buhari (3/1343) Mslim (4/1967) bni Hibban (15/455) Beyhaki Medhal (1/113)
103

Onlardan sonra gelenler de derler ki Rabbimiz, Bizi ve Bizden nce iman etmi olan kardelerimizi bala, iman edenlere kar kalplerimizde bir hasetlik yaratma. Rabbimiz phe yoktur ki Sen ok merhametlisin, ok efkatlisin. (Har Suresi 10. yet) On ikincisi: Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) hakknda arya gitmemektir. nk bu Ona yaplacak en byk eziyettir. O, mmetini kendisini vmede methetmede arya gitmemeleri, Allahn Ona bahettii eylerin dnda, Allaha ait sfatlarn Ona verilmemesi iin uyarmtr. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur. Muhakkak ki Ben sadece bir kulum. Bana Allahn kulu ve elisi deyin ve Beni hakkm 297 olan yerden daha ykseklere karmayn. Ve yle buyurmutur: Beni Hristiyanlarn bni Meryemi (say) vmekle arya gittikleri gibi, methetmekte 298 arya gitmeyin. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem kendisine: Allah ve sen dilersen diyen birine kar karak yle buyurmutur: Beni Allaha denk mi tuttun? Bilakis sadece Allah dilerse demelisin
299
Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)e dua edip Ondan hacetlerini talep etmek, yardm istemek, Onun iin adak adamak, kurban kesmek, kabrinin evresinde tavaf etmek caiz deildir. Bunlarn hepsi irktir. Allah bu ibadetlerin kendisinden bakas iin yaplmasn nehyetmitir. Peygambere saygszlkta bulunmak, derecesini hafife almak, hakknda kt konumak, dalga gemek kfrdr, dinden kmaktr, Allah inkr etmektir. Yce Allah yle buyurmutur: (Ey Muhammed!) De ki: Siz Allah ile, yetleri ile ve peygamberi ile mi dalga geiyordunuz. Kendiniz iin bir zr aramayn. Artk iman ettikten sonra kfre girdiniz. (Tevbe Suresi 66 ve 67. yetler) Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)e duyulacak gerek sevgi; Ona gerek manada tabi olmak, Onu tam bir ekilde rnek almak ile belli olur. Bu sevgi kiiyi Onun getirdiine aykr eyleri terk etmeye sevk eder. Bu konuda Yce Allah yle buyurmutur: De ki: Eer siz Allah seviyorsanz. Bana tabi olun ki Allahta sizi sevsin ve gnahlarnz balasn. Allah oka mafiret eden ve rahmet edendir.(Al-i mran Suresi: 31. yet) Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)i yceltmede arya gidilmez ya da Onda kusurlar aranarak derecesi drlmeye allmaz, Ona ilahlk zelliklerinden herhangi birisi verilmez, saygda kusur edilmez. Bunlarn hibiri caiz deildir. Onu sevmek ancak Onun getirdiine tam manas ile tabi olup, yaamakla ve gittii yoldan gitmek, Onun ahsiyetini rnek almakla olur. On ncs: Peygambere iman ancak onu dorulayp, getirdii ile amel etmek ile gerekleir. Ona itaat eden Allaha itaat etmi, Ona isyan eden de Allaha isyan etmi olur. Onu dorulayp ancak Ona ittiba etmekle hakiki iman gereklemi olur. Ondrdncs: Son nebi ve son rasul Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemdir. Allah Teala yle buyurmutur:
297 298
299
hasendir. Ziyaul Makdisi Muhtare (6/96) Taberani (3/128) Hakim (3/196) Ahmed (3/153) Buhari (3/1271) Darimi (2/412) Bezzar (1/300) Humeydi (1/16) Beyhaki uab (2/183)
bn Abbas radyallahu anhumadan: Ahmed Msned (1/214) bn Mace (Kitabul-kefarat 1/684) Taberani Mucemul-Kebirde (13005) ve Beyhaki (3/217) rivayet etmilerdir. Elbani hadisin hasen olduunu belirtmitir: Silsiletul-Ehadisis-Sahiha (no:139)
104

'Ve lkin (o) Raslullah ve htime'n-nebiyyindir ve Allah (gelmi ve gelecek) hereyi bilendir. (Ahzab 40) Bu yet Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem'den sonra u ya da bu ekilde yeni br neb ve rasl gelmeyeceini gsteren ak bir nasstr. nk rasl, nebden daha zel bir kelimedir ve her rasl, nebidir ancak her neb, rasl deildir. Bu husus mtevatir hadislerle de desteklenmitir. Ebu Hureyre radyallahu anh Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'in; "Benimle peygamberlerin benzeri, her ynyle tamamlanp da kede bir tula bo 300 braklan gzel bir binann meseli gibidir. Ben o tulaym, ben hteme'n-nebiyynim" buyurduunu nakletmitir. Tirmiz'nin naklettiine gre Enes radyallahu anh, Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem'in yle buyurduunu rivayet etmitir: "Risaletin ve nbvvetin sona erdiine phe yoktur. Bundan byle benden sonra bir rasl ya da neb gelmeyecektir."
301
300 301
Buhari, Menakb 18; Mslim, Fedail 21, (2286). Ahmed (3/267) Tirmiz (2272) Hakim (8292) bn Ebi eybe (11/53) Ebu Yala (3947) Abdulhak bili Ahkamul Kubra (1/214) Tirmizi nakletmi ve hadisin sahih olduunu sylemitir Hafz Elbani de Sahihut-Tirmizide sahih olduunu belirtmitir. Bkz.: Sahihul Cami (1631)
105
AHRET GNNE MAN

Bu dnya yaantsnn bitip yeni bir hayatn balayacana, bu hayata geiin lmle ve kabir hayat ile olduuna, kyametin kopmas ve tekrar dirilme ile devam ettiine, herkesin cezasn grmek iin hesaptan sonra Cennet ya da Cehenneme gideceine inanmaktr. Ahiret Gnne inanmak imann artlarndan biridir. Kulun iman Ahiret Gnne inanmadka tam ve gerek olmaz. Kim Ahiret Gnnn varln inkr edecek olursa kfir olur. Yce Allah yle buyurmutur: Ve lakin gerek iyilik Allaha, Ahiret Gnne... iman edenin iyiliidir.(Bakara Suresi: 177. yet) Cibril hadisinde de Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur:
(Cibril): Bana mandan haber ver? Dedi. (Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem cevap olarak) Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine, Ahiret Gnne, iyi ve kt ynleriyle kadere 302 inanmaktr, dedi. Ahiret Gnne imandan olan, o gnn balangcn gsteren, yaklatna delalet eden kyamet alametlerine inanmak gerekir.
Kyamet Alametleri:
limler kyamet alametlerini iki ksma ayrmlardr. Bunlar: a)-Kk Alametler: Kyamet gnnn yaklatn gsteren birou meydana gelmi alametlerdir. Bunlardan bazlar unlardr: Peygamberin (sallallahu aleyhi ve sellem) gelii, insanlar arasndan emanet mefhumunun kalmay, camilerin sslenmesi, obanlarn yksek binalar dikmede birbirleri ile yarmalar, Yahudiler ile savalmas, zamann daralmas, iin azalmas, fitnenin oalmas, lm olaylarnn artmas, zinann ve fsk ilerinin oalmas bu alametlerdendir. Yce Allah yle buyurmutur: Kyamet saati yaklam ve ay ikiye ayrlmtr. (Kamer Suresi: 1. yet) b)-Byk Alametler: Kyametin kopaca srada vuku bulacak on adet alamettir. Bunlardan hibiri u ana kadar meydana gelmemitir. Bu alametlerin bazlar unlardr: Mehdinin kmas, deccalin kmas, sa (aleyhis selam)nn semadan yeryzne adil bir hkmdar olarak inmesi, bu iniinde ha krp Deccali ve domuzu ldrmesi, cizyeyi kaldrmas, Yecc ve Mecc ktnda onlarn helaki iin dua etmesi, douda, batda ve Arap yarmadasnda yer ve toprak kmelerinin olmas, gkyznden kaln bir duman tabakasnn inip yeryzn kaplamas, Kurann yeryznden kaldrlmas, gnein batdan domas, drt ayakl konuan bir hayvann peyda olmas, Adende (Yemen yaknnda bir ehir) bir atein kp insanlar ama doru srmesi kyamet alametlerindendir. Mslimin Huzeyfe bin Useyd el-fari den rivayet ettii bir hadiste yle buyrulmaktadr:
302
Mslim (man 1, (8) Nes (8/97, 101) Ebu Dvud (4695) Tirmiz (2613) Ahmed (1/27) Abdullah Bin Ahmed es-Snne (s.14, 120, 121) bni Mace (63) bni Huzeyme (2244) bni Hibban (mevarid-16) Beyhaki (10/203) Darekutni (2/282)
106
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem, Biz kendi aramzda bir mesele hakknda konuurken ka geldi. Bize neyi konuuyordunuz diye sordu. Dedik ki: Kyamet saati hakknda konuuyoruz. Oda yle buyurdu: Kyamet u on alameti grmediiniz mddete kopmaz. (Bu alametler ise) Duman, Deccal, Dabbe (drt ayakl konuan bir hayvan), gnein batdan domas, sa (Aleyhis selam)nn inmesi, Ye'cuc ve Me'cucn kmas, douda, batda ve Arap yarmadasnda olmak zere yerde yeryznn kmesi ve sonuncu olarak da Yemende bir atein kp nsanlar maher yerine doru 303 kovmas, srklemesidir. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur:
Mehdi mmetimin son zamannda ortaya kacaktr. (Onun zamannda) Allah oka yamur yadracak, yeryz bolca yeillik ve nebat verecek ve O (Allah) maln salam ve gzel olann (kullarna) verecektir. (Mehdinin zamannda) Davar, inek ve deve srleri oalr, mmet byr ve 304 glenir. Bu ekilde yedi veya sekiz sene geer. Bu alametler arka arkaya meydana gelecektir. Biri meydana geldiinde br onu takip edecektir. Bu alametlerin hepsi vuku bulduunda kyamet kopacaktr. Saat den kastedilen: nsanlarn Allahn emri ile kabirlerinden kp hesap verecekleri, iyi olann nimete, kt olann ise azaba kavuaca bir zaman dilimidir, gndr. Yce Allah yle buyurmutur: O gn kabirlerinden gibidirler(Meric Suresi 43. yet) sratle karlar, sanki dikili talara kouyorlarm
Ahiret Gnne man ekli

Ahiret Gnne genel ve tafsilatl olarak iman edilir.
303
Mslim (Fiten 39) Ebu Davud (4311) Tirmizi (2183) Taberi (6/293) Tayalisi (2769) Ahmed(4/7) bni Mace (fiten 28) 304 Hakim (4/601)
107

Genel (Mcmel) man: Allahn btn insanlar bir yerde toplayaca, herkese yapm olduu amelinin karlnn verilecei, cennetlik olanlarn cennete, cehennemlik olanlarnda cehenneme girecekleri bir gn olduuna inanmakla olur. Bu konuda Yce Allah yle buyurmutur: (Ey Muhammed!) De ki: nceki ve sonraki btn insanlar belirli bir gnn buluma vaktinde bir araya toplanacaklardr.(Vka Suresi: 49-50. yetler) Tafsilatl man: lmden sonra vuku bulacak her eye inanmakla olur. Bu iman aadaki u hususlar iine alr.
Kabrin Azab ve Nimetleri, Kabir Suali, Mnker ve Nekir

lye kabrinde rabbi, dini ve peygamberi hakknda soru sorulacaktr. Yce Allah, iman edenleri sorulan sorulara doru cevap vermeleri ile ayaklarn slam zere yere salam basmalarn salar. Hadisi erifte geldii zere, Melekler lye sorularn ynelttiklerinde oda onlara cevap olarak:
Rabbim Allahtr, dinim slam, peygamberim ise Muhammed (sallallahu aleyhi ve sellem) dir, der.
305
Hadiste geldii gibi meleklerin sorularna, sorularn sorulu ekline mmin kiinin cevab ile mnafk kiinin cevabnn nasl olacana inanmak gerekir.
Kabir Azab ve Nimetleri

Kiinin kabir azabn ya da Cennet nimetlerini greceine inanmas vaciptir. Kabir, ya Cehennem ukurlarndan bir ukur ya da Cennet bahelerinden bir bahe olacaktr. Kabir Ahiret yolculuunda durulacak olan ilk duraktr. Buradaki azaptan kurtulan iin daha sonra grecei her ey daha kolay gelir. Ve kim de bu azaptan kurtulamazsa ondan sonra gelecek olan daha iddetli olacaktr. Kyamet artk len herkes iin kopmu saylr. Kabir azab ya da nimeti, ruh ve cesede ayn anda tesir edecektir. Ruha bazen tek bana muamele edildii de olur. Kabirdeki azap zalimler iin, nimetler ise sadk mminler iindir. l kabir leminde ya azap ya da nimet grr. Bunda onun topraa gmlm olmas ya da olmamas herhangi bir deitirici faktr deildir. Yanm, boulmu, vahi hayvanlar tarafndan yenilmi olmas deiik bir muamele grmesine neden tekil etmez. Ehl-i Snnet vel-Cemaat kabir azab ve nimetlerine iman akide esaslarndan kabul etmitir. Ehl-i Snnet imamlarndan bazlarnn szleri u ekildedir: 1- mam Ahmed rahimehullah yle demitir: Kabir azab haktr. Bunu ancak sapk ve saptrc 306 bir kimse inkar eder. 2- Ebul-Hasen el-Eari, Ehl-i Snnet vel-Cemaatin icma ettikleri itikad esaslarn zikrederken yle demitir: Kabir azabnn hak olup, insanlarn kabirlerinde diriltildikten sonra imtihan edilecekleri, 307 sorgulanacaklar, Allahn dilediklerini bu sorguda sabit klaca hususunda icma edilmitir.
Buhari (cenaiz 86) Mslim (Cennet 70) Tabakatul-Hanabile (1/62) 307 Ebul-Hasen el-Eari Risaletu la Ehlis-Sagr (279)
306
305
108

3- Muhammed b. Huseyn el-Acurri, kabir azab ve nimetlerinin ispatna dair hadis ve eserleri zikrettikten sonra yle demitir: Bu hadisleri inkar eden kimsenin hali ne kt! Zira uzak bir sapklk 308 ile sapm ve apak bir ziyana uram demektir. 4- bn Abdilberr, Allahm! Muhakkak ki ben cehennem azabndan sana snrm, kabir azabndan sana snrm duasn zikrettikten sonra yle demitir; Bu hadis, kabir azabnn ikrar 309 anlamna gelmektedir. Bunun tasdiki ve inanmak gerektii hususunda ehli snnet ihtilaf etmemitir. 5- eyh el-Asbahani el-Hucce Fi Beyanil-Mahacce adl kitabnda Kabir azabn inkar edenlere 310 reddiye bal am ve kabir azabn ispat eden baz hadisleri zikretmitir. 6- bn Receb el-Hanbeli, Ahvalul-Kubur adl bir kitap yazm, bu kitabn altnc blmnde kabr azab ve nimetleri konusunu ele alm ve yle demitir: Kuran- Kerim pek ok yerde kabir azabna delalet etmektedir. Sonra bn Receb baz ayetler ile mfessirlerin bu konuda sylediklerini 311 nakletmitir. Ehl-i Snnet vel-Cemaatin Delilleri: 1- Allah Teala yle buyurmutur: Allah, man edenleri, dnya hayatnda ve hirette salam bir sz zerinde tutar; zlim olanlar da saptrr. Allah, dilediini yapar. (brahim 27) Nitekim Nebi sallallahu aleyhi ve sellem, bu ayetin kabir azab hakknda nazil olduunu aklamtr. Bera b. Azib radyallahu anh, Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu rivayet etmitir: Mmin kabrinde oturtulduu zaman, Allahtan baka ilah olmadna ve Muhammedin (sallallahu aleyhi ve sellem) Allahn rasul olduuna ehadet eder. Bu yzden Allah Azze ve Celle: Allah, man edenleri, dnya hayatnda ve hirette salam bir sz zerinde tutar buyurmutur. 312 Bu kabir azab hakknda nazil olmutur. 2- Allah Teala yle buyurmutur: Onlar, sabah akam atee sunulmaktadrlar. Kyametin koptuu gn de, "Firavun ailesini en iddetli azaba sokun denilecektir. (Mmin 46) Katade yle demitir: Onlara: Ey Firavun ailesi! irkinlik, aalk ve eksiklik olarak yeriniz burasdr denilir. bn Sirin de yle demitir: Ebu Hureyre radyallahu anh ikindi namazndan sonra bize gelir yle derdi; Baz melekler kar, baz melekler iner ve Firavun ailesine atei arz ederler. Ateten Allaha snanlar 313 dnda kimse onu iitmez. 3- Allah Teala yle buyurmutur: Hi phesiz, kfrleriyle kendilerine zulmedenler iin baka azblar da vardr; fakat onlarn ou bilmiyor. (Tur 47) bn Cerir et-Taberi yle demitir: Mfessirler Allah Tealann kendilerine zulmeden bu kimselere dirili gnnden nce vaad edilen bu azab hakknda ihtilaf ettiler. Bazlar bunun kabir azab olduunu sylediler. Bu konuda el-Bera b. Azib 314 ve bn Abbas radyallahu anhumden rivayetler nakledilmitir. Yce Allah yle buyurmutur: Onlar sabah akam atee sunulmaktadrlar. Kyametin koptuu gnde Firavun ailesini en iddetli azaba sokun denilecektir. (Mmin (fir) Suresi 46.yet) "Asla! Bu onun sylemi olduu bir szden ibarettir. Onlarn nnde de diriltilecekleri gne kadar bir berzah vardr." (el-Mu'minun, 100) "Sen zalimleri lmn skntlar iinde meleklerin ellerini uzatarak: 'Ruhlarnz karn, Allah'a kar haksz yere sylediklerinizden, O'nun yetlerine kar kibirlendiinizden dolay bugn zillet azabyla cezalandrlacaksnz.' derken bir grsen!" (el-En'm, 93)
308 309
Acurri e-eria (364) Et-Temhid (12/186) ayrca mnker ve nekir meleklerine iman hakknda baknz: Temhid (22/247) 310 El-Hucce Fi Beyanil-Mahacce (1/449) 311 Ahvalul-Kubur (39-81) 312 Buhari (1369) Mslim (2871) 313 Her ikisini de Suyuti ed-Durrul-Mensurda (7/291) nakletmitir. 314 Taberi el-Camiul-Beyan (27/36)
109

Mutezile frkasndan karlatm sapk birisi; (te o zaman:) Eyvah, eyvah! Bizi kabrimizden kim kaldrd? Bu, Rahmn' n vdettiidir. Peygamberler gerekten doru sylemiler! Derler.(Yasin 51) yetini ne srerek kabir azabn ve bu konuda vrid olmu hadisleri inkr etti. Bu phenin izah Allahu lem udur; Yasin suresi 51. yetinde bahsedilen kimseler inkrc kfirlerdir. Onlar, kabir azabn, kendilerine vaat edilmi olup korkuyla bekledikleri daha byk bir azap olan cehennem azabna tercih edeceklerdir. Nitekim Allah Azze ve Celle yle buyurmutur; "Biz onlar iki kere azaba uratacaz. Sonra da byk bir azaba dndrleceklerdir." (etTevbe, 101) te tehdit edilip durduklar bu byk azap gelip atnca Eyvah! Bizi kabrimizden kim kaldrd? Bu, Rahmann vaat ettiidir diyeceklerdir. Snnetten Deliller: 1- Enes b. Malik radyallahu anh, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu rivayet etmitir: l kabre konulup arkadalar geri dnnce, arkadalarnn ayak seslerini iitir. Ve ona iki melek gelir, onu oturturlar. inizde olan ve kendisine Muhammed denilenin hakknda ne diyorsun? Mmin olan; Allah'n kulu ve Reslu olduuna ehdet ederim der. O zaman, o melekler mmine derler: Cehenemdeki yerine bak. Allah onu senin iin, Cennetten bir menzille deitirdi. Peygamber (Sallallhu aleyhi ve sellem) buyurdu ki: l hem Cennetteki yerini hem de Cehennemdeki yerini beraber grr. Katade dedi ki; Raslullah (Sallallhu aleyhi ve sellem) bize kabrin yetmi zira geni ve yeillie dntn syledi. Mnafk ve kafire de inizdeki Muhammed denilen ahs hakknda ne diyorsun? denilince Biz onu bilmiyoruz, insanlar onun iin ne dedilerse biz de onu diyorduk der. Ona Bir ey bilmeyesin ve okumayasn denilir. Ve demir sopalaryla dvlr. yle bir sesle barr 315 ki insanlar ve cinler dnda her ey o sesi iitir. bn Hacer, bu ve baka hadislerin erhinde yle demitir: Bu konuda bir ok hadisler ve kabir azabnn ispatna dair faideler vardr. kabir azab kafirler ile Allahn diledii muvahhidlere vaki 316 olacaktr. 2- Aie radyallahu anhann yanna Yahudi bir kadn girdi ve kabir azabndan bahsederek: Allah seni kabir azabndan korusun dedi. Bunun zerine Aie radyallahu anha Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme kabir azabn sordu. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Evet, kabir azab haktr. Aie radyallahu anha: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi bundan sonra mutlaka her namaznda kabir azabndan 317 snrken grdm demitir. 3- Ebu Hureyre radyallahu anh dedi ki: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu:
315 316
Buhari (1374) Mslim (2870) Fethul-Bari (3/283) 317 Buhari (1372)
110

Biriniz (namazda) teehhdde bulunduu zaman yle diyerek drt eyden Allaha snsn: Allahm! Kabir azabndan, cehennem azabndan, lmn ve hayatn fitnesinden ve Mesih deccalin 318 fitnesinin errinden sana snrm Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur:
Eer llerinizi gmmekten kanmayacanzdan emin olsam, Allaha kabir azabn size 319 duyurmas iin dua ederdim.
318 319
Buhari (1377) Mslim (588) Mslim (4/2199) bni Hibban (3/281) Nesai (4/102) bni Ebi eybe (3/50) Ahmed (3/103, 11, 153) Ebu Yala (5/353)
111
RUHLARIN KARARGAHI
Alimler ruhlarn karargah konusunda ihtilaf etmilerdir. Ruhlarn derece farkllndan dolay ksma ayrlmtr: Birincisi: peygamberlerin (aleyhimusselamn) ruhlardr. Onlarn rablerinin yannda en yksek derecelerde olacanda ihtilaf yoktur. Bunun delili Buharinin Sahihinde sabit olan Aie radyallahu anha hadisidir: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Hibir peygamber, cennetteki makamn grmeden ruhu alnmaz. Bundan sonra hayat devam ettirilir veya br dnyaya gitme hususunda muhayyer braklr." (Aie radyallahu anha dedi ki: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem hastaland zaman onu, (ba) dizimin stnde baygn vaziyette grdm. Bir ara kendine geldi. Gzlerini evin tavanna dikti ve sonra: "Ey Allah'm! Refik-i A'la'da (bulunmay tercih ederim)" dedi. Bu sz iitince ben (kendi kendime): "Demek ki (makam gsterildi) ve bizimle olmay tercih etmiyor" dedim. Bunun, shhatli iken bize syledii bu hadis olduunu anladm. Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemin telaffuz ettii son sz: "Allahm! Refik-i A'la'da" cmlesi oldu.
320
kincisi: ehitlerin ruhlardr. Deliller onlarn ruhlarnn ara bal yeil kularn kursaklarnda olacan aka ifade etmektedir. Bu delillerden birisi Sahihu Muslimde Mesruktan gelen u rivayettir: Abdullah b. Mesud radyallahu anhe u ayeti sorduk: Allah yolunda ldrlenleri l sanma. Aksine onlar, Rableri katnda diri olup Allah'n fadl-u kereminden kendilerine verdii (ehidlik mertebesinden) sevinli bir ekilde (O'nun saysz nimetleriyle) rzklandrlrlar. (Al-i mran 169) dedi ki: Biz de bunu (Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme) sormutuk da yle buyurdu: Onlarn ruhlar ara bal bulunan kandillerdeki yeil kularn kursaklarndadr, cennette diledikleri gibi gezinirler. Sonra kandillere geri dnerler. Rableri onlara muttali olur ve yle buyurur: stediiniz bir ey var m? onlar da: Cennette dilediimiz gibi gezdiimiz halde ne isteyebiliriz? derler. Bu onlara defa tekrarlannca, istekte bulunmakszn braklmayacaklarn anlayacaklar ve yle diyecekler: Ya Rab! Ruhlarmzn bedenlerimize iade edilmesini, senin yolunda bir kez daha 321 ldrlmeyi istiyoruz onlarn bir hacetleri olmad grlnce braklacaklar. ncs: mmin mkelleflerin ve dierlerinin ruhlardr. Bu konuda alimlerin grlerinden tercih edileni; mminlerin ruhlarnn cennette, kafirlerin ruhlarnn ise cehennemde olacadr. Bu ayn 322 zamanda Abdullah b. Ahmedin rivayetine gre mam Ahmed b. Hanbelin grdr.
320 321
Buhari (6905) Mslim (1887) 322 Tabakatul-Hanabile (1/181)
112
Bir phe ve Reddi:

ayet bu duruma itiraz edip de; Aslan, yanan, suda boulan, kularn kurtlarn yedii her parasnn bir yerde kald kimse iin gr nedir? denilirse, bunun iin u cevap verilir; Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin anlatt kabir azab, sorgu sual; halk arasnda det olan ekilde, llerin kabirlerine gmlmesi zerinedir. ayet nadirattan olarak, anlatlan sfatta bir l bulunur ise, onun iin yle denebilir; Allah Tel, onun ruhunu yere gnderir. Sonra sktrlr; sorgu sual edilir. Daha sonra azaba veya nimete uratlr. Nitekim kfirlerin ruhlarna kyamet kopuncaya kadar akam sabah her gn iki kere azap edilir. Daha sonra, cesetleri ile cehenneme atlrlar. Nitekim bu manada, Allah Tel yle buyurdu; Akam sabah onlara ate salnr. Kyamet koptuu gn de onlara yle denir; Firavun 323 ailesini en etin azaba sokun. (Mmin 46) Tahaviye arihi yle demitir: Ehil olan kimseler iin kabir azab ve kabir nimetinin, meleklerin soru sormalarnn sabit olduu hususunda Raslullah Sallallahu aleyhi vesellemden gelen haberler tevatr derecesindedir. O bakmdan bunun sabit olduuna itikad etmek ve buna inanmak icab eder. Ancak bunun keyfiyeti hakknda bir sz sylemeyiz. Zira akl bunun keyfiyetine vakf olamayz, nk bu dnyada buna benzer bir ey bulunmamaktadr. eriat akln imkansz kabul ettii bir hususu emretmemitir. Ancak bazen akllarn hayrete decei trden hkmler getirebilir. Ruhun bedene geri dnmesi, dnya hayatnda bilinen bir ekilde deildir. Aksine ruh dnya hayatnda allagelmi ekilden baka bir surette kula iade olunacaktr unu belirtelim ki kabir azab Berzahtaki bir azabtr. Azab hakederek len herbir kimse bu kabir azabndan payna deni alr. Kabre ister gmlm olsun, ister gmlmemi olsun. Onu ister yrtc hayvanlar yemi olsun, ister kl oluncaya kadar yaklm olsun ve kl de havaya savrulmu olsun. ster aslm, ister denizde boulmu olsun. Tpk kabre gmlen kimsenin azab grmesi gibi bylelerinin de ruhu da bedeni de azab grecektir. Rivayetlerde varid olan kabrinde oturtulup kemiklerinin birbirine girmesi ve buna benzer hallere gelince, bunlarla Raslullah Sallallahu aleyhi vesellemin maksadnn herhangi bir ifrat ve tefrite gidilmeden anlalmas icab eder. Onun szlerine ifadelerin kaldramayaca anlamlar yklenmemesi gerektii gibi, onun maksadna ve maksad olarak gzettii hidayet ve beyanna aykr manalar da kartlmamaldr. nk byle bir ey ihmal edildii iin ve bu maksat gzetilmedii iin pek ok sapklklar ortaya kmtr. Yce Allahtan bakasnn bilemedii trden, dorudan ayrlmalar ve sapmalar meydana gelmitir. Hatta Allah ve Raslnden gelenlerin kt anlalmas slam tarihinde grle gelmi her trl bidat ve sapkln esasn tekil eder. Fer ve asl btn hususlardaki hatalarn temel sebebi budur. Hele bir de buna kt maksat ta ilave edilecek olursa... Allahtan yardmn taleb 324 ederiz
Sura flenmesi
Sur srafil (aleyhis selam)in iine fledii bir hayvan boynuzudur. Birinci fleyiinde Allahn diledii dnda btn canllar lr. kinci flemesinde ise ilk yaratlandan kyamete kadar yaratlm olan btn canllar tekrardan diriltilirler. Yce Allah yle buyuruyor: Sura flenince Allahn diledikleri dnda gklerde ve yerde olanlar baygn bir halde kendilerinden geerler (lrler). Sura tekrar flenince ite o zaman dirilip kalkarlar. Ve baknrlar. (Zmer Suresi 68. yet) Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyuruyor:
323 324
El-Gunye (1/69) erhu Akidetit-Tahaviye (2/578-580)
113
Sonra Sura flenir, Onun sesini iiten herkes (aalarn kuvvetli bir rzgr karsnda eilip dorulduklar gibi) eilip dorulurlar. Daha sonra btn herkes lr. Daha sonra Allah erkek menisine benzer bir yamur yadrr, bu yamurla btn insanln cesetleri (ayn bitkilerin topraktan kmalar gibi) topraktan karlar. Daha sonra Sura yeniden flenir. Btn insanlar ayaa kalkp bakmaya 325 balarlar.
ldkten Sonra Dirili

Allahn, Sura ikinci defa flenmesinden sonra btn herkesi tekrardan diriltmesidir. Allah sura ikinci defa flenmesine izin verince, ruhlar cesetlerine dnerler, herkes kabirlerinden kalkar, ayaklarna bir ey giymeden, plak ve snnetsiz olarak, yanlarnda hibir ey olmakszn maher yerine doru hzlca giderler. Gne insanlara doru yaklar, scakl ve atei artrlr. nsanlardan kan ter kimilerinin topuklarna, kimilerinin dizlerine, kimilerinin bellerine, kimilerinin gslerine, kimilerinin omuzlarna, kimilerinin ise grtlaklarna, azlarna kadar ular. Bu terin ulat yer insanlarn dnyada iken yapm olduklar amellere gre deiir. ldkten sonra tekrar dirilmek, eri delillerle, akl ve duyu organlar ile sabittir. eri Deliller: lmden sonra tekrar dirilmenin gerekten vuku bulacana dair Kitap ve Snnette birok delil zikredilmektedir. Bazlar unlardr: Yce Allah yle buyurmutur: (Ey Muhammed!) Deki: Evet Rabbime yemin ederim ki, phesiz siz tekrardan diriltileceksiniz. (Tebun Suresi 7. yet) ve yle buyurmutur: Onu ilk yaratmaya baladmz gibi (hesap iin) yeniden yaratrz.(Enbiya Suresi 104. yet) Kyamet gelecektir; bunda phe olmaya.. Allah, kabirdekileri diriltecektir. (Hac 7) Sizi nasl yaratt ise, yle ona dneceksiniz. (Araf 29) Sizi topraktan yarattk; sizi topraa evireceiz; ikinci kez topraktan karacaz. (Taha 55) Kyamet vakti gelmektedir. Herkes kendi ilediinin karl ile cezalandrlsn diye neredeyse onu gizleyeceim." (Taha 15) Ktlk yapanlar, iledikleriyle cezalandrmak ve baz kk gnhlar dnda gnhlarn byklerinden ve hayaszlklardan saknp iyilik edenleri de daha gzeliyle mkfatlandrmak iin (Necm 31) Bir baka ayet-i kerimede Aziz ve Celil Allah yle buyurdu; O Allah ki, sizi yaratp rzklandrd; sonra ldrecek, sonra diriltecektir. (Rum 40) Yce Allah yle buyurmutur: Dedi ki: rm olduu halde kim bu kemikleri yeniden diriltecek. (Ey Muhammed!) deki: Onlar ilk defa yoktan var edip yaratan tekrardan diriltecektir.(Yasin Suresi 78-79. yetler)
325
Mslim (4/2259) bni Mende man (2/959) ed-Dn Snenl Varide Fil Fiten (6/1289)
114

Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) yle buyurmutur: Daha sonra Sura flenir, Onun sesini iiten herkes (aalarn kuvvetli bir rzgr karsnda eilip dorulduklar gibi) eilip, dorulurlar. Daha sonra Allah erkek menisine benzer bir yamur yadrr. Bu yamurla btn insanln cesetleri (ayn bitkilerin topraktan kmalar gibi) topraktan karlar. Daha sonra sura yeniden flenir. Btn insanlar ayaa kalkp 326 bakmaya balarlar. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem: Her kul hangi hal zere ldyse o hal zere 327 diriltilecektir buyurmutur. Hissi (duyu organlar ile hissedilebilen) deliller: Yce Allah kullarna lleri dirilttiine dair Bakara Suresinde be ayr rnek vermitir. Bu rnekler: Musa aleyhis selamn kavminin lmelerinden sonra tekrar Allah tarafndan diriltilmeleri, srail oullarndan ldrlen bir kiinin diriltilmesi, lmden korkarak yerleim yerlerini terk edip kamaya alanlarn ldrlp tekrar diriltilmeleri, bir kasabaya uradnda Allahn kudretini grmesi iin ldrlp tekrardan diriltilen kii, brahim aleyhis selamn kular, bunlarn hepsi yeniden dirilmeye birer rnektirler. Akli deliller: ki ekilde getirilebilir. a- Yce Allah yeri, g ve onlarn iindeki her eyi yaratandr. Onlar hibir ey yokken yaratmaya gc yetenin, tekrardan yaratmaya da gc yeter. b- Nasl Yce Allah l topraa gkyznden yamur indirdikten sonra onu diriltir, yeillendirir ve ona canllk verirse ayn ekilde bu l topraa can veren, lm ve rm cesetlere de can verebilir.
Har, Hesap Ve Ceza

Cesetlerin diriltileceine, herkesin bir yerde toplanacana, yaptklar iler hakknda sorguya ekileceklerine, aralarnda adaletle hkmedileceine, herkesin yapt ilerin karln tam olarak greceine inanmak gerekir. nk Yce Allah yle buyurmutur: Biz onlarn hibirini geri brakmadan, hepsini bir yerde toplarz.(Kehf Suresi 47. yet) Ve yle buyurmutur: Kitab sandan verilen kimseler aln kitabm okuyun, ben zaten hesabma kavuacam anlamtm der. Artk o honut edici bir yaay iindedir.(Hakka Suresi 19-21. yetler) Har: nsanlarn tamamnn toplanacaklar meydana srlmeleridir. Bas ise: Ruhlarn tekrardan cesetlerine dnmesidir. Hesap ve Ceza: Yce Allah btn kullarn iki eli arasnda toplar, her kula dnyada yapm olduu ileri gsterir. Bylece mminler yapm olduklar amelleri grerek Allahn onlara tanm olduu minnetin farkna varrlar. nk Yce Allah onlarn dnyada yapm olduklar hatalar gizlemi, ahirette de onlarn bu hatalarn affetmitir. Her mmin iman derecesine gre har olunur. Melekler onlar ile karlatklarnda cennet ile mjdelerler. Mminler bu korkutucu gnn skntlarndan emindirler. Yzleri parlak ve gletir.
326 327
Mslim (4/2259) bni Mende man (2/959) ed Dn Snenl Varide Fil Fiten (6/1289) Mslim (2878)
115

Dier yandan yalanc, inat, dine yz evirenler iin ise ok zor, ince bir hesap vardr. lemi olduklar kk-byk her gnahtan hesaba ekileceklerdir. Zilletlerinin artmas, daha fazla zelil olmalar iin yzleri zerinde srndrleceklerdir. Bu onlarn kendi elleriyle kazandklarnn, yaptklarnn ve dini yalanlamalarnn cezasdr. Kyamet gn hesaba ilk ekilecek olan peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)in mmetidir. Onlar tevhit inanlarnda herhangi bir kusur olmadndan dolay cennete hesapsz, sualsiz, azap grmeden girecek olan yetmi bin kiidir. Peygamber efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) onlar yle vasfetmitir.
Onlar bakalarndan kendilerine ifa olmas iin Kuran okumalarn istemezler, dalanmazlar (yaralarn ate ile yakmazlar), herhangi bir eyi uursuz grmezler ve sadece Allahu Telya tevekkl ederler. Cennete hesapsz, sorgusuz girecek olanlardan biride byk sahabi Ukkae bin 328 Mihsan (radiyallahu anh)dr. Kul Allaha ait haklardan ilk olarak namaz hususunda hesaba ekilecektir. nsanlar arasndaki hukuklarda ise ilk nce kanlar ile alakal haklarndan hesaba ekileceklerdir (cinyet ve yaralanma gibi).
Makamul-Mahmud
Makamul-Mahmud; peygamberimiz Muhammed sallallahu aleyhi ve selleme kyamet gnnde verilecei vaad edilen byk faziletlerdendir. Bu husus snnette aklanm, Ehl-i Snnet vel-Cemaat de bunu ikrar etmitir. bn Hacer Fethul-Baride cumhurun makamul-Mahmud ile kastettiinin efaat makam 329 olduunu aklamtr. El-Vahidi bu konuda icma nakletmitir. Taberi, Belki bylece Rabbn seni vlecek bir makama ykseltir. (sra 79) ayetinin tefsirinde vlecek makam (makamul-mahmud) ile kastedilenin efaat olduunun sahabe ve tabiinden; Huzeyfe b. Yeman, Abdullah b.mer, Abdullah b. Abbas, el-Hasen el-Basri, Mucahid, 330 Sleyman ve Katade tarafndan belirtildiini nakletmitir. Alimler makamul mahmud konusunda gre ayrlmlardr: Birincisi: Cumhurun ve ilim ehlinin genelinin gr olup az nce de belirtildii gibi efaat makamdr. Nitekim sahih hadislerde bu aklanmtr. Buhari, Sahihinde bn mer radyallahu anhumadan yle rivayet etmitir: Kyamet gnnde insanlar kme kme olurlar, her mmet kendi peygamberinin ardna derler (ve byk peygamberlere): Ey falan! efaat et, ey falan! efaat et derler. En son efaat dilei Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'e eriip nihayet bulur. Bu efaat vakas Allah'n, Peygamberi Muhammed sallallahu aleyhi 331 ve sellem'i Mkamul-Mahmd'a gnderecei gn vuku bulur. bn Hacer ve bnul-Cevzi: ounlua gre Makamul-Mahmud efaattir demilerdir.
328 329
332
Mslim (1/198) Buhari (5/2157) Fethul-Bari (11/434) 330 Tefsirut-Taberi (15/144) 331 Buhari (4718)
116

Ebu Hureyre radyallahu anhden rivayet edildiine gre sra suresi 79. Ayeti hakknda 333 Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem: O (makamul mahmud) efaattir buyurmutur. kincisi: Makamul-Mahmud; Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme kyamet gnnde hamd sancann verilmesidir. evkani, ilk gr ile bu grn arasn yle bulmutur: Bu gr ilk gr ile elimez. Zira efaat makamnda olmas ile hamd sanca altnda olmas arasnda eliki 334 yoktur. ncs: Makamul-Mahmud; Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin Allah Azze ve Celle ile birlikte krside oturmasdr. Taberi bunu Abdullah b. Selamn tefsiri olarak rivayet etmitir. Ancak 335 isnadnda mehul bir ravi olan Seyf es-Sedusi vardr. Yine Taberi, Leys yoluyla Mucahidden ayn gr nakletmitir.
336
El-Hallal Kitabus-Sunnede bu gre dayanm, asrndaki alimlerden ok sayda kimseden nakletmi, yle ki, - Allaha snrz bu gr kabul etmeyenleri kfr, cehmilik ve zndklkla itham 337 etmitir. Bu grler ve deliller zerinde dnen ve Ehl-i Snnet vel-Cemaatin istidlal konusunda Allahn Kitabn, sonra da tertemiz sahih snneti sahabelerin (Allah hepsinden raz olsun) szleri nne geirdiini gren kimse, ilk grn isabetli olduunu aka anlar. Makamul-Mahmud ile kastedilenin efaat olduu sahih hadislerde aka belirtilmitir. Mucahid rahimeullahtan nakledilen tefsir ise iki ayr rivayet yoluyla kendisinden nakledilmi olup, sahih snnete aykr dmektedir. bn Abdilberr rahimehullah yle demitir: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem dnda, alimlerimizden, her sz alnp hibiri terk edilmeyecek olan yoktur. Mucahidin sra suresi 79. Ayetinin tefsirinde syledikleri de sahabeden bir topluluk ile, onlardan sonra gelen alimlerin makamul mahmudun efaat olduuna dair 338 aklamalarna muhalif dmektedir.
332 333
Fethul-Bari (2/113) Tirmizi (tefsir 18) Elbani Silsiletul-Ahadisis-Sahiha (2369, 2370) bn Ebi Asm es-Sunne (2/350) 334 evkani Fethul-Kadir (3/152) 335 Tefsirut-Taberi (15/148) Elbani, Seyf es-Sedusi hakknda yle demitir: Onun hakknda bir bilgi bulamadm. Lakin mehul ravilerden saylan Seyf es-Sadnin tabakasnda bulunmaktadr. Nsha yazclarndan biri tarafndan es-Sadinin es-Sedusi ekline evirilmi olmas muhtemeldir. Elbani; Zlalul-Cenne Fi Tahricis-Sunne (2/351) 336 Tefsirut-Taberi (15/145) 337 Bkz.: Hallal es-Sunne (209-269) 338 Et-Temhid (7/157)
117
EFAAT
efaat stlahta gnahlarn balanmasn talep etmektir.
339
Resulullah sallallahu aleyhi ve sellemin byk gnah ileyenler hakknda, onlar cehenneme girmeden nce efaatinin kabul edileceine inanmak vaciptir. Bu efaat, hesaptan nce tm mmetlerin mminlerine olacaktr. zel efaat ise, onun ve dier mminlerin cehenneme giren mmeti iin olacaktr. yle ki mrnde bir defa dahi olsa Allah Azze ve Celle iin ihlas ile la ilahe illallah muhammeden rasulullah diyenlerden kalbinde zerre arlnca iman bulunanlar cehennemde 340 kalmayacaktr. Bu szler, efaatin u trlerini kapsamaktadr: 1- Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin, byk gnah ileyenlere cehenneme girmelerinden nce yapaca efaat. 2- Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin byk gnah ileyenlere cehenneme girmelerinden sonra yapaca efaat. 3- Mminlerin byk gnah ileyenlere cehennemden karlmalar iin yapacaklar efaat. Bu aklamalar, Ehl-i Snnet vel-Cemaatin Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin, dier peygamberlerin, meleklerin ve mminlerin efaatlerini ispat etmede gittikleri yola uygundur. Bu konuda Kitap ve snnette deliller sabit olmutur. Ehli snnet imamlarndan bazlarnn szleri yledir: 1- mam Ahmed, efaat hakknda yle demitir: Muhakkak ki Allah, Muhammed sallallahu 341 aleyhi ve sellemin efaatiyle baz topluluklar cehennemden karacaktr. 2- bn Huzeyme Kitabut-Tevhidde u bal amtr: Dier peygamberler (aleyhimusselam) dnda Nebi sallallahu aleyhi ve selleme zel, mmetine efaat edecei, onun mmetinden bazlarnn bu mmetten Allahn balamad gnahlar sebebiyle cehenneme girmi olanlara efaat ederek, gnahlar kadar azap edildikten sonra Allahn fazlyla karlacaklar bab sonra Nebi 342 sallallahu aleyhi ve sellemin efaatini ispat eden rivayetleri zikretmitir. 3- Ebul-Hasen el-Eari efaati inkar edenleri reddetmi ve Mslmanlar Rasulullah sallallahu 343 aleyhi ve sellemin efaati hususunda icma etmilerdir demitir. 4- mam Acurri efaata imann gereklilii diye balk am ve yle demitir: Allah size merhamet etsin, unu iyi bilin ki, efaati inkar edenler cehenneme girenin oradan kamayacan iddia 344 ederler. Bu efaati ve baka eyleri yalanlayan mutezilenin mezhebidir 5- es-Sabuni yle demitir: Din ve snnet ehli Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin tevhid ehlinden gnahkar olanlara ve byk gnah ileyenlere efaat edeceine iman ederler. Nitekim bu 345 konuda Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem sahih rivayetler gelmitir.
339 340
bnul-Esir en-Nihaye (2/458) El-Gunye (1/69) 341 Tabakatul-Hanabile (1/344) 342 Kitabut-Tevhid (241) 343 El-bane (s.162) 344 Acurri e-eria (331) 345 Sabuni Akidetus-Selef (58)
118
EFAATN DELLLER:
Ehl-i Snnet vel-Cemaat Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin ve efaat edecek olan dierlerinin efaatini ispat konusunda Kitap ve Snnetten deliller getirmilerdir. Bunlardan bazlar yledir: Kuran- Kerimden deliller: 1- Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Nitekim gklerde nice melekler vardr ki, ancak Allah'n, diledii ve honud olduu kimse iin izin vermesinden sonra efatlar bir ie yarar. (Necm 26) 2- Yine o gn, Rahman'n izin verdii ve sznden honud olduu kimseden bakasnn efaati fayda vermez. (Taha 109) 3- O'nun izni olmadan, O'nun yannda Kim efat edebilir? (Bakara 255) Bu ve daha bir ok ayette Allah Azze ve Cellenin izninden sonra ve efaat ediciden raz olmas halinde efaatin sabit olduuna delalet etmektedir. Snnetten deliller: 1- Ebu Hureyre radyallahu anhn rivayet ettii uzun bir hadiste Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Kyamet gnnde insanlarn efendisi benim. Bu neden biliyor musunuz? Kyamet gnnde Allah gelmi gemi btn insanlar dz bir yere toplayacak, yleki aran, sesini hepsine duyurabilecek, gz hepsini grebilecek. Gne yaklaacak insanlarn gam ve gussas dayanamayacaklar ve tahamml edemeyecekleri dereceyi bulacak. Bunun zerine insanlar birbirlerine: Halinizi grmyor musunuz? Banza geleni grmyor musunuz? Rabbiniz huzurunda kendinize efaat edecek bir zat arasanza diyecekler. Bzlar birbirlerine: Babanz Adem'e gidin diyecekler. Sonra onlarn srayla Ademe, Nuha, brahime, Musaya, saya ve dier peygamberlere (Aleyhimusselam) gideceklerini, hepsinin de: Siz benden bakasna gidin diyeceklerini zikretmitir. Sonra Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle devam etti: En sonunda bana gelirler ve: Ey Muhammed! Sen Allahn rasulsn ve peygamberlerin sonuncususun. Allah seni gelmi ve gelecek gnahlardan korumutur. Rabbine efaat etmek zere git, iinde bulunduumuz halimizi grmyor musun? diyecekler. Ben de kalkarak arn altna geleceim ve (orada) Rabbime secdeye kapanacam. Sonra Allah bana yle ftuhat verecek ve bana gzel hamdu senalardan yle eyler ilham buyuracak ki, yle ftuhat benden nce kimseye ihsan etmemitir. Sonra: Ey Muhammed! Ban kaldr: ste ki istein verilsin! efaat dile sana efaat hakk verilsin denilecek. Ben bam kaldrarak: Yarabbi! mmetim, mmetim diyeceim
346
Hadis bylece devam etmektedir.
2- Enes b. Malik radyallahu anhn rivayet ettii hadiste Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur:
346
Buhari (4712) Mslim (194)
119

Cennette efaat edecek insanlarn ilki benim ve peygamberler iinde tabi olanlar en 347 kalabalk olan ben olacam. 3- Ebu Hureyre radyallahu anhn rivayet ettii dier bir hadiste yle buyrulmutur: Her peygamberin kabul edilen bir duas vardr. her peygamber duasnda acele etmitir. lakin ben kabul edilen duam kyamet gnnde mmetime efaat etmek iin erteledim. Allah dilerse 348 mmetimden Allaha hibir eyi ortak komadan len herkes bu efaate ulaacaktr.
Havz
Havz; lugatte suyun topland havuz demektir. Istlahta ise; Kitap, snnet ve selefin icma ile kyamet arasatnda Nebi sallallahu aleyhi ve sellem iin Kevser nehrinden inen suyun topland 349 havuzdur. Ehli Snnet vel-Cemaat, Havz konusunda u delilleri getirmilerdir: 1- Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Sana kevseri verdik (Kevser 1) Mslim, Enes radyallahu anhden u hadisi rivayet etmitir: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem bir gn aramzda iken biraz dalar gibi oldu. Sonra ban glmseyerek kaldrd. Ben: Neden gldn ey Allahn rasul? dedim. yle buyurdu: Az nce bana u sure nazil oldu: Rahman ve Rahim olan Allahn ad ile, sana kevseri verdik. Bu itibarla Rabbn iin namaz kl ve kurban kes. Gerek olan udur ki, asl soyu kesik olan, sana kin besleyen kimsedir. (Kevser suresi) bilir misiniz Kevser nedir? biz: Allah ve rasul daha iyi bilir dedik. yle buyurdu: O, bir rmaktr. Azz ve Cell olan Rabbm onu cennette bana vermitir. Onun zerinde pekok hayr vardr. mmetler kyamet gnnde ona gelir ve onun kaplar yldzlar saysncadr. Kullar kendi aralarnda tartrlar, ben derim ki: Ey Rabbim; o, benim mmetimdendir. Bana denilir ki: Senden sonra ne yaptklarn nereden bileceksin? Bu ayeti kerime iki hususu ispat etmektedir:, 1- Kevserin Nebi sallallahu aleyhi ve selleme vaad edilen ve sadece ona has klnan cennet nehirlerinden bir nehir olduu 2- Kevser suyunun topland, Kyamet arasatnda bulunan havzn ispat. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin snnetine sarlanlar bu havuza urarlar ve ondan bir kez ien bir daha susamaz. 2- Sehl b. Sad es-Saidi radyallahu anh Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu rivayet etmitir:
350
347 348
Mslim (196) Buhari (6305) Mslim (199) 349 Bkz.: Tabakatul-Hanabile (1/242) Acurri e-eria (357) bn Abdilberr et-Temhid (2/291) 350 Mslim (400)
120

Ben havzn bana sizden nce varacam, kim gelirse ondan iecek ve kim ierse ebediyen susamayacaktr. Muhakkak benim zerime beni tanyan, benim de kendilerini 351 tandm bir takm kavimler gelecek, sonra benimle onlarn arasna girilecektir 3- Enes b. Malik radyallahu anh Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu rivayet etmitir: Havzmn mikdr Eyle ile Yemen'deki San'a aras gibidir. Onda gkyznn yldzlar 352 saysnca bardaklar vardr 4- Yine Enes b. Malik radyallahu anhn rivayet ettii hadiste Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Muhakkak ki havuz banda benim yanma bana sahbilik etmi baz kimseler geleceklerdir. Onlar tandm zaman benden uzaklatrlacaklar. Ben: Ey Rabbim! Sahabelerim! Sahabelerim! diyeceim. Bana da: Hakikaten sen onlarn senden sonra neler kardklarn bilmiyorsun! denilecektir
353
Srat:
Srat lgatte; ak yol demektir. Istlahta; maher yerinde cennet ile cehennem zerine 355 kurulmu olup insanlarn amellerine gre zerinden geecekleri kpr demektir. Selefin Szleri: 1- Selman el-Farisi radyallahu anh yle demitir: Kyamet gnnde srat konulur. Ustura gibi keskindir. Melekler: Ya rabbi, buradan kim geecek? derler. O da: nsanlardan dilediklerim geecek 356 buyurur. Bunun zerine melekler: Ey Rabbimiz! Biz sana hakkyla kulluk edemedik derler. 2- mam Ahmed yle demitir: Srat haktr. Cehennemin zerine kurulur ve insanlar zerinden 357 geerler. Cennet bunun arkasndadr. Allah Azze ve Celleden selamet ve oradan gemeyi dileriz. 3- mam bn Batta el-Ukberi yle demitir: Sonra dirilie ve srata iman etmek gerekir. O gn 358 insanlarn iar kurtulu, kurtulutur. Srat, hadiste geldii gibi kldan ince, kltan keskindir. Ehli snnet vel-Cemaatin srata iman konusunda istidlal ettikleri delillerden bazlar unlardr: 1- Allah Azze ve Cellenin u ayetinde srata iaret vardr: (Ey insanlar!) inizde hi kimse yoktur ki, cehenneme yaklam (ve onun evresinde bulunmu) olmasn. Bu, Rabbnn yapmay zerine ald kesinlemi bir hkmdr. Sonra Allah'tan saknanlar kurtarr, zlimleri ise, orada dizst brakrz. (Meryem 71-72) 2- Huzeyfe radyallahu anhn rivayet ettii uzun bir hadiste u ifadeler gemektedir: Nihayet Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem'e gelecekler. O hemen ayaa kalkacak ve kendisine efaat iin izin verilecek, emanetle rahim (akrabalk ba) gnderilerek sratn sa ve sol ta351 352
354
Buhari (6583) Mslim (2290) Buhari (6580) Mslim (2303) 353 Buhari (6582) Mslim (2304) 354 Lisanul-Mizan (7/340) er-Razi Muhtarus-Shah (151) 355 Sefarini Levamiul-Envar (2/189) 356 Lalkai erhu Usuli tikadi Ehlis-Sunne (2221) 357 Ebu Yala Tabakatul-Hanabile (1/27) 358 erhul-bane (s.221)
121

raflarna duracaklar. Sonra sizin ilk kafileniz imek gibi srattan geecek. Ben: Annem babam sana feda olsun! imek gibi gemek ne demektir?. diye sordum. Rasulullh sallallahu aleyhi ve sellem: imei hi grmediniz mi? Gz krpacak kadar bir zamanda nasl geip dnyor. Sonrakiler rzgrn geii gibi, daha sonrakiler kularn geii gibi ve insanlarn komas gibi geecekler. Onlar byle koturan amelleri olacaktr. Peygamberiniz de srat zerinde durmu: Yarabb! Selmet ver, selmet! diyecek. Nihayet kullarn amelleri ciz kalacak hatta yle kimse gelecek ki, ancak srnerek yryebilecek. Sratn iki tarafnda asl engeller olacak. Bunlar emrolunduklarn yakalamakla memurdurlar. Bakarsn baz insanlar trmalanm 359 kurtulmu. Bazlar da cehenneme atlm olacak buyurdu. Ayn manada Ebu Hureyre
360
ve Ebu Said
361
radyallahu anhumadan da rivayetler gelmitir.
Srat Kprsnn zellikleri:

Kltan daha keskin, kldan daha ince ve kaygandr. Allahn dilediinin dnda zerinde kimse sabite duramaz. Kpr karanlklar iine kurulmutur. Kprnn iki yannda zerinden geenler iin ahadette bulunmak zere emanet (emanet edileni koruma sfat) ve sla-i rahim (akrabalk) beklerler. Kim emanet ve sla-i rahmin hakkn vermise onun iin iyi ahadette, kimde haklarna riyet etmemise onun iinde kt ahadette bulunurlar. Yce Allah yle buyurmutur: (Ey insanlar!) iinizden hi kimse yoktur ki cehenneme uramam olmasn. Bu Rabbinin yerine getirmeyi zerine ald kesinlemi bir (hkm)dr. Sonra biz korkup, saknanlar kurtarr, zalimleri ise cehennemde diz st brakrz. (Meryem Suresi 71-72. yet) Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem bu konuda yle buyurmutur:
Cehennemin ortasna srat kprs kurulur. Ben ve mmetim onu ilk geenler oluruz. yle buyurmutur:
362
Ve
Cehennem kprs (srat kprs) kurulur. Ben onu ilk geecek olanm. O gn peygamberlerin 363 duas Ey Allahm! Bizi selamete erdir dir. Ebu Said El-Hudri (radiyallahu anh) yle buyurmutur:
Bana gelen habere gre srat kprs kldan daha ince, kltan daha keskindir.
359 360
364
Mslim (195) Bkz.: Buhari (6573) Mslim (182) 361 Mslim (183) 362 Buhari (1/278) Hakim (4/628) Ebu Avane (1/139) bni Mace (4280) bni Ebi eybe (7/58) bni Rahuye (1/93) Ebu Yala (11/241) 363 Buhari (ezan 129) Mslim (iman 299)
122

Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur:
Emanet (emanet edilen bir eyi koruma sfat) ve rahim (akrabalk ba) gelir srat kprsnn sa ve sol yanna durur beklemeye balarlar. Kpry ilk nce geenler tpk bir imek gibi, sonrakiler rzgr gibi, sonrakiler ku gibi ve hzlca yolculua kan bir kii gibi geeceklerdir. Herkes ameline gre (kpry) geiinin karln grecektir. Ve sizin peygamberiniz (btn bu olaylar olurken) kprnn banda Rabbim Sen selamete erdir diye dua edecektir. Ta ki baz kullarn amelleri srat kprsn geiine izin vermeyinceye kadar bu ekilde devam eder. Hatta bir adam gelir, yrmeye gc yetmediinden arkas zerine srne srne ilerler. Peygamber efendimiz szne yle devam etmitir: Srat kprsnn iki tarafnda asl kancalar bulunmaktadr. Yakalamakla emrolunduklar insanlar yakalarlar. Kim arkasndan itilirse cehenneme der ve kimde hafif yaralar alrsa kurtulua 365 erer.
Mizan
Mizan lgatte; eyalarn tartld terazidir. 367 ve iki kefesi olan terazidir.
366
Istlahta ise; iyiliklerle ktlklerin tartld bir dili
Ehl-i Snnete gre; Allah Telnn terazisi vardr; bununla kyamet gn, iyilikleri ve ktlkleri tartacaktr. Bu terazinin iki gz vardr. Mutezile; Mrcie ve Hariclerle birlikte bu teraziyi inkr ederek yle dedi; Terazinin manas, adalettir. Amellerin tartlmas deildir. Ne var ki, Allahn kitabnda, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin hdis-i erifinde onlarn yalana ktklar grlmektedir. Allah Tel yle buyurdu; Kyamet gn iin, adalet terazileri kuracaz; hi kimseye zulm olunmayacak. Bir tohum arlnda olsa dahi onu getireceiz. Hesaplar namna biz yeteriz. (Enbiya 47) Bir baka ayet-i kerimede ise, Allah Tel yle buyurdu; O gn, kimin terazide iyilik tarts ar gelirse; honut olaca bir yaantya kavuur. Her kimin de, iyilikleri terazide hafif gelir ise, onun anas haviye cehennemidir. O haviyenin ne olduunu sana ne anlatabilir ki. O; Zorlu harareti olan bir atehtir. (Karia 6-11) Hlbuki adalet; 368 arlkla, hafiflikle vasflanamaz. Ehli snnet imamlarndan bazlarnn mizan hakkndaki szleri yledir:
364 365
Mslim (1/170) bni Hibban (16/380) bni Mende man (2/802) Mslim (1/187) Ebu Nuaym Msnedl Mustahrac (1/270) 366 Ragb el-sfahani el-Mufredat (522) 367 Sefarini Levamiul-Envar (3/184) 368 El-Gunye (1/72)
123

1- mam Ahmed dedi ki: yiliklerle ktlklerin tartlaca mizana iman etmek haktr.
369
2- Acurri, e-eriada yiliklerle ktlklerin tartlaca mizana iman etmek haktr baln 370 koymu ve mizana iman ispat eden bir ok rivayet zikretmitir. 3- bn Batta el-Ukberi yle demitir: btn ehirlerdeki Rivayet uzmanlar, alimler, zahidler ve 371 abidler mizana iman etmenin vacip olduu hususunda ittifak etmilerdir. Ehl-i Snnet vel-Cemaat mizan ispat hususunda u delilleri getirmilerdir: 1- Allah Teala yle buyurmutur: Kyamet gn iin, adalet terazileri kuracaz; hi kimseye zulm olunmayacak. Bir tohum arlnda olsa dahi onu getireceiz. Hesaplar namna biz yeteriz. ( Enbiya 47) 2- te o zaman tart haktr; Kimlerin tartlan ar ekerse, ite kurtulua erenler onlardr. Kimlerin tartlar da hafif gelirse, yetlerimize kfretmi olmalar dolaysyle kendilerini ziyana uratm olanlar da bunlardr. (Araf 8-9) 3- O gn, kimin terazide iyilik tarts ar gelirse; honut olaca bir yaantya kavuur. Her kimin de, iyilikleri terazide hafif gelir ise, onun anas haviye cehennemidir. (Karia 6-9) 4- Ebu Hureyre radyallahu anhn rivayet ettii hadiste Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Rahmana sevimli gelen iki kelime vardr ki bunlar dilde hafif, mizanda ardrlar: 372 Subhanallahi ve hamdihi subhanallahilazim 5- Aie radyallahu anha yle demitir: Bir gn Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem ba kucamda olduu halde uyurken aladm, gz yam onun yanana damlaynca uyand. Sana ne oldu? buyurdu. Ben de: Kyamet gnnn hallerini hatrladm. O gn kimse birbirini hatrlar m? dedim. Bunun zerine yle buyurdu: yerde kimse kimseyi hatrlamaz; mizannn ar m hafif mi geleceini reninceye kadar mizan annda, defterinin sandan m solundan m geleceini reninceye kadar 373 sayfalarn uutuu anda ve srat annda. 6- Enes b. Malik radyallahu anh yle demitir: Nebi sallallahu aleyhi ve sellemden bana kyamet gnnde efaat etmesini istedim. Bunu yapacam buyurdu. Ben: Ey Allahn rasul! Seni nerede bulaym? dedim. Beni arayacan ilk yer srat olsun buyurdu. Eer sratta seni gremezsem? dedim.
369 370
Tabakatul-Hanabile (1/27) E-eria (382) 371 erhul-bane (223) 372 Buhari (6406) Mslim (2694) 373 Ebu Davud (4755) Ahmed (6/110) Hakim (4/578) Hakim; Buhari ve Mslimin artlarna gre sahihtir demitir.
124

Mizann yannda ara buyurdu. Mizanda da karlaamazsak? dedim. O halde havzn yannda bul. Zira ben ancak bu yerden birinde bulunurum buyurdu.
374
Mizann iki kefesi olduu Abdullah b. Amr radyallahu anhumann rivayet etmi olduu bitaka 375 hadisinde gemektedir.
Kantara
Mminler srat kprsn getikten sonra kantara denilen bir yerde toplanacaklardr. Buras cennet ile cehennem arasnda bir yerdir. Cehenneme dmekten kurtulmu mminler burada kendi aralarndaki ve birbirlerinden, haklarn alrlar. Bu haklardan da kurtulduktan sonra tamamen temizlenmi olarak cennete girerler. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur:
Mminler ateten kurtulduktan sonra, cennet ile cehennem arasndaki kantara denen bir yerde toplanrlar. Birbirlerine dnyada yapm olduklar hakszlklarn, kul haklarnn cezasn derler. Herkes hakkn alp iyice temizlendikten sonra cennete girebilmeleri iin izin verilir. Muhammedin nefsi elinde olana (Allaha) yemin ederim ki (cennete) girenlerden her biri 376 cennetteki evini dnyadaki evinden daha iyi bilir.
374 375
Tirmizi (2563) Elbani Sahihut-Tirmizide (1981) sahih demitir. Bkz.: Ahmed (3/273) Tirmizi (2789) bn Mace (4300) Elbani Sahihut-Tirmizi (2/333) 376 Buhari (5/2394) Ahmed (3/13, 57, 63, 74) Abd Bin Humeyd (935) Beyhaki uab (1/304)
125
CENNET VE CEHENNEM
Cennet; Allahn, eraitine boyun een ve rasulne tabi olan mmin kullarna vaad ettii nimetler ve karlk yurdudur. Allah orada hibir beerin grmedii, iitmedii ve akllarna dahi gelmeyen nimetler hazrlamtr: Yaptklarna mkfat olmak zere holarna gidecek nimetlerden kendileri iin gizli tutulan eyleri hi kimse bilemez. (Secde 17) Her nefis lm tadacaktr. Kyamet gn, yaptklarnzn karl mutlaka verilecektir. Kim ateten kurtarlp cennete sokulursa, o, muhakkak kurtulua ermitir. Zaten dnya hayat aldatc bir metadan baka bir ey deildir. (Al-i mran 185) Cehennem ise Allahn kafirlere, rasullerini yalanlayanlara ve eraitinden yz evirenlere vaad ettii en byk rezillik ve pimanlk yurdudur. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: unu hal anlamadlar m ki, kim Allah'a ve Raslne yan izerse, onun iin, iinde daim kalaca bir cehennem atei vardr. Bu ise, en byk zillettir. (Tevbe 63) Allah Azze ve Celle orada akllarn tasavvur edemeyecei azaplar hazrlamtr: Yer yznde bulunan eylerin hepsi ve onunla birlikte bir de o kadar zlimlerin olsa, kyamet gn en kt azaba kar onu fidye olarak verirlerdi. Zira onlara Allah katndan hi hesap etmemi olduklar bir azb ortaya kmtr. (Zmer 47) Cennet ve cehenneme iman, imann ancak kendisiyle tamam olduu rknlerinden olan ahirete imann en nemli hkmlerindendir. Ehl-i Snnet vel-Cemaatin bu meselelerde itikad zetle yledir:
Birincisi: Cennet ve Cehennem Yaratlm Olup u An Mevcutturlar:

1- mam Ahmed rahimehullah yle demitir: Allah, halk yaratmadan nce cenneti yaratt, onun iin de cennetlikleri yaratt. Onun nimetleri devamldr. Kim cennetten bir eyin son bulacan iddia ederse o kafirdir. Halk yaratmadan nce cehennemi yaratm ve cehennemlikleri de yaratmtr. 377 Onun azab devamldr. 2- Acurri Kitabu-eriada; Cennet ve Cehennemin yaratlm olduunu tasdik bab diye balk am ve yle demitir: Allah bize ve size rahmet etsin, unu iyi bilin ki, Kuran, Allah Azze ve Cellenin Adem aleyhisselam yaratmadan nce cennet ve cehennemi yarattna ahittir. Cennetlikleri ve cehennemlikleri de dnyaya gelmelerinden nce yaratmtr sonra Kuran ve snnetten bir ok 378 deliller zikretmitir. 3- Ebul-Hasen el-Eari, Hadis ashabnn akidesi hakknda yle demitir: Onlar cennet ve 379 cehennemin yaratlm olduunu ikrar ederler. 4- mam Sabuni Selef ve hadis ashabnn akidesini yle arz etmektedir: Ehli snnet cennet ve 380 cehennemin yaratlm olduklarna ahitlik ve itikad ederler. 5- bn Abdilberr Kusuf namaz hadisini zikrederken yle demitir: Yine bu hadiste cennet ve cehennemin yaratlm olduuna delil vardr. lim ehli cemaatinin itikad bundan dolay cennet ve 381 cehennemin son bulmayaca eklindedir. Bidat ehli ise bunu inkar etmilerdir.
377 378
Tabakatul-Hanabile (1/344) mam Ahmed, Musedded b. Muserhede gnderdii mektubunda bunu sylemitir. E-eria (387) 379 Makalatul-slamiyyin (1/296) 380 Akidetus-Selefi Ashabil-Hadis (64)
126

Ehl-i Snnetin Bu Konudaki Delilleri: 1- Allah Azze ve Celle Cennet hakknda yle buyurmutur: Rabbnzdan gelecek olan mafirete ve takva sahipleri iin hazrlanan, genilii gkler ve yer kadar olan cennete koun. (Al-i mran 133) 2- Yine cennet hakknda yle buyurmutur: Ey insanlar! Rabbnzdar* bir mafirete ve genilii, gk ve yerin genilii gibi olup, Allah'a ve peygamberlerine man edenler iin hazrlanan cennete kavumak iin yar edin. Bu. Allah'n dilediine verdii bir ltuftur. Allah byk ltuf sahibidir. (Hadid 21) 3- Cehennem hakknda da yle buyurmutur: Kafirler iin hazrlanan ateten saknn. (Alimran 131) 4- Allah onlara gazab etmi, onlar lanetlemi ve onlar iin cehennemi hazrlamtr. Ne kt bir yerdir oras. (Fetih 6) 5- Aie radyallahu anha yle demitir: Gne tutuldu ve Nebi sallallahu aleyhi ve sellem namaza durup uzunca bir sure okudu. Sonra uzunca rku etti. Sonra ban kaldrd ve baka bir sure okumaya balad. Sonra tamamlayncaya kadar ruku etti ve secde etti. Sonra ikinci rekatte de bunu yapt ve yle buyurdu: Bu ikisi (gne ve ay) Allahn ayetlerinden iki ayettir. Bunu (gne veya ay tutulmasn) grdnzde bu sizden kaldrlana kadar namaz kln. u makammda ben size vaadedilen her ey'i grdm. Hatt ilerlediimi grdnz zaman ben cennetten bir salkm almak stediimi gryordum. Vallahi benim gerilediimi grdnz zaman ben cehennemin baz czlerinin birbirini tarumar ettiini gryorum. Cehennemde bn Lhayy'i de grdm. Putlar iin 382 hayvanlar serbest brakan adam budur 6- Enes b. Malik radyallahu anh yle demitir: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem bir gn bize namaz kldrd. Namaz bitirince yzyle bize dnerek yle buyurdu: Ey insanlar! Ben sizin imamnzm, rukuda, secdelerde, kyamda ve namazdan ayrlrken benden nce hareket etmeyiniz. Muhakkak ki ben sizleri nmden de arkamdan da grmekteyim. Sonra yle buyurdu: Nefsim elinde olana yemin ederim ki, ayet benim grdm grseydiniz az gler, ok alardnz. Sahabeler: Ne grdn ey Allahn rasul? dediler. Cenneti ve cehennemi grdm buyurdu.
383
7- mran b. el-Husayn radyallahu anh, Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu rivayet etmitir: Cennete muttali oldum ve orann halknn ounun fakirler olduunu grdm. 384 Cehenneme de muttali oldum ve orann halknn ounun kadnlar olduunu grdm.
kincisi: Cennet ve Cehennem Bakidirler, Asla Fani Olmazlar:

1- mam Ahmed rahimehullah yle demitir: Cehennem iindekiler yaratlmtr, cennet ve iindekiler yaratlmtr. Sonra Allah Azze ve Celle her ikisinin halkn yaratmtr. Bunlar fani olmadklar gibi iindeki hibir ey de asla fani olmazlar. Eer bir bidati veya bir zndk, Allah Azze ve Cellenin; Onun vechi dnda her ey helak olacaktr (Kasas 88) ayetini veya bunun benzerlerini
381 382
Et-Temhid (3/320) Buhari (1212) Mslim (901) 383 Mslim (426) 384 Buhari (6546) Mslim (2737)
127

delil getirecek olursa, bunlar Kurann muteabihlerindendir. Ona: Allah Azze ve Cellenin haklarnda fani olmasn yazdklar fani ve helak olacaklardr. Cennet ve cehennemi ise Allah Azze ve Celle fani olmalar ve helak olmalar iin deil, baki kalmalar iin yaratmtr. Cennet ve cehennem dnyada 385 deil, ahirettedirler denilir. 2- mam Ubeydullah b. Batta el-Ukberi yle demitir: Allah Azze ve Cellenin halk yaratmadan nce cennet ve cehennemi yarattna, cennet nimetlerinin asla son bulmayacana, hurilerden elerin lmeyeceklerine, nimetlerin eksilmeyeceklerine, yalanmayacaklarna, meyvelerinin sonu gelmeyeceine iman etmek gerekir. Nitekim Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Allah'tan korkanlara va'dolunan cennetin sfat; (Aalar) altndan rmaklar akar; yiyecei ve glgesi dimidir. Bu, saknanlarn akbetidir; kfirlerin akbeti ise, cehennemdir. (Rad 35) Cehennem azabna gelince, Allahn devaml klmasyla daim ve ebedidir. Tevhide itikad etmeksizin ve snnete 386 tutunmakszn dnyadan ayrlan cehennemlikler orada devaml kalacaklardr. 3- bn Abdilberr Rahimehullah yle demitir: Ehli snnet, cennet ve cehennemin yaratlm olup fani olmayacaklarn syler. Zira o ikisi dnya son buluncaya kadar fani olmayacak olsalard, malumdur ki dnya kyametin kopmasyla son bulacak, ahiret gelecektir. ahiret ise cehennemsiz ve cennetsiz olmaz. Muhakkak ki cennet Allah Tealann rahmeti, cehennem ise azabdr. Bu, kullarndan 387 dilediklerine isabet edecektir. 4- bn Teymiyye rahimehullah yle demitir: mmetin selefi, imamlar ve dier ehli snnet velcemaat, yaratlmlardan; cennet, cehennem, ar ve dier baz eyler gibi bazlarnn yok 388 olmayacaklar ve tamamen son bulmayacaklar konusunda ittifak etmilerdir. Cennet ve Cehennemin sonsuz oluunun delilleri: 1- Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: man edenler ve iyi i ileyenler ise, onlar, (aalan) altndan rmaklar akan, iinde dimi kalacaklar cennetlere sokacaz. Onlar iin, orada tertemiz eler vardr. Onlar koyu glgeliklere sokacaz. (Nisa 57) 2- man edenler, hicret edenler ve Allah yolunda mallaryla ve canlaryla cihad edenler, Allah katnda en byk dereceye sahiptirler. te asl kurtulua erenler bunlardr. Rablar onlara, kendi katndan bir rahmet, bir honudluk ve iinde hi tkenmeyecek nimetler bulunan cennetler mjdelemektedir. Orada daim ve ebeddirler. phesiz en byk mkfat Allah katndadr. (Tevbe 20-22) 3- Gslerindeki kini karp attk. Birbirinin kardeleri olarak karlkl sedirler zerindedlrler. Orada onlara hibir glk dokunmaz. Oradan karlacak da deillerdir. (Hicr 47-48) 4- nkr edenleri ve zulm ileyenleri, Allah, elbette balamayacak ve onlar doru yola iletmeyecektir. (Onlar iletecei yol) ancak, iinde ebediyyen kalacaklar cehennem yoludur. Bu da, Allah'a gre ok kolaydr. (Nisa 168-169) 5- Onlar ateten kmak isteyeceklerdir; fakat oradan kacak deillerdir. Onlar iin devaml bir azb vardr. (Maide 37) 6- Ve pelerinden gidenler, "keke bizim iin dnyaya bir defa daha dn olsayd da, onlarn bizden kap kurtulduklar gibi, biz de onlardan kurtulsaydk" derler te Allah onlara amellerini, zerlerine ylm pimanlklar halinde byle gsterecektir. Fakat onlar ateten kacak deillerdir. (Bakara 167) 7- Ama yetlerimizi inkr etmi ve kfir olarak lm olanlar, ite Allh'n, meleklerin ve tm insanlarn la'neti onlarn stnedir. Onlar ebediyen lnet iinde kalrlar. Artk ne azaplar hafifletilir ne de onlarn yzlerine baklr.(Bakara 161-162)
385 386
Tabakatul-Hanabile (1/28) bn Batta erhul-bane (228) 387 Et-Temhid (5/10) 388 bn Teymiyye Mecmuul-Fetava (18/307)
128

8- Bizim yetlerimizi yalanlayp da onlara kar kibirlenmek isteyenler var ya, ite onlara gk kaplar almayacak ve onlar, deve ine deliine girinceye kadar cennete giremeyeceklerdir! Sulular ite byle cezalandrrz!(Araf 40) 9- nkr edenlere de cehennem atei vardr. ldrlmezler ki lsnler, cehennem azab da onlara biraz olsun hafifletilmez. te biz, kfrde ileri giden her nankr byle cezalandrrz.(Fatr 36) 10- Yoldan kanlar ise, onlarn varacaklar yer atetir. Oradan her kmak istediklerinde geri evrilirler ve kendilerine: Yalandr deyip durduunuz cehennem azabn tadn! denir.(Secde 20) 11- Azaplar hafifletilmeyecektir. Onlar azap iinde kurtulutan mit kesmilerdir. Biz onlara zulmetmedik, fakat onlar kendileri zalim kimselerdir. Onlar cehennem bekisine: "Ey Mlik! Rabbin artk bizi ldrsn." diye seslenirler. Mlik de: "Siz bylece kalacaksnz." der.(Zuhruf 75-77) 12- Ve yle derler: Rabbimiz! Cehennem azabn zerimizden sav. Dorusu onun azab gelip geici deil, devamldr.(Furkan 65) 13- bn mer radyallahu anhuma, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu rivayet etmitir: Cennetlikler cennete, cehennemlikler de cehenneme girdirilir. Sonra aralarndan bir 389 mezzin: Ey cehennem halk, lm yok, ey cennet halk! lm yok, kalclk vardr der. 14- Ebu Said el-Hudri radyallahu anh Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu rivayet etmitir: lm, kyamet gnnde bembeyaz bir ko eklinde getirilir, cennet ile cehennem arasnda durdurulur, yle denilir: Ey Cennet ehli! Bunu tanyor musunuz? onlar da balarn evirerek bakarlar ve: Evet, bu lmdr derler. Ey Cehennem halk! Bunu tanyor musunuz? denilir. Onlar da balarn kaldrp bakarlar ve: Evet, bu lmdr derler. Onun boazlanmas emredilir ve boazlanr. Sonra yle denilir: Ey Cennet halk! Kalclk var, lm yok, ey Cehennem halk! Kalclk var lm yok Sonra Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem u ayeti okudu: Onlar gaflet iinde ve man etmezlerken iin bitmi olaca o pimanlk gnne kar 390 onlar uyar. (Meryem 39) 15- Ebu Said el-Hudri ve Ebu Hureyre radyallahu anhuma Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu rivayet etmilerdir: Bir munadi yle seslenir: Eer size shhat verilmise bir daha asla hastalanmayacaksnz. Size hayat verilmise bir daha asla lmeyeceksiniz. Size genlik
389 390
Buhari (6544) Mslim (2850) Buhari (4730) Mslim (2849)
129

verilmise bir daha asla ihtiyarlamayacaksnz. Size nimetler verilmise bir daha asla mahrum olmayacaksnz. Bundan dolay Allah Teala yle buyurmutur: Onlara da "ite (dnyada) ilemi olduunuz ameller sebebiyle size miras olarak verilen 391 cennet budur" diye seslenilir. (Araf 43) bnul-Kayym rahimehullah, eyhulislam bn Teymiyyenin cehennemin ebedilii konusunda seleften ve haleften bilinen iki gr zikrettiini, bu konudaki tartmann tabiin tarafndan bilindiini zikretmi, sonra cehennemin ebedi ve kalc olduu, son bulmayaca hususunda meseleyi kesinletirdiklerini belirterek yle demitir: 1- cma'nn verdii inan. Nitekim insanlarn ou bunun, sahabe ve tabiin arasnda icm edilmi bir husus olduuna, hi ihtilaf etmediklerine, bu konudaki ihtilafn sonradan ktna ve bunun bid'at ehlinin grlerinden olduuna inanmaktadrlar. 2- Kur'an Cehennemin ebediliine kafi bir ekilde dellet etmektedir. yle ki; Allah, onun kalc bir azab (azb mukm) olduunu, onlardan asla ayrlmayacan, onlara azab (Allah'n) devaml artracan, orada ebedi kalacaklarn, ateten kmayacaklarn, karlmayacaklarn, Cenneti kfirlere haram kldn, deve ine deliinden geinceye kadar (ki gemez) Cennet'e girmeyeceklerini, ilerinin bitirilmemesi sebebiyle lmeyeceklerini, azabnn onlardan hafifletilmeyeceini, azabnn bir kara sevda, yani kalc ve ayrlmaz olduunu haber vermitir. Dediler ki; ite btn bunlar, onun srekli ve devaml olduunu kesin olarak bildirir. 3- Mtevatir (mstefz) snnet, kalbinde zerre arlnca iman bulunan mminlerin oradan kacan, kfirlerin kalacan, efaat hadisleri, bandan sonuna kadar hepsi muvahhidlerin isyankar olanlarnn ateten kacan ve bu hkmn onlara has olduunu haber vermektedir. Kfirler de ksa idi o zaman onlar onlarla denk olur, iman ehlinin kmas diye bir ayrcalk kalmazd. 4- Raslullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem bizi bu hususa vakf klm, biz onun dininden, herhangi muayyen bir nakle ihtiya duymakszn bunu renmiiz. Aynen onun dininden Cennetin de srekli olduunu fni olmadn rendiimiz gibi renmiiz. 5- Selefin ve ehl-i snnetin inanlar, Cennet ve Cehennemin yaratlm olup, fani olmayacaklarn bilkis dimi olduklarn aka belirlemektedir. Onlar Cennet ve Cehennemin faniliini bid'at ehlinin gr olarak zikretmektedirler. 6- Akl, kafirlerin cehennemde ebedi kalmasna hkmeder. Bu bir esasa dayanmaktadr. O da u: Dn (ahirete var) ve itaatkar nefisleri mkafatlandrp gnahkar nefisleri cezalandrmak gerekir, ancak bu aklla bilinen eylerden midir? Yoksa sadece iitme (nakil) yoluyla bilinen eylerden midir? Bu konuda mslman tartmaclar (dnrler) iki yol tutturmulardr. Onlarn ou, bu husus nakille birlikte aklla da bilinir demilerdir. Nitekim Kur'an bir ok yerde buna delalet etmektedir. Mesala Allah iyilerle ktleri lm ve dirimde eit tutaca iddiasn yarattn bo yere yaratm olmas ve ona dnlmeyecei iddiasn insanlar ba bo brakp onlara sevab vaya ceza vermeyecei iddiasn reddetmitir. Byle bir ey yapmak onun hikmetine ve kemaletine toz kondurur. O'na layk olmayan eyleri nisbet etmeyi ifade eder. Bu grtekiler unu da belirtirler: Beerin kiilikleri kalcdr, inanlar, zellikleri onlardan hi ayrlmaz, can kar huy kmaz. Her ne kadar onlar, azab grdkleri zaman, ettiklerine piman olacak iseler de, piman olular, amellerinin ktlnden, Rabb'lerinin bunlardan holanmamasndan dolay deildir. Aksine azap onlarn yakasn braksa daha nceki kiiliklerine dneceklerdir. Allah buyurur ki: "Ah bir grsen, atein banda durdurulupta, onlarn ah keke geri dndrlsekte Rabbimizin ayetlerini reddetmesek ve mminlerden olsak deyilerini. Hayr, onlara, daha nce gizledikleri belirmitir ve ayet geri dndrlseydiler, yasaklandklar eyleri tekrar ilerlerdi. Dorusu onlar kesin yalancdrlar." (En'am, 27-28)
391
Muslim (2837)
130

te bu kiiler, azab tattlar ve onu fiilen ektiler. (Aslnda kt hallere sahip olduklar iin piman deiller.) Onlar azaba duar eden sebep hala kendi ilerinde mevcut. Habislikleri, kfrleri yine ilerinde duruyor, onlardan ayrlmam. yle ki geri dndrlp tekrar dnyaya getirilseler, eskisi gibi kafir olacaklar. te bu onlarn devaml azab grmelerinin, naklinde belirttii ekilde, akln bir gerei 392 olduuna delalet eder. Bundan sonra cehennemin son bulacan savunanlarn bu delillere hi ikna edici olmayan cevaplarn zikreder. Bununla beraber Kitap ve snnetin ak delilleri, akln iine dalmaya mecali bulunmayan bu konuda, cennet ve cehennemin sonsuz olduklarna aka delalet etmektedir. bn Kayym, yle demitir: Ksaca unu sylemek isteriz ki; Cennet ve Cehennemin fani olduunu sylemek, bid'at bir szdr, sahabeden, tabiinden, slam imamlarndan hi kimse byle bir sz sylememitir. Bu sz syleyenler bunu fasit bir kyastan hareketle ortaya atyorlar. Ne ki bu asl, insanlardan bir 393 ouna bir eye benzer gibi gelmi de bunu hakk bir inan sanmlardr. Vabilus-Sayyibde de yle demitir: nsanlar tabakadr: habisin kirlettii temiz, temiz taraf olmayan habis ve habis ile temizin kark bulunduu kimseler. Bunlarn devresi vardr: srf temiz olanlarn diyar, srf habis olanlarn diyar. Bu ikisi fani olmazlar. Ve ncs de habis ile temizi bir arada bulunduranlarn diyar. te bu diyar son bulur ki bu isyankarlarn diyardr. Zira tevhid ehlinden olan gnahkarlardan hibiri cehennemde kalc deildir. Onlar cezalar kadar azap edildikten sonra cehennemden karlacaklar ve cennete sokulacaklardr. Baki kalacak olan srf temiz olanlarn diyar 394 (cennet) ile srf habis olanlarn diyar (cehennem)dir.
ncs: Vaad Edilen Cennet Adem ve Havvann inde Bulunduu Cennettir

Bu meselede Ehl-i Snnet vel-Cemaat arasnda ihtilaf vardr. bn Kayym iki mehur gr ylece nakletmitir: Adem ve Havva'nn konulduklar Cennet hakknda iki grte ihtilf edilmitir: Birincisi: Bu Cennet, ebediyet Cennet'idir. kincisi: Bu Cennet, Allah'n ikisi iin hazrlayp imtihan yurdu kld bir Cennet (bahe) dir, mkafat yurdu klm olduu ebediyet Cennet'i deildir. kinci grte olanlar da ikiye ayrlmlardr: Adem'in girdii Cennet'in, insanlarn kyamet gn girecekleri ebediyet Cenneti olduunu syleyenler dediler ki: 1. Bizim bunu sylememiz, Allah'n kk byk btn insanlara verdii ftratn gereidir. Cennet denince onlarn aklna baka bir ey gelmez, bu konuda tartlabileceini dnmezler. 2- Allah Teala, Bakara suresinde yle buyurmutur: "Dedik ki: "Ey Adem! Sen ve ein birlikte bu cennete yerlein ve onun her yerinde istediiniz her eyden rahata yiyin. Fakat u aaca yaklamayn. (Eer yaklarsanz) zalimlerden olursunuz. "(Bunun zerine) eytan onlarn ayan oradan kaydrd ve bulunduklar yerden (nimet yurdundan) onlar kartt. Dedik ki: "Birbirinize dman olarak inin. Yeryznde belirli bir zamana kadar, sizin iin rzknz elde edeceiniz bir yerleme yeri vardr." (Bakara: 3536)
392 393
bn Kayym Hadil-Ervah (254) ifaul-Alil (518) Hadil-Ervah (247) bkz.: bn Kayym ifaul-Alil (506-518) 394 El-Vabilus-Sayyib (33)
131

Bu ayet, onlarn Cennet'ten yeryzne indiklerine iki ynden dellet eder. a. "nin" ifadesi. nk "ini", yksekten aaya doru olur. b. Yeryznde belirli bir zamana kadar, sizin iin rzknz elde edeceiniz bir yerleme yeri vardr." ifadesi. Bu ifade, "inin" emrinden sonra gelmitir. Bu demektir ki onlar daha nce yeryznde deildiler. 3- Ayn ekilde eer, bu Cennet dnyada olsayd Adem blis'in: "Sana, ebediyet aacn ve ypranmayacak bir saltanat gstereyim mi?" (Taha: 120) szne bakarak onun yalanc olduunu anlayverirdi. nk Adem dnyann gelip geici ve fni olduunu, dnya saltanatnn da ypranacan ve biteceini biliyordu. 4- Cennet kelimesi btn yerlerde belirli (ma'rife) olarak "el-Cenneh" eklinde (bir Cennet deil, Cennet anlamnda) gelmitir. "Sen ve ein Cennet'te (el-Cenneh) oturun" (Bakara: 35) ayetinde ve benzerlerinde olduu gibi. Rahman'n kullarna, grmedikleri lemde olmak zere va'dettii ebediyet Cennet'inden baka, muhataplarca bilinen ve tannan bir Cennet yoktur. Binenaleyh bu kelime kullanla kullanla ebediyet Cennetinin zel ismi olmutur. Mesela "el-Medine" ehir demektir ama Medine ehrini ifade eder. "en-Necm" yldz demektir ama Sreyya yldzn ifade eder. "el-Beyt" ev demektir ama Beytullah' ifade eder. "el-Kitab" kitab demektir ama Kur'an' ifade eder. Binenaleyh bu kelime "el-Cenneh" (Cennet) eklinde belirlilik taks (olan "el" taks) ile gelirse, m'minlerin kalbine bilinen o malm Cennet mans gelecektir. Sonra bunun ebedilik cenneti olmad, yeryznde bir cennet olduu grnde olanlarn delillerini sralayarak yle der: 1- Allah Sbhaneh ve Teal, ebediyet Cennet'ine kyamet gn girileceini btn rasllerinin dilinden aklamtr. Henz o giri zaman gelmi de deildir. Allah, kitabnda cennet'i, kendisine mahss bir takm zellikleri ile vasfetmitir. Binaenaleyh artk Allah Sbhaneh ve Tela'nn bir eyi bir takm zelliklerle vasfetmesi, sonra o eyin bu zelliklerden bakas ile muttasl olmas mmkn deildir. 2. Dediler ki: Mesela Allah muttakiler iin hazrlanm olan Cennet'i ebed kal yurdu (dr elmukme) olarak anlatmtr. Oraya kim girerse orada kalacaktr. Adem ise girdii cennette kalmamtr. Yine Allah oray bklik Cennet'i (dr el-huld) olarak nitelemitir. Adem ise orada bak olmamtr. Yine oray sevb ve ceza olarak nitelemi, teklif, emir ve nehiy yurdu olarak nitelemitir. Ayrca kaytsz artsz selmet yurdu olarak anm, imtihan ve ibtil yurdu olarak anmamtr. Halbuki Adem, o yerde en byk imtihana tbi olmutur. 3. Yine Allah oray, iinde Allah'a ebediyyen isyan olunmayacak bir yurd olarak nitelemitir. Halbuki Adem, girdii cennetinde Rabbine isyan etmitir. Allah Cennet'i, korku ve znt olmayan yurd diye nitelemitir. Adem babamz ve Havva anamzn ne kadar korku ve znt duyduklar ise malum. Oray selmet yurdu (dr es-selm) olarak nitelemitir. Babamz ve anamz (a.s.) ise orada fitne (imtihan) dan salim olamamlardr. Oray dr el-karr olarak nitelemitir, ama onlar orada karar klmamlardr. Oraya girenler hakknda: "onlar oradan karlmayacaklardr" (Hicr: 48) buyurmutur.
132

Adem babamz ve Havva anamz oradan kmlardr. "Orada onlara yorulmak rlmak yoktur" (Hicr: 48) buyurmutur. Adem ise orada kaacak gizlenecek bir delik ararcasna komu, hemen Cennet yapraklarndan stne rtmeye koyulmutur. Bu bir yorulma - rlma deilse nedir? Yine orada bo lzumsuz eylerin ve gnahn olmadn haber vermitir. Halbuki Adem bulunduu yerde blis'in kt szlerini ve gnahkr lafn iitmitir. Orada insann lav ve yalan duymayacan haber vermitir; Halbuki Adem orada blis'in yalann duymutur. Allah orann, doruluk ve sadkat makam (mak'ade sdk) olduunu haber vermitir. blis ise orada yalan sz sylemi ve bu yalanma yemin etmitir. Allah Tela meleklere: "Ben yeryznde bir halife klacam" demitir. (Bakara: 30) "Ebedi ev olan Cennet'te (Cennet el-me'v'da) klacam" dememitir. Meleklerde "orada fesat karacak ve kan dkecek birini mi klacaksn" demilerdir. Bunlarn Cennet el-Me'va'da olmas ise imknszdr. Allah Tela iblis'in Adem'e "sana ebediyet aacn ve eskimez-tkenmez bir saltanat gstereyim mi?" (Taha: 120) dediini haber vermitir. Eer Allah Adem'i, ebediyet cennetine ve zaten eskimez-prsmez olan bu cennet saltanatna oturttuysa, Adem nasl olmuda iblis'i reddetmemi ve ona: Zten bana verilmi olan eskimez saltanat sen nasl gstereceksin, ite onun iindeyim dememitir. Yine nasl olmuda Allah onu Cennet'e oturtmu ama ona sen burada ebedi kalacaklardansn diye haber vermemitir. Eer biliyorsa, blis'in szne bakmaz, onun nasihatine kulak amazd. Ama o, ebediyet yurdunda olmad iin, arzu ettii ebedilik konusunda iblis onu aldatabilmitir. 4. Dediler ki: Eer Adem, ebediyet Cennet'ine konuldu ise -ki bu Cennet kudsiyet yurdudur, oraya temiz ve mukaddes olanlardan bakas giremez- nasl olmuda pis, murdar, yerilmi ve aalanm iblis oraya ulap, orada Adem'i fitneye drm ve ona vesvese vermitir. Bu vesvese ya Adem'in kalbine gelmitir ya da kulana. Her iki halde de o mel'n mttakilerin yurduna nasl girmitir? 5. Ayn ekilde yine ona "in oradan, senin iin orada kibir satabilmek, yoktur" (Araf: 13) dendikten sonra acaba onun yedinci kat gk zerinde bulunan ebedi ev olan Cennet'e (Cennet-el Me'v'ya) ykselebilmesi, azgnl, kibri sebebiyle kendisine gazab edildikten, uzaklatrlp tard edildikten sonra oraya klabilmesi hi kolay olabilir mi? Hi byle bir ihtimal, "senin iin orada kibir satmak olamaz" szyle uyuur mu? Adem'e syledii o szler, yemin billah ettii o yalan kibir deilse daha tesinde kibir olan ey ne olabilir? Eer, herhalde iblisin vesvesesi Adem ve Havva'ya, iblis yerde Adem ve Havva gk stnde yceler arasnda iken ulamtr, derseniz byle bir sz, dil asndan da duyular ve detler asndan da makl olmayan bir eydir. Eer onun, ylann karnna girip vesvesesini onlara ulatrdn iddia ederseniz bu sz daha btl olu btl bir szdr nk oradan indirildikten sonra ylann karnnda dahi olsa nasl Cennet'e girmeye yol bulabilecektir.
133

Eer Adem ve Havva'nn kalblerine gir ip vesvesesini vermitir derseniz yine ayn mahzur sz konusudur stelik Allah iblisin o ikisi ile ifahen konutuunu gsteren bir ifde kullanmtr: "Ve dedi ki: Sizin Rabbiniz, bu aatan sizi sakndrmamtr..." (A'raf: 20) Bu ifade ekli iblisin Adem'i, Havva'y ve aa: grerek konutuunu gsteriyor. (blis bu aa diyor, Arapa'da "bu=hzih" ile yakn olan eyler gsterilir.) Daha sonra Adem cennetten karlp, orada ikmet etmezken Allah ona "ben sizi o aatan sakndrmam mydm?" buyurmutur. (A'raf: 22) Bu aatan dememitir Dolaysyla iblis, onlara "Rabbiniz bu aatan sizi sakndrmamtr"derken, Adem ve Havva'y bulunduklar yerin mlkne ve orada ebed kalmaya itahlandrd iin byle bir eyi onlarn gznn nndeymi gibi dndrecek bir ifade kullanm ve yakndaki bir ey iin kullanlan "bu" iaret kelimesini getirmitir. Allah Tela ise onlara hitab ederken "ben sizi o aatan sakndrmam mydm?" buyurmu, onlar artk cennetten karaca iin, sanki onlar oradan km da elde ne cennet kalm ne sakndrdklar o aa kalm, hepsi uzak, hepsi gaib olmu gitmi gibi bir slup ierisinde o aa demitir. 6. Yine Allah Sbhneh "O'na (Allah'a) gzel sz (ler) ykselir" buyurmutur. (Fatr:10) Mel'n iblis'in vesvesesi ise szlerin en murdardr, asla o mukaddes mahalle ykselemez.
395
bn Kayym rahimehullah her iki grn de delillerini, birbirlerine cevaplarn nakletmi, tercihte bulunmakszn tevakkuf etmitir. Biz de tevakkuf eder, bu meselede en dorusunun hangisi olduunu Allamul-Guyub olan Allaha havale ederiz.
Drdncs: Mutezile Cennet ve Cehennemin u an Mevcut Olduunu nkar Etmitir:

Mutezile frkas cennet ve cehennemin mevcudiyetini inkar etmi, Cehm b. Safvann cennet ve 396 cehennemin fani olduuna dair grne de muvafakat etmilerdir. Nitekim mutezilenin eyhi ve onlarn yolunu ikrar ederek takip eden Ebul-Huzeyl el-Allaf bu 397 hususu dile getirmitir. bn Kayym rahimehullah yle demitir: Cennet ve Cehennemin fani olduu gr, muattla (Allah'n sfatlarn reddeden) Cehmiyye'nin piri Cehm b. Safvan'a aittir. Onun bu konuda ne sahabeden, ne tabilerden, ne de dier slam imamlarndan hibir selefi yoktur. Ehl-i Snnetten hibir kimse byle bir gr belirtmemitir. Onun ve etbann bu grn slam'n imamlar balarna arpmlar bu sebeble onlar kafir saymlardr. Onlar her yerde deifre etmilerdir. Mesela Abdullah b. el-mam Ahmed, es-Snne isimli kitabnda Harice b. Mus'ab'n yle dediini yazmtr: "Cehmiyye, Allah Azze ve Celle'nin kitabndan, u ayetle kafir olmulardr: Bir: "Yemileri daimidir, glgesi de." (Ra'd, 35) Cehmiyye ise devam etmeyecek diyor. ki: "Bu bizim rzkmzdr,
395 396
Hadil-Ervah (s.19) Bkz.: Ebul-Hasen el-Eari Makalat (1/279) 397 Bkz.: Badadi el-Fark Beynel-Firak (122)
134

onun iin tkenme yoktur." (Sa'd, 54) Cehmiyye ise bitecek diyor. : "Sizin yannzdakiler biter, 398 Allah'n yanndaki ise bakidir." eyhulislam (bn Teymiyye) der ki: "Cehm b. Safvan bu grn, itikad edindii bir esasa dayand iin sylyor. Onun itikad ettii esas udur: "Sonu gelmez fani varlklarn olmas imkanszdr." Bu esas, kelam ehlinin, cisimlerin ve sonradan olma varlklarn hudusne (sonradan var olularna) delil getirdikleri bir esastr. Bu esasa dayanarak onlar, alemin hudusn (sonradan var olduunu) sylemilerdir. Cehm de buna dayanarak gemite balangsz fani varlk olmayacana gre gelecekte de (sonu olmayan) fani varlk olmaz demitir. Ona gre bir fiilin gelecekte devamll, Rabb Tebareke ve Teala asndan muhaldir, mazide de muhal olduu gibi. Mutezile'nin piri, Ebul-Huzeyl el-Allaf da onun bu esasna muvafakat etmitir. Fakat o yle sylemitir. "Bu esas, pepee gelmeleri sebebiyle hareketlerin fani olmasn gerektirir, (nesnelerin deil)." "Bu ekilde o, Cennet ve Cehennem ehlinin hareketlerinin son bulacan, nihayet daimi bir skunet (duru, hareketsizlik) haline deceklerini ve hibirinin hibir hareket yapamayacak duruma geleceini sylemitir bn Kayym, onlarn iddialarn iptal eden delilleri sraladktan sonra yle der: Ksaca unu sylemek isteriz ki; Cennet ve Cehennemin fani olduunu sylemek, bid'at bir szdr, sahabeden, tabiinden, slam imamlarndan hi kimse byle bir sz sylememitir. Bu sz syleyenler bunu fasit bir kyastan hareketle ortaya atyorlar. Ne ki bu asl, insanlardan bir ouna bir eye benzer gibi gelmi de bunu hakk bir inan sanmlar, buna dayanarak Kur'an'n mahluk olduunu sylemi, sfatlar reddetmilerdir. Halbuki Kur'an, Snnet ve sarih akl, Allah'n kelimelerinin, fiillerinin sonsuz olduunu ne sona erip kesilir, ne bir balangla snrlanr olmadn 399 belirtmektedir. eyhulislam bn Teymiyye de Cehmiyye ile Mutezilenin iddialarn reddederken yle demitir: mmetin selefi, imamlar ve dier ehli snnet vel-cemaat, yaratlmlardan; cennet, cehennem, ar ve dier baz eyler gibi bazlarnn yok olmayacaklar ve tamamen son bulmayacaklar konusunda ittifak etmilerdir. Mahlukatn tamamnn fani olacan ancak Cehm b. Safvan ve ona uyan Mutezile ile benzerleri gibi bidati kelamclardan bir grup sylemitir. Bu gr Allahn kitabna, rasulnn 400 snnetine, mmetin selefinin ve imamlarnn icmana aykrdr.
Beincisi: Cennet ve Cehennem Hakknda Sapan Frkalarn Durumu

Mutezile, Kurann mahluk olduunu sylemi, Allah Azze ve Cellenin sfatlarn, Onun ahirette grleceini inkar ederek balam, onlardan Cehmiyye ve Kaderiyye frkalar ortaya kmtr. Ehli snnet vel-cemaat alimeri ve imamlar ahs tayin etmeksizin umumi olarak onlar tekfir etmekte tereddt etmemilerdir: Sellam b. Ebul-Muti yle demitir: Cehmiyye mensuplar kafirlerdir. Onlarn arkasnda 401 namaz klnmaz. Sufyan b. Uyeyne yle demitir: Kuran Allah Azze ve Cellenin kelamdr. Onun mahluk 402 olduunu syleyen kafirdir. Byle diyenin kafir olduunda phe eden de kafirdir. mam Ahmed yle demitir: Kuran mahluktur diyen bize gre kafirdir. Zira Kuran Allah Azze ve Cellenin 403 ilmindendir. Onda Allah Azze ve Cellenin isimleri vardr.
398 399
Abdullah b. Ahmed Kitabus-Sunne (s.130) Hadil-Ervah (244) 400 bn Teymiyye Mecmuul-Fetava (18/307) 401 Lalkai (517) 402 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (25) 403 Abdullah b. Ahmed es-Sunne (1)
135

eyhulislam bn Teymiyye imamlarn genelinden Cehmiyyeyi tekfir ettiklerini nakletmitir. 405 bn Kayym da onlarn kafir olduklarn be yz selef aliminden nakletmitir.
404
Muayyen ahslarn tekfirinde ise Selefin tavr bakadr. bn Teymiyye yle der: Bununla beraber mam Ahmed, cehmilerden belirli ahslar, cehmi olduu sylenen veya baz bidatlerinde cehmilere muvafakat eden herkesi tekfir etmezdi. Bilakis grlerine davet edip insanlar imtihan eden, kendilerine de uymayanlara ar cezalar veren cehmilerin arkasnda namaz klard. Ahmed ve 406 benzerleri onlar tekfir etmemi, bilakis onlarn imanna itikad etmi ve onlar iin dua etmitir. Baka bir yerde de yle der: mam Ahmed kendisini dven ve hapseden halife ve dierleri iin balanma dilemi, kendisine yaptklar zulm hususunda hakkn helal etmi, lakin davet ettikleri grn kfr olduunu sylemitir. ayet onlar islamdan km mrtedler olsalard onlar iin balanma dilemezdi. Zira kafirler iin balanma dilemek kitap, snnet ve icma ile caiz deildir. Ondan ve dier imamlardan gelen bu grler ve ameller aka gsteriyor ki, onlar Kurann mahluk olduunu syleyen ve Allahn cennette grleceini inkar eden cehmilerden belirli (muayyen) ahslar 407 tekfir etmiyorlard. Ehli snnetin bidat ashab hakknda menheci yledir: 1- Onlar bidat ehline ahs belirlemeden umumi olarak hkmde bulunmulardr. 2- Bidat ehli hakknda verilen hkm ahiretteki durumlar hakknda deil, dnyadaki durumlar hakkndadr. Mesela Kim yle derse kafirdir, yahut hataldr, yahut bidati veya sapktr derler, onun cehennemde ebedi kalc olduunu, cennete giremeyeceini sylemezler. Zira bir szn kfr olmas, 408 sahibini tekfir etmeyi gerektirmez. 3- Ehli snnet bidatilerin bidatini misilleme yaparak reddetmemitir. Mesela, hariciler byk gnah ileyeni tekfir ederek bidat ilemi, selef ise haricilerin bidatini beyan ederken: Byk gnahtan 409 dolay tekfir eden kafirdir dememilerdir. 4- Tevil ederek bir bidat ortaya koyan veya zayf, uydurma ya da tevil ettii sahih bir hadise dayandndan dolay kendisindeki bir pheden dolay o bidatle amel etmeyi caiz gren bidatiyi ehli snnet vel cemaat, kfrle ya da sapklkla sulamaz. Ancak ona hatas ve hakka uygun davranmad 410 aklanr.
404 405
Mecmuul-Fetava (12/485) bn Kayym Nuniye (1/115- el-Herras erhi) 406 eyhulislam Fetava (7/507) 407 Mecmuul-Fetava (12/489) 408 Bkz.: Mecmuul-Fetava (20/104, 7/507, 10/329) 409 Bkz.: eyhulislam Fetava (2/282, 5/247, 7/217) 410 Bkz.: bn Teymiyye Minhacus-Sunne (3/60) Fetava (3/352-355)
136
KAZA VE KADER
Kaza ve kadere iman, kulun imannn sahih olmasnda art olan iman esaslarndandr. Lugat ehli kazay hkm olarak tarif etmilerdir. Nitekim Allah Teala yle buyurmutur: Rabbn kendisinden bakasna ibadet etmemenizi ve anaya babaya iyilik etmenizi hkmetmitir. (sra 23) Kadaytu hacet (iimi bitirdim) denildii zaman ferag (bitirmek) anlamnda kullanlr. Yapma ve takdir etme anlamnda da gelmitir. Bundan dolay Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Bylece onlar, iki gn iinde yedi gk olarak var etmitir. (Fussilet 12) Kaza ve kader 411 diye kullanlmas da bundandr. Kader: Allahn kinattaki her eyi ezeli ilmi ve hikmeti dorultusunda takdir etmesi, o ilmine uygun bir ekilde dzenlemesidir. Kadere iman Allahn sonsuz ilmi ve gc ile alakal bir konudur. Yce Allah her eye gc yeter ve O her istediini de yapabilir. Kadere inan, Allahn rububiyetine inanmann gereklerindendir. mann alt artndan biri olup, ona tam bir ekilde inanlmadan iman edilmi olunmaz. Es-Sefarini rahimehullah yle demitir: Selefe gre kader: ilmin getii, kalemin sonuna kadar olacak her eyi yazddr. Allah Azze ve Celle mahlukatn kaderlerini, olacak eyler olmadan nce ezelde Allah Subhanehu ve Tealann ilminde takdir etmitir. Muhakkak ki bunlar Allah Teala 412 tarafndan bilinen vaktinde ve Allahn takdir ettii ekilde vuku bulacaktr. mmetin selefi de kaza ve kadere iman, imann rknlerinden olarak kabul etmi ve imann ancak bununla tamam olacan beyan etmilerdir. Sahabenin szleri: 1- Abdullah b. Mesud radyallahu anh yle demitir: Allaha yemin olsun, kii kadere iman etmedike ve l iken karlm olup ldkten sonra da diriltileceini bilmedike imann tadn 413 alamaz. 2- Abdullah b. Abbas radyallahu anhuma yle demitir: Kader tevhidin nizamdr. Kim Allah birler de kadere iman etmezse, kazay inkar tevhidini eksiltir. Kim Allah birler ve kadere iman 414 ederse bu, kopmas olmayan salam kulp olur. Tabiinin szleri: 1- Hasen el-Basri rahimehullah yle dedi: Kaderi yalanlayan hakk yalanlam olur. Muhakkak ki Allah yaratl, eceli, belay, musibeti, afiyeti takdir etmitir. Kaderi yalanlayan Kuran 415 yalanlam olur. 2- Bir adam Zeyd b. Ali radyallahu anhe geldi ve yle dedi: Ey Zeyd! Sen Allahn isyan edilmesini dilediini iddia ediyorsun! Zeyd yle dedi: Allaha zorla m isyan ediliyor? Bunun 416 zerine adam salnarak gitti.
411 412
Cevheri es-Shah (6/2463) Levamiul-Envar (1/248) 413 erhu Usuli Ehlis-Sunne vel-Cemaa (1218) 414 Acurri e-eria (s.215) 415 erhu Usuli Ehlis-Sunne vel-Cemaa (1254)
137
KAZA VE KADERE MANIN DELLLER

Ehl-i Snnet vel-Cemaat Allahn kaza ve kaderine iman hususunda Kurandan ve snnetten u delilleri getirmilerdir: Kuran Ayetleri: 1- Allah Teala yle buyurmutur: Her eyi biz, apak bir ktkte saymzdr. (Yasin 12) Taberi bu ayetin tefsirinde yle demitir: Allah Teala buyuruyor ki olmu veya olacak her eyi kitaplarn anasnda veya apak bir ktkte saydk ve tespit ettik. Bu aklamay Mcahid ve Katade 417 yapmtr. 2- Allah Teala yle buyurmutur: phesiz biz, her eyi bir kadere gre yarattk. (Kamer 49) bn Kesir yle demitir: Kaderi takdir edip ta'yin eden, yaratklar bu kadere ileten O'dur. Ehl-i snnet imamlar bu yet-i kerme'yi Allah'n yaratklar hakknda nceden belirlenen kaderini isbta delil getirirler. Allah'n nceden belirlenmi olan bu kaderi; eyay olmazdan nce bilmesi ve yaratlmalarndan nce onlar hakknda takdir buyurmasdr. Ehl-i snnet limleri bu ve benzeri yetlerle, bu yetler dorultusunda vrid olmu hadislerle sahabe devrinin sonlarnda ortaya km 418 olan Kaderiyye mezhebine cevablar vermilerdir. 3- Allah Teala yle buyurmutur: Allah'n emri, takdir olunmu bir kaderdir. (Ahzab 38) bn Cerir et-Taberi yle demitir: Muhakkak ki Allah btn her eyi yaratmadan nce biliyordu. lminde mahlukat yaratmay, onlara emir ve yasaklar koymay, taat ehline sevap vermeyi, isyan ehline ceza vermeyi tamamlamt. Bu emri tamamlaynca takdir etti, takdir edince yazd, bunu gayb kld ve el-gayb ve mml-Kitab diye isimlendirdi. Bu kitaba gre mahlukat yaratt, rzklarn, ecellerini ve amellerini belirledi. Onlara isabet eden genilik veya iddet yazd kitaba gre isabet 419 eder. Snnetten Deliller: 1- bn Mesud radyallahu anh dedi ki: Doru szl ve doru szl olduu tasdik olunan Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem bize unu anlatt: "Sizden her birinizin hilkati annesinin karnnda krk gn sre ile nutfe olarak bir araya getirilir. Sonra bunun kadar bir sre alaka (slk gibi yapan ve kan emen bir kan phts) olur. Sonra bunun kadar bir sre mudga (bir inemlik et) olur. Sonra ona melek gnderilir, melek ona ruh fler ve u drt hususu yazmakla emrolunur: Rzkn, ecelini, amelini, bedbaht m, mutlu mu olacan. Kendisinden baka hibir ilh bulunmayan Allah hakk iin, hi phesiz sizden herhangi bir kimse Cennet ehlinin ameli ile amel eder. Nihayet kendisi ile Cennet arasnda ancak bir arn kalmken, kitap (da yazlan kader) onun aleyhine ileri geer ve o da Cehennemliklerin ameli ile amel eder, bylelikle oraya girer. Ve hi phesiz sizden herhangi bir kimse Cehennemliklerin ameli ile amel eder. O kadar ki, kendisi ile Cehennem arasnda ancak bir arnlk mesafe kalr da, kitap onun hakknda ileriye geer, o da Cennet 420 ehlinin ameli ile amel eder ve Cennet'e girer. 2- Abdullah b. Amr b. el-As radyallahu anhuma Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu rivayet etmitir: Allah mahlukatn kaderini gklerle yeri yaratmadan elli bin sene nce yazd. Ar su 421 zerinde idi.
416 417
erhu Usuli Ehlis-Sunne vel-Cemaa (1264) Taberi Camiul-Beyan (12/655) 418 bn Kesir Tefsirul-Kuranil-Azim (4/267) 419 bn Cerir et-Taberi Camiul-Beyan (12/15) 420 Buhari (3208) Mslim (2643) 421 Mslim (2653)
138

3- Tavus rahimehullah yle demitir: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin ashabndan kendilerine yetitiklerim her ey kader iledir diyorlard. Abdullah b. mer radyallahu anhumann yle dediini iittim: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Her ey kader iledir. Hatta acizlik ve aklllk veya aklllk ve acizlik dahi.
422
KADERE MANIN MERTEBELER:

Kiinin kadere imannn tam ve uygun bir ekilde olabilmesi iin u drt mertebeyi gerekletirmesi gerekir. Birincisi: Allahn her eyi kuatan ezeli bir ilmi olduuna inanmas gerekir. Bu konuda Yce Allah yle buyurmutur: Sen Allahn gklerdeki ve yerdeki her eyi bildiini ve her eyi bir kitapta kaytl olduunu bilmiyor musun? phesiz bunu yapmak Allah iin ok kolaydr. (Hac Suresi 70. yet) kincisi: Her eyin Yce Allahn ilmine dhil olduuna ve yaratlm her eyin, her olayn Levhi Mahfuzda (her trl noksanlktan ve hatadan korunmu levha) kaytl olduuna inanmaktr. Bu konuda Yce Allah yle buyurmaktadr: Biz kitapta (Levhi mahfuzda) her eyi eksiksiz olarak (kaydettik) (Enam Suresi 38. yet) Bu konuda Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Allah gkleri ve yeri yaratmadan elli bin yl nce btn mahlkatn kaderini yazmtr.
423
ncs: Yce Allahn dilediini diledii gibi yaptna iman etmektir. Bu konuda Yce Allah yle buyurmutur: lemlerin Rabbi olan Allah dilemedike siz hibir ey dileyemezsiniz. (Tekvir Suresi 29. yet) Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem kendisine Sen ve Allah dilerseniz diyen kimseye yle buyurmutur: Sen Beni Allaha ortak koulan bir benzer mi yaptn? Bilakis Allah tek bana dileyendir.
424
Drdncs: Yce Allahn her eyin yaratcs olduuna inanmaktr. Bu konuda Yce Allah yle buyurmutur: Allah her eyin yaratcsdr ve O her eyi kavrayan, rzkn veren ve ynetendir (Zmer Suresi 62. yet) Ve Yce Allah yle buyurmutur: Allah sizi ve sizin yaptklarnz da yaratandr. (Saffat Suresi 96. yet) Bu konuda Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Allah her sanatkr ve yapm olduu sanat yaratandr.
425
422
Mslim (2655) Muslim (4/2044) Hakim (1/45) Lalkai tikad (4/579) bni Vehb el-Kader (s.101) 424 Beyhaki (3/217) bni Ebi eybe (5/340) Ahmed (1/214, 224) Taberani (12/244) sahihtir.
423
139
Kaderin Ksmlar
a-Genel Kader: Allahn btn kinat iin koyduu, gkleri ve yeri yaratmadan elli bin sene nce Levhi mahfuzda yazd, hesabn yapt genel bir takdirdir. b-mrlk Kader: Kulun ana rahminde ona ruh verildikten sonra lnceye kadar bandan geecek btn olaylar iine alan bir takdirdir. c-Senelik Kader: Kulun her sene Kadir gecesinde o sene bandan ne geeceini belirleyen senelik bir takdirdir. Yce Allah yle buyurmutur: O gece kendi katmzdan bir emir ile her muhkem i apak ayrt edilir. (Duhan Suresi 4. yet) d-Gnlk Kader: Yce Allahn fiiliyatyla alakal olan; ldrme, diriltme, verme, ekip alma ileriyle alakal olan gnlk insanolunun hayatndaki takdiridir. Yce Allah yle buyurmutur: Gklerde ve yerde kim varsa hepsi ondan (Allahtan) ister. O her gn bir itedir (yaratma, ldrme, rzklandrma gibi) (Rahman Suresi 29.yet)
425
Hakim (1/85) Mecma (7/197) Bezzar (7/258) Mehamili Emali (s.309) Beyhaki uab (1/209) Lalkai tikad (3/538) sahihtir.
140
KULLARIN FLLER
Kuran- Kerimde Allah Azze ve Celle her eyin yaratcs olduunu belirtmitir. Ne insan ne de insann fiilleri Allahn takdirinin dna kamaz. Allah Azze ve Celle yle buyurmutur: Allah, her eyin yaratcsdr; O, her eye vekildir. (Zmer 62) Yce Allahn kinatta yaratt fiiller iki ksma ayrlr. Birincisi: Yce Allahn mahlkatn fiillerini, onlarn istek, irade ve seme haklar dnda ynlendirmesi, kendi isteine gre ekillendirmesidir. nk Yce Allah sadece kendi dilediini yapar. ldrmek, diriltmek, hastalk ve ifa vermek gibi fiiller bu kabildendir. Yce Allah yle buyurmutur: Allah sizi ve sizin yaptklarnz da yaratmtr. (Saffat Suresi 96. yet) Ve yle buyurmutur: O ki; hanginizin daha gzel amel ileyeceini snamak iin lm ve hayat yaratmtr. (Mlk Suresi 2. yet) kincisi: rade ve istei olan her trl mahlkatn kendi istek ve arzular dorultusunda yapm olduklar fiillerdir. Yce Allah bu konuda yle buyurmutur: inizden doruyu, dosdoru olmay dileyen kimse iin... (Tekvir Suresi 28. yet) Ve yle buyurmutur: Kim dilerse iman etsin ve kim de dilerse kfretsin, inkr etsin. (Kehf Suresi 29. yet) Kul yapm olduu gzel ilerle vg, kt ilerle de zem ve knama duyar. phesiz ki Allah kimseye kendi elinde olmayan bir ey yznden azap edecek deildir. nk Yce Allah yle buyurmutur: Ben kullarma zulmedici deilim. (Kaf Suresi 29. yet) Kii bir iin, bir olayn kendi istei dnda cereyan etmesi ile kendi arzular dorultusunda vuku bulmas arasndaki fark anlayabilir. yle ki bir kiinin binann atsndan merdivenle aaya inmesi ile birinin onu atdan aaya zorla itmesi buna bir rnektir. Sonu olarak ikisi de aaya inmitir. Ama birincisi kendi arzusu, dieri ise zorunlu olarak inmitir. Yce Allah kulu ve onun fiiliyatn da yaratmtr. Ve ona o fiili yapabilme gc ve isteini de vermitir. Kul o fiili gerekte yapan, fiil ile temas halinde bulunandr. Kii eer iman ederse bu onun kendi gc ve istei ile yapm olduu bir eydir. ayet kfr ve inkr ederse buda yine Onun istei dorultusunda meydana gelmitir. Bu ayn bu meyve u aatandr, u mahsul bu topraktandr dememiz gibidir. Yani ondan meydana gelmi demektir. Yce Allah her ey iin bir balang noktas ve buna bal olarak yaamn, devamn bu noktalardan salayan mahlkat yaratmtr. Aac yaratan Allahtr, meyve aatan Allahn dilemesi ile tremitir. Meyve aatandr ama onu yaratan Allahtr. Bunun gibi daha birok rnek gsterilebilir. te bu ekilde Allahn yaratmas ile kulun fiili ilemesi arasnda bir balant vardr, aralarnda herhangi bir eliki yoktur. Yce Allah yle buyurmutur: Allah sizi ve sizin yaptklarnz da yaratmtr. (Saffat Suresi 96. yet) ve yle buyurmutur: Kim (malndan) verir ve (Allahn azabndan) saknrsa, en gzeli tasdik ederse Bizde onu en kolaya (hesaptaki kolaylk) hazrlarz. Kimde cimrilik edip (malndan) vermezse,
141

kendisini zengin sayp, en gzel olan da yalanlarsa Bizde onu en zor olana yneltiriz. (Leyl Suresi 5-10. yetler)
Kadere nanta Gerekli Olanlar

Kulun kadere inancnda iki ey ona gerekli ve farz olur. Birincisi: Kulun yaplmas kendisine yasaklanan eylerden kanmasna ve kendisi iin takdir edileni (farzlar ve Snnetleri) fiiliyata dkmesinde Allahtan yardm dilemesi, onu kolaya yneltip, zorluktan uzaklatrmas iin Allaha dua etmesi ona farz olur. Bylece kul Allaha tevekkl eder ve ktlklerden Ona snr, hayra ulap erden saknmada Allahn yardmna muhta olduunu bilir. Peygamber efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur:
Sana fayda verecek eyleri hrsla talep et ve Allahtan yardm iste, (yapacan ilerde) acizlik gsterme. Eer sana bir musibet gelecek olursa keke yle yapsaydm yle olurdu deme. Ve lakin Allah takdir etti ve dilediini de yapt de. nk keke eytann amelini aar (eytann iini 426 kolaylatrr). kincisi: Kul kendisi iin takdir edilmi musibetlere sabredip, umutsuzlua kaplmamaldr. Gelen musibetin Allahn katndan geldiini bilip, raz olmaldr. Bylece dnyada selameti bulur. Bilir ki kendisine bir musibet gelecek olsa o musibeti ondan uzaklatracak hibir kuvvet yoktur. Ayn ekilde kendisi iin takdir edilmemi bir musibet kesinlikle ona isabet edecek deildir. Bu yzden peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur:
Bil ki sana gelen musibet (muhakkak sana isabet edecektir) hata yapmaz ve (senin iin takdir 427 edilmemi) musibette sana isabet edici deildir.
Kaza Ve Kadere Rza Gstermek

Kulun kendisi iin takdir edilen kadere rza gstermesi gerekir. nk kadere olan rzas onun Yce Allahn rububiyetine tam manas ile iman etmesinden ileri gelir. Her Mslman Allahn iradesine uygun bir ekilde cereyan eden kaderin fiiliyat olan kazaya iman etmesi, rza gstermesi imann artlarndan biridir. Yce Allah yapt her ii adalet ve hikmet erevesinde yapar, kulun kalbinin Allahn verdii musibetin yanllkla kendisine gelmeyeceine, yanllkla kendisine gelecek bir musibetinde Allahn iradesi ve kazas olmadan isabet etmeyeceine inanmas, onun meydana gelen olaylar karsnda tereddde dmesine ve hayretler iinde kalmasna engel olur. Stres ve huzursuzluktan arnr, emin olur. Kaybettii eylere zlmez, geleceinden korkmaz. Bylece insanlarn en huzurlusu, akl ve fikri rahat olan haline gelir. Her kim mrnn snrl olduunu, korkakln mrn uzatmayacan, rzknn belli olduunu, cimriliin rzkn artrmayacan bilirse kalbi ve gnl rahatlar, mutmain olur. Kendisine isabet eden musibetlere sabreder, yapm olduu yanl iler iin tevbe eder, Yce Allahn onun iin takdir ettiine raz olur. Bylece kendisine gelen musibetlere sabrettii gibi emredilenleri de yapm, bu ikisi arasn birletirmi olur. Yce Allah yle buyurmutur:
426
Mslim (4/2052) bni Hibban (13/28) Beyhaki (10/89) bni Mace (79, 4168) Ahmed (2/366, 370) Ebu Yala (11/230) Hatib Tarih (12/223) 427 bni Hibban (2/506) Hakim (3/624) Ziya Muhtare (8/274, 351) Ebu Davud (4699) bni Mace (77) Ahmed (5/182) Taberani (4/81) Mecma (7/198) Beyhaki (10/204)
142

Hibir musibet Allahn izni olmadka isabet etmez. Kim Allaha iman ederse Allahta onun kalbine hidyet verir. Allah her eyi en iyi bilendir. (Tebun Suresi 11. yet) Ve yle buyurmutur: (Ey Muhammed!) sabret, muhakkak ki Allahn vaadi gerektir, haktr. Ve (Allahtan) gnahlarnn balanmas iin mafiret dile. (fir Suresi 55. yet)
Hidyet eitleri
Allahn kuluna nasip ettii hidyet iki eittir. Birincisi: Btn insanlk iin gerekli olan, Allahn kuluna doru yolu, hakk gsterdii ve delalet ettii hidyettir. Yce Allah bu konuda yle buyurmutur: phesiz ki Sen dosdoru bir yola iletiyor, delalet ediyorsun. (ura Suresi 52. yet) kincisi: Yce Allahn fazl ve keremi ile muttaki (Allahtan hakkyla korkan) kullarna er kaplarn kapatp, hayr ve iyilik kaplarn, yollarn amas, kullarn bu hal zerine sabit klmasdr. Bu hidyet Allahtan baka kimsenin tasarrufu altnda deildir. Bu konuda Yce Allah yle buyurmutur: phesiz ki Sen sevdiine, dilediine hidyet edemezsin. Fakat Allah dilediine hidyet eder (hidyete erdirir). (Kasas Suresi 56. yet)
rade eitleri
rade (dilemek, dilediini yapmak) Yce Allahn kitabnda iki eit olmak zere varid olmutur.
Birincisi: Kevni rade

Bu irade Yce Allahn yaratt btn her ey iin geerlidir. Diledii meydana gelir, dilemedii ise vuku bulmaz. Yce Allahn murad ettiinin muhakkak olmas demektir. Kinatta vuku bulan her eyin Yce Allah tarafndan sevilmesi, honut olunmas meydana gelmesi iin art deildir. Kevni irade, Yce Allah tarafndan yerler ve gkler yaratlmadan nce takdir edilmitir. Eer kevni irade ile eri irade bir yerde, bir noktada birleirse ite o zaman Yce Allah o kevni iradeyi sever ve ondan raz olur. Yce Allah yle buyurmutur: Allah kimi hidyete erdirmek isterse onun gsn slama aar (Enam Suresi 125. yet)
kincisi: eri rade

eri irade Allahn istedii, diledii, raz olduu amellerin, hadiselerin vuku bulmasn salad, bu sevdii, istedii eyleri yapanlardan raz olduu iradedir. Yce Allahn bir eyi sevmesi vuku bulaca manasna gelmez. Ancak kevni irade ile meydana gelmesi istenirse o zaman vuku bulmas gerekli olur. Bu konuda Yce Allah yle buyurmutur: Allah sizin iin kolaylk diler, zorluk dilemez. (Bakara Suresi 185. yet) Kevni irade daha geni kapsamldr. Allahn dilemesi sonucu vuku bulan eri irade ayn zamanda kevni iradedir. Mmin kulun iman etmesi kevni irade sonucudur. Fakat Yce Allahn kulunun iman etmesini sevdii ve istedii iin imannn vukuu eri iradedendir. Yani her kevni irade eri irade deildir. Yani Allah kevni olarak yaratt her eyi sevip, olmasn dilemek zorunda deildir. Bu kfirin kfretmesinin Allahn kevni iradesi sonucu olup, Yce Allahn kfr sevmedii iin kfrn vukuu eri irade deildir. Ebu Bekir radiyallahu anhn iman hem kevni hem de eri irade gereidir. Fakat Ebu Lehebin kfr sadece kevni irade sonucudur. Yce Allah onun kfrn yaratmtr ama ondaki bu kfr hasletini sevmez, raz olmaz. Bu sebepten onun kfr eri irade sonucu deildir. Yce Allah bu
143

kinatta gnahlar yaratm ama kullarndan gnah ilemelerini istememitir. Gnahlar kullarn kendi iradeleri ile kesb edilen hasletlerdir. Yce Allah gnahlar yasaklam, gnah ileyenleri cezalandracan bildirmitir. Ezeli takdiri sonucu isteyen gnah iler, isteyende gnahlardan kanr. Yce Allah kulunun iman etmesini, itaatte bulunmasn, iyi ameller ilemesini ister, bunu arzular ve sever. Kullarna sevdii ileri yapmalar iin emreder. Emirlere uyanlar mkfatlandrr, gzel bir karlk verir. Hi kimse Allahn iradesi olmadan isyan edemez, asilik yapamaz. Onun dilediinden baka hibir ey vuku bulmaz. Yce Allah yle buyurmutur: (Allah) kullarnn inkr etmelerine, kfr etmelerine raz olmaz. (Zmer Suresi 7. yet) Ve yle buyurmutur: Allah fesad sevmez. (Bakara Suresi 205. yet)
Kaderi Deitiren Sebepler

Yce Allah kulunun bana gelecek kaderin dua, sadaka, kulun yapm olduu ilerde dikkatli davranmas, ila kullanmas, yapt ii en salam bir ekilde yapmas gibi sebeplerle deitirilebileceini baa gelecek olan kaderin bertaraf edilebileceini bildirmitir. nk olacak her ey Allahn ezeli ilminde sabittir. Kader deise de bu kulun kaderinde zaten vardr, izilmitir. Bu sadece bir kaderden dierine geitir. Kulun acizlii ve baarl olmas dahi kaderinin bir parasdr.
Kader Allahn Bir Srrdr

Kader Allahn yarattklarndan gizledii bir srrdr. Kinattaki her eyin gerek halini Yce Allahtan baka hi kimse bilemez. Kulun sapknla dmesi, hidyete ermesi, lmesi, dirilmesi, kiminin bolca nimetlenip, kiminin de az rzk almas hepsi Allahn takdirindendir. Peygamber efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur:
Kader zikredildiinde (onun hakknda konuulmaya balandnda) kader hakknda konumay 428 brakn. Bunun dnda limler tarafndan kaderin ynlerini, Allahn kaderdeki byk hikmetlerini, kaderin derecelerini, mertebelerini, sonularn insanlara aklamak, onlarn bunu renmelerini salamak caizdir ve gereklidir. nk kadere iman, imann alt artndan biridir. Bu yzden onun hakknda yeterli bir miktar ilim gereklidir. Bu yzden Peygamber efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem Cibril aleyhis selam ile aralarnda geen konumadan sonra yle sylemitir:
Bu gelen Cibrildir. Size dininizi retmeye geldi.
429
Kaderin Delil Olarak Kullanlmas

Yce Allahn ezeli ilmi ile olacaklar ve olan her eyi bilmesi insanlk iin ayb bir meseledir. Gayb ise Allahtan baka kimsenin bilemeyecei bir ilimdir. Ve gayb kullarn nazarnda mehul bir eydir. Bu sebepten dolay hi kimse kaderi, yapm olduu gnahlara Kaderimde vard diyerek delil olarak getiremez. Eer byle bir ey olacak olsayd, gnah ileyenlere hesap sorulamaz, zalimlere ceza verilemezdi. Mrikler ldrlemez, had cezalar uygulanamazd. Zalimler zulmnden alkonulamaz, din ve dnya fesada boulurdu.
428
Fethul Bari (11/377) Taberani (2/96, 10/198) Deylemi (1337) Hilye (4/108) Sehmi Tarihu Crcan (1/358) Mecma (7/202) 429 daha nce geti.
144

Eer bir kimse yapm olduu gnahlara kaderi delil olarak getirirse ona yle denir. Biliniyor ki Sen cennet ya da cehennem ehlinden olduundan emin deilsin. Eer bu konuda Senin tam bir bilgin olsayd sana iyilii emretmez, ktlkten alkoymazd. Fakat sana Allahn emirlerini yap, nehiylerinden kan umulur ki cennet ehlinden olursun deriz. Sahabelerden bazlar kaderle alakal hadisleri iitince yle sylerlerdi:
Ben imdikinden daha fazla (dini vazifelerle) uraacak, yapmaya alacak deilim. Peygamber efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem kendisine kaderi delil olarak kullanmak hakknda soru sorulunca yle buyurmutur: Amel ediniz. (dnya hayat ve ahiret hayat iin kouturunuz) her kes yaratld ey iin (gidiat) kolaylatrlmtr. Kim mutluluk ehlindense, ona mutluluk, saadet ehlinin ameli kolaylatrlr. Ve kim ktlk, ekavet ehlindense ona ekavet ehlinin ameli kolaylatrlr. dedikten sonra u yetleri okumutur: Kim (malndan) verir ve (Allahn azabndan) saknrsa, en gzeli tasdik ederse Bizde onu en kolaya hazrlarz. Kimde cimrilik edip (malndan) vermezse, kendisini zengin sayp, en gzel olan da yalanlarsa Bizde onu en zor olana yneltiriz. (Leyl Suresi 5-10. yetler)
Sebeplere Sarlmak
Kul dnya yaantsnda iki trl musibetle kar karya kalr. Birincisi: Kulun kendi elinden gelen musibeti bertaraf edecek gc vardr. Byle olduu halde o musibet karsnda acizlik gsteremez, elinden geleni yapmak zorundadr. kincisi ise: Kul kendisine gelen musibet karsnda yapacak hibir eyi yoktur. Byle bir durumda mitsizlie, panie kaplmadan Yce Allaha ynelmeli, ondan probleminin zmn istemelidir. nk Yce Allah musibetleri daha vuku bulmadan nasl ve ne zaman vuku bulacan ok iyi bilir. Her musibet iin meydana gelii esnasnda baz sebepler yaratmtr. Bylece musibetin bertaraf ediliinin yollarn da bize retmitir. Dolaysyla kul eer sebeplere sk sk sarlrsa musibetleri bertaraf edecek gcde kendisinde bulacaktr. Dinimiz sebeplere sarlmay emretmi, sebepler dorultusunda hareket etmeyeni ayplamtr. nk kul bu fiili ile kendisini tehlikelerden korumamtr. Btn bunlarn yan sra eer kulda musibetlere kar koyacak g ve imkn yoksa o zaman kul mazur olmu olur. Kulun sebeplere sarlmas, Allaha tevekkl etmesine engel deildir. nk sebepler kaderin czlerinden biridir. Dolaysyla kader sebepler ile bir btndr. Her halkarda Allaha tevekkl etmeyi gerektirir. Kul yapaca ilerde sebeplere sarldktan sonra Allaha tevekkl eder, ondan kaderinin hayrl olmasn ister. Eer bana bir musibet gelecek olursa da yle der: " " Allah takdir etti ve dilediini de yapt. Kula musibet gelmeden evvel musibeti nleyecek sebeplere sarlmas gerekir. nk kader ancak baka bir kader ile defedilir. phesiz ki btn peygamberler kendilerini dmanlarndan koruyacak sebeplere sarlmlardr. Hlbuki Yce Allah onlar korumu, onlara davetleri esnasnda yardm etmi ve vahiy ile desteklemitir. Peygamber efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem Allaha tevekkl edenlerin efendisi olmasna ramen sebeplere sarlrd. Yce Allah yle buyurmutur: Onlara kar gcnz yettiince kuvvet ve balanp beslenen atlar hazrlayn. (Bylece) onunla Allahn dmanlarn ve kendi dmanlarnz korkutmu olursunuz. (Enfal Suresi 60. yet) Ve yle buyurmutur: O ki size yeryzn boyun edirendir. u halde yeryznn srtlarnda dolan ve Allahn rzkndan yiyin. Dn ancak Onadr. (Mlk Suresi 15. yet)
145

Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur:
Gl kuvvetli mmin kul, zayf ve iman sahibi kuldan Allaha daha sevimli gelir. Ama ikisinde de hayr vardr. Sana fayda verecek ileri hrsla talep et. Allahtan yardm dile, acizlik gsterme. Eer sana bir musibet gelecek olursa keke yle yapsaydm, yle yle olurdu deme. Ve lakin Allah takdir 430 etti ve dilediini yapt de.
Kaderi nkrn Hkm

Kaderi inkr eden dinin asllarndan birini inkr etmi saylr ve kfir olur. Baz selef limleri Allah onlara rahmet etsin yle demilerdir.
Kaderi inkr edenlerle ilim ile tartn. Eer inkr ederlerse, kabul etmezlerse kfir olurlar. Eer kabul ederlerse husumet gsterirler.
Kadere mann Sonular

Kaza ve kadere iman beraberinden birok gzel semere, fert ve toplum asndan birok iyi sonular dourur. Bunlardan bazlar unlardr: a)-Birok gzel ibadetin hayat bulmasna sebep olur. badeti yalnzca Allah iin yapmak, yalnzca Allaha tevekkl etmek, Ondan korkmak, Ondan talep etmek, Allah hakknda iyi zanda bulunmak, zorluklara sabretmek, tahamml gstermek, mitsizlik ile savamak, Allahtan gelene raz olmak, sadece Allaha kretmek, Allahn rahmeti ile mutlu olmak, Allah iin mtevaz olmak, kibri ve byklenmeyi terk etmek, Allah iin infak etmek, cesaretli olmak, hayr ilerinde nc olmak, kanaatli ve izzetli olmak, himmetini yksek tutmak, iini salam yapmak, her ii yaparken ciddi olmak, znt ve mutlulukta itidalli olmak, hasetten ve itirazdan kurtulmak, akl batl ve hurafelerden zgrlne kavuturmak, gnln ve kalbin rahat ve huzurlu olmas bunlara birer rnektir. b)-Mmin kul kadere olan iman ile dnya hayatn dzenli bir ekilde geirir. Allahn ona bahetmi olduu nimet onu azdrmaz, bana gelen musibetler onu yldrmaz, mitsizlie drmez. Bilir ki gelen her zarar Allahn takdiri ile olmutur. Bunu dnya imtihan olarak grr ve telalanmaz. Bilakis sabreder ve ecrini Allahtan bekler. c)-Kadere iman kulu sapkla srkleyecek her eyden alkoyar, kt bir ekilde vefat etmesini engeller. Kul bylece doru ve slih amel ilemek zere bir ura verir. Gnaha ve azaba gtrecek eylerden de kanr. d)-Mmin kadere olan iman sayesinde zorluklara kar salam ve sabit bir kalple, sebeplere sarlarak dimdik ayakta durur. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur:
430
Mslim (4/2052) bni Hibban (13/28)
146
Mminin ii ok gariptir (acayiptir). Btn olanlar onun iin hayrdr (hayra gtrr). (Bu zellik) mminden bakas iin geerli deildir. Ona sevindirici, gzel bir ey gelse kreder, bu onun iin 431 hayrldr. Ve eer bana bir musibet gelse sabreder, bu da onun iin hayrldr.
431
Mslim (4/2295) bni Hibban (7/155) Beyhaki uab (4/116) Fethul Bari (10/109)
147
KADER KONUSUNDA SAPAN FIRKALAR

Kader meselesinde sapan frkalardan ikisi Kaderiye ve Cebriyyedir. Emrin, yasan ve kullara hitabn geldii yerde kullarn kesbini (kazancn) tespit etmi bulunuyoruz. Bu kazanlar dolays ile kendilerine sevap ve ikap gelecektir. Vaat edilip sz verilen durum budur. Bu manada, sras ile birka ayet-i kerime u ekildedir; Bu, yaptklarna karlktr. (Secde 17, Ahkaf 14, Vaka 24) Sabrettiinizin mkfatdr. (Rad 24) Sizi cehenneme srkleyen nedir? Diye sorulunca, diyecekler ki; Biz, namaz klanlardan deildik. Yoksullar da doyurmuyorduk! (Muddessir 42-44) Onlara yle sylenecek; te sizin yalan saydnz cehennem atei. (Tur 14) Bu, iki elinin ne srddr. (Hac 10) Bunlardan baka ayet-i kerimeler de vardr. Bu ayet-i kerimelerden de anlald gibi; Sbhan Hak; Verilecek cezay kullarn yaptklar ile ilgili kld. Bylece, kullarn kazanc da kesinleti. Ne var ki, Cehmiyye (Cebriyye) taifesi byle dnmez, onlar der ki; Kullar iin bir kazan yoktur. Onlar, bir kapya benzerler; alr ve kapanrlar. Aa gibidirler; hareket eder, sallanrlar. bu anlatlan zmre, Yce Hakka kar kfirdirler. Kurn ve hdis-i erifi inkr ederler. Bunun iin ileri sreceimiz delil udur; Allah yaratr; kul alr kazanr. Kaderiye frkas da u szleriyle muhalefet ederler: Btn bunlar, Allahn deil kullarn yaratmas yapmasdr. Yazklar olsun bu zmreye. Bu mmetin Mecusleri de bunlardr. Allaha birok ortak karmlardr. Yce Allaha acizlik isnad yapmlardr. yle ki, onlara gre; Onun mlknde, kendi kudreti ve iradesi dnda iler yrtlmektedir! 432 Yce Allah, tam manas ile bu gibi eylerden yana yceliin sahibidir. Halkn varln kalbinden kar. Onlardan her hangi bir ey bekleme. Onlara minnet etme. Onlara gvenme, onlarn elindeki dnyala gz atma. Onlarn iyilii seni sevindirmesin, ktlkleri de gcendirmesin. Onlarn hediyesini, sadakasn, zekatlarn, adaklarn bekleme. ayet senin mal, mlk sahibi bir adamn varsa sakn mirasna konmak iin lmn isteme. Halk hakikaten kalbinden kar. Onlar kah alan, kah kapanan bir kap bil. Onlar, meyvesi bazen var, bazen de yok olan aalar gibi gr. Bu ilerin hepsini bir faile bala ve bir mdebbirin tedbiri kabul et. Bu fail ve mdebbirin de Allah olduuna inan ki, muvahhid olasn. Bu anlattmz eyleri kabul etmekle beraber kullarn almasn da inkar etme. Sonra Cebriye mezhebine girmi olursun. Her ikisini birletirirsen Cebriye mezhebinden kurtulursun. Allahn yardm olmadan onlarn ii tamam olmayacan iyi bil. Allah unutarak onlara tapma. Bunlarn yapt, Allahn iinden ayrdr, deme. Hakk inkar etmi, Kaderiye mezhebine girmi olursun. Allah, fiilleri yaratr, kullar da kazanr de. Ceza ve mkafatla ilgili meseleleri beyan sadedinde 433 gelen haberlerde bildirildii gibi. eyhulislam bn Teymiyye, eyh Abdulkadirden kader meselesinde alntlar yaparak onun akidesini vmtr: eyh Abdulkadir el-Geylani yle demitir: Bu nedenledir ki, birok kaza ve kader meselesine gelince dururlar. Benim nmde bu meseleyle ilgili bir pencere ald. Hak iin hakka dayanarak hakkn kaderiyle mcadele ettim. Adem, kaderle mcadele edene denir, kaderin akna kendisini teslim edene deil. eyh Abdulkadir -Allah ondan raz olsun- ilh emir ve yasaklara uymay tavsiye ederdi. Kaderin bir mazeret, bir bahane, bir gereke olarak alglanmasna kar kard. Onun eyhi Hammad ed432 433
El-Gunye (1/64) Futuhul-Gayb (s.22)
148

Dabbas da yleydi. nk saliklerin birounun, emir ve yasaklara aykr olacak ekilde kaderin snrnda durduklarn, kendilerini kaderin akna braktklarn gryordu. Kul, Allah yolunda cihat etmekle ykmldr. Takdir edilen ibadetlerle, takdir edilen gnahlara kar mcadele etmesi gerekir. Kul, Allah tarafndan takdir edilen emirlerle, takdir edilen yasaklara kar durmak zorundadr. te 434 nceki ve sonraki peygamberlerin -selam zerlerine olsun- getirdikleri Allahn dini budur. Soru: eyh Abdulkadirin: Hak iin hak araclyla hakkn takdiriyle mcadele ettim sznn manas nedir? Cevap: Allaha hamdolsun. Btn hadiseler Allahn kazas ve kaderiyle olmaktadr. Ayrca yce Allah ktlkleri, imknlarmz dahilinde hayrlarla gidermemizi emretmitir. Kfr imanla, bidat snnetle, gnah kendi nefsimizden ve kendi katmzdan itaatle gidermemizi istemitir. Dolaysyla inkr eden, fska den veya gnah ileyen herkesin tevbe etmesi gerekir, bu da Allahn kaderiyle gerekleiyor olsa da imknlar lsnde bakalarna marufu emretmesi ve mnkeri de yasaklamas gerekir. Allah yolunda cihad etmesi lazmdr. ledii kfr, fsk ve gnah Allahn takdiriyle olsa da, insann, kadere dayanarak Allahn kendisini yararlandraca almay brakmas caiz deildir. Bilakis, insan, Allah ve resulnn emrettiklerini yapmakla ykmldr. Nitekim Mslim sahihinde Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduunu rivayet etmitir: Gl mmin Allah katnda zayf mminden daha hayrl ve daha sevimlidir. Her hayrda sana yarayan hakknda ihtirasl ol. Allahtan yardm iste ve sakn acizlik gsterme. Eer bana bir ey gelirse, keke yle yle yapsaydm, deme. Ama: Bu Allahn kaderidir. Allah 435 dilediini yapar, de. nk keke eytann amellerinin balangcdr. Burada Nebi sallallahu aleyhi ve sellem kiinin kendisine yararl olan eye kar ihtirasl olmasn emrediyor. Kiiye yararl olan eyin elde edilmesi de insan ve cin eytanlaryla mcadele etmeye baldr. Allahn takdir ettii ktl, yine Allahn takdir ettii hayr araclyla savmasyla mmkn olur. Bunun yannda bu mcadeleyi verirken kiinin Allahtan yardm istemesi gerekir. nk kuvvet ve deitirme gc ancak Allahtandr. Ayrca kiinin yapaca i srf Allahn rzasna ynelik olmaldr. nk Allah, ancak kendisinin rzasn elde etmek iin ilenmi amelleri kabul eder. te namaz klarken sylediin yalnz sana ibadet ederiz ve ondan nce sylediin yalnz senden yardm dileriz. (Fatiha, 5) sznn hakikati budur. Dolaysyla kulun, emredileni yapmas ve yasaklanan terk etmesi bir zorunluluktur. Bu abasnda da Allahtan yardm dilemelidir. Allaha ibadet ve itaat etmenin kapsamnda, takdir edilen errin takdir edilen bir hayrla izale edilmesine dair emre uymak, eytann isteini geri evirmek de vardr. Kii, yce Allahn kendisine iletecei hayra ulamadan nce, iinde bulunduu ktl bertaraf etmekle ykmldr. Allah Azze ve Celle bir ayette yle buyurmutur: Eer Allahn insanlardan bir ksmnn ktln dierleriyle savmas olmasayd elbette yeryz altst olurdu. (Bakara, 251) Nitekim yce Allah kfirlerin ve gnahkrlarn ilerindeki ktl, hak ile savar. Kuvvet hazrlamak ve sava iin besili atlar beslemek gibi. Dua ve sadaka araclyla da bunlarn savlmas mmkndr. Dua ve sadaka belay defeder. Nitekim bir hadiste Nebi sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Dua ve bela gkle yer arasnda karlar, kavgaya tutuurlar.
436
nk ktln sebebi bazen kark ve gizli olabilir. Bylece dua araclyla bu ktlk bertaraf edilmi olur. slm lkesine saldrmaya ynelen kfirlerin savlmas gibi. Bazen ktln
434 435
Mecmuul-Fetava (8/306) Mslim (kader 34) 436 Hakim (1/492)
149

sebebi ak olur ve giderilmesi kolay olur. Ktlklerin iyiliklerle deitirilmesi gibi. Btn bunlar, takdir edilen ktln, yine takdir edilen hayrla izale edilmesinin rnekleridir. Bu da, bazen vacip bazen de mstahap olur. Dolaysyla eyhin -Allah rahmet etsin- syledii bu sz, Allah ve resulnn emrettiinin ta kendisidir. Meselenin z udur: Sluk ve irade ehlinin (salik ve mridlerin) ou, yce rabbin rububiyetini ve yasaklanan birok olguyu takdir ediini mahede ederler. Fakat mahede ettikleri bu kevni hakikatin yannda durur, tesine gemezler. Bu davranlarnn kadere rza gsterip teslim olma kapsamna girdiini sanrlar. Bu cehalettir, sapklktr. Bazen kfre kadar srkler insan. Dinden karr. nk Allah, bize, meydana gelmi olan kfre, fska ve gnaha rza gstermemizi emretmemitir. Bilakis bunlardan tiksinmemizi ve imknlarmz lsnde bunlar savmamz emretmitir. Nitekim Nebi sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Sizden kim bir ktlk grrse, onu eliyle deitirsin, buna gc yetmiyorsa, diliyle deitirsin, buna da gc yetmiyorsa kalbiyle deitirsin. Bu ise imann en zayf 437 derecesidir. Yce Allah yle buyurmutur: O, kullarnn kfrne raz olmaz. (Zmer, 7) Allah bozgunculuu sevmez. (Bakara, 205) Allahn bizim ilememize raz olmad bir eye, bizim rza gstermemizi emretmi olmas mmkn olabilir mi? Kald ki o, ktl bizim iin bir snama ve deneme arac klmtr. Nitekim yle buyurmutur: Sizin bir ksmnz dier bir ksmnza imtihan vesilesi kldk. (Furkan, 20) Bir baka yerde sava emrini verdikten sonra yle buyurmutur: Durum u ki, Allah dileseydi, onlardan intikam alrd. Fakat sizi birbirinizle denemek ister. Allah yolunda ldrlenlere gelince, Allah onlarn yaptklarn boa karmaz. (Muhammed, 4) Sahih-i Mslimde Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin yle buyurduu rivayet edilmitir: Nefsimi elinde tutan Allaha yemin ederim ki, Allah mmin kii hakknda neyi takdir ederse etsin, bu onun iin hayr olur. Bu, sadece mmine zg bir durumdur. ayet mmine bolluk isabet ederse kreder, bu kendisi iin hayr olur. Eer ona bir darlk isabet etse, 438 sabreder, bu da onun iin hayr olur. Buna gre mmin sabreden ve kreden biri olunca, kendisi iin takdir edilen musibetler hayra dnrler. Marufu emreden, mnkeri yasaklayan, Allah yolunda cihad eden biri olunca, kfirlerin kfr olarak takdir edilen durum onun iin bir hayr olur. Ayn ekilde eytan ve hevas kendisini bir ktle ardnda, bu da kendisi iin hayrn gereklemesine vesile olur. Bylece takdir edilen ktlkle, Allah ve resulnn emrettii gibi,
437 438
Mslim (iman 78) Mslim (zhd 64)
150

mcadele edip savd zaman, bu, kendisi iin iyilik ve takvann gereklemesine sebep olur. Hayr, sevap ve yksek derecelerin gereklemesine yol aar. Bu ve benzerleri, yukardaki szn anlamn aklayan rneklerdir. Allah dorusunu herkesten 439 daha iyi bilir.
439
Mecmuul-Fetava (8/547)
151
NDEKLER
Ehl-i Snnet vel-Cemaatin Akidesi ........................................................................................................ 1 Mukaddime .............................................................................................................................................. 2 Brnc Blm: man ................................................................................................................................. 6 AKDENN TANIMI: ............................................................................................................................. 6 SELEFN SZLK VE TERM ANLAMI: ............................................................................................. 6 SELEF' SALHN'N AKDES'NN UYULMAYA EN LAYIK OLUU NEDENDR? ............................ 6 SELEF SALHN'N TKAD USUL: .................................................................................................. 7 mann Tarf: ....................................................................................................................................... 8 Birinci esas: man Sz ve Ameldir ....................................................................................................... 8 kinci Esas: man Artar ve Eksilir ....................................................................................................... 13 man ile slam Arasndaki Fark: ......................................................................................................... 19 manda stisna ................................................................................................................................... 24 Byk Gnah leyenin Hkm ......................................................................................................... 26 knc Blm: Tevhd .............................................................................................................................. 28 Rububyet Tevhd ............................................................................................................................. 28 Rasuller ve Rububiyet Tevhidine Davet: ........................................................................................... 28 Ehl-i Snnet vel-Cemaate Gre Rububiyet Tevhidinin Delilleri ........................................................ 29 Ftrat Delili:......................................................................................................................................... 29 Yaratl Delili: .................................................................................................................................... 30 Mucizelerin Delaleti ........................................................................................................................... 31 Uluhiyyet Tevhidi ................................................................................................................................... 32 badetin Kabulnn artlar ............................................................................................................... 35 badet eitlerinden Bazlar ............................................................................................................. 37 Tevhidi Bozan eyler ......................................................................................................................... 40 irk Trlerinden Bazlar .................................................................................................................... 41 sim ve Sfat Tevhidi .............................................................................................................................. 46 Selefin spat Konusunda Tutumlar: .............................................................................................. 47 Selefin Tenzih Konusunda Tutumlar ............................................................................................ 48 Allahn Gzel simlerinin Says ............................................................................................................ 50 Allah Azze ve Celle, Kendisini Vasfettii Sfatlardan Bakasyla Vasfedilebilir mi?.............................. 52 Zat Sfatlar: ....................................................................................................................................... 53 ki El: .............................................................................................................................................. 53 Ayak sfat: ..................................................................................................................................... 53 Parmaklar: ..................................................................................................................................... 54 Uluvv Sfat: ................................................................................................................................... 55 Fiil Sfatlar ......................................................................................................................................... 59 stiva: ............................................................................................................................................. 59
152

Nzul Sfat: ................................................................................................................................... 61 Kelam Sfat: .................................................................................................................................. 63 Muhakak ki Allah Ademi Sureti zere Yaratmtr Hadisi: ................................................................. 64 Kuran Allah Azze ve Cellenin ndirilmi Kelamdr. .............................................................................. 66 KURANIN MAHLUK OLDUUNU SYLEYENE KAFR HKM VERLMES .............................. 68 Allah Azze ve Cellenin Grlmesi .................................................................................................... 73 Ehl-i Snnet vel-Cemaatin Ryete Dair Delilleri .......................................................................... 75 Ryeti nkar Edenlerin phelerinin Reddi ....................................................................................... 77 Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin Rabbi Azze ve Celleyi Dnyada Grmesi .............................. 78 MELEKLERE MAN ............................................................................................................................... 79 1)-Meleklere mann Tarifi: ............................................................................................................. 79 2)-Meleklere man Etmenin Hkm Ve Dindeki Yeri ..................................................................... 79 3)-Meleklere Nasl man Edilir ....................................................................................................... 79 Birinci Olarak: Yaratldklar Madde ............................................................................................... 80 kinci Olarak: Meleklerin Saylar ................................................................................................... 80 nc Olarak: Meleklerin simleri ............................................................................................... 81 Drdnc olarak: Meleklerin Sfatlar ............................................................................................ 81 Beinci Olarak: Meleklerin Vazifeleri ............................................................................................. 82 Altnc Olarak: Meleklerin Adem Oullar zerindeki Haklar ........................................................ 83 4) Meleklere man Etmenin Semereleri Ve Sonular: .................................................................. 83 KTAPLARA MAN ................................................................................................................................. 85 1)-Kitaplara mann Gerekletirilmesi........................................................................................... 85 2)-Kitaplara man Etmenin Hkm ................................................................................................ 85 3)-Kitaplara Olan htiya ve ndirilmelerinin Hikmeti ...................................................................... 85 4)-Kitaplara man Edili ekli......................................................................................................... 86 5)-nceki Kitaplarda Geen Haberlerin Kabul ............................................................................ 87 6)-Kuran Ve Snnette simleri Geen Semavi Kitaplar ................................................................ 87 Peygamberlere man ............................................................................................................................. 89 Peygamberlik Allahn Semesiyledir............................................................................................. 90 Peygamberlerin Gnderilmesindeki Hikmetler .............................................................................. 90 Peygamberlerin Grevleri .............................................................................................................. 91 slam Dini Btn Peygamberlerin Ortak Dinidir ............................................................................. 92 Peygamberler nsandrlar, Gayb Bilmezler ................................................................................... 92 Peygamberlerin smeti (Masumluu) ............................................................................................. 93 Peygamberlerin Saylar Ve En Faziletlileri ................................................................................... 93 Peygamberlerin Mucizeleri ............................................................................................................ 94 Muhammed Sallallahu aleyhi ve sellemin Nbvvetine man .......................................................... 96 Nebi sallallahu aleyhi ve sellem nsanlara ve Cinlere Gnderilmitir: ........................................... 97
153

Mucizeleri ve Nbvvet Delilleri......................................................................................................... 98 Birincisi: Kuran- Kerim ................................................................................................................. 98 kincisi: Parmaklarndan Su Fkrmas ......................................................................................... 98 ncs: Az Yemein oaltlmas ............................................................................................ 98 Drdncs: Zehrli Etin Konumas .............................................................................................. 99 Beincisi: Ayn Yarlmas ............................................................................................................. 100 Altncs: Hurma Ktnn nlemesi .......................................................................................... 100 Yedincisi: Devenin Konumas .................................................................................................... 100 Sekizincisi: Aacn Yryp Gelmesi .......................................................................................... 101 Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme u hususlarda iman edilmedike gerekten iman edilmi olmaz: .......................................................................................................................................... 101 Ahiret GnNE MAN .......................................................................................................................... 106 Kyamet Alametleri: ..................................................................................................................... 106 Ahiret Gnne man ekli ........................................................................................................... 107 Kabrin Azab ve Nimetleri, Kabir Suali, Mnker ve Nekir ............................................................ 108 Kabir Azab ve Nimetleri .............................................................................................................. 108 Ruhlarn Karargah .......................................................................................................................... 112 Bir phe ve Reddi: ..................................................................................................................... 113 Sura flenmesi ........................................................................................................................... 113 ldkten Sonra Dirili .................................................................................................................. 114 Har, Hesap Ve Ceza .................................................................................................................. 115 Makamul-Mahmud ...................................................................................................................... 116 efaat .............................................................................................................................................. 118 efaatin Delilleri: .............................................................................................................................. 119 Havz ............................................................................................................................................. 120 Srat: ............................................................................................................................................ 121 Srat Kprsnn zellikleri: ....................................................................................................... 122 Mizan ........................................................................................................................................... 123 Kantara ........................................................................................................................................ 125 Cennet ve Cehennem ...................................................................................................................... 126 Kaza ve Kader ..................................................................................................................................... 137 Kaza ve Kadere mann Delilleri ...................................................................................................... 138 Kadere imann mertebeleri: ............................................................................................................. 139 Kaderin Ksmlar ........................................................................................................................ 140 Kullarn Fiilleri .................................................................................................................................. 141 Kadere nanta Gerekli Olanlar ................................................................................................... 142 Kaza Ve Kadere Rza Gstermek ............................................................................................... 142 Hidyet eitleri........................................................................................................................... 143 rade eitleri............................................................................................................................... 143
154

Kaderi Deitiren Sebepler .......................................................................................................... 144 Kader Allahn Bir Srrdr ............................................................................................................. 144 Kaderin Delil Olarak Kullanlmas ................................................................................................ 144 Sebeplere Sarlmak ..................................................................................................................... 145 Kaderi nkrn Hkm .................................................................................................................. 146 Kadere mann Sonular ............................................................................................................. 146 Kader Konusunda Sapan Frkalar ................................................................................................... 148
155

Ehli Sunnet Akidesi - Ebu Muaz

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ehli Sunnet Akidesi - Ebu Muaz

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

EHL- SNNET VEL-CEMAATN AKDES

Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Taberi (4/30) bn Mace ve Darimi. 3 Kurtubi (7/138)

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

bn Teymiyye; Mukaddime Fi Usulit-Tefsir (s.81) Taberi (14/64) 9 El-tisam (1/231)

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

bn Kayym; Medaricus-Salikin (2/108)

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

BRNC BLM: MAN

SELEFN SZLK VE TERM ANLAMI:

SELEF' SALHN'N AKDES'NN UYULMAYA EN LAYIK OLUU NEDENDR?

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

SELEF SALHN'N TKAD USUL:

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

BRNC ESAS: MAN SZ VE AMELDR

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

erhu Sahihi Muslim (1/207)

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

erhut-Tahaviye s.243 33 Abdullah b. Ahmed; es-Sunne (627)

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

mam Ahmed: man sz ve ameldir.

KNC ESAS: MAN ARTAR VE EKSLR

Allah Teala: Onlara ayetleri

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Fakihlerden de: Malik b. Enes , Cerir b. Abdilhamid , Ahmed b. Hanbel zikreder.

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

MAN LE SLAM ARASINDAK FARK:

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

iman ve islama dair Selefin szlerini u ekilde cem eder:

bn Receb; Camiul-Ulum vel-Hikem (s.34)

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

El-Hallal es-Snne (3/597)

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

BYK GNAH LEYENN HKM

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

KNC BLM: TEVHD

RASULLER VE RUBUBYET TEVHDNE DAVET:

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

EHL- SNNET VEL-CEMAATE GRE RUBUBYET TEVHDNN DELLLER

bn Cerir et-Taberi Camiul-Beyan (21/40) El-Hallal; Ahkamu Ehlil-Milel (15)

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Alemlerin rabbi nedir? (uara 23) dediinde Musa aleyhisselam:

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Buhari (7372) Mslim (19) Buhari (6267) Mslim (30)

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

Ehl-i Snnet Akidesi/Ebu Muaz el-ubukbd

BADETN KABULNN ARTLARI