INTERNATIONAL CONFERENCE ON MANAGEMENT (ICM 2011) PROCEEDING

OPSYEN SEBAGAI MEKANISME LINDUNG NILAI DALAM KONTRAK PERTUKARAN MATA WANG ISLAM

Nadhirah Nordin Jabatan Syariah dan Ekonomi, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya, nadhirahnordin@siswa.um.edu.my

Asmak Ab. Rahman Jabatan Syariah dan Ekonomi, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya, asmak@um.edu.my

Abstrak

Konsep lindung nilai adalah dituntut dalam Islam. Lindung nilai dalam kewangan Islam digunakan untuk meneutralkan dan mengurangkan risiko. Antara risiko yang perlu diuruskan ialah risiko perubahan kadar pertukaran mata wang. Salah satu alat kewangan yang sering digunakan dalam kewangan konvensional untuk tujuan lindung nilai ialah kontrak derivatif. Para sarjana Islam berbeza pendapat mengenai keharusan kontrak derivatif. Kontrak derivatif terdiri daripada kontrak hadapan, niaga hadapan, opsyen dan swap. Kajian ini adalah untuk melihat kesesuaian kontrak opsyen sebagai satu mekanisme bagi melindung nilai dalam kontrak pertukaran mata wang. Kesesuaian kontrak ini perlu dikaji kerana terdapat beberapa isu syariah seperti status kontrak opsyen, sama ada ia boleh diterima sebagai mal dari sudut syariah dan isu bayaran premium yang menyebabkan kontrak ini ditolak oleh sebahagian sarjana sebagai satu mekanisme lindung nilai dalam kontrak pertukaran mata wang. Kajian menunjukkan prinsip-prinsip syariah seperti waad, waadan, tawarruq, bay inah dan muqasah boleh diaplikasikan dalam kontrak opsyen sebagai mekanisme lindung nilai dalam kewangan Islam.

Keywords: Lindung nilai, mata wang, opsyen, waad.

1038

INTERNATIONAL CONFERENCE ON MANAGEMENT (ICM 2011) PROCEEDING

PENDAHULUAN

Konsep lindung nilai (hedging) adalah salah satu daripada mekanisme pengurusan risiko yang penting. Tanpa pengurusan risiko yang baik, walaupun sesebuah institusi mendapat keuntungan, institusi tersebut mungkin akan mengalami kerugian disebabkan risiko pertukaran mata wang atau risiko portfolio. Mekanisme ini digunakan untuk melindungi institusi kewangan Islam daripada kerugian kerana pelbagai sebab seperti perubahan kadar tukaran wang, perubahan kadar faedah dan sebagainya. Kontrak pertukaran mata wang digunakan apabila terdapat urus niaga perdagangan antarabangsa seperti pembayaran import dan penerimaan hasil eksport barangan atau perkhidmatan di antara sesebuah negara. Mata wang terdedah kepada kejatuhan dan kenaikan dalam tempoh yang singkat.1 Salah satu cara yang sering digunakan untuk lindung nilai ialah dengan menggunakan kontrak derivatif. Derivatif ialah instrumen kewangan yang nilainya adalah bergantung kepada nilai aset pendasarnya seperti komoditi, saham, indeks saham, kadar faedah dan mata wang asing.2 Pasaran derivatif yang terdiri daripada kontrak hadapan, niaga hadapan, opsyen dan swap adalah berbeza daripada pasaran tunai kerana dalam pasaran tunai, penyerahan barangan dan pembayaran dilakukan segera, sekalipun kadang-kala urus niaga kredit pembayaran dilakukan bukan dalam masa yang sama dengan penyerahan.3 Tujuan penulisan kertas kerja ini adalah untuk melihat kesesuaian kontrak opsyen sebagai mekanisme lindung nilai bagi kontrak pertukaran mata wang. Kontrak opsyen adalah hasil daripada inovasi kewangan yang wujud berikutan daripada peningkatan keperluan oleh dunia perniagaan yang semakin kompleks dan mencabar. Kontrak ini menawarkan lindung nilai dan pengurusan aset yang lebih efektif serta kesannya yang menawarkan kecairan bagi pasaran aset pendasarnya.4 Namun, kertas kerja ini hanya menyentuh aplikasi prinsip waad dalam kontrak opsyen sebagai mekanisme lindung nilai patuh syariah. Penulisan dimulakan dengan konsep lindung nilai, lindung nilai daripada perspektif Islam, kontrak pertukaran mata wang, kontrak opsyen, isu-isu syariah dalam kontrak opsyen dan seterusnya aplikasi prinsip waad dalam kontrak opsyen mata wang.

KONSEP LINDUNG NILAI

Lindung nilai (hedging) bermaksud satu langkah strategi pelabur bagi mengurangkan risiko tertentu melalui alat-alat kewangan tertentu.5 Lindung nilai mengurangkan risiko kerugian terhadap sesuatu pelaburan atau penyusutan terhadap nilai sesuatu aset. Lindung nilai merupakan usaha untuk melindungi atau meminimumkan kemungkinan terjadinya kerugian apabila membuat komitmen dalam pasaran tunai.6 Pentingnya lindung nilai kerana kerugian pada satu pasaran akan dilindungi dengan keuntungan yang diperoleh di pasaran lain.7 Lindung nilai dalam kontrak pertukaran mata wang adalah keperluan bagi institusi yang menjalankan perniagaan yang melibatkan pertukaran mata wang asing. Contohnya, para pelindung nilai akan memasuki pasaran untuk meneutralkan risiko dengan menetapkan kadar tukaran mata wang yang perlu dibayar pada masa depan.

Mc Donald, Robert L. (2003), Derivatives Market, Boston: Addison-Wesley, h. 149. Zhang, Peter G. (1995), Barings bankruptcy and financial derivatives, Singapore: World Scientific, h. 27. 3 Obiyathulla Ismath Bacha (2007), Financial derivatif: markets and applications in Malaysia, Kuala Lumpur: McGraw-Hill, h 2. 4 Suruhanjaya Sekuriti (1997), Malaysian futures & options registered representative (MFORR) course, Kuala Lumpur: Suruhanjaya Sekuriti, h. 7. 5 Longman Business English Dictionary (2007), Harlow :Pearson Limited Edition, h. 248 6 Salihin Ramli (2000), Pasaran niaga hadapan: melindung nilai dan spekulasi, Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd, h. 137 7 Ibid., h. 149.
2

1039

INTERNATIONAL CONFERENCE ON MANAGEMENT (ICM 2011) PROCEEDING

KONSEP LINDUNG NILAI DARI PERSPEKTIF ISLAM

Usaha mengurus dan mengurangkan risiko adalah suatu yang diharuskan oleh syariah dan selaras dengan matlamat syariah (maqasid al-syariah) yang secara khususnya meletakkan salah satu matlamatnya adalah menjaga harta daripada terdedah kepada kemudaratan. Malah, terdapat ayat dalam surah al-Baqarah:282-283 yang menggalakkan umat Islam untuk mendokumentasikan hutang atau menghadirkan saksi sebagai satu cara untuk mengurangkan risiko berlakunya pertikaian pada masa akan datang. Begitu juga dengan kisah seorang arab yang bertanya kepada Rasulullah s.a.w. berkenaan dengan untanya, sama ada beliau patut bertawakal kepada Allah atau mengikatnya. Baginda menyuruh beliau untuk mengikatnya dan bertawakal kepada Allah.8 Konsep lindung nilai juga amat dekat dengan prinsip Islam sebagaimana terdapat kaedah fiqh iaitu al-darar yuzal (kemudaratan dihilangkan). Malah terdapat banyak lagi kaedah fiqh yang menyokong usaha menguruskan risiko dan melindung nilai ini. Selain itu, dalam Islam terdapat kontrak-kontrak yang berbentuk jaminan seperti al-rahnu (gadaian), dan kafalah. Al-rahnu diharuskan bagi mengurangkan risiko kegagalan pembayaran balik pinjaman oleh penghutang. Begitu juga dengan bayc urbun di mana ia juga merupakan satu kaedah untuk mengurangkan kerugian oleh penjual jika pembeli enggan untuk meneruskan kontrak.9

Walau bagaimanapun, tidak semua risiko perlu dihapuskan. Terdapat juga risiko yang harus ditanggung sebagai salah satu daripada tuntutan kontrak tersebut. Asasnya adalah berdasarkan kaedah fikah iaitu al-ghunm bi al-ghurm (keuntungan yang layak diterima oleh seseorang adalah berdasarkan kadar risiko yang perlu ditanggung). Contohnya, penjual perlu menanggung risiko barangan yang ingin dijual seperti risiko kerosakan dan kerugian sehinggalah barangan tersebut berpindah milik kepada pembeli. Hanya risiko yang mengandungi unsur gharar fahish adalah dilarang. Risiko yang tidak termasuk dalam dua kategori ini adalah ialah risiko yang dibenarkan oleh syarak untuk menguruskannya. Instrumen yang digunakan untuk lindung nilai haruslah mematuhi prinsip-prinsip yang digariskan oleh syariah. Ia perlulah bebas daripada unsur pertaruhan dan penggunaan lindung nilai yang efektif ialah dengan menguruskan risiko dan tidak membasminya.10

KONTRAK PERTUKARAN MATA WANG

Semenjak terhentinya urus niaga secara barter, manusia berurus niaga menggunakan mata wang. Sekiranya urus niaga melibatkan penggunaan mata wang yang sama, turun naik mata wang tidak akan memberikan kesan. Namun perkara yang sebaliknya jika urus niaga melibatkan perdagangan antarabangsa. Contohnya urus niaga import dan eksport antara syarikat di Malaysia dengan syarikat yang berada di US. Dalam sesetengah keadaan, turun naik mata wang menyebabkan pihak yang berkontrak terdedah kepada risiko mata wang (currency risk). Ia boleh menyebabkan

Aznan Hasan (2010), Mekanisme perlindungan nilai dalam kewangan, dalam Prosiding Muzakarah Penasihat Syariah Kewangan Islam, Kuala Lumpur Islamic Finance Forum 2008-2009, Kuala Lumpur: CERT Publications Sdn.Bhd, h. 70. 9 Suhaimi Mohd. Yusof (2010), Mekanisme lindung nilai dalam kewangan Islam, dalam Prosiding Muzakarah Penasihat Syariah Kewangan Islam, Kuala Lumpur Islamic Finance Forum 2008-2009, Kula Lumpur: CERT Publications Sdn.Bhd, h.132133. 10 Asyraf Wajdi Dusuki (2009), Konsep dan operasi swap sebagai mekanisme lindung nilai dalam institusi kewangan Islam, dalam Muzakarah Cendekiawan Syariah Nusantara ke-3, boleh di capai di: http://www.isra.my., di akses pada 5 Oktober 2010.

1040

INTERNATIONAL CONFERENCE ON MANAGEMENT (ICM 2011) PROCEEDING

peningkatan perbelanjaan atau pengurangan keuntungan apabila berlaku perubahan dalam kadar pertukaran mata wang.11 Para ulama sepakat mengatakan pertukaran mata wang yang berbeza diharuskan dalam kontrak spot atau lani di mana penyerahan dan penerimaan berlaku ketika kontrak dimeterai. Ia adalah untuk mengelakkan riba al-nasiah dan jual hutang dengan hutang.12 Para ulama berselisih pendapat dalam memutuskan keharusan kontrak pertukaran mata wang asing ini jika ia dilakukan pada masa hadapan. Terdapat dua pandangan ulama mengenai isu ini. Pandangan pertama berpendapat pertukaran mata wang kertas tidak tertakluk dalam bay al-sarf. Mereka berpendapat bay al-sarf hanya melibatkan pertukaran mata wang yang diperbuat daripada emas dan perak dan tidak melibatkan wang yang diiktiraf mempunyai kuasa beli dalam sesebuah negara seperti wang kertas. Oleh itu, jika pertukaran tersebut tidak melibatkan emas atau perak, maka pertukaran tersebut, yang dikategorikan sebagai thaman istilahi tidak dikenakan syarat-syarat pertukaran sebagaimana bay al-sarf. Mereka berpendapat pertukaran pada masa kini tidak tertakluk kepada peraturan bay al-sarf. Peraturan bay al-sarf hanya tertakluk kepada mata wang yang diperbuat daripada emas dan perak sahaja, iaitu kepada mata wang hakiki. Mata wang masa kini pula termasuk dalam mata wang istilahi maka urus niaga tidak boleh dikategorikan sebagai emas dan perak.13

Pandangan tersebut ditolak oleh sarjana yang berpendapat urus niaga wang kertas adalah tertakluk kepada peraturan bay al-sarf. Mereka menegaskan mata wang kertas boleh menggantikan emas dan perak kerana fungsinya sebagai perantara pertukaran. Oleh itu, urus niaga mata wang secara masa hadapan adalah tidak dibenarkan, bersandarkan hukum bay al-sarf.14 Pandangan ini telah diterima oleh kebanyakan ulama dan telah diadaptasikan sebagai resolusi oleh Majlis Akademi Fikah15 dan AAOIFI.16 Pendapat ini turut disokong oleh Muzakarah Cendekiawan Syariah Nusantara ke 3.17 Keputusan ini adalah berdasarkan kepada hadis yang bermaksud: Daripada Ubadah bin al-Samit katanya Rasulullah s.a.w bersabda: Emas dengan emas, perak dengan perak, bijirin dengan bijirin, gandum dengan gandum, tamar dengan tamar, garam dengan garam, yang sama sukatan dengannya, yang sama jenisnya, hendaklah secara tangan ke tangan. Sekiranya berbeza jenis kamu boleh berjual beli dengan syarat dari tangan ke tangan.18

Aznan Hasan (2010), op.cit , h. 74. Mohammed Obaidullah (2001), Financial contracting in currency markets: an Islamic evaluation, International Journal of Islamic Financial Services, okt-Dec, 3(2); Abdulkader Thomas (2005), Risk Management and derivatives dalam Abdul Kader Thomas, Stella Cox & Bryan Kraty, Structuring Islamic financial transactions, United Kingdom: Euromoney Books, h. 191 ; Nuradli Ridzwan Shaha Mohd Dali & Sanep Ahmad (2007), A Review of Forward, Futures and Options From Shariah Perspective from Complexity to Simplicity, dalam Nur Azura Sanusi, Mukaramah Harun & Shamzaeffa Samsudin (ed.), Readings in Islamic Economics and Finance, Sintok: Universiti Utara Malaysia Press, h. 278-282.
12

11

Mohammed Obaidullah (2001), op.cit. Hailani Muji Tahir & Sanep Ahmad (2010), Aplikasi fiqh muamalat dalam system kewangan Islam, Shah Alam: Pusat Penerbitan Universiti (UPENA) Universiti Teknologi Mara, h. 336-337: Mohammed Obaidullah (2001), Ethics And Efficiency In Islamic Stock Market, International Journal of Islamic Financial Services, julai-sept, 3(2);
14

13

Islamic Fiqh Academy Jeddah (2000), Resolutions and recommendations of the council of the Islamic fiqh academy 1985-2000, Jeddah: Islamic Development Bank, h. 236. 16 Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions (AAOIFI) (2007), Al-Maayir al-Syariyyah, Bahrain: AAOIFI, h. 4. 17 Muzakarah Cendekiawan Syariah Nusantara-3, Resolusi 3 (3/2009), Jakarta; Indonesia. 18 Muslim, ibn al- ajjj al-Qusayr ( t.t), Sa ih Muslim, Kitab al-Musaqah, bab al-Sarf wa bay al-Dhahab bi al-Wariq Naqdan, kaherah: Matbaah Muhammad Ali Subayh wa Awladih, No Hadis 2980, h.266.

15

1041

INTERNATIONAL CONFERENCE ON MANAGEMENT (ICM 2011) PROCEEDING

Institusi kewangan Islam yang melakukan urus niaga perdagangan antarabangsa seperti pembayaran import dan penerimaan hasil eksport barangan atau perkhidmatan di antara sesebuah negara terdedah kepada turun naik kadar pertukaran mata wang asing. Oleh itu, mekanisme lindung nilai yang patuh syariah amat perlu bagi menangani isu ini. Kertas kerja ini menilai kesesuaian kontrak opsyen sebagai mekanisme untuk lindung nilai perubahan pertukaran mata wang asing. Kontrak opsyen memberi kemudahan pengurusan risiko daripada kejatuhan nilai pertukaran mata wang. 19 KONTRAK OPSYEN Salah satu mekanisme lindung nilai yang digunakan oleh institusi kewangan konvensional ialah dengan menggunakan kontrak opsyen. Opsyen ialah kontrak antara dua pihak di mana satu pihak sebagai pembeli yang membayar sejumlah wang, sebagai harga opsyen atau dikenali sebagai premium kepada satu pihak lagi, iaitu penjual dan menerima hak untuk membeli atau menjual aset pendasar pada harga yang telah ditetapkan terlebih awal untuk tempoh tertentu.20 Opsyen bukanlah suatu pemilikan, tetapi hanyalah suatu hak untuk membuat belian atau jualan. Dengan itu, pemegang sesuatu opsyen boleh mengabaikan sahaja hak tersebut jika dia mendapati perubahan yang berlaku pada harga instrumen pendasar tidak menguntungkannya. Dengan membeli opsyen, seseorang dapat mengehadkan risiko kerugian setakat jumlah premium sahaja sekiranya berlakunya kejatuhan harga aset pendasar. Walau bagaimanapun, sekiranya harga naik, mereka akan mendapat keuntungan. Opsyen diniagakan di bursa dan juga di atas kaunter. 21 Kontrak opsyen berbentuk perlindungan atau insurans kepada risiko dalam urus niaga. Ia menawarkan cara kepada para pelabur untuk melindungi diri daripada perubahan harga pada masa hadapan dan dalam masa yang sama membenarkan mereka mendapat faedah daripada pergerakan harga tersebut.22 Kontrak ini agak berbeza dengan kontrak hadapan dan kontrak niaga hadapan. Hal ini kerana opsyen ialah kontrak yang memberikan hak kepada pembeli untuk membeli atau tidak membeli atau hak kepada penjual untuk menjual atau tidak menjual aset pendasar pada harga laksana,23 yang ditentukan sejak awal tempoh masa yang ditentukan. Opsyen sebenarnya memberikan hak kepada pihak yang memilikinya untuk memilih sama ada melaksanakan atau tidak melaksanakan haknya. Namun, sekiranya hak itu tidak dilaksanakan pada tempoh matang, maka premium yang dibayar akan hilang.24 Contohnya, syarikat A memerlukan USD1 juta untuk membayar kepada syarikat B dalam masa tiga bulan dari sekarang. Bimbang dengan perubahan pertukaran mata wang asing, syarikat A boleh membeli kontrak opsyen untuk memberinya hak untuk menukar USD1 juta pada kadar RM3.20 sedolar, tiga bulan dari tarikh kontrak. Jika kadar pertukaran semasa dolar USD 1 lebih tinggi daripada RM3.20, syarikat A boleh melaksanakan haknya. Namun, sekiranya kadar dolar US adalah lebih rendah di pasaran tunai, syarikat A akan membiarkan haknya luput. Syarikat A hanya akan kehilangan premium yang dibayar untuk membeli opsyen tersebut.25 Gambaran urus niaga ditunjukkan dalam rajah di bawah:

Mc Donald, Robert L. (2003), op.cit., h. 149. Chance, Don M. (2008), Essays in derivatives:risk-transfer tools and topics made easy, New Jersey: John Wiley & Sons, h. 29. 21 Rosalan Ali, Noryati Ahmad & Ho Soke Fun, 2006, op.cit., h. 161. 22 Hull, John C. (2003), op.cit., h.11, Taylor, Francesca (2007), Mastering derivatives market: a step-by-step guide to the products, application and risks, Harlow: Financial Times/Prentice Hall, h.7. 23 Harga kontrak dinamakan exercise price atau strike price dan tarikh kontrak dinamakan sebagai expiration date atau maturity date. Hull, John C. (2003), Options, futures & other derivatives, New Jersey: Pearson/Prentice Hall, h. 6, Sudin Haron , 2007, Sistem kewangan dan perbankan Islam, c. 2, Kuala Lumpur: Kuala Lumpur Business Scholl Sdn.Bhd., h. 435. 24 Hull, John C. (2003), op.cit., h. 6. 25 Diubah suai daripada Cheah Kooi Guan (2002), op.cit., h. 206.
20

19

1042

INTERNATIONAL CONFERENCE ON MANAGEMENT (ICM 2011) PROCEEDING

Rajah 1:Kontrak opsyen mata wang

Syarikat B

Kewajipan pembayaran sebanyak USD 1 juta dalam masa 3 bulan. Syarikat A Bank

Syarikat A membayar premium bagi membeli opsyen panggilan untuk memberinya hak untuk menukar USD1 pada kadar RM3.20 dalam masa tiga bulan dari tarikh kontrak. ISU-ISU SYARIAH DALAM KONTRAK OPSYEN Terdapat dua isu syariah berkaitan kontrak opsyen iaitu konsep mal dan bayaran premium. Isu Syariah utama yang ditimbulkan dalam kontrak opsyen ialah tentang status kontrak itu sendiri sama ada ia boleh diterima sebagai mal dari sudut syariah. Muhammad Taqi al-Uthmani dan Mohammed Obaidullah berpendapat kontrak opsyen adalah perjanjian untuk menjual atau membeli sesuatu dengan harga dan dalam tempoh masa tertentu. Dalam hal ini, perjanjian yang dimeterai tidak boleh menjadi subjek akad, oleh itu pembayaran premium dalam opsyen adalah tidak sah.26 Dengan kata lain, jual beli opsyen tidak memenuhi konsep m l.27 Resolusi Majlis Akademi Fikah mengambil pendekatan yang sama, iaitu opsyen tidak harus kerana aset pendasarnya tidak mengandungi ciri-ciri m l, manfaat dan haq m l0 yang boleh diurus niaga.28 Hal yang sebaliknya diputuskan oleh MPS Suruhanjaya Sekuriti yang menganggap opsyen adalah satu haq m l0 yang boleh dijadikan subjek akad.29Justeru, ia boleh dijual beli.30 Ini kerana ia mempunyai nilai dalam suatu tempoh tertentu dan didagangkan dalam pasarannya tersendiri. Contohnya dalam bay urb n, haq m l0 terhad sehingga
Usmani, M. T. (1999), What shariah experts say, International Journal of Islamic Financial Services, April-Jun 1(1), h 1-3. Mohammed Obaidullah (1998), Financial Engineering With Islamic Options, Islamic Economic Studies, November 6(1), h. 73103. 27 Danila, Nevi & Jeffers Agatha E. (2009), Derivatives: an Islamic perspective, Journal of International Finance and Economics, 9(3), h. 83-90. Islamic Fiqh Academy Jeddah (2000), op.cit., h.131. MPS tidak memberikan keputusan yang jelas berhubung dengan keharusan opsyen. Namun, MPS telah mengeluarkan resolusi keharusan waran panggilan yang mempunyai persamaan dengan opsyen panggilan dari sudut definisi. Suruhanjaya Sekuriti, (2006), Keputusan majlis penasihat syariah suruhanjaya sekuriti, Kuala Lumpur: Suruhanjaya Sekuriti, h. 66.
29
30 28 26

Secara literatur, amalan penggunaan kontrak atau nota bernilai sebagai alat kewangan di dalam pasaran telah lama wujud. Berasaskan penggunaan suftajah, kambihah, sukuk, dan jamikiyah sebagai nota bernilai bagi menggantikan wang dalam pasaran. Ini menunjukkan nota-nota kewangan dibenarkan pada zaman dahulu dan wujudnya instrumen kewangan sebagai pantulan daripada aktiviti perdagangan sebenar. Kaitannya dengan kontrak derivatif masa kini ialah dari sudut penggunaan kontrak bernilai yang boleh dijual beli. Mohd Daud Bakar (1998), Pasaran hadapan komoditi minyak sawit mentah: perspektif syariah, dalam: Seminar Pakar Syariah di Pan Pacific Legacy, Melaka, 30 Oktober 1998, h. 15-16.

1043

INTERNATIONAL CONFERENCE ON MANAGEMENT (ICM 2011) PROCEEDING

tarikh luput iaitu jika tidak dimanfaatkan sebelum tarikh berkenaan, hak itu tidak bernilai lagi. Begitu juga dalam kontrak opsyen, ia mempunyai nilai sehingga tarikh matang kontrak, selepas itu kontrak berkenaan tidak boleh didagangkan lagi. Pemegang kontrak berupaya memperoleh manfaat sekiranya harga belian beliau lebih rendah daripada harga jualan ketika penyelesaian kontrak dibuat pada atau sebelum tarik matang.31 Pendapat ini juga turut dipegang oleh Mohd Daud Bakar.32 Ali Salehabadi dan Mohammad Aram juga berpendapat kontrak opsyen adalah dibenarkan jika dianalogikan kepada kontrak insurans Islam dan bay urb n. Hak ini boleh dipindahkan dan boleh menjadi akad transaksi.33 Ahmad Kameel Mydin Meera turut bersetuju kontrak opsyen dianalogikan kepada kontrak insurans dan berpendapat pasaran opsyen bukanlah pasaran untuk pelaburan tetapi merupakan pasaran yang mempermudah pengendalian risiko.34 Selain daripada isu haq mali, persoalan juga timbul berkaitan tentang bayaran premium yang dikenakan. Jika dikenakan bayaran premium, ia menunjukkan usaha tersebut telah dikenakan bayaran. Perbincangan oleh beberapa ulama yang membenarkannya berpendapat ia dibenarkan kerana pihak pengurusan terpaksa membuat beberapa kerja sebelum pelanggan mendapat kemudahan ini.35 Bayaran premium adalah bergantung kepada aset pendasar dan bayaran tersebut adalah sebagai ganti rugi kepada hak yang telah diberikan kepada pembeli.36 Mohammed Ali ElGari, Ali Salehabadi, Mohammad Aram, Mohd Daud Bakar dan Mohammad Hashim Kamali berpendapat terdapat persamaan di antara kontrak opsyen dengan bay urb n, iaitu bayaran premium yang dikenakan sebagai tanda janji.37 Oleh yang demikian penggunaan prinsip bay urb n boleh dijadikan alternatif kepada call option.38 Namun, pendapat di atas tidak dipersetujui oleh Mohammed Obaidullah dan Mohammed Burhan Arbouna39 yang berpendapat bay urb n dan opsyen panggilan adalah dua perkara yang berbeza kerana bayaran premium dalam opsyen panggilan tidak dikira sebagai harga barangan dan tidak akan dipulangkan semula walaupun kontrak berlaku. Perbuatan ini diibaratkan seperti mengambil harta orang lain dengan cara yang ba il.40

Suruhanjaya Sekuriti (2006), op.cit, h. 93. Beliau memetik pendapat Abdul Karim Zaidan yang telah merumuskan jumhur ulama fiqh Islam dapat menerima sesuatu perkara itu sebagai harta apabila ia boleh dikuasai dan dimanfaatkan pada kebiasaannya. Beliau juga berhujah dengan pendapat Imam al-Suyuti yang menggariskan sesuatu itu dapat dikategorikan sebagai harta jika ia mempunyai nilai dan dengan sebab itu ia boleh dijual beli serta pemiliknya boleh menuntut ganti rugi kepada sesiapa yang merosakkannya. Mohd Daud Bakar (1998), op.cit, h. 16.
32

31

Mereka berpendapat opsyen adalah hak kewangan yang boleh dijual beli dengan memetik pendapat Imam Khomeini daripada puak Syiah. Ali Salehabadi & Mohammad Aram (2002), Islamic justification of derivative instrumens, International Journal of Islamic Financial Services, 4(3) okt-dec. 34 Ahmad Kameel Mydin Meera (2001), Isu praktikal mengenai pasaran derivatif, dalam Seminar pelaburan beretika menurut Islam: satu cabaran, 13-14 Januari, Institut Kefahaman Islam Malaysia, Kuala Lumpur, h. 11. 35 Aznan Hasan (2010), op.cit, h. 88. 36 Smolarski, Jan, Schapek, Michael & Mohammad Iqbal Tahir (2006), op.cit, h. 425-443. 37 Mohamed Ali El-Gari (1993), Towards an Islamic stock market, Islamic Economics Studies, Disember1(1), h. 1-20; Ali Salehabadi & Mohammad Aram (2002), op.cit, Mohd Daud Bakar, 1998, op.cit, h. 7; Bacha, Obiyathulla I., 1999, op.cit, h. 1-34; Mohammad Hashim Kamali (2002), Islamic Commercial Law: an Analysis of Futures and Options. Kuala Lumpur: Ilmiah Publishers, h. 203. Nuradli Ridzwan Shah Mohd Dali ( 2007), The Introduction of Urboun Call Option (UCO), The Business Review, Cambridge, 8(2), h. 278-282; Mohamed Ali El-Gari (1993), op.cit, h. 1-20. Ali Salehabadi & Mohammad Aram ( 2002), op.cit. ; Mohd Daud Bakar (1998), op.cit, h. 7; Bacha, Obiyathulla I. (1999), op.cit, h. 1-34. 39 Mohammed Burhan Arbouna (2006), Option contracts and the principles of sale of rights in shariah, dalam Salman Syed Ali & Ausaf Ahmad, ed., Islamic banking and finance: fundamentals and contemporary issues, IRTI: Jeddah, h. 62. 40 Mohammed Obaidullah (1998), op.cit , h. 73-103.
38

33

1044

INTERNATIONAL CONFERENCE ON MANAGEMENT (ICM 2011) PROCEEDING

Sebagai respons kepada pendapat yang menolak opsyen, Jan Smolarski, Michael Schapek dan Mohammad Iqbal Tahir berpendapat mereka tidak mempunyai pengetahuan yang mendalam dengan konsep dan mekanisme pasaran opsyen. Tiada unsur tidak adil apabila semua pihak maklum dengan urus niaga opsyen. Penjual juga mendapat keuntungan apabila mengambil posisi short.41 Malah kedua-dua pihak mengambil risiko yang sama.42

APLIKASI PRINSIP WAAD DALAM MEKANISME LINDUNG NILAI ISLAM

Turun naik sesuatu mata wang akan menyebabkan sesebuah perniagaan terdedah kepada risiko mata wang dan boleh menyebabkan peningkatan sesuatu perbelanjaan atau menyebabkan berlaku kerugian. Mekanisme ini digunakan untuk mengunci kadar pertukaran masa kini untuk pertukaran yang akan dilakukan pada masa hadapan.43 Berdasarkan garis panduan yang dikeluarkan, opsyen mata wang konvensional adalah tidak diharuskan. Keperluan kepada lindung nilai oleh institusi kewangan telah mendorong sarjana semasa mencari alternatif bagi menghilangkan unsur riba dalam kontrak pertukaran yang melibatkan mata wang. Penyelesaiannya, para sarjana telah mengkaji beberapa prinsip yang boleh diaplikasikan dalam kontrak opsyen pertukaran mata wang asing.44 Majlis Penasihat Syariah Bank Negara memutuskan kontrak ini hanya dibenarkan untuk tujuan lindung nilai sahaja.45

Islam menetapkan penyerahan perlu dilakukan ketika kontrak dimeterai. Walau bagaimanapun, Islam tidak melarang janji untuk menjual dan membeli mata wang pada suatu masa dan penyerahannya pada tarikh lain kerana akad yang sempurna hanya berlaku pada tarikh penyerahan. 46 Hujah ini telah membawa kepada inovasi dalam kontrak opsyen mata wang dengan penerokaan beberapa prinsip muamalah yang berpotensi bagi menstrukturkan kontrak opsyen patuh syariah. Antara prinsip tersebut ialah waad, urbun, tawarruq. Beberapa persamaan yang wujud antara prinsip urbun dan opsyen telah menyebabkan kecenderungan sesetengah pihak menggunakan prinsip urbun sebagai alternatif kepada call options, contohnya dalam produk berstruktur. Walau bagaimanapun, prinsip urbun dalam mata wang adalah tidak dibenarkan sama sekali.47 Sebagai alternatifnya, prinsip waad, tawarruq, komoditi murabahah dan bay
41

Smolarski, Jan, Schapek, Michael & Mohammad Iqbal Tahir (2006), Permissibility and use of options for hedging purpose in Islamic finance, Thunderbird International Business Review, Mei-Jun 48(3), h. 425-443. Ahmad Kameel Mydin Meera (2001), op.cit , h. 11. Aznan Hassan (2010), op.cit, h. 75. 44 Kini sudah terdapat kontrak swap mata wang dan kontrak hadapan mata wang secara Islam yang berasaskan tawwaruq, mur ba ah, mus wamah dan waa untuk melindung nilai risiko perubahan kadar pertukaran mata wang. Contohnya, pensihat syariah Calyon Global Islamic Bank yang terdiri daripada AbdulSattar Abu Ghuddah, Sheikh Nizam Yaqubi dan Mohammed El-Gari telah meluluskan FX Swap, Cross Currency Swap dan Islamic Profit Rate Swap. Walaupun terdapat percanggahan pendapat mengenai isu ini, ia dipersetujui oleh sebahagian besar sarjana dan telah dilaksanakan oleh beberapa institusi kewangan. Contoh bagi kontrak swap yang patuh syariah ini terdapat di Kuwait Finance House, CIMB Islamic, Standard Chartered Saadiq dan lain-lain institusi kewangan lagi. Lihat Asyraf Wajdi Dusuki (2009), op.cit., h. 18; Wafica Ghoul, 2008, Risk Management and Islamic Finance: Never The Twain Shall Meet?, Journal of Investing, 17(3), h. 96-106 ; Andreas Jobst, (t.t). Risk Management of Islamic finance instruments, boleh di capai di: http://www.qfinance.com, di akses pada 5 Oktober 2010.
43 42

Bank Negara Malaysia (2007), Resolusi syariah dalam kewangan Islam, Kuala Lumpur: Bank Negara Malaysia, h. 48. Mohd Daud Bakar, (t.t), Islamic derivatives solutions: methodology, issues and product structuring with special reference to profit rate swap and forward forex, boleh dicapai di: http://www.iimm.bnm.gov.my/view, di akses pada 1 Januari 2011. 47 Muhammad al-Bashir Muhammad al-Amine (2008), Risk management in islamic finance: an analysis of derivatives instruments in commodity markets, Boston: Brills Arab and Islamic Laws Series, h. 242.
46

45

1045

INTERNATIONAL CONFERENCE ON MANAGEMENT (ICM 2011) PROCEEDING

al-inah digunakan dalam kontrak opsyen mata wang.48 Kebanyakan kontrak derivatif aset pendasar mata wang menggunakan prinsip waad dalam menstrukturkan kontrak.49 Waad bermaksud janji sehala (uniliteral)yang diberikan oleh satu pihak (pihak yang memberi janji) untuk melakukan sesuatu di masa akan datang.50

Sebagai contoh, seorang peniaga di Malaysia terlibat dalam perniagaan mengimport sesuatu barangan daripada US dan terpaksa membayar USD100 juta dalam masa 3 bulan. Kadar tukaran masa kini ialah sebanyak USD1:RM3.30. Berdasarkan kadar pertukaran tersebut, beliau akan membayar RM330 juta kepada pembekal US tersebut. Namun begitu, pembayaran akan dibuat dalam masa 3 bulan lagi. Jika sekiranya kadar tukaran berubah dan USD lebih kukuh daripada RM, maka beliau terpaksa membayar lebih demi menunaikan liabiliti membayar USD100 juta. Sebagai andaian, katakanlah kadar tukaran telah berubah kepada USD1:RM3.45, ini bermakna beliau terpaksa membayar sebanyak RM345 juta, lebih RM15 juta daripada jumlah dahulu iaitu RM330 juta. Ini akan menyebabkan perbelanjaan beliau meningkat dan akan memberi kesan kepada hasil keuntungannya nanti. Keadaan juga boleh berlaku sebaliknya apabila RM lebih kukuh daripada USD di mana beliau akan mendapat keuntungan kerana kos beliau akan menjadi lebih kecil. Sebagai langkah lindung nilai terhadap risiko perubahan kadar pertukaran mata wang yang mungkin dihadapi olehnya, peniaga akan memasuki kontrak derivatif. Beliau tidak mahu melakukan kontrak hadapan mata wang kerana beliau tidak berpeluang untuk mengambil untung jika harga RM lebih kukuh berbanding USD. Oleh sebab itu beliau bercadang untuk memasuki kontrak opsyen mata wang dengan bank A.

Berdasarkan kepada prinsip waad yang diguna pakai dalam kontrak opsyen mata wang, pihak bank akan memberi waad kepada peniaga tersebut di mana pihak bank akan melakukan pertukaran mata wang USD sebanyak USD100 juta pada kadar tukaran USD1: RM 3.32. Oleh itu, peniaga akan membayar RM332 juta untuk mendapatkan USD100 juta dalam masa 3 bulan. Pihak bank meminta peniaga tersebut untuk membayar segala perbelanjaan untuk menyediakan kontrak tersebut. Kos-kos yang terlibat adalah seperti penilaian kredit, menjaga akaun, dokumentasi dan lain-lain lagi. katakanlah bayaran fi tersebut adalah sebanyak RM300, 000.00. Andaikan dalam masa 3 bulan kadar tukaran ialah USD1:RM3.40 dan ini bermakna beliau memerlukan sebanyak RM340 juta untuk membuat pembayaran USD100, sedangkan kos pembayaran melalui opsyen yang telah dibuat dengan bank hanyalah RM332.2 (RM300 untuk tukaran + RM300,000 untuk fi.), iaitu kurang RM1.7. Perkara ini sudah tentu memberi keuntungan kepada peniaga tersebut. Dalam hal ini, sudah tentulah beliau akan melaksanakan hak yang dimiliki tersebut. Begitu juga jika hal yang sebaliknya berlaku. Contohnya jika kadar tukaran ialah USD1:RM3.25, keadaan ini akan memberikan kerugian kepada peniaga tersebut jika beliau melaksanakan haknya. Oleh itu, beliau tidak akan menunaikan haknya dan membiarkannya lupus.51 Gambaran urus niaga ditunjukkan dalam rajah di bawah:

Rajah 2:Kontrak opsyen mata wang berasaskan prinsip waad.

Aznan Hassan (2010), op.cit, h. 85. Asyraf Wajdi Dusuki (2009), op.cit, h. 49. 50 Aznan Hassan (2008), Pengertian al-waad, al-wadan dan al-muwaadah, dalam Muzakarah Cendekiawan Syariah Nusantara, Jakarta, Indonesia 27-28 Febuari. Boleh di capai di: http://www.isra.my. Di akses pada 5 Oktober 2010. 51 Aznan Hassan (2010), op.cit, h. 86-87.
49

48

1046

INTERNATIONAL CONFERENCE ON MANAGEMENT (ICM 2011) PROCEEDING

Pelanggan

Kewajipan pembayaran sebanyak USD 100 dalam masa 3 bulan. Pelanggan Bank

Bank memberi waad untuk menukar RM kepada USD dan kadar tukaran ialah 1:3.32 pada tarikh tertentu (3bulan).

Kadar Tukaran Lani: USD1:RM3.30 Strike price (3 bulan) USD1:RM3.32

Sumber: Aznan Hasan, 2010, Mekanisme perlindungan nilai dalam kewangan, dalam Prosiding Muzakarah Penasihat Syariah Kewangan Islam, Kuala Lumpur Islamic Finance Forum 2008-2009, Kula Lumpur: CERT Publications Sdn.Bhd.

Berdasarkan rajah di atas, kontrak opsyen mata wang memberi kemudahan kepada pelanggan sama ada untuk menunaikan atau tidak menunaikan hak untuk membuat pertukaran mata wang asing bergantung pada keuntungan yang bakal memihak kepadanya atau tidak.

Isu yang timbul dalam kontrak ini ialah prinsip waad yang hanya mengikat satu pihak sahaja, iaitu mengikat hanya pada pihak yang berjanji (waad mulzim). Dalam hal ini, hanya pihak pelanggan yang terikat untuk melaksanakan kontrak ini. Pihak bank tidak mempunyai sebarang kewajipan untuk melaksanakan kontrak kerana bank tidak memberikan sebarang janji. Perkara ini akan mendatangkan kebimbangan kepada pelanggan kerana tidak mendapat jaminan daripada pihak bank untuk melaksanakan kontrak ini terutamanya jika pihak bank akan mengalami kerugian jika melaksanakan kontrak ini. Sekiranya bank mengambil keputusan untuk tidak melaksanakan kontrak tersebut, pelanggan tidak berhak untuk meminta pihak bank untuk menjalankan tanggungjawab berdasarkan waad tersebut. Namun, pada kebiasaannya pihak bank akan tetap meneruskan transaksi yang dipersetujui untuk menjaga reputasi bank.52

52

Aznan Hassan ( 2010), op.cit, h. 81; Shamsiah Mohamad & Rusnah Muhamad, 2010, Produk Perbendaharaan Islam: Isu Syariah, Muzakarah Penasihat Syariah Kewangan Islam Kali Ke 5, 2 Ogos 2010, Hotel Nikko, Kuala Lumpur Malaysia, h. 5.

1047

INTERNATIONAL CONFERENCE ON MANAGEMENT (ICM 2011) PROCEEDING

Isu mengikat atau tidak sesuatu waad dalam kontrak ini adalah perkara yang masih lagi diperselisihkan.53 Majoriti ulama berpendapat pelaksanaan sesuatu janji adalah tidak mengikat kedua-dua pihak yang berkontrak daripada segi undang-undang dan tidak boleh dikenakan sebarang penguatkuasaan walaupun melaksanakan janji amatlah dituntut di sisi agama. Namun, sebahagian ulama seperti Samurah bin Jundub, Umar ibn Abd al-Aziz, Ibn Shubrumah, Hassan al-Basri, Ibn Arabi dan Imam Bukhari berpendapat janji adalah mengikat dari sudut agama dan undang-undang. Malah janji tersebut juga boleh dikuatkuasakan. Terdapat juga pandangan dari Mazhab Hanafi yang mengatakan janji adalah mengikat jika ia dikaitkan dengan syarat tertentu (muallaqah bi al-syart). Mazhab Maliki pula berpandangan jika sekiranya pemberi janji telah menyebabkan penerima janji perlu melakukan sesuatu kerja berdasarkan janji yang telah diberi atau menanggung sesuatu kos dan liabiliti, maka janji tersebut adalah mengikat.54Akademi Fikah Islam telah mengambil pendekatan majoriti ulama dan memutuskan waad ini bersifat tidak mengikat.55 Resolusi ini turut dipersetujui oleh Majlis Syariah AAOIFI56 dan Majlis Penasihat Syariah Bank Negara Malaysia.57 Penggunaan prinsip waad dilihat sebagai penyelesaian kepada isu-isu syariah yang terdapat dalam kontrak opsyen konvensional. Namun, sebagai alternatif untuk melindungi pelanggan apabila berlaku kejatuhan dalam kadar pertukaran berbanding kadar seperti yang dipersetujui dalam waad, terdapat beberapa prinsip syariah yang berpotensi untuk diteroka bagi menstrukturkan kontrak opsyen patuh syariah. Antaranya penggunaan dua waad yang berasingan (wadan), konsep tawarruq, komoditi musawamah dan bay al-inah.58 KESIMPULAN

Konsep lindung nilai adalah selaras dengan prinsip syariah. Walau bagaimanapun, penggunaan instrumen derivatif sebagai mekanisme untuk lindung nilai harus diperhalusi agar tidak bercanggah dengan tujuan akad. Prinsip waad yang diaplikasikan dalam kontrak opsyen mata wang ini dilihat sebagai salah satu alternatif yang signifikan dalam kewangan Islam untuk membantu pengurusan risiko yang lebih efisien dan berdaya saing. Inovasi yang selari dengan syariah perlu sentiasa difikirkan demi kelangsungan kewangan Islam dan membebaskan umat Islam daripada unsur riba, gharar dan maysir.

RUJUKAN

Abdulkader Thomas (2005). Risk Management and derivatives dalam Abdul Kader Thomas. Stella Cox & Bryan Kraty. Structuring Islamic financial transactions. United Kingdom: Euromoney Books. Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions (AAOIFI) (2007). Al-Maayir al-Syariyyah. Bahrain: AAOIFI.

Nurdianawati Irwani Abdullah (2008), The satatus of promise (waad) and its implication in contemporary Islamic banking, ISRA Islamic Finance Seminar (IIFS), 11 November 2008, h. 3-4. 54 Dipetik daripada Aznan Hassan (2008), op.cit, h. 2-3.. 55 Islamic Fiqh Academy Jeddah (2000), op.cit, h. 86. 56 Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions (AAOIFI) (2007,) op.cit, h. 108-110. 57 Bank Negara Malaysia (2007), op.cit, h. 48. 58 Aznan Hassan (2008) op.cit, h. 26: Suhaimi Mohd. Yusof (2010), op.cit, h. 141; CIMB Islamic Bank Berhad, Foreign exchange, boleh dicapai di: http:// www.cimbislamic.com/ index.php?ch=islam_invest_treasury_forex&tpt=Islamic, di akses pada 1Febuari 2011.

53

1048

INTERNATIONAL CONFERENCE ON MANAGEMENT (ICM 2011) PROCEEDING

Ahmad Kameel Mydin Meera (2001). Isu praktikal mengenai pasaran derivatif. Dalam Seminar Pelaburan Beretika Menurut Islam: Satu cabaran, 13-14 Januari 2001, Institut Kefahaman Islam Malaysia. Kuala Lumpur. Ali Salehabadi & Mohammad Aram (2002). Islamic justification of derivative instrumens. International Journal of Islamic Financial Services, 4(3), okt-dec. Andreas Jobst (t.t). Risk Management of Islamic finance instruments. Boleh di capai di: http://www.qfinance.com. Di akses pada 5 Oktober 2010. Asyraf Wajdi Dusuki (2009). Konsep dan operasi swap sebagai mekanisme lindung nilai dalam institusi kewangan Islam. Dalam: Muzakarah Cendekiawan Syariah Nusantara ke-3. Hotel Mercure, Jakarta, Indonesia 25 & 26 Mei. Boleh di capai di: http://www.isra.my. Di akses pada 5 Oktober 2010. Aznan Hassan (2008). Pengertian al-waad, al-wadan dan al-muwaadah. Dalam: Muzakarah Cendekiawan Syariah Nusantara, Jakarta, Indonesia 27-28 Febuari. Boleh di capai di: http://www.isra.my. Di akses pada 5 Oktober 2010. Aznan Hasan (2010). Mekanisme perlindungan nilai dalam kewangan. Dalam Prosiding Muzakarah Penasihat Syariah Kewangan Islam. Kuala Lumpur Islamic Finance Forum 2008-2009. Kula Lumpur: CERT Publications Sdn.Bhd. Bacha, Obiyathulla I. (1999). Derivative instruments and Islamic finance: some thoughts for a reconsiderations. International Journal of Islamic Financial Services, April-Jun 1(1), h. 1-34. Bacha, Obiyathulla I. (2007). Financial derivatif: markets and applications in Malaysia. Kuala Lumpur: McGrawHill. Bank Negara Malaysia (2007). Resolusi syariah dalam kewangan Islam. Kuala Lumpur: Bank Negara Malaysia. CIMB Islamic Bank Berhad. Foreign exchange. Boleh dicapai di: http:// www.cimbislamic.com/ index.php?ch=islam_invest_treasury_forex&tpt=Islamic. Di akses pada 1Febuari 2011. Chance, Don M. (2008). Essays in derivatives:risk-transfer tools and topics made easy. New Jersey: John Wiley & Sons. Cheah Kooi Guan (2002). Sistem kewangan malaysia: struktur, perkembangan, dan perubahan, c. 2, Petaling Jaya: Pearson Malaysia Sdn. Bhd. Chorafas, Dimitris N. (2008). Introduction to derivatives financial instruments: options, futures, forward, swap and hedging. New York: McGraw-Hill. Danila, Nevi & Jeffers Agatha E. (2009). Derivatives: an Islamic perspective, Journal of International Finance and Economics, 9(3), h. 83-90. Islamic Fiqh Academy Jeddah (2000). Resolutions and recommendations of the council of the Islamic fiqh academy 1985-2000. Jeddah: Islamic Development Bank. Hailani Muji Tahir & Sanep Ahmad (2010). Aplikasi fiqh muamalat dalam system kewangan Islam. Shah Alam: Pusat Penerbitan Universiti (UPENA) Universiti Teknologi Mara. Hull, John C. (2003). Options, futures & other derivatives. New Jersey: Pearson/Prentice Hall. Mc Donald, Robert L. (2003). Derivatives market, Boston: Addison-Wesley.

1049

INTERNATIONAL CONFERENCE ON MANAGEMENT (ICM 2011) PROCEEDING

Mohammad Hashim Kamali (2002). Islamic Commercial Law: an Analysis of Futures and Options. Kuala Lumpur: Ilmiah Publishers. Mohamed Ali El-Gari (1993). Towards an Islamic stock market. Islamic Economics Studies, Disember1(1), h. 1-20. Mohammed Burhan Arbouna (2006). Option contracts and the principles of sale of rights in shariah. Dalam Salman Syed Ali & Ausaf Ahmad, ed., Islamic banking and finance: fundamentals and contemporary issues. IRTI: Jeddah. Mohammed Obaidullah (1998). Financial Engineering With Islamic Options, Islamic Economic Studies, November 6(1), h. 73-103. Mohammed Obaidullah, ed. (2000). Discussion Forum: Rules of Currency Exchange. International Journal of Islamic Financial Services, Julai-Sept, 2(2). Mohammed Obaidullah (2001). Ethics And Efficiency In Islamic Stock Market. International Journal of Islamic Financial Services, julai-sept, 3(2). Mohammed Obaidullah (2001). Financial contracting in currency markets: an Islamic evaluation. International Journal of Islamic Financial Services, okt-Dec, 3(2). Mohd Daud Bakar (1998). Pasaran hadapan komoditi minyak sawit mentah: perspektif syariah. Seminar Pakar Syariah. Pan Pacific Legacy, Melaka, 30 Oktober 1998. Mohd Daud Bakar, (t.t), Islamic derivatives solutions: methodology, issues and product structuring with special reference to profit rate swap and forward forex. Boleh dicapai di: http://www.iimm.bnm.gov.my/view. Di akses pada 1 Januari 2011. Muslim, ibn al-ajjj al-Qusayri (t.t.) Sa ih Muslim. Kitab al-Musaqah, bab al-Sarf wa bay al-Dhahab bi al-Wariq Naqdan, kaherah: Matbaah Muhammad Ali Subayh wa Awladih. No Hadis 2980. Muzakarah Cendekiawan Syariah Nusantara-3, Resolusi 3 (3/2009), Jakarta; Indonesia. Nuradli Ridzwan Shah Mohd Dali (2007). The Introduction of Urboun Call Option (UCO). The Business Review, Cambridge, 8(2), h. 278-282. Nurdianawati Irwani Abdullah (2008). The satatus of promise (waad) and its implication in contemporary islamic banking. ISRA Islamic Finance Seminar (IIFS), 11 November 2008. Rosalan Ali, Noryati Ahmad & Ho Soke Fun (2006). Introduction to Malaysian derivatives. Shah Alam: Universiti Teknologi MARA.
Salihin Ramli (2000), Pasaran niaga hadapan: melindung nilai dan spekulasi, Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributors Sdn. Bhd.

Shamsher Mohamad & Annuar Md. Nassir (1996). Opsyen ekuiti: satu pengenalan. Serdang: Universiti Pertanian Malaysia. Shamsiah Mohamad & Rusnah Muhamad (2010). Produk Perbendaharaan Islam: Isu Syariah. Muzakarah Penasihat Syariah Kewangan Islam Kali Ke 5, 2 Ogos 2010, Hotel Nikko, Kuala Lumpur Malaysia.

1050

INTERNATIONAL CONFERENCE ON MANAGEMENT (ICM 2011) PROCEEDING

Smolarski, Jan, Schapek, Michael & Mohammad Iqbal Tahir (2006). Permissibility and use of options for hedging purpose in Islamic finance. Thunderbird International Business Review, Mei-Jun 48(3), h. 425-443. Sudin Haron (2007). Sistem kewangan dan perbankan Islam. c. 2, Kuala Lumpur: Kuala Lumpur Business Scholl Sdn.Bhd. Suruhanjaya Sekuriti (1997). Malaysian futures & options registered representative (MFORR) course. Kuala Lumpur: Suruhanjaya Sekuriti. Suruhanjaya Sekuriti (2006). Keputusan majlis penasihat syariah suruhanjaya sekuriti. Kuala Lumpur: Suruhanjaya Sekuriti. Strong, Robert A. (2002). Derivatives: an introduction. Cincinnati, Ohio: South-Western. Taylor, Francesca (2007). Mastering derivatives market: a step-by-step guide to the products, application and risks. Harlow: Financial Times/Prentice Hall. Usmani, M. T. (1999). What shariah experts say, International Journal of Islamic Financial Services. April-Jun 1(1), h 1-3. Wafica Ghoul (2008). Risk Management and Islamic Finance: Never The Twain Shall Meet?. Journal of Investing, 17(3). Zhang, Peter G. (1995). Barings bankruptcy and financial derivatives. Singapore: World Scientific.

1051