Abdullah B. Mes'ud Ve Mushafının Kur'an Tarihindeki Yeri

KS lahiyat Fakltesi Dergisi
5(2005) s.1-64
Abdullah b. Mesud ve Mushafnn Kuran Tarihindeki Yeri
Prof.Dr. M. Kemal ATK *
zet
Abdullah bn Mesud ilk mslmanlardan biridir.
Hz.mer'den nce Mslman olmutur. Mslman olunca Hz.
Muhammede(sav) olan ball nedeniyle yanndan ayrlmam
ve onun ahsi hizmetkar olmutur. O, Kuran lafzlarn hem
mana hem de ierik ynden bizzat Hz.Peygamberden alan, onu
ilk okuyan ve ilk dinleyenlerin en nde gelenlerden biridir. nk, Abdullah bn Mesud, daha deve obanl yapan yeni yetme
bir delikanl iken, Hz.Peygamberin bizzat kendi azndan yetmi
sre almtr.. Bu nedenle de O, slama sonradan giren kimselere yeni ekillenmekte olan Kuran vahyi eitim yoluyla retebilecek kimselerin en yeteneklisi seilmiti. Peygamber'le olan
uzun yllar ahsi yaknl onun Hadis ve Kuran hakknda ok
geni
malumat
sahibi
olmasna
sebep
olmutu.
Hz.Peygamberden 848 hadis rivayet ettii bilinmektedir. Hz.
Muhammedin ashabna Kuran kendilerin renmelerini tavsiye
ettii drt kiiden biridir...: bn Mesud, Osman mushafna aykr olan kendi kraatnn shhatine ynelik sansr ve propagandaya kar u sert ifadeyi kullanr: Bir takm yetkisiz adamlar,
kendi kendilerine Kuranda tasarrufa kalktlar. Dier bir rivayette: Zeyd b. Sabit kafir bir adamn sulbndeyken, ben
mslmandm. O halde, nasl olur da bn Mesudun dorudan
doruya asl kaynaktan ald kraat Zeyd b. Sabitin kratnn
arkasna atlr. Kuran vahyi eitim yoluyla retebilecek kimselerin en yetkili ismin Kuran metninin tertibinde grev verilmemesi ve grlerine itibar edilmemesi, mushafnn gzard edilmesi, varolan ihtilaflarn daha da yaygnlamasna imkan vermitir. Zira bu mushaf sorunu karsnda Kufe'liler arasnda
belirgin bir gr ayrl gze arpmaktadr.
Bu almamzda vahyin bn Mesudun mushafndaki krat farkllklar ile vahyin Hz.Osmann Mushafnn karlatrmasn yaptk. Vahiy lafz ilikisi ile Arap dilinin lehe farkllklar zerinde durduk.
*
KS lahiyat Fakltesi Tefsir Anabilim Dal retim yesi.
2 Abdullah b. Mesud ve Mushafnn Kuran Tarihindeki Yeri

Anahtar Kelimeler: Abdullah b. Mesud, Kuran, Kuran
Tarihi, Kuran Lafzlar, Kraat.
Abd Allah Ibn Masud and His Place in the History of
the Quran
Abstract
Abd Allah b. Masud was one of the first Muslims and
converted to Islam before Umar. After his conversion, he always
remained with the Prophet Muhammad (puh) and became the
prophets personal servant because of his obedience to the
Prophet. He was one of the leading persons who read and listened to the Quranic words firstly and also learnt their meaning
and content directly from the Prophet. Abd Allah b. Masud
learnt seventy surahs directly from the prophet even when he
was herding camels in his youth. Because of this, he was selected as the most competent person to give education on the
ongoing Quranic revelation (wahy) to the newcomers to Islam.
His close personal relationship with the Prophet for years led
him to have a great deal of knowledge on the Quran and
Hadith. It is known that he transmitted 848 hadiths from the
Prophet. He was also among the four people from whom the
Prophet suggested his companions to learn the Quran.
He struggled against the political rule so as to defend his
own method of recitation (qiraah) and his version of the Quranic
text (mushaf) and was consequently even exposed to oppression. In defence of the authenticity of his text, which contrasted
with the text of Uthman, against censorship and counterpropaganda, he used such strong expression: Several unauthorized men dared to work on the Quran on their own. As
stated in another report, he said: When Zayd b. Sabit was the
son of an infidel man, I was a Muslim. In this regard, how can
the qiraah which Ibn Masud received directly form the main
source, be left behind Zayds qiraah? The neglect of the thoughts
and Mushaf of Ibn Masud who had been regarded by the
Prophet as the most component to teach the Quran caused the
existing controversies to increase as there were disputes over
the issue of mushaf which arose among the people of Kufa at
the time.
M. Kemal ATK
In this study, we compare the differences of qiraah between the mushafs of Uthman and Ibn Masud, and also deal
with the differences of dialects in Arabic and the relation between the text and revelation (wahy).
Key words: Abd Allah Ibn Masud, Quran, History of the
Quran, Words of Quran, Qiraah.
Asl ad Abdullah b. Gafil b. Habib b. emh b. Far b.
Mahzum ibn. Sahile b. Kahil b. El-Hars b. Temim b. Sad b.
Huzeyl b. Mdrike b. lyas bn
Mudar b. Nezzar Ebu
Abdirrahman el-Hzeli el-Mekki Huleyf beni Zhre(.?32/652). ounlukla Abdullah b. Mes'ud olarak bilinir. Kaynaklarda bazen Abdullah bazen de bn mm' Abd olarak rivayet edilir. Genliinde Ukbe b. Ebi Muaytn keilerine obanlk yapm bu nedenle de bir mnakaa esnasnda Sad b.
Ebi Vakkas kendisine Huzeyli klesi diye hitap ederek kk
grmtr. Kendisi ilk Mslmanlardan biridir. Hz.mer'den
nce Mslman olmutur. Mslman olunca Hz. Muhammede(sav) olan ball nedeniyle yanndan ayrlmam ve
onun ahsi hizmetkar olmutur. Mekkede ilk defa, aleni olarak Kuran okuyan bn Mesuddur. Bundan dolay da iddetli
tecavzlere maruz kalmtr. Bu nedenle de Habeistan'a ilk
hicret edenlerden olmutur. Medine'ye hicretinden sonra Bedir
ve Uhud savalarna katlmtr. Bedirde ar yaralanan Ebu
Cehlin ban keserek Peygambere getirmi ve Hz. Peygamberin takdirini kazanmtr. Medineye geldiinde kendisine
Mescid-i Nebevinin arka tarafnda bir ev verilmitir. Bylece
hem kendisi hem de annesi mm Abd Hzeliyye Peygamberin
evine ok sk girip karlard. Hz. Peygamberin ayakkablarn,
yast ve taharet ileriyle ilgili hizmetlerini de yerine getirirlerdi. Bu durum, evresindekilere Peygamberin ailesinden olduu
hissini verirdi. Bu vesileyle de Kuran lafzlarn hem mana
hem de ierik ynden bizzat Hz.Peygamberden alan, onu ilk
okuyan ve ilk dinleyenlerden biri olmutur. phesiz, Peygamber'le olan uzun yllar ahsi yaknl onun Hadis ve Kuran

hakknda ok geni malumat sahibi olmasn salamtr.
Hz.Peygamberden 848 hadis rivayet ettii bilinmektedir. Devlet
adam olarak Halife'nin kendisini grevlendirdii Kufede bir
muhaddis ve Kuran otoritesi olarak mehur olmutur.
Hz.Osman tarafndan Kufe Valilinden azledilmesi ve yerine
Velid b. Ukbeyi vali tayin etmesi zerine bn Mesud, hakzsla
uradn ifade etmek zer etkili bir hutbe okumutur. Kendisinden Alkame, Mesruk, el-Esved, Zir b.Hubey ve
Ebu
Abdirrahman es-Slemi gibi pek ok sahabe Kuran renmi, ders almtr1.
Kuran lmindeki Yeri
Abdullah b. Mesud, Hz. Muhammedin ashabna Kuran
kendilerinden renmelerini tavsiye ettii drt kiiden biridir.
Bu gerei hadis mecmualarnn en sahihlerinin rivayet ettikleri Hz.Peygamberin bir hadisi dile getirir: Kuran u drt
kiiden reniniz: Abdullah bn Mesud, Ebu Huzeyfenin
azatls Salim, bey b. Kab ve Muaz b. Cebel. Kaynaklar
Onun ilk Kuran reticilerden ve ilk Mslman tabakann en
byk retmenlerinden biri olduunda ittifak etmilerdir2.
Hayat hak .bakz., bn. Sad, Tabakat, Beyrut,1987, II , 342-344, III,150161; el-Buhari, et-Tarihul-Kebir Haydarabad, 1380, V, 2; er-Razi, el-Cerhu
vet-Tadil, Haydarabad, 1952-1953,V,149; bn''l Esir, Usdu'l abe ,III,
256-260; bn' Hacer, el-sabe, Kahire,1328; II, 368-370; en-Nevevi,
Tehzibul-Esmai vel-Lat, Kahire, ?, I,288-290; ez-Zehebi, TezkiratulHuffaz, Haydarabad, 1955-1958,I,13-16; ez-Zehebi, Siyeru Alamin-Nubela,
Beyrut,1985-1988, I, 461-500; ez-Zehebi, Mariftu'l-Kurra, tahk.T.Altkula,
st.,1995, I, 113-118; el-Heysemi, Mecmauz-Zevaid, Beyrut,1967, IX, 286291; el-Badadi, Tarihu Badad, Beyrut,?, I,147-150; el-Cezeri, ayetunNihaye,Kahire,1932-1933,I,458-459;
el-Askalani,
Tehzibut-Tehzib,
Haydarabad,1325-1327,VI,27-28; bnul-Imad, ezeratuz-Zeheb, Beyrut,
1979, I, 38; Nldeke-Schwally, Kuran Tarihi, ev. M. Sencer, st.,1970, s.,
51-54., Arthur Jeffery, Materials for the history of the text of the Kuran,
Leiden,1937, s., 20-24; Goldziher,Mezahibut-Tefsir, tahkik., Abdulhalim
en-Neccar, Msr,1955, s., 20; Marcilius, The early developpmen of
Muhammedanism, London, 1914,s.,74.
2 Sahihul-Buhari,stanbul, 1315,IV,218,(Ashabun-Nebiyyi,26-27),VI,102
(Fedailul-Kuran,8); Sahihu Mslim,Kahire,1955-1956,IV,1914(FedailusSahabe,118);en-Nisaburi, el-Mustedrek,Haydarabad,1334-1342,III,225;elsbahani, Hlyetul-Evliya, Kahire,1357,I,176.
1
M. Kemal ATK
Abdullah bn Mesud, slama sonradan giren kimselere

yeni ekillenmekte olan Kuran vahyi eitim yoluyla retebilecek kimselerin en yeteneklisiydi. Yine Abdullah bn Mesud,
daha deve obanl yapan yeni yetme bir delikanl iken,
Hz.Peygamberin bizzat kendi azndan yetmi sre alm bir
isimdir3. Ayn zamanda o, yukarda da iaret ettiimiz zere
mukaddes vahyi Mekke sakinlerine ilk ifa eden sahabe idi.
bnu-Cezeri nin ifadesine gre Arza-i Ahirede Kurandan
nesh ve tebdil edilene ahit oldu. Hz.Peygamber onun kraat
hakknda yle demitir: Kim Kuran- indirildii gibi okumak isterse bn Ummi Abdin krat zere okusun4 Bu gerei gvenilir muhaddis Mcahidden rivayet edilen u itiraf
ifade eder: Eer bn Mesudun kratyla Kuran okusaydm, Kuran hakknda bn Abbasa sormak zorunda kaldm birok eyi sorma gerei duymazdm5.
ahsiyetine ve vakarna son derece saygl olan Abdullah bn Mesudun Kuran ilmindeki yerini ve bu konuda bildiklerini korumada ve savunmada verdii mcadeleyi u riviyetler
ortaya koymaktadr: bn Mesud, Osman mushafna aykr olan
kendi kratnn shhatine ynelik sansr ve propagandaya kar u sert ifadeyi kullanr: Bir takm yetkisiz adamlar, kendi
kendilerine Kuranda tasarrufa kalktlar.
Yine onun,
Zeyd b. Sabit hakknda yle dedii rivayet edilir: O henz

ocuklarla oynayan bir sab iken, bn Mesud Rasln azndan yetmi ksur sre ezberlemiti. Dier bir rivayette:
Zeyd b. Sabit kafir bir babann sulbndeyken, ben
mslmandm. O halde, nasl olur da bn Mesudun dorudan docruya asl kaynaktan ald kraat Zeyd b. Sabitin
et-Tabakatul-Kbra,II,342, el-Msnad,VII,26,38,445;Suneni bn Mace,

Kahire,,1952-1953, I,99; el-Mstedrek, III,317-318)
el-Msned,I,25-26,445,454; el-Mstedrek, III,317, Siyeru Alamin-Nubela,
I,475-476.
Sahihut-Tirmizi, II,157.

kratnn arkasna atlr6
Sahabeden Ebu asa anlatyor: Mescitte oturuyorduk,
Abdullah b. Mesud Kuran okuyordu. O srada Huzeyfe geldi
ve yle dedi: Bir tarafta bn Ummi Abdinin kraat ve bir tarafta Ebu Musa el-Earinin kraat, kasem ederim ki mminlerin emiri (Hz. Osman kastederek) gelene kadar kalsaydm bu
kratlarn hepsini bir kraat yapmasn isterdim. Bunun zerine Abdullah b. Mesud tepki gsterdi ve Huzeyfeye ar bir sz
syledi ve Huzeyfe hemen sustu.
Ebu- asa diyor ki: Huzeyfe, Ebu Musa ve bn Mesutla birlikte oturuyorduk. Huzeyfe dedi ki: Basra halk Ebu
Musann kratyla, Kufe halk Abdullahn kratyla okuyor.
Kasem ederim ki, mminlerin emirine kacak olsam, bu Mushaflarn suya atlmasn isterdim. Bunun zerine Abdullah:
Sen de susuz bir yerde boulursun dedi.
Huzeyfe diyor ki: Kufe halk Abdullah b. Mesudun krat diyor, Basra halk Ebu Musann krat diyor, kasem ederim ki, mminlerin emirine kacak olsam o okuyular ortadan
kaldrmasn, suya atmasn isterdim. Bunun
zerine
Abdullah b. Mesud, yle dedi: Eer bunu yaparsan, Allahta

seni susuz boar. (baka bir varyantta: yaklmasn
istediin
Mushaflarn ateinde seni Allah boar).

bn Fudayl, Husaynn Murreden yapt rivayette yle
dedi: Abdullah, Huzeyfe ve Ebu Musa, Ebu Musann evinin
damnda bir arada iken onlarn yanlarna gitmitim. Abdullah
Huzeyfeye: Ehli-kitabn ihtilaf ettii gibi, falann krat filann
krat diyerek insanlarn ihtilaf etmesini ho karlamadm,
szn senin sylediini duydum, doru mudur? dedi. Huzeyfe de evet dorudur, dedi. Namaza kalkld, Abdullaha bize
namaz kldr denildi, kabul etmedi. Huzeyfeye sen kldr denildi o da kabul etmedi. Sonunda Ebu Musaya sen ev sahibisin
Geni bilgi iin bkz., es-Sicistani, Kitabul-Mesahif, tahk.A.Jeffery, Msr,

1936,s. 50-88,
M. Kemal ATK
sen kldr denildi.

Mesruktan rivayet ediliyor: Abdullah ve Huzeyfe Ebu
Musann evindeydiler, Huzeyfe dedi ki: Ey Abdullah b. Kays,
sen Basra halkna idareci ve eitici olarak gnderildin, insanlarda senin ahlakn, dilini ve okuyuunu aldlar. Ey Abdullah
b. Mesud, sen ise Kfe halkna idareci ve eitici olarak gnderildin, insanlar da senden birtakm davranlar rendiler, dilini ve okuyuunu kaptlar! Bunun zerine Abdullah yle
dedi: Ben de onlar yanltmadm. Ben, Allahn kitabnn tam
ayetlerinin ne zaman indiini, ini sebebini bilirim. ayet, sizin
bana var olduunu sylediiniz, Allahn kitabn benden daha
iyi bilen birisini bilseydim uzlete ekilmi de olsa mutlaka ona
giderdim7.
Kraat farkllklarnn ve ihtilaflarn nedenini ve Abdullah b. Mesudun ve Mushafnn Kuran tarihi iindeki yerini
daha iyi anlayabilmemiz iin Vahiy Lafz, Vahiy Dil ilikisi ile
Vahyin korunmasnn geirdii safhalar bilmemizde fayda
vardr diye dnyorum. Bu nedenle ncelikle bu konulardaki tesbitlerimizi ksaca aklamak istiyorum.
a)Vahiy-Lafz/Dil likisi
Bilindii zere, Kurann ini sebebi, Mslmanlar hem
inan ve dncelerinde hem de hlk mnasebetlerinde olgunlatrmak ve kemle erdirmektir. Onun ana hedefi insandr, insan her ynyle yceltmektir. Hz. Peygamber, Kurann
bu hedefini gerekletirmek iin peygamberlik sresi boyunca
durmadan ura vermi ve Allahtan ald vahyi insanlarn
anlayabilecei dilde okumu, retmi ve anlalmas iin de
ok byk gayret sarf etmitir. Ancak Hz. Peygamber, Kuran-
ashabna retmede ektii zorluklarn banda dil ve lehedeki farkllklar gelmekteydi. nk Arapa birbirinden farkl
lehe ve veleri ieren bir dil idi. Bu dilin leheleri arasnda
Bkz., es-Sicistani, Kitabul-Mesahif, s.,13-14; ayrca bkz., et-TabaktulKbra,II,342- 344,Sahihul-Buhari,VI,102.

Kurey lehesinin ayr bir stnl de var idi. airler, aydnlar ve Kureyten olmayan irler bile her zaman bu leheyi
kullanmaya zen gsterirlerdi. Bu nedenle Hz. Peygamber
Kuran, nceleri zellikle Mekkede mensup olduu kablenin
yan Kurey kabilesinin lehesiyle okuyor ve retiyordu. Ancak Araplar arasnda mevcut eitli kablelerin ve eitli lehelerin bulunmas, dillerindeki kelimelerin kk anlamlarnda ve
telaffuzunda farkl bir takm ayrlklarn mevcudiyeti Arap dilinde eitli lehelerin domasna neden olmutu. Arap
kableleri hibir zaman ortak bir lehede birlemedikleri gibi
kelime yaps da tek bir esasa gre bina edilmemiti. Kelimeler,
ayn kltre ayn rka mensup olan Araplar arasnda farkl idi
ve deiik armlara sahip idi. Bir kable, haber verdi anlamna gelen
ENBEE
anlama gelen
szcn kullanrken dier bir kable ayn
AHBERA
lafzn kullanyordu.
MELK
kelimesini
bir kable hizmetisi, binei ve kars olan kiiye izafe ederken,

bir baka kable ayn kelimeyi sultan, kral, hkm, siyaset
anlamnda kullanyordu.Temim ve Esed kabileleri, vakf halinde muhtaba kfna n harfini ekleyerek
RAAYTUK
bir baka kable ise
koyarak
IN
harfi yerine
SNi
olarak,
RAAYTUKS
eklinde telaffuz ediyorlard. Temim, Kays ve Esed kableleri

hemze yi bazen ayn olarak okuyorlar,
yerde
DAN
ESED
ESADdiyecekleri
diyorlard. Ben Tay kablesi ise ayn ekilde
syleyecekleri yerde
DEN
diye konuuyorlard. Ben
Sakf kabilesi ise, el Huzeyl Kablesinin yapt gibi

mesi gerekirken
ATTA
HATTA
de-
diyorlard. Baz kableler, sonu elif ile
biten kelimelerde imle yapyorlard. Hicazllar ise ayn kelimeyi fetha ile okuyorlard. Huzeyl, Kays, Ezd ve Yesribdeki ensr,
ATA
y ENTA eklinde ayn harfini nna tebdil ederek
okuyorlard.
HELUMME
szcn baz kabileler gel anla-
mnda sylerken, bazlar da ayn anlama gelen

L
kelimelerini; bir baka kabile ise
AKBL
ESR,ACL
ve
TEA-
szcklerini
telaffuz ediyorlard. Bunlarn hepsi de ayn manaya geliyordu.

Kableler arasnda ses tonlarnda ve ed ekillerinde de
M. Kemal ATK
bir takm farkllklar vard. Kimi harfleri idam ediyor, kimi

izhar, kimi ihf yapyor, kimi de yapmyor; kimi harfleri kaln
okuyor, kimi ince, kimi med ediyor, kimi de kasrediyordu. Ayrca hareke ve noktann da olmay okumada ve yazmada bir
hayli zorluklar meydana getiriyordu8. Btn bu farkllklar,
insanlara zor geliyor ve hatta bundan da kurtulmak istiyorlard. Bu durumu ok iyi bilen Raslullah, Kurann tm
kablelerin leheleri ile de okunmasn istiyor ve bu arzusunun
gereklemesi iin de Allaha niyaz ediyordu. Nitekim, Medne
yaknnda Ahcrul-Mir denilen yerde Cebrile mlk olduunda Hz.Muhammed bu arzusunu yle dile getiriyordu:
Ey Cibrl, ben mm bir topluma gnderildim. Onlarn bazlar kadn ve yaldrlar. Bir ksm kle ve criyedir. Bir
ksm mrnde hi okuyup yazmam insanlardr. Kuran-
okuma konusunda Rabbimden kolaylatrmasn istiyorum. Bunun zerine Cebril: Ya Muhammed, Kuran yedi
harf zere indirilmitir9 Hepsi de afidir, kafidir Azap ayetini rahmet, rahmet ayetini azap ayetine kartrmadka
Kuran- dilediiniz lehede okumanz size zarar vermez.
Bundan hangisi kolaynza giderse onu okuyunuz10, cevabn vermek sretiyle istenilen kolayln Allah tarafndan msaade edildiini haber veriyordu. Hz. Muhammed (sav) de bu
mjdeyi ashabna haber veriyor ve farkl zaman ve mekanlarda
gelen vahiyleri asl anlamn kaybetmeden Arabistandaki b-
Bkz., Ahmed Ebul-Fadl, Mekke f Asr Ma Kablel-slam, Sud Arabistan, 1981, s., 171-178, bnul-Cezeri, en-Ner, Dmek, 1345, I, 22-23,
Mustafa Sadk er-Rafi, cazul-Kuran, Beyrut,1973,s.,62-66, M.K.Atik,
Ubey b.Kab ve Kuran lmindeki Yeri, E..lah.Fak.Dergisi, say, 2,
s.,149-177; brahim Enis, Fil-Lehcatil-Arabiyye, Kahire,1965,s.,47;
Abdus-Sabur ahin, Tarihul-Kuran,Kahire,1966,s., 138-145.
9 Yedi Harf ile ilgili rivayet edilen hadislerin sahhati hakknda slam bilginleri ittifak etmitlerdir.
10 Bkz., Ahmed b. Hanbel, Msned, V,41,400, Mikat, I, 681, et-Taberi,
Camiul-Beyan, I,35, en-Nesai, Snen,2,150-154, Muslim, el-CamiusSahih,stanbul, 1329, II,203-204, el-Kirmani,erhu Sahihul-Buhari, Kahire,1934,VII,216) ed-Dani, Camiul-Beyan fil-Kraatis-Seb, tahkik,
M.K.Atik, Ankara,1999, I, 9-12.
8

tn leheleri ihata edecek ekilde okumalarn, bu konuda ayrla dmemelerini istiyordu. Bu konuda ayrla denlere
de: Bieyyi zalikke karatum easbtum, fela tumaru filKurani, feinne mirae fihi kufrun.11 Hangi leheyle olursa
olsun okuyunuz, bu konuda pheye dmeyiniz, aksi halde
kfre gidersiniz diyerek uyarda bulunuyordu Abdullah b.
Mesud, bu konuda ihtilfa dtnda Hz. Peygamberin kendisini azarladn da yle anlatr. Adamn birine Ahkaf
Suresiinden ayet okumasn istedeim. Adam ayetleri
Rasulullahn bana okuduundan farkl okudu. Baka bir
adama da ayn ekilde ayet okumasn istedim, o da
Rasulullahn bana okuduundan farkl okudu. Her iki ahs
da Peygamberin huzuruna getirdim. Peygamber gazapland.
Yannda oturan Ali b. Ebi Talip dedi ki: rendiiniz ekilde okuyunuz12. Rasulullah bu uyarsn her zemin ve mekanda tekrarlyordu. nk, Onun insanlara vermeyi hedefledii
tek bir ey vard o da lahi mesajn insanlarn gnlne nfuz
etmesiydi. Aslnda Peygamberlik grevinin temelini de bu tekil
ediyordu (Maide /5:67). Nitekim, Allh Teala da vahyin daha iyi
anlalmas iin Okumada/dilde kolayln getirildiini vahiy
ile de teyit ediyordu (Kamer/54: 17, 22, 40).
Kuran tilvetine getirilen bu kolayln, daha ok, slmiyetin Mekke dna tamaya balad ve muhtelif kablelerin slamiyeti kabul ettikleri bir dneme rastlamaktadr.
nk bu corafyada slmiyet bir taraftan hzla yaylrken,
dier taraftan da Kuran- renme ve retme ii de o nispette
artyordu. Bu durum, Kurann Araplar arasnda sratle yaylmasna imkan verdi; gerek ahs gerekse sosyal birok alanda meydana getirdii inklab dil alannda da gerekletirerek
11
12
Taberi, Camiul-Beyan, Amman, Darul-Alam, 2002, I,25-29;ed-Dani,

Camiul-Beyan, I,10-11, bn Kuteybe, Tevlu Mkilil Kuran,Tahkik,
Ahmed es-Sakr, 1954?,s., 26,.
ed-Dani, Camiul-Beyan Fi Adedi Ayil-Kurn, yazma, Nuri Osmaniye
Ktphanesi, No.27247,3/a.
M. Kemal ATK
11
birletirici ve btnletirici bir zellik arz etti. Ancak Arap toplumu kendi aralarnda kabilelere blnd gibi lehe ynnden de blnmt. Kurey Lehesi gibi kkl leheleri konuanlarda, baka leheleri biraz kmseme, biraz ciddiye almama gibi bir gr gelimiti. Mslman olmalarna ramen
baz
kabileler
bu
olumsuzluklardan
arnmamt.
Hz.Peygamberin kendisi Kuray Kabilesinden olmasna ramen

gemiten sz etmeye, gemie uzanmaya frsat vermiyor,
Mslmanlar arasnda bir dil hsmln ne kararak
mesubu olduklar ve konutuklar dili benimsiyor ve vahiyle
ancak byle btnleebileceklerinin altn iziyordu. Bu durum
yani, ilahi vahyin Arap lehelerinin tmn kapsayacak ekilde ifade edilmesine ve okunmasna izin verilmesi gsteriyor ki,
Vahyin bir ilahi yn vardr bir de beeri yn. lahi yn: Allah, vahyini Peygamberin kalbibe ilka ediyor (el-Mzzemmil
/73:5); Peygamber de ilka edilen vahyi, beer diliyle, yani kavminin diliyle ve lehesiyle tilavet ediyordu. Yani mana Allaha
ait, lafz ise beeri dil ile, Peygambere. Bir baka ifadeyle; Vahiy Peygamberin kalbine ilka edildi, Peygamber de onu Arapann tm lehelerine gre okudu, retti ve okunmasna, retilmesine de izin verdi. Buna gre Kurann manas Allaha
aittir. Bunun tilaveti, kitabeti ise insanlara aittir ve zamana
baldr. Zaten hibir dil Allah kelamna ait deildir.Tm diller
ilahi kudretin bir tezahrdr. Nitekim Allah Tala bunu
Kuranda ifade ediyor(Rum/30:22)
Burada u gerei de ifade etmek istiyoruz: Allahn
buyruklarnn vahyolunduu dillerin farkl biim ve saydaki
harflerden olumasnn da bir nemi yoktur. Konuyu geni bir
ekilde ele alan Bakllani el-nsaf adl eserinde yle ifade
etmektedir:Tevratn harfleri, grnm, biim ve say bakmndan Kurnnkinden farkldr. Zira, Tevratn harfleri brani
harfleridir. Ayn durum ncilin harfleri iin de geerlidir. Ama
harfler farkl da olsa, bunlarn hepsinde okunan ey birdir,
ayndr ve deimez. Allah kelamnn z, ilahi manadr. Ama

Allah, buna dellet eden bir takm iaretler (emarat) yaratmtr. Bunlar genellikle bir dili konuanlara ve ittifak ettikleri,
kendi aralarnda teaml edindikleri ve Allahn kendilerine
kendi zel dilleri kld eye uygun olarak o dildeki szlerden
olumaktadr. Allah bunu kendi kelamyla aka ifade etmektedir: Biz, hi bir peygamberi kendi kavminin dili dnda
gndermedik ki, onu onlara aklasn(brahim /14:4). Allah, Musay srailoullarna branice ile gndermi ve o da Allahn ezeli ve ilahi kelamn branice anlatmtr. Yani, Allah,
say Sryani diliyle gndermi, o da Allah kelamn kendi dillerinde anlatmtr. Allah Hz.Muhammedi de Arap diliyle gndermi, o da ezeli ve ilahi Allah kelamn kavmine kendi konuma
biimleriyle
anlatmtr.
imdi
Araplarn
dili
branceden farkldr. Sryanice de bu ikisinden farkldr. Ama

ezeli ve ilahi Allah kelam ierii birdir, ayndr ve deimez13
Ebu Hanife ise bu konuda unlar sylyor: Namazda
okunmas vacip olan: Allahn zat ile kaim bir sfat olan
Allah kelamna delalet eden lafzlar ve ibretleri, tleri,
tergip ve terhipleri, hamd senalar ve tazmlar ihtiva etmi olmas bakmndan Kurandr. Yoksa Arapa lafzlarndan dolay deildir. (Kelimeleri Arapa diye Kuran denmiyor ,Allah kelamna delalet etmesi bakmndan Kuran deniyor). Buna delaletin manas ise bir dilin kelimeleri ile baka bir
dilin kelimeleri arasnda fark yapmaz. Allah Taala yle buyuruyor: O, yani Kuran ncekilerin kitaplarndadr (uara
/26:18-19). Yine buyuruyor:Bu ncekilerin suhuflarnda,
brahim
ve
Musann
Suhuflarnda
da
byledeir(el-
Ala/87:18,19) Bilindii zere onlarn kitaplarnda bu lafzlarla

deildi, ama manalar birdiEbu Hanife diyorki Arapasna
Kuran ad verilmesi Allah kelamna delalet etmesi itibariyledir,
bu mana kelamn hakikati olan bir vasftr. Onun iindir ki, bu
13
Bkz.Rudi Paret, Kuran zerine Makaleler eviri, .zsoy, Ankara,1995,

s., 83-84 .
M. Kemal ATK
13
vasf(sfat) kastederek Kuran mahluk deildir diyoruz. Yoksa

Arapa ibaresini kasdederek byle demiyoruz. Delletin manas Farsa tercmesinde de bulunur. Ona da Kuran demek caiz
olur.Biz Onu ayet acemi=yabanc dilde bir Kuran yapsaydk, Araba yabanc dilde Kuran olur mu diyeceklerdi,(Secde /32:44) ayeti bunu gsterir. Allah haber veriyor ki
eer Onu Araptan bakasnn diliyle ifade etseydi o da Kuran
olacakt14.
b)Vahyin Korunma Sreci
Hz. Muhammed vahiyleri ilahi g ile hafzasnda saklyordu ve gelen vahyi insanlarn anlayabilecekleri ve konutuklar dil ile ifade ediyordu. Ancak Peygamber vefat ettiinde,
vahiy bir araya getirilmemi ve herhangi bir ekilde dzenlenmemi olduu da aktr15. Zira Hz. Peygamber mesajn daha
ok szl olarak duyurmu ve son dnem istisna edilirse bunlarn kaydedilip kaydedilmedii de bilinmemektedir. Bunlara
ilaveten baz kiiler genel olarak ksa, ksmen de uzun baz
vahiy paralarn ezberlemek yada bulabildikleri nesnelere
yazmak suretiyle muhafaza altna almlard. badet
etme
maksatl ezberleme hususunda temayz eden baz sahabiler,

vahyi
muhafaza
deposu
olarak
grlmlerdir.
Bunlar
Kurra adyla mehur olmulard. Kuran- renme ve retme grevi de bunlara verilmiti. Bu sahabilerin Kuran-
Raslullahtan al ekilleri de farkl idi. Bir ksm bir krati
/lafz/leheyi renirken, dier bir ksm da birden fazla krat / lehe/ lafz ile ya da mensup olduklar kendi kabilelerinin
lehesiyle reniyorlard. Zira Hz. Peygamber hayatta iken
14
15
mam Muhammed e-eybani (.189), Kitabul-Usul, takik, Ebul-Vefa elEfgani, Beyrut, 1990, s., 39, s.el-Ksn, Bedaius-Sanayi fi Tertibierai, tahkik, Ali Muhammed Muavvd ve Adil Ahmed, Beyrut, 1917, I,
527-532; es-Serahs, el-Mebsut, Beyrut, 1989, I,37; bnl-Hatb, elFurkn, Darl-Ktbil-lmiye, Beyrut, ?, s.175-184.
Bkz., bnl-Cezer, en-Ner, birinci tab ?, I/6; Fihrist, 27; Buhari,
III/397; bn Sad, Tabakat, II, 112-114. Ayrca bkz: Nldeke-Schwally,
II/8-11, A.Jeffery, a.g.e., s.,7.ed-Dani, el-Mukni,Dmek, 1940, s.,4.

Kuran tilaveti srasnda zaman zaman bir kelimenin yerine
baka bir kelimeyi kullanmada bir saknca grmyordu. Bu da
Peygamberin vefatndan sonra farkl metinlerin meydana gelmesine sebep oldu. Zaman geince her kurra kendisinin
okuduu lafzlarn doru olduunu savunuyordu. Geleneksel
gre gre, Kurradan bir ok kiinin hicretin 12. ylnda
meydana gelen Yemme savanda lmesi, zihinlerde Kurann
kaybolma tehlikesi yaanabileceini, are olarak ta Kurann
yazl hale getirilip kalc bir formda muhafaza edilmesi gerektii fikrini dourmutur. H.merin israr ve
Hz.Ebu Bekrin
emriyle Zeyd b. Sabit ilk defa Allahn vahiylerini, toplamaya

balamtr. zledii yol ise; Vahiy
hakknda hatrladklarn,
hafzalarnda muhafaza ettikleri bilgileri sahabeden dinliyor ve

Anlatlanlarn hepsini teker teker inceledikten ve iki ahit ile
de onayladktan sonra
es-Suhuf denilen sayfalarn zerine
geiriyordu. Kurann ilk redaksiyonu da bylece yaplm oldu

ve tertip edile metin Halife Ebu Bekre teslim edildi,16 ondan da
Hz.mere intikal etti. Ancak Hz. Ebu Bekir ve Hz. merin
halifelii devrinde bu sayfalar yeni bir tanzim ve yeni bir yazmaya tabi tutulmad. slamn bu ilk dneminde bir ok kurra,
Peygamber tarafndan aklanan vahyin yazl bir ekilde toplanmas gereinden hareketle derleme iine girimitir17.
16
17
Bkz., bn Nedim, el-Fihrist, Beyrut,1978,s., 45,46, es-Sicistani, KitabulMesahif,

tahk.A.Jeffery,
Msr,
1936,s. 50-88,
es-Syut,
eltkan,1935,?,s., 58, bn Sad, Tabakat, Beyrut, 1957,III,226, AbdusSabur ahin,Tarhul-Kuran, Kahire,1966,s.,126, 267, Yazar kaynak olarak, el-Kirmannin Mektebetul-Ezherde Darul-Ulum Klliyesi yazmalarnda 224 numarada kaytl evazzul-Kraeti vahtilaful-Mesahif in
144. varakn gstermektedir. Hz.Peygamberin vefat etmeden nce Aliye,
sedirin arkasnda saklanm, yaprak, ipek ve parmen zerine yazlm
vahiy materyalini bir nsha haline getirerek halka sunmasn istemesi
eklinde bir olayn vuku bulduuna inanan bir ia gelenei vardr.
YineHz. Ebubekir nshasnn zn, bu sakl vahiy materyalinin oluturduunu dnenler de bulunmaktadr (kz., Arthur Jeffery, Materials for
the history of the text of the Kuran, Leiden,1937,s.,6).
es-Sicistani, Kitabul-Mesahif, s.,83-88, Syti, el-tkan, Kahire,1935,
I,58,2, ez. Zencani,Tarihul-Kuran, Kahire,1935, s.,17,L..Klmovi,
Kuran metninin oluumu ve tertibi, cev. M. K. Atik, KS. lahiyat Fak.
Dergisi, say: 4, s., 144-148.
M. Kemal ATK
15
Bu derlemede yazl metinler halkn arasnda farkl leheler ve farkl varyantlar halinde dolayordu ve vahiyle de zdelemiti. Bu durum halkn arasnda baz ihtilaflara yol at.
Bu da Kurraya mahalli gl nfuz kazandrd. Blge asabiyeti burada, her eyaletin kendi kurrasn desteklemesinde
belirdi. Bu asabiyetin ardnda yerel varl glendirme,
Hz.merin balatp Hz.Osmann srdrd merkeziyetilie
ynelii zayflatma ve devletin gcn snrlama da vard. Ayrca, geni arazide yaayan Mslmanlar arasnda dini ve hukuki ehemmiyete sahip bu tr farkl metinlerin bu ortamda
yaylmas hem idarede hem de toplumda hoa gitmeyen siyasi
hadiselere sebep olabilirdi. Nitekim muhtelif beldelerde ortaya
kan ihtilaflar ile kurrann kendi blgelerinde gl bir nfuz kazanmalar, eyaletlerin kendi kurrasn desteklemeleri
bunun bir delili idi. Bundan baka, slamn ve halifeliin byk alanda yaylmas ile farkl metinlerin ortaya kmas gerek
ibadette gerek kanun koymada ve gerekse yasalar hakim klmada birtakm zorluklar karabilirdi18.
Halifeliin ilk devirlerinde
muhtelif
beldelerde ortaya
kan ihtilaflar ve ok gergin olan sosyal ve siyasi artlar neticesinde ranl kle tarafndan Hz.merin ldrlmesi (64 4)
sonucunda yerine geen Osman bn Affan, farkl Kuran metinleri yznden doan tartmalara son vermek ve kurrann
nfuzuna ve anti merkeziyeti ynelie bir snr koymak istedi.
Bunun iin de farkl senetleri saf d brakp, sabit bir Kuran
metnini cem etmek iin
meyye soyundan
harekete geti. Kurey kabilesinin
varlkl, muteber biri olan Zeyd b.Sabit
bakanlnda, Said b. El-As, Musab b. Sad b. Ebi Vakkas ve

Abdullah b.Zbeyrden oluan bir komisyon kurdu ve bu komisyona Hz. Ebubekir dneminde yazlan, ondan
da Hz.
mere intikal eden ve Hz. merin de lmeden nce kz
18
A. Aziz Duri, lk Dnem slam tarihi, ev.H.Ycesoy, stanbul,1991, s.,

99-100.

Hz.Hafsaya emanet ettii nshay Hafsadan alp ondan yararlanarak
(Rivayetler
bu
konuda
farkllk
arz
etmektedir.
Hafsann nshay vermeyi kabul ettii rivayet edildii gibi,

lnceye kadar nshay vermekten imtina ettii, cenazesi defnedildikten sonra evinden alnp komisyona verildii, daha
sonra da Mervan b. Hakem tarafndan bu sahifelerin yaklp
yok edildii de rivayet edilmektedir) Kurey lehesini esas alan
bir mam Mushaf yazmalar talimatn verdi. Komisyon, tm
olmasa da baz ahslarda bulunan Allahn Vahiylerini ieren
metinlerini bir araya getirilerek, Kurann Zeyd b. Sabit tarafndan tertip olunmu birinci nshas ile mukayese edilerek,
tm Mslmanlar nezdinde kabul grecek Kurey lehesine
dayal standart bir nsha hazrlad. Bu nsha Medine, Mekke,
Basra, Kfe ve am gibi nemli merkezlere gnderildi ve Halifenin emriyle zorla veya gnll olarak toplanm orijinal kuran sahifeleri / metinleri yakld/ yok edildi. Yaklan bu metinler her zaman birbiriyle de uygun gelmiyor, farkllklar arz ediyordu. Medine, Mekke, Basra, Kfe ve am merkezlerinde benimsenen nshalar arasnda ciddi lafz farkllklar vard19
Hz . Osman tarafndan yaplan uygulama ise lehe farkllklarn ortadan kaldrmann yannda, kurrann nfuzuna
ve anti merkezi ynelie bir snr koyarak slam birliini gerekletirmenin nemli dini-siyasi bir adm idi.
Hz. Osmann, farkl nshalar yok edip Medine nshasn resmiletirmesi akabinde baz Kurra Osmann bu giri19
bn Ebu Davud, Kitabul-Mesahif, s.,10; bn Nedim, el-Fihrist, Beyrut,?

s.,37,
el-Kurtubi,
Camiul-Beyan,
tahk.,
Muhammed
b.brahim,Muhammed Hamid, Kahire, Darul-Hadis, 1994, I, 771-72;elH, el-Beyan f Tefsiril- Kuran, Badat, 1989, s., 274-275; bn Ebu
Davudun Kitabul-Mesahif sayfa 83te Ebubekir b. Ayyatan (.194 h.)
alntlad ifadeye gre; Sahabeden bir ok kiinin, kendilerine ait vahiy
netinleri vard fakat bunlar, bu kiilerin lm ile kaybolmutur. Ayn
gerek el-Harfl-Evvele tekrar tekrar
gnderme yaplmasyla da
delillendirilmektedir. Bununla, Osman metninin, Peygamber zamannda
mevcudiyeti bilinen bir okunutan farkl bir okunuu iermesi durumu
kastedilmektedir.(A.Jeffery, a.g.e.,s.8)
M. Kemal ATK
17
imine iddetle kar koydu. mmet ierisinde hilafet makam

ve dier konularda meydana gelen siyasi ekimelerin de yaygn olmas, Zeyd b. Sabitin Allahn vahiylerinden ibaret metinleri toplamas hakknda birtakm itirazlarn, ileri geri konumalarn patlak vermesi sonucunda, dier ahs metinlerinin ve
kopyalarnn ortaya kmasna sebep oldu. Nitekim Humus ve
am halknn Mikdad b. Al-Asvedin, Kfe halknn Abdullah
b. Mesudun, Basra halknn Ebu Musel-Earnin, Suriye
halknn genelde Ubey b. Kabn nshalarn kabullendikleri
bilinmektedir. Bu Mushaflarn ou Osmann cem ettirdii
nshadan nceki dneme aittir. Bunlardan biri beklide en
nemlisi de Abdullah b. Mesud nshasdr. 20
Abdullah b. Mesudun Krat ve Musahafnn
nirlilii
Gve-
Hakkndaki Rivayetler
Abdullah bn Mesud, slama sonradan giren kimselere

yeni ekillenmekte olan Kuran vahyi eitim yoluyla retebilecek kimselerin en yeteneklisi olduunu, yine Abdullah bn
Mesudun, daha deve obanl yapan gen bir delikanl iken,
Hz.Peygamberin bizzat kendi azndan yetmi sre rendiini,
mukaddes vahyi Mekke sakinlerine ilk ifa eden sahabe olduunu, Hz. Muhammedin ashabna Kuran kendilerinden -
20
Fihrist 36da htilafl-Mesahif hakknda pek ok eser zikredilmektedir.

bn Amir (118h.), el-Ferr (.207h.), Halef b. Hiam (.229h.), el-Medin
(.231h.), el-Varrk ve Muhammed b. Abdurrahman bu eserlerin bazlarnn yazarlardr. Yine Ebu Hatime (.248h.) ait olarak zikradilen(Fihrist,
54) ve el-Kisaiden gelen bir Kitabu htilafi Mesahifi Ehli Medine ve
Ehli Kufe ve Ehli Basra adl bir eser kaytldr. Yine Muhammed b. sa
el-sbahaniye ait (.253h.) Kitabl-Mesahif vel-Hic adl bir eser zikredilmektedir. Btn bunlara ilaveten bn Miksama (.362h.) ait
Kitabl-Mesahif adnd a bir eserden sz edilmektetir (fihrist 49 ) fakat
mehur Mesahif kitab, bn Davud (.316h.), bn Enbari (.327h.) ve
bn Ete el-sbahaniye (.360h.) ait olanlardr. bn Ebu Davudun sayfa
83te Ebubekir b. Ayyatan .(194h.) alntlad ifadeye gre; Sahabeden
bir ok kiinin, kendilerine ait vahiy netinleri vard fakat bunlar, bu kiilerin lm ile kaybolmutur. (kz., Arthur Jeffery, Materials for the
history of the text of the Kuran, Leiden,1937,s.,1, ayrca bkz., bn Ebu
Davud, Kitabul-Mesahif sayfa 81-91. sayfalarda sahabe ve tabiinden
pek ok zevatn kitabul-mesahifinden sz edilmektedir.

renmelerini tavsiye ettii drt kiiden biridir dediini yukarda
zikretmitik. imdi ise onun musahafn ve kratn korumada
verdii mcadeleyi ve haklln ifade eden rivayetleri burada
zet olarak vermek istiyoruz:
Humeyd b. Malik rivay ediyor: bn Mesudun yle dediini duydum: phesiz mushafma suikast yapld. Kim
mushaf karp saklayabilirse arsn. nk Allah Kuranda
yle buyuruyor: Her kim
emanete hyanet eder ve ka-
muya ait olan gizlerse, kyamet gn onun vebaliyle /

saklad ile gelir(Al-i mran / 3:161).Ben Resulullahtan
yetmi sre ezberledim. Zeyd b. Sabit ise kk bir ocuktu.
Ben Resulullahtan aldm(emaneti) ortaya koyuyorum.
Mushaflarn yrtlmas emredildiinde Abdullah yle
dedi: Ey insanlar, Mushaflar saklayn, phesiz kim saklar,
muhafaza ederse, kyamet gn sakladyla gelir. Kyamet
gnne siz den birisinin getirecei en iyi emanet saklad
mushaftr. Kim mushaf saklayabilirse saklasn. Humeyd b.
Malik Abdullah b. Mesuddan u haberi rivayet ediyor: Mushaflarla ilgili emir verilince, bu durumu Abdullah b. Mesud
kt karlad sonra da: Sizden kim mushafn koruya bilirse
korusun, zira kim mushafn korursa kyamet gnnde o koruduu Mushaf ile gelir, sonra da : Zeyd ocukken ben
Resulullahtan yetmi sre rendim, dedi.
Ame Eb Vailden rivayet ediyor: bn Mesut minberde
bize bir konuma yaparak yle dedi: Kim mushafn saklar
korursa, kyamet gn onunla gelir. Mushaflarnz saklayn,
bana Zeyd b. Sabitin kratyla okumam nasl emredersiniz.
Zeyd kaklleriyle ocuklarla gelirken ben, Resulullahtan yetmi ksr sure rendim. Kasem ederim ki, Kurann ayetlerinin ne iin indiini bilirim. Allahn kitabn benden daha iyi
bilen birisini bilmiyorum. Sizlere diyorum ki, Allahn kitabn
benden daha iyi bilen, uzlete ekilmi kiinin gittii bir yer bilsem oraya mutlaka giderdim. Ebu Vail dedi ki, minberden
M. Kemal ATK
19
indiinde bir toplulukla birlikte oturdum, sylediklerine hi

kimse kar kmad.
akikten rivayetle Abdullah yle dedi: Kim bir ey
saklayp gizlerse, kyamet gn onu yklenip gelir. Bir tek
kraat zere okumam bana kim emrediyor. Resulullahtan
yetmi ksr sre ezberledim. Peygamberin ashab benim Allahn kitabn en iyi bilenleri olduumu bilirler. Allahn kitabn benden daha iyi bilen birisinin olduunu bilsem, mutlaka
ona giderdim. akik dedi ki, Peygamberin ashabndan oluan
bir halkada oturdum, onlardan birisinin bu konumadan dolay bni Mesutu aypladn ve ona kar ktn duymadm.
Mushaflara olanlar olunca, Abdullah b. Mesut yle dedi: Allahtan baka ilah yoktur. ndirilen btn srelerin ne
zaman indiini ve ne iin indiini bilirim. ayet sizin bana
varolduunu sylediiniz, uzlete ekilmi Allahn kitabn benden daha iyi bilen birisini bilseydim mutlaka ona giderdim.
Ebu Sait el-Ezdi, Abdullah b. Mesutun yle dediini
naklediyor:
Zeyd
b.
Sabit
Mslman
olmadan
nce,
Resulullah bana yetmi sre retti ben de onlar ezberledim.

Abdullah b. Utbeden rivayet ediyor: Abdullah b. Mesut,
Mushaflarn yazlmasndaki Zeyd b. Sabitin konumunu ho
karlamad ve yle dedi: Ey Mslmanlar, Mushaflar oaltan komiteden onu azledin, oraya bakas geer. Kasem ederim
ki, (Zeyd, b. Sabiti kastederek) o babasnn sulbnde kafir
iken ben mslmandm. Abdullah b. Mesut unu da syledi:
Ey Kufe halk (veya ey Irak halk) sahip olduunuz Mushaflar
saklayn ve onlar muhafaza edin. nk Allah yle buyuruyor(Al-i mran / 3: 161) Her kim emanete hyanet eder ve
kamuya ait olan arr gizlerse, kyamet gn onun vebaliyle /
ardyla gelir, Allahn huzuruna sakladnz mushaflarla
kn. Zhri yle dedi: Bana, bu konumada Abdullah b.
Mesutun, Resulullahn arkadalarndan ileri gelenlerini ktledii sylendi. phesiz, Peygamber'le olan uzun yllar ahsi

yaknl onun hadis ve Kuran'a dair grlerine bu prestiji
temin etmitir.
Abdullah b.Mesudun Mushafna ynelik sert ifadeler
kullananlar ve hatta sansr koyanlarn biri de Haccac b. Yusuf es-Sakafidir. bnul-Esirin el-Kamil Fit-Tarih adl eserinde u haberi vermektedir: Mushaflarla ilgili tartmalarn
srd bir srada Haccac b. Yusuf unlar syledi: Ey insanlar, Allaha yemin ederim ki, size u kapdan kmanz emretsem ve siz de emrime kar gelseniz ozaman kannz dkmek benin iin helal olur. Abdullah b.Mesudun kratn okuyan bir kii grrsem onun boynunu vururum ve onun kratn
mushafndan domuzun krek kemii ile de olsa kazrm21
Osman mushafna aykr olan kendi kratnn shhatine
ynelik sansr ve propagandaya kar u sert ifadeyi kullanr:
Bir takm yetkisiz adamlar, kendi kendilerine Kuranda tasarrufa kalktlar. Dier bir rivayette: Zeyd b. Sabit kafir bir
adamn sulbndeyken, ben mslmandm. O halde, nasl
olur da bn Mesudun dorudan doruya asl kaynaktan ald
kraat Zeyd b. Sabitin kratnn arkasna atlr?22 Kaynaklar,
bn Mesudu, talebelerine ve cemaatine
mushafn yaymak,
okutmak ve tefsir etmek iin gayret sarfettiini yazmaktadr.

Yine onun mushafn Hz.Osmana teslim etmemekte direnmesi
neticesinde dvldn ve hatta bu darb sonucu ldn
baz kaynaklar yazmaktadr23
Abdullah b.Mesudun Mushaf

Abdullah b. Mesud, Mushafn ne zaman oluturmaya
21
22
23
A.g.e., IV, 95.yl olaylar blm, 1.bask,1349 ?.

Bkz., bn Maca, Kitabul-Mukaddime, bab,11;bn Ebi Davud,
Kitabul-Mesahif, s.13 ve devam; ez-Zehebi, Siyeru Elamin-Nubela,
Kahire, 1955,s.,339; Tezkiratul-Huffaz, Beyrut, Darul-Ktbullmiyye, 1998, I,16-18; bnul-Cezeri, Tabakatul-Kurra, Ner: G.
Bergstraesser, Msr, 1932,I, S.458-59.
e-ehristani, el-Milel Ven-Nihal, 1347 ?,s.I, 64-65; Bkz. Abdus-Sabur
ahin,Tarihul-Kuran, Kahire,1966, s.136.
M. Kemal ATK
21
balad hususunda her hangi bir bilgiye sahip deiliz. uras

aktr ki Peygamber hayattayken vahiy toplamaya balamtr
ve Kufe'ye tayin edilip orada bir Kuran otoritesi olarak kabul
edildii gnlerde bunlar bir mushaf haline getirmitir. Her
halkarda, Hz. Osman tarafndan resmi cem ilemi yaplmadan nce onun mushafnn orada kullanmda olduunu ve
Kufe'lilerce takip edildiini gryoruz. Osman resmi nshay
Kufe'ye gnderip dier btn mushaflarn yaklmasn emrettiinde bn' Mes'ud, resmi nshann, kendisi Mslman iken o
daha inkarclarn belinde olan, yeni yetme bir gen tarafndan
yapldn syleyerek olmas gerekenin kendi mushafnn tercih edilmesi olduunu iddia etti ve kendi nshasn vermeyi
reddetti. Bununla da kalmayarak, Osman mushafna aykr
olan kendi kratnn shhatine ynelik sansr ve propagandaya
kar da u sert ifadeyi kulland: Bir takm yetkisiz adamlar,
kendi kendilerine Kuranda tasarrufa kalktlar. 24
Tarihi bilgiler gsteriyor ki, iki sahabinin(bn Mesud ve
Ubey b.Kab) kraatlar genel mnda ihtilaflarn en iddetlisi
olarak zuhur etti. Hatta bu ihtilaflar baz srelerin Kurana
alnp alnmamasna kadar vard. lk Mslman tabakann en
byk retmenlerinden olan Abdullah bn Mesud ile Ubey b.
Kab, Peygambere atfedilen onlar grevlendirdiiyle ilgili rivayetlerle Kuran metninin otoriterleri nvann almalar onlarn
kratlarnn doruluuna neden oluyordu. Hz.Muhammed
(s.a.v) beyy de vahiy katipliine semiti. Cebrailin de
ehadetiyle sahabenin en iyi Kuran bileni (kurra) seilmiti.
Bu, onun hakknda ahid olarak yeterliydi. slama sonradan
giren kimselere yeni ekillenmekte olan Kuran vahyi eitim
yoluyla retebilecek kimselerin en yetkili iki isminin Kuran
metninin tertibinde grev verilmemesi ve grlerine itibar
edilmemesi ihtilflarn bertaraf edilmesini deil daha da yaygnlamasna imkan vermiti. Zira bu mushaf sorunu karsnda
24
Kitabul-Mesahif, s., 13-25.

Kufe'liler arasnda belirgin bir gr ayrl gze arpmaktadr. Bir gurup Hz. Osman tarafndan gnderilen yeni nshay
kabul ederken byk ounluk bn' Mes'ud'un, o zamanlar
Kufe mushaf olarak kabul edilen mushafn takip etmeye devam etmesidir25.
bn' Nedim (.377) Fihrist'inde 39. sayfada el Fadl b.
azan'a (.280 den nce) dayanarak Abdullah bn. Mesuda ait
mushafn tertibini grdnden sz ederek, ona ait Kuran'n
sralamasn yle vermektedir:
2,4,3,7,6,5,10,9,16,11,12,17,21,23,26,37,33,28,24,8,19
,29,30,36,25,22,13,34,35,14,47,31,9,16,11,12,17,21,23,26,37,
33,28,24,8,19,29,30,36,25,22,13,34,35,14,47,31,39,(40bis46,
39,(40bis46)40,43,41,46,45,44,48,57,59)40,43,41,46,45,44,48
,57,59),32,50,65,49,67,64,63,62,61,72,71,58,60,66,55,53,51,5
2),32,50,65,49,67,64,63,62,61,72,71,58,60,66,55,53,51,52,54,
69,56,68,79,70,74,73,83,80,76,756,77,78,81,82,88,87,92,89,8
5,84,96,90,93,94,86,100,107,101,98,91,95,104,105,106,102,9
7,103,110,108,109,111,112.
Burada olmayan sureler 1., 15., 18., 20., 27., 42., 99.,
113., 114. surelerdir. bn Ata'dan rivayet edilen el A'me'den
ve bn' Mesud okulunun dier rencilerinden nakillerde bulunan Cerir b. Abdul Hamide dayanan bu aklamaya gre
liste yledir :
2,4,3,7,6,5,10,9,16,11,12,18,17,21,20,23,26,37,33,22,2
8,27,24,8,19,29,30,36,25,15,13,34,3,14,38,47,31,39,40,43,41,
42,46,45,44,48,59,32,65,68,49,67,64,63,62,61,72,71,58,60,66
,55,53,52,51,54,56,79,70,74,73,83,80,76,77,75,78,81,82,88,8
7,92,89,85,84,96,90,93,86,100,107,101,98,91,95,104,105,106
25
bnl-Esir, a.g.e., III ,86-87; Kurtubi, I/53; A.Jeffery, Materials for the
history of the text of the Kuran, The Origins of the Koran, bn Warraq,
1998, New York, 114-135; bnul-Cezeri, en-Ner, Beyrut, DarulKtbl-lmiyye, 202, I, s.,32.
M. Kemal ATK
23
,102,97,99,103,110,108,109,111,112,94.
Mehur Kuran tarihisi oryantalist Arthur Jeffery,
Materials for the history of the text of the Kuran eserinin 25-113. sayfalarnda, Hz.Osmann cem ettirdii mam
Musahaf ile Abdullah b.Mesudun Mushafna ait farkl kraatlerin / lafzlarn karlatrmasn slami kaynaklara muracaat
ederek yapmtr. Bu almamzda da da grlecei zerine
Hz.Osman Mushaf ile Abdullah b.Mesud Mushafndaki lafz
farkllklar, yukarda Vahiy- lafz ilikisinde aklamaya altmz grlerimizi teyit eder mahiyettedir. A.Jeffery, ulaabildii kaynaklarda farkl kraatlerin bn Mesud'un mushafndan
geldiinin bazen aka sylendiini, ou kere sadece bn
Mesud'un krat (harf veya kraat) olarak verildiini nadiren de
kraatlarn bn' Mesud'un talebelerinden geldiinin sylendiini yazmaktadr.
bn Mesud Nshas
SURE I
Ayetler
aras
4/3
6/5
7/6
7
Abdullah bn Mesud Nshas
Hz.Osman Nshas

.

SURE II
2/1
7/6
9/8
14/13
17/16
18/17
20/19

&# -"#
"*
+
-./#0
456
8* 5 80 8:
<
=+

#
"* +
-./ 1
4 86
18* -0 -; :
<
=+

8
"# ?6
B

*
D* 1
*
= .
&4"E0
?0F
. ?0F
@ A

K HIJ
?0
@ A
* -.4
*8
568.
.E0

"8
"AN

DH K
"RQ0
-+
"FE
.SFT
."6
V

HD
?0#
6 -
YXT
" XT

DE
X
"-
[
T
H6
"5 -I J-

EJ
86

Q V
80 ?.
] D
*

Q V

A ?6@" ?6
B
C
0 .
*
D* 1
*
-*
=.
,&4"E0
?0 F
. ?0F
@ A
K "HIJ
?0
@ A

* .4
*8
8.
" I" 6

.E0

"8
"8E
P K
"QH
-A+
"FE
.SFT
".
V

I
TD
?0# -?0# -?0#
6 -
XT
XT

DE
DE

DE
X
" ."" -" *?
T
J" /
P
J-

E6

6
T
Q V
80?
?@H
*"
T
Q V
20/19
20/19
20/19
23/21
24/22
25/23
26/24
26/24
26/24
31/29
32/30
36/34
40/38
40/38
42/39
46/43
48/45
49/46
51/48
60/57
61/58
61/58
61/58
63/60
68/64
70/65
70/65
72/67
74/69
74/69
83/77
83/77
83/77
83/77
85/79
85/79
85/79
87/81
89/83
96/90
100/94
100/94
101/95
25
M. Kemal ATK

@0 8 Q

@0 - Q
*" -*"
*
K #8"

K #8

&a .F80 ^_ .+X
X
&b a b cb X bb 5bb .bX
. +0 .F
5I

eI
" V
". f Vf
J

JS
5X

eX K

1g K
_ K
N "8

N 8
0
K
"H
0
I* B
-.I --.* B
1:
1:
1
0
1
0
80

F80
R"A
R"A
?DT
= ]
."4 &DT E
i
&. " ".Q
i
"6
Q " 6
j

8
K

="
= "
+0
= "

= "
?0
] 0
@
N
K- D

K- DXR
l DXR - D

l D

D
H

DT
50
"6"8

6"8
".E0-
.E0.-
m
VH
VH
o D6
DQ6

E

E

+0
= "

= "
"6A
j
6
"H K
* -a
_X8R "H 1-

"H K
* -
_X8R

r6 ?6 "T-
"H 1r6 ?6 - "T-
"8T
"A8
Y
. Y 8E 1 D
D
8E ?
K
"X6 K
[ "6
6
K

"X6 K
j
[ 6
6
102/96
104/98
105/99
106/100
108/102
111/105
114/108
119/113
123/117
124/118
127/121
128/122
132/126
132/126
137/131
139/133
144/139
148/143
149/144
150/145
158/153
158/153
158/153
159/154
162/157
177/172
177/172
177/172
177/172
177/172
178/173
178/173
184/180
184/180
184/180
187/183
191/187
196/192
196/192
197/193

"H
r6
-Q0
"H
s
" 16 -Q0 - IQ R
K b
* - "gD [@616 -0
* -bb "bgD K [bb@6
-0
[ -
" -I"g06 sR e 6
8 1Hu
BV"DX
8 BV"DX
1H?
8
1H
8

.#X?

.#?

v
[v
- .5?
8g .
[ v 16 &S
-.5? 8
C
@T
C
1
@T
YQ

Q
&
6"J
&

w
Q R
* 1[IK *?
w
Q R
?6
&HH "I
" 6 " )( "H
"I
" "H 1
" " "H-
* T
T
F
D
F
D
= .
= .
a"
P"

6 .6
6

0 .

Q 0
"6+ .-
"8H K "H
K "6+

6+
&*4Q
Q8
- &*4
@
@

* 1" -R8 F

F
* 1"

_"E
DT

"AX8 -

_"E

"AX8
* 1"V
"V
C-
-* B " &:

-b b b b
" "b b6
b b
C-.
&:
&H=8
H=8
T K

[
T K

E08

E0 -
H.
"AH
C
o I ?QI8X
o I?AI
Y
="
="

0
. E/
X -
0
?X -
0

X -
*-
T
* -
T
197/193
198/19 4
198/194
202/198
203/199
204/200
210/206
210/206
212/208
213/209
213/209
214/210
217/214
219/216
219/216
222
226
226
228
229
233
233
233
236/237
237/238
238/239
240/241
241/242
249/250
253/254
255/256
255/256
257/259
259/261
259/261
27
M. Kemal ATK
-
T

V6
*
"88
"@8g
8E6
QJ
""H K
56"
N6
X
"T
V
"E
C
6 Q
8
@
JI 1* --
D
Jg6
"P8
?D ?I
Q J
+6
T -+6
T -
T

V6
B
*
"85
"@8g
- E6
QJ
" " - &H &Hl8
""H K
"H56
Qv6 ] ] N6 .-
"X ]
"T
V
A
C
6 Q
@ @ -
r6 -6 JI 1* -
D
Q E -
- Jg Q E
"P8
a
?0 ?SH ?I
Q J .
"TQ J
SURE III
H
"AH ,

-u &HH

* K
5?
u
K
5 - E?

* Ku
5?
-.
-.
u

.
u

.
K

K
?
- SH
8ST
&JR
[
| I

"T

"H

" A

8R

*8

8
6 - ] Q#D

[ &b S 6 1bb6 1Qb V -SbbT " b ] D
6 ?b 8
#D
R8
T
Y
T

1E
_I 16X

_I o 1E E
Q#D
Q#D
-Y T
T
Y
T
?8QE
?8QE
260/262
260/262
266/268
267/269
267/270
271/273
271/273
275/276
279
280
280
280
280
281
282
282
283
283
284
285
285
285
2/1
3/2
7/5
13/11
18/16
18/16
18/16
19/17
21/20
30/28
33/30
37/32
39/33
42/37
43/38
45/40
48/43

49/43
49/43
49/43
50/44
57/50
57/50
64/57
73/66
73/66
74/67
75/68
75/68
79/73
80/74
81/75
81/75
91/85
92/86
101/96
104/100
104/100
105/101
111/107
118/114
120/116
121/117
122/118
133/127
144/138
146/140
146/140
156/150
161/155
169/163
171/165
172/166
175/169
181/177
181/177
& -
~0
&~0
.+J56
?6 c
J56
"6
"6
8 u
" H6 -Q0
~0 -e u
" Hbbbb6 -b bbQ0 b bb &b bb~0 -b bbe
86 1"E/

?0 -e
"E/
? -*"
56

-.Q6 56
-.Q6" 6

*
" I
1P
1P
u
*

u

0
m
A +
m
A +
?8
?5
. 16 -?6"
] Q P
?5 -.
"IQ

"I

- 5
- 5 K

"

QD
Q V
T
Q V
"
"

E0
8
1
1

-.0: 1* u
0
"EX 8

e 8

e
- .
-
V
V

0
T -DV
-XX8

P8" D

P8 " D
-.A
8.A
"H0I
"* I
I

IA

T

T
"AQ0
"AQ0
"8E 80 V0

V0
"8E 80

A g

A g
"T
"T
u

u

H
H
-6"Q +
]
"Q +
B
I
B
I
""H
"T
29
M. Kemal ATK
"H
"

F u

?QD
80"
-.
H , -.
"H ,
H
181/177
"

-A0
187/184

QD
"
, -.TF
?"QD
187/184
866 1.?E6 &#
188/185
[ -.DXR
6
SURE IV
5X"
X"
1
C
0
C

1
- -X - -X-X
-X
6/5

6/5
JE4 16E4 -,
6E4
9/10
5 8r6 8v 1
} 5" " b8v 1b b8 5 "
10/11
EI
-."=0 6 "VI
5"
EI 1V
?=0 16 "I
0J&#
J&#
15/19
?"EJ

.5

16/20

K "@E

"@E K

19/23
&QD
#RJ
J0&#
5
B
=T
=T
20/24
[
1K

23/27

..Q50 -
K
- DS0 16 1_ "b - SbX b - - DS0
23/27

1K .0 -

VR8
VR8
24/28
) . -(

-

24/28
1f8X
1
.

.
24/28

V

V
25/30
u
Y" 6 . BDg
"T
6"V
.B
T N6 g
6V R
34/38
1K

"R:6 .
1K

34/38
o _@8
@8 o
34/38

0 +D

0 +D
37/41
&8

40/44
I
I
43/46
, g

Sg

43/46
X-
XQ
43/46
"A56
"886
43/46

46/48
"P K "5 ,
r6
"P K
r6
53/56
:
:
55/58

8
56/59
I.-.
I-.
57/60
.
1 "I
"I
59/62
.0
?0
60/63
[
T
T
66/69

?P
"X6
] &HN -.
I
?PX6
74/76
&H 1v Y&8

75/77
I
D *
-
T79/81 .

* .@T 8
-
I
*
I
(
8R ) -. YQD Y
0
81/83
50
84/86
1
J
84/86
, -.X-.X
88/90
"XQ ,"X
91/93
"
92/94
"T
V
92/94
E0
92/94
P
94/96
*H
95/97
@
95/97
HI
103/104
*?
109
?PX6
114
- R: :R
128/127
&HE .5
129/128
1 H6
;
135/134
A
142/141
,
0 0
143/142
PI
146/145
-.PI
152/151
?D
157/156
"
8

H
8
162/160
u

166/164
"A@ K

176/175
SURE V
Y&8.0 -
YR
D
Q
-
_ -
A
:,-
YQ
"T"8
=&R
o DX

,
DQ
"886
*_
Y&8.0 -

YR
1Qa D
-
_ -
A
V-
Q
" T
"=8&
- o DX& o DX

D
"A56
*_
-. &JS/ Y
0
50
<

-.X
"X

"T
V ,
,E0
P
*H
@ ,
-58/
*-.
?P
"X6
RV
&HE8
f H6 ,
,

0 0
P
"I
-.P
"I
, ?QD

8H8
, u

@"A ,
1
2
2/3
2/3
2/3
3/4
3/4
3/4
3/4
4/6
6/9
31/34
31
M. Kemal ATK
.
X T
X "T
X &T X

8.8

8.
&E
*&
"* X
X*"
N
*
J

6
"-
- A
"8H

"8H

"

J
B -.bbbb* u bbbbT -bbbb.E
bbbb@ b bb
?b b* B b bE
u@ b b
b b ?b bE
-
-. H +
*
D="
=X0 -
=V0
-
=X0
/"XD
64/69
=X0

8

*" f 1 P8

Q0

Q0
67/71
.A

69/73

.
A

,

e
0

V
0

V
69/73

8
70/74
".
"
79/82
8C
*
QH
8C
* -H
89/91
E0

,
89/91
_6 ]
F

_6 F
95/96

C

C

107/106

"
114
Q 5I.
T
uQ 1Q.

T
115
DE6
D* -.r6
118
"Jg -- E "Jg
E- R
118
SURE VI
38/42
38/42
48/52
52/57
54/59
54/59
55/60
55/60
57/62
60/65
V
1
--.6 -
T
Q K

0
g
Y
4
w
m R
A H

"?6
&J
A

?" .I /#
u

V

, -.6 -

T
[ Q
6

0Q
g
Y
4
w
0 1@HQ R
I
"] 6
&J

A
".I ] =#
16
19
23
25
27
50
52
56
57
61
63
71/70
71/70

S
"
".
* -b8 b -b6 -b.
EJb - b
-0 o =H
B
wQ R
6
? fD
+

N
-.H
u _
"E
"H"
Y
I
?QD
-
"P K
E# - .
[
DT

EV
#S
_
&V
?6
=?8E
?0 u
g

"
:1/

X
a
E0
"T 6
- Q0
"
"H"
".
* -b b8 -b b.-b b
b b - b b
EJ-
-0 o =H
,B
w R
6
? fD
+

@
"
_ Q
u
"E
.-.H
"H" ) ,(
, YI
, I

?QD
K
E# - -. -.
.
"P
[
DT
,
EV
#-.S

,?V
m
"I .6
?8E= , ?8E/
u
?0 g

"
,
: -Q0
:1/
"X

&a
"T 6
71/70
93
94
95
99
100
105
105
105
109
111
125
136/137
138/139
139/140
139/140
145/146
145/146
148/149
153/154
154/155
158/159
159/160
SURE VII

[ 8v 0 XJ Jg - b8
T
.

Jg K 8
T" 0
20/19
23/22

-.

"

_ 8

a-.

" , "

- g:C_ 8

_ 8

-_ 8
_ 8
-Q I
+8
YDT
26/25
34/32
38/36
40/38
-Q I
+
Y6 :
40/38
40/38
47/45
M. Kemal ATK
57/55
105/103
127/124
127/124
128/125
128/125
137/133
145/142
148/146
149/148
154/153
170/169
171/170
187
1
1
2
6
14
19
25
27
38/39
42/43
57/59
59/61
#
50 -

.
.Q "
&DTE

8E
?X50
,-.Q
0
D:
"X8I

.0
SURE VIII
JC

"eX
-0 ?0 -# 86
YT 6

Q0

o u

B
V -
DV
""+ K
- - -. - ".
1JAX
E0 - E
E0
.
Q #6
"HDI -. J
B
XRK
"HDI -. SURE IX
33
#0
1*

.
."
&DTE
o V
.X50
-.Q
A0
Y
I
"QX8

.*
JC

*
"eX
-0
Y

D
-
o u

DVK
""+
".
E0
Q #6
J

DXRK
bn Mesudun mushafnda bu sure besmele ile balamaktadr.

7
7
8
21
28
37
37
38
47
51
54

#8 l

& K
u

*
.* -
.*
&
- #D
&S*

A @
" I -.

-TF
-
DQV - DV

DH
.
#8
" <

.*
&
- Q#D
&*

A @
" I -.
Q
-T
-
DV

DH

&8

&8
&8
<
50
ET
[
EH80 -
"J -
* --
8 "0
8
.6 "T ?0]
S
.6 ?0
" -.0"T YEQ=T
-.0"T o =H
-.0"T YE=T
0_&
- ._&
50

R

0E
E0
"RSbbbbbbX

b bbbbR
"DSbbbbbb
bbbbb0E

X

E
RSX
bbb0E8
bbb
bbbX

"bbbE
"
.

0E8

N6R
"N6R
.&JS/
"T Y
w
6
"T

o

V T

V T
&DV* -. &JS/
Q
&JS/ -. &T6
Q
"DH
"E
K - -
K

K -

- "0" -

61
61/62
81/82
106/107
107/108
109/110
" 110/111111/112
112/113
117/118
119/120
122/123
122/123
126/127
SURE X
*_D
*_B
fH?

D
1 -.-.
@H
K-
&

QX-
-.0

Y

"D
Q
. K
"EJ
"E8X
-
6 J"
"
RQX
ED
fH?
0
@H -.-.
K -
C --
* 1
. &

#-
-0

.6
Y
-
"
. K
"EJ
o 8X
-
66"
"
RI
ED
4
4
11/12
16/17
19/20
22/23
22/23
22/23
24/25
24/25
24/25
30/31
35/36
36/37
42/43
51/52
58/59
78/79
81
89
35
M. Kemal ATK
K?
?

_ Q

D0
K
"6
K?
?

_
-
0 S
[
.6
050
90
92
92
98
SURE XI
*?
?E
" I #E0
/0
?"T
1
* &8
8
_.
.I
-.
C" I * 1_" Q
1
@T

[ eX
6

DT
<
+X
@A?
&8ST
+

_
eQX
- YJ K
Y
"*
1
-

5
[ 8
f

V
&H0
?
[ &
? 8
" X0
[
/0
"T
H6 ?"T

_.
.I
C" I *1
1
@T
_" Q
5X1
.
aH
DT
.<+X
@A ] ?"VH -
&8ST "
ST
&8ST " l
c
1
" 1
_ -.
jSD+

H 6? ? -.K
*_"
1
[ "*
1
-

15 -
"5
.K

;
V
&H
12/15
12/15
13/16
16/19
25/27
28/30
38/40
41/43
41/43
44/46
46/48
49/51
57/60
57/60
71/74
72/75
72/75
74/77
78/80
81/83
101/103
101/103
101/103
102/104
105/107
111/113
113/115
116/118
SURE XII
*&DV
-.
< ] "H
"H K " I
oBE
*&DV
-..-
]"H K]"E
".BE
8
10
10
12

w
DX
DV68
] a 8*8
"0C
Y
H
Y

.J
5
u

#0
B
:
1
8
D
[
DI
.?DI 16
VE
?J
N6
1gD
< ? ]
" * I" 1

E
Q P
-
*-.
":
* -
A
I56
u
* 1X

56
1
#D
?" 0
18* - 1a
A8
C

]
"0

@
[
DV6 8
] E 8*8
YH"0 .0 * Y".0
Y
e
.
- u

- u1
- u
#-u
#0 - #0 #0 -

31
B
A :
33
*1
35
*D
36

36

0I
43
1
H
?

r

I 16
47
.
VE
49
?J
62
-
N6R
64

8
1gD
65
< ].
" I
" *? *
69

E
70
+
Q P DT
Q 56
70
DE
*?
71
":
72
* - -
* - - A
A
76
* * --
A
] I56
77
E K
83

@6
87
T.0

56
88
10 110T ?0
90

DE
0 #D
96
?" 0 "?
99/100

8* -
a
101/102
"#8 -
"#8
C

105
a
C
* . 8X
* 8N

108
"0Q
110
17
18
22
23
23
25
31
31
37
M. Kemal ATK
SURE XIII
=T
o=T
.@E0
.HX .b@E0
@J
b80 1HX
b bQ@J
* E0 1
* E0 1

-

" I
I
B
TE
DQHE

*"

*"

6*" *
*
T u
T"
T u

T
- -A+6-A+6
-+6

86

H ?.

H
XDI
XD
-.* Y

IA
Y
I
-."T &g0 K".
B

-------------------------------u

* -. ."QD @6 -.
D
l
e
-
-
A
:
A
:
F -
F

F
?b6bg

b80
J"
-

?b0
"ba J "b
bJ+ - b

-?0
P K
-.
0
C "P
"6 E

J"
P w
" A R

80
?0
C
I56 -
DT

DT
6
J
SURE XIV
4
4
8/9
10/11
11/12
14/15
14/15
16/17
16/17
19
26
26
30/29
31/30
31
33
35
36
38
42
_-
5
e
* 10

#

J -
* "8
<
* :
.:Y0
16 .*6 8X
-
.
T
" 1I ?"He
T
1E(?) 8

e.-J
* "8
<
* V
.
C
Y0 16 .:
C
16 .*6
6
7
7
7
8
9
18/21
24/29
24/29
C

8X
T 8X
-C
E
"

32/37
"

41/42

- -
-

1#g
-

1#g
SURE XV
80
T"
*?
0 5&S8
"AN6
QI
-
-.eQD
"
Q#D
Q#D
&8
YJ
0

".8E -. I J

D
80
J.

T
?
&S
"AN
RI
E
*-.8
.

" <+ -
#D
#D
&EI&8
.
J
0
- 0 T?
T
.
I J "DE -.
.- HX
SURE XVI
-
.
+
Y
D
Q
"_A

"8
- E
D
"E
AX - E

*"
e
"H+ K
-.H+
e "H+ -
"H+ K
"6,-
"6-
Q
.
.- - Q
.

.
.-." F
-.S"Q D
"6
"8v
"1
"1
u
* -.8*
_X -.S8
u

_I
S8#
8
*
8 " ?
8 " ?
"/ J
"/ J
DE
&
-HX
-HX
+
+
*C

8
b b+
bbb*C

b b+
b b8
? TX
I +X"
? I TX
VD
J

1* -.T
"@6 0
0Q
Y ?6 -.6 -.8
46/47
50/51
2
6
6
7
14
15
17
51
52
53
53
54
56
65
66
72
79
9
11
12
19
20
28/30
37/39
41/43
41/43
43/45
48/50
51/53
62/64
65/67
66/68
67/69
69/71
71/73
39
M. Kemal ATK
-.T
8 K

] T TX
"?.Q
.&*X
" .-Ev
[
v w

"8v

-
K
P

_
_ -.
"+
_"
D
*-
Y
DX
E
u
R_ -
8ED6
K-.T

"X " T
X
"" - ?.? " -- ?Q
"?
D&*X
-Ev

Y
X - T
5 K -
[
v
. -H
"8v

16 -

" Q6
"(?).-.Q6
- D
_"
"+
D
"+ _"
.u

8
- Y
DX
Y
DX
71/73
73/75
75/77
76/78
77/79
80/82
81/83
85/87
85/87
86/88
86/88
96/98
97/99
112/113
115/116
124/125
SURE XVII
[

*"f
*D

Q
"I_6
Q#D
1@T
.

*f
*D
"EH6 a
Q
. #D
.1:
D
*

b bD
b b 8 Q gD
*
b b
gDb b bbb
[8

[8

6

-?~QI - ?FD
eQI
?eQI
C
YRDI - YRDI?
.
QDX
YRDI? "8X
"ED -AN
.
"ED

*"

*"

Q0
- .Q0

T
T
VD
VD
&6-.
&6

C?

C
-.00
-.8r0
1
4
5
5
9
23/24
23/24
37/39
38/40
44/46
47/50
57/59
57/59
57/59
59/61
60/62
62/64
71/73

1
86
H
56 e
"FD
-

8
?T 6
.0 Y6+

86
H -.0X
_
56 e
"FD
"
.B

* - ] T 6
?0
E K

"V0 Y6+
SURE XVIII
* " 0
* "
#D
Q#D
"6 -. .0 .* -.

"6-.
*
(?) ,
*
- u

u
K

A S

.N.
.N
0
0
T" "FD
"FD
5 j &I

5 j I

*
*
[
1a? - f
_
A
Y.
_
K " - 1Q0
K?

u1Q0
"
K " -
K?
u 1Q0
"
u1Q0
"
? -?
]
0*-8
C
bbb bbb0 "8e -T+
bbb"8e bbb8bbbH -
*-8
-.
"H
"H
["T

".ET
K "P -.Q0 0
"bbP bb - -.E
obb bb bb
.-.5
JgX?
0
K -.5
. JgX -.0
86 F 8D Q
8 - v Q
a 6 -.T * 1* = -.
a 6 -.T
+&.
H

H

Y

- Q?
K =#
]
]
K =#

"T.

.QDRV
DRV
H -
- H
H
H
+K -
+
+
.
0 0
J
6
: &JI.&R
&JI

A0
+6
#+6
71/73
71/73
76/78
85/87
93/95
97/99
106/107
110
1
2
5/4
11/10
16/15
17/16
20/19
21/20
25/24
25/24
28/27
33/31
38/36
45/43
48/46
52/50
53/51
55/53
57/55
57/55
59/58
63/62
63/62
73/72
76/75
77/76
77/76
78/77
79/78
80/79
41
M. Kemal ATK
&e8
T"
0
I

6
V
*?
B
XR6

J

* ]
b bbDb bb
b bb &b bb8 b bbQ0

?0 fJ
Q#D
*f
fH Y

B
C
6 .R

":
?8R ."T ?0 Y56
56 ?
Y

"T
C

Y
0
fD K
"I
V+
1
f0
"V

"
Y

50 K

"X
*f
f:
K

-

"8EX6
Y ~0 J T
6
&
-.

T
0
"I

_ D
*.

N6

1@H

SURE XIX
86/84
94/93
96/95
96/95
96/95
96/95
102
109
109
109
]
8
&8 Q0

2,3/1,2
#D
*.f
.fH
K "

B
.
.R .D/+6

8: - :
?8R ?0.."T 1
56 16 1
.8
Y

u

T -
T - u

T -
T
w
T" u R
C
"
Y
0
:fD T
1
f0
"V
.
I"
&
.
"H0 K

5I
*f
f:
8
-

.- E u

R

8R 0

7
8/9
18
19
24
26
26/27
27/28
29/30
31/32
34/35
40/41
42/43
51/52
58/59
58/59
59/60
60/61
61/62
64/65
66/67
69/70
70/71
71/72
72/73
74/75
75/77
77/80
6 5
? "H
=J
"8X

1a K 8

Q#D
Y
A
Y "H.
-~0 6

C
?
K
? *
] 6 5
K
.

-
*
V -
*
V
"8X
-
*
V
"8X
-

V
"8X

- 1a 8 8
8
aK

#D
77/80
80/83
90/92
93/94
97
SURE XX
?/
?/
aH
*
Q
aH
*
1H#
1H#
< * .8-
6 1XJ .J
.J
[ . & 16
6 &a
&
.0
.0
P K

.0
P K

8 16

80

EI . X
EI . I

. K

K

[ ?
H6
K?
"H6
J
J
] 6+ K E 1Qo 8I

T
6+ K 8E 1 o 8I

T
R 8
80
80 RI
E
* b 1b
bE

T
?0 8e "1
"1

?H
?H
"I
"I
"*
" -E .-
T
"*
" - &Q
T
#R
#R
] RI o 8_6 -1
"*6
+6
o b8_6 ]
b- b
" 6 "b*6 1
"H K" *1
1I" -. -
T 1 1bI"A -. -bbJ b * T 1b
u
.
? 0
RX

RI
j

Y
QD
* 1
P
_-
*1D@ -
R6

I K

RI

* 1
P
0
P
QD

_-
1D@ -* K
u

R

1
2/1
2/1
15
15
16/17
17/18
21/22
31/32
42/44
44/46
45/47
46/48
48/50
50/52
58/60
59/61
59/61
60,61/
62,63
63/66
69/72
69/72
72/75
80/82
81/83
89/91
43
M. Kemal ATK
P D -
&VDT Y
VDH6
&@DT Y
@DH6
,
a
@DT
.D6
&@DT "I
56 &@DT.H
.D6
"I
"I
6

?J+
?J+
Y
v
Y
v

?R0 TQ R
?TQ R
.
X"
"J+

R
R -

R
?
1
@H
?
1@H
< *? * ? =
[ Ybb4
D6 bb."bbI bb8. #6 8.
5bb6
8.* JV
*8.
JV+ HJ/
*? ?A0
-
*?
- ?D 6 ?A0
85
-5 r6

-
QV - HX8
QV
SURE XXI
- E 1Q0 "H

T
C"

&~0 8 I
1E
1DT
C

"8X

C
16
"RDX

*_
| X
w

V-.XJ
K -

8.J6
-VR
? "8E
":"g
J

B

T - E 1Q0 QX
C"
.0
1 I
0
1E
1DT
8X
C

"8E
| X

w _E

o-.XJ
K "8

8E6
-VR
"g
[
* 8
? 8E

J

94/95
96
96
97
97
97
103
113/112
114/113
121/119
122/120
123/121
128
135
4
5
24
24
30/31
31/32
33/34
37/38
43/44
43/44
47/48
79
80
82
94
95
96
104
SURE XXII
X0
B
16
16" -A -
X0

i 16
16" b b -b "bb b -b

" A -
2
5
5

?H

8
-o=H
"8V
8

5
w
* 8
". ?0 Q
18H8 "V
":
"H
.r6
?H

-?E=H
8V

"5
w
E
". ?0 Q
"V
8H8
"H&.
0_ D
": . 6
": 6
"HE&.
0_ D
": 6"T - u

DI 16
"H
?r6
SURE XXIII
- b b bbbH bbbH+6 &b bH* &b bJ=A &b bHE - H 8N* &J=A*DV
] "X68R
@ bbH+6 &gb"bX6 bb8N* &gb@8
- E E_6 &H* &J=A&HE
- NE8R
@ &g - ] "X8R
] 5#H
] 5# " I

0
A
+ -

A
+

0 Y
A
D

D:

D:
6= EC DE 8 -HX
6 - E5 DE

"=0 6 EC

* 1

1

E -

E - -
"*
"*

R "8
R
"8
6-. 8 6 -
6I 6 --.

A 8?0 -

8-
8
8
* 1* "V -0H
* 10"V -
I
8I
_.
Q_.
8.0
C
5
?
?
X"
" H
f +I
Q - ."

a&.
@
X"
H
+I
*-.
"J* Q
9
11
13
15
19/20
22
27/28
31/32
35/36
36/37
39/40
46/45
14
20
21
21
25
35/37
36/38
37/39
54/56
55/57
63/65
66/68
67/69
67/69
71/73
87-89/89-91
91-93
99/101
101/103
106/108
110/112
111/113
45
M. Kemal ATK
SURE XXVI
- X/
YN6

@ E

H6 "0
: w
@

@ Q
A
"I -

g8
#8
-
"E8_ -

T

o D E RX " -g D
8

"ED56-
6
J
:

18 R -
YJ

ED
+ -E
w

6
w

?_6?
&e
Y
6
H60 Q "8E 8Q

r6 * "V
B
H

E0
"8v

N6
&E4

H6 "0 "I 0 -. 8 -

:
w
@

_

"I

g8
#8
-
"E8X -

T
E 1 RX "Dg - -. o D
) ( 8
.

"ED-
w
6
H
&.
:
1R " .6 Y
A
YH

*D

+
- w[

6

:
w? - -
?
:
*
?P?
&C

.
6
r6 * "V
P8

0
-
H6
- . V+8
=
"DH - B "DH -
H
1 Q
-
-.0 "8
r6 - v
F80
-.0 D: 80 -
r6
1
4/3
4/3
6/5
13/12
20/19
24/23
27/26
28/27
28/27
39/38
40/39
42/41
56
60
63
64
71
81
90
111
129
137
149
166
170
176
205
215
227/228
227/228
227/228
SURE XXVII
*"f
w
* = 8Q
*f
w
* 8* - w= 8=
1
= a Q
14
16

R4
4
-
H6 j
86
H6
E0 j
86
j
86
[
_X -
[
_X -

_X K

K
_X

D+
B+
"8X

16"8X
"E
"E
?
?
&4T
&E/T

A
81Q
A
8- 1

A
8
"E
o
-.0
.0
*J
*&J
?

*_
T

1Q0 a -
16 N

.DT - E
- - EQ0
.DT
.
.
.
.TI
86? TY
TY
Y
8v
T
Y
8v
-
.
u ?bbQD ?bb"8XH - b b ?QD - 8XH
bbbT" "8bbIH bbb0

.
"8IH - 8XH
"
. ?Q
"H
0 -

0 -
0

0
.1J+

A

. 8E
- 1
1
.0 Y 8E

1
8E

.
50

] "a
" ]
1

.
aH

" aH
19
22
25
25
25
25
30
32
36
36
37
37
39
40
42
43
44
44/45
44/45
49/50
66/68
74/76
81/83
82/84
87/89
91/93
92/94
SURE XXVIII
,

?E4

] "HK
6

D ?0
B

C?
B
VD6 * ?0

8 ?E4 ?E4
?

*
T
T
?0 E#
B

.0K
B
"6 * -. 1
6/5
7/6
9/8
9/8
10/9
10/9
11/10
11/10
11/10
47
M. Kemal ATK
] 6 - ] 6
" 6 ]
[ _(1E
) 6
Q
6"
X0
- .

- .

C

8

6 Q

6
,
8ED
6 180 D 80
8ED
~0 8
.
8EDg "D
80

T * 1= Q

6 bE 1b T
* 1= Q
56
T 1 8
: 1.
06
:
v RI
I
N
RI
N
)v RI( -
8
8
E -. - --.
Q8 - -.
) (Q8
C
16

86
YQ8E6
Y8E6
X"
X"
u

A K
"

K
"
< -
X+K
< -
X+K
<
X+
0 B
* u H
- E K
< "
QX+

_ E

"
15/14
17/16
23
28
32
35
38
48
57
57
61
66
66
82
82
86
SURE XXIX
X
X
"8 K

"H+

K
u

b bbbb

b bbbbDE
b bbbb

"8
" 8 - -0
"H+
" -0
6 " 8
8X
** . 0
] &H "I
* 1
"
8X

.
Y "DE
0
F8
"DE
F8
1.
"V 0 5E8

"V 1.

.1
0
0 "
&~0 5 K
"
*? a
K
"
H
"H
,-." F
-.S"Q D
a 80 --
"8E
"E86 "X6
"E8
"E8 T "X
8/7
17/16
25/24
34/33
41/40
45/44
49/48
50/49
55
58
66
SURE XXX
"AX

D
-
"AX
,
A
D
-
10/9
11/10
24/23

*?
"
"E86
Q D RD
*?DT -.
JE4
<
E4
J

K
-
*? .Q
"E8 "E86 -
"RD D
)*.?DT ( -.
< JE4 -
E4
0
"P K

8-
SURE XXXI
27/26
34/33
41/40
49/48
54/53
58
58
&8
DX 1 5 .E8X -T
#0
T DX
3/2
7/6
C
6 1H
C

E
10/9
1 80 -eQD56 -E "8E -

-
80 l
J0
-E 5D -
*Y8

6
.
. .v =0

Q0
oD
T
? o8I

&8ED6? _
R
*-
- R0" ]
E0 ]
A 8 R0 A ]
&EDI R0
15/14
]
A 8
- ]
E0 ]
A 8 - ]
A 8
&EDI ]
A 8 R0 R0
"# .-0
&50
6
.v &/0
?
- ."ED
T
"8E K
0 u F -

8R
T
&EDI ]
E0 ]
A 8 RD R0
"H -0
Q 50
16/15
20/19
21/20
25/24
27/26
27/26
33/32
34
SRE XLIV
-"I D
=D
-

E
KV -

E- R
-
"R0
"8

j
A D
[

-"I -
=D
D
E6
*
"H= K

< - e
@ E

-
l
DE0
- E/ "8
SRE XLV
13/12
16/15
17/16
28/27
30/29
41
49
54
54
56

ju
0
[
6
4/3
4/3
5/4
49
M. Kemal ATK

* -

_
?XJ6 R: I .E6
* 8

SV0
Y
6
#
R

5# ]

&*X

T
-.0"
*"8
0 eQI -.
"S .X ?0
" X - -bX 8bH -"bb
T
5 -

* -
B
E
"a

#0
_
&X I .6
* 8
0 "* &N

XR8
Y
6
#
R "8

&*X

-.
T
w --
u R
0 -.
"" " DXR

X - 5 80 --

: -
" DX
9/8
9/8
11/10
14/13
15/14
20/19
23/22
23/22
24/23
24/23
32/31
33/32
34/33

: Q -
SRE XLVI
-

* "
K

-

Q V
1 0
?

T YH

E
-

* "
K

-

?

Q V 0 8
1 "I 0
? *?
D* * o ?
H

- DQ/ -g 6 -
]
E0
=8

0 T ?0 -_EI
20/19
21/20
24/23
24/23

-.6

-. V K
"6

DE-.6a .
?
25/24
28/27
28/27

H
33/32
6 -DQ/ -D -

A
?J
=8-
0 " ?0 -_EI
"+
V K -
"6
? 0T&.

H0
K-.
4/3
4/3
5/4
5/4
10/9
12/11
15/14
17/16
17/16

IA

DT
IA
35/34
SRE XLVII

Q
E0
E0 r6
"T
"T
w
Q R
?

?

A
"1
*?8
* 8?
F
F
.6
0 8

8
= -
-
_ -
N -
N
N
&*X
-.
-.

R&
&8R
1#g8
Q #g8
T " a"

" H

1
+
+
?
DI 1
-K
*"
DI
"HJ 6
- K
*"
?
SRE XLVIII
E
"PQ E - ] T" - ]] -"RDX -
?PX6
50-.X
EJ
-.
[ u

" 8X
r6 ="E
DT R6 -.0
u
T 1Y
&I

E0 Jv-.* -
"
-DV6
.0 w.

" 6+ K
" I?
I
?E

?
Q E
"P E - ] " T ]-
?PX6?A
"650-.
&8
-.
-u
"8X
r6 ="E "HJ
DT
56 - J
"

I
-XX8
-.
DT
"
._0& 6-
.0 w
.
"6+K
*]
D
I
?E
* ;

2
4/5
4/5
9/10
11/12
14/15
15/16
15/17
17/19
18/20
18/20
20/22
20/22
20/22
25/27
37/39
38/40
6
9
10
11
11
12
15
16
16
18
23
24
25
25
26
27
28
29
29
51
M. Kemal ATK

=?e
- .0 g J
a
= " ]
J
- .0 u
g
29
29
29
SRE XLIX
-" :
DR
"H -.
"D6
=-E
"T
J
6 "R:56 0 8.0
E "=XT
"-
*1X
*1X
X K

B
A R

u

* -
E"6
-

"8I
[-.
I
"8 K *
"8I T

-
8r
":50"E6 --- ":50--

DR6
] "H-.
"DF6
= "* = --*-
[
T
"eJ
6 +6 0 -.0 XHK
"ED ".
" --"-
*"X

* X
X +X K

B
)( A R -.

-u
E"6 -0
* -
"6E _
-
[-.
I
"8I

-
[
Ir
2
3
6
7
9
9
9
10
11
11
11
12
12
13
13
17
17
17
17
SRE L
J
I
w
0Q R
"8

*
" H

"DH6
J
I
0 w "8
A R
?S
*
-
?0 Y

*
- 8
?0 Y

H

6
"DH6
18/17
19/18
19/18
21/20
23/22
30/29
30/29
36/37
SRE LI
V

*" 8

DR
-T
D6-
&H*V
"T
l
r
u "

"8v " 0

r6

_ 8
-
* E0 1
V
*
Q0

DR
-T
] D6
w
"V*
"T 6

P8
l
r

-" 0
r6
SRE LII
K

_
-
.6
* E0 1*---.@E0 1
"56 u ~0-..
"56 u ~0 -.. a -. &.
a -. &.

Q0
RDI
" : T
" :T
*8
8X 5
Q
" JV
o 6
K
g K
J * -.

J * -.

"8E K
K
DT

SRE LIII
"J
86?
*
&
" ED
8X
6
-
K N

" ED
Y
J4
*
* 5 "8 861H0
?
&J
@ " R
"J
86?
*
-
" ED
8X
[ 6 &S
8
-
K
u
K

.
* - EK

5

A .* J o J

N
K DQ

6
*
5 1 " 8
H
?

E0 86 -H0

&
* 1N 8

r6 - " I
"P K
?0
@ " R
5
7
22
40
44
46
56
58
59
16
21
25
43
46
47
11
12
15
23
26
28/29
33/34
50/51
50/51
58
60
53
M. Kemal ATK
SRE LIV
"4 E
*#
"g

_6

*_

&R:
.I _o 8

6
"4 E *.
&E
.E <E4 Q
_6

*_
1*:

&+J
.I -.*"8
1
2
7
10
12
15
20
20
31
45
48
SRE LV
J
o 4
"
"g= K 6
-.K
K

0 X
0 -XH "
X
0XH
"
E4
.E4
_"
_"
~#8
~#8
8X
"6
5
8X
6
=T
C
=T 8X
*" 8 v
R I
*" 8
I
IR
K
.6
"8
0Q .0 8
.0 " _8

Q
="6
=" "6
8.0
= " 6
.0
=" " 6
I 6
6
DI

DI
6
DI

= .F8

= .F8
SRE LVI
"H0X........
"H0X
* I 1 "&4

0 H
"6
" *
)*?
0Q D
8r0
"H0X
Q?
[X( A * -.6
u ?0 R:- .E
J=: -
-
* 1 - e
"8
J
"

SJ
-

I "&" 4

* 8
"6
" *
7/6
8/7
9/8
9/10
24
24
27
29
33
35
.
44
44
54
54
54
56
10
15
16
19
22
/
6
0a 5"
_
T -0
-N6
"80o T
K
.=8

E 8
Q Q
.D6
e
o /
6
0a

5"
E0 - "E8
_
-* 8
-N6--N6
o T"80

Q.=8
* ?QD 1 " I?
?0 D

E.8.D6
Q
[&S
8

*"
_
R
"T
86

SRE LVII

N
8
5
+ - E
+
6 s5
- E
.

DT

?6 ?/0 &8
v ] ?DTE

=6
YXH6
6 s ] JV " -
. -
-
- E
" DA
?0
29/28
34/33
48
52
60
65
75/74
79/78
79/78
79/78
81/79,80
84/83

N ".Q
4
13
?0 o J
13

DT

?/0 &8
H v ] E
10
11
11
11
8

" =6
YXT
JV 6
" 6
-
-
N
&D&DA
?6
16/15
16/15
16/15
16/15
20/19
23
25
26
29
SRE LVIII
o 8I
T

_
-. .
u "I?
"P 0
K
K " I -.I
K &X8
-.E0
o 8X
T
R
-..50
BT u *"".8

"8E
1
1
2
4/5
7/8
55
M. Kemal ATK
u -.X
K
-.E0 K &E0
K
I u -.I
K
K &X8

K-.E u
K F

T

6
80_"?0
K " -.E
K F

"8* 80
"

6" 0Q D
8/9
9/10

"H &* / " I
K" 0r - VE
u
"H
" I
* V
" a
-
r6 .-" -E6
"

r6 -
11/12
13/14
SRE LIX
#R
- 5
-v
-.E -.-."V
[
-.* u_
B
K
"

A
6 -.0 E
Q #
"8 1* &8ST":r D6 .

u

DX
0
K

"
b5
b0 &b
"
b+6 ] bb. bb-
-bbbba bb - "bbI

b bb ?b bb
*".bbbb6 ?b bb "bbbbH ?b bb
HE
#R -
5
" DXR -
-.E -." V

[
K - .* D_
"
R
A
0 E 6 -
wT #
K
K 1* "T -.":?

u

r0
6
.8
DX
0
u

DI
[
e
"
+I &J-
[ "

-0 Y
0
&DR
6
6u
] "E/56 ?0 - "H

u HE
6
+ -J
2
2
2
2
4
5
" -"-.
" - -.S0
"-.
K

0 "HDI 8r

[
0" T
_ 6 E
1
* 8.DT

.6

6
_&
R:
*Q
V

* 1 D
" aH
<Q
DT
" D 8r

8 .6 E_ K
0" T
0
.Y& -
A
* 8.0 H

6

_&
R:
*Q
V

* 1 D
H
aH
"
10
14
17
17
20
21
21

SRE LX
-EJ - -
0
-0 J
0 0

-DT E6
K
* - -
g
-K
0 e u

K -

-QD Y
0
5
D
u

:
DE 80 J

T 0 YET -0 J
0
0

K
0
JgI5I Q

JgI5

-DHE6
11
11
SRE LXI
I
RI

*

*1
5 -
*
-
*
"a ..
.._

"P

*

6 &DQ/
.6 - = . X .6 -
"J - NE

"" -
""
V ?
u
V

0 &JS / ?E Y~6I S
0 &JS / Y e6
"a Q
* 1* -.-
56 D
J
5 6 &JS /
I S
"a *Q
* 1-
6
7
10
11
12
14
14
14
SRE LXII
8R
?r6
"EI6
.
_ ".
8
--"@6
8.
". _
5
8
9
11
11
SRE LXII
T"
.#
JgI
Jg
E

:56

JgI
Jg K
E E8

V56
"
1
6
6
8
10
57
M. Kemal ATK
SRE LXIV
?50
-.50
#0
#0
-.I 0"H"
J6
SRE LXV

.
E
J0&QD &#
5
-

.
-I
-

@
"I

T *? ?T

.F
QD u

" K * a -
" I
./ DH

#RJ

.

-
-I "HJ * .
"HQ@ K
-X
"I 6 -

* .

T *? ?T

.F
?
" * -
; D

m D5
*? VT ?6
?DT -.I "T 1
SRE LXVI
?@E0
*
?@E0
*
Y
Yg:
u
"VE K
[ &S
* . . .
"VE K
[

[ &S
* .
8 e -
u -

7-8 .aras.
"a ?E

J

J H6 8
?6
K-
J

P K
"
"DEX
?E
K

J " 0

w J 0 H6 8
R
.6
SRE LXVII

? 8

]
0 8
"A J
J
BH
BH

8
u -"80 6 - I - -T.

0 6 T
-* u

"*
?0 -
"*
.0 -
1
1
2
4
6
6
7
11
12
3
4
6
7-8
9
12
1
3
4
8
9
27

SRE LXVIII
" _80
&8E0 Q0
6"
<S /
K .

#0 -.S

<
#
"8E K

"HF

?

"H
" _ K

_0
* Y
80 8E
6"
</
K .

#0-.

<
#
VD K

"I

"HJ#

?

/ "H
"H
2
9
14
19
24
25
41
41
42
44
45
45
46
49
51
SRE LXIX
?DT
.E *&
?E
.E * 1 ] *QD 1
*& &E I
"/ +
SRE LXX
SI
I
E8
E
0 "1
[-.
* : 1
J

86
I
I
s
E8
E
"1

":-.
86-.
SRE LXXI
"e/+

8
Jg-.
TD/
"E
"g
8=-.e
"A@ -

"

Jg -."-.0
D/
"g T"E
= -. e
"g= -
0
"

9
12
37
1
3
4
17
23
36
1
7/8
7/8
15/14
23
25
27/28
28/29
SRE LXXII
+

<+
1
13
59
M. Kemal ATK
=
SRE LXXIII
RDI
g8
#8
-J
< "H

.
aH
* T6 - X
6
28
+DI
g8
#8
D
"

" _ E
< "H

-J

Q H K ?.
.
---------------------------------------- * - _-* E
6 "
[ .
Q
"6 X
R

u* - N5 .-
_
] "
* -
u " * - N
_
] *

7
9
17
20
SRE LXXIV
A
FX
0
-I
Q
FX
0
.A J -I
5
6
33/36
42/43
SRE LXXV
l 8H
o 8 8#
* ...........?E8

l 8H
8#
0 o 8
* ?E8 T ] r6 ?0 T]

* ? 0
H -
T ?
9
17,18,
19
SRE LXXVI

5
"6
&
"T
"T
[
DXI
* -.
I
#
#

N 8

J: I5
"6 T

"T
"T

DXI
*-.
I
#
#

N 8
3
5
5
14
15
16
18
21
21
30
30
31
SRE LXXVII
YX8/
6Y
YJX
YQ
Y
X8/
Y
6
Y
JX
Y

8
9
10
12

11
17
23
32
33
YQT
-.EDI

H8
VH
& 8
SRE LXXVIII
1
1
2
14
23
25
35
36
37
37
8*
" X
D*
VE80

FD
X
"E8X
X
8
Q
SRE LXXIX
5
11
17
19
35
36
2
5

"X 0 58
#R
&*X
*

B

Q
- E
0
SRE LXXX
56
YQT
-.ED -
H
VH
Y 8
- *
" X
D*
VE8

F0K
TX
"E8X
0X
8
A
6-5 .aye taras ler.
+
B

Q 0

SRE LXXXI
8
9
11
24
Y5I
Y
T
Y=#T

N0
YeI
YT
Y=#

@0
SRE LXXXIII
6
17
28
28/29
"
- -.
"H ? -

*
"8E "80
"
-
H -
*
28-29.ayetler aras .
M. Kemal ATK
61
SRE LXXXIV
?80 ?0 56

E0 K
8X
7/8
19
19
X 0X u
? DI R6

D
w
D/ * HD/
SRE LXXXV
-."
SRE LXXXVI
.6
17
Q.86
SRE LXXXVII
- 0
P
1*
A
16
16
16
0
P

A
SRE LXXXVIII
&8

Q 0r
?0Q E ?r6
4
17
24
&

0r
?0Q E6
SRE LXXXIX
3/2
6/5
18/19
29
30
"
E0
"4R
D*
_I 6
6
"
E0
"4 R
D* 6

SRE XCII
1_
w

1N
2
3
14
1_
w

1N
SRE XCIII

=EX
8
*
.
5
8
9

=E
"X
[
S *
.H
SRE XCIV
T
*
SRE XCV
2
2
5
I

6X

* E4

I

6I

SRE XCVI
9
15
17

EJI5
? 1
Y

EJX
?
SRE XCVII
8R
a
8R 1* -.Q0 *

Q 0
SRE XCVIII
1
2
5/4

" #8 -
K
"I
DE K

Q -.Q0
r0

J
-
"I
DE K

SRE XCIX
4
QD

Q R
SRE C
FR0
D -.0 e" ?
SRE CI
FE0
D+ e" -.0 -.0

5/4
9/6
11/8
<
AV
?Ar6
&8
SRE CII

.E
?A56
&

H w

SRE CIII

H - *
9
11
'
* * )# $ %& *
*
,23
,,. ,/0#
,/0# '
* * )# $ %5 * 45

SRE CIV
1
4
5
9
8 8.
&8/ R
&8/ R
8E0
8 8
Q
&8=R
&8=R
8* 6
SRE CVI
1
1
T
[

SRE CVII

T
[
r
Y

M. Kemal ATK
1
5
6
1

"K

8 -

SRE CIX
J
T
63

" I
-

J
.A T
SRE CXI
1
2
3
4
4
B

T
B
X
QVI
?
B
=R & 8
B

B
X
1VI
?
B
=R& 8
SRE CXII
1
1
2
3
-------
"
------
- "
-
T
?
"-
-
Not:1. bn Mesudun mushafnda Muavvizeteyn sureleri mevcut deildir.

2.Yukarda bn Mesuda ait mushafta zikredilen kraatlerin ayn zamanda pek ok sahabe tarafndan da okuduunu
kaynakada gsterilen eserler zikretmektedir.
Kaynaka
1. Ebu Hayyan, el-Bahrul-Muhit, I-VIII, Msr 1328.
2. ls, Ruhul-Meni fi Tesiril-Kuran ve SebuMesni, I-XXX, Msr tarihsiz.
3. Bevi, Melimt-Tenzil, I-VII, Msr 1332
(Tefsirl-Hzinin sayfa kenarnda)
4. Beydvi, Envart-Tenzil ve Esrart-Tevil, Msr
1330.
5. Belvi, Kitabu Elif B, I-II, Msr 1287.
6. Benn,
thafu
Fuzelail-Beer
fil-KraatilErbeatil-Aer, Msr 1317.
7. Fahreddin er-Rzi, Mefatihul-ayb, I-VIII, Msr
1327.
8. Ferr, Kitabu Menil-Kuran, stanbul yazmas,
Nur-u Osmaniye 459.
9. bnul-Enbri, Kitabl-nsaf, ed. Gotthold Weil,
Leiden 1913.
10. bn Hiam, Munil-Lebb, Msr 1347.
11. bn Hiam, Tehzibl-Tevazih, Msr 1329.

12. bn Cinn, Nichtkanonische Koranlesarten im
Muhtasab des Ibn inni, von G. Bergstrasser,
Mnchen 1933.
13. bn Hleveyh, Ibn Hlawaihs Sammlung
nichtkanonischer Koranlesarten, herausgegeben
von G. Bergstrasser, stanbul 1934.
14. bn Manzur, Lisanl-Arab, I-XX, Msr 1307.
15. bn Ya, Commentary to the Mufassal, ed. Jahn,
I-II, Leipzig 1882.
16. Hafc, nayetl-Kdi ve Kifayetr-Rzi, I-VIII,
Msr 1283.
17. Marand, Kurrt ani-l-Kurr, Escorial yazmas
1337.
18. Muttak
el-Hind,
Kenzl-Umml,
I-II,
Haydarabad 1312.
19. Nesefi, Medarikt-Tenzil ve Hakaikut-Tevil, I-IV,
Msr 1333.
20. Nisaburi, Garaibl-Kuran (Tefsirt-Taberinin
sayfa kenarnda)
21. Kunev, Haiye alel-Beydv, I-VII, stanbul
1285.
22. Kurtubi, el-Cmi li-Ahkamil-Kuran, I-II (u ana
kadar tm nshalar baslmtr), Msr 1935.
23. evkani, Fethl-Kadr, I-V, Msr 1349.
24. Sibeveyh, Le Livre de Sibawaih, ed. Derenbourg,
I-II, Paris 1889.
25. Suyuti, el-tkn fi Ulumil-Kuran, ed. Sprenger,
Kalkta 1857.
26. Suyuti, ed-Drrl-Mensr fit-Tefsiril-Mesr, IVI, Msr 1314.
27. Suyuti, el-Mzhir, I-II, Msr 1282.
28. Taberi, Cmiul-Beyan fi Tefsiril-Kuran, I-XXX,
Msr 1330.
29. Tabers, Mecmaul-Beyan fi Ulumil-Kuran, I-II,
Tahran 1304.
30. Ukber, ml fil-rab vel-Krt fi Ceml-Kuran,
Msr 1321.
31. Ukber, rabul-Krti-zze, Mingana slamic
Arabic yazmas 1649.
32. Zemaheri, el-Keaf, Kalkta 1861.

Abdullah B. Mes'ud Ve Mushafının Kur'an Tarihindeki Yeri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Abdullah B. Mes'ud Ve Mushafının Kur'an Tarihindeki Yeri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KS lahiyat Fakltesi Dergisi

KS lahiyat Fakltesi Tefsir Anabilim Dal retim yesi.

2 Abdullah b. Mesud ve Mushafnn Kuran Tarihindeki Yeri

4 Abdullah b. Mesud ve Mushafnn Kuran Tarihindeki Yeri

Abdullah bn Mesud, slama sonradan giren kimselere

Zeyd b. Sabit hakknda yle dedii rivayet edilir: O henz

et-Tabakatul-Kbra,II,342, el-Msnad,VII,26,38,445;Suneni bn Mace,

6 Abdullah b. Mesud ve Mushafnn Kuran Tarihindeki Yeri

kaldrmasn, suya atmasn isterdim. Bunun

Abdullah b. Mesud, yle dedi: Eer bunu yaparsan, Allahta

Mushaflarn ateinde seni Allah boar).

Geni bilgi iin bkz., es-Sicistani, Kitabul-Mesahif, tahk.A.Jeffery, Msr,

sen kldr denildi.

Bkz., es-Sicistani, Kitabul-Mesahif, s.,13-14; ayrca bkz., et-TabaktulKbra,II,342- 344,Sahihul-Buhari,VI,102.

8 Abdullah b. Mesud ve Mushafnn Kuran Tarihindeki Yeri

szcn kullanrken dier bir kable ayn

bir kable hizmetisi, binei ve kars olan kiiye izafe ederken,

bir baka kable ise

eklinde telaffuz ediyorlard. Temim, Kays ve Esed kableleri

diyorlard. Ben Tay kablesi ise ayn ekilde

diye konuuyorlard. Ben

Sakf kabilesi ise, el Huzeyl Kablesinin yapt gibi

diyorlard. Baz kableler, sonu elif ile

y ENTA eklinde ayn harfini nna tebdil ederek

szcn baz kabileler gel anla-

mnda sylerken, bazlar da ayn anlama gelen

kelimelerini; bir baka kabile ise

telaffuz ediyorlard. Bunlarn hepsi de ayn manaya geliyordu.

bir takm farkllklar vard. Kimi harfleri idam ediyor, kimi

10 Abdullah b. Mesud ve Mushafnn Kuran Tarihindeki Yeri

Taberi, Camiul-Beyan, Amman, Darul-Alam, 2002, I,25-29;ed-Dani,

Hz.Peygamberin kendisi Kuray Kabilesinden olmasna ramen

12 Abdullah b. Mesud ve Mushafnn Kuran Tarihindeki Yeri

branceden farkldr. Sryanice de bu ikisinden farkldr. Ama

Ala/87:18,19) Bilindii zere onlarn kitaplarnda bu lafzlarla

Bkz.Rudi Paret, Kuran zerine Makaleler eviri, .zsoy, Ankara,1995,

vasf(sfat) kastederek Kuran mahluk deildir diyoruz. Yoksa

maksatl ezberleme hususunda temayz eden baz sahabiler,

14 Abdullah b. Mesud ve Mushafnn Kuran Tarihindeki Yeri

emriyle Zeyd b. Sabit ilk defa Allahn vahiylerini, toplamaya

hafzalarnda muhafaza ettikleri bilgileri sahabeden dinliyor ve

es-Suhuf denilen sayfalarn zerine

geiriyordu. Kurann ilk redaksiyonu da bylece yaplm oldu

Bkz., bn Nedim, el-Fihrist, Beyrut,1978,s., 45,46, es-Sicistani, KitabulMesahif,

harekete geti. Kurey kabilesinin

varlkl, muteber biri olan Zeyd b.Sabit

bakanlnda, Said b. El-As, Musab b. Sad b. Ebi Vakkas ve

mere intikal eden ve Hz. merin de lmeden nce kz

A. Aziz Duri, lk Dnem slam tarihi, ev.H.Ycesoy, stanbul,1991, s.,

16 Abdullah b. Mesud ve Mushafnn Kuran Tarihindeki Yeri

Hafsann nshay vermeyi kabul ettii rivayet edildii gibi,

bn Ebu Davud, Kitabul-Mesahif, s.,10; bn Nedim, el-Fihrist, Beyrut,?

imine iddetle kar koydu. mmet ierisinde hilafet makam

Abdullah bn Mesud, slama sonradan giren kimselere

Fihrist 36da htilafl-Mesahif hakknda pek ok eser zikredilmektedir.

18 Abdullah b. Mesud ve Mushafnn Kuran Tarihindeki Yeri

emanete hyanet eder ve ka-

muya ait olan gizlerse, kyamet gn onun vebaliyle /

indiinde bir toplulukla birlikte oturdum, sylediklerine hi

Resulullah bana yetmi sre retti ben de onlar ezberledim.

20 Abdullah b. Mesud ve Mushafnn Kuran Tarihindeki Yeri

okutmak ve tefsir etmek iin gayret sarfettiini yazmaktadr.

Abdullah b.Mesudun Mushaf

6 - ] Q#D

"8E 80 V0

X &T X

E0

"HDI -. SURE IX

#0 - #0 #0 -

"6 -. .0 .* -.

- E 1Q0 "H

16" b b -b "bb b -b

H60 Q "8E 8Q

1 80 -eQD56 -E "8E -

"" " DXR

6 -DQ/ -D -

":50"E6 --- ":50--

r6 - " I

.0 " _8

"8 1* &8ST":r D6 .