Havacılığın Gizli Kahramanları Dispeçerler,

Sivil Havacılık üzerine eğitim görüyorum dediğimiz zaman bize

sorulan ilk sorulardan biri genellikle şu oluyor: Pilot mu
olacaksın?
Havacılık bir ekip işidir. Takım ruhu gerektirir. Bir uçağın
emniyetli ve en ekonomik bir şekilde bir noktadan diğer bir
noktaya gidişinde kokpit ekibi, kabin ekibi, terminal çalışanları,
hava trafik çalışanları, dispeçerler, yer hizmetleri çalışanları ve
buraya yazmadığım kişi ve birimler sıkı sıkıya bir zincir gibi
koordineli çalışmaktadır. Havacılıkta buna operasyon diyoruz.
İş birliği içinde yapılan operasyon çalışmalarından habersiz
yolcular uçağın içinde ya da terminalde bekleyiş içindeyken
yukarıdaki havacılık mensupları uçağı uçuşa hazır hale getirmek
için özenli ve özverili bir çalışma içinde görevlerini
yapmaktadırlar.
Havacılık mensupları arasında uçuştan pilot ile aynı derecede
sorumlu olan ve uçuşun yapılmasında her hangi bir engel
olmadığına dair pilot ile birlikte “Dispatch Release” i imzalayan,
SHGM tarafından lisanslandırılan ve “meslek” özelliği taşıyan
fakat toplumumuz tarafından pek bilinmeyen bir meslek grubu
ise Uçuş Harekat Uzmanları yani dispeçerlerdir.

Peki Dispeçerler ne iş yapar ?

Uçuş Harekat Uzmanlarının sorumluluklarını 3 ana grupta
toplayabiliriz.
1. Uçuş öncesi
2. Uçuş esnasında,
3. Uçuş sonrası sorumlulukları şeklinde sınıflandırabiliriz.

1. Uçuş Öncesi Sorumluluklar,

 • Kalkış bölgesinin, uçulacak rotadaki bölgelerin, inilecek
meydan ve yedek meydanların hava durumlarını ve rüzgar
bilgilerini gözlemleyip çok iyi bilirler ve gerektiğinde
müdahale ederler.
• Uçuş operasyonunu etkileyen önemli NOTAM bilgilerini
takip ederler.
NOT: NOTAM (Notice to Airman) Kısaca bir ülkenin sivil havacılık
ya da uçuş güvenliğini tehdit eden bir konu hakkında,
Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı'na (ICAO) gerekçe
göstererek yaptığı başvuruya "Notam" denir.
• Yedek meydan seçimi.

• Rota seçimi,

• Pist analizini etkili bir şekilde yapmak,

• Uçuş planı hazırlama,

• Gerekli olan dökümanları hazırlama,

• Uçuş ekibi ile brifing yapma,

• Uçuş için önemli olan bilgileri kokpit ekibine bildirmek,

2. Uçuş Esnasındaki süreç,

• Uçuşu takip etme,

• Movement kontrolü,

• Frekans takibi,

3. Uçuş sonrası

• Kokpit ekibi ile dönüş sonrası yapılan briefing.

Operasyon Kontrol Merkezi (OCC)/ Dispeç Ofis

OCC’nin 4 önemli amacı,
• Emniyet

• Ekonomi

• Zamanında kalkış

• Doğru Yakıt Politikası

OCC merkezi bu amaçları gerçekleştirmek için bazı kural ve
tavsiyelere uymaktadır. 2 önemli kaynak ise,
1. ICAO (Annexler)
2. JAR-OPS 1 dir.
Şirketlerin OCC manuelleri bu kaynaklara göre hazırlanır.
OCC’nin organizasyon yapısı ise genellikle sırasıyla şöyledir;
1. Accountable Manager
2. Flight Operations Manager
3. OCC Manager
4. Dispatchers (Uçuş Harekat Uzmanları)
5. Asst. Dispatchers

OCC/Dispeç ofis
1. Operasyonların emniyetli, ekonomik ve zamanında
gerçekleşmesi için uçuş öncesi gerekli hazırlıkların yapılması
ve uçuş esnasında takibi ve meydana gelen aksaklıkların
giderilmesi için tüm operasyon sürecinin takibini ve
kontrolünü yapmak OCC’nin amacıdır.
2. OCC/Dispeç ofislerde vardiya sistemi mevcuttur. 24 saat
OCC ofis hizmet vermektedir.
3. Tüm uçuş bilgileri “ Movement Control Sheet” üzerinde
tutulur.
4. OCC de ve Uçaklarda “Jeppesen Airway Manuel”ler bulunur.
Bu manuellerdeki değişikler ve güncellemeler “Duty
Disparchers” ler (Nav-Kit) tarafından yapılır.
 5. OCC’ de bulunan Türkiye “AIP” si güncelliği takip edilir.
Not: AIP kısaca havacılık bilgi yayını demektir.
6. SITA aracılığı ile havayolları tarafından,

• Meteoroloji

• Notam,

• Operasyonel Uçuş Planları temin edilir.

Not: SITA hakkındaki bilgiye aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.
http://www.ucuyorum.com/showthread.php?t=18458

7. Şirket yakıt Politikası belirlenir,

• Operasyonel anlamda büyük bir maliyet kalemi olan yakıt

için şirketler “yakıt ekonomisi” konusuna önem verirler.
Şirketler için referans,
JAR-OPS 1.255 Fuel Policy minumum kısaltmalar ve şirket
politikalarıdır.
Bu konuda Apndx 1 JAR-OPS’a göre hazırlamış olduğum kaynağı
upload ettim.
http://www.esnips.com/doc/50333381-7896-4297-8480-
063614b4fc06/jar-yak%C4%B1tlar
8. Meteoroloji rasatlarına göre şirket minimaları belirlenir. (Örn.
Low visibility CATIIIa) Operasyon bu kısıtlamalara göre
başlatılır.
9. Ofiste,

• İlgili meydanların pist özellikleri,

• Zero Fuel Mass (ZFM)

• Hava Sıcaklığı,

• Rüzgar,
Gibi kalkışı etkileyecek faktörlere dikkat edilir. Uçuştan önce
OCC’ye ulaşan yolcu sayıları ve kargo bilgileri kontrol edilir ve
hesaplanır.
Burada da devreye JAR-OPS giriyor.

JAR-OPS 1.620 - TABLE 1

20 and 30 and
more more

M Femal
Passenger seats: ale e All Adults

All flghts except hol.

Chart. 88 70 84

Holiday charters 83 69 76

Children 35 35 35

Table 3
20 or more passenger seats
JAR-OPS 1.620(f)(2) (continued)

Type of Flight Baggage standart Mass

Domestic 11kg
Within the European 13kg
Intercontinental 15kg
All Other 13kg

10.Eurocontrol tarafından gönderilen mesajlar takip edilir.

11.Geçilecek hava koridorlarından uçuş trafiğinin yoğunluğu

nedeniyle hava slotu (CTOT) gelirse eğer, rota değişikliği
yapılır. Rota değişikliği ayrıca şirket için de önemlidir. Uygun
olan en kısa ve emniyetli olanı seçilir.Yapılan bu değişiklik
için yeni plan file edilir.

12.Uçuş öncesi çekilen “ATC” planına göre hava slotu takip

edilir. CTOT değişikliği için
SSR ve DLA yani iptal ve değişiklik mesajları çekilir.
Bunların cevabı olarak SIP yani bu mesajlara iyileştirme cevabı
gelir. Eğer önerilen cevap bizim işimize yaramıyorsa” SRJ” yani
rejection yani red mesajı çekeriz.
Havanın kapalı olmasından dolayı Flight Suspend (FLS)
mesajlarına onaylama mesajı “Flight Confirmation
Message”(FCM) çekilerek şirket RVR minimasının bildirilmesi
gerekir.
13.Uçuş öncesi alınan meydan slotu kontrol edilir. Yetili ülke
oteritelerinden alınan iniş, kalkış ve over-flight izinleri
kontrol edilir.

14.Büyük gecikmeler ya da teknik arıza durumlarında, Genel

Müdür, Ticaret Müdürlüğü, ve Uçak Bakım Müdürlüğü ile
gerekli iletişim sağlanarak uçak değişikliği yapar, Uçuş
bacaklarını değiştirir, uçuşları birleştirir ya da iptalini
yayınlar.

15.Yer Hizmetleri Harekat ofisinden çekilen,

• Movement (MVT)
Kalkış mesajıdır. Zulu saate göre çekilir. Türkiye’de kış ve yaz
saatine göre 2 veya 3 saat ekleriz. İzmir’den saat 05.25 de
kalkan tahmini olarak 06.25 de IST’ de olacak 100 kişilik ve 35
dakika gecikme ile kalkacaktır.
Message text
MVT
XXX055/12.TCXXX.ADB
AD0225/0235 EA0325 IST
DL93/0035
PAX100
• Loading Distrubition Msg. (LDM)
Bu mesaj yük dağılımın uçağın hangi kompartımanlarında
olduğunu gösterir. Ayrıca Yolcu sayıları, uçak bilgileri ve
RMOB(Dönüş yemeği), Tekerlekli sandalye (WCH-), CO-Mail
(Şirket Dökümanları), Bebek Arabası gibi özel bilgiler SI(Not)
olarak bu mesajın altında yer alır, Bir örnek vereceğim,

Load Distrubition Message

LDM
XXX316/15. TCXXX.Y189.-/-
-xxx.---/--/--.T----.2/----.3/----.PAX/---.PAD/--.B.C0.M0
SI RMOB/---

• Estimated Departure Msg. (ED)

Mesajlarının doğruluğunu takip eder, gerekiyorsa CORR
(Correction) düzeltme mesajı çektirir.

16. OCC bir köprü gibidir. Diğer birimlere bilgiyi en kısa

zamanda ve doğru bir şekilde ulaştırma görevini üstlenir.

• Uçuş harekatı ile ilgili bilgileri

-Divert
-Emergency
-Route Change and etc.

Genel Müdür, Uçuş İşletme Müdür’ü ve Ticaret Müdürlüğüne

bildirir.
• Yer Harekatı ile ilgili bilgileri
 - Gümrük istekleri
- Havalimanı Oteritesi istekleri
- Yer Hizmeti Şirketi İstekleri
Yer İşletme birimine bildirir ve takibini yapar.
• MEL (Minumum Equipment List ) teknikle koordineli bir
şekilde kontrol edilir. Eğer uçuşa engel bir arıza söz konusu
ise,

- Opersyonu yeniden planlar,

- Geciktirir
- Değiştirir
- Veya iptalini ister.
Bunun bilgisini Uçuş İşletme Müdürlüğü ve Ticaret Müdürlüğüne
iletir. (Kaza, Teknik Arıza, kırım, parça talebi vb.)

• Ekip sorunları ile ilgili aksaklıklar Ekip Planlama birimiyle

koordineli bir şekilde hareket edilerek operasyonun
aksamaması için gerekli önlemler alınır. Örneğin Stand-by
personelinin görevlendirilmesi gibi.

17.Vardiya esnasında meydana gelen her türlü önemli olay

Nöbet defterine yazılır.

18.OCC personeli nöbet devir teslim zamanlarında o gün

yaşananlar için brifing yaparlar. Görevi teslim alan OCC
personeli son 12 saat içindeki SITA mesajlarının kontrolünü
yaparak kendini günceller.

19. Uçuş
Harekat Uzmanları uçulan hatları daha iyi tanımaları
dolayısıyla daha emniyetli ve ekonomik bir planlama
yapabilmeleri için her ay belirli saatlerde kokpitte uçuşa
 katılmaları uygun olur. Bunun için Dispatch Flight
Familirization Form doldurmaları gerekir.

UÇUŞ PLANLAMA VE TAKİP

1. Ticaret Müdürlüğü’nün çıkardığı programa göre gidilecek

meydanlar ve yedek meydanlar için,

En az 4 saat öncesinden hava durumları alınır. Eğer

yedek meydan hava durumu kötü ise başka bir alternate
seçilebilir. Yedek meydanı seçerken,

- Yolcu istekleri
- Handling kolaylıkları
- Ve şirket kolaylıkları dikkate alınır.

2. Eğer hava durumu uçuşu engelleyecek kadar kötü ise

ekipler uçuşa gelmeden önce aranır ve gerekiyorsa
geciktirilir.

3. Uçuşun planlandığı meydan ve yedek meydan NOTAM’ları

incelenir. Eğer uçuş operasyonunu etkileyen bir NOTAM var
ise bu bilgiler uçuş öncesinde ekibe aktarılır.

4. Operasyonun yapılacağı ve alternate meydanlar haricinde

yol boyu hava ve rüzgar durumu da incelenir.

5. SITA’ya

• Registration
 • Tahmini Zero Fuel Weight

• Planlanan iniş ve kalkış saatleri

• Uçulacak Route
Gibi bilgiler gönderilir ve uçuş planı alınır.
6. ATC plan file edilmeden önce CFMU/EUROCONTROL web
sayfasına giriş yapılarak,

• Kalkış meydan yoğunluğu

• İniş meydan yoğunluğu

• Ve yol boyundaki yoğunluk göz önünde tutularak kısıtlama

getirilmiş olan route’ lardan kaçınılır.

7. Eurocontrol hava sahasındaki uçuşlar için sadece

Eurocontrol’a
Eurocontrol hava sahası dışındaki uçuşlar için ilgili ATS
ünitelerine ilgili ATC uçuş planı gönderilir.
Not: Eurocontrol’den mutlaka bir kabul mesajı gelmelidir. (Title
Ack) eğer bu mesaj gelmezse bunun yerine Title Rej veya Title
Man gelirse uçuş aktif hale gelmez ve ATS üniteleri uçuşa izin
vermezler.
8. Yoğun yaz dönemlerinde ya da kötü hava şartları nedeniyle
uçaklara slot gelir.Böyle durumlarda yol boyundaki
tahtidler roto değişikliği ile en aza indirilmeye çalışılır.

9. Yaz aylarında kısıtlı tanker sayısı nedeniyle yakıt problemi

yaşanabilir böyle durumlarda uçağa planda belirtilen
minumum miktarda (asgari) yakıt alınabilir. Ancak,

• Yol boyu hava durumu

• İniş ve yedek meydan hava durumları

 • Gidilecek meydanın trafik yoğunluğu

• Kalkış ve iniş minimaları

• Pist analizleri
Dikkate alınarak yakıt hesap edilir. Kaptan’ın görüşü alınır.
10.Yatıdaki uçakların fırtına, hortum rüzgardan etkilenmesini
önlemek adına teknik ile irtibata geçilerek uçağın ağırlığını
arttırmak adına yakıt yüklenebilir.

11.Ayrıca yakıt miktarını belirlerken kalkış ve varış

meydanındaki yakıt fiyatları incelenir.Eğer gidilecek
meydandaki yakıt fiyatlarının ucuzluğu daha mantıklıysa,
“tankering” yapılır. Tabi maksimum ağırlıklar geçilmemek
şartıyla.

12.Çift ve daha fazla bacaklı uçuşlarda temizliğin ve yakıtın

ne kadar ve hangi meydandan alınacağı kaptan ile
kararlaştırılır.

13.Uçuştan iki saat önce son defa hava durumu alınarak uçuş
planları ve notamlarla birlikte FLİGHT ORDER zarfı
hazırlanır.

14.Ekip OCC’ye geldiğinde tüm hazırlıklar bitmiş olur,,

• Alınan plan,

• Uçulacak ve yedek meydanların hava durumları,

• Notamlar
 Hakkında briefing yapılır. Yakıt hakkında karar verildikten
sonra görevli uçuş harekat uzmanı ve Kaptan “Dispatch
Release” i karşılıklı olarak imzalarlar.
15.Karşı istasyon için çekilen Estimated Arrival yani tahmini
varış zamanı kontrol edilir. Yanlışlık varsa düzeltilir.

16.Operasyonda yaşanan aksaklıklar Uçuş Harekat Uzmanları

tarafından OCC müdürüne,
“Flight Dispatcher Report” doldurularak rapor edilir.
17.Acil bir durumda örneğin,

• Divert,

• Emergency HF Call

• Engine Loss

• 60 dakikadan fazla olan gecikmeler

• Hi-jack

• Teknik Arıza

• 60 dakikadan uzun bir süre uçaktan haber alınamaması,

Durumunda OCC müdürü aranır. Müdürden alınan tavsiye
sonrası genel müdür ve diğer bölümler haber edilir.
18.Operasyonun tamamı “Dispatch Movement Control Sheet”
de dispatch personeli tarafından kayıt altına alınır.

Kaynaklar,

• JAR-OPS-1

• ICAO Annexler

• OCC manuelleri,
Sevgilerimle
Seyit…