T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS HAREKET VE G LETME ELEMANLARI 1

ANKARA-2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. SLNDRK DZ DL ARK ........................................................................................ 3 1.1. Dili arklarn Genel Tanm ve eitleri .................................................................... 3 1.2. Silindirik Dz Dili arkn Tanm ve Kullanld Yerler........................................... 5 1.3. Silindirik Dz Dili ark Oluturan Elemanlarn Tanm............................................ 6 1.4. Dz Dili ark Oluturan Elemanlarn Formlleri ...................................................... 7 1.5. G, Moment, evresel Hz, evresel Kuvvet ve Seilen Gerece Gre Dili ark Formlnn Hesaplanmas .................................................................................................. 7 1.6. Hesaplanan Deere Uygun Modln Seilmesi ......................................................... 10 1.7. Hesaplanan Deere Gre Silindirik Dz Dili arkn retim eklinin Belirlenmesi 10 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 15 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 16 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 17 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 18 2. KREMAYER DL .......................................................................................................... 18 2.1. Kremayer Dilinin Tanm ve Kullanld Yerler ...................................................... 18 2.2. Kremayer Diliyi Oluturan Elemanlar ve Formlleri................................................ 20 2.3. Verilen Deerlere Gre Kremayer Dilinin Hesaplanmas......................................... 21 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 23 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 24 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 25 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 26 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 27 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 28

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI179 Makine Teknolojisi Bilgisayar Destekli Makine Ressaml Hareket ve G letme Elemanlar 1 Hareket ve g iletme elemanlarnn hesaplamalarnn ve izimlerinin retildii renme materyalidir. 40/24 G ve hareket iletim elemanlar dersinin 1. modl olan Hareket Dntrme elemanlar modln alm olmak. Silindirik dz dili ark ve kramayer dili resmi izmek. Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam,ara ve gereler salandnda; dz ve kremayer dili hesaplama ve izme ilemlerini teknolojisine uygun olarak yapabileceksiniz. Amalar Silindirik dz dili ark hesaplar yapabilecek ve resimlerini izebileceksiniz. Kramayer dili ark hesaplar yapabilecek ve resimlerini izebileceksiniz. Teknik resim izim ortam, resim masas, izim aragereleri, tepegz, datashow, bilgisayar destekli izim ortam, rnek silindirik dz dili ark ve sistemleri, rnek kramayer dili ark ve sistemleri gereklidir. Bu modl program sresince yapm olduunuz renme faaliyetleri ve uygulamal faaliyetlerden baarl saylabilmeniz iin, test ve uygulamalar istenilen seviyede yapabilmeniz gerekir. Bu nedenle her faaliyet sonunda kendinizi test ediniz. Baarszlk halinde ise faaliyeti tekrarlaynz.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Bulunduumuz u yzylda bilim ve teknoloji her alanda akl almaz bir hzla gelimektedir. Endstrideki gelimelere ayak uydurabilmek iin de temel konular anlayarak, teknolojik gelimeleri kavrayabilecek ve gelimelere nemli katklar salayabilecek teknik elemanlara ihtiya vardr. Sizlerin baars, bizlerin ve lkemizin baars demektir. Bu baarlar sayesinde rekabet gcmzn artacana ve nemli mesafeler alacamza inanyoruz. Teknik resmin retimdeki yeri tartlamaz. Teknik resimsiz bir retim olmayaca gibi teknik resmi en iyi ekilde ifade edecek teknik elemanlara ihtiya vardr. Bu modl sizlerin silindirik dz dili ark ve kremayer dili arkn retimi iin gerekli olan teknik resmi eksiksiz bir ekilde izebilmenizi salayacak ve sizlere gerekli bilgi ve beceriyi kazandracaktr. Bu konuda gerekli gayreti gstererek endstrideki yetimi elemanlarn arasnda yerinizi alacanza inanyor, baarlar diliyoruz.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Silindirik dz izebileceksiniz. dili ark hesaplar yapabileceksiniz ve yapm resimlerini

ARATIRMA
evrenizdeki iletmelerden bilgi alarak, deiik dz dili sistemlerini inceleyiniz. Ayrca okulunuzun ktphanesinden ve internet zerinden gerekli almalar yaparak rapor haline getiriniz. Dz dili arklara ait resim ve panolar hazrlaynz. Hazrlam olduunuz raporu snfta sununuz.

1. SLNDRK DZ DL ARK
1.1. Dili arklarn Genel Tanm ve eitleri
Hareket ve g iletiminde kullanlan, zerinde eit aralkl ve zel profilli girinti ve kntlar bulunan silindirik veya konik yzeyli elemanlara dili ark denir. Dili arklar aadaki ekilde gruplandrlabilir : Mil eksenlerine gre Mil eksenleri ayn dzlemde olan dili arklar o Eksenleri paralel olan dili arklar: Dz, helis, kremayer ve ok dili arklar. ekil 1.1.a,b,c,d o Eksenleri kesien dili arklar: Konik dili arklar. ekil 1.2.

ekil 1.1.a: Dz dili

ekil 1.1.b: Helis dili

ekil 1.1.c: Kremayer dili

ekil 1.1.d: Ok dili

ekil 1.2: Konik dili

Mil eksenleri ayr dzlemlerde olan dili arklar o Helisel dili arklar. ekil 1.3. o Sonsuz vida ve karlk dilileri. ekil 1.4.

ekil 1.3: Mil eksenleri ayr dzlemlerde olan helisel dili arklar

ekil 1.4: Sonsuz vida ve karlk dilileri

alma durumuna gre Dtan alan dili arklar. ekil 1.5. ten alan dili arklar. ekil 1.6.

ekil 1.5: Dtan alan dililer

ekil 1.6: ten alan dililer

Dililerin ald yzeylere gre Silindirik yzeyli dili arklar. ekil 1.1., 1.3., 1.4., 1.5., 1.6. Konik yzeyli dili arklar. ekil 1.2. Dzlem yzeyli dili arklar. ekil 1.1.c. Di profil erisine gre Evolvent erili dili arklar Sikloit erili dili arklar Zincir dilileri Dili arkn l sistemine gre Metrik ll dili arklar: Modl esasna gre Inches ll dili arklar: Pitch esasna gre o Diametral pitch (ap pitch) o Circular pitch (evre pitch)

1.2. Silindirik Dz Dili arkn Tanm ve Kullanld Yerler

Tanm: Eksenleri paralel olan miller arasnda kuvvet ve hareket iletiminde kullanlan, dileri mil eksenlerine paralel alm dililere dz dili ark , aln dili veya silindirik dz dili ark denir. Kullanld yerler: Dz dili arklar genellikle, eksenleri birbirine paralel millerde hareket ve g iletiminde kullanlr. Eksenler aras mesafenin fazla hassas olmad yerlerde rahatlkla kullanlabilir. Naklettikleri g, modl, ve gere cinsine gre deiir. Hareket halinde hz deitirmek iin eksenel kayma ile birbirini kavrayabildiinden ok kullanlr. Eksenel kuvvet olmadndan yataklanma bakmndan daha basit kontrksiyonlar kullanlabilir. Bu dililerde evre hz 2.5-30 m/sn arasnda (gere cinsine gre) alnabilir.

1.3. Silindirik Dz Dili ark Oluturan Elemanlarn Tanm

Blm dairesi ap (d) : ki dilinin almas srasnda birbirine teet olan dairelerin lsne denir. ekil 1.7. Di st ap (da) : Dilinin en byk apdr. Bu ap dili arkn blm dairesi apna, modl ve di saysna baldr. ekil 1.7. Modl (m) : Birbiri ile alan dililerde sabit bir orandr. Admn (p) , saysna blmne denir. ekil 1.7. Adm (p) : Blm dairesi zerinde, iki ardk di arasnda bir di boluu ile bir di dolusu arasndaki yay mesafesidir. ekil 1.7. Di dibi ap (df) : Dilerin dip ksmlarn snrlayan di dibi dairesinin lsne denir. ekil 1.7. Di kalnl (s) : Blm dairesi zerindeki di boluuna denir. ekil 1.7. Di boluu (e) : Blm dairesi zerindeki di boluuna denir. ekil 1.7. Di ykseklii (h) : Di st ap ile di dibi ap arasndaki farkn yarsdr. ekil 1.7. Di ba ykseklii (ha) : Bir diin blm dairesi zerinde kalan ksmdr. ekil 1.7. Di dibi ykseklii (hf) : Bir diin blm dairesi altnda kalan ksmdr. ekil 1.7. Dili merkezleri aras(a):Dz dililerin blm dairesi aplar toplamnn yarsdr.ekil 1.7.

(a) ekil 1.7: Dz dili ark elemanlar

1.4. Dz Dili ark Oluturan Elemanlarn Formlleri

Forml Ad Modl Hatve (adm) Di says Blm dairesi ap Di st ap Di dibi ap Di ykseklii Di ba ykseklii Di dibi ykseklii Di dolusu Di boluu Di genilii Merkezler aras Sembol m p z d da df h ha hf s e b a Tezghta alan dililer iin Modeli yaplan dililer iin

d da = z z+2 d . da. = m. = z z+2 d d . da 2m = = m p m p.z z.m = = da 2m =

m.

d m
z.m m.(z +1,9) m.(z-2,5) 0,7p=2,20m 0,3p=0,95m 0,4p=1,25m

d+2m=m(z+2) d-2,332m=da-2h m

13 = 2,166m 6 p
m=

7 m = 1,166m 6 p 2 p 2
Az yk gelenlere (6-8) ok yk gelenlere(8-12)

p.

19 39 veya p 20 80 21 41 p1 . p 40 80
_ _

d1 + d 2 m( z1 + z 2 ) = 2 2
Tablo 1.1: Dz dili ark formlleri

1.5. G, Moment, evresel Hz, evresel Kuvvet ve Seilen Gerece Gre Dili ark Formlnn Hesaplanmas
Dili arklarda diin bykl, tanan gce gre deiir. Diin bykl de admla ilgili olduundan uygulamalarda adm hesab yaplr. Genellikle kuvvet arklarnda adm hesab iin dndrme momenti(Md) , i arklarnda tanan g beygir gc cinsinden dikkate alnr.

Not: Adm hesabnda kuvvet dililerinde; dndrme momenti (Md), hareket dililerinde g (P) dikkate alnr.

Dili ark g, moment, evresel hz, evresel kuvvet ve modl formlleri p d = Modl mm m z 2Md 450 P 75 P Ft m. = 3 = 10.3 = = Adm cm p cz cn cv bc d Di says z m
Blm dairesi ap Di genilii Di ykseklii Gere katsays evre hz Vida arklar kayma hz G Di basnc (ekme kuvveti) Dndrme momenti Di genilii oran mm mm mm Kgf/cm2 m/s m/s HP kgf Kgf.cm d b h c v vg P Ft Md z.m Az yklerde=2p Normal yklerde=10m ok yklerde (2-5)p 2,166m

dn
1000.60

n-d/dak

d-mm

v dn = sin 1000.60. sin Ftv 75 75P 71620 P = = c.b. p v d / 2.n d P Ft = 71620 2 n

ok ykte =2-5

Az ykte =2

Tablo 1.2: Dili ark g, moment, evresel hz, evresel kuvvet ve modl formlleri

V- evresel hz Gere
Esmer font Dkme elik Alamsz elik Krom Nikel elii (sert) Fosfor Bronz Kzl Dkm Sert Suni Maddeler 0,25 0,5 27 56 84 27 54 81 1 26 52 78 2 23 46 69 3 21 42 63 4 19 38 57 5 18 36 54 6 17 34 51

m/sn
7 16 32 48 8 14 28 42 9 13 26 39 10 12 24 36 96 20 16 11 1215 11 22 33 88 19 14 10 20 30 80 17 13 1

224 216 208 184 168 152 144 136 128 112 104 48 36 28 46 35 26 44 34 24 39 30 22 36 27 20 32 25 31 23 29 22 27 21 14 24 18 13 22 17

18 16,5 15

12 11,5 11

izelge 1.1: Dz dili arklarda gere zorlanmalar iin C kat says deerleri :kgf/cm2

Gere Her iki dili ark=Esmer font Dndren dili ark = elik Dnen dili ark = Bronz

Kayma hz Vg 1 13 22 2 10 17 3 8,5 14 4 7 12 5 6 10

m/sn 6 5.4 9 7 4.8 8 8 4.2 7

izelge 1.2: Akslar kesien dililerde kayma hz deerleri

izelge 1.2 de admn ve buna bal olarak gerekli dier deerlerin hesaplanmas iin kullanlan formller grlmektedir. Bu formllerde kullanlan (c) katsays, dz dili arklar iin izelge 1.3 te verilmitir. Eksenleri kesien vida arklarnda kayma hz izelge 1.4 ten alnr. Gerekli adm hesab yapldktan sonra modl TS429a gre standart olarak seilmelidir. izelge 1.5

izelge 1.3: TS429 a gre standart modller

Birbirini kavrayan iki diin, yan yzeyleri izafi hareketi bir ani dnme hareketidir. Bu harekette ani dnme ekseni, birbirine temas eden iki silindirin temas dorusudur. Hareketin

asal hz (1 + 2) olup, dtan alan dililer iin (+) iten alan dililer iin (-) iareti ile ifade edilir. Dairenin evresi = .d ise, dili arkn evresi = p.z olarak yazlabilir. Buradan d= olur.

.z

= m (modl) olduuna gre d = m . z olarak yazlabilir.

(m) deeri modldr ve admn saysna oran ile bulunur. Birimi mm dir. TS 429 ile standardize edilmitir. rnek: Gri fonttan bir dz dili ark ile n = 360 d/d altnda P=6HP lik bir g tanmak istenmektedir. d = 90mm, z = 24, =4 olduuna gre adm hesaplaynz ve modl seiniz. zm : V=

dn
1000.60

d 360
1000.60

= 1,696 m/sn olur. Bu da yaklak 2m/sn alnr.

C = 23kgf/cm2 (izelge 1.3. ten) P = 10 3

450 P 450.6 = 103 =10.0,15 = 1,5 cm olur. Buradan p=15mm olur. czn 23.4.24.360

1.6. Hesaplanan Deere Uygun Modln Seilmesi

Modl bulmak iin : m=

15

= 4,78mm deeri hesaplanr.

TS429 a gre izelge 1.5 ten modl 5 olarak seilir.

1.7. Hesaplanan Deere Gre Silindirik Dz Dili arkn retim eklinin Belirlenmesi
G ve hareket iletiminde ok kullanlan dili arklar, byklk, iletilen g, devir saylar ve alma artlarna gre dklerek, tala kaldrlarak, kaynak edilerek veya milleri ile birlikte imal edilirler.

10

Dili arklarn yapm resimleri, biimlendirme metoduna uygun ve gerekli tm bilgileri kapsayacak ekilde yeterli grnlerle izilir. Bu grnlerde dili ark meydana getiren gbek, jant, kol ksmlar ve dilerle ilgili eksiksiz bilgi verilmelidir. Yzey kaliteleri, toleranslar, gereleri, sl ilemleri ve sertlik deerleri de belirtilmelidir.(ekil 1.8)

ekil 1.8: Dz dili ark yapm resmi

Dili ark yapmnda yapm resmini deerlendiren kii iin gerekli olan ller grnler zerinde verilmelidir. Bunlar dili ark taslan meydana getirecek ekil ve ller olmaldr. Dililerin herhangi bir metotla almas iin gerekli olan dier l ve aklamalar ise bir tabloda belirtilir. (Tablo 1.3) DZ DL ARK Modl Di says Di profili Di derinlii E dili di says Eksenler aras

m z h Z2 a

TS3601

Tablo 1.3: Dz dili ark aklama tablosu

11

ekil 1.9: Dz dili arklarn gsterili ekilleri

Dili arklarn yapm resimleri izilirken grn olarak ekil 1.9 da gsterilen gsterim ekillerinden uygun olan seilir. Dili arkn imal edilecei malzeme seildikten sonra, alma durumuna gre aada belirtilen imalat yntemlerinden birisi seilir. Dkme Diler Yava dnen dili arklarda ve kaba ilerde kullanlr. Kk apl ve az g nakleden dililer alminyum, pirin gibi gerelerden pskrtme dkmle yaplabilir. Freze ile Di Ama Karlkl alan iki dili arkn, di profillerinin resimleri izilip bu erilere gre freze aklar yaplarak di amak mmkndr. Freze aklar, kuvvet as ve alacak di saysna gre deiik numaralarda imal edilirler. Modl freze aklar TS3601 e gre standartlatrlmtr. Yuvarlama Metodu ile Di Ama Bu metotla alan dilerin profillerinin izilmesi gerekmez. Profili meydana getirecek kremayer dili eklindeki kesici bir bak, nnde hem yuvarlanan hem de dnen dili ark tasla zerinde dileri meydana getirir. Bu metod, Maag metodu olarak da bilinir. Kremayer dili eklindeki bak yerine, evresinde kesici diler bulunan bak kullanarak da dilerin almas mmkndr. Dili ile birlikte dnen bu bak ayn zamanda eksenel hareket yapar. Bu metoda da Fellow metodu denir.

12

ablona Gre Di Ama Bu metodla di aan tezghlar, genel olarak eik ve konik dili arklarn yaplmasnda kullanlr. Bu metotta yaplacak olan dilinin bir diinin eimi, bir ablon zerine aktarlr. ak, bir izleyicinin ucuna balanr. zleyicinin hareketi bire bir alan dili malzemesinin zerine aktarlr. erit Testere ile Di Ama Kk ve orta hzlarda ve ayrca nemsiz yerlerde kullanlan dililerde di profilleri yaplacak levha zerine 1:1 lekle izilir. Daha sonra testere ile kesilerek diler oluturulur. Preste kesilerek di ama Genellikle saat ve saya endstrisinde dili arklar, ince erit lamalardan, nceden hazrlanm kesme kalplar ile preste baslarak oluturulurlar. rnek Modl 2.5, di says 30 ve genilii 10m olan dz dili arkn: Gerekli hesaplamalarn yapnz. Yapm resmini iziniz. Hesaplamalar Verilenler: m = 2.5 mm z = 30 da=? b = 10.m b=? hf=? zm: d = m.z = 30.2.5 = 75mm da = d+2m = 75+2.2,5 = 80mm df = d-2,332m =75-2,332.2,5 = 6917mm h = 2,166.m = 2,166.2,5 = 5,417mm ha = m = 2.5mm hf = 1,166m = 1,166.2,5 = 2,915mm p = m. = 2,5.3,14 = 7,85mm stenenler p=? df= h=? d=? ha=?

13

izim:

14

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI
Elemanlar hesaplanan silindirik dz dili arkn, blm dairesi apn iziniz. Ekseni referans alarak di st ve di dibi apn iziniz. Silindirik dz dili arkn geniliini iz iziniz. Mil delii apn ve kama kanaln iz iziniz. Kesit alnan yerleri taraynz. Yan grnte mil deliiyle kama kanaln iz iziniz. izilen resmi llendiriniz. Yzey kalite sembollerini ve toleranslar resimde gsteriniz. Antedi izip doldurunuz. Gereksiz tolerans ve yzey ileme iaretlerinden kannz. Yapm resmini izerken norm yaz kurallarna uyunuz. Yzey ileme sembollerini yerlere yerletiriniz. Toleranslara ait antetleri iziniz. uygun

NERLER
Verilen elemanlara gre hesaplamalar yapnz. gerekli

Blm dairesi apn eksen izgisi ile iziniz. Kullanlacak kama eidine uygun deerleri standart tablolardan seiniz. Resmi kurallara uygun olarak iziniz. Gereksiz llendirmelerden kannz.

15

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki boluk doldurma sorularn dikkatlice okuyunuz. Doru dndnz cevab boluk iine yaznz. Bunu tek banza yapnz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Di st ap dilinin, apdr. Di ykseklii, harfi ile gsterilir. Gere zorlanma katsays, .. harfi ile gsterilir. Blm dairesi, . izgi ile gsterilir. Bir di bou, bir di dolusu mesafeye, denir. Birbiri zerinde alan iki dili arkn . aplar birbirine teettir.

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru ise performans deerlendirme testine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

16

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Di says 41, modl 2mm olan bir dz dili ark alacaktr. Di genilii 20 mm, dili ark gbek ap 40 mm dir. Dili gbei, ve diler Ra=1,6 m , dier yzeyler Ra=6,3m kalitesinde ilenecektir. Dilerin dnme eksenine gre salg tolerans 0,01 mm, dili arkn aln yzeyinin delik eksenine gre salg tolerans 0,025 mm, dili ark aln yzeylerinin paralellik tolerans ise 0,025 mm dir. AIKLAMA: Aada listelenen davranlarn gzleyebildiyseniz Evet, gzleyemediyseniz Hayr stununda bulunan kutucua (X) iareti koyunuz.

KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Gerekli hesaplamalar doru olarak yaptnz m? izim iin A4 kadnz resim masasna kurallara uygun olarak baladnz m? A4 kadnzn antet ve ereve izgilerini izdiniz mi? Resmi kada nasl yerletireceinizi tasarladnz m? izim iin gerekli olan malzemelerinizi temin ettiniz mi? izim iin gerekli olan l tablosu yannzda m? Resmi izerken nce eksen izgilerinden baladnz m? Resmi ilk olarak ince izgi ile izip daha sonra koyulatrdnz m? Resmi yarm kesit olarak izdiniz mi? Kesit alnan blgeleri taradnz m? Resmi kurallarna uygun llendirdiniz mi? Gerekli l ve konum toleranslarn koydunuz mu? Antedi ve aklama tablosunu doldurdunuz mu? Resmi belirtilen sre ierisinde izdiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirmedeki davranlar srasyla doru olarak uygulayabilmelisiniz. Uygulayamadnz davrantan dier davrana gemeniz mmkn olamayacaktr. lme sorular ve performans deerlendirme testi sonunda baarsz olduunuz ksmlar hakknda yeniden konu ve uygulama tekrar yapnz. Cevaplarnzn hepsi doru ise bir sonraki faaliyete geiniz.

17

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Kremayer dili hesaplar yapabileceksiniz ve yapm resimlerini izebileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki iletmelerden bilgi alarak kremayer dili sistemlerini inceleyiniz. Ayrca okulunuzun ktphanesinden ve internet zerinden gerekli almalar yaparak rapor haline getiriniz. Kremayer dililere ait resim ve panolar hazrlaynz. Hazrlam olduunuz raporu snfta sununuz.

2. KREMAYER DL
2.1. Kremayer Dilinin Tanm ve Kullanld Yerler
Tanm Yar ap sonsuz byklkte olan ve bir nevi iten teet dili gibi kabul edilen dililerdir. Diler dz bir ubuk zerine alr. Bir baka deyile bir dili arkn di says sonsuz kabul edilirse bu diliye kremayer dili denir. Kremayer dili genellikle karsnda kk bir silindirik dili ile alr. Bu dililere pinyon dili denir. alma srasnda istenen dzgnlk ve sessizlik iin dilerin dz, helis, ok ve spiral ekilde almas uygundur. Sonu olarak kremayer dilinin tanm; zerinde dz veya helisel diler alm dorusal ubuklara kremayer dililer denir. eitleri Dilerin alma ekillerine gre

ekil 2.1: Dz dili kremayer dili

ekil 2.2: Helis oluklu kremayer dili

18

ekil 2.3: Ok kremayer dili

ekil 2.4: Spiral oluklu kremayer dili

Di profillerine gre

ekil 2.5: Yan yzleri dz kremayer dili

ekil 2.6: Tepe ve ayaklar yuvarlatlm kremayer

Kullanld Yerler Kremayer dililer, pinyon dili ile birlikte bir dili ifti oluturarak kullanlr. Bylece dairesel hareket dorusal harekete veya dorusal hareket dairesel harekete evrilir. Byk g iletiminde en az kuvvet sarfetmek amac ile kremayer dili sistemi, sonsuz vida ve karlk dilileri ile birlikte kullanlr.

19

Kremayer dililerin kullanld belli bal yerlerden bazlar unlardr: Matkap tezgahlarnda milin aa yukar hareket ettirilmesi, torna tezgahlarnda arabann kaytlar zerinde saa sola hareket ettirilmesi ve krikolarda yk kaldrmak iin, ayrca balama kalplarnda ve eitli rayl vinlerde de kullanlmaktadr. letilecek gcn miktarna, hareketin ekline ve ynne gre kremayer dilisinin, di alma ekli, yn, profili ve dilerin ald ubuk farkllklar gstermektedir.

2.2. Kremayer Diliyi Oluturan Elemanlar ve Formlleri

ekil 2.7. Kremayer dilinin elemanlar

20

ADI Modl Normal modl Adm Normal adm Aln adm Aln modl Di says Di derinlii Di profil as Eim as (helisel kremayerde) alma kurs boyu Kremayer boyu Delik merkezleri aras ubuk boyu Dili genilii Kremayer dili genilii

ARET m mn p pn pt mt z h Lk Lo Lt L b H

FORML

pn

m. mn. mt. =

mn cos

mn cos Lo Lk + 0,5 = + 1,5 p p

2,167.m~2,2.m 300,400 cos

pn mn = pt mt

Lo-p=p(z-1,5) Lk+p=p(z-0,5) Lo+1,2.b Lt+b ~2,5p~3p 3h

Tablo 2.1: Kremayer dili elemanlar ve formlleri

2.3. Verilen Deerlere Gre Kremayer Dilinin Hesaplanmas

rnek: Karlk dilisi, evolvent profilli dz dili olan bir kremayerde =400, m=2.5 alma kursu boyu (Lk) yaklak 300mm olmas istendiine gre, kremayer dili llerini hesaplaynz. z= 40 alnacaktr. Verilenler: m=2,5mm =400 Lk= 300mm z=40 di stenenler: p=? ha=? hf=? h=? Lk=? Lo=? Lt=? L=? H=? b=?

21

zm: Adm p = .m = 7,85 mm Di st ykseklii ha = m = 2,5 mm Di ba ykseklii hf = 1,16 mm = 2,916 mm Di derinlii h = ha + hf = 2,5 + 2,916 = 5,416 mm

alma kurs boyu Lk = p . (z-1,5) = 7,85 . (40-1,5) = 302,225 mm Kremayer boyu Lo = Lk + p = 302,225 + 7,85 = 310mm

Kemayer di ykseklii H = 3h = 3.5,416 = 16,25 mm ise17 mm alnr Dili genilii b = 2,5p = 2,5.7,85 = 15,70 mm ise 16 mm alnr Delik merkezleri aras Lt = 310 + 1,2 . 7,85 = 319,42 mm ubuk boyu L = Lt + b = 319,42 + 16 = 336 mm

Kremayer dili resimlerinin izilmesinde imalat iin gerekli tm bilgilerin verilecei yeterli grnler izilmeli ve tablo yaplmaldr. Tablo 2.2. Genellikle di profilleri izilmez ama dilerin balang yerlerinde birka di profili izilebilir. izilen resim zerinde di profilinin dz, helis veya ok dili olmasna ve kullanlan ubuk kesitine gre bilgiler verilmelidir. (ekil 2.7)

Tablo 2.2: Kremayer dili yapm resmi zellik tablosu

22

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI NERLER
Verilen elemanlara gre hesaplamalar yapnz. Elemanlar hesaplanan kremayer dilinin kremayer boyunu iziniz. Kremayer boyundan itibaren admn yarsn alarak alma kursu boyu iziniz. alma kursu boyundan itibaren adm lsn iziniz. Adm ls zerinde di profili asn iziniz. Di profil as zerinden di derinliini iziniz. Kremayer dili yksekliini iziniz. Delik merkezleri arasn ve ubuk boyunu iziniz. st grnn dili genilii ve ubuk boyuna gre iziniz. st grnte aln adm, normal adm ve ubuk boyuna gre iziniz. izilen resmi llendiriniz. Yzey kalite sembollerini ve toleranslar resimde gsteriniz. Antedi izip doldurunuz. gerekli

Kremayer dilinin ald ksmdan itibaren admn yarsn alarak kurs boyunu iziniz. Adm lsne gre iziniz. Adm ls zerinde di profil asn iziniz. Di derinliini h ykseklikte iziniz. mesafesi kadar

Hesaplanan deerlere gre delik merkezleri arasn ve ubuk boyunu iziniz. st grnn kurallarna uygun olarak iziniz. st grnte aln adm ve normal adm iziniz. Resmi kurallara uygun olarak iziniz. Gereksiz llendirmelerden kannz. Yzey ileme sembollerini yerlere yerletiriniz. Toleranslara ait antetleri iziniz. Gereksiz tolerans ve yzey ileme iaretlerinden kannz. Yapm resmini izerken norm yaz kurallarna uyunuz. uygun

23

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki boluk doldurma sorularn dikkatlice okuyunuz. Doru dndnz cevab boluk iine yaznz. Bunu tek banza yapnz. 1. 2. 3. 4. 5. Yar ap sonsuz byklkte kabul edilen dililere dililer denir. Di ekillerine gre kremayer dili eitleri , ., , dir. Kremayer dililer .. hareketi harekete evirirler. Kremayer dililerde alma kurs boyu . Kremayer boyu .. ile gsterilir. ile gsterilir.

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru ise performans deerlendirme testine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

24

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Modl 4, kremayer boyu 250 mm olan kremayer dilinin : Elemanlarnn hesabn yapnz. (z = 36 alnacak) Hesaplanan deerlere gre yapm resmini iziniz. izilen resmin aklama antedini yapnz. AIKLAMA: Aada listelenen davranlar gzleyebildiyseniz gzleyemediyseniz HAYIR stununda bulunan kutucua (X) iareti koyunuz. EVET,

KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Gerekli hesaplamalar doru olarak yaptnz m? izim iin A4 kadnz resim masasna kurallara uygun olarak baladnz m? A4 kadnzn antet ve ereve izgilerini izdiniz mi? Resmi kada nasl yerletireceinizi tasarladnz m? izim iin gerekli olan malzemelerinizi temin ettiniz mi? izim iin gerekli olan l tablosu yannzda m? Resmi, hangi lekle izeceinizi kararlatrdnz m? Resmi izerken nce eksen izgilerinden baladnz m? Resmi, ilk olarak ince izgi ile izip daha sonra koyulatrdnz m? Resmi, tam kesit olarak izdiniz mi? Kesit alnan blgeleri taradnz m? Resmi, kurallarna uygun llendirdiniz mi? Gerekli l ve konum toleranslarn koydunuz mu? Anteti ve aklama tablosunu doldurdunuz mu? Resmi, belirtilen sre ierisinde izdiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirmedeki davranlar srasyla doru olarak uygulayabilmelisiniz. Uygulayamadnz davrantan dier davrana gemeniz mmkn olamayacaktr. lme sorular ve performans deerlendirme testi sonunda baarsz olduunuz ksmlar hakknda yeniden konu ve uygulama tekrar yapnz. Cevaplarnzn hepsi doru ise modl deerlendirmeye geiniz.

25

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modl 3 olan dz dili ve kremayer dili beraber altrlacaktr. Dz dilinin di says 30 gbek ap ise 20mm dir. Kremayer dilinin kremayer boyu 250 mm dir. Her iki dilinin elemanlarnn hesabn yapnz. Hesaplanan deerlere gre her iki dilinin yapm resimlerini iziniz. izilen resimlerin aklama antetlerini yapnz. Her iki dilinin alr durumdaki resimlerini iziniz. AIKLAMA: Aada listelenen davranlar gzleyebildiyseniz gzleyemediyseniz Hayr stununda bulunan kutucua (X) iareti koyunuz. Evet,

KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Her iki dili iin gerekli hesaplamalar doru olarak yaptnz m? izim iin A4 kadnz resim masasna kurallara uygun olarak baladnz m? A4 kadnzn antet ve ereve izgilerini izdiniz mi? Resilerin kada nasl yerletireceinizi tasarladnz m? izim iin gerekli olan malzemelerinizi temin ettiniz mi? izim iin gerekli olan l tablosu yannzda m? Resmi, hangi lekle izeceinizi kararlatrdnz m? Resmi, izerken nce eksen izgilerinden baladnz m? Resmi, ilk olarak ince izgi ile izip daha sonra koyulatrdnz m? Resimde gerekli yerlerde kesit aldnzm? Kesit alnan blgeleri taradnz m? Resmi, kurallarna uygun llendirdiniz mi? Gerekli l ve konum toleranslarn koydunuz mu? Antedi ve aklama tablosunu doldurdunuz mu? Resmi, belirtilen sre ierisinde izdiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Sorulara verdiiniz cevaplar ile deerlendirme kriterlerini karlatrnz. Modln deerlendirilmesi sonucunda eksik olduunuz konular yeniden tekrar ederek eksik bilgilerinizi tamamlaynz. Hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz. Kendinizi yeterli gryorsanz bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

26

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

LME DEERLENDRME1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 En byk h Noktal kesik C adm

LME DEERLENDRME-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 Kremayer Dz, Helisel, Ok, Spiral Dairesel, Dorusal Lk Lo

27

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
ZKARA Hamdi, Tesviye-Makine Meslek Resmi III, Ankara 2001. EN . Zeki, Nail ZLNGR, Makine Meslek Resmi II, stanbul 1993. www.auto.howstuffworks. www.gear-intro.com www.gtcgears.com www.perrygear.com www.sdp-si.com www.seddisli.com www.ul.ie.com

28