١

‫اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﭼﺎپ دوم ﺑﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻛﺎﻣﻞ‬

‫در ﺳﺎل ‪ 1386‬ﺷﻤﺴﻲ و ‪ 2008‬ﻣﻴﻼدي‬
‫ﺗﺄﻟﻴﻒ‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻰاﻓﻀﻞ ﺻﻤﺪى‬
‫ﭼﺎپ اول‪1377 :‬‬
‫ﺗﻌﺪاد‪ 2000 :‬ﺟﻠﺪ‬
‫دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﻪ وب ﺳﺎﻳﺖ زﻳﺮ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‬
‫‪http://ali.afzal.samadi.free.fr/‬‬
‫ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﺎ اﻳﻤﻴﻞ زﻳﺮ ﺗﻤﺎس ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‬
‫‪aliafzalsamadi@yahoo.fr‬‬

‫‪٢‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫‪8‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﺎپ دوم ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺘﺮ ﻧﺘﻲ‬

‫‪9‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﺎپ اول‬
‫‪1‬ـ‪13‬‬ ‫ﻓﺼﻞ‬
‫‪ 1‬ـ‪13‬‬ ‫اﺳﻄﻮرهﻫﺎﻳﻰ از ﺧﻠﻘﺖ·‬
‫‪ 1‬ـ‪13‬‬ ‫ﺗﺼﺎدف ﻳﺎ ﻣﺸﻴ‪‬ﺖ اﻟﻬﻰ؟·‬
‫‪ 1‬ـ‪17‬‬ ‫اﺳﻄﻮرهﻫﺎى ﻗﻮﻣﻰ·‬
‫‪ 1‬ـ‪26‬‬ ‫اُﺳﻄﻮره ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻋﻠﻤﺎ···‬
‫‪ 1‬ـ‪29‬‬ ‫ﻧﻮآورﻳﻬﺎ···‬
‫‪ 1‬ـ‪31‬‬ ‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‬
‫‪ 1‬ـ‪33‬‬ ‫از ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻗﺪرت·‬
‫‪ 1‬ـ‪38‬‬ ‫ﻳﺎدآورى‬
‫‪ 1‬ـ‪38‬‬ ‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ···‬
‫‪2‬ـ‪42‬‬ ‫ﻓﺼﻞ‬
‫‪ 2‬ـ‪42‬‬ ‫ﺳﻔﺮى در ﻓﻀﺎ ﺑﺮ روى اﻣﻮاج ﻧﻮر!‬
‫‪ 2‬ـ‪43‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪ 2‬ـ‪43‬‬ ‫ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ‬
‫‪ 2‬ـ‪52‬‬ ‫ﻣﺎﺷﻴﻨﻰ ﺑﺮاى ﻋﻘﺐ ﺑﺮدن زﻣﺎن‬
‫‪ 2‬ـ‪62‬‬ ‫ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺗﻼش و ‪ 1/35‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﻫﺰﻳﻨﻪ‬

‫‪٣‬‬
 ‫‪ 2‬ـ‪62‬‬ ‫‪ 75‬دﻗﻴﻘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ!‬
‫‪ 2‬ـ‪69‬‬ ‫ﻣﺤﺼﻞ اﺧﺮاج ﺷﺪه از ﻣﺪرﺳﻪ·‬
‫‪ 2‬ـ‪73‬‬ ‫ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق‬
‫‪ 2‬ـ‪75‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ دوﻗﻠﻮﻫﺎ‬

‫‪3‬ـ‪77‬‬ ‫ﻓﺼﻞ‬
‫‪ 3‬ـ‪77‬‬ ‫ﻋﻈﻤﺖ ﻛﻴﻬﺎن‬
‫‪ 3‬ـ‪78‬‬ ‫رﻗﺺ ﺷﻴﻮا‬
‫‪ 3‬ـ‪80‬‬ ‫در ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ‬
‫‪ 3‬ـ‪84‬‬ ‫ﻣﻌﻤﺎﻫﺎ و ﺗﻨﺎﻗﻀﻬﺎ‬
‫‪ 3‬ـ‪96‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﺮاﻛﻢ‬
‫‪ 4‬ـ‪106‬‬ ‫ﻓﺼﻞ‬
‫‪ 4‬ـ‪106‬‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎد‪‬ه و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ آن·‬
‫‪ 4‬ـ‪107‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪ 4‬ـ‪107‬‬ ‫ﺑﻮﺗﻪ زرﮔﺮى ﺟﻬﺎن‬
‫‪ 4‬ـ‪115‬‬ ‫ﻧﻴﺮوى ﻧﻬﻔﺘﻪ در درون ﻣﺎد‪‬ه‬
‫‪ 4‬ـ‪119‬‬ ‫ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ‬
‫‪ 4‬ـ‪121‬‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﺎ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه‬
‫‪ 4‬ـ‪123‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‬
‫‪5‬ـ‪131‬‬ ‫ﻓﺼﻞ‬
‫‪ 5‬ـ ‪131‬‬ ‫ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﺮگ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬

‫‪٤‬‬
 ‫‪ 5‬ـ ‪132‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪ 5‬ـ ‪134‬‬ ‫ﺗﻮﻟﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫‪ 5‬ـ ‪137‬‬ ‫دوران ﺗﻌﺎدل ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫‪ 5‬ـ ‪141‬‬ ‫ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ و ﺳﻴﺎه·‬
‫‪ 5‬ـ‪141‬‬ ‫ﻣﺮگ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫‪ 5‬ـ ‪143‬‬ ‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ‬
‫‪ 5‬ـ ‪150‬‬ ‫ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ‬
‫‪.6‬ـ‪159‬‬ ‫ﻓﺼﻞ‬
‫‪ 6‬ـ‪159‬‬ ‫آﻳﺎ در ﺟﻬﺎن ﻏﻴﺮ از ﻣﺎ ﻛﺴﻰ ﻫﺴﺖ؟‬
‫‪ 6‬ـ‪159‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪6‬ـ‪163‬‬ ‫ﻣﻘﺼﺪ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﺟﻬﺎن‬
‫‪ 6‬ـ‪170‬‬ ‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ در ﻓﻀﺎ‬
‫‪ 6‬ـ ‪171‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬
‫‪ 6‬ـ‪179‬‬ ‫ارﺳﺎل ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﻮروو ﺑﻪ ﻓﻀﺎ‬
‫‪ 6‬ـ‪186‬‬ ‫ارﺳﺎل ﻣﺎﻫﻮاره و ﺳﻮﻧﺪ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺮﻳﺦ‬
‫‪ 6‬ـ‪189‬‬ ‫اﺛﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﺮ روي ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ‪:‬‬
‫‪ 6‬ـ‪189‬‬ ‫ﻓﺠﺮ ﻗﻄﺒﻲ‪:‬‬
‫‪ 6‬ـ‪191‬‬ ‫ﭼﺮا ﻓﺠﺮ ﻗﻄﺒﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ؟‬
‫‪ 6‬ـ‪193‬‬ ‫ﭼﻪ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻴﻢ؟‬
‫‪ 7‬ـ‪195‬‬ ‫ﻓﺼﻞ‬
‫‪ 7‬ـ‪195‬‬ ‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‬
‫‪ 7‬ـ‪195‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫‪٥‬‬
 ‫‪ 7‬ـ‪199‬‬ ‫ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻠﻖاﻟﺴﺎﻋﻪ‬
‫‪ 7‬ـ‪204‬‬ ‫ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻰ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﻣﺎد‪‬ه‬
‫‪ 7‬ـ‪207‬‬ ‫اﻟﻔﺒﺎى زﻧﺪﮔﻰ‬
‫‪ 7‬ـ‪216‬‬ ‫اﺑﺪاع ﺟﻨﺴﻴﺖ‬
‫‪ 7‬ـ‪217‬‬ ‫زﺑﺎن زﻧﺪﮔﻰ‬
‫‪ 7‬ـ‪222‬‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه‬
‫‪ 7‬ـ‪224‬‬ ‫ﻧﮕﺎﻫﻰ ﺗﺎزه ﺑﺮ دﻧﻴﺎى زﻧﺪﮔﺎن‬
‫‪ 7‬ـ‪133‬‬ ‫ﻣﻴﺮاﺛﻰ از ﮔﺬﺷﺘﻪ دور‬
‫‪ 7‬ـ‪238‬‬ ‫وﻳﺮوﺳﻬﺎ‬
‫‪ 7‬ـ‪240‬‬ ‫ﺑﺎﻛﺘﺮﻳــﻬﺎ‬
‫‪ 7‬ـ‪241‬‬ ‫آﻣﻴﺐ ﻫﺎ‬
‫‪ 7‬ـ‪242‬‬ ‫اﻧﺴــﺎن‬
‫‪ 7‬ـ‪245‬‬ ‫ﻣﻐــﺰ‬
‫‪ 7‬ـ‪249‬‬ ‫ﻧﻘﺎﺷﻰ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻦ و اﻧﺘﺮﻧﺖ‬
‫‪ 8‬ـ‪253‬‬ ‫ﻓﺼﻞ‬
‫‪ 8‬ـ‪253‬‬ ‫ﺗﻨـﻮع‬
‫‪ 8‬ـ‪254‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪ 8‬ـ‪257‬‬ ‫رﻗﺎﺑﺖ ﻳﺎ ﻫﻤﻜﺎرى؟‬
‫‪ 8‬ـ‪262‬‬ ‫ﺷﻜﺎر و ﺷﻜﺎرﭼﻰ‬
‫‪ 8‬ـ‪267‬‬ ‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﻨﻮع‬
‫‪ 8‬ـ‪273‬‬ ‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ‬
‫‪ 8‬ـ‪277‬‬ ‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻫﻤﻮ‬

‫‪٦‬‬
 ‫‪ 8‬ـ‪283‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪاى از زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫‪ 9‬ـ ‪292‬‬ ‫ﻓﺼﻞ‬
‫‪ 9‬ـ‪293‬‬ ‫آﻳﻨﺪه ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬
‫‪ 9‬ـ‪293‬‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ زﻣﻴﻦ‬
‫‪ 9‬ـ‪297‬‬ ‫دردِ دل ﺑﺎ ﺧﻮد‬
‫‪ 9‬ـ‪298‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪ 9‬ـ‪300‬‬ ‫آﻳﻨﺪه زﻧﺪﮔﻰ؟‬
‫‪ 9‬ـ‪305‬‬ ‫آﻳﻨﺪه اﻧﺴﺎن؟‬
‫‪ 9‬ـ‪309‬‬ ‫آﻳﻨﺪه دﻧﻴﺎ؟‬
‫‪ 10‬ـ‪316‬‬ ‫ﻓﺼﻞ‬
‫‪ 10‬ـ‪316‬‬ ‫ﻋﻠﻢ در ﺑﻮﺗﻪ آزﻣﺎﻳﺶ‬
‫‪ 10‬ـ‪317‬‬ ‫ﺗﺎﺳﻒ‬
‫‪ 10‬ـ‪317‬‬ ‫ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫‪ 10‬ـ‪319‬‬ ‫ﺗﻨﺎﻗﺾﮔﻮﻳﻴﻬﺎ‬
‫‪ 10‬ـ‪324‬‬ ‫ﺳﻨﮓِ ﻣِﺤ‪‬ﻚ‪‬‬
‫‪ 10‬ـ‪329‬‬ ‫ﮔﻔﺘﺎر ﻋﻠﻢ‬
‫‪ 10‬ـ‪332‬‬ ‫آﻳﻨﺪه در ﺣﺎل ﻧﻈﺎم ﮔﻴﺮى‬
‫‪ 10‬ـ‪334‬‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟‬
‫‪ 10‬ـ‪342‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﺴﺎن‬
‫‪349‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺳﺎﻣﻰ·‬
‫‪367‬‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺻﻄﻼﺣﺎت‬

‫‪٧‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﺎپ دوم ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺘﺮﻧﺖ‬
‫‪.‬ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن و زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻲ را در ﺳﺎل ‪ 1371‬ﻧﻮﺷﺘﻢ در ﻫﻤﺎن ﺳﺎل دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ آﻧﺮا ﭼﺎپ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از دو ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﻧﺴﺦ آن ﺑﻪ ﻓﺮوش رﻓﺘﻪ ﺑﻮد در اﺛﺮ ﭘﺎ ﻓﺸﺎري ﻧﮕﺎرﻧﺪه‬
‫آﻧﺮا در ﺳﺎل ‪ 1373‬ﺗﺠﺪﻳﺪ ﭼﺎپ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﺴﺦ ﭼﺎپ دوم ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻓﺮوش رﻓﺖ وﻟﻲ ﻧﺎﺷﺮ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﭼﺎپ ﻣﺠﺪد آن ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮ در ﺑﺎره ي ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺟﻬﺎن و ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﻴﺪاﻳﺶ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ روي ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻲ ﺳﺎده ﺗﺮ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻛﺘﺎب اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ را ﻧﻮﺷﺘﻢ در‬
‫ﺳﺎل‪ 1377‬در ﻫﻤﺎن ﺳﺎل دﻓﺘﺮ ﻧﺸﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ آﻧﺮا ﭼﺎپ ﻛﺮد‪.‬از ﺳﺎل ‪ 1380‬ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﻛﺮدم ﻛﻪ آﻧﺮا ﺗﺠﺪﻳﺪ ﭼﺎپ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن آﻧﺮا ﭼﺎپ ﻧﻜﺮده اﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﻦ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ اﻧﺘﻔﺎﻋﻲ ﻧﺒﻮده و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻛﻨﻮن در اﻳﺮان ﻗﻴﻤﺖ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺳﺮﺳﺎم آور اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺟﻮاﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ راﻳﺎﻧﻪ ﺳﺮو ﻛﺎر دارﻧﺪ و ﻛﻤﺘﺮ‬
‫ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ دادم اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎرا ﺑﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ و اﻓﺰاﻳﺶ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي ﻛﻪ‬
‫ﺑﺸﺮ از ﻓﻀﺎ و ﻣﻜﺎن در اﻳﻦ ده ﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده و ﺑﻴﻨﺶ ﻣﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن و ﻫﺮ ﭼﻪ‬
‫در آن اﺳﺖ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺮده ﺑﺮ آﻧﻬﺎ اﻓﺰوده و ﺑﻪ راﻳﮕﺎن در دﺳﺘﺮس ﻫﻢ وﻃﻨﺎن ﻋﺰﻳﺰ ﻗﺮار‬
‫دﻫﻢ‪.‬اﻛﻨﻮن ﻛﺘﺎب اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ را ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻛﺮده و ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﻛﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي‬
‫زﻧﺪﮔﻲ در وراء ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ اﺳﺖ‪،‬ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﺮ آن اﻓﺰوده ام اﻣﻴﺪوارم ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺎرﻳﺲ دي ﻣﺎه ‪ 1386‬ﻋﻠﻲ اﻓﻀﻞ ﺻﻤﺪي‬

‫‪٨‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫در ﺟﻬﺎن ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻛﻨﻮﻧﻰ‪ ،‬ﺣﺪود ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻛﻬﻜﺸﺎن و درون‬
‫ﻫﺮﻳﻚ‪ ،‬ﺻﺪ ﺗﺎ ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺘﺎره ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺳﺘﺎره ﺧﻮرﺷﻴﺪى اﺳﺖ‬
‫ﻧﻈﻴﺮﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ و ﻣﺤﺘﻤﻼً ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻴﺎراﺗﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و‬
‫ﺳﻴﺎرات آﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد ﺳﻮزى و اﻧﻬﺪام ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻏﻮلﭘﻴﻜﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ روى‬
‫ﺳﻴﺎرات آﻧﻬﺎ از اﺗﺤﺎد اﺗﻤﻬﺎ و ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﺑﻰﺟﺎن و ﺳﭙﺲ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه و درﭘﻰ‬
‫ﺗﻨﻮعﻃﻠﺒﻰ و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻧﻮران و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻧﺴﺎن ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﻧﻈﺎم‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ازﻟﺤﻈﻪ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ در ﻧﻬﺎد ﻣﺎده ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮرﻫﺎى اوﻟﻴﻪ ﻃﻰ ﭘﺪﻳﺪهاى اﻧﻔﺠﺎرى ﻛﻪ ﻗﺪﻣﺎ آن راآﺗﺶ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻋﻠﻤﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ آن را ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ )ﺑﻴﮓﺑﻨﮓ( ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ذر‪‬ات ﻣﺎده‬
‫ﺷﺪه و ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻮﺟﻮد و زﻧﺪﮔﻰ زﻣﻴﻨﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادهاﻧﺪ )اﻟﺒﺘﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺎدر ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎور دارﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮدﺷﺮاﻳﻄﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺗﻨﻬﺎ در ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ »راه ﺷﻴﺮى« ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺎر اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﺑﻮده و اوﺳﺖ ﻛﻪ زاده اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﻫﺎي‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﺎﻣﺪاﺗﻰ ﭼﻮن ﻣﺲ‪ ،‬آﻫﻦ‪ ،‬آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺳﻴﻠﻴﺴﻴﻢ‬
‫و‪...‬اﺑﺰارﻫﺎى ﺳﺎده ﺗﺎ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎﻳﻰ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﻣﻰﺳﺎزد ﻛﻪ در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد اﻳﻦ‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎاز اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ دﻗﻴﻘﺘﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ؛ درواﻗﻊ او ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺷﻴﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ ﺳﺎﺧﺘﻦ آن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺮوز ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن از ﻣﻨﻄﻘﻰ ﻛﻠﻰ ﭘﻴﺮوى ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ ﺗﺼﺎدف ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ 25‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ دﻛﺘﺮ ژاك ﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﭘﺰﺷﻜﻰ وﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژى‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺼﺎدف و اﻟﺰام ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺼﺎدف اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ درﻛﻤﺘﺮ‬
‫از ‪ 20‬ﺳﺎل دﻳﺪ ﻣﺎ از ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﻋﻮض ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪ و ﻳﺎﭘﮋوﻫﺸﮕﺮى‬

‫‪٩‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى او را ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ و ﺣﺘﻰ اﮔﺮ ﺧﻮد او زﻧﺪه ﺑﻮد‪،‬ﺷﺎﻳﺪ از ﮔﻔﺘﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺎدم ﻣﻰﺷﺪ‪.‬اﻏﻠﺐ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان )ﭼﻪ اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﺖ و ﭼﻪ ﻣﻨﻜﺮان( اﻛﻨﻮن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ذر‪‬ات ﻣﺎد‪‬ه از آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺑﻪ ﻃﻮرذاﺗﻰ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻜﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ دو ﻫﺰاروﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل ﺗﻼش ﻓﻜﺮى ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ‬
‫ﻗﺪر ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﻨﺪ ﺟﻬﺎن و ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎ و ﻋﻈﻤﺖ ﺧﻠﻘﺖ ﺑﺮاى ﻣﺎ آﺷﻜﺎرﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ازاﻳﻦ رو‪،‬‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه از ﻣﻌﻠﻤﻴﻦ ﻣﺤﺘﺮم ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺗﻘﺎﺿﺎ دارد ﺑﺨﺸﻰ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را‬
‫ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ دﻳﺪ وﺳﻴﻊ از ﺟﻬﺎن ﺑﻪ داﻧﺶآﻣﻮزان‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﻰ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻣﻮزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﺳﺎل ‪ 1371‬ﺷﻤﺴﻰ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻫﻤﻜﺎران و داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﺎل ﻧﺴﺦ ﭼﺎپ اول آن ﻧﺎﻳﺎب ﺷﺪو ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد ﻣﺸﻜﻼت ﻓﺮاوان ﻛﺎر ﻧﺸﺮ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص ﮔﺮاﻧﻰ و ﻛﻤﺒﻮد ﻛﺎﻏﺬ‪ ،‬ﺗﺠﺪﻳﺪ ﭼﺎپ آن در اواﻳﻞ ﺳﺎل‬
‫‪ 1373‬ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺦ ﭼﺎپ دوم ﺗﻤﺎم ﺷﺪه و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪزودى ﭼﺎپ ﺳﻮم آن ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎزار ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﻋﻠﻤﻰ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮاى ﻋﻤﻮم ﻗﺪرى ﺑﺎﻻ و درك آن ﺑﺮاى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ وﺷﻴﻤﻰ‬
‫و ﻓﻴﺰﻳﻚ آﺷﻨﺎﻳﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ اﻧﺪﻛﻰ دﺷﻮار ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮرى ﻛﻪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ از آن ﺑﻬﺮه‬
‫ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﭼﻨﺪ ﻓﺼﻞ اﺑﺘﺪاﻳﻰ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻋﻠﺖ داﺷﺘﻦ ﻓﺮﻣﻮﻟﻬﺎى رﻳﺎﺿﻰ ﺑﺮاى ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻋﺎدى‬
‫اﻧﺪﻛﻰ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺑﻐﺮﻧﺞ اﺳﺖ و او را ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻣﻠﻮل و ﺧﺴﺘﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺣﺎلآﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻮل‬
‫ﺑﺎزﻛﻨﻨﺪه ﭘﻴﺎم اﺻﻠﻰ اﺳﺖ و اﺣﻴﺎﻧﺎ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺘﺎب را از ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ آﻏﺎزﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻮق اداﻣﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺼﻮل در آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ در ﺷﺶ ﺳﺎﻟﻰ ﻛﻪ از ﻧﮕﺎرش‬
‫ﻛﺘﺎب ﻳﺎد ﺷﺪه ﻣﻰﮔﺬرد‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻔﻜﺮ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ درﺑﺎره ﻣﺒﺪأ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬در ﻫﻤﻪ‬
‫زﻣﻴﻨﻪﻫﺎى آن‪ ،‬از ﺗﻮﻟﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻄﻔﻪاى در ﺧﺎرج از رﺣﻢ ﻣﺎدر و اﻳﺠﺎد‬
‫دوﻗﻠﻮﻫﺎى ﻫﻤﺴﺎن در درون ﻟﻮﻟﻪﻫﺎى آزﻣﺎﻳﺶ‪ ،‬اﻧﺠﺎم داده و ﺟﻮاﺑﻬﺎ و ﺳﺆاﻟﻬﺎﻳﻰ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻛﻪ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ درﺑﺎره آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١٠‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﻋﻠﻤﻰ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻋﻤﻮم ﻗﺎﺑﻞ درك ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﺷﻮارﺗﺮ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﻋﻠﻤﻰ‬
‫ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى اﺳﺎﺗﻴﺪ اﻳﻦ ﻓﻦ را ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮد و ﻳﺎ از ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎى آﻧﺎن ﺑﺮاى ﺑﻴﺎن‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺪد ﮔﺮﻓﺖ و اﻳﻦ روﺷﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﺑﻴﺎن ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬‬
‫زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺖ و در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ از ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﻧﻈﺮﻳﺎت اﺳﺎﺗﻴﺪ ﻣﻌﺮوﻓﻰ ﭼﻮن ﻫﻴﻮﺑﺮ‬
‫رﻳﻮز‪ ،‬آﻟﺒﺮ ژﻛﺎر‪ ،‬ژوﺋﻞ دو روﻧﻪ و اﻳﻮ ﻛﻮﭘﻦ‪ ...‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1992‬آﻟﺒﺮ ژﻛﺎر‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى و ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﻴﻮﻟﻮژى اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪،‬ﻛﺘﺎﺑﻰ‬
‫درﺑﺎره ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻗﺼﺪ داﺷﺖ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب راﺑﻪ‬
‫ﻓﺎرﺳﻰ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻌﺪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪ آن ﺑﺮاى ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻳﺮاﻧﻰ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺆﻟﻒ آن ﻛﺘﺎب آورده اﺳﺖ ﻫﻤﻪ از اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻢ و آﺛﺎرﻫﻨﺮى ﻏﺮب‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ اﻧﺲ و آﺷﻨﺎﻳﻰ ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻏﺮﺑﻴﺎن ﻧﻴﺰادﺑﻴﺎت و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ درك ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ‪ 176‬ﺗﺼﻮﻳﺮ رﻧﮕﻰ ﺑﺰرگ )ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ﺑﻪﻗﻄﻊ ‪ 16 × 20‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ( از آﺛﺎرى در ﻣﻮرد اﺳﻄﻮرهﻫﺎى ﺧﻠﻘﺖ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻗﻠﻢ‬
‫ﻧﻘﺎﺷﺎن ﻣﻌﺮوﻓﻰ ﭼﻮن ﻣﻴﻜﻞ آﻧﮋ‪ ،‬راﻓﺎﺋﻞ و واﻧﮕﻮك و‪ ...‬اﺳﺖ و ﭼﻮن ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻳﻦ ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎ ﺣﺘﻤﺎ‬
‫رﻧﮕﻰ ﭼﺎپ ﺷﻮﻧﺪ ﻟﺬا ﻗﻴﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﻛﺘﺎب ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﻋﺎدى‬
‫ﻣﻰﺷﺪ و ﻓﻘﻂ زﻳﺒﻨﺪه ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎى ﻛﻠﻜﺴﻴﻮﻧﺮﻫﺎ ﻣﻰﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺼﻞ اول اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻓﺮاﺳﺘﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ داد و آن اﻳﻨﻜﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﺗﺎ درﻋﻮض‬
‫اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻢ ﻏﺮب از اﺷﻌﺎر و اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻤﻰ ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﻨﻰ ﻛﺸﻮرﻣﺎن وﺟﻮد دارداﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرﺑﺮد اﺷﻌﺎرى از ﻣﻮﻻﻧﺎ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﻋﻄﺎر‪ ،‬ﺳﻌﺪى‪ ،‬ﻋﺮاﻗﻰ‪ ...‬در ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﻰ‪،‬ﺣﺎﻟﺘﻰ‬
‫ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻴﺪ دارد ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1996‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻮى‪ ،‬ﻛﺘﺎب دوﻣﻨﻴﻚ ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺳﺮدﺑﻴﺮ دوم ﻣﺠﻠﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮىاﻛﺴﭙﺮس و‬
‫ﺳﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى ﻫﻴﻮﺑﺮت رﻳﻮز‪ ،‬ژوﺋﻞ دو روﻧﻪ و اﻳﻮ ﻛﻮﭘﻦ‪ ،‬را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮانزﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﺳﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺨﺼﺺ ﺧﻮد ﮔﻮﺷﻪاى از اﻓﺴﺎﻧﻪ‬

‫‪١١‬‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺟﻬﺎن و زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻰ ﺳﺎده و ﻗﺎﺑﻞ درك ﺑﺮاى ﻣﺮدم ﻋﺎدى ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‬
‫ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻰ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻫﻢ اﺳﺖ در ﺳﺎل ‪1989‬ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه و در‬
‫ﺷﻤﺎره ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻣﺠﻠﻪ اﻛﺴﭙﺮس در ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1990‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪) .‬در آن ﺳﺎل ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﻳﻦ‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ را در آﻏﺎز ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ آورده ﺑﻮد‪ (.‬اﻛﻨﻮن دوﻣﻨﻴﻚ‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ ﺳﺆاﻻت ﺟﺪﻳﺪى درﺑﺎره اﻛﺘﺸﺎﻓﺎﺗﻰ ﻛﻪ در ‪ 6‬ﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ ﺷﺪه از ﻫﺮ ﻳﻚ ازاﻳﻦ ﺳﻪ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﺧﻮر رﺷﺘﻪ ﺗﺨﺼﺼﻰ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺮده و در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب آورده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ ﺗﺎزه وﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮىاى اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﺎﺳﺨﻬﺎى اﻳﻦ ﺳﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺳﺆال‪:‬‬
‫»آﻳﻨﺪه زﻧﺪﮔﻰ؟ آﻳﻨﺪه اﻧﺴﺎن؟ آﻳﻨﺪه دﻧﻴﺎ؟« ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺎﻣﻞ آن را در‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﻰ از اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﺘﻔﻜﺮ ﺑﻪﻣﺪ‪‬دﻫﻮش‬
‫و ﻓﺮاﺳﺖ و ﺗﻼش ﺧﻮد‪ ،‬داﻧﺶ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺸﺮ را از دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﺑﺮده و ﺑﺨﺸﻰ ﭘﺮاﻫﻤﻴﺖ ﺑﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ اﻓﺰودهاﻧﺪ‪ .‬از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ آﺗﺶ را ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻓﻠﺰات را ﻛﺸﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ اﻃﻼع زﻳﺎدى‬
‫در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﻓﺮاد ﻧﺎﺑﻐﻪ ﻓﺮاواﻧﻰ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﻬﻢ‪،‬ادراك‪،‬‬
‫داﻧﺶ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺧﺼﺎﻳﻞ اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮى ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺷﺎﻣﻞ اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻰﮔﺮدد‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻌﺪ از ﻓﺼﻞ آﺧﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﻪاى اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ‬
‫در آن ﺿﻤﻦ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻟﻐﺎت ﻋﻠﻤﻰ ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪ در ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮى از اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ اﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى‬
‫واﻗﻌﻰ ﻛﻪ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ذﻛﺮ ﺷﺪه‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬اﺳﺎﻣﻲ ﺧﺎص و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎ رﻧﮓ‬
‫آﺑﻲ در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب و ﻧﻴﺰ در ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺳﺎﻣﻲ و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ رﻧﮓ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻰ اﻓﻀﻞ ﺻﻤﺪى‬
‫ﭘﺎرﻳﺲ ـ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1376‬‬

‫‪١٢‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ‪1‬‬

‫اﺳﻄﻮرهﻫﺎﻳﻰ از ﺧﻠﻘﺖ‬

‫ﻫﻴﭻ ﮔﺮوه اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻫﺮ ﻗﺪر ﻫﻢ ﭘﺮت اﻓﺘﺎده و ﻣﻨﺰوى و ﻫﻴﭻ ﻗﺒﻴﻠﻪاى ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﻢ اﺑﺘﺪاﻳﻰ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط ﺧﻮد را ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ اﻟﻬﻰ ﻧﺎﻣﺤﺴﻮﺳﻰ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ و آن را ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻮازﻳﻨﻰ‬
‫ﻣﺪون ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)ﻫﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ(‬

‫ﺗﺼﺎدف ﻳﺎ ﻣﺸﻴ‪‬ﺖ اﻟﻬﻰ؟‬

‫ﻣﻐﺰى ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﺮﻗﻰ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻰ ﮔﺬﺷﺘﻪ زﻳﺴﺘﻰ ﺧﻮد ﻛﺮد‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻄﻰ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن دﻳﮕﺮ آن ﺷﺮاﻳﻂ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻣﺪﺗﻬﺎﺳﺖ از ﺑﻴﻦرﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻐﺰ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ و ﺣﺠﻢ اﻃﻼﻋﺎت و ﻧﻴﺰ از ﻧﻈﺮ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺼﺒﻰ در ﻃﻰ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ‬
‫ﺳﺎل ﺗﺤﻮل‪ ،‬ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺟﺪاد اوﻟﻴﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ روى اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ واﻗﻌﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻋﻤﻞ‬
‫و ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻰدادﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ در ﻣﺤﻴﻄﻰ ﻣﺤﺪود زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﺷﺎن‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﻛﻮﭼﻚ و ﻣﺴﻄﺢ و ﻳﺎ در واﻗﻊ دو ﺑ‪‬ﻌﺪى ﺑﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ اﻃﻼﻋﺎت را در ﺣﺪود ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ادراك‬ ‫ﻣﻘﺪار‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ‬ ‫ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻋﻤﻠﻜﺮدﺷﺎن‬ ‫و‬ ‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫درك‬
‫ﻣﺜﻼً ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ و اﺷﺒﺎح )ارواح‪ ،‬ﺟﻦ و ﭘﺮى( ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻐﺰى ﻛﻪ‬

‫‪١٣‬‬
‫اﻳﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ را داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺮوزه ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺣﻞ ﻇﺮاﻓﺘﻬﺎى ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻐﺮﻧﺞ رﻳﺎﺿﻰ و ﻓﻴﺰﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﻬﺶ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻐﺰ ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺎزه ﻣﻰدﻫﺪ اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ را از آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺎ دﻗﺘﻰ‬
‫ﻧﺴﺒﺘﺎ زﻳﺎد ﻧﻘﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫در ﻃﻰ دو ﻗﺮن اﺧﻴﺮ ﺑﻴﻨﺶ اﻧﺴﺎن از زﻣﺎن ﺑﻪﻛﻠﻰ دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در آﻏﺎز ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﻓﻜﺮ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﻴﻦ ﺧﻠﻘﺖ و زﻣﺎن ﺣﺎل ﺑﻴﺶ از ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺳﺎل ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن‬
‫ﻧﻮزدﻫﻢ اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﺳﺎل رﺳﻴﺪ و اﻛﻨﻮن در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﭘﺎﻧﺰده‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻏﻠﺐ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از درك اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ و ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫روزﻣﺮه زﻧﺪﮔﻰ از ﺗﻮﻟﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻣﺮگ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ زﻣﺎن زﻳﺴﺘﻰ‪ ،‬ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬و دﻳﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ آن‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ‪ ،‬دو ﺗﺎ ﺳﻪ ﻧﺴﻞ و اﺷﺨﺎﺻﻰ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻰ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﭼﻨﺪ‬
‫ﻫﺰار ﺳﺎل ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎى زﻣﺎﻧﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﻰ را‬
‫در اﻧﺴﺎن ﺑﺮﻧﻤﻰاﻧﮕﻴﺰد‪ .‬وﻟﻰ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻌﺪ از آﺷﻨﺎﻳﻰ ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺎ اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ و ﺷﻨﺎﺧﺖ زﻳﺮ و ﺑﻤﻬﺎى‬
‫ﺗﺤﻮﻻت ﺟﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﻰ دﻳﮕﺮ در درون ﻣﺎ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺴﺎس را ﻣﻰﺗﻮان ﻧﻮﻋﻰ رﻫﺎﻳﻰ‬
‫روﺣﻰ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن‪ ،‬ﻣﺮگ ﻳﺎ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬داﺷﺘﻦ و ﻳﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ و اﻧﺴﺎن ﺧﻮد را ذر‪‬هاى در درون ﻳﻜﻰ از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎى زﻧﺠﻴﺮه ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻳﻞ‬
‫ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ و در اﻳﻦ زﻣﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻣﻄﻠﻖ و ﻳﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ درك ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از زﻣﺎﻧﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر دور‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ از زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮده ﺗﺎﻛﻨﻮن‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪ‪‬د آن ﺑﺸﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﭼﻴﺰﻫﺎى ﺑﻴﺶ از‬
‫ﭘﻴﺶ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻣﺘﻨﻮع ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻏﺎرﻧﺸﻴﻦ ﺷﺪه و از اﺷﺠﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪ دﻓﺎﻋﻰ و ﺳﭙﺲ‬
‫از ﺳﻨﮓ ﺑﺮاى ﺳﺎﺧﺖ اﺑﺰارآﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﭼﻨﺪى ﺑﻌﺪ ﺑﻪ آﺗﺶ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻓﻠﺰات‬
‫را ﻛﺸﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬ﻃﻮﻟﻰ ﻧﻤﻰﻛﺸﺪ ﻛﻪ اﺑﺰارﻫﺎى ﻓﻠﺰى ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺸﻖ ورزﻳﺪه و ﺷﻌﺮ و ﻫﻨﺮ را‬
‫آﻓﺮﻳﺪه و در ﻧﻬﺎﻳﺖ درﻣﻮرد وﺟﻮد ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺆال ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٤‬‬
‫ﻛﻴﻬﺎن ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ اﺳﺘﻔﻬﺎم اﺳﺖ‪ :‬ﺳﺆاﻟﻰ ﺑﺰرگ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻬﺎ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺳﻌﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ آن آﺧﺮﻳﻦ ﺟﻮاب ﺧﻮد را ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬از آﻏﺎز اﻳﻦ ﻗﺮن ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻴﻨﺶ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﻛﻴﻬﺎن‬
‫ﻟﻄﻴﻔﺘﺮ ﺷﺪه و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬وﻟﻰ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ و ﺑﻐﺮﻧﺠﺘﺮ ﻧﻴﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻋﺘﻘﺎد و اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻬﺪم ﺷﺪه و ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻪاﻧﺪ و ﭘﺮﺳﺸﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪى ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺣﺘﻰ ﺗﺼﻮر آن را ﻫﻢ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻳﻢ‪،‬ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﺳﺮار ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺻﻠﻰ ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﺑﺮﺟﺎى ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ واﻗﻌﻰ اوﻟﻴﻪ ﺟﻬﺎن ﭼﻪ ﺑﻮده و از ﻛﺠﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﺑﺮاى ﭼﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺴﺖ؟ آﻳﺎ آﻏﺎز و ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ ﻫﻢ ﺑﺮاى آن وﺟﻮد دارد؟ اﻳﻦ ﺳﺆاﻻت اززﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺧﻮد را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﻤﺎق ﻓﻀﺎ ﺳﻔﺮ ﻛﺮده و ﺳﺘﺎرﮔﺎن وﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﻳﻰ را ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬
‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ از ﻣﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺳﺎل ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻓﻜﺮى‪ ،‬ﺑﺸﺮ در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ و آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ وﻳﻜﻢ‬
‫ﻣﻴﻼدى ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آﻏﺎز دﻧﻴﺎ ﺑﺎ اﻧﻔﺠﺎرى ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺑﻪ آن آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و‬
‫ﻳﺎ ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻰ دﻳﮕﺮ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ در درون ذر‪‬ات‬
‫ﻣﺎد‪‬ه از ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﻤﺎﻳﻠﻰ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﻳﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺗﻢ‬
‫اﻛﺴﻴﮋن و ﻫﻴﺪروژن ﺑﻪ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ رﺳﻴﺪه و ﻣﻠﻜﻮل ﻣﻌﺠﺰهآﺳﺎى آب را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ و از ﻗِﺒﻞِ‬
‫آن اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰﺷﻮد و در درون آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع و‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ ،‬ﮔﺮد ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﺷﺪه و ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪهاى را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ‬
‫زﻳﺮﺳﺆال ﺑﺮده‪ ،‬دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﺧﻮد را ﺟﻮﻳﺎ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى )ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ( ﺧﻴﻠﻰ‬
‫از اﺑﻬﺎﻣﺎت ﻋﻠﻮم ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻰﺑﺮد و ﺟﻮاﺑﮕﻮى اﺳﺘﻔﻬﺎﻣﻬﺎى آﻧﻬﺎ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬
‫در ﻋﺼﺮ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺼﻮراﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬دﻧﻴﺎ از ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ آب‪ ،‬ﺧﺎك‪ ،‬ﺑﺎد و آﺗﺶ درﺳﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻦﺑﺴﺖ ﻓﻠﺴﻔﻰ آﻧﻬﺎ را درﺑﺎره ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺎد‪‬ه از ﺑﻴﻦ ﺑ‪‬ﺮد و آﻧﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺟﻮاﺑﻬﺎﻳﻰ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺠﻬﻮﻻت ﺟﻬﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪا ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻬﺮوردى در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮى ﺑﺎ دﻳﺪى ﺑﺴﻴﺎر‬

‫‪١٥‬‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ دﻳﺪ اﻣﺮوز ﻣﺎ‪ ،‬ﺟﻬﺎن و ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻮاد و ﻣﻮﺟﻮدات در آن را ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻮراﻻﻧﻮار ﻣﻰداﻧﺴﺘﻪ و‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮرﻫﺎ را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى ﻛﺮده ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻧﻪ ﺳﭙﻬﺮ در ﺟﻬﺎن و دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻋﻘﻞ‬
‫و ادراك را در ﻣﻐﺰ ﺑﺸﺮ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﻨﺪ و ﭼﻮن ﮔﻔﺘﻪاش ﺟﻠﻮﺗﺮ از زﻣﺎن او ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻌﺼﺒﺎن اﺳﺘﺪﻻل او را‬
‫ﺑﻪ اﻟﺤﺎد ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮده و او رادر ﺳﻦ ‪ 38‬ﺳﺎﻟﮕﻰ در زﻧﺪان ﺧﻔﻪ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﺑﺮاى ﺗﻮﺟﻴﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻴﻬﺎن و ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪن اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻔﻜﺮ‪،‬اﺟﺒﺎراﺑﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﭘﻨﺎه‬
‫ﻣﻰﺑﺮد و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﻮد ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ از ﺑﻴﻦ ﻧﺮود‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻟﺨﻮاه ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫رﺳﻴﺪ‪ .‬وﻟﻰ در اﻋﺘﻘﺎد ﺟﺎﻳﻰ ﺑﺮاى ﺗﺮدﻳﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد واﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺒﺪأ اﻟﻬﻰ ﺟﻮاﺑﮕﻮى ﺗﻤﺎم‬
‫اﺑﻬﺎﻣﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺬاﻫﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺧﻮاه ﺗﻮﺣﻴﺪى و ﺧﻮاه ﭼﻨﺪ ﺧﺪاﻳﻰ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت اﻟﻬﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ و اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻴﻬﺎن و ﻣﻮﺟﻮدات روى زﻣﻴﻦ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺎﻟﻘﻰ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺎ در ﻗﺮون اﺧﻴﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎى‬
‫ﻋﻠﻤﻰ در ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﻮارد اﻋﺘﻘﺎدات ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺬاﻫﺐ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻣﺬاﻫﺐ ﭼﻨﺪ ﺧﺪاﻳﻰ را ﻣﺘﺰﻟﺰل‬
‫ﻛﺮده و ﺣﺘﻰ ﭘﺎرهاى از ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎى ﻣﺬاﻫﺐ ﺗﻮﺣﻴﺪى را ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪان ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﻘﺪﺳﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻤﺎﺟﺖ ﺑﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ‬
‫ﻧﺎاﺳﺘﻮار ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﻮده‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺳﻌﻰ دارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﺪرﻳﺲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺤﻮل در ﻣﺪارس‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺠﺎﻣﻊ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ دﻧﻴﺎ ﭼﻮن اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﻛﺴﺐ ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ‬
‫ﺗﻀﺎدﻫﺎﻳﻰ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎدات آﻧﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬در ﺳﺎل ‪ 1925‬ﻣﻴﻼدى در اﻳﺎﻟﺖ ﺗﻨﺴﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻗﺎﻧﻮن رﺳﻤﻰ‪ ،‬ﺗﺪرﻳﺲ ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ در ﻣﺪارس اﻳﻦ اﻳﺎﻟﺖ ﻣﻤﻨﻮع اﻋﻼم ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﭼﻨﺪى اﻳﺎﻟﺘﻬﺎى دﻳﮕﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ارﻛﺎﻧﺰاس‪ ،‬ﻣﻴﺴﻰ ﺳﻴﭙﻰ و‪ ...‬ﻧﻴﺰ از آن ﭘﻴﺮوى ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﺣﺎل‬
‫آﻧﻜﻪ ﺑﻴﺶ از ﺻﺪ ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻛﺜﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻘﻂ در ﺳﺎل ‪ 1968‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن در اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻟﻐﻮ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ دﻳﮕﺮ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﮔﺮدﻳﺪﻛﻪ در ﻃﻰ آن ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻠﻘﺖ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺤﻮل ﺑﻴﻮﻟﻮژى در ﻣﺪارس ﺗﺪرﻳﺲ ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﺧﻴﺮ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1987‬ﻟﻐﻮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١٦‬‬
‫روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻣﺴﻴﺤﻰ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻋﻠﻤﻰ ارﺳﻄﻮ را ﻛﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎى ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻮد ﻧﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدى ﺧﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎرى ازﻧﻈﺮﻳﺎت ﻛﻪ ﻣﻨﺘﺞ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻘﻠﻰ‬
‫ﺑﻮد ﻧﻪ ﻋﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻜﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰ دﻧﻴﺎ و ﺳﺎﻛﻦ اﺳﺖ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪ دور آن در‬
‫ﮔﺮدش ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻳﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻘﻮط اﺷﻴﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﺟﺮم آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﺪ از ﺟﻬﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪت دوﻫﺰار ﺳﺎل ﻣﺎﻧﻊ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ ﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ دﻓﺎع ﻛﻠﻴﺴﺎ از ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻏﻠﻂ‬
‫ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس ﺗﺎ ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﺰارﺳﺎل‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻰ ﻧﻜﺮد وﺣﺘﻰ در ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻛﻠﻴﺴﺎ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ را ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﻳﻚ ﺷﺨﺼﻴﺖ روﺣﺎﻧﻲ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﺣﺒﺲ‬
‫اﺑﺪ ﻛﺮد و ﻳﺎ ژﻳﻮر داﻧﻮ ﺑﺮﻳﻮ را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬در ﺳﺘﺎرﮔﺎن دﻳﮕﺮ ﻫﻢ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ زﻣﻴﻨﻰ وﺟﻮد دارد«‪ .‬در ﻣﻸﻋﺎم زﻧﺪه ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻋﺪه ﻛﺜﻴﺮى از اﻋﺘﻘﺎدﻳﻮن ﺑﺎ ﻣﺪ‪‬د ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻋﻠﻮم ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻰ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻚ‪،‬‬
‫اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ‪ ،‬اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﭘﺰﺷﻜﻰ‪ ،‬ﺳﻌﻰ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎى ﺑﻬﺘﺮ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮى از آﻳﺎت‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺧﻮد ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﻌﺘﻘﺪان و ﺣﺘﻲ واﺗﻴﻜﺎن )ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ( راﺑﻄﻪ‬
‫ﺑﻴﻦ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ و آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را ﻛﻪ در اﻏﻠﺐ ادﻳﺎن ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و‬
‫ﺑﺎور دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻊ اوﻟﻴﻪ ﻧﻮر اﻟﻬﻲ اﺳﺖ و ﺧﺎﻟﻖ آن را ﺑﻪوﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎن ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﻋﻠﺖ‬
‫و ﻣﻌﻠﻮل زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬آﺳﻴﺎ‪ ،‬اروﭘﺎ و اﻣﺮﻳﻜﺎ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﻤﻮاره ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﻫﻤﻪ ادﻳﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺳﻄﻮرهﻫﺎى ﻗﻮﻣﻰ‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻤﺎم داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬آﻏﺎزى دارد؛ ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺼﻪ واﻗﻌﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻳﻦ‬
‫آﻏﺎز را ﺑﻪﻇﻬﻮر اوﻟﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را زﻧﺪه ﻣﻰﻧﺎﻣﻴﻢ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‬
‫ﻧﻴﺰ از ﻋﻨﺎﺻﺮى ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را درﻛﻴﻬﺎن ﺑﺎز ﻣﻰﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ذرات ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ‬

‫‪١٧‬‬
‫ﻛﻮﭼﻚ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬در درون آﻧﻬﺎ اﺗﻤﻬﺎ و ذر‪‬اﺗﻰ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺟﺰاى ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن درﺧﺸﺎن و ﻳﺎﺧﺎﻛﺴﺘﺮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت اﺑﺮﻫﺎﻳﻰ درون ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ رﺳﻴﺪ از اﻳﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮوع اﻓﺴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺷﺮوع‬
‫ﺟﻬﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫از ﻟﺤﻈﻪاى ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﻃﺮاف ﺧﻮد ﻧﻈﺮ اﻧﺪاﺧﺖ و دﻟﻴﻞ وﺟﻮد اﺷﻴﺎ را از ﺧﻮدﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮاى او ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ .‬آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻣﺮوز وﺟﻮد دارﻧﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫دﻳﺮوز وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﭼﻴﺰﻫﺎى دﻳﺮوز ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روزﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ آن اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻴﺎس ﺑﻪ‬
‫ﻋﻘﺐ ﺑﺮوﻳﻢ آﻳﺎ ﺑﻪ روزى ﺧﻮاﻫﻴﻢ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ دﻳﺮوزى ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻗﺒﺎﻳﻞ و ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ ﺑﺮاى آن‬
‫ﺟﻮاﺑﻬﺎﻳﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪﻛﻪ اﻛﺜﺮ اوﻗﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت رواﻳﺘﻬﺎى ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ و ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﻧﻘﻞﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻫﺰاراﻧﺤﻮادث ﻫﻴﺠﺎناﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﻣﺒﺎرزه ﻣﻴﺎن ﺧﻮﺑﻴﻬﺎ و ﺑﺪﻳﻬﺎ ﻣﻰﻛﻨﺪ)اﻫﻮرا و‬
‫اﻫﺮﻳﻤﻦ(‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻤﻮاره ﻛﺎرﻫﺎى ﺧﻮب در ﺗﻀﺎد ﺑﺎ ﻛﺎرﻫﺎى ﺷﻴﻄﺎﻧﻰ اﺳﺖ وﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺎرﺿﻬﺎ دﻧﻴﺎى‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺪى و ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ درآﻣﻴﺨﺘﻪاﻧﺪ‪.‬اﻏﻠﺐ اﻳﻦ‬
‫رواﻳﺎت‪ ،‬ﺣﻮادث ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻰ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺧﻠﻘﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده و ﺧﺎﻟﻘﻲ را ﺑﺮاى آن اﻧﮕﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﻘﻰ دﻧﻴﺎ را ﺑﻪوﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﺳﺆال اوﻟﻴﻪ ﭘﺎﺳﺦ داده‬
‫ﻣﻰﺷﻮد و ﻳﺎ ﺑﻪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬دﻧﻴﺎى ﻗﺒﻞ از ﺟﻬﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ را ﻣﺴﻜﻦ ﺧﺎﻟﻘﻰ ﻣﻰداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد‬
‫آﻏﺎزى ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬درﺧﺎرج از دﻧﻴﺎى ﻇﺎﻫﺮى ﻣﺎ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺎده‪ ،‬ﻓﻀﺎ و زﻣﺎن ﻗﺮار‬
‫ﻧﻤﻰﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻏﺎز و ﭘﺎﻳﺎن ﺷﺎﻣﻞ او ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ .‬ﻣﻨﺰﻟﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺧﻮد او را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ‬
‫ﻛﻪ از او دارﻳﻢ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ او و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ وﺣﻰاى اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺧﻮد ﺑﺮاى‬
‫راﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﺗﻤﺪن و ﻗﺒﻴﻠﻪاى‪ ،‬ﺧﻠﻘﺖ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاى ﺧﺎص ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻰﻛﻨﺪ وﻟﻰ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ در اﺻﻞ‬
‫ﻣﺸﺘﺮكاﻧﺪ‪ :‬ﺧﺎﻟﻖ از ﻣﺨﻠﻮق ﺧﻮد دور ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاى ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﺮدم دوﮔﻮن اﻓﺮﻳﻘﺎى ﺳﻴﺎه‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ‬

‫‪١٨‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﻖ در آﻏﺎز ﺗﺨﻤﻰ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺟﻨﻴﻦ دو ﺟﻔﺖ دوﻗﻠﻮ ﺧﻠﻖ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اراده او ﻫﺮ‬
‫ﻳﻚ از اﻳﻦ زوﺟﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﻧﺮ و ﻣﺎده ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از وﺟﻮد ﻗﻠﻤﺮو ﺳﺎزﮔﺎرى ﻛﻪ‬
‫در اﺧﺘﻴﺎر آﻧﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﻣﻰﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ دو زوج ﺑﻪ اﻣﻴﺪ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ زودﺗﺮ درﭘﺪﻳﺪهاى ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰى ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬وارد ﺷﻮد و آن را ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد‬
‫ﺳﺎزد‪،‬ﺗﺨﻢ را ﻗﺒﻞ از زﻣﺎن ﻣﻘﺮر ﺷﻜﺴﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﺨﺸﻰ از ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﺗﺨﻢ‪ ،‬دﻧﻴﺎى ﺑﻪ‬
‫ﻛﻤﺎل ﻧﺮﺳﻴﺪهاى را ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﻖ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ اﻏﻔﺎل ﺷﺪه و در‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻮده‪ ،‬دوﻗﻠﻮﻫﺎ را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ ﻛﺮده و ﻣﻰﮔﺬارد داﺳﺘﺎن ﺑﺪون دﺧﺎﻟﺖ او اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻫﺮﮔﺰ درﺑﺎره ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺒﺪأ از ﺧﻮد ﺳﺆاﻟﻰ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ و ﻳﺎ اﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺮح‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮش زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ دوراﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﺒﻮر ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در دﻳﺪ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاى اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻓﻌﻞ »ﺑﻮدن« ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺮف ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰى ﻛﻪ‬
‫وﺟﻮد دارد ﻫﻤﻮاره وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ‪» :‬ﻫﺴﺘﻢ« و »ﺑﻮدهام« و‬
‫»ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد« ﻣﺴﺌﻠﻪاىﻈﺎﻫﺮى و ﻗﺮاردادى اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮕﻔﺘﻰ در ﺑﻮدن اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻰ؟ ﺑﺪون ﺷﻚ اﻳﻦ دﻳﺪ از دﻧﻴﺎ ﻧﺰد اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎى »آﻣﺎﺳﺎﻟﻴﻤﻴﻮت« رواج ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎ ﻛﻪ در ﺳﻮاﺣﻞ ﮔﺮوﺋﻨﻠﻨﺪ از ﭼﻬﺎر ﻳﺎ ﭘﻨﺞ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﻣﺠﺰا از ﺑﻘﻴﻪ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎ در ﻣﺼﺐ‬
‫رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﺮﻣﻴﻠﻴﻚ‪ ،‬واﻗﻊ در ﻛﻨﺎرهﻫﺎى ﺧﻠﻴﺞ ﻓﻴﻮرد در ﻧﺮوژ‪ ،‬درﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻳﺨﭽﺎﻟﻬﺎى ﻃﺒﻴﻌﻰ و‬
‫ﺟﺰاﻳﺮى ﻳﺨﻰ ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل را ﻣﻰﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪،‬زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آب رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﺮﻣﻴﻠﻴﻚ ﺑﻪ‬
‫اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻃﻠﺲ در ﻧﺎﺣﻴﻪاى رﻳﺨﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﺟﺰﻳﺮهﻫﺎى ﻳﺨﻰ ﺷﻨﺎور و ﻋﻈﻴﻤﻰ وﺟﻮد‬
‫دارد ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﺒﺐ وﺣﺸﺖ درﻳﺎﻧﻮرداﻧﻰ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻋﺒﻮر ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮاﺣﻞ‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﺳﻮاﺣﻞ ﻏﺮﺑﻰ ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺳﺪﻫﺎى ﻳﺨﻰ ﻋﻈﻴﻤﻰ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1884‬ﻫﻴﭻ درﻳﺎﻧﻮردى ﺟﺮأت ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮاﺣﻞ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫درﻳﺎﻧﻮرداﻧﻰ از داﻧﻤﺎرك ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻮاﺣﻞ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه و ﮔﺮوﻫﻲ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﺪ آﻧﻬﺎ از‬
‫دﻧﻴﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت از ﺑﻘﻴﻪ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﺑﺸﺮى ﺑﻮد‪ .‬درﺑﻴﻦ اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺗﺮس از ﻣﺮگ اﺻﻼً ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ‬

‫‪١٩‬‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬آﻣﺎﺳﺎﻟﻴﻤﻴﻮﺗﻬﺎ ﮔﻤﺎن دارﻧﺪ ﻛﻪ روح ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ دوراﻧﻰِ ﺑﻰﭘﺎﻳﺎﻧﻰ از زﻧﺪه ﺑﻪ ﻣﺮده و از ﻣﺮده‬
‫ﺑﻪ زﻧﺪه را ﻃﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺑﭽﻪاى ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻰآﻳﺪ اﻣﺎﻧﺘﺪار‬
‫روح ﻓﺮدى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺎزﮔﻰ ﻓﻮت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى رﺑﺮت ژﺳﻦ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ اروﭘﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻰ‬
‫از ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 1926‬در ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺳﭙﺮى ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺧﻮدﻛﺸﻰ ﺑﺴﻴﺎر راﻳﺞ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدارى از آزادﻳﻬﺎى ﺷﺨﺼﻰ و ﻣﻮرد‬
‫اﺣﺘﺮام ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺳﻮاﺣﻞ ﻓﻴﻮرد اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻴﺎد ﭘﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎور دارد ﻛﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد را در زﻧﺪﮔﻰ اﻧﺠﺎم داده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬روزى ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻳﺎ ﺑﻪ زﻳﺮ ﭼﺎدر ﻧﺰد اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻰآﻳﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻰﭘﺮﺳﺪ‪ :‬آﻳﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻰ ﻓﻮك ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻤﻰآورﻧﺪ؟‬
‫ﻫﻤﮕﻰ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ او ﻗﺼﺪ رﻓﺘﻦ )ﺧﻮدﻛﺸﻰ( دارد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ از اوﻗﺎت ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻰ از‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد و از اﻋﻤﺎل ﺧﻮب و ﻳﺎ ﺑﺪى ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻰ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺳﻮار ﺑﺮ ﻗﺎﻳﻖ ﺧﻮد ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺎﻫﻰ از اوﻗﺎت ﭘﺴﺮاﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اوﻛﻤﻚ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از ﻛﻨﺎرهﻫﺎ دور‬
‫ﻣﻰﺷﻮد و آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﻗﺎﻳﻖ را واژﮔﻮن ﻛﺮده و دﻳﮕﺮ ﺗﻼﺷﻰ ﺑﺮاى ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن آن ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻣﺎن ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻓﺮش ﮔﺴﺘﺮده و ﺑﺪون ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻓﻼﺧﻨﻰ در‬
‫ﮔﺮدش اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﮔﺎه رﻫﺎ ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ .‬اﺧﺘﻼط زﻣﺎﻧﻬﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺎل وآﻳﻨﺪه ﺗﻤﺎم ﺳﺆاﻻت ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺣﻮادث ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﻠﻘﺖ را ﻛﻪ ﭘﻰدرﭘﻰ ﺑﻮدن ﺳﺎﻋﺎت و روز و ﺳﺎل را در ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ از‬
‫ﻣﻴﺎن ﺑﺮﻣﻰدارد‪.‬‬
‫در آﻣﺎﺳﺎﻟﻴﻚ ﺟﺰ ﻳﺦ‪ ،‬ﻓﻮك و اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮى وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻳﺨﻬﺎ درﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﺮ روى آب‬
‫ﺷﻨﺎور ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮى اﻗﻴﺎﻧﻮس ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ از ﺑﻴﻦ ﻣﻰروﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﭘﺮﺗﻮى ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﺪه و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺑﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﺎران ﺑﺮ روى ﺟﺰاﻳﺮ ﻳﺨﻰ‬
‫ﻣﻰﺑﺎرﻧﺪ و در زﻣﺴﺘﺎن دوﺑﺎره ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻳﺦ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎ روح اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و روح‬
‫ﻓﻮﻛﻬﺎ از ﻧﺴﻠﻰ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر در ﭼﺮﺧﺶ اﺳﺖ‪ .‬روح ﺟﺴﻢ ﭘﻴﺮى را‬
‫رﻫﺎ ﻛﺮده و در ﺟﺴﻢ ﺗﺎزهاى ﺣﻠﻮل ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬از اﻳﻦرو ﻣﺮگ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬
‫ﺑﺮاى ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى دﻳﮕﺮ‪ ،‬زﻣﺎن ﺗﺸﺮﻳﺢﻛﻨﻨﺪه ﭼﺮﺧﺸﻰ ﻛﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ را از ﻧﻘﻄﻪ اﺑﺘﺪاﻳﻰ آﻏﺎز و‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬ﭼﺮﺧﺶ ﺟﺪﻳﺪى را ﺗﻜﺮار ﻛﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻣﺎن ﺑﻪﻃﻮر داﺋﻤﻰ ﺑﻴﻦ دو ﻗﻄﺐ ﻧﻮﺳﺎن دارد‪ .‬و‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻋﻤﻖ دﻳﺪ ﭼﻴﻨﻴﻬﺎ از زﻣﺎن‪،‬ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ راﺑﻄﻪ ﺣﺮﻛﺘﻰ ﺑﻴﻦ »ﻳﻦ« و »ﻳﺎﻧﮓ« را ﻣﻄﺮح‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ ﻧﻬﺎدن دو ﭼﻴﺰ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ روﺷﻨﻰ و‬
‫ﺗﺎرﻳﻜﻰ‪ ،‬ﮔﺮم و ﺳﺮد و ﻳﺎ ﻣﺆﻧﺚ و ﻣﺬﻛﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻬﻢ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻰ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪.‬ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺟﻮدى ﺧﻮد را در ﻛﻨﺎر دﻳﮕﺮى ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻰآورد‪» .‬ﺑﻮدن«‬
‫ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺰ ﺑﺎ »ﻫﻢ ﺑﻮدن« ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻰ ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﻴﻮه از دﻳﺪ‪ ،‬زﻣﺎن ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى در‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﺷﻴﺎء ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺳﺆاﻟﻰ ﺳﻌﻰ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮدن زﻣﺎن ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪ اوﻟﻴﻪ ﻓﺮﺿﻰ را ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﻫﻢ در اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﺪ از دﻧﻴﺎ ﺳﺆال درﺑﺎره ﻣﺒﺪأ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫درواﻗﻊ در اُﺳﻄﻮرهﻫﺎى ﭼﻴﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﻘﻴﻦ ﺷﻜﻮﻫﻤﻨﺪ وﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻰ از‬
‫زﻧﺪﮔﻰ را در اﺣﻜﺎﻣﻰ ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮ ﺗﻨﺎوب ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﭼﻮن اژدﻫﺎ‪ ،‬ﻻكﭘﺸﺖ‪ ،‬ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و‪ ...‬وﺣﻰ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺗﻨﺎوﺑﻬﺎ ﻣﻰﺗﻮان روز و ﺷﺐ؛ زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎن؛ ﺟﻮﻫﺮ و ﻣﺎد‪‬ه؛ ﺳﺮد و ﮔﺮم؛‬
‫ﻣﺎده و ﻧﺮ؛ زﻣﺴﺘﺎن و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و‪ ...‬را ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ دو ﻋﺒﺎرت در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭼﻴﻨﻰ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﻤﻴﻘﻰ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ اﻳﻦ دو ﻛﻠﻤﻪ ﺿﺪﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ وﻟﻰ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫درﺗﺤﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ »ﻳﻦ« ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻴﺤﺴﻰ و »ﻳﺎﻧﮓ« ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺪرت ﻳﺎ ﻧﻴﺮو اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل »ﻳﻦ« ﺷﺐ اﺳﺖ و »ﻳﺎﻧﮓ« روز و اﻳﻦ دو در ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺤﻮل ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻛﻪ ﺻﺒﺢ ﻃﻠﻮع ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺷﺐ ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪه و ﻳﺎﻧﮓ ﻗﺪرت ﻣﻰﮔﻴﺮد وﻟﻰ ﺗﻨﺎوب اﻳﻦ دو‬
‫ﻇﺎﻫﺮى اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ دو ﺑﺎﻫﻢ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻧﺴﺒﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺳﻬﻤﻴﻪ »ﻳﻦ« در روز ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ و ﺳﻬﻤﻴﻪ »ﻳﺎﻧﮓ« ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺳﻬﻤﻴﻪ‬
‫»ﻳﺎﻧﮓ« در ﺷﺐ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻛﻤﺘﺮ از ﺳﻬﻤﻴﻪ »ﻳﻦ« اﺳﺖ‪.‬‬
‫»رِ« ﺧﺪاى ﺑﺰرگ و ﻳﺎ ﺧﺪاى ﺧﻮرﺷﻴﺪِ ﻣﺼﺮﻳﺎن در ﻋﺼﺮ ﻓﺮاﻋﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت آدﻣﻰ ﺗﺮﺳﻴﻢ و ﻳﺎ‬
‫ﺣﺠﺎرى ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺮ روى ﺳﺮﺻﻔﺤﻪاى از ﺧﻮرﺷﻴﺪ دارد‪.‬‬

‫‪٢١‬‬
‫ﻣﺼﺮﻳﺎن او را ﺧﺎﻟﻖ دوره ﭼﺮﺧﺸﻰ زﻣﺎن ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺎور داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ او ﺑﺎزدارﻧﺪه ﺟﻬﺎن از‬
‫رﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﺪم اوﻟﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬رِ را اوﻟﻴﻦ ﻓﺮﻋﻮن ﻣﺼﺮ ﺗﺼﻮر ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﻠﻤﻪ»راﻣﺴﺲ« از ﻧﺎم او‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺒﻴﻠﻪ آزﺗﻚ )ﻣﺮدﻣﺎن ﻗﺪﻳﻢ ﻣﻜﺰﻳﻚ( ﺑﻪ آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻨﻰ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﻖ دﻧﻴﺎ ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫آورده ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻠﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد را در آن ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺘﺎره ﺧﺪا‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﺮﺧﺶ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﺤﻮل ﻣﺎد‪‬ه ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﺑﺎور‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎن از ﻫﺮج و ﻣﺮج اوﻟﻴﻪ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه و اﺟﺘﻤﺎع آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن‬
‫ﻏﻮﻟﻬﺎى درﻳﺎﻳﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻏﻮﻟﻬﺎ ﻧﺴﻞ ﺑﻌﺪ از ﻧﺴﻞ ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻫﻨﺪوﻳﺴﻢ‪ ،‬ﺧﻠﻘﺖ دﻧﻴﺎ و ﻣﻮﺟﻮدات را از ﺑﺮﻛﺖ وﺟﻮد ﺳﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ‬
‫ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪» .‬ﺑﺮﻫﻤﺎ« ﺧﺪاى ﺧﺎﻟﻖ اﺳﺖ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن وﺳﻴ‪‬ﺎرات را ﺑﺮ روى ﻣﺪارﻫﺎﻳﻰ ﻧﮕﻪ ﻣﻰدارد‪.‬‬
‫»وﻳﺸﻨﻮ« ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﭘﻴﻮﻧﺪدﻫﻨﺪه و ﺟﺎذﺑﺪارد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم »ﺷﻴﻮا« ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﻣﺨﺮّب و ﻣﺘﻼﺷﻰﻛﻨﻨﺪه‬
‫را ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻏﻠﺐ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﺑﺸﺮى از اﻓﺮاد ﺑﺮﺗﺮى ﻳﺎد ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ وﺣﻰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ اﻓﺮاد‬
‫اذﻋﺎن داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺧﺎﻟﻖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺧﻠﻘﺖ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻟﻬﺎم ﺷﺪه و آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﺮاى‬
‫دﻳﮕﺮان آﺷﻜﺎر ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻦ و ﻳﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪاى ﺷﺨﺼﻰ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ‬
‫»اﻳﻤﺎن« ﺟﺰو ﻟﻐﺎت ﻣﺘﻌﺎرف در ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻳﻚ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ »اﻳﻤﺎن«‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آن را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻰ و آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫در ادﻳﺎن ﻳﻬﻮدى ﻳﺎ ﻣﺴﻴﺤﻰ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻧﻰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺧﻠﻘﺖ را ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﻰ زﻳﺒﺎ و ﺷﻴﻮا ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در اوﻟﻴﻦ ﻓﺼﻞ ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻳﺎ ﺗﻜﻮﻳﻦ‪ (1) La Génés‬و ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫ﭘﻰدرﭘﻰ ﺧﻠﻘﺖ در ﻫﻔﺖﺑﺎب ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺶ روز ﻛﺎر ﭘﺮزﺣﻤﺖ ﺧﺎﻟﻖ ﺻﺮف ﺧﻠﻘﺖ‬
‫ﻧﻮر‪ ،‬آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬زﻣﻴﻦ و ﻣﺎه‪،‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت و در آﺧﺮ اﻧﺴﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺮ‬
‫اﻧﮕﺎره ﺧﻮد آﻓﺮﻳﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم روز ﻫﻔﺘﻢ ﻳﻌﻨﻰ روز اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺨﺶ اﺻﻠﻰ ﺗﻮرات را ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻰ از ﻃﺮف ﺧﺎﻟﻖ اﮔﺮ واﻗﻊ را‬

‫‪٢٢‬‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ رﻓﺘﺎر ﺑﺪﻳﻌﻰ را ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﻖ ﺑﻪ آدم و ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺪاران دﺳﺘﻮر ﻣﻰدﻫﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺎرور و ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﻴﺪ و زﻣﻴﻦ را ﭘﺮﻛﻨﻴﺪ«‪ .‬وﻟﻰ در ﻣﻮرد آدم ﻣﻰاﻓﺰاﻳﺪ‪» :‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد درآور«‪ .‬دﺳﺘﻮر دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮدن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ درآوردن و ارﺑﺎب ﺷﺪن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺧﺎﻟﻖ ﻣﺤﻮ و از ﻣﺨﻠﻮق ﺧﻮد دور ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﺨﺸﻰ از ﻗﺪرت ﺧﻮد را ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‬
‫ﺑﻪ آدم ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در دﻳﻦ اﺳﻼم ﺧﺪاى ﻗﺎدر‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ ﺟﻬﺎن و ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ و اوﻟﻴﻦ دﺳﺘﻮر ﻗﺮآندر ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ و‬
‫داﻧﺶ ﺑﻮدن اﺳﺖ‪.،‬و ﻓﺮدوﺳﻰ ﻧﻴﺰ دﺳﺘﻮر ﻗﺮآن را زﻳﺒﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪» :‬زﮔﻬﻮاره ﺗﺎ ﮔﻮر داﻧﺶ‬
‫ﺑﺠﻮ«‪.‬آﻳﺎت و دﺳﺘﻮرﻫﺎى ﻗﺮآن در ﻫﺮ ﻋﺼﺮ و زﻣﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻮده و ﻓﺮاﺧﻮر ﻓﻬﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ‬
‫ﺗﻌﺒﻴﺮﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮد ﻧﻪ ﺑﺮاﺳﺎس درﻛﻰ ﻛﻪ ﭼﻬﺎرده‬
‫ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰداد‪ .‬درواﻗﻊ در زﻣﺎن ﻧﺰول ﻗﺮآن ﻣﺮدم ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﻮد را زﻧﺪه ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮر ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و دﺳﺘﻮرﻫﺎى ﻗﺮآن ﻣﺎﻧﻊ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﺪ‪ .‬در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ دﺳﺘﻮرﻫﺎى ﻗﺮآن و ﻳﺎ ﻫﺮ‬
‫ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻰ دﻳﮕﺮ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ درﻣﻮرد ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎك اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻧﻘﺸﻰ ﻣﺜﺒﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻊ از اﻧﺤﺮاف ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮدد؛ از ﺗﺎراج ﺛﺮوﺗﻬﺎى زﻳﺮزﻣﻴﻨﻰ‬
‫ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﻴﺮاﺛﻰ ﺑﺮاى آﻳﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى ﻛﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻊ از دﺳﺘﻜﺎرﻳﻬﺎى ژﻧﺘﻴﻜﻰ ﺑﺎ ژﻧﻮم‬
‫اﻧﺴﺎن )ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻴﺮاث ژﻧﺘﻴﻜﻰ ﺑﺸﺮ( و‪ ...‬ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻗﺒﺎل ﻻﻫﻮرى در ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ در اﻳﺮان )ﺗﺮﺟﻤﻪ آرﻳﺎنﭘﻮر‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ( ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫ﭘﻴﺮوان آﻳﻴﻦ ﻣﻐﻰ ﻛﻪ ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ را دو ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ و ﻣﺨﻠﻮق دو ﻋﺎﻣﻞ ﺧَﻼقَ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﺮ ﺧﻄﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﺑﺪان زردﺗﺸﻰ ﺑﻪﻋﻨﻮان آﻧﻜﻪ »ﻳﻚ« ﺟﺰ ﻳﻚ اﻓﺎﺿﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬روﺷﻨﺎﻳﻰ و‬
‫ﺗﺎرﻳﻜﻰ را ﺑﻪ دو ﻣﺒﺪأ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺣﻜﻴﻤﺎن اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﺎ دوﮔﺮاﻳﻰ آﻧﺎن ﻣﻮاﻓﻘﺘﻰ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺗﻀﺎد ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺑﻞ وﺟﻮد و ﻻوﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺠﺎب ﻧﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺳﻠﺐ ﻧﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻰ ﻛﻪ ﻧﻮر ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ ﺧﻮد را ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻇﻠﻤﺘﻰ ﻳﺎﺑﺪ و‬

‫‪٢٣‬‬
‫آن را روﺷﻦ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮر آﻏﺎزﻳﻦ ﻣﺒﺪأ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺮاد از ﺣﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻜﺎﻧﻰ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﻮر ذاﺗﺎ ﻋﺎﺷﻖ ﭘﺮﺗﻮ اﻓﺸﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺸﻖ او را ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﻴﺰد ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺮﺗﻮ اﻓﺸﺎﻧﻰ ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺷﻮر و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﻧﻮر اﻧﻮاع ﺑﻰﺷﻤﺎر دارد‪...‬‬
‫ﺳﻬﺮوردى ﻗﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﺳﺖ و وﺟﻮد را اﻣﺮى اﻋﺘﺒﺎرى و ﻋﻘﻠﻰ ﻣﻰداﻧﺪ و ﻣﺎﻫﻴﺖ را ﻛﻪ‬
‫اﺻﻞ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢ از آن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻗﺴﻢ ذﻛﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ :‬زﻳﺮا ﻳﺎ ﻧﻮر اﺳﺖ ﻳﺎ‬
‫ﻇﻠﻤﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﻳﺎ ﺟﻮﻫﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻋ‪‬ﺮض‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻮر ﺟﻮﻫﺮى ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻔﻮس )و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ‬
‫ﺧﻮد او اﻧﻮار اﺳﻔﻬﺒﺪى( و ﻋﻘﻮل اﺳﺖ و ﻣﺮاﺗﺒﻰ دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﻮراﻻﻧﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ‬
‫اﺳﺎﻣﻰ ﻧﻮر ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﻧﻮر ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﻧﻮر اﻋﻈﻢ‪ ،‬و ﻏﻴﺮه ﺧﻮاﻧﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ و ﻣﺒﺪأ ﻫﻤﻪ ﻧﻮرﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮراﻻﻧﻮار‬
‫ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و وراى آن ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻮراﻻﻧﻮار در واﻗﻊ ﻫﻤﺎن روﺷﻨﻰ‬
‫ﺑﻰﭘﺎﻳﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در اوﺳﺘﺎ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪه و از آن اﻫﻮرﻣﺰدا ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﻮراﻻﻧﻮار ﻋﻠﺖاﻟﻌﻠﻞ‪ ،‬ﻣﺒﺪأ ﻛﻞ و ﺧﺎﻟﻖ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ از اﺷﺮاﻗﺎت او ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺤﺘﺎج‬
‫ﺑﺪو‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺳﻬﺮوردى ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻴﺰى ﻧﺼﻴﺒﻰ از ﻧﻮر دارد وﻟﻰ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ آﻧﻜﻪ از ﻧﻮر ﺳﺮﺷﺎر‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﺸﻤﻪ اﺻﻴﻞ ﻧﻮر ﺗﻜﺎﭘﻮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪراﺳﺘﻰ ﻋﺎﻟﻢ ﭼﻴﺰى‬
‫ﺟﺰ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺟﺎوداﻧﻰ ﻋﺸﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫از ﻗﺮن دوم ﻫﺠﺮى ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻏﺎﻟﺐ ﻋﺮﻓﺎى اﻳﺮان ﻧﻈﻴﺮ ﻓﺎراﺑﻰ‪ ،‬اﺑﻮﻋﻠﻰ ﺳﻴﻨﺎ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺳﻬﺮوردى‪،‬‬
‫ﺑﻪ »ﻧﻮراﻻﻧﻮار« اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ دﻳﺪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ از ادﻳﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻻﻧﺎ در ‪800‬‬
‫ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻪ آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮕﻰ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ از راه ﺗﺠﺮﺑﻰ در ﭼﻨﺪ دﻫﻪ اﺧﻴﺮ ﺑﻪ‬
‫آن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺷﺎره ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑـــﻪ ﺟﺰ ذات ﺣﻖ ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﺒﻮد‬ ‫زﻣـــﺎﻧﻲ ﻛﻪ ذر‪‬ات اﺷﻴﺎ ﻧﺒﻮد‬

‫ﺑﻪ ﺟﺰ ذات او ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺪا ﻧـﺒﻮد‬ ‫ﺷﺪ از ﻧﻮر ذاﺗﺶ دو ﻋﺎﻟﻢ ﭘﺪﻳﺪ‬

‫‪٢٤‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ اﮔﺮ اﺻﻮل و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ادﻳﺎن درﺳﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ و دﺳﺘﻮرﻫﺎى اﻟﻬﻲ ﺧﻮب ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺗﻀﺎدى ﺑﻴﻦ ﻋﻠﻢ و ادﻳﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﻰآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دﻳﺪ ﻫﻤﻪ ادﻳﺎن از ﺟﻬﺎن ﻳﻜﺴﺎن و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ دﻳﺪ‬
‫ﻋﻠﻤﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﺎرﻳﺦ دﻧﻴﺎ را دوﺑﺎرهﺳﺎزى ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﮔﻮﺷﻪاى از اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ در درون اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺟﻬﺎن ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮاى ﻧﻘﻞ آن ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪ ،‬در رﺷﺘﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻮم ﻣﺪد ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻴﻤﻰداﻧﺎن‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن و زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﺎن در ﻃﻰ ﻗﺮن اﺧﻴﺮ اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﭘﻴﺸﻴﻦ را رد ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﻤﺎم اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﺣﻮادث ﺳﺮﻳﻊ و ﻳﺎ ﻛﻨﺪ و ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻐﺮﻧﺞ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻨﻮﻧﺪهاى ﻛﻪ از ﺑﺨﺸﻰ‬
‫از اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻣﻠﻮل ﻣﻰﺷﻮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ ﺑﺎزﮔﻮﻛﻨﻨﺪه ﭘﻴﺎم اﺻﻠﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﮔﺎﻫﻰ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ را از ﻓﺼﻞ ﻧﻬﺎﻳﻰ آن ﺷﺮوع‬
‫ﻛﺮد ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﺷﻮق دﻧﺒﺎل ﻛﺮدن ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺼﻮل را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺪاﻗﻞ آرزوى رواﻳﺘﮕﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺮن ﻣﺎ ﺳﺮﺷﺎر از ﺗﻨﻔﺮ و اﻧﺰﺟﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺟﻨﮕﻬﺎ آنﻫﻤﻪ ﻣﺮگ ﺑﻰﻣﻮرد ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺎوردهاﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﻛﻴﻨﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺪازه ﻗﺪرت ﺗﺨﺮﻳﺒﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ! ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻗﺮون آﻳﻨﺪه از ﻗﺮن ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ‬
‫دوره ﻧﻮزاﻳﻰ )رﻧﺴﺎﻧﺲ(‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪ ﻗﺮون ﭼﻬﺎرده و ﭘﺎﻧﺰده در اروﭘﺎ‪ ،‬ﻳﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎه اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻘﻼﺑﻬﺎى ﻋﻠﻤﻲ و ﺛﺎﺑﺖﺷﺪه‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻣﻔﻬﻮم زﻣﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺸﺘﺎﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻳﺪ درﺑﺎره ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻫﺎﻳﺰﻧﺒﺮگ و‬
‫ﺑﻮﻫﺮ و ﺗﺤﻮل در اﻣﻮر ﺟﺒﺮﻳﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﭘﻮﻧﻜﺎره ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوز وﺟﻮد زﻧﺪﮔﻰ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻏﻴﺮﻋﺎدى ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا" ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﻴﺎن آﻏﺎز آن ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى از ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﭘﻰدرﭘﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻏﺎزى ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم )ﺑﺮاى ﻣﺎ( ﺷﺮوع‬

‫‪٢٥‬‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬وﻟﻲ ﺟﻮاﻧﻪﻫﺎى آن در ﺟﻬﺎنِ ﺣﺎﺻﻞ از آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻪ‬
‫واﻗﻌﻴﺘﻬﺎى ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از اﻧﺴﺎن و داﺳﺘﺎن او ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫ﻣﺠﺬوبﻛﻨﻨﺪهاى ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺳﻌﻰ دارم ﺑﻪ ﻣﺪد »اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ« ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن را در ﺷﻴﺪاﻳﻰ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻬﻴﻢ ﻛﻨﻢ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اُﺳﻄﻮره ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻋﻠﻤﺎ‬

‫اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻰ دﻧﻴﺎ را از ﻗﺒﻴﻠﻪاى ﺑﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ دﻳﮕﺮ زﻳﺮﭘﺎ ﮔﺬارد‪ ،‬رواﻳﺘﻬﺎى ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻨﻴﺪ‬
‫و ﻣﺘﺤﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺣﻖ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﻰ اﺳﺖ؟ راوﻳﺎن ﻫﻤﻪ ﺻﺎدق ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﺣﻖ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻳﻜﻰ داد ﻧﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮى؟‬
‫ﭼﻨﺪ ﻗﺮن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺟﺪﻳﺪى ﺑﺎ رﺳﻮﻣﻰ ﻋﺠﻴﺐ ﻇﻬﻮر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻠﻪاى واﺣﺪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد آن داراى اﻳﻤﺎن ﻳﻜﺴﺎن و رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎﻧﻰ از اﻧﻮاع‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦاﻧﺪ‪،‬ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﺮف ﻣﻰزﻧﻨﺪ و آداب و‬
‫رﺳﻮم ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ دارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ در ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻓﻬﻢ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺷﻮر و ﻫﻴﺠﺎن‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻰ دارﻧﺪ‪ .‬دوﺑﺎرهﺳﺎزى ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ ﮔﺸﺘﻪ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮى از آﻳﻨﺪه ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻫﺪف آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﺮاى ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف‪ ،‬از‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭘﻴﺮوى ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه رﻓﺘﺎر و روش زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺤﻮه اﺳﺘﺪﻻل آﻧﻬﺎ را ﻫﻢ درﺑﺮدارد‪.‬‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد زﺑﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻛﻠﻤﺎت ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﺎﻧﻰ واﺣﺪى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺸﺮﻳﺢﻛﻨﻨﺪه ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻰ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را‬
‫ﺗﻜﺮار ﻛﺮد و ﻳﺎ اﺳﺘﺪﻻﻻﺗﻰ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ آن را دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻮد‪ .‬دوﻣﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﺎت اﻳﺮاد‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﺑﻞ آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﺎﻧﻰ ﻋﻠﻤﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺳﺘﻰ ﻳﺎ ﻧﺎدرﺳﺘﻰ آن را ﺑﺘﻮان ﺑﻪﻛﻤﻚ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻳﺎ ﺗﺠﺎرب ﻋﻠﻤﻰ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻋﻮاﻣﻞ‬

‫‪٢٦‬‬
‫ﻣﺎوراى ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ را ﻧﻤﻰﺗﻮان رد ﻛﺮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺧﻼف آن را‬
‫ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد و ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻰﺗﻮان آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ زﻳﺮا ﻗﻮاﻋﺪى ﻣﺠﺎبﻛﻨﻨﺪه ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪف ﻋﻠﻤﺎىﺳﻤﺞ‪ ،‬ﻓﻬﻢ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ رخ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ دوﺑﺎرهزاﻳﻰ‬
‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﻟﺪى دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ از ﺗﻮﻟﺪ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻮد‬
‫اﺣﺘﻴﺎﺟﻰ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﻰ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﺪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻳﺎ ﻣ‪‬ﺪﻟﻰ از دﻧﻴﺎدر روح ﺧﻮد ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ‬
‫ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ دﻗﻴﻖ ﺷﺪه و ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ وﺳﻴﻌﻰ از دﻧﻴﺎ را درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﻮﺟﻴﻪﻫﺎ ﺑﻴﺶ از‬
‫ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده را ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﻴﺶ از ﻧﻘﺸﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺣﺪود و‬
‫ﻣﺮزﻫﺎى ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻧﻴﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺪان‬
‫ﺳﻌﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎﻳﻰ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ادﻋﺎ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻛﻮﻫﻬﺎ و‬
‫رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ در ﻧﻘﺸﻪاش ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﻗﻄﻌﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﻠﻤﺎى‬
‫ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻧﻴﺰ از ﺣﺪ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎى ﺧﻮد ﺑﺎﺧﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﺗﻌﺪاد ﻋﻠﻤﺎى ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ در ﺗﻤﺎم ﻗﺎرهﻫﺎى دﻧﻴﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎ وﺳﺎﻳﻞ ﭘﮋوﻫﺸﻰ ﻣﺆﺛﺮ و ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰى در اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاى ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻰ‬
‫ﺳﺆاﻻﺗﻰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را از زﻣﺎﻧﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر دور ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺘﻪ؛ در ردﻳﻒ‬
‫اول آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ آﻏﺎز دﻧﻴﺎﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎى ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻓﺮﻣﻮﻟﻬﺎى رﻳﺎﺿﻰ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻘﻰ را ﺑﻪ ﻛﺎر‬
‫ﺑﺮدهاﻧﺪ و ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ در ﭘﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﻧﻈﻴﺮ‬
‫آﻧﭽﻪ در آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺟﻬﺎن اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻳﻘﻰ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻜﻦ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﺠﻴﺒﻰ را آﺷﻜﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ و آن اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ دﻧﻴﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ آن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻳﻢ وﻟﻰ‬
‫ﺑﻪ آن ﻧﻤﻰرﺳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ ﺣﺘﻰ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ واﻗﻌﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬درواﻗﻊ اﮔﺮ زﻣﺎن را ﺑﻪ‬

‫‪٢٧‬‬
‫ﻟﺤﻈﺎت ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ و ﺑﺎز ﻫﻢ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪاىﻤﻰرﺳﻴﻢ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ اﻣﻜﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻛﺮدن وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻗﺒﻼً اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ در ﻣﻮرد ﻣﺎد‪‬ه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻳﻚ ذره ﺷﻦ را‬
‫ﻣﻰﺗﻮان اﺑﺘﺪا ﺑﻪ دو‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺻﺪ ﺑﺎر ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد وﻟﻰ ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ اﻧﺪازه‬
‫ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻚ ذره ﺑﻨﻴﺎدى رﺳﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ آن دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻣﻰﺷﻮد و ﻣﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ذر‪‬ه‬
‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺷﻜﺴﺘﻰ را ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاى زﻣﺎن ﻟﺤﻈﻪاى درﺣﺪود ده ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻴﻢ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎردﻳﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻳﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻳﻢ ﺛﺎﻧﻴﻪ )‪ 42‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ (10‬دﻳﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻤﻠﻰ ﻧﺒﻮدن آن ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﻮد زﻣﺎن‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎه‬
‫اﺳﺖ‪) .‬در ﻣﺪ‪‬ت ﻳﻚ ﺛﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻤﻬﺎى زﻣﺎﻧﻰ ﻋﺒﺎرت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد از ‪ 10‬و ‪ 42‬ﺻﻔﺮ درﭘﺸﺖ آن و‬
‫ﺳﭙﺲ ﻣﻤﻴﺰ(‬
‫‪0/000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,0001.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬اﺗﻢ زﻣﺎن ﺻﻔﺮ ﻧﻴﺴﺖ و در درون آن زﻣﺎن ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺒﻬﻤﻰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺗﺼﻮر‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﭘﺴﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻤﺎم وﻗﺎﻳﻊ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺗﻌﻠﻖ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﻫﻢ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻼش در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﺎهﭘﻮﺳﺖ‬
‫اﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻰ واﻗﻊ در ﻛﻼﻫﺎرى ﭘﻴﺎده ﺑﻪ راه ﺑﻴﻔﺘﺪ و دﻧﺒﺎل اﻧﺘﻬﺎى زﻣﻴﻦ ﺑﮕﺮدد‪ ،‬اﮔﺮ او واﻗﻌﺎ ﻃﻰ ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﻫﻢ ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬آن را ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آنﻗﺪر ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻏﺎز ﺟﻬﺎن رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎى ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺑﺮاى دﻟﮕﺮﻣﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﻧﺎم ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎرﻓﺎن و ﻋﺎﻟﻤﺎن‬
‫ﻃﺮﻳﻘﺖ ﺑﻪ آن »ﻧﻮراﻻﻧﻮار« ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪى ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎ ﺳﺮوده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻛﻪ ﭘـــﻴﺪا ﻧﺸﺪ ﺗﺨﺘﻪاى ﺑﺮﻛﻨﺎر‬ ‫درﻳﻦ ورﻃﻪ ﻛﺸﺘﻰ ﻓﺮو ﺷﺪ ﻫﺰار‬
‫ﻛﻪ دﻫﺸﺖ ﮔﺮﻓﺖ آﺳﺘﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﻗُﻢ‬ ‫ﭼﻪ ﺷﺒﻬﺎ ﻧﺸﺴﺘﻢ در اﻳﻦ ﺳﻴﺮ ﮔﻢ‬

‫‪٢٨‬‬
 ‫و ﻳﺎ ‪:‬‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪم ﻛﻪ ﻧﻴﺮوى ﺑﺎﻟﻢ ﻧﻤﺎﻧﺪ‬ ‫ﺑﮕﻔﺘﺎ ﻓــﺮاﺗﺮ ﻣﺠﺎﻟﻢ ﻧﻤﺎﻧﺪ‬
‫ﻓــﺮوغ ﺗﺠﻠﻰ ﺑﺴﻮزد ﭘﺮم‬ ‫اﮔﺮ ﻳﻚ ﺳﺮ ﻣﻮى ﺑﺮﺗﺮ ﭘﺮم‬

‫ﻧﻮآورﻳﻬﺎ‬
‫رواﻳﺖ ﭼﻨﺪ ﻫﺰارم ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻴﻢ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺷﺮوع ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮﻗﻲ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﺪر‬
‫ﻫﻢ ﺑﻪ آن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪه اﺻﻠﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻛﺎوش در آن‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه در ﭘﺸﺖ اﻓﻘﻰ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد زﻣﺎن ﻫﻨﻮز‬
‫ﻣﺘﺰﻟﺰل اﺳﺖ و ﻛﻨﻜﺎش در ﻛﺴﺮى از آن ﺷﺎﻳﺪ ﻋﻤﻠﻰ ﺣﺎدﺛﻪﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻊ‬
‫ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن وﺟﻮد دارد‪.‬ﻳﻜﻰ از ﻣﺸﺨﺼﺎت اﺻﻠﻰ آن ﻫﻤﮕﻦ ﺑﻮدﻧﺶ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺮى اﺳﺖ‬
‫ﮔﺴﺘﺮده و ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آن در ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ و از ﻫﻤﻪ ﺳﻮ‪ ،‬ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه آن ﺑﻰﺣﺮﻛﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻛﻪ از ﺗﺤﺮكِ ﺧﻮد ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﭘﻴﺪا‬
‫ﻛﺮده و ﺑﺮ روى ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻰﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻬﺎر ﻧﻴﺮوى اﺻﻠﻰ آراﻳﺸﮕﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ‪ ،‬ﻧﻴﺮوى اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ و ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﻫﺴﺘﻪاى ﻗﻮى و ﺿﻌﻴﻒ‪.‬‬
‫ذراﺗﻰ ﻛﻪ ﺟﺮم دارﻧﺪ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪،‬ذراﺗﻰ ﻛﻪ ﺑﺎر دارﻧﺪ‬
‫ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوى اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ ﺑﺎرﻫﺎى ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻰ دﻓﻊ ﻳﺎ ﺟﺬب ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ )ﺑﺎرﻫﺎى ﻫﻤﻨﺎم‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را دﻓﻊ و ﺑﺎرﻫﺎى ﻏﻴﺮﻫﻤﻨﺎم ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺟﺬب ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ (.‬ذراﺗﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻰ ﺑﻪﻫﻢ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوى ﻫﺴﺘﻪاى ﻗﻮى ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻰﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ و ﻫﺴﺘﻪ ﺟﺪﻳﺪى را‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪،‬ﭘﺎﻳﺪارى و ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارى ﻫﺴﺘﻪ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻴﺮوى ﻫﺴﺘﻪاى ﺿﻌﻴﻒ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آﮔﺎﻫﻰ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻴﺮو ﺗﻮﺻﻴﻒﻛﻨﻨﺪه ﻣﺠﻤﻮع وﺿﻌﻴﺖ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٩‬‬
‫ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻜﻰ ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻓﻮق ﻇﺎﻫﺮ و ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﭘﺎﻳﺪارى ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺘﻼﺷﻰ ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ دﻳﮕﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﻳﻰ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻳﻨﺪه ﺗﻤﺎم اﻳﻦ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ و ﺑﻰﻣﺼﺮف ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﻗﺼﺪ دارد ﺗﻤﺎم اﺷﻴﺎى ﺟﺮم دار را درﻫﻢ ﻓﺮو ﺑﺮده‬
‫و از آن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ و ﻣﻬﻴﺒﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﭘﺮ از وﻋﺪه را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺒﺮﺳﺘﺎﻧﻰ از ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻴﺮوى اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ ﺳﻌﻰ دارد ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﭘﺎﻳﺪارى ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻠﻜﻮل آب و ﻳﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﮔﺎز‬
‫ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﺑﻪوﺟﻮد آورد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻰ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻣﺒﺪ‪‬ل ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰى‬
‫ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺑﺮﻫﺎى ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن و‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﻴﺮوى ﻫﺴﺘﻪاى ﻗﻮى و ﺿﻌﻴﻒ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﻳﻰ اﺛﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮ روى ﻣﺎده اﻋﻤﺎل ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﺪارى ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ و درﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻪ آﻫﻦ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬و اﻣﺎ از ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺗﺸﻜﻴﻼت آن از ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎى آﻫﻦ درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭼﻪ‬
‫اﻧﺘﻈﺎرى ﻣﻰﺷﻮد داﺷﺖ؟‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻳﻜﻰ ﻣﻰﺳﺎزد دﻳﮕﺮى ﺧﺮاب ﻣﻰﻛﻨﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎزى داﻳﻤﻰ ﻳﻌﻨﻰ ﻧﻮآورﻳﻬﺎ‪ ،‬اﺻﻼﺣﺎت و ﺗﺨﺮﻳﺒﻬﺎ آﻧﻘﺪر اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻳﻜﻰ‬
‫از اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﻧﻴﺮو ﺑﺮ دﻳﮕﺮى ﻏﻠﺒﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻧﮕﺎه اول ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺮوزىاى اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ‪،‬‬
‫ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﺷﺪت ﻳﻜﻰ ﺑﻪ اﻧﺪازهاى ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در درازﻣﺪت ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎى دﻳﮕﺮ را ﻧﺎﭼﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺎدل ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺣﻔﻆ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ دﻧﻴﺎﻫﺎى دﻳﮕﺮى‪،‬‬
‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ دﻧﻴﺎى ﻣﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ داده‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻟﻰ از‬
‫ﻫﻢارزﺷﻰ و ﺗﻌﺎدل ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮده و در ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻰ ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺄﺛﻴﺮ‬

‫‪٣٠‬‬
‫ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻳﻜﻰ از ﭼﻬﺎر ﻧﻴﺮو واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺷﻴﺎﻳﻰ ﻋﺠﻴﺐ »ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ ﻓﻬﻤﻴﺪن و‬
‫ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺮدن« ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫دﻧﻴﺎى ﻣﺎ از ﺗﻌﺎدل ﺻﺤﻴﺢ و ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰى ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﻳﻦ ﺗﺪاوم‬
‫ﺗﻌﺎدل‪ ،‬آن را از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻰ رﻫﺎﻳﻰ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬اﺷﻴﺎﻳﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه و ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدى اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺎدر اﺳﺖ از ﺧﻮد ﺳﺆال ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻨﻮع و ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻳﺎ دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ در آن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺳﺖ؟ ﺷﺎﻳﺪ! اﻳﻦ دﻧﻴﺎ دﻧﻴﺎى ﻣﻮﻓﻘﻰ ﺑﻮده‪،‬‬
‫زﻳﺮا در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ ﺑﺴﺎزد‪.‬‬

‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‬

‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻓﻬﻢ و درك ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻜﻰ ﺑﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﻳﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎى ﺗﺎزه و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت و ﻋﻘﺎﻳﺪ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪ .‬واﻧﮕﻬﻰ ﻣﺎ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ دﻧﻴﺎ را ﺟﺰ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎى ﻧﻈﺮﻳﺎت از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ و‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﻜﺎن دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺗﺒﺪﻳﻼت را ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬اﺣﺴﺎس‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ از اﻧﻔﻌﺎﻻت ﻏﻴﺮﻣﺘﻮاﻟﻰ را در ذﻫﻦ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد و ﻓﻬﻢ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻫﻤﻪ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت رﺳﻴﺪه را ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺳﺎزد‪.‬ﻣﺎداﻣﻰ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮﺧﻼف ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻏﻴﺮواﺿﺢ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺜﺎل روﺷﻦ آن‪ ،‬ﺳﻘﻮط آزاد اﺟﺴﺎم‬
‫اﺳﺖ‪.‬ارﺳﻄﻮ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎى ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺷﻴﺎى ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ از اﺷﻴﺎى ﺳﺒﻚ‬
‫ﺳﻘﻮط ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮﻗﻊ اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎى ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻛﺎرﮔﺮان و ﺳﺮﻛﺎرﮔﺮان ﺑﺎرﻫﺎ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﮕﻬﺎى درﺷﺖ و‬
‫رﻳﺰ از ﺑﺎﻻى ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻰاﻓﺘﻨﺪ و ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻘﻮط ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺟﺮﻣﺸﺎن اﺳﺖ و‬
‫ﻣﻰدﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﻧﺨﺎﻟﻪﻫﺎى رﻫﺎ ﺷﺪه از ﺑﺎﻻى ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ‬

‫‪٣١‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﻛﺎرﮔﺮان ﺳﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻈﺮﻳﺎت آﻧﻬﺎ اﻫﻤﻴﺖ ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻳﺎ ﺷﺎﻳﺪ اﺻﻼً ﻋﻼﻗﻪاى‬
‫ﺑﻪﺑﺤﺚ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و وﻇﻴﻔﻪ اﺻﻠﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻮده و ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ ﺳﻘﻮط‬
‫ﺳﻨﮓ و اﺷﻴﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺮﻛﺎرﻫﺎى ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻰ ﻧﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻈﺮﻳﺎت‬
‫ارﺳﻄﻮ درﺑﺎره اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ آﻧﻬﺎ را ﻗﺎﻧﻊ ﻣﻰﻧﻤﻮده اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺪت دو ﻫﺰار ﺳﺎل‬
‫ﻳﻌﻨﻰ ﺗﺎ ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺻﺒﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎه آﺷﻜﺎر و ﻣﻬﻢ ارﺳﻄﻮ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺟﺮﺋﺖ ﻛﺮد ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻧﻈﺮ ارﺳﻄﻮ را رد ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﻮدن ﺟﺮم را از ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺳﻘﻮط آزاد ﺑﻴﺎن داﺷﺖ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮد را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ رواﻳﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه‪،‬‬
‫وى ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﻠﻮﻟﻪﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ از روى ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺒﺪار ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻫﺎ ﻧﻤﻮد و ﻧﻴﺰ‬
‫ﺳﻨﮕﻬﺎﻳﻰ ﺑﻪ اﻧﺪازهﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوت از ﺑﺎﻻى ﺑﺮج ﻛﺞ ﭘﻴﺰ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﻧﺪاﺧﺖ و ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ارﺳﻄﻮ‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺘﺒﺎه دﻳﮕﺮ ارﺳﻄﻮ ﻛﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ آن را ﻧﻴﺰ رد ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺣﺎﻟﺖ آزادﺟﺴﻤﻰ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﺑﺮ آن اﻋﻤﺎل ﻧﻤﻰﺷﻮد ﺑﻰﺣﺮﻛﺘﻰ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﺑﺮ‬
‫آن اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﻛﺎﻣﻼً ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ :‬درواﻗﻊ ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﺟﺴﻤﻰ‬
‫ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮو ﺑﺮ ﺟﺴﻢ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺮﻋﺖ و ﻳﺎ ﺗﻮﻗﻒ آن ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻴﺮو در ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ را‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻰدﻫﺪ و اﮔﺮ در ﺟﻬﺖ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺮﻋﺖ را زﻳﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮﻛﺎﻣﻠﻰ‬
‫درﺑﺎره ﻓﻬﻢ ﻧﻴﺮو ﺑﻪ وﺟﻮد آورد و ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد اﻳﻦ اﻧﻘﻼب ﻓﻜﺮى راه را ﺑﺮاى اﻋﺠﺎز ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﺎز‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﺎ در دﺳﺖ داﺷﺘﻦ درك ﺻﺤﻴﺤﻰ از ﻧﻴﺮو ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﺳﻴﺎرات را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮده و‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﺎﻣﺪ ﻳﻚ وزﻧﻪ ي آوﻳﺨﺘﻪ )ﭘﺎﻧﺪول( ﻣﺴﺘﻘﻞ از داﻣﻨﻪ و وزن آن اﺳﺖ‪) .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد‬
‫ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﭘﺲ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻟﻮﺳﺘﺮ ﻛﻠﻴﺴﺎى ﭘﻴﺰا اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻣﻐﺎﻳﺮ و ﺧﻼف واﻗﻊ ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪(.‬‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬دﺷﻮار اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ راﻫﻰ ﻧﺎآﺷﻨﺎ را‬
‫ﭼﺸﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮوﻳﻢ ﻛﻪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﺮﮔﺮداﻧﻰ و ﺻﺮف وﻗﺖ و اﻧﺮژى ﻓﻜﺮى زﻳﺎد اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ‬

‫‪٣٢‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺎ ﺗﺼﻮرﻫﺎى اﻧﺤﺮاﻓﻰ ﻛﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎى اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺻﻠﻰ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺟﺪﻳﺪى ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻋﺼﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ واﻗﻌﺎ راه ﭘﺮاﻣﻴﺪى را‬
‫ﻧﻮﻳﺪ ﻣﻰدﻫﻨﺪ از آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺎب روز ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﺎرى دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬واﻧﮕﻬﻰ دﺳﺘﻪ اﺧﻴﺮ ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ «1‬ﻛﻠﻤﻪاى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎى زﻳﺎدى دارد؛ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ آن راﺑﺎرﻫﺎ و در‬
‫ﻓﺮﺻﺘﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدهام‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺳﺨﻨﺮاﻧﻴﻬﺎى ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ رﺷﺘﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪﻛﺎر‬
‫ﻣﻰرود‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻳﺎ ﻧﻈﺎم ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻗﺪرت‬

‫ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺟﺴﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام رﺷﺘﻪ ﺟﺎﻧﺒﻰ داﺷﺘﻪ و داراى ﻛﻨﺶ و واﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺟﺴﺎم ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻳﺎ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎ ﻳﺎ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ‬
‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﻜﻴﻚ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﻛﺪام ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺟﺴﺎﻣﻰ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻓﺮد‪،‬‬
‫واﺣﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻳﻚ ﺷﻬﺮ و ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻳﻚ ﺷﻬﺮ‪ ،‬واﺣﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻳﻚ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻛﻠﻤﻪ وﻛﻠﻤﻪ از اﺟﺘﻤﺎع ﺣﺮوف درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻳﻚ ﭘﺎراﮔﺮاف و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﭘﺎراﮔﺮاف ﻳﻚ ﻓﺼﻞ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺼﻮل‪ ،‬ﻛﺘﺎب را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫واﺣﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻰ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺳﻠﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪن ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از اﺟﺘﻤﺎع ﺻﺪﻫﺰار‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﻣﺘﻔﺎوت درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻔﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرى ﻣﺎدى ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻏﺸﺎﻳﻰ‬
‫از ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرج ﺟﺪا ﺷﺪه )وﻟﻰ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺮاوده ﻧﻴﺰ دارد( و از واﺣﺪﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ درﺳﺖ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻫﺮ ﻛﺪام از واﺣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻰ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١‬‬
‫‪١. Complexité‬‬

‫‪٣٣‬‬
 ‫‪ .2‬ﻫﺮ ﻛﺪام از واﺣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى در ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪدى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻫﺮ ﻛﺪام از واﺣﺪﻫﺎ را ﻣﻰﺗﻮان در دﺳﺘﻪﻫﺎى ﻓﺮﻋﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺗﺮاز ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﮔﺮوهﺑﻨﺪى ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻫﺮ ﻛﺪام از واﺣﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺧﻮد راﺑﻄﻪ ﻛﻨﺶ و واﻛﻨﺶ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ دارﻧﺪ و ﺷﺪت آن ﻣﻨﺘﺞ از‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺘﻌﺪد آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﻮق‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﭼﻮﻧﻰ )ﻛﻴﻔﻰ( دارد‪ .‬ﺳﻌﻰ زﻳﺎدى ﺑﺮاى ﺗﻌﺮﻳﻒ آن ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻛﻤ‪‬ﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺜﻼً ﺟﻮاب ﻛﻤ‪‬ﻰ دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال‪ :‬آﻳﺎ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﺳﺎﺧﺘﺎر دﻳﮕﺮ اﺳﺖ؟ واﻗﻌﺎ دﺷﻮار‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺷﺎﻳﺪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻣﻴﻤﻮن‪ ،‬ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ داﻧﺴﺘﻨﻴﻬﺎى اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻴﻤﻮن اﺳﺖ؛‬
‫وﻟﻰ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻤ‪‬ﻴﺖ آن ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ دﻧﻴﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از دﻧﻴﺎى اوﻟﻴﻪاى اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻢ وﻟﻰ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﻮاب ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺎﻧﻊ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ دﻧﻴﺎى‬
‫اوﻟﻴﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪهاش ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮده وﻟﻰ ﺑﻪﻧﺤﻮ ﻫﻤﮕﻦ در آﺷﻰ ﺑﺪون ﻟﺨﺘﻪ‬
‫)د‪‬ﻟَﻤ‪‬ﻪ( اوﻟﻴﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﻣﺮوز اﻳﻦ آش ﻟﺨﺘﻪﻫﺎﻳﻰ دارد ﻛﻪ‪ ،‬در ﺳﺮاﺳﺮ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻓﻀﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه و ﻫﺮ ﻛﺪام‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ را ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﻳﻨﻰ ﭼﻮن ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ زﻳﺎدهﮔﻮﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ دﻧﻴﺎ را در ﺣﺎل ﭘﺮش ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬و ﺗﺄﻛﻴﺪ اﺳﺎﺳﻰ ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﭼﻬﺎر ﻧﻴﺮوى ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻛﻴﻬﺎن ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪهﺷﻮﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻄﻼح‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪهﺷﻮﻧﺪﮔﻰ ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻌﺮوف ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ)‪ (1‬را ﻛﻪ در آﻏﺎزﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮن‪ ،‬ﻫﺎﻧﺮى ﺑﺮﮔﺴﻮن‪،‬‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﺑﺮاى دﻟﻴﻞ وﺟﻮدى ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻴﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻰآورد‪ .‬ﺑﺮﮔﺴﻮن ﺑﻨﺎﺑﺮ دﻳﺪ‬
‫زﻣﺎن ﺧﻮدش وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪهرا ﺗﻨﺎﻗﻀﻰ ﺑﺎ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻰ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬
‫ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺎﺟﺮاى اﺑﺘﻜﺎرى ﺣﻀﻮر ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در روى زﻣﻴﻦ‪،‬ﻧﺎﭼﺎر‬
‫ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺑﻪﺧﺎﺻﻴﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ ﭘﻨﺎه ﺑﺮد ﻛﻪ در ﻟﻮاى آن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪,‬ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ از ﻗﻮاﻧﻴﻨﻰ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮﻣﺎده ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺮوى ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻣﺨﺼﻮص را‪ ،‬ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬

‫‪١‬‬
‫‪١. élan vital‬‬

‫‪٣٤‬‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻣﺴﺘﺨﺮج از ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ اﺳﺖ وﺗﺸﺮﻳﺢﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﻣﺠﻤﻮع اﻋﻤﺎل آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻛﻨﺶ و ﺑﺮﻫﻢ ﻛﻨﺶ ﺑﻴﻦ اﺷﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫آورﻧﺪه ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى ﺗﺎزه ﺑﻮده و ﻓﺮاوردهﻫﺎى ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻴﺰ آﻣﺎده ﺑﺮاى ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى ﺑﻌﺪى‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از اوﻗﺎت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه ﺣﻘﻴﺮﺗﺮ از اﺷﻴﺎى ﻗﺒﻠﻰ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ‬
‫ﺣﺘﻰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد و ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬در اﺛﺮ ﺷﺎﻧﺲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻏﻨﻰ ﺷﻮد‪ :‬ﻳﻌﻨﻰ ﻋﻨﺎﺻﺮ و‬
‫ﻳﺎ اﺷﻴﺎى ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى ﺑﺪان اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺮازﻫﺎى ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى از ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻰ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺷﻮد‪ :‬ﻳﻌﻨﻰ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻳﺎ اﺷﻴﺎى ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى ﺑﺪان اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪ .‬و ﺑﺮﻫﻢ ﻛﻨﺸﻬﺎ و ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﺧﺎرج ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﭘﻴﭽﻴﺪهﺷﻮﻧﺪه در ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺘﻰ اﻟﺰاﻣﺎ رخ ﻧﻤﻰدﻫﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮔﺎهﮔﺎه اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ :‬در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺎى ﺷﻜﺴﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪن و ﻳﺎ در‬
‫ﺑﻦﺑﺴﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎﻫﻰ ﻧﻴﺰ اﺷﻴﺎﻳﻰ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺸﻰ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‬
‫ﻣﻰدﻫﻨﺪ و از ﺑﺮﻛﺖ آن ﺟﻬﺶ ﻗﺪرﺗﻬﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﻰرﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از آن ﻫﺮﮔﺰ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻻزم اﺳﺖ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻗﺪرت و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮد‪ :‬ﻏﺎﻟﺒﺎ دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪ ،‬راﺑﻄﻪاى ﺑﺎ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه آن ﻧﺪارد‪ .‬روانﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﺗﻀﺎد ﺑﻴﻦرﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎع را ﺑﺎ رﻓﺘﺎر اﻓﺮاد ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻨﺠﺎه‬
‫ﺗﻦ اﻓﺮاد ﺻﻠﺢﺟﻮ و ﺳﻠﻴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﺋﻘﻪ ﺧﺮاﺑﻜﺎرى‬
‫دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪه و ﺣﺘﻰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻗﺘﻞ ﺑﺪون ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ)‪ (1‬ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪،‬‬
‫اﻟﺰاﻣﺎ" ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺟﻤﻌﻲ اﺟﺰاى ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﺧﻮد را ﻧﺪارد‪ .‬ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻠﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﻣﺪرﺳﻪ ﻳﺎد‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ ﻣﺎ را وا ﻣﻰدارد ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ اﺷﺘﺮاك ﮔﺬاﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن اﺳﺖ و‬
‫ﺣﺎل اﻳﻨﻜﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻳﻦ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﺧﻄﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﻓﺰودن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻮآورى‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻣﺜﺎل ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ و ﻣﺎدى ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﮔﺬاﺷﺘﻦ و ﺑﻪﻗﺪرت رﺳﻴﺪن‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ در درون ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﻛﺮﺑﻦ در ﻛﻮزه داغ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى‬

‫‪١‬‬
‫‪١. lynchage‬‬

‫‪٣٥‬‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺗﻢ ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﺳﻪ اﺗﻢ ﻫﻠﻴﻢ را در دﻣﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار داد‪ .‬ﻫﻠﻴﻢ‬
‫ﺟﺰو ﮔﺎزﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﻧﺪارد و در واﻛﻨﺸﻬﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ و آﻳﻨﺪهاى ﺑﺮاى آن‬
‫ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻛﺮﺑﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻌﺎل و ﺑﻴﺶ از ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻓﺮآورده ﻣﺨﺘﻠﻒ از‬
‫اﺟﺘﻤﺎع آن ﺑﺎ ﻛﺮﺑﻨﻬﺎى دﻳﮕﺮ و ﭼﻨﺪ ﻋﻨﺼﺮ ﭼﻮن اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﻫﻴﺪروژن و ازت ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ از اﺟﺘﻤﺎع ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﻫﻠﻴﻢ ﺧﻨﺜﻰ و ﻧﺎزا‪ ،‬در دل ﻛﻮره اﺗﻤﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬‬
‫اﺗﻢ ﺑﺎرورِ ﻛﺮﺑﻦ ﺑﺎ ﻫﺰاران ﻧﻮﻳﺪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻠﻜﻮل ﻧﻤﻚﻃﻌﺎم‪ ،‬از‬
‫اﺟﺘﻤﺎع اﺗﻤﻬﺎى ﻛﻠﺮ و ﺳﺪﻳﻢ درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻠﺮ ﮔﺎز ﺳﺒﺰرﻧﮓ ﺳﻤﻰ و ﺳﺪﻳﻢ ﻓﻠﺰ ﻧﻘﺮه ﻓﺎم و‬
‫ﻣﻨﻔﺠﺮ ﺷﻮﻧﺪهاى اﺳﺖ‪،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ دوﮔﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻚ ﻃﻌﺎمِ ﺑﻰﺧﻄﺮ و ﻻزم ﺑﺮاى ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﻣﺎ را‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻫﺰاران ﭘﺪﻳﺪهاى اﺳﺖ ﻛﻪ داﻳﻤﺎ در دﻧﻴﺎى ﻣﺎ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ و اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ‬
‫ﺑﻪﻧﺤﻮى ﭘﻴﺶ ﻣﻰروﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻗﺪرﺗﻬﺎ از ﻫﻤﻪ ﻋﺠﻴﺐﺗﺮ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺧﻮدﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻰاى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى ﭘﻴﭽﻴﺪه‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻇﺮﻓﻴﺘﻰ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺮاى ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﻈﺎم دروﻧﻰ ﺧﻮد دارد‪ .‬در واﻗﻊ ﻗﺪرت‬
‫اﺳﺮارآﻣﻴﺰى ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ اﻟﺰام ﻣﻨﻄﻘﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺎدى ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﻌﺪدى‬
‫را ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻰ ﺧﺎص ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮده و ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻦ ﺧﻮد رواﺑﻂ ﻣﺘﻨﻮع و‬
‫دﻗﻴﻖ ﻛﻨﺶ و واﻛﻨﺶ دارﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﺮﻳﻔﻰ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻧﻤﻮدﻳﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى را‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻰﺗﻮان ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه اﮔﺮ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرج ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺿﺮﺑﻪ‪،‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات دﻣﺎ و ﻳﺎ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻠﻰ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد و ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮد را ﺧﻮاه ﺑﺎ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر اﻧﺮژى و ﺧﻮاه ﺑﺎ ارﺳﺎل ﻋﻼﻳﻢ و ﺧﻮاه‪ ...‬ﻋﻮض ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺪف ﻳﻚ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ﭼﺮا ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرج ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻮادﺛﻰ را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪ‬
‫ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻋﻤﺎل ﺷﺪه ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در آﻏﺎز‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﭼﻴﺰى ﻧﻤﻰداﻧﺪ‬
‫و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﺟﻌﺒﻪ ﺳﻴﺎﻫﻰ دارد و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻧﻈﺎم‬

‫‪٣٦‬‬
‫دروﻧﻰ آن را ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ؛اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺮارى دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻗﻰ‬
‫ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ و ﺟﻌﺒﻪ ﺳﻴﺎﻫﻰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺳﺎﺧﺘﺎر و راﺑﻄﻪ آن را ﺑﺎ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﺪ و ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺣﺎﻟﺖ آﻳﻨﺪه آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﻴﺖ‬
‫ﺑﺮاى او ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺳﺎﺧﺘﺎر‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻣﻴﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﻤﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ ﺑﺮاى ﭘﮋوﻫﻨﺪه از دﺳﺖ ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻌﻰ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ اﻳﻦ و ﻳﺎ‬
‫آن ﻋﻤﻞ را ﺑﺮ روى ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻰ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ رﻓﺘﺎر ﺷﻴﺌﻰ ﻳﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺮاى وى ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺑﻪﺟﺎى آﻧﻜﻪ از زﻳﺮﺑﺎر ﺟﻮاب ﺷﺎﻧﻪ ﺧﺎﻟﻰ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﻨﻄﻖ ﭘﺎﺳﻜﺎل‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ اﺣﺘﻤﺎﻻت را ﻣﻰﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﻮادث آﻳﻨﺪه را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻌﺪاد ﺣﻮادث ﻣﻤﻜﻦ را ذﻛﺮ ﻛﺮده و ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﻘﺪار اﺣﺘﻤﺎل را ﻣﺸﺨﺺ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻋﺪدى اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻰدﻫﺪ و ﻫﺮﻗﺪر‬
‫اﻋﺘﻤﺎدش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدن ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﻋﺪد ارزش ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺘﺎ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺎﺑﻊ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ از ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺧﻮد از ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺎه داده ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ارزش اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮﺣﺴﺐ آن ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ از ﻧﻈﺎم دروﻧﻰ ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺟﺰﺋﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻗﺎدر ﺑﻪ‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮى اﺣﺘﻤﺎل واﻛﻨﺶ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬رﻓﺘﺎر و ﻋﻤﻠﻜﺮد او ﺑﻪﻧﺤﻮى اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ‬
‫ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮﻧﻈﺎم دروﻧﻰ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﻧﻈﺎم ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس و ﻧﺎﻣﺮﻳﻰ‬
‫دﻳﮕﺮى ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮل اﻓﺴﺎﻧﻪاى را ﻏﺎﻟﺒﺎ »ﺗﺼﺎدف« ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺮوف دِﻣ‪‬ﻜﺮﻳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎم ﻛﺘﺎب ژاك ﻣﻮﻧﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژى و ﭘﺰﺷﻜﻰ در ﺳﺎل‬
‫‪ ،1965‬ﻧﻴﺰ از ﻫﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪» :‬ﻫﺮ ﭼﻪ در دﻧﻴﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻓﺮآورده ﺗﺼﺎدف و اﻟﺰام‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪٣٧‬‬
 ‫ﻳﺎدآورى‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺠﺴﻤﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻋﻠﻤﻰ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫رﻓﺘﺎر ﺳﺎﺧﺘﺎر از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻈﺎم دروﻧﻰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه آن و از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺮو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺮﻫﻢ‬
‫ﻛﻨﺸﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮدهاﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه »ﺧﻮد ﻧﻈﺎمدﻫﻨﺪه«‪ 1‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻫﻨﺮﭘﻴﺸﻪاى ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ از ﺧﻮد ﺑﺮ ﻧﻘﺸﻰ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻔﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻳﺎ ارادهاى ﺧﺎص ﺑﻪ آن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪﺳﺎدﮔﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ »ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻰرود ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ« اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ‬
‫دﻧﻴﺎى ﻣﺎ ﻫﻴﺠﺎنزده از ﺟﻬﺶ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ ،‬اﺷﻴﺎ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﻬﺎى ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ دﺧﺎﻟﺖ در ﻧﻈﻢ دروﻧﻰ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺎ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ! وﻟﻰ اﻳﻦ راه ﻃﻮﻻﻧﻰ و ﺑﻄﻰ ﺑﻮده و ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ ﺳﭙﺮى ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺑﻴﻦﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و در درون اﺟﺮام ﺑﻰﺣﺲ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺮده ﻳﺎ در ﻗﺸﺮﻫﺎى ﺟﻮﺷﺎن‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن درﺧﺸﺎن‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن ﭼﻨﺪان ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪم‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ دﻟﻴﻞ ﺳﺎدهاى دارد‪ :‬ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﺷﻴﺌﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف روزى ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ و ﻗﺪرﺗﻰ ﻛﻪ در آن ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺎ او از ﺑﻴﻦ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ :‬ﻳﻌﻨﻰ راﻫﻰ ﻛﻪ ﺣﻮادث ﭘﻴﻤﻮده ﺑﻴﻬﻮده ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺑﻦﺑﺴﺖ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ‬
‫را از ﻧﻮ ﺷﺮوع ﻛﺮد‪ .‬در ﺑﺮﺧﻰ از ﻧﻘﺎط اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻰ ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﺎ از آﻧﻬﺎ‪،‬‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﻛﻪ ﺟﻬﺶ ﺑﻪﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪﮔﻰ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮى‬

‫‪١‬‬
‫‪١. Auto-organisateur‬‬

‫‪٣٨‬‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﻴﻦ ﻣﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاى از آن اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ درآﻳﻨﺪه و در اﺛﺮ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﻳﻦ دﻧﻴﺎى ﭘﺮ از ﻧﻮﻳﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﭘﺮ از ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎ در ﺟﻨﮕﻰ اﺗﻤﻰ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود و ﻳﺎ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ در آن ﺑﻪﺣﺪى آﻟﻮده ﮔﺮدد ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ در آن ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﺷﻮد و اﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﺤﺚ‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاى اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻣﺎ ﺷﺮوع ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﭼﻨﺪ ﻫﺰارم ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻫﻨﻮز ﺻﺤﺒﺖ از زﻣﻴﻦ‬
‫و ﻳﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر از آﺷﻔﺘﮕﻰ و ﻫﺮج و ﻣﺮج‪ ،‬ﻛﻪ در آن‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ اﻧﺮژى ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮده و ﻧﺎﺑﻮد و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﭘﺮﺗﻮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫آراﻣﺸﻰ ﻧﺴﺒﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬دﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪه و از ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد درﺟﻪ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺳﺮد ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻌﺪ از ﺣﺎدﺛﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪاى ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬دﻣﺎى‬
‫ﻛﻴﻬﺎن ﺑﻪ ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد درﺟﻪ ﻣﻰرﺳﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺪ ﻫﺰار ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺻﺒﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻫﺰار درﺟﻪ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬در زﻣﺎن ﻣﺎ ﻳﻌﻨﻰ ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬در ﻓﻀﺎﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ را از ﻫﻢ ﺟﺪا‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻣﺎى ﺟﻬﺎﻧﻰ ‪ 2/7‬درﺟﻪ ﻣﻄﻠﻖ )ﻳﻌﻨﻰ ﺣﺪود ‪ 270‬ـ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد( اﺳﺖ‪ .‬دﻣﺎ ﺗﺸﺮﻳﺢ‬
‫ﻛﻨﻨﺪه آﺷﻔﺘﮕﻴﻬﺎى دروﻧﻰ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﺟﻬﺎن و ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﻰ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎى آن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﺸﺮﻳﺢ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻴﻬﺎن در ﻟﺤﻈﺎت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آن ﺑﺎﻳﺪ از ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻰ آن ﻧﺎم ﺑﺮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺎﺧﺺ‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮى اﺳﺖ‪ .‬از ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﻣﻜﺎن دﻳﮕﺮ ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼﻓﻰ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ و ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻗﻄﻌﻰاى‪ ،‬ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ در دل ﺧﻮاﻧﻨﺪه راه ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ؛ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻰﺗﻮان ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن درﺑﺎره ﭘﺪﻳﺪهاى ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس و ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر دور اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ‬
‫ﻛﺮد؟ ﺟﻮاب اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻓﺮﺿﻴﻪاى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه داده ﺗﺎ ﻧﺘﺎﻳﺠﻰ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات در زﻣﺎن ﺣﺎل ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻇﻬﻮر دﻧﻴﺎ ﭘﺲ از اﻧﻔﺠﺎرى ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1965‬ﺑﺎ ﻛﺸﻒ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى‬
‫ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه از آن‪ ،‬ﻛﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﻴﻬﺎن و در ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎت وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻧﺮژى اﻳﻦ‬
‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ و ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ دﻣﺎى ‪ 2/7‬درﺟﻪ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ را ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى‬

‫‪٣٩‬‬
‫ﻓﺴﻴﻠﻰ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬وﺟﻮد ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ‪ 15‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻛﺸﻒ آﻧﻬﺎ‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺷﺪه و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﻈﺮى‪ ،‬دﻣﺎى آﻧﻬﺎ را در ﺣﺪود ‪ 4‬ﺗﺎ ‪ 6‬درﺟﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺑﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ در‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ارزش واﻗﻌﻰ دﻣﺎ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ را ﺑﺮﺣﺴﺐ‬
‫ﺑﺴﺎﻣﺪ اﻣﻮاج ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪ .‬در ﻓﺮﺿﻴﻪ دﻧﻴﺎى اوﻟﻴﻪ ﻫﻤﮕﻦ‪،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻮزﻳﻊ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﻈﺮى ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ 1989‬اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻴﻬﺎ ﻣﺎﻫﻮارهاى ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻛﻮب« در ﻣﺪار زﻣﻴﻦ ﻗﺮار دادﻧﺪ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ‬
‫اﺻﻠﻰ آن ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻨﺤﻨﻴﻬﺎى ﺗﻮزﻳﻊ واﻗﻌﻰ اﻣﻮاج اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﺑﺎ اﻣﻮاج ﻧﻈﺮى آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ دو ﻣﻨﺤﻨﻰ ﺑﺎ اﺷﺘﺒﺎه ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ درﺻﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻫﻤﮕﻦ‬
‫ﺑﻮدن ﻛﻴﻬﺎن ﺑﻌﺪ از ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﻪ در اواﻳﻞ ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺠﺮﺑﻰ ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻗﺮن ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻛﺎﻣﻞ دارد‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺳﺆاﻟﻬﺎﻳﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺟﻮاﺑﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻰدﻫﺪ ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﻴﺰد‪.‬‬
‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻣﺮوزه در ﻓﻀﺎ اﻧﺪازه ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﺣﻮادث رخ داده در زﻣﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻴﻬﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻰ ﺳﺮد ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﻣﺎد‪‬ه ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن ﭘﺮوﺗﻮن‪،‬‬
‫ﻧﻮﺗﺮون‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮون و ﻧﻮرﻫﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﻓﺘﻮن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪،‬ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻳﻜﻰ ﻣﺴﺘﻘﻞ از دﻳﮕﺮى ﺗﺤﻮل‬
‫ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ دﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﻪ ﻫﺰار درﺟﻪ ﺑﻮده‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻪﺣﺪى‬
‫ﻓﺸﺮده ﺑﻪﻫﻢ و ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻓﺘﻮﻧﻬﺎى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه را ﺟﺬب ﺧﻮد ﻣﻰﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ دﻣﺎ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از اﻳﻦ درﺟﻪ رﺳﻴﺪ ﭘﺮوﺗﻮن و اﻟﻜﺘﺮون ﺟﺬب ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺷﺪه و اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن را ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫آوردهاﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ اﺗﺼﺎل‪ ،‬ﻓﺘﻮﻧﻬﺎى ﻧﻮرى ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﺎ ﺑﺎﻗﻰﻣﺎﻧﺪه ﻓﺴﻴﻞﺷﺪه آﻧﻬﺎ را‬
‫در ﻓﻀﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣ‪‬ﺪل ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬در دﻣﺎى ﺳﻪﻫﺰار درﺟﻪ‪ ،‬ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎم‬
‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﻀﺎ را ﺟﺬب ﺧﻮد ﻛﺮده و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ‬
‫ﺟﻬﺎن ﺷﻔﺎف اﺳﺖ زﻳﺮا ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻣﺎد‪‬ه ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ و در واﻗﻊ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در‬

‫‪٤٠‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺑﻮده و در ﺳﺮاﺳﺮ ﻓﻀﺎ و در ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺖ ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺎ اﻧﺮژى ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ در ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط ﻓﻀﺎ ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد؛ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﮕﻦ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن در ﻟﺤﻈﻪاى ﻛﻪ دﻣﺎﻳﻰ ﺣﺪود ﺳﻪﻫﺰار درﺟﻪ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺑﻮده و ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ اﺛﺮى از ﻟﺨﺘﻪ در آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺟﻬﺶ ﺑﻪﺳﻮى‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻫﻨﻮز آﻏﺎز ﻧﺸﺪه ﺑﻮد و اﻳﻦ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺟﺪﻳﺪى ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻰ آﻧﻬﺎ را ﻋﺠﻴﺐ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‬
‫ﻋﺪهاى از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان آن را ﺑﺎور داﺷﺘﻪ و از ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻫﻤﻜﺎران ﺑﺎﻛﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﻮر اﺗﻤﻬﺎى ﻫﻴﺪروژن‪ ،‬ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻰ ﺟﻬﺎن ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ از‬
‫ﺑﻴﻦرﻓﺘﻪ و ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﺎ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﮔﻮﺷﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﺼﺮى از ﻓﻀﺎ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻣﻄﻠﻮب‬
‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٤١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪2‬‬

‫ﺳﻔﺮى در ﻓﻀﺎ ﺑﺮ روى اﻣﻮاج ﻧﻮر!‬

‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺳﭙﺮ‬ ‫ﺟﺎﻫﺎ‬ ‫ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻪ ﻫﺮﺟﺎى ﻣﺮﻛﺐ ﺗﻮان ﺗﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ‬ ‫در‬ ‫وى‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ‬ ‫وﮔﺮ ﺳﺎﻟﻜﻰ ﻣﺤﺮم راز ﮔﺸﺖ‬

‫)ﺳﻌﺪى(‬

‫‪٤٢‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺗﻼﻃﻢ درﻳﺎﻫﺎ ﮔﺎﻫﻰ اﺛﺮ ﺟﺬر و ﻣﺪى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﻰدارﻧﺪ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺳﻮاﺣﻞ درﻳﺎﻫﺎ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﻰ ژرف از ﻓﻀﺎ‬
‫و ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ در ﻣﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد‪.‬ذر‪‬ات ﺑﺴﻴﺎر ﻇﺮﻳﻒ ﻣﺎﺳﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازهﻫﺎى ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬در ﺳﻮاﺣﻞ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﺻﺨﺮهﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در دراز ﻣﺪت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ‬
‫ﭘﺪﻳﺪه و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﻮ‪‬ى ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮرد داﺷﺘﻪ و اﻣﻮاج درﻳﺎ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ و در ﻃﻰ زﻣﺎن ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺳﻮى ﺳﻮاﺣﻞ ﻣﻰراﻧﻨﺪ‪ .‬ﻇﺮاﻓﺖ ذر‪‬ات ﻣﺎﺳﻪ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﻰ از »زﻣﺎن« در درون ﻣﺎ ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﻴﺰاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺘﻰ از ﻣﺎﺳﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﺘﺸﻜﻞ از دهﻫﺰار ذر‪‬ه ﻣﺎﺳﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﻣﺎﺳﻪﻫﺎ ﺣﺘﻰ از ﺳﺘﺎرهﻫﺎﻳﻰ‬
‫ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺷﺐ ﻏﻴﺮﻣﻬﺘﺎﺑﻰ و ﺑﺪون اﺑﺮ در آﺳﻤﺎن )اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ در ﺗﻬﺮان( دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﺢ‪ ،‬ﻛﺴﺮى ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻚ از ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﻀﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ در ﺷﺐ ﻓﻘﻂ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺰدﻳﻚ و ﺗﻌﺪادى از ﺳﻴ‪‬ﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ را‬
‫ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﻋﻈﻤﺖ واﻗﻌﻰ ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻴﻬﺎن ﺑﺎورﻧﻜﺮدﻧﻰ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎرش اﺳﺖ؛‬
‫ﻫﻤﻴﻦﻗﺪر ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از ﺗﻌﺪاد داﻧﻪﻫﺎى ﻣﺎﺳﻪ ﺳﺮاﺳﺮ ﺳﻮاﺣﻞ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻴﺰى ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﺪﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد در ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻳﻌﻨﻰ‪:‬‬

‫‪..... 100 000,000,000,000,000,000,000‬ﺳﺘﺎره‪.‬‬

‫ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ‬
‫ﭘﻴﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺪا آﻳﻨﺪ‬ ‫اﺧﺘﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺐ در ﻧﻈﺮ ﻣﺎ آﻳﻨﺪ‬
‫)ﺳﻌﺪى(‬
‫ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ ﻛﻪ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻃﺎﻟﻊﺑﻴﻨﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞِ ﺑﻪﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ‬

‫‪٤٣‬‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ و ﻫﻤﺠﻮار ﺑﻮده ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﺼﺎوﻳﺮى ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺷﻜﺎل اﺷﻴﺎ و ﻳﺎ ﺣﻴﻮاﻧﺎت در آﺳﻤﺎن‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﺎره و ﺗﺄﻣﻞ در اﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ در دو ﺑ‪‬ﻌﺪ از آﺳﻤﺎن‪ ،‬در ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪ و ﻳﺎ‬
‫ﺗﻤﺪﻧﻰ‪ ،‬اﺳﻄﻮرهﻫﺎﻳﻰ ﻣﺨﺘﻠﻒ و زﻳﺒﺎ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ :‬ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺮاردادى اﺳﺖ و اﮔﺮ در ﺳﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓﻀﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻧﻮر ﺑﻴﺸﺘﺮى دارﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺰدﻳﻜﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬
‫ﻻ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫ﻋﻈﻤﺖ آﻧﻬﺎ و ﺑﺮﻋﻜﺲ آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ درﺧﺸﺶ ﻛﻤﺘﺮ دارﻧﺪ اﺣﺘﻤﺎ ً‬
‫دورى‪ ،‬ﻛﻢ ﻧﻮر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ .‬درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻬﺎى‬
‫ﻓﻠﻜﻰ از ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ و ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ درﻳﻚ ﺳﻄﺢ واﻗﻊ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط واﻗﻊ ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻋﻤﻼً ﺑﺎ ﻫﺮ ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ در آﺳﻤﺎن اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﻢ ﻳﻜﺴﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮاه اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ در روﺳﻴﻪ و ﺧﻮاه در اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺧﻮاه در ﻛﻨﺎر درﻳﺎ و ﻳﺎ ﺑﺮ روى ﻗﻠﻪ اورﺳﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ درﻫﻤﻪ ﺟﺎى دﻧﻴﺎ ﻳﻜﺴﺎن و در ﻳﻚ ﺳﻄﺢ دﻳﺪه‬
‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﺷﻞ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻧﻘﻄﻪاى درآﺳﻴﺎى ﻣﺮﻛﺰى و ﻧﻘﻄﻪاى دﻳﮕﺮ در اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ دو ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﺑﺮ روى ﻃﺮﻓﻴﻦ داﻧﻪاى ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ رﻳﺰ از ﻣﺎﺳﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪ .‬ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ ،‬ﺑﺪون‬
‫اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﻴﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﻰ از ﻋﻈﻤﺖ ﻛﻴﻬﺎن در ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﻴﺰد‪ .‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻫﺮ‬
‫ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮى از ﻫﻢ دور ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻪ ﺑ‪‬ﻌﺪى آﻧﻬﺎ را در ﻓﻀﺎ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫روى زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭼﻨﺪﻳﻦ‬
‫ﺳﺎل ﻧﻮرى اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺳﺎل ﻧﻮرى ﺣﺪود ده ﺑﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﺳﺎل ﻧﻮرى ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‪ 9 .461 .000,000,000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮﻧﻮر ‪ × 300,000‬ﺳﺎل ‪ × 365‬روز ‪ × 24‬دﻗﻴﻘﻪ ‪ × 60‬ﺛﺎﻧﻴﻪ‪60‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي از ﻋﻈﻤﺖ ﺟﻬﺎن ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻋﺎﻟﻢ را در اﺷﻜﺎل زﻳﺮ‬
‫آورده اﻳﻢ‬

‫‪٤٤‬‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ‪،‬ﻣﺸﺘﺮي زﺣﻞ اوراﻧﻮس ﻧﭙﺘﻮن و زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﻨﺪﻗﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻴﺎرات دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﻴﺎراﺗﺶ ﺑﺎ ﻫﻢ‪.‬در اﻳﻦ ﺣﺎل زﻣﻴﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺳﺮ ﺳﻮزﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٤٥‬‬
 ‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﻨﺪﻗﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺳﺘﺎره ﺳﻴﺮوس و ﭘﻮﻟﻮ و ارﻛﺘﻮرﻳﻮس‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺳﺘﺎره ارﻛﺘﻮرﻳﻮس ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎر آن ﻧﻴﺰﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﻨﺪﻗﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫آﻟﺪ ﺑﺮان و ﺑﺘﺎﻟﺠﻴﻮز و آﻧﺘﺎر‪.‬‬
‫ﺻﻮرﺗﻬﺎي ﻓﻠﻜﻲ ﻧﻘﻄﻪ ﻫﺎي ﻧﻮراﻧﻲ از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻋﻈﻴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻋﺎدي در آﺳﻤﺎن در‬
‫ﺷﺐ ﻫﺎي ﺑﺪون اﺑﺮ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻘﺎط ﻧﻮراﻧﻲ را ﺑﻪ ﻫﻢ وﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ در آﺳﻤﺎن‬

‫‪٤٦‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ﺧﻴﺎﻟﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان رﺳﻢ ﻛﺮد ‪.‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ در ﻗﺮﻧﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺧﺘﺮ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ازاﻳﻦ ﺳﺘﺎرﻛﺎن ﻧﺎﻣﻬﺎي وﻳﮋه اي داده اﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺻﻮر ﻓﻠﻜﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻬﺎي ﻓﻠﻜﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه اﺑﻌﺎد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻘﻂ ﺗﺼﻮرات ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ‬
‫اي از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺎﺑﻞ روﺋﻴﺖ در ادوار ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻜﻞ ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺎﻓﺘﻰ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل ﻧﻮرى ﻃﻰ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ اﮔﺮ ﻗﺼﺪ ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺎﻓﺘﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻃﻰ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ در اﺷﻞ ﺳﺎل ﻧﻮرى ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺮﺧﻰ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺰدﻳﻚ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ از ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ‬
‫ﺧﻮد ﺟﺪا ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻟﺬا ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﺎ دﻳﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ دورﺗﺮ از ﻣﺤﻞ اوﻟﻴﻪ‬
‫ﺧﻮد در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﻣﻨﻈﺮه اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﻛﻠﻰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻋﻠﻢ‬
‫و ﺻﻨﻌﺖ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﺟﺎزه ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻔﺮ ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﺎﻧﻪاى را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎى ﻗﻮى و ﺿﻌﻴﻒ ﺳﻪ ﺑ‪‬ﻌﺪى ﺗﻤﺎم ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺰدﻳﻚ را داده ﺗﺎ اﻣﻜﺎن‬
‫ﺳﻴﺎﺣﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ را ﺑﺮ روى ﺻﻔﺤﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻫﺮﮔﺎه ﮔﺮدﺷﻰ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن درﺧﺸﺎن د‪‬ب اﻛﺒﺮ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻇﺎﻫﺮى اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ را ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را در ﻓﻀﺎ ﺑﺎ ﺧﻄﻮﻃﻰ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ وﺻﻞ‬
‫ﻧﻤﻮده ﺗﺎ ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﺰﺋﻰ در دﻳﺪﮔﺎﻫﻤﺎن در ﻓﻀﺎ ـ اﻟﺒﺘﻪ در‬
‫اﺷﻞ ﺳﺎل ﻧﻮرى ـ ﭘﻴﭻ ﺧﻮردﮔﻰ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى در ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮى آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ (1‬د‪‬ب اﻛﺒﺮ را در ﺳﻪ زاوﻳﻪ دﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﻇﺎﻫﺮ ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ در ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻓﻀﺎ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ در ﺑ‪‬ﻌﺪ زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻋﻮض ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺪﺗﻰ ﻃﻮﻻﻧﻰ ـ اﻟﺒﺘﻪ در اﺷﻞ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل ـ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺻﻮرﺗﻬﺎ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪﻧﺤﻮى دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪٤٧‬‬
 ‫ﺷﻜﻞ ‪ .1‬د‪‬ب اﻛﺒﺮ در ﺳﻪ زاوﻳﻪ دﻳﺪ ﻣﺘﻔﺎوت )ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﻛﻴﻬﺎن‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻛﺎرل ﺳﺎﮔﺎن(‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻬﺎ ﻣﺤﻞ ﺧﻮد را ﻋﻮض ﻛﺮده‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻰﻣﻴﺮﻧﺪ و ﭘﺲ از ﻣﺮگ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺟﺪﻳﺪى ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﮔﺮوﻫﻬﺎى دﻳﮕﺮى ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﮔﺮدد و ﻧﻴﺰ ﮔﺎﻫﻰ‬
‫ﺷﺪت ﻧﻮر آﻧﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑ‪‬ﻌﺪ زﻣﺎن ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را ﻋﻮض ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬دﻻﻳﻞ ﻣﺮگ و‬
‫ﻣﻴﺮ و ﺗﻮﻟﺪﻫﺎى ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮزاد و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺷﺪت ﻧﻮر را در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻃﻮل‬
‫ﻋﻤﺮ ﻣﺎ اﻣﻜﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻰ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪ .‬در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮل اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻﺗﻰ در اﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ رخ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎى ﻗﻮى ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ در‬
‫ﺑ‪‬ﻌﺪ زﻣﺎﻧﻰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺟﻠﻮ و ﻳﺎ ﻋﻘﺐ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً در ﻣﻮرد ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ د‪‬ب اﻛﺒﺮ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﻴﻢ و ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل در زﻣﺎن ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ اﺷﻜﺎل دﻳﮕﺮى از آن ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ (2‬ﺻﻮرت ﻇﺎﻫﺮى د‪‬ب اﻛﺒﺮرا در ﺳﻪ زﻣﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬در ﺣﻮاﻟﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ اﻟﻔﺎ ﻗﻨﻄﻮرس اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﻧﻮرى از ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻟﻔﺎ‬
‫ﻗﻨﻄﻮرس ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪاى اﺳﺖ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻪ ﺳﺘﺎره ﻛﻪ دو ﺳﺘﺎره از آن ﺑﻪدور ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﭼﺮﺧﺶ داﻳﻤﻰ دارﻧﺪ و ﺳﻮﻣﻰ در ﻓﺎﺻﻠﻪ دورﺗﺮى ﺑﻪ دور دو ﺳﺘﺎره دﻳﮕﺮ ﻣﻰﭼﺮﺧﺪ‪ .‬ﻧﺎم ﺳﺘﺎره‬
‫اﺧﻴﺮ ﭘﺮﻛﺴﻴﻤﺎ ﻗﻨﻄﻮرس اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻰ از ﻧﻘﺎط ﻣﺪارى ﭘﺮﻛﺴﻴﻤﺎ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬
‫ﺷﻤﺴﻰ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ آن ﭘﺮﻛﺴﻴﻤﺎ ﻳﻌﻨﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٤٨‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ .2‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى د‪‬ب اﻛﺒﺮ را در دوراﻧﻬﺎى ﻣﺘﻔﺎوت ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫)ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﻛﻴﻬﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ زﻧﺪه ﻳﺎد ﻛﺎرل ﺳﺎﻛﺎن(‬

‫در آﺳﻤﺎن ﻏﺎﻟﺐ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺟﺰو ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى دو‪ ،‬ﺳﻪ و ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺘﺎرهاى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻰ را ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ درﺧﺸﺶ در ردﻳﻒ دوم ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮد در‬
‫ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ آﻧﺪروﻣﺪ و ﺑﺘﺎ آﻧﺪروﻣﺪ )اﻣﺮأت اﻟﻤﺴﻠﺴﻠﻪ( ﻧﺎم دارد‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺘﺎره در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 75‬ﺳﺎل‬
‫ﻧﻮرى از ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ‪ 75‬ﺳﺎل ﻃﻮل ﻣﻰﻛﺸﺪ ﺗﺎ ﻧﻮرش ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮﺿﻰ ﻋﻤﻼً‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬اﮔﺮ دﻳﺮوز اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ دﻟﻴﻠﻰ ﻣﻨﻔﺠﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ 75 ،‬ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻳﻌﻨﻰ در ﺳﺎل‬
‫‪1450‬ﺷﻤﺴﻰ ﺧﺒﺮ آن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻧﻮر ﺣﺎﺻﻞ از اﻧﻔﺠﺎر ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻧﻮر ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر دارد‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ در ﻣﻌﻴﺎر ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﺮاى ﻃﻰ ﻃﺮﻳﻖ از ﻧﻘﻄﻪاىﻤﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪاى دﻳﮕﺮ از‬
‫ﻓﻀﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ‪ ،‬زﻣﺎن زﻳﺎدى ﻻزم دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﮔﺎه ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﻇﺮ‬
‫وﻗﺎﻳﻊ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن و دوران ﺑﺎﺷﻜﻮه ﻣﺠﺪ و ﻋﻈﻤﺖ اﺟﺪاد ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ‬
‫ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺎﺷﻴﻨﻰ ﺑﺮاى ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎى دور‪ ،‬وﻗﺎﻳﻊ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮرى ﻛﻪ از ﺳﺘﺎره ﺑﺘﺎ آﻧﺪروﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰرﺳﺪ‪ 75 ،‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم‬

‫‪٤٩‬‬
‫را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﺮد از اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﺧﺎرج ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ اﻛﻨﻮن اﻧﺸﺘﻴﻦ دﻳﮕﺮ رﺧﺖ از اﻳﻦ‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻣﺸﺘﻰ از ﺧﺎك ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻀﺎ و زﻣﺎن از ﻫﻢ ﺗﻔﻜﻴﻚﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﻧﻮر زﻳﺎد وﻟﻰ ﻓﻀﺎ ﺧﺎﻟﻰ و ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ اﺳﺖ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن در آن در ﻓﻮاﺻﻞ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد از ﻫﻢ ﻗﺮار‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 75‬ﺳﺎل ﻧﻮرى در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ دﻳﮕﺮ ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ :‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺎ‬
‫ﻣﺮﻛﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ )راه ﺷﻴﺮى( ﺳﻰﻫﺰار ﺳﺎل ﻧﻮرى اﺳﺖ‪ .‬و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻳﻌﻨﻰ )‪ (M31‬ﻛﻪ ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ آﻧﺪروﻣﺪ )اﻣﺮأت اﻟﻤﺴﻠﺴﻠﻪ( در آن ﻗﺮار دارد‪ ،‬دو‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻧﻮرى اﺳﺖ و ﻧﻮرى ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎن اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰرﺳﺪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻰ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن آن‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪه ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﺤﻮل ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻳﻊ‬
‫ﻧﮋاد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺟﺪاد ﻣﺎ در آن زﻣﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺗﺎ اﻧﺴﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﻴﻦ‬
‫ﺗﺎ دورﺗﺮﻳﻦ ﻛﻮازار دوازده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻧﻮرى اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ﻣﺎ اﻣﺮوز از آن ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ و ﺣﺘﻰ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ )راه ﺷﻴﺮى( ﻫﻢ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﺷﻴﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ ،‬در زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ دوﺳﺘﻰ ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻪ ﻣﺘﺮى‬
‫از ﻣﻦ در ﺳﺎﻟﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ داﻧﺸﻜﺪه ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﮕﺎه ﻣﻰﻛﻨﻢ ﺣﺎﻟﺖ او را ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﻚﺻﺪم‬
‫ﻣﻴﻜﺮو ﺛﺎﻧﻴﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻰﺑﻴﻨﻢ‪ .‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻪ ﻣﺘﺮ را ﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ﻛﻪ‪3 00,000،000‬ﻣﺘﺮ در‬
‫ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ ﺑﺨﺶ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻋﺪد‪ 0/000،000،01‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﻳﻚﺻﺪم ﻣﻴﻜﺮوﺛﺎﻧﻴﻪ در‬
‫اﺷﻞ اﺗﻤﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻰ وﻟﻰ در اﺷﻞ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎ ﻧﺎﭼﻴﺰ و در اﺷﻞ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻰ‬
‫ﺑﺮاى ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺎ ﺗﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﺪود ﻳﻜﺼﺪوﭘﻨﺠﺎه ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ ﻧﻮر آن ‪ 8‬دﻗﻴﻘﻪ و ‪20‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻌﺪ ازﺧﺮوج از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﺎﻧﻬﺎى ﻛﻮﺗﺎه ﻧﻪ دوﺳﺖ ﻣﻦ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻛﻮازارى ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻣﺎ در آﺳﻤﺎن ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻً دﻳﮕﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد و‬
‫ﻣﺎ او را ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ‪ 12‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬در واﻗﻊ ﻋﺪهاى از‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻮازارﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى اﻧﻔﺠﺎرى اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاى ﺗﺎرﻳﺦ‬

‫‪٥٠‬‬
 ‫ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ رخ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﺪر ﻳﻚ ﻛﻬﻜﺸﺎن دورﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ وﺿﻌﻴﺖ او را در اﺑﺘﺪاى‬
‫ﺗﺤﻮﻻﺗﺶ ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻛﻮازار ﺑﻮده ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻫﺮ ﻗﺪر رﺻﺪﺧﺎﻧﻪﻫﺎى ﻣﺎ ﻗﻮﻳﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﻛﻮازارﻫﺎى ﺑﻴﺸﺘﺮى در دﻳﺪرس ﻣﺎ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬دو ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻓﻀﺎﻳﻰ »ووﻳﺠﺮ« ‪ 1‬و ‪ 2‬ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻀﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺪﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ﻳﻌﻨﻰ ﻳﻚ دهﻫﺰارم ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮﻧﻮر‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ‬
‫دارﻧﺪ ﺷﻜﻞ )‪ (3‬ﻣﺴﻴﺮ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺮﻛﺖ اﻳﻦ دو ﺳﻔﻴﻨﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺮﺗﻴﺐ در ‪ 20‬اوت و اول ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1977‬ﺑﺮاى ﺗﺠﺴﺲ ﺑﻪﺳﻮى ﺳﻴﺎرات‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ و ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻛﻨﻮن ازﻣﺤﺪوده ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﺧﺎرج‬
‫ﺷﺪه و در ﻓﻀﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﺮﻛﺴﻴﻤﺎ آﻧﺪروﻣﺪ در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﭼﻬﻞ ﻫﺰار‬
‫ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﺪوده آن ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬آﻳﺎ اﻣﻴﺪى ﻫﺴﺖ ﻛﻪ روزى ﺑﺸﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در زﻣﺎﻧﻰ ﻣﻌﺎدل‬
‫ﺑﺎ دوره ﻋﻤﺮ ﻳﻚ ﻧﺴﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺮﺳﺪ؟ آﻳﺎ اﻣﻴﺪى ﻫﺴﺖ ﻛﻪ روزى ﺑﺸﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻛﻨﺪ؟‬

‫‪٥١‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ .3‬ﻣﺴﻴﺮ ووﻳﺠﺮ ‪ 1‬در ﺣﺎل ﻋﺒﻮر از اُرﺑﻴﺖ ﻣﺸﺘﺮى اوراﻧﻮس و ووﻳﺠﺮ ‪ 2‬ﻛﻪ در ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 1986‬ﺑﻪ آن رﺳﻴﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺧﺎرج ﺷﺪن آﻧﻬﺎ از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‪.‬‬

‫ﻣﺎﺷﻴﻨﻰ ﺑﺮاى ﻋﻘﺐ ﺑﺮدن زﻣﺎن‬

‫اﻳﻦ ﻫﻤـﻪ ﻧﻘﺶ در آﻳﻴﻨـﻪ اوﻫـﺎم اﻓﺘـﺎد‬ ‫ﺣﺴﻦ روي ﺗﻮ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﻠﻮه ﻛﻪ در آﻳﻴﻨﻪ ﻛﺮد‬
‫ﻳﻚ ﻓﺮوغ رخ ﺳﺎﻗﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﺟﺎم اﻓﺘﺎد‬ ‫اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻋﻜﺲ ﻣﻲ و ﻧﻘﺶ ﻧﮕﺎرﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻤﻮد‬
‫)ﺣﺎﻓﻆ(‬
‫در ‪ 25‬آورﻳﻞ ‪ 1990‬ﺑﻌﺪ از ‪ 7‬ﺳﺎل ﺗﺄﺧﻴﺮ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاى ﻛﻪ در دوران ﭘﺮاﻓﺘﺨﺎر »ﻧﺎﺳﺎ« )آژاﻧﺲ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻓﻀﺎﻳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ( ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰى ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎوت دﻳﺴﻜﻮرى‪،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ را ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﺑﺮده و در ﻣﺪارى در ﻣﺎوراى ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻗﺮار داد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ‪ 13‬ﻣﺘﺮ ﻃﻮل و ‪4/3‬‬
‫ﻣﺘﺮ ﭘﻬﻨﺎ و در آﺧﺮ ‪ 12‬ﺗﻦ وزن دارد‪ .‬آﻳﻴﻨﻪاى ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ‪ 2/4‬ﻣﺘﺮ دارد و ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻠﺴﻜﻮﭘﻰ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻋﻈﻤﺖ ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﭘﺮﺗﺎپ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ‪ ،‬ﻛﻪ از ‪ 400‬ﻫﺰار ﻗﻄﻌﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻰ و‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻰ درﺳﺖ ﺷﺪه ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ دو ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﺑﺮاى ﻧﺎﺳﺎ ﺧﺮج ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ 6 .‬ﺑﺎزوى‬
‫ژﻳﺮوﺳﻜﭙﻰ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﺑﺮاى ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻫﺪف و ﻧﺸﺎﻧﻪ روى ﺑﺮ روى ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻳﺎ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر‬
‫دور دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎزوﻫﺎ از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ اﺗﻮﻣﺎﺗﻴﻚ ﺑﻮده و دﺳﺘﻮرﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ از زﻣﻴﻦ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬اﺟﺮا ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺗﺎب اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﺑﺎ ﺳﺮ و ﺻﺪاﻫﺎى ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻰ ﻓﺮاوان در ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن و ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد و ﺗﺎ‬
‫ﻣﺪﺗﻰ ﺗﻴﺘﺮ اول اﺧﺒﺎر را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد‪ .‬ﭘﺮﺗﺎب اﻳﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﭘﺪﻳﺪه ﻓﻀﺎﻳﻰ از زﻣﺎن ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ وﺳﻴﻠﻪاى ﺑﺮاى اﺣﻴﺎ و ﺑﺎزﺧﺮﻳﺪ‬
‫اﻓﺘﺨﺎرات از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﻧﺎﺳﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻰرﻓﺖ‪ .‬ﻧﺎﺳﺎ در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 80‬ﺗﺎ ‪ ،90‬ﺑﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻴﻬﺎى ﻓﺮاوان‬
‫روﺑﻪرو ﺷﺪه و ﺑﺴﻴﺎرى از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﻓﻀﺎﻳﻴﺶ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﺗﻮأم ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻨﮕﺮه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪﺷﺪت‬
‫ﻧﺎﺳﺎ را ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار داده و ﺑﻮدﺟﻪ آن را ﺗﻘﻠﻴﻞ داده ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪٥٢‬‬
‫وﻇﻴﻔﻪ اﺻﻠﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﺑﺎز ﻛﺮدن اﻓﻖ دﻳﺪ ﻣﺎ از ﺟﻬﺎن در وراى ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﻴﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ‬
‫دوردﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻣﻜﺎن دﻳﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻣﻰﻧﻤﻮد‪،‬و ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﭘﮋوﻫﺶ و‬
‫ﻋﻘﺐ رﻓﺘﻦ در زﻣﺎن و دﻳﺪارى از ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ در اﻳﺎم ﺷﺒﺎب آﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ دﻳﺪى از دﻧﻴﺎ‬
‫در ﻟﺤﻈﺎت ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آن‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ )راه ﺷﻴﺮى(‪ ،‬دوران ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮد را ﻃﻰ‬
‫ﻣﻰﻛﺮده و اﺟﺪاد ﺳﺘﺎره ﻣﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺷﻜﻞ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎ ﺷﻮق و ﺷﻌﻒ‬
‫ﻓﺮاوان‪ ،‬در اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻫﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﻀﺎﻳﻰ‪،‬در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﻰداد‪ ،‬ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺷﻮر و اﺷﺘﻴﺎق آﻧﻬﺎ زﻳﺎد ﻃﻮل ﻧﻜﺸﻴﺪ‪ .‬ﻛﻤﺘﺮ از دو ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از ﭘﺮﺗﺎﺑﻤﺎﻫﻮاره‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﺳﺖ‪،‬ﻟﺮزش ﻧﻴﺰ دارد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺧﻴﻠﻰ زود ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻰ از ژﻳﺮوﺳﻜﻮﭘﻬﺎى ﭘﺎﻳﺪارﻛﻨﻨﺪه ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻋﻼﻳﻢ ﺿﻌﻒ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﻨﺪ و‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻓﺮاﻣﻴﻦ و دﺳﺘﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼﺗﻰ روﺑﻪروﺳﺖ‪ .‬ﺻﻔﺤﻪ آﻓﺘﺎﺑﻰ آن در ﻫﺮ ﭼﺮﺧﺶ ﺑﻪ دور‬
‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬در زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ از روز ﺑﻪ ﺷﺐ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ اﺧﺘﻼف دﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺎن‬
‫ﻟﺮزﺷﻰ ﻣﻰاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﭘﻴﺮﻣﺮد ﺻﺪﺳﺎﻟﻪاى وزﻧﻪ ده ﻛﻴﻠﻮﮔﺮﻣﻰ را ﺑﻪ ﻃﻮر اﻓﻘﻰ در دﺳﺖ ﻧﮕﻪ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻟﺮزﺷﻬﺎ ﺑﻴﺶ از دﻫﻬﺎ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﺤﻞ آﻳﻴﻨﻪ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻰداد‪،‬‬
‫ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﻗﺎدر ﻧﺒﻮد ﺑﻪدﻗﺖ ﺑﻪﺳﻮى ﻫﺪﻓﻬﺎىﻤﺸﺨﺼﻰ ﻛﻪ از ﻃﺮف زﻣﻴﻦ ﺑﺮاى آن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ رود و ﺳﺘﺎره و ﻳﺎ ﺗﻮدهﻫﺎى ﺳﺤﺎﺑﻰ ﺑﺴﻴﺎر دور را در دﻳﺪرس ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﺷﻜﺎﻻت‪ ،‬ﻫﺎﺑﻞ در ﺳﻪﺳﺎﻟﻪ اول ﻛﺎر ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﻬﺎى ﻣﻬﻤﻰ را اﻧﺠﺎم داد‪ .‬از آن‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻃﻮﻓﺎﻧﻬﺎى ﺷﺪﻳﺪى را ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻰﺳﺎل ﻳﻜﺒﺎر در ﺟﻮ ﺳﻴ‪‬ﺎره زﺣﻞ )ﻛﻴﻮان( ﺑﻪوﻗﻮع ﻣﻰﭘﻴﻮﻧﺪد‪،‬‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ اورﻳﻮن‪) ،‬ﺑﺎزوى ﺷﻜﺎرى‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎزوى ﻏﺮﺑﻰ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎﺳﺖ و‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ در آن ﻗﺮار دارد( ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد ﻛﻪ رؤﻳﺖ آﻧﻬﺎ از روى زﻣﻴﻦ اﻣﻜﺎن‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻰ از وﺟﻮد ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎى ﻋﻈﻴﻢ آﻧﺪروﻣﺪ و ﻳﺎ ‪ NGC 4261‬را در ﺗﻮده ﺳﻨﺒﻠﻪ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎى ﻣﻮاد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﭘﺲ از اﻧﻔﺠﺎر ﺳﻮﭘﺮﻧﻮاى‬

‫‪٥٣‬‬
‫ﺳﺎل ‪ 1987‬را ﻛﻪ ‪ 7‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در اﺑﺮﻫﺎى ﺑﺰرگ ﻣﺎژﻻن )ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻛﻮﭼﻜﻰ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﻬﻜﺸﺎن‬
‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻰآﻳﺪ( اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن از روى زﻣﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ‬
‫داده و ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻧﻤﻮد‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺮاﺑﻬﺎى ﮔﺮاﻧﺸﻰ را در ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻮازارى‪ ،‬در‬
‫ﺗﻮدهﻫﺎى ‪ AC 114‬ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻋﻈﻴﻢ ﺑﻪﻧﺤﻮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى ﻓﺮﺳﻮده ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺎﺟﻌﻪ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﭘﺎﻧﺼﺪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ و اروﭘﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻰ ﺧﻮد را ﺑﺮﻣﺒﻨﺎى دادهﻫﺎى آن‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﺮده و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻟﺬا ﻧﺎﺳﺎ اﻟﺰاﻣﺎ ﻣﺴﺌﻮل ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ و‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺳﺮﻳﻌﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻗﺎﻃﻌﻰ ﺑﺮاى ﺗﻌﻤﻴﺮ آن ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در ﻃﺮح اوﻟﻴﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻴﻬﺎى ﻻزم ﺑﺎزرﺳﻰ و ﻣﻬﺎر ﻛﺮدن ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ از زﻣﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﻰ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ و اﺷﻜﺎﻻت ﺑﻌﺪى و ﺑﻪﺧﺼﻮص اﺟﺒﺎر ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻓﻀﺎﻳﻰ آن‪ ،‬از ﻧﻈﺮ اﻋﺘﺒﺎر‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﺮاى ﻧﺎﺳﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮان ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ در ﺳﺎل‪ 1991‬ﻧﺎﺳﺎ ﺑﺮاى ﺑﺎر دوم ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد‬
‫ﺷﺪﻳﺪ ﻛﻨﻜﺮه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ وﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻮش ﺑﻮدﺟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻰ آن را از ‪ 106‬ﺑﻪ ‪ 96‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر‬
‫ﺗﻘﻠﻴﻞ داد و ﺳﭙﺲ در دوره رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮرى ﻛﻠﻴﻨﺘﻮن ﺑﻪ ‪ 71‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﺗﻨﺰل داده ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ درﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 90‬ﺗﺎ ‪ ،92‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺣﻮادث ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﻓﺮاوانِ دﻳﮕﺮى ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ ﻧﺎﺳﺎ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦﻣﻌﻨﻰ ﻛﻪ در اﺟﺮاى ﭘﺮﺗﺎب ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﻮاره ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻰ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻰ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ روﺑﻪرو ﺷﺪه و ﺑﺎ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﻮاره‪ ،‬ﭼﻬﺎرﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﺧﺴﺎرت وارد آﻣﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ .‬و اﻛﻨﻮن ﻧﺎﺳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ‪ 700‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻرﺻﺮف ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ روﺑﻪرو ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻚ ﺧﺎل ﺑﺮﻧﺪهاى ﺑﺮاى ﻧﺎﺳﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ و‬
‫ﺗﺎﺣﺪى اﻋﺘﺒﺎر از دﺳﺖرﻓﺘﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻓﺮاوان ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻋﺎدت ﻫﻤﻴﺸﮕﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻴﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎوت »آﻧﺪﻳﻮور« در روز‬
‫ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ‪ 2‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1992‬ﺑﺮاى ﺗﻌﻤﻴﺮ اﻳﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺑﺎ ‪ 7‬ﺗﻦ ﻓﻀﺎﻧﻮرد آزﻣﻮده و ﻣﺎﻫﺮ‪ ،‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از‬
‫‪ 6‬ﻣﺮد و ﻳﻚ زن ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٥٤‬‬
‫ﻓﻀﺎﻧﻮرداﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺠﺎرب ﺑﺴﻴﺎر و ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻣﻤﺘﺪ ﺧﺮوج از ﺳﻔﻴﻨﻪ‬
‫در ﻓﻀﺎ را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه اﻳﻦ ﮔﺮوه اﺳﺘﻮرىﻤﻮﺳﮕﺮاو‪ ،‬ﻧﺎﺑﻐﻪاى ‪ 58‬ﺳﺎﻟﻪ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺎﺑﻘﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﺒﺎن در ﻧﻴﺮوى ﻫﻮاﻳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎﻛﺎر ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ اﻓﺮاد اﻳﻦ ﮔﺮوه اﻧﺘﺤﺎرى ﻧﻴﺰ‬
‫ﺗﺠﺎرب ﺑﺴﻴﺎرى در ﺧﺮوج از ﺳﻔﻴﻨﻪ در ﻓﻀﺎ و ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎ را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﺗﺮﻳﻦ ﺗﻮرﻧﺘﻮن‪،‬‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان‪ ،‬و ﺗﻮم آﻛﺮز‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس‪ ،‬در اﻓﺘﺘﺎح ﻧﺎوت »آﻧﺪﻳﻮور« در ﺳﺎل ‪ 1992‬ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ و‬
‫ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺪازه ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻮد و در ﻃﻮل ﭘﺮواز ﭼﻬﺎر ﺑﺎر از ﻛﺸﺘﻰ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﺧﺎرج ﺷﺪه و‬
‫ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺨﺎﺑﺮاﺗﻰ ‪ VIF3‬را در ﻣﺪار ﺑﺎ دﺳﺖ ﺻﻴﺪ ﻛﺮده و وﺳﺎﻳﻞ ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى ﺑﺮ روى آن ﻧﺼﺐ‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻨﺖ ﺑﺎورﺳﻮﻛﺲ ﻧﺎوتِ »ﻛﻠﻤﺒﻴﺎ« را در ﺳﺎل ‪1992‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده و ‪ 331‬ﺳﺎﻋﺖ در ﻓﻀﺎ‬
‫ﺑﻪﺳﺮ ﺑﺮده ﺑﻮد‪ .‬رﻳﺸﺎرد ﻛﻮى‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻧﺎوتِ »دﻳﺴﻜﺎورى« در اوت ‪ 1985‬ﺑﻮده و در اﻳﻦ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺨﺎﺑﺮاﺗﻰ ‪ IV3‬را ﻛﻪ در ﻣﺪار ﺑﺪى ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻓﻀﺎ ﺻﻴﺪ ﻛﺮده و در ﻣﺪار ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ .‬و ﻧﻴﺰ در ﺳﺎل ‪ 1984‬ﻣﺎﻫﻮاره ﭘﮋوﻫﺸﻰ »ﺳﻮﻻر ﻣﺎﻛﺲ« را ﺑﺎ زﺣﻤﺖ ﻓﺮاوان در ﻓﻀﺎ‬
‫و ﺑﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎوت ﻣﻬﺎر ﻧﻤﻮده و دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﻛﻨﺘﺮل آن را ﻛﻪ از ﻛﺎر اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬در‬
‫ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎ وﺳﻴﻠﻪاى از ﻗﺒﻞ ﺑﺮاى ﺻﻴﺪ ﻓﻀﺎﻳﻰ آﻧﻬﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻰ در‬

‫‪٥٥‬‬
‫ﻣﺎﻫﻮاره ﻫﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺻﻴﺪ آن در ﻓﻀﺎ ﺑﻪراﺣﺘﻰ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وﻟﻰ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﺮدن وﺳﺎﻳﻞ آن ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺻﻔﺤﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪى‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ و ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻓﻀﺎﻧﻮردان ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ‪ 7‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻃﻰ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم ﻣﻰدادﻧﺪ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﻣﺸﻜﻠﺘﺮ‪،‬‬
‫ﺗﻌﻮﻳﺾ دو ﺟﻔﺖ ﺑﺎزوى ژﻳﺮوﺳﻜﭙﻰ ﻫﺎﺑﻞ و ﺗﻌﻮﻳﺾ دورﺑﻴﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺑﻮد ﻛﻪ ‪ 280‬ﻛﻴﻠﻮ )اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮ‬
‫‪1‬‬
‫روىﺰﻣﻴﻦ( وزن و دو ﻣﺘﺮ ﻃﻮل داﺷﺖ‪.‬‬
‫در ﻃﻰ ﭼﻬﺎر ﺳﺎﻟﻰ ﻛﻪ از ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻫﺎﺑﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﺺ ﻓﻨﻰ در آن رخ ﻧﺪاده و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ آﻣﺎر‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه از ﻃﺮف ﻧﺎﺳﺎ ﺗﺎ ژوﻳﻪ ‪ 1996‬ﻫﺎﺑﻞ ﺻﺪﻫﺰار ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮب ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻬﺎ در ﺳﺎل ‪ 1996‬ﻧﺎﺳﺎ ﻣﺠﺪدا ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﻌﻤﻴﺮ و ﺗﻌﻮﻳﺾ ﺑﺮﺧﻰ از اﺟﺰاى‬
‫ﻫﺎﺑﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ در آﻏﺎز ﺳﺎل ‪ 1997‬اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻗﺮار اﺳﺖ ﻳﻜﻰ از ﭼﻬﺎر‬
‫ﭼﺮﺧﻰ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻮاره را ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮ روى ﭘﺎﻳﻪ ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﻰدارد ﺗﻌﻤﻴﺮ ﺷﻮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻛﺎرﻫﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﻗﺮار‬
‫ﺑﺮ ﺗﻌﻮﻳﺾ دورﺑﻴﻦ ﻓﻴﻠﻤﺒﺮدارى ﺑﺎ دورﺑﻴﻨﻰ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﻮﻳﺘﺮ و ﻣﺠﻬﺰﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﺮاﻗﺮﻣﺰ اﻣﻜﺎن‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺑﻪ ﻫﺎﺑﻞ ﺑﺮاى ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن را ﺧﻮاﻫﺪداد‪2‬و ﻧﻴﺰ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺮ ﺗﻌﻮﻳﺾ‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻴﻒ ﻧﮕﺎر ﺑﺎ ﻣﺪل ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى‪ 3‬ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻬﺘﺮ اﺟﺮام ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر وزﻳﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻓﺰودن دﺳﺘﮕﺎه ﺛﺒﺖ ﺧﺎﻃﺮه اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻰ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد ﭼﻬﺎرﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺑﺎﻧﺪ ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ ﻗﺒﻠﻰ اﻃﻼﻋﺎت را ﺿﺒﻂ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در آﻳﻨﺪه ﺳﻪ‬
‫دورﺑﻴﻦ ﻫﺎﺑﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻓﺮاﻗﺮﻣﺰ ﺑﻴﻦ ‪ 0/8‬ﺗﺎ ‪ 2/5‬ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ )ﻳﻌﻨﻰ در ﻗﻠﻤﺮو اﻣﻮاﺟﻰ ﻛﻪ‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻗﺮﻣﺰ در آن ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻣﻰﺷﻮد( ﺳﺮﻋﺖ ﻓﺮار اﺷﻴﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ را ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎه ﻃﻴﻒﻧﮕﺎر ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ در زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺳﺘﺎرهاى ﻧﺸﺎﻧﻪ‬

‫‪ .١‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ٤ ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪.١٩٩٣‬‬

‫‪٢‬‬
‫‪١. Near infrared camera and Multiobject Spectromete‬‬

‫‪Space Telescope imaging Spectrograpn .٢٣‬‬

‫‪٥٦‬‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻮرﻫﺎى ﺟﺬب ﺷﺪه را ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻛﺮده و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آﻧﻬﺎ‪ ،‬دﻣﺎ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ و ﺧﻮاص ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ و‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪.‬اﻳﻦ دو دﺳﺘﮕﺎه ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ‪ 30‬ﺑﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﻗﺒﻠﻰ ﻃﻴﻔﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ‪ 500‬ﺑﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻗﺒﻞ ﺑﻪ‬
‫زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺪد اﻳﻦ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ و ﻗﺪرت ﺗﻤﻴﺰ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻬﺘﺮ‪،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫اﻣﻴﺪوارﻧﺪ از ﻳﻚﺳﻮ‪ ،‬ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﺑﺰرگ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺮﻛﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﺷﻴﺮى را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ و‬
‫از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮى راﺟﻊ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و دادهﻫﺎى ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى درﺑﺎره ﻣﺪل‬
‫ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت در ‪ 13‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ 1997‬آﻏﺎز ﺷﺪ و ﻧﺎوت »دﻳﺴﻜﺎورى«‪ 7 ،‬ﻧﻔﺮ ﻓﻀﺎﻧﻮرد ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ را ﺑﻪ‬
‫ﻓﻀﺎ ﺑﺮد‪ .‬در آﻏﺎز ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎﻫﻮاره و ﻧﺼﺐ آن ﺑﺮ روى ﻧﺎوت‬
‫دﻳﺴﻜﺎورى‪ ،‬ﻓﻀﺎﻧﻮردان ﺑﺮاى اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎت ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻓﻮق‪ ،‬ﭼﻬﺎرﺑﺎر از ﺳﻔﻴﻨﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫وﻟﻰ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺗﻌﺪاد ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﻬﺎى آﻧﻬﺎ ﺷﺶ ﺑﺎر ﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻓﻀﺎﻧﻮردان در ﺿﻤﻦ ﺗﻌﻤﻴﺮات‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻫﻔﺪه ﻗﺸﺮ »ﺗﻔﻠﻮﻧﻰ« ﻛﻪ ﻣﺤﺎﻓﻆ ﻫﺎﺑﻞ از ﺗﻐﻴﻴﺮات دﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻋﻴﺒﻰ ﭘﻴﺪا‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﻐﻴﻴﺮات دﻣﺎ ﺑﺮاى ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻴﻦ ‪ 240‬درﺟﻪ زﻳﺮ ﺻﻔﺮ )در ﺷﺐ( ﺗﺎ ‪200‬درﺟﻪ ﺑﺎﻻى‬
‫ﺻﻔﺮ )در روز( اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﻫﺎﺑﻞ در ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ‪ 27130‬ﺑﺎر ﺑﻪ دور زﻣﻴﻦ ﭼﺮﺧﻴﺪه و ﻣﺪار‬
‫آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻏﺎز ﻗﺪرى ﻧﺰول ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ ﻣﺪار ﺑﺎﻻﺗﺮى ﺑﺮاى ﻫﺎﺑﻞ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 1999‬و‪ 2002‬ﻓﻀﺎﻧﻮردان ﻣﺠﺪدا ﺑﺮاى ﺗﻌﻤﻴﺮ و ﻳﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺗﻌﻮﻳﺾ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺑﺎﻟﻴﻦ آن ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﺗﻔﺼﻴﻼت‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﺸﻖ و ﻋﻼﻗﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ و‬
‫ﺷﻬﺎﻣﺖ اﻳﻦ اﻓﺮاد در ﺟﻠﻮ ﺑﺮدن ﻓﻬﻢ و داﻧﺶ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻼش آﻧﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺎﻟﻰ داﺷﺖ و‬
‫اﻳﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻢ در ﺗﻌﻤﻴﺮ اول‪ ،‬ﺑﻴﻨﺎﻳﻰ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻳﺎﻓﺖ و ﻟﺮزﺷﻬﺎى آن از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ و از‬
‫آن زﻣﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰى از ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻣﻰﻛﻨﺪ؛‬

‫‪ ١‬و ‪ .٢‬ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩهﺎى ‪ ١٣‬و ‪ ١٩‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪.١٩٩٧‬‬

‫‪٥٧‬‬
 ‫در ﻓﺼﻮل ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﻮﺷﻪ ي ﻣﺨﺘﺼﺮي از اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﺎﺑﻞ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﻣﻲ‬
‫آﻳﻨﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬ﺑﺮاﯼ ﮐﻢ ﮐﺮدن ﺣﺠﻢ و ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻧﺸﺪن ﮐﺘﺎب ﺑﻪ وﻳﮋﻩ ﺑﺮاﯼ اﻳﺮاﻧﻴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫اﻧﺘﺮﻧﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﮑﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮهﺎ اوﭘﺘﻴﻤﻴﺰﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮﯼ ﮐﻪ هﺎﺑﻞ از ﻓﺎﺻﻠﻪ دﻩ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻧﻮرﯼ از ﮐﻬﮑﺸﺎن ﻣﺎ راﻩ ﺷﻴﺮﯼ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮﻩ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٥٨‬‬
‫از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻧﻮرﯼ ﮐﻬﮑﺸﺎن ﻣﺎ راﻩ ﺷﻴﺮﯼ دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺻﺪ ﺑﻴﻠﻴﻮن ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮﯼ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﯽ ﺁﺷﮑﺎر ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در دﻩ ﺑﻴﻠﻴﻮن ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮﯼ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﯽ ﺁﺷﮑﺎر ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٥٩‬‬
‫در ﻳﮏ ﺑﻴﻠﻴﻮن ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮﯼ ﻣﺪار ﺧﺪاﻳﺎن‪،‬ﻋﻄﺎرد‪،‬زهﺮﻩ‪،‬زﻣﻴﻦ و ﻣﺮﻳﺦ دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫در دﻩ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮﯼ ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺪار زﻣﻴﻦ دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٦٠‬‬
 ‫در ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮﯼ ﻣﺪار ﻣﺎﻩ دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺻﺪ هﺰار ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮﯼ زﻣﻴﻦ هﻨﻮز ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٦١‬‬
 ‫در دﻩ هﺰار ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮﯼ ﻧﻴﻢ ﮐﺮﻩ اﯼ از زﻣﻴﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮهﺎ از ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﻀﺎﻳﯽ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﻧﺎﺳﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬

‫ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺗﻼش و ‪ 1/35‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر ﻫﺰﻳﻨﻪ ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ 75‬دﻗﻴﻘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ!‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1977‬آژاﻧﺲ ﻓﻀﺎﻳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ )ﻧﺎﺳﺎ( و ﭼﻨﺪ ﻛﺸﻮر اروﭘﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﭘﺮﺗﺎب ﺳﻔﻴﻨﻪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻰ در ﻣﺪار ﺳﻴﺎره ﻣﺸﺘﺮى‪ ،‬ﺑﺮاى ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﻮ‪ ‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﻣﻰﺗﻮان آن را ﺳﺘﺎره ﻧﺎﻛﺎم ﻟﻘﺐ داد‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪) .‬اﮔﺮ ﺟﺮم اﻳﻦ ﺳﻴﺎره ﻗﺪرى ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ اﻛﻨﻮن‬
‫دارد ﻣﻰﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪى دﻳﮕﺮ در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﻣﻰﺷﺪ‪ (.‬اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ در زﻣﺎﻧﻰ اﺗﺨﺎذ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﺳﺎ دوران ﭘﺮاﻓﺘﺨﺎر ﺧﻮد را ﻃﻰ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﻗﺮار ﺑﻮد اﻳﻦ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﺣﺎﻣﻞ ﺳﻮﻧﺪ اﻧﺘﺤﺎرى‪،‬‬
‫ﺑﺮاى ارزﻳﺎﺑﻰ و ﭘﮋوﻫﺶ در اﻋﻤﺎق ﺟﻮ ﻣﺸﺘﺮى‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﻗﺮار ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻔﻴﻨﻪ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1983‬ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺸﺘﺮى ﭘﺮﺗﺎب ﺷﻮد و در ﺳﺎل ‪ 1985‬ﺑﻪ آن ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺗﺎ ﺳﺎل‪1986‬ﻫﺰﻳﻨﻪ‬

‫‪ ١١‬و ‪ ٢‬ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪،‬ﺷﻤﺎرﻩ هﺎﯼ ‪ ١٣‬و ‪) ١٩‬ﻓﻮرﻳﻪ‪( ١٩٩٧‬‬

‫‪٦٢‬‬
 ‫ﻫﻨﮕﻔﺖ آن ﻣﺎﻧﻊ از اﺟﺮاى اﻳﻦ ﻃﺮح ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ دﻳﮕﺮى ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺷﻜﺎل اﻓﺰود‪ ،‬اﻧﻔﺠﺎر وﺣﺸﺘﻨﺎك ﻧﺎوِت اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‬
‫»ﭼﻠﻨﺠﺮ«)‪ ( Challenger‬ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻃﻰ آن ﺗﻤﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﻧﺎﺳﺎ ﻣﻮرد ﺑﻰﺗﻮﺟﻬﻰ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ و‬
‫اﻣﻜﺎن اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﭘﺮوژه را ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1989‬ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺗﻠﺨﻜﺎﻣﻰ و ﺷﻜﺴﺖ‬
‫در ‪ 18‬اﻛﺘﺒﺮ ﺳﺎل ‪ 1989‬اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﻤﻞ درآﻣﺪ‪ .‬ﺳﻔﻴﻨﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺮاواﻧﻰ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮاى ﻣﺴﻴﺮ آن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺷﻚ »اﺗﻼﻧﺘﻴﺲ« ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻴﺮى ﻃﻮﻻﻧﻰ وﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ اﻣ‪‬ﺎ ﻛﻢﺧﺮجﺗﺮ‪ ،‬ﻛﻪ در آﺧﺮ ﺳﻔﻴﻨﻪ را ﺑﻌﺪ از ‪ 6‬ﺳﺎل ﺑﻪ ﻣﺪار‬
‫ﻣﺸﺘﺮىﻤﻰرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎم اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ وِﮔﺎ ‪ (Vega)1‬ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم آن را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ اﺳﺘﻔﺎده ازﻧﻴﺮوى‬
‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺳﻴﺎره زﻫﺮه و زﻣﻴﻦ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﻼﺧﻦ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺑﺮاى اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﺘﺎب ﺳﻔﻴﻨﻪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ‬
‫ﺳﻔﻴﻨﻪ در ﺳﺎل ‪ 1990‬ﺑﻪ ﺣﻮاﻟﻰ ﺳﻴﺎره زﻫﺮه رﺳﻴﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﺎدو ﺑﺎر ﺟﻬﺶ آزاد ﺑﻪ ﺳﻮى زﻣﻴﻦ‬
‫ﭘﺮﺗﺎپ ﺷﺪ‪) 2.‬در دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1990‬و دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ (1992‬ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰِ اﻳﻦ دو ﺳﻴﺎره ﭼﻮن ﻓﻼﺧﻨﻰ اﻳﻦ‬
‫ﺳﻔﻴﻨﻪ را ﺑﺎ اﻧﺮژى و ﺳﺮﻋﺖ زﻳﺎد ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺸﺘﺮى ﭘﺮﺗﺎب ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻃﻰ ﭘﺮواز ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻧﺎﻛﺎﻣﻴﻬﺎى‬
‫ﻣﺘﻌﺪدى ﺑﻪ ﺑﺎر آﻣﺪ‪ :‬در آورﻳﻞ ‪ 1991‬ﺳﻔﻴﻨﻪ از دﺳﺘﻮرﻫﺎى زﻣﻴﻦ ﺑﺮاى ﺑﺎز ﻛﺮدن آﻧﺘﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﺮى‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻰﻛﺮد‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻳﻦ اﺗﻔﺎق ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ را ﻧﻴﺰ ﺗﺤﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ‪29‬‬
‫اﻛﺘﺒﺮ ‪ 1991‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰى از آﺳﺘﺮوﺋﻴﺪ »ﮔﺎﺳﭙﺮا« ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺎﺳﭙﺮا‬
‫ﺻﺨﺮهاى ﭘﺮ از ﺣﻔﺮه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ 52‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ‪ 28‬اوت‪1992‬ﺑﻪ آﺳﺘﺮوﺋﻴﺪ دﻳﮕﺮى ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫»آﻳﺪا« رﺳﻴﺪ و ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺑﻰﻧﻈﻴﺮى از آن ﺑﻪﺳﻮى زﻣﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬آﻳﺪا‪ ،‬اﺳﺘﺮوﺋﻴﺪى اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮل ‪ 60‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﻋﺠﻴﺐ آﻧﻜﻪ ﻣﺎﻫﻮارهاى ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ‪ 1500‬ﻣﺘﺮ دارد ﻛﻪوﺟﻮد آن ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ و ﻧﺎم آن را »داﻛﺘﻴﻞ« ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ارﺳﺎل ﺗﺼﻮﻳﺮ‬
‫‪١‬‬
‫‪١. Venus. Earth. Gravity. Assist‬‬

‫‪ .٢‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ٩ ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪.١٩٩٧‬‬

‫‪٦٣‬‬
‫اﺷﻴﺎى ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ اﺟﺮا ﻧﻤﻮد و راه ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺸﺘﺮى‬
‫اداﻣﻪ داد ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻌﺪ از ‪ 6‬ﺳﺎل ﺳﻔﺮ و ﻃﻰ ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻛﻪ ‪ 2/5‬ﺗﻦ وزن‬
‫دارد ﺑﻪ ﺣﻮاﻟﻰ ﻣﺸﺘﺮى رﺳﻴﺪ‪ .‬در ‪ 12‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 1995‬ﺳﻮﻧﺪﻛﻮﭼﻚ ‪ 240‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮﻣﻰ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮى‬
‫ﺟﻮ‪ ‬ﻣﺸﺘﺮى رﻫﺎ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮﻧﺪ در ‪7‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺟﻮ‪ ‬ﻣﺸﺘﺮى ﻛﻪ ﻗﻄﺮى ﻳﺎزده ﺑﺮاﺑﺮ و ﺟﺮﻣﻰ ‪218‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ زﻣﻴﻦ دارد‪ ،‬رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ و ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺳﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 6‬روز ﺟﻤﻌﻪ ‪ 8‬دﺳﺎﻣﺒﺮ‪1995‬آﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ و‬
‫در آن ﻟﺤﻈﻪ ﺳﻮﻧﺪ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻣﻌﺎدل ‪ 64000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺮﻋﺖ در ﺟﻮ‪‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮى ﻓﺮو ﻣﻰرﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل در اﺛﺮ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰِ ﻣﺸﺘﺮى در ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ آن‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ ‪ 170500‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ درﺳﺎﻋﺖ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺳﭙﺮ ﺣﺮارﺗﻰ آن در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺟﻮ ﻣﺸﺘﺮى ﻣﻘﺎوﻣﺖ و‬
‫از ﺳﻮﻧﺪ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻛﺮد‪ .‬در اوﻟﻴﻦ ﻗﺸﺮ ﺟﻮى ﻣﺸﺘﺮى‪ ،‬دﻣﺎى اﻳﻦ ﺳﭙﺮ ﺑﻪ ‪ 15500‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد‬
‫رﺳﻴﺪ و ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺑﺮﺧﻮرد‪ ،‬ﭼﺘﺮ ﻧﺠﺎت اول آن در ارﺗﻔﺎع ‪ 90‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى ﺑﺎز ﺷﺪ و ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻮﻧﺪ‬
‫در ﻛﻤﺘﺮ از دو دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻪ ‪ 170‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ﻧﺰول ﻛﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ در اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺳﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺘﺎب‬
‫ﻣﻨﻔﻰاى ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ‪ 230‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﺧﻮد ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪى ﭼﺘﺮ ﻧﺠﺎت دوم ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﺎز ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻣﻜﺎن ﺳﻘﻮط آرام آن را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد و در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﭙﺮ ﺣﺮارﺗﻰ از‬
‫ﺳﻮﻧﺪ ﺟﺪا ﺷﺪه و در ﺟﻮ ﻣﺸﺘﺮى ﺳﻘﻮط ﻛﺮد‪.‬‬
‫در ﻃﻰ ﺳﻘﻮط آرام‪ ،‬ﺳﻮﻧﺪ ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ اﺑﺮﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ رﻧﮓ ﻣﺸﺘﺮى ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺑﻠﻮرﻫﺎى آﻣﻮﻧﻴﺎﻛﻰ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ دﻣﺎﻳﻰ ﻣﻌﺎدل ‪ 163‬ـ درﺟﻪ و ﻓﺸﺎر ‪ 0/1‬ﺟﻮ‪ ‬دارﻧﺪﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻗﺸﺮ دوم اﺑﺮﻫﺎى‬
‫ﻗﻬﻮهاى ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺮخ‪ ،‬ﻛﻪ از ذرات ﺳﻮﻟﻔﻮر‪ ،‬اﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻓﺴﻔﺮدار و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت آﻟﻰ ﻛﺮﺑﻨﻪ ﻛﻪ‬
‫ﻓﺸﺎرى در ﺣﺪود ﻳﻚ ﺟﻮ‪ ‬دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮد‪ .‬ﻗﺸﺮ ﺑﻌﺪى اﺑﺮﻫﺎى ﻓﺸﺮده ﻣﺘﺸﻜﻞ‬
‫از ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى آب اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺸﺮ درواﻗﻊ‪ ،‬ﺗﺎﻣﭙﻮﻧﻰ ﺑﻴﻦ ﻗﺸﺮﻫﺎى ﻓﻮﻗﺎﻧﻰ ﻧﺴﺒﺘﺎ آرام و ﭘﺎﻳﻴﻨﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺟﻮ‪ ‬ﻣﺸﺘﺮى اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻮ‪ ‬اﺧﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻼﻃﻢ و ﻧﺎآرام و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻃﻮﻓﺎﻧﻬﺎى وﺣﺸﺘﻨﺎك و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﺼﻮر ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻛﺮه زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٦٤‬‬
‫ﭼﻪ ﻣﻘﺪار اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﺳﻮﻧﺪ اﻧﺘﺤﺎرى‪ ،‬در ﻣﺪت ‪ 75‬دﻗﻴﻘﻪ ﺳﻘﻮط ﺑﻪ ﺳﻮى ﺟﻬﻨﻤﻰ اﻳﻦ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ارﺳﺎل داﺷﺘﻪ و ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار اﻃﻼﻋﺎت در ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻣﺎدر ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت دو‬
‫ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺪار ﻣﺸﺘﺮى ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﺟﻤﻊ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺳﻮى زﻣﻴﻦ ارﺳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟ اﻳﻨﻬﺎ‬
‫ﺳﺆاﻻﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ و ﻓﺮاﻧﺴﻮى ﻛﻪ در ﻃﻮل ﻣﺪت ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل درﺑﺎره‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﮔﺮدﺷﻰ در ﺣﻮﻣﻪ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻣﺎ »ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ« اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ! ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﻛﺘﺸﺎﻓﻰ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ در ﻣﺪت دو ﺳﺎﻟﻰ ﻛﻪ‬
‫در ﻣﺪار ﻣﺸﺘﺮى ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺷﻮق ﻓﺮاواﻧﻰ ﺑﺮاى‬
‫دﻳﺪار ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺑﻬﺘﺮى از دو ﻣﺎﻫﻮاره ﺟﺎﻟﺐِ ﻣﺸﺘﺮى »اوروپ« و ﺑﻪوﻳﮋه از »اﻳﻮ« دارﻧﺪ؛‬
‫)ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺟﺎﻟﺒﻰ از ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎى آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﻰ ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ اﻳﻮ را ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦﺑﺎر در ﺳﺎل ‪1979‬‬
‫ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى »ووﻳﺠﺮ ‪ 1‬و‪ «2‬ﻛﺸﻒ و ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ (.‬وﻟﻰ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮوز‬
‫اﺗﻔﺎﻗﺎت ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﻓﺮاوان در اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻓﻀﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎل اﻧﺘﻈﺎر و ﺷﻮق درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در ‪ 11‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ 1995‬ﺣﺎدﺛﻪ ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ دﻳﮕﺮى رخ داد و ﻧﻘﺎﻳﺼﻰ در‬
‫دﺳﺘﮕﺎه ﺛﺒﺖﻛﻨﻨﺪه دادهﻫﺎى ﺗﺼﻮﻳﺮى ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان از ﻛﻤﺒﻮد ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺧﺎﻃﺮه‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮى آن ﻧﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻗﺪرت ﺣﺎﻓﻈﻪاى آن را ﺻﺮف دادهﻫﺎى‬
‫ﺟﻮ‪ ‬ﻣﺸﺘﺮى ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻮ‪‬ى اﻳﻦ ﺳﻴﺎره و ﻳﺎ اﻳﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﺎﻛﺎم ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮ از‬
‫ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎى آن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎره ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻰ از ﻫﻴﺪروژن و ﻫﻠﻴﻢ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ‬
‫ﻣﻴﺪان ﮔﺮاﻧﺸﻰِ ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﮔﺎزﻫﺎى اوﻟﻴﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاى ﺗﺸﻜﻴﻞ آن در ‪4/5‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻮده‪ ،‬ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ از ﺟﻮ‪ ‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎره اﻣﻜﺎن ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﺮاى‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر اوﻟﻴﻪ ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻤﻚ ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ درﺷﺖ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى آﻟﻰ و ﺳﭙﺲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫در ‪ 7‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ ،1995‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ دوﺑﺎر از روى ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺸﺘﺮى »اﻳﻮ« ﻋﺒﻮر ﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻛﻤﺒﻮد‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮى ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻰ از آﺗﺶﻓﺸﺎﻧﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎى اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ارﺳﺎل دارد‪.‬‬

‫‪٦٥‬‬
‫در ‪ 27‬ژوﺋﻦ و ‪ 6‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1996‬ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺸﺘﺮى »ﮔﺎﻧﻴﻤﺪ« ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ .‬و در ‪19‬‬
‫دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1996‬از ‪ 692‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى ﺳﻄﺢ ﻣﺎﻫﻮاره »اُروپ« ﻋﺒﻮر ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ‬
‫ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎى ﻣﺸﺘﺮى را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮد‪ .‬از اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﻛﺸﻒ ﻣﻴﺪان‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ»اﻳﻮ« و »ﮔﺎﻧﻴﻤﺪ« اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از آن ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ روى دو ﺳﻴﺎره‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ زﻣﻴﻦ و ﻋﻄﺎرد ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬زﻫﺮه ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻰ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و‬
‫ﻣﺮﻳﺦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻣﻌﺎدل زﻣﻴﻦ ﻣﻰﭼﺮﺧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‬
‫»ﻣﺎه« ﻫﻢ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ »اﻳﻮ« و »ﮔﺎﻧﻴﻤﺪ« ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫وﺟﻮد ﻣﺎده ﻣﺬاب دروﻧﻰ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ در ﻣﺮﻛﺰ زﻣﻴﻦ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻫـﻦ و ﻳﺎ ﺳﻮﻟﻔـﻮر آﻫـﻦ‬

‫‪Diamètre moyen١ Masse١‬‬ ‫‪Masse volumique١‬‬

‫)‪(km‬‬ ‫)‪(kg‬‬ ‫)‪(g/cm³‬‬
‫‪Lune‬‬

‫ﻗﻄﺮ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﺟﺮم‬ ‫ﭼﮕﺎﻟﯽ‬

‫‪Ganymède ٥٢٦٢،٤ ± ٣،٤‬‬ ‫‪١،٤٨×١٠٢٣‬‬ ‫‪١،٩٤٢ ± ٠،٠٠٥‬‬

‫‪Callisto‬‬ ‫‪٤٨٢٠،٦ ± ٣،٠‬‬ ‫‪١،٠٨×١٠٢٣‬‬ ‫‪١،٨٣٤ ± ٠،٠٠٤‬‬

‫‪Io‬‬ ‫‪٣٦٤٣،٢ ± ١،٠‬‬ ‫‪٨،٩٣×١٠٢٢‬‬ ‫‪٣،٥٢٨ ± ٠،٠٠٦‬‬

‫‪Europe‬‬ ‫‪٣١٢١،٦ ± ١،٠‬‬ ‫‪٤،٨×١٠٢٢‬‬ ‫‪٣،٠١٣ ± ٠،٠٠٥‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﻮاره ﺑﺰرگ ﻣﺸﺘﺮي‬

‫‪٦٦‬‬
‫ﻣﺬاب‪ .‬ﭼﮕﺎﻟﻰ »اﻳﻮ«‪ 65‬درﺻﺪ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪاى آب دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﺦ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﺎﻟﻰ »ﮔﺎﻧﻴﻤﺪ« ﻳﻚ ﺳﻮم زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و اﺣﺘﻤﺎﻻً‬
‫ﻣﻘﺪار آب ﻣﻮﺟﻮد در آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﺦ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺎﻻت ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ‪12‬‬
‫دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1996‬در ﻣﺠﻠﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﭼﻬﺎرﻣﺎﻫﻮاره از ‪ 16‬ﻣﺎﻫﻮاره‬
‫ﻣﺸﺘﺮى داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻧﺪازه ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﻮاره ﺑﺰرگ از‪ 16‬ﻣﺎﻫﻮاره ي ﻣﺸﺘﺮي‬

‫‪٦٧‬‬
 ‫ﻛﺎﻟﻴﺴﺘﻮ دوﻣﻴﻦ ﻣﺎﻫﻮاره‬ ‫ﮔﺎﻧﻴﻤﺪ ﺑﺰرﻛﺘﺮﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺸﺘﺮي‬

‫ُُاورپ ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺸﺘﺮي‬ ‫اﻳﻮ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺸﺘﺮي ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫آﺗﺶ ﻓﺸﺎﻧﻲ دارد‬
‫اﺷﻜﻞ ‪ .4‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ ﭼﻬﺎر ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺸﺘﺮى ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫دادهﻫﺎى ﻓﻮق ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ از ﺟﻤﻠﻪ اﺷﻴﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺠﻴﺐ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٦٨‬‬
‫]ﺑﺎ ﺗﺨﻴﻼﺗﻰ ﻛﻪ ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ‪ ،‬از ﻣﺤﺪوده داﻧﺶ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﺸﺮ ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮرﻛﺮد ﻛﻪ روزى‬
‫ﺑﺸﺮ ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﻧﺎﻛﺎم را ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺳﺘﺎرهاى ﻓﻌﺎل ﻧﻈﻴﺮﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻨﺪ! ﻣﺜﻼً اﻧﻔﺠﺎر‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ در درون اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﺎﺷﻨﻰِ ﺷﺮوع واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎى‬
‫ﻫﻴﺪروژن در درون ذﺧﻴﺮه ﺑﻰﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺳﻴﺎره‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل دو ﺧﻮرﺷﻴﺪ در آﺳﻤﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫داﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ درﺧﺸﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 1/5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى از ﻣﺎ و دﻳﮕﺮى‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪى ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ و دورﺗﺮ‪ ،‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 600‬ﺗﺎ ‪ 900‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ‬
‫ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎى ﻣﺸﺘﺮى »اﻳﻮ«‪» ،‬اُروپ«‪» ،‬ﮔﺎﻧﻴﻤﺪ« و »ﻛﺎﻟﻴﺴﺘﻮ« از ﺑﺮﻛﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ درﺧﺸﺎﻧﻰ ﻛﻪ در‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﻰ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻛﺎﻧﻮن دﻳﮕﺮى در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﺑﺮاى زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﭼﻴﺰى ﺟﺰ ﻳﻚ ﺗﺨﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬زﻳﺮا ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ واﻗﻌﺎ واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت زﻧﺠﻴﺮهاى و ﺧﻮد ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻮﻧﺪه درآﻳﺪ‪ ،‬ﺟﺮم ﻣﺸﺘﺮى)ﻛﻪ ‪ 0/2‬ﺟﺮم ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ(ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺧﻴﻠﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺟﺮم ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﻣﺤﺼﻞ اﺧﺮاج ﺷﺪه از ﻣﺪرﺳﻪ‬

‫ﻋﺎﺷﻘﺎن ﭼﻮن ﺑﺮ درِ دل ﺣﻠﻘﻪ ﺳﻮدا زﻧﻨﺪ‬

‫آﺗﺶ ﺳﻮداى ﺟﺎﻧﺎن در دل ﺷﻴﺪا زﻧﻨﺪ‬
‫از ﺳﺮ ﻣﺴﺘﻰ ﻫﻤﻪ درﻳﺎى ﻫﺴﺘﻰ درﻛﺸﻨﺪ‬
‫ﭼﻮن ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ از ﻣﻼﻣﺖ ﺧﻴﻤﻪ ﺑﺮ ﺻﺤﺮا زﻧﻨﺪ‬
‫)ﻋﺮاﻗﻲ(‬

‫اﮔﺮ در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 1890‬در ﺟﺎدهﻫﺎى ﻓﺮﻋﻰ ﺑﻴﻦ ﻣﺰارع اﻃﺮاف ﺷﻬﺮ ﺗﻮﺳﻜﺎن واﻗﻊ دراﻳﺘﺎﻟﻴﺎ‪ ،‬ﻗﺪم‬
‫ﻣﻰزدﻳﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً در ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻞ ﺟﻮاﻧﻰ ﻛﻪ از ﻣﺪرﺳﻪ اﺧﺮاج ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد‬

‫‪٦٩‬‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﻌﻠﻤﻴﻦ او در آﻟﻤﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻮان در آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ و ﻻزم‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ ،‬ﺳﺆاﻻت او ﻣﺰاﺣﻢ وﻗﺖ ﻛﻼس ﻣﻰﺷﻮد و ﻻزم اﺳﺖ از ﻣﺪرﺳﻪ‬
‫اﺧﺮاج ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ داﻧﺸﺠﻮ ﺑﺮاى ﭼﺸﻴﺪن ﻃﻌﻢ آزادى ﺑﺎ ﭘﺎى ﭘﻴﺎده و ﻏﺮق در ﺗﻔﻜﺮات ﺧﻮد در‬
‫ﻣﺴﻴﺮ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎى ﺷﻤﺎﻟﻰ ﻃﻰ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻰﻛﺮد و ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮه از ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت اﻧﻈﺒﺎﻃﻰ ﺳﺨﺖ‬
‫و اﺟﺒﺎرى ﭘﺮوﺳﻬﺎ )آﻟﻤﺎن( ﻓﺎرغ و آزاد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻮان آﻟﺒﺮت اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻔﻜﺮات او‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﻘﻼب ﻋﻠﻤﻰ در ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻋﻮض ﺷﺪن دﻳﺪ ﻣﺎ از ﺟﻬﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻣﻔﺘﻮن ﻛﺘﺎب ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺑﺮﻧﺸﺘﺎﻳﻦ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻰ را ﺑﺮاى ﻋﻮام ﺗﺸﺮﻳﺢ‬
‫ﻣﻰﻛﺮد و در ﺻﻔﺤﺎت اول آن‪،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺮق در داﺧﻞ ﺳﻴﻤﻬﺎى رﺳﺎﻧﺎ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر در ﻓﻀﺎ ﻣﻄﺮح ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺆﻟﻒ از ﺧﻮد ﺳﺆال ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮ‬
‫روى اﻣﻮاج ﻧﻮر ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬دﻧﻴﺎ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ دﻳﺪ؟ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻣﻌﺎدل ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر!‬
‫ﺗﺼﻮرى اﻓﺴﻮنﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮاى ﻣﺤﺼﻞ ﺟﻮاﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻰ ﻣﺰارع ﭘﺮ از ﺗﭙﻪ و ﻣﺎﻫﻮر را در‬
‫ﭘﺮﺗﻮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ زﻳﺮﭘﺎ ﻣﻰﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺠﺴﻢ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ روى ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻰ ﻛﻮﻫﺎن ﺷﺘﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﻮاج‬
‫ﻧﻮر ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ او را ﺑﻪ ﺗﻌﻤﻖ واﻣﻰداﺷﺖ‪ .‬ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻔﺮى از اﺑﺘﺪا ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎ‬
‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮ روى ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻰ ﻣﻮج ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫زﻣﻴﻦ را ﺑﻪدور ﺧﻮرﺷﻴﺪ در زﻳﺮ ﭘﺎى ﺧﻮد ﺣﺲ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺣﺮﻛﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬وﻟﻰ در‬
‫ﻋﻮض ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ را در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ .‬زﻣﻴﻦ و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ و ﺣﺘﻰ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ را در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻄﻰء ﺑﻪ دور ﺧﻮد و ﺑﻪ دور ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ و ﻧﻴﺰ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ را‬
‫ﺑﻪ دور ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ وﻟﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ «.‬و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬اﺣﺴﺎس ﻧﻜﺮدن ﺣﺮﻛﺖ اﻧﺘﻘﺎﻟﻰ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎ زﻳﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻣﺎ ﺑﻪﻣﺪت ﭘﻨﺞ ﻫﺰار ﺳﺎل ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺳﺎﻛﻦ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و‬
‫ﺳﻴﺎرات و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪدور آن ﻣﻰﭼﺮﺧﻨﺪ‪«.‬‬
‫اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﺆاﻻت ﺳﺎدهاى را در ﻧﻈﺮ ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻰﻛﺮد‪ ،‬ﺳﺆاﻻﺗﻰ ﻛﻪ ﻗﺮﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻰﺷﺪ‪،‬‬

‫‪٧٠‬‬
‫ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮد وﻟﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺒﻞ از او ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ دو ﭘﺪﻳﺪه‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم آن ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺣﺴﻦ ﺳﻮار ﺑﺮ دوﭼﺮﺧﻪاى از ﺳﻮى ﺷﻤﺎل ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ در ﺟﻨﻮب ﻳﻚ ﭼﻬﺎرراﻫﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬در ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻪ ﭼﻬﺎرراه‪،‬‬
‫ﺗﺮس از ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﺘﻮرى ﻛﻪ از ﺳﻤﺖ راﺳﺖ او ﻣﻰآﻳﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ او ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺣﺮﻛﺘﻰ‬
‫اﻧﺤﺮاﻓﻰ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﺘﻮر ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪ دوﭼﺮﺧﻪ و ﺗﺮاﻛﺘﻮر ﻫﺮ دو ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺣﺴﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮى از او‬
‫ﺑﻪﻋﻼوه ﺳﺮﻋﺘﺶ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻰدﻫﺪ؟ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺗﺮاﻛﺘﻮر را‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺑ‪‬ﺮدارِ ﺳﺮﻋﺘﺶ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ‬
‫ﻣﺴﻴﺮ دﻳﺪ ﺷﻤﺎ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻓﺰوده ﺷﺪن ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻧﻮرى آن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻰ دﻳﺮﺗﺮ از ﺣﺴﻦ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ؟ آﻳﺎ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻﻟﻰ‪ ،‬از اﻧﺤﺮاف ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ ﺣﺴﻦ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد؟ از دﻳﺪ ﺷﻤﺎ‬
‫آﻳﺎ ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﺘﻮر ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻳﺎ ﻧﻪ؟‬
‫اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺳﺆاﻻﺗﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻄﺮح ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬او ﺧﻴﻠﻰ زود ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺳﺆاﻻت را‬
‫ﻳﺎﻓﺖ! ﮔﻔﺖ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ و ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ از ﻧﻮر ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺴﻦ و ﺗﺮاﻛﺘﻮر را‬
‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺴﻦ ﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﺼﻮﻳﺮش اﺿﺎﻓﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻣﺜﺎﻟﻰ را ﻛﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ آن ﻋﻼﻗﻪ داﺷﺖ و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻰﻛﺮد ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻰدارم‪ .‬ﻗﻄﺎرى را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ در ﻣﺴﻴﺮى ﺑﻪ ﻣﻮازات ﺗﭙﻪاى ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ ‪ 108‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‬
‫در ﺳﺎﻋﺖ و ﻳﺎ ‪ 30‬ﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ در ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﭙﻪ در اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻓﻀﺎى ﺷﺎﻫﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﻄﺎرى‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ اﻧﺘﻘﺎﻟﻰ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ درﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎ ﺧﻮد ﻗﻄﺎر ﻫﻢ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻰﺣﺮﻛﺖ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺣﺮﻛﺖ اﻧﺘﻘﺎﻟﻰ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻣﻌﺎدل ﺑﻰﺣﺮﻛﺘﻰ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ زﻣﻴﻦ را زﻳﺮﭘﺎى ﺧﻮد ﺣﺲ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭼﻮن زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ ‪30‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در‬
‫ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪) .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺻﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻮﺋﻴﻨﮓ ‪747‬‬
‫ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎى ﻫﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻰ در اﻳﻦ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺎ ﺣﺮﻛﺖ را ﺣﺲ ﻧﻤﻰﻛﻨﻴﺪ و ﮔﻤﺎن دارﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫اﺑﺮﻫﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ(‪ .‬ﺣﺎل ﻣﺴﺎﻓﺮى ﻛﻪ در ﺑﺎﻻى ﻳﻜﻰ از واﮔﻨﻬﺎ ﻗﺮار دارد ﺑﺎ‬

‫‪٧١‬‬
‫ﺗﻔﻨﮕﻰ ﻛﻪ در دﺳﺖ دارد درﺟﻬﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﻗﻄﺎر ﺗﻴﺮى ﺷﻠﻴﻚ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ‪800‬‬
‫ﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﻇﺮى ﻛﻪ ﺑﺮ روى ﺗﭙﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ و ﻧﻴﻮﺗﻦ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﮔﻠﻮﻟﻪ را ﻣﻌﺎدل ‪ 830‬ﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ اﻧﺪازه ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺮﻋﺖ ﻗﻄﺎر ﺑﻪﻋﻼوه‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﮔﻠﻮﻟﻪ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﺗﻴﺮاﻧﺪازى در ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ ﻣﺴﻴﺮ ﻗﻄﺎر‪ ،‬ﺗﻴﺮى ﺷﻠﻴﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﻗﻄﺎر را از ﺳﺮﻋﺖ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﻛﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﺎﻇﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﮔﻠﻮﻟﻪ را ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪770‬‬
‫ﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ اﻧﺪازه ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﺗﻴﺮاﻧﺪاز ﺗﻔﻨﮓ ﺧﻮد را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارد و ﻣﺸﻌﻠﻰ را روﺷﻦ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻮر ﻣﺸﻌﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ در ﺟﻬﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ﺑﻪﻋﻼوه ﺳﺮﻋﺖ ﻗﻄﺎر ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﭼﻮن ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ‪ 300,000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮﻋﺖ ﻗﻄﺎر را ﺑﺮﺣﺴﺐ‬
‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺣﺴﺎب ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ‪ 0/03‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ ‪300،000/03‬‬
‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ و در ﺧﻼف ﺟﻬﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﻗﻄﺎر ﺳﺮﻋﺖ آن را ﺑﺎﻳﺪ از ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر ﻛﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ‬
‫ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ ‪299،999/97‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺮاﺳﺎس آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺸﻬﻮرى ﻛﻪ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1894‬ﻣﻴﻜﻠﺴﻮن و ﻣﻮرﻟﻰ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ و در آن زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﻄﺎر و ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﭙﻪ و ﻧﻮر‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﺸﻌﻞ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ دﻻﻳﻞ ﻓﻮق در ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﻛﺎﻣﻼً ﻏﻠﻂ اﺳﺖ و ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 300,000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در‬
‫ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ زﻣﻴﻦ ﻳﺎ ﻗﻄﺎر ﺑﻪ ﻫﺮ اﻧﺪازه ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺘﻰ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1905‬اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺎﻛﺴﻮل درﺑﺎره ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻮر ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر در‬
‫ﺧﻸ ﺛﺎﺑﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺟﺰو اﺣﻜﺎم ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻﻛﺲ و ﻳﺎ ﻫﻴﭻ‬
‫ﭘﺪﻳﺪهاى ﻗﺎدر ﺑﻪ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف در آن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر »ﻛﻮازارى« ﻛﻪ ‪ 12‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻃﻰ ﻃﺮﻳﻖ ﻛﺮده ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮرى ﻛﻪ از ﭼﺮاغ اﺗﺎق‬
‫ﻛﺎر ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺳﺮﻋﺖ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﻧﻮرﻫﺎ را در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺖ و ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺮاى ﻫﺮ ﭼﻴﺰ و در ﻫﺮ زﻣﺎن و ﻫﺮ‬

‫‪٧٢‬‬
‫ﻣﻜﺎن ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ و اﺧﺘﻼف آﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ در ﻃﻮل ﻣﻮج و ﻳﺎ ﺑﺴﺎﻣﺪ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ‬
‫از ﻗﺒﻴﻞ رﻧﮓ و ﻳﺎ اﻧﺮژى ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮد ﻣﺴﺌﻠﻪ دﻳﮕﺮى را ﻧﻴﺰ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ و آن اﻳﻨﻜﻪ‬
‫در ﻃﻰ ‪12‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺛﺎﺑﺘﻬﺎى ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﻋﻮض ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻗﻄﺎر و ﮔﻠﻮﻟﻪ در ﻣﺴﻴﺮ و ﻳﺎ ﺧﻼف ﻣﺴﻴﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ‪ 830‬و ‪ 770‬ﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﺷﻴﺎ‪ ،‬ذره ﻳﺎ ﮔﻠﻮﻟﻪ و ﻳﺎ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻓﻀﺎﻳﻰ از ‪ 100,000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در‬
‫ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻧﻴﻮﺗﻦ در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده و درﺳﺖ اﺳﺖ وﻟﻰ در ﺳﺮﻋﺘﻬﺎى‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺴﺒﻴﺖ اﻧﺸﺘﻴﻦ را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻧﻴﻮﺗﻦ در ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﻋﺎدى ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ ﻗﻄﺎرﻫﺎ و ﻳﺎ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻬﺎﻳﻰ ﭼﻨﺪﻳﻦ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﺻﻮت ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ و اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬اروﭘﺎﻳﻴﻬﺎ‬
‫ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ و آﻟﻤﺎن ﻧﻈﺎم ﺷﺎﻫﺪﻫﺎى اﻣﺘﻴﺎز داده ﺷﺪه را در ﻧﻈﺮ ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻰ و ﺗﻤﺪﻧﺸﺎن ﺧﻮد را ﺑﺮﺗﺮ از ﻣﻠﺘﻬﺎى دﻳﮕﺮ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ارﺟﺤﺘﺮ از ﻣﻤﺎﻟﻚ‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه ﺧﻮد ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺟﻮان‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ ﻧﻈﺎم ﺷﺎﻫﺪﻫﺎى اﻣﺘﻴﺎز داده ﺷﺪه‪ ،‬ﺧﻮاه ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ و ﺧﻮاه ﺳﻴﺎﺳﻰ‪ ،‬ﻗﺪﻋﻠﻢ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻤﻠﻮ از ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻴﺮﻫﺎ در ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﻜﺎﻧﻰ‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻜﻮن ﻳﺎ آراﻣﺶ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺑﺮاى ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن دﻳﺪى از ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺷﺎﻫﺪﻫﺎى ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از دﻳﮕﺮى ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫دﻳﺪ از ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﺤﻞ ﺑﺎ ﻣﺤﻞ دﻳﮕﺮ ارزﺷﻰ ﺑﺮاﺑﺮ داﺷﺘﻪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻪﺟﺎ ﻳﻜﺴﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق‬
‫ﺻﺪاى ﺿﺮﺑﻪ ﺷﻼق ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﻬﺎى ﺷﻼق ﺣﺮﻛﺘﻰ ﺑﻴﺶ از ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﺻﻮت دارد و‬
‫ﻣﻮﺟﻰ در ﻫﻮا اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﻌﻤﻮل دﻳﻮار ﺻﻮت را ﻣﻰﺷﻜﻨﺪ‪ .‬رﻋﺪى ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺑﺮق‬

‫‪٧٣‬‬
‫در آﺳﻤﺎن از ﺑﺮﺧﻮرد اﺑﺮﻫﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻰ ﻓﻜﺮ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺮﻋﺖ ﺻﻮت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ‬
‫اﻣﺮوزه ﺳﺮﻋﺖ اﻛﺜﺮ ﭘﺮوازﻫﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻴﺮ ﺻﻮت اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ دﻳﻮار ﺻﻮﺗﻰ اﺻﻼً ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ‬
‫دﻳﻮار ﻧﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روش ﻋﻤﻠﻰ و ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻜﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎذﺑﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ و ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﺎرﻫﺎى ﻏﻴﺮﻫﻤﻨﺎم و‬
‫داﻓﻌﻪ ﺑﺎرﻫﺎى ﻫﻤﻨﺎم )ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠﻮﻣﺐ( و ﻳﺎ ﺛﺎﺑﺘﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﺣﻜﻢ ﺷﺪه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ وﺟﻮد‬
‫دارﻧﺪ و ﻛﺴﻰ و ﻳﺎ ﭘﺪﻳﺪهاى ﺣﻖ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف در آﻧﻬﺎ را ﻧﺪارد‪ .‬ﺻﻮت در ﻣﺤﻴﻄﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ در آﻧﺠﺎ ﻫﻮا وﺟﻮد دارد و ﺑﺮﺧﻮرد اﻧﺘﻬﺎى ﺷﻼق ﻣﻮﺟﻰ در آن اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ و‬
‫ﺻﺪاى آن ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺎ ﻣﻰرﺳﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در ﺧﻸ ﺻﺪاﻳﻰ ﺷﻨﻴﺪه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‬
‫اﻧﻔﺠﺎرﻫﺎى ﻣﻬﻴﺐ ﺳﻄﺢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﺎ ﻧﻤﻰرﺳﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﭼﻮن ﻧﻮر در ﺧﻸ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ اﻧﻔﺠﺎرﻫﺎ را از ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﻜﺼﺪوﭘﻨﺠﺎه ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ‬
‫ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻮر ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺤﻴﻄﻰ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ و آن ﻣﺤﻴﻂ را »اﺗﺮ«‬
‫ﻣﻰﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ آزﻣﺎﻳﺸﻬﺎى ﻣﻴﻜﻠﺴﻮن و ﻣﻮرﻟﻰ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ »اﺗﺮ«ى وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در ﺷﺘﺎبدﻫﻨﺪهﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮى ﺑﻪ ذر‪‬ات و ﺣﺘﻰ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺷﺘﺎﺑﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﻧﻮر ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬و در اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺸﻬﺎ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﺧﺎص اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻫﻤﻮاره از ﻣﺤﻚ آزﻣﺎﻳﺶ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﺑﻴﺮون‬
‫آﻣﺪه و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﻳﻦ ذرات ﻫﻴﭻﮔﺎه ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺘﻦ دﻳﻮار ﻧﻮر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬زﻣﺎن ﻛﻨﺪ ﺟﻠﻮ ﻣﻰرود‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺮم ذرات اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻰﺷﻮد و‬
‫ﻃﻮل ﻳﺎ درازاى اﺟﺴﺎم ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻳﻚ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪90‬‬
‫درﺻﺪ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر دارد‪ .‬ﺟﺮم اﻳﻦ ﺳﻔﻴﻨﻪ در ﺣﺎل ﺳﻜﻮن ‪ 1000‬ﺗﻦ و ﻃﻮل آن ده ﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ‪ 90‬درﺻﺪ ﻧﻮر ﻣﻰرﺳﺪ ﺟﺮم آن دو ﻫﺰار ﺗﻦ وﻟﻰ ﻃﻮل آن ﻧﺼﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و‬
‫در ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻋﺘﻬﺎى روى زﻣﻴﻦ ﻋﻘﺐ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮﻗﻊ اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﺧﺎص‪ ،‬اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 26‬ﺳﺎل ﻧﺪاﺷﺖ و ﺧﻴﻠﻴﻬﺎ‬

‫‪٧٤‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎى او را ﺑﺎور ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ را در ﺑﻮﺗﻪ آزﻣﺎﻳﺸﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد ﻗﺮار دادﻧﺪ و‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﻤﻪ ﺳﺮاﻓﺮاز ﺑﻴﺮون آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در آﻳﻨﺪه ﻛﺴﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪاى ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﺪ و‬
‫اﻣﻜﺎن ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﺑﻴﺶ از ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻫﺪﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫اﻓﺴﺎﻧﻪ دوﻗﻠﻮﻫﺎ‬
‫ﻧﺴﺒﻴﺖ اﻧﺸﺘﻴﻦ در ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺳﺒﺒﻴﺖ‪ ،‬ﺻﻔﺖ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮى ﺑﻪ زﻣﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬زﻣﺎن اﻧﺪازهﮔﻴﺮى ﺷﺪه‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﺎﻋﺘﻰ ﻛﻪ در ﺳﻔﻴﻨﻪ وﺟﻮد دارد »زﻣﺎن ﺧﺎص« ﻧﺎم داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ ﺳﺎﻋﺘﻰ ﻛﻪ روى زﻣﻴﻦ‬
‫ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻧﺴﺒﻰ دارد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ اﻳﻦ اﺧﺘﻼف در ﺳﺮﻋﺘﻬﺎى ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎ در روى زﻣﻴﻦ ﺑﺎ آن ﺳﺮوﻛﺎر دارﻳﻢ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻧﺪازه آن ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ در‬
‫ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر آنﻗﺪر زﻳﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻄﻰ وﺻﻒﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻟﻰ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻳﻚ دوﻗﻠﻮ و ﺳﻔﺮ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ و ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪن دﻳﮕﺮى ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮى زﻣﺎن زده ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻨﺠﺎل زﻳﺎدى در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﻪ ﭘﺎ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻰ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺮﻛﺐ زﻳﺎدى در ﻣﻮرد آن ﻣﺼﺮف ﺷﺪ‪ .‬ﻓﻴﻠﻤﻬﺎى ﺗﺨﻴﻠﻰ ﻓﺮاوان از آن ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬دوﻗﻠﻮﻫﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ‬
‫‪ 20‬ﺳﺎل داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎن ﺧﺎص ﺑﺮاى ﻣﺴﺎﻓﺮت ‪ 6‬ﺳﺎل ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ اﻳﻦ رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪297000‬‬
‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ )ﻳﻌﻨﻰ ‪ 99‬درﺻﺪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر( ﺑﻪ ﺳﻮى ﺳﻴ‪‬ﺎرهاى ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 20‬ﺳﺎل ﻧﻮرى از‬
‫زﻣﻴﻦ ﻗﺮار داﺷﺖ ﺑﻮد‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت ‪ 6‬ﺳﺎل ﺑﺮاى ﺑﺮادر ﻣﺴﺎﻓﺮ ﻃﻮل ﻣﻰﻛﺸﺪ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬زﻣﺎن ﺑﺮاى ﺑﺮادر دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 40‬ﺳﺎل ﻣﻰﮔﺬرد‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ دو ﺑﺮادر روى زﻣﻴﻦ‬
‫ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻓﻀﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻓﻘﻂ ‪ 26‬ﺳﺎل دارد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﺑﺮادرى ﻛﻪ در‬
‫روى زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ‪ 60‬ﺳﺎل از ﻋﻤﺮش ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ زﻣﺎن واﻗﻌﺎ آن ﻣﺪﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ در آن زﻧﺪﮔﻰ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ ﻋﻤﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ زﻣﺎن ﺧﺎص ﻫﺮ ﻳﻚ از آن‬
‫دو اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮادرى ﻛﻪ ‪ 26‬ﺳﺎل دارد واﻗﻌﺎ ﺟﻮان ﻣﺎﻧﺪه و ﻗﻠﺒﺶ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 6‬ﺳﺎل در اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮت‬
‫ﺗﭙﻴﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﺮادر دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﻣﺪت ﭘﻴﺮ ﺷﺪه و ﻗﻠﺒﺶ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 40‬ﺳﺎل ﻛﺎر ﻛﺮده‬

‫‪٧٥‬‬
 ‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﺷﺎﻳﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ )اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن‬
‫ﺳﺮﻋﺖ اﺟﺴﺎم ﺑﻪ ﺣﺪ‪ ‬ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر( ﻣﺴﺎﻓﺮت در ﻓﻀﺎ و ﺑﻪ ﻧﻘﺎط دور ﻛﻴﻬﺎن ﭘﻬﻨﺎور ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮى زﻣﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻰ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬وﻟﻰ واﻗﻌﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮى زﻣﺎن را ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻤﻠﻰ آزﻣﺎﻳﺶ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﻋﺘﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ اﺗﻤﻰ را در‬
‫ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﻋﺘﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎﻋﺘﻬﺎى ﻣﺸﺎﺑﻪ روى زﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪﺗﺮ ﻛﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده راﺑﻄﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻫﻤﺎن ﻓﺮﻣﻮل ﻣﺸﻬﻮر ‪ E=MC2‬اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1905‬ﺳﺒﺐ‬
‫ﺣﻴﺮت ﺑﺴﻴﺎرى از داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻓﻼﺳﻔﻪ آن زﻣﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از ﻓﻼﺳﻔﻪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻫﺎﻧﺮى‬
‫ﺑﺮﮔﺴﻮن ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد ﺗﺠﺪﻳﺪﻧﻈﺮى در ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد ﻛﻨﺪ و ﺣﺘﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ را ﻧﺎﺷﻰ از اﺧﺘﻼل‬
‫ﺣﻮاس و ﺑﻴﻤﺎرى ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ! ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫اﺧﺘﺮاع ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ »ﻳﻌﻨﻰ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺟﺮم ﺑﻪ اﻧﺮژى« و اﻧﻔﺠﺎر آن ﺗﻮﺳﻂ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻴﻬﺎ در ﻫﻴﺮوﺷﻴﻤﺎ و‬
‫ﻧﺎﮔﺎزاﻛﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺮگ ﭼﻨﺪ ﺻﺪﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻓﻼﺳﻔﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ‪ .‬در آن زﻣﺎن ﺑﺮﮔﺴﻮن زﻧﺪه ﻧﺒﻮد ﺗﺎ ﻧﺒﻮغ ﻋﻠﻤﻰ او را ﺑﺎور‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٧٦‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪3‬‬

‫ﻋﻈﻤﺖ ﻛﻴﻬﺎن‬
‫ﻓﺎﻧـﻮس ﺧﻴـﺎل از او ﻣﺜﺎﻟﻰ داﻧﻴﻢ‬ ‫اﻳﻦ ﭼﺮخ ﻓﻠﻚ ﻛﻪ ﻣﺎ در او ﺣﻴﺮاﻧﻴﻢ‬
‫ﻣﺎ ﭼﻮن ﺻﻮرﻳﻢ ﻛﺎﻧﺪر او ﮔﺮداﻧﻴـﻢ‬ ‫ﺧــﻮرﺷﻴﺪ ﭼﺮاغ دان‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ ﻓﺎﻧﻮس‬

‫)ﺧﻴﺎم(‬

‫‪٧٧‬‬
 ‫رﻗﺺ ﺷﻴﻮا‬
‫ﻛﻮﻫﻬﺎى ﺑﻴﺴﺘﻮن‪ ،‬ﭘﺮُو )ﭘﺮآب( و ﻃﺎق ﺑﺴﺘﺎن ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه ﺑﺮاى ﻣﻦ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺧﺎﻃﺮهاﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻬﺎى دﻧﻴﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ در اﻳﺮان ﻫﺴﺘﻢ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻳﺪﻧ‪Ĥ‬ﻧﻬﺎ ﺑﺮوم‪ ،‬دوﺳﺘﻰ ﻣﻦ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ دﻳﺮﻳﻦ دارد‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺧﺎﻃﺮات ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺑﻪﻧﺪرت ﺗﻠﺦ‪ ،‬در ﻣﻦ ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﻴﺰﻧﺪ‪ .‬در ﺟﻮاﻧﻰ ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺻﻌﻮد ﻛﺮدهام‪ ،‬ﻫﺮ ﺻﺨﺮه و ﻫﺮ ﺷﻜﺎف ﺧﺎﻃﺮهاى در ﻣﻦ زﻧﺪه ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ در ﻣﻴﺪان‬
‫ﻣﺴﻄﺤﻰ ﻛﻪ در ﻗﻠﻪ ﺑﻴﺴﺘﻮن اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢ را زﻳﺮﭘﺎى ﺧﻮد ﺣﺲ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ و ﻧﺎم‬
‫ﺑﻴﺴﺘﻮن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺤﻞ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ دارﻳﻮش ﻛﺒﻴﺮ ﻧﻴﺰ روزى ﺑﻪ ﻗﻠﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻮه ﺻﻌﻮد ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻈﻤﺖ ﺑﻮده ﻛﻪ دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ ﻛﺘﻴﺒﻪ‬
‫ﻣﺸﻬﻮر او را ﻛﻪ ﺷﺮح ﻓﺘﻮﺣﺎﺗﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻨﺞ زﺑﺎن ﻣﺘﺪاول ﻋﻬﺪ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻰ ﺑﺮ دﻳﻮارهﻫﺎى ﺳﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻠﻚ ﻛﺸﻴﺪه اﻳﻦ ﻛﻮه‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻧﺮدﺑﺎﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ آن ﻧﻤﻰرﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺠﺎرى ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻞ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺮاى رﺻﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺖ و ﻣﻦ ﻣﺘﻌﺠﻢ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺗﺎﻛﻨﻮن رﺻﺪﺧﺎﻧﻪاى در‬
‫ﻗﻠﻪ ﻣﺴﻄﺢ اﻳﻦ ﻛﻮه ﻧﺴﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺪان ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ درازﻛﺶ ﺧﻮاﺑﻴﺪه ﺑﺎﺷﻴﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻤﺎن ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن واﻗﻊ ﺷﺪهاﻳﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﻗﻠﻪ اﻳﻦ ﻛﻮه ﺑﻰاﺧﺘﻴﺎر اﻳﻦ ﻏﺰل‬
‫ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎى ﺳﻌﺪى را زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻰﻛﻨﻢ‪:‬‬
‫ﻋﺎﺷﻘﻢ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟـﻢ از اوﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺧُﺮّم از آﻧﻢ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺧُﺮّم از اوﺳﺖ‬
‫ﺗﺎ دل ﻣﺮده ﻣﮕﺮ زﻧﺪه ﻛﻨﻰ ﻛﻴﻦ دم از اوﺳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺷﻤﺮ اى دوﺳﺖ دم ﻋﻴﺴﻰ ﺻـﺒﺢ‬

‫ﻣﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻗﻠﻪ اﻳﻦ ﻛﻮه ﺻﻌﻮد ﻛﺮدم و ﺷﺐ را ﻧﻴﺰ در آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪم‪ .‬ﺑﺎ ﺻﺨﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮف و‬
‫ﺑﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﮔﻔﺘﮕﻮى ﻫﻤﻴﺸﮕﻰ ﺧﻮد را آﻏﺎز ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﻧﺎﮔﺎه در ﺳﻜﻮت و ﺗﺎرﻳﻜﻰ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ درك‬
‫آﻫﻨﮓ ﺗﻨﻔﺴﻢ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻧﻈﺮى ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻰ اﺗﻤﻰ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺮى اﺗﻤﻬﺎ و‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﻳﻚ رؤﻳﺖ ﻋﺮﻓﺎﻧﻰ از ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎن در ﻧﻈﺮم ﺟﻠﻮهﮔﺮ ﺷﺪ و ﺣﺲ ﻛﺮدم‪ ،‬ﻣﻦ و ﻫﺮ‬
‫ﭼﻪ در ﺣﻮل و ﺣﻮﺷﻢ وﺟﻮد دارد در ﻳﻚ رﻗﺺ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺷﺮﻛﺖ ﺟﺴﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ذر‪‬ات‬
‫ﺑﺮف‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى اﻛﺴﻴﮋن ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﺑﺪن‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ و ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﺻﺨﺮهﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺎزﻫﺎى‬

‫‪٧٨‬‬
‫ﺳﻮزان درون ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺧﻮد ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺳﻴﺎرات آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻪ و ﻫﻤﻪ ﺑﻪ دور ﺧﻮد و ﺑﻪ دور ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫و ﺑﻪ دور ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دور ﻫﻢ در ﺣﺎل ﭼﺮﺧﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻟﻜﺘﺮون ﺑﻪ دور ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎ در ﺣﺎل ﭼﺮﺧﺶ و ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎ در درون ﺧﻮد در ﺣﺎل ﻧﻮﺳﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ذرات ﺑﺮف از ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى آب و ﺑﺪن ﻣﻦ از ﻣﺸﺘﻘﺎت اﺗﻤﻬﺎى ﻛﺮﺑﻦ و ﭼﻨﺪ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎ و ﺻﺨﺮهﻫﺎ از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺟﺎﻣﺪ و‬
‫ﺑﻰﺣﺮﻛﺖ وﻟﻰ در ﺑﺎﻃﻦ دروﻧﻰ ﭘﺮﺟﻮش و ﺧﺮوش دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮات‪ ،‬ﺑﻪﻧﺎﮔﺎه ﻋﺒﺎرﺗﻰ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻬﻮر از ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎى ﺗﻴﺎر دو ﺷﺎردن روﺣﺎﻧﻰ دﮔﺮاﻧﺪﻳﺶ ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ در ﻛﺘﺎب‬
‫ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻗﺪرت روﺣﻰ ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻪ ﻳﺎدم آﻣﺪ‪:‬‬
‫»ﻫﺮﮔﺰ ﻣﮕﻮ ﻛﻪ ﻣﺎده ﻓﺮﺳﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎد‪‬ه ﻣﺮده اﺳﺖ! ﺗﺎ آﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﻗﺮﻧﻬﺎى آﻳﻨﺪه ﻣﺎد‪‬ه‬
‫ﺟﻮان اﺳﺖ و ﺳﺮﺷﺎر از اﺣﺴﺎس‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﮕﻮ ﻣﺎد‪‬ه ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻮن ﻣﺎده ﭘﺮده از‬
‫ﻧﻘﺎب ﺗﺤﺮﻛﺎت ﻣﺘﻌﺪد دروﻧﻰ ﺑﺮﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺷﻜﻮه وﺣﺪت از ﭘﺲ ﻫﺮج و ﻣﺮج آﺷﻜﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪«.‬‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن رﻗﺺ ﺷﻴﻮا ﺧﺪاى ﻫﻨﺪوﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ؟‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﺷﻴﻮا ﺧﺪاي ﻫﺮج و ﻣﺮج از ﺧﺪاﻳﺎن ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﻫﻨﺪوﻳﺴﻢ‬

‫‪٧٩‬‬
 ‫در ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ‬
‫آن ﺳﻘﻒ ﺧﻴﻤﻪ را ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﺑﺴﻮزﻧﻴﺪ‬ ‫ﺷﺐ ﺧﻴﻤﻪ ﺳﻴﻪ زد و در آن ﺑﻴﺎرﻣﻴﺪ‬

‫)ﺑﻬﺎر(‬
‫در ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ ﺳﺘﺎرﮔﺎن از راه دور ﺑﻪ ﻣﺎ ﭼﺸﻤﻚ ﻣﻰزﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ ﻇﺎﻫﺮا ﻧﺰدﻳﻚ و ﻳﺎ ﻧﻮراﻧﻰﺗﺮ از‬
‫ﺑﻘﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮى از آﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر دورﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚاﻧﺪ و ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﺿﻌﻴﻔﻰ‬
‫از ﺧﻮد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﺑﺎ ﺗﻠﺴﻜﻮپ و ﻳﺎ دورﺑﻴﻦ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﭘﺨﺶ‬
‫ﺷﺪه در ﻓﻀﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد و دﺳﺘﻪﻫﺎى ﻫﺰارﺗﺎﻳﻰ ﭘﺮاﻛﻨﺪه در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت و در‬
‫ﺳﻄﺢ وﺳﻴﻌﻰ از آﺳﻤﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻋﺎدى و ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﺢ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺣﺪود‬
‫‪ 6000‬ﺳﺘﺎره در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻮ‪‬ى و در ﺷﺐ ﻏﻴﺮﻣﻬﺘﺎﺑﻰ رؤﻳﺖ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻘﻄﻪ دﻳﺪ را ﺑﺮ‬
‫روى ﻣﺤﻞ ﻣﺸﺨﺼﻰ از ﺳﻄﺢ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﺘﺮ از‪2000‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ﻧﺼﻒ‪ .‬زﻳﺮا از ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﻤﻰ از آﺳﻤﺎن زﻳﺮ دﻳﺪ ﻣﺎ ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮد و ﻧﻴﺰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫ﻛﻢ ﻧﻮر واﻗﻊ در اﻓﻖ‪ ،‬دﻳﺪه ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎ دورﺑﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ در ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﻰ از ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ‪ 50000‬و ﺑﺎ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻪ ﺷﻌﺎع ورودى ‪ 5‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮى‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از ‪ 300000‬ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻏﺎﻟﺐ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى دو‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﻪ و ﻳﺎ ﭼﻨﺪﺗﺎﻳﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﺪاراﺗﻰ اﻃﺮاف ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در‬
‫ﺣﺮﻛﺖاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ در ﺗﻮدهﻫﺎى اﻧﺒﻮه‪ ،‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺘﺎره ﺟﻮان‪ ،‬ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﻴﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫ﺑﺎزوى ﺷﻜﺎرى )اورﻳﻮن( و ﻳﺎ ﭘﺮوﻳﻦ )ﭘﻠﺌﻴﺎد(‪ 1‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﻞ و ﺑﻮﺗﻪﻫﺎى زرق و ﺑﺮقدار‬
‫ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ و ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻧﻮاﺣﻰ ﭘﻴﺮﺗﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺗﻮده‬
‫ﺳﺤﺎﺑﻰ ﺳﺮﻃﺎن و ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد دﻳﮕﺮى ﺟﺰو ﺧﻮﺷﻪﻫﺎى ﻛﺮوى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪(1‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬

‫‪١‬‬
‫‪١. Pleiade‬‬

‫‪٨٠‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﺳﻄﺢ آﺳﻤﺎن را ﻧﻤﻰﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻘﺎط درﺧﺸﺎن و ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻳﺎد از ﻫﻢ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﻜﻰ‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﺷﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮاى ﻫﺮ ﻛﺲ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻳﻚ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس‪ ،‬ﺗﺎرﻳﻜﻰ‬
‫آﺳﻤﺎن در ﺷﺐ و دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎى ژرف و ﺳﻴﺎه از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬واﻗﻌﺎ ﭼﺮا‬
‫آﺳﻤﺎن در ﺷﺐ ﺗﺎرﻳﻚ اﺳﺖ؟ در ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه و ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﻣﻰداﻧﻴﻢ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻮﺟﻮد در ﻋﺎﻟﻢ از ﺗﻌﺪاد داﻧﻪﻫﺎى ﻣﺎﺳﻪﻫﺎى ﺳﻮاﺣﻞ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا‬
‫ﺑﺎز آﺳﻤﺎن در ﺷﺐ ﺗﺎرﻳﻚ اﺳﺖ؟‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎ از ‪ 30‬ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺮاى ﺑﺸﺮ و ﺑﻪﺧﺼﻮص اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و در ﻃﻰ ﻗﺮون‬
‫و اﻋﺼﺎر ﺑﻪ آن ﻓﻜﺮ ﻛﺮده و ﺟﻮاﺑﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺟﻮاﺑﻬﺎ ﻣﺪت‬
‫زﻣﺎﻧﻰ آﻧﻬﺎ را ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻤﻮده‪ ،‬وﻟﻰ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﻰ از آﻧﻬﺎ ﺟﻮاب ﻋﻠﻤﻰ و ﺗﺎ اﻧﺪازهاى ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻮده ﻛﻪ در‬
‫ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اول ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺣﺪ‪ ‬و ﻣﺮزى ﻧﺪارد و ﻣﺮﺗﺒﺎ ﺑﺮ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش آن اﻓﺰوده ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض ﻣﺰاح ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮزى ﺑﺮﺳﺪ و ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﻮد‪ .‬و ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﻈﺮى و ﺗﺠﺮﺑﻰ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .1‬ﺗﺼﻮﻳﺮى از ﻛﻬﻜﺸﺎن ‪ NGC1232‬ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ اﺳﺖ‬

‫‪٨١‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ از ﻣﻜﺎن ﻣﺎ در ﺣﻮاﻟﻰ ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮﻳﺮى ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻮﺑﻰ از درون آن ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ آورد‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن درﺧﺸﺎن را در درون ﺣﻠﺰون )ﻣﺎرﭘﻴﭻ( و ﺣﻮاﻟﻰ آن‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬اﺧﻴﺮا اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﻣﺨﺘﺼﺮى ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻛﻬﻜﺸﺎن وﺟﻮد دارد و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى‪،‬‬
‫ﻣﺎرﭘﻴﭽﻰ ﻣﻴﻠﻪاى اﺳﺖ ]ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﻣﺠﻠﻪ آﺳﻤﺎن و ﻓﻀﺎ‪) ،‬ژوﺋﻦ ‪[(1996‬‬
‫ﻓﺮض ﺑﻌﺪى اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺪون ﻣﺮز‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﺎز‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺮض ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ آﻧﻬﺎ در درون ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﻳﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬و‬
‫از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻘﺎط ﻫﻨﺪﺳﻰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﺑﻌﺎدى ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﺤﺪود‬
‫ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﺧﻮرﺷﻴﺪ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﺎت ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺤﻈﻪاى ﺑﻪ ﺟﻬﺖ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد ﻧﻈﺮ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .2‬ﻣﺴﻴﺮ ﻧﮕﺎه ﻣﺎ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرهاى ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫)ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ‪ :‬از ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ(‬
‫ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ‪ ،‬در آﺧﺮ ﻣﺴﻴﺮ ﻧﮕﺎه ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرهاى ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮرد‪ .‬ﻗﺒﻮل و ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاى‬

‫‪٨٢‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺷﺎﻳﺪ دﺷﻮار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﻓﻀﺎ ﺣﺪ ﻣﺮزى ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ در ﻓﻀﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪهﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻰ از ﺳﻮى زﻣﻴﻦ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرهاى‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاى درك ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬ﺧﻮد را اﻳﺴﺘﺎده در درون ﺟﻨﮕﻞ وﺳﻴﻌﻰ ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻃﺮف ﻛﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭼﺸﻢ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻪ درﺧﺘﻰ ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﺟﻨﮕﻞ وﺳﻴﻊ و اﻧﺒﻮه ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﺷﻤﺎ در ﻛﺮاﻧﻪ آن‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﻮﺷﻪاى از اﻓﻖ را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬وﻟﻰ در اﻳﻦ ﻓﺮض واﻗﻌﺎ ﺟﻨﮕﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر وﺳﻴﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎل ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻰ درﺧﺘﺎن و ﻧﺤﻮه ﺗﻮزﻳﻊ آﻧﻬﺎ و اﻧﺒﻮه ﺑﻮدن و ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن آن ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل در ﻣﻮرد‬
‫ﺟﻨﮕﻞ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﻬﺎن ﭘﺮ ﺳﺘﺎره ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ وﺳﻴﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻓﺎﺻﻠﻪ آﻧﻬﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن زﻣﻴﻨﻪاى ﻣﺘﻮاﻟﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ‪ 3‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺳﺘﺪﻻل اﻣﺘﺪاد ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮر را در ذﻫﻦ ﻣﺎ ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﻴﺰد ﻛﻪ آﺳﻤﺎن ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎﻣﻼً روﺷﻦ و‬
‫درﺧﺸﺎن ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻛﺜﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻧﻘﻄﻪ از آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻔﺤﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫ﺑﺪرﺧﺸﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﻮر ﺷﺪﻳﺪى از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺗﺎﺑﻴﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را در‬
‫ﻛﻮرهاى ﻛﻪ ﺑﺎ دﻣﺎى ﺳﻔﻴﺪ ﮔﺮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﻗﺮار داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را‬
‫اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده ﺑﺎﻳﺪ ‪ 180000‬ﺑﺎر درﺧﺸﺎﻧﺘﺮ از ﺻﻔﺤﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﻨﻤﻰ ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ در ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ از ﺑﻴﻦ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ و در ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﻤﺎم آﺑﻬﺎى اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﺪه و ﺧﻮد زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ در ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻌﺪ ﺗﺼﻌﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .3‬آﺳﻤﺎن ﻣﻤﻠﻮ از ﺳﺘﺎره ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻠﻰ اﻧﺒﻮه )ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ(‬

‫‪٨٣‬‬
 ‫ﻣﻌﻤﺎﻫﺎ و ﺗﻨﺎﻗﻀﻬﺎ‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1952‬ﻫﺮﻣﺎن ﺑﻮﻧﺪى ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎى ﺷﺐ را ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻰ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬دوﺑﺎره در اذﻫﺎن زﻧﺪه ﻛﺮده و ﻛﺘﺎﺑﻰ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل زﻳﺎدى روﺑﻪرو‬
‫ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1987‬ادوارد ﻫﺎرﻳﺴﻮن‪ ،‬اﺳﺘﺎد اﺧﺘﺮﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬از داﻧﺸﮕﺎه »ﻣﺎﺳﺎﭼﻮﺳﺖ« ﻧﻴﺰ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و در ﺳﺎل ‪ 1990‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺸﺮ‪ Seuill‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺆﻟﻒ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ‬
‫آﺳﻤﺎن را از زﻣﺎن ارﺳﻄﻮ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺎ رواﻳﺘﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ‬
‫ﻫﺮ رواﻳﺘﻰ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ دﻳﮕﺮى اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﺮﻛﺪام ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎر‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞﻗﺒﻮل‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬در زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ و ﺑﺎ وﺟﻮد ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ‪ ،‬ﺟﻮاب اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻬﺎن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .4‬ﻣﺸﺨﺼﺎت زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰى ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺳﻄﻮ و ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس‪.‬‬

‫‪٨٤‬‬
‫دﻳﺪ ارﺳﻄﻮ و ﺳﭙﺲ ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس از ﺟﻬﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰى ‪ Géocentrique‬ﺑﻮده‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫اﻓﻼك آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﻼك ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ‪ 7‬ﺳﭙﻬﺮ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻳﻚ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﺗﺒﺎهﻧﺸﺪﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺗﺮ ﻏﺮق ﺷﺪه ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻰرود و ﺑﺮﺧﻮردار از ﺗﺤﺮك دوراﻧﻰ‬
‫ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﻼك ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻈﺎم ﺻﻌﻮدى ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻛﻮاﻛﺐ وﻟﮕﺮد )ﻣﻔﻬﻮم آن ﺳﻴﺎرات‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ و ﺧﻮد ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ( ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻬﺎى ﻣﺘﻔﺎوت در اﻃﺮاف ﻣﺤﻮر‬
‫ﺧﻤﻴﺪهاى ﻣﻰﭼﺮﺧﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮر اﺗﺮى ﻓﻀﺎى آﺳﻤﺎﻧﻰ را ﭘﺮ ﻛﺮده و ﺧﺎرج از اﻳﻦ ﺳﭙﻬﺮﻫﺎى ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻓﻀﺎ‪،‬‬
‫زﻣﺎن و ﺧﻸ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺣﺼﺎر ﻣﺤﺪودﻛﻨﻨﺪه ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در وراى آﻧﻬﺎ‬
‫ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ وﺟﻮد ﻧﺪارد‬
‫در ﺷﻜﻞ ‪ ،4‬ﻛﻪ از ﻛﺘﺎب ﺳﭙﻬﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ادوارد ﺷﺮﺑﻮرن‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ ،1675‬اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰى ﻧﻈﺮﻳﻪ ارﺳﻄﻮ و ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬
‫در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺳﭙﻬﺮ ﻣﺤﻴﻄﻰ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺤﻞ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺛﺎﺑﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﭙﻬﺮ ﺧﺎرﺟﻰ را‬
‫اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن اﻳﺮاﻧﻰ و ﻋﺮب ﺑﺎ دﻳﺪ ﻋﺮﻓﺎﻧﻰ از ﻋﺎﻟﻢ در ﻗﺮون وﺳﻄﻰ ﺑﻪ آن اﻓﺰودهاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ‬
‫ﻫﺎرﻳﺴﻮن در ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ آن را ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﻪ اﻋﺮاب ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬در ﻳﻜﻰ از رﺑﺎﻋﻴﺎت‬
‫ﺧﻴﺎم اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﭼﺮخ ﺑﻪ ﻛﺎم ﻳﻚ ﺧﺮد ﻣﻨﺪ ﻧﮕﺸﺖ‬
‫ﺗﻮﺧﻮاه ﻓﻠﻚ ﻫﻔﺖ ﺷﻤـﺮ ﺧﻮاﻫﻲ ﻫﺸﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﻣـﺮد و آرزوﻫﺎ ﻫﻤــﻪ ﻫِﺸﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﻣﻮرﺧﻮرد ﺑﻪ ﮔﻮر وﭼﻪ ﮔﺮگ ﺑﻪ دﺷﺖ‬
‫وﻟﻰ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻓﻠﻚ ﻫﺸﺘﻢ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﺮﻓﺎ درﺑﺎره آن‬
‫اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﭼﻮن از زﻣﻴﻦ ﺑﺮآﻳﻰ ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن ﺑﺒﻴﻨﻰ‬ ‫از ﭼﻬﺎروﭘﻨﺞﺑﮕﺬر در ﺷﺶ و ﻫﻔﺖ ﻣﻨﮕﺮ‬
‫ﭘﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻜﺎن ﻧﻪ ﺗﺎ ﻻﻣﻜﺎن ﺑﺒﻴـــﻨﻰ‬ ‫ﻫﻔﺖآﺳﻤﺎنﭼﻮدﻳﺪىدرﻫﺸﺘﻤﻴﻦﻓﻠﻚﺷﻮ‬
‫ﺑﻰﺗﻦ ﻧﻬﺎده ﺳﺮﻫﺎ در آﺳﺘﺎن ﺑﺒﻴـــﻨﻰ‬ ‫در ﻻﻣﻜﺎن ﭼﻮ دﻳﺪى ﺟﺎﻧﻬﺎى ﻧﺎزﻧﻴﻨــﺎن‬

‫‪٨٥‬‬
 ‫ﻳﻜﺪم زﺧﻮد ﻧﻬﺎن ﺷﻮ او را ﻋﻴﺎن ﺑﺒﻨـﻲ‬ ‫ﺑﺮ ﺑﻨﺪ ﭼﺸﻢ دﻋﻮى ﺑﮕﺸﺎى ﭼﺸﻢ ﻣﻌﻨﻰ‬

‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ اول ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻬﺮوردى ﺟﻬﺎن را ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻧﻪ ﻓﻠﻚ ﻣﻰداﻧﺪ و ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫در ﻣﺜﻨﻮى )دﻓﺘﺮ ﭘﻨﺠﻢ( از ﭼﺮخ ﻧﻬﻢ ﻛﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺑﺎرى ﺗﻌﺎﻟﻰ اﺳﺖ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺎر را ﮔﻠﺰار روﺣﺎﻧﻰ ﻛﻨﻴﻢ‬ ‫ﺷﻌﻠﻪ در ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺴﺎﻧﻰ زﻧﻴﻢ‬
‫ﻛﻴﻤﻴﺎ ﻳﺼﻠﺢ ﻟﻜﻢ اﻋﻤﺎﻟﻜﻢ‬ ‫ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺘـﺎدﻳﻢ از ﭼﺮخ ﻧﻬﻢ‬
‫اﻳﻦ دﻳﺪ از ﺟﻬﺎن ﺗﺎ آﻏﺎز ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻮد‪ .‬ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﺳﺎﻟﻬﺎى ﻣﺘﻤﺎدى‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﭘﮋوﻫﺶ ﻛﺮد و آﺛﺎر زﻳﺎدى از ﺧﻮد ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬در ﻏﺎﻟﺐ اﻳﻦ آﺛﺎر ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺮس از‬
‫ﻛﻠﻴﺴﺎ‪ ،‬اﺳﻢ ﻣﺴﺘﻌﺎر ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻰﺑﺮد‪ .‬ﻳﻚ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﺮﮔﺶ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ در ﺳﺎل ‪ 1543‬آﺧﺮﻳﻦ اﺛﺮ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪﻧﺎم ‪De Revolutionibus Orbium Coelestium‬درﺑﺎره ﭼﺮﺧﺶ ﻣﺪارات آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫ﻛﺮد و ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ اﺛﺮ‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن و رﻳﺎﺿﻴﺪاﻧـﺎن آن زﻣﺎن را ﻣـﺎت و ﻣﺒﻬﻮت ﻧــﻤﻮد و ﻧـﺎﻣﻰ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .5‬ﻣ‪‬ﺪل ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺮﻛﺰى ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ‪) .‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ(‬

‫‪٨٦‬‬
‫ﺟﺎوداﻧﻰ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎى ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ او ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻤﺐ ﺳﺎﻋﺘﻰ‪ ،‬ﭼﻨﺪ دﻫﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬اﺛﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺧﻮد‬
‫را آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ و اﻧﻔﺠﺎرى در ﺷﻴﻮه ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺸﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪوﺟﻮد آورد‪ .‬ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫را ﻣﺮﻛﺰ ﺟﻬﺎن ﻗﺮار داد و ارزش و اﻋﺘﺒﺎر زﻣﻴﻦ و اﻓﻼك ﺛﺎﺑﺖ را ﭘﺎﻳﻴﻦ آورد‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪ (5‬ﻣﺪل‬
‫ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺮوزه ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﺮﻛﺰ ﺟﻬﺎن ﻧﺒﻮده و‬
‫ﻣﻜﺎن ﺣﻘﻴﺮى در ﺑﺎزوى ﺷﻜﺎرى »اورﻳﻮن« در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى دارد و اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻰ‬
‫از ﭼﻬﺎرﺻﺪﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻴﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﻣﺎس دﻳﮕﺰ‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس و رﻳﺎﺿﻴﺪان ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬از ﻣﺪل ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫ﻣﺮﻛﺰى ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ دﻓﺎع ﻛﺮده و ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ و ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮﺧﻼف‬
‫ﻣﺮﺳﻮم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻻﺗﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد و اﻳﻦ دﻳﺪ ﺟﺪﻳﺪ از ﺟﻬﺎن را‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاى ﻋﺎم ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ درﺑﺎره ﺧﺪا و اﻣﻜﺎن او و آﻧﭽﻪ در ﺧﺎرج از ﺳﭙﻬﺮ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻰ ﻗﺮار دارد ﭼﻴﺰى ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﺷﺎﻫﻜﺎر دﻳﮕﺰ در اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﭙﻬﺮ ﺛﺎﺑﺖ را ﺑﺮداﺷﺘﻪ و‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن را در ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻧﻤﻮد و ﺑﺎ ﻓﺮوﺗﻨﻰ و ﻳﺎ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮس از ﻛﻠﻴﺴﺎ ﻧﺎﻣﻰ از‬
‫ﺧﻮد ﻧﺒﺮده ﺑﻮد و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻳﻦ دﻳﺪ اﺑﺘﻜﺎرى را ﺑﻪ ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدارى از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﻬﻢ ﺑﺸﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ در ﻓﻀﺎ در ﺷﻜﻞ‬
‫)‪ (6‬ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮﻣﺎس دﻳﮕﺰ رﺳﻢ ﺷﺪه دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺪارات ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‪ ،‬ﻓﻀﺎى‬
‫ﺑﺪون ﭘﺎﻳﺎﻧﻰ ﺑﺮاى ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه و ﺳﭙﻬﺮ ﺛﺎﺑﺖ را در ﭼﻬﺎر ﻋﺒﺎرت ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺪارات ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺎ اﺑﺪﻳﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﺼﺮﻫﺎى ﺧﻠﻞﻧﺎﭘﺬﻳﺮﺳﻌﺎدتاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى‬
‫درﺧﺸﺎن ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎرﺷﻰ از ﺷﻮﻛﺖ و اﻓﺘﺨﺎر اﺑﺪى ﺗﺰﻳﻴﻦ ﺷﺪه و ﺑﺎرﮔﺎه ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن آﺳﻤﺎﻧﻰ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻈﻤﺘﻰ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﻴﻒ دارﻧﺪ واز ﻧﻈﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﻛﻤﻴﺖ واﻻﺗﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻋﺎرى‬
‫از درد و رﻧﺞ‪،‬ﺳﺮﺷﺎر ازﺷﺎدى ﻣﻄﻠﻖ و اﺑﺪى‪ ،‬ﻗﺮارﮔﺎه ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٨٨‬‬
 ‫ﺷﻜﻞ ‪ .6‬اوﻟﻴﻦ ﻧﻤﻮدار ﻧﺴﺒﺘﺎ درﺳﺖ از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ )ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ(‬
‫در ﺟﺎى دﻳﮕﺮ ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺣﻘﺎرت ﻣﻜﺎن ﻣﺎدى و ﺧﻠﻞﭘﺬﻳﺮ ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻟﻬﻰ‪،‬درك ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ وﻟﻰ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻈﻤﺖ واﻗﻌﻲ اﻳﻦ اﻓﻼك ﻛﻪ در ﻣﺪارات ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺘﻌﺪد ﻧﻮراﻧﻰ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ‪ .‬از ﻣﻜﺎن ﺧﻮد ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﻧﻮارى را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ از ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺪارات اﻳﻦ اﻓﻼك ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ‪ ،‬از ﻳﻚ ﺳﻮ اوﻟﻴﻦ اﺷﺎره ﺑﻪ دور ﺑﻮدن ﻣﺪارات ﺳﺘﺎرﮔﺎن و اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻮرآﻧﻬﺎﻳﻰ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫رؤﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻣﺪارات را اﺷﻐﺎل ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ اوﻟﻴﻦ ﺟﻮاب ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ اﺳﺖ‪ .‬از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻧﻤﻮدارى از ﺷﺮوع ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻓﻬﻢ و داﻧﺶ ﺑﺸﺮ و‬
‫آﻏﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ از ﻋﻈﻤﺖ ﻛﻴﻬﺎن و آﺷﻜﺎر ﺷﺪن اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد و ﻣﻜﺎن ﻣﺎ در ﺟﻬﺎن‬
‫ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﺪ از ﺟﻬﺎن از ﺗﻔﻜﺮات و اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻋﻠﻤﻰ ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﻣﻨﺘﺞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬
‫‪ 20‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ او ﺑﺮاى ﻏﺎﻟﺐ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان روﺷﻦ ﺷﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻜﻤﻴﻞ آن ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ زﻣﻴﻨﻪ‬
‫را ﺑﺮاى اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت و ﻧﻈﺮﻳﺎت ارزﻧﺪه ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻛﭙﻠﺮ‪ ،‬ﻧﻴﻮﺗﻦ و‪ ...‬ﺑﺎز ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ و‬

‫‪٨٩‬‬
‫ﺳﭙﺲ دﻳﮕﺰ دﻧﻴﺎى ﻣﺤﺪودﺷﺪه زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰى اﭘﻴﻜﻮر‪ ،‬ارﺳﻄﻮ و ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس و ﺧﻼﺻﻪ دﻧﻴﺎى ﻓﻼﺳﻔﻪ‬
‫و اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﻗﺮون وﺳﻄﻰ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده و دﻧﻴﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻋﻈﻴﻤﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﭘﮋوﻫﺶ و‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪﮔﺬارى ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1609‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺑﻌﺪ از اﻃﻼع از ﻛﺸﻒ دورﺑﻴﻦ و ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺻﻮل آن‪ ،‬ﺷﺨﺼﺎ ﺑﺎ ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار‬
‫دادن دو ﻋﺪﺳﻰ ﻣﺤﺪب و ﻣﻘﻌﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻚ ﻃﺮف ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﺻﺎف ﺑﻮد‪ ،‬دورﺑﻴﻨﻰ ﺳﺎﺧﺖ و‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ رﺻﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺳﻴﺎرات ﻛﺮد‪ .‬در روى ﻛﺮه ﻣﺎه ﻛﻮه و ﺻﺨﺮهﻫﺎ را ﺗﺸﺨﻴﺺ داد و ﭼﻨﺪى‬
‫ﺑﻌﺪ ﭼﻬﺎرﻣﺎه از ﻣﺸﺘﺮى ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى»اﻳﻮ«‪» ،‬اروﭘﺎ«‪» ،‬ﮔﺎﻧﻴﻤﺪ« و »ﻛﺎﻟﻴﺴﺘﻮ« را ﻛﺸﻒ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ در‬
‫ﺳﻦ ‪ 68‬ﺳﺎﻟﮕﻰ‪ ،‬ﭘﺮارزﺷﺘﺮﻳﻦ اﺛﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺎم ﮔﻔﺘﮕﻮ درﺑﺎره دو ﻧﻈﺎم ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ در ﺳﺎل ‪1632‬‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬وى در اﻳﻦ اﺛﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺎم زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰى ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻈﺎم ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺮﻛﺰى‬
‫ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺴﻴﺎرى از ﻋﻘﺎﻳﺪ ارﺳﻄﻮﻳﻰ را ﻛﻪ در داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدى ﻣﺬﻫﺐ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻜﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻻﺗﻴﻦ‬
‫ﻧﻨﻮﺷﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺎم ﻛﻪ در آن ﻋﻬﺪ ﺑﺮاى ﻣﺬﻫﺒﻴﻮن و داﻧﺸﮕﺎﻫﻴﺎن ﻳﻚ زﺑﺎن ﻣﺒﺘﺬل ﻗﻠﻤﺪاد‬
‫ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻜﻪ اﺛﺮ او را اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﺪدى از ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ و ﻗﺸﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎرى را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ اﺛﺮ دادﮔﺎه ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ 1‬ﺑﺮاى او ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ واو را‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اﺳﺘﻐﻔﺎر در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ و ﮔﻔﺘﺎر ﻛﻔﺮآﻣﻴﺰ ﺧﻮدﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ او را ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪان اﺑﺪ ﻣﺤﻜﻮم ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ او را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﻴﺮى و ﺑﻴﻤﺎرى ﺗﻘﻠﻴﻞ داده و او را در‬
‫ﻗﺮﻳﻪ »آرﻛﺘﺮى« ﻧﺰدﻳﻚ ﻓﻠﻮراﻧﺲ در اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ‪ ،‬ﺗﺎ روز ﻣﺮﮔﺶ ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺎل ‪ 1642‬ﺗﺤﺖﻧﻈﺮ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻛﺴﺎﻟﺖ‪ ،‬اﺛﺮ ﭘﺮارزﺷﻰ ﺑﺎ ﻧﺎم اﻫﻤﻴﺖ ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﺨﻔﻰ در ﺳﺎل‪ 1638‬در ﻫﻠﻨﺪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻧﺒﻮغ ﻧﻈﺮى ﺗﺠﺮﺑﻰ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻛﭙﻠﺮ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت دﻳﮕﺮى ﻛﺮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ راه را ﺑﺮاى ﻇﻬﻮر‬
‫ﻧﺒﻮغ ﺗﺤﻠﻴﻠﻰ ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﺎز ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻇﺎﻫﺮا ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺎت‪ ،‬در ﻳﻚ ﺷﺐ ﻣﻬﺘﺎﺑﻰ ﻧﻴﻮﺗﻦ در زﻳﺮ درﺧﺖ‬

‫‪١‬‬
‫‪١. Inquistion‬‬

‫‪٩٠‬‬
‫ﺳﻴﺒﻰ در ﺗﻔﻜﺮ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎى ﮔﺮدش ﻣﺎه ﺑﻪ دور زﻣﻴﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه اﻓﺘﺎدن‬
‫ﺳﻴﺒﻰ از درﺧﺖ ﺗﻮﺟﻪ او را ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺳﻘﻮط ﺳﻴﺐ را از درﺧﺖ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮد‬
‫و از ﺧﻮد ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻣﺎه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻴﺐ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ زﻣﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺰاﻣﺎ ﻫﺮ دوى‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ زﻣﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﻴﻦ دو ﺟﺴﻢ ﻣﺎد‪‬ى را ﻛﻪ‬
‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ﺟﺮم آن دو و ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻜﺲ ﺑﺎ ﻣﺮﺑﻊ ﻓﺎﺻﻠﻪ آﻧﻬﺎ دارد‪،‬ﺣﺪس زد و ﺑﺎ ﺧﻮد‬
‫ﮔﻔﺖ ﭼﻮن ﻣﺎه ‪ 60‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺮﻛﺰ زﻣﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ ﺑﻴﻦ زﻣﻴﻦ و ﻣﺎه‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ‪ 60 × 60 = 3600‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺐ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد ﻗﻮاﻋﺪى‬
‫ﻛﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺣﺴﺎب ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺐ ﺑﻌﺪ از ‪ 1‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺳﻘﻮط‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﺎه ‪ 60‬ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﺮاى ﺳﻘﻮط ﻻزم دارد‪ .‬ﮔﺮدش ﻣﺎه ﺑﻪ دور زﻣﻴﻦ ﻛﺎﻣﻼً‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮد و از آﻧﺠﺎ ﻧﻴﻮﺗﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻮﻣﻰ ﮔﺮاﻧﺶ را ﻛﺸﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻧﻴﻮﺗﻦ ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻰ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﮔﺮاﻧﺶ ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ ،‬اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻰ زﻣﺎن ﺧﻮد را ﻋﻤﻴﻘﺎ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﻗﺮار داد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻟﺒﺘﺮﻳﻦ ﻧﺒﻮغ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل و اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻫﻤﮕﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻗﺮن ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻻﭘﻼس‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ و رﻳﺎﺿﻴﺪان ﻣﻌﺮوف ﻓﺮاﻧﺴﻮى و ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﺻﻮل رﻳﺎﺿﻰ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻧﻴﻮﺗﻦ‪ ،‬ﭘﻰ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺟﻮد اﺟﺴﺎم ﺳﻴﺎه ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ‬
‫ﻣﻰﺑﺮد‪ ،‬اﻗﺮار ﻣﻰﻛﻨﺪ‪» :‬ﻛﺸﻒ ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮاورده ﻫﻮش و ادراك ﺑﺸﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺷﻮق و ﺗﺤﺴﻴﻦ رﻳﺎﺿﻴﺪان ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ "،‬ﻻﮔﺮاﻧﮋ"ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻴﻮﺗﻦ از اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و‬
‫اذﻋﺎن ﻣﻰدارد‪» :‬در اﻳﻦ دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ در آن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﭼﻪ در آﻳﻨﺪه‪،‬‬
‫ﻛﺴﻰ ﻗﺎدر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﺸﻔﻰ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻛﺎر ﻋﻠﻤﻰ ﻧﻴﻮﺗﻦ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺧﻮﺷﺒﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد‬
‫روى زﻣﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ «.‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺑﺮاى ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪاى ﺟﺎﻣﻌﺘﺮ درﺑﺎره ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻧﻴﺮوﻫﺎى‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در اﻧﺘﻈﺎر ﻇﻬﻮر اﻧﺸﺘﻴﻦ و ﺷﻜﻞ دادن ﻗﻄﻌﻰ او ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﻀﺎ‪ ،‬زﻣﺎن و ﻓﻬﻢ‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺷﺪ‪» .‬اﻛﺘﺸﺎﻓﺎﺗﻰ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ از ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎى ﻧﻴﻮﺗﻦ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﻧﻤﻮدارى از ﻧﺒﻮغ ﺧﺎرقاﻟﻌﺎده ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در دو ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‬

‫‪٩١‬‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻴﻤﻮﻧﻬﺎ در اﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﺮ روى درﺧﺘﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮده )اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اُﺳﺘﺮاﻟﻮﭘﻴﺘﻚ( و ﻛﻤﺘﺮ از‬
‫ﺳﻰﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﺒﻪاﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻧﻴﻤﻪوﺣﺸﻰ )ﻫﻤﻮﺳﺎﭘﻴﻦ( ﻏﺎرﻧﺸﻴﻦ ﺑﻮده و ﻓﻘﻂ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ دهﻫﺰارﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻣﺪﻧﻰ درآﻣﺪه و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ ﺗﻤﺪن ﻛﻨﻮﻧﻰ و‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم اﻧﺸﺘﻴﻦ‪ ،‬اﺑﺪاع ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ‪ ،‬ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﺎه و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻄﻔﻪ اﻧﺴﺎﻧﻰ در ﺧﺎرج از رﺣﻢ‬
‫ﻣﺎدر و‪ ...‬رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻗﻠﻤﺮو ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻴﻮﺗﻦ‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ آن اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎذﺑﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺧﻮد‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻴﻤﻪﺗﺠﺮﺑﻰ و ﻧﻈﺮى ﻛﭙﻠﺮ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﺪ و دﻟﻴﻞ ﮔﺮدش ﺳﻴﺎرات را ﺑﻪ دور‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻴﺎن دارد‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﭘﻴﺮوزى ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ادﻣﻮﻧﺪ ﻫﺎﻟﻪ درﺑﺎره ﺳﺘﺎره‬
‫دﻧﺒﺎﻟﻪدار ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ‪ Cométe de Halley‬ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﻦ ﺳﺘﺎره دﻧﺒﺎﻟﻪدار ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1759‬در آﺳﻤﺎن دﻳﺪه ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﺳﺘﺎره ﻣﺰﺑﻮر در ‪ 25‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1758‬ﻳﻌﻨﻰ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ‪ 5‬روز اﺧﺘﻼف در آﺳﻤﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻴﻮﺗﻮن‬
‫آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺣﺮﻛﺖ ﺳﻴ‪‬ﺎرات ﺗﻮﺳﻂ ﻛﭙﻠﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﻰ دارﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺮ ﺳﻴ‪‬ﺎره در ﻣﺪارى ﺑﻴﻀﻰ ﺷﻜﻞ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﺳﻴ‪‬ﺎرات‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮ روى ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪاى اﻋﻤﺎل ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺤﺮاف آﻧﻬﺎ از ﻣﺴﻴﺮ ﺑﻴﻀﻮى ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺳﻴ‪‬ﺎره ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺸﺘﺮى ﺑﺮ روى ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻴ‪‬ﺎرات ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﺳﺎل ‪ 1846‬اورﺑﻦ ﻟﻮورﻳﻪ و ژون آداﻣﺲ وﺟﻮد ﺳﻴ‪‬ﺎره دﻳﮕﺮى را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻴﺮوى‬
‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ اِﻋﻤﺎل ﺷﺪه در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻛﺮد و ﻛﺸﻒ ﺳﻴ‪‬ﺎره ﻧﭙﺘﻮن در ﺳﺎﻋﺖ و ﻣﺤﻞ‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺷﺪه ﻧﻤﻮدارى از اوج و ﻋﻈﻤﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﻴﻮﺗﻦ درﺑﺎره ﺟﺎذﺑﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ در ﺟﻬﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻳﻚ ﻛﺸﻴﺶ ﻣﺴﻴﺤﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ژان ﻣﻴﺸﻞ و ﻻﭘﻼس رﻳﺎﺿﻰدان اواﺋﻞ ﻗﺮن‬
‫ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﻓﻀﺎﻫﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ اﺟﺴﺎم ﻏﻴﺮﻣﺮﺋﻰ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺎدل ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎن ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﻳﻚ ﺳﺘﺎره ﻧﻮراﻧﻰ ﺑﻪ ﭼﮕﺎﻟﻰ‬

‫‪٩٢‬‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ زﻣﻴﻦ و ﻗﻄﺮى ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 250‬ﺑﺮاﺑﺮ آن‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪاش ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺮوج‬
‫ﻧﻮر از آن ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ در آﺳﻤﺎن ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬
‫و ﺑﺎز ﺟﻮاﺑﻰ دﻳﮕﺮ درﺑﺎره ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از اﻳﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ واﻗﻌﻰ‬
‫ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ ﻧﺸﺪه و اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ اواﺧﺮ ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‬
‫اداﻣﻪ داﺷﺖ و ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﻣﺎ در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻮع ﻣﺪﻟﻰ ﻛﻪ از ﺟﻬﺎن در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻀﺎدﻫﺎى ﻣﺨﺘﺼﺮى در ﺟﻮاﺑﻬﺎ ﺑﺮوز ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎرﻳﺴﻮن در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ‪ ،‬در آﻏﺎز دو ﺗﻌﺒﻴﺮ از ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ را ﺑﻴﺎن ﻣﻰدارد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺎ‪ ،‬ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺗﺎرﻳﻚ آﺳﻤﺎن ﻣﻤﻠﻮ از ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺮﻣﻮزى‬
‫ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺮز ﺑﻴﺎن را »آﺳﻤﺎن اﺷﺒﺎع ﺷﺪه« ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻌﻤﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﺑﻮدن‬
‫ﻧﻮر ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدى از ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ ‪.(7‬‬
‫‪ .2‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺎ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر در ﻧﻮاﺣﻰ ﺳﻴﺎه آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﺳﺘﺎرهاىﻮﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺑﺎﻳﺪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﺳﺘﺎرﮔﺎن در اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻰ را ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ را »آﺳﻤﺎن ﻛﻢ ﺳﺘﺎره« ﮔﻮﻳﻨﺪ و‬
‫ﻣﻌﻤﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد ﺳﺘﺎره در آن اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ ‪.(8‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪7‬ـ آﺳﻤﺎن ﻣﻤﻠﻮ از ﺳﺘﺎره ﻛﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺮﻣﻮزي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ روﺋﻴﻨﺪ)ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎﻫﻲ ﺷﺐ(‬

‫‪٩٣‬‬
‫اﮔﺮ اﻳﻦ دو ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻌﻤﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﻓﺮﺿﻴﻪ اول ﭼﻮن ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﻄﻠﺒﻰ ادا ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺿﻴﻪ‬
‫را ﺗﻨﺎﻗﻀﮕﻮﻳﻰ ﻳﺎ »ﭘﺎرادﻛﺲ« ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎم »ﭘﺎرادﻛﺲ اوﻟﺒﺮز« ﻳﺎ آﺳﻤﺎن اﺷﺒﺎع‬
‫ﺷﺪه از ﺳﺘﺎره ﻧﺎﻣﮕﺬارى ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ دوﻣﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻌﻤﺎى آﺳﻤﺎن ﻛﻢ ﺳﺘﺎره ﺗﺮﺟﻴﺢ‬
‫داده ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .8‬آﺳﻤﺎن ﻛﻢ ﺳﺘﺎره‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ دﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﻓﻬﻤﻴﺪ‪) .‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ(‬

‫ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮات ﻧﻮﻋﻰ ﺟﻮاب دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﻌﻤﺎى اول‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢِ دﻳﺪ را‬
‫ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻴﻢ ﻧﻮر ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ در اﻋﻤﺎق آﺳﻤﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺮﻣﻮزى ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻰرﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻻزم ﺑﺮاى ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﺳﻄﺢ آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺪد ﻳﻚ و ‪60‬‬
‫ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﻓﻬﻢ و ﺗﺠﺴﻢ اﻳﻦ ﻋﺪد ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ذرات ﻣﺎﺳﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در‬
‫ﻛﻮﻳﺮﻫﺎ و ﺳﻮاﺣﻞ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪد ﻳﻚ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪ 22‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ .‬در ﺗﻤﺎم‬
‫ﺟﻮاﺑﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ آﺳﻤﺎن را اﺷﺒﺎع ﺷﺪه از ﺳﺘﺎره ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ دﻟﻴﻞ ﻧﺮﺳﻴﺪن ﻧﻮر اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ در ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﺗﻮﻣﺎس دﻳﮕﺰ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﻧﻮر ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ در اﻋﻤﺎق آﺳﻤﺎن واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ دور ﺑﻮدن ﺑﺴﻴﺎر آﻧﻬﺎ از ﻣﺎ‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ‬
‫اﺳﺖ و ﭼﺸﻢ ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ آن ﻧﻴﺴﺖ‪ «.‬در اواﻳﻞ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ اوﻟﺒﺮز ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪» :‬دﻟﻴﻞ‬

‫‪٩٤‬‬
‫ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﺑﻮدن ﺳﺘﺎرﮔﺎن دور‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻏﺮق ﺷﺪن آﻧﻬﺎ در ﻣﺎد‪‬ه ﺣﺎﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﻓﻀﺎﻫﺎى‬
‫ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد دارد‪ «.‬ﺑﻮﻧﺪى در ﺳﺎل‪ 1952‬ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﺑﻮدن ﺳﺘﺎرﮔﺎن دور را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮔﺮﻳﺰ آﻧﻬﺎ و ﺗﻤﺎﻳﻞ‬
‫اﻣﻮاج ﻧﻮرى آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﺮا ﻗﺮﻣﺰ داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﻣﻮاج ﻧﻮرى آﻧﻬﺎ در‬
‫ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻃﻴﻒ ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻮاﺑﻬﺎى دﻧﻴﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﻄﺎﺑﻖ‬
‫دارد‪ .‬ﺗﻌﺒﻴﺮات ﻧﻈﺮﻳﻪ دوم ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻰ ﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﺧﺎﻟﻰ ﺑﻮدن ﻧﻮاﺣﻰ ﺳﻴﺎه آﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎدهﻟﻮﺣﺎﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻓﺮاد ﺑﺴﻴﺎرى ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ درﺑﺎره آن دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺤﺚ درﺑﺎره آن واﻗﻌﺎ ﺑﻰﻓﺎﻳﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺪر ﻣﻰﺗﻮان‬
‫ﺟﻮاب داد ﻛﻪ‪ ،‬ﺗﻠﺴﻜﻮﭘﻬﺎى ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻗﻮﻳﺘﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪﺳﻮى اﻳﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺧﺎﻟﻰ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻰروﻧﺪ و ﻫﺮﺑﺎر در‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻰ ﺗﻌﺪاد ﺗﺼﺎﻋﺪى از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﻣﺪاﻓﻌﺎن اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ادﻋﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫ﺻﻮرت اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره و ﻳﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺟﺪﻳﺪا ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺧﺎﻟﻰ دﻳﺪه‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ آﻧﻜﻪ در ﺑﻴﻦ ﻫﺰاران ﺟﻮاب ﺑﺮاى ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ آﺳﻤﺎن در ﺷﺐ‪ ،‬دو ﺟﻮاب از ﻫﻤﻪ‬
‫ﺻﺤﻴﺤﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺟﻮاب ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻮان ﺷﺎﻋﺮى ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻗﺮن ‪ 19‬ﻣﻰزﻳﺴﺖ و در‬
‫‪ 40‬ﺳﺎﻟﮕﻰ ﻓﻮت ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻮان ﻛﻪ ادﮔﺎر آﻟﻦ ﭘﻮ ﻧﺎم داﺷﺖ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ ﻏﻴﺮﺣﺮﻓﻪاى‪ ،‬وﻟﻰ‬
‫ﺷﺎﻋﺮى ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮد‪ .‬ﺟﻮاب او ﺑﻪﻧﺤﻮ ﻏﻴﺮواﺿﺢ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭼﻮﻧﻰ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺳﭙﺲ در‬
‫اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻟﻮرد ﻛِﻠﻮن آن را ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻠﻤﻰ و دﻗﻴﻘﺘﺮ و ﺑﻪﻧﺤﻮ ﻛﻤﻰ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫اﺳﺘﺪﻻﻻت آﻧﻬﺎ ﺗﺎ اواﺳﻂ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺪﺗﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻰ ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫اواﺳﻂ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﭼﻨﺪان ﺗﻮﺟﻬﻰ ﺑﻪ ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ ﻧﻤﻰﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل در ﻣﻮرد‬
‫ﻣﺪﻟﻬﺎﻳﻰ از ﺟﻬﺎن و ﻓﻬﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ و رﻳﺎﺿﻰ دﻧﻴﺎى ﻛﺮوى و در ﺣﺎل ﺗﺤﻮل‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻓﻬﻢ و داﻧﺶ ﺑﺸﺮ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ و ﻣﺪﻟﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ ﻣﺘﻌﺪدى ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﺷﺪ‪ .‬اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت و ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻓﻀﺎﻳﻰ آﺷﻜﺎر ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﺟﻬﺎﻧﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻏﺮق‬
‫در ﻧﻮرﻫﺎى ﺿﻌﻴﻔﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺪل اﻳﺴﺘﺎده »ﻳﺎ ﻣﺪل‬
‫ﻣﺴﺘﻘﺮ« از ﺟﻬﺎن را ﻛﻪ »ﻫﻮﻳﻞ و ﺑﻮﻧﺪى« ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ را زﻧﺪه ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٩٥‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻰ دﻟﻴﻞ ﺑﺎرز ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺐ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﻫﻰ آﺳﻤﺎن ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﻴﻔﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﺟﻬﺎن را در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻴﺪ؟ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺟﻬﺎن در‬
‫ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﻮﻟﻴﺪ داﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻃﺮﻓﺪاران »دﻧﻴﺎى اﻳﺴﺘﺎده« ﺑﻴﺎن ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪ آﻧﻬﺎ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1965‬ﺑﺎ ﻛﺸﻒ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ ﻣﻄﺮود و ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﻔﺠﺎر اوﻟﻴﻪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮﻛﻤﺒﻮد اﻧﺮژى در ﺟﻬﺎن ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪ آﺳﻤﺎن روﺷﻦ و درﺧﺸﺎن اﺳﺖ و ﺗﺎ‬
‫ﺳﺎل‪ 1994‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻮاب ﻗﻄﻌﻰ ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ را داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺳﺎل و ﺳﺎل ‪ 1995‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ‬
‫ﺑﻌﺪى اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻣﺪل ﺟﻬﺎﻧﻰ زﻳﺮ ﺳﺆال رﻓﺖ و اﺑﻬﺎﻣﺎﺗﻰ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺎ اﻃﻼع ﺑﻌﺪى ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺒﻬﻢ و ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ‬
‫ﺑﺎﻗﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺴﺘﺮش و ﺗﺮاﻛﻢ‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻰ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ادوﻳﻦ ﻫﺎﺑﻞ‪ ،‬دﻳﺪ ﻛﻴﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ دﻧﻴﺎ رادﮔﺮﮔﻮن ﻛﺮد‪ .‬وى در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1923‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺟﺪﻳﺪ »ﻣﻮﻧﺖ وﻳﻠﺴﻮن« ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮ »ﻗﻴﻔﺎووﺳﻰ« را در ﺗﻮده‬
‫ﺳﺤﺎﺑﻰ ﻏﺒﺎرآﻟﻮد ‪ M31‬آﻧﺪروﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻰ ﻛﺮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر وﺟﻮد ﻧﻈﺎم ﺳﺘﺎرهاى‬
‫ﺧﺎرج از ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ )راه ﺷﻴﺮى( را آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى او ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪاى درﺑﺎره‬
‫دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮى آﻧﻬﺎ )ﺑﻴﻀﻮى‪ ،‬ﻣﺎرﭘﻴﭽﻰ ﻳﺎ ﺣﻠﺰوﻧﻰ‪ ،‬ﻋﺪﺳﻰ و‬
‫ﺑﻰﻧﻈﻢ( ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى وﻳﻠﻴﺎم دو ﺳﺘﻴﺮ در ﻣﻮرد ﮔﺮاﻳﺶ رﻧﮓ‬
‫ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺳﺮخ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه را ﻧﺘﻴﺠﻪاى از ﭘﺪﻳﺪه »دوﭘﻠﺮ ـ ﻓﻴﺰوو« ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬و ﺑﻪﻧﺤﻮى‬
‫اﻋﺠﺎزآﻣﻴﺰ ﮔﺮﻳﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻰ ﻛﺮده و ﮔﻔﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎن دورﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﮔﺮﻳﺰش ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻧﻈﺮﻳﻪ »دﻧﻴﺎى در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش« را ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪه »دوﭘﻠﺮ ـ ﻓﻴﺰوو« ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻃﻮل ﻣﻮج ﺳﺘﺎره ﻣﺘﺤﺮك را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻃﻮل ﻣﻮج ﻧﻮرش ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻮر آن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ رﻧﮓ آﺑﻰ اﺳﺖ و‬

‫‪٩٦‬‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ از ﻣﺎ ﻣﻰﮔﺮﻳﺰد ﻃﻮل ﻣﻮج ﻧﻮرش ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺳﺮخ دﻳﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎﺑﻞ از ﮔﺮﻳﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﻳﻦ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش و ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ »ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﺑﻞ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎن را در‬
‫ﺣﺪود ‪ 1/8‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺗﺨﻤﻴﻦ زد‪ .‬ﺧﻴﻠﻰ زود اﻳﻦ ﻋﺪد ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض ﻫﻤﮕﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺗﻠﺴﻜﻮﭘﻬﺎ اﻣﻜﺎن داد ﺗﺎ »ﺛﺎﺑﺖِ ﻫﺎﺑﻞ« را دﻗﻴﻘﺘﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎﻟﻬﺎى‬
‫‪ 1950‬دو ﻣﻜﺘﺐ ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺘﻀﺎد درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ آﻏﺎز و ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬وﻛﻮﻟﺮ ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎن را ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺗﺨﻤﻴﻦ زد‪ .‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﻜﺘﺐ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ‬
‫اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﺳﺎﻧﺪاژ ﻃﺮﻓﺪارى ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎن را دو ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎن ﺗﺎﺑﻊ ﺳﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .1 .‬ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻛﻪ ارزش ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ؛ ‪ .2‬ﭼﮕﺎﻟﻰ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ ارزش ﺑﺎﻻ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روزى ﻣﺎﻧﻊ از ﮔﺴﺘﺮش داﻳﻤﻰ ﺟﻬﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻋﻜﺲ در ارزﺷﻬﺎى ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‬
‫ﭼﮕﺎﻟﻰ ارزش ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ؛ ‪ .3‬ﺛﺎﺑﺖِ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ اﻧﺸﺘﻴﻦ‪.‬‬
‫از ﺳﻪ ﺿﺮﻳﺐ ﻓﻮق‪ ،‬ﺛﺎﺑِﺖ ﻫﺎﺑﻞ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻛﻤﺘﺮى دارد‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1994‬ارزش آن را در ﺣﺪود ‪ 50‬ﺗﺎ ‪55‬‬
‫ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﺧﻴﺮا ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ‪ ،‬ارزﺷﻰ ﺑﻴﻦ ‪ 69‬ﺗﺎ‬
‫‪ 87‬ﺑﺮاى آن ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﺿﺮﻳﺐ دوم ﻛﺎﻣﻼً ﺗﻘﺮﻳﺒﻰ و ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﺨﻤﻴﻦ زده‬
‫ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ‪ 90‬درﺻﺪ ﺟﺮم ﺟﻬﺎن ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت رﻳﺎﺿﻰ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﺟﺮم ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺗﻮدهﻫﺎى ﺳﺤﺎﺑﻰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ‪ ،‬ارزش ﭼﮕﺎﻟﻰ در ﺣﺪود ‪ 3‬ﻫﺴﺘﻪ‬
‫اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن ﻳﺎ ﻧﻮﺗﺮون در ﻫﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﻓﻀﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻳﺪ‪) .‬ﺑﺮاى ﺗﺠﺴﻢ و ﻓﻬﻢ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻰ‬
‫ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﺗﻌﺪاد ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى اﻛﺴﻴﮋن و ازت ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 2/7 × 2510‬ﻳﻌﻨﻰ‬
‫ﻋﺪد ‪ 27‬و ‪ 24‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن اﺳﺖ‪ (.‬ﺗﻌﺪاد ‪ 3‬ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ در ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ ﻓﻀﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‬
‫و ارزش ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻣﺠﻤﻮع ﺟﻬﺎن را ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻰآورد و ﻧﺘﻴﺠﻪاى ﻛﻪ از آن ﻣﻰﺗﻮان‬
‫ﮔﺮﻓﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﭼﮕﺎﻟﻰ ﺗﺎ اﺑﺪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺧﻮد اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬و اﻳﻦ ﺧﻼف‬

‫‪٩٧‬‬
 ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻳﺎ آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺟﻬﺎن در آﻏﺎز ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺸﺮده ﺑﻮده و در ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻚ‪،‬‬
‫ﻣﻨﻔﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﮔﺴﺘﺮش ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ رﺟﻌﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ارزش‬
‫ﭼﮕﺎﻟﻰ ﺑﻴﺶ از ده اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن و ﻳﺎ ﭘﺮوﺗﻮن در ﻓﻀﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪» :‬روزى ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن‬
‫ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺗﺮاﻛﻢ ﺷﺮوع و ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻣﺎد‪‬ه ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن در ﻧﻘﻄﻪاى ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭙﻰ‬
‫ﻓﺸﺮده و ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ «.‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺗﺮاﻛﻢ زﻣﺎﻧﻰ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻳﻰ دﻳﮕﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻗﺪﻋﻠﻢ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻰ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻮاد ﺳﻮﺧﺘﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در‬
‫ﻛﻮره اﺗﻤﻰ آﻧﻬﺎ ﻣﺼﺮف ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺧﻴﺮ ﺳﺮد ﺷﺪه و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺗﻚ ﺑﻠﻮرﻫﺎى ﺑﺰرگ »ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻴﺎه« ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎل ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻰﮔﺮدد و ﻫﻤﻪ اﺟﺮام ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن را در ﻧﻘﻄﻪاى‬
‫ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭙﻰ ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ ﺳﻮم ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﻧﻈﺮى ﻣﻔﺼﻠﻰ اﺳﺖ و در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت رﻳﺎﺿﻰ ﺑﺤﺚ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ در ﻣﻮرد آن‬
‫اداﻣﻪ دارد‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﺣﺘﻰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ارزش ﭘﻮچ ﻫﻢ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺗﺄﺳﻒ ﻣﻰﺧﻮرد‬
‫ﻛﻪ ﭼﺮا اﻳﻦ ﺛﺎﺑﺖ را وارد در ﻣﻌﺎدﻻت ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و دﻟﻴﻞ آن را اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺬﻫﺒﻰ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪ .‬در واﻗﻊ اﮔﺮ اﻧﺸﺘﻴﻦ اﻳﻦ ﺛﺎﺑﺖِ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ را در ﻣﻌﺎدﻻت وارد ﻧﻜﺮده ﺑﻮد اﻣﻜﺎن‬
‫داﺷﺖ ﺧﻴﻠﻰ زودﺗﺮ از ﻫﺎﺑﻞ ﮔﺴﺘﺮش ﻛﻴﻬﺎن و دور ﺷﺪن ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻛﻤﺒﻮد ﺟﺮم ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻧﻴﻢﻗﺮﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن‪،‬ﺧﻮاب راﺣﺖ ﻧﺪارﻧﺪ و‬
‫در ﻻﺑﻼى ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺟﺮم ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪه‪ ،‬اﺑﺰارﻫﺎى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ و ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺮاى ﺗﻮﺟﻴﻪ دﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺗﻌﺎدﻟﻰِ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺟﺮم ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪه ﻣﻌﻤﺎﻳﻰ درﺳﺖ‬
‫ﻛﺮده و اﻟﺰاﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ 1993‬ﻳﻚ ﮔﺮوه ﭘﮋوﻫﺸﻰ ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪،‬‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ و اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎﻳﻰ‪ ،‬ﻣﺘﻔﻘﺎ ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى‪» ،‬ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎ ﻗﻬﻮهاى« رﻧﮓ‬
‫ﻓﺮاوان ﻛﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ و ﺳﻘﻂ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ اﺑﻌﺎدى ﺣﺪواﺳﻂ ﺑﻴﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﻴ‪‬ﺎره‬

‫‪٩٨‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮى‪ ،‬را ﺗﺸﺨﻴﺺ دادهاﻧﺪ )در واﻗﻊ ﺳﻴﺎر‪‬ه ﻣﺸﺘﺮى ﺳﺘﺎرهاى ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ و ﻳﺎ ﺳﻘﻂ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫ﺟﺮم آن ﺑﻪ اﻧﺪازهاى ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎى ﻫﻴﺪروژن را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ(‪ .‬اﻳﻦ ادﻋﺎ‬
‫ﻓﻘﺪان ﺟﺮم را ﺗﺎ اﻧﺪازهاى ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫از »اﻧﺴﺘﻴﺘﻮى ﺑﺎﻟﺘﻴﻤﻮر ﻣﺎرﻳﻼﻧﺪ« دو ﮔﺮوه اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﺑﺎور دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺮم ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺗﻮدهﻫﺎى ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﻫﻴﺪروژن اﺳﺖ ﻛﻪ از اﺗﺤﺎد دو اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﺷﺪه و در ﺑﻴﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﻣﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ وﺟﻮد دارﻧﺪ و اﻣﻜﺎن ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻄﻮط ﻃﻴﻔﻰ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺮدى‪ ،‬ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه اﺑﺰارﻫﺎى ﻃﻴﻒﻧﮕﺎرى ﺧﻮد را ﺗﺎ‬
‫ﻗﺪرت ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬ﺑﺮ روى ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر آﻟﻮد ﻛﻬﻜﺸﺎن آﻧﺪروﻣﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ رﻓﺘﻪ و در‬
‫آﻧﻬﺎ ﺧﻄﻮط ﻃﻴﻔﻰ ﻣﻨﻮاﻛﺴﻴﺪﻛﺮﺑﻦ )‪ (CO‬را ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻚ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻨﻮاﻛﺴﻴﺪﻛﺮﺑﻦ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺷﺎﻫﺪى ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻫﻴﺪروژن ﻣﻠﻜﻮﻟﻰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .9‬ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى‪،‬ﻋﺪهاى از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎوردارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﺪروژن ﻣﻠﻜﻮﻟﻰ را در ﻻﺑﻼى اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎن‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ‪ 90‬درﺻﺪ ﻣﻮاد ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ از ﻫﻴﺪروژن ﻣﻠﻜﻮﻟﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﺮدى ﻓﺮاوان آﻧﻬﺎ )‪ 270‬ـ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد( ﺑﺎ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ‬

‫‪ .١‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ١٥ ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪.١٩٩٣‬‬

‫‪٩٩‬‬
‫دارﻳﻢ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻧﻬﺎ اﻣﻴﺪوارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪزودى دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﻗﻮﻳﺘﺮ ﻛﺸﻒ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ وﺟﻮد ﻗﻄﻌﻰ آﻧﻬﺎ را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺷﻜﻞ )‪ (9‬ﺗﺼﻮﻳﺮى از ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪدرﻛﻬﻜﺸﺎن )ﺗﺼﻮﻳﺮراﺳﺖ( ﺑﺎ ﻓﻠﺶ زرد ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻗﻄﺮ ﻛﻬﻜﺸﺎن در ﺗﺼﻮﻳﺮ‬
‫)ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ(ﺳﻤﺖ ﭼﭗ آورده اﻳﻢ‪ .‬ﺑﺰرگ ﻧﻤﺎﻳﻲ دو ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﺘﻼف دارد‬
‫اﻣﺮوزه ﺑﺤﺚ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ در ﻣﻮرد ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻋﺎﻟﻢ در ﺗﻤﺎم ﻣﺠﺎﻣﻊ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن اداﻣﻪ‬
‫دارد‪ .‬از ﺳﺎل ‪ 1990‬ﻛﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ را ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﺰاران ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ از ﻃﺮف ﻣﺪاﻓﻌﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از زﻣﺎن ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ و‬
‫ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﺗﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺑﻴﻦ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن‪ ،‬درﺑﺎره ﻓﻠﺴﻔﻪ وﺟﻮد ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻠﻤﻰ‬
‫آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺤﺮاﻧﻰ ﺑﻪ اﻳﻦ درﺟﻪ از اﻫﻤﻴﺖ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ دو ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻛﻪ‬
‫اﻛﻨﻮن رو در روى ﻫﻢ‪ ،‬درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﭘﻴﺪاﻳﺶ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪاى ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ و ﺗﺎ اﻧﺪازهاى اﻏﻠﺐ داﻧﺸﻤﻨﺪان آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺪل‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻳﺎ آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ آﺑﻪﻟﻮﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻛﺸﻴﺶ و اﺧﺘﺮ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﺑﻠﮋﻳﻜﻰ‪ ،‬و ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس روﺳﻰ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ده‪ ،‬ﭘﺎﻧﺰده‬
‫و ﻳﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬در ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻜﻨﻴﻜﻰ ﻛﻪ در آن ﺗﻤﺎم ﻣﻮاد ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺑﺎ ﭼﮕﺎﻟﻰ‬
‫ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬در ﻧﻘﻄﻪاى ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭙﻰ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن اﻧﻔﺠﺎرى رخ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻳﻦ ﻣﺪل‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻓﺮد ﻫﻮﻳﻞ‪ 1‬ﺑﺮاى ﺗﻤﺴﺨﺮ آن را ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ)ﺑﻴﮓ ﺑﺎﻧﮓ( ﻣﻰﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺖ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎم ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻣﺪل ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ اﻧﻔﺠﺎر‪ ،‬ﻧﻮر و ذر‪‬ات اوﻟﻴﻪ ﻣﺎده ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ‬
‫در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در ﻛﻤﺘﺮ از ﻛﺴﺮى از ﺛﺎﻧﻴﻪ دﻣﺎى ﺟﻬﺎن رو ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻰﮔﺬارد و‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮارﻛﻬﺎ و ﺿﺪﻛﻮارﻛﻬﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﻨﺪ و دوﺑﺎره ﺑﺎ‬
‫ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه و از ﺑﻴﻦ ﻣﻰروﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﭼﻮن ﺗﻌﺪاد ﻛﻮارﻛﻬﺎ ﻗﺪرى ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺿﺪﻛﻮارﻛﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻫﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﻌﺪادى ﻛﻮارك ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪﺷﺪن ﻫﺎ و از‬

‫‪١‬‬
‫‪١. Fred Hoyle‬‬

‫‪١٠٠‬‬
‫ﺑﻴﻦرﻓﺘﻨﻬﺎ آنﻗﺪر اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ دﻳﮕﺮ ﺿﺪذر‪‬هاى ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﺟﻬﺎن‬
‫ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻤﻠﻮ از ﻛﻮارﻛﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻟﭙﺘﻮن ﻫﺎ )ﺧﺎﻧﻮاده اﻟﻜﺘﺮون( ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ دﻣﺎ ﺑﺎزﻫﻢ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻨﺘﺮ ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻮارﻛﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت اﺑﺮﻫﺎى ﻋﻈﻴﻢ و ﻳﻚ ﻧﻮاﺧﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺎن اوﻟﻴﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪ (10‬ﺗﺠﺴﻤﻰ از‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ‪ 10-43‬ﺛﺎﻧﻴﻪ را‪» ،‬دوران‬
‫ﭘﻼﻧﻚ« ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ‪ ،‬ﻧﻮﺳﺎﻧﺎﺗﻰ ﻏﻴﺮﻣﻨﻈﻢ و ﻧﺎﻣﻄﻤﺌﻦ درﺑﺎﻓﺖ ﻓﻀﺎ و‬
‫زﻣﺎن ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪..‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .10‬ﺷﻜﻞ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ و ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻰ ﭼﻮن ﻫﺎوﻛﻴﻨﻚ درﺻﺪد اﻟﺤﺎق ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم اﻧﺸﺘﻴﻦ و‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫‪١٠١‬‬
‫ﺑﻌﺪ از دوره ﭘﻼﻧﻚ »دوره ﺗﻮرم«‪ 1‬ﺷﺮوع ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ دوره ﺟﻬﺎن ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪاﻛﺮده و‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﺎﺗﻰ دﻳﮕﺮ آﻏﺎز ﻣﻰﮔﺮدد و ﻫﻴﭻ ﭘﺮﺗﻮﻳﻰ از اﻳﻦ ﺗﻮدهﻫﺎى اﺑﺮى ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ و ﻳﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى ﻫﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﻧﻔﻮذ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا در اﻳﻦ دوره اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ ﻫﻨﻮز ﺟﺬب اﺗﻤﻬﺎ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت آزاد وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ از ﺧﺮوج ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ 300 .‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﺑﻌﺪ دﻣﺎى‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮى ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ و ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى ﻫﻠﻴﻢ ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت دروﻧﻰ ﭼﻨﺪاﻧﻰ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ را ﺟﺬب ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﺧﻨﺜﻰ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺟﻬﺎن‬
‫ﺷﻔﺎف اﺳﺖ و ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در دوره ﺗﻮرم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻜﻰ از‬
‫اﻳﺮادات وارده ﺑﻪ ﻣﺪل ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ آن ﺑﺮاى ﺗﺸﺮﻳﺢ اﻳﻦ دوران اﺳﺖ‪ .‬ژرژ اﺳﻤﻮت‪،‬‬
‫اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪ ،‬ادﻋﺎ دارد ﻛﻪ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت دوره ﺗﻮرم را ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﺟﻮاﻧﻪﻫﺎى ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻮاره ﻓﻀﺎﻳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﻛﻮب‪2‬ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﻛﻮب از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ‪Cosmic Backround. Explorer‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺪل دﻳﮕﺮ از ﺟﻬﺎن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺳﻪ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى ﻫﻮﻳﻞ‪ ،‬ﺑﻮﻧﺪى و ﮔﻠﺪ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺪل ﺣﺎﻟﺖ اﻳﺴﺘﺎدهاى را ﺑﺮاى ﺟﻬﺎن در ﻧﻈﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﺻﻮل آن‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺧﻠﻖ ﻣﻮاد و ﮔﺴﺘﺮش آن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻮأم ﺑﻮده و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻫﻤﻴﺸﻪ اداﻣﻪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪل ﻇﺮﻳﻒ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪1965‬ﻃﺮﻓﺪاران ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺖ‪ .‬وﻟﻰ در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﭘﻨﺰﻳﺎس‬
‫و وﻳﻠﺴﻮن ﭘﺮﺗﻮﻫﺎﻳﻰ ﻓﺴﻴﻠﻰ ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ‪ 0/6‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺗﺎ ‪ 60‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ و ﺑﺎ اﻧﺮژى ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ ،‬در ﺣﺪود ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﻫﺰارم اﻟﻜﺘﺮون وﻟﺖ‪ ،‬را ﻛﺸﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﮔﺎﻣﻮ در ﻣﺪل ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1989‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ اول اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﻮب ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﻈﺮى ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ درﺻﺪ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ اﻣﻜﺎن ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻴﺎﻫﻰ آﺳﻤﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬از ﻳﻚ ﺳﻮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ‬
‫‪١‬‬
‫‪١. inflation‬‬
‫‪٢‬‬
‫‪١. Cobe‬‬

‫‪١٠٢‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻮر ﺳﺮخ را دارد و از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ وﺟﻮد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺒﻚ ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻴﺪروژن‬
‫و دو ﺗﺮﻳﻢ و ﻫﻠﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 99‬درﺻﺪ و ﻧﻴﺰ وﺟﻮد ذرات ﺑﻨﻴﺎدى در ﻓﻀﺎ را ﻛﻪ از ﺧﻴﻠﻰ ﭘﻴﺶ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن ﻛﺸﻒ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺪل ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﻣﺪل‬
‫ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺎﺳﻰ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ اوﻟﻴﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎﻟﺘﻮن آرپ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻤﺒﻮد را ﺑﺮاى ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﺪل‬
‫ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ دﺳﺖآوﻳﺰ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻮﻳﻞ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ از ﻣﺪل ﺧﻮد دل ﻧﺒﺮﻳﺪه اﺳﺖ؛ در ﺳﺎل ‪1993‬‬
‫ﻣﺪل ﺣﺪ واﺳﻄﻰ ﺑﻴﻦ »ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ« و ﻣﺪل »ﺟﻬﺎن اﻳﺴﺘﺎده« را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺻﺒﺮ ﻛﺮد‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻟﺤﺎق ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ و ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺎﻓﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺠﻬﺰ ﻓﻀﺎﻳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 15‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻋﻤﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺪﻳﻤﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻗﺖ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه‪ 16 ،‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺑﻦﺑﺴﺘﻰ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﻈﺮى ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﺑﻞ را ﺑﻴﻦ ‪30‬ﺗﺎ ‪ 100‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﻗﺪرى ﻛﻤﺘﺮ از‬
‫‪ 50‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﻣﺘﻔﺎوت اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان‪ ،‬ارزﺷﻬﺎى ‪ 69‬و ‪ 87‬را‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه اول ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻰ ﻣﻴﻜﺎﺋﻞ ﭘﻴﺮس از داﻧﺸﮕﺎه اﻳﻨﺪﻳﺎﻧﺎى اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد‬
‫ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﺮاﻧﺴﻮى ﻛﺎﻧﺎداﻳﻰ ﻛﻪ در ﺟﺰاﻳﺮ ﻫﺎواﻳﻰ ﻗﺮار دارد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن »ﻣﺘﻐﻴﺮ‬
‫ﻗﻴﻔﺎووﺳﻰ ‪ « Céphéides NGC4571‬در ﺗﻮدهﻫﺎى ﺳﻨﺒﻠﻪ‪،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ آﻧﻬﺎ را ‪ 48/6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل‬
‫ﻧﻮرى ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺳﺮخ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎى ﺗﻮده ﺳﻨﺒﻠﻪ ‪Vierge‬‬
‫ارزش ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﺑﻞ را ﻣﻌﺎدل ‪ 87‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬و ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻧﻈﺮى ﻣﻨﺘﺞ‬
‫از آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ‪ 8‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى آﻧﻬﺎ در‬

‫‪ .١‬روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻴﺒﺮاﺳﻴﻮن‪ ١٧ ،‬ژوﺋﻦ ‪.١٩٩٢‬‬

‫‪١٠٣‬‬
‫‪29‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1994‬در ﻣﺠﻠﻪ ﻋﻠﻤﻰ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻰ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ 1‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ از‬
‫رﺻﺪﺧﺎﻧﻪ ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺠﻠﻪ‪ ،‬اذﻋﺎن داﺷﺖ‪» :‬ﻛﻪ رﺻﺪ ﺑﺮ روى ﻗﻴﻔﺎووﺳﻰ‪ M 100‬ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻰ‬
‫دﻳﮕﺮ از ﺗﻮده ﺳﻨﺒﻠﻪ آن را در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 55/8‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻧﻮرى از ﻣﺎ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﺪ‪ «.‬اﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات‬
‫ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ و ارزﺷﻬﺎى ﺣﺎﺻﻞ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎدﺗﺮ از ﮔﺮوه‬
‫ﻗﺒﻠﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻴﺰ ﻋﻤﺮ ﺟﻮاﻧﺘﺮى ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻊ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن ﺑﺎ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ دادهﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ روﺷﻬﺎى ﺑﻪﻛﺎر‬
‫ﺑﺮده ﺷﺪه ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻔﻰ در ﺑﺮدارﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﮔﻮﻳﺎ اﻳﻦ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪﻳﺪى ﻛﻪ ﮔﺮوه‬
‫»ﻧﻴ‪Ĥ‬ل ﺗﺎﻧﻮﻳﺮ« از اﻧﺴﺘﻴﺘﻮى اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﻣﺠﻠﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ 7 ،‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1995‬ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻧﻴﺰ از ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده و آن را ﺑﻪ ﺳﻮى ‪ Leo1‬ﺗﻮده ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎى دﻳﮕﺮى ﺳﻮق دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آﻣﺪه ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﺑﻞ را ‪ 69‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎز ﻫﻢ اﻳﻦ ﺛﺎﺑﺖ ارزش ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن را ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از‬
‫ﻣﻘﺪار ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﺗﻮده ﺳﻨﺒﻠﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺪل اﺳﺘﺎﻧﺪارد زﻳﺎدﺗﺮ‬
‫‪2‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺟﺮوﺑﺤﺜﻬﺎ در ﺳﺎل ‪ 1988‬ﻫﺎوﻛﻴﻨﮓ ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﻴﺰﻳﻚ درﺑﺎره ﻓﻀﺎ ﺗﺎ‬
‫آﺧﺮ اﻳﻦ ﻗﺮن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ دو ﻧﻘﻞﻗﻮل از دو‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﺸﻬﻮر را آورده ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻜﺮار ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﺮﺗﻠﻮ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻰدان ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬ﻣﻰﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻤﺎﻳﻰ ﻧﺪارد و ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﺠﻬﻮل ﻋﺎﻟﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺎت‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺴﻴﺎرى را ﻧﺎراﺣﺖ و ﻣﺒﻬﻮت ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد‬
‫اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﺎ ﻗﺪﻣﺖ ﺳﻪ ﻗﺮﻧﻰ ﺧﻮد ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﻮﺳﺖ‪:‬‬

‫‪١‬‬
‫‪١. Nature‬‬
‫‪ .٢‬ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ١٥ ،‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪.١٩٩٥‬‬

‫‪١٠٤‬‬
‫ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻫﻤﻮاره ﺑﭽﻪاى ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﺳﺎﺣﻞ ﺑﺎ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺳﻨﮕﻬﺎى ﮔﺮد و ﻣﺪور و‬
‫ﻳﺎ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن ﺻﺪﻓﻰ ﺟﺎﻟﺒﺘﺮ از ﺻﺪﻓﻬﺎى ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎزى ﻣﻰﻛﻨﻢ و در ﻣﻘﺎﺑﻞروﻳﻢ‬
‫اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎى وﺳﻴﻊ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﺮاى ﻣﻦ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٠٥‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪4‬‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎد‪‬ه‬
‫و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ آن‬

‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺎده در ﺟﻬﺎن ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﺣﻠﻘﻪ ﻫﺎ ي ﻣﺎد‪‬ه ي ﺳﻴﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ي ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻫﺎﺑﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ‪Hubble anneau matière noire‬‬

‫‪١٠٦‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻧﺎآﮔﺎ ﻫﻲ ﻫﺎى ﻓﺎﺿﻼﻧﻪ‪ ،‬آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺪان واﻗﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﺆاﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻮاب آن را ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﻧﺎآﮔﺎﻫﻲ ﻫﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﻣﻌﻤﺎﻫﺎﻳﻰ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ از درون ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻣﻰﻛﺸﺪ و ﺑﻪ آن ﻣﻰﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ اﻳﻦ ﺑﻰاﻃﻼﻋﻲ ﻫﺎ‬
‫ﺑﺨﺸﻰ از ﻛﺎرﻫﺎى ﻋﺎدى ﻋﻠﻤﻰ و ﻣﺮﺣﻠﻪاى از ﭘﮋوﻫﺶ و ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮓ اﺑﺪاﻋﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎآﮔﺎﻫﻰ ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻫﺮﻗﺪر ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ و ﺗﻮﻛﻞ و ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺑﻰﺛﻤﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻧﺎآﮔﺎﻫﻰ‬
‫ﻓﺎﺿﻼﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺤﺮك و وﺳﻴﻠﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎى ﺑﻜﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﻛﺎرآﮔﺎﻫﺎن دادﮔﺴﺘﺮى‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﻮارض ﻧﻤﺎﻳﺸﻰ و ﺑﺎز ﻛﺮدن ﮔﺮهﻫﺎى ﭘﻴﭽﻴﺪه و‬
‫ﺧﻴﺮهﻛﻨﻨﺪه ﭼﺸﻢ ﻫﻤﻜﺎران و ﺧﻼﺻﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺻﻨﺪﻟﻰ‪ ،‬ﻛﺮﺳﻰ اﺳﺘﺎدى‪ ،‬ﺟﺎ و ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﮔﺸﺎﻳﺶ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر وﺳﻴﻠﻪ ﻛﺴﺐ ﺷﻮﻛﺖ و اﻓﺘﺨﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺎآﮔﺎﻫﻰ ﻓﺎﺿﻼﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﻧﻴﺮوى ﻣﺤﺮﻛﻪ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت اﺳﺖ و ﻧﻘﺶ ﺳﺎزﻧﺪه در ﺗﻬﺬﻳﺐ ﻋﻠﻢ‬
‫آنﭼﻨﺎن اﻫﻤﻴﺖ دارد ﻛﻪ ﻣﻰﺑﺎﻳﺪ از آن در ﻛﻼس درس ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ در‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ رواﻳﺘﻬﺎى ﻛﻢارزش در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻘﻴﺮ ﺷﻤﺮدن آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺪ‬
‫ﻓﺮﺟﺎﻣﻴﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﻣﻬﻤﻰ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻰآورد؛ زﻳﺮا ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﺎ ﻣﻬﻢ ﺷﻤﺮدن ﻣﻌﻤﺎﻫﺎى ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﻳﻪ و‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﺟﻮاب آﻧﻬﺎ را ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻗﻴﺎس ﺑﻪ روﺷﻬﺎى ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻛﺮد‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻛﻢارزش‬
‫ﺷﻤﺮدن اﻳﻦ ﻧﺎآﮔﺎﻫﻴﻬﺎى ﻓﺎﺿﻼﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺪﻓﺮﺟﺎﻣﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و اﻧﺴﺎﻧﻰ در ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ‬
‫ﺣﻘﻴﺮ ﺷﻤﺮدﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮارى ﺳﻜﻮت ﺑﻴﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻳﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻋﺎدى ﻣﻰﺷﻮد‬
‫و در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻋﻠﻢ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاى ﺧﻮدﺧﻮاه در ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﻰ ﻣﻰﺷﻮد و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ را در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﺎآﮔﺎﻫﻴﻬﺎى ﻋﺎدى و ﻧﺎﭼﻴﺰ زﻧﺪﮔﻰ روزﻣﺮه ﺑﻪ ﻃﻐﻴﺎن ﻣﻰﻛﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮﺗﻪ زرﮔﺮى ﺟﻬﺎن‬
‫آﻳﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻮﺷﻪ ﭼﺸﻤﻰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻨﻨﺪ‬ ‫آﻧﺎن ﻛﻪ ﺧﺎك را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﻴﻤﻴﺎ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫)ﺣﺎﻓﻆ(‬

‫‪١٠٧‬‬
‫در ﻃﻰ ﻗﺮون ﻣﺘﻤﺎدى‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻋﻬﺪ ﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬اﻓﻼﻃﻮن و داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫اﻳﺮاﻧﻰ ﭼﻮن اﺑﻮﻋﻠﻰ ﺳﻴﻨﺎ و زﻛﺮﻳﺎى رازى‪ ... ،‬و ﺧﻼﺻﻪ ﻛﻠﻴﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻗﺮون وﺳﻄﻰ و‬
‫ﻛﻴﻤﻴﺎﮔﺮان‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﺎد‪‬ه را ﺑﺮاﺳﺎس وﺟﻮد ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ اﺻﻠﻰ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از آﺗﺶ‪ ،‬ﻫﻮا‪ ،‬آب و ﺧﺎك‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻜﻤﺎ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ‬
‫ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻠﻴﻪ اﺟﺴﺎم ﻣﻮﺟﻮد در ﻃﺒﻴﻌﺖ را اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ و در ﺿﻤﻦ اﻳﺠﺎد‪ ،‬آﺛﺎرى از‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت اوﻟﻴﻪ ﺧﻮد را در ﻧﻬﺎد ﺟﺴﻢ ﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻰ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻫﻮا ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮔﺎزى‪ ،‬ﺧﺎك‬
‫ﺻﻔﺖ ﺟﺎﻣﺪى و آب ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺎﻳﻌﻰ و در آﺧﺮ آﺗﺶ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺳﻮﺧﺘﻰ را ﺑﻪ اﺟﺴﺎم ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺗﻤﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ ﺑﺤﺚ ﻋﻘﻼﻧﻰ ﺑﻮد‪ .‬از ﻳﻚ ﺳﻮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﺎد‪‬ه ﭼﻴﺰى ﺛﺎﺑﺖ و داﻳﻤﻰ ﻧﻴﺰ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬آﻧﻬﺎ درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﺗﻢ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ را ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﻦﺑﺴﺖ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺑﺮﻃﺮف ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﻛﻨﻮن ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻠﻴﻪ اﻋﻤﺎل ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ از ﻗﺒﻴﻞ ذوب‪ ،‬ﻣﻴﻌﺎن‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ‪ ،‬اﻧﺤﻼل و اﻧﺠﻤﺎد و ﺧﻼﺻﻪ‬
‫ﻛﻠﻴﻪ واﻛﻨﺸﻬﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻮاد ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﻳﺎ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ آﻧﻬﺎ و ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آوردن ﺟﺴﻢ ﺳﺎده را ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ دﻗﻴﻖ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﺗﻤﻰ و ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻜﻞ‬
‫ﺳﺎدهاى از اﺗﻢ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻋﻘﻴﺪه ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻳﻚ ﺟﺴﻢ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﺳﺎده ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺑﻪ روﺷﻬﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ‪ .‬از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺟﺴﺎم ﻣﺮﻛﺐ ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻛﺎدﻣﻰ ﻋﻠﻮم ﭘﺎدﺷﺎﻫﻰ ﺳﻮﺋﺪ در ‪ 11‬اﻛﺘﺒﺮ ‪ 1995‬ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﻓﻴﺰﻳﻚ را ﺑﻪ دو اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى‬
‫ﭘﺮل)‪ ،( Martin.L.Perl‬ﺑﺮاى اﻛﺘﺸﺎف ذرات ﺑﻨﻴﺎدى ﻧﻮﺗﺮﻳﻨﻮ )ﺳﺎل ‪ (1965‬و رﻳﻨﺰ ‪(Frederick‬‬
‫)‪ Reines‬ﺑﺮاى ﻛﺸﻒ ﻟﭙﺘﻮن )ﺳﺎل ‪ (1976‬اﻋﻄﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ در اﻳﻦ ﺳﺎل‬
‫ﺳﺮاﻓﺮاز ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ دو ﺗﻦ از ﻫﻤﻜﺎراﻧﺸﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺟﺎﻳﺰه‬

‫‪١٠٧‬‬
‫ﻧﻮﺑﻞ‪ 1‬ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻫﻤﮕﻰ اذﻋﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ واﻗﻌﺎ ﻟﻴﺎﻗﺖ درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ اﻓﺘﺨﺎر را داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل اﻧﺘﻈﺎر و ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﻛﺸﻒ‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ذره ﺑﻨﻴﺎدى از ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﻮارك ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﺸﻒ اﻳﻦ ذره ﺑﻨﻴﺎدى‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻪ ﻇﺮﻳﻔﺘﺮﻳﻦ ﺗﺸﻜﻴﻼت دروﻧﻰ ﻣﺎده ﭘﻰ ﺑﺮده و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺟﻬﺎن در‬
‫ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ آن‪ ،‬ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ آﺷﻜﺎر ﻣﻰﺷﻮد‪.‬ﺷﻜﻞ )‪ (1‬ﻧﻤﻮدارى از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺎد‪‬ه را در‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﺮﺣﺴﺐ آﺧﺮﻳﻦ آﮔﺎﻫﻰ ﺑﺸﺮ از ﻣﺎد‪‬ه ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎد‪‬ه↓‬ ‫اﺗﻢ↓‬ ‫ﭘﺮوﺗﻮن↓ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ↓‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .1‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺎد‪‬ه در ﺟﻬﺎن‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻣﺎد‪‬ه از اﺟﺘﻤﺎع ذر‪‬ات ﺑﻨﻴﺎدى‬

‫‪ .١‬ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ١٣ ،‬اآﺘﺒﺮ ‪.١٩٩٥‬‬

‫‪١٠٨‬‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اواﻳﻞ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺗﺸﻜﻴﻼت ﻣﺎد‪‬ه را از اﺗﺤﺎد ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون و اﻟﻜﺘﺮون ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫رادرﻓﺮد و ﺳﭙﺲ ﺑﻮﻫﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﻰ ﻣﺎد‪‬ه را از اﺟﺘﻤﺎع ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ و ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎ در ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎ و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ در‬
‫ﻣﺪارﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر دور‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺪارات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ و در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ دور آن ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﺎﻻي ﺷﻜﻞ‪.‬‬
‫در اواﻳﻞ ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮن ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون ﻧﻴﺰ از اﺟﺘﻤﺎع ذر‪‬اﺗﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻛﻮارك ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ذر‪‬ات از اﺟﺘﻤﺎع ﺳﻪ ﻛﻮارك ﺑﺎ ﻫﻢ‪،‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﭘﺮوﺗﻮن ﻣﺘﺸﻜﻞ از دو ﻛﻮارك »ﺑﺎﻻ«و ﻳﻚ ﻛﻮارك »ﭘﺎﻳﻴﻦ« اﺳﺖ و ﻧﻮﺗﺮون از‬
‫اﺟﺘﻤﺎع دو ﻛﻮارك »ﭘﺎﻳﻴﻦ‪ «1‬و ﻳﻚ ﻛﻮارك»ﺑﺎﻻ‪ «2‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘــﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﻋﻨﺎﺻﺘـﺮ‪ ،‬از‬

‫‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺪول و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻃﺮز دﻳﺪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﺎ از ﺟﻬﺎن‪ ،‬آﻳﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﺣﻴﺮت واﻧﻤﻰدارد؟‬

‫‪ ١‬ﭘﺎﻳﻴﻦ ‪Down‬‬
‫‪ ٢‬ﺑﺎﻻ‪up‬‬

‫‪١٠٩‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ ﭘﺮوﺗﻮن وﻧﻮﺗﺮون ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﻳﺪه و اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﺟﺬب ﺗﻌﺪادى اﻟﻜﺘﺮون‬
‫ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﺗﻌﺪادﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺗﻢ ﺧﻨﺜﻰ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺎرﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ ﻣﺜﺒﺖ‬
‫وﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ ﻣﻨﻔﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺗﻤﻬﺎى ﻋﻨﺎﺻﺮ از ﻧﻈﺮ ﺑﺎر ﺧﻨﺜﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺟﺪول زﻳﺮ ﺑﻌﺪ‬
‫اﺳﺎﻣﻰ و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻇﺮﻳﻔﺘﺮﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺎد‪‬ه‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺸﺪاده ﺷﺪاﺳﺖ‪.‬ﻓﻚر ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﻓﻬﻢ‬
‫از ﻛﺠﺎ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻰﮔﻴﺮد؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ داﻧﺶ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ رﻓﺖ؟ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﺳﻪ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ داﻧﺸﻤﻨﺪان را ﺟﺎدوﮔﺮ ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ آﺗﺶ ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻳﺎ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻨﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ! در ﻓﺼﻮل ﺑﻌﺪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ اوﻟﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﻣﺤﻴﻂ اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﺧﻮاﻫﻢ داﺷﺖ و در آﻧﺠﺎ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى‬
‫ﺷﺮوع زﻧﺪﮔﻰ ﭼﻪ ﻣﻮاﻧﻌﻰ در ﺳﺮ راه ﺑﻮده و ﺑﺮاى ﺗﺸﻜﻴﻞ اوﻟﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺳﻪ و‬
‫ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻣﺒﺎرزه ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑﻴﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﺮﻧﺪه زﻧﺪﮔﻰ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺮب آن وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﺮﻗﻰ و ﭘﻴﺶﺑﺮﻧﺪه ﭘﻴﺮوز ﺷﺪهاﻧﺪ و اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزى ﺑﻪ ﺑﻬﺎى ﺳﻪ و ﻧﻴﻢ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺗﻼش ﺑﺎز ﻫﻢ ارزﻧﺪه و ﮔﺮاﻧﻘﻴﻤﺖ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺪر آن را داﻧﺴﺖ‪ .‬از ﭘﺲ اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزى‪،‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺷﮕﻔﺘﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺷﻜﻮﻓﺎ ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ اﻧﺴﺎن ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد‬
‫ﻫﻤﻮاره ﻗﻮه ﻣﺤﺮﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺶ ﺑﻮده و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺮب اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺟﻬﺶ زﻧﺪﮔﻰ »ﻳﻌﻨﻰ ﺻﻌﻮد ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و ﻛﻤﺎلﻣﻄﻠﻖ« ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎد ﻋﻠﻤﺎى واﻗﻌﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﺎﺳﺘﻮر‪ ،‬ادﻳﺴﻮن‪ ،‬اﻧﺸﺘﻴﻦ‪،‬‬
‫ﻧﻴﻮﺗﻦ ‪ ،‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ و ﻫﺰاران داﻧﺸﻤﻨﺪ دﻳﮕﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﺗﻮﺟﻬﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم و ﻳﺎ ﻣﺎدﻳﺎت ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﻫﻢ و‬
‫ﻏﻢ ﺧﻮد را ﺻﺮف ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ و از ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎى ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻛﻰ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎدي ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺛﺮوت و ﻛﺴﺐ ﻗﺪرت در ﺣﺎل از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻣﺤﻴﻂ‬
‫زﻳﺴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﻤﺎري از ﻣﻮ‪.‬ﺟﻮدات روي زﻣﻴﻦ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده و ﻳﺎﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد‪.‬وﻟﻲ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و آﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺑﺎ ﺷﺮف را ﺑﻪ ﻣﺪد ﺧﻮد ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ و‬
‫اﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺗﻼش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻊ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬

‫‪١١٠‬‬
 ‫ﻣﺨﺘﻮم زﻧﺪﮔﻲ زﻣﻴﻨﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎﺗﻒ اﺻﻔﻬﺎﻧﻰ ﻣﻌﺠﺰه ﻋﺸﻖ را درﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺟﺎن ﮔﺪازى اﮔﺮ ﺑﻪ آﺗﺶ ﻋﺸﻖ‬
‫ﻋﺸﻖ را ﻛﻴﻤﻴﺎى ﺟﺎن ﺑﻴﻨﻰ‬
‫از ﻣﻀﻴﻖ ﺟﻬﺎت درﮔﺬرى‬
‫وﺳﻌﺖ ﻣﻠﻚ ﻻﻣﻜﺎن ﺑﻴﻨﻰ‬
‫و ﻫﻤﻴﻦ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ و داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻰ ﻧﻈﻴﺮ او را ﺑﻪﺟﺎﻳﻰ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫وﺳﻌﺖ ﻣﻠﻚﻻﻣﻜﺎن را دﻳﺪه و از ﻗﺒﻞِ آن ﻓﻬﻢ ﺑﺸﺮ را ﺑﻪ ﻣﺎوراى ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ از ﻗﺪرت ﻛﻠﻴﺴﺎ ﻣﻰﺗﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ داروﻳﻦ و ﻳﺎ ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ از ﻗﺪرت ﻛﻠﻴﺴﺎ ﻫﺮاس‬
‫ﻣﻰداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺸﺮ ﺗﺎﻛﻨﻮن از ﻧﻈﺮ ﻓﻬﻢ در ﻫﻤﺎن ﺳﻄﺢ ﻗﺮون وﺳﻄﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻧﺸﺘﻴﻦ و‬
‫ﺑﺴﻴﺎرى از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﻈﻴﺮ اوﭘﻦ ﻫﺎﻳﻤﺮ و زﻳﻼرد و‪ .........‬ﻛﻪ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ را ﺑﺮاى اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در اﺛﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻈﺎﻣﻰ آن ﻣﻮرد ﻛﻢ ﻟﻄﻔﻰ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻛﻰ ﻫﻢ از اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻋﺘﺮاﺿﺎت آﻧﻬﺎ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎﻳﺸﺎن را در ﻛﺘﺎب ﺳﺎﻋﺖ ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ‪ 1‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺰود ﻛﻪ در ﺧﻴﻞ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻋﺎرف و داﻧﺸﻤﻨﺪ‪ ،‬اﺑﺎﻃﻴﻠﻰ ﻫﻢ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﺰاﺣﻤﺘﻬﺎى‬
‫زودﮔﺬرى در اﻳﻦ راﻫﮕﺬر ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬ﺗﺎ ﻗﺮون وﺳﻄﻰ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﻣﺸﺘﻰ‬
‫اﻓﺮاد ﺧﺮاﻓﺎﺗﻰ و ﻣﺘﻜﻰ ﺑﻪ اﺻﻮﻟﻰ ﺧﺸﻚ ﻣﺬﻫﺒﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻰ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد ﻫﻨﻮز ﻫﻢ در‬
‫ﺑﻴﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮى ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺳﻪﻗﺮن از ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﻣﻰﮔﺬرد و ﭼﻪﺑﺴﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان ارزﻧﺪهاى‬
‫از ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺗﺎﻛﻨﻮن واﺳﻄﻪ ﺷﺪه و ﺗﻼش ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﺴﺎ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ را ﺑﺎﻃﻞ و‬
‫ﻣﺮدود ﺑﺸﻤﺎرد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ در ﺳﺎل ‪ 1992‬ﻣﻴﻼدى ﻛﻠﻴﺴﺎ رأى ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮاﺋﺖ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ داد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻗﻮه ﻣﺤﺮﻛﻪ ﻓﻬﻢ‪ ،‬ﻣﺰاﺣﻤﻴﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ داﻧﺶ را ﻃﺮد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و‬
‫ﺟﺰ ﺑﺪﻧﺎﻣﻰ ﭼﻴﺰى از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﺑﺎز در زﻣﺎن ﺣﺎل ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻰ دﻳﮕﺮ از اﺑﺎﻃﻴﻞ در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدارى ﻇﻬﻮر ﻛﺮده و‬

‫‪ .١‬هﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻴﺮوس ﺳﻬﺎﻣﻰ و ﻓﺮﻧﻮد‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬ﻧﺸﺮ ﻗﻄﺮﻩ‪.‬‬

‫‪١١١‬‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎى ﻣﺎدى ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﺼﺪ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺗﻌﺎدل ﻣﻌﺠﺰهآﺳﺎى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻫﻤﻪ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﺑﺎﻃﻞ و زودﮔﺬرﻧﺪ و ﺧﻮاه ﻧﺎﺧﻮاه از ﺳﺮ راه ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﻗﺮون وﺳﻄﻰ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر اﻓﺮاد ﻓﻬﻤﻴﺪهاى ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﻬﻮدﮔﻰ اﺳﺘﺪﻻﻻت ﻣﺎدى ﻓﻠﺴﻔﻰ اﻓﺮادى ﭼﻮن‬
‫ارﺳﻄﻮ و ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس ﺗﻦ در ﻧﻤﻰدادﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺣﺎﻓﻆ ﻛﻪ ﺧﺴﺘﻪ از اﺳﺘﺪﻻﻻت ﻋﻠﻤﻰ زﻣﺎن‬
‫ﺧﻮد ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻄﺮب وﻣﻰ ﮔﻮ و راز دﻫﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﺟــﻮ‬
‫ﻛﻪ ﻛﺲ ﻧﮕﺸﻮد وﻧﮕﺸﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﻜﻤﺖ اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎرا‬
‫و ﺣﺘﻰ ﺧﻴﺎم اﺳﺘﺪﻻﻻت زﻣﺎن ﺧﻮد را ﻛﻪ ﻣﻨﺘﺞ از ﺗﻔﻜﺮات‬
‫ارﺳﻄﻮ و ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس ﺑﻮده ﺑﻪ ﺑﺎد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﮔﺎوى اﺳﺖ در آﺳﻤﺎن و ﻧﺎﻣﺶ ﭘﺮوﻳﻦ‬
‫ﻳﻚ ﮔﺎو دﮔﺮ ﻧﻬﻔﺘﻪ در زﻳﺮ زﻣﻴﻦ‬
‫ﭼﺸﻢ ﺧﺮدت ﺑﺎز ﻛﻦ از روى ﻳﻘﻴﻦ‬
‫زﻳﺮ و زِﺑ‪‬ﺮ دو ﮔﺎو ﻣﺸﺘﻰ ﺧﺮﺑﻴﻦ‬

‫ﺣﺎﺷﻴﻪ رﻓﺘﻢ و رﺷﺘﻪ ﻛﻼم از دﺳﺖ رﻓﺖ‪ .‬ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ ﺑﻪﺑﺤﺚ ﻋﻠﻤﻰ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از‬
‫دادن ﺟﺪول ﻓﻮق درواﻗﻊ ﺑﺮاى اراﺋﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ از ﻋﻈﻤﺖ ﺟﻬﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و‬
‫ﺑﺮاى ﺑﻪدﺳﺖ آوردن دﻳﺪى از ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻚ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺷﻴﺎﻳﻰ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺰرگ ﻫﻤﭽﻮن‬
‫ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ده ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﭘﺮوﺗﻮن و ﻳﺎ ﻧﻮﺗﺮون را ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﮕﺬارﻳﻢ ﻃﻮل آن ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻰﺷﻮد‬
‫و ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﺳﻪﺑﺎر دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺗﻜﺮار ﻛﺮده و ﻫﻤﻪ را ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ﺗﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮﺑﻌﻰ ﺑﻪ اﺿﻼع ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﭙﺲ درون اﻳﻦ ﻣﺮﺑﻊ را ﻫﻢ ﺑﺎ ﭘﺮوﺗﻮن ﺑﻪﻧﺤﻮى ﭘﺮ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻰ ﺧﺎﻟﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪ؛ آﻳﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ درون اﻳﻦ ﻣﺮﺑﻊ ﭼﻨﺪ ﻋﺪد ﭘﺮوﺗﻮن وﺟﻮد‬
‫دارد؟ اﮔﺮ ﺗﻌﻤﻖ ﻧﻜﻨﻴﺪ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺟﻮاب ﺑﺪﻫﻴﺪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺮﺧﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد!‬

‫‪١١٢‬‬
‫وﻟﻰ اﻳﻦ ﺟﻮاب درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﺟﻮاب ﺻﺤﻴﺢ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب ده ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد در‬
‫ده ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺻﺪﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺪد ﻳﻚ و ‪ 26‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ .‬ﺣﺎل‬
‫ﺣﺴﺎب ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻜﻌﺒﻰ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ از ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻨﺪ ﭘﺮوﺗﻮن ﻣﻰﺷﻮد؟ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‪ ،‬ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ‪،‬‬
‫ﻋﺪدى ﻛﻪ ‪ 40‬رﻗﻢ دارد ﻳﻌﻨﻰ ﻋﺪد ﻳﻚ و ‪ 39‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ .‬و ﺗﻌﺠﺐ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻢ‬
‫وزن اﻳﻦ ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﭘﺮوﺗﻮن‪ ،‬ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ! آﻳﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻓﻜﺮ ﻛﺮدهاﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﭼﻨﺪ ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون در ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ آﻫﻦ وﺟﻮد دارد؟ ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ آﻫﻦ‬
‫ﻓﻘﻂ‪ 7/9‬ﮔﺮم وزن دارد و در درون آن ﻓﻘﻂ ﺻﺪ ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون وﺟﻮد‬
‫دارد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻋﺪد ﻳﻚ و ‪ 23‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ .‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﻴﻠﻴﺎرد را در ﺗﻌﺪاد‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟ آﻳﺎ ﺟﺰ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬اﺗﻢِ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻮ ﺧﺎﻟﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺎل ﻧﻮرى ده ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺴﺎﻓﺖ اﺳﺖ و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺎ ﺗﺎ ﻣﺮﻛﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎن‬
‫راه ﺷﻴﺮى ﺳﻰﻫﺰار ﺳﺎل ﻧﻮرى اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺣﺴﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﻋﺪد ‪ 22‬رﻗﻤﻰ ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻋﺪد ‪ 3‬و ‪ 22‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ ،‬و ﻳﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺎ ﺗﺎ دورﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻛﻮازار ﻛﻪ دوازده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻧﻮرى اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‪ ،‬ﻋﺪد دوازده و ‪ 27‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻄﺮ ﻳﻚ ﭘﺮوﺗﻮن و ﻳﺎ ﻳﻚ ﻧﻮﺗﺮون ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻋﺪدى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻤﻴﺰ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ‪ 12‬ﺻﻔﺮ ﺑﻪ آن اﻓﺰود ﺳﭙﺲ ﻳﻚ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ »‪ 0/0000000000001‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ« ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺨﺶ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﻛﻮازار ﺑﺮ ﻗﻄﺮ ﭘﺮوﺗﻮن ﻳﻚ ﻋﺪد ﭼﻬﻞ رﻗﻤﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫دور را ﺑﺎ ﻋﺪد ‪ 1‬و ‪ 39‬ﺻﻔﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻋﻠﻤﺎى ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﺣﺪ از‬
‫ﺟﻬﺎن در ﺣﺎل ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ داﻧﺸﻤﻨﺪان آﻳﻨﺪه‪ ،‬ذراﺗﻰ ﺑﺎز ﻫﻢ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻛﻮارﻛﻬﺎ ﭘﻴﺪا‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﻃﺒﻴﻌﺖ ‪ 92‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﺪروژن اوﻟﻴﻦ و ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ و ﻓﺮاواﻧﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻋﻨﺼﺮ )‪ 75‬درﺻﺪ ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن از ﻫﻴﺪروژن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ( و ﭘﺲ از آن‪ ،‬ﭼﻪ از‬

‫‪١١٣‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺳﺎدﮔﻰ و ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﻛﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻠﻴﻢ ﻗﺮار دارد )‪ 24‬درﺻﺪ ﺟﺮم ﺟﻬﺎن از ﻫﻠﻴﻢ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﻳﻚ درﺻﺪ ﺑﻘﻴﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬ازت و اﻛﺴﻴﮋن و‪ ...‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم آﺧﺮﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ 92‬ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ اوراﻧﻴﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﺧﻴﺮا ﺑﺸﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺷﺪه و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ واﻛﻨﺸﻬﺎى ﻫﺴﺘﻪاى‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ ‪ 93‬ﺗﺎ ﻋﻨﺼﺮ ‪ 108‬را ﻧﻴﺰ ﺳﻨﺘﺰ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار و رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻫﻢ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬در اﺛﺮ‬
‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ و ﺳﭙﺲ ﻧﻴﺮوى ﻫﺴﺘﻪاى ﻗﻮى در داﺧﻞ ﺗﻮدهﻫﺎى ﺳﺤﺎ ﺑﻰ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫ﻓﺮاواﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ در آﺳﻤﺎن ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه و در اﺛﺮ ﻣﺒﺎرزه داﻳﻢ اﻳﻦ دو ﻧﻴﺮو ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در‬
‫درون ﺑﻮﺗﻪ زرﮔﺮى اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ 92 ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ از اﺗﺤﺎد ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن ﺑﺎ ﻫﻢ و ﻳﺎ‬
‫ﺑﺎ ﻧﻮﺗﺮون ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از اﺗﻤﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ درﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ اﺗﻤﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﺧﻮاص‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ و ﻓﻘﻂ از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد ﻧﻮﺗﺮون ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﺗﺮون از ﻧﻈﺮ ﺑﺎر‬
‫ﺧﻨﺜﻰ و در واﻛﻨﺸﻬﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﻧﻘﺸﻰ ﻧﺪارد‪ .‬اﺗﻤﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ را اﻳﺰوﺗﻮپ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﺰوﺗﻮﭘﻬﺎى ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﻓﻘﻂ از ﻧﻈﺮ ﺟﺮم و ﻳﺎ ﭘﺎﻳﺪارى ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻫﻴﺪروژن ﺳﻪ‬
‫اﻳﺰوﺗﻮپ دارد ﻛﻪ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻫﻴﺪروژن ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻳﺎ ﺳﺒﻚ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻪ آن‬
‫ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﭘﺮوﺗﻮن دارد و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻫﻴﺪروژن ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻛﻪ آن را دوﺗﺮﻳﻢ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﺮوﺗﻮن و ﻳﻚ‬
‫ﻧﻮﺗﺮون در ﻫﺴﺘﻪ دارد‪ .‬اﻳﺰوﺗﻮپ ﺳﻮم رادﻳﻮ اﻛﺘﻴﻮ اﺳﺖ و ﺗﺮﻳﺘﻴﻮم ﻧﺎم دارد و ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻳﻚ‬
‫ﭘﺮوﺗﻮن و دو ﻧﻮﺗﺮون اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ اﻳﺰوﺗﻮپ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﺰوﻧﻰ ﺗﻌﺪاد ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻰ ﺑﺮﺧﻰ از‬
‫ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﻮن ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺴﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ از ﺧﻮد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از‬
‫اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﻳﺰوﺗﻮپ ﻫﻠﻴﻢ ﺳﺒﻚ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ آن را اﻳﺰوﺗﻮپ رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ‬
‫ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﻪ ﻧﻮع اﻳﺰوﺗﻮپ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﻚ اﻟﻜﺘﺮون وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر دور در‬
‫ﻣﺪارﻫﺎى ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﺤﺪودى در ﭼﺮﺧﺶ ﺑﻪ دور ﻫﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻨﺼﺮ اوراﻧﻴﻢ دو ﻧﻮع اﻳﺰوﺗﻮپ‬
‫وﺟﻮد دارد و در اﻳﻦ اﻳﺰوﺗﻮﭘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺪاد ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ ﻳﻜﺴﺎن و ﻣﻌﺎدل ‪ ،92‬وﻟﻰ ﺗﻌﺪاد ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎ‬

‫‪١١٤‬‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺰوﺗﻮپ ﺳﺒﻚ ‪ 143‬ﻧﻮﺗﺮون و در اﻳﺰوﺗﻮپ ﺳﻨﮕﻴﻦ ‪ 146‬ﻧﻮﺗﺮون وﺟﻮد دارد‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ اﻳﺰوﺗﻮﭘﻬﺎ ‪ 92‬اﻟﻜﺘﺮون وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در ﻗﺸﺮﻫﺎى ﺧﺎرﺟﻰ و ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد از ﻫﺴﺘﻪ در‬
‫ﺣﺎل ﮔﺮدش ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﺳﺎدهﺗﺮ ﻛﺮدن ﻓﻬﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺗﻤﻰ ﻋﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬آراﻳﺶ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ را در‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ؛ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﺴﺘﻪ و ﺳﻴ‪‬ﺎرات ﻋﻄﺎرد‪ ،‬زﻫﺮه‪ ،‬زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺮﻳﺦ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮى‪ ،‬زﺣﻞ‪ ،‬اوراﻧﻮس‪،‬‬
‫ﻧﭙﺘﻮن و ﭘﻠﻮﺗﻮن در اﻃﺮاف آن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ ﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻰ در ﻣﺪارﻫﺎى ﻣﺸﺨﺺ و ﺛﺎﺑﺘﻰ در‬
‫ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوى ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﻴ‪‬ﺎرات آن از ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ و‬
‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ ﭘﻴﺮوى ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ و ﻫﺴﺘﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﺮوى‬
‫ﺟﺎذﺑﻪ ﻛﻠﻮﻣﺒﻴﻦ )ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺟﺬب ﺑﺎرﻫﺎى ﻏﻴﺮﻫﻤﻨﺎم( و ﻧﻴﺮوى ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در‬
‫ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪ (2‬ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻟﻜﺘﺮوﻧﻰ ﺳﻪ اﺗﻢ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ .1‬ﻫﻴﺪروژن؛ ‪.2‬‬
‫اﻛﺴﻴﮋن؛ ‪ .3‬اوراﻧﻴﻮم را ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﻮﻫﺮ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ وﺿﻊ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ در اﺗﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎدﮔﻰ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻣﻮﺟﻰ ﭘﻴﺮوى‬
‫ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .2‬ﻧﻤﺎﻳﺸﻰ از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻪ اﺗﻢ‪ ،‬ﻫﻴﺪروژن‪ ،‬اﻛﺴﻴﮋن و اوراﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮﻃﺒﻖ ﻣﺪل اﺗﻤﻰ ﺑﻮﻫﺮ‪.‬‬

‫ﻧﻴﺮوى ﻧﻬﻔﺘﻪ در درون ﻣﺎد‪‬ه‬

‫دل ﻫﺮ ذره را ﻛﻪ ﺑﺸﻜﺎﻓﻰ‬

‫آﻓﺘﺎﺑﻴﺶ در ﻣﻴﺎن ﺑﻴﻨﻰ‬
‫)ﻫﺎﺗﻒ(‬

‫‪١١٥‬‬
‫‪ 92‬ﻋﻨﺼﺮ ﻃﺒﻴﻌﻰ و اﻳﺰوﺗﻮﭘﻬﺎى آﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ﻗﺪرت ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻰ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در‬
‫ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﻫﻠﻴﻢ ﺳﺒﻚ ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از دو ﭘﺮوﺗﻮن و ﻳﻚ ﻧﻮﺗﺮون اﺳﺖ‪ ،‬اﺗﺼﺎل دو ﭘﺮوﺗﻮن ﺑﺎ‬
‫ﻳﻚ ﻧﻮﺗﺮون‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در ﻫﻠﻴﻢ ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺗﺼﺎل دو ﭘﺮوﺗﻮن ﺑﻪ دو ﻧﻮﺗﺮون ﻣﺤﻜﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﭘﺎﻳﺪارﺗﺮ از ﻫﻠﻴﻢ ﺳﺒﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ‬
‫ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬اﺗﺼﺎل ‪ 6‬ﭘﺮوﺗﻮن و ‪ 6‬ﻧﻮﺗﺮون ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺤﻜﻤﺘﺮ از اﺗﺼﺎل آﻧﻬﺎ در ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى ﺳﺒﻚ ﻧﻈﻴﺮ دوﺗﺮﻳﻢ )ﻫﻴﺪروژن ﺳﻨﮕﻴﻦ(‪ ،‬ﺗﺮﻳﺘﻴﻢ )ﻫﻴﺪروژن رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ(‪،‬‬
‫ﻫﻠﻴﻢ ﺳﺒﻚ و ﺣﺘﻰ ﻫﻠﻴﻢ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﺗﻤﻬﺎى ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ وﻟﻰ ﭘﺎﻳﺪارﺗﺮ‬
‫از ﺧﻮد ﺑﻪوﺟﻮد آورﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﺨﺘﻠﻒ از اﻳﻦ ﻧﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻬﺎ در ﺑﻮﺗﻪ زرﮔﺮى‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬از اﺗﺤﺎد ﻫﺴﺘﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﻳﻜﻰ ﺑﻌﺪ از دﻳﮕﺮى ﺗﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوه آﻫﻦ اداﻣﻪ دارد‪.‬‬
‫ﺑﻮﺗﻪﻫﺎى زرﮔﺮى ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﺮم ﺳﺘﺎره ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻢ ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻄﻰ ﭼﻮن ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬در دوران زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺘﻌﺎدﻟﺸﺎن ﻓﻘﻂ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﻫﻠﻴﻢ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬وﻟﻰ در اواﺧﺮ ﻋﻤﺮ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ و اﻛﺴﻴﮋن‬
‫اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬وﻟﻰ در ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬ازت و اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺎﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ ﻧﻈﻴﺮ آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻴﻠﻴﺴﻴﻢ‪ ...،‬و در آﺧﺮ آﻫﻦ را ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻳﻦﺑﺎره ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﻌﺪ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوه آﻫﻦ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻰ دروﻧﻰ ﻫﺴﺘﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻛﻤﺘﺮ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮى‬
‫ﻛﻪ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ از آﻫﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارﺗﺮﻧﺪ و ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪن دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭘﺎﻳﺪارى ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮاده آﻫﻦ ﺟﺰء آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاى درك ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﺑﺮﺣﺴﺐ‬
‫ﺟﺮم ﺻﻌﻮدى آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﻜﻰ ﺑﻌﺪ از دﻳﮕﺮى در ﻣﺤﻮر ﻃﻮﻟﻬﺎ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺮژى اﺗﺼﺎل‬
‫ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون در درون ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﺠﺮﺑﻰ و ﻃﻴﻒ ﻧﮕﺎر ﺟﺮﻣﻰ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﻮده و ارزش آن را در ﻣﺤﻮر ﻋﺮﺿﻬﺎ ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﻰ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ )‪ (3‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﺮوه آﻫﻦ )‪ (Ni, Co, Fe‬در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻴﻨﻴﻤﻢ ﻣﻨﺤﻨﻰ‬

‫‪١١٦‬‬
‫ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار اﻧﺮژى اﺗﺼﺎل ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻰ دارد‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژى از درون ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ‬
‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ در ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﺎرج ﺷﺪه اﺳﺖ )اﻳﻦ ﻃﺮز ﻋﻼﻣﺖ ﮔﺬارى ﺷﺒﻴﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دﺧﻞ و ﺧﺮج‬
‫در ﺑﺎزار اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻮﻟﻰ ﻛﻪ وارد ﺻﻨﺪوق ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺜﺒﺖ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﻪ ﭘﻮﻟﻰ ﻛﻪ از ﺻﻨﺪوق‬
‫ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖ ﻣﻨﻔﻰ ﻣﻰدﻫﻨﺪ(‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻰ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﺳﺒﻜﺘﺮ ازآﻫﻦ )‪ (Fe‬در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ آن و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارﺗﺮ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ واﻗﻊ در دﺳﺖ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .3‬ﻧﻤﻮدارى از اﻧﺮژى ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﺮم اﺗﻤﻰ آﻧﻬﺎ‬
‫راﺳﺖ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارﺗﺮ ازآﻫﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺧﻴﺮ ﺑﺎ واﻛﻨﺶ ﺷﻜﺴﺖ ﻫﺴﺘﻪاى‪،‬‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭘﺎﻳﺪارى ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﺰوﺗﻮپ ﺳﺒﻚ اوراﻧﻴﻮم ﺑﻌﺪ از ورود ﻳﻚ ﻧﻮﺗﺮون ﺑﻪ‬
‫درون ﻫﺴﺘﻪاش ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از ﺷﻜﺴﺖ دو ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺒﻚ )ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در اواﺳﻂ ﻣﻨﺤﻨﻰ‬

‫‪١١٧‬‬
‫ﭘﺎﻳﺪارى ﻗﺮار دارﻧﺪ( ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﺷﻮد ﻣﺜﻼ دراﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻲ ﻋﻨﺼﺮ ﻛﺰﻧﻮن)‪ (Xe‬ﺑﺎ ﻋﺪد اﺗﻤﻲ‪ 54‬و ﻋﺪد‬
‫ﺟﺮﻣﻲ ‪ 139‬و ﻋﻨﺼﺮ‪.‬اﺳﺘﺮاﻧﺴﻴﻮم)‪(Sr‬ﺑﺎ ﻋﺪد اﺗﻤﻲ ‪ 38‬و ﻋﺪد ﺟﺮﻣﻲ‪ 94‬ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪاى ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﻨﺤﻨﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺒﻜﺘﺮ از آﻫﻦ ﻳﺎ ﻧﻴﻜﻞ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪ و ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭘﺎﻳﺪارى ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺪﻳﺪه ﭘﻴﻮﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺟﺮم ﻋﻨﺼﺮى ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻳﺪ ﭘﺲ از ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ از ﺟﺮم ﻣﺠﻤﻮع دو ﻋﻨﺼﺮى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﺟﺮم ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺮژى ﺣﺮارﺗﻰ ﻳﺎ ﻧﻮراﻧﻰ‪ ،‬از ﻫﺴﺘﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻣﺜﺎﻟﻰ روﺷﻨﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﺳﻨﮕﻴﻦ‪ ،‬از‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ دو ﭘﺮوﺗﻮن و دو ﻧﻮﺗﺮون در داﺧﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬ﺟﺮم ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﻛﻤﺘﺮ از‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﺟﺮم ﭼﻬﺎر ﭘﺮوﺗﻮن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮع ﺟﺮم دو ﭘﺮوﺗﻮن و دو ﻧﻮﺗﺮون ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺟﺮم اﺗﻢ ﻫﻠﻴﻢ اﺳﺖ‪،‬اﺧﺘﻼف ﺟﺮم ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ‬
‫اﻧﺸﺘﻴﻦ)‪ ( E=MC2‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﻧﺮژي ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﺟﺮم ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺮژى ﺣﺮارﺗﻰ و ﻧﻮراﻧﻰ از درون ﻫﺴﺘﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻰآﻳﺪ و در واﻗﻊ ﻧﻮر‬
‫و ﺣﺮارت ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻨﺤﺼﺮا از ﻫﻤﻴﻦ واﻛﻨﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎدﮔﻰ اﺳﺖ‪ .‬و در ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺑﺸﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪه اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ‪ .‬در ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﭼﻬﺎر ﮔﺮم ﻫﻠﻴﻢ‪،‬‬
‫ﺧﻮاه در درون ﺳﺘﺎرهاى و ﺧﻮاه در ﻳﻚ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ‪ ،‬ﻣﻌﺎدل ‪ 4/26‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮ ژول اﻧﺮژى‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژى ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﺑﺮق ﻣﺼﺮﻓﻰ ﻳﻚ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﺗﻬﺮان و‬
‫ﺣﻮﻣﻪ آن اﺳﺖ‪ .‬از ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﭘﺮوﺗﻮن ﺑﻪ ﻫﻠﻴﻢ اﻧﺮژىاى ﻣﻌﺎدل ﺳﻮﺧﺘﻦ ‪ 200‬ﻫﺰار ﺗﻦ‬

‫‪١١٨‬‬
‫زﻏﺎل ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﮔﺮدد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﺮژى آن ﻣﻰﺗﻮان ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻻﻣﭗ ‪ 100‬واﺗﻰ را ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎل‬
‫روﺷﻦ ﻧﻤﻮد )ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ روﺷﻨﺎﻳﻰ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎى ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻻﻣﭗ ‪ 100‬واﺗﻰ‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎل ﺷﺒﺎﻧﻪروز روﺷﻦ ﻧﮕﻪ داﺷﺖ( وﻟﻰ در ﻗﻠﺐ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﻚ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﻫﻴﺪروژن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‪ 600‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ‬
‫ﭘﺮوﺗﻮن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﻣﻰﮔﺮدد و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ‪ 4/6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ اداﻣﻪ دارد و ﺗﺎ ‪ 5‬و ‪6‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬از اﻳﻦ‪ 600‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ ﻫﻴﺪروژن ﻣﺼﺮﻓﻰ در ﻫﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‪،‬‬
‫ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ از آن ﺑﺮﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ ﻣﺸﻬﻮر اﻧﺸﺘﻴﻦ ‪ (E=MC2)1‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﻧﺮژى ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮى ﺳﻴ‪‬ﺎرات و در ﻓﻀﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻰﺗﻮان ﺷﺶ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺷﻬﺮ ﺑﺰرگ ﭼﻮن ﺗﻬﺮان را ﺑﻪ ﻣﺪت ﺻﺪ ﺳﺎل‪ ،‬روز و ﺷﺐ روﺷﻦ‬
‫ﻧﮕﻪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1929‬اﺳﺘﺮاﺳﻤﻦ و ﻫﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن آﻟﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬واﻛﻨﺶ ﺷﻜﺴﺖ اوراﻧﻴﻮم را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﻧﻮﺗﺮون ﻛﺸﻒ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در ﻋﻨﺼﺮ اوراﻧﻴﻮم ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻰ ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون‬
‫درون ﻫﺴﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪن دارد؛ ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ورود ﻳﻚ‬
‫ﻧﻮﺗﺮون ﻛﻢاﻧﺮژى ﺑﻪ درون ﻫﺴﺘﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻪ را ﺑﻪ دو ﻧﻴﻤﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﺴﺎوى‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬از ﺷﻜﺴﺖ ﻫﺮ اﺗﻢ اوراﻧﻴﻢ ﭼﻨﺪ ﻧﻮﺗﺮون و دو ﻓﺮاورده ﺷﻜﺴﺖ و ‪ 200‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫اﻟﻜﺘﺮون وﻟﺖ اﻧﺮژى ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎ ﺑﻪ ازاى ﺷﻜﺴﺖ ‪ 100‬اﺗﻢ اوراﻧﻴﻮم ﺣﺪود ‪ 248‬ﻧﻮﺗﺮون اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻮﻋﻰ واﻛﻨﺶ‬

‫‪ .١‬در راﺑﻄﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ‪ C ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر و ‪ M‬ﻣﻘﺪار ﺟﺮم ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪﻩ و ‪ E‬اﻧﺮژى ﺁزاد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﻼ اول ﺗﻴﺮﻣﺎﻩ ﻣﻌﺎدل ﺳﺎﻋﺖ ‪ ١٢‬را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و از ﺁﻧﺠﺎ ﻣﻘﺪار‬
‫ﺳﺮﮔﺮﻣﻰ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﺑﺮاى ﻳﻚ روز‪ ،‬ﻣﺜ ً‬
‫اﻧﺮژى ﺗﺎﺑﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ را ﺣﺴﺎب آﻨﻴﺪ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺎ ﺗﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ‪ ١٤٩‬ﻣﻴﻠﻴﻮن آﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﻗﻄﺮ زﻣﻴﻦ ‪١٢٧٠٠‬‬
‫آﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١١٩‬‬
‫زﻧﺠﻴﺮهاى در داﺧﻞ ﺗﻮده اوراﻧﻴﻢ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪ (4‬ﻧﻤﻮدارى از اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ واﻛﻨﺶ اﺳﺖ‪،‬‬
‫وﻟﻰ اﮔﺮ ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎى اﺿﺎﻓﻰ را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪاى از داﺧﻞ ﺗﻮده اوراﻧﻴﻢ ﺧﺎرج ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﺑﻪ ازاىِ ﻫﺮ‬
‫ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬اﺗﻤﻰ دﻳﮕﺮ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬راﻛﺘﻮر اﺗﻤﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎ ﻣﺮﺗﺐ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﺗﺼﺎﻋﺪى اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺗﻤﺎم ﺗﻮده اوراﻧﻴﻢ در ﻇﺮف ﭼﻨﺪ‬
‫ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻣﻨﻔﺠﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬و اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻚ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .6‬ﻧﻤﻮدارى از واﻛﻨﺶ زﻧﺠﻴﺮهاى ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻮﺗﺮون در ﺗﻮده اوراﻧﻴﻢ‪.‬‬

‫در ﻳﻚ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 5‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم اوراﻧﻴﻢ و ﻳﺎ ﭘﻠﻮﺗﻨﻴﻢ وﺟﻮددارد‪ .‬اﻧﺮژى آزاد ﺷﺪه از‬
‫اﻧﻔﺠﺎر آن ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ‪ 400‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮ ژول‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 12‬ﻫﺰار ﺗﻦ دﻳﻨﺎﻣﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻤﺒﻰ‬
‫در ﻛﻤﺘﺮ از ﭼﻨﺪ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻳﻜﺼﺪﻫﺰار اﻧﺴﺎن را از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺑﻤﺒﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫روزﻫﺎى ﺷﺸﻢ و ﻧﻬﻢ اوت ﺳﺎل ‪ 1945‬در ﺷﻬﺮﻫﺎى ﻫﻴﺮوﺷﻴﻤﺎ و ﻧﺎﮔﺎزاﻛﻰ ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار ﺗﻦ را ﻛﺸﺖ‬
‫و ﭼﻨﺪ ﺻﺪﻫﺰار اﻓﺮاد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺳﺮﻃﺎن و ﺳﻮﺧﺘﮕﻰ ﺑﻪ ﺟﺎى ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﺣﺎﺻﻞ از ﺷﻜﺴﺖ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻌﺪاد ﻧﻮﺗﺮون در آﻧﻬﺎ‬
‫زﻳﺎدﺗﺮ از ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮل اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻮده و ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﻮن ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﻳﻦ ﻓﺮآوردهﻫﺎ‬
‫رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارى را ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﺑﺘﺎ و ﮔﺎﻣﺎ از ﺧﻮد دﻓﻊ‬

‫‪١٢٠‬‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﺣﺎﺻﻞ از ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮع و ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎكاﻧﺪ و ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز از ﺧﻮد ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﻳﻚ ﻣﺎده رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از زﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻴﻤﻰ از اﺗﻤﻬﺎى رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ‬
‫آن ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﺮﺧﻰ از ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﺷﻜﺴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫رادﻳﻮاﻳﺰوﺗﻮپ ﺳﺰﻳﻢ و اﺳﺘﺮاﻧﺴﻴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﺪه و از ﺧﻮد ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﺑﺘﺎ و‬
‫ﮔﺎﻣﺎ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﺗﻮ ﺑﺘﺎ ‪ +‬ﭘﺮﺗﻮ ﮔﺎﻣﺎ →ﺑﺎرﻳﻢ →ﺳﺰﻳﻢ‬
‫)ﻧﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﺳﺰﻳﻢ ‪ 30‬ﺳﺎل اﺳﺖ(‬
‫ﭘﺮﺗﻮ ﺑﺘﺎ ‪ +‬ﭘﺮﺗﻮ ﮔﺎﻣﺎ→ اﻳﺘﺮﻳﻢ→ اﺳﺘﺮاﻧﺴﻴﻢ‬
‫)ﻧﻴﻤﻪ ﻋﻤﺮ اﺳﺘﺮاﻧﺴﻴﻢ ‪ 28‬ﺳﺎل اﺳﺖ(‬
‫‪ 90‬درﺻﺪ رادﻳﻮ اﻳﺰوﺗﻮپ ﺳﺰﻳﻢ در ﻃﻰ ﺻﺪ ﺳﺎل و ‪ 90‬درﺻﺪ اﻳﺰوﺗﻮپ اﺳﺘﺮاﻧﺴﻴﻢ در ﻃﻰ ‪96‬‬
‫ﺳﺎل از ﺑﻴﻦ ﻣﻰرود‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزده ﺑﺎﻻﻳﻰ ﻛﻪ واﻛﻨﺶ ﺷﻜﺴﺖ در ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻦ دو رادﻳﻮ اﻳﺰوﺗﻮپ‬
‫دارد‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﻧﻴﺮوﮔﺎﻫﻬﺎى اﺗﻤﻰ ﺑﺮاى ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﺧﻄﺮﻧﺎكاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻔﺼﻞ در اﻳﻦﺑﺎره ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﺎ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه‬

‫آن ﻛﻪ ﭘﺮ ﻧﻘﺶ زد اﻳﻦ داﻳﺮه ﻣﻴﻨﺎﻳﻰ‬
‫ﻛﺲ ﻧﺪاﻧﺴﺖ ﻛﻪ در ﮔﺮدش ﭘﺮﮔﺎرﭼﻪ ﻛﺮد‬
‫)ﺣﺎﻓﻆ(‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در درون ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﺘﺎره دﻳﮕﺮى اﺗﻤﻬﺎى ﺳﺒﻚ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ‬
‫ﻫﻴﺪروژن و ﻳﺎ دوﺗﺮﻳﻢ و ﺗﺮﻳﺘﻴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ وﻟﻰ ﭘﺎﻳﺪارﺗﺮ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد آورﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ واﻛﻨﺸﻬﺎ از ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺳﺒﻜﺘﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﺎﻧﻮاده آﻫﻦ اداﻣﻪ دارد‪.‬‬

‫‪١٢١‬‬
‫درواﻗﻊ دﻟﻴﻞ اﻳﺠﺎد ﭼﻨﻴﻦ واﻛﻨﺸﻬﺎﻳﻰ در درون ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﻣﺎده ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻴﻞ دارد ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را در ﻫﻢ ﻓﺮو ﺑﺮد‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎ ﺑﺮاى روﻳﺎروﻳﻰ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺮوى‬
‫اﺳﺘﺜﻤﺎرﻛﻨﻨﺪهاى ﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﻛﺮده و ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ )ﺑﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻰ ﻋﻤﻮﻣﻰﺗﺮ واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ(‬
‫ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺗﻌﺎدﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻧﻴﺮو ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ ﻧﻴﺮوى اﻧﻔﺠﺎرى واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﺘﺎرهاى ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪهاى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﻓﻬﻢ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻣﻬﺎر ﻛﺮدن اﻳﻦ ﺑﻤﺐ ﺑﺎ‬
‫روﺷﻰ ﺻﻨﻌﺘﻰ اﻗﺘﺼﺎدى دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى اﻳﺠﺎد اﻧﻔﺠﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻤﺒﻰ ﺑﺸﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از‬
‫ﻓﺮآورده ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺜﻼً از دوﺗﺮﻳﻢ و ﺗﺮﻳﺘﻴﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬واﻛﻨﺶ دروﻧﻰ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ 17/6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن اﻟﻜﺘﺮون وﻟﺖ ‪ +‬ﻧﻮﺗﺮون ‪ +‬ﻫﻠﻴﻢ → دوﺗﺮﻳﻢ ‪ +‬ﺗﺮﻳﺘﻴﻢ‬
‫‪ 22/2‬ﻣﻴﻠﻴﻮن اﻟﻜﺘﺮون وﻟﺖ ‪ +‬ﻫﻠﻴﻢ ‪ +‬ﻫﻠﻴﻢ → دوﺗﺮﻳﻢ ‪ +‬ﻟﻴﺘﻴﻢ‬
‫و اﻣﺎ ﺑﺮاى اﺟﺮاى ﭼﻨﻴﻦ واﻛﻨﺸﻰ ﺑﺎﻳﺪ اﺗﻤﻬﺎى ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪه در واﻛﻨﺶ را ﺗﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد ﮔﺮم ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺮاى اﻳﺠﺎد ﭼﻨﻴﻦ دﻣﺎﻳﻰ‪ ،‬از ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺒﻚ‬
‫ﻧﻈﻴﺮ دوﺗﺮﻳﻢ و ﻟﻴﺘﻴﻢ را در ﻣﺮﻛﺰ ﻳﻚ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ‪ ،‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﺗﻤﻬﺎى اوراﻧﻴﻮم و ﻳﺎ ﭘﻠﻮﺗﻮﻧﻴﻢ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاى اﻧﻔﺠﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻤﺒﻰ اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ ﻣﻨﻔﺠﺮ ﻣﻰﺷﻮد و دﻣﺎﻳﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ دﻣﺎ اﺗﻤﻬﺎى دوﺗﺮﻳﻢ و ﻟﻴﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻼﺳﻤﺎﻳﻰ درﻣﻰآﻳﻨﺪ‬
‫و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﭘﻴﻮﺳﺖ آﻧﻬﺎ اﻧﻔﺠﺎرى ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﻬﻴﺒﺘﺮ از ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻤﺒﻬﺎى ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﺷﺎﻣﻞ دو ﻗﺎرچ اﻧﻔﺠﺎرى اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ‬
‫ﻗﺎرچ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ اﺗﻤﻬﺎى اوراﻧﻴﻮم ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ و دوﻣﻴﻦ ﻗﺎرچ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎى ﺳﺒﻚ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺗﺮﻛﻴﺐ دو ﮔﺮم دوﺗﺮﻳﻢ و ﺷﺶ ﮔﺮم ﻟﻴﺘﻴﻢ ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺣﺪود دو ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮ ژول‬

‫‪١٢٢‬‬
‫اﻧﺮژى ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﺷﻮد و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺑﺮاى اﻳﺠﺎد ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژى‪ ،‬ﺻﺪ ﺗﻦ زﻏﺎل و ﻳﺎ ‪ 26‬ﮔﺮم‬
‫اوراﻧﻴﻮم ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﺧﺘﻦ ﺻﺪ ﺗﻦ زﻏﺎل ‪ 360‬ﺗﻦ ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ و ‪ 0/6‬ﺗﻦ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﮔﺎزﻫﺎى‬
‫ﺳﻤﻰ از ﻗﺒﻴﻞ اﻛﺴﻴﺪﻫﺎى ازت‪ ،‬ﮔﻮﮔﺮد و ﻣﻨﻮاﻛﺴﻴﺪﻛﺮﺑﻦ و ذرات ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬و ﻳﺎ از‬
‫ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪن ‪ 26‬ﮔﺮم اوراﻧﻴﻮم ‪ 1366‬ﻛﻮرى رادﻳﻮ اﻛﺘﻴﻮﻳﺘﻪ ﺳﺰﻳﻢ و اﺳﺘﺮاﻧﺴﻴﻢ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻛﻮرى رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮﻳﺘﻪ ﻣﻌﺎدل ‪ 37‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﭘﺮﺗﻮ رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ از اﻳﻦ اﺗﻤﻬﺎ‬
‫ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ‪ 30‬ﺳﺎل ﺻﺒﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار رادﻳﻮ اﻛﺘﻴﻮﻳﺘﻪ ﻧﺼﻒ ﺷﻮد و ﻳﺎ ‪ 300‬ﺳﺎل‬
‫ﺻﺒﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻋﻤﻼً از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود‪.‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺟﻬﺎن ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺗﻮده ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻰ از ذر‪‬ات )ﻛﻮارﻛﻬﺎ‪،‬‬
‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻮﺗﺮﻳﻨﻮﻫﺎ و ذر‪‬ات دﻳﮕﺮ و ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى( ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫آزاد در ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد ﺟﻬﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮده و ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى را ﺟﺬب ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﻴﭻ ﭘﺮﺗﻮاى از‬
‫ﺗﻮدهﻫﺎى ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻣﺎده ﺧﺎرج ﻧﻤﻰﺷﺪه و ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در اﻳﻦ دوران ﺟﻬﺎن ﺷﻔﺎف ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪن دﻣﺎ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ آراﻣﺶ ﻧﺴﺒﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده و ﺑﺎزى ﻧﻴﺮوﻫﺎى اﺻﻠﻰ ﺷﺮوع‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻰ ﻛﺮده‪ ،‬ﻧﻴﺮوى ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻫﺴﺘﻪاى ﻗﻮى ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ذر‪‬ات‬
‫را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ داده‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ از اﺗﺤﺎد ﺳﻪ ﻛﻮارك ﺑﺎﻫﻢ‪ ،‬ﻧﻮﺗﺮون و ﻳﺎ ﭘﺮوﺗﻮن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﮔﺮدﻳﺪه و‬
‫اﻳﻦ ﻋﻤﻞ آنﻗﺪر اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻛﻠﻴﻪ ﻛﻮارﻛﻬﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﻮن و ﻳﺎ ﻧﻮﺗﺮون ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪﺗﻰ ﺑﻌﺪ )ﻛﻪ‬
‫ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ زﻣﺎن آن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ( ﺑﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ آﻣﺪن دﻣﺎى ﺟﻬﺎن و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت دروﻧﻰ‬
‫ذر‪‬ات‪ ،‬ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ ﻛﻠﻮﻣﺒﻴﻦ وارد ﻋﻤﻞ ﺷﺪه و در اﺛﺮ آن ﺑﺎرﻫﺎى ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﻰ ﺟﺬب ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و‬
‫اﺗﻤﻬﺎى ﺧﻨﺜﻰ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭘﺮوﺗﻮن ﻳﻚ اﻟﻜﺘﺮون را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺗﻢ‬
‫ﻫﻴﺪروژن ﺷﺪه اﺳﺖ‪) ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 75‬درﺻﺪ ﺟﺮم ﺟﻬﺎن(‪ .‬در زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﻮارﻛﻬﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﺮوﺗﻮن و‬
‫ﻧﻮﺗﺮون ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺪادى از ذر‪‬ات اﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﻫﺴﺘﻪﻫﺎﻳﻰ ﻣﺮﻛﺐ از ﻧﻮﺗﺮون و ﭘﺮوﺗﻮن‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻈﻴﺮ‪ :‬دوﺗﺮﻳﻢ )ﻳﻚ ﭘﺮوﺗﻮن و ﻳﻚ ﻧﻮﺗﺮون(‪ ،‬ﺗﺮﻳﺘﻴﻢ )ﻳﻚ ﭘﺮوﺗﻮن و دو ﻧﻮﺗﺮون(‪،‬‬

‫‪١٢٣‬‬
‫ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﺳﺒﻚ ﻣﺘﺸﻜﻞ از )دو ﭘﺮوﺗﻮن و ﻳﻚ ﻧﻮﺗﺮون( و در آﺧﺮ ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻣﺮﻛﺐ از‬
‫)دو ﭘﺮوﺗﻮن و دو ﻧﻮﺗﺮون(‪ .‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى اﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻳﺎ دو اﻟﻜﺘﺮون ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻌﺪاد ﺑﺎرﻫﺎى ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﺧﻮد ﺟﺬب ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﺧﻨﺜﻰ دوﺗﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺮﻳﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻠﻴﻢ ﺳﺒﻚ و ﻫﻠﻴﻢ ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﺎن ﻋﻤﻼً ﻫﻴﭻ ذر‪‬ه ﺑﺎردارى در ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 25‬درﺻﺪ ﺟﺮم‬
‫ﺟﻬﺎن ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﺗﻤﻬﺎى اﺧﻴﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ (.‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪادى از داﻧﺸﻤﻨﺪان از آن‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺎوﻛﻴﻨﮓ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﺟﺮم ﺟﻬﺎن در ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻣﻴﻜﺮو‬
‫ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ و ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى آﻳﻨﺪه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﺟﻮد ﻣﻴﻜﺮو ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ را‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﻮﺑﻞ وﺟﻮد ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪاى را در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ در ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‬
‫و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﺟﺴﺎد ﺳﺘﺎرهﻫﺎﻳﻰ ﻏﻮلﭘﻴﻜﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺼﺮف ﺗﻤﺎم ﻣﻮاد ﺳﻮﺧﺖ دروﻧﻰ ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺷﺪهاﻧﺪ؟ )در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺟﺬب اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن و ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ از درون ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ در اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن ﺷﻔﺎف ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬درواﻗﻊ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﺟﻬﺎن از اﻳﻦ زﻣﺎن ﺷﺮوع ﻣﻰﺷﻮد و ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى‬
‫ﻓﺴﻴﻠﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ زﻣﺎناﻧﺪ‪ .‬در دﻣﺎﻫﺎى ﺑﺎﻻ ذر‪‬ات و اﺗﻤﻬﺎ ﺟﻨﺒﺶ ﻓﺮاوان دارﻧﺪ و ﺗﺤﺮﻛﺎت‬
‫ﺣﺮارﺗﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺮژى ﺟﻨﺒﺸﻰ ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻰ ﻛﺮده و ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوى ﻣﺘﺮاﻛﻢﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻣﻰﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻰﻛﻪ ﺗﻮدهﻫﺎى ﺳﺤﺎﺑﻰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻰ ﺳﺮد ﺷﺪﻧﺪ دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ ﺷﺮوع ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺮو اﺗﻤﻬﺎى ﺳﺮد و ﻓﺎﻗﺪ اﻧﺮژى ﺟﻨﺒﺸﻰ را ﺑﻪ ﺳﻮى ﻫﻢ‬
‫ﻛﺸﻴﺪه و از آﻧﻬﺎ ﺗﻮدهﻫﺎى ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮدهﻫﺎى اﺑﺮﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻓﻀﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﺑﻪﺻﻮرت ﻟﺨﺘﻪﻫﺎﻳﻰ از ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﺑﺮاى ﻣﺎ در روى‬
‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬درآﻣﺪه و ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻰ اوﻟﻴﻪ آﻧﻬﺎ از ﺑﻴﻦ ﻣﻰرود و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‬

‫‪١٢٤‬‬
‫آﻏﺎز ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﻛﺪام از اﻳﻦ ﻟﺨﺘﻪﻫﺎ ﻛﻪ اﺑﻌﺎدى در ﺣﺪود ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰارﺳﺎل ﻧﻮرى داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬در اﺛﺮ‬
‫ﻧﻴﺮوى ﺟﺬب ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺎت دوراﻧﻰ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮔﺮدﺑﺎدى ﻋﻈﻴﻢ ﭼﺮﺧﺶ ﺑﻪ دور ﺧﻮد‬
‫را آﻏﺎز ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﺛﺮ اﻳﻦ ﭼﺮﺧﺶ ﺗﻮدهﻫﺎى ﻣﺮﻛﺰى ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺷﺪه و اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬ﻓﺸﺎرى‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻓﺸﺎر ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﺛﺮ اﻳﻦ ﻓﺸﺎر‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازهاى ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺎرهاى ﺟﺰ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و از اﻳﻦ ﭘﻴﻮﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در آﻏﺎز ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اﻧﺮژى ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺎد‪‬ه ﻣﺒﺎرزه ﺧﻮد را ﺑﺎ‬
‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺷﺮوع ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه در درون ﻟﺨﺘﻪ‪ ،‬اﻧﻔﺠﺎرى ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ در ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺎر‬
‫ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ از ﻗﻮﻳﺘﺮﻳﻦ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺑﺸﺮ‪ ،‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ‬
‫اﻧﻔﺠﺎر‪ ،‬ﻣﻮج ﺣﺎﺻﻞ از آن در ﺑﻘﻴﻪ ﻟﺨﺘﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﺷﻮد و در ﭘﻰ آن ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ و ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ‬
‫اﻧﻔﺠﺎر ﭘﻰ در ﭘﻰ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪﺗﻰ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ اﻧﻔﺠﺎرﻫﺎ و ﺑﻪ ﺗﻌﺎدل رﺳﻴﺪن ﻧﻴﺮوى واﻛﻨﺶ‬
‫ﻫﺴﺘﻪاى ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ‪ ،‬آراﻣﺸﻰ ﻧﺴﺒﻰ ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدﻳﺪه و ﺗﻮده ﺳﻴﺎهرﻧﮓ و ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰ اوﻟﻴﻪ‬
‫ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﭘﺮورﺷﮕﺎﻫﻰ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮزاد ﺑﺎ اﻧﺪازهﻫﺎ و درﺧﺸﻨﺪﮔﻰ ﻣﺘﻔﺎوت و ﻧﻮﻳﺪدﻫﻨﺪه از آﻏﺎز‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﻛﻬﻜﺸﺎن و ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺘﺎره‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ در ﻓﻀﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ اﻛﻨﻮن آﻧﻬﺎ را در آﺳﻤﺎن ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ در‬
‫دوران ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﻛﻪ ده ﺗﺎ ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل و ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪) ،‬ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى آﻳﻨﺪه ﺑﺸﺮ آن را‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد( ﺗﺤﻮﻻﺗﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﺗﺤﻮل ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ را ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ داﻧﻪﻫﺎى ﺑﺎران در درون ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ‬
‫ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮدهﻫﺎى اﺑﺮ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى آب ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﺨﺎر اﺳﺖ‪ ،‬در اﺛﺮ ﻓﺸﺮدﮔﻰ‬
‫زﻳﺎد‪ ،‬ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ درون آﻧﻬﺎ ﻧﻔﻮذ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺳﻴﺎهرﻧﮓ و دﻣﺎى دروﻧﻰ آﻧﻬﺎ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﺎﺑﺖ ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺑﺘﺪا ﺑﺮق و ﺳﭙﺲ رﻋﺪ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد و در ﭘﻰ آن‬
‫ﺗﺮاﻛﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻟﺤﻈﺎﺗﻰ ﺑﻌﺪ از ﺷﻨﻴﺪن ﺻﺪاى رﻋﺪ‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﺑﺨﺎر آب ﻛﻪ ﺳﺮد ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ‬

‫‪١٢٥‬‬
 ‫آب و ﺑﻪﺻﻮرت ﻗﻄﺮات ﺑﺎران ﺑﻪ ﺳﻮى زﻣﻴﻦ ﺟﺎرى ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻟﺨﺘﻪ ﺳﺤﺎﺑﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن از ﺗﺮاﻛﻢ و ﻓﺸﺮدﮔﻰ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﮔﺎز ﻫﻴﺪروژن و ﻫﻠﻴﻢ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪ .‬در‬
‫درون ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﺨﺎر ﺑﻪ ﻣﺎﻳﻊ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﻰاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎى ﺳﺒﻚ ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻧﺮژى ﻓﺮاوان اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﮔﺮدﺷﻰ در ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن درﺑﺎره ﻛﻴﻬﺎن‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬آﻳﺎ ﻧﮕﺎﻫﻰ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﻫﻴﺠﺎﻧﻰ در ﺷﻤﺎ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ؟ ﻋﻈﻤﺖ و وﺳﻌﺖ ﻛﻴﻬﺎن از ﻗﻮه‬
‫ادراك ﺑﺸﺮ ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﺎره ﻣﺎ در زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﮔﻤﺸﺪهاى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻮﺷﻪاى ﭘﺮت در ﻓﻀﺎى‬
‫ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺎ اﺑﺪﻳﺖ‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﻴﺎس ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺸﻐﻮﻟﻰ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﮔﺮ‬
‫ﻧﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﺎﻣﻼً ﻋﺎرى از اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻰﻣﻌﻨﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻧﮋاد ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه و ﻫﻨﻮز ﺟﻮان‪ ،‬ﻛﻨﺠﻜﺎو‪ ،‬ﺑﺎﺟﺮﺋﺖ و ﺑﺎﻫﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﻤﺘﺮ از ﭼﻨﺪ ﻫﺰارﺳﺎل‪،‬‬
‫اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ و ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮه درﺑﺎره ﻛﻴﻬﺎن و ﻣﺤﻞ ﺧﻮد در آن اﻧﺠﺎم‬
‫دادهاﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻣﺴﺤﻮرﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﺤﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ ﺗﺎ‬
‫ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ زﻳﺮﺳﺆال ﺑﺒﺮﻳﻢ و ﺑﺮاى ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎ ﻓﻬﻢ ﻣﺴﺮت ﺑﺨﺶ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزﻣﻪ اداﻣﻪ‬
‫ﺣﻴﺎت اﺳﺖ‪ .‬آﻳﻨﺪه ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻬﺎن ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ در آن‬
‫ﺳﻴﺎره ﻣﺎدرى ﻣﺎ در ﺣﺪ ذر‪‬ه ﻏﺒﺎرى ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ و از ﻧﻈﺮ زﻣﺎﻧﻰ دوران ﺗﺤﻮل ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و در ﭘﻰ‬
‫آن ﻣﻬﻠﺖ زﻳﺴﺖ ﻓﺮدﻳﻤﺎن ﺑﺮ روى اﻳﻦ ﻏﺒﺎر ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻴﻢ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻰآﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد‬
‫ﺧﻴﺎم در ﻗﺮﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﺟﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻗﻄﺮه آب ﺑﻮد ﺑﺎ درﻳﺎ ﺷﺪ‬
‫ﻳﻚ ذر‪‬ه ﺧﺎك ﺑﺎ زﻣﻴﻦ ﻳﻜﺘﺎ ﺷﺪ‬
‫آﻣﺪ ﺷﺪن ﺗﻮ اﻧﺪرﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﭼﻴﺴﺖ‬
‫آﻣﺪ ﻣﮕﺴﻰ ﭘﺪﻳﺪ و ﻧﺎﭘﻴﺪا ﺷﺪ‬
‫اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎ و اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻧﻴﺮوى وﻫﻢ و ﺗﺼﻮر ﻻزم داﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ و‬
‫دﻳﺮﺑﺎورى‪ .‬ﻧﻴﺮوى وﻫﻢ و ﺗﺼﻮر‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮى دﻧﻴﺎﻫﺎى وﻫﻤﻰ و ﺧﻴﺎﻟﻰ ﺳﻮق ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ‬

‫‪١٢٦‬‬
‫ﻫﺮﮔﺰ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺪون آن ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ راه ﻧﻤﻰﺑﺮﻳﻢ‪ .‬ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ و دﻳﺮﺑﺎورى‬
‫اﻣﻜﺎن ﺗﻤﻴﺰ ﺑﻴﻦ اﻓﻜﺎر واﻫﻰ را از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﺎ را در ﺑﻮﺗﻪ آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ داﻧﻪ ﻣﺎﺳﻪاى از اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻛﻴﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﭽﻪ از ﻛﻴﻬﺎن ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﺑﺮ روى‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ذره ﻣﺎﺳﻪ آﻣﻮﺧﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻰ ﺟﺮﺋﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻓﺮو ﺑﺮدن ﺷﺴﺖ ﭘﺎﻳﻤﺎن را در‬
‫اﻳﻦ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮ روى ﻛﺮه ﻣﺎه ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴىﺴﻔﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻰ‬
‫ارﺳﺎل داﺷﺘﻪاﻳﻢ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ وﺳﺎﻳﻞ ﭘﮋوﻫﺸﻰ را از اﻳﻮان ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﺸﺖﺑﺎم ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى ﻛﻮب و ﻫﺎﺑﻞ و ﻫﺰاران ﻣﺎﻫﻮاره ﭘﮋوﻫﺸﻰ را‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪارت زﻣﻴﻦ و ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮى ﻧﻈﻴﺮ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ و ووﻳﺠﺮ ‪ 1‬و ‪ 2‬و‪ ...‬را ﺑﻪ اﻃﺮاف ﺳﻴﺎرات‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ ﻛﻪ اﺧﻴﺮا ووﻳﺠﺮﻫﺎ ﭘﺎ را از درب ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ و در ‪ 40‬ﻫﺰار‬
‫ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﺎ ﻛﻪ در ﭼﻬﺎرﺳﺎل ﻧﻮرى از ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً در‬
‫ﺳﻨﻮات آﻳﻨﺪه ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﭘﺸﺖﺑﺎم را ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﺟﻨﮕﻰ ﺧﺎﻧﻤﺎﻧﺴﻮز ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮى‬
‫را ﻧﺎﺑﻮد ﻧﺴﺎزد‪ ،‬ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﻜﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل‬
‫ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﺧﻮد ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻧﻮرى از ﻣﺎ ﻗﺮاردارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻓﺘﺢ ﺑﺎبِ آﺷﻨﺎﻳﻰ ﺑﺮوﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮ ﺻﻮرت آﺑﻬﺎى اﻳﻦ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻓﻀﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻛﻴﻬﺎن ﻣﺎ را ﺻﺪا ﻣﻰزﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰى از‬
‫درون ﻣﺎ ﻧﺪا ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ از او ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻳﻢ و ﺟﺎن ﻣﺎ از ﺷﻮق رﺟﻌﺖ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻣﺸﺘﻌﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﻻﻧﺎ اﻳﻦ ﺷﻮق ﭘﮋوﻫﺶ را ﺟﺰو ﻓﻄﺮت ذاﺗﻰ ﺑﺸﺮ داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﮔــﻮﻳــﺪ اى اﺟﺰاى ﭘﺴﺖ ﻓﺮﺷﻴﻢ‬
‫ﻏﺮﺑﺖ ﻣﻦ ﺗﻠﺨﺘﺮ ﻣـﻦ ﻋــﺮﺷﻴﻢ‬
‫ﻣﻴﻞ ﺟﺎن اﻧﺪر ﺣﻴﺎت و در ﺣﻰ اﺳﺖ‬
‫زاﻧﻚ ﺟﺎن ﻻﻣﻜﺎن اﺻﻞ وى اﺳﺖ‬
‫ﻣﻴﻞ ﺟﺎن در ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ و در ﻋﻠﻮم‬
‫ﻣﻴﻞ ﺗﻦ در ﺑﺎغ و راﻏﺴﺖ و ﻛﺮوم‬
‫)ﻣﺜﻨﻮى‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﺳﻮم(‬

‫‪١٢٧‬‬
‫اﺑﻌﺎد ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ در ﭼﻨﺎن ﺣﺪى اﺳﺖ ﻛﻪ واﺣﺪﻫﺎى ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺮ‬
‫و ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺮاى اﻧﺪازهﮔﻴﺮى آﻧﻬﺎ ﺑﻰﻣﺼﺮف اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻠﺖ در اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﺮاى ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻳﺎ‬
‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮى ﻣﺴﺎﻓﺘﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ از ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در ﻳﻚ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻳﻚ ﺷﻌﺎع ﻧﻮر‬
‫ﺳﻴﺼﺪ ﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ را ﻃﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮرى در ﻳﻚ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ‪ 7‬ﺑﺎر ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را‬
‫دور ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬در ﻳﻚ ﺳﺎل ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﭘﺮﺗﻮ ﻧﻮر ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻃﻰ ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ واﺣﺪ ﻓﻮاﺻﻞ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ را ﺑﺎ ﺳﺎل ﻧﻮرى ﺑﻴﺎن ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﻃﺒﻴﻌﺖ آن‪ ،‬زﻣﺎن را‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻰدﻫﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺸﺨﺺﻛﻨﻨﺪه ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻣﻴﻦ ﻣﻜﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻜﺎﻧﻬﺎى دﻳﮕﺮ و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺸﺨﺼﻰ ﻫﻢ ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از‬
‫ﺳﻴﺎرات‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻜﺎن ﻣﺸﺨﺼﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﻴﻬﺎن‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﮕﻞ اﻧﺒﻮﻫﻰ از ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺧﺎﻟﻰ ﺑﻴﻦ‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن آنﻗﺪر وﺳﻴﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ؛ ﺟﻬﺎن ﺧﺎﻟﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻜﺎن ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻛﻴﻬﺎن‪ ،‬ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ وﺳﻴﻊ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻰ و ﺳﺮد ﺑﻴﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در‬
‫ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺒﻰ ﻛﻪ ﺗﺎ اﺑﺪﻳﺖ اداﻣﻪ دارد ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف از ﺳﻔﻴﻨﻪ ﺧﻮد‪ ،‬در ﻓﻀﺎﻫﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﻛﻴﻬﺎن رﻫﺎ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل‬
‫رﺳﻴﺪن ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻴﺎرهاى و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﻴﺎرهاى ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ در ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻴﻠﻴﻮن‬
‫ﺑﻴﻠﻴﻮن )ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻌﺪ از ﻣﻤﻴﺰ ‪ 33‬ﺻﻔﺮ و ﺳﭙﺲ ﻳﻚ( اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم و ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره و ﻳﺎ ﺳﻴﺎرهاى ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻟﺤﻈﻪاى ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪازﻳﺪ‪ ،‬وﺳﻌﺖ ﻛﻴﻬﺎن ﺷﻤﺎ را ﻣﺘﺤﻴﺮ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ؟ اﮔﺮ ﻣﺎ‬
‫در ﻧﻘﻄﻪاى اﻧﺘﺨﺎﺑﻰ در ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺑﻴﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﻜﻰ اﺑﺪى ﻏﺒﺎرﻫﺎى اﺑﺮ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪى را ﺑﺮ روى اﻣﻮاج ﻓﻀﺎ ﺑﺎ زرق و ﺑﺮﻗﻬﺎى ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎرش ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺮوه از آﻧﻬﺎ‬
‫ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ در ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﭼﻨﺪﺗﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﭼﺴﺒﻴﺪه و ﻏﻠﻄﺎن ﺑﺮ روى ﻫﻢ در اﻋﻤﺎق ﺗﺎرﻳﻚ ﻛﻴﻬﺎن ﻓﺮو ﻣﻰروﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١٢٨‬‬
‫دورﺗﺮﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ از ﻋﺎﻟﻢ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن رؤﻳﺖ ﺷﺪه‪ ،‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻧﻮرى ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در‬
‫دو ﺳﻮم راه ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﻋﻤﺮ ﻛﻴﻬﺎن در ﺗﻮده ﺳﺤﺎﺑﻬﺎى اﺑﺮﻣﺎﻧﻨﺪى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ‪ 1500‬ﺗﺎ‬
‫‪ 2000‬ﻛﻬﻜﺸﺎن واﻗﻊ در ﻧﻮاﺣﻰ دبِ اﻛﺒﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در اواﻳﻞ ژاﻧﻮﻳﻪ ﺳﺎل‬
‫‪ 1996‬ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ ارﺳﺎل داﺷﺘﻪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﻳﻦ اﻧﺘﻬﺎى ﻋﺎﻟﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ‬
‫ﻫﺎﺑﻞ ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دورﺗﺮﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﻣﺨﺎﺑﺮه ﺷﺪه ﺑﻪ اﻃﻼع ﻣﺎ‬
‫رﺳﻴﺪه‪) .‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى اﻳﻜﺲ )‪ (x‬و ﮔﺎﻣﺎ وﺟﻮد ﻛﻮازارﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ در ‪ 16‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻧﻮرى از ﻣﺎ ﻗﺮار‬
‫دارﻧﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ رؤﻳﺖ آﻧﻬﺎ در ﻃﻴﻒ ﻣﺮﺋﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪(.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﺷﻪ از آﺳﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ده روز ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻪ آن ﺧﻴﺮه ﺷﺪه ﭼﻬﻞ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺎر‬
‫ﻛﻢ ﻧﻮرﺗﺮ از ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺳﺘﺎرهاى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻋﺎدى ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﺢ ﻣﻰﺗﻮان دﻳﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى‬
‫ﻫﺎﺑﻞ از ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﺷﻪ ﺗﺎرﻳﻚ آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﺧﺮﻣﻨﻰ از اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﻣﻨﺘﺞ از ‪ 342‬ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻫﺎﺑﻞ اﺳﺖ‪ .‬در ‪ 15‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 1996‬در ﺳﺎن آﻧﺘﻮﻧﻴﻮ واﻗﻊ در‬
‫ﺗﻜﺰاس ‪ 1200‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس‪ ،‬درﺑﺎره اﻳﻦ رؤﻳﺖ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻣﻨﺘﻈﺮه ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و اذﻋﺎن داﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ارﺳﺎﻟﻰ از ﻧﻈﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻧﻴﻤﻪ آﺧﺮ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺎور دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎوش ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ دورﺗﺮﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﻀﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺸﺮ در ﻃﻴﻒ‬
‫ﻣﺮﺋﻰ اﻧﺠﺎم داده و ﻣﺸﺎﺑﻪ رؤﻳﺖ ﻗﺼﺮ اﺳﻄﻮرهاى در دور اﻓﺘﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﺷﻪ ﻛﻴﻬﺎن اﺳﺖ‪ 1.‬اﻳﻦ‬
‫درﻳﭽﻪاى ﻛﻪ ﻫﺎﺑﻞ ﺑﺮ روى ﻓﻀﺎﻫﺎى دور ﮔﺸﻮده‪ ،‬وﺳﻌﺖ آن ﻓﻘﻂ ‪ 0/04‬درﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺷﺒﻴﻪ‬
‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻳﻚ ذره ﻣﺎﺳﻪ را در روى اﻧﮕﺸﺖ ﺳﺒﺎﺑﻪ ﻗﺮار داده و ﺑﺎ دﺳﺖ ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﺪان‬
‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻫﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ از ﻛﻮﭼﻚ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺰرگ‪ ،‬از ﺟﻮان ﺗﺎ ﭘﻴﺮ‪ ،‬از رﻧﮕﻬﺎى آﺑﻰ ﺗﺎ ﺳﺮخ و ﺑﺎاﺷﻜﺎل ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﺑﻴﻀﻮى ﻳﺎ ﻛﺮوى‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در ﻟﺤﻈﺎت اوﻟﻴﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى از دادهﻫﺎى ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل وﻗﺖ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از‬

‫‪ .١‬ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ١٨ ،‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪.١٩٩٦‬‬

‫‪١٢٩‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺣﺎﺿﺮ در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ ﺗﻜﺰاس ﺑﺎور دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻳﻦ دادهﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ دﻗﻴﻘﺘﺮى از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺑﻪدﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻛﻪ در ﻫﻤﻴﻦ ‪ 0/04‬درﺟﻪ از دﻳﺪ ﺟﻬﺎن‪ ،‬در ﻛﻠﻴﺸﻪﻫﺎى ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ 1500 ،‬ﺗﺎ ‪ 2000‬ﻛﻬﻜﺸﺎن رؤﻳﺖ ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺪاد ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن‬
‫را ﻛﻪ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ در ﺣﺪود ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻰزدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ ﻳﻜﻰ از ‪ 50‬ﺗﺎ ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺘﺎره ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى اﺳﺖ‬
‫و ﺧﻮد ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺘﻮﺳﻄﻰ از ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎى ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺪاد از ﺣﺪ ﺗﺼﻮر‬
‫ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻓﺮاﺗﺮ اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺎﺳﻪﻫﺎى ﺳﺮاﺳﺮ زﻣﻴﻦ را ﭼﻪ‬
‫در ﻛﻮﻳﺮﻫﺎ و ﭼﻪ در ﺳﻮاﺣﻞ درﻳﺎﻫﺎ و ﻳﺎ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺸﻤﺎرﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻤﺎﻣﻰ ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻛﺮه‬
‫زﻣﻴﻦ ﻫﻢ ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺎر اﺳﺘﺨﺪام ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل زﻣﺎن ﺑﺮاى اﻳﻦ ﺷﻤﺎرش‬
‫ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﺳﻴﺎره داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب اﻋﺪاد‬
‫ﻣﺬﻛﻮر در ﻓﻮق ﻳﻚ ﻋﺪد ‪ 22‬ﻳﺎ ‪ 23‬رﻗﻤﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﺒﻮل ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫در اﻳﻦ دﻧﻴﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺐ از ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺘﺎره اﺳﺖ ﻓﻘﻂ ﺳﺘﺎره ﻣﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺎﻧﺲ داﺷﺘﻦ ﺳﻴﺎره ﻣﺴﻜﻮﻧﻰ ﻳﻌﻨﻰ زﻣﻴﻦ را داﺷﺘﻪ‪ .‬و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻮﺷﻪاى ﭘﺮت از‬
‫اﻳﻦ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﺑﻰاﻧﺘﻬﺎ ﻛﻪ ﺗﺎ اﺑﺪﻳﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺎﻧﺴﻰ را داﺷﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ‬
‫ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﻛﺮات ﻣﺴﻜﻮﻧﻰ و ﻣﻤﻠﻮ از زﻧﺪﮔﻰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬‬
‫زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﻳﻚ ﺳﺮى ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت درﺑﺎره اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﮋوﻫﮕﺸﺮان ﻧﺎﺳﺎ در‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 1980‬ﻣﻴﻼدى اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻣﺬﻛﻮر ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى دادهﻫﺎى‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻰ ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ »راه ﺷﻴﺮى« اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد‬
‫ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ از ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﺠﺎوز ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در آن ﺳﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺸﺮ ﻫﻨﻮز ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ از ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ از زﻣﻴﻦ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬وﻟﻰ اﻛﻨﻮن ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎى ﻗﻄﻌﻰ از وﺟﻮد ﺳﻴﺎرات در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ »راه ﺷﻴﺮى« ﺑﻪ ﻣﺎ داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣٠‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ‪5‬‬
‫ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﺮگ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬

‫)‪Nébuleuse de Hélice(NGC7293‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻮﻧﺪ ﻓﻀﺎﻳﻲ اﺳﭙﻴﺘﺰر) ‪ (Spitzer‬در ﻣﺄدون ﻗﺮﻣﺰ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪،‬ﮔﺮد وﻏﺒﺎرﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺳﺘﺎره ﻋﻈﻴﻤﻲ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در آن ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻫﺎي ﺳﻴﺎره اي در ﺣﺎل ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫اﺳﺖ و اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل ﻃﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺳﻴﺎراﺗﻲ در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل در ﻛﻨﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﻪ و‬

‫‪١٣١‬‬
 ‫ﺟﻮد آﻳﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻ"ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﻧﻴﺰ در ﭘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮاﺣﻠﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫در زﻧﺪﮔﻰ روزﻣﺮه ﺧﻮد ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﻓﻨﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﺴﻠﻰ ﺑﻌﺪ از ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫دﻧﻴﺎ آﻣﺪه و ﻣﻰﻣﻴﺮﻧﺪ و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاى ﻧﻮادﮔﺎن ﻣﺎ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬رﻳﺰش ﺑﺮف و‬
‫ﺑﺎران ﻛﻮﻫﻬﺎ و ﺻﺨﺮهﻫﺎ را ﺳﺎﻳﻴﺪه و ﻣﺴﻴﺮ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺮﻫﺎى ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ و‬
‫ﻛﻬﻦ ﻓﺮو ﻣﻰرﻳﺰد و اﻣﭙﺮﺗﻮرﻳﻬﺎى ﻋﻈﻴﻢ از ﺑﻴﻦ ﻣﻰرود و ﺟﺰ ﺧﺎﻃﺮه و ﻧﺸﺎﻧﻰ اﻧﺪك ﺑﺮ ﺻﻔﺤﺎت‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮى ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ‪.‬ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻧﻴﺴﺘﺎن رﻓﺘﻨﺪ و ﻫﺴﺘﺎن ﻣﻰرﺳﻨﺪ‬ ‫اﻧﺪك اﻧﺪك زﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺖ و ﻧﻴﺴﺖ‬

‫و ﻳﺎ ﺧﻴﺎم در ﺗﻤﺎم رﺑﺎﻋﻴﺎت ﺧﻮد اﺷﺎره ﺑﻪ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارى ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﭘﻴﺶ ﻧﻬــﺎده ﻛﻠّـﻪ ﻛﻴﻜﺎوس‬ ‫ﻣـــﺮﻏﻰ دﻳﺪم ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺮ ﺑﺎره ﻃﻮس‬
‫ﻛﻮ ﺑﺎﻧﮓ ﺟﺮﺳﻬﺎ و ﻛﺠﺎ ﻧﺎﻟﻪ ﻛﻮس‬ ‫ﺑﺎ ﻛﻠّﻪ ﻫﻤﻰ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻓﺴﻮس اﻓﺴﻮس‬

‫وﻟﻰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺗﺎرﻳﺦ ده ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮى‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﻴﺎرات‬
‫آن ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺗﺎ آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ آﻧﻬﺎ را اﺑﺪى و ﺑﺮﻋﻜﺲ زﻧﺪﮔﻰ زﻣﻴﻨﻰ را‬
‫ﻓﻨﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮدوﺳﻰ اﺑﺪى ﺑﻮدن اﻓﻼك را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﻨﺎﭘﺬﻳﺮى ﻣﺎ ﺑﻪﻧﺤﻮى ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎ و‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻰدارد‪.‬‬
‫ﻛﻪ درﻣﺎن ازوﻳﺴﺖ و از اوﺳﺖ درد‬ ‫ﻧﮕﻪ ﻛﻦ از اﻳﻦ ﮔﻨﺒﺪ ﺗﻴـﺰﮔﺮد‬
‫ﻧـﻪ اﻳﻦ رﻧﺞ و ﺗﻴﻤﺎر ﺑﮕﺰاﻳـــﺪش‬ ‫ﻧـﻪ ﮔﺸﺖ زﻣﺎن ﺑﻔﺮﺳﺎﻳـﺪش‬
‫ﻧــﻪ ﭼﻮن ﻣﺎ ﺗﺒﺎﻫﻰ ﭘﺬﻳﺮد ﻫــﻤﻰ‬ ‫ﻧﻪ از ﺟﻨﺒﺶ آرام ﮔﻴﺮد ﻫﻤﻰ‬

‫‪١٣٢‬‬
 ‫ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻣﻮرد اﺷﺎرات ﺑﺴﻴﺎرى دارد از آن ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﺜﻨﻮى دﻓﺘﺮ ﺷﺸﻢ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺎه آن ﻣﺎﻫﺴﺖ‪ ،‬آب آن آب ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻗﺮﻧﻬﺎ ﺑﮕﺬﺷﺖ و اﻳﻦ ﻗﺮن ﻧـﻮﻳﺴﺖ‬
‫وﻳﻦ ﻣﻌـﺎﻧــﻰ ﺑﺮﻗــﺮار و ﺑﺮ دوام‬ ‫ﻗــــﺮﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻗﺮﻧﻬﺎ رﻓﺖ اى ﻫﻤـﺎم‬
‫ﻋﻜﺲ ﻣﺎه و ﻋﻜﺲِ اﺧﺘﺮ ﺑـــﺮﻗﺮار‬ ‫آب ﻣ‪‬ﺒ‪‬ﺪل ﺷﺪ درﻳــﻦ ﺟﻮ ﭼﻨﺪﺑﺎر‬
‫ﺑﻠﻚ ﺑـﺮ اﻗﻄﺎر ﻋــــﺮض آﺳﻤﺎن‬ ‫ﭘـﺲ ﺑﻨﺎﻳﺶ ﻧﻴﺴﺖ ﺑــﺮ آب روان‬
‫دان ﻛﻪ ﺑﺮ ﭼﺮخ ﻣﻌﺎﻧﻰ ﻣﺴﺘﻮﻳﺴﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﺻﻔﺘﻬﺎ ﭼﻮن ﻧﺠﻮم ﻣﻌﻨﻮﻳـﺴﺖ‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮاى اﺟﺪاد ﻣﺎ اﻓﻼك ﺗﺒﺎهﻧﺸﺪﻧﻰ ﺑﻮده و ﻫﻤﻮاره آﻧﻬﺎ را ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻰداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از آﻏﺎز ﻗﺮن‬
‫ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻛﭙﺮﻧﻴﻚ‪ ،‬دﻳﮕﺰ‪ ،‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ و ﻧﻴﻮﺗﻮن دﻳﺪ ﻣﺎ را از ﺟﻬﺎن ﻋﻮض ﻛﺮدﻧﺪ و دﻧﻴﺎى »زﻣﻴﻦ‬
‫ﻣﺮﻛﺰى« ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس و ارﺳﻄﻮ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 22‬ﻗﺮن اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدى ﻣﺬاﻫﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪﺧﺼﻮص‬
‫ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻜﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدﻧﺪ و ﻋﻈﻤﺖ ﻛﻴﻬﺎن و ﺣﻘﻴﺮ ﺑﻮدن ﻛﺮه زﻣﻴﻦ و ﻣﻜﺎن ﻣﺎ را در ﺟﻬﺎن‬
‫آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻓﻜﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد و ﺣﺘﻰ ﺗﺼﻮر آن را ﻫﻢ ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﺳﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﻓﻨﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮده و ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﺮﮔﻰ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﺧﺎص اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺟﺮم و اﻧﺮژى ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮده و اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ راﺑﻄﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻬﻮر ﺧﻮد ‪ E=mc2‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ در ﻛﻠﻴﻪ‬
‫واﻛﻨﺸﻬﺎى اﻧﺮژىزا ﻣﻘﺪارى از ﺟﺮم ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﻧﺮژى ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻼت ﻫﺴﺘﻪاى ﻛﻪ در درون ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪارى از ﺟﺮم اﺗﻤﻬﺎى ﮔﺎز ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫آﻧﻬﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﻧﺮژى ﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪١٣٣‬‬
 ‫ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﺮگ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪.‬‬

‫ﺗﻮﻟﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران از اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﮔﺎزى آب در داﺧﻞ ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﺳﺮد ﺟﻮ زﻣﻴﻦ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰﮔﺮدد‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺘﺎره ﻧﻴﺰ از ﺗﺮاﻛﻢ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﮔﺎز ﻣﻮﺟﻮد درﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺣﺪود دوﻳﺴﺖ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد زﻳﺮﺻﻔﺮ( اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﺑﺮﻫﺎ اﮔﺮ اﺗﻔﺎﻗﻰ در آﻧﻬﺎ رخ ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﺑﺪ ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻰﻣﺎﻧﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا در دﻣﺎ و ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ )ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪10‬ﻣﻠﻜﻮل ﻳﺎ اﺗﻢ در ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ(‪ 1‬ﺳﺮﻋﺖ و ﺟﻨﺒﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ‬
‫ﺑﻮده و ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺮى ﺑﺮ روى ﺗﻌﺎدل داﻳﻤﻰ آﻧﻬﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ در‬
‫اﻳﻦ ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎ اﺧﺘﻼﻟﻰ اﻳﺠﺎد ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺜﻼً اﻧﻔﺠﺎر ﺣﺎﺻﻞ از رﻣﺒﺶ )ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ( ﺳﺘﺎرهاى و ﻳﺎ‬
‫ﭼﺮﺧﺶ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﺑﻪ دور ﺧﻮد و ﻳﺎ در آﺧﺮ ﺗﺼﺎدف دو ﻛﻬﻜﺸﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺑﻰﺷﻤﺎرى‬
‫ﺳﺘﺎره ﻧﻈﻴﺮ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران‪ ،‬در درون اﻳﻦ ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻤﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﺑﺮاى اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻟﻬﺎ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در درون ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻠﺰوﻧﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮده وﺳﻴﻊ اﺑﺮﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻠﻮﻟﻪاى در ﻣﺮﻛﺰ و‬
‫ﺑﺎزوﻫﺎى ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻋﻈﻴﻢ در اﻃﺮاف آن در ﺣﺎل ﭼﺮﺧﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ »راه ﺷﻴﺮى« اﻳﻦ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻳﻜﻰ از ﺑﺎزوﻫﺎى آن‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎزوى ﺷﻜﺎرى ﻳﺎ اورﻳﻮن ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺮار‬
‫دارد‪ .‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﺮ دوﻳﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﮔﺮدﺷﻰ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ دور ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰى ﻛﻬﻜﺸﺎن دارد و از‬
‫زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 22‬ﺑﺎر ﺑﻪ دور ﻛﻬﻜﺸﺎن ﭼﺮﺧﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﺛﺮ اﻳﻦ‬
‫ﭼﺮﺧﺸﻬﺎ ﭼﮕﺎﻟﻰ‪ ،‬ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻬﻜﺸﺎن ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﺗﻤﻬﺎ و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ ﻧﺰدﻳﻜﻰ‪ ،‬ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ در ﻫﺮﭼﺮﺧﺸﻰ ﺑﻌﺪ از ﭼﺮﺧﺶ دﻳﮕﺮ‬

‫‪١‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد اﺗﻢ در ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎي ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﮔﺮﻧﻪ ﭼﮕﺎﻟﻲ ﺟﻬﺎن ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 10‬اﺗﻢ ﻳﺎ ﻣﻠﻜﻮل در ﻫﺮ ﻣﺘﺮ‬
‫ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣٤‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و ﻓﺸﺮدﮔﻰ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺷﺪه و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺗﻮده ﻣﺘﺮاﻛﻤﻰ از اﺗﻤﻬﺎ ﮔﺮد ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻤﺎس اﺗﻤﻬﺎ و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ‪ ،‬دﻣﺎى دروﻧﻰ‬
‫ﺗﻮده ﮔﺎزﻫﺎ ﺑﺎﻻ ﻣﻰرود و ﺑﻪﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ ﻣﻰرﺳﺪ و ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎ آﻏﺎز و‬
‫ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﺘﺎرهاى ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﮔﻮﺷﻪاى ﭘﺮت اﻓﺘﺎده و در اﻧﺘﻬﺎى ﻳﻜﻰ از ﺑﺎزوﻫﺎى ﺣﻠﺰوﻧﻰ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ »راه ﺷﻴﺮى«‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﺮاﻛﻢ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺎ در آﺳﻤﺎن ﻓﻘﻂ ﻳﻚ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬وﻟﻰ ﺳﺎﻛﻨﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ ﺳﻴﺎرات ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ در ﻣﺮﻛﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺮاﻛﻢ زﻳﺎد ﺳﺘﺎرﮔﺎن در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ از ﻛﻬﻜﺸﺎن‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺻﺪﻫﺎ ﺗﺎ ﻫﺰاران‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎ اﻧﺪازهﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوت و درﺧﺸﺶ ﻣﺘﻨﻮع‪ ،‬در آﺳﻤﺎن ﺧﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪(1‬‬
‫ﺑﺮﺷﻰ از ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى و ﻧﺤﻮه ﺗﻮزﻳﻊ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻣﺤﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را در آن ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ↑‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ .1‬ﻧﻤﻮدارى از ﺑﺮش ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ »راه ﺷﻴﺮى«‪ .‬ﭘﺮاﮔﻨﺪﮔﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در درون آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﻔﺤﻪاى اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ آن ﻗﺪرى ﻣﺘﻮرم و ﻧﻮراﻧﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﭘﺎﻳﻴﻦ)ﺑﺨﺶ ﺟﻨﻮﺑﻲ( و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 38000‬ﺳﺎل ﻧﻮرى از‬
‫ﻣﺮﻛﺰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪.‬‬

‫روش ﺟﺎﻟﺐ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاى ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﺳﺘﺎره‪ ،‬ﻣﺮگ ﺳﺘﺎره دﻳﮕﺮى اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮج ﺣﺎﺻﻞ از اﻧﻔﺠﺎر‬

‫‪١٣٥‬‬
‫ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ رﻣﺒﺶ )ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ( ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺗﺮاﻛﻢ را در ﺗﻮده اﺑﺮﻫﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده و ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﮔﺎه ﻫﺰاران ﺳﺘﺎره در ﭘﻰ آن ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 1995‬ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ‪ 1‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺑﻰﻧﻈﻴﺮى از اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻮده ﻋﻈﻴﻤﻰ از ﮔﺎزﻫﺎ و ﮔﺮدوﻏﺒﺎرﻫﺎى ﻗﻬﻮهاى رﻧﮓ در ﺳﺤﺎﺑﻬﺎى ﺧﻮﺷﻪ ﺑﺎز ‪ M16‬دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻛﻪ در درون آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺶ از ‪ 50‬ﻧﻘﻄﻪ درﺧﺸﺎن ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﭘﺮورﺷﮕﺎﻫﻰ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮزاد اﺳﺖ‪ ،‬رؤﻳﺖ‬
‫ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬ﺳﺤﺎﺑﻬﺎى‪ M16‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 7000‬ﺳﺎل ﻧﻮرى از زﻣﻴﻦ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ زﻳﺒﺎﻳﻰ‬
‫ﺑﻰﺣﺪ اﻳﻦ ﺗﺼﺎوﻳﺮ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻋﻠﻤﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎاﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎرى از آﻧﻬﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻋﻠﻤﻰ‬
‫در ﻣﻮرد ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻮﻟﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻧﻘﺎط درﺧﺸﺎن ﮔﻠﻮﻟﻪﻫﺎﻳﻰ ﻇﺎﻫﺮا"‬
‫آرام ﺑﻪ اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ ﺷﺒﻴﻪ ﺗﺨﻢﻣﺮغ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﻜﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ و ﻳﺎ ﻧﻄﻔﻪ »‪«Eggs‬‬
‫ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﻮدهﻫﺎﻳﻰ ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺘﻮن ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ﻳﻚ ﺳﺎل ﻧﻮرى و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﺮﺧﻰ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﺎﻣﻼً ﺟﺪا از ﺑﻘﻴﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺳﻰﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﭘﻴﺮ ﻻك و ژان وﻳﺪال در رﺻﺪﺧﺎﻧﻪ ﺟﻨﻮب‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ واﻗﻊ در ﻛﻮﻫﻬﺎى ﭘﻴﺮﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺷﻜﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ را در ﺑﺎزوﻫﺎى ﺷﻜﺎرى اورﻳﻮن دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮده ﮔﺎزﻫﺎ و ﮔﺮدوﻏﺒﺎرﻫﺎى اﻃﺮاف آﻧﻬﺎ در اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى زﻳﺮﺑﻨﻔﺶ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺠﺎور ﺗﺎ‬
‫‪10000‬درﺟﻪ ﮔﺮم ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻰ دﻣﺎى اﺷﻜﻬﺎ از ‪ 250‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻨﻮز‬
‫ﭘﺪﻳﺪه ﮔﺮﻣﺎزاﻳﻰ در درون آﻧﻬﺎ ﺷﺮوع ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻈﺮى ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫اﺷﻜﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ در اﻧﺘﻈﺎر ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ ﺳﺘﺎرهاى ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺘﺮﺻﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪاى از‬
‫ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﺟﻮاب ﻋﻤﻠﻰ در ﺳﺎل‪ 1993‬ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻓﻀﺎﻳﻰاش ارﺳﺎل داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ‬
‫اﺷﻜﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻰ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدادﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫ﺟﻮان ﻏﺮق ﺷﺪه در ﺻﻔﺤﺎﺗﻰ از ﮔﺮدوﻏﺒﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻰﺷﺪ ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ از ﮔﻠﻮﻟﻪﻫﺎ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در ﺗﺼﺎوﻳﺮى ﻛﻪ ﻫﺎﺑﻞ در ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 1995‬ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮد ﺑﻪﻃﻮر واﺿﺢ ﺗﻤﺎم‬

‫‪ .١‬هﻤﺎن‪ ٧ ،‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪.١٩٩٥‬‬

‫‪١٣٦‬‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﻠﻮﻟﻪ )اﺷﻜﻬﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ( ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪ و اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎرى اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺸﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺑﺮ روى ﻛﻠﻴﺸﻪﻫﺎى ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻛﺘﺎب‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻈﺮى و ﺗﺎ اﻧﺪازهاى ﺗﺨﻴﻠﻰ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را در ﭼﻬﺎر‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده و در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻤﻮداري واﻗﻌﻲ ﺗﺮ از ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﺮگ ﺳﺘﺎرﮔﺎن آورده اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن‬
‫اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻈﺮي ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﺳﺘﺎره و ﻣﺮگ ﺳﺘﺎره ﻏﻮل ﭘﻴﻜﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮ‬
‫ﻋﻤﺮش رﺳﻴﺪه را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬

‫دوران ﺗﻌﺎدل ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬

‫ﻳﻚ ﺳﺘﺎره‪ ،‬ﮔﻠﻮﻟﻪ ﻋﻈﻴﻤﻰ از ﮔﺎزﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮم اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام از ﻛﻠﻤﺎت اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‬
‫اﻫﻤﻴﺖ و ﻣﻌﻨﻰ ﺑﺴﻴﺎر دارد‪ ،‬ﮔﻠﻮﻟﻪ ﻋﻈﻴﻤﻰ از ﮔﺎز‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﺠﺴﻢ از ﮔﺎزﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ و در ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﮔﺎزى اﺳﺖ از ‪4/6‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻌﺎدﻟﺶ ﺑﻪﻫﻢ ﻧﺨﻮرده و ﺗﻤﺎم ﮔﺎزﻫﺎى درون آن و در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و‬
‫در ﺣﺎل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ وﺟﻮد دارﻧﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻳﻦ ﺗﻌﺎدل ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل دﻳﮕﺮ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻌﺠﺐآور دﻳﮕﺮ اﻳﻦاﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ذر‪‬ات و اﺗﻤﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ‬
‫ﺳﺘﺎره ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ ﺗﺤﺖ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ‬
‫ﻓﺸﺮده و ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﻧﻤﻰﺷﻮﻧﺪ؟ در ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻮق ﻛﻠﻤﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮم‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى‬
‫دارﻧﺪ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮى اﻳﻦ ﺳﺆال ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ ﮔﺎزﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮم‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم آن‬
‫اﻳﻦاﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺮژى دروﻧﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﮔﺎز ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦوﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣٧‬‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ .2‬ﻧﻤﻮدارى از ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﺘﺎره دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺗﻮدهﻫﺎى ﮔﺎز ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺷﺪه در ﻧﻄﻔﻪ و ﻳﺎ اﺷﻚ‬
‫ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ)‪ ،(1‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﻮج اﻧﻔﺠﺎر ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ اﺳﺖ)‪ ،(8‬ﻣﺘﺮاﻛﻤﺘﺮ ﺷﺪه و در اﺛﺮ ﺗﺮاﻛﻢ زﻳﺎد دﻣﺎى‬
‫آن ﺑﺎﻻ ﻣﻰرود‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎى ﻫﻴﺪروژن در آن ﺷﺮوع ﻣﻰﺷﻮد)‪ ..(2‬ﺧﺮوج ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ از ﻣﺮﻛﺰ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت اﻧﻔﺠﺎر ﻋﻈﻴﻤﻰ ﺻﻮرت ﻣﻰﮔﻴﺮد ‪ ..‬ﻣﻮاد ﻗﺸﺮ ﺳﻄﺤﻰ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه و ﺑﻪﺻﻮرت ﮔﺮد ﺑﺎد ﻋﻈﻴﻤﻰ‬
‫اﻃﺮاف ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰى ﺑﻪ دوران ﻣﻰاﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ در ﺳﺎل ‪ 1995‬ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪاى را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ‪ ..‬ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻫﺴﺘﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ ﮔﺮد و ﻏﺒﺎرﻫﺎ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﺮده و ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﻟﺨﺘﻪﻫﺎى ﻣﺎد‪‬ه در ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺟﺮم و ﺳﺮﻋﺘﺸﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰﮔﺮدد ‪ ..‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻣﺪﺗﻰ واﻛﻨﺶ ﻫﺴﺘﻪاى ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل ﻣﻰرﺳﺪ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﺘﺎره اي دﻳﮕﺮ‬
‫دوره اﺻﻠﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را آﻏﺎز ﻣﻰﻛﻨﺪ)‪ .(3‬از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ ﻟﺨﺘﻪﻫﺎىﻤﺎده ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى‬
‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﺎ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻌﺎدل ﻣﻰرﺳﺪ و ﺳﻴﺎراﺗﻲ ﻣﺜﻞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ در ﻣﺪارات ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﺎل‬
‫ﺗﻌﺎدﻟﻰ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﻨﺪ و اﻳﻦ ﺗﻌﺎدل در ﻣﻮرد ﺧﻮرﺷﻴﺪ ‪ 4/6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ اداﻣﻪ دارد و ‪.‬ﺑﻌﺪ از ‪ 5‬ﺗﺎ ‪6‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮش ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪه اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﻮل ﻗﺮﻣﺰ رﻧﮓ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد)‪(3‬و ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻋﻤﺮ دوﺑﺎره ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﺒﻮﻟﻮس ﺳﻴﺎره اي)‪ (5‬ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬وﻟﻲ در ﻣﻮرد ﺳﺘﺎره‬
‫اي ﻛﻪ ده ﻫﺎ ﺑﺎر ﺣﺠﻴﻢ ﺗﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ اﺑﺘﺪا ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻮﭘﺮ ﻏﻮل ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺘﺎره اﺧﻴﺮ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺟﺮﻣﺶ‬
‫ﻳﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻮﭘﺮ ﻧﻮا )‪ (8‬و ﻳﺎ ﻧﻮا)‪ (7‬ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬ﺳﻮﭘﺮ ﻧﻮا ﻫﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﺮﻣﺸﺎن در ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﻳﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره‬

‫‪١٣٨‬‬
 ‫ﻧﻮﺗﺮوﻧﻲ )‪ (9‬وﻳﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ)‪..(10‬‬

‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﻴﺎرات آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻋﻄﺎرد‪،‬زﻫﺮه‪ ،‬زﻣﻴﻦ‪،‬ﻣﺮﻳﺦ‪،‬ﻣﺸﺘﺮي ‪،‬زﺣﻞ‬

‫‪،‬اوراﻧﻮس و ﻧﭙﺘﻮن‪ .‬ﭘﻠﻮﺗﻮن را اﺗﺤﺎدﻳﻪ اﺧﺘﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎن از ﻣﺎه اوت ‪ 2006‬ﺟﺰو ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲ‬
‫آورﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎى ﺳﺒﻚ در ﻣﺮﻛﺰ ﺳﺘﺎره‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎى ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻘﺪارى از ﺟﺮم‬
‫اﺗﻤﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻣﺬﻛﻮر ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى ﺷﺪه و در ﺳﻄﺢ ﺳﺘﺎره‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻠﻰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ‬
‫ﺳﻌﻰ ﺑﻪ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﺮدن دارﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻼف آن‪ ،‬اﻧﺮژى ﺣﺎﺻﻞ از ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺳﻌﻰ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﺮدن دارد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ‪ ،‬ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫ﻣﻰآورد‪ ،‬ﻛﻪ در ﻃﻰ آن ﺳﺘﺎره در ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺘﻘﺮار و ﻧﺴﺒﺘﺎ ﭘﺎﻳﺪار ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺗﻌﺎدل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل )در ﻣﻮرد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺠﻴﻢ( و ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺎل )در ﻣﻮرد‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ( اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ از ‪ 4/6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل‬
‫ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدﻟﻰ اﺳﺖ و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ذﺧﻴﺮه ﺳﻮﺧﺖ دارد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﻗﻰ‬

‫‪١٣٩‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺨﻤﻴﻨﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ذﺧﻴﺮه ﺳﻮﺧﺘﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ زده ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻛﺮد‬
‫‪1‬‬
‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل دﻳﮕﺮ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎدام ﻛﻪ ذﺧﻴﺮه ﺳﻮﺧﺘﻰ ﺳﺘﺎره ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﺮ ﻧﻴﺮوى ﺣﺎﺻﻞ از واﻛﻨﺶ‬
‫ﻫﺴﺘﻪاى ﻏﺎﻟﺐ آﻣﺪه و ﺳﺘﺎره را ﻣﺘﺮاﻛﻤﺘﺮ ﻣﻰﺳﺎزد‪ .‬در اﺛﺮ اﻳﻦ ﺗﺮاﻛﻢ‪ ،‬ﺳﺘﺎره ﺗﻼش ﺟﺪﻳﺪى را‬
‫ﺑﺮاى ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ آﻏﺎز ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در اﺛﺮ ﻓﺸﺮدﮔﻰ ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬دﻣﺎى دروﻧﻰ ﺳﺘﺎره ﺑﺎﻻ‬
‫ﻣﻰرود و ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى اﺗﻢ ﻫﻠﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬داغ و ﺳﻮزان و ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻛﺮده و اﺗﻤﻬﺎى ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً از ﭘﻴﻮﺳﺖ دو‬
‫ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﺑﺮﻟﻴﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮد و از ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻳﻚ ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﺮﻟﻴﻢ‪،‬‬
‫ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﻛﺮﺑﻦ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬از ﭘﻴﻮﺳﺖ دو اﺗﻢ ﺑﺮﻟﻴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ اﻛﺴﻴﮋن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬
‫واﻛﻨﺸﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪدى در ﺗﻮده ﻣﺮﻛﺰى اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮى ﺑﻴﺶ ازﭘﻴﺶ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫آﻳﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﻳﺎ ﺑﻪﻋﺒﺎرﺗﻰ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزه ﻣﺎد‪‬ه ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ وﻟﻰ‬
‫ﺑﻪﻫﺮ ﺻﻮرت ﻋﺎﻗﺒﺖ ﭘﻴﺮوزى ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻌﻰ ﺑﺮ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﺮدن ﺟﻬﺎن در ﻧﻘﻄﻪاى‬
‫ﻓﺸﺮده ﻧﻈﻴﺮ ﻗﺒﻞ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ دارد‪ .‬از ﺑﻘﺎﻳﺎى ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻌﺪ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ ﮔﺮاﻧﺸﻰ‪ ،‬ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى‬
‫ﺳﻔﻴﺪ‪،‬ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻴﺎه‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و در آﺧﺮ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ .١‬در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٩٣‬دو ﭘﮋوه ﺸﮕﺮ از داﻧ ﺸﮕﺎﻩ ﭘﻨ ﺴﻴﻠﻮاﻧﻰ اﻣﺮﻳﻜ ﺎ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻧﺎﻣﻬ ﺎى آ ﻦ آﺎﻟ ﺪﻳﺮا )‪ (ken Caldeira‬و‬
‫ﺟﺎﻣﺰآﺴﺘﺮﻧﻴﮓ )‪ .(Jams Kastring‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻣﺪل رﻳﺎﺿﻰ آﻪ ﺑﻪ آﻤﻚ آﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺻ ﺖ اﻣﻜ ﺎن‬
‫زﻧ ﺪﮔﻰ ﺑ ﺮ روى زﻣ ﻴﻦ را در ﺣ ﺪود ‪ ٩٠٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﺗ ﺎ ‪ ١/٥‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﺳ ﺎل ﺗﺨﻤ ﻴﻦ زدﻩاﻧ ﺪ و ﺑ ﺎور دارﻧ ﺪ آ ﻪ ﭘ ﺲ از اﻳ ﻦ‬
‫زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬زﻣ ﻴﻦ ﻣﺒ ﺪل ﺑ ﻪ ﺻ ﺤﺮاﻳﻰ ﺧ ﺸﻚ و دﻣ ﺎﻳﻰ در ﺣ ﺪود ‪ ١٠٠‬درﺟ ﻪ ﺳ ﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪] .‬ﻣﺠﻠﻪ ﺁﺳﻤﺎن و ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪ ٢٨١‬ژوﺋﻦ ‪[١٩٩٣‬‬

‫‪١٤٠‬‬
 ‫ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ و ﺳﻴﺎه‬
‫ﻣﺮگ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬

‫از ﺑـــــﺮج دﮔـﺮ آن ﺷﻪ اﻧﻮار ﺑﺮآﻣﺪ‬ ‫ﮔﺮ ﺷﻤﺲ ﻓﺮو ﺷﺪ ﺑﻪ ﻏﺮوب او ﻧﻪ ﻓﻨﺎ ﺷﺪ‬

‫)ﻣﻮﻻﻧﺎ(‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﻫﺮ ﺳﺘﺎره در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﺮﻣﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺘﺎرهاى ﻣﺘﻮﺳﻂ ﭼﻮن ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﻋﻤﺮ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻤﺘﺮ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را دﻧﺒﺎل‬
‫ﻛﻨﻴﻢ؛ درﺑﺎره ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻌﺪا ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ‪ 5‬ﻳﺎ ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل‬
‫ﻛﻪ ذﺧﻴﺮه ﺳﻮﺧﺘﻰ )ﻫﻴﺪروژن( ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮن ﻣﺮﻛﺰى ﻳﺎ ﻛﻮره اﺗﻤﻰ ﻛﻪ در ﻗﻠﺐ آن‬
‫ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮارى ﺗﻌﺎدل ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺮوى ﻫﺴﺘﻪاى و ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﺛﺮ ﺑﺮﺗﺮى‬
‫ﻧﻴﺮوى اﺧﻴﺮ ﺗﻤﺎم ﻫﻠﻴﻤﻬﺎى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ از ﻫﻴﺪروژﻧﻬﺎى ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﻣﺮﻛﺰ ﺟﻤﻊ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺸﺎر ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺮ روى آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎر ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﻳﺶ دﻣﺎ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت ﺣﺮارﺗﻰ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى ﻫﻠﻴﻢ‬
‫ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ ﻛﻪ ﺷﺘﺎب زﻳﺎدى ﭘﻴﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺻﺎﺑﺖ ﻛﺮده و از ﭘﻴﻮﺳﺖ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى ﺑﺮﻟﻴﻢ‪،‬ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬ازت و اﻛﺴﻴﮋن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در اﺛﺮ واﻛﻨﺸﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد و اﻧﺮژىزا‪،‬‬
‫دﻣﺎى دروﻧﻰ ﺑﺎﻻ ﻣﻰرود و اﻧﻔﺠﺎرﻫﺎى ﻣﻬﻴﺐ و ﻣﺘﻮاﻟﻰ ﺑﻪوﻗﻮع ﻣﻰﭘﻴﻮﻧﺪد‪ ،‬ﻣﻮاد ﺳﺒﻚ ﻧﻈﻴﺮ‬
‫ﻫﻴﺪروژن و دوﺗﺮﻳﻢ در اﺛﺮ اﻳﻦ اﻧﻔﺠﺎرﻫﺎ در ﻓﻀﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﻏﻮل ﺳﺮخ رﻧﮕﻰ ﻛﻪ ﺷﻌﺎع آن ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻜﻴﻬﺎى ﺳﻴﺎره ﻋﻄﺎرد‪ ،‬ﻛﻪ در ‪ 60‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى‬
‫آن اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در اﺛﺮ واﻛﻨﺸﻬﺎى ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺟﺪﻳﺪ در ﻗﻠﺐ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺗﺎزهاى ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ و ﻧﻴﺮوى‬
‫اﺗﻤﻰ ﺑﺮﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻳﻦ ﺗﻌﺎدل دوره ﻋﻤﺮ ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ‬

‫‪١٤١‬‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎز ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻋﻤﺮ دوﺑﺎره ﻳﺎﻓﺘﻪاى ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺮ روى‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻟﺒﺨﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ زد‪ .‬وﻟﻰ اﻳﻦ ﻟﺒﺨﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﻟﺒﺨﻨﺪ ﻗﺒﻠﻰ ﻧﻴﺴﺖ و ﭼﻬﺮه ﺧﻮنآﻟﻮدش ﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از دوران ﺷﺒﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻧﻤﻮدارى از واﭘﺴﻴﻦ ﻣﺒﺎرزه ﻣﺮداﻧﻪ او ﺑﺎ‬
‫ﻧﻴﺮوى وﺣﺸﺘﻨﺎك ﮔﺮاﻧﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻨﺒﺴﻂ ﺗﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺳﻌﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﺧﻮد را ازدﺳﺖ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﻪ‬
‫رﻫﺎﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اﻧﺒﺴﺎط ﺣﺠﻢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺮاﺑﺮﺣﺠﻢ اوﻟﻴﻪاش ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬اﺛﺮ ﻧﻴﺮوى‬
‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﺮ روى ﻣﺮﻛﺰ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﺮ روى ﺗﻮدهﻫﺎى ﻣﻨﺒﺴﻂ‬
‫ﺷﺪه ﻛﻤﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﺘﺎرهاى را ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﻋﻤﺮ‬
‫ﺧﻮد رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﻏﻮل ﺳﺮخ ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮﻛﺰ ﻓﺸﺮدهﺷﺪه ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻗﻄﺮى ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﻌﺎدل ﻗﻄﺮ زﻣﻴﻦ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﭼﻮن واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎى ﺳﻨﮕﻴﻦ در دﻣﺎﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد )ﭼﻨﺪ‬
‫ﺻﺪﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ( ﻣﺮﻛﺰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻔﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻦرو آن را ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﻔﻴﺪ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺗﻤﻬﺎى ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬ازت و اﻛﺴﻴﮋن اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ و‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ ذﺧﻴﺮه ﺳﻮﺧﺘﻰ آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺮد ﺷﺪن ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﭘﺲ از ﭼﻨﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺳﺮد ﺷﺪه و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺗﻚ ﺑﻠﻮر ﺳﻴﺎه رﻧﮕﻰ ﺑﺎ ﭼﮕﺎﻟﻰ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎل آﻧﻬﺎ را ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﻴﺎه ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻴﺎه اﺑﻌﺎدى ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻛﺮه ﻣﺎه دارﻧﺪ و‬
‫ﭼﮕﺎﻟﻰ آﻧﻬﺎ ﺣﺪود ‪ 800‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم در ﻫﺮ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻫﺮﻛﺴﻰ و ﻫﺮ ﻧﻈﺎﻣﻰ‪ ،‬ﻋﻤﺮى ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫دارد و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ در ﺟﻬﺎن ﻓﻨﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ؛ ﻣﻨﺘﻬﻰ زﻣﺎن آن ﻓﺮق ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﺗﺼﻮر‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻪاﻧﻮار و ﻳﺎ ﺷﻤﻊ ﺧﺪا ﻛﻪ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻧﺎم ﺑﺮده‪ ،‬ﻓﻨﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و آرزوى‬
‫ﺧﻔﺎش ﺑﺮآورده ﻣﻰﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺷﻤﻊ ﻛﻰ ﻣﻴـﺮد ﺑﺴﻮزد ﭘﻮز او‬ ‫ﻫـــﺮ ﻛﻪ ﺑـــﺮ ﺷﻤﻊ ﺧﺪا آرد ﭘﻔﻮ‬
‫ﻛﻴﻦ ﺟﻬﺎن ﻣﺎﻧﺪ ﻳﺘﻴﻢ از آﻓﺘﺎب‬ ‫ﭼﻮن ﺗﻮ ﺧﻔﺎﺷﺎن ﺑﺴﻰ ﺑﻴﻨﻨﺪ ﺧﻮاب‬

‫‪١٤٢‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﺠﺴﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺟﺴﺎم ﻓﺸﺮدهاى در روى زﻣﻴﻦ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﻴﺴﺖ‬
‫زﻳﺮا ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻓﻠﺰاﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ در روى زﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻢ از ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﻼﺗﻴﻦ‪ ،‬ﺳﺮب و اوراﻧﻴﻢ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﮕﺎﻟﻰ آﻧﻬﺎ در ﺣﺪود ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 22‬ﮔﺮم در ﻫﺮ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎ‪،‬‬
‫ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﺑﺎر ﻓﺸﺮدهﺗﺮ از ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻓﻠﺰات روى زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺟﺮﻣﻰ ﺑﻴﻦ ‪ 1‬ﺗﺎ ‪ 8‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﺧﻮرﺷﻴﺪ دارﻧﺪ‪،‬آﺧﺮ ﺳﺮ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻴﺎه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد و ﺑﺎ‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ده در ﺻﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى از آﻧﻬﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﺣﺪود ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‪ .‬وﻟﻰ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺣﺠﻢ ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﻧﻮر آﻧﻬﺎ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻣﻰرﺳﺪ و ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﻫﺰارﺗﺎﻳﻰ از آﻧﻬﺎ را ﺗﺸﺨﻴﺺ دادهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ‬
‫ﭼﻮن ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﺗﺎ دﻳﺮزﻣﺎﻧﻰ ﻛﺎﻧﻮﻧﻬﺎى زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﺮ روى ﺳﻴﺎرات ﺧﻮد ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫آورده و در ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ و در ﻣﺮﺣﻠﻪاى ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻏﻮﻟﻬﺎى ﺳﺮخ درآﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺎرات ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻠﻌﻴﺪه و آﻧﻬﺎ را ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺑﺨﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺗﻤﺪن ﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺳﻴﺎرات اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫آﻣﺪه و ﺑﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪن ﻋﻤﺮ ﺳﺘﺎره‪ ،‬از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻰ از اﻳﻦ‬
‫ﺗﻤﺪن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و ﻗﺪرﺗﻰ ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ ﻣﺎ اﻛﻨﻮن دارﻳﻢ رﺳﻴﺪه و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﻤﺪن ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻴﺎرات دﻳﮕﺮى ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮر زﻳﺎد دور از واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺮﺧﻰ از‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻫﻨﻮز ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ داﻧﻪﻫﺎى زﻧﺪﮔﻰ در ﺧﺎرج از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه و ﺑﻌﺪا‬
‫ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ‪ ،‬دادهﻫﺎى ﺟﺪﻳﺪ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻰ و ﺑﻴﻮﻟﻮژى‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ اﻳﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ را ﺗﺎ ﺣﺪي ﻃﺮد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ‬
‫در ﻛﻴﻬﺎن ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻤﻰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺮم آﻧﻬﺎ از ‪ 8‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻣﺘﻌﺎدل ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻜﺲ ﺑﺎ ﺟﺮم‬
‫آﻧﻬﺎ دارد‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻤﺮ ﻣﺘﻌﺎدل ﺧﻮرﺷﻴﺪ ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 12‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ ﺟﺮﻣﺶ ده‬

‫‪١٤٣‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ ﻫﺰار ﺑﺎر ﻛﻤﺘﺮ ﻳﻌﻨﻰ در ﺣﺪود ده ﺗﺎ دوازده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫در اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻨﻜﻪ در ﺳﻴﺎراﺗﺸﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﻌﺪا ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻰ در روى زﻣﻴﻦ ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل و ﺑﺮاى ﺗﺸﻜﻴﻞ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺘﻨﻮع ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل زﻣﺎن ﻻزم داﺷﺖ‪ .‬و اﻣﺎ‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ در اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺣﺠﻴﻢ در ﻃﻰ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻤﺮ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﻛﻠﻴﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮﺟﻮد در ﻋﺎﻟﻢ از ﻫﻠﻴﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻋﻨﺼﺮ ‪ 92‬ﻛﻪ اوراﻧﻴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻫﺮ ﭼﻪ در روى زﻣﻴﻦ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻓﺮآوردهﻫﺎى‬
‫ﺳﻮﺧﺖوﺳﺎز اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﺟﺪاد ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬
‫ﺷﻤﺴﻰ در ﺑﻮﺗﻪ زرﮔﺮى ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﺴﻞ از اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻮره اﺗﻤﻰ واﻗﻊ در ﻗﻠﺐ اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در اﺑﺘﺪا ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى ﻫﻴﺪروژن را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﻠﻴﻢ ﻛﺮده و‬
‫ﭼﻮن ﺟﺮم ﺳﺘﺎره ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ ﻟﺬا ﻓﺸﺎر ﻣﺮﻛﺰى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ ذﺧﻴﺮه‬
‫ﻫﻴﺪروژن ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و ﺑﻪﻧﺎﭼﺎر‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى ﻫﻠﻴﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮده و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﺮﺑﻦ واﻛﺴﻴﮋن ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دو ﻋﻨﺼﺮ اﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻮاد‬
‫ﺳﻮﺧﺘﻰ ﺟﺪﻳﺪ ﺳﺘﺎره را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬دﻣﺎى دروﻧﻰ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪاى از زﻧﺪﮔﻰ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ‬
‫‪ 600‬ﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬در دﻣﺎﻳﻰ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﻛﺮﺑﻦ و اﻛﺴﻴﮋن ﺗﺤﺮﻛﺎت‬
‫ﺣﺮارﺗﻰ ﺷﺪﻳﺪ داﺷﺘﻪ و در اﺛﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ‬
‫ﻧﻈﻴﺮ ﺳﺪﻳﻢ‪ ،‬آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ و‪ ...‬را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬زﻧﺠﻴﺮهﻫﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ از اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‬
‫واﻛﻨﺸﻬﺎى ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭘﻰدرﭘﻰ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد و در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬دﻣﺎى دروﻧﻰ ﻛﻮره اﺗﻤﻰ ﺑﺎﻻ ﻣﻰرود‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد و ﻧﻴﻢ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل اﺗﻤﻬﺎى اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺷﺪه و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ ﻧﻈﻴﺮ ﮔﻮﮔﺮد و ﺳﻴﻠﻴﺴﻴﻢ و ﻓﺴﻔﺮ را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻫﻢ دﻣﺎ‬
‫ﺑﺎﻻ ﻣﻰرود ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد درﺟﻪ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎل اﺗﻤﻬﺎى ﮔﻮﮔﺮد و ﻳﺎ ﺳﻠﻴﺴﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫ﻣﻰﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ و در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺻﺪ ﻧﻮع واﻛﻨﺸﻬﺎى ﭘﻴﻮﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد و ﺣﺮارت دروﻧﻰ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻮره ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ را ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ ﺟﺮﻣﺶ ‪ 25‬ﺑﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺟﺮم‬

‫‪١٤٤‬‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻣﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﻛﺮﺑﻦ ﻳﺎ ازت‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻠﻴﻢ ‪ 600‬ﺳﺎل و زﻣﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛﺮﺑﻦ‬
‫و ﻳﺎ ازت ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻚ ﺳﺎل و زﻣﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ‪ 6‬ﻣﺎه و زﻣﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎى ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ ﻧﻈﻴﺮ ﮔﻮﮔﺮد و ﻳﺎ ﻓﺴﻔﺮ ﻳﻚ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻃﻮل ﻧﻤﻰﻛﺸﺪ‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﺎﻳﻰ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده آﻫﻦ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺧﻮد آﻫﻦ ﺧﺘﻢ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً‬
‫اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﺎﻧﻮاده آﻫﻦ )ﻧﻴﻜﻞ‪ ،‬ﻛﺒﺎﻟﺖ و آﻫﻦ( در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻨﺤﻨﻰ ﭘﺎﻳﺪارى )ﺷﻜﻞ‬
‫‪ 3‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺑﺨﺶ اول( واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻣﻴﻠﻰ ﻧﻪ ﺑﺮاى ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺮاى ﺷﻜﺴﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫واﻛﻨﺶ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ اﻧﺮژىزا ﻧﺒﻮده و دﻣﺎى ﻛﻮره اﺗﻤﻰ را ﺑﺎﻻ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪ .‬و از آن‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﻋﻨﺼﺮ آﻫﻦ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ‪ 56‬ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون ﭼﻨﺎن ﺟﺎدو و اﻓﺴﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫دﻣﺎى ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد درﺟﻪ ﻛﻮره اﺗﻤﻰ ﻧﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ آن و ﻧﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻰ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮ روى آن اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺘﺎرهاى ﻧﻈﻴﺮ ﺷﻜﻞ دروﻧﻰ ﭘﻴﺎز از ﭘﻮﺳﺘﻪﻫﺎى‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮﺳﺘﻪﻫﺎى ﻓﻮﻗﺎﻧﻰ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺒﻚ ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻠﻴﻢ و ازت‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﻪ دوم از‬
‫ﻛﺮﺑﻦ و اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺳﻮم از ﻧﺌﻮن و اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﻪ ﭼﻬﺎرم از اﻛﺴﻴﮋن و ﻣﻨﻴﺰﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﻪ‬
‫ﭘﻨﺠﻢ از ﺳﻴﻠﻴﺴﻴﻢ و ﮔﻮﮔﺮد و ﺑﺎﻻﺧﺮه در ﻣﺮﻛﺰ اﺗﻤﻬﺎى آﻫﻦ ﺟﻤﻊ و ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺛﺮ‬
‫واﻛﻨﺸﻬﺎى ﭘﻰدرﭘﻰ ﭘﻮﺳﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ذﺧﻴﺮه آﻫﻦ در ﻗﻠﺐ ﺳﺘﺎره اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺘﺎرهﻫﺎ‬
‫را اﺑﺮﻏﻮل‪ 1‬ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻋﺎﻟﻢاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ ﺳﺘﺎرهﻫﺎ را در ﻣﺤﻞ ﻛﻨﻮﻧﻰ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﺗﺎ ﭘﻠﻮﺗﻮن در آن ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﺷﻌﺎﻋﻰ ﻣﻌﺎدل‬
‫ﺑﺎ ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪ (2‬ﻧﻤﻮدارى از آراﻳﺶ دروﻧﻰ اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﻫﻴﻮﻻﻳﻰ ﻋﻈﻴﻢ را‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻗﻄﺮ اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ‪ 500‬ﺑﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺻﻠﻰ زﻧﺪﮔﻴﺶ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺑﺮﻏﻮل ﺳﺮخ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻌﺎﻋﻰ‬
‫در ﺣﺪود ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻛﻪ ﻗﺸﺮﻫﺎى ﺳﻄﺤﻰ آن‪ ،‬ﻣﻮاد ﺳﻮﺧﺘﻰ را‬
‫ﻣﺼﺮف ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﻗﻠﺐ اﻳﻦ ﺳﺘﺎره‪ ،‬آﻫﻦ ذﺧﻴﺮه ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻟﺤﻈﻪاى ﻓﺮا ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﻓﺸﺎر دروﻧﻰ‬

‫‪١‬‬
‫‪١. supergeantes‬‬

‫‪١٤٥‬‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮرى اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى اﺗﻢ آﻫﻦ ﻛﻪ در درﻳﺎﻳﻰ از‬
‫اﻟﻜﺘﺮون ﻏﺮق ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم واﻛﻨﺶ ﻫﺴﺘﻪاى ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﺤﻤﻞ اﻳﻦ ﻓﺸﺎر ﻧﺎﭼﺎرﻧﺪ‬
‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ را ﺟﺬب ﺧﻮد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ در روى زﻣﻴﻦ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻬﺎى ﻃﻮﻻﻧﻰ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ از واﻛﻨﺶ دروﻧﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫ﻏﻮل ﭘﻴﻜﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻴﺰ در اواﺳﻂ ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه‬
‫ﻧﺒﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪.2‬ﻧﻤﻮداري از آراﻳﺶ دروﻧﻲ ﻳﻚ ﺳﻮﭘﺮ ﻏﻮل ﻛﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﭘﻴﺎز از ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ درﺳﺖ ﺷﺪه و در‬
‫ﻫﺮ ﻻﻳﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ دﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و از ﭘﻴﻮﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬آﺧﺮ ﺳﺮ در ﻣﺮﻛﺰ اﺗﻤﻬﺎي آﻫﻦ ﻛﺒﺎﻟﺖ و ﻧﻴﻜﻞ ﻛﻪ ﺟﺰو ﭘﺎﻳﺪارﺗﺮﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺟﺪول ﺗﻨﺎوﺑﻲ‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮﻧﺪ‪،‬ذﺧﻴﺮه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬در ﺑﺎﻻي ﻻﻳﻪ ﻫﺎ ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﺮ ﻻﻳﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﻪ ﻛﻠﻮن آورده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫درﻣﺮﻛﺰ‪5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد درﺟﻪ و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻻﻳﻪ ﻫﺎي ﺑﻌﺪي ‪ 3‬و ‪ 2‬و ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد و دﻣﺎي ﻻﻳﻪ آﺧﺮ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٤٦‬‬
‫اﻳﻦ ﻻﻳﻪ ﻫﺎ ﻓﻘﻂ ‪ 10000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻗﻄﺮدارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت داﻳﺮه ﻛﻮﭼﻜﻲ درﻣﺮﻛﺰﺳﺘﺎره ﻛﻪ ‪700‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‬
‫ﻗﻄﺮدارد ﻗﺮار دارد‪.‬ﻣﺎﺑﻘﻲ ﺳﺘﺎره از ‪ 70‬در ﺻﺪ ﻫﻴﺪروژن ‪ 28‬درﺻﺪﻫﻠﻴﻢ و ‪ 2‬در ﺻﺪ ﮔﺎزﻫﺎي اﻛﺴﻴﮋن ازت و‬
‫ﻛﺮﺑﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آرﺗﻮر ادﻳﻨﮕﺘﻮن ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان آن زﻣﺎن ﻛﻪ از ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم‬
‫اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ را ﺑﻴﻬﻮدهﮔﻮﻳﻰ و ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻣﻰداﻧﺴﺖ و ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻊ از آن ﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺘﺎرهاى ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ «.‬ادﻳﻨﮕﺘﻮن ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺎده را ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮﻣﻰ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﻛﺸﻒ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ داد ﺗﺎ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻧﻴﺰ در‬
‫ﻣﻮﻗﻊ اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم دﭼﺎر ﭼﻨﻴﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﻰ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎدﻻت ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣ‪‬ﺸﻚ‬
‫ﺳﺎدهاى ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﺐ آن را ﺑﺎد ﻛﻨﻨﺪ و ﺣﺠﻤﺶ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬وى اﻗﺮار ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از اﻳﻦ اﻧﺒﺴﺎط ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ را وارد ﻛﺮدم‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻛﺘﺸﺎف ﻫﺎﺑﻞ در ﻣﻮرد‬
‫ﮔﺮﻳﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻧﺪاﻣﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ و اﻋﺘﺮاف ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﺰودن اﻳﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎه‬
‫در زﻧﺪﮔﻰ ﺷﻐﻠﻴﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻢ و ﻓﻬﻢ ﺑﺸﺮ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻰرود و ﻛﺴﻰ ﻗﺎدر‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﻗﻒ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ آن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ و ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ در اواﺧﺮ ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از اﻳﻦ‬
‫ﭘﺪﻳﺪه ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻨﻄﻘﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺮازﻫﺎى ﻣﻤﻨﻮع و ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﺷﺪه اﺗﻤﻬﺎى‬
‫آﻫﻦ در اﺛﺮ ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺧﻴﻠﻰ زﻳﺎدى ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ ﺑﻪ داﺧﻞ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى‬
‫اﺗﻢ آﻫﻦ ﻧﻔﻮذ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و در اﺛﺮ آن ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻧﻮﺗﺮون ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دﻳﮕﺮ اﺗﻢ آﻫﻨﻰ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰى ﺳﺘﺎره ﻣﻨﺤﺼﺮا از ﻧﻮﺗﺮون ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻏﻮل ﭘﻴﻜﺮ را ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎ ﺑﺎر اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‬
‫و ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻧﻴﺮوى داﻓﻌﻪاى اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫در ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ‪ ،‬اﻳﻦ ذرات ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﻫﻢ‪ ،‬درﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ‬

‫‪١٤٧‬‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻰ دﻳﮕﺮ ﻓﻀﺎى ﺧﺎﻟﻰ ﺑﻴﻦ اﺗﻤﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﭼﮕﺎﻟﻰ ﻣﺮﻛﺰ ﺳﺘﺎره ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ زﻳﺎد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ آن ﺑﻴﺶ از ‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ وزن دارد‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮون‬
‫ﺟﺬب ﻛﺮده و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﻮﺗﺮون ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎى ﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﮔﺎﻣﺎ ﺑﺎ اﻧﺮژى زﻳﺎد از ﺧﻮد‬
‫دﻓﻊ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و در اﺛﺮ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﺧﺮوج اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ از ﺳﻄﺢ ﻗﺸﺮ دروﻧﻰ ﺳﺘﺎره‪ ،‬ﺗﻮأم ﺑﺎ‬
‫اﻧﻔﺠﺎر وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻰ ﻣﻰﮔﺮدد ﻛﻪ ﺗﺠﺴﻢ آن ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺑﺮاى ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺸﺮﻫﺎى ﺳﻄﺤﻰ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ اﻃﺮاف ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه و ﻧﻮرى ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﮔﺮدد )ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ(‪ .‬اﺑﺮﻏﻮل ﺑﻌﺪ از اﻧﻔﺠﺎر‪،‬‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻮاد ﻣﺼﺮف ﻧﺸﺪه در ﻗﺸﺮﻫﺎى ﻣﺎﻗﺒﻞ آﺧﺮ ﺧﻮد را از ﻗﺒﻴﻞ ﻫﻴﺪروژن‪ ،‬ﻫﻠﻴﻢ‪،‬‬
‫اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﺳﻴﻠﻴﺴﻴﻢ‪ ،‬ﮔﻮﮔﺮد و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ را ﺑﻪ اﻃﺮاف ﭘﺨﺶ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﺮﻛﺰى ﻛﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻧﻮﺗﺮون اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﮕﺎﻟﻰ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ زﻳﺎد و ﺟﺮم اﺗﻤﻰ در ﺣﺪود )ﻋﺪد‬
‫ﻳﻚ و ‪ 56‬ﺻﻔﺮ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن( ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪100,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000,000‬‬
‫ﺷﻌﺎع آن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ ﻳﻌﻨﻰ در ﺣﺪود ﺳﻰﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ )ﻣﺜﻼً ﻛﻮه اﻟﺒﺮز را در ﻧﺎﺣﻴﻪ دﻣﺎوﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻛﺮهاى ﻣﺪور ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ( وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺟﺮم آن ده ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﻦ ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬
‫ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﺗﻤﺎم ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﻣﺮﻛﺰ ﺗﻮدهﻫﺎى ﺳﺤﺎﺑﻰ ﺧﺮﭼﻨﮓ )‪(Crabe‬ﺳﺘﺎره‬
‫ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ ﺑﺎ ﺣﺠﻤﻰ ﻣﻌﺎدل ﻛﻮه ﻣﺘﻮﺳﻄﻰ )ﻣﺜﻼً ﻛﻮﻫﻬﺎى ﺗﻮﭼﺎل( در ﻫﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺳﻰﺑﺎر ﺑﻪ دور ﺧﻮد‬
‫ﻣﻰﭼﺮﺧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﻗﺎﺷﻖ ﭼﺎﻳﺨﻮرى )ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ( از ﻣﻮاد اﻳﻦ ﻛﻮه در دﺳﺖ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ )ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﻟﻰ در ﻣﺜﻞ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻧﻴﺴﺖ( و آن را ﺑﺮ روى ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ از ﺳﻄﺢ ﻛﺮه‬
‫زﻣﻴﻦ رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻠﻮﻟﻪاى ﻛﻪ ﻫﻮا را ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﻗﻠﺐ زﻣﻴﻦ ﻓﺮو ﻣﻰرود و از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ‬
‫زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺮون زده و ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد را در ﻓﻀﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻌﺪ‬
‫از اﻧﻔﺠﺎر اﺑﺮ ﻧﻮاﺧﺘﺮ را ﺳﺘﺎره ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و ﻳﺎ ﺗﺐ اﺧﺘﺮ‪ 1‬ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﮕﺬارى ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﭙﺸﻬﺎى‬
‫‪١‬‬
‫‪١. Pulsar‬‬

‫‪١٤٨‬‬
‫ﻣﻨﻈﻢ اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﺮ ‪ 25‬ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑﻪ دور ﺧﻮد ﻣﻰﭼﺮﺧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ‬
‫در ﻫﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 30‬ﺗﺎ ‪ 660‬ﺑﺎر )ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﺮم و ﺷﺪت ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ و ﻋﻤﺮ آﻧﻬﺎ( ﺑﻪ دور ﺧﻮد‬
‫ﻣﻰﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺷﻜﻞ )‪ (3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺑﻌﺎد ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ )در دوران زﻧﺪﮔﻰ اﺻﻠﻰ‬
‫)ﺗﻌﺎدﻟﻲ( ﻛﻪ ﻗﻄﺮ آﻧﺮا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺣﺪ اﺑﻌﺎد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻗﺮار داده اﻧﺪ) ‪ ( DS‬و زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﺘﺎره اي‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻮﭘﺮ ﻏﻮل ﺳﺮخ ﻳﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻏﻮل ﺳﺮخ و ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﻧﺎ ﻣﺘﻌﺎدل آﺧﺮ ﻋﻤﺮي‬
‫ﺧﻮد ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﻔﻴﺪ ‪،‬ﺳﺮخ و ﻳﺎ ﺳﻴﺎه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻳﺎ ﺳﻮﭘﺮ ﻏﻮﻟﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره‬
‫ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ آورده اﻳﻢ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮدار ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ) ‪ ( Nicolas Bouchilloux‬ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺑﻌﺎد ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ :‬ﻧﻤﻮداري ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ از اﺑﻌﺎد و ﺷﺪت ﻧﻮر ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬در ﺧﻂ اﻓﻘﻲ دﻣﺎي‬

‫‪١٤٩‬‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﻪ ﻛﻠﻮن آورده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﮔﺮﻣﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻧﻤﻮدار ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬در ﺧﻂ‬
‫ﻋﻤﻮدي ﺷﺪت ﻧﻮر ﺳﺘﺎرﮔﺎن آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬ﭘﺮﻧﻮرﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ در ﺑﺎﻻي ﻧﻤﻮدار ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬ﻗﻄﺮ داﻳﺮه ﻫﺎ اﺑﻌﺎد‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪،‬اﺑﻌﺎد ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻗﻄﺮ ﺧﻮرﺷﻴـــﺪ ﻛﻪ واﺣﺪ آن ) ‪ ( DS‬اﺳﺖ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪ و ﻳﺎ ﺳﺮخ ‪ 0,001‬واﺣﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻏﻮﻟﻬﺎي ﺳﺮخ ‪ 1000‬ﺑﺮاﺑﺮ واﺣﺪ ﺧﻮرﺳﻴﺪ ﻗﻄﺮ دارﻧﺪ و ﺳﻮﭘﺮ ﻏﻮﻟﻬﺎ‬
‫ﺑﺎزﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ .‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻃﻴﻒ ﻧﻮري آﻧﻬﺎ و ﺑﺎ ﺣﺮوﻓﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪) .‬‬
‫‪ ( WOBAFGKMLT‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ در ﺣﺪ واﺳﻂ و زرد رﻧﮓ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺣﺮف ) ‪ ( G‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺻﻠﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮﭘﺮ ﻏﻮﻟﻬﺎ‬
‫ﻋﻤﺮ ﻛﻮﺗﺎه ﺗﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ‬
‫ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ و ﻳﺎ ﺳﻴﺎه و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ‪ ،‬ﻻﺷﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻋﻈﻴﻤﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز در آﺳﻤﺎن آﺑﻰ درﺧﺸﻴﺪه و ﺑﻪاﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﻛﺎﻧﻮﻧﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد زﻧﺪﮔﻰ را در ﺷﻌﺎع اﻧﻮار‬
‫ﺧﻮد روﺷﻦ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در درون آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوز ﺷﺪه و ﺑﻌﺪ از ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن‬
‫ﺳﻴﺎرات ﺧﻮد و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻤﻼً در آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻜﻮن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﻬﺎﻳﻰ‬
‫ﺧﻮد رﺳﻴﺪه و ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺟﺴﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻏﻮلﭘﻴﻜﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﭘﮋوﻫﺶ داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان و ﻋﻠﻤﺎى ﻓﻴﺰﻳﻚ‬
‫ﻧﻈﺮى اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺤﻮل ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻋﺒﺎرت از ﭘﻴﺮوزى ﻧﻴﺮوى‬
‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﺮ ﻣﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن‪ ،‬ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻣﺤﻠﻰ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ از ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ از ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت دروﻧﻰ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻋﺎﻟﻢ را روﺷﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻋﻠﻢ اﻣﺮوز ﻓﻬﻤﻴﺪه‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﺨﺎﻧﻪ ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ در آن‬
‫ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺶ ﻋﻈﻴﻤﻰ ﻛﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎدرﻧﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ در اﻃﺮاف‬
‫ﺧﻮدﺷﺎن وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﺳﻮى ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻜﺸﻨﺪ و آن را ﺑﺒﻠﻌﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﺧﻮد ﺳﺘﺎرﮔﺎن و‬
‫ﺣﺘﻰ ﻧﻮر را ﻣﻰﺑﻠﻌﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﻬﺎﻳﻰ وﺣﺸﺘﻨﺎك ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﻠﻌﻴﺪن ﻧﻮر ﺳﻴﺎه و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و در ﻓﻀﺎ ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ از‬

‫‪١٥٠‬‬
‫ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ درﺑﺎره ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻧﺮژى دروﻧﻰ‪ ،‬ﻫﺮج و ﻣﺮج )ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ ﻳﺎ‬
‫آﻧﺘﺮوﭘﻰ( و ﻣﻌﻴﺎرى از ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ در درون آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎن دارﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻮم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ در ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬در آﻏﺎز ﺗﻮﺟﻪ و دﻗﺖ در آن ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺟﻨﺒﻪ‬
‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ داﺷﺖ و ﺑﺮاى اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎى ﺑﺨﺎر ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻰ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻣﺘﻜﻰ ﺑﺮاﺳﺎس ﻛﺎرﺑﺮد اﻗﺘﺼﺎدى آن‪ ،‬درك و ﻓﻬﻤﻰ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدر‬
‫اﺳﺖ ﺗﺤﻮﻻت اﻏﻠﺐ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﻛﻴﻬﺎن را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬دو اﺻﻞ ﻣﻬﻢ ﻛﻪ از ﻛﺎرﺑﺮد ﺑﻬﺮهدﻫﻰ‬
‫ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎى ﺑﺨﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﺻﻞ اول و دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﻣﺸﻬﻮرﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺻﻞ اول ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﻘﺎى ﺟﺮم و اﻧﺮژى اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﺟﻬﺎﻧﻰ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺣﺎﻟﺘﻰ ﻳﺎ اﻧﺮژى و ﻳﺎ ﺟﺮم ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ دارﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﭼﻮب و ﻳﺎ زﻏﺎل در ﻫﻮاى‬
‫آزاد ﻣﻰﺳﻮزد ﺑﻪ ﻣﺎ اﻧﺮژى ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﭼﻮب و ﻳﺎ زﻏﺎل ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارﻧﺪ و ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﻮﺧﺘﻦ دارﻧﺪ؟‬
‫اﺗﻤﻬﺎى ﻛﺮﺑﻦ ﻣﻮﺟﻮد در زﻏﺎل و ﻳﺎ ﭼﻮب ﺑﺎ اﻛﺴﻴﮋن ﻫﻮا ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﺮم ﮔﺎزﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﻛﻤﺘﺮ از ﺟﺮم ﻣﺠﻤﻮع ﻛﺮﺑﻦ و اﻛﺴﻴﮋن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻦ ﺳﻮﺧﺘﻦ‬
‫ﻣﻘﺪارى از ﺟﺮم از ﺑﻴﻦ ﻣﻰرود و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ اﻧﺮژى ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬ﮔﺮﻣﺎى ﺣﺎﺻﻞ از ﺳﻮﺧﺘﻦ ﭼﻮب و ﻳﺎ‬
‫زﻏﺎل و ﻳﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﻫﺮ ﻣﺎدهاى ﻛﻪ ﻣﻰﺳﻮزد‪ ،‬در اﺛﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻘﺪارى از ﺟﺮم ﺑﻪ اﻧﺮژى اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫آﻏﺎز اﺷﺎرهاى ﺑﻪ واﻛﻨﺶ دروﻧﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬درواﻗﻊ واﻛﻨﺶ دروﻧﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﻮﻋﻰ‬
‫ﺳﻮﺧﺘﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻃﻰ آن ﻣﻘﺪارى از ﺟﺮم ﻋﻨﺎﺻﺮى ﻛﻪ در ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺴﺘﻪاى ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ از‬
‫ﺑﻴﻦ ﻣﻰرود‪ .‬ﺳﻮﺧﺖ و ﺳﺎز دروﻧﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺟﺴﺎد آﻧﻬﺎ ﻳﻌﻨﻰ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ و ﺳﻴﺎه‬
‫و ﻳﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و در ﺟﺮﻣﻬﺎى ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻮده ﮔﺎزﻫﺎى ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ‬
‫اﺟﺴﺎم ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺸﺮده و ﭘﺎﻳﺪار ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻳﺎ‬
‫در آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺻﻞ اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺟﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻤﺎﻳﻞ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﺗﺮاز اﻧﺮژى ﺑﺮآورده ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﺟﺴﺎد ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﺣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﭘﺎﻳﺪارى را دارﻧﺪ و ﻫﻤﺎنﻃﻮر‬

‫‪١٥١‬‬
‫ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺪ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﺒﺪﻳﻼت ﻋﻨﺼﺮى در درون ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬‬
‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ آﻫﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﺪار و در ﻗﻠﺐ ﺳﺘﺎره ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎز ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺮدﮔﻰ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﻚ ﺑﻠﻮر ﻓﺸﺮده ﺳﺨﺘﻰ از اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻮﺗﺮوﻧﻬﺎى ﺑﺪون ﺑﺎر و ﻣﻤﺎس ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬درﻣﻮرد ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻓﺸﺮدﮔﻰ دروﻧﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن‬
‫ﺟﺮم آﻧﻬﺎ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺛﺮ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ در درون آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت زﻳﺎدى از ﺗﺸﻜﻴﻼت دروﻧﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﺪارﻳﻢ وﻟﻰ ﺑﻪﻃﻮر ﺣﺘﻢ درون آﻧﻬﺎ از اﺟﺘﻤﺎع ذرات‬
‫ﺑﻨﻴﺎدى ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ داده ﺷﺪه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻞ دوم‪ :‬ﻛﺸﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى اﻧﺮژى ﻳﺎ ﺟﺮم ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺗﻮأم و ﺑﺮﺧﻰ اوﻗﺎت در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻰ دﻳﮕﺮى اﺳﺖ ﻛﻪ آن را اﺻﻞ دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻛﻠﻴﻪ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﺟﻬﺎﻧﻰ و ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ و ﻳﺎ ﻫﺮج و ﻣﺮج ﺗﻤﺎﻳﻞ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻴﺎر اﻳﻦ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ را ﺗﻐﻴﻴﺮات آﻧﺘﺮوﭘﻰ ﻳﺎ درﺟﻪ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ در ﻛﻼس درس ﻣﻨﻈﻢ و ﻣﺮﺗﺐ ﺑﺮ روى ﺻﻨﺪﻟﻴﻬﺎى ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫ﻣﻌﻠﻢ ﮔﻮش ﻓﺮا ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬درﺟﻪ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ اﻳﻦ ﻛﻼس ﺻﻔﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻠﻢ ﺑﻪراﺣﺘﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺨﺘﺼﺎت‬
‫ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻋﻠﻰ در ردﻳﻒ اول و ﺻﻨﺪﻟﻰ ﻧﻬﻢ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﻳﺎ ﺣﺴﻦ در‬
‫ردﻳﻒ ﺳﻮم و ﺻﻨﺪﻟﻰ ﭘﻨﺠﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺠﺮد آﻧﻜﻪ زﻧﮓ ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺎﻋﺖ زده ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻮى در ﺧﺮوﺟﻰ ﻣﻰدوﻧﺪ و ﻫﺮج و ﻣﺮج اﻳﺠﺎد ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ درﺟﻪ‬
‫ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ ﻛﻼس اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﻌﻠﻢ دﻳﮕﺮ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻣﺤﺼﻠﻴﻦ را‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻛﻤﺒﻮد اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ دروﻧﻰ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺳﺮوﻛﺎر دارﻳﻢ‪ .‬ﺧﻮاه ﻛﻼس درس ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮاه ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻋﻄﺮﭘﺨﺶ ﺷﺪه در ﻓﻀﺎ‪ .‬در‬
‫واﻗﻊ ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ درِ ﺷﻴﺸﻪ ﻋﻄﺮ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻋﻄﺮ ﻣﺮﺗﺐ و ﻣﻨﻈﻢ ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻴﺮوى‬
‫ﺑﻴﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ در داﺧﻞ ﺷﻴﺸﻪ ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ درِ ﺷﻴﺸﻪ ﻋﻄﺮ ﺑﺎز‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻧﺮژى ﺑﻴﺸﺘﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوى ﺑﻴﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ را ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﺧﺎرج ﻓﺮار‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺸﺎم ﻣﺎ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ درِ ﺷﻴﺸﻪ ﻋﻄﺮ ﻣﺪﺗﻰ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺑﺎز ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺧﻮد‬

‫‪١٥٢‬‬
‫ﺑﻪﺧﻮد ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﺪه و ﭼﻴﺰى در ﺷﻴﺸﻪ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﻰﻣﺎﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﭘﺨﺶ‬
‫ﺷﺪه در ﻓﻀﺎى اﺗﺎق‪ ،‬ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮى ﺷﻴﺸﻪ ﻋﻄﺮ رﻓﺘﻪ و در آن ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﻮﻧﺪ؟ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎد ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ وﺟﻮد دارد و آﻧﻬﺎ را وادار ﺑﻪ ﺧﺮوج از ﺷﻴﺸﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ در ﻧﻬﺎد ﻛﻠﻴﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﭼﻪ در ﻛﻼس درس و ﭼﻪ در ﻳﻚ ﻋﻄﺮدان و‬
‫ﭼﻪ در درون ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ .‬اﺗﻤﻬﺎى ﻫﻴﺪروژن در داﺧﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻰﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ و‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻮر‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ذراﺗﻰ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻓﺘﻮن‬
‫ﻣﻰﻧﺎﻣﻴﻢ ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﻴﻮﺳﺖ دو ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻴﺪروژن ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ آن اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻓﺘﻮن ﻫﺎﻳﻰ را در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت در ﻓﻀﺎﻫﺎى ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺘﻮن ﻫﺎ را‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﻔﺠﺎر‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ اﻧﻔﺠﺎر ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ از ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺸﺮده اوﻟﻴﻪاى ﺷﺮوع ﻧﺸﺪ؟ ﺑﻨﺎﺑﺮ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻰ ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ )اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل‬
‫دﻳﮕﺮ( و ﺗﻤﺎم ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻴﺎه‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺮوى‬
‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﺟﻬﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ‪ ،‬اﺟﺴﺎد ﺳﺘﺎرﮔﺎن را در ﻫﻢ‬
‫ﻓﺸﺮده ﻛﺮده و ﻫﻤﻪ را در ﻧﻘﻄﻪاى ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و از ﻧﻮ ﻣﻬﺒﺎﻧﮕﻰ دﻳﮕﺮ ﺷﺮوع ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪاى ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد اداﻣﻪ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻧﻬﺎﻳﻰ‬
‫ﻋﺎﻟﻢ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﮕﺎﻟﻰ ﻣﺎد‪‬ه در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰﻛﻪ ﺗﻌﺪاد و ﺟﺮم واﻗﻌﻰ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺮآورد ﭼﮕﺎﻟﻰ ﺟﻬﺎن ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ از ﻧﻈﺮ ﻳﻚ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﭘﻴﺮوزى ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﺮ ﻣﺎد‪‬ه و‬
‫ﻣﻮﺿﻊ ﻳﺎ ﻣﺤﻞ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰى از ﺟﻬﺎن ﻛﻪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ در آن ﻓﺮو رﻓﺘﻪ و ﻧﻬﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮر را‬
‫ﺑﻠﻌﻴﺪه و اﻃﻼﻋﺎت در آن ﻧﻬﻔﺘﻪ و ﻣﺨﻔﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺧﻰ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﻣﺨﺰن‬
‫آﻧﺘﺮوﭘﻰ ﺟﻬﺎناﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١٥٣‬‬
‫ﺑﺮاى ﻓﻬﻢ و اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ در درون ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺜﺎﻟﻰ ﻓﺮﺿﻰ و ﺗﺎ اﻧﺪازهاى ﺗﺨﻴﻠﻰ آورده ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻜﺮار آن ﺑﻰﻣﻮرد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻗﺒﻞ از‬
‫ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺮﻋﺖ رﻫﺎﻳﻰ اﺟﺴﺎم را ﺑﻴﺎن داﺷﺖ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﺳﻨﮕﻰ را ﺑﻪ ﻫﻮا ﭘﺮﺗﺎب ﻛﻨﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻨﮓ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺳﻘﻮط ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻘﻮط ﺳﻨﮓ ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪه در ﻫﻮا ﺑﺴﺘﮕﻰ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوى ﺑﺎزوﻳﻰ‬
‫ﻛﻪ آن را رﻫﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻧﺪارد و ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ ﮔﺮاﻧﺸﻰ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ روى ﻗﻤﺮ‬
‫ﻛﻮﭼﻚ ﺳﻴﺎره ﻣﺮﻳﺦ ﻳﻌﻨﻰ ﻓﻮﺑﻮس ﻛﻪ اﺑﻌﺎدى ﺑﻴﺶ از ‪ 27‬در ‪ 20‬در ‪ 19‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﻴﺮوى‬
‫ﺑﺎزوى اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺳﻨﮓ ﻛﻮﭼﻚ ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﻰ را در ﻣﺪار آن ﻗﺮار دﻫﺪ و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﺳﻨﮓ را ﺑﻪ‬
‫‪ 9000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى آن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ در ﻣﺪار ﺳﻴﺎره ﻣﺮﻳﺦ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻗﺪرى‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﭘﺮﺗﺎب ﺳﻨﮓ ﺑﺮاى ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﺪار زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﺳﻰﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﺳﺮﻋﺖ آن ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻰ ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎى ﺟﺖ ﻫﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﻻزم ﺑﺮاى ﻗﺮار دادن ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎ در ﻣﺪارات زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻧﻴﺮوى ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ‬
‫ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﺣﺎﻣﻞ ﻣﺎﻫﻮاره‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ زﻣﻴﻦ ﻣﻰﮔﺮدد و ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺎدل‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻣﺎﻫﻮاره را در ﻣﺪار رﻫﺎ ﻣﻰﺳﺎزد و ﺧﻮد ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺮﻣﻰﮔﺮدد ﺳﺮﻋﺖ رﻫﺎﻳﻰ در‬
‫روى زﻣﻴﻦ ‪ ،11/2‬ﺑﺮ روى ﻛﺮه ﻣﺎه ‪ 2/4‬و ﺑﺮ روى ﺧﻮرﺷﻴﺪ ‪620‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ‬
‫ﺑﺮ روى ﻗﻤﺮ ﻣﺮﻳﺦ ﻓﻘﻂ ‪ 5‬ﻣﺘﺮ در ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻋﺪاد اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ را درك‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪاى ﻣﻌﺠﺰهآﺳﺎ دارﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ را ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻋﻘﺮﺑﻪاى را ﺑﺮ روى ﺻﻔﺤﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻰ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ را ﻛﻢ و ﻳﺎ زﻳﺎد ﻛﻨﺪ در ﻧﻈﺮ ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ ﻋﻘﺮﺑﻪ را ﺑﻪ روى ‪g‬‬
‫ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻮﺟﻮد در روى زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و ‪ g‬ﻋﻼﻣﺖ اﺧﺘﺼﺎرى ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺮاى زﻣﻴﻦ اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﻳﻚ ‪ g‬اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدى ﺧﻮد را دارد و ﻣﺎ ﺑﻪراﺣﺘﻰ در‬
‫روى زﻣﻴﻦ راه ﻣﻰروﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ ﺑﻮده و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪﺳﻬﻮﻟﺖ در ﻫﻮا ﭘﺮواز ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‬

‫‪١٥٤‬‬
‫وﮔﻴﺎﻫﺎن رﻳﺸﻪ در زﻣﻴﻦ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻪ و ﺳﺎﻗﻪ و ﺑﺮﮔﻬﺎى ﺧﻮد را رو ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و از ﻧﻮر‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻬﺮه ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺳﺨﺎوت و در ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻮر ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮى ﻣﺎ‬
‫ﻣﻰﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻘﺮﺑﻪ را ﺑﺮ روى ‪ 0/2g‬ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺎى راه رﻓﺘﻦ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺮش ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﻛﺮد و ﻫﺮ ﻗﺪم ﻛﻪ ﺑﺮﻣﻰدارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻬﺶ ‪ 5‬ﻣﺘﺮى ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﺳﻬﻮﻟﺖ در ﻫﻮا ﻣﻌﻠﻖ زده و در‬
‫اﻓﺘﺎدن ﭼﻨﺪان ﺻﺪﻣﻪاى ﺑﻪ ﻣﺎ وارد ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ .‬در ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺧﺘﻼﻟﻰ وارد ﻧﺸﺪه و ﻫﻤﭽﻨﺎن در‬
‫ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰﺗﺎﺑﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ اﮔﺮ ﻋﻘﺮﺑﻪ را ﺑﺮ روى ‪ 2g‬ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬راه رﻓﺘﻦ ﻣﺎ ﻣﺸﻜﻞ و‬
‫ﮔﺮدش ﺧﻮن در ﺑﺪن ﻣﺎ ﺑﻪﺳﺨﺘﻰ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻢ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﺪه‬
‫و ﺧﺮاب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﻤﻮاره ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻰ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻘﺮﺑﻪ را ﺑﺮ‬
‫روى ‪ 10g‬ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ ﻓﺮو ﻣﻰرﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﭘﻬﻦ ﺷﺪه و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮاى ﻣﺎ و‬
‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘﻴﺪا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﻣﺎ ﻋﻘﺮﺑﻪ را ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ از ‪ 10g‬ﺑﻪ ‪ 100g‬و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ‪ 1000g‬ﺑﺒﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوى‬
‫ﮔﺮاﻧﺸﻰ را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺧﻮدروﻫﺎ و درﺧﺘﺎن ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ورﻗﻪ ﻧﺎزﻛﻰ از ﻛﺎﻏﺬ ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ و ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻧﺎزﻛﺘﺮ و ﻧﺎزﻛﺘﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫آﺑﻬﺎى اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ در ﻗﻠﺐ زﻣﻴﻦ ﻓﺮو ﻣﻰروﻧﺪ و ﮔﺎزﻫﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ‪ ،‬ﺟﺬب زﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ‬
‫در ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻰ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺧﺘﻼﻟﻰ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻰﮔﺮدد‪ .‬از ‪ 100000g‬ﺑﻪ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻛﻮﻫﺎ و ﺻﺨﺮهﻫﺎ ﺧﺮد‬
‫ﺷﺪه و دﻳﮕﺮ در زﻣﻴﻦ ﭘﺴﺘﻰ و ﺑﻠﻨﺪى وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻓﺸﺎر زﻳﺎد‪ ،‬دﻣﺎﻳﻰ‬
‫ﻣﻌﺎدل ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در ﻗﻠﺐ زﻣﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻫﻴﺖ داده و ﺷﺒﻴﻪ‬
‫درون ﺳﺘﺎره ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ اﺗﻤﻬﺎى آﻫﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﻮﺗﺮون ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‬
‫ﻣﻮاد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺬاب و در ﺣﺎل ﺟﻮﺷﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎزﻫﻢ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫ﺑﻮده و ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫وﻟﻰ اﮔﺮ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺑﻪ ﺣﺪود ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ‪ g‬ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﻢ اﻧﺤﺮاف ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و ﺧﻮد‬

‫‪١٥٥‬‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻠﻌﻴﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﺜﻞ‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ ﻓﺮض دﻳﮕﺮ درﻣﻮرد زﻣﻴﻦ ﺻﺎدق ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﺣﺠﻢ‬
‫زﻣﻴﻦ ﻛﻤﺘﺮ از ﺣﺠﻢ ﻳﻚ ﭘﺮﺗﻘﺎل ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﺟﺴﻢ ﻣﺎدى ﻣﻮﻗﻌﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ دارد ﻛﻪ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺟﺮﻣﺶ ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻨﻮﻧﻰ و ﺣﺠﻤﻰ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﻳﻚ ﻫﺰارم ﺣﺠﻢ زﻣﻴﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﺟﺴﻢ ﺑﺮ اﺛﺮ داﺷﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ در ﻓﻀﺎ ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﻣﻰﺷﻮد زﻳﺮا ﻧﻮر ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ از آن‬
‫ﺧﺎرج ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬در ﺷﻜﻞ )‪ (4‬اﻧﻬﺪام ﮔﺮاﻧﺸﻰ‬
‫ﻳﻚ ﺳﺘﺎره ﻛﺮوى را در ﭼﻬﺎر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺸﺎن دادهاﻳﻢ‪ .‬ﺳﺘﺎرهاى را ﻛﻪ ﺟﺮﻣﺶ از ده ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪) ،‬اﻟﻒ ﻫﻼﻟﻰ از ﺣﺠﻢ اوﻟﻴﻪ ﺳﺘﺎره( ﻧﻮرﻫﺎ ﺑﻪراﺣﺘﻰ از اﻳﻦ‬
‫ﺳﺘﺎره ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم اﻧﺸﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻴﺪان ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺳﺘﺎره اﺛﺮ ﻣﺨﺘﺼﺮى ﺑﺮ‬
‫روى ﺑﺎﻓﺖ ﻓﻀﺎ ـ زﻣﺎن دارد و ﻧﻮرﻫﺎى ﺧﺎرج ﺷﺪه از ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت اﻓﻖ ﺳﺘﺎره و در‬
‫ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻄﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺳﺘﺎره در دوره اﺻﻠﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد ﺑﻮده و واﻛﻨﺸﻬﺎى‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻣﺮاﺣﻞ اﺑﺘﺪاﻳﻰ ﺗﺒﺪﻳﻞ اﺗﻤﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺒﻚ ﻧﻈﻴﺮ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﻴﺪروژن و ﻳﺎ ﻫﻠﻴﻢ را ﻃﻰ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫)اﻟﻒ(ﺳﺘﺎره ﻗﺒﻞ از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ‬ ‫)ب( آﻏﺎز ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ‬ ‫)ت(ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ )پ( اداﻣﻪ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ‬
‫ﺷﻜﻞ ‪ .4‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ‪.‬‬
‫)ﺷﻜﻞ از ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ(‬
‫در )ب( ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺻﻠﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺳﺘﺎره ذﺧﻴﺮه ﻫﻴﺪروژن و ﻫﻠﻴﻢ ﺧﻮد را ﻣﺼﺮف‬
‫ﻧﻤﻮده و ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﺳﺘﺎره را ﻣﺘﺮاﻛﻤﺘﺮ ﻛﺮده و رﻣﺒﺶ )ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ( ﺷﺮوع ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در اﺛﺮ اﻳﻦ‬

‫‪١٥٦‬‬
‫ﺗﺮاﻛﻢ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﺳﺘﺎره ﻛﻢ وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ دﻣﺎى دروﻧﻰ آن ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺻﺪﻣﻴﻠﻴﻮن درﺟﻪ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎل واﻛﻨﺸﻬﺎى ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﻨﮕﻴﻦ آﻏﺎز ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻧﺤﻨﺎ در ﺑﺎﻓﺖ ﻓﻀﺎ‪-‬زﻣﺎن آﻏﺎز ﻣﻰﮔﺮدد و‬
‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪ ﻓﻮارهاى ﻛﻪ‬
‫ﺳﻮراﺧﻬﺎى وﺳﻂ آن آب را ﺑﻪﺷﺪت در ﻫﻮا ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻰﻛﻨﺪ وﻟﻰ ﺳﻮراﺧﻬﺎى ﻛﻨﺎرهاى ﻓﻮاره ﻗﺪرت‬
‫ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻧﺪارﻧﺪ و آب را ﺑﻪ اﻃﺮاف ﻣﻰﭘﺎﺷﻨﺪ‪) .‬پ( زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ رﻣﺒﺶ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ ﺣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﺧﻮد‬
‫ﻣﻰرﺳﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى‪ ،‬ﺣﺘﻰ آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻋﻤﻮدى از ﺳﺘﺎره ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﺎﻣﻼً‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﻪ داﺧﻞ ﺳﺘﺎره ﻧﻔﻮذ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪) .‬ج( در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺧﺎﻣﻮﺷﻰ ﺳﺘﺎره ﺷﺮوع‬
‫ﻣﻰﮔﺮدد و ﺳﺘﺎره ﻧﺎﻣﺮﺋﻰ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ دﻟﻴﻞ ﻗﻄﻌﻰ و ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪهاى از وﺟﻮد ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪاى را در ﻓﻮرﻳﻪ ﺳﺎل ‪1994‬‬
‫در ﻣﺮﻛﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎن ‪ M87‬در ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ ﺳﻨﺒﻠﻪ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬درواﻗﻊ در ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺎﺑﻞ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪاى ﺑﻪ ﺟﺮم ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده‬
‫ﻣﻰﺷﻮد و اﮔﺮ اﻳﻦ ﻫﻴﻮﻻ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺟﺪﻳﺪى درﺑﺎره ﻫﻮﻳﺖ‬
‫اﻳﻦ ﺟﺴﻢ ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ‪ ،‬وﺟﻮد ﮔﺮدﺑﺎد ﻋﻈﻴﻤﻰ از ﮔﺎزﻫﺎى ﮔﺮم و ﻳﻮﻧﻴﺪه‬
‫ﺷﺪه را‪ ،‬ﻛﻪ ﺻﻔﺤﻪاى ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ‪ 120‬ﺳﺎل ﻧﻮرى را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬در ‪ M87‬ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﺳﺖ‪.1‬‬
‫ارزﺷﻬﺎى ﻃﻴﻔﻰ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ دو ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ دور‬
‫ﺧﻮد ﻣﻰﭼﺮﺧﺪ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ وﺟﻮد ﺳﺘﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻨﻰ ﺑﺎ ﺟﺮﻣﻰ دو و ﻳﺎ ﺳﻪ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﻮﺟﻴﻪﻛﻨﻨﺪه ﺳﺮﻋﺖ زﻳﺎد اﻳﻦ ﭼﺮﺧﺶ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺮﻛﺰ اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﺳﺘﺎره درﺧﺸﺎﻧﻰ در ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻪﭼﺸﻢ ﻧﻤﻰﺧﻮرد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪ وﺟﻮد ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪاى را ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﻣﺮﻛﺰ اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎن در ﻧﻈﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‬
‫و دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻃﻴﻔﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻢ در ﻣﺮﻛﺰ آن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ اﻣﻮاج رادﻳﻮﻳﻰ‪ ،‬زﻳﺮ‬
‫ﺑﻨﻔﺶ و ﭘﺮﺗﻮ اﻳﻜﺲ )‪ ، (x‬ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﺎر اﻧﺮژى ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺧﻮد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده و‬

‫‪ .١‬ﻣﺠﻠﻪ ﺁﺳﻤﺎن و ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪ ،٢٨٩‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪.١٩٩٥‬‬

‫‪١٥٧‬‬
‫از ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻓﻮراﻧﻬﺎى ﭘﻼﺳﻤﺎ‪ ،‬در ﺷﻌﺎﻋﻰ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ‪ 5000‬ﺳﺎل ﻧﻮرى ﺑﻪ‬
‫اﻃﺮاف ﺧﻮد ﭘﺨﺶ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻧﻈﺮﻳﻪ وﺟﻮد ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺸﺮدهاى از‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﻮﭼﻚ و ﻓﺸﺮده از ﻗﺒﻴﻞ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﻗﻬﻮهاى وﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ‬
‫را در ﻣﺮﻛﺰ ‪ M87‬ﻋﻨﻮان ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٥٨‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪6‬‬
‫آﻳﺎدرﺟﻬﺎن ﻏﻴﺮازﻣﺎ ﻛﺴﻰ ﻫﺴﺖ؟‬

‫ﻣﻜﺎن ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮي‪،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت آﻣﺎري ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد ﺳﺘﺎره اي ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ و داﺷﺘﻦ ﺳﻴﺎره اي ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻲ در آن در اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﺑﻪ ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮﺣﺴﺐ اﺗﻔﺎق ﮔﺬرﺗﺎن ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ اﻓﺘﺎد‪ ،‬از روى رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻦ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻨﻮب ﭘﺎرﻳﺲ رﻓﺘﻪ و‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻪ ﭼﻬﺎردﻫﻢ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ و آدرس ﻛﻮﭼﻪ »ﻟﺪﻳﻮن« را در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در اواﺳﻂ‬
‫اﻳﻦ ﻛﻮﭼﻪ ﻛﻢﻋﺮض ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻰﺷﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎم آن ﻋﻮض ﺷﺪه و ﺑﺮ روى ﺗﺎﺑﻠﻮ ﻣﻰﺧﻮاﻧﻴﺪ‬
‫ﻛﻮﭼﻪ »ژﻳﻮرداﻧﻮ ﺑﺮﻳﻮﻧﻮ«‪ .‬ﺑﺮ روى دﻳﻮار ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﻛﻪ ﺧﻂ راهآﻫﻦ ﻣﺘﺮو را ﻣﺤﺼﻮر ﻛﺮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺎﺑﻠﻮﻳﻰ زرﻧﮕﺎر از ﺑﺮﻧﺰ ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ روى آن ﺟﻤﻼت زﻳﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪١٥٩‬‬
 ‫)‪Giordano Bruno (1548-1600‬‬
‫‪Philosophe de la Renaissance défenseur‬‬
‫‪de la liberté de conscience.‬‬
‫ژﻳﻮرداﻧﻮ ﺑﺮﻳﻮﻧﻮ ‪1548-1600‬‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮف دوره رﻧﺴﺎﻧﺲ )دوره ﺷﻜﻔﺘﮕﻰ در ﻋﺎﻟﻢ ﻫﻨﺮ و ادب(‬
‫ﻣﺪاﻓﻊ آزادى ﻋﻘﻴﺪه و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1600‬اﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻰ را ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻛﻠﻴﺴﺎى ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ ﺑﺮ روى ﻫﻴﺰﻣﻬﺎى ﺧﺸﻚ‬
‫ﻣﺸﺘﻌﻞ‪ ،‬در ﻣﻸ ﻋﺎم زﻧﺪه در آﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪن‪ .‬ﭼﻪ ﺟﻨﺎﻳﺘﻰ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد؟ ژﻳﻮرداﻧﻮ‪ ،‬ﺟﺮﺋﺖ ﻛﺮده‬
‫و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬در ﺟﻬﺎن ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﻛﻪ ﺗﺎ اﺑﺪﻳﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺳﻴﺎرهاى ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ در آن ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ «.‬در ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺑﻪﻧﺎم در ﺟﻬﺎن ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬دﻧﻴﺎﻫﺎى‬
‫ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ‪ 1‬ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫"ﺗﻌﺪاد ﺑﻰﺷﻤﺎرى ﺧﻮرﺷﻴﺪﻫﺎ و ﺗﻌﺪاد ﺑﻰﺷﻤﺎرى زﻣﻴﻦ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ اﻃﺮاف‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪﻫﺎى ﺧﻮد در ﺣﺎل ﭼﺮﺧﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻴﻨﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﻣﺎ ﺑﺎ ‪ 7‬ﺳﻴﺎرهاى ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺧﻮد ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ‪) ".‬اﻟﺒﺘﻪ در زﻣﺎن او ﻫﻨﻮز دو ﺳﻴﺎره ﻧﭙﺘﻮن و ﭘﻠﻮﺗﻮن‪ ،‬از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬
‫ﺷﻤﺴﻰ ﻛﺸﻒ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد(‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺮاى رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮف اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻰ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ و ﻣﻘﺎﻻت ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ را ﻛﻪ در زﻣﺎن او‬
‫اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﺣﺘﻤﺎ ﻣﻘﺎﻻت ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً‬
‫درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﺤﺚ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬در او اﺛﺮى ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ در ﻣﻘﺎﻻت ﺧﻮد ﭼﺮﺧﺶ‬
‫دوﮔﺎﻧﻪ ﺳﻴﺎرات را ﺑﻪ دور ﺧﻮد و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﺟﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﻣﺠﺎل ﻣﻰداد او را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ژﻳﻮرداﻧﻮ ﻣﻰﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ!‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻐﻔﺎر و زاﻧﻮ زدن ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ در ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻤﻮﻣﻰ او را از زﻧﺪه ﺳﻮزاﻧﺪه‬

‫‪١‬‬
‫‪١. De I'nfinito universo e mondi‬‬

‫‪١٦٠‬‬
‫ﺷﺪن ﻧﺠﺎت داد‪ .‬ﻣﻰﺗﻮان ژﻳﻮرداﻧﻮ را اوﻟﻴﻦ ﺷﻬﻴﺪ »ﭘﮋوﻫﺶ زﻧﺪﮔﻰ در ﻓﻀﺎ« داﻧﺴﺖ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً‬
‫اﻓﺮاد ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻰ دﭼﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ و ﭼﻮن ﺟﺰء داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻌﺮوف ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﺟﺎدوﮔﺮ ﺑﻪ آﺗﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1982‬ﭘﺲ از ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﺤﺚ و ﺟﺪل رﺷﺘﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻰ ﺑﻪﻧﺎم »اﻛﺰوﺑﻴﻮﻟﮋى« ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫رﺷﺘﻪ ﺟﺪﻳﺪ از اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ رﺷﺘﻪﻫﺎى اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ و ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﺷﻴﻤﻰ ﻓﻀﺎﻳﻰ و‬
‫زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻰ و ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻰ ﺳﻴﺎرهاى‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ زﻧﺪﮔﻰ در ﻓﻀﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﺟﻬﺎن ﻗﺒﻮل ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮى زﻧﺪﮔﻰ در ﻛﻴﻬﺎن ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﻮم و ﻓﻴﻠﻤﻬﺎى‬
‫ﺗﺨﻴﻠﻰ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﺟﺪى ﻣﺴﺌﻠﻪ وﺟﻮد زﻧﺪﮔﻰ در ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫و ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻤﻮد و رﺷﺘﻪاى از ﻋﻠﻮم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آن اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﻮد و ﻧﺎم آن اﻛﺰوﺑﻴﻮﻟﻮژى و ﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺎرﺳﻰ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ آن »اﺧﺘﺮ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻰ« ﮔﻔﺖ‪) .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺎﻳﺪ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻌﺎدل‬
‫ﺑﻬﺘﺮى ﺑﺮاى آن ﭘﻴﺪا ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ(‪.‬‬
‫ﺗﺎ آن ﺣﺪى ﻛﻪ ﺧﺎﻃﺮات ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﺑﺸﺮﻳﺖ در ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮر اﻣﻜﺎن‬
‫وﺟﻮد زﻧﺪﮔﻰ در ﻧﻘﻄﻪاى ﺧﺎرج از ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻗﺪﻳﻤﻰ و در اوﻟﻴﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻫﻨﺪوﻳﺴﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ارواح ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ‬
‫روى ﺳﻴﺎره ﻣﺎ »زﻣﻴﻦ« ﺣﻠﻮل ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﺳﻤﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬در ﺗﻤﺪن ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﺎرج از ﻛﺮه زﻣﻴﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻏﺎﻟﺐ‬
‫ﻓﻼﺳﻔﻪ و رﻳﺎﺿﻴﺪاﻧﺎن ﻳﻮﻧﺎن ﻧﻈﻴﺮ ﺛﺎﻟﺲ )ﻃﺎﻟﺲ( و ﻓﻴﺜﺎﻏﻮرس در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد‪ ،‬ﻗﺒﻮل‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﺑﺮ روى ﻛﺮه ﻣﺎه زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد دﻧﻴﺎﻫﺎى دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ دﻧﻴﺎى زﻣﻴﻨﻰ‪ ،‬ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺮوف ﻗﺮن ﻳﻜﻢ ﻗﺒﻞ از ﻣﺴﻴﺢ‪ ،‬ﻟﻮﻛﺮس در ﻛﺘﺎب‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﺧﻮد ‪ De natura rerum‬ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫"ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﺎد‪‬ه‪ ،‬ﻣﺤﻴﻄﻰ ﺑﺮاى رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﺑﻴﺎﺑﺪ و ﻣﻮاﻧﻌﻰ ﺑﺮاى ﺗﻮﺳﻌﻪ در راه آن‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺸﻮد‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ در درون آن و ﺗﺤﺖ اﺷﻜﺎل ﻣﺘﻨﻮع ﺷﻜﻮﻓﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ"‪.‬‬

‫‪١٦١‬‬
‫ﺑﻌﺪ از دوران ﻃﻮﻻﻧﻰ ﻗﺮون وﺳﻄﻰ )م ‪ (395-1453‬ﻓﺮﺿﻴﻪ وﺟﻮد زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺘﻌﺪد در‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ زﻧﺪه ﺷﺪ‪ .‬از اﺑﺘﺪاى ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ ﺑﻪ ﻣﺪد روﺷﻬﺎى اﻧﻘﻼﺑﻰ اﺑﺪاع‬
‫دورﺑﻴﻦ و ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد؛ وﻟﻰ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﻗﺮن ﺑﺎ زﻧﺪهﺳﻮزى ژﻳﻮر داﻧﻮ ﺧﺎﻃﺮه‬
‫ﺗﻠﺨﻰ در ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻢ اﺧﺘﺮ زﻳﺴﺘﻰ در ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎﻗﻰ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻗﺮن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى‬
‫ﻣﺘﻌﺪدى درﺑﺎره وﺟﻮد دﻧﻴﺎﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ از زﻣﻴﻦ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻣﻘﺎﻻت ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‬
‫ﻣﺸﻬﻮر‪ ،‬ﻟﻮﺑﻮﻳﻪ دوﻓﻮﻧﺘﻨﻞ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1686‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬و ﻛﺘﺎب ﭘﺮاﻫﻤﻴﺖ ﻋﻠﻤﻰ ﻛﻮﺳﻤﻮﺗﺌﻮر‬
‫‪Cosmotheors‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻫﻠﻨﺪى‪ ،‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﺎن ﻫﻴﮋﻧﺰ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1696‬ﻳﻌﻨﻰ ﻳﻚ ﺳﺎل‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮان و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮن ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫ﻛﺜﺮت دﻧﻴﺎﻫﺎى ﻣﺴﻜﻮﻧﻰ را ﭼﻪ در اﺷﻌﺎر و ﭼﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎى ﻋﻠﻤﻰ و ﻳﺎ ﻏﻴﺮﻋﻠﻤﻰ ﺧﻮد ﻧﺎم‬
‫ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ دادن اﺳﺎﻣﻰ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از آﻧﻬﺎ اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻛﻮﺗﻪ‪ ،‬ﻻﭘﻼش و ﻓﻼﻣﺎرﻳﻮن‪.‬‬
‫ﺑﻪﺧﺼﻮص داﻧﺸﻤﻨﺪ اﺧﻴﺮ ﻛﻪ ﻫﻢ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس و ﻫﻢ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه زﺑﺮدﺳﺘﻰ ﺑﻮد و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪدى‪،‬‬
‫ﺧﻮاه ﻋﻠﻤﻰ و ﺧﻮاه ﻋﺎﻣﻪﭘﺴﻨﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وى ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺑﺮادرش دﻓﺘﺮ اﻧﺘﺸﺎراﺗﻰ ﻓﻼﻣﺎرﻳﻮن را‬
‫ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻛﺮد و ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻮم ﺑﺮاى ﻫﻤﮕﺎن ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻨﻮز اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﻓﻼﻣﺎرﻳﻮن ﺟﺰو ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﭘﺮﻣﺎﻳﻪﺗﺮﻳﻦ دﻓﺘﺮﻫﺎى اﻧﺘﺸﺎراﺗﻰ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ادﺑﻴﺎت ﻛﺸﻮرﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ )ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﻃﻼع دارد(‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﺎه دﻧﻴﺎى ﻣﺎدىاى‬
‫ﻏﻴﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺘﺼﻮر ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺧﻴﺎم اﺷﺎرهاى ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻫﻤﻮاره ﻋﺮﻓﺎ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻋﺮﺑﻰ ﻳﺎ ﻓﺎرﺳﻰ زﺑﺎن‪ ،‬دﻧﻴﺎﻫﺎى ﺧﺎرج از ﻣﻨﻄﻘﻪ زﻣﻴﻦ را ﻗﻠﻤﺮو ﺧﺪا و و ﻣﺤﻞ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن ارواح‬
‫زﻣﻴﻨﻰ ﻣﺎ ﻣﻰداﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎ اوﻟﻴﻦ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻫﻨﺪوﻳﺴﻢ ﻫﻤﻌﻘﻴﺪه ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﻻﻧﺎ در‬
‫ﻣﺜﻨﻮى ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺎز ﻫﻤﺎن ﺟﺎ روﻳﻢ ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻪ آن ﺷﻬﺮ ﻣﺎﺳﺖ‬ ‫ﻣﺎ ﺑﻪ ﻓﻠﻚ ﺑﻮدهاﻳﻢ ﻳﺎر ﻣﻠﻚ ﺑﻮدهاﻳﻢ‬

‫و ﻳﺎ در دﻳﻮان ﺷﻤﺲ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﭼﻨﺪ روزى ﻗﻔﺴﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ از ﺑﺪﻧﻢ‬ ‫ﻣﺮغ ﺑﺎغ ﻣﻠﻜﻮﺗﻢ ﻧﻴﻢ از ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎك‬

‫‪١٦٢‬‬
 ‫و ﻳﺎ ﻋﻄﺎر داﺳﺘﺎن ﺷﻴﺦ ﺻﻨﻌﺎن را ﺑﺎ اﻳﻦ اﺑﻴﺎت ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻰآورد‪:‬‬
‫ﺟﺎن ﺷﻴﺮﻳﻦ زو ﺟﺪا ﺷﺪ اى درﻳﻎ‬ ‫ﮔﺸﺖ ﭘﻨﻬﺎن آﻓﺘﺎﺑﺶ زﻳﺮ ﻣﻴﻎ‬
‫ﺳﻮى درﻳـــﺎى ﺣﻘﻴﻘﺖ رﻓﺖ ﺑﺎز‬ ‫ﻗﻄﺮهاى ﺑــﻮد درﻳﻦ ﺑﺤﺮ ﻣﺠﺎز‬
‫وﻳﺎ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻔﺲ ﻧﻪ ﺳﺰاي ﭼﻮ ﻣﻦ ﺧﻮش اﻟﺤﺎﻧﻴﺴﺖ‬
‫روم ﺑـﻪ ﮔﻠﺸﻦ رﺿـﻮان ﻛﻪ ﻣـﺮغ آن ﭼﻤﻨـﻢ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﻋﺮﻓﺎن‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ زﻣﻴﻨﻰ را ﻣﺠﺎزى ﻣﻰداﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ‬
‫دﻳﮕﺮ را رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺼﺪ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﺟﻬﺎن‬
‫ﻓﻬﻢ‬
‫‪1‬‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ دﻛﺘﺮ ژاك ﻣﻮﻧﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ‪ ،‬در ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺼﺎدف و اﻟﺰام‬
‫ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ ﺗﺼﺎدف اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن ﻗﺒﻞ از او‪ ،‬ﭘﺎﺳﻜﺎل در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻜﻮت اﺑﺪى ﻓﻀﺎى ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻧﺴﺎن در اﻳﻦ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﭘﻬﻨﺎور ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﺳﺮﮔﻴﺠﻪ ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬در ﻧﻈﺮ ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ دو داﻧﺸﻤﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻧﺴﺎن در ﺟﻬﺎن ﺗﻨﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﻰ در اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ زﻣﺎن ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را ﻋﻮض ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻﻛﺪام از اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻳﺎ‬
‫ﻫﻴﭻﻛﺪام از زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن و ﺷﻴﻤﻰداﻧﺎن اﻣﺮوزه ﺟﺮﺋﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻰ را‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در آﻏﺎز ﮔﻔﺘﻴﻢ؛ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﺤﻮل و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ در ﻧﻬﺎد ﻣﺎده ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و ﺣﺘﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻨﻜﺮان ﺧﻠﻘﺖ ﻧﻴﺰ ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ در ﻧﻬﺎد ذر‪‬ات ﻣﺎده وﺟﻮد دارد‪ .‬در‬
‫ﮔﻮﺷﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻀﺎ‪ ،‬روز ﺑﻪ روز ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻬﻜﺸﺎن و درون‬
‫آﻧﻬﺎ ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺘﺎره ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻫﺮ روز ﻣﺘﺠﺎوز از ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺘﺎره ﺟﺪﻳﺪ در درون‬

‫‪١‬‬
‫‪١. Le Hasard et La Nécessité‬‬

‫‪١٦٣‬‬
‫ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﻳﺎ ﻣﻰﻣﻴﺮﻧﺪ و ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﺑﻪﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮدوﻏﺒﺎر در ﻓﻀﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮدوﻏﺒﺎرﻫﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎرﮔﺎن در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺷﺪه و‬
‫ﺳﻴﺎرات ﺳﺘﺎره ﻧﻮزاد را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬در ﻃﻰ زﻣﺎن و در ﻣﺪارات اﻃﺮاف اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و در زﻳﺮ ﭘﺮﺗﻮ ﭘﺮﻋﻨﺎﻳﺖ آﻧﻬﺎ‪،‬‬
‫زﻧﺪﮔﻰ از اﺗﺤﺎد اﺗﻤﻬﺎ و ﺳﭙﺲ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻜﻞ ﻣﻰﮔﻴﺮد و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺻﺤﻨﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺣﻮادﺛﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻰ ﺷﺎﻳﺪ در ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻰ ﻣﺴﻦ ﺗﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﺣﻴﺎﺗﻰ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ و ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺎل‬
‫زودﺗﺮ از ﺗﺤﻮل ﺣﻴﺎﺗﻰ زﻣﻴﻦ ﺷﺮوع ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻳﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻳﺎ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ از ﻣﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و اﺟﺘﻤﺎﻋﺎﺗﻰ ﻣﺘﻨﻮع ﺗﺮ از ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻣﺒﺮﻫﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز‪،‬‬
‫اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان‪ ،‬ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﺟﻬﺎن در ﻫﻤﻪ ﺣﺎل ﺗﺤﻮل از ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎده ﺑﻪ ﺳﻮى‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ و ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ را در ﻧﻮﻋﻰ ﻫﺮم ﺗﻜﺎﻣﻠﻰ ﺟﺎى ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬او ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‬
‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻟﻔﺒﺎ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان ﻛﻠﻤﻪ و از اﺟﺘﻤﺎع ﻛﻠﻤﺎت ﺟﻤﻠﻪ و از اﺟﺘﻤﺎع ﺟﻤﻠﻪﻫﺎ ﻋﺒﺎرت‬
‫و از ﻣﺠﻤﻮع ﺻﻔﺤﻪﻫﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺘﺎب ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻧﻴﺰ از ﻧﻮﻋﻰ ﻫﺮم ﺗﻜﺎﻣﻠﻰ ﭘﻴﺮوى‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮم ﺗﻜﺎﻣﻠﻰ ﺟﻬﺎن او )ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮى ﻛﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در آن داده اﺳﺖ(‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت زﻳﺮ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﺳﺎﻋﺖ ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺷﻜﻞ)‪ 1‬ـ ‪.( 6‬‬
‫دو ذر‪‬ه ﺑﺎ ﺑﺎرﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻛﺸﺸﻰ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻫﻢ اﻋﻤﺎل ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺟﺬب ﻫﻢ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و‬
‫اﺗﻤﻰ ﺧﻨﺜﻰ را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻰﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ و درﺷﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ و ﺳﭙﺲ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ اول اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎد‬

‫‪١٦٤‬‬
 ‫ﻓﻬﻢ‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻧﻮران‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻰ‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ‬
‫ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‬
‫اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ‬
‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻮارﻛﻬﺎ‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻮارﻛﻬﺎ‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻮارﻛﻬﺎ‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻮارﻛﻬﺎ‬
‫؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟‬
‫؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟ ؟‬
‫ﺷﻜﻞ)‪ 1‬ـ ‪ .( 6‬ﻫﺮم ﺗﻜﺎﻣﻠﻰ )اﻗﺘﺒﺎس از ﻛﺘﺎب ﺳﺎﻋﺖ ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ( در رأس اﻳﻦ ﻫﺮم ﻗﻮه ﻓﻬﻢ و ادراك ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫و ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﻛﻪ ﻧﺰول ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﺗﻌﺪاد اﺷﻴﺎء در آن زﻳﺎدﺗﺮ و زﻳﺎدﺗﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﺗﻌﺪاد اﺗﻤﻬﺎ‬
‫ﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر اداﻣﻪ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ذرات اوﻟﻴﻪ ﺑﺮﺳﻴﻢ و ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﻴﺎرات آﻧﻬﺎ ﻣﻬﺪ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻤﺘﺮ از ﻛﻞ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ وﻟﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻮل ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻮل در ﺗﻤﺎم ﻛﻴﻬﺎن اﺗﻔﺎق‬
‫اﻓﺘﺎده و اﻳﻦ ﻫﺮم ﺗﻜﺎﻣﻠﻰ در ﻫﻤﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و در ﻏﺎﻟﺐ ﺳﺘﺎرﮔﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻪوﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ در‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻰ زودﺗﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺎﻻى ﻛﻠﻤﻪ ﻓﻬﻢ‪ ،‬ﻛﻠﻤﺎت دﻳﮕﺮى وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻗﻮه ﻓﻬﻢ و ادراك ﻣﺎ ﺑﻪ آن ﻧﻤﻰرﺳﺪ‪.‬‬
‫ذر‪‬ات و اﺗﻤﻬﺎ و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﺮج‬
‫و ﻣﺮج اﺳﺖ ﻛﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺮﺧــﻼف‬
‫دادهﻫﺎى ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‪» ،‬اﺻﻞ اول و دوم« ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‪ ،‬از ﻳﻚ ﺳﻮ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار و از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ درﺟﻪ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻨﻰ دارﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﺸﺶ ﺑﻪﺳﻮى اﻧﺮژى ﻳﺎ ﺟﺮم ﭘﺎﻳﻴﻦ در ﻧﻬﺎد ﻛﻠﻴﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﻰ وﺟﻮد دارد‬

‫‪١٦٥‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻳﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار و ﻧﻈﻢ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف اﻳﻦ اﺻﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ دوم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻴﻢ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺮاى ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺪم ﭘﻴﺮوى‪ ،‬ﻧﺎم ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ را‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه دادهاﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻳﮕﺮى ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻰآﻳﺪ و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﻋﺎﻟﻢ‬
‫ﻫﺮﺟﺎ ﻣﺎد‪‬ه وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﺟﻬﺶ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻬﺎد ﺗﻤﺎم ذرات و اﺗﻤﻬﺎ‬
‫و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﻋﺎﻟﻢ ﻋﺸﻖ ﻳﺎ ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ داﻧﻪ ﻣﺎﺳﻪاى ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻚ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﻈﻤﺖ ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻴﻬﺎن‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ زﻣﻴﻦ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ از ﺑﻘﻴﻪ ﻛﻴﻬﺎن ﻣﺴﺘﺜﻨﻰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﻄﻖ ﺣﻜﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ رخ داده اﺳﺖ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ در ﺟﺎﻫﺎى دﻳﮕﺮ از ﻓﻀﺎ ﻧﻴﺰ رخ داده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﻤﺎل ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ و ﻣﻮﺟﻮدات آن از ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺗﺎ اﻧﺴﺎن‬
‫ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ وارث ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫درون ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﺳﺘﺎره دﻳﮕﺮي اﺗﻢ ﻫﺎي ﻫﻴﺪروژن ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺖ )ﮔﺪاﺧﺖ( ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﺗﻢ‬
‫ﻫﻠﻴﻢ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬اﻳﻦ اﺗﻢ از ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻲ ﻧﺪارد و آﻳﻨﺪه اي ﺑﺮاي آن ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺗﺼﻮر‬
‫ﻛﺮد‪.‬ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن ذﺧﻴﺮه ﻫﻴﺪروژن ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺗﻤﻬﺎي ﻫﻠﻴﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ﮔﺪاﺧﺖ ﻳﺎ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺴﺘﻪ اي‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ اﺗﻤﻬﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮي را ﺑﻪ و ﺟﻮد آورﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼ ﻛﺮﺑﻦ ﻛﻪ از اﺗﺤﺎد ﺳﻪ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ‬
‫ﺑﻲ ﺣﺲ ﻫﻠﻴﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ و ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﭘﻲ ﻧﺒﺮده اﻳﻢ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آورد‪.‬از ﮔﺪاﺧﺖ ﭼﻬﺎر اﺗﻢ ﻫﻠﻴﻢ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻢ اﺗﻢ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ﺗﺮﻛﻴﺐ آن ﺑﺎ ﻫﻴﺪروژن ﻣﻌﺠﺰ آﺳﺎﺗﺮﻳﻦ ﻣﻠﻜﻮل ﺟﻬﺎن‪ ،‬آب را‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ را در روي ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‬
‫اﻳﺠﺎدﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬از ﮔﺪاﺧﺖ ﺳﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﻫﻠﻴﻢ وﻳﻚ اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن اﺗﻢ ازت ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ‬
‫آﻳﺪ‪.‬ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ از اﻳﻦ ﺳﻪ ﻋﻨﺼﺮ درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎور ﻛﺮد ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع اﺳﺖ ﻛﻪ از ﮔﺪاﺧﺖ اﺗﻢ ﺧﻨﺜﻲ و ﺑﻲ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻫﻠﻴﻢ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻨﻮع ﺑﻪ‬

‫‪١٦٦‬‬
‫وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ و اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﻴﻞ ﻧﺒﻮد ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﺗﻤﻬﺎي ﺑﻲ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻫﻠﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﻮد؟‬
‫رﻫﺒﺮان دﻳﻨﻲ ﺟﻬﺎن ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻛﺮه ي زﻣﻴﻦ ﻓﻜﺮ ﻛﺮده و ﺧﻮد را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺧﺎﻟﻘﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﺴﺎن آﻓﺮﻳﺪه وﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻛﻪ آﻧﺮا اﺷﺮف ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪه اﻧﺪ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻦ و ﻳﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻘﻂ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺣﺴﺎس ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﻋﻠﻤﻲ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺪارد‪ .‬وﻟﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻘﻂ در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮي ﺑﻴﺶ از‬
‫ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺘﺎره وﺟﻮد دارد و در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎره ‪ 40‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬
‫ﺷﻤﺴﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﻴﺎره ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ زﻣﻴﻦ‬
‫وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬دﺷﻮار ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ دﻧﻴﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺸﺘﻲ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد ﺧﻮاه‬
‫ﻛﻪ در ﺣﺎل از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺳﻴﺎره ي زﻣﻴﻦ و ﻣﻮﺟﻮدي ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ!‬
‫ﻓﻼﺳﻔﻪ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻋﺎرﻓﺎن ﺗﺎ اواﻳﻞ ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ اﻃﻼع زﻳﺎدى از وﺟﻮد ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫دروﻧﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪﮔﻰ و ﺗﻜﺎﻣﻞ را‬
‫ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ در ﻧﻬﺎد ﻣﺎد‪‬ه ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ‪ ،‬از ‪ 600‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد ﻣﺴﻴﺢ ﺗﺎ اواﺧﺮ‬
‫ﻗﺮون وﺳﻄﻰ‪ ،‬ﺟﻬﺎن از اﺟﺘﻤﺎع ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ درﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬آب‪ ،‬ﺑﺎد‪ ،‬ﺧﺎك و آﺗﺶ‪ .‬ﻋﺸﻖ ﺑﻴﻦ‬
‫اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ‪ ،‬ﺟﻬﺎن و ﺗﺸﻜﻴﻼت آن را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد‪ .‬ﻣﻮﻻﻧﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻣـﺮگ و رﻧﺠﻮرى ﻋﻠﺖ ﭘﺎﮔﺸﺎ‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻣﺮغاﻧﺪ اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﭘﺎ‬
‫ﻣﺮغ ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﻳﻘﻴﻦ ﭘﺮواز ﻛﺮد‬ ‫ﭘﺎﻳﺸﺎن از ﻫـﻤﺪﮔﺮ ﭼﻮن ﺑﺎز ﻛﺮد‬
‫ﺟﻤﻌﺸﺎن دارد ﺑﻪ ﺻﺤﺖ ﺗﺎ اﺑﺪ‬ ‫ﺣﻜﻤﺖ ﺣﻖ ﻣﺎ ﻧﻊ آﻳﺪ زﻳﻦ ﻋﺠﻞ‬

‫در اﻳﻦ اﺑﻴﺎت ﮔﻮﻳﻰ ﻣﻮﻻﻧﺎ ﺑﻪ اﺻﻞ دوم ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ واﻗﻒ ﺑﻮده و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﺮج و ﻣﺮج را در ﻧﻬﺎد‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﺳﺖ و ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﺟﻬﺎن ﻣﺎﻧﻊ از ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻰ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﺎ روز اﺟﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮى ﻛﻪ ﺑﺪن ﻣﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﻈﻢ وﻟﻰ‬

‫‪١٦٧‬‬
‫ﻧﺎﭘﺎﻳﺪارى دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ از ﻫﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺧﺎك‪ ،‬آب و ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ اﻣﺮوزه داﻧﺶ ﻣﺎ ﮔﺎﻣﻰ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻬﺎده و ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن از اﺟﺘﻤﺎع ذر‪‬ات ﺑﻨﻴﺎدى و ‪92‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﻃﺒﻴﻌﻰ و ﺑﺴﻴﺎرى ﻋﻨﺎﺻﺮ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ ﺳﻨﺘﺰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ )‪ 4‬ﻳﺎ ‪ 92‬ﻋﻨﺼﺮ( ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭼﻨﺪان ﻓﺮﻗﻰ ﻧﺪارد‪ .‬ﻋﺸﻖ‬
‫ﺑﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎد ﺳﻪ ﻛﻮارك و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎى ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ از اﺗﺤﺎد اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ذر‪‬ه ﺑﻨﻴﺎدى ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎى آﻳﻨﺪه ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻮارﻛﻬﺎ و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ از ذر‪‬ات ﺑﻨﻴﺎدىﺗﺮى ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺟﻬﺎﻧﻰ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻓﺮدوﺳﻰ‪،‬‬
‫ﺑﻰﺧﺒﺮ از ﻓﺮﺿﻴﻪ داروﻳﻦ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻛﻴﻬﺎن و ﻣﻮﺟﻮدات آن‪ ،‬ﻓﻘﻂ از ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻜﻞ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬درﺑﺎره آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﻪﻧﺤﻮى ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ و ﺗﻤﺎم اﻃﻼﻋﺎت‬
‫اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ زﻣﺎن ﺣﺎل و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻓﻠﻜﻬﺎ )ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ(‪ ،‬ﺳﺮد ﺷﺪن زﻣﻴﻦ و ﭘﻰ درﭘﻰ‬
‫ﺑﻮدن ﺗﺤﻮل ﻣﺎد‪‬ه‪ ،‬از ﺟﻤﺎد ﺑﻪ ﮔﻴﺎه و از ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﺣﻴﻮان و در آﺧﺮ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺳــﺮ ﻣﺎﻳﻪ ﮔﻮﻫﺮان از ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫زآﻏـﺎز ﺑــﺎﻳـﺪ ﻛﻪ داﻧـﻰ درﺳﺖ‬
‫ﺑــﺪان ﺗﺎ ﺗـﻮاﻧﺎﻳﻰ آﻣﺪ ﭘﺪﻳـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻳــﺰدان زﻧﺎﭼﻴﺰ ﭼﻴﺰ آﻓﺮﻳـﺪ‬
‫ﺑــﺮآورده ﺑﻰرﻧـﺞ و ﺑﻰروزﮔﺎر‬ ‫و زوﻣــﺎﻳﻪ ﮔــﻮﻫﺮ آﻣـﺪ ﭼﻬـﺎر‬
‫ﻣﻴﺎن ﺑﺎد و آب ز ﺑﺮ ﺗﻴـﺮه ﺧﺎك‬ ‫ﻳﻜﻰ آﺗﺸﻰ ﺑـــﺮ ﺷﺪه ﺗﺎﺑﻨـﺎك‬
‫زﮔﺮﻣﻴﺶ ﭘﺲ ﺧﺸﻜﻰ آﻣﺪ ﭘﺪﻳﺪ‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﻪ آﺗﺶ زﺟﻨﺒﺶ دﻣﻴﺪ‬
‫زﺑﻬﺮ ﺳﭙﻨﺠﻰ ﺳﺮاى آﻣـﺪ ﻧــﺪ‬ ‫ﭼـﻮ اﻳﻦ ﭼﺎرﮔﻮﻫﺮ ﺑﻪ ﺟﺎى آﻣﺪﻧﺪ‬
‫ﺷــﮕﻔﺘﻰ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻧـﻮ ﺑﻪ ﻧــﻮ‬ ‫ﭘــﺪﻳــﺪ آﻣـﺪ اﻳﻦ ﮔﻨﺒﺪ ﺗﻴﺰرو‬
‫ﺑﺠﻨﺒﻴﺪ ﭼﻮن ﻛﺎر ﭘﻴـﻮﺳﺘﻪ ﺷـﺪ‬ ‫ﻓﻠﻜﻬﺎ ﻳـﻚ اﻧﺪر دﮔﺮ ﺳﺨﺘﻪ ﺷﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎك اﻧﺪرون روﺷﻨـﺎﻳﻰ ﻓﺰود‬ ‫ﺳﺘـﺎره ﭘﺴﺮ ﺑـــﺮ ﺷﮕﻔﺘﻰ ﻧﻤﻮد‬
‫ﻫـﻤﻰ ﮔﺸﺖ ﮔــﺮد زﻣﻴﻦ آﻓﺘﺎب‬ ‫ﻫﻤﻰ ﺑـﺮ ﺷﺪ آﺗﺶ ﻓﺮود آﻣﺪ آب‬
‫ﺑـﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮآﻣﺪ ﺳﺮان ﺷﺎن زﺑﺨﺖ‬ ‫ﮔﻴﺎ رﺳﺖ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﮔﻮﻧــﻪ درﺧﺖ‬

‫‪١٦٨‬‬
 ‫ﻫـﻤﻪ رﺳﺘﻨﻰ زﻳﺮ ﺧﻮﻳﺶ آورﻳﺪ‬ ‫وزآن ﭘﺲ ﭼﻮ ﺟﻨﺒﻨﺪه آﻣﺪ ﭘﺪﻳﺪ‬
‫ﺷﺪ اﻳـﻦ ﺑﻨﺪﻫﺎ را ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﻠﻴﺪ‬ ‫ﭼﻮ زﻳـﻦ ﺑﮕﺬرى ﻣﺮدم آﻣﺪ ﭘﺪﻳﺪ‬

‫اﻣﺮوزه ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﭘﺲ از ﭘﺪﻳﺪه ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ )ﺧﻮاه ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ و ﺧﻮاه ﻣﺪﻟﻬﺎى دﻳﮕﺮى ﻛﻪ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫از ﺟﻬﺎن در ﻧﻈﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ( ذر‪‬ات ﻧﻮر ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ذر‪‬ات ﻣﺎد‪‬ه ﺷﺪه و از اﺗﺤﺎد‬
‫ذرات اﺧﻴﺮ اﺑﺘﺪا ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و درآﺧﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻮﺗﻪ زرﮔﺮى ﺟﻬﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اداﻣﻪ‬
‫ﻳﻚ ﺗﺤﻮل زﻧﺠﻴﺮهاى در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن از اﺗﻢ ﺳﺎده ﺷﺮوع و ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ و‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و اﺣﺴﺎس ﺧﺘﻢ ﻣﻰﺷﻮد و اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ اﺳﺖ زﻳﺮا دﻻﻳﻞ ﻓﺮاواﻧﻰ در دﺳﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﻛﺮﺑﻦ‪ ،‬ازت و ﻫﻴﺪروژن در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻨﻮز از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‬
‫ﭘﺎ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬وﻟﻰ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﻃﻴﻒ ﻧﮕﺎر ﻧﻮر‪ ،‬ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻮرﻫﺎى ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه از‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺗﺸﺨﻴﺺ داده و ﻧﻮع ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻮﺟﻮد در آﻧﻬﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻋﻠﻢ ﺷﻴﻤﻰ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺗﻤﻬﺎ و ﻳﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﺣﺎﺻﻞ از اﺗﺤﺎد آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى‬
‫ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ و در اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى درﺷﺖﺗﺮ آﻟﻰ )ﻣﺸﺘﻘﺎت ﻛﺮﺑﻨﻪ( را‬
‫ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ‪ 80‬ﻣﻮﻟﻜﻮل آﻟﻰ در ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ آﻧﻬﺎ در‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺘﺎره دﻧﺒﺎﻟﻪدار »ﻫﺎﻟﻰ« و ﻳﺎ در درون ﺳﻨﮕﻬﺎى آﺳﻤﺎﻧﻰ‬
‫و ﻳﺎ در ﺟﻮ ﺳﻴﺎرات دﻳﮕﺮ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‪ ،‬اﻳﻦ ‪ 80‬ﻧﻮع ﻣﻮﻟﻜﻮل آﻟﻰ دﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻨﮓ‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻣﺸﻬﻮر »ﻣﻮرﺷﻴﺴﻮن« ﻛﻪ در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 55‬اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪ در آن‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 8 .‬اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪ آن از ‪ 20‬اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪاى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ‬
‫اﻧﺴﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﺣﺮوف زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت آزاد در ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫و ﻛﻴﻬﺎن و در ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﮔﺮدش ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ ﭘﻴﺪا‬
‫ﻛﺮده و در آﻧﺠﺎ ﮔﺮد ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ و از ﺣﺎﻟﺖ ﺟﻤﺎدى ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻟﻮﻛﺮس‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﻗﺮن ﻳﻜﻢ ﻗﺒﻞ از ﻣﺴﻴﺢ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻰآورد ﻛﻪ در آﻏﺎز ﺑﺪان اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪.‬‬

‫‪١٦٩‬‬
 ‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ در ﻓﻀﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﻮر ﻓﺮاوان ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺳﻴﺎرات آﻧﻬﺎ از روى زﻣﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫وﺟﻮد‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺗﻮﻟﺪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎﻳﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ از ﻛﺎرﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺴﺠﻞ اﺧﺘﺮ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن اﺳﺖ و ﺣﺘﻰ از ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻮﻟﺪ ﺟﻬﺎن را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻦﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻠﺴﻜﻮﭘﻬﺎى زﻣﻴﻨﻰ و ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﻣﺪارات زﻣﻴﻦ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ‪ ،‬در ﭼﻨﺪ‬
‫ﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ در ﻏﺎﻟﺐ ﻧﻘﺎط آﺳﻤﺎن ﺻﻔﺤﺎت ﮔﺮدوﻏﺒﺎرﻫﺎﻳﻰ را ﻛﻪ در درون آﻧﻬﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺘﻮﻟﺪ‬
‫ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﺑﻪوﺿﻮح ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ده ﺗﺎﻳﻰ از اﻳﻦ ﺻﻔﺤﺎت را در‬
‫ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﺎزوى ﺷﻜﺎرى )اورﻳﻮن(‪ ،‬در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ ﺛﻮر و ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ اﻓﻌﻰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻬﻨﺴﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺳﻴﺎراﺗﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺻﻔﺤﺎت ﮔﺮدوﻏﺒﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪاى ﻛﻪ در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره ﺑﺘﺎ ﭘﻴﻜﺘﻮرى و در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ ﻛﺎرﮔﺎه ﻧﻘﺎﺷﻰ و‬
‫در اﭘﺴﻴﻠﻮن ﻧﻬﺮاﻻردن و در ﺳﻔﻴﻨﻪ دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺻﻔﺤﺎت در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪AY tauri, Dr, DL, DO, HL, LYnd16419, L1551, IRs5, Haro6- :‬‬
‫‪ 13, 51 Ophiuch Fu Orionis,‬وﺣﺘﻰ در ﻣﻮرد ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ اﻓﻌﻰ ‪ 1623‬ﻫﻨﻮز ﺧﻮرﺷﻴﺪش‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى ﻓﻀﺎﻳﻰ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ را اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و در آﻏﺎز ﻗﺮن‬
‫آﻳﻨﺪه ﺣﺘﻤﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮى از ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ .‬در زﻣﺎن ﻧﮕﺎرش‬
‫ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎ ﻛﺸﻒ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد وﻟﻰ اﻛﻨﻮن ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻓﻀﺎ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎرى ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ وﺟﻮد دارﻧﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً‬
‫ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﻴﺎرات ﻣﺘﻌﺪدى دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻣﻰﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ و ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻰدارد ﻛﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪاى‬
‫ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ در ﺟﻬﺎن ﭘﺪﻳﺪهاى ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺎدى اﺳﺖ و ﺣﺘﻰ در ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ راه ﺷﻴﺮى‪ ،‬ﻫﺮ‬
‫ﺻﺪ ﺳﺎل ﻳﻚ ﺑﺎر ﺳﺘﺎره ﻋﻈﻴﻤﻰ ﻣﻨﻔﺠﺮ ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻘﺎﻳﺎى آن ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪدى را ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫ﻣﻰآورﻧﺪ‪.‬در دوﺗﺼﻮﻳﺮي رﺳﻢ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ در اﻃﺮاف‬

‫‪١٧٠‬‬
 ‫ﺳﺘﺎره اي ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺳﺖ را آورده اﻳﻢ‪.‬‬
‫در زﻣﺎن ﭼﺎپ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﻌﺪاد اﻛﺰوﺳﻴﺎرات ﻛﺸﻒ ﺷﺪه ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ از‪20‬‬
‫ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ‪،‬وﻟﻲ اﻛﻨﻮن ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي اﻧﺘﺸﺎر اﻧﺘﺮﻧﺘﻲ آن ﻫﺴﺘﻢ‬
‫ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎرات از ‪ 270‬ﻫﻢ ﺗﺠﺎوز ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ و ﺗﺤﻮل ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ را ﻣﻲ آورﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ در ﻓﻀﺎ‬
‫ﺳﺎل ‪1983‬‬
‫ﻣﺎﻫﻮاره اﺧﺘﺮ ﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻣﺄدون ﻗﺮﻣﺰ) ‪( IRAS‬‬
‫)‪(Infrared astronomical satellite‬‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﺘﺎره وِﮔﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺻﻔﺤﻪ اي از ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ) و اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ‬
‫ﺑﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻔﺤﻪ اي از ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره اي ﻛﺸﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺳﺎل ‪1995‬‬
‫در اﻛﺘﺒﺮ اﻳﻦ ﺳﺎل اوﻟﻴﻦ اﻛﺰوﭘﻼﻧﺖ) ‪ ( Exoplanète‬ﻳﺎ ﺳﻴﺎره ﺧﺎرج از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﻛﻪ از‬
‫اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﺎ آﻧﺮا اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﻢ در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره اي ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ‬
‫اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺧﻮرﺳﻴﺪش در ﺣﺎل ﭼﺮﺧﺶ ﺑﻪ دور آن اﺳﺖ و ﻓﻘﻂ در ‪ 4‬روز ﺳﺘﺎره‬
‫را دور ﻣﻲ زﻧﺪ) زﻣﻴﻦ در ‪ 365‬روز و ﻣﺸﺘﺮي در ‪ 12‬ﺳﺎل‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ را دور ﻣﻲ زﻧﻨﺪ(‪.‬‬
‫ﺳﺎل ‪1996‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﺳﻴﺎره ﺷﺒﻴﻪ ﻣﺸﺘﺮي ﻛﻪ آﻧﻬﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره اش در ﺣﺎل ﭼﺮﺧﺶ اﺳﺖ در اﻳﻦ‬
‫ﺳﺎل ﻛﺸﻒ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎل ‪1997‬‬
‫روﻛﻮروﻧﺎ ﺑﻮراﻟﻲ ب ) ‪( Rho Coronae Borealis - b‬‬

‫‪١٧١‬‬
‫ﺳﻴﺎره اﻳﺴﺖ ازﻧﻮع ﻣﺸﺘﺮي وﻟﻲ ﮔﺮم ﻛﻪ ﺟﺮم آن ‪ 1/13‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﻣﺸﺘﺮي اﺳﺖ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪0/25‬‬
‫واﺣﺪ ﻃﻮل آﺳﺘﺮوﻧﻮﻣﻲ‪ 1‬اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره اش در ﺣﺎل ﮔﺮدش اﺳﺖ‪.‬ﻣﺪار ﺧﻮد را ﺑﻪ دور ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر‬
‫در ‪ 40‬روز ﻃﻲ ﻣﻴﻜﻨﺪ و ﺳﺘﺎره آن ﻧﻴﺰ ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و در ﺣﺪود ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل‬
‫ﻋﻤﺮ دارد و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 55‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎل ‪1998‬‬
‫اوﻟﻴﻦ ﺳﺘﺎره ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در اﻃﺮاف ﻳﻚ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﺮخ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺮوه اﺧﺘﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻮي و‬
‫ﺳﻮﻳﺴﻲ در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻛﺸﻒ ﺷﺪ اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺘﺮي ﺟﺮم دارد‪.‬‬
‫ﺳﺎل ‪1999‬‬
‫اوزرﻳﺲ) ‪ ( Osiris‬ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﺻﻮر ﻓﻠﻜﻲ ﭘﻜﺎس ) ‪ ( Pégase‬و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 153‬ﺳﺎل‬
‫ﻧﻮري‪،‬اﻛﺰوﺳﻴﺎره اﻳﺴﺖ ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ‪ 0/045‬واﺣﺪ آﺳﺘﺮوﻧﻮﻣﻲ از ﺳﺘﺎره اش ﻗﺮار دارد ﺟﺮم آن در‬
‫ﺣﺪود ‪0/ 69‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﻣﺸﺘﺮي و در ‪3/52‬روز ﺳﺘﺎره اش را دور ﻣﻲ زﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎل ‪2000‬‬
‫اوﻟﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﭼﻬﺎر ﺳﺘﺎره اي ﺑﻪ ﻧﺎم ) ‪ ( HD160691‬در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ اوﺗِﻞ ) ‪ ( Autel‬ﻛﺸﻒ ﺷﺪ‬
‫ﺳﺎل‪2001‬‬
‫در اﺛﺮ ﭘﮋوﻫﺶ دوﺑﺎره ﺑﺮ روي اوزرﻳﺲ‪،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ي ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬اﻛﺴﻴﮋن و ﻛﺮﺑﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎزي در ﺟﻮش ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺎل ‪2002‬‬
‫ﻛﺸﻒ ﺻﻔﺤﻪ اي ﺗﺎر ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﺷﻔﺎف‪ ،‬ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر ﻛﻪ در آن ﺳﻴﺎراﺗﻲ در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره اي‬
‫ﺷﺒﻴﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ را در ﻧﻈﺮ‬

‫‪ 1‬واﺣﺪ ﻃﻮل آﺳﺘﺮوﻧﻮﻣﻲ ﻳﺎ ﻧﺠﻮﻣﻲ )‪(Au‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﻴﻦ ﺗﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﻌﺎدل ‪ 149/5985‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٧٢‬‬
 ‫ﻣﺘﺠﺴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎل‪2004‬‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺎل اﻛﺰو ﺳﻴﺎره ) ‪ ( 2M1207b‬و ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر ﻛﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﻗﻬﻮه اي رﻧﮓ )‪( 2M1207a‬‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﻮﺑﻞ در ﻣﺎه آورﻳﻞ ﻋﻜﺲ ﺑﺮداري ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺋﻴﺪ وﺟﻮد و ﻣﺸﺨﺎت آن در ﺳﺎل ‪ 2005‬اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺟﺮم آن ‪ 5‬ﺑﺮاﺑﺮ و ﻗﻄﺮ‬
‫آن‪ 1/5‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺘﺮي اﺳﺖ‪.‬اي اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﮔﺎزي اﺳﺖ و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 200‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ و در ﺻﻮرت‬
‫ﻓﻠﻜﻲ ﻫﻴـــﺪر )‪ ( Hydre‬ﻗﺮار دارد‪.‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺳﺎل در ﺣﺪود ‪ 120‬اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻛﺸﻒ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻏﺎﻟﺐ اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺳﺮﻋﺖ ﭼﺮﺧﺸﻲ و ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در‬
‫ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر در اﺛﺮ ﻧﻴﺮوي ﮔﺮاﻧﺸﻲ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه اﻧﺪ‬
‫ﺳﺎل ‪ 2005‬ﻣﺎه ژوﺋﻴﻪ‬
‫‪.‬ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﭽﺮ ) ‪ ( Nature‬ﻛﺸﻒ اﻛﺰو ﺳﻴﺎره ) ‪ ( HD188753ab‬را ﺧﺒﺮ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬اﻳﻦ‬
‫اﻛﺰوﺳﻴﺎره در ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻪ ﺳﺘﺎره اي و در ‪ 149‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﺳﺎل ‪ 2005‬ﻣﺎه اوت‪.‬‬
‫اﻛﺰوﺳﻴﺎره)‪( Mu Arae c‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم زﻫﺮه ﻣﻮ آرﺋﺎ )‪( Vénus de Mu Arae‬ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه ‪14‬‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺟﺮم دارد و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺟﻨﺲ آن ﺧﺎﻛﻲ ) ‪ ( tellurique‬ﻣﺜﻞ زﻣﻴﻦ ‪،‬ﻣﺮﻳﺦ ‪ ،‬ﻋﻄﺎرد‬
‫و‪.‬زﻫﺮه ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺳﺎل ‪ 2005‬ﻣﺎه اﻛﺘﺒﺮ‪.‬‬
‫ﻛﺸﻒ اﻛﺰوﺳﻴﺎره) ‪( HD189733b‬ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دو روش ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ 365،‬ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﺮ از زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﻌﺎدل ‪ 1/15‬ﻣﺸﺘﺮي اﺳﺖ و ﺷﻌﺎع آن ‪ 14‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺷﻌﺎع زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر را در ‪ 2/2‬روز دور ﻣﻲ زﻧﺪ)ﻣﺸﺘﺮي ﺧﻮرﺳﻴﺪ را در ‪ 12‬ﺳﺎل‬
‫دور ﻣﻲ زﻧﺪ از آﻧﺠﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮدن اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره را ﺑﻪ ﺳﺘﺎره اش ﺣﺪث ﺑﺰﻧﻴﺪ(‪.‬‬

‫‪١٧٣‬‬
 ‫ﺳﺎل ‪ 2005‬ﻣﺎه ﻧﻮاﻣﺒﺮ‪.‬‬
‫ﻛﺸﻒ اﻛﺰو ﺳﻴﺎره اي ﺑﺎ ﺟﺮﻣﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺟﺮم ﻧﭙﺘﻮن در اﻃﺮاف ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﺮخ‪.‬اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻗﺒﻼ‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1998‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺮوه ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺳﻮﻳﺴﻲ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه ﺑﻮد‪،‬اﻛﻨﻮن ﻣﺸﺨﺼﺎت‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺎ روش ﻃﻴﻒ ﻧﮕﺎري از آن ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﻧﺪ ﻣﺜﻼ ﺟﺮم آن ‪ 16/6‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‬
‫و در ‪ 5/4‬روز ﺳﺘﺎره اش را دور ﻣﻲ زﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﺎه ژاﻧﻮﻳﻪ‬
‫ﻛﺸﻒ اﻛﺰوﺳﻴﺎره اي ﺧﺎﻛﻲ) ‪ ( OGLE-2005-BLG-390Lb‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ روش) ‪Optical‬‬
‫‪ ( Gravitational Lensing‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره در‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ‪ 2/5‬واﺣﺪ آﺳﺘﺮوﻧﻮﻣﻲ از ﺳﺘﺎره اش ﻗﺮار دارد و ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﺮﺧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﺻﻮر ﻓﻠﻜﻲ ﺳﺎﺟﻴﺘﺮ ) ‪ ( Sagiter‬و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 22000‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺳﺘﺎره ﺧﻮد را در‬
‫‪ 10‬ﺳﺎل دور ﻣﻲ زﻧﺪ و ﺟﺮم آن‪ 5,5‬ﺟﺮم زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫زﻳﺮا دﻣﺎي ﺳﻄﺤﻲ آن ‪220‬ـ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد اﺳﺖ و در واﻗﻊ اوﻟﻴﻦ ﺳﺘﺎره ﺧﺎﻛﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻛﺸﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﺎه آورﻳﻞ‬
‫دو ﺳﺘﺎره اﺑﺮ ﻏﻮل ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺻﻔﺤﻪ اي از ﮔﺮد و ﻏﺒﺎرﻫﺎي ﻓﺸﺮده دﻗﻴﻘﺎ‬
‫ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺎراﺗﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ در اﻳﻦ ﻣﺎه ﻛﺸﻒ ﺷﺪ‪.‬ﺗﺸﺨﻴﺺ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ‬
‫ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻲ )‪ ( Spitzer‬اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻌﺠﺐ و ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻓﺮاوان اﺧﺘﺮ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎن ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ در ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﺳﻴﺎرات ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺑﺮ ﻏﻮل ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮم ﻫﺴﺘﻨﺪ و درﺧﺸﺶ ﻓﺮاوان دارﻧﺪ و ﺑﺎدﻫﺎي ﺷﺪﻳﺪ از‬
‫ذرات ﺑﺰرك و ﻛﻮﭼﻚ اﺗﻤﻲ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﺧﻮد ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ‬
‫را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻫﺎ ي ﺳﻴﺎره اي زﻳﺮ ﺳﺌﻮال ﺑﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬

‫‪١٧٤‬‬
 ‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺳﻴﺎره اي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ و ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﻳﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻫﺎي ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي در اﻃﺮاف اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻌﺮف آﻏﺎز ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺎراﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺷﻜﻞ) ‪ 2‬ـ‪ (6‬ﺗﺼﻮﻳﺮي از اﻳﻦ اﺑﺮ ﻏﻮل در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﻣﺎ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪي آﻧﺮا ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻛﺮده آورده اﻳﻢ‪.‬در اﻃﺮاف ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺻﻔﺤﻪ اي ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ‬
‫از اﻳﻦ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮﻫﺎ وﺟﻮد دارد و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ اﻳﻦ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﻫﺎ و ﺧﺮده ﺳﻨﮕﻬﺎ ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪه‬
‫ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ را ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﻛﻮﻳﭙﺮ ) ‪ ( Kuiper‬ﻣﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻛﻮﻣﺖ ﻫﺎ و ﻗﻄﻌﺎت رﻳﺰ و‪ .‬درﺳﺖ ﺻﺨﺮه اﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﺷﺒﻴﻪ و اﻧﺪازه‬
‫ﭘﻠﻮﺗﻮن)‪0/ 002‬ﺟﺮم زﻣﻴﻦ(ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬ﻣﻨﺒﻊ ﺷﻜﻞ اول ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺘﺎره و در ﻣﺄدون‬
‫ﻗﺮﻣﺰ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﺧﺒﺮ از ) ‪ ( Gilbert Javaux,PGJ Astronomic‬و ﺗﺼﻮﻳﺮ از ﻧﺎﺳﺎ‬
‫ا) )‪ ( NASA/JPL-Caltech/R.Hurt(SSC‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ)‪ 2‬ـ‪( 6‬ﻛﺸﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻴﺎره اي در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ آن ﺑﺎ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ‪.‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬

‫‪١٧٥‬‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻧﻘﺎﺷﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه و ﻫﻤﺎن ﺷﻜﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﮔﺮدوﻏﺒﺎري را ﻛﻪ در ﻣﺄدون ﻗﺮﻣﺰ در آﻏﺎز اﻳﻦ ﺑﺨﺶ آورده‬
‫اﻳﻢ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﺎه ﻣﻪ‬

‫در اﻳﻦ ﻣﺎه ﺳﻪ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﺑﻪ ﺟﺮﻣﻬﺎﻳﻲ ‪ ، 12 ، 10‬و ‪ 18‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺮوه‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻓﺮاﻧﺴﻮي ) ‪ ( CNRS‬ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد ﻃﻴﻒ ﻧﮕﺎر )‪ ( HARPS‬واﻗﻊ در ﺷﻴﻠﻲ ﻛﺸﻒ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬اﻳﻦ اﻛﺰو ﺳﻴﺎرات در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره ) ‪ ( HD69830‬ﻛﻪ ﻗﺪري ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ اﺳﺖ‬
‫در ﮔﺮدش ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 40‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ 2.‬ﺳﻴﺎره ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر‬
‫و ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺨﺮه اي ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺳﻴﺎره ﺧﺎرﺟﻲ ﺗﺮ ﺟﻮي ﮔﺎزي دارد و ﻓﺎﺻﻠﻪ اش از ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه اﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد اﻣﻜﺎن زﻧﺪﮔﻲ در آن ﻣﻴﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻣﻜﺎن وﺟﻮدآب ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺎﻳﻊ در ﺳﻄﺢ آن ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﺎه ژوﺋﻦ‪.‬‬
‫ﻛﺸﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺘﺎره اي در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻈﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ در ﻧﻬﻢ ژوﺋﻦ اﻳﻦ ﺳﺎل در‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ‪ 16‬و ‪ 34‬دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺮوه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮي‬
‫ﺟﺎن ﻛﻠﻮد ﺑﻮره ) ‪ ( Jean-Claude Bouret‬از آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه اﺧﺘﺮ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺎرﺳﻲ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‬
‫ﺷﺎﻳﺎﻧﻲ در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان داد‪.‬وﺟﻮد ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻋﻈﻴﻤﻲ‬
‫از ﻛﺮﺑﻦ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎزي در ﺻﻔﺤﻪ اي ﻏﺒﺎر آﻟﻮد در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره ﺑﺘﺎ ﭘﻴﻜﺘﻮري ) ‪Beta-Pictoris‬‬
‫( ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮدﻳﺪ و اﻳﻦ اﻛﺘﺸﺎف ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺎﻫﻮاره ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻓﻴﻮز ) ‪ ( Fuse‬ﻛﻪ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﻣﺎورأ‬
‫ﺑﻨﻔﺶ را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﺪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺘﺎ ﭘﻴﻜﺘﻮري ﺳﺘﺎره اﻳﺴﺖ ‪ 1/8‬ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺰرﻛﺘﺮ از‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﻓﺎﺻﻠﻪ‪ 60‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺎزي در ﺳﺎل ‪ 1984‬دﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد و در ﺑﺎره ي آن ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﻓﺮاوان اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و از آن زﻣﺎن داده ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 8‬ﺗﺎ ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫ﺳﺎل ﻋﻤﺮ دارد‪.‬ﺑﺘﺎﭘﻴﻜﺘﻮري ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻴﺎره اي ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻴﺎرات ﻣﺘﻌﺪد را‬

‫‪١٧٦‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ وﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺨﻮﺑﻲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬
‫ﺷﻤﺴﻲ را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻛِﭻ) ‪ ( Kech‬و ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ )‪ (Hubble‬ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺎرات اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره اي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﮔﺮدش ﻣﻮاد ﺑﺎ ﭼﻜﺎﻟﻲ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت در‬
‫اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره اﺻﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ در اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺳﻴﺎره اي ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮي وﻟﻲ ﮔﺮم و‬
‫ﻳﻚ ﺳﻴﺎره ﺧﺎﻛﻲ ) ‪ ( Tellurique‬ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ در اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺮدو ﻏﺒﺎري در ﺣﺎل‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺎره در اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺘﺎﭘﻴﻜﺘﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﻚ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬
‫اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره اي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻃﻮل ﺑﻜﺸﺪ و ﺳﻴﺎرات ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در اﻳﻦ‬
‫دوره ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻌﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬ﻣﺜﻼ در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺸﺘﺮي اﻳﻮ)‪ ( Io‬ﺑﻌﺪ از ‪ 4,5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬
‫ﺳﺎل ﻫﻨﻮز ﻓﻌﺎل ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﻮاره ﻓﻴﻮز ) ‪ ( Fuse‬ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﻧﺎﺳﺎ ) ‪ ( NASA‬و ﻣﺮﮔﺰ ﻣﻠﻲ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ )‬
‫‪ ( CNES‬و آژاﻧﺲ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﺎﻧﺎدا در ﺳﺎل ‪ 1999‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﭘﺮﺗﺎپ ﺷﺪ‪.‬ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره در ﻃﻴﻒ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ )‪ ( Spectroscopy‬ﺑﺎ ﻗﺪرت ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ و در داﻣﻨﻪ ي ﻃﻴﻒ ﻣﺎورأ ﺑﻨﻔﺶ و ﺑﻪ‬
‫وﻳﮋه ﻃﻴﻒ ﻃﻴﻒ ﻫﻴﺪروژن ﻣﻠﻜﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ 90‬درﺻﺪ اﺗﻤﻬﺎي ﺟﻬﺎن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬در‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ 3‬ـ ‪ (6‬ﺗﺼﻮﻳﺮي ﺗﺨﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻧﻘﺎﺷﻲ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬ﻣﺸﺨﺼﺎت اﻳﻦ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺎزي در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺎره ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ در آورده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٧٧‬‬
‫ﺷﻜﻞ)‪ 3‬ـ ‪(6‬ﺗﺼﻮﻳﺮي ﺗﺨﻴﻠﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪي‪ ،‬از ﺻﻔﺤﻪ ﮔﺎزي ﺳﺘﺎره ﺑﺘﺎ ﭘﻴﻜﺘﻮري ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺳﻴﺎره اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﺎه ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬

‫ﮔﺮوه اﺧﺘﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎن اﺳﻤﻴﺖ ﺳﻮﻧﻴﺎ ) ‪ ( Smithsonia‬از ﻛﺸﻒ اﻛﺰوﺳﻴﺎره اي ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت از‬
‫ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ اﺳﺖ ﺧﺒﺮ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪.‬ﺷﻌﺎع اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره‪1/ 38‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺘﺮي وﻟﻲ ﺣﺘﻲ ﺟﺮﻣﺶ ﻧﺼﻒ‬
‫ﺟﺮم ﻣﺸﺘﺮي ﻫﻢ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﭼﮕﺎﻟﻲ آن از ﭼﻮپ ﭘﻨﺒﻪ ﻫﻢ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ اﺳﻢ آن را )‬
‫‪ ( HAT-P-1‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 450‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ ودرﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ ﺳﻮﺳﻤﺎر‬
‫) ‪ ( Lézard‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﺎه اﻛﺘﺒﺮ‬
‫در اﻳﻦ ﻣﺎه ‪ 5‬اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻳﻊ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻫﺎﺑﻞ ﮔﺮوه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ از داﻧﺸﮕﺎه ﺑﺎﻟﺘﻴﻤﻮر ) ‪ ( Baltimore‬و ﻫﻤﮕﺎرن آﻧﻬﺎ در ﺷﻴﻠﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ‬
‫و ﺳﻮﺋﺪي ﻛﺸﻒ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻫﺎ در ﻧﻮع ﺟﺪﻳﺪي از ﺳﻴﺎرات ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫اﻛﺰوﺳﻴﺎر ﺑﺎ ﺗﻨﺎوب ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎه و ﺳﺮﻋﺖ ﭼﺮﺧﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ ﮔﻮﻳﻨﺪ )‪ (USPP‬ﻳﺎ ) ‪Ultera-shrt-‬‬

‫‪١٧٨‬‬
 ‫‪( period planet‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﺳﻴﺎره ﻣﺎدر را در ﻛﻤﺘﺮ از ده ﺳﺎﻋﺖ دور ﻣﻲ زﻧﻨﺪ) زﻣﻴﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را در ‪ 365‬روز‬
‫دور ﻣﻲ زﻧﺪ(‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻫﺎ از ﮔﺎز اﺳﺖ و ﭼﻜﺎﻟﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﺒﻴﻪ ﻣﺸﺘﺮي دارﻧﺪ و‬
‫ﺑﻪ دور ﺳﺘﻨﺎره اي ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ دوران دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻫﺎ ﺳﻮﻓﻲ ) ‪ ( Sophie‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﻮدﺟﻪ اﻧﺴﺘﻴﺘﻮي ﻣﻠﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬
‫در ﻋﻠﻢ ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ)‪ ( INSU‬و ﺷﻮراي ﻣﺤﻠﻲ آﻟﭗ و ﺳﻮاﺣﻞ ﻻﺟﻮردي ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﺪه ﻣﺸﺨﺼﺎت‬
‫دو اﻛﺰوﺳﻴﺎره را ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺘﺎره ) ‪ ( WASP-1‬ﻗﺪري ﮔﺮﻣﺘﺮ و ﻧﻴﺰ ﻗﺪري ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ در ‪ 1000‬ﺳﺎل‬
‫ﻧﻮري از ﻣﺎ و در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ آﻧﺪروﻣﺪ )‪(Andromede‬ﻗﺮار دارد‪.‬ﺳﺘﺎره دﻳﮕﺮ ) ‪WASP-2‬‬
‫(ﺑﺮﺧﻼف ﻛﻤﻲ ﺳﺮد ﺗﺮ و ﻧﻴﺰ ﻛﻢ ﺣﺠﻢ ﺗﺮ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺎ اﺳﺖ و در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 500‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ و‬
‫در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ دوﻓﻴﻦ ) ‪ ( Dauphin‬ﻗﺮاردارد‪.‬اﻳﻦ دو ﺳﺘﺎره ﺑﺎ ﭼﺸﻢ دﻳﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻏﻴﺮ ﺣﺮﻓﻪ اي دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ) ‪ ( WASO-1b‬و )‬
‫‪ ( WASP-2b‬ﻧﺎم ﮔﺬاري ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬اﻳﻦ دو اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺠﻴﻢ و از ﻧﻮع ﻣﺸﺘﺮي ﮔﺮم‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر در دوران ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺮﻣﺘﺮ از ﻋﻄﺎرد)‪390‬‬
‫درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد در روز( ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬ﺳﻴﺎره اول ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر را در ‪ 2/5‬روز دور ﻣﻲ زﻧﺪ و ﺳﻴﺎره دوم‬
‫ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر را در ‪ 2/2‬روز دور ﻣﻲ زﻧﺪ )ﻣﺸﺘﺮي ﺧﻮرﺷﻴﺪ را در ‪ 12‬ﺳﺎل دور ﻣﻲ زﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺑﺴﻴﺎر دور از ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮد اﺳﺖ ‪140‬ـ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد(ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻫﺎ را ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮي وﻟﻲ ﮔﺮم ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎل ‪ 2006‬ﻣﺎه دﺳﺎﻣﺒﺮ‪.‬‬
‫ارﺳﺎل ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﻮرو )‪( CoRoT‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎ‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1995‬ﺑﺎ ﻛﺸﻒ اوﻟﻴﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺳﻮﻳﺴﻲ ﻣﻴﺸﻞ ﻣﺎﻳﺮ) ‪Michel‬‬
‫‪(Mayor‬و دﻳﺪﻳﻪ ﻛﺌﻮﻟﻮز)‪ (Didier Queloz‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي و ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮ روي ﻣﺎﻫﻮاره اي ﻛﻪ‬

‫‪١٧٩‬‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻛﺰو ﺳﻴﺎره ﻫﺎ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮده و ﻳﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺷﻜﺎر ﻛﻨﺪ در ﺑﻴﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﺮﮔﺰ ﻣﻠﻲ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬
‫) ‪ ( Centre National d’étude spatials‬ﺟﻮاﻧﻪ زد و ﺧﺎﻧﻢ آﻧﻲ ﺑﺎﮔﻠﻦ )‪( Annie Baglin‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ رﺻﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺎ ﻫﻤﺖ و ﭘﺸﺖ ﻛﺎر ﻓﺮاوان اﻳﺪه ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺎﻫﻮاره اي ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن را در زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﺛﺎﺑﺖ رﺻﺪ ﻛﺮده و از ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺨﺘﺼﺮي ﻛﻪ در ﻟﺮزﺷﻬﺎي ﮔﺮاﻧﺸﻲ‬
‫و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻚ در ﻧﻮر آﻧﻬﺎ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﻋﺒﻮر ﺳﻴﺎرات اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺘﺎره‬
‫ﻣﺎدر در اﻳﻦ زﻣﺎن ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻋﻜﺲ ﺑﺮداري ﻛﻨﺪ‪ ،‬را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد‪ :‬ﻣﺎﺟﺮاي اﺑﺘﻜﺎري اﻳﻦ اﻳﺪه‬
‫ﺑﺎ زﻳﺮوﺑﻢ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﻲ ﻓﺮاوان و ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 11‬ﺳﺎل ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻮرو ﻫﻢ ﻣﺨﻒ ﻛﻠﻤﺎت ﻫﻤﻴﻦ‬
‫اﻳﺪه اﺳﺖ‪ ( Convection,Rotation et Transits planétaires ).‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫آﺳﺘﺮوﺳﻴﺴﻤﻮ ﻟﻮژي) ‪ ( Astérosismologie‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﺒﻮر اﻛﺰوﺳﻴﺎره از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺘﺎره‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺎدر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻻزم ﺑﺮاي اﺟﺮاي اﻳﻦ ﭘﺮوژه ‪ 170‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻳﻮرو ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ 70‬در ﺻﺪ آن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ي‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻫﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﺪه و ﻣﺎﺑﻘﻲ را آژاﻧﺲ ﻓﻀﺎﻳﻲ اروﭘﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪).‬ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪه‬
‫در اﻳﻦ ﭘﺮوژه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬اﻃﺮﻳﺶ ‪،‬ﺑﻠﮋﻳﻚ‪،‬آﻟﻤﺎن‪،‬اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و ﺑﺮزﻳﻞ(‪.‬‬
‫در ‪ 27‬دﺳﺎﻣﺒﺮ اﻳﻦ ﺳﺎل و در ﺳﺎﻋﺖ ‪ 15‬و ‪ 23‬دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻪ وﻗﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره از ﭘﺎﻳﮕﺎه‬
‫ﺑﺎﻳﻜﻮﻧﻮر ) ‪ ( Baikonour‬ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻮﺷﻚ ﺳﺎﻳﻮز ) ‪ ( Soyouz 2-1.B‬روﺳﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎ‬
‫ﭘﺮﺗﺎپ ﺷﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺳﺎﻋﺘﻲ در ﻣﺪار وﻳﮋه اي واﻗﻊ ﺑﺮ روي ) ﺣﻔﺮه ﮔﺮاﻧﺸﻲ( ﻗﻄﺒﻲ زﻣﻴﻦ و در‬
‫ارﺗﻔﺎع ‪ 896‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي از زﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻌﺎدال دﻳﺎﻓﺮاﮔﻢ ﺗﻠﺴﻜﻮپ آﻧﺮا‬
‫ﻓﻘﻂ در ‪ 17‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ 2007‬ﺑﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺪار ﻗﻄﺒﻲ ﺑﺮاﯼ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪن ﻣﺎﻫﻮاره ﺑﺮ روي ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫و ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ را ﻫﻢ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ‬

‫‪ ١‬ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺰﻓﻮق ﻟﻴﺴﺎن و ﺳﭙﺲ دﮐﺘﺮاﯼ ﭘﺴﺮﻧﮕﺎرﻧﺪﻩ هﻤﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺳﺎل‪١٩٩٥‬ﺷﺮوع و دردﺳﺎﻣﺒﺮ ﺳﺎل‬
‫‪ ٢٠٠٠‬ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ و از ﺁن زﻣﺎن ﺑﺮ روﯼ هﻤﻴﻦ ﭘﺮوژﻩ دررﺻﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺎرﻳﺲ ﭘﮋوهﺶ و در داﻧﺸﮕﺎﻩ ﭘﺎرﻳﺲ ‪٦‬‬
‫ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬ﺑﺮاﯼ اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮ وب ﺳﺎﻳﺖ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺑﻴﻨﻴﺪ‪http://reza.samadi.٩online.fr .‬‬

‫‪١٨٠‬‬
‫آورد و آن اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ ﺷﺶ ﻣﺎه ﻳﻚ ﺑﺎر ﻣﺎﻫﻮاره ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺸﺖ و رو ﺷﻮد ﺗﺎ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻧﻮر ﻫﺎي‬
‫ﻣﺰاﺣﻢ زﻣﻴﻨﻲ ﻣﺎﻧﻊ از روﺋﻴﺖ ﻣﻄﻠﻖ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ آن ﻧﺸﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻫﻮاره ‪ 630‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم وزن دارد و داراي ﺻﻔﺤﻪ اي ﺣﺎﻣﻞ اﺳﺖ و ﺑﺎر ﻣﻔﻴﺪ آن ‪ 300‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻠﺴﻜﻮﭘﻲ و دورﺑﻴﻨﻲ ﻧﻮﻣﺮﻳﻚ ﺑﺎ ﻣﻴﺪان دﻳﺪ وﺳﻴﻊ)‪ 2/7‬در‪ 3‬درﺟﻪ (ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ﻧﻮر‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﻗﺎﺑﻞ روﺋﻴﺖ و ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎس ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﺰﻳﻲ ﻧﻮر‪ .‬درﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮﻳﺲ‬
‫آن)‪(CCD‬از ﭼﻬﺎر ﮔﻴﺮﻧﺪه ‪ 8‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﭘﻴﻜﺴﻞ)ﻫﺮ ﻳﻚ( دو ﻋﺪد از ازاﻳﻦ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻫﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫درﻳﺎﻓﺖ داده ﻫﺎي آﺳﺘﺮوﺳﻴﺴﻤﻮﻟﻮژي‪ 1‬و دو ﻋﺪد ﺑﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ)ﻳﺎ ﺷﻜﺎر( اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻫﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬دﻗﺖ در ﻫﺪف ﮔﻴﺮي ﮔﻴﺮﻧﺪه ﻫﺎ ﻣﻌﺎدل‪ 0/2‬ﺛﺎﻧﻴﻪ در آرك اﺳﺖ ‪.‬ﻣﺎﻫﻮاره وﻇﻴﻔﻪ دارد ﻫﺮ‬
‫ﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 6‬ﻣﺎه دو ﻧﺎﺣﻴﻪ از ﻓﻀﺎ را در ﺻﻔﺤﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻴﻲ‪ .‬و ﺧﻂ اﺳﺘﻮاﻳﻲ رﺻﺪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ دﻗﺖ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺷﺎﻧﺰه ﻟﻴﺰه ﭘﺎرﻳﺲ را ﺑﺮاي ﺟﺸﻦ ﻧﻮﺋﻞ‬
‫ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﭼﺮاغ ﺗﺰﺋﻴﻦ ﻛﺮده اﻧﺪ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف ﻳﻜﻲ از ﭼﺮاﻏﻬﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭼﺸﻤﻚ زدن‬
‫ﻛﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره از ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 900‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي اﻳﻦ ﻻﻣﭗ ﭼﺸﻤﻚ زن را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﻳﻦ‬
‫اﮔﺮﺳﻴﺎره اي ﺑﺎ ﺣﺠﻤﻲ ﻣﻌﺎدل وﻳﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻛﺮه زﻣﻴﻦ از ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪش ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ و در‬
‫ﻣﺴﻴﺮ دﻳﺪرس اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻗﺮا ﮔﻴﺮد اﺧﺘﻼف اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در ﻧﻮر ﺳﺘﺎره را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺎﻧﺲ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻳﻚ ﺑﺮ روي ده ﻫﺰار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ روش در ﺳﺎل ‪ 2007‬دو‬
‫اﻛﺰوﺳﻴﺎره را ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻛﻪ در ﺳﻄﻮر ﺑﻌﺪ در ﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬ﻛﻮرو)‪( CoRoT‬‬
‫ﻗﺎدر اﺳﺖ اﺧﺘﻼف ﻧﻮري ﻣﻌﺎدل‪)0/00001‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮاز ده ﻫﺰار ﻓﺘﻮن ﻧﻮري ﺳﺘﺎره ﻳﻜﻲ ﻛﻢ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻮرو‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻲ ﺷﻮد(‪.‬‬
‫‪.‬اﻧﺮژي ﻻزم ﺑﺮاي ﺛﺒﺖ و ارﺳﺎل ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ)‪ 380‬وات(‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ دو ﺻﻔﺤﻪ ﺟﺬب ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﻛﻪ در ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻗﺮار دارﻧﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺪت دو‬
‫ﺳﺎل وﻧﻴﻢ ﻫﺮ روز ‪ 900‬ﻣﻜﺎﺑﺎﻳﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﻨﺪ و ﻛﻨﺠﺎﻳﺶ ﺣﺎﻓﻈﻪ دروﻧﻲ آن ﻧﻴﺰ ‪2‬‬

‫‪ Astérosismologie ١‬ﻋﺒﺎرت از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻮع ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت دروﻧﯽ ﻳﮏ ﺳﺘﺎرﻩ اﺳﺖ‪.‬ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺮﮐﻴﺐ‬
‫دروﻧﯽ‪،‬ﭼﺮﺧﺶ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر و دﻣﺎﯼ دروﻧﯽ ﺳﺘﺎرﻩ را ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬

‫‪١٨١‬‬
 ‫ژﻳﻜﺎﺑﺎﻳﺖ اﺳﺖ‪.‬رﺻﺪ ﺑﻴﺶ از ‪ 120000‬ﻫﺰار ﺳﺘﺎره در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫در ﺷﻜﻞ)‪3‬ـ‪(6‬دﻋﻮت ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﺷﺎي ارﺳﺎل ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﻮرو ﺑﻪ رﺻﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺎرﻳﺲ)ﻣﺪون( و‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺗﺨﻴﻠﻲ آن در اﻃﺮاف زﻣﻴﻦ‪. .‬‬

‫ﺷﻜﻞ)‪4‬ـ‪(6‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻲ ﺗﺮﺳﻴﻤﻲ از ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﻮرو)‪( CoRoT‬‬

‫‪ ١‬اﻃﻼﻋﺎت ﻓﻮق از ﻣﻨﺒﻊ ) )‪ ( http://fr.wikipedia.org/wiki/Corot_(satellite‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٨٢‬‬
 ‫ﺳﺎل ‪ 2007‬ﻣﺎه ﻣﻪ‬
‫آژاﻧﺲ ﻓﻀﺎﻳﻲ اروﭘﺎ‪ ( ESA )0‬در ‪ 3‬ﻣﻪ اﻳﻦ ﺳﺎل اﻃﻼع داد ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﻮرو اوﻟﻴﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره را‬
‫در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 1500‬ﺳﺎل ﻧﻮري از ﻣﺎ ﻛﺸﻒ ﻛﺮده و آﻧﺮا )‪ ( CoRot-exo-2b‬ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬اﻳﻦ‬
‫اﻛﺰوﺳﻴﺎره در اﻃﺮاف ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ زرد رﻧﮕﻲ در ﭼﺮﺧﺶ اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﺳﺘﺎره در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ ﻟﻴﻜﻮرن‬
‫)‪ (Licorne‬ﻗﺮاردارد ‪.‬ﺷﻌﺎع ﺳﻴﺎره ‪1/ 78‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺘﺮي و ﺟﺮم آن ‪ 1/3‬ﺟﺮم ﻣﺸﺘﺮي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎل ‪ 2007‬ﻣﺎه دﺳﺎﻣﺒﺮ‬
‫دوﻣﻴﻦ اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻮرو ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه) ‪ ( CoRot-exo-2b‬ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫اﻳﻦ ﺳﻴﺎره در ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 800‬ﺳﺎل ﻧﻮري و در ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ ﻣﺎر ) ‪ ( Serpent‬ﻗﺮار دارد و ‪ 1/4‬ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﺸﺘﺮي اﺳﺖ و ﺟﺮم آن ‪ 3/5‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺸﺘﺮي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ وﭼﻜﺎﻟﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﻏﻮل‬
‫ﮔﺎزي‪ 1/5‬ﮔﺮم در ﻫﺮ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭼﻜﺎﻟﻲ آن از ﻣﺸﺘﺮي ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ )ﭼﻜﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﺸﺘﺮي ‪ 1/3‬ﮔﺮم در ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫دو اﻛﺰوﺳﻴﺎره دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در زﻳﺮ رﺻﺪ ﻛﻮرو ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺰودي آژاﻧﺲ ﻓﻀﺎﻳﻲ اروﭘﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت‬
‫آﻧﻬﺎ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺸﺮﻳﺎت ﺧﻮ‪.‬اﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫آﻧﻲ ﺑﮕﻠﻦ) ‪ ( Annie Baglin‬ﻣﺴﺌﻮل واﻗﻌﻲ ﭘﺮوژه ﻛﻮرو ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪1‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺎره‬
‫دارﻧﺪ آﻧﻘﺪر زﻳﺎد اﺳﺖ و ﺑﻪ زودي) ﻛﻮرو( ﺧﺮﻣﻨﻲ از اﻃﻼﻋﺎت در ﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫داد‪.‬در ‪ 300‬روزي ﻛﻪ از ﭘﺮﺗﺎپ اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﻲ ﮔﺬرد ﻛﻮرو اﻣﻜﺎن ﺗﺮﺳﻴﻢ ‪ 12000‬ﻣﻨﺤﻨﻲ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي‬
‫ﻧﻮري را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮده اﺳﺖ و ‪ 40‬ﺳﺘﺎره ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎز رﺳﻲ را در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺧﻮد ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻧﻴﺰ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮرو ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻫﻮاره ﻓﻀﺎﻳﻲ در‬
‫دﻧﻴﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﺣﺮﻛﺖ و ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ و در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﺳﺘﺎره اي را ﺗﺤﺖ‬
‫دﻳﺪرس ﺧﻮد ﻗﺮاردﻫﺪ‪.‬اﻳﺸﺎن اﻇﻬﺎر ﻣﻲ دارد ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺎره دارﻧﺪ آﻧﻘﺪر زﻳﺎد اﺳﺖ‬

‫‪ ١‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ) ‪flashespace.com(CoRoT,un télescope zen‬‬

‫‪١٨٣‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ زودي در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﻲ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺗﻌﺪاد اﻛﺰوﺳﻴﺎره ﻫﺎ از ‪ 270‬ﺗﺠﺎوز ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻛﻮرو ﻓﻘﻂ ‪ 27‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻗﻄﺮ دارد ‪،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدن ﻛﻮرو آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻬﺎ ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ در‬
‫ﺳﺎل‪ 2008‬ﻣﺎﻫﻮاره اي ﺑﺰرﻛﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﭙﻠﺮ)‪ ( Kepler‬و ﺑﺎ ﺗﻠﺴﻜﻮﭘﻲ وﺳﻴﻌﺘﺮو ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﻳﻚ ﻣﺘﺮ و‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ ﺗﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻣﺪار اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﺗﺮ از ﻣﺪار ﻛﻮرو ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪5‬ـ‪(6‬ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﭙﻠﺮ ﻛﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻧﺎﺳﺎ) ‪ (NASA‬در ﺳﺎل ‪ 2008‬ﺑﺮاي ﺷﻜﺎر و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﻴﺎراﺗﻲ دراﺑﻌﺎد‬
‫زﻣﻴﻦ در اﻃﺮاف ﺳﺘﺎرﻛﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪.‬‬

‫داوﻳﺪ ﻫﻮﮔﺰ‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﻌﺮوف اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ ﺧﻮد ﺑﺮ روى ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎى‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ 4‬درﺻﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺎراﺗﻰ در ﻣﺪارات آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ و در ﺻﻔﺤﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺘﺎره ﺑﺎﻳﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ‪40‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ را ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻐﻴﺮى از ﺳﻴﺎرات در ﻣﺪارات آﻧﻬﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻰدﻫﻨﺪ و ﻳﺎ داده اﻧﺪ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬و ﺑﺎور دارد ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎ در ‪ 20‬ﺳﺎل‬
‫ﻧﻮرى از ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻤﻼً در آن ﻛﺎﻧﻮﻧﻰ ﺑﺮاى ﻧﻤﻮ زﻧﺪﮔﻰ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪١٨٤‬‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در‬
‫ﻛﻴﻬﺎن را ﻛﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 1980‬ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮاﻧﻚ دراك اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﻨﻬﺎ در ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺑﻴﺶ از ده ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫ﺗﻤﺪن ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ از ﺗﻤﺪن ﻣﺎ‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﺪ واﻗﻌﻰ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺳﻴﺎرهاى اﺳﺖ ﻛﻪ در آن آب وﺟﻮد دارد و ﺟﻮ‪ ‬اﺣﻴﺎﻛﻨﻨﺪه در آن ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻻزﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻬﻮارهاى ﺑﺮاى ﻧﻤﻮ زﻧﺪﮔﻰ درﺟﻪ ﺣﺮارﺗﻰ ﺑﻴﻦ ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ﺻﺪ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫اﻳﻦ دﻣﺎ در ﺣﺎﻟﻰ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﻴﺎره در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﺨﺼﻰ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫زﻣﻴﻦ ﺣﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 5‬درﺻﺪ‪ ،‬از ﻣﺤﻞ ﻛﻨﻮﻧﻰ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻮد‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ در آن ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ‬
‫ﻣﻰﺑﻮد و در ﮔﺮﻣﺎى زﻳﺎد اﺣﺘﻤﺎﻻً زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻧﻮع دﻳﮕﺮ اداﻣﻪ ﻣﻰﻳﺎﻓﺖ‪ .‬و ﻧﻴﺰ اﮔﺮ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﻣﻘﺪار دورﺗﺮ از ﻣﺤﻞ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺧﻮد ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻴﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮدى ﻣﻰﮔﺮدﻳﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﻮع ﺗﺤﻮل ﺑﻪﻛﻠﻰ‬
‫ﻋﻮض ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺪل ﻧﺎﺳﺎ )ﻣﺮﻛﺰ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﻀﺎﻳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ( ﻣﺮﻳﺦ و زﻫﺮه ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﺎ ﻧﻮارى ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ زﻧﺪﮔﻰ در آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬ﻣﺨﺘﺼﺮ اﺧﺘﻼﻓﻰ در ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﻳﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﺧﺘﻼﻓﻰ در ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ‬
‫آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻴﺎره ﻣﺮﻳﺦ را ﻳﺨﺰده و ﺳﻴﺎره زﻫﺮه را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﻮره ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮﻣﻰ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﻳﺦ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺳﺮد ﺷﺪه و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻳﺨﺰدهاى ﺑﺪون ﺟﻮ ﮔﺎزى ﮔﺮدﻳﺪه و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ‬
‫زﻫﺮه ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻓﺪاى ﺟﻮ‪‬ى ﺧﻔﻪﻛﻨﻨﺪه از ﺗﻮده ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻢ ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﺷﺪه و اﻳﻦ ﺗﻮده ﮔﺎزﻫﺎ‬
‫»ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاى« ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻳﺪى در آن اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﺎ‪ ،‬دﻣﺎ‪ ،‬ﺟﻮ و آب‪،‬‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ اﻟﺰاﻣﻰ ﻧﻤﻮ‪ ‬زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻮده وﻟﻰ ﻣﺤﺪودﻛﻨﻨﺪه آن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1993‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪ ،‬در‬
‫ﻋﻤﻖ ‪ 3000‬ﻣﺘﺮى آﺑﻬﺎى اﻗﻴﺎﻧﻮس آرام‪ ،‬ﻛﺮﻣﻬﺎى ﻋﻈﻴﻤﻰ را ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ در دﻣﺎى ﺑﻴﺶ از ‪ 100‬درﺟﻪ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد ﭼﺸﻤﻪ ﺟﻮﺷﺎﻧﻰ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻋﻤﻖ و در ﻓﺸﺎر ‪ 250‬ﺟﻮ‪ ‬وﺟﻮد دارد‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪،‬ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﻤﻮﻧﻪاى ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻮﺳﻌﻪ زﻧﺪﮔﻰ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫دﺷﻮار ﻧﻈﻴﺮ ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ ﺟﻮ‪ ‬و دﻣﺎى زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٨٥‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﺣﺘﻰ در ﺳﻴﺎرات و ﻳﺎ ﻣﺎﻫﻮاره ﻫﺎي ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺷﻜﻞ اﺑﺘﺪاﻳﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه‪ ،‬ﻳﺎ وﺟﻮد دارد و ﻳﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻓﺴﻴﻞ آن ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎﻗﻰ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺻﺮف ﻣﺨﺎرج ﺑﺴﻴﺎر‪ ،‬ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪدى ﺑﻪ ﻓﻀﺎ و ﺑﻪ اﻃﺮاف اﻳﻦ ﺳﻴﺎرات‬
‫ارﺳﺎل ﻣﻰدارﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل‪ 1976‬ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى »واﻳﻜﻴﻨﮓ« را ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺴﻄﺤﻰ از ﻛﺮه ﻣﺮﻳﺦ ارﺳﺎل‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻬﻰ ﺑﻪدﺳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪ‪.‬‬

‫ارﺳﺎل ﻣﺎﻫﻮاره وﺳﻮﻧﺪ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺮﻳﺦ‬

‫در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺳﺎل ‪» 1996‬ﻧﺎﺳﺎ« ﺑﺎ ﺳﺮوﺻﺪاى ﻓﺮاوان اﻋﻼم داﺷﺖ‪ :‬در ﺳﻨﮕﻬﺎى آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ از ﻛﺮه‬
‫ﻣﺮﻳﺦ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎده ﻧﻮﻋﻰ زﻧﺪﮔﻰ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺎره ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ‬
‫ﺧﻴﻠﻰ زود ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض ﻏﺎﻟﺐ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان واﻗﻊ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻴﺸﻞ ﻣﻮرت‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪،‬‬
‫ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ از ‪ 37000‬ﺳﻨﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ ﺟﻤﻊآورى ﺷﺪه در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻓﻘﻂ ‪ 12‬ﻋﺪد آن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﺮه‬
‫ﻣﺮﻳﺦ اﺳﺖ و ﻧﺴﺒﺖ درﺻﺪ ﮔﺎزﻫﺎى ﻣﻮﺟﻮد در آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﺷﺒﻴﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻨﮕﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى واﻳﻜﻴﻨﮓ در ﺳﺎل ‪ 1976‬در روى اﻳﻦ ﺳﻴﺎره آزﻣﺎﻳﺶ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻓﻀﺎﻳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ »ﭘﺎﺗﻔﻴﻨﺘﺮ« در ‪ 4‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 1997‬در روى ﻛﺮه ﻣﺮﻳﺦ )ﻣﺎرس( ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﺸﺴﺖ و‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻛﻠﻴﺸﻪ از ﺳﻄﺢ ﻣﺮﻳﺦ را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ارﺳﺎل داﺷﺘﻪ‪ ،‬روﺑﺎت ﻛﻮﭼﻜﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه اﻳﻦ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﺑﻮد‬
‫ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ‪ 36‬ﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ در ﺳﻄﺢ اﻳﻦ ﺳﻴﺎره ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮد و از ﺻﺨﺮهﻫﺎ و‬
‫ﺳﻨﮕﻬﺎى ﺑﺰرگ روى اﻳﻦ ﻛﺮه ﻓﻴﻠﻤﺒﺮدارى ﻧﻤﻮد‪ 2.‬ﺑﺮرﺳﻰ ﻛﻠﻴﺸﻪﻫﺎ ﻫﻨﻮز اداﻣﻪ دارد‪ ،‬ﺑﻪﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻰرﺳﺪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ )‪ 3/8‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻗﺒﻞ( آب در روى اﻳﻦ ﺳﻴﺎره وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﻣﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﺒﺨﻴﺮ آﺑﻬﺎ و ﻳﺎ اﻧﺠﻤﺎد آﻧﻬﺎ‪ ،‬آﻳﺎ ﺷﻜﻠﻰ از زﻧﺪﮔﻰ اﺑﺘﺪاﻳﻰ در اﻳﻦ ﺳﻴﺎره ﺑﻮده اﺳﺖ ﻳﺎ‬
‫ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﺑﻌﺪى ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .١‬ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪ ٨ ،‬اوت ‪.١٩٩٦‬‬

‫‪ .٢‬هﻤﺎن‪ ١٠ ،‬ژوﺋﻴﻪ ‪.١٩٩٧‬‬

‫‪١٨٦‬‬
‫در ‪ 3‬ژوﺋﻴﻪ ‪ 1998‬ژاﭘﻮﻧﻲ ﻫﺎ ﺳﻮﻧﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻮزوﻣﻲ)‪ ( Nzomi‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﻮ ﻣﺮﻳﺦ ارﺳﺎل‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲ روﺑﺮو ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 2001‬ﻧﺎﺳﺎ ) ‪ ( NASA‬ﺳﻮﻧﺪ ﻣﺎرس اودﻳﺴﻲ را در ‪ 7‬آورﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺮﻳﺦ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫در ‪ 24‬اﻛﺘﺒﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻣﺪارﺳﻴﺎره رﺳﻴﺪ و در ‪ 19‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ 2002‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺮداري از‬
‫ﺳﻄﺢ ﻣﺮﻳﺦ ﻧﻤﻮد‪.‬اﺳﭙﻜﺘﺮوﻣﺘﺮ ﻛﺎﻣﺎي آن وﺟﻮد ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي از آب را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﺦ در‬
‫ﻋﻤﻖ ﺳﻪ ﻣﺘﺮ ي زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻳﺦ ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪.‬‬
‫در ‪ 2‬ژوﺋﻦ ‪ 2003‬ﺳﻮﻧﺪ اروﭘﺎﻳﻲ ﻣﺎرساﻛﺴﭙﺮس)‪ ( Mars Express‬از ﭘﺎﻳﮕﺎه ﭘﺎﻳﻜﻮﻧﻮر ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦ ﺳﻴﺎره ﭘﺮﺗﺎپ ﺷﺪ‪،‬در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎرس اﻛﺴﭙﺮس ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﺪاري اﻃﺮاف ﻣﺎرس وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻴﮕﺎل‪ ( Beagle2 ) 2‬ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦ ﺳﻴﺎره‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺣﻔﺮ ﻛﻨﻨﺪه و ﻳﻚ اﺳﭙﻜﺘﺮوﻣﺘﺮ ﺟﺮﻣﻲ و دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺮ روي‬
‫ﺑﺎزوﻫﺎي اﻳﻦ روﺑﺎت ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ روﺑﺎت ﻫﺮﮔﺰ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻧﻜﺮد وﻟﻲ ﻣﺎرس‬
‫اﻛﺴﭙﺮس وﺟﻮد ﻳﺦ و ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮف در ﻗﻄﺐ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻣﺮﻳﺦ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد‪.‬و‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺒﻲ از ﺳﻄﺢ ﻣﺎرس و ﺻﺨﺮه ﻫﺎي آن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ دوﮔﺎﻧﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺎرس اﻛﺴﭙﻠﻮراﺳﻴﻮن رور ) ‪Mars Exploration‬‬
‫‪ ( Rover‬ﺷﺎﻣﻞ دو ﺳﻮﻧﺪ دوﻗﻠﻮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي))‪ ( MER-A(Spirit‬و ) ‪MER-B(Opportunity‬‬
‫( ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ‪ 10‬ژوﺋﻦ و ‪ 7‬ژوﺋﻴﻪ‪ 2003‬ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪.‬اوﻟﻲ روﺑﺎت اﺳﭙﺮﻳﺖ را در ‪ 3‬ژاﻧﻮﻳﻪ‪2004‬‬
‫در دﻫﺎﻧﻪ آﺗﺶ ﻧﺸﺎن ) ‪ ( Gusev‬ﻛﻪ ﻓﺮض ﻣﻲ ﺷﺪ در آن درﻳﺎﭼﻪ اي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺮار داد‬
‫و دوﻣﻲ روﺑﺎت اوﭘﺮﺗﻮﻧﻴﺘﻲ را در ‪ 24‬ژاﻧﻮﻳﻪ در ﻧﺎﺣﻴﻪ اي ﻛﻪ )‪ (Meridiani Planum‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪ و ﻓﺮض ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻫﻤﺎﺗﻴﺖ ﻳﻌﻨﻲ اﻛﺴﻴﺪ آﻫﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺮار‬
‫داد‪.‬ﻫﻤﺎﺗﻴﺖ ﻳﺎ اﻛﺴﻴﺪ آﻫﻦ ﺳﻪ ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ)ﻓﺮﻳﻚ( در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ آب ﻳﺎ ﺑﺨﺎرات آب وﺟﻮد دارد‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻳﻦ دو روﺑﺎت ﻋﻜﺴﻬﺎي ﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮي از ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻴﺎره ﻣﺮﻳﺦ ارﺳﺎل داﺷﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ و دﻳﺪﻧﻲ اﺳﺖ ‪ 134‬ﻛﻠﻴﺸﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اي ﭘﺎﻧﻮ راﻣﻴﻚ ﺑﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت زﻳﺮ را ﻣﻲ‬

‫‪١٨٧‬‬
 ‫ﺗﻮاﻧﻴﺪ در اﻧﺘﺮﻧﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪508http://www.futura-sciences.com/galerie_photos/showgallery.php/cat/‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎ را در ﭘﻲ ﻣﻲ آورﻳﻢ‬

‫ﺻﺨﺮه ﻫﺎﻳﻲ در ﻣﺎرس ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻮﻧﺪ)‪( Opportunity‬ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﺷﺪه‬

‫و ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﺸﺘﺮي از روي ﻣﺮﻳﺦ‬ ‫ﺗﭙﻪ اي در ﻣﺮﻳﺦ ﻛﻪ ﺳﻮﻧﺪ اﺳﭙﺮﻳﺖ) ‪ (Spirit‬ارﺳﺎل داﺷﺘﻪ‬

‫دﻫﺎﻧﻪ آﺗﺶ ﻧﺸﺎﻧﻲ در ﻣﺮﻳﺦ‪.‬‬ ‫ﻏﺮوب ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﺳﻴﺎره ﻣﺮﻳﺦ‬

‫ﺷﻜﺎل)‪6‬ـ‪(6‬ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻴﺎره ﻣﺮﻳﺦ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻮﻧﺪﻫﺎي اوﭘﺮﺗﻮﻧﻴﺘﻲ واﺳﭙﺮﻳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‬
‫ﻳﻚ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ زودي ﺑﺮ روي ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل ﻣﺮﻳﺦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬در ﻣﺎه اﻛﺘﺒﺮ‬

‫‪١٨٨‬‬
 ‫‪ 2007‬آژاﻧﺲ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻛﺎﻧﺎدا ﻗﺮار داد ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻري ﺑﺮاي‬
‫ﺳﺎﺧﺖ اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﺳﻄﺢ ﺳﻴﺎره اي دﻳﮕﺮ ﻳﻌﻨﻲ زﻣﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﻮي‪،‬ﻓﺸﺎرﺟﻮ ‪،‬ﻣﻘﺪار ﮔﺮد وﻏﺒﺎرﻫﺎ و دﻣﺎ را‬
‫در ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﻣﺮﻳﺦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﻧﺎﺳﺎ) ‪( NASA‬ﻣﺴﺌﻮل ارﺳﺎل اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺛﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﺮ روي ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ‪:‬‬
‫ﻓﺠﺮ ﻗﻄﺒﻲ‪:‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪﻳﻢ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﻮره ي زرﮔﺮي ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و در درون آﻧﻬﺎ از‬
‫ﮔﺪاﺧﺖ ﻫﺴﺘﻪ اي اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻋﻨﺎﺻﺮ )‪ 92‬ﻋﻨﺼﺮ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﻳﻢ( ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ)رﻣﺒﺶ( ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺎزي و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺎﻛﻲ ) ( ﺳﻴﺎراﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ را اﻳﺠﺎد ﻛﺮده و ﻳﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﺳﻴﺎرات در اﺛﺮ ﻧﻴﺮوي ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮگ و ﻧﻴﺮوي‬
‫ﮔﺮاﻧﺸﻲ ﺟﺬب ﺑﻪ ﻣﺮﮔﺰ در ﻣﺪاري اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ و از ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر ﺑﻬﺮه‬
‫ﻣﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺳﻴﺎره اي ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ از ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر اﺳﺖ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻧﻮﻋﻲ از زﻧﺪﮔﻲ را در ﺧﻮد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ ‪.‬اﻣﻜﺎن دارد ﻓﻮاﺻﻞ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮي‬
‫ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از زﻧﺪﮔﻲ در آﻧﻬﺎ ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺛﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﺳﺘﺎره ﻣﺎدر ﺑﺮ روي ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ ﺳﻴﺎرات ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻲ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻴﻢ آﺟﺮﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ زﻣﻴﻨﻲ ﻣﺎ ﻛﻪ اﺳﻴﺪ ﻫﺎي آﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ‬
‫از اﺗﺤﺎد ﺳﻪ ﺗﺎ ﭼﺎر اﺗﻢ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻴﺪروژن‪ ،‬ازت‪،‬اﻛﺴﻴﮋن و ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺗﻤﻬﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﻈﻴﺮ ﮔﻮﮔﺮد و ﻳﺎ ﻓﺴﻔﺮ و ﻳﺎ ﭘﺘﺎﺳﻴﻢ درﺳﺖ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪.‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻃﻴﻒ ﻧﮕﺎري و ﺟﻮد ‪80‬‬
‫ﻧﻮع اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪ را در ﻓﻀﺎي ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﺸﻒ ﻛﺮده اﻧﺪو ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد زﻧﺪﮔﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻗﻴﺮ از زﻧﺪﮔﻲ زﻣﻴﻨﻲ ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ زﻳﺎد اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮔﺮد و ﺑﺎ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻤﺎس‬

‫‪١٨٩‬‬
 ‫ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺤﺒﺖ از ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺮ روي اﺗﻤﻬﺎ و ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎي ﺳﺎزﻧﺪه ﺟﻮ ﺳﻴﺎرات ﻛﺮدﻳﻢ در‬
‫ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺪ ﻧﻴﺴﺖ اﺛﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺧﻮرﺳﻴﺪي را ﺑﺮ روي ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺟﻠﻮه اي ﺷﮕﻔﺖ اﻧﻜﻴﺰ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺠﺮ ﻗﻄﺒﻲ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲ آورد در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ﺧﻴﺮه ﻛﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪.‬‬
‫از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻓﺠﺮ ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﻳﺎ ﺟﻨﻮﺑﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪(Aurores Australe) (Aurores Boréales‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي در ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻌﺠﺐ ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬و‬
‫اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺸﺮﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺗﺎﺑﻊ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﻴﺪان‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ زﻣﻴﻦ اﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ‪ 70‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﺸﺮ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺠﺮ ﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﻌﻜﺎس ﻧﻮر‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮ روي ﻳﺨﻬﺎي ﻗﻄﺒﻬﺎي زﻣﻴﻦ اﺳﺖ وﻟﻲ اﻣﺮوزه ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻣﻨﺒﻊ اﻳﻦ‬
‫ﻓﺠﺮ ﻫﺎ اﺛﺮ ﻃﻮﻓﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺳﻄﺢ ﺑﺴﻴﺎر آﺷﻔﺘﻪ و ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫ذرات اﺗﻤﻲ را در ﻓﻀﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ )ﭘﺮوﺗﻮن و اﻟﻜﺘﺮون(‪.‬ﻣﺎداﻣﻴﻜﻪ ﻃﻮﻓﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪي آﻏﺎز‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ زﻳﺎدي ازاﻳﻦ ذرات درﻓﻀﺎ و درﻫﻤﻪ ي ﺟﻬﺎت ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺑﺨﺶ‬
‫اﻧﺪﻛﻲ ازآﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻮزﻣﻴﻦ روي ﻣﻲ آورﻧﺪ‪.‬ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ واﻟﻜﺘﺮون ﻫﺎ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎي ازت واﻛﺴﻴﮋن‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬اﻳﻦ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﺮاي دﻓﻊ ﺗﺤﺮﻳﻚ از ﺧﻮد اﻧﺮژي درﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه را‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻮر از ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎي ﺟﻮ‪ ‬ﻧﻮر از ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪) .‬اﻳﻦ‬
‫ﻫﻤﺎن اﺗﻔﺎﻗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در داﺧﻞ ﻳﻚ ﻻﻣﭗ ﻧﺌﻮﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد( ﻧﻮرﻫﺎي ﻣﻨﺘﺸﺮه از ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎي‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺷﺪه ازت و اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺮﺣﺴﺐ داﻣﻨﻪ ﺗﺤﺮﻳﻜﻲ آﻧﻬﺎ رﻧﮕﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎﺗﻲ از ﺧﻮد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ و زﻳﺒﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﻓﺠﺮﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺘﺸﺎر اﻳﻦ رﻧﮕﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ‪.‬در ﻛﻠﻴﺸﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﭘﻲ‬
‫ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻮر ﭘﺎﺷﻲ ﻫﺎ را در ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل آورده اﻳﻢ‬

‫‪١٩٠‬‬
 ‫ﺷﻜﻞ )‪7‬ـ‪(6‬ﻓﺠﺮ در ﻧﺎﺣﻴﻪ اي از ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل‪.‬‬

‫ﭼﺮا ﻓﺠﺮ ﻗﻄﺒﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ؟‬

‫ﻣﺎداﻣﻴﻜﻪ ذرات اﻟﻜﺘﺮون ﺑﺎ ﺑﺎر ﻣﻨﻔﻲ و ﭘﺮوﺗﻮن ﺑﺎ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ وارد در ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ زﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺠﺒﻮر ﺑــــﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻄﺒﻬﺎي زﻣﻴﻦ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬در ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل ﻓﺠﺮ ﺷﻤـﺎﻟﻲ و در ﻗﻄﺐ ﺟﻨــﻮب ﻓﺠﺮ ﺟﻨـﻮﺑﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﻄـﻮر‬

‫‪١٩١‬‬
‫ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ زﻳـــﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬ﻓﺠــﺮﻫﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﺎﻧـﺪ ﺑﻴﻀــﻮي ﺷﻜﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨــﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ 700‬ﻣﺘﺮي از ﻗﻄﺐ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ زﻣﻴﻦ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨــﺪ‪.‬ﺷﺪت و ﻳﺎ ﺿﻌﻒ آﻧﻬﺎ در ارﺗﺒﺎط‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻃﻮﻓﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪي اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻗﺪر ﻃﻮﻓﺎن ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ ﻓﺠﺮﻫﺎ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ و‬
‫ﻧﻮراﻧﻲ ﺗﺮﻧﺪ و ﻫﺮ ﻗﺪر ﺷﺪت ﻃﻮﻓﺎن ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ رﻧﮓ و ﺷﺪت اﻳﻦ ﻓﺠﺮ ﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪8‬ـ‪ (6‬اﺛﺮ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ زﻣﻴﻦ ﺑﺮ روي ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪي‪.‬‬

‫در واﻗﻊ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻳﻚ ﺑﻤﺐ ﻫﻴﺪروژﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺰاران ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺎرﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻗﻮي ﺗﺮﻳﻦ ﺑﻤﺐ‬
‫ﻫﻴﺪروژﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ‪.‬دﻣﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﺣﺪود ‪ 6000‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮا و ﺣﺎل‬
‫آﻧﻜﻪ دﻣﺎي دروﻧﻲ آن از ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ درﺟﻪ ﺗﺠﺎوز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬در اﺛﺮ دﻣــــﺎي ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ زﻳﺎد دروﻧﻲ‬
‫اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ از اﺗﻤﻬﺎي ﻫﻴﺪروژن ﺟﺪا ﺷﺪه اﻧﺪ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ از ﻣﺎده را ﭘﻼﺳﻤــﺎ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺎي اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺻﺎﺑﺖ ﻛﺮده ﮔﺎه‬
‫ﮔﺎﻫﻲ دو ﭘﺮوﺗﻮن در ﻫﻢ ﻓﺮوﻣﻲ روﻧﺪ و ﻳﻜﻲ از ﭘﺮوﺗﻮﻧﻬﺎ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻـﻮرت اﻟﻜﺘﺮون‬
‫ﻣﺜﺒـﺖ از دﺳﺖ ﻣـﻲ دﻫـﺪ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑـﻪ ﻧﻮﺗﺮون ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﻫﺴﺘﻪ ﺣﺎﺻﻞ را اﻳﺰوﺗﻮپ ﺳﻨﮕﻴﻦ‬
‫ﻫﻴﺪروژن ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻧﺎم آن دوﺗﺮﻳﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ در اﺛـﺮ اﺻﺎﺑﺖ ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﭘـﺮوﺗﻮن دﻳـﮕﺮ ﺑﻪ دوﺗـﺮﻳﻢ‬
‫ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﻫﻠﻴﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ 2‬ﭘﺮوﺗﻮن و دو ﻧﻮﺗﺮن اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳــﺪه را ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر‬

‫‪١٩٢‬‬
‫ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ اول ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﺮدﻳﻢ ﮔــﺪاﺧﺖ ﻫﺴﺘﻪ اي ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻫﻤﺎن واﻛﻨﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درون ﺑﻤﺐ‬
‫ﻫﻴـﺪروژﻧﻲ اﺗﻐﺎق ﻣﻲ اﻓﺘـﺪ‪.‬در اﺛـﺮ اﻳﻦ ﮔﺪاﺧﺖ دﻣــــﺎ ﺑﺎﻻ ﻣﻴـﺮود و اﻧﻔﺠﺎرات وﺣﺸﺖ ﻧـﺎﻛﻲ‬
‫در درون ﺧﻮرﺷﻴـﺪ ﺻﻮرت ﻣــﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎن ﺻﺪاي اﻧﻔﺠﺎر در ﺧﻼء اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ و‬
‫ﮔﺮﻧـــﻪ از ﺻﺪاي اﻧﻔﺠﺎرات ﺧﻮرﺷﻴﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻃﻮﻓﺎﻧـﻬﺎي‬
‫ﺧﻮرﺷﻴـﺪي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﻧﻔﺠﺎرات اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻼﺳﻤﺎ ) ﭘﺮوﺗـﻮن و اﻟﻜﺘﺮون ﺑﺎ دﻣـﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ‬
‫( را ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧــﻮر ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﺑﻴﻦ ﺳﻴﺎرات و ﺣﺘﻲ ﺗﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن دور‬
‫دﺳﺖ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﺎﺑــﺪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ در اﺛﺮ ﻣﻴﺪان‬
‫ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻲ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻗﻄﺒﻬﺎي زﻣﻴﻦ راﻧــﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻓﺠﺮ ﻗﻄﺒﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ‬
‫آورﻧﺪ‪.‬ﭼﻨﺪ ﺗﺼﻮﻳﺮ دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ﻓﺠﺮ ﻫﺎ را در ﭘﻲ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫ﭼﻪ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻴﻢ؟‬
‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﭘﮋو‪.‬ﻫﺶ و ﻛﻨﺠﻜﺎوي ﺑﺮاي ﭼﻴﺴﺖ؟ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ دﻧﺒﺎ ل رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻳﺎ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﻫﻢ ﺑﺎ ﻧﻤﻮدار ﻫﻴﺒﺮت رﻳﻮز داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻛﺎﻧﺎدﻳﻲ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﻢ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ)‬
‫ﻓﻬﻢ(ﺑﺎﻻ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﻬﺎن و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن اﻳﻦ ﻛﻴﻬﺎن ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ‬
‫در آﻏﺎز ﮔﻔﺘﻴﻢ در ﺳﻪ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ داﻧﺸﻤﻨﺪان و روﺷﻨﻔﻜﺮان آن زﻣﺎن را در آﺗﺶ زﻧﺪه ﺳﻮز ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻏﻴﺮ از دﻧﻴﺎي زﻣﻴﻨﻲ دﻧﻴﺎ ﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ در ﺟﻬﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫‪.‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪١٩٣‬‬
 ‫" زﻣﻴﻦ ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻧﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ دور زﻣﻴﻦ"‬
‫ﺑﻪ اﻋﺪام ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن روﺣﺎﻧﻲ ﻋﺎﻟﻲ ﻣﺮﺗﺒﻪ اي ﺑﻮد ﺑﻌﺪ از اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﮔﻨﺎه و ﺳﺠﺪه ﺑﺮ‬
‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺣﺒﺲ اﺑﺪ ﻣﺤﻜﻮم ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬زﻳﺮا ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲ دادﻧﺪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﺼﻮراﺗﻲ‬
‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﺧﺪا و زﻣﻴﻦ و ﺧﻠﻘﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي در ﺑﺎره ي ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺑﻨﺪه ﮔﺎن ﺧﺪا و‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪.‬ﺑﺸﺮ از آﻏﺎز ﺗﺤﻮل و از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ روي دو ﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎد و ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﻛﺮد و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﻨﺪاﻳﺸﺪ و ﺑﺎ ﻫﻤﻨﻮع ﺧﻮد ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺧﻮد و دﻟﻴﻞ وﺟﻮد اﺷﻴﺎء‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺌﻮال ﻛﺮد و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻓﻬﻤﺶ دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه اي ﺑﺮاي ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺗﻔﺎﻗﺎت‬
‫روزﻣﺮه )ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬آﻣﺪن ﺑﺮف و ﺑﺎرن ‪،‬آﻣﺪن ﺷﺐ و روز‪ ،‬ﻣﺮدن و ﻳﺎ ﺣﻮادث ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ ﻣﺜﻞ زﻟﺰﻟﻪ‬
‫آﺗﺶ ﻓﺸﺎﻧﻲ و ﻏﻴﺮه و ﻏﻴﺮه‪ . (. .‬ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ آﺳﻤﺎﻧﻲ را ﻣﺴﺌﻮل ﻫﻤﻪ ي اﻳﻦ اﺗﻔﺎﻗﺎت ﻣﻲ‬
‫داﻧﺴﺖ‪.‬ﺣﺘﻲ در زﻣﺎن ﻣﺎ ﻫﻢ در اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ ﻫﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻮم ﻏﻴﺒﻲ و ﺟﻮد دارد ﻣﺜﻼ"‬
‫زﻟﺰﻟﻪ ﻣﻲ آﻳﺪ و در ﺑﻢ ‪ 40000‬ﻧﻔﺮ را ﻣﻲ ﻛﺸﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺟﺒﺎر اﺳﺖ و ﺑﺪي ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﻮد ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ و ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ؟ﭼﺮازﻟﺰﻟﻪ اي ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺪرت زﻟﺰﻟﻪ ﺑﻢ‪ ،‬در ژاﭘﻦ ﻛﺴﻲ را ﻧﻤﻲ ﻛﺸﺪ‪.‬در ﺑﻢ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ را از ﮔﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ و در ژاﭘﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﻲ آﻧﻬﺎ زﻟﺰﻟﻪ ﺧﻴﺰ اﺳﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎرا‬
‫ﻃﻮري ﺑﻨﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ زﻟﺰﻟﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آﺳﻴﺒﻲ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪ اﮔﺮ زﻟﺰﻟﻪ اي در ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻬﺮان‬
‫اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ ﭼﻨﺪ در ﺻﺪ از اﻳﻦ ﺑﺮﺟﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺧﻴﺮا ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ و ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻻزم ﻧﻜﺮده‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺮاب ﺧﻮاﻫﺪﺷﺪ؟ ﺟﻮاب را ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه واﮔﺬار ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻢ ﻋﺪدي ﻛﻪ ﻣﻦ ﺣﺪث ﻣﻴﺰﻧﻢ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ﻋﺪدي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم ﻛﻪ در اﻳﺮان زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ در ذﻫﻦ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ اﺗﻔﺎﻗﺎت دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دﻫﻴﻢ در ﺧﺮاﻓﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ و اﻣﻜﺎن اﺻﻼح‬
‫ﺷﺪن اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺎ ﭘﻴﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫‪١٩٤‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪7‬‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‬

‫ﻛﺲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻫﺮﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺴﻔﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺤﺮ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻴﺮون زﻧﻬﻔﺖ‬
‫زان روى ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪،‬ﻛﺲ ﻧﻤﻰداﻧﺪ ﮔﻔﺖ‬ ‫ﻫﺮﻛﺲ ﺳﺨﻨﻰ از ﺳﺮ ﺳﻮدا ﮔﻔﺘﻨﺪ‬

‫)ﺧﻴﺎم(‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫از آﻏﺎز اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺧﻠﻘﺖ ﺗﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﺣﻮادث ﻛُﻨﺪ و ﺑﻄﻰء ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﻨﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺑﺮﺧﻼف‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﺎ‪ ،‬ﺗﺎﻛﻨﻮن دوﺳﻮم از اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل از ﻋﻤﺮ ﻛﻴﻬﺎن ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﺳﭙﺮى ﺷﺪه و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎرى در اﻳﻦ دوره ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪﻫﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫ﻣﺎ و ﺳﻴﺎرات ﻣﺘﻌﺪدى ﻧﻈﻴﺮ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺘﻮﻓﻰ در آﺧﺮﻳﻦ‬
‫دﻗﺎﻳﻖ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﺳﻌﻰ ﺑﻪ ﻓﺮار دادن ﻓﺮاوردهﻫﺎى ﺧﻮد از دﺳﺖ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﻛﺮده‪ ،‬ﮔﺎزﻫﺎ و‬
‫ﺧﺎﻛﺴﺘﺮﻫﺎى ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻫﺎي ﺳﻴﺎراﺗﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ‪.‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫ﻣﺎ و ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺴﻞ دوم و ﻳﺎ ﺳﻮم از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﻴﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪١٩٥‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﻤﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻻزم ﺑﺮاى ﺷﺮوع ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﮔﺮد ﻳﻚ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ‪92 ،‬ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﮔﺎز‪ ،‬ﺟﺎﻣﺪ و ﻣﺎﻳﻊ در ﺳﻴﺎرهاى ﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ و ﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر دور از ﺳﺘﺎرهاى‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺳﺨﺎوﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﺧﻮد را ﺑﺮ روى ﺟﻮ زﻣﻴﻦ رﻫﺎ ﻛﺮد‪ .‬ﺧﺮوج ﮔﺎزﻫﺎ از دﻫﺎﻧﻪ‬
‫آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮات دﻣﺎ و ﭼﺮﺧﺶ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ دور ﺧﻮد و ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻓﺎﻧﻬﺎى وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻰ‬
‫در ﺟﻮ ﮔﺎزى زﻣﻴﻦ ﺑﻪوﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺗﻮدهﻫﺎى ﻋﻈﻴﻢ ﮔﺎزﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻮﻓﺎﻧﻬﺎى ﺷﺪﻳﺪ و رﻋﺪ و‬
‫ﺑﺮﻗﻬﺎﻳﻰ وﺣﺸﺘﻨﺎك )ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﺑﺮاى ﻣﺎ در زﻧﺪﮔﻰ ﻛﻨﻮﻧﻰ( اﻳﺠﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼف ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ‬
‫اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﭘﺲ از ﻫﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺘﺠﺎوز از ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار ﺗﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن وﻟﺖ ﺑﻮد )اﺧﺘﻼف‬
‫ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺑﺮﻗﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل ﻣﺎ وارد ﻣﻰﺷﻮد ‪ 220‬وﻟﺖ اﺳﺖ(‪.‬در ﻫﺮ رﻋﺪ و ﺑﺮﻗﻰ ﻛﻪ در ﺟﻮ‪ ‬اوﻟﻴﻪ‬
‫زﻣﻴﻦ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد از اﺗﻤﻬﺎ و ﻳﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﺟﻮ‪ ‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ‬
‫ﺷﺪه و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ و ﻣﺘﻨﻮع ﺗﺮى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬از اﺗﺼﺎل ﻛﺮﺑﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻴﺪروژن ﮔﺎز ﻣﺘﺎن‪ ،‬از ﭘﻴﻮﻧﺪ ازت ﺑﺎ ﻫﻴﺪروژن ﮔﺎز آﻣﻮﻧﻴﺎك‪ ،‬از ﭘﻴﻮﻧﺪ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺎ ﻫﻴﺪروژن‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮل آب ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎز و از ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻛﺮﺑﻦ و ازت ﺑﺎ اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم اﻛﺴﻴﺪﻫﺎى اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه و ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻤﺎم اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ‪ ‬اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ‪ .‬ﮔﺮدش زﻣﻴﻦ ﺑﻪ‬
‫دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺷﺐ و روز را ﺑﺎ اﺧﺘﻼف دﻣﺎ اﻳﺠﺎد ﻛﺮد‪ .‬در ﺷﺒﻬﺎى ﺳﺮد ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﮔﺎزى آب ﻣﺒﺪل‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎران و ﺑﻪﺻﻮرت ﺳﻴﻼﺑﻬﺎى ﻋﻈﻴﻢ در ﺳﻄﺢ داغ و ﺳﻮزان اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﺟﺎرى ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و در اﺛﺮ‬
‫دﻣﺎى ﺑﺎﻻ ﻣﺠﺪدا ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﺨﺎر ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺟﻮ‪ ‬ﺑﺎز ﻣﻰﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﺒﺪﻳﻼت ﮔﺎزﻛﺮﺑﻨﻴﻚ و ﮔﺎز‬
‫آﻣﻮﻧﻴﺎك و اﻛﺴﻴﺪﻫﺎى ازت ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ‪ ،‬در آب ﺣﻞ ﺷﺪه و ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﺎران ﺑﺮ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‬
‫ﺟﺎرى ﺷﺪﻧﺪ‪.‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﻴﻼﺑﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در روى زﻣﻴﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮى ﮔﻮدﻳﻬﺎى زﻣﻴﻦ‬
‫روان ﺷﺪ و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ اﺑﺘﺪا درﻳﺎﭼﻪﻫﺎ و ﻣﺪﺗﻰ ﺑﻌﺪ اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎى ﻛﻢﻋﻤﻖ اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ را ﺗﺸﻜﻴﻞ داد‪.‬‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎىِ آب ﺑﺎ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﺧﻮد ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ اﻋﺠﺎز ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺗﺒﺪﻳﻠﻰ از ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻣﺎﻳﻊ ﺑﻪ ﺑﺨﺎر در روى زﻣﻴﻦ و ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺑﺨﺎر ﺑﻪ ﻣﺎﻳﻊ در ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮاد ﻣﺤﻠﻮل در‬
‫اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ را اﻓﺰاﻳﺶ دادﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻣﻮاد‪ ،‬ﺧﻮاه در ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎزى و ﺧﻮاه ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﻠﻮل‪ ،‬ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ‬

‫‪١٩٦‬‬
‫ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى زﻳﺮﺑﻨﻔﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻳﺎ ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺮﻗﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ از ﺑﺮﺧﻮرد اﺑﺮﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪ‬
‫ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه و دوﺑﺎره ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎى ﻣﺘﻨﻮع دﻳﮕﺮى ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآوردﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻗﺮع و اﻧﺒﻴﻘﻰ ﺑﺮاى اﻧﺠﺎم واﻛﻨﺸﻬﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﺑﻮده و از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫ﺗﺨﻤﻪ اوﻟﻴﻪ ﺣﻴﺎت در درون اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫از ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻳﻚ اﺗﻢ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺎ دو اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮل آب ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺮاى‬
‫ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ و ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﮔﺎز ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ و اﮔﺮ در ﺟﻮ‪ ‬اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ وﺟﻮد‬
‫ﻣﻰداﺷﺖ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﻨﺪ‪ .‬و ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در آﻏﺎز اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﻤﺎﻣﻰ اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ‪ ‬اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ در ﺿﻤﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﺎ ﻫﻴﺪروژن‪ ،‬ازت و ﻛﺮﺑﻦ‪،‬‬
‫ﻣﺼﺮف ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺎز ﻫﻴﺪروژن ﺳﺒﻚ و ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻔﺠﺎر اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ اﺟﺘﻤﺎع اﻳﻦ دو ﮔﺎز ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى‬
‫آب را ﺑﺎ ﻫﺰاران ﻧﻮﻳﺪ از ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻨﻮع‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺑﺪن در ﻣﺤﻴﻄﻰ از آب‬
‫ﺷﻨﺎور اﺳﺖ و ‪ 90‬درﺻﺪ ﺑﺎﻓﺘﻬﺎى ﺑﺪن ﻣﺎ از آب ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﻌﺪﻧﻰ ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫ﻣﺎﻳﻌﺎت ﺑﻴﻦﺳﻠﻮﻟﻰ ﺑﺪن ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﻰ ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ درﺻﺪ ﻋﻴﻨﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻮاد ﻣﺤﻠﻮل در آب‬
‫درﻳﺎﻫﺎﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎى ﺑﺎﻓﺘﻬﺎى اﺳﺘﺨﻮاﻧﻰ(‪ .‬ﺟﺪوﻟﻬﺎي زﻳﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را آﺷﻜﺎر ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻳﻮﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﭘﻼﺳﻤﺎى ﺧﻮن در ﺟﺪول ‪ 1‬و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻳﻮﻧﻰ ﻣﺘﻮﺳﻂ آب درﻳﺎﻫﺎ در‬
‫ﺟﺪول ‪ 2‬آورده ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫آﻧﻴــﻮن‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ )ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ(‬ ‫ﻛﺎﺗﻴــﻮن‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ )ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ(‬

‫‪Cl‬‬ ‫‪3/65‬‬ ‫‪Na‬‬ ‫‪3/3‬‬

‫‪HCO3‬‬ ‫‪1/65‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪ 0/19‬ﺗﺎ ‪0/18‬‬
‫‪PO4‬‬ ‫‪ 0/106‬ﺗﺎ ‪0/095‬‬ ‫‪Ca‬‬ ‫‪0/1‬‬
‫‪SO4‬‬ ‫‪0/045‬‬ ‫‪Mg‬‬ ‫‪ 0/12‬ﺗﺎ‪0/018‬‬
‫ﺟﺪول ‪ .1‬ﻣﻘﺪار ﻳﻮﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﺮ ﻟﻴﺘﺮ ﭘﻼﺳﻤﺎ‪.‬‬

‫‪١٩٧‬‬
 ‫آﻧﻴــﻮن‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ )ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ(‬ ‫ﻛﺎﺗﻴــﻮن‬ ‫ﻏﻠﻈﺖ )ﮔﺮم در ﻟﻴﺘﺮ(‬

‫‪Cl‬‬ ‫‪19/26‬‬ ‫‪Na‬‬ ‫‪10/70‬‬

‫‪HCO3‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪0/39‬‬
‫‪SO4‬‬ ‫‪2/69‬‬ ‫‪Ca‬‬ ‫‪0/41‬‬
‫‪Br‬‬ ‫‪0/07‬‬ ‫‪Mg‬‬ ‫‪1/29‬‬
‫ﺟﺪول ‪ .2‬ﻏﻠﻈﺖ ﻳﻮﻧﻬﺎى ﻣﻬﻢ ﻣﻮﺟﻮد در آب درﻳﺎﻫﺎ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺷﮕﻔﺘﻰ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻓﺮاواﻧﻰ در ﺟﺪوﻟﻬﺎى ‪ 1‬و ‪ 2‬دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﺎز ﺟﺎﻟﺒﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﻌﺪ از‬
‫‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻛﻪ از ﺗﺤﻮل زﻧﺪﮔﻰ در روى زﻣﻴﻦ ﻣﻰﮔﺬرد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ درﺻﺪ اﻣﻼح ﻓﺎز ﻣﺎﻳﻊ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه اﻋﻀﺎى ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ درﺻﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮاد در آب درﻳﺎ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻫﺖ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ درﺻﺪ اﻣﻼح ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫ﺑﺎﻓﺘﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه از آب درﻳﺎ ﻧﺸﺌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺟﺪول ‪ 3‬اﻳﻦ ﺗﺸﺎﺑﻪ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻧﻤﺎﻳﺶ‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪Na‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪Ca‬‬ ‫‪Mg‬‬ ‫‪Cl‬‬ ‫‪SO4‬‬ ‫ﻣﺎﻳﻌﺎت آﻟﻲ‪ /‬ﻳﻮﻧﻬﺎ‬

‫‪100‬‬ ‫‪2/2‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪7/2‬‬ ‫آب درﻳﺎ‬
‫‪100‬‬ ‫‪3/5‬‬ ‫‪1/7‬‬ ‫‪0/83‬‬ ‫‪70‬‬ ‫ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران‪/‬اﻧﺴﺎن ‪1/7‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪2/4‬‬ ‫‪1/9‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪0‬‬ ‫ﻏﻮرﺑﺎﻏﻪ‬
‫‪100‬‬ ‫‪1/9‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫‪1/0‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪2/2‬‬ ‫ﻣﻠﺦ درﻳﺎﻳﻲ)ﻣﻴﮕﻮ(‬
‫‪100‬‬ ‫‪1/7‬‬ ‫‪2/2‬‬ ‫‪5 /7‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪5 /9‬‬ ‫ﺻﺪف درﻳﺎﻳﻲ‬
‫‪100‬‬ ‫‪2/3‬‬ ‫‪2/2‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪7 /2‬‬ ‫ﺟﻮﺟﻪ ﺗﻴﻐﻲ‬
‫ﺟﺪول ‪ .3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ آب درﻳﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺎﻳﻌﺎت آﻟﻰ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‪.‬‬

‫‪١٩٨‬‬
 ‫در ﻣﻮرد آب و ﻗﺪرت ﺧﻼﻗﻪ آن ﺳﻌﺪى زﻳﺒﺎ ﺳﺮوده اﺳﺖ‪:‬‬
‫روان ﻛــﺮد و ﺑﻨﻬﺎد ﮔﻴﺘﻰ ﺑﺮآب‬ ‫زﻣﺸـﺮق ﺑﻪ ﻣﻐﺮب ﻣﻪ و آﻓﺘﺎب‬
‫ﻛﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ آب ﺻﻮرﺗﮕﺮى؟‬ ‫دﻫﺪ ﻧﻄﻔﻪ را ﺻﻮرﺗﻰ ﭼﻮن ﭘﺮى‬
‫زِﺻﻠﺐ آورد ﻧـﻄﻔﻪاى در ﺷﻜﻢ‬ ‫زِاﺑــﺮ اﻓﻜﻨﺪ ﻗﻄﺮهاى ﺳﻮى ﻳﻢ‬
‫و زﻳﻦ ﺻـﻮرﺗـﻰ ﺳﺮوﺑـﺎﻻ ﻛﻨﺪ‬ ‫از آن ﻗﻄﺮ ﻟُـﻮﻟُـﻮى ﻻﻻ ﻛﻨــﺪ‬

‫ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻠﻖاﻟﺴﺎﻋﻪ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ ﻗﺮن‪ ،‬ﻓﻼﺳﻔﻪ و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺷﻜﻞ ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ ﻫﻢ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬از ﻋﻬﺪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎ ﻗﺮون وﺳﻄﻰ ﻓﻜﺮ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ از اﺧﺘﺼﺎﺻﺎت دروﻧﻰ ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزم ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد از ﻗِﺒﻞ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻠﻮهﮔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را‬
‫»ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻠﻖاﻟﺴﺎﻋﻪ«‪ 1‬ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺮم ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد از ﮔﻞ و ﻻى وﻣﮕﺲ از‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﻓﺎﺳﺪ ﺷﺪه ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ ﺣﺘﻰ ﻳﻚ ﭘﺰﺷﻚ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻠﮋﻳﻜﻰ‪،‬‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻰ را ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮش در ‪ 24‬روز‪ ،‬از ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻗﺮار دادن داﻧﻪﻫﺎى ﮔﻨﺪم و ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎى‬
‫ﻛﺜﻴﻒ داده ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪1‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮدارى از اﻳﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ ﺳﺎدهﻟﻮﺣﺎﻧﻪ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫در اواﺳﻂ ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮن ﭘﺰﺷﻜﻰ از اﻫﺎﻟﻰ ﺷﻬﺮ ﺗﻮﺳﻜﺎن اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺮاﻧﺴﺴﻜﻮ ردى ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻼف اﻳﻦ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﻮاد ﻛﺜﻴﻒ و ﻳﺎ ﻓﺎﺳﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺮم و ﻣﮕﺲ از ﮔﻮﺷﺖ ﻓﺎﺳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ آﻟﻮدﮔﻰ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺮم و ﻣﮕﺲ ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد از ﻣﻮاد ﮔﻨﺪﻳﺪه ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺧﺘﺮاع ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ در ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ‪ ،‬اﻣﻜﺎن رؤﻳﺖ دﻧﻴﺎى ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻜﻰ را‬
‫‪١‬‬
‫‪١. Génération Spontanée‬‬

‫‪١٩٩‬‬
‫ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﺮاى ﺑﺸﺮ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪ .‬ﻛﺸﻒ ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻠﻖاﻟﺴﺎﻋﻪ‬
‫را ﺑﺎﻃﻞ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .1‬ﻧﻤﻮدارى از دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻠﮋﻳﻜﻰ ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮش از داﻧﻪﻫﺎى ﮔﻨﺪم و ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎى ﻛﺜﻴﻒ‪.‬‬
‫)ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‪ :‬ﻛﺘﺎب ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻰ(‬

‫ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺪ‪ ‬آن را ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ذرهﺑﻴﻨﻰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻮد ﺑﻪﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺎ اواﺳﻂ‬
‫ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻪﺷﺪت از آن ﻃﺮﻓﺪارى ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﺤﻮل اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت‪ ،‬ﺗﻀﺎد دﻳﮕﺮى ﺑﻴﻦ‬
‫ﺷﻴﻤﻰداﻧﺎن اﻳﻦ دوره‪ ،‬درﺑﺎره اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﻣﻮادى ﻛﻪ از ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﻮادى‬
‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻌﺪﻧﻰ ﻣﻰﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺸﺖ‪ .‬و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻮاد ﻣﺸﺘﻖ از ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را ﻛﻪ‬
‫در درون ﺧﻮد ﻧﻴﺮوى ﻣﺮﻣﻮزى ﻧﻬﻔﺘﻪ دارﻧﺪ )ﻧﻴﺮوى زﻧﺪﮔﻰ(‪ ،‬ﻣﻮاد آﻟﻰ ﻧﺎﻣﮕﺬارى ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ‬
‫»ﺷﻴﻤﻰ آﻟﻰ« ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ ،‬ﻣﻮاد ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﻣﻌﺎدن را‬
‫ﻣﻌﺪﻧﻰ و ﺷﻴﻤﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ را »ﺷﻴﻤﻰ ﻣﻌﺪﻧﻰ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮاد »آﻟﻰ« در‬
‫آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻴﻤﻰدان آﻟﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻓﺮدرﻳﺶ وﻫﻠﺮ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻰ‪ ،‬ﻣﺎده آﻟﻰ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬او ﺗﻮاﻧﺴﺖ اوره را ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﺮﻛﻴﺐ آﻟﻰ و ﻣﺴﺘﺨﺮج از ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه و ﻣﻮﺟﻮد در‬

‫‪٢٠٠‬‬
‫ادرار آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻰ ﺑﺎ ﻫﻢ در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ‬
‫»ﻧﻴﺮوى زﻧﺪﮔﻰ« ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه ﺑﻰﻣﻌﻨﻰ اﺳﺖ‪ .‬و از‬
‫اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺷﻴﻤﻰداﻧﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﺮﻛﻴﺐ آﻟﻰ در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻬﺎ ﺳﻨﺘﺰ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ‬
‫روز ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻣﺮوزه ﺷﻴﻤﻰآﻟﻰ را ﺷﻴﻤﻰ ﻣﺸﺘﻘﺎت ﻛﺮﺑﻦ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻰﺳﺎل ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﭼﺎرﻟﺰ داروﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺒﺪأ اﻧﻮاع را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻧﻘﻼﺑﻰ در ﻓﻬﻢ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻰ‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد آورد‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاى زﻳﺴﺘﻦ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن‪ ،‬ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى داروﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﺎت او ﺑﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات اوﻟﻴﻪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻣﺘﻔﻜﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬داروﻳﻦ در ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺧﻮد ﺣﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ زﻣﺎن‪ ،‬دﻟﻴﻞ وﺟﻮدى و ﺗﻨﻮع ﻓﺮاوان ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ آﺷﻜﺎر ﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪2‬ـ‪ (7‬ﺑﻪﻃﻮر ﻓﻜﺎﻫﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ را ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﺎل ‪ 1859‬ﻛﻪ ﻛﺘﺎب داروﻳﻦ در دﺳﺘﺮس ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬دﻟﻴﻞ وﺟﻮدى ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭙﻰ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ و ﺗﺠﺴﺲ درﺑﺎره ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ آﻛﺎدﻣﻰ ﻋﻠﻮم ﭘﺎرﻳﺲ ﺟﺎﻳﺰهاى ﺑﺮاى ﻛﺴﻰ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻰ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﻪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻟﻮى ﭘﺎﺳﺘﻮر )‪،(1822-1895‬‬
‫ﺑﺮﻧﺪه اﻳﻦ ﺟﺎﻳﺰه ﺷﺪ‪ .‬آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺸﻬﻮر او ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ وﺟﻮد ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫ذرهﺑﻴﻨﻰ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﺮد‪.‬‬

‫‪٢٠١‬‬
 ‫ﺷﻜﻞ) ‪2‬ـ‪ (.7‬ﺗﺤﻮل ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﻳﻪ داروﻳﻦ‪) .‬از ﻛﺘﺎب ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻰ(‬

‫ﭘﺎﺳﺘﻮر ﻣﺎﻳﻌﻰ ﺷﺒﻴﻪ آب ﮔﻮﺷﺖ از ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮد و در دو ﻇﺮف ﺷﻴﺸﻪاى‬
‫ﺷﺒﻴﻪ آﻣﭙﻮﻟﻬﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺳﭙﺲ آﻣﭙﻮﻟﻬﺎ را در دﻣﺎى ﺑﺎﻻﺗﺮ از‪ 100‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد ﺣﺮارت‬
‫داد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات ذرهﺑﻴﻨﻰ ﻣﻮﺟﻮد در دو آﻣﭙﻮل ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دﻫﺎﻧﻪ ﻳﻜﻰ از‬
‫آﻣﭙﻮﻟﻬﺎ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺣﺮارت ﻣﺴﺪود ﻛﺮده و دﻫﺎﻧﻪ آﻣﭙﻮل دوم را ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺗﻜﻪاى از ﭘﻨﺒﻪ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ روز‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﻣﻮﺟﻮد در آﻣﭙﻮل دوم ﻓﺎﺳﺪ ﺷﺪه و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﻣﻮﺟﻮد در آﻣﭙﻮل اول ﻫﻴﭻ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮى ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪3‬ـ‪ (7‬آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺸﻬﻮر ﭘﺎﺳﺘﻮر را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٠٢‬‬
 ‫ﺷﻜﻞ) ‪3‬ـ‪ .( 7‬ﻧﻤﻮدارى از آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺸﻬﻮر ﭘﺎﺳﺘﻮر‪) .‬از ﻛﺘﺎب ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻰ(‬

‫) ‪Louis Pasteur (1822 – 1895‬‬

‫ﭘﺎﺳﺘﻮر ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻇﻬﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﭘﺎﺳﺘﻮرﻳﺰه ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ آﻟﻮدﮔﻰ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻮا وﺟﻮد دارﻧﺪ و ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ ﭘﺎﺳﺘﻮرﻳﺰه ﻧﻴﺰ از ﻫﻤﻴﻦ آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺸﻬﻮر ﭘﺎﺳﺘﻮر ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وى ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻰ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﻠﻢ ﺑﻄﻼن ﺑﺮ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎى ﻗﺪﻳﻢ ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻠﻖاﻟﺴﺎﻋﻪ ﻛﺸﻴﺪ و ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪﻫﺎى ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭙﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻮاﻟﻰ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻣﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺷﺪه و ﺑﺎﻋﺚ ﻓﺴﺎد اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮاد ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ دوران ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻨﺤﺼﺮا از زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬‬

‫‪٢٠٣‬‬
 ‫ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻰ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ ﻣﺎد‪‬ه‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1924‬زﻳﺴﺖ ﺷﻴﻤﻰﺷﻨﺎس ﻣﺸﻬﻮر روﺳﻰ‪ ،‬اﻟﻜﺴﺎﻧﺪر اوﭘﺎرﻳﻦ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻰ درﺑﺎره ﻣﺒﺪأ اﻧﻮاع‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ او درﺑﺎره ﻣﺒﺪأ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده و ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮ ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﻣﺎد‪‬ه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ او زﻧﺪﮔﻰ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ زﻧﺠﻴﺮهاى از ﺗﺤﻮﻻت ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫زﻧﺠﻴﺮه ﺗﺤﻮﻻت زﻳﺴﺘﻰ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ً)‪Alexander Oparin(1894-1980‬‬
‫در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺘﻰ اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ را ﺑﻪﻛﻠﻰ ﻣﺘﻔﺎوت از آﻧﭽﻪ اﻛﻨﻮن ﻫﺴﺖ‬
‫ﻣﻰداﻧﺴﺖ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻓﺎﻗﺪ اﻛﺴﻴﮋن و ﺑﻪﻋﻜﺲ ﻣﻤﻠﻮ از ﮔﺎزﻫﺎى ﻣﺘﺎن‪ ،‬آﻣﻮﻧﻴﺎك و‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﺳﺎده آﻟﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻮل اﻳﻦ ﮔﺎزﻫﺎ در ﺟﻮ زﻣﻴﻦ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺤﻠﻮل در‬
‫اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎى ﻛﻢ ﻋﻤﻖ اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى درﺷﺖ آﻟﻰ )ﻣﺎﻛﺮوﻣﻮﻟﻜﻮل( اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٠٤‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎس اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪ ،‬ﺑﻮرﺗﻦ ﻫﺎﻻﻧﺪ ﺑﺪون اﻃﻼع از ﻛﺘﺎب اوﭘﺎرﻳﻦ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻟﻪاى‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت وى ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﻮاد آﻟﻰ در ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺧﻴﻠﻰ زودﺗﺮ از ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت در دراز ﻣﺪت‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه را ﺑﻪوﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎب اول اوﭘﺎرﻳﻦ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ زﺑﺎن روﺳﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و‬
‫ﭼﻨﺪان ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان واﻗﻊ ﻧﺸﺪ‪ .‬وﻟﻰ وى ﻣﺠﺪدا ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﻮد را ﺑﺴﻂ و ﺗﻮﺳﻌﻪ داد و‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1926‬ﻛﺘﺎﺑﻰ ﻣﻔﺼﻠﺘﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺎم ﺑﻪ زﺑﺎن روﺳﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد و اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﺳﺎل ‪1938‬‬
‫ﺑﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان واﻗﻊ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ اوﭘﺎرﻳﻦ اوﻟﻴﻦ‬
‫ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد و در ﻃﻰ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ و ﺷﻴﻤﻰ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺗﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ واﻛﻨﺶ ﺷﺪﻳﺪ و ﻧﺎﺑﺎورى ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻮاﺟﻪ‬
‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ ،40‬ﺷﻴﻤﻰ آﻟﻰ ﻫﻨﻮز ﭼﻨﺪان ﺗﻮﺳﻌﻪاى ﻧﺪاﺷﺖ و ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى آﻟﻰ‬
‫ﺑﻪﺳﺎدﮔﻰ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺒﻮد و ﻓﻘﻂ در ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 50‬روﺷﻬﺎى ﺗﻬﻴﻪ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﻣﺘﺪاول‬
‫ﺷﺪ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮى ﺟﻮاﻧﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﺘﺎﻧﻠﻰ ﻣﻴﻠﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻬﻴﻪ ﺗﺰ‬
‫دﻛﺘﺮاى ﺧﻮد در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه »ﻫﺎروﻟﺪ اورى« از داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻴﻜﺎﮔﻮ ﺑﻮد‪ .‬او ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫اوﻟﻴﻪ ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﺑﻪوﺟﻮد آورد و ﺑﻪﻃﻮر ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اوﭘﺎرﻳﻦ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬او ﮔﺎزﻫﺎى‬
‫ﻣﺘﺎن‪ ،‬آﻣﻮﻧﻴﺎك‪ ،‬ﻫﻴﺪروژن و ﺑﺨﺎر آب را )ﻧﻈﻴﺮ ﮔﺎزﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً در آﻏﺎز ﺗﻮﻟﺪ ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ در‬

‫‪٢٠٥‬‬
‫ﺟﻮ‪ ‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪاﻧﺪ( در ﺑﺎﻟﻨﻰ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻳﻚ ﺟﻮ ﻗﺮار داد و ﺳﭙﺲ در ﺑﺎﻟﻦ ﺟﺮﻗﻪﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺷﺪﻳﺪ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ رﻋﺪ و ﺑﺮﻗﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺟﻮ اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺎده اﻳﺠﺎد ﻛﺮد و ﻧﻴﺰ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻰ ﺑﺮاى ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﻧﻤﻮدن ﺑﺨﺎر آب و ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﺑﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎراﻧﻬﺎى دوراﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻌﻰ ﺑﻪ رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﺮﺗﻘﺎﻟﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد ﻛﻪ درآن‬
‫اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ‪،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت اﺻﻠﻰ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را ﭘﻴﺪاﻛﺮد‪ .‬ﺷﻜﻞ)‪4‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮدارى‬
‫ازدﺳﺘﮕﺎه اﺳﺘﺎﻧﻠﻰ ﻣﻴﻠﺮﺑﺮاى اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮﻳﻪ اوﭘﺎرﻳﻦ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪.4‬ـ‪ (7‬د ﺳﺘﮕﺎه اﺳﺘﺎﻧﻠﻰ ﻣﻴﻠﺮ ﺑﺮاى اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮﻳﻪ اوﭘﺎرﻳﻦ‪) .‬از ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ(‬
‫اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺶ ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﻮﻟﻴﺪ درﺷﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى آﻟﻰ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ وﻟﻰ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮل زﻧﺪه ﻛﺸﻒ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ اﻳﻦ‬

‫‪٢٠٦‬‬
 ‫آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺷﺮح داده ﺷﺪه و ﻓﺮﻣﻮل ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻧﻴﺰ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ ﺳﺆال در ﻣﻮرد ﭘﻴﺪاﻳﺶ اوﻟﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻫﻨﻮز ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻮاﺑﻬﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺴﻴﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺒﺪأ ﻣﻠﻜﻮﺗﻰ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺣﻴﺎت‪ ،‬دوم ﻣﺒﺪأ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﺎوراى زﻣﻴﻦ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺳﻨﮕﻬﺎى‬
‫آﺳﻤﺎﻧﻰ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ از ﺳﻴﺎر‪‬ات دﻳﮕﺮ ﺗﺨﻤﻪ زﻧﺪﮔﻰ را از ﻓﻀﺎ ﺑﺎ ﺧﻮد آورده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻳﺎ‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺸﻬﻮر دﻛﺘﺮ ژاك ﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬ﺗﺼﺎدف و اﻟﺰام‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﻪوﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺣﻞ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺳﺆال را ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ دورﺗﺮ ﻣﻰﺑﺮد‪.‬‬

‫اﻟﻔﺒﺎى زﻧﺪﮔﻰ‬
‫‪ .‬ﻣﺒﺪأ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻓﻀﺎﻳﻰ ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ و ﻳﺎ ﭼﺮا ﺗﺼﺎدف ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﻣﺎ ﺑﺎرﻫﺎ‬
‫ﻧﻘﻞ ﻗﻮل داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺗﻜﺎﻣﻠﻰ ﻣﺎد‪‬ه‪ ،‬در ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‬
‫آوردهاﻳﻢ‪ .‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﻄﻠﻖ در ﻧﻈﺎم ﺟﻬﺎﻧﻰ رﻗﻢ زده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان‪ ،‬ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻳﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺎت دﻛﺘﺮ ژاك ﻣﻮﻧﻮ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ و اﮔﺮ ﺧﻮد اﻳﺸﺎن‬
‫ﻫﻢ زﻧﺪه ﺑﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﻌﺪ از اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ده ﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺎب اﺣﺘﻤﺎﻻ" ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻘﻴﺪه داده‬
‫ﺑﻮد‪.‬از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده و ﺧﻠﻘﺘﻲ را ﻛﻪ ادﻳﺎن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ آن رﺑﻂ داد‬
‫‪.‬ﻗﺒﻼ"ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻴﻢ اﻋﺘﻘﺎدات دﻳﻨﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺣﺴﺎﺳﻲ اﺳﺖ و رﺑﻄﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در زﻣﺎن ﻣﺎ ﻋﻠﻢ ﺷﻴﻤﻰ و زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻰ و ﺑﻪﺧﺼﻮص زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﺮاواﻧﻰ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﺣﺪى ﺟﻮاﺑﮕﻮى ﺳﺆال ﻓﻮق ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺪود ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬در‬
‫درﻳﺎﻫﺎ و ﺑﺎﺗﻼﻗﻬﺎى زﻣﻴﻨﻰ ﻛﻪ در روز ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮم و در ﺷﺐ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮد ﺑﻮده‪ ،‬آن ﻫﻢ در ﺟﻮ‪‬ى ﻓﺎﻗﺪ‬
‫اﻛﺴﻴﮋن و ﻣﻤﻠﻮ از ﮔﺎزﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬از ﺗﺮﻛﻴﺐ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻴﻂ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬رﻋﺪ و ﺑﺮﻗﻬﺎى ﻋﻈﻴﻢ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى زﻳﺮ ﺑﻨﻔﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻬﻮﻟﺖ از ﺟﻮ‪ ‬اوﻟﻴﻪ ﻛﻢ ﺿﺨﺎﻣﺖ زﻣﻴﻦ ﻋﺒﻮر ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و در ﻃﻰ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﻳﻚ دﺳﺘﻪ از اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ و‬

‫‪٢٠٧‬‬
‫ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ از ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎي زﻧﺪه از ﻧﻈﺮ‬
‫زﻳﺴﺖ ﺷﻴﻤﻰ‪ ،‬زﻳﺴﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ و ﺑﻪﺧﺼﻮص وراﺛﺖ ﺧﻴﻠﻰ ﭘﻴﭽﻴﺪه اﻧﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﻛﻨﻮﻧﻰ‪ ،‬واﻗﻌﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻘﻴﺮ و ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪5‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮدارى از‬
‫ﺗﺤﻮﻻت را در ﺟﻮ‪ ‬و در آﺑﻬﺎى اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪ 5‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮدارى از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺟﻮ‪ ‬اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ در آن و در آﺑﻬﺎى اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺟﻮ اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ اوﭘﺎرﻳﻦ و ﻫﺎﻟﺪان ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﺟﻮ ﻛﻨﻮﻧﻲ زﻣﻴﻦ دارد و ﻧﻴﺰﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي‬
‫ﺧﻮرﺳﻴﺪي ﺑﺮ روي ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ و اﻧﺘﺸﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي زﻣﻴﻦ‪.‬‬

‫‪٢٠٨‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1980‬دو ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى ﺗﻮﻣﺎس ﺳﺶ و ﺳﻴﺪﻧﻰ آﻟﺘﻤﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻳﻚ دﺳﺘﻪ از ﻣﺎﻛﺮوﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ )ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى درﺷﺖ( را ﻛﺸﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪﻛﻪ در ﺳﺤﺮﮔﺎه زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺒﺪأ‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه و ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻜﺜﻴﺮ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ در واﻗﻊ اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﺮغ و ﻫﻢ ﺗﺨﻢﻣﺮغ‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬ﻛﺸﻒ اﻳﻦ دو داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺗﺤﻮل ﻓﺮاواﻧﻲ در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ و در واﻗﻊ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان اﻳﻦ ﻛﺸﻒ را ﻣﻌﺎدل ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﭘﺎﺳﺘﻮر و اﻧﺸﺘﻴﻦ در ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﻓﻬﻢ ﺑﺸﺮ داﻧﺴﺖ‪ .‬در اﻛﺘﺒﺮ‬
‫ﺳﺎل ‪ 1989‬ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺷﻴﻤﻰ را ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﺸﻒ ﻣﻬﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دو ﺷﻴﻤﻴﺪان اﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪Sidney Altman 1939 canada Thomas R.Sech 1947 USA‬‬

‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﺸﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ ‪ RNA‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدهﺗﺮ از ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻰ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎد وراﺛﺘﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮدات ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻰ و ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻳﻌﻨﻰ ‪ ،DNA‬را‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪) DNA‬ﻳﺎ دزاوﻛﺴﻰ رﻳﺒﻮﻧﻮﻛﻠﺌﻴﻚ اﺳﻴﺪ(ﻣﻮﻟﻜﻮل اﺳﺎﺳﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ‬
‫روى زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺷﺒﻴﻪ ﻧﺮدﺑﺎﻧﻰ در ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻠﻪﻫﺎى آن ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻟﻜﻮل‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻢ دارد‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺑﺎ ﻳﻜﻰ از ﭼﻬﺎر ﺣﺮف ﻛﺪﻫﺎى وراﺛﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه و ﻫﺮ ﻛﺪام‬
‫ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل وراﺛﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﻀﻮ ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﺎ‬
‫ﺣﺮوف‪ A.C.G.T‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬آدﻧﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺳﻴﺘﻮزﻳﻦ‪ ،‬ﮔﻮاﻧﻴﻦ و ﺗﻰﻣﻴﻦ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه روى زﻣﻴﻦ ﻓﻬﺮﺳﺘﻰ از اﻳﻦ اﻋﻤﺎل را ﻓﺮاﺧﻮر‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﺑﺮدارﻧﺪ‪ .‬وﻇﺎﻳﻒ ﺿﺒﻂ ﺷﺪه در ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدى ﺑﺎ وﻇﺎﻳﻒ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت‬

‫‪٢٠٩‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﺤﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺣﺮف در روى ﭘﻠﻪﻫﺎى ﻧﺮدﺑﺎن ‪ DNA‬ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ و‬
‫در اﺛﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺧﺘﻼف ﺟﺰﻳﻰ‪ ،‬اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﻮﺟﻮدات روى زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم وﻇﺎﻳﻒ‬
‫ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ زﺑﺎن ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭼﻬﺎر ﺣﺮف ‪ ، A.C.G.T‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺣﺘﻰ در‬
‫اﻧﺪاﻣﻬﺎى ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺑﻪﺧﺼﻮص‪ ،‬دﺳﺘﻮرﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺣﺮف ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫دﺳﺘﻮرﻫﺎى ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻋﻀﻮ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺮوف راﻧﻮﻛﻠﺌﻮﺗﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ‬
‫ﻳﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ در ﻧﮋادﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﻞ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺣﺮف ﺑﺮ روى ﭘﻠﻪﻫﺎى‬
‫ﻧﺮدﺑﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ارﺛﻰ در ﻧﺴﻠﻬﺎى ﺑﻌﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻧﻮﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺴﻠﻬﺎى ﺑﻌﺪى ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪6‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮدارى از ﻳﻚ ﻧﺮدﺑﺎن ‪ DNA‬را ﻧﻤﺎﻳﺶ‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪6‬ـ‪ 7‬ﻧﻤﺎﻳﺸﻰ از ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪DNA‬‬

‫اﻋﻀﺎى ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از دﻳﮕﺮ اﻋﻀﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ‪)DNA‬ﻧﻮﻛﻠﺌﻴﻚ اﺳﻴﺪ(ﻫﺎى‬
‫آﻧﻬﺎ وﻇﺎﻳﻒ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻢ دارﻧﺪ‪ .‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻳﺎ ﺟﻬﺶ‪ ،‬ﻓﺮاورده ﺗﺼﺎدف اﺳﺖ‪ ،‬اﻏﻠﺐ‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎ ﻣﺨﺮب و ﻳﺎ ﻣﻀﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛُﺪ ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ آﻧﺰﻳﻤﻰ ﺑﻰﻓﺎﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﺪﺗﻬﺎى زﻳﺎدى ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﺗﺎ ﺟﻬﺶ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻛﺮدن ﻋﻀﻮ ﺷﻮد اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮﻣﺤﻞ ﻣﺨﺘﺼﺮ‬
‫در ﻳﻚ ﻧﻮﻛﻠﺌﻮﺗﻴﺪى ﻛﻪ ﻃﻮﻟﺶ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮﻫﻢ ﻧﻤﻰ رﺳﺪ‪،‬ﺗﻜﺎﻣﻞ وﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻮع‬

‫‪٢١٠‬‬
‫درﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآورد‪ .‬ﻣﻠﻜﻮل ) ‪ (DNA‬اﻧﺤﺼﺎري ﺑﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮان اﻓﺮاد را ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ از آن ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺑﺰاق آب دﻫﺎن ﻣﺠﺮﻣﻲ ﺑﺮ روي ﺗﻪ ﺳﻴﮕﺎري ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻠﻜﻮل ﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﻬﻤﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﮕﺎر از ﻛﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ وراﺛﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺴﺒﻴﺖ اﻓﺮاد را ﺑﻪ ﻫﻢ ﺗﺸﺨﻴﺺ داد‪.‬‬
‫از ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻰ واﻗﻌﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ؟ ﻻزﻣﻪ ﺟﻮاب ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻠﻤﻪ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻔﺎت ﻣﺘﻌﺪدى را ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻧﺴﺒﺖ داد‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺧﻮدﻛﻔﺎﻳﻰ‪ ،‬دﻓﺎع از ﺧﻮد و‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﻠﻮر ﺟﺎﻣﺪ در ﻣﺤﻠﻮل ﻏﻠﻴﻆ در ﺳﻪ ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﻛﻔﺎﻳﻰ آن ﺗﺎ‬
‫ﺣﺪى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ آن وﺟﻮد دارد‪ .‬وﻟﻰ اﻳﻦ ﺑﻠﻮر ﻗﺎدر ﺑﻪ دﻓﺎع از ﺧﻮد‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺑﻪ آن ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از وﻳﺮوﺳﻬﺎ را ﻣﻰﺗﻮان ﻣﺒﺪل ﺑﻪ‬
‫ﻛﺮﻳﺴﺘﺎل ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً وﻳﺮوس ﺑﻴﻤﺎرى ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ را ﻣﻰﺗﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻜﺮ و ﻳﺎ ﻧﻤﻚ ﻣﺘﺒﻠﻮر ﻛﺮد و در‬
‫ﻇﺮف ﺷﻴﺸﻪاى درﺑﺴﺘﻪاى ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻰ )ﺳﺎﻟﻬﺎ( ﻧﮕﻬﺪارى ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ دﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﻠﻤﻪ زﻧﺪﮔﻰ در ﻣﻮرد وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﻧﺪارد‪ .‬اﮔﺮ روزى‬
‫ﻣﻘﺪارى آب در ﺷﻴﺸﻪ رﻳﺨﺘﻪ و ﻗﺪرى از ﻣﺤﻠﻮل ﺣﺎﺻﻞ را ﺑﺮ روى ﺑﺮگ ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻋﻼﺋﻢ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرى و ﻓﺴﺎد ﺑﺮ روى ﺑﺮگ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرى از وﻳﺮوﺳﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﻰ را‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً وﻳﺮوس اﻳﺪز‪ ،‬ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﻳﻰ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﻣﻮاد‬
‫دروﻧﻰ ﮔﻠﺒﻮل ﺳﻔﻴﺪﺧﻮن اﻧﺴﺎن دارد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ وﻳﺮوﺳﻬﺎ‬
‫ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از آراﻳﺸﻰ از ﻳﻚ ﺳﺮى ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﺗﺤﻮلﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﻮاد ﻻزم ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً اﻳﻦ ﻣﻮاد را در ﺣﻴﻦ ﺗﺤﻮل و ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪ .‬زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﺎن ﺗﺎ ﻣﺪت‬
‫زﻳﺎدى ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﺷﻜﻞ اوﻟﻴﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻣﺮوزه ﺧﻼف آن‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻪ اﻧﺪاﻣﻬﺎى زﻧﺪه دﻳﮕﺮى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﻧﻤﻰﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺳﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻳﻌﻨﻰ »ﺗﻐﺬﻳﻪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ و‬

‫‪٢١١‬‬
 ‫دﻓﺎع از ﺧﻮد و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮ« را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬وﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺳﻌﺪي‪:‬‬
‫) ﺧﻮر و ﺧﻮاب و ﺧﺸﻢ وﺷﻬﻮت ( اﻳﻦ دﺳﺘﻮر زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺎ اﻃﻼع ﺛﺎﻧﻮى‪ ،‬ﻧﺰد ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‬
‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻌﺪى ﺑﺸﺮ ﻧﻮﻋﻰ دﻳﮕﺮ از زﻧﺪﮔﻰ را در آﻳﻨﺪه ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﭼﻬﺎرﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﻣﻤﻠﻮ از ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻛُﭙﻴﻪ‬
‫ﻛﺮدن و ﻳﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﺟﺮﻫﺎى اوﻟﻴﻪ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه اﻃﺮاف آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮده و‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻮل ﺑﺎﻋﺚ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺑﺨﺸﻬﺎى ﻏﻴﺮﻻزم ﻣﻰﺷﻮد و ﻓﺎﻛﺘﻮر‬
‫زﻣﺎن در اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻰ دارد )ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل( اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ اوﻟﻴﻦ ﺳﻠﻮل زﻧﺪه ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدى‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻠﺮوﭘﻼﺳﺖ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ در ﺑﺮدارﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻮر‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ و آب و ﻛﺮﺑﻦ اﻛﺴﻴﺪ را ﺑﻪ ﻛﺮﺑﻦ ﻫﻴﺪرات و اﻛﺴﻴﮋن اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺧﻮن‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدى از ﻧﻮﻋﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮل دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻴﺘﻮﻛﻨﺪرى دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدرﻧﺪ اﻛﺴﻴﮋن را ﺑﺎ ﻣﻮاد‬
‫ﻏﺬاﻳﻰ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺮده و از آن اﻧﺮژى ﺑﺴﺎزﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﻛﻪ در ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻋﺼﺮ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً در آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﻔﺮادى ﻫﺮ‬
‫ﻳﻚ اﻋﻤﺎل ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻓﻮق را اﻧﺠﺎم ﻣﻰدادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﻌﺪادى از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺗﻚﺳﻠﻮﻟﻰ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺮدﻫﻤﺎﻳﻰ ﻛﺮده و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻋﻀﻮ ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺑﺪن ﻣﺎﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى اوﻟﻴﻪاى‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﻔﺮادى و ﺟﺪا از ﻫﻢ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ وﻟﻰ اﻛﻨﻮن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪهاى را ﺗﺸﻜﻴﻞ داده و ﺑﻪ ﻃﻮر اﺷﺘﺮاﻛﻰ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺸﺨﺼﻰ را ﺑﻪﻋﻬﺪه‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪن ﻣﺎ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺻﺪﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﻠﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ" اوﻟﻴﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى زﻧﺪه در ﺳﻪ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ اﻧﺠﺎم ﻣﻰدادهاﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺟﻮ اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﻓﺎﻗﺪ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻮده و‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻰ اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ و در ﻃﻰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ دو ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫ﺟﻮ را ﺑﻪ وﺟﻮد آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻰ از ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى اﻛﺴﻴﮋن )‪ (O2‬ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ و‬

‫‪٢١٢‬‬
‫زﻳﺮﺑﻨﻔﺶ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه و اﺗﻤﻬﺎى ﻣﺠﺮد اﻛﺴﻴﮋن )‪ (O‬را ﭘﺪﻳﺪ آوردهاﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺗﻤﻬﺎى اﻛﺴﻴﮋن‬
‫ﺟﺬب ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى )‪ (O2‬ﺷﺪه و ﻣﻮﻟﻜﻮل اوز‪‬ون )‪ (O3‬را ﺑﻪوﺟﻮد آوردهاﻧﺪ‪ .‬او‪‬زون در ﻗﺸﺮ‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﻮﺳﻔﺮﻳﻚ و در ارﺗﻔﺎع ‪ 15‬ﺗﺎ ‪ 70‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى از ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺧﻮد وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ ﺑﺮاى ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻗﺸﺮ او‪‬زون ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻬﻮﻟﺖ وارد ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه را ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﺟﺬب ﻣﻮﻟﻜﻮل او‪‬زون ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﺗﺤﻮل زﻧﺪﮔﻰ در روى زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻣﻰرود‪.‬‬
‫آب↓‬ ‫ﮔﺎز ﻣﺘﺎن↓‬ ‫آﻣﻮﻧﻴﺎك↓‬

‫ﻗﻨﺪ) ﺑﺎ ‪ ٥‬اﺗﻢ ﮐﺮﺑﻦ(↑‬ ‫ﻗﻨﺪ) ﺑﺎ‪ 6‬اﺗﻢ ﻛﺮﺑﻦ(↑‬ ‫آدﻧﻴﻦ↑‬

‫ﺗﻚ اﺗﻤﻬﺎي اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﺮ روي ﻣﻠﻜﻮل ﻫﻴﺪروژن اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ آب را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ‬
‫آورد‪.‬اﺗﻤﻬﺎي ﮔﺎزي ﺷﻜﻞ و ﻓﻌﺎل ﻛﺮﺑﻦ ﺑﺎ ﻫﻴﺪروژن ﮔﺎز ﻣﺘﺎن را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﺗﻚ اﺗﻤﻬﺎي ازت ﺑﺎ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮ روي اﺗﻤﻬﺎي ﻫﻴﺪروژن ﮔﺎز آﻣﻮﻧﻴﺎك را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬از اﺗﺤﺎد اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻠﻜﻮل‬
‫ﺑﺎ ﻫﻢ اﺳﻴﺪ ﺳﻴﺎﻧﻴﺪرﻳﻚ و ﻓﺮم آﻟﺪﻳﻴﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد و از ﭘﻴﻮﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ اﻧﻮاع ﻗﻨﺪﻫﺎ و‬

‫‪٢١٣‬‬
‫آدﻧﻴﻦ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﺳﻴﺪ آﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در آﺟﺮﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﻨﺪ‪.‬درﺷﻜﻞ‬
‫ﻓﻮق ﭼﻜﻮﻧﮕﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﻫﻴﺪروژن ﺑﻪ رﻧﮓ آﺑﻲ آﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ رﻧﮓ‬
‫زرد ازت ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﺮخ و ﻛﺮﺑﻦ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﻴﺎه ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در درون آب درﻳﺎﻫﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬دﺳﺘﻪاى ﻛﻪ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻮر و ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ را ﺟﺬب و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آب ﻣﻮاد ﻗﻨﺪى ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ‬
‫و ﻣﻮاد زاﻳﺪ ﺧﻮد را ﻛﻪ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرج ﭘﺲ داده و زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را ﺑﺎ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻴﻠﻰ ﺳﺮﻳﻊ ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫ازدﻳﺎد وﻳﺮوﺳﻬﺎ در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺜﻼً ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﻟﻜﻮل زﻧﺪه و ﻳﺎ ﻳﻚ ﺑﺎﻛﺘﺮى‪ 2 ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻳﺎ‬
‫‪ 2‬ﺑﺎﻛﺘﺮى ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ‪ 2‬ﺑﻪ ‪ 4‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻌﺪ از آن از ‪ 4‬ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪8‬‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ ،‬آنﮔﺎه از ‪ 16 ،8‬و از ‪ 32 ،16‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ 64‬و ‪ 128‬و ‪ ...256‬و ﺑﻌﺪ‬
‫از زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺪى‪ .‬ﻛﺜﺮت ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺷﻤﺎرش آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ارﻗﺎم‬
‫ﻧﺠﻮﻣﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭼﻮن در آن زﻣﺎن ﻣﻮﺟﻮدى ﻳﺎ ﭼﻴﺰى ﺑﺮاى ﺗﺨﺮﻳﺐ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻜﺜﻴﺮ‬
‫ﺷﺪه و ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در زﻣﺎن ﻣﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاى اﻳﺠﺎد ﻧﻮﻋﻰ دﻳﮕﺮ از زﻧﺪﮔﻰ‪،‬‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﺑﻴﻦ ﻣﻰرود‪ .‬ﺷﻴﻮع اﻧﻮاع ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﻳﺎ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻬﺎ در ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻮد و ﺳﺒﺐ ﻣﺮگ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻛﻨﻮن ﻣﺎ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ آﻧﻬﺎ را‬
‫دارﻳﻢ‪ ،‬داﻧﺶ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى زﻳﺎنآور ﺑﺮاى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻰ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻗﺮن‪ ،‬ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻰ وﻳﺮوس ﻛﻪ در ﺧﻮن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﻜﺜﻴﺮ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﺑﻴﻤﺎرى اﻳﺪز دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎ درآﻳﻨﺪه ﻧﺰدﻳﻜﻰ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ آن را ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﻋﻤﻞ ﺗﻨﻔﺴﻰ اﻧﺠﺎم داده‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ اﻛﺴﻴﮋن و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺴﺪ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى‬
‫دﺳﺘﻪ اول را ﺟﺬب ﻛﺮده و زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺘﻪ ﻗﺒﻞ‬

‫‪٢١٤‬‬
‫ﺗﻜﺜﻴﺮ ﻣﻰﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻬﻰ دﺳﺘﻪ اﺧﻴﺮ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺣﻴﻮاﻧﺎت را ﺑﻪوﺟﻮد آوردهاﻧﺪ زﻧﺪﮔﻰ اﻧﮕﻠﻰ‬
‫داﺷﺘﻪ و از ﻣﻮاد زاﻳﺪ دﺳﺘﻪ اول ﺑﺮاى اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در آﺧﺮ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه ﺑﻪ ﻧﺎم »اوﻛﺎرﻳﻮت« ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫اﻛﺴﻴﮋندار ﻋﺎدت ﻛﺮده و ﻋﻤﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻰ در آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬در درون اﻳﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺗﺤﻮﻻﺗﻰ ﭘﻰ در ﭘﻰ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ .‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ‬
‫ﻣﻰﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﻛﻠﺮوﭘﻼﺳﺖ در درون ﺧﻮد ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﮔﻴﺎه ﻳﺎ ﻣﻴﻜﺮوﺧﺰه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﻛﺴﻴﮋن ﻣﺤﻠﻮل در آب را ﺟﺬب ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬درون ﺧﻮد ﻣﻴﺘﻮﻛﻨﺪرى ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭙﻰ را آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردهاﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻋﻤﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﺑﺎ‬
‫ﻇﻬﻮر ﺟﻨﺴﻴﺖ ﺷﻜﻞ و روش ﺗﺎزهاى ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺗﺤﻮﻻت ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫و از آﻧﺠﺎ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪7‬ـ‪(7‬‬
‫ﻧﻤﻮدارى از درﺧﺖ ﺳﺎده ﺷﺪه ﺗﺤﻮل زﻳﺴﺘﻰ را در ‪3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ .7‬درﺧﺖ ﺗﺤﻮل زﻳﺴﺘﻰ‪) .‬از ﻛﺘﺎب ﺗﺤﻮل ﺷﻴﻤﻰ(‬

‫‪٢١٥‬‬
 ‫اﺑﺪاع ﺟﻨﺴﻴﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻧﺮ وﻣﺎده و ﻳﺎ اﺑﺪاع ﺟﻨﺴﻴﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى زﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪1/5‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از آن ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻇﻬﻮر اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﺟﻬﺸﻬﺎى‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺼﺎدف ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ اﻧﺘﺨﺎب ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﻚ ﺣﺮف ﺑﺎ ﺣﺮف دﻳﮕﺮ در ﺣﺎﻓﻈﻪ ارﺛﻰ‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻮع ﺟﺪﻳﺪى را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورده و ﺗﺤﻮل ﺑﺎ روﺷﻰ ﺑﺴﻴﺎر آﻫﺴﺘﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻰرﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎﮔﺎه ﺑﺎ اﺑﺪاع ﺟﻨﺴﻴﺖ ﻳﺎ ﻧﺮ و ﻣﺎده ﺑﻮدن و از آﻧﺠﺎ اﻣﺘﺰاج دو ﻋﻀﻮ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎى ﻋﻮض ﺷﺪن‬
‫ﺣﺮوف‪ ،‬ﺟﻤﻼت ﻛﺘﺎب ﺧﻠﻘﺖ و ﺳﭙﺲ ﺻﻔﺤﺎت آن و ﻗﺪرى ﺑﻌﺪ ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻛﺘﺎب ﻣﺘﺸﻜﻞ از‬
‫ﻛُﺪﻫﺎى ‪ DNA‬ﻋﻮض ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮاوردهﻫﺎى ﺟﺪﻳﺪ و اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻏﺮﺑﺎل اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻋﺒﻮر‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ در اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﺟﻔﺖ ﺷﺪن را داﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪه و آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﻨﺴﻴﺖ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻄﺮح ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ از ﻋﺮﺻﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺤﻮ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ و ﻳﺎ ﻣﻮﺟﻮدات ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﻛﻪ دو ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬در ﺗﻌﻮﻳﺾ ‪DNA‬ﻫﺎى ﺧﻮد ﺑﺎ ﻓﺮدى‬
‫ﻛﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺴﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﺷﻮﻗﻰ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﺗﺸﻜﻴﻞ اوﻟﻴﻦ ﺳﻠﻮل‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﻛﺎر دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻰ ﺧﻮد ﻣﺤﻴﻂ و ﺟﻮ زﻣﻴﻦ‬
‫را ﺑﻪﻛﻠﻰ ﻋﻮض ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺳﺒﺰ ﻣﻮﻟّﺪ اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺳﻄﺢ آﺑﻬﺎى روى زﻣﻴﻦ را ﭘﺮ ﻛﺮده و‬
‫ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ ﺧﻮد‪ ،‬اﻛﺴﻴﮋن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻮ زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﻣﻤﻠﻮ از ﮔﺎز‬
‫ﻫﻴﺪروژن‪ ،‬ﻣﺘﺎن و آﻣﻮﻧﻴﺎك ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﭘﺮ از اﻛﺴﻴﮋن ﺷﺪ‪ .‬وﺟﻮد اﻛﺴﻴﮋن در ﺟﻮ اﻋﻤﺎل‬
‫ﻏﻴﺮﺑﻴﻮﻟﮋﻳﻜﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﺮده و ﺣﺘﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻗﺪرت دﻓﺎﻋﻰ و ﻳﺎ ﻏﺸﺎى ﻣﺪاﻓﻊ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﻼﻗﻪ زﻳﺎدى ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه )ﺣﻴﻮاﻧﺎت( ﺑﻪ اﻛﺴﻴﮋن دارﻳﻢ‪،‬‬
‫اﻛﺴﻴﮋن ﻧﻮﻋﻰ ﺳﻢ ﺑﺮاى ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﺑﻰدﻓﺎع اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻮزﻣﻴﻦ ﻛﻪ در ﺑﺪو اﻣﺮ اﺣﻴﺎﻛﻨﻨﺪه و ﻳﺎ ﺑﻰاﺛﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد اﻛﺴﻴﮋن در آن اﻛﺴﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﺷﺪه و ﺑﺤﺮاﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ در زﻧﺪﮔﻰ‬
‫زﻣﻴﻨﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ و ﻳﺎ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻛﺴﻴﮋن را ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬‬

‫‪٢١٦‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ازت ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ زﻣﻴﻦ از ﻧﻈﺮ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻨﺜﻰ و در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻰﺧﻄﺮﺗﺮ از اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻮده و آن ﻧﻴﺰ در اﺛﺮ واﻛﻨﺸﻬﺎى زﻳﺴﺘﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﻼً ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ‪99‬درﺻﺪ ﮔﺎزﻫﺎى ﻣﻮﺟﻮددر ﺟﻮ زﻣﻴﻦ از واﻛﻨﺸﻬﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ و زﻳﺴﺘﻰ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ و ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻰﺗﻮان اد‪‬ﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ آﺳﻤﺎن آﺑﻰ رﻧﮓ ﻣﺎ‬
‫ﻣﺤﺼﻮل زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﺑﺎن زﻧﺪﮔﻰ‬
‫در زﺑﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ اﻧﺴﺎن‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ دﻗﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط‬
‫ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮدى ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻳﻚ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻓﺘﻮﻛﭙﻰ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺳﻨﺪى را‬
‫ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺗﻜﺮار ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻣﺎﺷﻴﻨﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻛﻨﺪ؟ در دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺣﺘﻰ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮا ﮔﻴﺎه‪،‬‬
‫ﺣﻴﻮان و ﻳﺎ اﻓﺮادى ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ وﻟﻰ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﻣﺎ ﭼﻪ در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﭼﻪ در آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺒﻮده و ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺎ ﺣﺘﻰ اﮔﺮ دوﻗﻠﻮى ﻳﻜﺴﺎن ﻫﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺎ و ﻧﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬در دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮا و ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى از ﺧﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎى ادراﻛﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه راﺑﻄﻪاى ﺑﻴﻦ دو ﻣﺠﻤﻮع اﺷﻴﺎ ﻳﺎ ادراﻛﺎت ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫را ﻣﻄﺮح ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ رﻣﺰ ﻳﺎ ﻛُﺪ را ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺗﻠﻔﻆ ﻛﻠﻤﻪ ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﮔﻮش ﻣﺎ آن را ﺑﺎ‬
‫دو ﻫﺠﺎى )ﭘﺎ( و )رﻳﺲ( ﻣﻰﺷﻨﻮد و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﺎ دﻧﺒﺎﻟﻪاى از ﭘﻨﺞ ﺣﺮف )پ‪ ،‬ا‪ ،‬ر‪ ،‬ى‪ ،‬س‪ (،‬را‬
‫ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻨﻴﺪن و ﻳﺎ دﻳﺪن اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ در ذﻫﻦ ﻣﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺧﻴﺎﺑﺎن ﺷﺎﻧﺰهﻟﻴﺰه‪،‬‬
‫ﻣﻮزه ﻟﻮور‪ ،‬ﺑﺮج اﻳﻔﻞ‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻰآورد‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺎدر در ذﻫﻦ ﻣﺎ‬
‫راﺑﻄﻪاى ﻣﺒﻬﻢ اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﻳﻚ ﺑﭽﻪ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻰ ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺎدر او را ﺗﺪاﻋﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫وﻟﻰ ﺑﺮاى دﻳﮕﺮان راﺑﻄﻪ ﻓﺎﻣﻴﻠﻰ را ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻰﺳﺎزد‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎى ادراﻛﻰ ﻣﺎ‬

‫‪٢١٧‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﻴﻦ ﻛُﺪﻫﺎ ﭘﺎﻳﻪﮔﺬارى ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮاى ﻳﻚ رﻳﺎﺿﻴﺪان ﻋﺒﺎرت )‪ (Y = 2x‬و ﺑﺮاى ﻳﻚ‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺪان ﻋﺒﺎرت ﻣﻠﻜﻮل آب‪:‬‬
‫‪ H2 + O = H2O‬و ﻳﺎ ﺑﺮاى ﻳﻚ ﺷﺎﻋﺮ ﻋﺒﺎرت »ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻌﻼﺗﻦ ﻓﻌﻠﻦ« و ﻳﺎ ﺑﺮاى ﻳﻚ‬
‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان اﺻﻄﻼﺣﺎت )د‪ ،‬ر‪ ،‬ﻣﻰ‪ ،‬ﻓﺎ‪ ،‬ﺳﻮ‪ ،‬ﻻ‪ ،‬ﺳﻰ( ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ‬
‫اﺷﻴﺎ و ﻳﺎ ادراﻛﺎت را ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﻛُﺪ وراﺛﺖ« ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎى ‪T.C.G.G.A.T‬ﺑﻪﻗﻠﻤﺮو ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻣﻰدﻫﺪ و ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻣﺆﺛﺮ اﻳﻦ ﻛُﺪﻫﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ‪ RNA‬اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺳﺮﺳﺨﺘﺎﻧﻪ ﻣﺮاﻗﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎﻫﻰ در ﻛﭙﻰ دﺳﺘﻮرﻫﺎ و اﻧﺘﻘﺎل آﻧﻬﺎ رخ‬
‫ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ژﻧﺘﻴﻚ‪ ،‬ﻛُﺪﻫﺎى وراﺛﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪوﻟﻬﺎى ﺑﻰروح و زﻧﻨﺪه داده ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان روﺳﻰ از اﻧﺴﺘﻴﺘﻮى ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻰ »آﻛﺎدﻣﮕﺮودوك« واﻗﻊ در ﺳﻴﺒﺮى‪ ،‬ﺑﺮاى‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ زﻳﺒﺎﺗﺮ و ﻣﺘﻘﺎرن اﻳﻦ ﻛُﺪﻫﺎ از ﺷﻜﻞ ﭼﺮﺧﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﺮﻛﺰ آن اوﻟﻴﻦ ﺣﺮف‬
‫از ﺳﻪ ﺣﺮف ﻛُﺪ وراﺛﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺮف دوم در وﺳﻂ ﭼﺮخ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺣﺮف ﺳﻮم در‬
‫ﺧﺎرﺟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﭼﺮخ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﻳﻚ اﺳﻴﺪآﻣﻴﻨﻪ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ‬
‫)‪8‬ـ‪ (7‬اﻳﻦ ﭼﺮﺧﻪ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺮوف ‪ TCA‬ﻳﺎ ‪ TCG‬اﺳﻴﺪآﻣﻴﻨﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫آن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ »ﺳﺮﻳﻦ«‪ . 1‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﻴﺪآﻣﻴﻨﻪ ﭘﺮوﻟﻴﻦ‪2‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ از‬
‫ﺣﺮوف ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ‪ GGA, GGG, GGT, GGC‬ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاى ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه‬
‫ﺣﺮوف‬

‫‪١‬‬
‫‪١. Serine‬‬
‫‪Proline .٢٢‬‬

‫‪٢١٨‬‬
 ‫ﺷﻜﻞ ‪ .8‬ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻛُﺪﻫﺎى وراﺛﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭼﺮخ اراﺑﻪ‪) .‬از ﻛﺘﺎب اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ آﻟﺒﺮ ژﻛﺎر(‬
‫ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه ﺣﺮوف ﺳﻪﮔﺎﻧﻪاى از ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ RNA‬ﭘﻴﺎﻣﺮﺳﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪CCG, CCA,‬‬
‫‪ CCU, CCC‬وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﺮﺧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻰﺗﻮان‬
‫ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﺮﺧﻰ ﺑﺪﻳﻨﺼﻮرت در روى ﺳﻴﺎرهاى ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ دﻳﮕﺮى در ﻛﻴﻬﺎن وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻛُﺪﻫﺎى وراﺛﺖ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ اﮔﺮ ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺒﺪأ ﻫﻤﮕﻰ ﻳﻜﻰ ﺑﻮده و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﭘﻴﭽﻴﺪهﺷﻮﻧﺪﮔﻰ و اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن‬
‫ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬
‫اﮔﺮ ﺟﻮاب ﻫﻢ ﻣﻨﻔﻰ ﺑﺎﺷﺪ آﻳﺎ اﺧﺘﻼف ﻛُﺪﻫﺎى وراﺛﺖ در ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺛﺮى‬

‫‪٢١٩‬‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ؟ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺟﻮاﺑﻰ ﺑﺮاى ﺳﺆاﻻت ﻓﻮق ﻧﺪارﻳﻢ وﻟﻰ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻛﻠﻤﻪ‬
‫»ﻣﺎدر« ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺜﻼً »اُم‪ «Mother» «‬و ﻳﺎ »‪ «Maman‬و ﻳﺎ »‪ «Muter‬آﻳﺎ ﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﮔﺬﺷﺖ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮى را ﺗﻐﻴﻴﺮ داده اﺳﺖ؟‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺸﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻣﻮﻟﻜﻮل آﻟﻰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻳﺎ ﺳﻨﺘﺰ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻓﻘﻂ در ﺣﺪود‬
‫‪ 50‬ﻣﻮﻟﻜﻮل از آﻧﻬﺎ در ﻛﺎرﻫﺎى اﺻﻠﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ آراﻳﺸﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ و ﭘﻰدرﭘﻰ‬
‫ﺑﻪﻧﺤﻮى ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻫﺮاﻧﻪ ﺗﻜﺮار ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و اﻋﻤﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﻪﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ .‬در ﺟﺮﻳﺎن‬
‫زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬در داﺧﻞ ﭘﺮوﺗﻴﻨﻬﺎ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ و در داﺧﻞ ﻧﻮﻛﻠﺌﻴﻚ اﺳﻴﺪﻫﺎ‪،‬‬
‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎى ارﺛﻰ ﺿﺒﻂ ﺷﺪه و اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ اﺳﺎﺳﺎ در ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻰ ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر دور ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ اﺟﺪاد ﻣﺸﺎﺑﻬﻰ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎى ﺳﻔﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوز در ﺧﻮن ﻣﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ در زﻣﺎﻧﻬﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ در داﺧﻞ ﮔﻴﺎﻫﺎن وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻔﺮهﻫﺎى دروﻧﻰ آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻰ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاى ﺗﺸﻜﻴﻞ آراﻳﺶ دروﻧﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ذﺧﻴﺮه ﻛﺮدن اﻧﺮژى و ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ دﻳﺪن درون اﻳﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻟﻜﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ را ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻰ از آﻧﻬﺎ در ﻛﻤﻴﻦ ﺷﻜﺎر و ﺑﺮﺧﻰ ﺑﺎ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ در ﺣﺎل اﻧﺘﻈﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎى ﻣﻬﻢ‪ ،‬آﻧﺰﻳﻤﻬﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ واﻛﻨﺸﻬﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﺳﻠﻮل را‬
‫ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺰﻳﻤﻬﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﻛﺎرﮔﺮاﻧﻰ ﻛﻪ در ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر زﻧﺠﻴﺮهاى و ﭘﻰدرﭘﻰ ﻫﺮ ﻳﻚ‬
‫ﻛﺎر ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻰ را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً آﻧﺰﻳﻤﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﻃﺒﻘﻪ ﭼﻬﺎرم ﻛﺎر‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻣﺄﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻮﻛﻠﺌﻮﺗﻴﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ آﻧﺰﻳﻤﻬﺎى ﻃﺒﻘﻪ دوم ﻣﺄﻣﻮر ﺗﺨﺮﻳﺐ‬
‫ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻗﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺮژى آن را اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﺮده و اﻳﻦ اﻧﺮژى را ﺻﺮف ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺎرﻫﺎى ﻻزم‬
‫ﺑﺮاى ﺑﻘﻴﻪ ﺳﻠﻮل ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﺰﻳﻤﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﻣﺠﺮى ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ را ﻧﻴﺰ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ‬
‫دﻳﮕﺮان ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻣﺄﻣﻮرﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪﻳﺮ ﻛُﻞ‪،‬‬
‫ﻧﻮﻛﻠﺌﻴﻚ اﺳﻴﺪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ در ﻳﻚ ﻣﺤﻠﻪ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ در اﻋﻤﺎق ﺳﻠﻮل ﺟﺎى دارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺮﻛﺰ ﺳﻠﻮل‬

‫‪٢٢٠‬‬
‫زﻧﺠﻴﺮهﻫﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ از ﻣﺎرﭘﻴﭽﻬﺎى ‪ DNA‬را ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻰداﻧﻨﺪ ﭼﻪ ﻛﺎرى را ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ RNA‬ﻫﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎى ‪ DNA‬ﻫﺎ را ﺑﻪﻧﻮاﺣﻰ دﻳﮕﺮ ﺳﻠﻮل ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﭘﻴﭽﻴﺪهﺷﻮﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎد اﺗﻤﻬﺎى اوﻟﻴﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻪ روز ﺑﻪ روز و‬
‫ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈﻪ و در ﻃﻰ ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺗﺤﻮل‪ ،‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎى ﻻزم ﺑﺮاى زﻧﺪﮔﻰ ﻳﻚ ﺳﻠﻮل‪،‬‬
‫ﻳﻚ ﮔﻴﺎه و ﻳﺎ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن را در درون رﺷﺘﻪﻫﺎى ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻃﻮﻳﻞ ‪ DNA‬ذﺧﻴﺮه ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ را ﻛﻪ در ﻳﻚ ‪ DNA‬اﻧﺴﺎن ﺿﺒﻂ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻰ ﺑﺮ روى ﻛﺎﻏﺬ‬
‫ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺰاران ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﻗﻄﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﺧﻪاى از ﮔﻞ ﺳﺮخ و ﻳﺎ ﺷﻤﻌﺪاﻧﻰ و ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﺑﺴﻴﺎرى از اﻧﻮاع ﮔﻴﺎﻫﺎن را ﺑﺮﻳﺪه و در ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻳﻴﺰ در ﺧﺎﻛﻰ ﻣﺮﻃﻮب ﻧﮕﻪ دارﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﻰ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﻪﻫﺎى ﺳﺒﺰى از اﻳﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ ﺳﺮﺑﺮآوردهاﻧﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺎﻳﻪ ﺟﺪﻳﺪى از‬
‫ﮔﻴﺎه ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﻴﺪ آورد‪ .‬ﺧﻮن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﮔﺮوه ﺧﻮﻧﻰ آﻧﻬﺎ در ﺷﻴﺸﻪﻫﺎى اﺳﺘﺮﻟﻴﺰه‬
‫ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ و در ﻣﻮﻗﻊ اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى دﻳﮕﺮ ﺗﺰرﻳﻖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﺎﺧﻪ‬
‫ﮔﻴﺎه و ﻳﺎ در داﺧﻞ ﺧﻮن از ﺟﺴﻤﻰ ﺑﻪ ﺟﺴﻢ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻛﺒﺪ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻪ و ﻗﻠﺐ اﺷﺨﺎﺻﻰ ﻛﻪ‬
‫ﻓﻮت ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺣﺘﻰ زﻧﺪه )در ﻣﻮرد ﻛﻠﻴﻪ( را ﺑﺎ اﻋﻀﺎى ﻓﺮد ﻣﺮﻳﻀﻰ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻰزﻧﻨﺪ و آن ﺷﺨﺺ‬
‫ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻰ و ﻳﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬و ‪ RNA‬اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اداﻣﻪ ﺣﻴﺎت ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا در ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﻪ ارﺛﻰ )ژﻧﺘﻴﻚ( آﻧﻬﺎ‪ ،‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎى زﻧﺪﮔﻰ‬
‫از ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺿﺒﻂ ﺷﺪه و ﻫﺮ روز ﻣﺤﻔﻮﻇﺎت آن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭘﻴﺶ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ )‪6‬ـ‪ (7‬دﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻧﺮدﺑﺎن ﻣﺎرﭘﻴﭽﻰ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻧﻮﻛﻠﺌﻮﺗﻴﺪﻫﺎ در ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎﻻ روﻧﺪه اﻳﻦ ﻧﺮدﺑﺎن ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﻛﺎﻣﻠﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻛُﺪﻫﺎى زﺑﺎن زﻧﺪﮔﻰ را‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬دو ﺷﺎﺧﻪ ﻧﺮدﺑﺎن از ﻫﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻣﺨﺼﻮﺻﻰ ﭘﻴﭽﻬﺎى آﻧﻬﺎ از ﻫﻢ ﺑﺎز ﺷﺪه و ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ ﻳﻚ ﻛﭙﻴﻪ‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ و در ﻣﺎﻳﻊ ﻏﻠﻴﻆ ﻫﺴﺘﻪ ﺳﻠﻮل ﺷﻨﺎور ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﺰﻳﻢ‬
‫ﺟﺎﻟﺒﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﻠﻰ ﻣﺮاز ‪ RNA‬ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى را ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٢١‬‬
 ‫اوﻟﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ اوﻟﻴﻦ ﺷﻴﺌﻰ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻧﺎﻣﻴﺪ در ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﭘﺪﻳﺪ‬
‫آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﭼﻮن ﺣﺒﺎب ﻛﻮﭼﻜﻰ ﺑﻮده ﻛﻪ در ﺷﻮرﺑﺎى ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه درﻳﺎﭼﻪﻫﺎ و‬
‫اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎى اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ ﻋﻠﺖ داﺷﺘﻦ ﻏﺸﺎى ﻣﺤﺎﻓﻈﻰ ﻛﻪ داﺷﺘﻪ‬
‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﻠﻮل ﺑﻮده و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﻗﻄﺮات ﭼﺮﺑﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ روى آﺑﮕﻮﺷﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ از‬
‫ﻣﺎﺑﻘﻰ ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺠﺰا ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪهاش ﺷﺎﺧﻪاى از‬
‫‪ DNA‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﺒﻂ ﺷﺪه در ﻻﺑﻼى‬
‫ﭘﻠﻪﻫﺎى ﻧﺮدﺑﺎﻧﻰ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ اﺑﻌﺎد ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭙﻰ ﻳﻌﻨﻰ در ﺣﺪود ﻣﻴﻜﺮون )ﻫﺮ‬
‫ﻣﻴﻜﺮون ﻳﻚﻫﺰارم ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ اﺳﺖ( داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﭘﻠﻮروﭘﻨﻴﻮﻣﻮﻧﻴﺎ« ﻳﺎﻓﺖ‬
‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ اﺑﻌﺎد آﻧﻬﺎ از ﻳﻚدﻫﻢ ﻣﻴﻜﺮون ﻫﻢ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد از آﻧﻬﺎ را اﮔﺮ ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬وزن‬
‫آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻴﻢ ﮔﺮم ﻫﻢ ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ .‬در ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ »اﺷﺮﻳﺸﻴﺎﻛﻠﻰ« از ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ DNA .‬اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮى ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻫﺰاران ﭘﺎﻳﻪ از ﺑﺎزﻫﺎى ‪ A.C.G.T‬اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﺳﻨﺘﺰ ﻫﺰاران ﻧﻮع‬
‫ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ در ﺳﻪ و ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در آﺑﻬﺎى زﻣﻴﻦ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ ﻣﺸﺎﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ؟ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﺧﺼﻮص از ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 1950‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه‬
‫ﻣﻴﻜﺮو ارﮔﺎﻧﻬﺎﻳﻰ را ﺑﻪ ﻧﺎم »اﺳﺘﺮوﻣﺎﺗﻮﻟﻴﺘﻬﺎ« ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ؛ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻗﺸﺮﻫﺎى ﭘﻰدرﭘﻰ از ﻻﺷﻪ اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺗﭙﻪﻫﺎى‬
‫ﻋﻈﻴﻤﻰ را در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ )‪9‬ـ‪ (7‬ﻓﺴﻴﻠﻬﺎى ﭘﻴﺪا ﺷﺪه را ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫در ﺷﻜﻞ ‪ 1‬ﻗﺸﺮﻫﺎى ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮ روى ﻫﻢ اﺳﺘﺮوﻣﺎﺗﻮﻟﻴﺘﻬﺎ ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻗﺸﺮﻫﺎ ﻻﺷﻪ ﺳﻴﺎﻧﻮ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ‪ 2/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘـﺰ را ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﮔﻴـﺎﻫﺎن ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜـﻮﭘﻰ اﻣﺮوزى اﻧﺠﺎم ﻣﻰدادهاﻧﺪ‪ .‬اﻧﺪازه اﻳﻦ ﻗﺸﺮﻫﺎ از ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺗﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﺘﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺷﻜﻞ ‪ 2‬ﻣﻴﻜﺮوﻓﺴﻴﻞ) واراووﻧﺎ ‪(Warrawoona‬را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ‬

‫‪٢٢٢‬‬
‫در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﭘﻴﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى اﺳﺘﻮاﻧﻪاى و‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت رﺷﺘﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭼﺴﺒﻴﺪهاﻧﺪ‪) .‬از ﻛﺘﺎب زﻧﺪﮔﻰ(‬

‫ﺷﻜﻞ )‪9‬ـ‪ .(7‬ﻧﻤﻮدارى از ﻓﺴﻴﻠﻬﺎى ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﺷﻜﻞ )‪10‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮدارى از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دروﻧﻰ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺳﺤﺮﮔﺎه زﻧﺪﮔﻰ در روى زﻣﻴﻦ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ ﺧﻮد ﺟﻮ زﻣﻴﻦ را ﺑﻪﻛﻠﻰ ﻋﻮض ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪10‬ـ‪ .(7‬ﻧﻤﻮدارى از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دروﻧﻰ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﭘﺮوﻛﺎرﻳﺖ و اوﻛﺎرﻳﺖ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ دو دﺳﺘﻪ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدادهاﻧﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪ اول را ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى‬

‫‪٢٢٣‬‬
‫»ﭘﺮوﻛﺎرﻳﺖ«)‪ ( Procaryote‬ﮔﻮﻳﻨﺪ و دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ را ﻛﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪﺗﺮ از دﺳﺘﻪاولاﻧﺪ و ﺷﺒﺎﻫﺖ‬
‫ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى اﻣﺮوزه دارﻧﺪ‪» ،‬اوﻛﺎرﻳﺖ« )‪( Eucaryot‬ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎﻫﻰ ﺗﺎزه ﺑﺮ دﻧﻴﺎى زﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬در ﺳﺎل ‪ 1952‬اﻧﻘﻼﺑﻰ در ﺗﺸﺨﻴﺺ واﻛﻨﺸﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در درون‬
‫اﻧﺪاﻣﻬﺎى زﻧﺪه اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ ﺑﻪوﺟﻮد آورد و ﻓﻬﻤﻰ در ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﻧﻈﺎﻣﮕﻴﺮى ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ در ﺗﺮازﻫﺎى‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻇﺮﻳﻒ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ داد‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً دﻳﺪﻳﻢ اَﻫﻢ اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎ )‪(DNA‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت زﻧﺠﻴﺮهﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻳﻠﻰ ﻛﻪ داﻧﻪﻫﺎى آن از اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪،‬‬
‫وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻳﻚ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ در واﻗﻊ ﻧﺎﻣﮕﺬارى ﻣﻨﻈﻢ و ﻳﻜﻰ ﺑﻌﺪ از دﻳﮕﺮى‬
‫اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ آن ﺑﺮ روى زﻧﺠﻴﺮه ﻃﻮﻻﻧﻰ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﺳﺎل ‪ 1970‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ‬
‫ﺗﺤﻮل ﻣﻮﺟﻮدات و ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻧﮋادى ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻓﺴﻴﻞ و اﺳﻜﻠﺘﻬﺎﻳﻰ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ از ﻻﺑﻼى رﺳﻮﺑﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬وﻟﻰ از اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ داﻧﻪﻫﺎى‬
‫زﻧﺠﻴﺮ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ‪ DNA‬دﻳﺪﮔﺎﻫﻰ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮ روى دﻧﻴﺎى ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﮔﺸﻮده ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫دﻳﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻧﺪاﻣﻬﺎ و ﻳﺎ اﺳﺘﺨﻮاﻧﺒﻨﺪى اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ داﻧﻪﻫﺎى زﻧﺠﻴﺮ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎى ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺴﻴﺎر وﺳﻴﻌﻰ را در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﻛﻪ ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎى ﻗﺮﻣﺰ ﺧﻮن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪،‬‬
‫در ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع ﻣﻬﺮهداران وﺟﻮد دارد و ﻋﻤﻼً از ﭼﻬﺎر زﻧﺠﻴﺮه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﺗﺎى آن‬
‫زﻧﺠﻴﺮه آﻟﻔﺎ و دوﺗﺎى دﻳﮕﺮ زﻧﺠﻴﺮه ﺑﺘﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺰد ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ زﻧﺠﻴﺮه آﻟﻔﺎ از ﺻﺪوﭼﻬﻞ‬
‫و ﻳﻚ و زﻧﺠﻴﺮه ﺑﺘﺎ از ﺻﺪو ﭼﻬﻞ و ﺷﺶ اﺳﻴﺪآﻣﻴﻨﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﺳﺐ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻧﺪاﻣﻬﺎ و ﻳﺎ وزن و اﺳﺘﺨﻮانﺑﻨﺪى آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬
‫زﻧﺠﻴﺮﻫﻬﺎى آﻟﻔﺎ و ﺑﺘﺎى آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ زﻧﺠﻴﺮه آﻟﻔﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﺻﺪوﺳﻰ و‬
‫ﺳﻪ ﻣﺤﻞ )داﻧﻪﻫﺎى زﻧﺠﻴﺮ( ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ در اﺳﺐ و اﻧﺴﺎن اﺷﻐﺎل ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﻓﻘﻂ در ﺑﻴﻦ ‪ 18‬اﺳﻴﺪآﻣﻴﻨﻪ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺧﻮن اﻧﺴﺎن و اﺳﺐ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ‬

‫‪٢٢٤‬‬
‫ﺑﺮ وﺟﻮد ﻣﺒﺪأ ﻣﺸﺘﺮك اﻳﻦ دو ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ اﻳﻦ دو ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺮﻫﻪاى از زﻣﺎن اﺟﺪاد‬
‫ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوزه دﻳﮕﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ در ﺣﺎﻓﻈﻪ ژﻧﺘﻴﻜﻰ‬
‫اﺟﺪاد اﻳﻦ دو ﻣﻮﺟﻮد )و ﻳﺎ در ﺑﻴﺘﻬﺎى اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ذﺧﻴﺮه ﺷﺪه در ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻬﺎ( دﺳﺘﻮر ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ‬
‫ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺗﺎ اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ ‪ 133‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺿﺒﻂ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ و از آن ﭘﺲ در اﺛﺮ ﺟﻬﺸﻬﺎ‪،‬‬
‫دﺳﺘﻮرﻫﺎﻳﻰ ﻣﺘﻔﺎوت در ﻧﺴﻠﻬﺎى ﺑﻌﺪى ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻳﺎ ﺟﻬﺶ ﻋﺒﺎرت از‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻫﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻊ ﻛﭙﻰ ﻳﻚ ﭘﺎﻳﻪ از ﻣﻠﻜﻮل ‪ DNA‬ﭘﻴﺶ ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬و ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ در ﻃﻰ ‪70‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ‪) 9‬ﻳﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺠﻤﻮع در ﻫﺮ دو ﻧﻮع ‪ (18‬ﺟﻬﺶ ﻳﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ در زﻧﺠﻴﺮه آﻟﻔﺎ اﺗﻔﺎق‬
‫اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از ﺟﻬﺸﻬﺎ در ﺣﻴﻦ ﺗﺤﻮﻟﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺪ ﻣﺸﺘﺮك را ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺳﺐ ﻣﻰﻛﺮده رخ‬
‫دادهاﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ در ﺣﻴﻦ ﺗﺤﻮﻟﻰ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﺪ ﻣﺸﺘﺮك را ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻰﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮضاﻳﻨﻜﻪ آﻫﻨﮓ ﺟﻬﺸﻬﺎ در ﻃﻮل اﻳﻦ دو زﻧﺠﻴﺮه ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ‪9‬‬
‫ﺟﻬﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ اﻧﻮاع ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﻋﻤﻼً ﻳﻚ ﺟﻬﺶ ﻳﺎ ﻳﻚ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ در ﻫﺮ ‪8‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻳﻜﻰ را ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﺳﺐ ﻛﻨﻮﻧﻰ و دﻳﮕﺮى را ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻓﻮق ﻣﻰﺗﻮان ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات را دو ﺑﻪ دو‪ ،‬ﻣﺜﻼً در زﻧﺠﻴﺮه‬
‫آﻟﻔﺎ و ﻳﺎ ﺑﺘﺎى ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ ﺧﻮن ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺟﺪول زﻳﺮ ﺗﻌﺪاد اﺳﻴﺪآﻣﻴﻨﻪﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوت از‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را در اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﺳﺐ‪ ،‬ﮔﺎو و ﻧﻮﻋﻰ از ﻣﺎﻫﻰ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺐ‬ ‫ﻣﺎﻫﻲ ﮔﺎو‬
‫اﻧﺴﺎن‬ ‫‪18‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪68‬‬
‫اﺳﺐ‬ ‫ـ‬ ‫‪18‬‬ ‫‪66‬‬
‫ﮔﺎو‬ ‫‪18‬‬ ‫ـ‬ ‫‪65‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻰ اﺳﺖ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺤﻮل از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﺷﺪهاﻧﺪ و ﻫﺮ ﻗﺪر‬
‫اﺧﺘﻼف در اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ آﻧﻬﺎ زﻳﺎدﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه زﻣﺎن ﺟﺪا ﺷﺪن دو ﻧﻮع از ﺟﺪ‬

‫‪٢٢٥‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮك دورﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از ﻗِﺒﻞ اﻋﺪاد ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺪول ﻣﻰﺗﻮان ﺷﺠﺮه ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﭼﻬﺎر ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﻓﻮق را ﺑﻪﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻰﺗﻮان ﺗﻌﺪاد ﺟﻬﺸﻬﺎى اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در روى ﺷﺎﺧﻪﻫﺎى ﺷﺠﺮه ﻧﻴﺎﻛﺎن را ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﭘﮋوﻫﺶ را ﻣﻰﺗﻮان ﺑﺎ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎى دﻳﮕﺮ )ﻏﻴﺮ از ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ( ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه زﻣﺎﻧﻰ ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﻰ ﺑﺴﻴﺎر دور از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻰ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﭘﺮاﻃﻼﻋﺎتﺗﺮﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺳﻴﺘﻮﻛﺮوم ‪ C‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻬﻤﻰ در ﺳﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﺗﻨﻔﺴﻰ ﻣﻮﺟﻮدات دارد‪ .‬ﺑﻴﺶ از ﺳﻰ ﻧﻮع از اﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻛﺸﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮاواﻧﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻧﻮع آن‪ ،‬ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺘﻮﻛﺮوﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در درون‬
‫‪DNA‬ﻫﺎى ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه )ﺟﺎﻧﻮران‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﻗﺎرﭼﻬﺎ و ﻳﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ( وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ در‬
‫درون ‪ DNA‬ﻣﻮﺟﻮدات ﻓﻮق از ﻧﻮﻋﻰ ﺑﻪ ﻧﻮع دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﻰ از ﻧﻮاﺣﻰ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرى ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻢ و در ﻧﻮاﺣﻰ دﻳﮕﺮ آراﻳﺸﻰ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻢ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺠﻤﻮع ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﺻﺪوﻫﻴﺠﺪه اﺳﻴﺪآﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ در ﭼﻬﺎرده وﺿﻌﻴﺖ در ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻓﻮق‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ از ﺑﺎﻛﺘﺮى ﺗﺎ ﺟﺎﻧﻮران اﻳﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ در‪ 98‬وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﺑﺮ روى ﭘﻠﻜﺎن ‪ DNA‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﺟﺎﻧﻮران را ﺑﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﮔﻴﺎﻫﺎن را ﺑﺎ ﻗﺎرﭼﻬﺎ و دﺳﺘﻪ‬

‫‪٢٢٦‬‬
‫اﺧﻴﺮ را ﺑﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺘﻬﺎى ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﻴﺪﻫﺎى آﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮ روى زﻧﺠﻴﺮ ﻣﻮﻟﻜﻮل‬
‫‪ DNA‬ﺑﻪﺻﻮرﺗﻰ ﻛﻪ در ﺟﺪول زﻳﺮ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻋﺪاد زﻳﺮ ﻣﻰﺗﻮان ﺷﺠﺮه ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات را ﺑﻪﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬ ‫ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ ‫ﻗﺎرﭼﻬﺎ‬

‫ﮔﻴﺎﻫﺎن‬ ‫‪40‬‬ ‫ـ‬ ‫‪49‬‬
‫ﻗﺎرﭼﻬﺎ‬ ‫‪45‬‬ ‫‪49‬‬ ‫ـ‬
‫ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ‬ ‫‪66‬‬ ‫‪69‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻓﻮق و ﻳﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﭘﺲ ﻣﻰآﻳﻨﺪ ﻇﺎﻫﺮا ﺛﻘﻴﻞ وﺧﺴﺘﻪﻛﻨﻨﺪه‬
‫ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺣﻘﻴﻘﺖ زﻧﺪﮔﻰ در آﻧﻬﺎ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ و ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ وﺳﻴﻠﻪاى اﺳﺖ ﺑﺮاى ﻧﺠﺎت‬
‫از ﺧﺮاﻓﺎت و ﻛﻮﺗﻪاﻧﺪﻳﺸﻴﻬﺎ و ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻦ از ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻓﻬﻢ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬

‫‪٢٢٧‬‬
‫دﻧﻴﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﻘﺎى ﻓﻬﻤﻰ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻛﻤﻚ ﺑﻪ درك ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﻰ‪،‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ارﻣﻐﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﻫﻤﻮﻃﻨﺎن ﻋﺰﻳﺰ داد‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ ﻫﻤﻜﺎران ﻣﻘﻴﻢ در اﻳﺮان در ﺣﺎﺷﻴﻪ‬
‫ﻛﺎرﻫﺎى داﻧﺸﮕﺎﻫﻰ ﺧﻮد ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﻰ را ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻰ ﺳﺎده ﺑﺮاى ﻋﻤﻮم ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪.‬در ﻏﺮب‬
‫اﺳﺎﺗﻴﺪ داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﺸﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﻰ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاى ﻋﻤﻮم ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آﻫﻨﮓ ﺟﻬﺶ )دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ( از ﻧﻮﻋﻰ ﺑﻪ ﻧﻮع دﻳﮕﺮ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮل‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻫﻤﻮاره ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ درﺧﺖ ﺷﺠﺮه ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫زﻧﺪه ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ در ﺑﺮﻫﻪاى از زﻣﺎن ﺑﻪ دو ﺷﺎﺧﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﻫﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﺷﺎﺧﻪ آن ﻣﺴﺘﻘﻼً ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ را ﺑﻪوﺟﻮد آورده و ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ اﺟﺪاد ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﻴﻨﻰ را‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ داده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﺧﻪ اﺧﻴﺮ در ﻃﻰ ﻳﻚ ﺗﺎ ﻳﻚ و ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺟﻬﺶ و ﻳﺎ‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻧﺸﺪه و ﻓﻘﻂ دوﻳﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از اﻧﻔﺠﺎر ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﺤﻮل‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪) .‬در ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪ درﺑﺎره اﻳﻦ دوره و دﻟﻴﻞ ﻛﺎرﺑﺮد ﻛﻠﻤﻪ اﻧﻔﺠﺎر ﻛﻪ درواﻗﻊ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻌﺪاد‬
‫زﻳﺎد و ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ ﺟﻬﺸﻬﺎ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎى ﭘﻰدرﭘﻰ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده در اﻳﻦ زﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﻛﺮد‪(.‬‬
‫در اﻳﻦ آﻣﺎرﮔﻴﺮﻳﻬﺎ از اﻧﻮاع ﻣﺘﻌﺪد ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪه و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه را ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى ﻛﺮدهاﻧﺪ و‬
‫ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﻰ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدى ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮاى‬
‫دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى ﻣﻮﺟﻮدات از ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻇﺎﻫﺮى آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷﺪ و ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎت‬
‫دﺳﺘﻪﺑﻨﺪﻳﻬﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻰآﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮدرﮔﻢ و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻛﻨﻮن ﺑﻴﺶ از‬
‫ﻳﻚ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى ﻧﻤﻰﺗﻮان در ﻣﻮرد ﻣﻮﺟﻮدات ﺷﻨﺎﺧﺖ و آنﻫﻢ ﺷﺠﺮه ﻧﻴﺎﻛﺎن آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺷﺠﺮه‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﻣﻬﺮهداران ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ زﻳﺮ آورده ﺷﺪه ﺷﺎﻣﻞ ‪ 18‬ﮔﺮوه از ﺟﺎﻧﻮران اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﺲ از‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت زﻧﺠﻴﺮه آﻟﻔﺎ و ﺑﺘﺎى ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻴﺘﻮﻛﺮوم ‪ C‬و ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫»ﻓﻴﺒﺮﻳﻨﻮﭘﺘﻴﺪ ‪ «A‬ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻧﺪ )ﻓﻴﺒﺮﻳﻨﻮﭘﺘﻴﺪ ‪ A‬ﻣﺎده اﺻﻠﻰ ﻻزم ﺑﺮاى اﻧﻌﻘﺎد ﺧﻮن ﺟﺎﻧﻮران‬

‫‪٢٢٨‬‬
‫اﺳﺖ(‪ .‬ﻫﺮ ﻗﺪر اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ دو ﻧﻮع از ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻧﻘﻄﻪ اﻧﺸﻌﺎب از‬
‫اﺟﺪاد ﻣﺸﺘﺮك دورﺗﺮ )ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ( ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮔﺮ آﻫﻨﮓ ﺟﻬﺶ از ﺷﺎﺧﻪاى ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ در اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات و در ﺗﻤﺎم ﺷﺎﺧﻪﻫﺎى اﻳﻦ درﺧﺖ‬
‫ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎى ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬زﻣﺎن ﻃﻰ ﺷﺪه ﺑﺮاى ﻫﺮ اﻧﺸﻌﺎب را ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻓﻮاﺻﻞ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻌﺪاد ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎى زﻳﺎدﺗﺮى را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺷﺠﺮه ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى ﻣﻮﺟﻮدات را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ‬
‫ﺗﺤﻮﻟﻬﺎﻳﻰ را ﻛﻪ در ﻃﻰ زﻣﺎن و در ﺗﺎرﻳﺨﻬﺎى ﻣﺸﺨﺺ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫واﺣﺪ ﻣﻄﻠﻘﻰ ﺑﺮاى ﻃﻮل زﻣﺎن ﻃﻰ ﺷﺪه ﺑﻴﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎ ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻰﺗﻮان ﻣﻘﻴﺎﺳﻰ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس واﺣﺪى ﻧﺴﺒﻰ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﻰ اﻧﺸﻌﺎب )ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ـ ﺧﻮك ـ اﺳﺐ( را ﺑﺎ‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﻰ )اﻧﺴﺎن ـ ﻣﻴﻤﻮن( در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و از آﻧﺠﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ارﺛﻰ آﻧﻬﺎ را ﺣﺪس ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ .‬ﻳﺎ در‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ‪ A‬ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎى زﻣﺎﻧﻰ ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﭘﻨﺞ ﺑﺎر ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎى زﻣﺎﻧﻰ ‪ B‬اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻰ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ارﺛﻰ ﻣﻮﺟﻮدات در ﺷﺎﺧﻪ ‪ A‬ﭼﻬﺎر ﺗﺎ ﭘﻨﺞﺑﺎر ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ﻓﺎﺻﻠﻪ ارﺛﻰ ﻣﻮﺟﻮدات ﺷﺎﺧﻪ ‪ B‬اﺳﺖ( و‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد ﻧﻘﻄﻪ اﺧﻴﺮ ﻣﺤﻞ ﺟﺪا ﺷﺪن ﻫﻤﻪ اﻧﻮاع ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران از ﻣﺎﻫﻴﻬﺎ و‬
‫دوزﻳﺴﺘﺎن و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻨﻜﻮروﻫﺎ اﺑﺘﺪا از اﺟﺪاد‬

‫‪٢٢٩‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﺟﺪا ﺷﺪه و ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻰ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺗﺤﻮل در اﺟﺪاد ﺳﺎﻳﺮ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران در‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ‪ A‬ﺷﺮوع و دو ﺷﺎﺧﻪ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﻫﻢ ﺗﺸﻜﻴﻞ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﻌﺪ از زﻣﺎن ﻧﺴﺒﺘﺎ‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺗﺤﻮل ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ را ﺑﻪوﺟﻮد آورده و ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ ﺧﺎﻧﻮاده درﻧﺪﮔﺎن و ﺳﮓ‬
‫و ﮔﺮﺑﻪ و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﺗﺸﻜﻴﻞ داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻰداﻧﺎن از زﻣﺎﻧﻬﺎى ﭘﻴﺶ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻓﺴﻴﻠﻬﺎ و اﺳﻜﻠﺖ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻳﻦ درﺧﺖ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ ﻣﺎﻫﻴﻬﺎ و دوزﻳﺴﺘﺎن از ﺷﺎﺧﻪ اﺻﻠﻰ‬
‫ﺧﻮد در ﺣﺪود ‪ 260‬و ﻳﺎ ‪ 280‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﺟﺪا ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻳﻦ‬
‫زﻣﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ دادهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ از ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪى ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ )دﻗﺖ در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎ( ﺣﺎﺻﻞ آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰى ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ و ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪى ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻈﺮى‬
‫دارد و ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﻧﻴﺴﺖ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺮد و ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻫﻤﮕﺮاﻳﻰ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﻴﺶ از‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﺒﻮغ ﻓﻜﺮى ﺧﻮد را در اﺧﺘﻴﺎر‬
‫ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻟﺤﻈﺎﺗﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﻢ رادﻳﻮﻫﺎ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻬﺎ ﻫﻨﺮﻧﻤﺎﻳﻰ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ را‬
‫ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﭙﻰاى ﻣﻌﺎدل اﺻﻞ از ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻛﻪ در ﻟﻮﻟﻪ آزﻣﺎﻳﺶ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزوﺋﻴﺪ♂ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻧﺮ ﺑﻪﻋﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﺷﺮوع ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزوﺋﻴﺪ را وارد اوول♀ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎده‬
‫ﻛﺮده‪،‬ﺗﺨﻤﻚ ﻳﺎ ﻧﻄﻔﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻫﺴﺘﻪ ﻧﻄﻔﻪ را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﻳﻜﻰ از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى‬
‫ﭘﺴﺘﺎن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎده )ﻣﻘﺒﻮل ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ( ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﻨﻴﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻠﻴﻪ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ اﺧﻴﺮ را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و در واﻗﻊ دو ﻗﻠﻮى ﻫﻤﺴﺎن اوﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪى اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺸﻢ ﻣﺮﻏﻮﺑﺘﺮ دارد و ﺷﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻰدﻫﺪ و‪ ...‬اﮔﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻫﻴﺘﻠﺮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ )ﻛﻪ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در زﻣﺎن او ﻋﻠﻢ‬
‫ﻫﻨﻮز آنﻗﺪر ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد( ﺑﻪزودى ﻛﭙﻴﻬﺎﻳﻰ از اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ‬

‫‪٢٣٠‬‬
‫ﻣﻰﺗﻮان ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ادﻋﺎ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻢ دارد اﻧﺠﺎم اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮ روى اﻧﺴﺎن ﺑﺎزﻫﻢ ﺳﺎدهﺗﺮ از اﻧﺠﺎم آن ﺑﺮ روى ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻗﻠﻤﺮو ارﺛﻰ اﻧﺴﺎن‬
‫)ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻠﻜﻮل ‪ (DNA‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻬﺘﺮ از ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران دﻳﮕﺮ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﺑﺘﻜﺎر اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻄﻔﻪ‪ 8،‬ﻣﻴﻤﻮن ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬از ﺗﺠﺴﻢ آﻳﻨﺪه ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻋﺮق ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﻢ ﻣﻰﻧﺸﻴﻨﺪ و ﻣﻮى ﺑﺮ اﻧﺪاﻣﻢ ﺳﻴﺦ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺸﺮﻳﺢ روش دوﻗﻠﻮﺳﺎزى ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﺼﻞ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻛﺘﻔﺎ ﻛﺮده و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫زﻳﺮ ﻛﻪ از روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻨﺪ ‪ 25‬ﻓﻮرﻳﻪ‪ 1997‬اﻗﺘﺒﺎس ﺷﺪه‪ ،‬روش ﻋﻤﻞ ﺗﺎ اﻧﺪازهاى ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٢٣١‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺎرج از ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻰ ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﻣﮕﺮ ﺑﻴﺎن اﻓﺴﺎﻧﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ زﻧﺪﮔﺎن ﻧﻴﺴﺖ! اﻳﻦ ﻫﻢ ﮔﻮﺷﻪاى از اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪرى زودﺗﺮ ﺑﺮ روى ﭘﺮده آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق راروزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﻳﺎزده ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺒﺮ اول روزﻧﺎﻣﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‬
‫روز ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ در اﻳﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻮدم ﺗﻴﺘﺮ اول روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﺑﻪ زودي آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ در در ﺑﺸﻘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮد ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮاﻧﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﺎزي ﺷﺪه را ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﺧﻮرد)روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ‪(Le Monde 15/01/2008‬‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ ﺧﺒﺮ ﻓﻮق را از روزﻧﺎﻣﻪ واﺷﻨﻜﺘﻦ ﭘﺴﺖ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﺮد‪.‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ وزﻳﺮ ﻛﺸﺎورزي‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺎ ‪ 5‬ﻣﺎه دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮﺷﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ آن از ﮔﺎو و ﺗﻌﺪادي از ﺑﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﺎزي ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ در وﻳﺘﺮﻳﻦ ﺳﻮﭘﺮﻣﺎرﻛﺖ ﻫﺎي آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬ﭼﻮن ﺗﻌﺪاد ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﺎزي‬
‫ﺷﺪه اوﻟﻴﻪ ﻫﻨﻮز از ‪ 570‬راﺋﺲ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ و ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺮ راﺋﺲ از آﻧﻬﺎ از ده ﻫﺎ ﻫﺰار دﻻر ﺗﺠﺎوز‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت درداﻣﺪاري ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد و ﺳﭙﺲ ﮔﻮﺷﺖ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﻬﺎ در ﭘﺸﻘﺎب ﺷﻤﺎ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺋﺴﺴﻪ ﻣﺸﺎوره ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ در ﻣﻮرد ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ اذﻋﺎن دارﻧﺪ ﻛﻪ ‪ 65‬در ﺻﺪ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬ﻧﺴﺒﺖ در ﺻﺪ اروﭘﺎﻳﻴﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در آﻣﺮﻳﻜﺎ ذرت ﺗﻐﻴﻴﺮ ژن داده ﺷﺪه را ﻣﺼﺮف ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ در اﻳﻦ روزﻫﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﻛﺸﺎورزي‬
‫اﺗﺤﺎدﻳﻪ اروﭘﺎ ﻛﺸﺖ آن را ﻣﺤﺪود ﻛﺮد و ﺳﺒﺐ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﻣﺒﺎرزان ﻣﻌﺘﺮض ﺑﻪ ﻛﺸﺖ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻮاد ﺷﺪه وﺗﻘﺎﺿﺎي آزادي اﻓﺮادي ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺸﺖ ﻫﺎرا ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮده و در زﻧﺪان ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻴﺒﺮﻧﺪ را‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ‬

‫‪٢٣٢‬‬
 ‫ﻣﻴﺮاﺛﻰ از ﮔﺬﺷﺘﻪ دور‬
‫در ﺳﻴﺎﻫﻰ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﭘﻬﻨﺎور ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻰﺷﻤﺎرى ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻰ ﺳﻴ‪‬ﺎرات ﺧﻮد ﭼﺸﻤﻚ‬
‫ﻣﻰزﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ ﺟﻮاﻧﺘﺮ و ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺮﺗﺮ از ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪى ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻰﺗﻮان‬
‫ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪه و ﺗﺤﻮﻟﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻣﺎ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺷﻌﻮر ﺷﺪه‪ ،‬در آﻧﻬﺎ و در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻛﻴﻬﺎن ﻧﻴﺰ ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺘﻪ و دارد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻣﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ‬
‫راه ﺷﻴﺮى ﺷﺎﻳﺪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﻴﺎره ﻣﺴﻜﻮﻧﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در آن‬
‫ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻣﺘﻔﺎوت و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺧﻴﻠﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ از ﻣﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﺷﻌﻮر ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻻزﻣﻪ ﻓﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬داﺷﺘﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻗﻀﺎوت و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﻛﺎرﺑﺮد آن اﻃﻼﻋﺎت و داﻧﺴﺘﻨﻴﻬﺎ ﻣﻬﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺣﺠﻢ‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ آن دﺳﺘﺮﺳﻰ دارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻌﻴﺎرى از ﻓﻬﻢ ﻣﺎ را آﺷﻜﺎر ﻣﻰﺳﺎزد‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻴﺖ )‪، (Bit‬‬
‫ﻣﺨﻔﻒ ﻛﻠﻤﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ‪ ، Binary digit‬ﻣﻌﻴﺎر واﺣﺪ اﻃﻼﻋﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻠﻰ و ﻳﺎ ﻧﻪ در ﭘﺎﺳﺨﻰ‬
‫ﺻﺮﻳﺢ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺆال اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻳﻚ ﻻﻣﭗ روﺷﻦ و ﻳﺎ ﺧﺎﻣﻮش اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﺑﻴﺖ اﻃﻼع ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮدن ﻳﻜﻰ از ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎى ﻓﺎرﺳﻰ ﭘﻨﺞ ﺑﻴﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﺎﻓﻰ‬
‫اﺳﺖ‪(2 × 2 × 2 × 2 × 2 = 32) :‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت و اﺧﺒﺎرى ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﭘﺨﺶ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ در ﺣﺪود ده‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﺎ ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت و اﺧﺒﺎر ﻣﻨﺪرج در ﺗﻤﺎم ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺷﺎﻳﺪ در ﺣﺪود ده ﻫﺰار ﺑﻠﻴﻮن ﺗﺎ ﺻﺪﻫﺰار ﺑﻠﻴﻮن ﺑﻴﺖ )ﻋﺪد ﻳﻚ و ‪17‬‬
‫ﺻﻔﺮ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن(‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ارزش ﻛﻠﻴﻪ ﺑﻴﺘﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ و از آن ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﺗﻜﺮارﻫﺎ و دوﺑﺎرهﮔﻮﻳﻴﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﻋﺪاد ﻓﻮق ﻧﻤﻮدارى از داﻧﺴﺘﻨﻴﻬﺎى ﺑﺸﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺳﻴ‪‬ﺎراﺗﻰ ﻗﺪﻳﻤﻴﺘﺮ از زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺎل زودﺗﺮ از ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ و‬
‫ﺗﻤﺪﻧﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ از ﺗﻤﺪن ﻣﺎ دارﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﻮع و ﺷﻜﻞ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت از آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺗﻤﺪن ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً در ﻛﻴﻬﺎن ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴ‪‬ﺎرهاى ﻧﺎدر و‬

‫‪٢٣٣‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﺟﻮ‪‬ى ﮔﺎزى و اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎﻳﻰ وﺳﻴﻊ و ﻣﻤﻠﻮ از آب‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﻮاد آﻟﻰ و‬
‫ﻣﻌﺪﻧﻰ ﻣﺤﻠﻮل در ﺧﻮد دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﺳﻴﺎل و ﻏﻨﻰ‪ ،‬اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ‬
‫ذىﺷﻌﻮر وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﺸﺖ دﺳﺘﮕﺎه ﻳﺎ ﺑﺮآﻣﺪﮔﻴﻬﺎى درﻛﻰ ﺧﻮد و ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ رﻧﮓ ﻟﻜّﻪﻫﺎى ﺑﺮاق روى ﭘﻮﺳﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻛﺮده و ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ ﺧﻮد را ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻓﻬﻤﻴﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات درﻳﺎﻳﻰ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺤﻮل ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻳﺠﺎد ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎﻟﻦ آﺑﻰ رﻧﮓ ﺑﺎﻟﻎ‪،‬‬
‫ﺣﺪود ﺳﻰﻣﺘﺮ ﻃﻮل و ﻳﻚﺻﺪوﭘﻨﺠﺎه ﺗﻦ وزن دارد ﻛﻪ ﺧﻴﻠﻰ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ‬
‫ﺑﻴﺶ از ‪ 70‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﺟﺪاد آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﮔﻮﺷﺘﺨﻮار زﻣﻴﻨﻰ‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ و ﺑﻪ ﻛﻨﺪى ﺑﻪ ﺳﻮى درﻳﺎﻫﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﻣﺎدهﻫﺎى آﻧﻬﺎ ﻧﻮزادان ﺧﻮد را ﺷﻴﺮ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و ﺗﺎ درازﻣﺪت ﺑﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﻰﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ از ﻣﺸﺨﺼﺎت اﻏﻠﺐ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﺑﻮده و اﻟﺰاﻣﺎ ﺑﺮاى ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ و رﺷﺪ ﻗﻮه ادارك ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آب درﻳﺎﻫﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻛﺪر و ﺗﺎرﻳﻚ اﺳﺖ و ﺣﻮاس ﺑﻴﻨﺎﻳﻰ و ﺑﻮﻳﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران‬
‫زﻣﻴﻨﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﺮورى اﺳﺖ‪ ،‬در اﻋﻤﺎق اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ ﺑﺮاى ﺣﻴﻮاﻧﺎت درﻳﺎﻳﻰ اﺳﺘﻌﻤﺎل و ﻣﺼﺮﻓﻰ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﺟﺪاد ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺣﻮاس ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺟﻔﺖ ﺧﻮد و ﻳﺎ ﻧﻮزادان و ﻳﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﺷﻤﻨﺎن‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮادﮔﺎﻧﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﻮل ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﮔﺮوه در‬
‫درون درﻳﺎﻫﺎ و اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ ﺣﺲ دﻳﮕﺮى‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺷﻨﻮاﻳﻰ را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺑﻮﻳﺎﻳﻰ و ﺑﻴﻨﺎﻳﻰ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺲ ﺑﻪﻧﺤﻮى ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ وﺳﻴﻠﻪاى ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺆﺛﺮ و ﺧﺎرقاﻟﻌﺎده ﺑﺮاى ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﮔﺮدﻳﺪه‪ .‬ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و آواز ﻣﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و ﻃﺒﻴﻌﺖ اﻳﻦ‬
‫ﺣﺲ واﻗﻒ ﻧﺸﺪهاﻳﻢ‪ .‬اﻣﻮاج ﺻﻮﺗﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ روى ﻃﻴﻒ وﺳﻴﻌﻰ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه و ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻨﺘﺮ از‬
‫اﻣﻮاﺟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮش ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ آن اﺳﺖ‪ .‬آواز ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻳﻚ ﺑﺎﻟﻦ ﺑﻴﻦ ﻳﻚ رﺑﻊ‬
‫ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ اداﻣﻪ دارد‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺗﻜﺮارﻫﺎى ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ اﻧﺪازهﻫﺎى ﻛﺎﻣﻼً ﻳﻜﺴﺎن و ﻧُﺘﻬﺎى ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻨﻰ آواز ﺧﻮد را ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮت از آﺑﻬﺎى زﻣﺴﺘﺎﻧﻰ ﻗﻄﻊ ﻛﺮده و‬

‫‪٢٣٤‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺷﺶ ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از ﻣﺮاﺟﻌﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن آواز را دﻗﻴﻘﺎ از ﻧُﺘﻰ ﻛﻪ ﻗﻄﻊ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺠﺪدا ﺷﺮوع ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﺣﺎﻓﻈﻪاى ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮى دارﻧﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﺑﻪﻃﻮر دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫آواز ﻣﻰﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻔﻬﻤﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﭼﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت وﺳﻴﻠﻪ و اﺑﺰار ﻧﻤﻰﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ زﻧﺪﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را ﻛﺎﻣﻼً ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺷﻜﺎر‪ ،‬رﻗﺺ‪ ،‬ﺟﻔﺘﮕﻴﺮى‪ ،‬ﺑﺎزى و ﻓﺮار از دﺷﻤﻦ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺧﻮد ﮔﻮﻳﺎى ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﺑﺴﻴﺎرى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ روى ﻧُﺘﻬﺎى ﻣﻮﺳﻴﻘﻰ از راه ﺷﻨﻮاﻳﻰ و ﮔﻮﻳﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﻣﻴﺎن‬
‫ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮع اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ‪،‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت دوﭘﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺎ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺎزﮔﻰ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻃﻮل ‪99/99‬‬
‫در ﺻﺪ از دوران زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺗﻜﻤﻴﻞ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﺻﻮﺗﻰ و ارﺗﺒﺎﻃﻰ ﺧﺎرقاﻟﻌﺎده‬
‫ﺧﻮد ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺰاﺣﻢ زﻧﺪﮔﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮده‪ ،‬وﻟﻰ اﻛﻨﻮن‪ ،‬ﻧﺎوﺑﺮﻫﺎ و ﻧﻔﺘﻜﺸﻬﺎ‪،‬‬
‫ﻛﺸﺘﻴﻬﺎى ﺻﻴﺪ ﻣﺎﻫﻰ و زﻳﺮدرﻳﺎﻳﻴﻬﺎ ﺑﺎ اﻣﻮاج ﺻﻮﺗﻰ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﻮد زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ را درﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه و‬
‫ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻰ آﻧﻬﺎ را ﻣﺨﺪوش ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬دو ﺑﺎﻟﻦ‪ ،‬ﻳﻜﻰ در وﺳﻂ آﺑﻬﺎى ﻗﻄﺒﻰ ﻛﻨﺎرﻫﺎى اﻗﻴﺎﻧﻮس‬
‫اﻃﻠﺲ و دﻳﮕﺮى در آﺑﻬﺎى آﻻﺳﻜﺎ در ﻓﺎﺻﻠﻪاى ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ‪ 15‬ﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬و در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮل ﺧﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ‪ 70‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل‪ ،‬اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺟﻬﺎﻧﻰ‬
‫ﻣﻜﺎﻟﻤﻪاى را داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎى درﻳﺎﻳﻰ ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺟﻬﻨﻤﻰ اﻳﺠﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬دوﻳﺴﺖ‬
‫ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﺎﻟﻨﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ده ﻫﺰار ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ از ﻫﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط‬
‫ﺻﻮﺗﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﺎرازﻳﺘﻬﺎى ﺻﻮﺗﻰ ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻮﺗﻮر ﻛﺸﺘﻴﻬﺎ و‬
‫زﻳﺮدرﻳﺎﻳﻴﻬﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﺑﺪﺗﺮ‪ ،‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮ روى‬
‫اﺟﺴﺎد ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل ﻓﻬﻢ و ادراك ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪاى داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻗﺪم ﻣﻰﮔﺬارﻳﻢ و‬
‫وﺟﺪان ﻣﺎ از اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﭼﻨﺪان رﻧﺠﻰ ﻫﻢ ﻧﻤﻰﺑﺮد‪ .‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻓﻬﻤﻴﺪه را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻓﺮوش ﺧﻮن آﻧﻬﺎ ﺑﺮاى ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺎﺗﻴﻚ ﺧﺎﻧﻤﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ و در ﺣﺎل از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻧﺴﻞ آﻧﻬﺎ‬

‫‪٢٣٥‬‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﻠّﺘﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻰداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﺎر دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ و وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻛﺎر‬
‫ﻓﺠﻴﻌﻰ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ژاﭘﻨﻴﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺮوژﻳﻬﺎ و روﺳﻬﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ دﺳﺖ ﻣﻰزﻧﻨﺪ‪ .‬از‬
‫ﺳﻮﻳﻰ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎ دﺷﻮارﻳﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر در ﭘﻰ اﻳﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺳﺎﻛﻨﺎن اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ ﺳﻴ‪‬ﺎراﺗﻰ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ از ﻣﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارﻧﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮدات ﻓﻬﻤﻴﺪه‬
‫زﻣﻴﻦ را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدارى ﻛﺮّه زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻌﻰ در اﺳﺘﻔﺎده ﺣﺪاﻛﺜﺮ و‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻣﻮﺟﻮدات ﻓﻬﻤﻴﺪه زﻣﻴﻨﻰ دارد‪ .‬ارﺗﺒﺎط و ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ و ﻣﺮاوده ﺑﺎ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺧﺘﻼف رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ و زﺑﺎن و ﻳﺎ ﻣﺬﻫﺐ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻰ ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻠﻞ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﺘﺮﻗﻰ ﺑﺎ ﺗﻔﺎﺧﺮ و ﻏﺮور و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﺮاى ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدى ﺧﻮد‪ ،‬اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺟﻬﺎن ﺳﻮم را ﻟﮕﺪﻣﺎل ﻛﺮده و ﺳﻌﺎدت ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﺮ روى اﺟﺴﺎد آﻧﺎن و ﺷﻬﺮﻫﺎى وﻳﺮان‬
‫ﺷﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﺑﻨﻴﻪ و ﻋﻤﺎرات اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮ روى اﺟﺴﺎد‬
‫ﺳﺮخﭘﻮﺳﺘﺎﻧﻰ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاى از ﺗﺤﻮل ﺗﻜﺎﻣﻞﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ اﻧﻮاع و‬
‫اﻗﺴﺎم ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ را ﺑﺎ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮدهاﻧﺪ وﻟﻰ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻓﻬﻤﻴﺪه و ﺑﻪاﺻﻄﻼح اﺷﺮف ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻫﻤﻪﮔﻮﻧﻪ ﺳﺘﻢ ﺑﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ وارد آورده و ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﻪ ﻧﻴﺮوى ﻓﻬﻢ و ادراك ﺧﻮد ﻣﻰﺑﺎﻟﻴﻢ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﺷﻌﺎر‬
‫ﺑﺴﻴﺎرى از ﻋﺮﻓﺎى ﺑﺰرگ را ﻛﻪ در ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ و اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ واﻗﻌﻰ ﺳﺮودهاﻧﺪ آورده اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫اﻳﻨﺠﺎ اﮔﺮ ﭼﻪ از ﺑﺤﺚ اﺻﻠﻰ ﺧﻮد ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﻴﺮاﺛﻰ و ﻳﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﺿﺒﻂ ﺷﺪه در ‪DNA‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه اﺳﺖ ﻗﺪرى دور ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﺷﺎﻳﺪ ﺧﺎﻟﻰ از ﻟﻄﻒ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻰ از اﺷﺮف‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﻛﻪ زﻧﺪه ﻳﺎد دﻛﺘﺮ اﺣﻤﺪ رﺟﺎﺋﻰ ﺑﺨﺎراﺋﻰ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ درآورده اﺳﺖ و ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﺗﺎﻛﻨﻮن‬
‫درﺟﺎﻳﻰ دﻳﮕﺮ ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎورم‪ .‬در ﺳﺎﻟﻬﺎى ﺗﺤﺼﻴﻠﻰ در ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺎ زﻧﺪه ﻳﺎد دﻛﺘﺮ رﺟﺎﺋﻰ‬
‫ﺑﺨﺎراﺋﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻰ ﺑﻪ ﭘﺎرﻳﺲ آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻜﻦ ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ داﺷﺘﻴﻢ و در ﻫﻤﺎن‬
‫زﻣﺎن اﻳﻦ اﺑﻴﺎت ﻧﻐﺰ را در ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺮ و ﺑﺮﺗﺮى او ﺑﺮ »اﺷﺮف ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت« ﺳﺮود‪:‬‬

‫‪٢٣٦‬‬
 ‫اﺷﺮف ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت‬
‫وﻧــﺪر ﺑﻬﺎى ﻣﺸﺖ ﺟـﻮى ﺑـﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬
‫داﻧـﻢ ﺗـﻮ ﻧـﻴﺰ زﻳـﻦ ﺳﺒﺐ آزار ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬
‫ﻧـــــﺎم ﺣﻤـﺎر ﻣﺤﻤﻞ اﺳﻔـﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬
‫ﮔﺮﭼــﻪ ﺳﺘﻢ زﺧـﻠﻖ ﺑـﻪ ﺧﺮوار ﻣﻰﻛﺸﻰ‬
‫ﻧﺸﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﻛﻴﻨـﻪ ﺑـﻪ ﻫـﺮﻛﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬
‫ﺑــﺎر ﺑﺸﺮ ﺑـــﺪﻳـﻦ ﺗـﻦ اﻓﮕﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬
‫ﺗـﻨﻬﺎ ﻧـﻪ ﺑـﺎر دﻫـﺮ ﺗـﻮ دﺷـﻮار ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬
‫ﻣـﻦ ﺧﻮار ﻣـﻰزﻳـﻢ ﺗﻮ اﮔـﺮ ﺧﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬
‫ﺧُـﺮّم ﺗﻮﻳﻰ ﻛﻪ ﺑـﺎر ﺑـﻪ ﻫـﻨﺠﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬
‫ﻧــﻰرﻧـﺞ ﻧـﺎﻣـﺪه و ﻧـﻪ ﻏﻢ ﭘﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬
‫ﻫــﺮ دم ﻣـﻼﻣﺘـﻰ ﻧـﻪ ز اﻏـﻴﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬
‫ﻓـــﺮﻳـﺎدﻫﺎ ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﺳﺮ ﺑـﺎزار ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬
‫ﻫـﺮ رﻧـﺞ ﻣـﻰﻛﺸﻰ ﺑـﻪ ﺗﻦ زار ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬
‫زآن رو ﻛـﻪ ﺑـﺎر ﻋﻤﺮ ﻧـﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬
‫ﻧــﻪ اﻧــﺘﻈﺎر ﺟﻨﺖ و ﻧــﻪ ﻧـﺎر ﻣـﻰﻛﺸﻰ‬
‫ﺧـﻮش ﻣﻰ ﭼﻤﻰ وﺧﻴﻤـﻪﺑــﻪﮔﻠﺰارﻣﻰﻛﺸﻰ‬
‫‪٢٣٧‬‬
‫اى ﺧﺮ ﻛﻪ ﺑﺴﺘﻪاﻧـــﺪ ﺑـﻪ ﮔﺮدوﻧـﻪاى ﺗﻮ را‬
‫ﺑﻬﺘﺎن ﺑﺲ ﺑـــﺰرگ ﻛﻪ ﺑـــﺮ ﻣﺎ ﻧﻬﺎدهاﻧـﺪ‬
‫ﻧــﺎم ﻣﻦ اﺳﺖ اﺷﺮف ﻣـﺨﻠﻮق و ﺗــﻮ زﭘـﻰ‬
‫اﺷﺮف ﺗـــﻮﻳﻰ ﻛﻪ در ﭘﻰ رﻧـﺞ ﻛﺴﺎن ﻧﺌـﻰ‬
‫ﻧﺸﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﻧـﻮع ﺗـﻮ رﻳﺰﻧــﺪ ﺧﻮن ﻫــﻢ‬
‫ﭘﺸﺖ ازﻓﺸﺎررﻳﺶ ودل ازﭼﻮب ﻛﻴﻦ ﻏﻤـﻴﻦ‬
‫ﻣـﺎ و ﺗـﻮ ﺳﺨﺮهاﻳﻢ در اﻳـﻦ ﻛﺎرﮔـﺎه ﺻـﻨﻊ‬
‫ﻣﻦ رﻧــﺞ ﻣﻰﺑــﺮم ﺗـﻮ اﮔﺮ ﺑـﺎر ﻣـﻰﺑـﺮى‬
‫ﺻــﺪ ﻛﻮه ﻏﻢ ﺑـﺮ اﻳﻦ دل ﻧـﺎزك ﻧﻬـﺎدهاﻧﺪ‬
‫ﺗــﻮ ﻧﻴـﻚﺑﺨﺖﺗـﺮ ﻛﻪ ﻏﻢ ﺣﺎل ﻣﻰﺧـﻮرى‬
‫آزادﺗــﺮ زﻣـﻦ ﺑــﻪ زﻣﻴﻦ ﮔـﺎم ﻣـﻰﻧﻬـﻰ‬
‫ﻣــﻦ ﻟﺐ زﺑـﻴـﻢ ﺑﺮ ﻧـﺘـﻮاﻧـﻢ ﮔﺸﺎد و ﺗــﻮ‬
‫ﺟﺎﻧـﺖ زِدﺳﺖ ﻣـﺮدم دون ﻧﻴﺴﺖ درﻋـﺬاب‬
‫ﭘـﺎﻳـﺎن ﻛـﺎر اﮔـﺮ ﻧـﮕﺮى ﻫـﻢ ﺗـﻮ ﺑﻬـﺘﺮى‬
‫اﻓـﺰون زﺑﻴـﺴﺖ ﺳﺎل ﻧـﻤﺎﻧﻰ و زان ﺳﭙـﺲ‬
‫در ژرﻓﻨـﺎى ﻣـﻠﻚ ﻋـﺪم ﻓــﺎرغ از ﺣﺴﺎب‬
‫ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺖ ﻳﺎ اﻃﻼﻋﺎت ارﺛﻰ در اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﻮدات روى زﻣﻴﻦ ـ از وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ و ﻳﺎ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﺘﻔﻜﺮ ـ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺟﻮاﺑﻬﺎى ﺑﻠﻪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻳﺴﺘﻰ در زﺑﺎن زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟‬
‫ﻣﻮاد ارﺛﻰ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ )وﻳﺮوﺳﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ‪ ،‬ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران زﻣﻴﻨﻰ و درﻳﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ و‬
‫ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ( ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ روى ﭘﻠﻜﺎن ﭘﻴﭻ در ﭘﻴﭻ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ‪ ، DNA‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎى آﺟﺮﻫﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﺳﻴﺪﻧﻮﻛﻠﺌﻴﻚ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﺛﺒﺖ ﺷﺪه در ﻣﺎرﭘﻴﭻ‬
‫‪ DNA‬ﻳﻚ اﻧﺴﺎن و ﻳﺎ ﻳﻚ ﺑﺎﻟﻦ و ﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮى ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪) ،‬ﺣﻴﻮان و ﻳﺎ ﮔﻴﺎه(‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ در زﺑﺎن ﺷﻴﻤﻰ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ A.C.G.T‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻳﺮوﺳﻬﺎ‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻳﻚ وﻳﺮوس در دهﻫﺰار ﺑﻴﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه در ﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﻪ ارﺛﻰ ﻳﻚ وﻳﺮوس ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ در‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن آن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻳﺮوس اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﺮاى ﻋﻔﻮﻧﻰ ﻛﺮدن ﻳﻚ ﻋﻀﻮ‬
‫ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻣﺜﻼً ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﻛﺒﺪى و ﻳﺎ ﺑﺮاى ﻋﻔﻮﻧﻰ ﻛﺮدن ﻳﻚ ﺑﺎﻛﺘﺮى و ﻳﺎ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﻣﺴﺘﻘﻠﻰ ﭼﻮن‬
‫ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎى ﺳﻔﻴﺪ ﺧﻮن ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻰﺑﺮد و اﻳﻦ ﻋﻤﻞ در واﻗﻊ وﺳﻴﻠﻪاى ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ‬
‫ﺑﻪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮى و ﻳﺎ ﮔﻠﺒﻮل ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻰ از زﻧﺪﮔﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬درواﻗﻊ در ﺣﺪ ﺑﻴﻦ ﺟﺎﻣﺪ و زﻧﺪه ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻋﺒﺎرت از ﻧﻈﺎﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ دﻓﺎع از ﺧﻮد و‬
‫ﺧﻮدﻛﻔﺎﻳﻰ و ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺎر اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎﺧﺘﺎر آﻧﻬﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻰﺷﻮد و ﺑﺮاى دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺪﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬اﻧﮕﻞ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات دﻳﮕﺮ ﺷﺪه و از اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ارﺛﻰ ﻣﻴﺰﺑﺎن وﺟﻮد دارد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٣٨‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ وﻳﺮوس ﺑﻴﻤﺎرى ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ را ﻣﻰﺗﻮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻜﺮ ﻳﺎ ﻧﻤﻚ ﻣﺘﺒﻠﻮر ﻧﻤﻮده و‬
‫در ﻇﺮف ﺷﻴﺸﻪاى ﻣﺴﺪود‪ ،‬ﺳﺎﻟﻬﺎى زﻳﺎد ﻧﮕﻬﺪارى ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻛﻨﺪ و ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ دﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ وﻳﺮوس ﺟﺎﻣﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻪ و ﻛﻠﻤﻪ زﻧﺪﮔﻰ در ﻣﻮرد آن‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﻧﺪارد‪ .‬ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﻤﺒﻬﺎى ﻣﻴﻜﺮوﺑﻰ از وﻳﺮوﺳﻬﺎى ﺑﻪﺧﻮاب رﻓﺘﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬وﻳﺮوس‬
‫ﺑﻴﻤﺎرى اﻳﺪز ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1983‬ﻛﺸﻒ ﺷﺪ‪،‬ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﺑﻪ ﮔﻠﺒﻮل ﺳﻔﻴﺪ ﺧﻮن اﻧﺴﺎن اﺣﺘﻴﺎج‬
‫دارد‪ .‬اﻳﻦ وﻳﺮوس از ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺘﻘﺎل ﺧﻮن و ﻳﺎ آﻣﻴﺰش ﺟﻨﺴﻰ از ﺷﺨﺼﻰ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در اﻓﺮﻳﻘﺎ و اروﭘﺎ اﻳﻦ وﻳﺮوس اﻓﺮاد ﺑﺴﻴﺎرى را آﻟﻮده ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﻳﺮوس اﺑﺘﺪا در‬
‫ﻫﻤﺠﻨﺲﮔﺮاﻳﺎن و ﺳﭙﺲ در اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﺎد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر )در اﺛﺮ ﻛﺎرﺑﺮد ﺳﺮﻧﮕﻬﺎى آﻟﻮده ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ(‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ‪ .‬در ﺷﻜﻞ )‪11‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اي ﺑﺰرگ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭗ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻲ از وﻳﺮوس اﻳﺪز را‬
‫ﺑﻌﺪ از رﻧﮓ آﻣﻴﺰي آوده و در ﻛﻨﺎر آن ﺑﺮﺷﻲ از اﻳﻦ وﻳﺮوس را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ‬

‫ﺷﻜﻞ )‪11‬ـ‪ (7‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از وﻳﺮوس اﻳﺪز و ﺑﺮش رﻧﮓ آﻣﻴﺰي ﺷﺪه اش‪.‬‬
‫ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎى ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺮﺑﺎزان ﻣﺪاﻓﻊ ﺑﺪن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ و ﭘﺎرازﻳﺘﻬﺎ و ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺳﺮﻃﺎﻧﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻳﺮوس اﻳﺪز داﺧﻞ ﻳﻚ ﮔﻠﺒﻮل ﺳﻔﻴﺪ ﺷﺪه و ﺑﻪﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮاب در ﻻﺑﻼى ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬آن ﻗﺮار‬
‫ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻋﻔﻮﻧﺖ دﻳﮕﺮى در ﺑﺪن ﺷﺨﺺ ﻣﺒﺘﻼ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬وﻳﺮوس ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮاب ﺑﺎﻗﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ )ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ وﻳﺮوس ﺗﻨﺒﺎﻛﻮ در ﺷﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺸﻚ و در ﺑﺴﺘﻪ(‬
‫وﻟﻰ اﮔﺮ ﺑﺪن ﻓﺮد ﻣﺒﺘﻼ‪ ،‬دﭼﺎر ﻋﻔﻮﻧﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎى ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺮاى ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﺷﺮوع ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻛﻤﺒﻮد اﻓﺮاد ﺧﻮد را در ﺣﻴﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺟﺒﺮان ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻠﺒﻮل ﺳﻔﻴﺪى ﻛﻪ آﻟﻮده‬
‫ﺑﻪ وﻳﺮوس اﻳﺪز ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﺠﺮد اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى ‪ DNA‬ﺧﻮد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻳﺮوس ﺑﻴﺪار‬

‫‪٢٣٩‬‬
‫ﺷﺪه و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮد در‪ DNA‬ﮔﻠﺒﻮل ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ و در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪﺟﺎى ﻫﺮ وﻳﺮوس ﻫﺰاران وﻳﺮوس اﻳﺪز ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺟﻮﺷﻬﺎﻳﻰ از ﺳﻄﺢ ﮔﻠﺒﻮل ﺧﺎرج و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻠﺒﻮل ﺳﻔﻴﺪ در اﺛﺮ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻼﺷﻰ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫وﻳﺮوﺳﻬﺎى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه در ﮔﻠﺒﻮﻟﻬﺎى ﺳﻔﻴﺪ دﻳﮕﺮ ﻧﻔﻮذ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻜﻪ ﻧﻈﺎم دﻓﺎﻋﻰ ﺷﺨﺺ‬
‫ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ اﻳﺪز‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً از ﺑﻴﻦ ﻣﻰرود‪ .‬ﮔﺮﻳﭗ‪ ،‬ﻫﭙﺎﺗﻴﺖ )ﻳﺮﻗﺎن(‪ ،‬وارﻳﻮل )آﺑﻠﻪ(‪ ،‬ﻫﺮﭘﺲ )ﻧﻮﻋﻰ ﺗﺒﺨﺎل(‬
‫و ﭘﻠﻴﻮﻣﻠﻴﺖ )ﻓﻠﺞ اﻃﻔﺎل( از اﻧﻮاع ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎى وﻳﺮوﺳﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻛﺘﺮﻳــﻬﺎ‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻳﻚ ﺑﺎﻛﺘﺮى ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ از وﻳﺮوس اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﻴﺖ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت در ﻻﺑﻼى ﻧﺮدﺑﺎن ‪ DNA‬ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺻﺪ ﺗﺎ ﻫﺰار ﺻﻔﺤﻪ ﻛﺘﺎب‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﻞ ﺑﻨﻴﺎدى آﻧﻬﺎ ﺳﻠﻮل اﺳﺖ و در واﻗﻊ ﺣﺪ‬
‫ﻗﺮاردادى ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻧﻮاع ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدى ﺑﺎﻛﺘﺮى ﺑﺎ ﺷﻜﻠﻬﺎى ﻣﺘﻔﺎوت از‬
‫ﻫﻢ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ در ﻫﻮاﻳﻰ ﻛﻪ اﺳﺘﻨﺸﺎق ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬در آب‪ ،‬در زﻣﻴﻦ در اﻏﻠﺐ ﻏﺬاﻫﺎى‬
‫ﺳﺮد و ﺑﻪﺧﺼﻮص در درون ﺑﺪن و داﺧﻞ روده ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﻠﻮر ﻣﻌﺪى وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﺮاى‬
‫اﻧﺴﺎن و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﻴﺪﻧﺪ‪ .‬وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺮاى اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ اﻟﺰاﻣﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻣﺼﺮف آﻧﺘﻰﺑﻴﻮﺗﻴﻜﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى ﻣﻌﺪه و روده از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﻣﺠﺪدا ﺗﺄﻣﻴﻦ‬
‫ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻫﻤﺮاه آﻧﺘﻰﺑﻴﻮﺗﻴﻚ ﻧﻮﻋﻰ ﻣﺨﻤﺮ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﻛﺘﺮى اﺳﺖ و ﻳﺎ در‬
‫ﺻﻮرت ﻧﺒﻮدن ﻣﺨﻤﺮ‪ ،‬ﻣﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺨﻤﺮ و ﻳﺎ در ﻣﺎﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻛﺮده و دوﺑﺎره ﻓﻠﻮر ﻣﻌﺪى را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﻴﻦ ﻫﺰاران ﻋﻤﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﻣﻰﺗﻮان ﻋﻤﻞ ﺗﺼﻔﻴﻪ آﺑﻬﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻗﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺮاب و ﺷﺮاب ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮﻛﻪ و ﻳﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﺎﻗﻰﻣﺎﻧﺪه ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ و ﮔﻴﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻛﻮدﻫﺎى ﻃﺒﻴﻌﻰ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺟﺴﺪ‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت را ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬اﻣﺮوزه ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻴﻮژﻧﻰ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪاى‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰى ﺷﺪ ﺑﺮاى ﻣﺼﺎرف ﭘﺰﺷﻜﻰ و ﺻﻨﻌﺘﻰ و ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٤٠‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى ﻣﻀﺮى ﻧﻴﺰ ﻧﻈﻴﺮ ﺑﺎﻛﺘﺮى دﻳﻔﺘﺮى‪ ،‬وﺑﺎ و ﻛﺰاز وﺟﻮد دارﻧﺪ؛ اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﺑﻌﺎد‬
‫ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺰ‪ ،‬ﻗﺪرﺗﻰ ﺧﺎرقاﻟﻌﺎده و ﺳﺮﻳﻊ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ دارﻧﺪ و ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻄﺮﻫﺎى ﺟﺪ‪‬ى ﺑﺮاى‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮى اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺎرﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺑﺎﻛﺘﺮى ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫ﻛﺎرﻫﺎى ﻳﻚ وﻳﺮوس اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف وﻳﺮوﺳﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ اﻧﮕﻞ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ دو‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻗﺮون ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﻴﻮع‬
‫اﻧﻮاع ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻮد و ﺳﺒﺐ ﻣﺮگ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻣﻰﺷﺪ وﻟﻰاﻛﻨﻮن ﻣﺎ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﺗﺨﺮﻳﺐ آﻧﻬﺎ را دارﻳﻢ و ﻣﺎﻧﻊ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺑﻴﻤﺎرى اﻳﺪز ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﺑﺎ آن ﻗﺪرى دﺷﻮارﺗﺮ اﺳﺖ وﻟﻰ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺸﺮ راﻫﻰ ﺑﺮاى ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﺪ‬
‫ﻣﻠﻴﺘﻲ ﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪه دارو اﺟﺎزه دﻫﻨﺪ‪.‬در ﺷﻜﻞ )‪12‬ـ‪ (7‬ﺑﺮش ﻳﻚ ﻳﺎﻛﺘﺮي رﻧﮓ آﻣﻴﺰي ﺷﺪه را ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪12‬ـ‪(7‬ﺑﺮﺷﻲ ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ از ﻳﻚ ﺑﺎﻛﺘﺮي‪.‬‬

‫آﻣﻴﺐ ﻫﺎ‬
‫ﻳﻚ آﻣﻴﺐ ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر آزاد در آب ﺷﻨﺎور اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدى ﺑﻪﻣﺮاﺗﺐ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ از‬
‫ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎﺳﺖ و ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﺻﺪﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﻴﺖ اﻃﻼﻋﺎت در درون‪ DNA‬ﻫﺎﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻣﻴﺒﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﺸﺘﺎد ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺻﻔﺤﻪاى اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺮﻛﺰ‬

‫‪٢٤١‬‬
‫ﺳﻠﻮل آﻣﻴﺒﻬﺎ ﻫﺴﺘﻪاى ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺷﺒﻴﻪ ﻫﺴﺘﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮدات ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻲ )ﭘﻠﻰﺳﻠﻮﻟﻰ(وﺟﻮد‬
‫دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﻓﺎﻗﺪ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪13‬ـ‪(7‬ﺑﺮﺷﻲ ﺷﻤﺎﺗﻴﻚ از ﻳﻚ آﻣﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎي)‪( DNA‬در درون ﻫﺴﺘﻪ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺴــﺎن ﻫﺎ‬
‫ﺑﺮاى ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﺳﻠﻮل از ﺑﺪن ﻫﺮ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻫﺰار ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺻﻔﺤﻪاى اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮا در ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﻪ ارﺛﻰ‪ ،‬درون ﻫﺴﺘﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺑﺪن ﻣﺎ ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻴﺖ دﺳﺘﻮر ﺛﺒﺖ‬
‫ﺷﺪه وﺟﻮد دارد‪ .‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺪن ﻣﺎ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺻﺪﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﻠﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻴﺎل‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد راه ﻧﺪﻫﻴﺪ )اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻣﻌﺎدل ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﺘﺎب ﻻزم دارد(‪.‬‬

‫‪٢٤٢‬‬
 ‫ﺷﻜﻞ )‪14‬ـ‪ (7‬ﺗﺼﻮﻳﺮي از اﻧﺸﺘﻴﻦ در ﺣﺎل ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻣﺸﻬﻮر ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺟﺮم ﺑﻪ اﻧﺮژي‬
‫‪.‬ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدي ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻴﺖ ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺑﺪن ﻣﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از ‪ 46‬ﻛﺮوﻣﻮزم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺟﻨﺴﻰ ﻫﺮ‬
‫ﻛﺪام ‪ 23‬ﻛﺮوﻣﻮزوم ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ‪ 23‬ﻛﺮوﻣﻮزم ﻣﺎدر ﺑﺎ ‪ 23‬ﻛﺮوﻣﻮزم‬
‫ﭘﺪر اوﻟﻴﻦ ﺳﻠﻮل ‪ 46‬ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻰ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ ﺳﺮ ﻳﻚ اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزﺋﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ داﺧﻞ اُوﺳﻴﺖ )اوول‪(Ovule‬ﻧﻔﻮذ ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪ ﻫﺴﺘﻪاش ﺑﺎ ﻫﺴﺘﻪ اُوﺳﻴﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه و ‪23‬‬
‫ﻛﺮوﻣﻮزم آن ﺑﺎ ‪ 23‬ﻛﺮوﻣﻮزم اُوﺳﻴﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪاى ﺑﺎ ‪ 46‬ﻛﺮوﻣﻮزم را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻛﻪ در ﻻﺑﻼى ﻧﺮدﺑﺎن ‪ DNA‬وﺟﻮد دارد و ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪن آﻧﻬﺎ در درون ﻧﻄﻔﻪ‬
‫ﺑﺮاى ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻠﻮل ‪ 46‬ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻰ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺗﺮﻛﻴﺒﻬﺎى )اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ (Combinaison‬ﻣﻤﻜﻦ‬
‫را ﺗﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻋﻤﻞ ﻟﻘﺎح ﻧﻮﻋﻰ ﺑﺨﺖ آزﻣﺎﻳﻰ وراﺛﺘﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد اﻓﺮاد‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻢ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﻳﺎ در آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺑﺪن ﻣﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻤﻬﺎى ﭘﻰدرﭘﻰ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻠﻮﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﺨﻤﻪ ﺑﺎرور ﺷﺪه واﻟﺪﻳﻦ ﻣﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺨﻤﻪ‬
‫ﺑﺎرور ﺷﺪه ﺗﻤﺎم ﺧﺎﻃﺮات ارﺛﻰ را از ﺳﺤﺮﮔﺎه زﻧﺪﮔﻰ ﺗﺎﻛﻨﻮن درون ﺧﻮد ﻧﻬﻔﺘﻪ دارد و ﻣﻄﺎﺑﻖ آن‬
‫ﺟﻠﻮ ﻣﻰرود‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺳﺎده ﺷﺒﻴﻪ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ‪ 2‬ﺑﻪ ‪ 4‬و ‪ 4‬ﺑﻪ ‪ 8‬و ‪ 8‬ﺑﻪ ‪ 16‬و ‪ 16‬ﺑﻪ ‪ 32‬و‬
‫‪ 32‬ﺑﻪ ‪ 64‬و‪ ...‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه و ﻋﻤﻞ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ ‪.‬ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ ذﺧﻴﺮه ﻏﺬاﻳﻲ داﺧﻞ اوول ﺗﻤﺎم‬
‫ﺷﺪ‪،‬ﺑﻪ دﻳﻮاره رﺣﻢ وﺻﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد و از ﺑﺪن ﻣﺎدر ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬دراﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﺮ‬
‫دﺳﺘﻪ از ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺳﺎﺧﺖ ﻋﻀﻮي از ﺑﺪن ﻧﻄﻔﻪ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﻴﻦ در ﻣﺤﻴﻂ‬

‫‪٢٤٣‬‬
‫ﻣﺎﻳﻌﻰ ﺷﺒﻴﻪ آب اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎى اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺟﻨﻴﻦ از ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ زﻧﺪﮔﻰ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات درﻳﺎﻳﻰ اوﻟﻴﻪ ﺗﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران زﻣﻴﻨﻰ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ اﻧﺴﺎن ﻃﻰ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﻮر‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدى ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﻨﺪد‪ ،‬ﮔﺮﻳﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺴﻪ ﻛﻨﺪ و ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ را‬
‫ﺣﺲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم دﺳﺘﻮرﻫﺎى ﻗﺪﻳﻤﻰ در زﺑﺎن ﺷﻴﻤﻰ ﻛﻪ از ﺳﻪوﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن در‬
‫ﻻﺑﻼى ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه و ﺗﻜﺎﻣﻞ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﺟﺮا ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ورود ﻳﻚ اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮ زوﺋﻴﺪ ﺑﻪ داﺧﻞ اوول و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻄﻔﻪ‪،‬ﺑﻌﺪ از ورود اوﻟﻴﻦ اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزوﺋﻴﺪ ﺑﻪ درون اوول و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻧﻄﻔﻪ‪ .‬اوول از‬
‫ﺧﻮد آﻧﺰﻳﻤﻲ ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ورود اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزوﺋﻴﺪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬واﻳﻦ ﻋﻤﻞ در ﻛﺴﺮي از ﻣﻴﻜﺮو ﺛﺎﻧﻴﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺧﻮردن ﻳﻚ ﻣﻴﻮه ﭘﺪﻳﺪه ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪهاى اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻳﻚ ﺑﺎﻛﺘﺮى و ﻳﺎ ﻳﻚ‬
‫ﺣﻴﻮان ﺟﻨﮕﻠﻰ و ﻳﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﻴﻮه را ﻫﻀﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻰ ﻳﻚ ﺳﻴﺐ درﺧﺘﻰ ﻓﺎﺳﺪ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎر ﺑﺎﻛﺘﺮى اﺳﺖ ﻛﻪ از آن اﻧﺮژى ﻻزم ﺑﺮاى اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ آورده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺟﻨﮕﻠﻰ و ﺑﺎﻟﻨﻬﺎ و ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺻﻔﺤﺎت ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ ﺑﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ و ﻣﻴﻜﺮوﺑﻬﺎ در‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﻪ ارﺛﻰ ﺧﻮد دارﻳﻢ و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻳﻚ ﻳﺎدآورى از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ ﺧﻴﻠﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺮدهاﻳﻢ و ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﻮزادان آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻰ و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﻛﭙﻰاى‬
‫از ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﻳﺎ ﻛﭙﻴﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪدى از ﻳﻚ ﻣﻴﻤﻮن در درون ﻟﻮﻟﻪﻫﺎى آزﻣﺎﻳﺶ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬وﻟﻰ‬
‫ﻫﻨﻮز ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﺟﺰﺋﻰ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻚ از ﻛﺎرﻫﺎى ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻳﻚ ﺳﻠﻮل را اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻛﺎرﻫﺎﻳﻰ‬
‫ﻛﻪ در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﻴﻢ ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ و ﺧﺎرقاﻟﻌﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﻰ درواﻗﻊ‬

‫‪٢٤٤‬‬
 ‫ﺑﻴﺶ از ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻛﺮدن آﺟﺮﻫﺎى ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻐــﺰ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺷﺒﻴﻪ وﻳﺮوﺳﻬﺎ و ﻳﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‬
‫ﻧﺎﺗﻮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن در ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﻪ ژﻧﺘﻴﻜﻰ آﻧﻬﺎ دﺳﺘﻮرﻫﺎﻳﻰ ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﭘﻠﻰ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﻓﺮﻫﻨﮕﻨﺎﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻋﻀﻮى از ﺑﺪن آﻧﻬﺎ ﺗﻜﻤﻴﻞ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻀﻮ‪ ،‬ﻣﻐﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﺑﺎ ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﺶآﻣﺪﻫﺎ‬
‫ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻓﺎﺣﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎرى از اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻐﺰ ﺧﻮد ﭼﺎرهاى ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً در ﺳﺎﻧﺤﻪاى ﻛﻪ ‪ 65‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺠﻴﻢ و وزﻳﻦ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺻﺪﺗﻦ وزن‪ ،‬ﭼﻮن داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻐﺰﻫﺎى ﻛﻮﭼﻚ داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻐﺰ ﺧﻮد ﭼﺎرهاى ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ‪ ،‬از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و‬
‫ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﭼﻮن ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﻛﻪ وزن آﻧﻬﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰﻛﺮد‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﻐﺰ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪﻳﺎﻓﺘﻪﺗﺮى داﺷﺘﻨﺪ زﻧﺪه ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه و ﺑﻪ ﺗﺤﻮل ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺧﺘﻢ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻐﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻀﺎى ﺑﺪن ﻣﺎ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ از ﻣﻮﺟﻮدى ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮ ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﻇﺮاﻓﺖ ﺿﺒﻂ اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ آن در ﻃﻮل ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺷﻜﻞ آن‬
‫ﻧﻤﻮدارى از ﻣﺮاﺣﻞ ﻃﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻐﺰ از ﻣﺮﻛﺰ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺧﺎرج ﺗﺤﻮل ﻧﻤﻮده و در اﻋﻤﺎق آن ﺷﺎﺧﻪ‬
‫اﺻﻠﻰ ﻣﻐﺰى وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ اﺳﺎﺳﻰ ﺑﺪن ﻣﺎ از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﭙﺶ ﻗﻠﺐ و ﺗﻨﻔﺲ را اداره‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺸﻬﺎى ﻓﻮﻗﺎﻧﻰ ﻣﻐﺰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻮﺷﺸﻰ ﺑﺮ روى ﺷﺎﺧﻪ اﺻﻠﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬در ﺳﻪ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى ﻛﻪ در ﻣﺮﻛﺰ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬دﻓﺎع از ﻗﻠﻤﺮو ﺧﻮد‪،‬‬
‫درك ﻣﻘﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و آﻳﻴﻦ و ﻣﺬﻫﺐ و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ از دﺳﺘﻮرﻫﺎى ﻣﺎﻓﻮق )دﺳﺘﻮرﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻐﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ آﻧﻬﺎ را از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻤﻴﺰ دﻫﺪ( اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٤٥‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪15‬ـ‪(7‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻐﺰ در ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪ ،‬در ﺑﺎﻻ و ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻌﻴﺎر اﺑﻌﺎد ﻣﻐﺰ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺧﻂ ﺗﻴﺮه ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ ) ـ ‪( 1Cm‬ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه‪.‬‬
‫ﺗﺤﻮل اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴــﻪ از ﻣﻐﺰ در ﻃﻰ دوﻳﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل از اﺟﺪاد ﻣﺎ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن و ﺳﭙﺲ ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ و دارد‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮى دﻗﻴﻖ در اﻋﻤﺎق ﻣﻐﺰ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪهاى از ﻣﺎﻫﻴﻬﺎ‪،‬‬
‫ﺗﻤﺴﺎح‪ ،‬دوزﻳﺴﺘﺎن و ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران اوﻟﻴﻪ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ وﺣﺸﺖزده از ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺟﻨﮕﻠﻰ را‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮس ﻟﻌﻨﺘﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه از اﺟﺪاد دور ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺑﺮﺧﻰ از اﻓﺮاد‬
‫ﺑﺸﺮ ﻫﺮ ﺷﺮاﻳﻄﻰ را در زﻧﺪﮔﻰ ﻗﺒﻮل ﻛﺮده و ﺗﻦ ﺑﻪ ﺑﻰﺷﺮﻣﺎﻧﻪﺗﺮﻳﻦ ﻓﺠﺎﻳﻊ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮس در‬
‫ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻋﻤﻴﻖ ﻣﻐﺰ ﻗﺮار دارد و از ﻳﺎدﮔﺎرﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺪﻳﻤﻰ ﻣﻮﺟﻮدات اﺳﺖ‪ .‬در اﺑﺘﺪاى ﺗﺤﻮل‪ ،‬ﺗﺮس‬
‫از ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ و ﺣﻴﻮاﻧﺎت وﺣﺸﻰ وﺟﻮد داﺷﺖ و اﻛﻨﻮن در زﻣﺎن ﻣﺎ‪ ،‬ﺗﺮس از ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن‬
‫ﺧﻮد ﻓﺮوﺧﺘﻪاى وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﺟﻴﺮ اﻫﺮﻳﻤﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎى ﻣﺎدى‬

‫‪٢٤٦‬‬
‫ﺧﻮد ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ و ﻫﻤﻪﻛﺲ و ﺣﺘﻰ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را ﻫﻢ ﻓﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻧﺰد اﻓﺮاد‬
‫ﻋﺎﻗﺒﺖاﻧﺪﻳﺶ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺗﺮس از اﺑﺰارﻫﺎى ﺟﻨﮕﻰ اﺗﻤﻰ‪ ،‬ﺗﺮس از ﻧﻴﺮوﮔﺎﻫﻬﺎى اﺗﻤﻰ‪ ،‬ﺗﺮس از ﻣﻮاد‬
‫زاﻳﺪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺮس از آﻟﻮدﮔﻰ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺮس از ﺑﻤﺒﻬﺎى ﻣﻴﻜﺮوﺑﻰ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ و ﺗﺮس از‬
‫دﺳﺘﻜﺎرى در ژﻧﻬﺎى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻳﻌﻨﻰ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻣﻴﺮاث ژﻧﺘﻴﻜﻰ ﺑﺸﺮ )ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل‬
‫ﺗﻼش ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻮده( وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﺮس از ﻣﺮگ ﺣﻘﻴﻘﺘﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺎ از ﻣﺮگ ﻣﻰﺗﺮﺳﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﺗﺮس دﻳﺮزﻣﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ درون ﻧﺮوﻧﻬﺎى ﻣﻐﺰى ﻣﺎ ﺟﺎى ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺪن و زﻧﺪﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﺗﺮس ﻛﻤﺘﺮى از ﻣﺮگ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺮدن اﻣﺮى ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﻫﺮ آن ﺑﺮاى اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺒﺎرزه ﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﻣﺮگ دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﺑﻴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎ از ﻣﺮگ ﻫﺮاﺳﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﮔﻤﺎن دارﻧﺪ ﻛﻪ روح آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ در ﺟﺴﻢ ﺗﺎزهاى ﺣﻠﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎى ﭘﻴﺮ ﺑﻪراﺣﺘﻰ‬
‫ﺧﻮدﻛﺸﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺸﻰ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺮﻛﺰى ﻣﻐﺰ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮى ﻧﺰد ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران دارد و‬
‫ﻣﻰﺗﻮان آن را ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻣﻐﺰ دروﻧﻰ ﻧﺎﻣﻴﺪ و ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎﻟﻰ اﺳﺖ اﻳﻦ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻧﺰد اﺟﺪاد‬
‫ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻣﻐﺰ دروﻧﻰ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ‬
‫ﺧُﻠﻖ و ﺧﻮ و اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﺗﻮﺟﻪ و ﻋﻄﻮﻓﺘﻰ را ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان و ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺧﻮد اﻋﻤﺎل‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﺧﺎرﺟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻐﺰ ﭘﻮﺳﺘﻪاى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روى ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻗﺒﻠﻰ ﻗﺮار‬
‫دارد و ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎﻟﻰ اﺳﺖ در اﺟﺪاد ﻣﺎ ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه و روزﺑﻪروز ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﺨﺶ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از دو ﺳﻮم ﺟﺮم ﻛﻠﻰ ﻣﻐﺰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎدﻟﻰ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺎ ﻗﺴﻤﺘﻬﺎى ﻋﻤﻴﻘﺘﺮ‬
‫دارد‪ ،‬زﻳﺮا در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺎد‪‬ه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و ادراك ﻣﻰﺷﻮد و ﻧﻘﻄﻪ ﺟﺪاﻳﻰ ﻣﺎ از دﻧﻴﺎى ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬
‫و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺿﻤﻴﺮ ﺑﺎﻃﻦ و اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬ﺧﻼﻗﻴﺖ و ﺗﺠﺰﻳﻪ و‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و اﻧﺘﻘﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ و ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ رﻳﺎﺿﻰ‬
‫را ﺣﻞ ﻛﻨﻴﻢ و ﻳﺎ ﺷﻌﺮ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻰ و ﻧﻘﺎﺷﻰ و ﺳﺎﻳﺮ ﻫﻨﺮﻫﺎ را ﺧﻠﻖ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬درواﻗﻊ اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻗﻠﻤﺮو‬

‫‪٢٤٧‬‬
 ‫اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫زﺑﺎن ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت از زﺑﺎن ‪ DNA‬و ژﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻰداﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺿﺒﻂ ﺷﺪه در‬
‫ﺳﻠﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﺮون اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺮوﻧﻬﺎ ﻧﻈﺎم ﻋﺼﺒﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و ﺑﻪﻧﺤﻮ اﻟﻜﺘﺮوﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﺑﻪ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻧﺮوﻧﻬﺎى ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﻫﺰاران اﺗﺼﺎل ﺑﺎ ﻧﺮوﻧﻬﺎى ﻣﺠﺎور ﺧﻮد دارد‬
‫و ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻧﺮون داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻛﻠﻴﻪ اﻋﻤﺎل ارادى و ﻏﻴﺮارادى ﻣﺎ‬
‫ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ اﺗﺼﺎﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻐﺰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ در ﺧﻮاب‪ ،‬ﻧﺮوﻧﻬﺎى ﻣﺎ ﻓﻌ‪‬ﺎل اﺳﺖ و ﻣﻐﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻗﻠﺐ در ﺷﺐ و در ﺣﺎل ﺧﻮاب ﻣﻰﺗﭙﺪ‪ ).‬ﺧﻮاﺑﻬﺎ‪ ،‬اﻓﻜﺎر‪ ،‬روﻳﺎﻫﺎ و ﻫﻮﺳﻬﺎى ﻣﺎ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ‬
‫و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ اﺳﺖ(‪ .‬ﻳﻚ ﻓﻜﺮ ﺣﺎﺻﻞ از ﻫﺰاران ﺟﺮﻗﻪ اﻟﻜﺘﺮوﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺸﻤﺎم ﻋﻄﺮ ﻳﺎس‬
‫ﻣﺜﻼً ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻄﺮ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ده ﺳﺎل و ﻳﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ در ﻣﺤﻠﻰ و ﻳﺎ‬
‫ﺟﺎﻳﻰ ﺑﻪﺧﺼﻮص اﺳﺘﻨﺸﺎق ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻣﻰاﻧﺪازد‪ .‬اﻳﻦ ﻳﺎدآورى ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار ﺟﺮﻗﻪ‬
‫اﻟﻜﺘﺮوﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ در ﺑﻴﻦ ﻧﺮوﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺧﺎرﺟﻰ ﻣﻐﺰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺧﺎرقاﻟﻌﺎدهﺗﺮﻳﻦ‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى ﺑﺮﻗﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺸﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺮﻧﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺒﻜﻪ آن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﺒﻜﻪ‬
‫اﻟﻜﺘﺮوﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﻣﻐﺰ ﻛﺎﻫﻰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻛﻮﻫﻰ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﭘﺮواﺿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻐﺰ ﻣﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺻﺪﻫﺎ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ اﺳﺖ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺻﺪﺳﺎﻟﻰ اﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﺎ اﻟﻜﺘﺮﻳﺴﻴﺘﻪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫اﻟﻜﺘﺮوﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ آﺷﻨﺎ ﺷﺪهاﻳﻢ‪.‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺛﺒﺖ ﺷﺪه در ﻣﻐﺰ اﻧﺴﺎن اﮔﺮﺑﺮﺣﺴﺐ ﺑﻴﺖ ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻛﻞ ﻧﺮوﻧﻬﺎ ﺿﺮب در ﺗﻌﺪاد اﺗﺼﺎﻟﻬﺎى ﻫﺮ ﻧﺮون ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﺮوﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻋﺪدى در ﺣﺪود‬
‫ﻳﻜﺼﺪﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد )ﻋﺪد ﻳﻚ و ﭼﻬﺎرده ﺻﻔﺮ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن(‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﻌﺎدل ﺑﻴﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺻﻔﺤﻪاى ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ در ﻣﻐﺰ ﻫﺮ ﻳﻚ‬
‫از ﻣﺎ ﺑﻴﺶ از ﻣﺤﺘﻮى ﺑﻴﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻛﺘﺎب‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺛﺒﺖ ﺷﻮد وﻟﻲ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ از‬
‫ﺑﺨﺶ ﻛﻮ‪.‬ﭼﻜﻲ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻳﻢ ﻇﺮﻓﻴﺖ واﻗﻌﻲ آن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬ﺑﺴﻴﺎر دﻳﺪه ﺷﺪه‬
‫اﻓﺮادي ﻗﺎدرﻧﺪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻗﻄﻮري را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ ﺳﭙﺎرﻧﺪ ﺣﻔﻆ ﻛﺮدن ﻗﺮآن ﺑﺪون ﻓﻬﻢ آن ﻛﻪ ﻛﺎري‬

‫‪٢٤٨‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ روزﻫﺎ ﻣﺘﺪاول ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻘﺎﻻن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ‬
‫را از ﺑﺮ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺣﺘﻲ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺟﺎي ﭘﺮﻧﺸﺪه ﺑﺎز ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ در‬
‫ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺧﺎرﺟﻰ ﻣﻐﺰ ﺿﺒﻂ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻋﻤﺎق اﻳﻦ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻴﻦ اﺟﺪاد ﺧﺰﻧﺪه‪ ،‬ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران دﻳﮕﺮ و ﺧﻮد ﻣﺎ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ .‬ﺧﺸﻮﻧﺖ‪ ،‬ﺗﺮس‪ ،‬ﺷﻬﻮت‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻃﻔﺎل‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻏﻴﺮارادى و ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ‬
‫از دﺳﺘﻮرﻫﺎى ﻣﺎﻓﻮق در اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﻣﺤﺎوره‪،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ در ﺧﺎرﺟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻣﻐﺰى ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﺗﻤﺎم‬
‫ﻗﺴﻤﺘﻬﺎى ﻣﻐﺰ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺎﺷﻰ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻦ و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ‬
‫ﺑﺮاى ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺘﻰ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺣﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ و ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺿﺒﻂ ﺷﺪه در درون ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ‪ DNA‬ﻛﺎﻓﻰ ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل‬
‫دروﻧﻰ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ و اﻧﺪاﻣﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ در ﻣﻮﺟﻮدات ﭘﻠﻰﺳﻠﻮﻟﻰ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻣﻐﺰ‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ و از ﺟﻬﺸﻰ ﺑﻪ ﺟﻬﺶ دﻳﮕﺮ و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺗﻜﻤﻴﻠﺘﺮ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻐﺰ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫آورد‪ .‬زﻣﺎﻧﻰ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ؛ ﺷﺎﻳﺪ ﺳﻰﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﻛﺮدﻳﻢ ﻣﻐﺰ ﻣﺎ دﻳﮕﺮ ﻗﺎدر ﺑﻪ‬
‫ﻧﮕﻬﺪارى ﻫﻤﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﺰام ﺑﺮاى ﻧﮕﻬﺪارى ﺧﺎﻃﺮات و ﻣﺸﺎﻫﺪات‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﺮآن داﺷﺖ ﺗﺎ‬
‫داﻧﺴﺘﻨﻴﻬﺎى ﺧﻮد را در ﺧﺎرج از ﻣﻐﺰ اﻧﺒﺎر ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬از آﻧﺠﺎ اﺑﺘﺪا ﻫﻨﺮ ﻧﻘﺎﺷﻰ ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻰ ﻛﻪ‬
‫در ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﻧﻘﺎﺷﻴﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﻏﺎر ﻻﺳﻜﻮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 16‬ﻫﺰار‬
‫ﺳﺎل ﭘﻴﺶ و ﻏﺎر دﻳﮕﺮى ﻛﻪ در دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1994‬در ﺟﻨﻮب ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻛﺸﻒ ﺷﺪ و ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻳﺎﺑﻨﺪه‬
‫آن »ﺷُﻮِت« ﻣﻌﺮوف ﮔﺮدﻳﺪه و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‪ 30‬ﻫﺰارﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ اﺛﺮ از ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزى‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 25‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺳﺖ و ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪ 17‬ﻣﺠﺴﻤﻪ ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻪ در »ﺑﺎد ـ‬
‫وورﺗﻤﺒﺮگ« آﻟﻤﺎن ﻛﺸﻒ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻧﻘﺎﺷﻰ و ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ زﺑﺎن و ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ ،‬داﻧﺴﺘﻨﻴﻬﺎى ﺧﻮد را ﺑﺮاى دﻳﮕﺮان‬

‫‪٢٤٩‬‬
‫ﺑﺎﻗﻰ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﮔﻬﺎى ﻳﻚ ﻛﺘﺎب اﺑﺘﺪا از ﭘﻮﺳﺖ ﺣﻴﻮاﻧﺎت و در زﻣﺎن ﻣﺎ از ﻣﻮاد دروﻧﻰ ﮔﻴﺎﻫﺎن‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻰ ﺳﻠﻮﻟﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮ روى آن ﺣﺮوﻓﻰ ﺧﻮاه ﺑﺎ دﺳﺖ و ﺧﻮاه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﭼﺎپ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎز ﻛﺮدن ﻫﺮ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﻣﺜﻞ ﺷﻨﻴﺪن ﺻﺪاﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮﻧﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﻣﺎ در آن ﺿﺒﻆ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺎﺷﺎن‪ ،‬ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزان و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﻣﺎ از وراى ﻗﺮﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و از درون ﻣﻐﺰ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻛﻤﻚ ﻧﻘﺎﺷﻰ ﻳﺎ ﻛﺘﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﻣﻐﺰ ﻣﺎ ﺗﻤﺎس ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻳﻜﻰ از اﺑﺪاﻋﺎت ﺧﺎرقاﻟﻌﺎده و‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺧﻮد دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺟﻬﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و اﻃﻼﻋﺎت ﻳﻜﻰ را ﺑﻪ دﻳﮕﺮى ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﺑ‪‬ﻌﺪ زﻣﺎن را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰ‬
‫ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرزﻫﺎى ﺳﻌﺪى و ﻳﺎ ﻏﺰﻟﻰ زﻳﺒﺎ از ﺣﺎﻓﻆ و ﻳﺎ ﺣﻤﺎﺳﻪاى از ﻓﺮدوﺳﻰ را‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ و در زﻣﺎن آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺳﻌﺪى ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫زﻣﺎ ﻫﺮ ذر‪‬ه ﺧﺎك اﻓﺘﺎده ﺟﺎﻳﻰ‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺳﺎﻟﻬﺎ اﻳﻦ ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﻴــﺐ‬
‫ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻰ را ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻢ ﺑﻘﺎﻳـﻰ‬ ‫ﻏﺮض ﻧﻘﺸﻰ اﺳﺖ ﻛﺰ ﻣﺎ ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪ‬

‫ﺗﻌﺪاد اﻃﻼﻋﺎت ﺛﺒﺖ ﺷﺪه در ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ي ﺟﻬـــﺎن از ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻴﺖ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻳﺎ ﻛﻠﻤﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ از ﺑﺪو ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮى ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﻤﺎم ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى دﻧﻴﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ‬
‫ﻧﺪ و دﺳﺘﺨﻮش آﺗﺶﺳﻮزﻳـــﻬﺎى وﺣﺸﻴﺎﻧـﻪ ﻧﻤﻰﺷﺪﻧﺪ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻘﺪار اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺮاى‬
‫ﺑﺸﺮ ﺑﻴﺶ از ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻴﺖ ﻳﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑــﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺧﺸﻮﻧﺖ و‬
‫ﺗـﻌﺼﺐ ﻗﺴﻤﺖ زﻳﺎدى از ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺸﺮى در آﺗﺶ ﺧﺸﻢ ﺳﺮداران ﺑـﻰﺧﺮد ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎى ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻴﺴﻔﻮن‪ ،‬ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر‪ ،‬اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ و آﺗﻦ و‪ ...‬ﻫﻤﻪ وﻫﻤﻪ ﺑﻪ آﺗﺶ‬
‫ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻰ از ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ ﺗـﻌﺮﻳﻔﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ از ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ‬
‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣـﻰﻛﻨﺪ وﻟﻰ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ﻫﻢ از ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﭼﻨﺪى ﭘﻴﺶ ﻧﺎزﻳﻬﺎ ﺟﺸﻦ ﻛﺘﺎب ﺳﻮزى راه ﻣﻰاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در اﻧﻘﻼﺑﻬﺎ‪ ،‬ﻋﺪهاى ﺑﻰﺧﺮد‬

‫‪٢٥٠‬‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ را ﺑﻪﻋﻠﺖ آﻧﻜﻪ ﻓﻘﻂ در ﺻﻔﺤﻪ اول آن ﻋﻜﺲ ﺳﺮان رژﻳﻤﻬﺎى ﻗﺒﻠﻰ ﺑﻮد آﺗﺶ ﻣﻰزدﻧﺪ و‬
‫ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در درون ﻏﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﺣﺘﻰ ﻧﺎﻣﻰ ﻫﻢ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮده ﻧﺸﺪه ﺑﻮد و ﻓﻘﻂ ﻧﺎﺷﺮ ﺑﺮاى ﺗﻤﻠﻖ‬
‫و ﻳﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺟﺎزه ﭼﺎپ‪ ،‬ﻋﻜﺴﻰ را اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﺻﺪﻫﺰارم از آﺛﺎر داﻧﺸﻤﻨﺪان و‬
‫ﺷﻌﺮا و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻳﺮاﻧﻰ ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﻠﻪ اﻋﺮاب‪ ،‬ﻣﻐﻮﻟﻬﺎ و ﻳﺎ ﭼﻨﮕﻴﺰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻰ ﻣﺨﺘﺼﺮى ﺑﻪ روى ﻣﺤﺘﻮاى ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻰﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺳﻌﻰ در اراﺋﻪ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز داﺷﺘﻪ و راﻫﻨﻤﺎى ﺑﺸﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﻪ در ﻫﺰار و‬
‫ﻳﺎ ﺣﺘﻰ در ﺳﻪ ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺪون اﻃﻼع از آراﻳﺶ و ﻧﻈﺎم دروﻧﻰ ﻣﻐﺰ و‬
‫ﺑﻰاﻃﻼع از ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻏﺮﻳﺰه و ﺗﺠﺎرب اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ واﻗﻒ ﺑﻮده ﻛﻪ در ﻻﺑﻪﻻى‬
‫ﻣﻐﺰﻫﺎى ﻣﺎ‬
‫ﻳﺎدﮔﺎرﻫﺎﻳﻰ از زﻣﺎن ﺗﻮﺣﺶ و ﻏﺮاﻳﺰ ﺣﻴﻮاﻧﻰ وﺟﻮد دارد و ﺑﺎ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرزﻫﺎى ﺧﻮد ﺳﻌﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‬
‫ﭘﻮﺷﺸﻰ ﺑﺮ روى اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﻴﺎه ﻣﻐﺰ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﻛﺘﺎب ﻛﻠﻴﻠﻪ و دﻣﻨﻪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از دﺳﺘﺒﺮد زﻣﺎن ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪه را ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬داﺳﺘﺎن اﻧﺴﺎن ﺑﺎ زﺑﺎن‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﺳﺖ و ﻣﻌﺎﻳﺐ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را در ﻗﺎﻟﺐ ﺣﻴﻮاﻧﺎت آورده و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﭘﻨﺪ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺣﻴﻮان و ﻳﺎ دﻳﻮى ﻛﻪ ﻓﺮدوﺳﻰ و ﻳﺎ ﺳﻌﺪى از آن ﻧﺎم ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺿﻤﻴﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه‬
‫ﻣﺎﻧﺪه از اﺟﺪاد ﺑﺴﻴﺎر دور ﻣﺎ ﻳﻌﻨﻰ ﺧﺰﻧﺪه ﮔﺎن‪ ،‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺟﻨﮕﻠﻰ و در آﺧﺮ ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮ ﺧﻮاﻫﻰ ﻛﻪ ﺑﺨﺘﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺟــﻮان‬ ‫ﻣـﻜﻦ آﺷﻨـﺎ دﻳـﻮ را ﺑـﺎ روان‬
‫ﻛﺴﻰ ﻛــﻮ ﻧﺪارد زﻳـﺰدان ﻫﺮاس‬ ‫ﺗﻮ ﻣـﺮ دﻳﻮ را ﻣﺮدم ﺑـﺪﺷﻨﺎس‬
‫زدﻳــﻮان ﺷﻤــﺮ ﻣﺸﻤﺮش آدﻣـﻰ‬ ‫ﻫـﺮآن ﻛﻮ ﮔﺬﺷﺖ ازره ﻣﺮدﻣﻰ‬
‫)ﻓﺮدوﺳﻰ(‬
‫ﺧﻮر و ﺧﻮاب و ﺧﺸﻢ و ﺷﻬﻮت‪ ،‬ﺷﻐﺐ اﺳﺖ و ﺟﻬﻞ ﻇﻠﻤﺖ‬
‫ﺣﻴــﻮان ﺧﺒــﺮ ﻧـﺪارد زﺟﻬــﺎن آدﻣﻴـﺖ‬
‫اﮔـﺮ اﻳــﻦ درﻧـﺪه ﺧـﻮﻳـﻰ زﻃﺒﻴـﻌ‪‬ﺘﺖ ﺑــــﻪ ﻣﻴـﺮد‬
‫ﻫـﻤﻪ ﻋـﻤﺮ زﻧـﺪه ﺑـﺎﺷﻰ ﺑـﻪ روان آدﻣﻴـﺖ‬
‫)ﺳﻌﺪى(‬

‫‪٢٥١‬‬
‫ﺗﺤﻮل) ﻋﻠﻤﻰ ـ ﺻﻨﻌﺘﻰ( ﺻﺪﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ ﺑﺸﺮ‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ وﺳﻴﻌﻰ در ﻧﺤﻮه اﻧﺘﻘﺎل اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫آورده اﺳﺖ‪ ،‬رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن و اﺧﻴﺮا اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻣﺎ را از دور اﻓﺘـﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ‬
‫ﻣﻌﺎدل ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﻛــﺮده و راﺑﻄﻪاى ﺑﻴﻦ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻣﻐﺰﻫﺎى ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه ﺑﺎ‬
‫ﻣﻐﺰ ﻣﺎ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺳﺎزد‪ .‬ﻣﺤــﺘﻮﻳﺎت ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎى ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن ﺑﺮ روى ﺷﺒﻜﻪ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه‬
‫و ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ و ﻫﺮ ﻛﺠﺎ از ﺟﻬﺎن ﻣــﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺎ آن ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﺳﺎزﻳﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎ و ﺗﺠﺎرب داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺟﻬﺎن ﺑــﺮ روى اﻳـﻦ ﺷﺒﻜﻪ و در دﺳﺘﺮس ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻗﺮار ﻣﻰﮔﻴﺮد و ﺑﺎ ﻣﺮاﺟــﻌﻪ ﺑﻪ آن از ﻫـﺰاران ﻛﻴـﻠﻮﻣﺘﺮ ﻓﺎﺻﻠـﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫را دﻧﺒﺎل ﻛﺮده ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﺑﺮ آن ﺑﻴﻔﺰاﻳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ در ﺳﻨﻮات آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ داﻧﺶ‬
‫ﺑﺸﺮ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎى ﺑﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺳﻰ ﺟﻠﺪى و داﻳﺮهاﻟﻤﻌﺎرﻓﻬﺎى‬
‫)آﻧﺴﻴﻜﻠﻮﭘﺪى( ‪ 24‬ﺟﻠﺪى را ﺑﺮ روى ﺻﻔﺤﻪﻫﺎى ﻟﻴﺰرى ﻛﻪ ﻗﻄـــﺮ آﻧﻬﺎ از ‪ 15‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﺗﺠﺎوز‬
‫ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ ﺿﺒﻂ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ راﻳﺎﻧﻪ ﺑﻪراﺣﺘﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬در ده ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل‬
‫اﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ »اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ« و ﻗﺒﻞ از آن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ »ﻣﻴﻨﻰﺗﻞ« ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﺪ ﻛﺎرﻫﺎى ادارى ﻳﺎ ﺑﺎﻧﻜﻰ و ﻳﺎ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻰ و ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻠﻴﻂ ﻣﺴﺎﻓﺮت و رزرو ﺟﺎ در ﻫﺘﻞ‪ ،‬و‪ ...‬را ﺑﺪون ﺧﺮوج از ﻣﻨﺰل‪ ،‬اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﻣﻐﺰ ﻣﺸﺘﺮك ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪزودى ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻫﻴـﻮﻻى واﺣـﺪى ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و‬
‫ﻣﻐﺰ ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ ﺧﻮاﻫﻨــﺪ داﺷﺖ و ﻫــﻢ اﻛﻨﻮن اﻳﻨـﺘﺮﻧﺖ ﺟﻨـﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻴــﻮﻻﻳﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‬
‫اﻛﻨـﻮن در ﭘﺎرﻳﺲ ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻮﺷﺘـﻦ اﻳـﻦ ﻛﺘﺎب ﻫﺴﺘﻢ زﻳﺮا در اﻳــﺮان ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﻣﺮدم از‬
‫داده ﻫﺎي واﻗﻌﻲ ﻋﻠﻢ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﻮﻧﺪ وﻟـﻲ ﺑـﻪ ﻫــﺮ ﺻﻮرت اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﻣﻦ ﺑﺮ روي اﻧﺘﺮ ﻧﺖ ﻣﻲ‬
‫آورم ﺗﺎ ﻓﻬﻢ ﺟﻮاﻧﺎن وﻃﻦ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮم و ﻣﺎﻧﻊ از آن ﺷـﻮم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺮاﻓﻪ روي ﺑﻴﺎورﻧـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﺑﺎره در‬
‫ﻓﺼﻞ آﺧـﺮ ﻧﻈﺮﻳﺎت ژوﺋﻞ دو روﻧــﻪ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨــﺪ و زﻳﺴﺖﺷﻨﺎس ﻣﻌﺮوف ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬را ﺧﻮاﻫﻢ آورد‪.‬‬

‫‪٢٥٢‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‬

‫ﺗﻨــــﻮع‬

‫‪٢٥٣‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫از آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻣﻴﻦ )ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 4/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل(ﺗﺎ ‪ 500‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در ﻻﺑﻼي رﺳﻮﺑﺎت‬
‫ﻛﻒ درﻳﺎ ﻫﺎ اﺛﺮي از ﻓﺴﻴﻠﻬﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮ رﺳﻲ دﻳﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه اي ﻛﻪ در‬
‫اﻳﺎم ‪ 4‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل از ﻋﻤﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ازﺧﺰه ﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ و ﻳﺎ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺎﻛﺘﺮي ﻫﺎ‬
‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺮم ﺗﻦ ﺑﻮده اﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﻧﺪاﻣﻬﺎي اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ و ﺳﺨﺖ‪ ،‬اﺛﺮي از‬
‫ﺧﻮد در ﻻﺑﻼي رﺳﻮﺑﺎت ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻪ ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪ .‬از ‪ 500‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه در درون رﺳﻮﺑﺎت و‬
‫در ﻻﺑﻼي ﺳﻨﮕﻬﺎي ﺳﺮ زده از زﻳﺮ اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ در اﺛﺮ ﻋﻤﻞ ﺗﻜﺘﻮﻧﻴﻚ ﻓﺴﻴﻠﻬﺎي ﻓﺮاوان از ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ دوره از ﻋﻤﺮ زﻣﻴﻦ را اﻧﻔﺠﺎ ر ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ)‪Cambrienne‬‬
‫( ﻧﺎم ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪ .‬زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻲ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره اش )ﺧﻮرﺷﻴﺪ( و ﺑﺎ دﻣﺎي ﻣﻌﺘﺪل و ﺑﺎ ﺟﻮ‪‬ي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬وﻟﻲ ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺗﺎ ‪ 4‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﻮع ﺑﺮﺳﺪ‪.‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اي ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻲ و‬
‫ﻳﺎ ﺧﺰه ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده ﺑﻮده‪ ،‬وﻟﻲ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ واﻗﻌﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﻧﺪاﻣﻬﺎي ﻣﺸﺨﺺ زﻣﺎن‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻻزم داﺷﺘﻪ و ﺣﺼﻮل ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ دﺷﻮاري ﻫﺎي ﻓﺮاوان روﺑﺮو ﺑﻮده و زﻳﺮو ﺑﻤﻬﺎي‬
‫ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬در دوران ﻋﻤﺮ زﻣﻴﻦ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮ ﻧﺎك ﭘﻴﺶ آﻣﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 90‬در ﺻﺪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺧﺰه ﻫﺎ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻓﺘﻮ ﺳﻨﺘﺰ ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺬب ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ و ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻘﺪار اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮﺟﻮ در ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ را ﺑﺎﻻ‬
‫ﺑﺮده و ﺳﺒﺐ ﻣﺮگ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺧﻮد ﺷﺪﻧﺪ‪،‬زﻳﺮا اﻛﺴﻴﮋن ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺳﻢ ﻛﺸﻨﺪه اي ﺑﻮد‪.‬دﺳﺘﻪ اي‬
‫از اﻳﻦ ﺧﺰﻫﺎ ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪه‪،‬ﺧﺰﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﻓﺪاي ﺑﻘﻴﻪ ﺷﺪه و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻧﺪﮔﻲ را ازﺧﺎﻣﻮﺷﻲ‬
‫ﻧﺠﺎت دادﻧﺪ‪.‬آﺳﻤﺎن آﺑﻲ زﻣﻴﻦ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ازت و اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺰه ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻓﺘﻮ ﺳﻨﺘﺰ )ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻛﺴﻴﮋن (و ﺳﭙﺲ ﻣﺮگ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ آﻧﻬﺎ)ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺎز ازت( ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٥٤‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪي زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ازﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ در زﻣﺎن ﺣﺎل ﻣﺎ‬
‫اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺎﻣﻞ و ﻣﻐﺰ ﻛﺎﻣﻼ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ در ﺣﺎل ﻧﺎﺑﻮدي ﻛﺎﻣﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪) .‬اﻳﺠﺎد ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ اي و ﮔﺮم ﺷﺪن ﻛﺮه ي زﻣﻴﻦ در اﺛﺮ ﮔﺎزﻫﺎي ﻣﻨﺘﺸﺮه از ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ‬
‫و ﺧﻮدروﻫﺎي ﻣﺎ و اﻳﺠﺎد ﺣﻔﺮه اي در ﻗﺸﺮ اُورون) ﻣﺤﺎﻓﻆ زﻧﺪﮔﻲ( و اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ اﻗﺪام ﻧﻪ ﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ زﻧﺪﮔﻲ زﻣﻴﻨﻲ را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻲ و در‪ 15‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻓﺮا رﺳﻴﺪن ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ را ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﻮد وروزﻧﺎﻣﻪ اﻃﻼﻋﺎت در ‪ 11‬ﺷﻤﺎره ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﭘﺎورﻗﻲ ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺿﺎﻳﻌﺎت اﻳﺠﺎدﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺸﺮ ﺑﻮد ﺑﻪ ﭼﺎپ‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﻪ واﻗﻊ اﻏﻠﺐ ﻣﻠﺖ ﻫﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﺷﺪه و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬وﻟﻲ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻛﺮه ي زﻣﻴﻦ ﻣﺎﻧﻊ از اﻗﺪام ﺟﺪي در ﺑﺮ ﻃﺮف ﻛﺮدن اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺑﺸﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و از ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﻤﺎري از ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﻴﻨﻲ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و‬
‫ﻳﺎ ﺑﺰودي از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻓﺖ و اﻳﻦ ﻧﺎﺑﻮدي ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪﺷﺪ‪.‬‬
‫از دوران اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ‪ 17‬ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي زﻧﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ اﺗﻔﺎق‬
‫اﻓﺘﺎده اﺳﺖ در اوﻟﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ‪ 80‬در ﺻﺪ اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻨﺪ وﻟﻲ اﻳﻦ ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﺳﺒﺐ‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ درﺧﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻤﺎﻳﻲ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬آﺧﺮﻳﻦ دوره‬
‫ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﺨﺒﻨﺪان دوران ﭼﻬﺎرم زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 11000‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‬
‫اﺳﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در آن دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻬﺮه داران ﻋﺎﻟﻲ را ازﺑﻴﻦ ﺑﺮده اﻧﺪ ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ‬
‫ﻣﺎﻣﻮﺗﻬﺎ‪ ،‬رﻳﻨﻮﺳﺮوﺳﻬﺎ و ﺑﻴﺰون ﻫﺎ و ﺑﺴﻴﺎري ازﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺣﻴﻮاﻧﺎت راﺳﺘﻪ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران اﻫﻠﻲ را از‬
‫ﺑﻴﻦ ﺑﺮده و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ و اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﻬﺮه‬
‫ﻛﻤﺘﺮي ﻣﻲ داده ازﺑﻴﻦ ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮده اﻳﻢ‪ .‬ﺗﺎﻗﺮن ﭘﻴﺶ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ‪ 2000‬ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺳﻴﺐ درﺧﺘﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ وﻟﻲ اﻣﺮوزه در ﺑﺎزارﻫﺎي ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ده ﻧﻮع ﺳﻴﺐ درﺧﺘﻲ‬

‫‪٢٥٥‬‬
‫ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ و ﻳﺎ در ﻣﻮرد اﻧﮕﻮر ﺷﻌﺮاي اﻳﺮان ﺻﺤﺒﺖ از ‪ 300‬ﺗﺎ ‪ 400‬ﮔﻮﻧﻪ اﻧﮕﻮر ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ‬
‫وﻟﻲ اﻛﻨﻮن در اﻳﺮان ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ده ﺗﺎ ﭘﺎﻧﺰده ﻧﻮع اﻧﮕﻮر ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬از ﻗﺮن‪ 15‬ﺗﺎ ﻗﺮن ‪19‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺶ از ‪ 151‬ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻬﺮه دار ﻋﺎﻟﻲ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده اﺳﺖ‪.‬در دوران زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﺮ ‪ 50‬ﺗﺎ ‪100‬‬
‫ﺳﺎل ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ از ﻣﻮﺟﻮدات ﺧﺎﻣﻮش ﻣﻲ ﺷﺪه و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﻣﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ وﻟﻲ‬
‫در اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻗﺮﻧﻲ ﻛﻪ از آن ﻧﺎم ﺑﺮدﻳﻢ در ﻫﺮ ﺳﺎل‪ 2/7‬ﻧﮋاد از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ اﻛﻨﻮن در ﻗﺮن‬
‫ﺑﻴﺴﺘﻢ و ﺑﻴﺴﺖ وﻳﻜﻢ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪه و اﮔﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ اي زﻣﻴﻦ ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺮ‬
‫ﺷﻮد در اﺛﺮ ﺗﻮﻓﺎﻧﻬﺎ وﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺎﻛﻬﺎﻧﻲ ﺟﻮ‪‬ي در اﺛﺮ ﮔﺮم ﺷﺪن زﻣﻴﻦ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺑﻪ ‪ 1000‬ﺗﺎ ‪10000‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻫﺮ ﺳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫دو ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﺸﻬﻮر آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ‪ James Kirchner‬از داﻧﺸﮕﺎه ﺑﺮﻛﻠﻲ ﻛﺎﻟﻴﻔﻮرﻧﻴﺎ و ﺧﺎﻧﻢ ‪Anne‬‬
‫‪Well‬آﻧﺘﺮوﭘﻮﻟﻮك)دﻳﺮﻳﻨﻪ ﺷﻨﺎس( از داﻧﺸﮕﺎه ﻛﺎروﻟﻴﻦ ﺷﻤﺎﻟﻲ در ﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﻛﻪ در ﻣﺠﻠﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬اﻇﻬﺎر ﻣﻲ دارﻧﺪ ﺑﺰودي ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﻤﺎري از اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫رﻓﺖ و ﺗﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ‪ 5‬ﻧﺎﺑﻮدي ﻳﺎ ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ‬
‫اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﻪ در ‪ 200‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل اﺧﻴﺮ رخ داده ‪،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺗﺎ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺼﻮر‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ اﮔﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از درﺧﺖ زﻧﺪﮔﻲ زﻣﻴﻨﻲ ﻗﻄﻊ ﺷﻮﻧﺪ درﺧﺖ ﺟﻮاﻧﺘﺮ ﺷﺪه و ﺟﻮاﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ را ﻛﻪ در ‪ 65‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﻌﺪ از ﻧﺎﺑﻮدي دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ درﺧﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ‬
‫روي زﻣﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻮﻓﺎ ﺷﺪ و اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران از ﺗﺤﻮل ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪.‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﻮع ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﮔﻮﻧﻪ ي ﻣﻮﺟﻮدات ﻳﺎ ﻧﮋاد در روي ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮد و‬
‫اﮔﺮ ﻧﻮﻋﻲ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رﻓﺖ اﻧﻮع دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آن ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬در ﺳﻄﻮر آﻳﻨﺪه ﻣﺜﺎل ﺑﺰ و وﺟﻮد‬
‫ﮔﺮﮔﻬﺎ را ﺑﺎ دﻗﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ‪.‬وﺟﻮد ﮔﺮﮔﻬﺎ در ﺟﺰﻳﺮه اي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده اﻳﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻔﻊ ﺑﺰﻫﺎ و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺗﻌﺎدل ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺟﺰﻳﺮه اﺳﺖ‪.‬وﻟﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﺣﺎل ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺗﻌﺎدل ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪه و ﺳﺮدم داران دوﻟﺖ ﻫﺎ‬

‫‪٢٥٦‬‬
‫را ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺴﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪي از ﺳﺎل ‪ 1990‬ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﭼﻪ در ﻟﻨﺪن‪،‬ﭼﻪ در‬
‫رﻳﻮدوژاﻧﻴﺮو و ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻛﻴﻮﺗﻮ ژاﭘﻦ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻮﺧﺖ‬
‫ﻫﺎي ﻓﺴﻴﻠﻲ را ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2020‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ 20‬درﺻﺪ ﻛﻢ ﻛﻨﻨﺪ‪..‬وﻟﻲ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻧﻴﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ در آﻟﻮده ﻛﺮدن ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺳﻬﻢ دارد ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻜﺮده و ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﺑﻪ آﻟﻮده ﻛﺮدن ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ .‬ﻛﺸﻮر ﺧﻮدﻣﺎن را ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﻌﺪاد ﺧﻮدرو در اﻳﺮان‬
‫ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب ﻳﻚ ﻫﺰارم ﺗﻌﺪاد ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻫﻢ ﻧﺒﻮد و ﻟﻲ اﻛﻨﻮن آﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﻨﻴﺪه ام و اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻫﻢ‬
‫ﺻﺤﺖ دارد ﻫﺮ روز ‪ 2000‬ﺧﻮدرو در ﺗﻬﺮان ﺷﻤﺎره ﮔﺬاري ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺣﺘﻲ ‪ 10‬ﺧﻮدروي ﻓﺮﺳﻮده‬
‫ﻫﻢ در روز از رده ﺧﺎرج ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬آﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪه ام اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت ﺑﻪ ﻋﻠﺖ آﻟﻮدﮔﻲ ﻫﻮاي ﺗﻬﺮان‬
‫دﺑﺴﺘﺎﻧﻬﺎ و دﺑﻴﺮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ را ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻛﺘﺎب "ﺳﺘﺎرﮔﺎن زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻲ" در اﻳﻦ ﻣﻮرد و در ﻣﻮرد ﺿﺎﻳﻌﺎت ﺟﺒﺮان ﭘﺬﻳﺮ و ﺟﺒﺮان‬
‫ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮده ام در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺳﺎده در ﻣﻮرد ﻣﺼﺮف ﺑﻨﺰﻳﻦ و ﻳﺎ‬
‫ﮔﺎز در ﺧﻮد روﻫﺎ را ﻣﻲ آورم‪.‬‬
‫ﺧﻮد روﻳﻲ ﻛﻪ ‪ 100‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در روز در ﺗﻬﺮان ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ ‪ 10‬ﻟﻴﺘﺮ ﺑﻨﺰﻳﻦ و ﻳﺎ ‪ 9‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم)ﭼﮕﺎﻟﻲ‬
‫ﺑﻨﺰﻳﻦ ‪ 0/9‬اﺳﺖ( وﻳﺎ ﻫﻤﻴﻦ وزن ﮔﺎز ﻣﻲ ﺳﻮزاﻧﺪ‪ ،‬ﺿﺮﻳﺐ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺧﻮد‬
‫رو ‪ 27‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﮔﺎز ‪ CO2‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد اﮔﺮ ﺿﺮب در ﺗﻌﺪاد ﺧﻮدروﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺗﻬﺮان در‬
‫رﻓﺖ و ﺷﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻜﻨﻴﺪ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮔﺎز آزاد ﺷﺪه در ﺟﻮ‪ ‬ﺗﻬﺮان ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻋﺪدي ﻧﺠﻮﻣﻲ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ 44 .‬ﮔﺮم ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻴﻚ)‪ 22/2 ( CO2‬ﻟﻴﺘﺮ ﺣﺠﻢ دارد(‪.‬ﻳﻚ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ‪ 5/8‬ﺗﻦ و‬
‫ﻳﻚ ﻛﺎﻧﺎداﻳﻲ ‪ 4/8‬ﺗﻦ و ﻳﻚ اروﭘﺎﻳﻲ‪ 3/3‬ﺗﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﻮدروش در‬
‫ﺳﺎل ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﭘﺨﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺗﻬﺮان و ﻳﺎ ﺷﻬﺮﻫﺎي‬
‫ﺑﺰرگ اﻳﺮان را ﺑﺎ ﺧﻮدروﻫﺎي ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻓﺮﺳﻮده و ﭘﺮ ﻣﺼﺮف ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم ﻣﻲ ﺳﭙﺎرم‪.‬‬
‫رﻗﺎﺑﺖ ﻳﺎ ﻫﻤﻜﺎرى؟‬
‫دو ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه را در ﻣﺤﻴﻄﻰ ﺑﺎ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﻣﺤﺪود در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ؟ در ﺗﻤﺪن‬

‫‪٢٥٧‬‬
‫ﻏﺮب ﺟﻮاب واﺿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ دو ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ اﻓﺘﺎده و ﻳﻜﻰ ﺑﺮﻧﺪه ﺷﺪه و دﻳﮕﺮى را از ﺑﻴﻦ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺰﻳﻨﺶ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﻗﻮﻳﺘﺮﻳﻦ را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻮﺟﻮدى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻰ از‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﻪ آن ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻜﺮار ﺳﺎده و ﺑﻴﻬﻮده ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﻨﺘﺞ‬
‫از ﺗﺤﻮل ﺻﺪﺳﺎﻟﻪ اﺧﻴﺮ ﻏﺮب ﺑﻪ ﺳﻮى ﺑﻬﺮهدﻫﻰ و ازدﻳﺎد ﻗﺪرت اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ؟‬
‫در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺎدﮔﻰ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﻰاﻓﺘﺪ‪ .‬ﺑﻰﻣﻮرد ﻧﻴﺴﺖ واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻜﺎﻣﻞ را ﭼﻪ‬
‫در ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﭼﻪ در ﻧﺤﻮه ﺗﻔﻜﺮﻣﺎن ﺑﻪ زﻳﺮ ﺳﺆال ﺑﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ از اواﺳﻂ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﭼﺎرﻟﺰ داروﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ و از آن زﻣﺎن ﺗﺎﻛﻨﻮن در‬
‫ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﻏﻴﺮ از آﻧﭽﻪ داروﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻰﻛﺮد ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻻزم اﺳﺖ در‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻌﺮﻳﻒ آن ﺟﺪي ﺗﺮ ﻗﻀﺎوت ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺳﺆاﻟﻰ ﻛﻪ داروﻳﻦ ﺑﺪان ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻮل اﻧﻮاع در‬
‫ﻗﻠﻤﺮو ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻋﺼﺮ او در ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻮد‪ .‬از ﻗﺮن ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻋﺠﻴﺒﻰ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺮﺧﻰ‬
‫از اﻧﺪاﻣﻬﺎى ﮔﻮﻧﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮا از ﻧﻈﺮ ﻧﮋادى ﺑﺴﻴﺎر دور از ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻃﺒﻴﻌﻰداﻧﺎن آن زﻣﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﻜﻠﺖ ﻳﻚ ﺳﮓ و ﻳﻚ‬
‫ﺧﻮك آﺑﻰ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ وﺟﻮد اﺟﺪاد ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ را ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﺗﺪاﻋﻰ ﻣﻰﻛﺮد و ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺜﻼً‬
‫اﺟﺪاد ﺑﺴﻴﺎر دورى اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺎق ﭘﺎ )ﺗﻴﺒﻴﺎ( و ﻳﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﻛﺘﻒ )ﻫﻤﻮﭘﻼت( ﻣﺸﺎﺑﻬﻰ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﻰ اﺳﺖ ﻳﻜﻰ در آب زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ و دﻳﮕﺮى ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ .‬اﻛﻨﻮن‬
‫ﻣﻰداﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﺘﻼﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻰ ﺳﺎﻟﻬﺎى ﻣﺘﻤﺎدى و ﻧﺴﻠﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻃﺒﻴﻌﻰداﻧﺎن در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﺗﺸﺎﺑﻬﺎت دﻗﻴﻘﺘﺮ ﻣﻰﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﺒﺪء ﻣﺸﺘﺮك ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮاى ﮔﻮﻧﻪﻫﺎى ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪﻫﻢ ﻣﺴﺠﻞ و آﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ دﻧﻴﺎى زﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮﺧﻼف ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى ﺗﻮرات‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻧﻮاع ﺛﺎﺑﺘﻰ از ﺑﺪو ﺧﻠﻘﺖ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬

‫‪٢٥٨‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺤﻮل ﻧﻮﻋﻰ ﺑﻌﺪ از ﻧﻮع دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﻰداﻧﻰ ﻛﻪ ﺟﺮﺋﺖ ﻛﺮد ﺑﻪﺷﺪت و ﺑﺎ‬
‫ﺷﻬﺎﻣﺖ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ ﺷﻮاﻟﻴﻪ دوﻻﻣﺎرك ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت اﻛﺘﺴﺎﺑﻰ« ﺑﻴﺎن داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻏﻠﻂ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺤﻮل او ﺑﺎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﺪﻳﺪ ﻛﻠﻴﺴﺎ روﺑﻪرو ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس آﻳﺎت ﺗﻮرات‪ ،‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪاى از اﻧﻮاع‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه و از ﺑﺪو ﺧﻠﻘﺖ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻻﻣﺎرك ﺣﺘﻰ ﻣﺒﺪأ ﻣﺸﺘﺮك اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮى از ﺧﺎﻟﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻮرد ﺷﻚ ﻗﺮار‬
‫داده ﺑﻮد‪ .‬ﻻﻣﺎرك ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ ﻛﻠﻤﻪ »زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻰ« ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪.‬‬

‫)‪Jean-Baptiste Lamark( 1744-1829‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﺴﻠﺴﻞ ﻧﺴﺒﻰ ﭘﻰدرﭘﻰ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از زﻣﺎن آدم و ﻫﻮا ﺗﺎ ﺗﻮﻟﺪ ﻣﺴﻴﺢ‪،‬‬
‫دوران ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را در ﺑﺮﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﻬﺸﺖ زﻣﻴﻨﻰ ﺑﻴﺶ از ﺷﺶ ﻫﺰار ﺳﺎل‬
‫ﻃﻮل ﻧﻜﺸﻴﺪه اﺳﺖ! ﺑﺪﻳﻬﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در دوراﻧﻰ ﺑﺪﻳﻦ ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﻧﮋادى ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﭘﺪﻳﺪهاى‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻨﺪ اﺳﺖ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺎﺣﺶ ﺑﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺎ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺷﺶ ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻨﺎﺑﺮ آﻳﺎت ﺗﻮرات‪،‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺤﻮﻟﻰ ﻻﻣﺎرك را ﺑﻴﻬﻮدهﮔﻮﻳﻰ ﺟﻠﻮه داد‪ .‬ﻻﻣﺎرك در ﺳﺎل ‪ 1829‬ﻓﻮت ﺷﺪ و ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺤﻮﻟﻰ او ﻫﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻰ ﺳﭙﺮده ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻴﻬﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﻧﺼﻴﺐ داروﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﻴﻢﻗﺮن ﺑﻌﺪ از ﻻﻣﺎرك‪ ،‬دﻻﻳﻞ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻰ ﻓﺮاواﻧﻰ در ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺧﻮد ﺑﻴﺎورد‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ اﺷﺨﺎص ﻣﻨﺼﻒ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ آن را رد ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢٥٩‬‬
 ‫)‪Charl Darwin(1809-1882‬‬
‫در ﺳﻦ ‪ 22‬ﺳﺎﻟﮕﻰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﺒﻴﻌﻰدان ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻰ ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﻰ »ﺑﻴﮕﻞ« ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻰ ﺑﻪ دور دﻧﻴﺎ‬
‫را ﺷﺮوع ﻛﺮد‪ .‬داروﻳﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ در داﻧﺸﮕﺎه ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﺞ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى ﺗﻮرات ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‬
‫و ﺑﺎور داﺷﺖ ﻛﻪ اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات روى زﻣﻴﻦ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺤﻮﻟﻰ در آﻧﻬﺎ اﻳﺠﺎد‬
‫ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ در ﺣﻴﻦ ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎ و ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻃﻮﻻﻧﻰ و ﻓﺮاوان‪ ،‬ﺧﻼف آن ﺑﺮاﻳﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪﺧﺼﻮص در اﻳﺎم اﻗﺎﻣﺘﺶ در ﺟﺰاﻳﺮ ﮔﻼﭘﺎﮔﻮس)‪ ( Glapagos‬در ﭼﻨﺪ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى ﭘﺮو‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪات‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺑﻪ او ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺒﺎدى ﻣﺸﺘﺮك دارﻧﺪ و اﺧﺘﻼف ﻇﺎﻫﺮى‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻄﻰء ﺗﺤﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ در دوران زﻧﺪﮔﻰ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات اﺗﻔﺎق‬
‫اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﺟﺰاﻳﺮ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ در آن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﻴﺮاث ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺷﺎﻣﻞ ‪ 13‬ﺟﺰﻳﺮه اﺳﺖ ﺷﻜﻞ ‪1‬‬
‫داروﻳﻦ از ﺧﻮد ﺳﺆال ﻣﻰﻛﺮد ﻛﻪ ﻗﻮه ﻣﺤﺮﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 20‬ﺳﺎل‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﺮ روى ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ از ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺎ ﺧﻮد آورده ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت او ﺑﻴﺶ از‬
‫ﭘﻴﺶ ﺗﺤﻮﻻت اﻧﻮاع را ﺑﻪ او ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻰﻛﺮد‪ .‬وﻟﻰ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺖ در آن زﻣﺎن ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ؟ اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﻗﺪرت ﻛﻠﻴﺴﺎ از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ او را ﻣﺠﺒـﻮر‬
‫ﻛﺮدﻛﻪ ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﻮرات را ﺑﺨﻮاﻧﺪ؛ ﺳﭙﺲ او ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷـﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﺸﺎر ﻣﺸﺎﻫـــﺪات و‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻴﺎﺗﺶ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺳﺖ و ﻛﺴﻰ آﻧﻬﺎ را ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺨﺎﻃﺮاﺗﻰ در ﭘﻰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮاى اﻗﻨﺎع ﻫﻤﻜﺎران‪ ،‬ﻻزم ﺑﻮد ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﺮاﺣﻞ‬

‫‪٢٦٠‬‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺒﺪﻳﻼت‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﺑﻴﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺠﺮﺑﻰ‬
‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫ﺷﻜﻞ) ‪(1‬ﺟﺰاﻳﺮ ﮔﻼﭘﺎﮔﻮس ﻛﻪ اﻧﻮاع ﻣﺘﻌﺪدي از ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ در آﻧﻬﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪو‪.‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ داروﻳﻦ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺮ روي‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﺟﺰاﻳﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪.‬‬
‫»در ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در دوران ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﻧﻮزادان زﻳﺎدى ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻰآورﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎرى از‬
‫ﻧﻮزادان از ﺑﻴﻦ ﻣﻰروﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪادى ﻛﻪ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪه و ﺑﻪ ﺳﻦ ﺧﻮدﻛﻔﺎﻳﻰ و ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﻰرﺳﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎﻳﻰ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ وﻓﻖ داده و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ ﻛﻪ داﻣﺪاران اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻼً ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ را ﺑﺮﻣﻰﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ ﻛﺮد ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻫﺎ‬
‫آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﻠﻰ ﺑﻌﺪ از ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﺗﻄﺒﻴﻖ دﻫﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ داﻣﺪار ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﻧﺒﻮده و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪاش ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪاى ﺷﺪه اﺳﺖ‪«.‬‬

‫‪٢٦١‬‬
‫داروﻳﻦ و ﺑﺴﻴﺎرى از ﻃﺒﻴﻌﻰداﻧﺎن زﻣﺎن او و ﺣﺘﻰ ﺑﺴﻴﺎرى از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻫﻨﻮز‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻬﻢ » وﺟﻮد ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع« در ﻧﻬﺎد ﻣﺎد‪‬ه ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎرﻫﺎ ﺗﻜﺮار ﻛﺮده‬
‫و ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻜﺮار ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺎن از ﻣﻨﻄﻘﻰ ﭘﻴﺮوى ﻣﻰﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و ﻳﺎ ﭼﻴﺰى‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻓﻬﻢ ﻣﺎ ﺑﻪ آن ﻧﻤﻰرﺳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮﭼﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﺮد ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎى اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻳﺠﺎد ﺗﻨﻮع و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ‪،‬اﺳﺎﺳﻰﺗﺮﻳﻦ ﻫﺪف ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪،‬ﭼﻪ ﺑﺎ اﻧﺴﺎن وﭼﻪ ﺑﺪون‪.‬‬
‫ﺷﻜﺎر و ﺷﻜﺎرﭼﻰ‬
‫اﺻﻮل وراﺛﺘﻰ داروﻳﻦ ‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻴﻦ واﻟﺪﻳﻦ و ﻓﺮزﻧﺪان‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﭼﻪ ﺣﻘﻴﻘﻰ اﺳﺖ؟‬
‫ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﭼﻪ ﺧﺼﻠﺘﻰ را ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﺪ؟ داروﻳﻦ‬
‫در آن زﻣﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆاﻻت ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻰ در زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺟﻮاب ﺑﻪﻧﺤﻮى اﻧﻘﻼﺑﻰ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻰ ﻣﻔﻬﻮم اﺻﻮل وراﺛﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ داروﻳﻦ را دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻰﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ آﺛﺎر اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺑﺮ روى اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ؛ اوﻻً‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺮاد ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﻛﺎﻣﻼً‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺛﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻣﺘﻜﻰ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع آن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﻨﻮع اﻓﺮاد‬
‫و ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﻨﻮع اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ آﻧﻬﺎ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﻦ ﮔﺮوه و ﻳﺎ ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﮔﺮوه رﻗﺎﺑﺖ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد‪ .‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺗﺮازﻫﺎى ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻰ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻌﺪد ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از اوﻗﺎت‪،‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ رﻗﺎﺑﺘﻬﺎ آﺷﻔﺘﻪ و ﻋﺠﻴﺐ ﺑﻪﻧﻈﺮ آﻳﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻣﺒﺎرزه ﺑﻴﻦ دو ﻧﻮع از‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻳﻜﻰ ﺷﻜﺎر و دﻳﮕﺮى ﺷﻜﺎرﭼﻰ ﻛﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻫﺮ دو ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ .‬و اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺮوف ﮔﺮگ و ﺑﺰﻛﻮﻫﻰ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺰﻳﺮهاى را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ در اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻰ ﻛﺎﻓﻰ‪ ،‬ﻧﻤﻮ ﻋﻠﻮﻓﻪ و ﮔﻴﺎه ﺑﻪ‬
‫ﻧﺤﻮى ﺛﺎﺑﺖ و داﻳﻤﻰ در آن اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬ﻛﺴﻰ ﻳﺎ ﻣﻮﺟﻮدى در اﻳﻦ ﺑﻬﺸﺖ زﻣﻴﻨﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ از‬
‫آن ﺑﻬﺮه ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﻼﺣﻰ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺰﻳﺮه را دﻳﺪه ﺑﺮاى ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮدن اﻳﻦ ﻧﻘﻴﺼﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺟﻔﺖ ﺑﺰ ﻛﻮﻫﻰ‬

‫‪٢٦٢‬‬
‫وارد ﺟﺰﻳﺮه ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮاواﻧﻰ ﻋﻠﻮﻓﻪ و ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻮى ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺰﻫﺎ ﺑﻪراﺣﺘﻰ زاد و وﻟﺪ‬
‫ﻛﺮده و ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺗﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ .‬روزى ﻓﺮا ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﺑﺰﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫ﻋﻠﻔﻬﺎ و ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﺰﻳﺮه ﻣﻰروﻳﻨﺪ و ﻋﻠﻔﻬﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺗﺨﻢ ﻧﻨﺸﺴﺘﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺑﺰﻫﺎ‬
‫ﺧﻮرده ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺟﺰﻳﺮه ﺧﺸﻚ و ﺑﺎﻳﺮ ﻣﻰﺷﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺰﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻮاد‬
‫ﻏﺬاﻳﻰ از ﺑﻴﻦ ﻣﻰروﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه در ﭼﺮاﮔﺎﻫﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده را ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ‬
‫ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ در ﻣﻮرد ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻗﺮون آﻳﻨﺪه ﻣﺼﺪاق ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬زﻳﺮا ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ وﺟﻮد واﻛﺴﻨﻬﺎ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬روزﺑﻪروز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ و آﻟﻮده‬
‫ﺷﺪن ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ زﻣﻴﻨﻰ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻼ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻼح دﻳﮕﺮى ﺑﺮاى ﻣﺰاح ﺑﺎ ﻣﻼح اول‪،‬‬
‫وﺿﻌﻴﺖ دﻳﮕﺮى ﺑﺮاى ﺟﺰﻳﺮه ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺜ ً‬
‫ﻳﻚ ﺟﻔﺖ ﮔﺮگ وارد ﺟﺰﻳﺮه ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ اﻳﻦ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺑﺰرﮔﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ‬
‫ﺑﺰﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﮔﺮﮔﻬﺎ ﮔﻮﺷﺘﺨﻮار و ﻗﻮﻳﺘﺮ از ﺑﺰﻫﺎ ﺑﻮده و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮرد‪.‬‬
‫ﮔﺮﮔﻬﺎ ﺑﺮاى ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺑﺰﻫﺎ را ﺧﻮرده و در اﺛﺮ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺧﻮب ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ زﻳﺎد ﻣﻰﺷﻮد و از‬
‫ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﺗﻌﺪاد ﺑﺰﻫﺎ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و در اﺛﺮ ﻛﺎﻫﺶ ﺗﻌﺪاد ﺑﺰﻫﺎ زاد و وﻟﺪ ﮔﺮﮔﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺪود‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﻫﺮ دو ﻧﮋاد ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺮ دو ﻧﮋاد در ﻛﻨﺎر‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬ورود ﮔﺮﮔﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﺑﺮاى ﺑﺰﻫﺎ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻳﺎ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻰ‬
‫اﺳﺖ؟ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ از ﻧﻈﺮ ﻓﺮدى ﺑﺮاى ﺑﺰﻫﺎ وﺣﺸﺘﻨﺎك اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻫﺮ ﺑﺰ ﺧﻮرده ﺷﺪن‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺮﮔﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ از ﻧﻈﺮ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺰﻫﺎ‪ ،‬ورود ﮔﺮﮔﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺰﻳﺮه‬
‫ﻧﻌﻤﺘﻰ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺗﻌﺎدﻟﻰ در ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ و ﻣﻘﺪار ﻋﻠﻮﻓﻪ اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪن ﺗﻌﺪادى از‬
‫ﺑﺰﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﮔﺮﮔﻬﺎﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﻌﺎدﻟﻰ درﺗﻌﺪادآﻧﻬﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﻰﺗﻮان اﻟﮕﻮﻫﺎى ﻣﺸﺎﺑﻬﻰ ﺑﺮاى ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدى از اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات روى زﻣﻴﻦ و در ﺣﺎل‬
‫ﺗﻌﺎدل در ﻧﻈﺮ ﻣﺠﺴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت رﻳﺎﺿﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻛﺎرﺑﺮد‬
‫ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻗﻮى‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺠﻰ ﻣﺘﻔﺎوت از آن ﭼﻴﺰى ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺣﻜﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬

‫‪٢٦٣‬‬
‫دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎره ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﺷﻮد و ﺣﺘﻰ ﻣﺠﻠﻪاى ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﺑﻴﻮﻟﻮژى اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت‪1‬در داﻧﺸﮕﺎه اﺳﺘﺎﻧﻔﺮد ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎ اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از ﺑﺮﻛﺖ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﺗﻌﺎدﻟﻰ ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺗﺎﺣﺪى روﺷﻦ ﺷﺪه و ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳﺪه ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎ ﺑﻪﺣﺪى ﭘﻴﭽﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ داروﻳﻨﻰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده و‬
‫ﻏﻴﺮواﻗﻌﻰ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬ﺧﻮاه راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد و ﻳﺎ ﺑﻴﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻪﻃﻮر اﺻﻮﻟﻰ ﻫﻤﻜﺎرى و ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺟﻨﮓ و ﻣﺒﺎرزه و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ اﺻﻮﻻً ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﻫﻤﻜﺎرى و ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻣﺪت ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى اوﻟﻴﻪ روى ﻛﺮه‬
‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ زﻧﺪﮔﻰ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻌﺎدﻟﻰ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬در آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺳﺎده ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ از ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد دو ﻣﻮﺟﻮد ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻰﺷﺪ و ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﺮﻋﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻰﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫در اﺛﺮ ﺗﺼﺎدف‪ ،‬در ﺣﻴﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺟﻬﺶ و ﻳﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎﻳﻰ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﻮاع‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ روى زﻣﻴﻦ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺮاﺳﺮ‬
‫ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪﺻﻮرت ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻣﺸﺘﺮك در ﺗﻤﺎم ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از ﮔﺮوﻫﻬﺎ در ﻣﺤﻴﻂ ﺳﺮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ در ﻧﻮاﺣﻰ ﮔﺮم‪،‬ﺑﺮﺧﻰ در ﻣﺤﻴﻂ اﺳﻴﺪى و ﺑﺮﺧﻰ در ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﻗﻠﻴﺎﻳﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و از ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ﺧﻮدﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ را ﺟﺬب ﻛﺮده و ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‬
‫وﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻌﺎدﻟﻰ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻇﻬﻮر ﻧﻮﻋﻰ ﺑﺎﻛﺘﺮى ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻴﺎﻧﻮ ﺑﺎﻛﺘﺮى ﻳﺎ ﺧﺰه آﺑﻰ ﻇﺎﻫﺮا ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد آورد و ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺎدﻟﻬﺎى ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه در ﻃﻰ ﺻﺪﻫﺎ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل را ﺑﻪﻫﻢ رﻳﺨﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻨﻴﻚ و آب را ﺟﺬب ﻛﺮده و ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻗﻨﺪى‬
‫در درون ﺧﻮد ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻰآوردﻧﺪ و ﻣﺎده زاﻳﺪ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﺧﻮد را ﻛﻪ اﻛﺴﻴﮋن ﺑﻮد‪ ،‬در ﻓﻀﺎ رﻫﺎ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در آﻏﺎز‪ ،‬ﻣﻘﺪار اﻛﺴﻴﮋن ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻮ‪ ‬ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ در ﻫﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ‬

‫‪١‬‬
‫‪١. Theoretical population biology‬‬

‫‪٢٦٤‬‬
‫ﺑﻮد)ﻳﻚ ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ‪1000000‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ( ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﺳﻴﺎﻧﻮﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﻣﻘﺪار‬
‫آن ﺑﻪ ‪ 210000‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮﻣﻜﻌﺐ در ﻫﺮ ﻣﺘﺮﻣﻜﻌﺐ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮرﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻫﻢ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪،‬‬
‫اﻛﺴﻴﮋن ﺳﻢ ﻣﻬﻠﻜﻰ ﺑﺮاى ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى ﻏﻴﺮﻫﻮازى اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺗﺤﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ‪ ،‬ﻓﺎﺟﻌﻪاى ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻧﺎﺑﻮدى داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺑﻪوﺟﻮد آورد و ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﺗﻌﺎدﻟﻬﺎى‬
‫زﻣﻴﻨﻰ را ﺑﻪﻫﻢ رﻳﺨﺘﻪ و ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺤﻮل را ﻋﻮض ﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎل آﻳﺎ ﺑﺎز ﻣﻰﺗﻮان اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ را ﻳﻚ‬
‫ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺧﻮاﻧﺪ؟ در واﻗﻊ اﮔﺮ از ﻧﻈﺮ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى ﻏﻴﺮﻫﻮازى ﻣﺴﺌﻠﻪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬
‫وﺟﻮد اﻛﺴﻴﮋن در ﻫﻮا ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺑﻮده‪ ،‬وﻟﻰ از ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻨﻮع و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻇﻬﻮر‬
‫ﺳﻴﺎﻧﻮ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ در روى زﻣﻴﻦ اﻧﻘﻼﺑﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﺳﻤﺎن آﺑﻰ ﻛﻪ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻨﺎﺳﺒﻰ از اﻛﺴﻴﮋن و‬
‫ازت اﺳﺖ از ﺑﺮﻛﺖ وﺟﻮد ﺳﻴﺎﻧﻮ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ در ﺣﺪود ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺑﺎ ﺗﻼش‬
‫دﺳﺖﺟﻤﻌﻰ ﺧﻮد ﺟﻮ‪‬ى ﻣﺮﻛﺐ از ‪ 21‬درﺻﺪ اﻛﺴﻴﮋن و ‪ 79‬درﺻﺪ ازت ﺑﻪ وﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻼوه‬
‫در ﻗﺸﺮﻫﺎى ﻓﻮﻗﺎﻧﻰ ﺟﻮ از اﺛﺮ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ ﻗﻮى ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮ روى اﻛﺴﻴﮋن‪ ،‬ﻣﻠﻜﻮل اوزون‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى اﺧﻴﺮ ﻛﻪ در ارﺗﻔﺎع ‪ 15‬ﺗﺎ ‪ 70‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮى از‬
‫ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺸﺮ ﻣﺤﺎﻓﻆ زﻧﺪﮔﻰ ﻧﺎم دارﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ از ﻧﻔﻮذ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﺧﻄﺮﻧﺎك‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺧﻴﺮا ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎى ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺸﺮ ﺣﻔﺮهاى در‬
‫آن ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﻴﻨﻰ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪1979‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻔﺮهاى در اﻳﻦ ﻗﺸﺮ در ﻧﻮاﺣﻰ ﻗﻄﺐ ﺟﻨﻮب و در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﻗﻄﺒﻰ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﻧﻘﺼﺎن اﻳﻦ ﻗﺸﺮ از ﺳﺎل ‪ 1989‬ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﺣﺪود ﻧﻴﻢ درﺻﺪ در ﻫﺮ ﺳﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ و‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﭘﻴﺶ رود روزى اﻳﻦ ﻗﺸﺮ ﺑﻪﻛﻠﻰ از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﻣﺴﺒﺐ اﺻﻠﻰ اﻳﻦ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ‪ ،‬ﮔﺎز ‪ CFC‬اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻤﺒﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻄﺮﻛﻨﻨﺪهﻫﺎى ﻫﻮا‪ ،‬ﺣﺸﺮهﻛﺸﻬﺎ‪ ،‬رﻧﮓ ﻣﻮى ﺧﺎﻧﻤﻬﺎ‪ ،‬ﮔﺎز‬
‫ﻓﺮﺋﻮن ﻳﺨﭽﺎﻟﻬﺎ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﺻﻨﻌﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻚ ﻣﺼﺮف دارد‪ .‬در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺳﺎل ‪ 1990‬ﻟﻨﺪن‪،‬‬
‫ﻗﺮار ﺷﺪ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2000‬ﻣﺼﺮف اﻳﻦ ﮔﺎز ﺑﻪﻛﻠﻰ در ﺟﻬﺎن ﻣﻤﻨﻮع ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻮرد ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ اﻳﺠﺎد‬
‫ﺣﻔﺮهاى در ﻗﺸﺮ اوزون‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدهام‪.‬‬

‫‪٢٦٥‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪت ﺳﻪ و ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى اوﻟﻴﻪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ و ﺳﻴﺎﻧﻮ‬
‫ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ و در ﭘﻰ آن ﺣﻴﻮاﻧﺎت درﻳﺎﻳﻰ و ﺟﺎﻧﻮران درﻳﺎﻳﻰ و زﻣﻴﻨﻰ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪن‬
‫داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻋﻠﻔﺨﻮار ﻋﻈﻴﻢاﻟﺠﺜﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻨﻮع و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺎدﺛﻪاى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ آﻧﻬﺎ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد و ﺗﻌﺎدﻟﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪى ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺑﻪوﺟﻮد آورد و از ﺑﺮﻛﺖ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻌﺎدﻟﻬﺎ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻳﻌﻨﻰ اﻧﺴﺎن ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻗﻮه ﻣﺤﺮﻛﻪ ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻨﻮع ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺗﻨﻮع را ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻣﻰﺑﺮد‪.‬‬
‫اﺷﻴﺎ و ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻣﻰﺳﺎزد ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻳﻚ ﺳﺆال ﭘﻴﺶ ﻣﻰآﻳﺪ؛ آﻳﺎ واﻗﻌﺎ ﻣﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺷﺪهاﻳﻢ و ﻳﺎ ﻣﺨﺮب آن ﻫﺴﺘﻴﻢ؟‬
‫ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺎ ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻰ ﺑﺮ ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬آﻳﺎ در ﻓﻜﺮ ﺣﻔﻆ ﺗﻌﺎدل ﻣﻌﺠﺰهآﺳﺎﻳﻰ ﻛﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﻧﻮ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﻪوﺟﻮد آوردهاﻧﺪ اﺳﺖ؟ ﻧﺪاى داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎوﺟﺪان ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ و ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻰزﻧﻨﺪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاى زﻣﻴﻦ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺣﻔﺮهاى در ﻗﺸﺮ اوزون ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و ﺑﻪزودى ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى‬
‫ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات را ﻛﺒﺎب ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻰزﻧﻨﺪ ﺗﻌﺎدل ﺟﻤﻌﻴﺘﻰ ﻛﺮه‬
‫زﻣﻴﻦ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬دﻛﺘﺮ‬
‫ژاك ﻣﻨﻮ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى و ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﭘﺰﺷﻜﻰ‪ ،‬ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺎ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﺷﻴﻤﻴﺪاﻧﺎن و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ را ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻣﻮرد ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻗﺮار دادﻳﻢ‪،‬‬
‫ﻏﺎﻓﻞ از آﻧﻜﻪ ﺧﻮد ﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ واﻛﺴﻨﻬﺎ ﺑﻤﺐ اﻧﻔﺠﺎرى ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﻓﺮاﻫﻢ آوردهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪزودى‬
‫ﻣﻨﻔﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و زﻧﺪﮔﻰ در روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را ﻣﺸﻜﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺗﻌﺎدل ﻣﻌﺠﺰه‬
‫آﺳﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺎل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر را دﻛﺘﺮ ژاك ﻣﻨﻮ دراواﺋﻞ ده ي آﺧﺮ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻴﺎن داﺷﺖ وﻟﻲ اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﻛﻨﺘﺮل‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ در ﻫﻨﺪ و ﺑﻪ وﻳﮋه در ﭼﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن در ﺣﺪود ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺗﻌﺪاد ﺑﻲ ﺷﻤﺎري از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ را ﻧﺎﺑﻮد ﻧﺴﺎزد‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎز ﻫﻢ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻰزﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻤﻰ از اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﻴﻨﻰ و درﻳﺎﻳﻰ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻳﺎ‬

‫‪٢٦٦‬‬
‫در ﺣﺎل از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ اﻓﺮاد ﻣﻌﺪودى ﻛﻪ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدى ﺟﻬﺎن را در ﻗﺒﻀﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﺪاﻫﺎ را ﻣﻰﺷﻨﻮﻧﺪ؟ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻰزﻧﻨﺪ دﺳﺘﻜﺎرى ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ‪،‬‬
‫دﺳﺘﻜﺎرى در ژﻧﻮم اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ دﺧﺎﻟﺖ در ﻣﻴﺮاث ژﻧﺘﻴﻜﻰ ﺑﺸﺮﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﻛﺴﻰ ﺑﻪ ﻧﺪاى آﻧﻬﺎ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻰدﻫﺪ؟‬
‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﻨﻮع‬
‫ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﺟﻬﺸﻬﺎى ﭘﻰدرﭘﻰ در درون ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى اوﻟﻴﻪ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻨﻮﻋﻰ از ﻣﻮﺟﻮدات‬
‫ﭘﻠﻰ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺑﺎ اﻧﺪاﻣﻬﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﻨﻮع و‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ در ‪ 500‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﻴﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ دوران از ﻋﻤﺮ‬
‫زﻣﻴﻦ را اﻧﻔﺠﺎر ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬دوران زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻰ از اﻳﻦ ﺑﻪﺑﻌﺪ ﺑﻪ دو دوره ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ از ﻫﻢ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻗﺒﻞ از ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت و دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در درون درﻳﺎﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ و دوران ﺑﻌﺪ از ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ در درون درﻳﺎﻫﺎ و در روى زﻣﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫در آﻏﺎز اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬در روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻛﻪ اﻧﺪاﻣﻬﺎى ﻧﺮم داﺷﺘﻪاﻧﺪ اﺛﺮ ﭼﻨﺪاﻧﻰ از‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻧﻔﺠﺎر ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ اﻧﻮاع ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻳﻜﻰ ﺑﻌﺪ از‬
‫دﻳﮕﺮى در ﻻﺑﻼى ﻗﺸﺮﻫﺎى رﺳﻮﺑﻰ ﻇﺎﻫﺮ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺤﻮل آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ آﺷﻜﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﻛﻪ اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻧﺮمﺗﻨﺎن و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ اوﻟﻴﻦ ﻧﻮع ﻣﺎﻫﻰ در درﻳﺎﻫﺎ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اوﻟﻴﻦ ﻣﻬﺮهداران و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ زﻣﺎن ﻓﻘﻂ در اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻛﻢﻛﻢ ﺑﺮ روى ﺧﺸﻜﻴﻬﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺸﺮات ﺟـﺰو اوﻟﻴﻦ ﺣﻴـﻮاﻧﺎﺗﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ زﻧــﺪﮔﻰ در‬
‫ﺧﺸﻜﻰ را ﺷﺮوع ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺣﻴﻮاﻧﺎت دوزﻳﺴﺘﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن درﺧﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪﻧـﺪ و از ﺗﺤــﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ دﺳﺘﻪ اﺧﻴﺮ‬
‫داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران اوﻟﻴﻪ )ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ( اﺟﺪاد ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﻛﻨﻮﻧﻰ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ اوﻟﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده از درﺧﺘﺎن ﮔﻠﺪار ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‬

‫‪٢٦٧‬‬
 ‫‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ)‪( 2‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ‪ .‬در ﺑﺎﻻي ﺷﻜﻞ ﻓﻠﺶ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه ﻗﺴﻤﺖ اول ﻛﻪ‬
‫از ‪ 4/55‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬در اﺑﺘﺪا زﻣﻴﻦ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار و رﻋﺪ و ﺑﺮﻗﻬﺎ وﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻔﺮه ﻫﺎ در دﻫﺎﻧﻪ آﺗﺶ ﻧﺸﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﺧﺎﻣﻮس و ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن درﻳﺎﭼﻪ ﻫﺎي ﻛﻢ ﻋﻤﻖ و ﺳﭙﺲ در‪ 3/85‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ اوﻟﻦ ﺳﻠﻮل زﻧﺪﮔﻲ آورده ﺷﺪه و در ﭘﻲ آن ﭘﻴﺪاﻳﺶ‬
‫ﺑﺎﻛﺘﺮي ﻫﺎ و ﺧﺰه ﻫﺎ وﻋﻤﻞ ﻓﺘﻮ ﺳﻨﺘﺰ ﺧﺰﻫﺎ ﺗﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻮ‪‬ي ﻣﺘﺸﻜﻞ از ‪ 21‬درﺻﺪ اﻛﺴﻴﮋن و ‪ 79‬در ﺻﺪ ازت‪.‬در‪ 2/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل‬
‫ﭘﻴﺶ ﺟﻨﺒﺶ ﻫﺎي زﻣﻴﻦ ﻟﺮزه اي و ﭘﺪﻳﺪه ﺗﻜﺘﻮﻧﻴﻚ ﻳﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﻛﻒ درﻳﺎﻫﺎ و ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻗﺎره ﻫﺎ و ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ ﺷﺮوع‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد اﻳﻦ دوره ﻛﻪ در ﺣﺪود‪ 2‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻃﻮل ﻣﻲ ﻛﺸﺪ اﺛﺮي از ﻓﺴﻴﻞ ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﻳﺎ ﻛﻴﺎﻫﺎن در ﺻﺨﺮه ﻫﺎ و رﺳﻮﺑﺎت دﻳﺪه‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻌﺪي ﺷﻜﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوره اﻧﻔﺠﺎر ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ‪ 545‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺷﺮوع ﺷﺪه و ﺗﺤﻮﻻت و‬
‫ﺷﮕﻮﻓﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻓﺮاوان اﻳﻦ دوره وﻇﻬﻮر ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﻛﻴﺎﻫﺎن در داﺧﻞ ﺷﻜﻞ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺑﺨﺶ اﺧﻴﺮ ﺷﺎﻣﻞ‪ 5‬دوره ﻛﺎﻣﻼ"‬
‫ﻣﺸﺨﺺ از دوراﻧﻬﺎي زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ و ﻓﺴﻴﻞ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن درون ﻫﺮ دوره ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪه زﻣﺎن ﻇﻬﻮر و زﻣﺎن از‬
‫ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺎﻧﺪار اﺳﺖ‪.‬در ﭘﺮﻳﻤﺮ دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﻨﺪ و درﺗﺮﻳﺎس زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ 65) .‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ( در‬
‫ژوراﺳﻴﻚ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ وﺑﻪ ﻣﺪت‪ 150‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﺗﺤﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده واﻧﻮاع ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻣﻲ آﻳﻨﺪ در دوره ﺑﻌﺪي ﻛﻪ ﻛﺮﺗﺎﺳﻪ ﻧﺎم دارد ﮔﻠﻬﺎ ﻇﻬﻮر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﻨﻮع و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ ،‬دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪوﺟﻮد آورد و از اﺟﺘﻤﺎع اﻳﻦ‬

‫‪٢٦٨‬‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎ ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎﻳﻰ ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاى از آﻧﻴﻢ‪ .‬از زﻣﺎن ﻇﻬﻮر ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﺮ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدى ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ﺧﻮد ﺗﻌﺎدﻟﻰ ﺑﻪوﺟﻮد آورد و اﮔﺮ اﻧﻮاﻋﻰ ﻗﺎدر ﺑﻪ اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ در اﻳﻦ‬
‫ﺗﻌﺎدل ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﻳﺎ ﺗﻌﺎدل ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آﺳﻴﺒﻰ ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺤﻮ ﻣﻰﺷﺪﻧﺪ و‬
‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن و ﻳﺎ ﺷﺎﺧﻪاى از ﻧﮋاد آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺟﻬﺶ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻣﻰﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺎدل ﺟﺪﻳﺪى ﺑﺎ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﻃﺮاف ﺧﻮد ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻰﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﭼﻪ در درون درﻳﺎﻫﺎ و ﭼﻪ ﺑﺮ‬
‫روى ﺧﺸﻜﻴﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮدات و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺘﻨﻮع‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﻣﻨﻈﻮر اﺻﻠﻰ ﺧﻮد‬
‫ﻳﻌﻨﻰ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻋﻈﻴﻢ وﻟﻰ ﻓﺎﻗﺪ ادراك ﻋﺎﻟﻴﻪ ﭼﻮن‬
‫داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ را ﺑﻪوﺟﻮد آورد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻋﻠﻔﺨﻮار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 150‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﺧﺸﻜﻴﻬﺎى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮدى ﻗﺪرت ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آﻧﻬﺎ را ﻧﺪاﺷﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ در آﺳﻤﺎن و ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ در روى زﻣﻴﻦ و ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﻴﻨﻰ و ﻣﺎﻧﻊ‬
‫رﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻨﻮع ﻋﻤﻼً ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪت ‪ 150‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮدى ﻗﺪرت ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻰ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ را ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬در ﺷﻜﻞ)‪ (3‬اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ را آورده اﻳﻢ و اﻧﺪاﻣﻬﺎي آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺑﺎ اﻧﺪام ﻓﻴﻞ ﻛﻨﻮﻧﻲ و اﻧﺴﺎن ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪(3‬ﻧﻤﻮداري از اﻧﺪازه و اﻧﻮاع دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ و در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻧﺪام آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻓﻴﻠﻬﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ و اﻧﺴﺎن‪.‬‬

‫‪٢٦٩‬‬
‫ﻓﻘﻂ ‪ 30‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺪاﻳﺶ دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ‪ ،‬اﻧﻮاع ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻜﻰ از ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫آﻣﺪﻧﺪ و ﺗﺤﻮل ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻫﻢ ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﻋﻤﻼً ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن دوران زﻧﺪﮔﻰ دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ و از ﺗﺮس آﻧﻬﺎ در‬
‫ﺳﻮراﺧﻬﺎى درﺧﺘﺎن و ﻳﺎ ﺣﻔﺮهﻫﺎى رﻳﺰى ﻛﻪ در ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻬﺎ ﻣﻰﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺨﻔﻰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮات‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ در ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ ﻛﻪ دﻟﻴﻞ آن ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻌﻰ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎﺟﻌﻪاى ﺑﺮ روى‬
‫زﻣﻴﻦ ﺑﻪوﺟﻮد آورد و ﺗﻌﺎدل دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ از ﺑﻴﻦ رﻓﺖ و ﻛﻠﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﺳﺎﻧﺤﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪدى‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮﺧﻮرد ﺳﻨﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ و ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﺳﺘﺎره دﻧﺒﺎﻟﻪدارى ﺑﺎ زﻣﻴﻦ از ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮلﺗﺮ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ‪ .‬ﺿﺮﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه آنﭼﻨﺎن ﺷﺪﺗﻰ داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻮدهﻫﺎى ﮔﺮدوﻏﺒﺎر ﺑﺎ ﻏﻠﻈﺖ ﻓﺮاوان در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻮ‪ ‬ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ را‬
‫ﺑﺮاى ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻋﻈﻴﻢاﻟﺠﺜﻪاى ﭼﻮن دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮاواﻧﻰ ﮔﺮدوﻏﺒﺎر در ﺟﻮ‪‬‬
‫آنﭼﻨﺎن ﺑﻮده ﻛﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺳﻴﺎه و ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﻤﻰرﺳﻴﺪه و در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻣﺎى زﻣﻴﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰ ﻧﺒﻮده و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﺸﻚ و ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﺑﺮگ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻋﻠﻒﺧﻮار ﺑﻪﺧﺼﻮص داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ در ﺳﺮﻣﺎ و ﻣﺤﺮوم از ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ از ﺑﻴﻦ‬
‫رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات ﺣﻴﻮان ﻳﺎ ﮔﻴﺎه ﭘﺪﻳﺪه اي اﺻﻮﻟﻲ از ﺗﺤﻮل ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺟﻬﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫دﻧﻴﺎ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ اﻃﺮاف ﺧﻮد ﺳﺎزش ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺳﺮ آﺧﺮ ازﺑﻴﻦ ﻣﻲ روﻧﺪ‬
‫و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﺮدد و اﻳﻦ اﺻﻮل اﺻﻠﻲ ﺗﻨﻮع ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪.‬اﻣﺎ دﻟﻴﻞ‬
‫ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ي دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻮراﻧﻬﺎي آﺗﺶ ﻧﺸﺎﻧﻲ در آﻏﺎز‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ و ﺣﻮادث ﺟﻮ‪‬ي ‪،‬آﺳﻤﺎﻧﻲ ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻲ ﺷﻜﺎر زﻳﺎد ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﻮﻧﻪ ي دﻳﮕﺮ‬
‫رﻗﺎﺑﺖ در ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ و ﻳﺎ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ دﺧﺎﻟﺖ ﺑﺸﺮ در ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻓﺮاورده ﻫﺎي‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎك واﻧﺘﺸﺎر ﮔﺎزﻫﺎي ﺳﻤﻲ در ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ و ‪ . .‬و ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ آوردﻳﻢ ‪ 5‬دوره ﻣﻬﻢ ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﻌﺪ از اﻧﻔﺠﺎر ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ‬

‫‪٢٧٠‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ‪ 500‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﻛﻪ در ﺟﺪول زﻳﺮ زﻣﺎن و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ را ﻣﻲ آورﻳﻢ‪.‬اﺳﺎﻣﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ را ﻛﻪ ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﻲ آن را ﻧﺪارﻳﻢ و ﻳﺎ ﻣﻦ ﻧﻤﻲ‬
‫داﻧﻢ ﺑﻪ ﻻﺗﻴﻦ آورده ام‪.‬‬
‫در‬ ‫زﻣﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ از ﺑﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫دوران زﻣﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻃﻮل‬
‫ﺻﺪ‬ ‫رﻓﺘﻪ‬ ‫ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ‬ ‫)ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ‬ ‫ﺳﺎل(‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﻪ ‪% 60‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪ 440‬ـ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن دوره‬
‫وﻳﮋه درﻳﺎﻳﻲ‬ ‫‪Ordovicie‬‬
‫‪n‬‬
‫‪% 60‬‬ ‫ﻣﺎﻫﻲ و ﺧﺰه ﻫﺎ‬ ‫‪7‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن دوره ‪ 365‬ـ‬
‫‪Dévonien‬‬
‫‪% 90‬‬ ‫ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‪،‬دوزﻳﺴﺘﻲ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن دوره ‪ 205‬ـ‬
‫ﻫﺎ و ﺣﺸﺮات‬ ‫‪Permien‬‬

‫‪% 20‬‬ ‫ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‬ ‫‪ 0/1‬ﺗﺎ ‪5‬‬ ‫‪ 145‬ـ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن دوره‬

‫‪Gasteropodes,‬‬ ‫‪Trias‬‬
‫‪Bivalves‬‬
‫دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ‪،‬آﻣﻮﻧﻴﺖ ﻫﺎ ‪% 50‬‬ ‫‪ 10‬ﺗﺎ ‪5‬‬ ‫‪ 65‬ـ‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن دوره‬
‫ﺳﺮﺧﺴﻬﺎي ﻏﻮل ﭘﻴﻜﺮ‬ ‫‪Crétacé‬‬

‫در ﻃﻮل اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ زﻣﻴﻨﻰ‪ ،‬ﺳﻮاﻧﺤﻰ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪﻛﺮّات اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ و ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ‬
‫از ﻫﻤﻪ وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﺘﺮ ﺣﺎدﺛﻪاى ﺑﻮده ﻛﻪ در ‪ 205‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و در ﻃﻰ آن در‬
‫ﺣﺪود‪ 90‬در ﺻﺪ از اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﻴﻨﻰ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎدﺛﻪاى ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ‬
‫داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﺷﺪ‪ ،‬در ‪ 65‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ رخ داده و در اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﻓﻘﻂ ده درﺻﺪ اﻧﻮاع‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات از ﺑﻴﻦرﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ )از ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ( در اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﻛﻠﻴﻪ‬
‫داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻛﺮه زﻣﻴﻦ از دﺳﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺖ و زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاى ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و‬

‫‪٢٧١‬‬
 ‫ﻧﻮآورﻳﻬﺎى ﺑﻌﺪى ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻰ ﻛﻪ ﮔﺮدوﻏﺒﺎر ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻓﺮوﻛﺶ ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻟﺒﺨﻨﺪ ﻧﻮﻳﺪ ﺑﺨﺶ ﺧﻮد را ﺑﺮ روى‬
‫زﻧﺪﮔﻰ زﻣﻴﻨﻰ از ﻧﻮﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻰ ﻛﻪ در اﻋﻤﺎق زﻣﻴﻦ از ﺳﺮﻣﺎ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﻪ زدن ﻛﺮدﻧﺪ و دوﺑﺎره ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺳﺒﺰى ﻟﺬتﺑﺨﺶ و ﻧﻮﻳﺪدﻫﻨﺪه زﻧﺪﮔﻰ را‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ در ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﻈﻴﻢاﻟﺠﺜﻪاى ﭼﻮن داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺪرت ﻋﺮض اﻧﺪام ﭘﻴﺪا‬
‫ﻛﺮده و در ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﺎ آزادى ﻣﻄﻠﻖ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻧﺸﻮ و ﻧﻤﺎ و زاد و وﻟﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻧﻮاع‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺟﻬﺸﻬﺎ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪدى ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺳﺮﻋﺖ ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺗﻨﻮع و‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از زﻣﺎﻧﻬﺎى ﻗﺒﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 65‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻮل ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺗﺤﻮل ﺑﺪون وﻗﻔﻪ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ و ﭼﻨﺪ ﺻﺪﻫﺰار ﺳﺎﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و در ﺻﺪ‬
‫ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﺧﺘﻴﺎر ﺗﺤﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ را از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺳﻠﺐ ﻛﺮده و ﺧﻮد ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آن ﮔﺸﺘﻪاﻳﻢ اﻟﺒﺘﻪ در ﻗﺮن اﺧﻴﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻟﺠﺎم ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ‪.‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻓﺮاورده ﺗﺤﻮل ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻗﻮه ﻣﺤﺮﻛﻪ ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ ﮔﺸﺘﻪ و اﺧﺘﻴﺎرﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺟﻬﺸﻬﺎ و‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎى ﺟﻬﺎن را ﺑﻪدﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﻮاع ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﻴﻨﻰ را ﻳﺎ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده و‬
‫ﻳﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎﻳﻰ در آﻧﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده ﻛﻪ ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ از اﺟﺪادﺷﺎن دﺷﻮار و ﻳﺎ اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺪون ﻛﻤﻚ اﻧﺴﺎن ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪).‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻰ و ﮔﻴﺎﻫﺎن دﺳﺖ ﭘﺮورده ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﻳﺎ ﺑﺪون واﻛﺴﻦ‪ ،‬و ﻳﺎ ﺑﺪون ﻛﻮدﻫﺎ و ﻳﺎ ﺳﻢ دﻓﻊ آﻓﺎت‪ ،‬ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ‪ (.‬اﺟﺪاد ﮔﺎوﻫﺎ در ﻫﺰارﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﭼﻨﺪ ﻟﻴﺘﺮ ﺷﻴﺮ در روز ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﮔﺎوﻫﺎى اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه و دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺸﺮ در ﺣﺪود ‪ 30‬ﺗﺎ ‪60‬‬
‫ﻟﻴﺘﺮ در روز ﺷﻴﺮ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮده ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎدر‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪﻫﺎ وﮔﺎوﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ )دوﻗﻠﻮﻫﺎى واﻗﻌﻰ( و‬
‫ﻳﺎ ﻣﻴﻤﻮﻧﻬﺎﻳﻰ را از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﻄﻔﻪ در داﺧﻞ ﻟﻮﻟﻪ آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﻪوﺟﻮد آورده اﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً‬

‫‪٢٧٢‬‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻮده و از ﻗِﺒﻞ ﻫﺮ ﻧﻄﻔﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‪ 8‬ﻣﻴﻤﻮن ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ‪ .‬واﻛﻨﻮن در آﻣﺮﻳﻜﺎ ‪ 570‬ﮔﺎو و‬
‫ﺑﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﺎزي ﺷﺪه وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ‪ 5‬ﻣﺎه دﻳﮕﺮ ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﻬﺎ در ﺳﻔﺮه ي آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻗﺮار‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ)ﻣﺮاﺟﻊ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺑﺨﺶ دوم ﻓﺼﻞ ‪ ( 7‬در ﺑﻴﻦ درﺧﺘﺎن ﻣﻴﻮه‪ ،‬آﻧﻬﺎﻳﻰ را ﻛﻪ ﻣﻴﻮه‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻳﺎ ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ دارﻧﺪ ﻧﺰد ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﻰدارد و در ﺗﻮﺳﻌﻪ آﻧﻬﺎ و ﺑﺎز ﻫﻢ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮ در‬
‫ﻧﻮزادان و ﻳﺎ ﻓﺮاوردهﻫﺎى آﻧﻬﺎ اﻗﺪام ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻰ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻴﺶ از دو ﻫﺰاران ﻧﻮع ﻣﻴﻮه‬
‫ﻃﺒﻴﻌﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻧﻈﺮ داروﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ و ﻳﺎ ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮي از ﻧﻮﻋﻲ‬
‫ﻣﺮض ﺑﺎﺷﺪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻣﻴﻮﻫﺎي درﺷﺖ ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﺿﺨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻳﻢ‪ ..‬اﻧﻮاع درﺧﺘﺎن و ﻳﺎ ﻣﻮﺟﻮدات از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ آﻧﻬﺎﻳﻰ ﺑﻮده‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻬﺮه ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻰداده و از‬
‫ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدى ﻣﻘﺮونﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﻣﺮوزه ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﻮاع ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬
‫ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه در ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻬﻮده ﻧﺒﻮده و ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﻣﻜﻤﻞ اﻧﻮاع ﻃﺒﻴﻌﻰ دﻳﮕﺮ ﺑﻮده و‬
‫وﺟﻮدﺷﺎن ﺑﺮاى ﺗﻌﺎدل در ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻻزم ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺪف ﻃﺒﻴﻌﺖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻫﺪف اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص در‬
‫ﺳﺪه اﺧﻴﺮ‪ ،‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﺗﺮﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺣﺘﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ‬
‫را ﺑﺪ درك ﻛﺮده و ﺑﺎ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻏﺮﺑﻰ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﻢ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻴﺰ ﻗﻮﻳﺘﺮﻳﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺑﺎرﻫﺎ در ﻛﻼﺳﻬﺎى درس ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺷﻨﻴﺪه و ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ در اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻠﻤﻴﻦ‬
‫ﺑﺎ اﻗﺘﺒﺎس از ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻏﺮب ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ را ﺗﻜﺮار ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ‬
‫در آﻏﺎز دوره »ﻛﺮﺑﻨﻴﻔﺮ« )‪ 360‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ( ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪهاى در روى ﺧﺸﻜﻴﻬﺎى زﻣﻴﻦ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺨﻢ ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺎﻫﻴﻬﺎ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬اﺑﺘﺪاﻳﻰﺗﺮﻳﻦ دوزﻳﺴﺘﺎن را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‬
‫و از ﺗﺤﻮل و ﺟﻬﺸﻬﺎى ﭘﻰدرﭘﻰ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن زﻣﻴﻨﻰ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﺧﻪاى از اﻳﻦ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮده و ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﻨﺪى‬
‫ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺳﻰ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺑﻌﺪ در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﺑﻪ اوج ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺧﻮد‬

‫‪٢٧٣‬‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﺗﺤﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻣﺨﺘﺼﺮى ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ اوﻟﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪار از آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪ‪ .‬در ﻃﻰ دوران زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﺰوزوﺋﻴﻚ« ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻪ‬
‫دوره ﻣﺘﻔﺎوت از ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى »ﺗﺮﻳﺎس‪ ،‬ژوراﺳﻴﻚ و ﻛﺮﺗﺎﺳﻪ« ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﺗﺤﻮل ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻓﻘﻂ ﭼﻬﺎر ﺷﺎﺧﻪ ﻣﺠﺰا از ﻫﻢ و ﺑﺎ اﺧﺘﻼف‬
‫ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ‪ .‬داﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ در ﭘﺎﻳﺎن دوره ﻣﺰوزوﺋﻴﻚ ﻛﻪ ﻛﺮﺗﺎﺳﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬از‬
‫ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در دوره ﺑﻌﺪى ﻛﻪ »ﺳﻨﻮزوﺋﻴﻚ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮد )‪ 70‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ( ﺟﻬﺶ و‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬در ﭼﻬﺎردﺳﺘﻪ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران زﻣﻴﻨﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺗﺤﻮﻻت ﻓﺮاواﻧﻰ ﭘﺪﻳﺪ آورد‪،‬‬
‫ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﻫﺰاران ﻧﻮع ﭘﺴﺘﺎﻧﺪار ﻣﺨﺘﻠﻒ از آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪ‪ .‬دﻳﺮﻳﻨﻪﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬دﺳﺘﻪ ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻰ‬
‫از اﻳﻦ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران را در ﻧﻈﻢ و ﻳﺎ ﺷﺎﺧﻪ ﭘﺮﻳﻤﺎت ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ در ﺟﻨﮕﻠﻬﺎى ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎره‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و از اﺧﺘﺼﺎﺻﺎت آﻧﻬﺎ ﻗﺪرت ﭘﺮش از ﺷﺎﺧﻪاى ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻮده و اﻧﮕﺸﺖ‬
‫ﺷﺴﺖ آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﮕﺸﺘﺎن دﻳﮕﺮ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﺑﻪﺟﺎى ﭼﻨﮕﺎل ﻧﺎﺧﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎن آﻧﻬﺎ در‬
‫دو وﺿﻌﻴﺖ ﭘﻴﺸﺎﻧﻰ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﺑﺮﺧﻼف ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران‪ ،‬اﺷﻴﺎ را از روﺑﻪرو‬
‫ﻣﻰدﻳﺪﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻴﻬﺎ را ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻰداﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا در وﺿﻌﻴﺖ دﻳﺪ روﺑﻪرو‪ ،‬ﺷﻴﺌﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﭼﺸﻢ راﺳﺖ دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﺌﻰ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﭼﭗ دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬از ﻳﻚ ﺳﻮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﻰء ﺗﺎ ﭼﺸﻢ و از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻴﻬﺎى‬
‫آن ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻣﻰﺷﻮد‪) .‬اﻳﻦ دﻗﻴﻘﺎ ﻫﻤﺎن ﻛﺎرى اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎى »ﺗﻠﻤﺘﺮى« ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ‬
‫ﺑﺮاى ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺴﺎﻓﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻰ اﺷﻴﺎ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺴﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻋﺼﺐ ﻣﺮﻛﺰى ﻣﺠﻬﺰ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى درﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ دو ﭼﺸﻢ را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ رﺑﻂ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﻋﺼﺒﻰ ﻣﺮﻛﺰى در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ دﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮﻋﻜﺲ اﻋﺼﺎب ﺑﻮﻳﺎﻳﻰ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ .‬زﻧﺪﮔﻰ ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﺑﺮ روى درﺧﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﭘﺮورش اﻃﻔﺎل ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫دﺷﻮارﻳﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﺑﻮد و ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ در اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﺟﺎﻧﻮران ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ زاد و وﻟﺪ ﻛﻢ ﺷﺪ و‬

‫‪٢٧٤‬‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ در ﺳﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ و ﺑﻪﺧﺼﻮص آﻧﻬﺎ در ﻫﺮ زاﻳﻤﺎن ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺑﭽﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ‬
‫ﻧﻤﻰآوردﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮﺑﻪ و ﺟﻐﺪ ﭼﺸﻤﺎﻧﻰ در وﺿﻌﻴﺖ ﭘﻴﺸﺎﻧﻰ دارﻧﺪ و ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺷﻴﺎ را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪ وﻟﻰ در ﮔﺮوه ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ زﻳﺮا ﻓﺎﻗﺪ ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﺸﺨﺼﺎت آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺟﻬﺸﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ ﺷﺪه و اﻧﻮاع ﻣﺘﻨﻮﻋﻰ )ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از ﻫﺰار ﻧﻮع( را ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫آوردهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ در زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﻴﺶ از ‪ 185‬ﻧﻮع از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در زﻣﺎن ﻣﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﭘﺮﻳﻤﺎت ﻣﻴﻜﺮوﺳِﭗ ﻧﺎم دارد ﻛﻪ وزن آن از ﺻﺪ ﮔﺮم ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﮔﻮرﻳﻠﻬﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﺻﺪ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﻴﺸﺘﺮ وزن دارﻧﺪ‪) .‬وزن درﺻﺪ ﻣﺨﺘﺼﺮى از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺼﻮص‬
‫در ﺑﻴﻦ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻴﻬﺎ‪ ،‬از ﺻﺪ ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ (.‬ﻏﺎﻟﺐ ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ در ﺟﻨﮕﻠﻬﺎى ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎره‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻌﺘﺪﻟﻪ ﺧﻮ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮع ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻰ از ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را داﺷﺘﻪ و ﻃﺒﻴﻌﻰداﻧﺎن آﻧﻬﺎ را »ﻫﻤﻮ« )ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎن( ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫در زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﻧﻮع از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﻛﻪ در روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ و در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻋﺠﺎﻟﺘﺎ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ در ﺣﺪود ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد و اﮔﺮ ﺟﻨﮓ و ﻳﺎ ﺳﺎﻧﺤﻪاى اﺗﻔﺎق ﻧﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ!‬
‫ﻣﺎداﻣﻰ ﻛﻪ ﻧﺎم »ﻫﻤﻮ« )ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎن( را ﻣﻰﺷﻨﻮﻳﻢ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻧﻈﻴﺮ اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزى‬
‫ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬درواﻗﻊ ﻫﻤﻮﻫﺎ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎ و ﺟﻬﺸﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ در‬
‫زﻣﺎﻧﻬﺎى ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺗﺤﻤﻞ ﻛﺮده و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﻮاﻋﻰ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى اوران اوﺗﺎن‬
‫)ﻧﻮﻋﻰ ﻣﻴﻤﻮن ﺑﺰرگ(‪ ،‬ﮔﻮرﻳﻞ )ﻧﻮﻋﻰ دﻳﮕﺮ از ﻣﻴﻤﻮﻧﻬﺎ(‪ ،‬ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه و در آﺧﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﻰﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﺒﺎرﺗﻰ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪ داروﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻰﺷﻮد »اﻧﺴﺎن از ﻧﺴﻞ ﻣﻴﻤﻮن اﺳﺖ« ﻛﺎﻣﻼً ﻏﻠﻂ‬
‫اﺳﺖ و ﺧﻮد داروﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰى را ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ و ﺑﺎ ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‬
‫اﻧﻮاع ﻣﻴﻤﻮﻧﻬﺎ و ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و )ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه آﻧﻬﺎ( اﻧﺴﺎن‪ ،‬اﺟﺪاد ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫در زﻣﺎن داروﻳﻦ و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻓﺴﻴﻠﻬﺎ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻰﮔﺮﻓﺖ و ﻏﺎﻟﺒﺎ اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن در ﻻﺑﻼى رﺳﻮﺑﺎت و ﻓﺴﻴﻠﻬﺎى ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﻠﻘﻪﻫﺎى‬

‫‪٢٧٥‬‬
‫ﻣﻔﻘﻮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﻛﻨﻮن ﻋﻠﻢ ﺷﻴﻤﻰ و ﺷﻴﻤﻰزﻳﺴﺘﻰ و ﺷﻴﻤﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻌﺠﺰهآﺳﺎﻳﻰ در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺷﻴﻤﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ‪ ،‬درون ﻣﻮﻟﻜﻮل ‪ DNA‬را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻣﻴﺮاث‬
‫ﻧﺴﺒﻰ را در ﻻﺑﻼى ﻣﺎرﭘﻴﭻ ﻧﺮدﺑﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ درﺷﺖ ﻣﻮﻟﻜﻮل ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﻰﺗﻮان ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ‬
‫روﺷﻬﺎى ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ ﻣﻰﺗﻮان ﭘﺎﻳﻪﺑﻪﭘﺎﻳﻪ )ﭘﻠﻪﺑﻪﭘﻠﻪ( اﻳﻦ ﻣﻮﻟﻜﻮل را ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻛﺮده و ﻣﺜﻼً ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ آﻣﺪه از ﺑﺮرﺳﻰ دو ﻧﻮع از ﻣﻮﺟﻮدات را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮد و ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫دو ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ ﭼﻪ ﻧﺴﺒﺘﻰ ﻣﻴﺮاث ﻧَﺴﺒﻰ ﻣﺸﺘﺮك دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﺗﺠﺴﻢ اﻧﻮاﻋﻰ ﻛﻪ از اﺟﺪاد ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺠﺮهاى را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ درﺻﺪ ﻣﺸﺨﺼﺎت ارﺛﻰ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻤﻮد ﺷﻜﻞ )‪.(4‬‬
‫ﺗﻨﻪ درﺧﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه اﺟﺪاد ﻣﺸﺘﺮك اﻧﻮاع ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﻓﻮاﺻﻞ ﻧَﺴﺒﻰ )ارﺛﻰ( در ﻣﻴﺮاث ژﻧﺘﻴﻜﻰ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع را از ‪15‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﺎ‬
‫دﻗﺖ دوﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺑﺎﻻ ﻳﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در آﻏﺎز‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع‪ ،‬از ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ‬
‫ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ‪ 15‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﺪ ﻣﺸﺘﺮك اﻳﻦ‬
‫ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﻳﻚ ﺷﺎﺧﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اوران اوﺗﺎن ﺷﺪه و ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ ﺟﺪ‪ ‬ﻣﺸﺘﺮك ﮔﻮرﻳﻞ‪،‬‬
‫ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه و اﻧﺴﺎن را ﭘﺪﻳﺪ آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪ اﺧﻴﺮ ﺑﻌﺪ از ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻣﺘﺤﻤﻞ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ‬
‫ﺷﺪه و آن ﻧﻴﺰ دو ﺷﺎﺧﻪﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺎﺧﻪ آن ﮔﻮرﻳﻠﻬﺎ و ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ ﺟﺪ‪ ‬ﻣﺸﺘﺮك ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه و‬
‫اﻧﺴﺎن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪٢٧٦‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ .(4‬ﺷﺠﺮه ﻧﮋادى ﭼﻬﺎر ﻧﻮع از ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺷﺎﺧﻪاى از آن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺧﺘﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﺧﻪاى ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻧﺌﺎﻧﺪرﺗﺎل ﻣﻨﺠﺮ ﻣﻰﺷﺪه ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه در ‪ 30‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و دﻟﻴﻞ آن ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪ اﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻌﺪ از ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل از ﻫﻢ ﺟﺪا ﺷﺪه‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺎﺧﻪ آن ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﻧﻮاﻋﻰ از ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰهﻫﺎ و‬
‫ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻮﻫﺎ )ﻳﻌﻨﻰ اﻧﻮاع ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ( را ﺑﻪوﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻇﺎﻫﺮى ﻛﻪ در اﻳﻦ‬
‫ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﻣﻮﺟﻮد دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﺟﻬﺸﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪدى اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺴﻠﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات و در ﻃﻰ ‪ 15‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آﻫﻨﮓ اﻳﻦ ﺟﻬﺸﻬﺎ‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﺮاى ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ و اﮔﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﻓﺴﻴﻠﻬﺎى ﻗﺪﻳﻤﻰ را‬
‫در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان اﻳﻦ ﺷﻜﻞ را ﺷﺠﺮه ﻧﮋادى اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع داﻧﺴﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫درﺻﺪ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ آن ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﺑﺮ روى ﻫﺮ ﻛﺪام از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎى اﻳﻦ درﺧﺖ اﻧﺸﻌﺎﺑﺎت‬
‫ﻓﺮاواﻧﻰ درﮔﺬﺷﺘﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﺑﺮﺧﻰ را ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺷﺎﺧﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻰﺗﻮان ﺷﺎﺧﻪﻫﺎى اُﺳﺘﺮاﻟﻮﭘﻴﺘﻚﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻫﻤﻮﻫﺎﺑﻴﻠﻴﺴﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻮارﻛﺘﻮﺳﻬﺎ و ﻫﻤﻮﺳﺎﭘﻴﻨﻬﺎ را ﻧﺎم ﺑﺮد ﻛﻪ ﺷﺎﺧﻪ اﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ اﻧﺸﻌﺎﺑﺎﺗﻰ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎى‬
‫ﻧﺌﺎﻧﺪرﺗﺎﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺮوﻣﺎﻧﻴﻮﻧﻬﺎ و ﻫﻤﻮﺳﺎﭘﻴﻦ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﻫﻨﻮز از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺴﻴﺎر دور ﻫﺴﺘﻴﻢ وﻟﻰ‬
‫ﺗﻼﺷﻰ ﺑﺮاى ﺑﻴﺎن اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ در ﺧﻮرﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻫﻤﻮ‬
‫ﻣﺎداﻣﻰ ﻛﻪ ﺟﻬﺸﻰ ﺑﺮ روى ﺷﺎﺧﻪاى از ﺷﺠﺮه ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻇﺎﻫﺮى‬
‫ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﺎ ﻫﻢ و ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻰ ﺟﻬﺶ واﻗﻌﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻔﺘﮕﻴﺮى ﺑﻴﻦ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺟﻬﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان ﺟﻬﺶ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ اﺧﺘﻼف ﻓﺎﺣﺸﻰ در ﻧﻈﺎم‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻳﺎ ﮔﺮدش ﺧﻮن و ﻳﺎ در ﻧﻈﺎم دﻓﺎﻋﻰ دو ﻧﻮع ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت زﻳﺎدى در‬
‫ﻣﻮرد اﺟﺪاد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه ﻫﺎ ﻛﻪ در ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻧﺪارﻳﻢ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺟﻬﺸﻰ را ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺎﺧﻪاى ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫)ﻫﻤﻮ( و ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰهﻫﺎ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ در آﻏﺎز و در ﻃﻰ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ‬
‫ﻫﺰار ﺳﺎل‪ ،‬اﺻﻮﻻً ﻣﺤﺴﻮس ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﺧﺘﻼف ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎﺧﺼﻰ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﻧﺴﺎن و ﺳﺎﻳﺮ‬

‫‪٢٧٧‬‬
‫ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬وﺟﻮد اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻰ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑﺎﻛﻮﻟﻮم« ﻛﻪ در دﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﺗﻨﺎﺳﻠﻰ ﻧﺮ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران دﻳﮕﺮ وﺟﻮد دارد وﻟﻰ در دﺳﺘﮕﺎه ﺗﻨﺎﺳﻠﻰ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻧﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬و‬
‫ﭼﻮن اﻳﻦ اﺧﺘﻼف در ﻧﻈﺎم ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻰﺗﻮان اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻬﻢ ﺑﻌﺪى را ﻛﻪ ﺑﻴﻦ‬
‫اﻳﻦ دو ﻧﮋاد اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺪﻳﻤﻰﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﻓﺴﻴﻠﻰ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﻤﻮ )ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎن( ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻳﻌﻨﻰ‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﺟﺪا ﺷﺪن آﻧﻬﺎ از ﺷﺎﺧﻪ اﺻﻠﻰ ﻣﻴﻤﻮﻧﻬﺎى ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎﻟﻬﺎى‬
‫‪ 1970‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه و ﻟﻮﺳﻰ)‪ ( Lucy‬ﻧﻤﻮﻧﻪاى ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻛﺎﻣﻞ از آن اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در ‪ 24‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 1974‬در اﻓﺮﻳﻘﺎى ﺷﺮﻗﻰ )اﺗﻴﻮﭘﻰ( ﭘﻴﺪا ﺷﺪه و آن را ﺟﺰو ﺷﺎﺧﻪ اﺳﺘﺮاﻟﻮﭘﺘﻴﻜﻬﺎ‬
‫ﻗﺮار دادهاﻧﺪ ﺷﻜﻞ )‪ (5‬اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه از ﻟﻮﺳﻲ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ )‪(5‬اﺳﺘﺨﻮان ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻟﻮﺳﻲ ﻣﺎدر ﺑﺰرگ ﻫﻤﻪ ي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺸﺨﺼﺎت آﻧﻬﺎ ﺷﺒﻴﻪ دﻳﮕﺮ ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ اﻣﺘﻴﺎزى ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داﺷﺘﻪاﻧﺪ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روى دو ﭘﺎ راه ﻣﻰرﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮرﻳﻞ و ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه ﻧﻴﺰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ روى دو ﭘﺎ راه ﺑﺮوﻧﺪ وﻟﻰ‬
‫در ﻣﺴﺎﻓﺘﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺎﻫﻴﭽﻪﻫﺎى ران و ﺑﺎﺳﻦ آﻧﻬﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻨﺪى آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮﻋﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاى ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺑﻪ روى دو ﭘﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ زود ﺧﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﻗﻬﺎى آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺎق ﭘﺎى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﻴﺮون اﺳﺖ و در ﻫﺮ ﻗﺪم ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮﻛﺰ‬
‫ﺛﻘﻞ ﺑﺪن را ﺑﺎ ﭘﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻟﻨﮕﺎن ﻟﻨﮕﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻧﺤﻮ راه رﻓﺘﻦ‬

‫‪٢٧٨‬‬
‫اﻧﺮژى زﻳﺎدﺗﺮى ﻻزم دارد‪ .‬اﺳﺘﺨﻮان زاﻧﻮ ﺑﻪﺷﻜﻠﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﮔﺸﺎﻳﺶ ﻛﺎﻣﻞ ﺳﺎق ﭘﺎ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﻤﻰدﻫﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻰ در زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻳﺴﺘﺎده ﻫﺴﺘﻨﺪ زاﻧﻮى آﻧﻬﺎ ﺧﻤﻴﺪه اﺳﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ زود ﺧﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ زﻳﺎد ﺑﺮ روى دو ﭘﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ روى درﺧﺘﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ در روى زﻣﻴﻦ ﻣﺴﻄﺢ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻰدﻫﻨﺪ ﭼﻬﺎر دﺳﺖ و ﭘﺎ‬
‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺶ ﻧﺰد اﺟﺪاد اوﻟﻴﻪ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ )ﻫﻤﻮ( اﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﺎت را ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻋﻮض‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﺑﺎﺳﻦ ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه ﻛﻪ ﭘﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻫﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و زاﻧﻮﻫﺎ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻛﺸﻴﺪﮔﻰ ﻛﺎﻣﻠﻰ ﺑﻪ ﺳﺎق ﭘﺎ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻫﻴﭽﻪﻫﺎى ﻗﻮى ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺪم زدن‬
‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژى را ﻣﻰﻃﻠﺒﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﻮاﺻﻞ ﻃﻮﻻﻧﻰ را ﺑﺪون ﺧﺴﺘﻪ ﺷﺪن‬
‫ﻃﻰ ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻰ ﺑﺮﻋﻜﺲ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى درﺧﺘﺎن ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ ﭘﺎ ﺗﺤﺮك‬
‫ﭼﻨﺪاﻧﻰ ﻧﺪارد و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎﻳﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﻮز ﺑﻌﻀﻰ از اﻧﻮاع ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ در‬
‫ﺟﻨﮕﻠﻬﺎى ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎره اﻓﺮﻳﻘﺎ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺶ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺎ‬
‫ﺣﺘﻰ ﻣﻨﻔﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﭘﺮﻳﻤﺎﺗﻬﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮ روى دو ﭘﺎ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻰ در ﺟﻨﮕﻠﻬﺎى اﻧﺒﻮه ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎره راه رﻓﺘﻦ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮﻋﻜﺲ در دﺷﺘﻬﺎى وﺳﻴﻊ‬
‫راه رﻓﺘﻦ ﺑﺮ روى دو ﭘﺎ ﻣﺰﻳﺘﻰ اﺳﺖ و ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﻓﺘﻬﺎى ﻃﻮﻻﻧﻰ راﻫﭙﻴﻤﺎﻳﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺸﺖ ﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻗﺒﻞ اﺟﺪاد ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه و ﻫﻤﻮﻫﺎ در ﺟﻨﮕﻠﻬﺎى اﻧﺒﻮﻫﻰ ﻛﻪ ﺳﺮاﺳﺮ اﻓﺮﻳﻘﺎ‬
‫را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﻛﻨﺎرهﻫﺎى دره رﻳﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ درﻳﺎى ﺳﺮخ و ﻣﻮزاﻣﺒﻴﻚ‬
‫واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺮاﺛﺮ ﺣﺮﻛﺎت زﻣﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻰ )ﺗﻜﺘﻮﻧﻴﻚ( ﺑﺎﻻ آﻣﺪه و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻓﻼﺗﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺑﺮﻫﺎى‬
‫ﺑﺎرانزا ﻛﻪ ﺑﺮ روى اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻃﻠﺲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰﺷﺪ و ﻗﺒﻼً ﺑﻪروى ﺗﻤﺎم اﻓﺮﻳﻘﺎ ﻣﻰﺑﺎرﻳﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ‬
‫ﺷﻜﺴﺘﮕﻰ ﻓﻘﻂ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻏﺮب اﻳﻦ ﺷﻜﺎف ﺑﺎرﻳﺪ و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻣﻘﺪار ﺑﺎرﻧﺪﮔﻰ در ﺷﺮق ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ‬
‫و ﺟﻨﮕﻠﻬﺎى اﻧﺒﻮه در اﺛﺮ ﻛﻤﺒﻮد آب از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻓﻼت ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬دﻳﺮﻳﻨﻪﺷﻨﺎﺳﺎن‬
‫»ﭘﻼﻧﺘﻮﻟﻮگ« ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮕﻠﻬﺎ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺷﺮق اﻓﺮﻳﻘﺎ ـ‬
‫ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢٧٩‬‬
‫ﻳﺎدآورى ﻣﻬﻢ‪ :‬در ﻣﻮرد ﺗﺤﻮﻻت و وﻗﺎﻳﻌﻰ ﻛﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺣﻴﻮاﻧﻰ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن و ﻳﺎ ﻧﺎﺣﻴﻪاى ﺟﻨﮕﻠﻰ ﻣ‪‬ﺒ‪‬ﺪ‪‬ل ﺑﻪ ﻓﻼﺗﻰ ﺷﻮد‪ ،‬زﻣﺎن را ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ و در ﻣﻘﻴﺎس ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ‬
‫ﺳﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻳﺎد ﺑﺮد‪.‬‬
‫اﺟﺪاد ﻋﻠﻔﺨﻮار ﻣﺎ در ﻏﺮب‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى درﺧﺘﺎن ﺟﻨﮕﻠﻰ و ﻋﻠﻔﺨﻮارى ر ا اداﻣﻪ دادﻧﺪ و ﺟﻬﺶ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ‬
‫در آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺪان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺷﺮق از ﺑﻘﻴﻪ ﺟﺪا ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺑﺎ‬
‫دﺷﺘﻬﺎ و ﭼﻤﻨﺰارﻫﺎ روﺑﻪرو ﺷﺪه و ﺑﺮاى ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬اﺟﺒﺎرا ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪه و‬
‫در آﻧﻬﺎ دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎى ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰى ﺑﻪوﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ﺑﺮ‬
‫روى دوﭘﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺧﻮارى‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰ و اﺧﺘﺮاع اﺑﺰارﻫﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻟﺰام ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﺧﺸﻚ ﺷﺮق اﻓﺮﻳﻘﺎﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻔﺎوت در ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﻛﻪ در‬
‫اﻳﻦ دو ﻗﺴﻤﺖ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﺤﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ از ﺷﺎﺧﻪ اي ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ دﻳﮕﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﺳﺖ‪.‬ﻣﻐﺰ ﻟﻮﺳﻲ و ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫آﻧﻬﺎ ﻛﻪ اﺳﺘﺮاﻟﻮﭘﻴﺘﻚ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ در ﺣﺪود ‪ 500‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺗﺎ ﻫﻤﻮ‬
‫ﻫﺎﺑﻠﻴﺲ)‪ ( Homo Habilis‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬ﻫﻤﻮ ﻫﺎﺑﻠﻴﺲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﻳﻲ اوﻟﻴﻪ اي ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ از دﺳﺘﺎن ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و اﺑﺰار ﺳﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﺎزﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ آﻧﻬﺎ را ﺷﺒﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻫﺮ ﻧﺎم ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪.‬در ﺷﻜﻞ )‪(6‬ﻧﻤﻮدار ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي اوﻟﻴﻪ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺎ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻲ آورده اﻳﻢ‪.‬‬
‫از آﻏﺎز ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺼﺎﻋﺪي اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‬
‫ﺗﺎﺑﻪ ﻫﻤﻮ ارﻛﺘﻮس)‪ ( Homo Erectus‬ﻳﺎ اﻧﺴﺎن ﻗﺪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺳﭙﺲ از ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ‬
‫اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و در ‪100‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اوﻟﻴﻦ دﺳﺘﻪ از ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻤﻮ ﺳﺎﭘﻴﻦ‬
‫ﻫﺎ )‪ ( Homo Sapiens‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺑﺎ ﻓﻬﻢ در روي ﻛﺮه ي زﻣﻴﻦ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٢٨٠‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪(6‬ﻧﻤﻮداري از ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻐﺰ در ﺷﺎﺧﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي اوﻟﻴﻪ‪،‬آﻏﺎز ﻣﻨﺤﻨﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫اوﺳﺘﺮاﻟﻮﭘﻴﺘﻚ)‪( Australopithecus‬ﻳﻌﻨﻲ اﺟﺪاد ﻟﻮﺳﻲ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻛﻪ در واﻗﻊ آﻧﻬﺎ را ﭘﺮﻳﻤﺎت ﻣﻴﺘﻮان‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﺳﭙﺲ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺷﺎﺧﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 7‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻮﺳﻲ ﻫﻢ ﺟﺰو آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬ﺑﻴﻦ‬
‫‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 2‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬از ‪ 1/7‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺷﺮوع‬
‫ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و از‪ 700‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﻳﻦ ﺟﻬﺶ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺳﺮﻳﻊ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ﻣﺎﻛﺰﻳﻤﻢ ﺧﻮدﻳﻌﻨﻲ ‪1450‬‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﻧﺰد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﻮ ﺳﺎﭘﻴﻦ ﺳﺎﭘﻴﻦ )‪ ( Homosapien sapien‬ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪،‬ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎﻫﺎرت و ﻓﻬﻢ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻮأم ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻧﺎ ﮔﻬﺎﻧﻲ و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺗﺼﺎﻋﺪي ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰ در ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﻣﻐﺰي ﻣﻌﺎدل ‪ 1450‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻤﻮ ﺳﺎﭘﻴﻦ‬
‫ﺳﺎﺑﻴﻦ)‪ ( Homo Sapiens Sapiens‬ﺧﺘﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﺧﺘﻴﺎردﻧﻴﺎو اداﻣﻪ ي ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬ﻛﻠﻤﻪ ﻫﻤﻮ ﺳﺎﭘﻴﻦ ﺳﺎﭘﻴﻦ را ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﺸﻬﻮر ﻫﺎﻧﺮي‬
‫ﺑﺮﻛﺴﻮن) ‪ (Henry Bergson‬در آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻧﺴﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻬﻤﻴﺪه ﺑﻪ ﻛﺎر‬

‫‪٢٨١‬‬
‫ﺑﺮد ﻛﻪ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻗﺮﻧﺎﺧﻴﺮ ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻛﺮده اﻳﻢ وﻟﻲ‬
‫ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎدﻳﺎت ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻳﻢ و در ﺣﺎل از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﻳﻦ‬
‫ﺗﻌﺎدل ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺪاد ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﺑﺮ اﺛﺮ ﺟﻬﺸﻬﺎ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻣﺰﻳﺘﻬﺎﻳﻰ ارﺛﻰ ﺑﺮاى اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ در دﺷﺘﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد آورد ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان از آنﺟﻤﻠﻪ ﺳﺮﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎدن ﺑﺮاى راه رﻓﺘﻦ‪ ،‬دﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮاى‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺷﻜﺎر و ﻳﺎ دﺷﻤﻦ و ﻛﺎرآﻳﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ دﺳﺘﻬﺎ ﺑﺮاى ﺣﻤﻞ و ﺳﺎﺧﺖ را ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬دﺳﺘﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮاى راه رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻧﻤﻰرﻓﺘﻨﺪ اﻣﻜﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺑﺰار را ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬اﻳﻦ دﺳﺘﻬﺎ ﭘﻴﺎم را از ﻣﻐﺰ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ﻋﻤﻞ در ﻣﻲ آوردﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻬﺎ اﺑﺘﺪا از ﺳﺎﻗﻪ درﺧﺘﺎن ﭼﻮب دﺳﺘﻰ و وﺳﻴﻠﻪ‬
‫دﻓﺎﻋﻰ‪ ،‬ﺳﭙﺲ از ﺳﻨﮕﻬﺎى ﻧﺘﺮاﺷﻴﺪه اﺑﺰارﻫﺎى ﺳﻨﮕﻰ ﺗﺮاش داده ﺷﺪه و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻧﻴﺰه و ﺗﻔﻨﮓ و‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻴﻢ ﻗﺮﻧﻰ اﺳﺖ ﺑﻤﺒﻬﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ‪ ،‬ﻣﻴﻜﺮوﺑﻰ‪ ،‬اﺗﻤﻰ‪ ،‬ﻫﻴﺪروژﻧﻰ‪ ،‬ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و‪...‬‬
‫ﻣﻰﺳﺎزد‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ در اﻳﻨﺠﺎ آورده ﺷﺪه درﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬‬
‫زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ؛ در ﺻﻮرت ﻋﻼﻗﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪان ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در آن ﻛﺘﺎب ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻫﻤﻪ از ﻳﻚ ﭘﺪر و ﻣﺎدر وﻟﻰ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺘﻔﺎوت از‬
‫دﻳﮕﺮى« درﺑﺎره ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻰ ﻛﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎى‪ 91‬ﺗﺎ ‪ 93‬ﻣﻴﻼدى در ﻣﻮزه اﻧﺴﺎن ﭘﺎرﻳﺲ ﺑﺮﮔﺬار ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎه ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎرى ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ و اﻛﻨﻮن در ﺷﻬﺮ ﺑﻮردو ﺑﻪ ﺻﻮرت داﻳﻤﻰ و در‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ادوارى ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎه ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺟﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ‬
‫وﺳﺎﻳﻞ ﺳﻤﻌﻰ ـ ﺑﺼﺮى دو ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻛﻪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﺿﺪ و ﻧﻘﻴﺾ ﻣﻰآﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﺷﺎﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ اﻧﺪازه اﻧﺪاﻣﻬﺎ و رﻧﮕﻬﺎ )رﻧﮓ ﻣﻮ‪ ،‬ﭼﺸﻢ و ﭘﻮﺳﺖ( ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﺧﺘﻼف ﻧﮋادى وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻫﻤﻪ ﻣﺎ از ﭼﻴﻨﻰ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ و‬
‫ﻳﺎ ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪاى و ﻳﺎ ﻫﻨﺪى و ﻳﺎ ﺳﺮخﭘﻮﺳﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ و ﻳﺎ اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎ از ﻳﻚ ﻧﮋاد و از ﺗﻌﺪاد‬

‫‪٢٨٢‬‬
‫ﻣﺤﺪودى ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻫﻤﻮارﻛﺘﻮس ﻣﻘﻴﻢ در اﻓﺮﻳﻘﺎ ﻛﻪ در ﺣﺪود ﺻﺪﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪهاﻳﻢ و اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻇﺎﻫﺮى ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﻧﮋادى ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ‬
‫روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ از ﻧﻈﺮ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ و ﺗﺸﻜﻴﻼت دروﻧﻰ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻴﻢ و اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع در ﻣﻮﻗﻊ اﻧﺘﻘﺎل ﺧﻮن و ﻳﺎ ﻋﻀﻮى از ﺑﺪن ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﻛﺮهاى ﺑﺎ‬
‫ﭘﻮﺳﺖ زرد‪،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮن و ﻳﺎ ﻋﻀﻮى از ﺑﺪن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺮد ﺳِﻨﮕﺎﻟﻰ ﺑﺎ رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ ﺳﻴﺎه و ﻳﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻚ اروﭘﺎﻳﻰ ﺑﺎ رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ ﺳﻔﻴﺪ و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ ﺑﺪﻫﺪ‪.‬اﻳﻦ ﺗﻨﻮع در ﮔﻮﻧﻪ ي اﻧﺴﺎن را در ﺗﺼﻮﻳﺮ زﻳﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ درك ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ)‪( 7‬ﻫﺮﻛﺪام از ﺷﻤﺎ ﻫﺎ ﺟﺰﻳﻲ از ﺗﻨﻮع ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ‪،‬ﻫﻤﻪ از ﻳﻚ ﭘﺪر و ﻣﺎدر اوﻟﻴﻪ وﻟﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺘﻔﺎوت از دﻳﮕﺮي و اﻳﻦ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع در ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﺪره ﻻﻧﮕﺎﻧﻰ)‪ ،( André Langaney‬ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻋﻠﻢ وراﺛﺖ و رﺋﻴﺲ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ‬
‫ﻣﻮزه اﻧﺴﺎن ﭘﺎرﻳﺲ ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮدان ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎه »ﻫﻤﻪ از ﻳﻚ ﭘﺪر و ﻣﺎدر وﻟﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺘﻔﺎوت از‬
‫دﻳﮕﺮي« ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮا از‬
‫ﮔﺮوه ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ از دﻫﻬﺎ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰﻛﺮده و در ‪ 30‬ﻳﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪60‬‬
‫ﻫﺰارﺳﺎل ﭘﻴﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﻳﺮﻳﻨﻪﺷﻨﺎس و ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻋﻠﻢ وراﺛﺖ‬

‫‪٢٨٣‬‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﻋﻠﻢ وراﺛﺖ )ژﻧﺘﻴﻚ( و زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﻰ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪه و ﻣﺘﻔﻖاﻟﻨﻈﺮ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪» :‬ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ از ﮔﺮوه ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ زﺑﺎن ﻣﺎدرى‬
‫ﻣﺸﺘﺮك داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ «.‬ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪاى را ﻛﻪ در ﻛﺸﻮرﻫﺎى‬
‫ﻏﺮﺑﻰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﻳﺎ ﻫﻨﻮز ﻧﺰد ﺑﺮﺧﻰ از ﮔﺮوﻫﻬﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺌﻮﻧﺎزﻳﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﻄﺮود‬
‫ﻣﻰﺷﻤﺎرد‪ .‬درواﻗﻊ ﺑﺮﺧﻰ از ﻏﺮﺑﻴﻬﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﻳﺎ اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﻋﺪه ﻣﺤﺪودى ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫اروﭘﺎﻳﻴﻬﺎ از ﺷﺎﻣﭙﺎﻧﺰه و ژاﭘﻨﻴﻬﺎ از ﺷﺎﺧﻪ اوراﻧﮓ اوﺗﺎن و اﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻴﻬﺎ از ﺷﺎﺧﻪ ﮔﻮرﻳﻠﻬﺎ ﻣﺸﺘﻖ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺾﻧﮋادى و ﺗﻔﺨﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮد و ﭘﺴﺖ ﺷﻤﺮدن‬
‫دﻳﮕﺮان و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮه ﻛﺮدن اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪاى از زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺶ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ‪ 5000‬ﺗﺎ ‪ 6000‬ﻧﻮع زﺑﺎن و ﻳﺎ ﻟﻬﺠﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻌﺪ از ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺤﺚ و ﺟﺪﻟﻬﺎى ﺑﻰﭘﺎﻳﺎن ﻛﻪ‬
‫ﮔﺎﻫﻰ ﺧﺎﻟﻰ از ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﻰ ﻫﻢ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻗﺒﻮل ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎى راﻳﺞ در روى ﻛﺮه‬
‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻖ از دوازده زﺑﺎن اوﻟﻴﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﺎﻳﺪ از ﺗﻼﺷﻬﺎى زﺑﺎنﺷﻨﺎس ﻣﺸﻬﻮر‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪ ،‬ﻫﺎروﻟﺪ ﮔﺮﻳﻨﺒﺮگ ﻗﺪرداﻧﻰ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻳﻦ زﺑﺎنﺷﻨﺎس در ﻣﻮرد ﻫﻢ رﻳﺸﻪ ﺑﻮدن زﺑﺎﻧﻬﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺎرﻫﺎ ﻣﻮرد ﻣﺴﺨﺮه دﻳﮕﺮ ﻫﻤﻜﺎران واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻧﻈﺮﻳﻪ او ﺗﻤﺎم ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻗﺒﻠﻰ را ﻛﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ ﺑﺮاﺳﺎس آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﻪ زﺑﺎن ﻫﻨﺪ و اروﭘﺎﻳﻰ )و از آﻧﺠﺎ ﻧﮋادﭘﺮﺳﺘﻰ(‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﻓﻮقاﻟﻌﺎدهاى ﻣﻰداد‪ ،‬ﺑﻪﻫﻢ ﻣﻰرﻳﺨﺖ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻈﺮﻳﻪ ﮔﺮﻳﻨﺒﺮگ در زﻣﺎن ﺣﻴﺎﺗﺶ از ﺟﺎﻧﺐ‬
‫ﻫﻤﮕﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و ﺣﺘﻰ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﺷﺎﮔﺮدان اﻳﻦ زﺑﺎنﺷﻨﺎس ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ادﻋﺎ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم زﺑﺎﻧﻬﺎى راﻳﺞ ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻣﺴﺘﺨﺮج از ﻳﻚ زﺑﺎن ﻣﺎدرى اوﻟﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺪودى از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 60‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در اﻓﺮﻳﻘﺎ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺪان ﺗﻜﻠﻢ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬زﺑﺎنﺷﻨﺎس اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺮﻳﺖ روﻟﻦ ﻧﺎم دارد ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﻫﻢ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺒﺪأ‬

‫‪٢٨٤‬‬
 ‫زﺑﺎﻧﻬﺎ‪1‬ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﭘﻴﺮ ﺑﺎﻧﺴِﻞ زﺑﺎنﺷﻨﺎس ﻣﻌﺮوف ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺤﺚ در اﻳﻦ ﻣﻮرد را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻳﺎ اﺟﺪاد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ‪ ،‬ﻫﻤﻮ ﻫﺎﺑﻴﻠﻴﺴﻬﺎ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﻫﻤﻮارﻛﺘﻮﺳﻬﺎ ﻧﻮﻋﻰ زﺑﺎن اﺑﺘﺪاﻳﻰ ﺑﺮاى ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪاﻧﺪ؟ و ﻧﻴﺰ آﻳﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى‬
‫ﻧﺌﺎﻧﺪرﺗﺎل ﺑﺮادران ﻗﺒﻞ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎ ﻛﻪ ﻧﮋاد آﻧﻬﺎ در ‪ 30‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻨﻘﺮض ﺷﺪه و ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه‬
‫ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻓﻬﻢ و ادراك از ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺧﻮد ﻓﻬﻤﻴﺪهﺗﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ؟ اﮔﺮ ﺣﺘﻰ ﺟﻮاﺑﻬﺎ ﻫﻢ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺛﺮى از زﺑﺎﻧﻬﺎى اﺑﺘﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻜﺎﻟﻤﻪ ﻧﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰرﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺒﺪء زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ‪،‬‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن وﺳﻴﻠﻪاى ﺟﺰ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ اﺟﺰاى ﻗﺪﻳﻤﻰ زﺑﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺮدم ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‬
‫ﺑﺪان ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى اﻳﻦ زﺑﺎﻧﻬﺎﺑﺮاﺳﺎس اﺻﻄﻼﺣﺎت و ﻛﻠﻤﺎت و‬
‫دﺳﺘﻮرﻫﺎى زﺑﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﻢ و ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را درﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى ﻣﺸﺘﺮك ﻗﺮار داده ﺗﺎ ﺷﺎﺧﻪ اﺻﻠﻰ‬
‫ﺷﺠﺮه ﻫﺮ زﺑﺎن ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﻰ از رﻳﺸﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎ ﻳﺎ زﺑﺎن اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ اﺟﺪاد ﻣﺎ‬
‫ﺑﺪان ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﻳﺖ روﻟﻦ‪ ،‬اﺳﺘﺎد زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ داﻧﺸﮕﺎه اﺳﺘﺎﻧﻔﺮد ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‪ ،‬و ﻋﺪه زﻳﺎدى از ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺗﻼش و ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﺮاوان ﺑﺪﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ رﻳﺸﻪ اﺻﻠﻰ دوازده ﺧﺎﻧﻮاده زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ‬
‫ﻣﺮدم روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻚ زﺑﺎن ﻣﺎدرى اوﻟﻴﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻠﻤﺎﺗﻰ ﻧﻈﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺎدر‪ ،‬آدم‪،‬‬
‫ﺑﭽﻪ‪ ،‬ﺳﮓ‪ ،‬زﻣﻴﻦ‪ ،‬آب و‪ ...‬از ﺑﻴﻦ ﻛﻠﻤﺎت ﻣﻌﺎدل در دوازده ﮔﺮوه زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻣﻰدارﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺷﻜﻞ و ﺗﻠﻔﻆ اﻳﻦ ﻟﻐﺎت از ﺧﺎﻧﻮادهاى ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده دﻳﮕﺮ از ﮔﺮوه زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده وﻟﻰ ﺑﺎور ﻛﺮدن آن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ‪،‬‬
‫زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ از ﻧﻮاﺣﻰ ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻧﻴﺎ در دﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﻛﻠﻤﺎت ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﺎدﮔﻰ ﻛﻪ ﺗﻠﻔﻆ آﻧﻬﺎ از زﺑﺎﻧﻰ ﺑﻪ زﺑﺎن دﻳﮕﺮ ﻋﻮض ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺎت ﻫﻢ رﻳﺸﻪ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ‬

‫‪١‬‬
‫‪١. Meritt Ruhlen, L Origin des langues, (Paris Edition Bellin, ١٩٩٧).‬‬

‫‪٢٨٥‬‬
‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ از زﺑﺎﻧﻰ ﺑﻪ زﺑﺎن دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً در زﺑﺎﻧﻰ ﺣﺮوف ﺻﺪادار ﮔﺎﻫﻰ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻜﻞ داده و ﻳﺎ ﺑﻪﻛﻠﻰ از ﺑﻴﻦ ﻣﻰروﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺣﺮوف ﺑﻰﺻﺪا ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه و‬
‫ﻳﺎ ﺑﻪﻛﻠﻰ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﻮﻧﺪﻫﺎﻳﻰ اﺿﺎﻓﻪ ﮔﺮدﻳﺪه‪ ،‬ﭘﺴﻮﻧﺪﻫﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺑﺮﻋﻜﺲ‬
‫ﺟﺎى آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻋﻮض ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻪ ﻋﻼوه ﻣﻌﻨﻰ ﻛﻠﻤﺎت ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﻮض ﺷﺪﻧﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاى ﻓﻬﻢ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه دو ﺟﻤﻠﻪ زﻳﺮ را در ﻧﻈﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﻢ‪:‬‬
‫»‪) «mako maliq a aja‬ﺑﭽﻪ ﻣﺎدرش را ﻣﻰﻣﻜﺪ(‪ .‬و ﻳﺎ‪:‬‬
‫»‪) «kuan mana tika‬ﺳﮓ ﺑﺪون ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﻣﺎﻧﺪه(‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ »‪ «mako‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺑﭽﻪ‪،‬‬
‫رﻳﺸﻪاش در زﺑﺎن ﺑﺎﻧﺘﻮ )رﻳﺸﻪ زﺑﺎن اوﻟﻴﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى از اﻗﻮام اﻓﺮﻳﻘﺎى ﺟﻨﻮﺑﻰ( ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫»‪ «manku‬اﺳﺖ و ﻳﺎ در رﻳﺸﻪ اﺻﻠﻰ زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻫﻨﺪ و اروﭘﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت »‪ «maghos‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ‬
‫ﺟﻮان اﺳﺖ‪ ،‬در اﻧﻮاﻋﻰ از ﻟﻬﺠﻪﻫﺎى ﻗﻔﻘﺎزى ﺑﻪ ﺻﻮرت »‪ «moki‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺟﻮان )ﻛﻮﭼﻚ( و در‬
‫رﻳﺸﻪ زﺑﺎن ﮔﻴﻨﻪ ﺟﺪﻳﺪ »‪ «mak‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ ﺑﭽﻪ و ﻧﺰد ﺳﺮخﭘﻮﺳﺘﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎى ﺷﻤﺎﻟﻰ و ﺟﻨﻮﺑﻰ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت »‪ «maku‬ﻣﻌﻨﻰ ﭘﺴﺮ را ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﻤﻠﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﻠﻤﻪ ﺳﮓ »‪ «kuan‬در رﻳﺸﻪ اﺻﻠﻰ ﻫﻨﺪ و اروﭘﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت »‪ «kwon‬اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻌﺪا در زﺑﺎن ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت »‪ «kuon‬درآﻣﺪه و ﺳﭙﺲ در زﺑﺎن ﻻﺗﻴﻦ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ »‪«canis‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﺗﺤﻮﻻت زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﻣﻌﻨﻰ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎى »‪ «kene» ،«kana» ، kano ، kin‬و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫»‪ «kunano‬در ﻣﻰآﻳﺪ و ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت »‪ «kuan‬ﻧﻴﺰ درآﻳﺪ‪.‬ﻛﻠﻤﻪ »‪ «aja‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ‬
‫ﻣﺎدر‪ ،‬در زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎى‪ «ajad, ja, ajal, aija» :‬در ﻣﻰآﻳﺪ و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ »‪ «aji‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻰ ﺧﻮاﻫﺮ ﺑﺰرگ ﺷﻮﻫﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ »آب« ﻛﻪ ﻣﺎده ﺣﻴﺎﺗﻰ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺑﺮاى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫در ﺗﻤﺎم دوراﻧﻬﺎ ﺑﻮده‪ ،‬در ﻧﻈﺮﻳﻪ روﻟﻦ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﺷﺠﺮهاى ﺑﻮدن زﺑﺎﻧﻬﺎ را ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬در آﻏﺎز و‬
‫در زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪﺻﻮرت »‪ «aqwa‬ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻻﺗﻴﻦ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ »‪ «aqua‬ﺷﺪه و در‬
‫رﻳﺸﻪ اﺻﻠﻰ زﺑﺎن ﺳﺮخﭘﻮﺳﺘﺎن اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ در ﻣﺮﻛﺰ اﻣﺮﻳﻜﺎى ﺷﻤﺎﻟﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪٢٨٦‬‬
‫»‪ «akwa‬و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت »‪ «okho‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در زﺑﺎﻧﻰ از ﮔﺮوﻫﻬﺎى زﺑﺎن ﻫﻨﺪى و ﺟﺰاﻳﺮ اﻗﻴﺎﻧﻮس‬
‫آرام و ﻳﺎ در زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎى »‪ «aqw‬در ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﺳﺮخﭘﻮﺳﺘﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻬﺎى »‪ « jaku, uaka,kwa‬و در زﺑﺎن آﻟﻤﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت »‪ «quelle‬ﻣﻌﻨﻰ ﭼﺸﻤﻪ‬
‫را ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در رﻳﺸﻪ اﺻﻠﻰ زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻣﻨﻄﻘﻪ اورال ﻣﺒﺪل ﺑﻪ »‪ «youka‬ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم رودﺧﺎﻧﻪ و در‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻫﻨﺪى »‪ «aka‬ﻣﻔﻬﻮم درﻳﺎﭼﻪ را ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در رﻳﺸﻪ زﺑﺎن اﺻﻠﻰ ﺳﺎﻛﻨﻴﻦ ﺳﻮاﺣﻞ ﻧﻴﻞ ‪ agud‬اﺑﺮ و ﻳﺎ در ﻗﺒﺎﻳﻞ اﻣﺮﻳﻜﺎى ﺟﻨﻮﺑﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫‪oko‬ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎران را ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪﻫﺎى ﻓﻮق ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه و ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻧﻈﺮﻳﻪ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ ﻣﺮﻳﺖ روﻟﻦ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در آﻏﺎز زﺑﺎﻧﻰ ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻰ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻘﺎﻳﺴﺎت داده‬
‫ﺷﺪه در ﻛﺘﺎب اﻳﻦ زﺑﺎنﺷﻨﺎس‪ ،‬ﺑﺮاى ﻗﺒﻮل و ﺑﺎور ﻛﺮدن ﻓﺮﺿﻴﻪاش ﻛﺎﻓﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻰ ﻋﻠﻢ‬
‫وراﺛﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت »ژﻧﺘﻴﻚ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت« ﺑﻪ ﻣﺪد او آﻣﺪه و ﻧﻈﺮﻳﻪ او را ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻃﻰ‬
‫ده ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ﻛﺎرﻫﺎى ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻋﻠﻢ وراﺛﺖ اﻗﻮام‪ ،‬ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﻟﻮﻛﺎ ﻛﺎواﻟﻰ اﺳﻔﻮرزا‪ ،‬از‬
‫داﻧﺸﮕﺎه اﺳﺘﺎﻧﻔﺮد ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ و ﻳﺎ آﻧﺪره ﻻﻧﮕﺎﻧﻰ از ﻣﻮزه اﻧﺴﺎن ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در واﻗﻊ‬
‫راﺑﻄﻪاى آﻣﺎرى ﺑﻴﻦ ﺗﻨﻮع ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺗﻨﻮع زﺑﺎن آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬در ﭘﻰ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺮ روى وراﺛﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﺎواﻟﻰ اﺳﻔﻮرزا و ﻋﺪهاى از ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ‬
‫آﺷﻜﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﺨﺼﻰ ﺑﻴﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻗﺒﻴﻠﻪاى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ )ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎﻳﻰ ﻣﺘﻜﻰ ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ ﮔﺮوهﻫﺎى ﺧﻮﻧﻰ و ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ آﻧﻬﺎ( ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده زﺑﺎﻧﻰ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺪان ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮاى ﻓﻬﻢ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ در ﻗﺮون‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺜﻼً‪ ،‬آﻓﺮو آزﻳﺎﺗﻴﻜﻰ )ﺧﺎﻧﻮادهاى از دوازده زﺑﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﺮﻳﻘﺎ آﺳﻴﺎﻳﻰ( ﺗﻜﻠﻢ‬
‫ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ و در زﻣﺎن ﺣﺎل ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ اﻗﻮام در ﻓﺎﺻﻠﻪﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر دور از ﻫﻢ و ﭘﺮاﻛﻨﺪه در‬
‫اﻓﺮﻳﻘﺎ و ﻳﺎ در آﺳﻴﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎ و ﻟﻬﺠﻪﻫﺎى ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ دارﻧﺪ‪،‬از ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ ﻫﻢ ﮔﺮوه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻜﻪ دوازده ﺧﺎﻧﻮاده زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ‬

‫‪٢٨٧‬‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ ﺑﺎ دوازده ﻗﺒﻴﻠﻪ اوﻟﻴﻪ از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ دارﻧﺪ و اﻳﻦ اﻓﺮاد و‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪﻫﺎى آﻧﻬﺎ اﻛﻨﻮن در ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دوازده ﮔﺮوه زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‪ ،‬در ﺷﻜﻞ )‪ (7‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮت‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را در ﻫﺰاره ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎت ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ اﻋﺪاد ﻣﻮﺟﻮد در آن ﺗﻌﺪاد ﻫﺰاره ﻫﺎي ﺳﭙﺮي‬
‫ﺷﺪه را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪.‬اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻠﻢ ژﻧﺘﻴﻚ و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﺘﻮ ﻛﻮﻧﺪري ﻫﺎ در‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺸﺮي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ و در واﻗﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ دوازده زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن دﻧﻴﺎ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬ﻣﺒﺪأ اوﻟﻴﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ زﺑﺎﻧﻬﺎ در آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺷﻜﻞ‬
‫)‪ (8‬آﻧﺮا ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ)‪(7‬ﻧﻤﻮداري از ﻣﻬﺎﺟﺮت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻠﻢ وراﺛﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه و وﺟﻮد ‪ 12‬زﺑﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در دﻧﻴﺎ را از آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ژﻧﻬﺎ و ﻛﺮوﻣﻮزﻣﻬﺎ راﺑﻄﻪاى ﺑﺎ زﺑﺎن ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﺎﻗﻞ آن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻫﺮ ﺑﭽﻪاى زﺑﺎﻧﻰ را ﻳﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ او آﻣﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺷﺒﺎﻫﺘﻬﺎى ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻫﺮ دو‬
‫ﮔﺮوه از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎ ﺗﺨﺼﺺ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت )زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن از ﻳﻚ ﺳﻮ و ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻋﻠﻢ وراﺛﺖ‬
‫از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ( ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ و ﻣﺸﺨﺺﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎى رﻳﺸﻪ‬
‫زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ و اﻗﻮام اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺞ از ﺣﺎدﺛﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻰ ﻣﺸﺎﺑﻬﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻗﻮاﻣﻰ ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻰ ﻳﻜﺴﺎن و زﺑﺎن اوﻟﻴﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ ازﻣﺤﻠﻰ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ‬

‫‪٢٨٨‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﻛﻮچ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ اوﻟﻴﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎى اوﻟﻴﻪ‪ ،‬اﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى آﺳﻴﺎ‪ ،‬اروﭘﺎ و دﻧﻴﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ)‪(8‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﮔﺴﺘﺮش زﺑﺎن و ﻳﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻫﻤﻮﺳﺎﭘﻴﻦ ﺳﺎﭘﻴﻦ ﻫﺎ در ﺟﻬﺎن‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪاى ﻛﻪ ﻟﻮﻛﺎ ﻛﺎواﻟﻰ اﺳﻔﻮرزا در ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ژن‪ ،‬اﻗﻮام و زﺑﺎﻧﻬﺎ‪ 1‬ﺑﻪ دﺳﺖ آورده اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ژﻧﻬﺎ و زﺑﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎى اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ اﻗﻮاﻣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﮔﺮوﻫﻬﺎى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﺟﺪا‬
‫ﺷﺪه و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺷﺮوع ﻛﺮده و ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ زﺑﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﮔﺮوه اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ از‬
‫آن ﺟﺪا ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﻗِﺒﻞ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎ ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻫﻤﻪ از اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت اوﻟﻴﻪ و ﻣﺤﺪودى از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺎدرى‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪاى ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮ روى ﭘﺎﻳﻪﻫﺎى ﻣﻠﻜﻮل‬
‫‪ DNA‬اﻗﻮاﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻪ ﻣﺸﺨﺼﻰ از ‪ 12‬ﮔﺮوه زﺑﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻰﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ‬
‫اﺟﺪاد ﺷﻜﺎرﭼﻰ و رﻳﺸﻪ ﺧﻮارِ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﺪرن در ﺑﺮﻫﻪاى از زﻣﺎن ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان آن را ﺑﻴﻦ ‪ 20‬ﺗﺎ ‪60‬‬
‫ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺼﻮر ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﺧﺎﻣﻮﺷﻰ ﻧﺴﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه و ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﺗﻨﺰل ﻛﺮده و ﺑﻪ دﻫﻬﺎ ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ روﻟﻦ ﻛﻪ زﺑﺎن ﻣﺎدرى اوﻟﻴﻪ‬
‫ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ را ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﺠﺴﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬در ﺷﻜﻞ )‪ (9‬ﻣﻬﺎﺟﺮت‬
‫ﻫﻤﻮ ﺳﺎﭘﻴﻦ ﺳﺎﭘﻴﻦ )اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ( را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ‪.‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﻣﺒﺪاء اﺻﻠﻲ آﻓﺮﻳﻘﺎ و ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻴﻦ ‪ 130‬ﺗﺎ ‪ 195‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫‪١‬‬
‫‪١. luca Cavalli sforza, Genes, peupleset lenques, Edition odile lacob paris, ١٩٩٧‬‬

‫‪٢٨٩‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ (9‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻬﺎﺟﺮت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻢ زﻣﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻫﻤﻮ ﺳﺎﭘﻴﺖ ﺳﺎﭘﻴﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮت از‬
‫آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﻪ ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﺪﻳﻤﻰﺗﺮﻳﻦ ﻓﺴﻴﻠﻬﺎى ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺪأ اﺻﻠﻰ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ در ﻧﻮاﺣﻰ اﻓﺮﻳﻘﺎى ﺷﻤﺎﻟﻰ‬
‫و ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻰ و ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ آاﻓﺮﻳﻘﺎى ﺟﻨﻮﺑﻰ و ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻰ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻰ دﻳﺮﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺪ در‬
‫ده ﻫﺰاره اﺧﻴﺮ ﻣﺴﻜﻮﻧﻰ ﺷﺪه‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و دادهﻫﺎى اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ و ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ و ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺸﻰ ﻓﺮﺿﻰ از اﻧﺘﺸﺎر زﺑﺎن اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت درﺧﺘﻲ ﺑﺎ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﻓﺮاوان ﻛﻪ رﻳﺸﻪ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ دارﻧﺪ در‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ (10‬داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٩٠‬‬
‫ﺷﻜﻞ )‪ (10‬ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ زﺑﺎﻧﻬﺎي دﻧﻴﺎ از درﺧﺘﻲ ﮔﻬﻦ ﺳﺎل ﺑﺎ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﻓﺮاوان ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي آن زﺑﺎن ﻫﻨﺪو اروﭘﺎﻳﻲ را‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ) زﺑﺎن ﻣﺎ و ﻫﻨﺪوﻫﺎ و ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن از ﺷﺎﺧﻪ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﺷﺪه‪(.‬‬

‫‪٢٩١‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪9‬‬
‫آﻳﻨﺪه‬
‫ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬

‫‪٢٩٢‬‬
 ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ زﻣﻴﻦ‬
‫ﻣﺎه ﺳﺎﻟﻲ ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 3‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ از زﻣﻴﻦ دور ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬و ﻧﻴﺰ ﮔﺮدش زﻣﻴﻦ ﺑﻪ دور ﺧﻮدش ﮔﺎﻫﺶ ﻣﻲ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در آﻳﻨﺪه زﻣﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻛﻤﺘـﺮي ﺧﻮاﻫــﺪ داﺷﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻜﻪ روزﻫﺎ و ﺷﺒﻬﺎي‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗــﺮي ﺧﻮاﻫﻴــﻢ داﺷﺖ‪.‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺮاي ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎزﻳﺎد ﻣﺤﺴﻮس ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺎﻳــﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪه ﭼﻮن‪ :‬زﻟﺰﻟﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد‪،‬آﺗﺶ ﻓﺸﺎﻧﻲ ﻫـــﺎ‪،‬اﻳﺎم ﺧﺸﻚ ﺳﺎﻟﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ و‬
‫آﺧﺮ ﺳﺮ ﺗﻮﻓﺎﻧﻬﺎي ﻣﺨﺮب اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات را ﺗﺄﻳﻴـﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨـﺪ‪.‬ﺑﻪ ﺗـﺪرﻳـﺞ ﻓﺼـﻮل از ﺑﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫رﻓﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن دوران ﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ دور ه ﻫـﺎي " ﺷﺐ و روزي" ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭘﻴﺶ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬اﻧﺴﺎن ﻣﺠﺒﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﺑـﺮاي ﻧﺠﺎت از ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻮ‪‬ي ﺷﻬﺮﻫﺎي زﻳﺮ زﻣﻴﻨﻲ و ﻳﺎ زﻳﺮ‬
‫درﻳﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺧﺎرج از اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮد ﺳﺌﻮال ﻛﺮد ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺎه ﻣﺪار ﺧﻮ‪.‬دش را ﺗﺮك ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﭼﻪ‬
‫ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬آﻳﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﻴـﺎره ﻛﻬﻦ را ﺗــﺮك‬
‫ﻛـﺮده و در ﻓﻀﺎﻫـﺎي دور دﺳﺖ آﺷﻴﺎﻧـﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺧﻮد دﺳﺖ وﭘﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ در ﺣﺎل ﻛﻨﻮﻧﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑــﺎ ﺻﻨﻌﺖ ﭘﻴﺶ رﻓﺘـﻪ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ واﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ‬

‫‪٢٩٣‬‬
‫ﻧـﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‪)،‬در ﻗﺮن ﻧـﻮزدﻫﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎره ي زﻣﻴﻦ ﻛﻤﺘﺮ از دو ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻧﻔﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ اﻛﻨﻮن‬
‫ﺑﻴﺶ از ‪ 6/671‬ﻣﻴﻠﻴـﺎرد ﻧﻔﺮ درﺳﺎل ‪ 2007‬ﻣﻴﻼدي ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻗﺮن از ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬
‫ﺗﺠﺎوز ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد(‪.‬ﻧﻤﻮدار اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ را در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن از ﺳﺎل ‪ 1950‬ﺗﺎ ‪ 2007‬ﻣﻴﻼدي‪.‬ﺑﺮاي ﺗﻐﺬﻳﻪ و ﭘﻮﺷﺎك و ﺣﻤﻞ وﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎت ﻧﺴﺎﺟﻲ ‪،‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪،‬ﺧﻮدرو ﺳﺎزي و ‪ . . .‬ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻃﺒﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺟﻤﻌﻴﺖ در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺑﺴﺖ و ﻳﻜﻢ‬
‫در ‪ 10‬ﻣﻠﻴﺎرد ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل اﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ و در دﺳﺘﺮس ﻗﺮار دادن ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ و ﭘﻮﺷﺎك‬
‫اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي روز ﺑﻪ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ دارد‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري وﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن‬
‫ﺗﺠﺎرت در ﺟﻬﺎن و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف از ﺻﺒﺢ ﺗﺎ ﺷﺎم ﺑﺮ روي رﺳﺎﻧـﻪ ﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‪،‬آﻳﻨـﺪه ﺳﻴﺎره‬
‫زﻣﻴﻦ را در ﻧﻈﺮ ﻣﺠﺴﻢ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﺼﻮﻳﺮ زﻳﺮ ﻧﻘﺸﻪ ﺟﻬﺎن آورده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﻤﻮدار ﺗﻮزﻳﻊ ﺟﻤﻌﻴﺖ در آن ﺑﺎ رﻧﮕﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٩٤‬‬
 ‫‪██ +١ ٠٠٠ ٠٠٠٠٠٠ ٠٠٠ ██ +١٠ ٠٠٠ ٠٠٠‬‬ ‫‪██ ١ ٠٠٠ ٠٠٠‬‬
‫‪██ +١٠٠ ٠٠٠ ٠٠٠‬‬
‫‪██ +١ ٠٠٠ ٠٠٠‬‬

‫در ‪ 2007‬ﺗﻮزﻳﻊ ﺟﻤﻌﻴﺖ در در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫آﺳﻴﺎ ‪ 4/03‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد‪ 60/5‬در ﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن‪.‬‬
‫آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ 965‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ‪ 14‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن‪.‬‬
‫اروﭘﺎ ‪ 731‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‪ 11/3‬درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن‪.‬‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎي ﻻﺗﻴﻦ و ﻛﺎراﺋﻴﺐ ‪ 572‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ‪ 8/6‬در ﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن‪.‬‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ‪ 339‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‪ 5/1‬در ﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن‪.‬‬
‫اوﺳﺎﻧﻴﻚ) اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ و ﺟﺰاﻳﺮ واﻗﻊ در اوﻗﻴﺎﻧﻮس آرام(‪ 34‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ‪ 5/0‬در ﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن‪.‬‬
‫ﺻﻨﻌﺖ در ﻗﺎره آﺳﻴﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ در ﺣﺎل ﭘﻴﺶ رﻓﺖ اﺳﺖ‪.‬اﮔﺮ در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻫﺮ ﭼﻴﻨﻲ ﻳﻚ‬
‫دوﭼﺮﺧﻪ داﺷﺖ ‪،‬در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ او ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اروﭘﺎﻳﻲ ﻳﺎ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺣﺪ اﻗﻞ ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻳﻚ ﺧﻮدرو داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ) .‬ﻋﺪدي ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺧﻮدرو(‪ .‬در ‪ 50‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در ﺳﺮاﺳﺮ‬
‫اﻳﺮان ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻜﺼﺪ ﻫﺰار ﺧﻮدرو وﺟﻮد داﺷﺖ وﻟﻲ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺷﺎﻳﺪ در ﺗﻬﺮان و‬
‫ﺣﻮﻣﻪ ﺑﻴﺶ از ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺧﻮدرو وﺟﻮد دارد‪.‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ﻫﺮ ﺧﻮدرو ﺑﻌﺪ از ﻃﻲ‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺘﻲ در ﺣﺪود ‪ 100‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ‪ 27‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم دي اﻛﺴﻴﺪ ﻛﺮﺑﻦ و ‪ 500‬ﺗﺎ ‪ 1000‬ﮔﺮم ﮔﺎزﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ‬
‫اﻛﺴﻴﺪ ازت و اﻛﺴﻴﺪ ﮔﻮﮔﺮد در ﻫﻮا ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ روز ﺑﻪ روز ﻏﻨﻲ ﺗﺮ از اﻳﻦ‬

‫‪٢٩٥‬‬
‫ﮔﺎزﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺗﺸﻌﺸﻌﺎت ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اززﻣﻴﻦ ﺑﻴﺮون روﻧﺪ ودر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ اي در ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‬
‫)ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻴﺸﻪ ﻫﺎي دو ﺟﺪاره ازﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرج ﺟﺪا ﺷﺪه ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪي‬
‫وارد آن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲ ﺗﻮان در زﻣﺴﺘﺎن ﺧﻴﺎر و ﮔﻮﺟﻪ‬
‫ﻓﺮﻧﮕﻲ در آن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺮد(‬
‫ﮔﺮم ﺷﺪن زﻣﻴﻦ در اﺛﺮ ﻣﺼﺮف اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺳﻮﺧﺖ ﻫﺎي ﻓﺴﻴﻠﻲ و ﺗــﻮﻟﻴﺪ ﮔﺎزﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﻪ اﺟﺒﺎر‬
‫دﻣﺎي زﻣﻴﻦ در ﺣﺎل ﺑﺎﻻرﻓﺘﻦ اﺳﺖ و ﻳـﺦ ﻫﺎي ﻗﻄﺒـﻲ در ﺣﺎل ذوب ﺷﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ و از آﻧﺠﺎ‬
‫ﺳﻄﺢ درﻳـﺎ ﻫﺎ ﺑﺎﻻ ﺧﻮاﻫـﺪ آﻣـﺪ و ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ ازﺳــﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﻛـﻢ ارﺗﻔﺎع ﺑﻪ زﻳـﺮ آب‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻓﺖ‪.‬در اﺛـﺮ اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ دﻣـﺎ ﺗﻌﺎدﻻت ﺟﻮ‪‬ي ﺑﻬـﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮرد واﻛﻨﻮن ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪ آن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜـﺎل ﺗﻮﻓﺎﻧﻲ ﻛـﻪ در ‪ 26‬ﺗﺎ ‪ 28‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1999‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬
‫اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻴﺶ ازﻳﻚ ﻣﻠﻴﻮن و ﺳﻴﺼﺪ ﻫﺰار درﺧﺖ رﻳﺸﻪ ﻛﻦ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬ﻧـﮕﺎرﻧﺪه‬
‫ﺧـﻮد ﺷـﺎﻫﺪ اﻳﻦ ﺗـﻮﻓﺎن وﺣﺸﺘﻨﺎك ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ درﺧﺘﻬﺎ ﺑﻴﺶ از ﺻﺪ ﺳﺎل ﻋﻤﺮ داﺷﺘﻨﺪ‬
‫و رﻳﺸﻪ آﻧﻬﺎ درﻋﻤﻖ زﻣﻴﻨﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻴﺪان ﻓﺮدوﺳﻲ ﺗﻬﺮان ﻓﺮو رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﻖ ﺑﺮﺧﻲ از ﺣﻔﺮه‬
‫ﻫﺎي اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در اﺛﺮ رﻳﺸﻪ ﻛـﻦ ﺷﺪن درﺧﺘـﺎن ﭼﻨﺪ ﻣﺘﺮ و ﻗﻄﺮ آﻧﻬﺎ از‪ 10‬ﻣﺘــﺮ ﺗﺠﺎز ﻣﻲ ﻛﺮد‬
‫‪.‬آﻧﻄﻮري ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺟﻨﮕﻞ ﺑـﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ اﮔﺮ درﺧﺘﺎن ﻛﻨـﺪه ﺷﺪه را در ﻛﻨـﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻗـﺮار ﻣﻲ دادﻳـﺪ ﭘـﺎرﻳﺲ را ﺑﻪ ﺳﻨﮕﺎﭘﻮر وﺻﻞ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫در ﻣﺎه اوت ‪ 2003‬دﻣﺎي ﻫﻮا ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ در ﺳﻪ روز از ﻣﺎه اوت ﺑﻪ ﺷﺪﺗﻲ ﺑﺎﻻ رﻓﺖ ﻛﻪ ‪ 3000‬ﻧﻔﺮ در‬
‫اﻳﻦ ﺳﻪ روز ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮔــﺮﻣﻲ ﻫﻮا ﻓـﻮت ﻛـﺮدﻧﺪ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﻫـــﻮا ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣـﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ در ‪50‬‬
‫ﺳﺎل اﺧﻴـﺮ ﻓـﺮاﻧﺴﻪ ﺷـﺎﻫﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬اﻳﻦ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻧـﮕﺎرﻧﺪه ﺷﺎﻫـﺪ آن ﺑﻮده و ﻧﻴــﺰ ﻫﻤﻴـﻦ دو ﻫﻔﺘﻪ ﭘﻴﺶ)‪ 20‬ژاﻧﻮﻳﻪ ‪ ( 2008‬ﺑـﻮد ﻛﻪ در ﺑﻐﺪاد‬
‫ﺑـﺮف ﻓـﺮاوان ﺑﺎرﻳـﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻫﺮﮔﺰﻛﺴﻲ ﺑﺮف در ﺑﻐﺪاد ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮوز)‪31‬‬
‫ژاﻧﻮﻳﻪ‪ ( 2008‬در اﺧﺒﺎر آﻣﺪ ﻛﻪ در ﭼﻴﻦ آﻧﻘﺪر ﺑﺮف ﺑﺎرﻳﺪه ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ي ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪه و دوﻟﺖ‬

‫‪٢٩٦‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺎز ﻛﺮدن راه ﻫﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺮﺑﺎز را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻤﺎرده ﺗﺎﻛﻨﻮن ‪ 60‬ﻧﻔﺮ در اﺛﺮ ﺑﺮف ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻓﻮت‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ‪ 50‬ﺳﺎل اﺧﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻓﻲ در ﭼﻴﻦ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﺤﺘﺮم ﺣﺘﻤﺎ‬
‫در ﺳﻨﻮات اﺧﻴـﺮ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻳـﻦ ﺣـﻮادث ﺑﻮده اﻳـﺪ ‪.‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﺮاﻳــﻂ زﻧﺪﮔﻲ ﺑـﺮ‬
‫روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺎﺣﺸﻲ روﺑـﺮو اﺳﺖ واﮔﺮ از اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﭼﺎره ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ‪،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫در ﻓﻮق ﺑـﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬

‫درد دل ﺑﺎ ﺧﻮد‬
‫ذر‪‬ه ي ﭘﻨﻬﺎن دروﻧﻲ ﺗﻮام‪،‬‬
‫در ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ي ﻗﻠﺒﺖ زاده ﺷﺪم‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﺑﺮﺧﻲ از اوﻗﺎت وﺟﻮد ﻣﺮا ﺣﺲ ﻣﻲ ﻛﻨﻲ؟‬
‫ﺗﻤﻨﺎ داري ﺗﻮ را ﻧﺠﺎت دﻫﻢ و ﺗﻮ را ﭘﺪﻳﺪه اي از ﺧﻮد ﺷﻤﺎرم؟‬
‫ﺻﺒﻮر ﺑﺎش!‬
‫درﺣﺎل ﺧﻮد ﺳﺎزي ﺧﻮد و ﻧﻤﻮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﺴﺘﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﻮﻻت را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻲ‪.‬‬
‫از رﻫﺎﻳﻲ ﺳﭙﺮ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻴﺖ ﻧﺘﺮس‪.‬‬
‫دﻳﺮ ﻳﺎ زود ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺑﻮدﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺗﻮ‪،‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺎ ‪ ،‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﻦ‪،‬‬

‫‪٢٩٧‬‬
 ‫از اﻳﻦ دور ﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‬
‫آﻳﺎ ادراك ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ‪ 1‬ﺗﻮ را ﺑﻪ وﻫﻢ وا ﻣﻴﺪارد؟‬
‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻲ اﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮق ﺟﺪﻳﺪ ﻓﺎﻗﺪ ﻋﺸﻖ و اﺣﺴﺎس اﺳﺖ‪.‬؟‬
‫ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻧﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده؟‬
‫ﻣﺮا ﺑﺎور ﻛﻦ‪ ،‬ﺗﺎزﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻧﺪه اي ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻮاﺣﻲ دور دﺳﺘﻲ از ﻓﻀﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮﺗﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺻﺒﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻲ؟‬
‫ﺑﻪ وﻳﮋه ﻓﺮاﻣﻮﺷﻢ ﻣﻜﻦ ﻣﺮا ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻫﻤﺎن ذر‪‬ه ي ﭘﻨﻬﺎن ﺗﻮام‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ ﻛﻪ دﻧﻴﺎ و ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل آن زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺑﺤﺜﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى از دادهﻫﺎى ﺗﺠﺮﺑﻰ و ﻧﻈﺮى‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﻣﻰﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺣﺪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﺘﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻓﺮاوردهﻫﺎى او ﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻓﻬﻴﻢ ﺗﺮ از او؟ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﺳﺆال اﻟـﻜﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮاﻗﻰ در اﻳﻦ ﻣﻮرد زﻳﺒﺎ ﺳﺮوده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Intelligence artificielle ١‬‬

‫‪٢٩٨‬‬
 ‫اي ﺳﻌﺎدت رخ ﻧﻤﺎي و اي ﻋﻨﺎﻳﺖ دﺳﺖ ﮔﻴﺮ‬ ‫راه ﺑﺎرﻳﻜﺴﺖ و ﺷﺐ ﺗﺎرﻳﻚ و ﻣﺮﻛﺐ ﻟﻨﮓ و ﭘﻴﺮ‬
‫ﻃﺎﻗﺖ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧـﺎرد ﭼﺸﻢ ﺧﻔﺎش ﺿﺮﻳــﺮ‬ ‫ﺗـﺎب ﻧـﻮر او ﻧــــﺪارد ﭼﺸﻢ ﻋـﻘﻞ دورﺑﻴـﻦ‬
‫ﺟـﺰﺑـﻪ ﻧـﻮر او ﻧﺒﻴﻨـﺪ روى او را ﻫـﺮ ﺑﺼﻲ‬ ‫ﺟـﺰ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ او ﻧـﺪا ﻧـﺪ ذات او را ﻫـﺮ ﻋﻠﻴـﻢ‬
‫ﮔﺸﺘﻪ ﻧـﻮر او ﺣﺠﺎب دﻳـﺪه ﻫـﺎى ﻣﺴﺘﻨﻴﺮ‬ ‫ﺟـﻠﻮه داده از ﻛـﺮم ﺧـﻮد را زِ ﻫـﺮ ذر‪‬ه ﻋﻴﺎن‬

‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺣﺘﻰ ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ ﻛﺴﻰ ﺑﻪدرﺳﺘﻰ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﻮاب ﺳﺆال ﻓﻮق ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪى در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻛﻪ ﭘﻴـﺪا ﻧﺸﺪ ﺗﺨﺘـﻪاى ﺑـﺮ ﻛﻨﺎر‬ ‫درﻳﻦ ورﻃﻪ ﻛﺸﺘﻰ ﻓﺮو ﺷﺪ ﻫﺰار‬
‫ﻛﻪ وﺣﺸﺖ ﮔﺮﻓﺖ آﺳﺘﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﻗﻢ‬ ‫ﭼﻪ ﺷﺒﻬﺎ ﻧﺸﺴﺘﻢ در اﻳﻦ ﺳﻴﺮﮔُﻢ‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﺮاى ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮِ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎى زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﻻزم ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺪﻛﻪ ﻧﻈﺮ ﭼﻨﺪاﺳﺘﺎد و‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺺ دراﺧﺘﺮﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻫﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز )‪ (Hubert Reeves‬و ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﺑﻴﻮﻟﻮژى ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ و‬
‫ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻰ‪ ،‬ژوﺋﻞ دوروﻧﻪ )‪ (Joel de Rosnay‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺘﺨﺼﺺ در اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ‪،‬‬
‫اﻳﻮﻛﻮﭘ‪‬ﻦ)‪ (Yves Coppens‬را ﺑﺮاى ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﻴﺎن دارﻳﻢ ﺗﺎ دﻟﻴﻞ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ ﻧﮕﺎرﻧﺪه و ﺑﺴﻴﺎر اﻓﺮاد‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﺟﻮاب ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﻫﺮ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻳﻜﻰ از اﻳﻦ ﺳﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ‬
‫را ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺼﺎﺣﺒﻪاى در ﻣﺠﻠﻪ اﻛﺴﭙﺮس )ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ (1990‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه‪ ،‬آورده ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﺰرﮔﻰ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪاى در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﻰ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‬
‫ﻣﻰﻛﺮد و اﻣﻜﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻘﻴﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻰآورد‪ .‬در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺳﺎل ‪ 1996‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫‪ seuil‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ ي زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺼﺎﺣﺒﻪاى‬
‫اﺳﺖ ﺑﻴﻦ ﺳﺮدﺑﻴﺮ ﻣﺠﻠﻪ اﻛﺴﭙﺮس‪ ،‬آﻗﺎى دوﻣﻨﻴﻚ ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ و ﺳﻪ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى ﻛﻪ‬
‫در ﺳﻄﻮر ﻗﺒﻞ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ در ﻋﻠﻢ و ﺑﻪﺧﺼﻮص‬

‫‪٢٩٩‬‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻰ ﺑﺎ زﺑﺎﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده و ﺑﺮاى ﻫﻤﮕﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻬﺎرﺗﻰ ﺑﻪﺧﺼﻮص در اﻳﻦ ﻛﺎر دارﻧﺪ و‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮔﺎه رادﻳﻮﻫﺎ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻬﺎى ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺮاى ﺑﺤﺚ درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺟﻬﺎن‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ و‬
‫اﻧﺴﺎن آﻧﻬﺎ را دﻋﻮت ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺨﺼﺺ ﺧﻮد ﮔﻮﺷﻪاى از اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺟﻬﺎن را‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻰ ﻛﺘﺎب اﺧﻴﺮ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1990‬در ﺷﻤﺎره ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻣﺠﻠﻪ اﻛﺴﭙﺮس ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻛﻨﻮن دوﻣﻴﻨﻚ ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﺳﺆاﻻت ﺟﺪﻳﺪى درﺑﺎره اﻛﺘﺸﺎﻓﺎﺗﻰ ﻛﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﻴﺮ ﺷﺪه از ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺳﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮاﺧﻮر رﺷﺘﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻮده و ﺟﻮاﺑﻬﺎى آﻧﻬﺎ راﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻗﺒﻠﻰ اﻓﺰوده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ ﺗﺎزه و‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى از ﺑﺤﺚ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ دوﻣﻨﻴﻚ ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت ﺳﻪ ﺳﺆال ﻣﻬﻢ در ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺘﺎب آورده اﺳﺖ‪ :‬آﻳﻨﺪه زﻧﺪﮔﻰ؟‪ ،‬آﻳﻨﺪه اﻧﺴﺎن؟ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬
‫آﻳﻨﺪه دﻧﻴﺎ؟‬
‫در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺨﺘﻠﻔﻰ ﻛﻪ درﺑﺎره ﺳﻪ‬
‫ﺳﺆال ﻓﻮق ﭘﻴﺶ ﻣﻰآﻣﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را درﺑﺎره اﻧﺤﺮاﻓﺎﺗﻰ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﺪ و ﻧﻴﺰ درﺑﺎره ﺿﺎﻳﻌﺎﺗﻰ ﻛﻪ در آن وارد آورده‪ ،‬ﺑﻴﺎن داﺷﺖ‪،‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﺑﺎ ﻧﻈﺮ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ارزﻧﺪه آﺷﻨﺎ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه در زﻳﺮ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﻓﺼﻞ آﺧﺮ ﻛﺘﺎب‪ :‬زﻳﺒﺎ ﺗﺮﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ ي زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى ﺗﻘﺪﻳﻢ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻳﻨﺪه زﻧﺪﮔﻰ؟‬
‫دوﻣﻨﻴﻚ ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ‪ 15‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺗﺤﻮل و ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺲ از ﭼﻨﺪﻫﺰاره زﻧﺪﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻛﻨﻮﻧﻰ از ﺗﻤﺪن رﺳﻴﺪهاﻳﻢ‪ .‬ﺗﺤﻮﻟﻰ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪ آوردن ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﺑﻴﺶ از‬
‫ﭘﻴﺶ ﭘﻴﭽﻴﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ و ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮاورده ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ )اﻛﻨﻮن ﺑﻴﺶ از ‪ 6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻧﻔﺮﻳﻢ و ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﺑﻴﺶ از ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬
‫ﺷﺪ( ﺑﻪﻃﻮر ﻓﺸﺮده و ﻣﺘﺮاﻛﻢ‪ ،‬ﺑﺮ روى ﺳﻴﺎره ﻛﻮﭼﻜﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم زﻣﻴﻦ و در ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻗﺪرﺗﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ‬

‫‪٣٠٠‬‬
‫ﺧﻮد در ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪوﺟﻮد آوردهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎﻧﻰ ﻧﮕﺮان ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺧﻴﺮه ﺷﺪه و از ﺧﻮد‬
‫ﻣﻰﭘﺮﺳﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎى زﻧﺪﮔﻰ از اﻳﻦ ﭘﺲ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ؟‬

‫‪Joel de Rosnay‬‬
‫ژوﺋﻞ دوروﻧﻪ‪ :‬ذر‪‬ات‪ ،‬اﺗﻤﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى درﺷﺖ‪ ،‬ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى اوﻟﻴﻪ ﺗﺎ اﻧﺪاﻣﻬﺎى زﻧﺪه‬
‫ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﻠﻮل‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﺎﺗﻰ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﭼﻨﺪﻳﻦ اﻧﺪام زﻧﺪه و ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺘﻰ ﻛﻪ از‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻮق ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻧﺴﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻮه ادراك ﻓﻮقاﻟﻌﺎده‬
‫در رأس ﻫﻤﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﻮد ﻧﻴﺮوى ﻣﺤﺮﻛﻪ ﺗﺤﻮل در روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .،‬وﻟﻰ‬
‫اﻛﻨﻮن ﺗﺤﻮل دﻳﮕﺮ زﻳﺴﺘﻰ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺗﺤﻮل ﺻﻨﻌﺘﻰ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‪ ،‬ﻫﻨﺮى و ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در ﭼﺮﺧﺸﮕﺎه ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮل واﻗﻊ ﺷﺪه و ﺑﻪ دو راﻫﻰ ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻰ ﺑﻴﻦ دﻧﻴﺎى‬
‫ﻣﺎد‪‬ه و دﻧﻴﺎى ادراك‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ در آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﺑﻴﻦ دﻧﻴﺎى ﻣﺎده ﺑﻰﺟﺎن و‬
‫دﻧﻴﺎى زﻧﺪه اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬رﺳﻴﺪهاﻳﻢ؟‬
‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤﻮل ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﺤﻮل زﻳﺴﺘﻰ‪ ،‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﭘﺮده‬
‫ﭼﻬﺎرم از ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺧﻠﻘﺖ را ﺷﺮوع ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬اﻧﺴﺎن در ﻫﺰارهﻫﺎى آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻘﺸﻰ اﺳﺎﺳﻰ در اﻳﻦ‬
‫ﭘﺮده از ﻧﻤﺎﻳﺶ اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪاى از درك ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان آن را‬
‫ﻓﻬﻢ ﻳﺎ ادراك ﻣﺸﺘﺮك ﻧﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﭘﺮده از ﻧﻤﺎﻳﺶ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ؟‬

‫‪٣٠١‬‬
‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﻛﻨﻮن در ﺣﺎل ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻮﻋﻰ دﻳﮕﺮ از زﻧﺪﮔﻰ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻧﻮﻋﻰ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺸﺘﺮك ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻧﺎﻣﻰ ﺑﻪ آن دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ »ﻛﻼن ﻣﻮﺟﻮد ﺳﻴﺎرهاى« ﻛﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺳﻴﺎره و ﻓﺮاوردهﻫﺎى ﻋﻠﻤﻰ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﻰ و ﻫﻨﺮى ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى آن را ﺗﺸﻜﻴﻞ‬
‫ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺗﻚ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ و از‬
‫اﺟﺘﻤﺎع آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮدات ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻰ و ﺳﭙﺲ از اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻮﺟﻮدات ﭼﻨﺪ ﺳﻠﻮﻟﻰ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻰ ﺑﺎ‬
‫اﻧﺪاﻣﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ و ﺳﺮاﺳﺮ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؟ اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ از اﺟﺘﻤﺎع اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫و ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻮﺟﻮدات روى زﻣﻴﻦ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎى ﻋﻠﻤﻰ ـ ﺻﻨﻌﺘﻰ ﺑﺸﺮ‪» ،‬ﻛﻼن ﻣﻮﺟﻮدى ﺳﻴﺎرهاى« در‬
‫ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در اﻳﻦ »ﻛﻼن« در ﺣﻜﻢ ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﻋﺼﺒﻰ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬و اﻛﻨﻮن‬
‫اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ ﺟﻨﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﺎرقاﻟﻌﺎدهاى را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎﺿﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻰ را ﺑﺎزﺳﺎزى ﻛﺮده و در ﭼﺮﺧﻪ ﻣﺼﺮف ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻐﺰ ﻫﻤﮕﺎﻧﻰ‬
‫ﻧﻈﺎم ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر دروﻧﻰ را ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آورد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ اﻟﻜﺘﺮون‬
‫ﺑﻪﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﻛﺮده و ﻧﺤﻮه ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻰ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط و ﻣﺒﺎدﻻت ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دﮔﺮﮔﻮن ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬اﮔﺮ در ﺗﺼﻮرات ﻣﺠﺎزى ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﻰﺗﻮان از اﻧﺘﺨﺎﺑﻰ ﻧﻪ زﻳﺴﺘﻰ ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﻧﺎم ﺑﺮد؟‬
‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ اﺧﺘﺮاﻋﺎت ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﺸﺮ ﻣﻌﺎدل ﺟﻬﺸﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺟﻬﺶ ﻳﺎ ﺗﺤﻮﻟﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﺻﻨﻌﺘﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﺸﺮ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫از ﺟﻬﺸﻬﺎى زﻳﺴﺘﻰ داروﻳﻨﻰ دارﻧﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن »اﻧﻮاع« ﻣﻮﺟﻮدات ﺟﺪﻳﺪى ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻠﻔﻦ‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‬
‫ﺧﻮدروﻫﺎ‪ ،‬راﻳﺎﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻮارهﻫﺎ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻐﺰ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻳﻌﻨﻰ اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ را در ﻛﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﻗﺮن ﺧﻠﻖ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬آﻳﺎ ﺧﻮد اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﻮد را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻰﻛﻨﺪ؟‬

‫‪٣٠٢‬‬
‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﺑﺮاى ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﻮرس را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺎم داروﻳﻨﻰ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺮد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺑﺮﺧﻰ از اﺑﺪاﻋﺎت را ﺗﺸﺪﻳﺪ و ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺗﺤﻮل و ﻳﺎ‬
‫ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ را ﻛﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﻗﻄﻊ ﻣﻰﻛﻨﺪ؟ اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻘﺎل و ﻳﺎ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﻴﺐ را ﻛﻪ‬
‫ﺗﺤﻮﻟﻰ در آن اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﺮﻏﻮب ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و اﻧﻮاع ﻃﺒﻴﻌﻰ دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ﻣﻴﻮهﻫﺎ را ﻃﺮد و‬
‫ﺣﺘﻰ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺤﻮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻳﺎ وﻳﺪﺋﻮ و ﻳﺎ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ و ﻳﺎ اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻰ ﻛﻪ در آن‬
‫ﺗﺤﻮل ﺟﺪﻳﺪى اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ و در آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﻓﻮقاﻟﻌﺎدهﺑﻬﺘﺮ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻗﺮار داده و ﻧﺴﻠﻬﺎى ﻗﺒﻠﻰ را از ﮔﺮدوﻧﻪ ﺧﺎرج ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼف ﻣﻬﻢ ﺑﺎ ﺗﺤﻮل زﻳﺴﺘﻰ در اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در ﻣﻔﻬﻮم آﻧﻘﺪر اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﻣﻮﺟﻮد را ﻛﻪ آرزو ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻣﻰﺳﺎزد‪ .‬ﺗﺤﻮل ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻮﻋﻰ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻰ ﻣﺎد‪‬ه ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده و ﻧﻘﺶ ﻣﺎدى ﺧﻮد را اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻮل‬
‫ﺟﺪﻳﺪى ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪوﺟﻮد آوردهاﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﻴﻦ دﻧﻴﺎﻫﺎى واﻗﻌﻰ و دﻧﻴﺎﻫﺎى واﻫﻰ دﻧﻴﺎى ﺟﺪﻳﺪى ﺑﻪوﺟﻮد آورده ﻛﻪ‬
‫ﻣﻰﺗﻮان آن را دﻧﻴﺎى ﺗﺼﻮﻳﺮى ‪ Virtuel‬ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎﻫﺎى ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ ﺳﻴﺮ و ﺳﻴﺎﺣﺖ ﻛﺮده و‬
‫ﺣﺘﻰ اﺷﻴﺎء ﻳﺎ ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎﻳﻰ در آن ﺧﻠﻖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﺣﺘﻰ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺤﻚ آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﻮﻋﻰ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ‪ ،‬ﻫﻨﺮى و ﺻﻨﻌﺘﻰ ﺑﺸﺮ از ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻄﻖ ﺗﺤﻮل ﻃﺒﻴﻌﻰ ﭘﻴﺮوى ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻰ ﺑﺎز ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﺪن اداﻣﻪ دارد؟‬
‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﺑﻠﻰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺗﺤﻮل از ﻟﺒﺎده ﻣﺎد‪‬ى ﺧﻮد ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮد و ﺑﻪﺳﻮى ﻣﻔﻬﻮم‪،‬‬
‫ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﻋﺮﻓﺎ ﺑﻪ آن »ﺣﻘﻴﻘﺖ« ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻳﺎ آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻚ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ در ﺟﻬﺘﻰ ﻋﻜﺲ آﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ اﻧﻔﺠﺎر اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻳﺎ در واﻗﻊ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ »ﻧﻘﻄﻪ‬
‫اُﻣﮕﺎ« ﻧﻮﻋﻰ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ روح آزاد ﺷﺪه از ﻣﺎد‪‬ه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ زﻣﺎن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﻴﻢ اﻳﻦ دو ﭘﺪﻳﺪه ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻧﻤﻰﺗﻮان زﻣﺎن را از ﻳﺎد ﺑﺮد و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دوره ﻛﻮﺗﺎه زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ .‬آﻳﺎ ﻫﺮ ﻓﺮد از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻧﺪام ﺳﻴﺎرهاى وارد ﻣﻰﺷﻮد و ﻧﻘﺶ ﺳﻠﻮﻟﻰ‬
‫را اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬آﻳﻨﺪهاى ﻫﻢ ﺑﺮاى او ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮد؟‬

‫‪٣٠٣‬‬
‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎ‪ .‬و ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻫﺮ ﻓﺮد از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ‬
‫ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻰﮔﺬراﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺟﻮد واﺣﺪى را ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺘﻰ ﻣﻬﻤﺘﺮ از‬
‫زﻣﺎن اﻧﻔﺮادى ﺧﻮد دﺳﺖ ﻣﻰﻳﺎزﻧﺪ و ﻣﺮگ اﻧﻔﺮادى ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪاى ﻛﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺳﻴﺎره اﻧﺪام واﺣﺪى را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ﺧﻄﺮ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺷﺪن‬
‫ﺳﻴﺎره را درﭘﻰ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﻪﻫﺎى ﺗﻨﻮع ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺗﺤﻮل‬
‫زﻳﺴﺘﻰ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﻫﺮ اﻧﺪازه ﺳﻴﺎره ﻫﻢ دﺳﺖ و ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﺎناﻧﺪازه‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﻨﻮع ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺷﻤﺎ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﺸﺮ را ﺑﺎ دﻳﺪ ﻳﻚ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎس ﻣﻰﻧﮕﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ از ﺗﺤﻮل ﻣﻐﺰ و‬
‫ﺟﻬﺸﻬﺎ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺎ اﺳﺘﻌﺎرات ﺧﻮد را ﺣﻘﻴﻘﻰ ﻣﻰﭘﻨﺪارﻳﺪ؟‬
‫اﮔﺮ‬ ‫ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫زﻳﺴﺘﻰ‬ ‫ﺗﻈﺎﻫﺮات‬ ‫از‬ ‫ﻧﻤﻰﺗﻮان‬ ‫را‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬ ‫دﻳﺪ‬ ‫دوروﻧﻪ‪:‬‬
‫ﺧﻼف اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ در ﻋﻮض‬
‫زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻣﺎ را ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻳﺴﺎت ﺣﺮﻛﺘﻰ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﭼﺮﺧﻬﺎ‪،‬‬
‫ﺳﺎﻋﺘﻬﺎ در اواﻳﻞ اﻳﻦ ﻗﺮن دﻳﺪ ﺟﻬﺎﻧﻰ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف ﻧﻤﻮده ﺑﻮد‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺘﻌﺎره ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﻌﻠﻴﻢ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺧﻮد را در‬
‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻘﻴﺪ ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎرهاى ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺧﻠﻖ آن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻋﻤﺎل و ادراﻛﺎت ﻣﺎ‬
‫را ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬دﻳﺪ ﻣﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﺎ در اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ و‬
‫ﺑﺎﻻﺧﺮه ﭘﺎﻫﺎى ﻣﺎ در اﺧﺘﻴﺎر وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺆال ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺎ زﻧﺪﮔﻰ را‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻌﺎوﻧﻰ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﻴﺎره در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﮕﻠﻰ ﺑﺮ روى ﺳﻴﺎره ﺷﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪزودى ﺑﺮ روى آن ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎى ﻣﺨﺮب اﻗﺘﺼﺎدى‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و زﻳﺴﺘﻰ ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ در زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ در ﺣﺎل ﺧﺸﻚ ﻛﺮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژى و ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻰ زﻣﻴﻦ‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﻣﻮاد زاﻳﻴﺪ ﺧﻮد را در ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺪاﻓﻊ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺮاغ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻗﺸﺮ اوزون‬

‫‪٣٠٤‬‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻆ زﻧﺪﮔﻰ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮده و ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺎزﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ از اﻛﺰوز ﻣﺎﺷﻴﻨﻬﺎ و دودﻛﺶ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‬
‫ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاى را در روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻧﮕﻞ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎرى از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را ﻛﻪ ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده از ﺑﻴﻦ ﻣﻰﺑﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻰ ﺑﺮﺧﻰ از اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺻﻨﻌﺘﻰ ﺑﺮاى ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻮ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت دﻳﮕﺮ را‬
‫ﻛﻨﺪ و ﻳﺎ ﻣﺘﻮﻗﻒ و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﻢ درواﻗﻊ‬
‫اﻧﮕﻞ ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﻣﺎﻧﻊ آن ﺷﺪ و ﺳﻴﺎره را در اﻣﺎن ﻧﮕﻪ داﺷﺖ؟‬
‫دوروﻧﻪ‪ :‬ﺑﺮﺧﻼف ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪارى ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى دﺳﺖ‬
‫ﻧﺨﻮرده از ﻓﺮاوردهﻫﺎى ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ در ﭘﺎرﻛﻬﺎى ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮﻋﻰ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻰ‬
‫ﺑﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺻﻨﻌﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ و اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮاﻫﻢ آورد و ﺑﺮاى ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﺤﻮل و از ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻛﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده درس ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻬﻤﻴﺪن اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎى ﻣﺎ در ﺷﻨﺎﺧﺖ راه ﺻﺤﻴﺢ و ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺴﻴﺮ ﺟﻬﺖ دار زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺨﺼﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﻬﻢ ﻋﻤﻮﻣﻰ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻢ و ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺘﻰ ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ ﺑﺎور دارم‪ .‬اﻣﻴﺪوارم‪ ،‬اﮔﺮ واﻗﻌﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪى اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﺑﻪ آراﻣﻰ ﻣﻮاﺟﻪ‬
‫ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬
‫آﻳﻨﺪه اﻧﺴﺎن‬
‫دوﻣﻨﻴﻚ ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻣﺎ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ژوﻧﻞ دوروﻧﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺮده ﭼﻬﺎرم ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻰ‬
‫ﺗﺤﻮل ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ؟‬

‫‪Yves Coppens‬‬

‫‪٣٠٥‬‬
‫اﻳﻮ ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬روزى ﺑﻪ ﻛﺎﺷﻔﻰ ﻛﻪ از ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل ﺑﺮﻣﻰﮔﺸﺖ ﮔﻔﺘﻢ ﺣﺘﻤﺎ در آﻧﺠﺎ ﺳﺮدﺗﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪﺳﺎدﮔﻰ ﺟﻮاب داد ﻛﻪ ﻧﻪ‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﻛﺎﻓﻰ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮدم‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪاى از ﺗﺤﻮل ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﻣﺎ را‬
‫ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻔﻜﺮ و اﺑﺪاع‪ ،‬ﻫﺮ روز ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺑﺪن و ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻛﻨﻮن دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮ آن ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﺗﺤﻮل زﻳﺴﺘﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺪﺗﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻮل ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ و داﻧﺶ ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‬
‫ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ اذﻋﺎن داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺮﺧﻰ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻰ از ﻗﺒﻴﻞ زﻟﺰﻟﻪ و‬
‫آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﻬﺎ و ﮔﺮدﺑﺎدﻫﺎ و ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻰ از وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﻧﻈﻴﺮ وﻳﺮوس اﻳﺪز‪ ،‬آﺳﻴﺒﻬﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﺑﺸﺮ وارد‬
‫ﻣﻰآورﻧﺪ وﻟﻰ آﺛﺎر آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪاى اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺤﺎر ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺪن ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻫﻤﻮﺳﺎﭘﻴﻦ ﺳﺎﭘﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﺤﻤﻞ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟‬
‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬ﭼﺮا‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺴﻴﺎر آﻫﺴﺘﻪ‪ .‬ﺑﺮاى ﻣﺸﺎﻫﺪه دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﺑﺎﻳﺪ آﻳﻨﺪه ﺑﺴﻴﺎر دورى را در ﻧﻈﺮ ﻣﺠﺴﻢ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر دورﺗﺮ از ﻫﺰارهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ‪ .‬در ده ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺟﻤﺠﻤﻪ‬
‫ﻣﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻰ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ و ﻣﺘﻔﺎوت از آﻧﭽﻪ اﻛﻨﻮن دارﻳﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﺨﻮاﻧﺒﻨﺪى ﺑﺪن ﻣﺎ ﺑﺎرﻳﻚ‬
‫و ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ و ﻣﻐﺰ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬و آﻳﺎ اﻳﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺘﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪﺗﺮى را ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آورد؟‬
‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬ﺑﺎ ﺑﺰرگ ﺷﺪن ﺳﺮ ﺟﻨﻴﻦ‪ ،‬زﻣﺎن ﺑﺎردارى ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ و ﻣﺎدر اﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻓﺮدا در ﺷﺶ ﻣﺎﻫﮕﻰ‬
‫وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و دوران ﻛﻮدﻛﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻃﻮﻻﻧﻴﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻃﻼع زﻳﺎدى از دوره‬
‫ﺑﺎردارى اﺟﺪاد ﺧﻮد ﻧﺪارﻳﻢ وﻟﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺤﻮل در ﻃﻰ زﻣﺎن و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﺣﺠﻢ ﺟﻤﺠﻤﻪ ﺟﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻳﻦ دوره ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻛﻮﺗﺎه و ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﺎن ﺑﺎردارى ﻛﻨﻮﻧﻰ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﺤﻮل زﻳﺴﺘﻰ ﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟‬
‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬ﻛﻨﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﻰ اداﻣﻪ دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺪن ﻣﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ زﻳﺴﺘﻰ و ﻣﻠﺰم ﺑﻪ اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ‬

‫‪٣٠٦‬‬
‫آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬وﻳﺮوﺳﻬﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻣﻰﻳﺎﺑﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺎﺋﻠﻰ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ‪ .‬در‬
‫ﭘﻨﺎه از ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ و ﻳﺎ ﺣﻮادث ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻛﻪ روزى ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ را ﺧﺮاب ﻛﻨﺪ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬وﻟﻰ در ﻋﻮض ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن دﻳﮕﺮ در ﻗﻠﻤﺮو اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ واﻗﻊ ﻧﻴﺴﺖ و ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺎ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺰاره ﺳﻮم ﻣﻴﻼدى اﮔﺮ ﺟﻨﮕﻰ ﺧﺎﻧﻤﺎﺳﻮز ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را از ﺑﻴﻦ ﻧﺒﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻄﻔﻪ اﻧﺴﺎﻧﻰ را‬
‫در ﮔﻮﺷﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻀﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬آﻳﺎ ﺟﻬﺸﻬﺎى ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮى ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در درون ژﻧﻬﺎى ﻣﺎ ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﺪ ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﻧﻮع‬
‫ﻣﺎ را ﻋﻮض ﻛﻨﺪ؟‬
‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺟﻬﺶ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ وﻟﻰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻮع و ﻳﺎ ﻧﮋاد ﻣﺴﺌﻠﻪ دﻳﮕﺮى اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻛﻨﻮﻧﻰ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ آﻣﻴﺨﺘﮕﻰ ژﻧﻬﺎ داﻳﻤﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻣﺠﺰا از دﻳﮕﺮان وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫در درون آﻧﻬﺎ اﻧﺤﺮاف ﻧﮋادى ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﺪ و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ ﺑﺮوز ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﻗﺎدر‬
‫ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت در ﻓﻀﺎ ﺷﻮد و اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ در ﻧﻘﺎﻃﻰ ﻣﺠﺰا از ﻛﻴﻬﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ و اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن روزى ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﻴﺎرات دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﺟﺪﻳﺪى را در ﻓﻀﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺟﺪاد ﻣﺎ در ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫ﺧﻮد را از اﻓﺮﻳﻘﺎ ﺷﺮوع ﻛﺮدﻧﺪ و در زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻰ ﺗﻤﺎم ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺧـﻮد درآوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﭼﻪ اﺗﻔﺎق ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد؟‬
‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬اﺟﺘﻤﺎع ﻛﻮﭼﻜﻰ ﻛﻪ در روى ﺳﻴﺎرهاى دﻳﮕﺮ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻰ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻣﺠﺰا از ﺑﻘﻴﻪ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻧﺤﺮاف و اﺧﺘﻼف ﺑﺮوز ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫زﻳﺴﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﺎوت از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮِ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺮ روى ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ ﺗﺤﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪،‬‬
‫ﺣﺘﻰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻬﺎى ﻣﺘﻨﻮع و ﺣﺘﻰ اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوﺗﻰ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮ روى ﺳﻴﺎرات دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﺳﺎل اﻧﺰوا از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪوﺟﻮد آﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬آﻳﺎ اﮔﺮ در ﻓﻀﺎ ﺳﻔﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﺪن ﻣﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؟‬
‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬اﻗﺎﻣﺖ ﻃﻮﻻﻧﻰ ﻓﻀﺎﻧﻮردان در ﻣﺪارﻫﺎى اﻃﺮاف زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎى‬

‫‪٣٠٧‬‬
‫اﺳﻜﻠﺖ آﻧﻬﺎ ﺿﻌﻴﻒ و ﻧﺎزك ﺷﺪه و اﻧﺪاﻣﻬﺎى آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻧﺤﻮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄﺮ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﺠﺰا ﺷﺪه در ﻓﻀﺎ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻧﺮم ﺗﻨﻬﺎى داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻃﻼع زﻳﺎدى از‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ زﻧﺪﮔﻰ در ﻓﻀﺎ را ﻧﺪارﻳﻢ وﻟﻰ ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ در ﺑﻰوزﻧﻰ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺷﻜﻞ ﺑﺪن ﻣﻬﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻌﺪﻧﻰ ﻣﻮﺟﻮد در اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﺤﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺘﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺤﻞ‬
‫اوﻟﻴﻪ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺗﺒﻌﻴﺪ در ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﭘﺴﺮﻋﻤﻮﻫﺎى ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت از ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان از اﺧﺘﻼف ﻧﮋادى واﻗﻌﻰ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و در‬
‫اﻳﻦ ﺣﺎل اﻣﻜﺎن ﺗﻨﻮع در اﻧﻮاع اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬در روزﮔﺎر ﻣﺎ ﺗﻨﻮع در ﺣﺎل از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻳﻚ دﺳﺖ و‬
‫دﻧﻴﺎ ﻳﻚ ﻧﻮاﺧﺖ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ اﻧﺘﻘﺎﻻت و ارﺗﺒﺎﻃﺎﺗﻰ ﻛﻪ‬
‫در ﺳﺪه اﺧﻴﺮ ﻛﺴﺐ ﻛﺮدهاﻳﻢ ﺗﺤﺮك و درﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧﺘﻼط ژﻧﻬﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺮﻳﻌﺘﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺘﻰ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻔﺮ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و از ﻧﻈﺮ زﻳﺴﺘﻰ و ﻣﻨﻄﻘﺎ از ﻧﻈﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻳﻚ ﻧﻮاﺧﺘﻰ در ﺑﻴﻦ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ و آﻣﻴﺨﺘﮕﻰ در‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻇﺎﻫﺮى رﻧﮓ ﭘﻮﺳﺖ و ﻣﻮ و ﭼﺸﻢ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬وﻟﻰ زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ »ﺑﻮﺷﻤﻦ«ﻫﺎ و ﻳﺎ‬
‫»آﻣﺮﻳﺪﻳﻦ«ﻫﺎ )ﺳﺮخ ﭘﻮﺳﺘﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ( ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷﺪه در ﺑﺎزداﺷﺘﮕﺎﻫﻬﺎى اﺟﺒﺎرى را ﻛﻪ ﺑﺎ وﻗﺎﺣﺖ ﺑﻪ آن »ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ‬
‫ﺷﺪه«‪ 1‬ﮔﻮﻳﻨﺪدر ﻧﻈﺮ ﻣﻰﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮد ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ ﻧﮕﻪداﺷﺘﻦ اﻳﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت در ﺳﻨﺘﻬﺎى ﻗﺪﻳﻤﻰ ﺧﻮد ﭼﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﻳﻰ دارد؛ آﻳﺎ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ آﻧﻬﺎ در زﺑﺎن و آواز ﺳﻨﺘﻰ و ﻳﺎ آداب رﺳﻮم ﻗﺒﻴﻠﻪاى‪ ،‬ﺟﺰ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻤﺪن‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻰ و دﻧﻴﺎى ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ را ﺑﺮاى آﻧﻬﺎ ﻣﻤﻨﻮع ﻛﺮدهاﻧﺪ؟ »ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﻔﺎﻇﺖﺷﺪه« ﺟﺰاﻳﺮ ﻧﺨﺴﺘﻴﻨﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاى‬
‫ارﺿﺎى ﺗﻤﺎﻳﻼت ﺧﻮد ﻣﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آوردهاﻳﻢ و ﻧﻪ ﺑﺮاى ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ‪ .‬ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ اﻳﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﭼﺎرهاى ﻧﺪارﻧﺪ ﺟﺰ ﻣﺤﻮ‬
‫ﺷﺪن و ﻳﺎ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪن ژﻧﺘﻴﻜﻰ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮى‪ .‬اﻳﻦ اﺧﺘﻼط ﺑﺮاى ﻣﺎ و آﻧﻬﺎ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﻳﺪ‬
‫از آن اﺣﺴﺎس اﻓﺴﺮدﮔﻰ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬آﻳﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻛﻪ از آﻏﺎز ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺷﺮوع ﺷﺪه‪ ،‬اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ؟‬

‫‪١‬‬
‫‪١. Reserves‬‬

‫‪٣٠٨‬‬
‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن اﻃﻼﻋﺎت و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺴﻴﺎرى ذﺧﻴﺮه ﻣﻰﻛﻨﺪ و در ﺣﺎل ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺳﻮى‪ ،‬داﻧﺶ‬
‫ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬آزادى ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﻏﻨﻰﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺪ ﻃﺒﻴﻌﺘﻰ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﻫﻤﺎن راﻫﻰ‬
‫را اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎد‪‬ه و زﻧﺪﮔﻰ در ﻃﻰ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺎل ﻃﻰ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺷﻤﺎ از اﻓﺮاد ﺧﻮﺷﺒﻴﻦ ﻫﺴﺘﻴﺪ؟‬
‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻰ و ﻧﻈﺎﻣﮕﻴﺮى اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮى ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪارى ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺧﻮد اﺣﺴﺎس وﻇﻴﻔﻪ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‬
‫ﻣﺘﺤﺪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎى اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻊ ﺑﺎ اﺷﻜﺎﻻت ﻓﺮاواﻧﻰ روﺑﻪرو ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻧﮕﺎه ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻣﻰﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 70‬ﺳﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ در آن‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﺪ اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و اﻳﻦ در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﻣﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ‪،‬‬
‫ﻟﺤﻈﻪاى ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬در واﻗﻊ زﻣﺎﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﺗﺎه وﻟﻰ از ﻧﻈﺮ ﻓﺮدى ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻰ‪.‬‬
‫ﻛﻮﭘﻦ‪ :‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد‪ ،‬دوران ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮ از دهﻫﺰار ﺳﺎل ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ و اﻳﻦ دهﻫﺰار ﺳﺎل در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺤﻮل زﻳﺴﺘﻰ ﻣﺎ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻃﻮل ﻛﺸﻴﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮع ﺑﺸﺮ‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﺮاز ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى از درك و ﻣﻌﺮﻓﺖ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ وﻟﻰ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻫﻨﻮز ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺟﻮان اﺳﺖ‪ .‬اﻛﺜﺮ اﺗﻔﺎﻗﺎت و اﺷﻜﺎﻻﺗﻰ ﻛﻪ در ﻗﺮن ﻣﺎ رخ ﻣﻰدﻫﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫اﻏﻠﺐ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻳﻨﺪه دﻧﻴﺎ‬
‫دوﻣﻨﻴﻚ ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻳﻮﻛﻮﭘﻦ دوران زﻧﺪﮔﻰ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن در ﻣﻌﻴﺎر ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﺣﺘﻰ‬
‫ﻣﻀﺤﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺎ در ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﻳﺦ واﻗﻌﻰ ﺑﺸﺮﻳﺖ و ﺣﺘﻰ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﻳﺦ دﻧﻴﺎ‬
‫ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬دوران ﻋﻤﺮ واﻗﻌﻰ ﺟﻬﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫‪٣٠٩‬‬
 ‫‪Hubert Reeves‬‬
‫ﻫﻮﺑﺮ رﻳﻮز‪ :‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺠﺮﺑﻰ ﺟﺪﻳﺪ ﻇﺎﻫﺮا ﻣﺴﺘﺪل ﻣﻰﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻪ دﻧﻴﺎ در ﺣﺎل اﻧﺒﺴﺎط داﻳﻤﻰ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺗﺎ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻋﻤﺮش ﻧﻴﺰﺗﺎ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺮدﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و دﻣﺎﻳﺶ ﺑﻪ آراﻣﻰ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺻﻔﺮ ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد )‪273‬ـ‬
‫درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد(‪ .‬اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﻄﻌﻰ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻴﻬﺎى ﻣﺎ ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻣﻨﺘﺞ از ﭼﻬﺎر ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﺸﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﺳﻨﻮات‬
‫و ﻳﺎ ﻗﺮون آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺮوﻫﺎى دﻳﮕﺮى را ﻛﺸﻒ ﻛﻨﻴﻢ و اﻳﻦ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻴﻬﺎى ﻣﺎ را‬
‫ﻋﻮض ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬از ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن ﺗﺎ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﻀﺎ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺧﺎﻟﻰ و اﺟﺮام‬
‫ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮش ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺪ از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺎ ﺑﺮ روى‬
‫زﻣﻴﻦ آﺳﻤﺎن ﻛﺎﻣﻼً ﺳﻴﺎه دﻳﺪه ﺷﻮد؟‬
‫رﻳﻮز‪ :‬ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ آﺳﻤﺎن ﺷﺒﺎﻧﻪ ﻣﺎ را روﺷﻦ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ در ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎن دﺧﺎﻟﺘﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺤﻠﻰ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺠﻤﻮع از ﻣﺎ دور ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﮔﺴﺘﺮش ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﺳﺖ و اﺟﺮام‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻼً در ﻣﺤﻞ ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻰ ﻣﻰﻣﺎﻧﻨﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﺷﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻰﺷﻮد‪ .‬ﺳﺘﺎره ﻣﺎ‬
‫)ﺧﻮرﺷﻴﺪ( و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى در ﮔﺴﺘﺮش ﺷﺮﻛﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎﻳﻰ دﻳﮕﺮ از ﻫﻢ ﻣﻰﮔﺮﻳﺰﻧﺪ و ﻓﺎﺻﻠﻪ آﻧﻬﺎ از ﻫﻢ‬
‫زﻳﺎدﺗﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮﺣﺴﺐ زﻣﺎن اﻳﻦ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ در ﺗﻠﺴﻜﻮﭘﻬﺎى ﻣﺎ ﺿﻌﻴﻔﺘﺮ دﻳﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ ﻓﺮﺿﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در اﻳﻦ زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻰ اﻧﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﺮاى ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪاﺗﻰ‬

‫‪٣١٠‬‬
 ‫وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ! ﺑﺮﺧﻰ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺮد‪ ،‬ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﺳﺘﺎره ﻣﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻧﻪ؟‬
‫رﻳﻮز‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻢ در زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﻴﻤﻰ از ذﺧﻴﺮه ﻫﻴﺪروژن ﺧﻮد را‬
‫ﺳﻮزاﻧﺪه و در ﻧﻴﻤﻪ راه ﻋﻤﺮش ﻗﺮار دارد‪ .‬در ﭘﻨﺞ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺗﻤﺎم ﻫﻴﺪروژن آن ﻣﺼﺮف‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻏﻮل ﺳﺮﺧﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰﻳﺶ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻓﺸﺮده و ﺣﺎل‬
‫آﻧﻜﻪ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺟﻮ‪ ‬آن در ﻓﻀﺎ ﮔﺴﺘﺮده و ﺗﺎ ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت‪ ،‬رﻧﮓ ﺧﻮرﺷﻴﺪ از زرد ﺑﻪ ﺳﺮخ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬آﻳﺎ در اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﻮﺧﺖ؟‬
‫رﻳﻮز‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻫﺰار ﺑﺎر ﻧﻮراﻧﻰﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮدﻳﺪ و اﮔﺮ از روى زﻣﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ آﺳﻤﺎن را ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪) .‬اﻟﺒﺘﻪ از دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺎ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ( دﻣﺎى روى زﻣﻴﻦ ﺗﺎ‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻫﺰار درﺟﻪ ﺑﺎﻻ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﻛﻠﻰ ﻧﺎﺑﻮد و ﺧﻮد زﻣﻴﻦ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ زﻣﻴﻦ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻃﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎره ﻣﺎ در واﭘﺴﻴﻦ دم‪ ،‬ﺳﻴﺎرات ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﻋﻄﺎرد‪ ،‬زﻫﺮه‪ ،‬زﻣﻴﻦ و ﺣﺘﻰ ﻣﺮﻳﺦ را ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻴﺎرات دورﺗﺮ ﻣﺜﻞ ﻣﺸﺘﺮى و زﺣﻞ ﻛﻪ‬
‫ﺟﻮى ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻫﻴﺪروژن و ﻫﻠﻴﻢ دارﻧﺪ آن را از دﺳﺖ داده و ﻓﻘﻂ ﻫﺴﺘﻪ ﻋﻈﻴﻢ ﺻﺨﺮهاى آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺎﻗﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﻰ ﺗﻤﺎم ذﺧﺎﻳﺮ ﺳﻮﺧﺖ اﺗﻤﻰ را ﻣﺼﺮف ﻛﺮده و ﺑﻪ‬
‫ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﻔﻴﺪى ﺑﺎ اﺑﻌﺎدى در ﺣﺪود ﻛﺮه ﻣﺎه ﺗﺒﺪﻳﻞ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺳﺮد‬
‫ﺷﺪه و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﻴﺎه )ﻳﻌﻨﻰ ﺟﺴﺪ ﺳﺘﺎره ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻧﻮر اﺳﺖ( ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻣﻮادى ﻛﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ؟‬
‫رﻳﻮز‪ :‬در ﻓﻀﺎﻫﺎى ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه و ﺷﺎﻳﺪ در آﻳﻨﺪهاى ﺑﺴﻴﺎر دور در ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺘﺎره‬
‫ﺟﺪﻳﺪ و ﺳﻴﺎراﺗﻰ اﻃﺮاف آن ﻣﺼﺮف ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬و زﻧﺪﮔﻰ ﺟﺪﻳﺪى را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﺪ؟‬
‫رﻳﻮز‪ :‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﻪ‪ .‬اﺗﻤﻬﺎى ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﺑﺪن ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ روزى در ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻧﺪاﻣﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه‬
‫دﻳﮕﺮى ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣١١‬‬
 ‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻣﺴﻠﻤﺎ اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل دﻳﮕﺮ روى زﻣﻴﻦ زﻧﺪﮔﻰ ﻛﻨﺪ؟‬
‫رﻳﻮز‪ :‬ﺑﻠﻰ‪ .‬وﻟﻰ ﻣﻰﺗﻮان ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻮﻛﻮﭘﻦ ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﻴﻠﻰ ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ زﻣﺎن ﻣﻘﺪر‪ ،‬ﻗﺎدر‬
‫ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺳﻔﺮﻫﺎى ﻃﻮﻻﻧﻰ ﺑﻴﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺤﻈﻪاى ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻰ ﻛﻪ در ﻃﻰ زﻣﺎﻧﻰ‬
‫ﻣﻌﺎدل ﻋﻤﺮ دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﻧﺴﻞ از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ و در ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬در روى زﻣﻴﻦ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﻧﻈﺮ‬
‫ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻣﺎدرﺑﺰرﮔﻬﺎى ﻣﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 50‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ‪ 50000‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫روزى ﺳﺮﻋﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ﺷﻮد و ﻧﻮادﮔﺎن ﻣﺎ ﺑﺮاى اﺳﺘﻔﺎده از روﺷﻨﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﺳﻴﺎرهاى ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﺣﻮاﻟﻰ ﺳﺘﺎره ﺟﻮاﻧﻰ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺗﺼﻮرات ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎى ﭘﺪر اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ روﺳﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻰﮔﻔﺖ‪» :‬زﻣﻴﻦ ﮔﻬﻮاره ﻣﺎﺳﺖ وﻟﻰ ﻧﻤﻰﺗﻮان ﺗﺎ اﺑﺪ در ﮔﻬﻮاره ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪ‪ «...‬ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻨﻮع و ﺗﺤﻮل ﺑﺎ اﻧﺴﺎن اداﻣﻪ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ و ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺣﺘﻰ ﺑﺪون او ﻫﻢ ﺑﻪ راه ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬و ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺧﻠﻘﺖ و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮى ﺗﻨﻮع و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﻘﺶ اول را داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫رﻳﻮز‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ روزى ﻧﻮع اﻧﺴﺎن ﻣﺤﻮ ﺷﻮد‪ ،‬وﻟﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻰ از‬
‫ﺑﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺮﺧﻰ از ﺣﺸﺮات ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻘﺎوﻣﺘﺮ از ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻘﺮﺑﻬﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫در ﻣﻌﺮض ﺣﺪ‪‬ى از ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺣﺪ‪ ‬ﻻزم ﺑﺮاى ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺎ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﺟﻨﮓ اﺗﻤﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪه و ﻓﻬﻢ وادراك ﺧﻮد را ﺗﻮﺳﻌﻪ داده ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ آﻟﻮدﮔﻰ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫زﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﺎ در ﭘﻴﺶ دارﻳﻢ‪ ،‬روﺑﻪور ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬در ﻃﻮل اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺗﻤﺎﻳﻠﻰ ﺑﺮاى ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺟﻬﺘﻰ در ﻣﻮرد اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪاده و ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻫﻰ ﺟﺒﺮى را ﻫﻢ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬وﻟﻰ اﺟﺒﺎرا ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻫﻴﭻﮔﺎه ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﺸﺪه‬
‫و ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ داده اﺳﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺎ اﺑﺪﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ؟‬

‫‪٣١٢‬‬
‫رﻳﻮز‪ :‬دو ﺟﻠﻮه از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺮا ﻣﺘﺤﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﺟﻠﻮه ﻫﻤﻴﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺒﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫از آﻏﺎز اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻴﻢ و اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه ﻣﻰدﻫﺪ ﺗﺎ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺷﮕﻔﺘﻴﻬﺎ ﺟﻬﺖ دار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دوﻣﻴﻦ ﺟﻠﻮه از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻏﻢاﻧﮕﻴﺰﺗﺮ اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن ﻣﻰدﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺑﺎ ﺟﻮ‪‬ى ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ آﻧﻬﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده‬
‫ﺳﺎزش داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ ﺗﻔﺎﻫﻢ زﻧﺪﮔﻰ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﻨﮓ و ﺗﺨﺮﻳﺐ از آﺷﻨﺎﻳﺎن ﻗﺪﻳﻤﻰ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻰ‬
‫در ﻟﺤﻈﻪاى ﺑﻪﺧﺼﻮص از ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺤﻮل ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻳﺎ واﻗﻌﻪاى ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮه اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬و ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﻤﺎ از اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫رﻳﻮز‪ :‬ﭼﺮا در دﻧﻴﺎى ﻓﻴﺰﻳﻚ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪﺻﻮرﺗﻰ ﺧﻮب ﭘﻴﺶ ﻣﻰرود و در دﻧﻴﺎى‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻰ ﺑﺪ؟ آﻳﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ در ﺣﻴﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻪ ﺗﺮازى از ﺑﻰﻛﻔﺎﻳﺘﻰ‬
‫ﺧﻮد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ؟‬
‫ﺗﺼﻮر ﻣﻰﻛﻨﻢ ﺗﻌﺒﻴﺮى ﻣﺘﻜﻰ ﺑﺮ اﺳﺎس »اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ« ﺑﺎ دﻳﺪى داروﻳﻨﻰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻰ اﮔﺮ‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﺤﻮل‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻓﺮاوردهاى ﻻزم ﺑﺮاى ﻇﻬﻮر ﻣﻮﺟﻮدى آزاد ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺎ در‬
‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻬﺎى اﻳﻦ آزادى ﻫﺴﺘﻴﻢ؟ اﮔﺮ ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻰﺗﻮان ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ‬
‫را در ﺳﻪ ﻋﺒﺎرت ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮد‪ :‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ را اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻧﻴﺮوى ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و‬
‫ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدن را اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮده و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻰ ﭼﻪ؟‬
‫رﻳﻮز‪ :‬در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ دو وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮاى ﺧﻮد ﻧﺎﺑﻮدى اﺑﺪاع ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ :‬ﺟﻨﮓاﻓﺰار اﺗﻤﻰ و‬
‫ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ .‬آﻳﺎ در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ؟ آﻳﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﻋﺎﻟﻰ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﺪى از ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺑﻮده ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺎﺑﻮدى ﮔﺮدد؟ آﻳﺎ ﻓﻬﻢ ﻫﺪﻳﻪاى‬
‫زﻫﺮآﻟﻮد اﺳﺖ؟‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬و ﺟﻮاب ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫رﻳﻮز‪ :‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺳﻴ‪‬ﺎره ﺧﻮد روﺑﻪور ﺷﺪهاﻳﻢ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ده ﻣﻴﻠﻴﺎرد‬

‫‪٣١٣‬‬
‫اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ ﺗﻔﺎﻫﻢ در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﮕﻪ داﺷﺖ ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺳﻴ‪‬ﺎره و ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ را ﺧﺮاب ﻛﻨﺪ؟‬
‫ﺣﺘﻰ اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﺎﺑﻐﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺮاّت اﻳﻦ ﻧﺒﻮغ را ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺘﻦ اﺗﻢ و ﺑﺎ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎﺗﻰ ﻛﻪ‬
‫در ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ( وﻟﻰ وﻇﻴﻔﻪ اﺧﻴﺮ ﻳﻌﻨﻰ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻔﺎﻫﻢ و ﺑﺪون ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺸﻜﻠﺘﺮ از ﻛﺎرﻫﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫دادهاﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ آرﻣﺎن ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدى را رﻫﺎ ﻛﺮده و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪﻫﺎﻳﻰ ﻣﺪاوم رﻓﺖ‪ .‬ﻓﻬﻤﺎﻧﺪن اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ را اداره ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻣﺸﻜﻠﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻰ اداره ﻛﺮدن ﺳﺎزﻣﺎﻧﻰ ﺳﻴﺎره‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ژوﺋﻞ دوروﻧﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ؟‬
‫رﻳﻮز‪ :‬در اﻧﺪاﻣﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺑﺮاى اﻋﻼم ﺧﻄﺮ و ﺑﺮاى ﺗﺮﻣﻴﻢ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ‬
‫ﺟﺮاﺣﺘﻰ در ﺑﺪن ﭘﻴﺪا ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺑﺪن ﺑﺮاى ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻋﻔﻮﻧﺖ ﺑﺴﻴﺞ ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬در ﻧﻈﺎم ﺳﺎزﻣﺎﻧﻰ‬
‫ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻴﺰى ﺷﺒﻴﻪ ﻧﻴﺮوى داﻓﻌﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه اﺑﺪاع ﻛﺮد‪ .‬ﻧﻈﺎم ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‬
‫ﻣﺘﺤﺪ و اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت اﻧﺴﺎﻧﻰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﺪان ﻃﺮح اﺑﺘﺪاﻳﻰ آن اﺳﺖ وﻟﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻴﻠﻰ از اﻳﻦ ﺟﻠﻮﺗﺮ‬
‫رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬آﻳﺎ اﻳﻦ اﺷﻜﺎﻻﺗﻰ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ زﻳﺎد ﺧﻴﺮه ﺷﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﭘﺪﻳﺪه زودﮔﺬر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟ آﻳﺎ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻗﺮﻧﻰ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﭼﺸﻢ ﻧﺪوﺧﺘﻪاﻳﻢ؟ اﮔﺮ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ را از دﻳﺪﮔﺎه ﻳﻚ ﺑﺮه ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺣﻼﺟﻰ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎى اﻣﻴﺪوارﻛﻨﻨﺪهاى‬
‫ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﻰ از دﻳﺪﮔﺎه اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ؟ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ اﻳﻮﻛﻮﭘﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﻴﻠﻰ ﺳﺎده ﺑﺎﺷﺪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﺎ در اﺑﺘﺪاى ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟ ﺷﺎﻳﺪ‬
‫وﻗﺖ زﻳﺎدى ﺑﺮاى رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻠﻮغ ﻋﻘﻠﻰ و ﺗﺤﻮل ﻛﺎﻣﻞ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫رﻳﻮز‪ :‬ﻣﻦ ﭼﻨﺪان ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ .‬ﻣﻰﺗﻮان درﺑﺎره آن ﻣﻔﺼﻞ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻬﺎى‬
‫ﻣﺜﺒﺘﻰ از ﻧﻈﺮ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ در ﻗﺮون اﺧﻴﺮ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ﻣﺜﻼً اﻟﻘﺎى ﺑﺮدﮔﻰ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻰ ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ‬
‫و‪ ...‬وﻟﻰ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﺮخﭘﻮﺳﺘﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪاى ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ از اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ رﺳﻴﺪه‬

‫‪٣١٤‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻣﻘﺮرات و رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﻳﻪﮔﺬارى‬
‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪» .‬ﻛﻠﻮد ﻟﻮى اﺳﺘﺮوش« ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮدﮔﻰ ﻣﻨﺘﺞ از ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق در اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر واﺿﺤﻰ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺆال در ﺳﻴﺎراﺗﻰ دﻳﮕﺮ ﻣﻄﺮح ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫رﻳﻮز‪ :‬ﺗﻤﺪن ﻣﺎ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎرى از ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﺟﻬﺎﻧﻰ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺤﻮل ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﻴﺎراﺗﻰ دﻳﮕﺮ و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮى از زﻧﺪﮔﻰ و ادراﻛﺎت ﺷﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﻓﺮازﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﻣﺎ در‬
‫روى زﻣﻴﻦ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ روﺑﻪرو ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬دﻳﺪار اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ دﻧﻴﺎﻫﺎ دو ﺣﺎﻟﺖ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت را‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﺮﺿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﺳﻴﺎراﺗﻰ ﺧﺸﻚ و ﭘﻮﺷﻴﺪه از ﺧﺎﻛﺴﺘﺮﻫﺎى رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ ﺑﺮاى ﺗﻤﺪﻧﻬﺎﻳﻰ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻧﺮﺳﻴﺪهاﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺳﻴﺎراﺗﻰ ﺳﺒﺰ و ﺧﺮم و دﻟﭙﺬﻳﺮ ﻧﺰد ﺗﻤﺪﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎزش‬
‫رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ :‬اﻳﻦ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ را ژوﺋﻞ دوروﻧﻪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺮگ ﻣﺸﺘﺮك و ﻳﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪ و ﻧﻴﺰ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎﻟﺖ اول اﻧﺘﻘﺎم ﻣﺎده ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﺎﺑﻮدى ﻣﻄﻠﻖ و در ﺣﺎﻟﺖ دوم‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﻣﻄﻠﻖ ﻳﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﻳﻮز‪ :‬اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﺳﺆال اﺳﺎﺳﻰ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬آﻳﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻰ ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﻮد‬
‫اﻳﺠﺎد ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ اﮔﺮ ﺟﻮاب ﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﺑﺪون ﻣﺎ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻣﺜﻞ‬
‫داﺳﺘﺎن »ﺳﻴﺴﻴﻒ« در اﺳﺎﻃﻴﺮ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻨﮓ را ﺑﺎ زﺣﻤﺖ ﺑﻪ ﻗﻠﻪ ﻛﻮه ﺑﺮده و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ در آﻧﺠﺎ‬
‫رﻫﺎ ﻛﺮده ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺳﻘﻮط ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﺪرى اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ؟‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ وﺧﺎﻣﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﺎ را ﻛﻮر و ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻛﻨﺪ وﻟﻰ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪﺑﻴﻦ و‬
‫ﻣﺤﺘﺎط ﺑﻮد و ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻴﻠﻰ دﻳﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﻫﻤﺖ ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﺮاى ﻧﺠﺎت ﺳﻴﺎره ﺑﻪ‬
‫ﻛﺎر اﻧﺪازﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ وارث ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ﺳﺎل ﺗﺤﻮل و در ﻧﻬﺎﻳﺖ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻫﺴﺘﻴﻢ و وﻇﻴﻔﻪ‬
‫ﻣﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ زﻳﺒﺎ ﺗﺮﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪﻧﺤﻮى دلاﻧﮕﻴﺰ اداﻣﻪ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪٣١٥‬‬
 ‫ﻓﺼﻞ ‪10‬‬

‫ﻋﻠﻢ در ﺑﻮﺗﻪ آزﻣﺎﻳﺶ‬

‫ﮔﺎو ﻛﻴﻬﺎﻧﻲ ﺷﻴﻮا ‪ :‬آرزوﻫﺎ را ﺑﺮ آورده ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺟﺰو اﻋﺘﻘﺎدات ﺷﻴﻮاي ﻛﺸﻤﻴﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻨﺪي از ﻫﻨﺪوﻳﺴﻢ‪:‬‬
‫دﻳﻮاﻧﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺪاري ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺗﺪرﻳﺠﻲ اﺳﺖ اﺑﺪي ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬ﺧﺎﻟﻖ راه ﻧﻮﻳﻨﻲ )ﻓﻬﻢ و‬
‫ادراك ( را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ دﻫﺪ و روش او ﺑﺮﻫﺎن ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺣﺬف ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎﻃﻞ دارد‪.‬‬

‫‪٣١٦‬‬
 ‫ﺗﺄﺳﻒ‪:‬‬
‫ﺷﻮر و ﻫﻴﺠﺎن اﺑﺘﺪاﻳﻰ‪ ،‬ﻓﻬﻤﻴﺪن و ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آوردن در ﻃﻰ ﭘﺪﻳﺪهاى ﻫﻤﺰاﻳﻰ‪ ،‬اﺑﺪاع ﻣﺪﻟﻰ از دﻧﻴﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻮازات دﻧﻴﺎى ﻣﺎدى‪ ،‬دﻧﻴﺎﻳﻰ از ادراك ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻇﻮاﻫﺮ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬وﺗﻼش ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻋﺮﻓﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺰد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﺟﺘﻤﺎع اﻣﺮوزى‬
‫اﻳﻦ ﻫﻴﺠﺎن ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه و ﺣﺘﻰ ﻏﺎﻟﺐ اوﻗﺎت ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ و رﺑﻊ اول ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻜﺪاﻧﺎن و ﺷﻴﻤﻴﺪاﻧﺎن ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﻰ اﺗﻤﻬﺎى‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﻣﺸﺨﺺ و دﻳﺪ ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﻮادى ﻛﻪ ﺣﻮل و ﺣﻮش ﻣﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺪن ﻣﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ و در آﺧﺮ اﺟﺮاﻣﻰ ﻛﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و‬
‫ﺳﻴﺎرات از آن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻮض ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻜﺒﺮ و ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ ﺑﺮﺧﻰ از‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ در آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺷﻴﻤﻴﺪاﻧﺎن ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى ﺑﺮﺗﻠﻮ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫»ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻤﺎﻳﻰ ﻧﺪارد و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺠﻬﻮل ﻋﺎﻟﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ!«‬
‫ﻇﻬﻮر اﻧﺸﺘﻴﻦ و اﻧﺘﺸﺎر ﻧﻈﺮﻳﺎت »ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻣﺤﺪود« و »ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم« و ﺳﭙﺲ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺗﺠﺮﺑﻰ آﻧﻬﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻏﺮور و ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ را دو ﭼﻨﺪان ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻨﻮز رﺑﻊ اول ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻮم‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﺷﻴﻤﻰ ﻣﺤﺾ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻦﺑﺴﺘﻬﺎى ﻧﻈﺮى ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ اﺑﻬﺎم در ﻓﻬﻢ رﻓﺘﺎر ﺧﺎرقاﻟﻌﺎده‬
‫و ﻋﺠﻴﺐ ذرات و اﻣﻮاج ﻧﻮرى‪ ،‬در ﺑﺮﻫﻢ ﻛﻨﺸﻬﺎى ﻣﺎدى در درون اﺗﻤﻬﺎ و ﻧﻈﺎم دروﻧﻰ ﻣﺎد‪‬ه‪ ،‬ﭘﻴﺶ‬
‫آﻣﺪ‪ .‬در ﭘﻰ آن ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ و داﻧﺸﻤﻨﺪان را وادار ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺠﺴﺲ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر‪ ،‬ﻟﻮى دو ﺑﺮوﮔﻠﻰ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1924‬ﺑﺮﺧﺎﺻﻴﺖ دوﮔﺎﻧﮕﻰ‬
‫ﻣﻮج و ذر‪‬ه اﻧﮕﺸﺖ ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬ذرات ﻣﺎد‪‬ه ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮج ﻧﻮرى در ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ وارد‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬اﻣﻮاج ﻧﻮرى ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻛﻨﺸﻬﺎى ذر‪‬هاى ﺑﻮده و ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ را از اﺗﻤﻬﺎ‬
‫ﺟﺪا ﻛﻨﻨﺪ‪ «.‬در ﭘﻰ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ دوﮔﺎﻧﮕﻰ ﻣﻮج و ذر‪‬ه‪ ،‬ﻫﺎﻳﺰﻧﺒﺮگ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻣﺸﻬﻮر آﻟﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﺻﻞ‬
‫ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ‪،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻋﺪم اﻣﻜﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻫﻮﻳﺖ ﻗﻄﻌﻰ رﻓﺘﺎر ﻣﻮج و ذر‪‬ه را در ﻧﻈﺎم دروﻧﻰ ﻣﺎده ﺛﺎﺑﺖ‬

‫‪٣١٧‬‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ و در ﭘﻰ آن ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد ذره و ﻳﺎ اﻟﻜﺘﺮون در دو ﻧﻘﻄﻪ از‬
‫ﻓﻀﺎ ﺗﻜﻴﻪ دارد‪ ،‬ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺸﺮ از ﺟﻬﺎن و ﻣﺎد‪‬ه ﺑﺎ اﻳﻦ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻰ)ﺗﺼﺎﻋﺪي( ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻣﻰرود‪ ،‬وﻟﻰ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﻠﺴﻔﻰ از ﺟﻬﺎن روز ﺑﻪروز ﺑﺎ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺗﻮأم ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﭘﻮل دﻳﺮاك‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ و ﺧﺎﻟﻖ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ‪ ،‬در ﻛﺘﺎب‬
‫اﺻﻮل ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﺧﻮد‪ ،‬ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1931‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن دﻧﻴﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ رﺳﻮم ﻗﺒﻠﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺷﻴﺎﻳﻰ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ )ﻧﻈﻴﺮ ذر‪‬ات‪ ،‬ﺳﻴﺎﻟﻬﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎ و ﻏﻴﺮه( و ﻣﺘﺤﺮك ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎى ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﻣﺸﺨﺺ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺷﺮاﻳﻄﻰ اﻣﻜﺎن ﻧﻤﺎﻳﺶ آن در ﻓﻀﺎ و زﻣﺎن ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮى ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﻴﺴﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬در ﺳﻨﻮات اﺧﻴﺮ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ آﺷﻜﺎر ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ از ﻋﻤﻠﻜﺮدى ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﭘﻴﺮوى ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﻰ آن ﺑﺮ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﻗﺒﻠﻰ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ داﺷﺘﻪاﻳﻢ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﻧﺒﻮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﻰ ﻧﻬﻔﺘﻪ در اﻋﻤﺎق ﭘﻴﻜﺮ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺪون دﺧﺎﻟﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻛﻪ‬
‫راﺑﻄﻪاى ﺑﺎ ﻋﻤﻖ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮى از ﻓﻀﺎ و زﻣﺎن ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﻟﻮﻳﻰ دوﺑﺮﮔﻠﻰ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻖ ﻧﻈﺮﻳﻪ دوﮔﺎﻧﻜﻰ ﻣﻮج و ذر‪‬ه‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﻣﺸﻬﻮر ﺧﻮد ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪1941‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم آﻳﻨﺪه ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮ درﺑﺎره ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﺎدهﺗﺮ از ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺘﺒﻠﻮر ﺷﺪه‬
‫و ﺷﻜﻞ ﻗﻄﻌﻰ ﺑﻪ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﺪ‪‬ى ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻰ ﻣﺪارك و ﺷﻮاﻫﺪى از ﮔﺬﺷﺘﻪ و در ﺣﺪ‪‬ى ﻛﻪ ﻣﻬﺎرت ﻣﺎ اﺟﺎزه‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد آﻧﻬﺎ را ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺳﻌﻰ ﺑﻪ دوﺑﺎرهزاﻳﻰ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﻛﺮده و ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺮﺳﻴﻢ‬
‫ﺧﻄﻮط اﺻﻠﻰ ﺳﺎﺧﺘﺎر آن ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺘﺎﻳﺠﻰ از آن اﺳﺘﺨﺮاج ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬اﻟﺰاﻣﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻼش ﺑﺮاى ﺗﺠﺴﺲ در آﻳﻨﺪه ﻣﺸﻜﻞ و ﮔﺴﺘﺎﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰى ﻛﻪ درﺑﺎره آن ﻣﻰداﻧﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اززﻣﺎن ﺣﺎل ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه و ﺣﺘﻰ ﺑﺎز ﻫﻢ‬

‫‪٣١٨‬‬
‫ﻧﻤﻰداﻧﻴﻢ )زﻳﺮا ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ درﺑﺎره آن ﺑﺤﺚ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ (.‬ﻛﻪ آﻳﺎ آﻳﻨﺪه ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺣﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎى ﻛﺎﻣﻼً ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻧﺸﺪه و اﺳﺎﺳﺎ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮ آن‬
‫اﻓﺰوده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﻰ در ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺑﺮاى ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ آﻳﻨﺪه‪ ،‬آﻧﻜﻪ آﻳﻨﺪه را ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫ﺑﺎزﻳﻬﺎى ﻧﺎآرام ﺟﺒﺮﻳﻪ ﺑﻰﭼﻮن و ﭼﺮا ﻣﻰداﻧﺪ و ﺣﻜﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮدا از ﺑﻄﻦ اﻣﺮوز ﺧﺎرج ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى آﻳﻨﺪه در ﺗﻌﺪاد ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎرش آﻧﻬﺎ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‬
‫ﻛﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬از ﺗﻤﺎم ﺗﻼﺷﻬﺎى ﻓﻜﺮى روح اﻧﺴﺎن ﺗﺠﺎوز ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﻓﻬﻤﻰ‬
‫ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻓﻬﻢ ﻣﺎ!‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻰ اﮔﺮ ﻳﻚ اﻟﺰام ﺑﻰﭼﻮن و ﭼﺮا‪ ،‬آﻳﻨﺪه را ﺑﻪ زﻣﺎن ﺣﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﻛﺮده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮان درﺑﺎره آﻳﻨﺪه ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از اﺳﺮاري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎ ﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻛﻨﻪ آن ﭘﻲ ﻧﺒﺮده اﻳﻢ و ﻳﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻟﻘﻲ دارد‪. .‬‬
‫ﺳﺎﻳﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﻦﺑﺴﺘﻬﺎﻳﻰ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر‬
‫آﻧﻬﺎ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎرﺷﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎى ﻣﺘﻌﺪدى از اﻳﻦ دوﮔﺎﻧﮕﻴﻬﺎ را اﺑﺘﺪا ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻛﺮده و ﺳﭙﺲ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﻜﺮى و روﺣﻰ آﻧﻬﺎ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺗﻨﺎﻗﺾﮔﻮﻳﻴﻬﺎ‬
‫آﻟﺒﺮ ژﻛﺎر ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﻴﻮﻟﻮژى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺮدى ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻰ واﻗﻌﻰ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و داﻳﻢ‬
‫در ﺗﻼش و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاى اﺣﻘﺎق ﺣﻘﻮق ﻣﻠﺘﻬﺎى ﺟﻬﺎن ﺳﻮم و از ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺳﺮﺳﺨﺖ دﻓﺎع از ﻣﺤﻴﻂ‬
‫زﻳﺴﺖ اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ اﺧﻴﺮا در ﻓﺮاﻧﺴﻪ دوﺷﺎدوش آﺑﻪﭘﻴﺮ و ﻣﻮﻧﺴﻨﻴﻮرﮔﻴﻮ )ﻣﺮد روﺣﺎﻧﻰ ﻃﺮد ﺷﺪه ﺑﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻠﻴﺴﺎ( ﺑﺮاى ﻛﻤﻚ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺑﻰﺑﻀﺎﻋﺖ و ﺑﻰﺟﺎ و ﻣﻜﺎن ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداران ﻣﺒﺎرزه ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬آﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺮ در ﺳﺎل ‪ 2007‬ﻓﻮت ﻧﻤﻮد وﻫﻤﻮاره وﺣﺘﻲ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺟﺰواﻓﺮاد ﻣﻘﺒﻮل ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻛﺘﺎب اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1992‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ در ﻣﻮرد ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎى‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﺑﻪ ﺑﻦﺑﺴﺖ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى از رﻓﺘﺎرﻫﺎى اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫‪٣١٩‬‬
 ‫‪Albert Jacquard‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻨﺮﭘﻴﺸﻪاى ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰآﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ازﺧﻮد ﺑﺮ‬
‫ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻳﺎ ارادهاى ﺧﺎص ﺑﻪ آن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﺑﻪﺳﺎدﮔﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ »ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻰرود ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ!؟« ﺳﺎﺧﺘﺎر در ﺗﺤﻮﻻت‬
‫دروﻧﻰ ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻰ ﺷﺮوع ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻘﺸﻰ اﻳﻔﺎ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻜﻪ ﻋﻠﻢ‬
‫ﻗﻠﻤﺮو »ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻰ ﭘﻴﺶ ﻣﻰرود ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻰ؟!« اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ وﺻﻮل ﺑﻪﻓﻬﻢ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻪﺟﺎى ﻋﻼﻣﺖ ﺳﺆال و ﻳﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﺗﻌﺠﺐ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻴﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻨﻮع و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ در ﻧﻬﺎد ﻣﺎده از ﻟﺤﻈﻪ ﻧﺨﺴﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع و‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺟﻮاﺑﮕﻮى ﺗﻤﺎم ﻧﺎرﺳﺎﻳﻴﻬﺎى ﻋﻠﻢ ﻣﻰﮔﺮدد‪ .‬دﻗﻴﻘﺎ دو ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻧﺸﺮ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻓﻬﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﻮد و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آﺑﻪﭘﻴﺮ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ و در آﻧﺠﺎ اﻗﺮار ﻣﻰﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ و ﺣﺘﻰ زﻣﺎن را ﻫﻢ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪ «.‬در ﺳﻄﻮر ﺑﻌﺪ درﺑﺎره آن ﺻﺤﺒﺖ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻫﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز‪ ،‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬را ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎى واﻗﻌﻰ‬
‫ﻛﻠﻤﻪ و از ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮﺳﺨﺖ دﻓﺎع از ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪاى ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻃﻰ ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻰ ﺑﺎ او در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ و‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن در ﺻﻮرت ﻋﻼﻗﻪ ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺘﺎب ﻣﺬﻛﻮر ﺑﺎ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ او آﺷﻨﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺮﻳﺎت او را درﺑﺎره آﻳﻨﺪه دﻧﻴﺎ آوردﻳﻢ‪ .‬وى ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻰﺗﻮان از ﻛﺘﺎب ﺳﺎﻋﺖ ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ )آﻳﺎ ﺟﻬﺎن ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ دارد؟( ﻛﻪ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ‬

‫‪٣٢٠‬‬
‫ﺟﺎﻳﺰه ﺑﻠﺰ ﭘﺎﺳﻜﺎل ﻧﺎﻳﻞ آﻣﺪه‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آن را ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ‬
‫اﺷﻌﺎرى از ﺑﻮدﻟﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﻼل ﭘﺎرﻳﺲ« ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻰرﺳﺪ‪.‬‬

‫"ﮔﺎه اﮔﺮ ﺑﺮﻓﺮاز ﭘﻠﻪﻫﺎى ﻳﻚ ﻗﺼﺮ‪ ،‬در داﻣﺎن ﻋﻠﻔﻬﺎى ﺳﺒﺰ ﻛﻨﺎره ﻳﻚ ﮔﻮدال و ﻳﺎ در اﻧﺰواى اﺗﺎق‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه از ﺧﻮاب ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻴﺪ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻴﺘﺎن ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻳﺎ از ﺳﺮ ﭘﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫از ﺑﺎد‪ ،‬از ﻣﻮج‪ ،‬از ﭘﺮﻧﺪه‪ ،‬از ﺳﺎﻋﺖ دﻳﻮارى‪ ،‬از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﮔﺮﻳﺰد‪ ،‬از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﻧﺎﻟﺪ‪ ،‬از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ‬
‫ﻣﻰﺷﺘﺎﺑﺪ‪ ،‬از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻧﺪ و از ﻫﻤﻪ آﻧﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﭼﻪ ﺳﺎﻋﺘﻰ اﺳﺖ؟ و‬
‫ﺑﺎد و ﻣﻮج و ﺳﺘﺎره و ﭘﺮﻧﺪه و ﺳﺎﻋﺖ دﻳﻮارى ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ »زﻣﺎن ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ ﻓﺮا‬
‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ «.‬ﺑﺮاى آﻧﻜﻪ ﺑﺮده ﺷﻜﻨﺠﻪ دﻳﺪه زﻣﺎن ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬در ﺳﺮﻣﺴﺘﻰ ﺑﻜﻮﺷﻴﺪ! ﻣﺪام ﺧﻮد را‬
‫ﺳﺮﻣﺴﺖ ﻛﻨﻴﺪ!‪ :‬وﻟﻰ ﺳﺮﻣﺴﺖ ﭼﻪ؟ ﺳﺮﻣﺴﺖ ﺷﺮاب ﻳﺎ ﺷﻌﺮ ﻳﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻳﺎ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﺎﻳﻠﻴﺪ وﻟﻰ‬
‫زﻧﻬﺎر ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺳﺮﻣﺴﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪".‬‬

‫ﻫﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز ﺑﻪ ﺧﻠﻘﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻃﺮزﻓﻜﺮ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪﻋﺮﻓﺎى ﺗﺼﻮف‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪﺑﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺴﺖ ﺷﺪن ازﻓﻀﻴﻠﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪون اﻃﻼع ازﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى ﻫﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز‪ ،‬ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﻫﻢ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ را ﺑﺎ ﺷﻌﺮى ازﺣﺎﻓﻆ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن آورده ﺑﻮدﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﻀﻤﻮن ﻣﺸﺎﺑﻬﻰ‬
‫دارد‪:‬‬

‫ﺑﻴﺎ ﺗﺎ ﮔﻞ ﺑﺮاﻓﺸﺎﻧﻴﻢ و ﻣﻲ در ﺳﺎﻏﺮ اﻧﺪازﻳـﻢ‬

‫ﻓﻠﻚ را ﺳﻘﻒ ﺑﺸﻜﺎﻓﻴﻢ و ﻃﺮﺣﻲ ﻧﻮ در اﻧﺪازﻳﻢ‬
‫اﮔﺮ ﻏﻢ ﻟﺸﻜﺮ اﻧﮕﻴﺰد ﻛﻪ ﺧﻮن ﻋﺎﺷﻘﺎن رﻳﺰد‬
‫ﻣﻦ و ﺳﺎﻗﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺳﺎزﻳﻢ و ﺑﻨﻴﺎدش ﺑﺮ اﻧﺪازﻳﻢ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﻋﺪن اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻴﺎ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺨﺎﻧﻪ‬
‫ﻛﻪ از ﭘﺎي ﺧﻤﺖ روزي ﺑﻪ ﺣﻮض ﻛﻮﺛﺮ اﻧـﺪازﻳﻢ‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻰ ﺑﺎ اﻳﻮﻛﻮﭘﻦ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻰ‬

‫‪٣٢١‬‬
‫ﻣﻮزه ﻣﻠﻰ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬آورده اﺳﺖ؛ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاى آﺷﻨﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ او ﺑﻪ‬
‫ﻛﺘﺎب ﻣﺬﻛﻮر ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺮﻳﺎت او را درﺑﺎره آﻳﻨﺪه اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺎن‬
‫داﺷﺘﻴﻢ‪ .‬وى دﻧﻴﺎ را ﺑﺎ دﻳﺪى ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻋﻠﻤﻰ ﻣﻰﻧﮕﺮد‪ .‬در ﺟﻮاب ﺳﺆاﻟﻰ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻧﻤﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻰ‪ ،‬ﻣﺤﺮك ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺟﻬﺸﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻫﺮ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ و ﺑﺪان ﻣﻰﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﻧﻮﻋﻰ از ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﻤﻮﻧﻪاى ﺗﺤﻮل‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻛﺎﻣﻞ ﻓﺮاﺧﻮر اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات از ﭘﻴﺶﺳﺎﺧﺘﻪ دارﻧﺪ! ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻢ اﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ دﺧﺎﻟﺖ در ژﻧﻬﺎى ﮔﻴﺮﻧﺪه را ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮد ﺳﺆاﻟﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت آﻳﻨﺪه ﺑﺸﺮ آن را روﺷﻦ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎرل داروﻳﻦ ﻧﻴﺰ در ﺳﺎل ‪ 1859‬در ﻛﺘﺎب ﻣﺒﺪأ اﻧﻮاع ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺗﻤﺎم ارﮔﺎﻧﻬﺎى زﻧﺪه ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪﮔﺎه ﺑﺮ روى اﻳﻦ زﻣﻴﻦ زﻧﺪﮔﻰ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻓﺮاورده ﺷﻜﻞ‬
‫اوﻟﻴﻪاى ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻰ دﻣﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺷﺎﻳﺪ ﺗﺮس از ﻛﻠﻴﺴﺎ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎوﻛﻴﻨﮓ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﻌﺮوف اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﻛﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻧﻈﺮى اواﺧﺮ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﺎﻫﺎى‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ اﻳﻦ ﻗﺮن را در ﻻﺑﻼى ﻣﻌﺎدﻻت رﻳﺎﺿﻰ ﺧﻮد ﻗﺮار داده و اﻣﻴﺪوار ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪزودى‬
‫ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮى ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻫﺎوﻛﻴﻨﮓ ﺑﻪﻧﺤﻮى ﺣﻜﻤﺖ اﻟﻬﻰ را در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ ﺧﻮد‬
‫وارد ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻰ ﭼﻮن ﻫﻴﻮﺑﺮ رﻳﻮز‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﺗﻨﻮع و‬
‫ﻧﻈﺎم دادن را ﻧﻮﺷﺘﻪ در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ذر‪‬ات ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى ﻫﺎوﻛﻴﻨﮓ را‬
‫ﺑﻪ ﺟﺪ ﻧﻤﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1994‬آﻟﺒﺮ ژﻛﺎر ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آﺑﻪ ﭘﻴﺮ ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺤﺎورهاى‬
‫اﺳﺖ ﺑﻴﻦ آن دو درﺑﺎره ﻛﻠﻤﻪ »ﻣﻄﻠﻖ«‪ .‬از ﻧﻈﺮ آﻟﺒﺮت ژﻛﺎرد ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻢ‬
‫دارد و ﺗﺮﺳﻰ در او اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪاى ﻛﻪ ﺑﺎ روزﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﻬﺎى ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﺟﻤﻌﻪ ﺷﻤﺎره اول آورﻳﻞ ‪ 1994‬ﻛﺮده‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫‪٣٢٢‬‬
‫ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﺟﻮﻫﺮ زﻧﺪﮔﻰ و ﻳﺎ ﺑﻰدرﻧﮓ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻌﺮﻳﻔﻰ از ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاى ﻳﻬﻮدﻳﺎن درواﻗﻊ ﺗﻮﺻﻴﻒﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰﻛﻪ از او ﺳﺆال ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻰ؟ ﺟﻮاب‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ »ﻫﺴﺘﻢ« و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ دﻧﺒﺎل دﻟﻴﻞ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻛﺎرى‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻰدﻫﻢ‪ .‬ﻣﺎداﻣﻰ ﻛﻪ ﺳﻌﻰ در ﻓﻬﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ و‬
‫ﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ دارم‪ ،‬ﻣﻰداﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮز ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻰ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻰﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻬﻢ رﺳﻴﺪن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫دﺳﺘﺮسﺗﺮ از ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را دﺳﺘﻜﺎرى ﻧﻤﻮده و در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺧﻮد وارد‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮ آﻧﻘﺪر »ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ« ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﻰﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ :‬ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ در اﻋﺪاد و ﻳﺎ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮ روى ﻳﻚ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎرى ﻣﺜﺎﻟﻬﺎى دﻳﮕﺮ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‪ ،‬و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﺎ در ﻣﻮرد‬
‫ﻛﻠﻤﻪ »ﻣﻄﻠﻖ« ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﻣﺜﺎﻟﻰ ﻋﺮﺿﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫از او ﺳﺆال ﻣﻰﺷﻮد ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ را اﮔﺮ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻴﻢ‪ ،‬آﻳﺎ اﺑﺪﻳﺖ ﻣﻰﺷﻮد؟ﺟﻮاب ﻣﻰدﻫﺪ‪:‬‬
‫اﺑﺪﻳﺖ زﻣﺎﻧﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪه ﺳﻘﻮط ﻓﻀﺎﻧﻮرد را در ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ ﻛﻪ‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻣﻮردﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﻨﺪ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاى ﻓﻀﺎﻧﻮرد اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه‬
‫در ﻛﺴﺮى از ﺛﺎﻧﻴﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ و ﺑﻪﺳﻮى ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮد و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ در اﻋﻤﺎق آن ﻏﺮق‬
‫ﻣﻰﺷﻮد و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺑﺮاى ﻧﺎﻇﺮﻳﻦ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻛﻪ ﻧﮕﺮان او ﻫﺴﺘﻨﺪ و در وراى اﻓﻖ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ اﻳﻦ ﺳﻘﻮط ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻃﻮل ﻣﻰﻛﺸﺪ‪.‬‬
‫از او ﺳﺆال ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺎ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬دوران ﻗﺒﻠﻰ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﺟﻮاب‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ در ﺗﻠﻪ ﻛﻠﻤﻪ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻳﻢ‪ .‬ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ آﻏﺎز ﺟﻬﺎن اﺳﺖ! ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻠﻤﻪ‬
‫آﻏﺎز ﻳﺎ اﺑﺘﺪا را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻰﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ ﭘﻴﺶ از آﻏﺎز ﻳﺎ اﺑﺘﺪا ﻣﻄﺮح ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬
‫دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ‪» :‬ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ« ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎد‪‬ه را ﺧﻠﻖ ﻛﺮده ﺑﻠﻜﻪ زﻣﺎن را ﻫﻢ‬
‫آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٢٣‬‬
‫ﻋﻠﻢ در واﻗﻊ وﺳﻴﻠﻪاى ﺑﺮاى ﻓﻬﻤﻴﺪن ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻮاﻋﺪ و ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎى ﻣﺤﻜﻢ دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﻜﺎن‬
‫ﭘﻴﺸﺮوى در ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺨﺼﻰ را ﻣﻰدﻫﺪ و اﮔﺮ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺧﻄﺮﻫﺎﻳﻰ ﺑﺮاى ﻋﻤﻮم‬
‫ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﻪ ﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﻋﻠﻢ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻋﻠﺖ ﻏﺎﻳﻰ را ﻃﺮح ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻰ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺧﻮد ﻗﺎﻧﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻮن از‬
‫اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪﻗﺪرت ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻰ دﺳﺖ ﻣﻰﻳﺎزﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﻨﻢ آﻳﻨﺪه ﻣﺒﻬﻤﻰ در اﻧﺘﻈﺎر‬
‫ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﺗﺪارك دﻳﺪه ﺷﺪه در ﺧﺎرج از رﺣﻢ ﻣﺎدر‪ ،‬و ﭼﻪ در‬
‫دﺳﺘﻜﺎرىِ ﻣﻴﺮاث ژﻧﺘﻴﻜﻰ ﺑﺸﺮ در آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻬﺎ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮﺑﺮﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺧﺎﻟﻖ ﻣﺪل ﺟﺎذﺑﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ دو ﺟﺮم ﺑﻪ ﺳﻮى ﻫﻢ‬
‫ﻛﺸﺸﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪﻧﻈﺮ او اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﺎﻫﻨﺠﺎر ﻣﻰآﻣﺪ‪ .‬در ﻋﻠﻢ اﻳﻤﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬از اﻳﻦ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ دﻟﻢ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﻫﻴﭻ ﺟﺎى دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻦ ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺢ ﭘﺴﺮ ﺧﺪا و ﻣﺎدرش‬
‫ﺑﺎﻛﺮه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪاى را ﺣﻞ ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻦ ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺸﻖ ورزﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺧﻮد را ﻣﺴﻴﺤﻰ ﻣﻰداﻧﻢ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻮل و اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺬﻫﺐ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ را ﻗﺒﻮل‬
‫دارم‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮﺧﻰ از ﻛﻠﻤﺎت ﻣﺴﻴﺢ را ﻗﺒﻮل ﻣﻰﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻣﺜﻼً ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را دوﺳﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺮا ﻗﺎﻧﻊ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻋﺸﻖ ورزﻳﺪن ﻣﻬﻤﺘﺮ از اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻨﮓِ ﻣِﺤ‪‬ﻚ‪‬‬
‫ژان ﻣﺎرك ﻟﻮى ﻟﻮﺑﻠُﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ اﺳﺖ و در داﻧﺸﻜﺪه ﻋﻠﻮم ﻧﻴﺲ در ﺟﻨﻮب‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﺳﺮ دﺑﻴﺮ ﻣﺠﻠﻪ آﻟﻴﺎژ و ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﻰ ﻧﺸﺮ ‪Seuil‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪدى ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺘﺎب اﺧﻴﺮ او ﺳﻨﮓ ﻣﺤﻚ »ﻋﻠﻢ در ﺑﻮﺗﻪ‬
‫آزﻣﺎﻳﺶ« اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ﮔﺎﻟﻴﻤﺎر ﻓﺮاﻧﺴﻪ آن را در دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪ 1996‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪون دﻟﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ژان ﻣﺎرك ﻟﻮى ﻟﻮﺑ‪‬ﻠﻨﺪ ﻋﻨﻮان ﺳﻨﮓ ﻣﺤﻚ را ﺑﺮاى اﺛﺮ ﺧﻮد ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ‬
‫را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻰ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﻴﻤﻴﺎﮔﺮان ﻗﺪﻳﻢ اﻗﺘﺒﺎس ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫ﻛﻴﻤﻴﺎﮔﺮان ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺳﻨﮓ ﻣﺤﻚ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ آزﻣﺎﻳﺸﻬﺎى آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﻠﻮب‬

‫‪٣٢٤‬‬
‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬ﻟﻮى ﻟﻮﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺳﻨﮓ ﻣﺤﻚ ﺧﻮد ﺑﻪ زﻳﺮﺳﺆال ﺑﺮده و‬
‫ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻔﻬﻤﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ واﻗﻌﺎ ﻋﻠﻢ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻰﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺪرن اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ آﻳﺎ اﻧﻘﻼب ﻋﻠﻤﻰ‬
‫اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ آﻳﺎ واﻗﻌﺎ از ﺗﺎرﻳﻜﻰ )اُﺑﺴﻜﻮراﻧﺘﻴﺴﻢ( ﻋﻠﻢ ﻣﺨﻔﻰ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ روﺷﻨﺎﻳﻰ ﻋﻠﻢ‬
‫واﻗﻌﻰ رﺳﻴﺪهاﻳﻢ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ ﺑﺮﺧﻼف ﻧﻈﺮ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺷﻜﺎف ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو دوره آنﻗﺪر ﻫﻢ آﺷﻜﺎر و ﻗﻄﻌﻰ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻰرﺳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا دﻻﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎرى ﺑﺮاى ﺗﺮدﻳﺪ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﻗﻠﻤﺮو ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻰ‪،‬‬
‫ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﺳﻴﻨﻤﺎ و ﻧﻤﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻧﻘﺪ و اﻧﺘﻘﺎد وﺟﻮد دارد ﭼﺮا ﻧﻘﺪ از ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻟِﻮى ﻟﻮﺑﻠُﻨﺪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﺟﻮاﺑﮕﻮى دو اﻧﺘﻘﺎدى ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﻛﻴﻤﻴﺎﮔﺮان و ﻳﺎ‬
‫ﻃﺎﻟﻊﺑﻴﻨﺎن ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺖ؟ اﻳﻦ دو اﻧﺘﻘﺎد ﻳﺎ ﺳﺮزﻧﺶ را ﻣﻰﺗﻮان در ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮد‪:‬‬
‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ و ﺳﺮى ﺑﻮدن اﻋﻤﺎل و ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﺎدﻳﮕﺮاﻳﻰ ﻛﺎرﻫﺎى آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻰ و ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدى‪ .‬ﻛﺘﺎب ﻟﻮى ﻟﻮﺑﻠُﻨﺪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ‪21‬ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎى ‪ 1988‬ﺗﺎ ‪ 1995‬در‬
‫ﻧﺸﺮﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎزﮔﻰ اﻳﻦ اﺛﺮ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻻت را در ﭼﻬﺎر ﺗﻔﻜﺮ‬
‫ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻧﻈﺎم داده ﺗﺎ ﺟﻮاﺑﮕﻮى ﭼﻬﺎر ﺗﻨﺎﻗﻀﻰ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻋﻠﻢ ﺑﺎ آن دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎن اﺳﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬درواﻗﻊ در زﻣﺎن ﺣﺎل‪ ،‬وﺿﻌﻴﺖ ﻋﻠﻢ ﺑﻪﺣﺪى ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻣﺒﻬﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺮس از ﻋﺪم‬
‫اﻣﻜﺎن ﻣﺤﺎر آن در آﻳﻨﺪه وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫اوﻟﻴﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻗﺘﺼﺎدى اﺳﺖ‪ ،‬ﻟِﻮى ﻟﻮﺑﻠُﻨﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺑﺎور‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺸﺮو اﻣﺮوز ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدى در ﺑﺮ ﻧﺪارد و ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﺑﺎﺷﺪ! »ﻳﻌﻨﻰ در ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻳﺪ رﻫﺒﺮى ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در اﺧﺘﻴﺎر ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدار ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﺳﭙﺲ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ را ﺑﻪ آن ﺳﻮﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺳﻮق دﻫﺪ‪ «.‬ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺎداﻣﻰ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎى ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ‬
‫دﻧﻴﺎ ﺑﻮدﺟﻪ ﻛﺎرﻫﺎى ﭘﮋوﻫﺸﻰ دوﻟﺘﻰ و ﻋﺎماﻟﻤﻨﻔﻌﻪ را ﻛﻢ و ﻳﺎ ﻗﻄﻊ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻰ ﭼﻮن‬
‫ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن و ﺑﺮزﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﻣﺮدﻣﻰ ﺧﻮد اداﻣﻪ داده و ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻗﺘﺼﺎدى آن را‬
‫ﻣﻰﭼﺸﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺴﻴﺎر وﺣﺸﺘﻨﺎك و ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﺻﻮل ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻋﻠﻢ‬
‫ﻫﺪﻓﻰ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻮداﮔﺮى دارد‪ .‬ﻋﻤﻼً ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬در ﺑﻴﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎى ﺟﻬﺎن ﻏﺮب‬

‫‪٣٢٥‬‬
‫ﺑﺮاى ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدى و ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺧﺮاﺑﻴﻬﺎى ﺣﺎﺻﻞ از ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺑﻘﻪاى ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ آﻏﺎز‬
‫ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻰ‬
‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎى اروﭘﺎﻳﻰ ﺑﻴﺶ از دوازده درﺻﺪ ﻣﺮدم ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺑﻰﻛﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻣﻴﺪى‬
‫ﻫﻢ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻧﺒﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﺎﻗﺾ دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎرآﻳﻰ ﻗﺪﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﻴﻨﺶ ﻣﺤﺪود و ﻣﺨﺘﺼﺮى ﻛﻪ از ﺟﻬﺎن‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻮاﺑﮕﻮى اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت اﻛﺜﺮﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮى از ﻧﻈﺮ ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ و ﻣﺴﻜﻦ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻪ اوج ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ ﺻﻨﻌﺘﻰ ﻋﻠﻤﻰ ﺧﻮد رﺳﻴﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻮاﺑﮕﻮى اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت اﻛﺜﺮﻳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺑﺸﺮى ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻤﻰ‬
‫ﺑﺸﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺮاز و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﻣﻬﺎرت اﻣﺮوز را ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﻣﻬﻤﺘﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و‬
‫ﻇﺮاﻓﺖ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﺎ ﮔﺴﻴﺨﺘﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻏﻠﻂ ﻗﺒﻠﻰ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ داﺷﺘﻴﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬از زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺸﺮ ﻗﺪرت ﺗﻔﻜﺮ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻫﺪف اﺻﻠﻰ ﺗﻤﺎم ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﻜﺮى او ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻼﺳﻔﻪ و داﻧﺸﻤﻨﺪان از ﭼﻬﺎر ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻫﺪف ﻋﺎﻟﻰ ﺑﻮده و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬
‫ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺸﺮ از ﺑﺮﻛﺖ اﻳﻦ ﻛﻨﺠﻜﺎوى ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ از ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖﻃﻠﺒﻰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺳﻮم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ارزش ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ را ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬دﺳﺘﻪ اول آﻧﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداران ﭼﻨﺪ ﻣﻠﻴﺘﻰ‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر اﺻﻠﻰ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﻬﺮهدﻫﻰ‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻋﺪه ﻣﺤﺪودى از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﻨﺰوى و در ﺟﺴﺘﺠﻮى ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻰﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى دﺳﺘﻪ اول‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺳﻮق ﻣﻰدﻫﻨﺪ )ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاى‬
‫و ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪن ﺣﻔﺮهاى در ﻗﺸﺮ اوزون ﻣﺤﺎﻓﻆ زﻧﺪﮔﻰ و دﺳﺘﻜﺎرى در ﻣﻴﺮاث ژﻧﺘﻴﻜﻰ ﺑﺸﺮ و‪(...‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى دﺳﺘﻪ دوم ﻫﻤﺎن ﻫﺪﻓﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻋﺮﻓﺎ از دﻫﻬﺎ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪدﻧﺒﺎل‬
‫آن ﺑﻮدهاﻧﺪ )ﺗﺼﻮر ﻣﺪﻟﻬﺎﻳﻰ ﻣﻌﻨﻮى از ﺟﻬﺎن و دوﺑﺎرهزاﻳﻰ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮاى رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬

‫‪٣٢٦‬‬
 ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻄﻠﻖ(‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻠﻢ در زﻣﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ از ﻗِﺒﻞ اﻳﻦ دو ﻧﻮع دﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻓﺎﺣﺸﻰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ارﻧﻴﮕﻮ‬
‫ﻓﺮﻣﻰ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻣﻌﺮوف اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻰ و ﻣﺨﺘﺮع اوﻟﻴﻦ ﻧﻴﺮوﮔﺎه اﺗﻤﻰ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 7) 1938‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از‬
‫اﻧﻔﺠﺎر ﺑﻤﺒﻬﺎى ﻫﻴﺮوﺷﻴﻤﺎ و ﻧﺎﻛﺎزاﻛﻰ( ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺑﺮاى ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى اﺗﻤﻰ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در ﺳﺎل ‪ 1995‬روﺗﺒﻼت‪ ،‬ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺑﺮاى ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎﻳﺶ در‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﻼﺣﻬﺎى اﺗﻤﻰ‪ ،‬ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﻀﻬﺎ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﻓﻴﺰﻳﻚ‬
‫اﻣﻜﺎن ﺧﻮد ﻧﺎﺑﻮدى را در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺸﺮ ﻧﻬﺎده و ﻋﻠﻮم زﻳﺴﺘﻰ اﻣﻜﺎن ﺧﻮد دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ )ﺟﻬﺶ ﻳﺎ‬
‫ﻣﻮﺗﺎﺳﻴﻮن( ﺑﺮاى او ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺑﻪﻧﺎم ﭼﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻰ ﻣﻰﺗﻮان از ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ و ﻳﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪﺳﺎزى در‬
‫درون ﻟﻮﻟﻪﻫﺎى آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻛﺮد و ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻊ از اداﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﮋوﻫﺸﻰ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﺎﻗﺾ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوز ﻋﻠﻢ ﺗﺄﺛﻴﺮى ﺑﺮ روى ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺗﻼش ﻛﻤﻰ ﺑﺮاى‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد آوردن و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﻮ‪‬ى اﻧﺘﻘﺎدى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ اﮔﺮ ﻋﻠﻢ اﻣﺮوز ﻛﻪ‬
‫ﻣﻰﺗﻮان آن را »ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ« و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ »ﻋﻠﻢ ﻫﻴﻮﻻﻳﻰ« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ‬
‫در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻋﺠﻴﻦ ﺷﻮد و ﻣﻮاﺟﻬﻪ داﻳﻤﻰ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺎل و آﻳﻨﺪه اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻰ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﺮاﻓﺎت و ﺳﻴﺎهاﻧﺪﻳﺸﻴﻬﺎ و ﻛﻮﺗﻪﻧﻈﺮﻳﻬﺎى ﻗﺮون وﺳﻄﺎﻳﻰ ﻣﺒﺎرزه ﻛﺮده و‬
‫ﺳﺪى در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ ﭼﻨﻴﻦ اﻓﻜﺎرى ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻋﻠﻢ اﻣﺮوز ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ رادﻳﻮ‪،‬‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬ﻣﺎﻫﻮاره و اﻳﻨﺘﺮﻧﺖ در اﺧﺘﻴﺎر ﺳﻮداﮔﺮان ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻗﺮار داده ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎن‬
‫ﺧﻮد از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺑﺮاى ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺑﻬﺮه اﻗﺘﺼﺎدى‪ ،‬اﻓﺮاد ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮى را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف‪ ،‬اﻓﺮاط‪،‬‬
‫ﺗﻔﺮﻳﻂ‪ ،‬ﻟﻬﻮ و ﻟﻌﺐ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ ﺑﺮاى ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از اﻧﺘﺸﺎر ﻋﻘﺎﻳﺪ ﭘﻴﺸﺮو‪ ،‬ﺧﺮاﻓﺎت و‬
‫ﺳﻴﺎهاﻧﺪﻳﺸﻴﻬﺎ را ﺗﺮوﻳﺞ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺷﻚ ﻟُﻮى ﻟﻮﺑﻠُﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﺳﻒ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﺷﺪه ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﻰ از آﺛﺎر ﺗﺠﺪد ﻛﻪ اﻧﺘﻘﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺘﺎﺑﺶ ﻧﺎم‬
‫ﺑﺴﻴﺎرى از اﺳﺎﺗﻴﺪ ﻣﺸﻬﻮر ﺟﻬﺎن را ﻣﻰﺑﺮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ وى ﺳﻌﻰ ﺑﺮ اﻳﻦ دارﻧﺪ ﺗﺎ اﻧﺘﻘﺎدات‬
‫ﺧﻮد را از ﺣﺪ اﻧﺘﻘﺎد ﺳﺎده و ﻣﺤﺪود ﻋﻠﻢ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺮوﻧﻰ اﺳﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺤﺪود دارد‪ ،‬ﺑﻪﺳﻮى‬

‫‪٣٢٧‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎدى دروﻧﻰ »ﻋﺎﻟﻢ از ﻋﻠﻢ« ﻛﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺗﻔﻜﺮى در درون ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻮق‬
‫دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮه اﺻﻠﻰ اﺛﺮ ﻟِﻮىﻟﻮﺑﻠُﻨﺪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺳﻪ اﻟﺰام ﺿﺮورى ﺑﺮاى اﻳﻦ »اﻧﺘﻘﺎد از ﻋﻠﻢ« اﺳﺖ‪.‬‬
‫اوﻟﻴﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﻳﺎ اﻟﺰام ﺑﺎرور درﻣﻮرد ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺳﻮم‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ »ﻣﻔﻬﻮم ﻳﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ« ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺮﻳﻔﻰ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ از ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از اﻧﺤﺮاف ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﺼﺎدف و ﻳﺎ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎى ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎى ﻻزم‬
‫ﺑﺮاى اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدارى‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬اﻳﻦ دوراﻧﺪﻳﺸﻰ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻰ ﻣﺆﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ داﻧﺶ ﻋﻠﻤﻰ‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﺸﺮ ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﺑﻴﻦ ﺗﻤﺎم ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮزﻳﻊ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻋﻠﻢ ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﻄﺤﻰ و ﻓﻘﻂ درﺑﺎره اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻤﻴﻖ و درﻣﻮرد ﻣﻔﻬﻮم‬
‫واﻗﻌﻰ ﻋﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪﻧﺤﻮى اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد ﺗﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان زﺑﺎن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻓﻬﻤﻴﺪه و ﻧﻘﺪى دروﻧﻰ و‬
‫ﺳﺎزﻧﺪه در ﺑﻴﻦ ﺧﻮد آﻏﺎز ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻫﺪف اﺻﻠﻰ از ﭘﮋوﻫﺶ ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬درواﻗﻊ در‬
‫ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺳﺮﻳﻊ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﻏﻠﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎى دﻧﻴﺎ ﻛﻪ در‬
‫رﺷﺘﻪﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﺴﺌﻮل ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻠﻰ ﺑﻪ آﺷﻨﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﻛﺎرﻫﺎى ﺗﺤﻘﻴﻘﻰ ﻫﻤﻜﺎران ﺧﻮد‬
‫در رﺷﺘﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻰدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﻰﻣﻴﻠﻰ از ﻳﻚ ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻫﻤﺎن ﻣﻴﻞ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺳﺮﻳﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺴﻠﻬﺎى ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ و از‬
‫ﺳﻮى دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪﻋﻠﺖ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪى و ﺗﻘﺴﻴﻢ رﺷﺘﻪﻫﺎى ﺗﺤﺼﻴﻠﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺸﺠﻮ ﻳﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ را‬
‫ﻳﻚﺳﻮﻧﮕﺮ ﺑﺎر آورده و ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺟﻬﺎن را ﻓﻘﻂ از درﻳﭽﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺨﺼﺼﻰ ﺧﻮد ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در زﻣﺎن ﺣﺎل‪ ،‬ﻳﻚ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎس در ﺟﺮﻳﺎن ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻳﺎ ﺷﻴﻤﻴﺪان ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ .‬در اﻏﻠﺐ داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎ اﺳﺎﺗﻴﺪ ﮔﺮوﻫﻬﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺣﺘﻰ اﺳﺎﺗﻴﺪ رﺷﺘﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻚ‬
‫ﮔﺮوه‪ ،‬ﻓﻘﻂ در ﺟﻠﺴﺎت ﮔﺮوه درﺑﺎره ﻛﺎرﻫﺎى ادارى ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﻳﺎ ﺗﺮﻓﻴﻊ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‬
‫و از ﻋﻤﻖ ﻛﺎرﻫﺎى ﭘﮋوﻫﺸﻰ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﻃﻼﻋﻰ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻰاﻃﻼﻋﻴﻬﺎ ﻧﻘﺪ و اﻧﺘﻘﺎد ﺳﺎزﻧﺪه دروﻧﻰ‬
‫را ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻣﻰﺳﺎزد‪.‬‬
‫دوﻣﻴﻦ اﻟﺰام اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﻘﺪ و اﻧﺘﻘﺎد دروﻧﻰ »ﻋﻠﻢ از ﻋﻠﻢ« ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺑﻪ ﺛﻤﺮ‬
‫رﺳﻴﺪن اﻟﺰام اول ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺰام اﺧﻴﺮ اﺣﺘﺮام ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ‬

‫‪٣٢٨‬‬
 ‫و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻰ اداﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶ را در ﺟﻬﺖ ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫اﻟﺰام ﺳﻮم ﻧﻘﺪ و اﻧﺘﻘﺎد ﺳﻴﺎﺳﻰ از ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﺑﻘﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻤﻮاره ﻋﻠﻢ را‬
‫ﺳﺮﻣﺸﻖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﻣﺪاﻓﻊ اﺻﻮل دﻣﻜﺮاﺗﻰ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ﺷﻬﺎﻣﺖ و از ﺧﻮد ﮔﺬﺷﺘﮕﻰ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻰ‬
‫ﭼﻮن اﻧﺸﺘﻴﻦ و اﭘِﻦ ﻫﺎﻳﻤﺮ و زﻳﻼرد و‪ ...‬در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﻧﻔﺠﺎر ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ در ﻫﻴﺮوﺷﻴﻤﺎ و‬
‫ﻧﺎﻛﺎزاﻛﻰ ژاﭘﻦ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪاى از ﻧﻘﺶ اﻧﺘﻘﺎدى و ﺳﺎزﻧﺪه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان در ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻰ دﻧﻴﺎﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در آن زﻣﺎن ﻫﻤﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻓﻮق‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺧﻮد را اﻳﻔﺎ ﻧﻜﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺑﻤﺒﻬﺎ ﻣﻨﻔﺠﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻋﻠﻢ‬
‫در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﺳﺎل ‪ 1995‬آﻟﺒﺮ ژﻛﺎر رﺳﺎﻟﻪاى ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎى ﻋﻠﻢ« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺧﻮد ژﻛﺎرد را آورده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ژﻛﺎر ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﮔﻔﺘﺎر داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻓﻼﺳﻔﻪ را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت ﻧﻴﺰ ﻧﺎم ﮔﻮﻳﻨﺪه را ذﻛﺮ ﻧﻤﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﺳﺎﻣﻰ را در داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﻗﺮار دادهام‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻟﻴﺎﻗﺖ اﻧﺴﺎن ﺑﻮدن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻢ از ﻣﺎ ﺧﺪا ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﻛﻴﻬﺎن ﺑﺮاى ﻣﺎ ارﺳﺎل ﻣﻰدارد‪ ،‬اﺑﻬﺎماﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻧﻮرى ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ‬
‫رؤﻳﺖ‪ ،‬اﻣﻮاج ﺻﻮﺗﻰ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮا ﺑﻪﺻﻮرت دﻧﺒﺎﻟﻪﻫﺎﻳﻰ ﺑﻰﻧﻈﻢ ﺑﺮ ﻗﻮه ادراك ﻣﺎ ﻣﻰﺗﺎزﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻮع ﻣﺎ )اﻧﺴﺎن( ﺳﻌﻰ ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮارى ﻧﻈﻤﻰ در اﻳﻦ ﻫﺮج و ﻣﺮج و ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻈﺎم و‬
‫ﻓﻬﻢ ﺗﺸﻜﻴﻼت دروﻧﻰ آن دارد‪ .‬ﻣﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﺪﻟﻬﺎى ﻣﻌﻨﻮى از ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺗﻼش ﻓﺮاواﻧﻰ ﺑﺮاى‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﻃﺒﻴﻌﻰ و ﺳﻌﻰ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻳﻦ دوﺑﺎرهزاﻳﻰ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎﺗﻰ ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻣﺪﻟﻬﺎ اﻓﺰوده ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ دﻗﻴﻘﺘﺮ و ﻇﺮﻳﻔﺘﺮ ﮔﺮدﻳﺪه ﺗﺎ اﻣﻜﺎن‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﺮدن روان ﻣﺎ را ﺑﻪﺣﻘﻴﻘﺘﻰ ﻛﻪ ﻣﺪام از ﻣﺎ ﻣﻰﮔﺮﻳﺰد‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻗﺮن ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻗﺒﻠﻰ از ﺟﻬﺎن را ﺑﻪﻛﻠﻰ واژﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻏﺎﻟﺐ ﻛﻠﻤﺎت ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه ﺑﺮاى‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺣﻮلوﺣﻮش ﻣﺎ ﻣﻰﮔﺬرد‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﻰ ﺧﻮد را ﻋﻮض ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﻣﻰداﻧﻴﻢ‬

‫‪٣٢٩‬‬
‫ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﺳﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ )دﻳﺮاك(‪ .‬ﻛﻪ آﻳﻨﺪه ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻌﻰ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ اﺳﺖ‬
‫)دوﺑﺮوﮔﻠﻰ(‪ .‬ﻛﻪ ﻧﺎ آﮔﺎﻫﻰ و ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻗﻮه ﻣﺤﺮﻛﻪ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت اﺳﺖ )ﻓﻮراﺳﺘﻴﻪ و ﻣﻮرن(‪ .‬ﻛﻪ‬
‫ﺗﻀﺎد ﺑﻴﻦ زﻣﺎن و اﺑﺪﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺎزوﻫﺎى زاﻳﻨﺪهاى ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ )ﭘﺮﻳﮕﻮژﻳﻦ و اﺳﺘَﻨﺠﺮ(‪ .‬ﻛﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ اﻟﺰاﻣﻰ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ )دوﺑﺮه(‪ .‬ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻗﻄﻌﻰ روﺷﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺮاى ﺑﺮﺧﻰ‪،‬‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺘﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ )ﭘﻮﻧﻜﺎره(‪ .‬ﺑﺮاى ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ ﺳﺆاﻻﺗﻰ ﺑﺪون ﺟﻮاب‬
‫ﺑﺮﻣﻰاﻧﮕﻴﺰد ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺮ آن ﺳﺮﭘﻮش ﮔﺬارﻧﺪ‪) .‬ﻛﺎﭘﺮا(‪.‬‬
‫دردﻧﺎكﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ را اﺣﺎﻃﻪ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎﻇﺮ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺰﻳﻰ از آﻧﻴﻢ و از آن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ و‬
‫ﻣﺤﺼﻮل »ﻣﻨﻄﻘﻪاى« ﭘﺎﻧﺰده ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻰ ﻣﺪاوم ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻫﺴﺘﻴﻢ )ﺑﻴ‪‬ﻔﻮن(‪.‬‬
‫اﻳﻦ »زﻧﺪﮔﻰ« ﻛﻪ ﺑﺮ روى ﺳﻴ‪‬ﺎره ﻣﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺑﺪﻳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ؟ در ﺟﻮاب ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺳﺆال‪ ،‬رواﻧﻬﺎى ﺑﺴﻴﺎر ﻇﺮﻳﻒ ﺗﺎ ﭼﻨﺪى ﭘﻴﺶ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﻮاب ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮﺧﻰ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻰ ﻣﻄﺮح‬
‫ﻛﺮدن ﺳﺆال را ﺑﻪروﺷﻨﻰ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪) .‬ﻣﻮﻧﺘﺎﻳﻦ(‪ .‬اﻣﺮوزه ﻣﻌﻤﺎى زﻧﺪﮔﻰ و اﻧﺘﻘﺎل آن ﻣﺴﺘﺘﺮ در ﺑﺮﻫﻢ‬
‫ﻛﻨﺶ ﻋﺎدى ﺑﻴﻦ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ دﻳﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ارﮔﺎﻧﻬﺎى زﻧﺪه از آﻣﻴﺐ ﺗﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﻄﻮف‬
‫ﻣﻰدارد )ﻣﺎﮔﻴ‪‬ﻮﻟﻴﺲ(‪ .‬واﻧﮕﻬﻰ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻣﺘﻜﻰ ﺑﺮ ﺗﺤﺮك دروﻧﻰ آن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫آﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﺸﻐﻮلاﻧﺪ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻت آن ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎى ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده و از آن ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮى ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ )ﮔﻮﻟﺪ(‪.‬‬
‫درﺑﺎره اﻋﻤﺎل ﻓﺠﻴﻊ ﻧﺎزﻳﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻬﺎدت آﻟﺒﺮت اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻳﻬﻮدى ﺑﻮدن از ﻛﺸﻮرش ﻃﺮد‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم واﺑﺴﺘﮕﻰ روﺷﻨﻔﻜﺮان را ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻰرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎزﻫﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﺮﻣﻌﻨﺎى دﻳﮕﺮ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﺷﺎﻋﺮى ﻣﻰﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﻞ واﻟﺮى‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻨﻔﺮ ﺧﻮد را از ﻓﺠﺎﻳﻊ ﻧﺎزﻳﻬﺎ‪ ،‬اﺑﺮاز ﻣﻰدارد‪ .‬ﺗﻨﻔﺮاﻧﮕﻴﺰﺗﺮ‬
‫زﻣﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺑﺮﻳﺖ را ﺑﺮﻣﻰﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻰدﻫﻢ ﺻﻔﺤﻪاى وﺻﻒﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬
‫از ﻛﺎرﻫﺎى اﻟﻜﺴﻰ ﻛﺎرل را ﺗﻜﺮار ﻧﻜﻨﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺸﻤﺌﺰﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﻣﺸﻬﻮر او ﻛﻪ ﺑﻪﻏﺎﻟﺐ‬
‫زﺑﺎﻧﻬﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه و ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﺴﺨﻪ از آن ﺑﻪﻓﺮوش رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻳﻜﻰ از‬

‫‪٣٣٠‬‬
‫آرزوﻫﺎى اﻳﻦ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﺴﺖ ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ‪ ،‬ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻘﺮرات اﻳ‪‬ﻮﺗﺎﻧﺎزﻳﻚ‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪1935‬‬
‫ﮔﺎزى ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻗﺮارﮔﺎه اوﺷﻮﻳﺖ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻧﻔﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ ﮔﺎز‪ ،‬آﻏﺎز ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻧﮕﺮاﻧﻰ اوﻟﻴﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ »اﻧﺴﺎن«‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ زوال و اﻧﺤﻄﺎط روح ﻣﻰﮔﺮدد و ﺑﺮاى روﺑﻪرو ﺷﺪن ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ وﻳﺮاﻧﻪاى ﺷﻬﺎﻣﺖ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه از ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻰ اﻟﺰاﻣﻲ ﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ را ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﻗﺮار دﻫﻴﻢ )ﺗﺴﺎرد(‪ .‬و‬
‫ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻛﺎرﺑﺮد ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ آن را ﺑﺮاى ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در آﻣﺎدهﺳﺎزى آزادﻳﻬﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﻳﻢ‬
‫)ﺷﺎﺗﺰﻣﻦ و ﻣﻮﻧﻮ(‪ .‬اﻫﻢ اﻳﻨﻬﺎ روﺷﻦﺑﻴﻦ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪن و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺮاﻧﻪﻫﺎى ﻓﻬﻢ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ‬
‫ﻋﻠﻢ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺷﻮد‪ ،‬راﻫﻰ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﺎﺳﺘﻮن ﺑﺎﺷﻼرد‪ ،‬را ﺑﻪ ﺳﻮى ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫ﻳﻌﻨﻰ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ آﻧﻬﺎ در زﻧﺪﮔﻰ راﻫﻨﻤﺎﻳﻰ ﻛﺮد‪ ،‬درواﻗﻊ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﺨﺼﺺ او در ﻋﻠﻢ ﺷﻴﻤﻰ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺆال واﻗﻌﻰ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ در‬
‫آﻳﻨﺪه ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ اداﻣﻪ داد و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ »ﺣﻘﻴﻘﺖ«‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺗﺼﻮرى ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ‬
‫ﻛﻪ ﻓﻼﺳﻔﻪ در ﻃﻰ ﻗﺮون ﺑﻪ آن اﻧﺪﻳﺸﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ‪ .‬اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺎﻳﺪ در ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺪرﺳﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻪ ﻣﺪرﺳﻪ در ﺧﺪﻣﺖ اﺟﺘﻤﺎع‪.‬‬
‫اﻳﻠﻴﺎ ﭘﺮﻳﮕﻮژﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺷﻴﻤﻰ ﺳﺎل ‪ ،1977‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭼﻨﺪ دﻫﻪ اﺧﻴﺮ ﻧﻮع‬
‫و ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻴﻬﺎى ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫ﺟﺪﻳﺪى ﻛﻪ از ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﻏﻴﺮﺗﻌﺎدﻟﻰ درﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ آﻳﻨﺪه دﻳﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫و از ﭘﻴﺶﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻧﻴﺎﻳﻰ در ﺣﺎل ﻧﻈﺎﻣﮕﻴﺮى داﻳﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ در آن ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪ ﭘﻰدرﭘﻰ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺒﺪع و ﺧﻠﻖﻛﻨﻨﺪه را ﺑﺎﻳﺪ‬
‫در ﻛﻠﻴﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ زﻣﺎن ﺣﺎل را ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬در زﻳﺮ‬
‫ﺧﻼﺻﻪاى از ﻋﻘﺎﻳﺪ اﻳﺸﺎن را ﻛﻪ در ﺻﻔﺤﺎت ‪ 92‬و ‪ 93‬ﺷﻤﺎره ﻓﻮقاﻟﻌﺎده ﻣﺠﻠﻪ ﻋﻠﻢ و آﻳﻨﺪه ﺗﺤﺖ‬

‫‪ Euthanasiaques .١‬؛ ﺧﺎﺗﻤﻪ داد ﻧﺒﻪ زﻧﺪﮔﻰ آﺴﺎﻧﻰ آﻪ اﻣﺮاض دردﻧﺎك و درﻣﺎنﻧﺎﭘﺬﻳﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣٣١‬‬
‫ﻋﻨﻮان »آﻳﺎ آﻳﻨﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ اﺳﺖ؟«‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 106‬ﻣﻪ و ژوﺋﻦ‪ 1996‬آﻣﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫آﻳﻨﺪه در ﺣﺎل ﻧﻈﺎم ﮔﻴﺮى‬
‫آﻳﺎ آﻳﻨﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ اﺳﺖ؟ اﻳﻦ ﺳﺆال را ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﻣﻄﺮح ﻛﺮد‪.‬ﻳﻜﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻋﻤﻠﻰ و دﻳﮕﺮى ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻈﺮى‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻠﻰ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺟﻮاب ﻣﻨﻔﻰ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻧﻈﺮى ﺟﻮاب ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫ﻳﻚ ﻗﺮن ﻗﺒﻞ از ﻻﭘﻼس‪ ،‬ﻟﻴﺒﻨﻴﺘﺰ ﻣﻰﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬در ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺟﺰء از ﻣﺎده‪ ،‬ﭼﺸﻤﺎﻧﻰ ﺑﻪ دﻗﺖ‬
‫ﭼﺸﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺗﺪاوم اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻰ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن رخ ﻣﻰدﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد و‬
‫ﻳﺎ داده ﺷﺪهاﻧﺪ را ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ «.‬و اﻳﻦ ﺟﻮاب ﻣﻌﻤﻮﻟﻰ ﻋﻠﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ از زﻣﺎن ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺗﺎ اﻧﺸﺘﻴﻦ درﺑﺎره‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ آﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﻰ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻰ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ ﻧﻈﺎم‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﺟﻮاﺑﻰ ﺑﺮاى زﻣﺎﻧﻬﺎى ﺑﻌﺪى ﻳﻌﻨﻰ‪) t>0‬آﻳﻨﺪه( و ﻳﺎ زﻣﺎﻧﻬﺎى ‪t<0‬‬
‫)ﮔﺬﺷﺘﻪ (ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬در اﻳﻦ دﻳﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻰ ﻧﺎﻗﺺ ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ و ﻳﺎ ﻧﺎآﮔﺎﻫﻰ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫دﻗﻴﻖ ﻣﺎﻧﻊ از ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق در ﻣﻮرد ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻰ در ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﻮج اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ )‪ (t‬ﺑﺮﺣﺴﺐ زﻣﺎن ﺑﻴﺎن ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ در ﻟﺤﻈﻪ اوﻟﻴﻪ ﻳﻌﻨﻰ ‪ t=0‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮج ﻳﻌﻨﻰ‬
‫)‪ (t=0‬را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﻴﻢ در آﻳﻨﺪه دﻟﺨﻮاه ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭘﺎﻳﻪاى ﻫﻴﭻ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﻰ ﺑﻴﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺎل و آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﻤﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات زﻣﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺸﺘﻴﻦ ﻣﻰﮔﻔﺖ ﭘﻴﻜﺎن زﻣﺎن ﺧﻴﺎﻟﻰ و واﻫﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﭼﻨﺪ دﻫﻪ اﺧﻴﺮ ﺳﺎﻳﻪﻫﺎﻳﻰ ﺑﺮ اﻳﻦ دﻳﺪ ﺳﻨﺘﻰ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻛﺘﺸﺎف ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﺑﻰﻧﻈﻢ‬
‫)ﻛﺎﺋﻮﺗﻴﻚ( ﺳﺎﻳﻪاى ﺑﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺳﻨﺘﻰ ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻴﺮﻫﺎى اﻳﻦ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﺑﻰﻧﻈﻢ در‬
‫ﻃﻰ زﻣﺎن ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﻮاﺑﻊﻧﻤﺎﻳﻰ)ﺗﺼﺎﻋﺪي( از ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ اﻳﻦ‬

‫‪٣٣٢‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻬﺎ را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان آﻳﻨﺪه آﻧﻬﺎ را ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻰ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺴﻴﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﺑﻰﻧﻈﻢ ﻓﻘﻂ ﺗﺼﻮرى ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻴﭻﮔﺎه ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﺷﺮاﻳﻂ اوﻟﻴﻪ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪» .‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎﻟﻬﺎى ﭘﺮواﻧﻪاى در ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﻮ‪‬ى ﻣﻬﻤﻰ در اروﭘﺎ اﻳﺠﺎد‬
‫ﻛﻨﺪ‪ «.‬ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﻧﻴﺰ اﺷﻜﺎﻻت ادراﻛﻰ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد را دارد‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮج‪ ،‬ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻت وﺟﻮدى ﺷﻰء را‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ وﺿﻌﻴﺖ وﺟﻮدى ﺷﻰء را در زﻣﺎن ﺣﺎل اﻧﺪازه ﺑﮕﻴﺮد؟ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺷﺮودﻳﻨﮕﺮ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﻮﺟﻰ را ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻰ دﻳﮕﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﺑﻪﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﭼﺎرهﮔﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﻳﺎ ﻣﻰﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﭘﻴﻜﺎن زﻣﺎن را در ﺗﺤﻮل دﺧﺎﻟﺖ داده ﺑﺎﺷﺪ؟ و اﻣﺎ اﻳﻦ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ زﻳﺮا ﻣﺎ ﺧﻮد ﻧﻮزادان‬
‫ﺗﺤﻮل ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻓﺮزﻧﺪان زﻣﺎن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻓﻬﻢ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ ﻳﺎ آﻧﺘﺮوﭘﻰ ﻣﻴﺮاﺛﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﺮاى ﻣﺎ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻈﺎﻣﻰ‬
‫ﻣﻨﺰوى‪ ،‬درﺟﻪ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ ﺑﺮﺣﺴﺐ زﻣﺎن اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻰﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻛﺮدن در ﺷﻴﺸﻪ ﻋﻄﺮى ﺳﺒﺐ ﻣﻰﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻋﻄﺮ از ﺷﻴﺸﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ در ﻓﻀﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﻚ ﻗﻄﺮه ﺟﻮﻫﺮ در ﻇﺮف ﻣﻤﻠﻮ از آب ﻧﻴﺰ ﭘﺪﻳﺪهاى ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى ﻋﻄﺮ در ﻓﻀﺎﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان از ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ﺟﻮﻫﺮ در درون‬
‫آب ﻋﻜﺲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬دﻳﺪ ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ از ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺗﺤﻮل اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﺪ اﺧﻴﺮا ﺑﺎ اﻛﺘﺸﺎف و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﻏﻴﺮﻣﺘﻌﺎدل ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎرج از‬
‫ﺗﻌﺎدل‪ ،‬اﻧﺸﻌﺎﺑﺎﺗﻰ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻰآﻳﻨﺪ و ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﺟﺪﻳﺪى ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬در ﻧﻘﺎط‬
‫اﻧﺸﻌﺎﺑﻰ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎرى و ﻳﺎ ﺣﺘﻰ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ اﻣﻜﺎن ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻨﺤﺼﺮا‬
‫ﻣﻰﺗﻮان از اﻣﻜﺎن و ﻳﺎ اﺣﺘﻤﺎل ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺎ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻻﭘﻼس و ﻳﺎ ﻟﻴﺒﻨﻴﺘﺰ ﻗﺎدر ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ آﻳﻨﺪه ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻰﺗﻮان از ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺟﺒﺮﻳﻪ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ آﻳﻨﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻤﻮدار آﻳﻨﺪهاى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﺪرت در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﺣﻀﻮر دارد‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﺪى از آﻳﻨﺪه در‬
‫ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ و ﻳﺎ در ﺣﺎل ﻧﻈﺎﻣﮕﻴﺮى )ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎى آﺷﻜﺎرى ﻛﻪ دﻳﺪ اﺧﻴﺮ در‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ آﻳﻨﺪه ﺑﺮاى ﻣﺎ اﻳﺠﺎد ﻣﻰﻛﻨﺪ( رﺳﻴﺪ؟ ﻓﻘﻂ ﺑﻪﺗﺎزﮔﻰ ﺟﻮاﺑﻬﺎﻳﻰ ﺑﻪ ﺳﺆال ﻓﻮق داده ﺷﺪه‬

‫‪٣٣٣‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻈﺎﻣﻬﺎى ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار‪ ،‬ﺗﺤﻮل ﺑﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎى ﻋﻤﻮﻣﻰ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه ﻛﻪ در ﻃﻰ آن وﻗﺎﻳﻊ در دو‬
‫ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ‪ ،‬ﻳﻜﻰ ﺑﻪ ﺳﻮى ﮔﺬﺷﺘﻪ و دﻳﮕﺮى ﺑﻪ ﺳﻮى آﻳﻨﺪه‪ ،‬از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻘﺎرن‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖﭘﺬﻳﺮى زﻣﺎن درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﭘﻴﻜﺎن زﻣﺎن ﺗﺎﺑﻊ ﻛﺸﺶ‪ ،‬ﺗﺠﺰﻳﻪ و‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﻮاﺑﻊ ﻋﻤﻠﻜﺮدى در ﻓﻀﺎﻫﺎى ﻋﻤﻮﻣﻰﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺻﻮﻟﻰ درك ﻣﺎ را از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮى را‬
‫ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻣﻜﺎن وﻗﻮع ﺣﻮادث را ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﺪاورى ﻣﺎ از آﻳﻨﺪه ﻣﻔﻬﻮم‬
‫اﺻﻮﻟﻰ ﺧﻮد را ﻋﻮض ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻴﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻰ از ﻗﺒﻞ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻧﻴﺎﻳﻰ از اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮدى آﻧﻬﺎ را ارزﻳﺎﺑﻰ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎﻟﻬﺎى ﭘﺮواﻧﻪاى در ﭼﻴﻦ ﺗﻮﻓﺎﻧﻰ در اروﭘﺎ اﻳﺠﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﺴﺘﻤﺮ ‪ 6/6‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد و‬
‫در آﻳﻨﺪهاى ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ‪ 10‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آورد؟ ﺑﺎ آﻳﻨﺪه‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ روﺑﻪرو ﺷﺪ و ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟‬
‫ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ آﻟﺒﺮ ژﻛﺎر در ﺳﺎل ‪ 1992‬ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ‬
‫ﻧﻤﻮد در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب دﻟﻮاﭘﺴﻴﻬﺎى ﺧﻮد را از آﻳﻨﺪه ﺑﺸﺮ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ ﺑﻴﺎن‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﭼﻜﻴﺪهاى از ﮔﻔﺘﺎر او را در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻰآورﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺎﻧﺎت ﻣﻦ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﻪ روﺷﻦﺑﻴﻨﻰ زﻣﺎن ﺣﺎل و ﻋﻠﻤﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﻪدرﺳﺘﻰ ﺗﻔﻬﻴﻢ ﻧﺸﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى ﺑﺮﺧﻰ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻋﺒﺎرت از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺮﻣﻮﻟﻬﺎى ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﺑﺮاى اﻓﺮاد ﻋﺎدى و‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻰ ﺧﺸﻚ ﺑﺮ دﻧﻴﺎﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻓﺮاد ﻋﺠﻴﺒﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫»داﻧﺸﻤﻨﺪان« ﻛﻪ از زﻧﺪﮔﻰ روزﻣﺮه دور ﻫﺴﺘﻨﺪ درك ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﺑﺮﺧﻰ دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻢ ﺟﻮاﺑﻬﺎى‬
‫ﻗﻄﻌﻰ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺎ از ﺧﻮد دارﻳﻢ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬ﺣﻘﺎﻳﻖ دﻧﻴﺎ را ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ اﺗﻔﺎق‬
‫اﻓﺘﺎده آﺷﻜﺎر ﻣﻰﺳﺎزد‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺳﺮوﻛﺎر دارﻧﺪ ﻏﺎﻟﺒﺎ از اﻧﺘﺴﺎب ﻛﻠﻤﻪ »داﻧﺸﻤﻨﺪ« ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﺗﻨﻔﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻤﻪﭼﻴﺰدان را دارد و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ اﻳﻦ اﻓﺮاد دﻧﺒﺎل ﭘﮋوﻫﺶ و‬

‫‪٣٣٤‬‬
‫اﻛﺘﺸﺎف ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﻬﺎى ﺗﻼﺷﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﺟﻮاﺑﻬﺎﻳﻰ ﻣﻮﻗﺘﻰ ﺑﺮاى ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﻰآورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاى ﻣﻦ ﻋﻠﻢ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ داﺳﺘﺎن ﻋﺸﻖ ﺑﻴﻦ دﻧﻴﺎ و اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و اﻳﻦ ادﻋﺎ را‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺧﺎﻃﺮهاى ﻓﺮاﻣﻮشﻧﺸﺪﻧﻰ ﺑﻴﺎن ﻣﻰدارم‪:‬‬
‫ﺷﺐ اﺳﺖ و در ﻗﻠﺐ ﺗﺎﻧﺰاﻧﻰ در ﻛﻮﻳﺮى ﻣﻄﻠﻖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ در آﻧﺠﺎ ﺑﺎران ﻧﻤﻰﺑﺎرد ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﻓﻼﺗﻰ‬
‫ﺑﺪون ﺗﭙﻪ و ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎ؛ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﭼﺸﻢ دﻳﺪ دارد‪ ،‬ﺑﺎﻻى ﺳﺮم ﺳﺘﺎرهﻫﺎ‬
‫ﻣﻰدرﺧﺸﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ دو ﻧﻔﺮﻫﺴﺘﻴﻢ؛ ﻳﻜﻰ ﻣﻦ ﻧﺎﻇﺮ و دﻳﮕﺮى دﻧﻴﺎى ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﻣﻰدﻫﺪ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻴﺴﺘﻢ و ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻰدﻫﻢ‪ ،‬دﻧﻴﺎ زﻳﺒﺎﺳﺖ و ﺑﻪ آن ﺗﻤﺎﻳﻞ دارم و او را‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار ﻣﻰدﻫﻢ و ﻣﻴﻞ دارم ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﻘﺎﻳﻖ دروﻧﻴﺶ را ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻴﻞ دارم‬
‫ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ژرﻓﺘﺮى در ﻣﻦ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻦ ﺟﺰﻳﻰ از او ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ او درﺳﺖ‬
‫ﺷﺪهام و در ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم اﺷﻴﺎى ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪهاش ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﻰ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻗﺎدرم از او ﺳﺆال ﻛﻨﻢ و‬
‫ﺣﻮادﺛﻰ را ﻛﻪ در آن اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ ﺗﺼﻮر و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻨﻢ و ﺣﺘﻰ ﻗﺎدرم ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ او را ﺑﺎزﺳﺎزى و‬
‫آﻳﻨﺪه ﻣﻤﻜﻨﺶ را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻨﻢ‪.‬‬
‫اﺧﺘﺼﺎص اﻧﺴﺎن در ﻇﺮﻓﻴﺘﺶ در ﻣﻘﺎﺑﻞ درك دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ او را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده و ﺧﻠﻖ ﻣﺪﻟﻬﺎى‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪﻛﻨﻨﺪه و اﺣﺴﺎﺳﻰ ﺑﻮدن او در ﭘﻴﺸﺒﺮد داﻧﺴﺘﻨﻴﻬﺎ و ﺧﻠﻖ ﻫﻨﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا داﻧﺴﺘﻨﻴﻬﺎ را از‬
‫ﻫﻨﺮ ﺟﺪا ﻛﻨﻴﻢ؟ اﺣﺴﺎس ﻗﻮه ﻣﺤﺮﻛﻪ ﻻزم ﺑﺮاى ﻓﻬﻢ و ﻓﻬﻢ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺷﻮر و ﺷﻮق‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮى اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺼﻮرى از ﻣﺪﻟﻬﺎى رﻳﺎﺿﻰ دﻧﻴﺎ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد اﺛﺮ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻪاى اﺳﺖ و‬
‫ﻧﮕﺎﻫﻰ ﺗﺎزه ﺑﺪان ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﮕﺎه ﺧﻮد ﺳﺆاﻻﺗﻰ ﻋﻠﻤﻰ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد‪ .‬ﻋﻠﻢ و ﻫﻨﺮ ﺷﺒﻴﻪ‬
‫»ﻳﻦ« و »ﻳﺎﻧﮓ« ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﺎد ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺮ روى دﻳﮕﺮى ﻛﺸﺸﻰ دو ﺟﺎﻧﺒﻪ‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﻰدارﻧﺪ‪ .‬در دل اﻳﻦ دوﮔﺎﻧﮕﻰ اﺧﺘﺼﺎص ﻋﻠﻢ در اﻧﻄﺒﺎق ﻗﻄﻌﻰ آن ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﺤﻜﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻰ ﻣﺘﻜﻰ ﺑﺮ ﺑﺪﻳﻬﻴﺎت دﻗﻴﻖ ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮدﻫﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻰ و ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدى در ﺑﻮﺗﻪﻫﺎى ﺗﺠﺮﺑﻰ و ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻰ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺴﻠﻰ ﺑﻌﺪ از ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻋﻠﻢ و ﻫﻨﺮ دﻧﻴﺎ را ﻏﻨﻰ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد را‬

‫‪٣٣٥‬‬
‫ﻋﻮض ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ در ﺟﻮار ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻣﺪﻟﻬﺎﻳﻰ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ‬
‫و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮآوردهﻫﺎى ﻫﻨﺮى اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎﻳﻰ ﺑﻪوﺟﻮد آورده ﻛﻪ ﺣﺘﻰ‬
‫دﻧﻴﺎى واﻗﻌﻰ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ آن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻮﺟﻮدات دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ اﻣﻜﺎن اﺟﺮاى آن را ﻣﻰدﻫﺪ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺸﺪه ﺑﻠﻜﻪ‪ ،‬در آن واﺣﺪ ﺧﺎﻟﻖ دﻧﻴﺎ و ﺧﻮد ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻃﺮﺣﻬﺎى ﺑﺰرگ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ روزى ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺸﺮ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻧﻴﺎ‪،‬‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺎﺑﻮدى ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎرل ﭘﻜﻰ )ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﻌﺮوف ﻓﺮاﻧﺴﻮى و ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﻧﻮﻋﻰ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﺗﻮأم ﺑﺎ‬
‫ﺗﺼﻮف‪ ،‬در آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ در اروﭘﺎ( ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻘﻮاى ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﻳﺎ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺗﻨﺰل‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﻫﺪﻓﻬﺎ‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﻓﺮو رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺠﻼب ﭘﺴﺘﻰ ﻛﺎرﻫﺎى‬
‫روزﻣﺮه را در ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎى آﻧﻰ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﻜﺎن اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﺎﻻ ﺑﺮاى ﺳﻮدﺟﻮﻳﺎن ﺷﻮﻧﺪ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان در ﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﻣﻘﺎﻃﻌﻪﻛﺎراﻧﻰ درآﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻜﻰ ﺑﻪ ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪) .‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﺷﺎرل ﭘﻜﻲ ﻛﻪ‬
‫درﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻛﻨﻮن ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ (.‬ﺷﻮر و ﻫﻴﺠﺎن اﺑﺘﺪاﻳﻰ‪ ،‬ﻓﻬﻤﻴﺪن‬
‫و ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آوردن در ﻃﻰ ﭘﺪﻳﺪهاى ﻫﻤﺰاﻳﻰ‪ ،‬اﺑﺪاع ﻣﺪﻟﻰ از دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻣﻮازات دﻧﻴﺎى ﻣﺎدى‪ ،‬دﻧﻴﺎﻳﻰ از‬
‫ادراك ﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻇﻮاﻫﺮ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﺟﺘﻤﺎع اﻣﺮوزى اﻳﻦ ﻫﻴﺠﺎن ﺑﻴﺶ از‬
‫ﭘﻴﺶ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه و ﺣﺘﻰ ﻏﺎﻟﺐ اوﻗﺎت ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ روزاﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮا‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮى ﺑﻬﺮهدﻫﻰ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ در ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺳﻮق ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ و ﻣﺘﻔﻜﺮ در ﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻛﺎرهﻫﺎ در آﻣﺪه و ﺑﺪون ﺗﺮﺷﺮوﻳﻰ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪﻫﺎى ﻣﺎدون را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻨﻜﻪ در‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺰاره اﺧﻴﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﺮﺳﺎمآورى در اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺪرﺗﻬﺎﻳﻤﺎن ﭘﻴﺶ آﻣﺪه‪ ،‬ﭼﻴﺰى ﻛﻪ در ﭼﻨﺪ‬
‫دﻫﻪ ﭘﻴﺶ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﺑﻮد اﻛﻨﻮن ﻋﺎدى ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دور دﻧﻴﺎ را در ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ و ﻧﻴﻢ ﻃﻰ‬
‫ﻛﺮدن‪ ،‬ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن ﺑﭽﻪ در ﺟﺎﻳﻰ ﻏﻴﺮ از رﺣﻢ ﻣﺎدر‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن ﺗﻤﺎم ﺑﺸﺮﻳﺖ در ﭼﻨﺪ روز‪،‬‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن دو ذره ﻣﺎدى ﺑﺎ ﺑﻪوﺟﻮد آوردن ﺷﺮاﻳﻄﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﻟﺤﻈﺎت ﺑﻌﺪ از آﺗﺶ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻳﺎ‬

‫‪٣٣٦‬‬
‫ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‪ ،‬ﺑﻪوﺟﻮد آوردن ﺟﻨﮓ ﺑﻴﻦ ﻣﻠﺘﻬﺎى ﺑﺮادر و ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ‪ ،‬و ﻳﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آوردن زﻣﻴﻨﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎى‬
‫داﺧﻠﻰ‪ ...‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻓﺮوش اﺳﻠﺤﻪ و ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪن ﺑﺮ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻪ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺆال واﻗﻌﻰ را ﺣﺘﻤﺎ‪ ،‬ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‬
‫»ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻞ ﻛﺮد؟« ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد؟«‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺟﺪﻳﺪ ﺧﻮد واﻗﻒ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻪاﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن ﺧﻮد را ﻏﺮق در‬
‫اﻃﻼﻋﺎت و ﻳﺎ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺗﺠﺮﺑﻰ روزاﻧﻪ ﺧﻮد ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﻓﺮد را ﺑﺮاى ﺧﻮدﺳﺎزى اﻟﺘﺤﺎقﭘﺬﻳﺮ‬
‫ﺑﺎ ﻫﻤﻨﻮﻋﺎﻧﺶ و ﻣﺸﺘﺮك ﺷﺪن در آرزوﻫﺎ و دﻟﻮاﭘﺴﻴﻬﺎى ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬آﻣﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﻋﻠﻢ و‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﭼﻨﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻫﺮ ﻓﺮد از اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮد‪» :‬ﻣﻦ« وﺟﻮد ﻧﺪارم ﻣﮕﺮ در درون »ﻣﺎ«‪ .‬اﻣﺮوزه »ﻣﺎ« ﺷﺶ ﻣﻴﻠﻴﺎرد اﻧﺴﺎﻧﻴﻢ‪ .‬ﻫﻔﺘﺼﺪ ﺳﺎل‬
‫ﭘﻴﺶ ﺳﻌﺪى ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ را در ﭼﻨﺪ ﺑﻴﺖ زﻳﺮ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎ ادا ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻛﻪ در آﻓﺮﻳﻨﺶ ز ﻳﻚ ﮔﻮﻫﺮﻧﺪ‬ ‫ﺑﻨــﻰآدم اﻋﻀﺎى ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‬

‫دﮔـــﺮ ﻋﻀـﻮﻫﺎ را ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻗﺮار‬ ‫ﭼﻮ ﻋﻀﻮى ﺑﻪ درد آورد روزﮔﺎر‬
‫ﻧﺸﺎﻳـﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺖ ﻧﻬﻨـﺪ آدم‬ ‫ﺗـﻮ ﻛﺰ ﻣﺤﻨﺖ دﻳﮕﺮان ﺑﻰﻏﻤﻰ‬

‫ﺑﺮاى ﺑﻪوﺟﻮد آوردن اﻳﻦ ﺑﻴﻨﺶ و اﻟﺘﺤﺎم دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻰ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺻﺒﺮ ﻛﺮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺪﻳﺪى ﻛﻪ در‬
‫اﻳﻦ ﻗﺮن ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪهاﻳﻢ‪ :‬اﻓﺰاﻳﺶ اﻧﻔﺠﺎرى ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬آﻟﻮدﮔﻰ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎراج ﺳﺮﻳﻊ‬
‫ﺛﺮوﺗﻬﺎى زﻳﺮزﻣﻴﻨﻰ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاى‪ ،‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺣﻔﺮهاى در‬
‫ﻗﺸﺮ اوزون و‪ ...‬زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺎ و آﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻣﻰاﻧﺪازد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺑﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﻣﻜﺎن‬
‫رﻫﺎﻳﻰ از ﻓﺎﺟﻌﻪاى ﻓﺎﺣﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪.‬‬
‫ﭘﻴﺮ ﺗﻮﻳﻪ‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻮم در داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎى ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1995‬ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺳﻘﻮط‬
‫ﺑﺰرگ ﻧﻮﺷﺖ و اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﻴ‪‬ﺎر ﭘﺎرﻳﺲ آن را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﺧﻼﺻﻪاى از ﻧﻈﺮﻳﺎت اﻳﺸﺎن را ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﻛﻠﻰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ اﻛﺜﺮ ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ ﺑﺎوﺟﺪان و ﺑﻴﺪار اﺳﺖ‪ ،‬درﺑﺎره آﻳﻨﺪه دﻧﻴﺎ ﻣﻰآورﻳﻢ‪ .‬اﻳﺸﺎن‬

‫‪٣٣٧‬‬
 ‫ﻛﺘﺎب ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻋﺒﺎراﺗﻰ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮوع ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻨﻰ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 2081‬زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﻤﺪن ﻋﺼﺮ ﻛﻨﻮﻧﻰ ﻣﺎ را ﻣﻮرد ﺳﺆال ﻗﺮار‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن در ﺳﺎل ‪ 2002‬ﺳﻘﻮط ﻛﺮده و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺴﻰ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ را ﻧﻜﺮده ﺑﻮده اﺳﺖ؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻏﺮﺑﻴﻬﺎ ﺗﻤﺎس ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ و زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﮔﺴﻴﺨﺘﻪاﻧﺪ؟‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه در واﻗﻊ وﻛﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ اﻳﻦ ﺿﺪﺗﻤﺪﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺎﺑﻞ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ را ﺑﺪﻧﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎذﺑﻴﺖ و ﺗﻨﺎﻗﻀﻬﺎى ﻛﺘﺎب او ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ از آن ﻧﺸﺌﺖ‬
‫ﻣﻰﮔﻴﺮد‪ .‬او در دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻠﻬﺎى ﭘﺎﻳﻪاى ﺗﻤﺪن ﻏﺮب‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻰ از آﻳﻴﻦ ﺑﻰآزرﻣﻰ ﻳﻌﻨﻰ ﻓﺮﻫﻨﮓ و‬
‫اﻳﻤﺎن ﺑﻰﻣﻨﻄﻖ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ را ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ دﻫﺸﺘﻨﺎﻛﻰ را داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ در واﻗﻊ ﺧﻴﺎل واﻫﻰ ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪن ﺑﻪ آﻳﻨﺪه و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﺮﻗﻰ را ﺑﺮاى ﺧﻴﺮه ﻛﺮدن و ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﺑﺮاى ﻛﻮر ﻛﺮدن ﻣﺎ ﺗﺠﻮﻳﺰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﺑﻪ ﺳﻮى اﻧﺤﻄﺎط‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‬
‫اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﻤﺎم ﺗﻤﺪﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ از اﻧﺘﺨﺎﺑﻰ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻨﺘﺞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﺧﻮب و ﻳﺎ ﺑﺪ آن ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻰﮔﻴﺮد ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 2002‬دﻧﻴﺎى ﻏﺮب در ﺑﺮﺑﺮﻳﺖ ﻓﺮو ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ و ﻗﺮﺑﺎﻧﻰ ﺗﺨﺮﻳﺐ دروﻧﻰ ﺧﻮد‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻏﺮﺑﻴﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺼﻮل ﻧﻮﻋﻰ از ﺗﻤﺪن ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖ و ﭼﺸﻤﮕﻴﺮى را ﻛﻪ‬
‫از ورﺷﻜﺴﺘﮕﻰ آﻳﻨﺪه آن ﺧﺒﺮ ﻣﻰدﻫﺪ‪ ،‬درك ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﺟﺘﻤﺎع ﺻﻨﻌﺘﻰ ﻏﺮب ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺷﺪه و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻠﻤﻰ اﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻰ را ﻋﻘﻼﻧﻰ داﻧﺴﺘﻪ و آﻧﭽﻪ ﺑﻬﺮه ﻧﻤﻰدﻫﺪ را ﻃﺮد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺟﺘﻤﺎع آﻳﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﺣﺪاﻛﺜﺮ و ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪﻧﺎﭼﺎر اﺳﻴﺮ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮد ﻃﻠﺒﻰ ﺷﺪﻳﺪ و ﺧﻮدﺧﻮاﻫﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻰ ﺑﺮ ﻓﺪاﻛﺮدن ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺮاى ﺳﺒﻘﺖ‬
‫در ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ؛ ﻋﺪم ﻫﻮﻳﺖ ﺷﻬﺮﻫﺎى ﺑﺰرگ و ﺗﺴﻠﻂ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺮ روى ﺑﺎﻓﺖ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻧﻬﺪام ﭼﻨﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت‬
‫ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻇﻬﻮر ﺑﺎورﻫﺎى ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺷﻴﻔﺘﮕﻰ ﺑﺮاى ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺠﺎزى‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺸﻐﻮﻟﻰ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻣﻨﻴﺖ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و ﻓﺮدى و ﺳﺮاﻧﺠﺎم رﻓﺘﺎرﻫﺎى اﻧﺘﺤﺎرى‪ ،‬ﻧﻤﻮدارى از اﺿﻄﺮاﺑﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻨﺸﻬﺎ و اﺳﻜﻴﺰوﻓﺮﻧﻰﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻗﺎدر ﺑﻪ دادن ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ از زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺧﻮد ﻧﺒﻮده‬

‫‪٣٣٨‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﭘﻴﺮ ﺗﻮﻳﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺘﻼﺷﻰ ﺷﺪن ﻏﺮب ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ ﺗﻤﺪن آﻧﻬﺎ در ﺣﻔﻆ ﭼﻜﺎﻣﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻔﺘﻮن ﻋﻠﻢ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻗﺪرت اﺳﺖ‪ ،‬آﻫﻨﮕﻬﺎى ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ را‬
‫ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ و دﻟﻴﻞ وﺟﻮدى ﺧﻮد را از ﻳﺎد ﺑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﻰ ﻋﻠﻢ در ﭘﻴﻮﻧﺪ دادن روح اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪﻫﻢ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاى‬
‫ﻣﺘﺤﻮل در ﻣﺤﻮرى روﺣﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺗﻤﺪن ﺻﻨﻌﺘﻰ ﻏﺮب را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدى ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﭘﻴﺮ ﺗﻮﻳﻴﻪ در ﻛﺘﺎﺑﺶ‪ ،‬دﻧﻴﺎى ﻏﺮب را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار داده زﻳﺮا ﻏﺮب را ﻣﺴﺒﺐ اﻳﻦ ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻴﻬﺎ‬
‫ﻣﻰداﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺣﻖ ﺑﺎ او ﺑﺎﺷﺪ وﻟﻰ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺻﻮرت اﻳﻦ ﺑﻼ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ ﺗﻤﺎم ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎﻫﻰ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨﻮب آﺳﻴﺎ ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ؛ در آﻧﺠﺎ ﺧﻮدﻓﺮوﺷﻰ زﻧﺎن و ﺑﭽﻪﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺎر واﺳﻄﻪﻫﺎى اروﭘﺎﻳﻰ‬
‫ﻛﻪ در آن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﺗﻮرﻳﺴﺘﻰاى ﺑﺮاى ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﻰ ﭘﻮﻟﺪاران اروﭘﺎﻳﻰ و ﻳﺎ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺪاد ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎي ﭘﻴﺮ ﺗﻮﻳﻪ ﻋﻤﻼ از ﺳﺎل ‪ 2001‬ﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺗﺮورﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﺮﺟﻬﺎي دوﻗﻠﻮ )ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺠﺎرت‬
‫ﺟﻬﺎﻧﻲ‪(World Trade Center‬در ‪ 11‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 2001‬و ﭘﺲ از آن اﻇﻬﺎر ﻫﺎي ﺑﻲ ﻣﻮرد و‬
‫آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺘﻲ دروغ از ﻃﺮف رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر آﻣﺮﻳﻜﺎ) ﺑﻮش( و ﻫﻤﻜﺎري) ﺗﻮﻧﻲ ﺑﻠﺮ(ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ دروغ ﻓﺎﺣﺶ و ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﺮاق ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر‬
‫رﺳﻴﺪ‪.‬و اﻛﻨﻮن ‪ 4/5‬ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻮر ﻋﺮاق در ﺟﻨﮓ ﺧﺎﻧﻤﺎن ﺑﺮاﻧﺪاز داﺧﻠﻲ ﻣﻲ ﺳﻮزد و ﺑﺎ‬
‫وﺟﻮد آﻧﻜﻪ ارﺗﺶ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﺪون ﺧﻮن رﻳﺰي وارد ﻋﺮاق ﺷﺪ‪ ،‬وﻟﻲ از ﺑﺪو ورود آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن‬
‫ﺑﻴﺶ از ﻧﻴﻢ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺮدم ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ) ﻣﺮد و زن وﻛﻮدﻛﺎن( در ﻃﻲ اﻧﻔﺠﺎرﻫﺎي اﻧﺘﺤﺎري ﻛﻪ اﺻﻼ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﺳﺮ ﻧﺦ آن در دﺳﺖ ﻛﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪه اﻧﺪ‪.‬در آﻓﺮﻳﻘﺎ و در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫آن ﻧﺴﻞ ﻛﺸﻲ و ﺑﺮادر ﻛﺸﻲ در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ اداﻣﻪ دارد‪.‬ﺑﻤﺐ ﮔﺬاري ﻫﺎي اﻧﺘﺤﺎري در ﻛﺸﻮرﻫﺎي‬
‫اروﭘﺎﻳﻲ و ﻳﺎ در ﺧﺎور ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻛﻮﻻك ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬ﺑﺎزﻫﻢ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﺳﺮ ﻧﺦ آﻧﻬﺎ در دﺳﺖ ﻛﻴﺴﺖ؟‬
‫ﺳﻴﺎ ﻳﺎﺳﺎزﻣﺎن اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻓﺠﺎﻳﻊ را ﺑﻪ ﻧﺎم ﺻﻤﺪ ﺑﻦ ﻻدن اﻋﻼم ﻣﻲ دارد‪.‬آﻳﺎ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻋﺰﻳﺰ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎ را ﻗﺒﻮل دارﻳﺪ ؟ﺳﺎزﻧﺪه اﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﺑﺰارﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ در دﻧﻴﺎ‬
‫ﻛﻴﺴﺖ؟دراﻳﻦ ﻣﻮاردﮔﻔﺘﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮدﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫‪٣٣٩‬‬
‫در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ دﻧﻴﺎ در ﻧﻮﻋﻲ ﺳﺮدر ﮔﻤﻲ ﻋﺠﻴﺐ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد و ﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ ﻓﺮدا ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎﻧﻮﺋﻞ ﺗﻮد )‪(Emmanuel Todd‬در ﺳﺎل ‪ 2002‬ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻌﺪ از اﻣﭙﺮاﻃﻮري) ‪Après‬‬
‫‪ ( l’empire‬ﻧﻮﺷﺖ و ﺗﺎﺑﻠﻮﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر واﻗﻊ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ از ﻛﺸﻮر آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ و زوال ﻧﺴﺒﻲ آن را‬
‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬و ﻧﻮﺷﺖ ﻛﻪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺧﻮد ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺘﻬﺎي ﺿﻌﻴﻒ ﺳﻌﻲ در ﭘﻮﺷﺶ‬
‫ﻓﻘﺮ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺧﻮد دارد ‪.‬در واﻗﻊ زﻣﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻫﺎي ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي آﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫اﺣﺘﻴﺎج داﺷﺘﻨﺪ و در دو ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺪد دﻧﻴﺎ ﺑﻪ وﻳﮋه اروﭘﺎ آﻣﺪ و از اداﻣﻪ ي ﺑﺮﺑﺮﻳﺖ ﻧﺎزي‬
‫ﻫﺎﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻛﺮد‪،‬وﻟﻲ اﻛﻨﻮن زوال ﻧﺴﺒﻲ اش ﻓﺮارﺳﻴﺪه و ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ اﻋﻤﺎل ﻧﺎزي ﻫﺎ را ﺑﺎ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد آوردن ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ در ﻋﺮاق و اﻳﺠﺎد وﺿﻌﻴﺖ اﺳﻔﻨﺎك در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و اﻋﻤﺎل زور ﺑﻪ‬
‫ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ ﻫﺎ ﺑﺎ دﻓﺎع ازﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻫﺎي ﻛﺸﻮر اﺳﺮاﺋﻴﻞ و اﻳﺠﺎد ﮔِﺘﻮ ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ) ﮔﻮاﻧﺘﺎﻧﺎﻣﻮ ‪(prison‬‬
‫‪ . .guantanamo‬ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ آﺷﻮب ﻛﺸﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ‬
‫ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ اﻓﻐﺎن را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮد ﺑﻌﺪ از ﺧﺮوج ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﻫﺎ از اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺠﺎﻫﺪﻳﻦ‬
‫آرزوي ﺧﻮد ﻣﺨﺘﺎري داﺷﺘﻨﺪ وﻟﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻃﺎﻟﺒﺎن را در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻗﺪرت‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪.‬ﺑﻌﺪ از رﺳﻮا ﺷﺪن ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻗﺮون وﺳﻄﺎﻳﻲ و ﻣﻨﻔﺠﺮ ﻛﺮدن ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺑﻮدا در‬
‫ﺑﺎﻣﻴﺎن‪،‬ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻃﺎﻟﺒﺎن و دﺳﺘﮕﻴﺮي ﺗﻌﺪادي از آﻧﻬﺎ و ﺗﺎ ﺣﺪي اﺧﺮاج آﻧﻬﺎ از‬
‫ﺧﺎك اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻛﺮد‪.‬وﻟﻲ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻃﺎﻟﺒﺎن در اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺘﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺘﺤﺪ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ و ﻳﺎ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪآﻧﻬﺎ را از اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﻃﺮدﻛﻨﻨﺪ ودر‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ رادراﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬

‫‪٣٤٠‬‬
‫ﻗﺮار ﮔﺎه ﻧﻈﺎﻣﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ و زﻧﺪان)ﮔِﺘﻮي(‪ 1‬آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ درﮔﻮا ﻧﺘﺎ ﻧﺎﻣﻮ واﻗﻊ در ﺟﻨﻮب ﻛﻮﺑﺎ در ﺳﺎل ‪ 2001‬ﺗﻌﺪاد ‪750‬‬
‫ﻧﻔﺮ زﻧﺪاﻧﻲ اﻓﻐﺎﻧﻲ در آﻧﺠﺎ ﻧﮕﻪ داري ﻣﻲ ﺷﺪ و ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ رﻓﺘﺎر ﻫﺎي ﻏﻴﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬ﻓﻴﻠﻢ‬
‫ﻫﺎي ﺧﺎرج ﺷﺪه از اﻳﻦ زﻧﺪان اﻋﻤﺎل ﻣﺸﻤﺌﺰ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ در رﺳﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ د ﻧﻴﺎ ﭘﺨﺶ‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬در ژوﺋﻦ ‪ 2006‬دادﮔﺎﻫﺎي ﻋﺎﻟﻴﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ي آﻣﺮﻳﻜﺎ اﺣﻜﺎم ﺻﺎدره از ﺳﻮي دادﮔﺎه ﻫﺎي اﻳﻦ زﻧﺪان را‬
‫ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺳﺒﺐ آﺑﺮو رﻳﺰي ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺟﺮج ﺑﻮش ﭘﺴﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫وﺟﻮد ﺗﻤﺪن ﻏﺮب و ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه ي آن ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ را ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺧﻮد ﻛﺮده و ﺗﻤﺎم‬
‫ﺟﻮاﻧﻬﺎي ﻛﺸﻮرﻣﺎن آرزوي ﻓﺮار از ﻣﻤﻠﻜﺖ و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻛﺎﻧﺎدا ‪،‬اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ و آﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻳﺎ اروﭘﺎ را‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺳﻮم دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ وﺿﻌﻴﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﻳﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻫﺎ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻏﺎﻟﺐ ﺟﻮاﻧﻬﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮده از ﻛﺸﻮرﻣﺎن در‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻴﺰﺑﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده اﻧﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در اﻳﺮان ﺑﻲ ﻛﺎر و ﻳﺎ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان ﻣﻮﻓﻖ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﻬﻢ و داﻧﺶ اوﻟﻴﻪ آﻧﻬﺎ از اﻣﻮال ﻣﻠﺖ ﻣﺎ ﺑﻮده وﻟﻲ ﺑﺎ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن دﻧﻴﺎ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ در ﻛﻨﺎر‬
‫ﻧﺎم اﻳﺮان ﺑﻪ ﺛﺒﺖ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪.‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻧﺎم داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻌﺮوف اﻳﺮان ﭼﻮن اﺑﻮﻋﻠﻲ ﺳﻴﻨﺎ و ﻳﺎ‬
‫ﻓﺎراﺑﻲ ﻛﻪ اروﭘﺎﻳﻲ ﻫﺎ او را ﻣﻌﻠﻢ ﺛﺎﻧﻲ ﺑﻌﺪ از ارﺳﻄﻮ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﻳﺎ ﺻﺪﻫﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪ دﻳﮕﺮ اﻳﺮاﻧﻲ‬
‫در ﻗﺮن ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 15‬ﻣﻴﻼدي ﻛﻪ ﻓﻬﻢ و داﻧﺶ ﺑﺸﺮ را ﭘﻴﺶ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺛﺒﺖ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﭼﻮن اﺟﺒﺎرا‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻳﻚ ﭘﺎرﭼﻪ وﻫﻤﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ در ﻫﻢ ﻋﺠﻴﻦ ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد ﻣﻠﻴﺖ ﺳﻴﺎره ي‬

‫‪ Ghetto ١‬ﻣﺤﻠﻪ ﻳﻬﻮدﻳﻬﺎ در وﻧﻴﺰ در ﻗﺮون وﺳﻄﺎ‪.‬درﺳﺎل ‪ ١٩٣٩‬هﻴﺘﻠﺮ ﮐﻪ ﻟﻬﺴﺘﺎن را ﻓﺘﺢ ﮐﺮد ﺗﻌﺪاد ‪ ٣٨٠٠٠٠‬ﻳﻬﻮدﯼ را در ﻗﺮار‬
‫ﮔﺎهﯽ ﻗﺮارداد ﮐﻪ ﻧﺎم ﺁﻧﺮا ﮔِﺘﻮﯼ ورﺳﻮﯼ ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪.‬ﺗﻤﺎم اﻳﻦ اﻓﺮاد و اﻓﺮاد ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ را ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ در ﮐﻮرهﺎﯼ ﺁﻧﺠﺎ ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣٤١‬‬
‫زﻣﻴﻦ را ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ و ﻧﺎم اوﻟﻴﻪ ﻛﺸﻮر ﺷﺨﺺ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﻳﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺘﺨﺎر ﻛﺸﻮر‬
‫زادﮔﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬ﻫﻢ اﻛﻨﻮن اﺳﺎﺗﻴﺪ ﻣﻌﺮوﻓﻲ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻮدن‬
‫ﺧﻮد و ﻳﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﺧﻮد اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ ﺟﺮاح ﻗﻠﺐ در ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬
‫دﻛﺘﺮ ﻛﻨﺞ ﺑﺨﺶ و ﻳﻚ اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ‪.‬در آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﻴﺶ از ﻫﺰار اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎي‬
‫آﻣﺮﻳﻜﺎ اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎره زﻣﻴﻦ ﺟﻌﺒﻪ ﻛﺒﺮﻳﺖ ﻛﻮﭼﻜﻲ در اﻗﻴﺎﻧﻮس ﭘﻬﻨﺎور ﻓﻀﺎ اﺳﺖ‪.‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺷﺪن ﻧﺒﺎﻳﺪ‬
‫ﺷﺮاﻓﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ را از ﻣﺎ ﺑﮕﻴﺮد واز ﺑﺸﺮ ﻏﻮﻟﻲ ﻣﺎدي و ﻓﺮد ﭘﺮﺳﺖ و ﺧﻮد ﺧﻮاه ﺑﻪ ﺳﺎزد‪.‬در واﻗﻊ‬
‫ﺧﻄﺮ در ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺷﺮاﻓﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ‪،‬ازﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻣﺤﺒﺖ و ﻧﻮع دوﺳﺘﻲ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ‬
‫ﻋﺸﻖ‪.‬در واﻗﻊ زﻧﺪﮔﻲ زﻣﻴﻨﻲ ﻧﻌﻤﺘﻲ ﭘﺮ ارزش اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺪر آﻧﺮا داﻧﺴﺖ و در ﺣﻔﻆ آن ﻛﻮﺷﻴﺪ‪.‬‬
‫زﻧﺪه ﻳﺎد ﺳﻴﺎوش ﻛﺴﺮاﻳﻲ زﻳﺒﺎ ﺳﺮوده‪:‬‬
‫آري آري‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ زﻳﺒﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻧﺪﮔﻲ آﺗﺸﮕﻬﻲ دﻳﺮﻳﻨﻪ ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮ ﺑﻴﻔﺮوزﻳﺶ رﻗﺺ ﺷﻌﻠﻪ اش در ﻫﺮ ﻛﺮان ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪.‬‬
‫ورﻧﻪ ﺧﺎﻣﻮش اﺳﺖ و ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﮔﻨﺎه ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻰ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺧﻮدﻣﺎن در اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ )ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﺎ‬
‫ﻋﺮاق( ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺗﻬﺮان ﻳﺎ ﺷﻬﺮﻫﺎى ﺑﺰرگ ﻛﺸﻮر ﺑﺮاى ﻛﺴﺐ درآﻣﺪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻰوﻗﻔﻪ ﺗﻼش ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻔﺮى ﻛﻪ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﺮان داﺷﺘﻢ ﺳﻌﻰ ﻛﺮدم‬
‫ﺑﺮﺧﻰ از ﻫﻤﻜﺎران داﻧﺸﮕﺎﻫﻰ ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮد را ﺑﺒﻴﻨﻢ‪ ،‬وﻟﻰ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ دﻳﺪار ﺑﺮﺧﻰ از آﻧﻬﺎ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪم‪ ،‬دﻟﻴﻞ را ﻛﻪ ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﺎﻫﺎ ﺣﺘﻰ ‪ 40‬ﺳﺎﻋﺖ در ﻫﻔﺘﻪ درس ﻣﻰدﻫﻴﻢ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ ﺑﺮاى ﻫﺮ ﺳﺎﻋﺖ درس ﺣﺪاﻗﻞ دو ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺼﺤﻴﺢ ورﻗﻪ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﺎﭼﺎرﻳﻢ؛‬
‫ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﻰ ﮔﺮان اﺳﺖ‪ ،‬درﺳﻬﺎى ﻗﺒﻞ را ﺗﻜﺮار ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ!‬
‫وﻟﻲ ﺑﻌﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم ﺣﻘﻮق درﻳﺎﻓﺘﻲ اﺳﺎﺗﻴﺪ داﻧﺸﮕﺎه ﻫﺎ ده ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺴﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺪ اﻗﻞ دﺳﺖ‬

‫‪٣٤٢‬‬
‫ﻣﺰد در اﻳﺮان اﺳﺖ واﻳﻦ اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ و ﺗﺠﻤﻞ ﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او را وادار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ از ﺗﻤﺎم آن‬
‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داري ﻏﺮب ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲ ﻛﺘﺪ ﺣﺪ اﻛﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده را ﺑﺒﺮد و در ﺗﻼش‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬در ﺧﻮد ﻏﺮب ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻳﻚ اﺳﺘﺎد ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﺎﻻ‪،‬ﺣﺪ‬
‫اﻛﺜﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺪ اﻗﻞ دﺳﺘﻤﺰد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﺴﺎن‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮى ﻛﻪ ﺗﻤﺪن ﻏﺮب ﺑﺮ روى اﺟﺘﻤﺎﻋﺎﺗﻰ ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﻛﻬﻦ ودرﺧﺸﺎن ﭼﻮن ﭼﻴﻦ‪ ،‬ژاﭘﻦ و‬
‫ﻛﺸﻮرﻫﺎى اﺳﻼﻣﻰ ﮔﺬارده‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺜﺎل ﻓﻮق ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎﻓﻰ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻧﻈﺮى اﻧﺘﻘﺎدآﻣﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻮلوﺣﻮش ﺧﻮد ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬اﺛﺮى از آن ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ و ﺻﻤﻴﻤﻴﺘﻰ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻫﻤﺸﻬﺮﻳﻬﺎى ﺧﻮد در‬
‫‪ 40‬ﻳﺎ ‪ 50‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻰدﻳﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﺮﻛﺴﻰ ﺑﺎ ﺗﻼش ﻓﺮاوان و ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻃﺮاﻓﻴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﺗﺄﻣﻴﻦ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮادهاش اﺳﺖ؛ ﺣﺘﻰ اﻳﻦ ﺗﻼش ﺑﻪﻧﻮﻋﻰ ﺷﻬﻮت ﻣﺒﺪل‬
‫ﺷﺪه و ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ و ﻓﺮدﭘﺮﺳﺘﻰ ﭼﺸﻢ ﺧﺮد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻛﻮر ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻰ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ دﻳﺪ‬
‫اﻧﺘﻘﺎدى ﺑﻪ ﻳﻜﻰ از دﻫﺎت دوراﻓﺘﺎده ﻛﺸﻮر )ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن و رادﻳﻮ و‪ ...‬ﺑﺪاﻧﺠﺎ راه ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ(‬
‫ﺑﺮوﻳﺪ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺖ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻴﻬﺎى ﮔﺬﺷﺘﻪ را در ﺑﻴﻦ روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻛﻠﻮد ﻟِﻮى اﺳﺘﺮوش‪،‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﻣﺘﻔﻜﺮ دﻳﮕﺮ اﻧﺪﻳﺶ ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮدﮔﻰ و ﺑﻪدﻧﺒﺎل آن ﺑﺮﺑﺮﻳﺖ ﻣﻨﺘﺞ‬
‫از ﺗﻤﺪﻧﻬﺎى ﺑﺰرگ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻴﻬﺎى اﻓﺮادى ﭼﻮن آﻟﺒﺮ ژاﻛﺎر و ﻳﺎ ﭘﻴﺮ‬
‫ﺗﻮﻳﻴﻪ و‪.‬ﻳﺎ اﻣﺎﻧﻮﺋﻞ ﺗﻮد‪ ..‬ﻋﻤﻠﻰ ﻧﺸﻮد و دﻧﻴﺎ از ﻳﻚ ﺳﻘﻮط ﺣﺘﻤﻰ رﻫﺎﻳﻰ ﻳﺎﺑﺪ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬رﻫﺒﺮان‬
‫ﻣﺬاﻫﺐ‪ ،‬ﻓﻼﺳﻔﻪ و ﻃﺮﻓﺪاران ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻮرﻳﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺮﻛﺰى ﻣﺸﺘﺮﻛﻰ )ﻫﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﺤﻜﻢ( ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻟﻮاى آن ﺑﺘﻮان ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﻰ ﻣﻠﺰمﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮاى ﺗﻤﺎﻣﻰ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﻫﻤﮕﺎن را ﺟﻠﺐ ﻛﺮد‪ .‬ﻻزﻣﻪ اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻪ ﻣﺤﻜﻢ‪ ،‬ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﺴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن‬
‫ﻳﺎ ﺑﻮداﻳﻴﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﻫﻨﺪوﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺸﺮﻛﻬﺎ‪ ،‬ﻳﺎ اﻧﻴﻤﻴﺘﻬﺎ‪ ،‬آن را ﺑﺎ اﺻﻮﻟﻰ اﺻﻠﻰ اﻋﺘﻘﺎدى ﺧﻮد‬
‫ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺪاﻧﻨﺪ و ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻫﻤﻪ اوﻗﺎت ﻓﻼﺳﻔﻪ و اﻻﻫﻴﻮن در ﻣﻮرد ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ﺗﻀﺎد ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‬

‫‪٣٤٣‬‬
‫ﻫﻤﮕﺮاﻳﻰ آﺷﻜﺎر در ﻧﻈﺮﻳﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﻮﺳﺘﻴﻦ‬
‫ﻣﻘﺪس ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺣﺪاﻛﺜﺮ در درون ﻫﺮ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ«)‪(Plus est en chaque homme‬‬
‫و ﻳﺎ وﻗﺘﻰ ﻛﻪ ژان ﭘﻞ ﺳﺎرﺗﺮ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﺸﺮ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ اﺑﺪاع ﺑﺸﺮ اﺳﺖ«‬
‫)‪(L’Homme est condamné á iniventer l’Homme‬‬
‫و ﻳﺎ زﻣﺎﻧﻰﻛﻪ ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﺘﻬﺎ ﺑﺸﺮﻳﺖ را ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮدِ ﺑﺸﺮ ﻣﻰداﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫)‪(Les Marxistes voient en hummanité le produit de son histoire‬‬
‫و ﻳﺎ ﺳﻌﺪى در ﻫﻔﺘﺼﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از ﺑﺸﺮ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﺟﺎﻣﻊاى ﻛﺮده اﺳﺖ؛ از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫ﺑﻨﮕﺮ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ اﺳﺖ ﻣﻜﺎن آدﻣﻴﺖ‬ ‫رﺳﺪ آدﻣﻰ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﺠﺰ ﺧﺪا ﻧﺒﻴﻨﺪ‬
‫ﺑـﻪ درآى ﺗـﺎ ﺑﺒﻴﻨﻰ ﻃﻴــﺮان آدﻣﻴﺖ‬ ‫ﻃﻴﺮان ﻣﺮغ دﻳﺪى ﺗﻮ زﭘﺎى ﺑﻨﺪ ﺷﻬﻮت‬

‫و ﻳﺎ ﻣﻮﻻﻧﺎ در ﻣﺜﻨﻮى دﻓﺘﺮ اول ﮔﻔﺘﻪﻫﺎى ﺳﻌﺪى را ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺮده ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺻﺪ ﻫﺰاران ﻋﻠﻤﺶ اﻧﺪر ﻫﺮ رﮔﺴﺖ‬ ‫ﺑ‪‬ـﻮاﻟﺒﺸﺮ ﻛــﻮ ﻋ‪‬ﻠﱠﻢ‪ ‬اﻻﺳ‪‬ﻤﺎ ﺑ‪‬ﮕﺴﺖ‬
‫ﺳﺮِ رﻣــﺰ ﻋ‪‬ﻠﱠــﻢ‪ ‬اﻻﺳﻤﺎ ﺷﻨـــﻮ‬ ‫اﺳﻢ ﻫـﺮ ﭼﻴﺰى ﺗﻮ از داﻧـﺎ ﺷﻨــﻮ‬
‫در ﺳﺠﻮد اﻓﺘﺎد و در ﺧﺪﻣﺖ ﺷﺘﺎﻓﺖ‬ ‫ﭼﻮن ﻣﻠﻚ اﻧﻮار ﺣﻖ در وى ﺑﻴﺎﻓﺖ‬
‫ﮔـــﺮﺳﺘﺎﻳــﻢ ﺗـﺎ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻗﺎﺻـﺮم‬ ‫اﻳـﻦﭼﻨﻴﻦ آدم ﻛﻪ ﻧـﺎﻣﺶ ﻣﻰﺑ‪‬ﺮَم‬

‫آﻳﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺘﻰ ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﻮدﺳﺎزى ﺑﺸﺮ اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻰدارﻧﺪ؟‬
‫اﮔﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮﻳﻢ ﺑﺮاى ﭼﻪ ﺑﻪدﻧﻴﺎ آﻣﺪه و ﻧﻘﺶ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻛﻴﻬﺎن ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ ﭼﻴﺴﺖ و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻬﻠﺖ زﻳﺴﺘﻤﺎن ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ‪ 65‬و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 100‬ﺳﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ از ﻫﻮﺳﻬﺎ و ﻟﺬات آﻧﻰ‬
‫ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﻣﻘﺎم اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺧﻮد را درك ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﺸﺮ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﭘﻴﺶ ﻣﻰرود‪ ،‬وﻟﻰ اﺧﻼق و اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ ﻣﺎ ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ آن‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻜﺮده‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻧﻴﺰ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬در ﻓﺼﻮل ﮔﺬﺷﺘﻪ‬

‫‪٣٤٤‬‬
‫دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺗﺤﻮﻻت ﻃﻮﻻﻧﻰ و ﭘﻰدرﭘﻰ ﺑﻮده و‬
‫ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎى ﻓﺮاوان ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻃﻰ ‪ 300‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﻈﻴﻤﻰ ﭼﻮن‬
‫دﻳﻨﺎﺳﻮرﻫﺎ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻄﻠﻖ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻮده و ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﻜﺎﻣﻞ و ﺗﻜﺜﻴﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﺮ روى زﻣﻴﻦ‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎدﺛﻪاى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ آﻧﻬﺎ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد و راه را ﺑﺮاى ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺗﻨﻮع و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ و ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و ادراك ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻫﻤﻮار ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻜﺮار ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد ﻣﻘﺼﺪ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﺟﻬﺎن‬
‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻫﻤﻮاره اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻰ اﮔﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎﺑﻮدى اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوت از ﻣﻮﺟﻮدات ﺷﻮد‪ .‬ﺟﻮﻫﺮ اﺻﻠﻰ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ادراﻛﻰ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻗﻰ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺤﺮان ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺳﻴ‪‬ﺎره زﻣﻴﻦ ﻳﻌﻨﻰ‪ :‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺧﻮد ﻧﺎﺑﻮدى در ﺟﻨﮕﻰ‬
‫اﺗﻤﻰ و ﻳﺎ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﺷﺪن اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﺮاى اﻧﺴﺎن در ﺟﻮ‪‬ى آﻟﻮده‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﻧﮋاد‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺮاى ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ ﺧﻮد آن را اﻟﺰاﻣﻰ ﻣﻰداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻣﺎ را دارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮد ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ زﻧﺠﻴﺮه ارﺗﺒﺎﻃﻰ ﺧﻮد را ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﻗﻄﻊ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺴﺌﻮل واﻗﻌﻰ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﺮاغ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد و‬
‫ﺑﺴﻴﺎرى از ﻧﮋادﻫﺎى دﻳﮕﺮ روى زﻣﻴﻦ را ﺑﺎ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻰ و ﺳﻮدﺟﻮﻳﻰ ﺧﺎﻣﻮش ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬اﻳﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﺧﺪا دﻧﻴﺎ را ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ‪.‬ﻣﺬاﻫﺐ دﻧﻴﺎ‬
‫ﻫﻤﻮاره اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﻨﻈﻮر اﺻﻠﻲ آﻧﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﺗﺮس در دل اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﻮده ﺗﺎ از ﺧﻮي‬
‫ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻫﻤﻪ ﻋﻤﺮ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﻲ ﺑﻪ روان آدﻣﻴﺖ‬ ‫اﮔﺮ اﻳﻦ درﻧﺪه ﺧﻮﻳﻲ زِ ﻃﺒﻌﺘﺖ ﺑﻤﻴﺮد‬
‫در ﻓﺼﻮل ﮔﺬﺷﺘﻪ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻰ در آن ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪ اوﻟﻴﻪ )ﺟﻮ‪ ‬ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار‪ ،‬رﻋﺪ و ﺑﺮﻗﻬﺎى‬
‫ﭘﻰدرﭘﻰ‪ ،‬آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﻬﺎى ﻋﻈﻴﻢ‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﻟﺮزهﻫﺎى ﻣﺘﻮاﻟﻰ‪ ،‬ﺑﻤﺒﺎراﻧﻬﺎى داﻳﻤﻰ ﺳﻨﮕﻬﺎى آﺳﻤﺎﻧﻰ( آﻏﺎز‬
‫ﺷﺪ و ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ را ﺑﺮاى اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻫﻤﻮار ﻛﺮده و ﻓﻬﻢ و ادراك را از ﮔﻮﻧﻪاى ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﺎﻻ ﺑﺮده و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﻧﮋاد ﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﺪ‪ ‬ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎﻻى ﻛﻨﻮﻧﻰ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﻓﺮاورده ‪4‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺪاوم ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ را ﺑﺮاى زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر راه ﺧﻮد را در ﮔﻮﻧﻪاى دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ از اﻧﺴﺎن‪ ،‬اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﭘﺪﻳﺪه ﻃﺮد ﻳﺎ ﻋﺪم‬

‫‪٣٤٥‬‬
‫ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺷﺎﻫﺪ اوﻟﻴﻦ آﺛﺎر آن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ دور ﺷﺪن ﺗﺪرﻳﺠﻰ ﺧﻮد ﻣﺎ از‬
‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒﻰ درﺑﺎره دور ﺷﺪن اﻧﺴﺎن از ﻣﺤﻴﻂ‬
‫زﻳﺴﺖ آورده ﺑﻮدم ﻻزم ﻣﻰداﻧﻢ ﻛﻪ ﭘﺎرهاى از آن ﻣﻄﺎﻟﺐ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺮار ﺑﺸﻮد و اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ‬
‫دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻳﺎدآورىﻫﺎﻳﻰ را ﺑﺮاى ﻫﻤﻨﻮﻋﺎن ﺧﻮد ﺗﻜﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻨﻄﻘﻰ اﺳﺖ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺘﻰ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺧﻮد‬
‫ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻧﺸﺴﺘﻪ و درﺻﺪد ﺗﺴﻠﻂ و ﺟﺴﺘﺠﻮى اﺳﺘﻔﺎده ﺣﺪاﻛﺜﺮ از آن اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻧﺎﺑﻮدى را ﺑﺎ آﻟﻮده ﻛﺮدن ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ و اﺑﺪاع ﺟﻨﮓاﻓﺰارﻫﺎى اﺗﻤﻰ‪ ،‬آﻣﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى‬
‫ﻧﺠﺎت از اﻳﻦ ورﻃﻪ ﻫﻮﻟﻨﺎك‪ ،‬وﺟﺪان ﺑﻴﺪار و ﻫﻤ‪‬ﺖ ﻋﺎﻟﻰ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻓﻬﻤﻴﺪه و ﻋﺎرى از ﻃﻤﻊ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎل دﻧﻴﺎ و ﻣﺒﺎرزه داﻳﻤﻰ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺟﺎهﻃﻠﺐ ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻋﻠﻮم ﺗﺠﺮﺑﻰ در ﺳﺎﻟﻬﺎى اﺧﻴﺮ ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداران ﻣﻰﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻌﻠﻴﻢ‬
‫دﻳﺪه و ﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﻰ ﺟﺰ در راﻫﻰ ﻛﻪ ﻣﻰروﻧﺪ و ﻳﺎ ﺗﺤﻘﻴﻘﻰ ﻛﻪ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺪﻓﻰ دﻳﮕﺮ در‬
‫ﺳﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﻴﻠﻬﺎ در آﻏﺎز ﺟﻮاﻧﻰ و ﺑﺮاى ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﻛﺎر ﭘﮋوﻫﺸﻰ ﻧﺎﭼﺎرﻧﺪ‬
‫ﺷﺒﻴﻪ آدﻣﻜﻬﺎى ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰى ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮاى ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداران و ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﻬﺮهدﻫﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺎر ﭘﮋوﻫﺸﻰ را اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ و ﺗﻮﺟﻬﻰ ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﺐ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺤﻮل ﺷﺪه ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﺮاى ﺣﻔﻆ ﭘﺴﺖ و ﺗﺸﻮﻳﻖ و‬
‫ﺟﺎﻳﺰهﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﻦﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداران ﭼﻨﺪ ﻣﻠﻴﺘﻰ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻫﺪا ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫)در دﻧﻴﺎى ﻏﺮب ﺑﻴﻜﺎرى ﺣﺘﻰ داﻣﻨﮕﻴﺮ ﺗﺤﺼﻴﻠﻜﺮدهﻫﺎى ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻ ﻧﻴﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ (.‬ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﺪﺗﻰ ﺑﻌﺪ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪه و ﺷﺮوع ﺑﻪ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻬﻴﻪ ﺑﻤﺒﻬﺎى اﺗﻤﻰ‬
‫اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﻗﺒﻞ از اﻧﻔﺠﺎر آﻧﻬﺎ در ﻫﻴﺮوﺷﻴﻤﺎ و ﻧﺎﻛﺎزاﻛﻰ‪ 50 ،‬ﺗﻦ از ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﻰ ﻛﻪ در ﺗﻬﻴﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺑﻤﺒﻬﺎ ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻰ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪاى در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد آن ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫وﻟﻰ دﻳﮕﺮ ﺧﻴﻠﻰ دﻳﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺑﻤﺒﻬﺎ زاﻳﻴﺪه و در ﻫﻴﺮوﺷﻴﻤﺎ و ﻧﺎﻛﺎزاﻛﻰ رﻫﺎ ﺷﺪﻧﺪ و ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار‬
‫ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻰ را ﻛﺸﺘﻪ و ﺻﺪﻫﺎ ﻫﺰار ﻣﺠﺮوح و آﻟﻮده ﺑﻪ ﻣﻮاد رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ ﺑﻪﺟﺎى ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻏﻠﺐ‬

‫‪٣٤٦‬‬
 ‫اﻓﺮاد اﺧﻴﺮ در ﺳﺎﻟﻬﺎى ﺑﻌﺪ ﺑﺎ اﻧﻮاع ﺳﺮﻃﺎﻧﻬﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ اﺧﻴﺮا ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺴﺘﻬﺎ در ﻛﺎرﻫﺎى ﭘﮋوﻫﺸﻰ ﺧﻮد دارﻧﺪ از ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻧﺤﻮى‬
‫آﻳﻨﺪه را ﻣﺒﻬﻢ ﻣﻰﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺠﺴﻢ آن ﻗﻠﺐ را ﻣﻰﻓﺸﺎرد و زﺑﺎن را از ﺑﻴﺎن ﻋﺎﺟﺰ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎزى ﺑﺎ‬
‫ﺑﻨﻴﺎدﻫﺎى وراﺛﺘﻰ‪ ،‬ﺑﺎزى ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻰ اﺳﺖ و ﻋﺪه زﻳﺎدى از ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺴﺘﻬﺎى ﺑﺎ وﺟﺪان ﻋﻠﻤﻰ ﺑﻪ آن‬
‫ﭘﻰ ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬آﻏﺎز آن ﺑﺎ ﻧﻮزادان آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻰ و ﺳﭙﺲ دﺧﺎﻟﺖ در ﻣﺬﻛﺮ و ﻳﺎ ﻣﺆﻧﺚ ﺑﻮدن ﺟﻨﻴﻦ‬
‫ﺷﺮوع ﺷﺪ و اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭼﻨﺪ ﻗﻠﻮﻫﺎى ﺳﻔﺎرﺷﻰ رﺳﻴﺪه و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮدا ﺷﻨﺎﺧﺖ ژﻧﻬﺎى ﻣﺴﺒﺐ‬
‫ﭘﻴﺮى و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻧﻤﻮدن آﻧﻬﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ژﻧﻬﺎى دﻟﺨﻮاه دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻰ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از ﻣﺮدن! وﻟﻰ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از ﻣﺮدن ﭼﻪ اﻓﺮادى؟ ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ ﭼﺸﻤﺎن ﺧﻮد را ﺑﺴﺘﻪ و ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺮد و ﭼﻨﺪ ﻗﻠﻮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻃﺒﻖ ﺧﻮاﺳﺘﻪ او ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﻰ ﻛﻪ او ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻫﻴﺘﻠﺮ ﻣﻰﺧﻮاﺳﺖ )ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار‪ ،‬ﻗﺎﻧﻊ‪ ،‬ﻛﻢ ﻣﺼﺮف و ﭘﺮﻛﺎر‪.(...‬‬
‫ﺷﻮق و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻃﺒﻴﻌﺖ از ﻳﻜﺴﻮ‪ ،‬ﻳﺄس و ﺳﺮﺧﻮردﮔﻰ از‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺎدى و ﺑﻪﻇﺎﻫﺮ اﻧﺴﺎن و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪداران ﭼﻨﺪ ﻣﻠﻴﺘﻰ‪ ،‬از ﺳﻮى دﻳﮕﺮ‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪه و‬
‫ﺑﺎوﺟﺪان ﺑﻴﺪار را در ﺑﻦﺑﺴﺘﻰ ﻋﺠﻴﺐ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻰ ﻣﻰﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻮق ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻋﺎﻟﻢ )ﻛﻪ ﺟﺰﺋﻰ از ﻏﺮاﻳﺰ ذاﺗﻰ اوﺳﺖ( را ﻓﺪاى اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻄﺮى ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻴ‪‬ﺎره و ﻧﮋاد‬
‫اﻧﺴﺎن را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﮔﺎﻫﻰ ﺑﻪﻋﻜﺲ ﻋﺎﻟِﻢ و ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬در ﻏﻢ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻓﺮو رﻓﺘﻪ‬
‫و ﺗﺸﻮﻳﺶ از آﻳﻨﺪه ﻣﺒﻬﻢ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻗﻠﺒﺶ را ﻓﺸﺮده و ﻣﻐﺰش را ﻣﺘﺤﺴﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻧﺤﻮى ﻛﻪ ﺣﺘﻰ‬
‫ﺑﺪون ﺷﺮم از ﮔﻔﺘﺎر ﺧﻮد )!( ﻏﺒﻄﻪ دوران ﺑﺮﺑﺮﻳﺖ ﻳﺎ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﻗﺮون وﺳﻄﻰ را ﻣﻰﺧﻮرد و آرزو‬
‫ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺜﻼً ﻫﻤﺰﻣﺎن اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﻓﻠﻮﻃﻴﻦ‪ ،‬اﺑﻮﻋﻠﻰ ﺳﻴﻨﺎ‪ ،‬ﻓﺎراﺑﻰ‪ ،‬ﺳﻬﺮوردى و ﻳﺎ ﺳﻌﺪى و‪ ...‬ﺑﻮده‬
‫و ﻫﻤﺰﺑﺎن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻨﻮﻋﺎﻧﺶ را آﻧﻘﺪر ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﺑﺪﻫﺪ ﺗﺎ اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاى رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻗﺮن‬
‫ﺑﻴﺴﺘﻢ و ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ آﻣﺎده ﮔﺮدد‪.‬‬
‫درواﻗﻊ ﺑﺎﻳﺪ اﻋﺘﺮاف ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻫﻨﻮز از ﻧﻈﺮ ﻣﺒﺎدى اﺧﻼق و اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ آﻣﺎدﮔﻰ و ﻟﻴﺎﻗﺖ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻛﻨﻮﻧﻰ را ﻧﺪارد و ﻣﻰﺑﺎﻳﺴﺘﻰ ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ داﻧﺶ ﻛﻨﻮﻧﻰ‪،‬‬

‫‪٣٤٧‬‬
‫ﻣﺘﻔﻜﺮان و ﻣﻌﻠﻤﻴﻦ اﺧﻼﻗﻰ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻌﺪى‪ ،‬ﻓﺎراﺑﻰ و‪ ...‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻇﻬﻮر‬
‫ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻰ از ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻰرﺳﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﻓﺎراﺑﻰ را ﻣﻌﻠﻢ ﺛﺎﻧﻰ ﻣﻰﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‬
‫ﭼﻮن دﺳﺘﻮرﻫﺎى اﺧﻼﻗﻰ ارﺳﻄﻮ را ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺎراﺑﻰ ﻣﻰﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻋﻠﻢ و ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺳﻌﺎدت‪ ،‬اﺧﻼق اﺳﺖ و ﻋﺎﻟﻤﻰ ﻛﻪ از ﻣﺒﺎﻧﻰ اﺧﻼﻗﻰ ﭘﻴﺮوى ﻧﻜﻨﺪ از ﺳﻌﺎدت‬
‫ﻛﻤﺎل ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪٣٤٨‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺳﺎﻣﻰ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب اﻳﻦ اﺳﺎﻣﻲ ﺑﻪ رﻧﮓ آﺑﻲ آورده ﺷﺪه اﻧﺪ‬
‫آﺑﻪ ﭘﻴﺮ )‪ (Abbe Pierre‬؛ روﺣﺎﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر واﻻ و از ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﻣﺮدم ﺟﻬﺎن ﺳﻮم و ﻣﺪاﻓﻊ‬
‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن‪.‬‬
‫آﺑﻪ ﻟﻮﻣﺘﺮ )‪ (Abbe Lemaitre‬؛ ﻛﺸﻴﺶ و اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﺑﻠﮋﻳﻜﻰ‪.‬‬
‫آرپ‪ ،‬ﻫﺎﻟﺘﻮن )‪ (Arp, Halton‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪.‬‬
‫آﻟﺘﻤﻦ‪ ،‬ﺳﻴﺪﻧﻰ )‪ (Altman, Sidny‬؛ ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺴﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻫﻤﻜﺎرش ﺗﻮﻣﺎس‬
‫ﺳﺶ)‪ (Tomas Cesh‬ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در آﻏﺎز ﺗﺸﻜﻴﻞ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻬﺎى اوﻟﻴﻪ از ﻧﻮع ‪RNA‬‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺷﻴﻤﻰ ﺳﺎل ‪ 1989‬ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪) .‬ر‪.‬ك‪ :‬ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و‬
‫زﻧﺪﮔﻰ‪ ،‬ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ص ‪(.221‬‬
‫آﻛِﺮز‪ ،‬ﺗﻮم )‪ (Akers, Tom‬؛ ﻳﻜﻰ از ﻓﻀﺎﻧﻮردان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻫﺎﺑﻞ ﺳﺎل ‪1993‬‬
‫ﺷﺮﻛﺖ داﺷﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻴﻘﻮر ﻳﺎ اﭘﻴﻜﻮر )‪ 341-270) (Epikouros‬ق‪.‬م(؛ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﻣﻜﺘﺐ اﭘﻴﻜﻮرﻳﺴﻢ‬
‫ﺑﺎ اﻗﺘﺒﺎس از روﺣﻴﻪ ﻣﺎدﻳﮕﺮاﻳﻰ دﻣﻮﻛﺮﻳﺖ ﻛﻪ ﺳﻌﺎدت و ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﻰ را در ﻟﺬﺗﻬﺎى ﻣﻌﺘﺪل دﻧﻴﺎﻳﻰ‬
‫ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫اُﭘﻦ ﻫﺎﻳﻤﺮ‪ ،‬رﺑﺮت )‪(1904-1967) (Oppenheimer Robert‬؛ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪) .‬ﭘﺪر ﺑﻤﺐ‬
‫اﺗﻤﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ( در ﺳﺎل ‪ 1940‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻨﻬﺘﻦ در ﻟﻮسآﻟﻤﻮس ﺑﺮاى ﺗﻬﻴﻪ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1942‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺳﻴﺎﺳﻰ و راﺑﻄﻪاش ﺑﺎ ﭼﭙﻴﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻈﻨﻮن ﺑﻪ ﺟﺎﺳﻮﺳﻰ ﺑﺮاى‬
‫ﺷﻮروى ﺷﺪه و ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﭘﺮوﻧﺪه او ﻣﺴﺌﻠﻪ روز و ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﻮد؛ ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﻌﺪ از اﻧﻔﺠﺎر ﺑﻤﺒﻬﺎى‬

‫‪٣٤٩‬‬
‫اﺗﻤﻰ در ژاﭘﻦ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ او ﺑﺎ اﻳﻦ اﻧﻔﺠﺎر‪ ،‬ﻣﻮرد ﻛﻢﻟﻄﻔﻰ واﻗﻊ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﭘﻦ‬
‫ﻫﺎﻳﻤﺮ‪ ،‬اﻳﺰوﻧﻬﺎور در ﺳﺎل ‪ 1952‬دﺳﺘﻮر داد ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻈﺎﻣﻰ را از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺨﻔﻰ ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻤﻮت‪ ،‬ژرژ )‪ (Smot, George‬؛ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪.‬‬
‫ادﻳﻨﮕﺘﻮن‪ ،‬آرﺗﻮر )‪ 1882-1944) (Eddington, Sir Arthur‬م(؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس و ﻓﻴﻠﺴﻮف‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪.‬‬
‫ادﻳﺴﻮن‪ ،‬ﺗﻮﻣﺎس )‪ 1847-1921) (Edisson, Thomas‬م(؛ ﻛﺎﺷﻒ و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪.‬‬
‫ﻣﺨﺘﺮع اﻧﻮاع اﺑﺰارﻫﺎى اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻰ‪ ،‬وى ﺣﺪود ‪ 2000‬اﺧﺘﺮاع دارد ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ ﻓﻨﻮﮔﺮاف اﺳﺖ‪.‬‬
‫ارﺳﻄﻮ ﻳﺎ ارﺳﻄﺎﻃﺎﻟﻴﺲ )ﺣﺪود ‪ 322-384‬م(؛ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﻌﺮوف ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ و ﻳﻜﻰ از ﺷﺎﮔﺮدان‬
‫اﻓﻼﻃﻮن در ﻣﻨﻄﻖ و اﻟﻬﻴﺎت و در ﺷﻌﺮ و ﻓﻦ ﺧﻄﺎﺑﻪ‪ ،‬آﺛﺎر ﻣﺘﻨﻮﻋﻰ از او ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺮاﺳﻤﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺘﺰ )‪1902) (Strqssmqnn, Fritz‬؟(؛ واﻛﻨﺶ ﺷﻜﺴﺖ اوراﻧﻴﻢ را ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻫﺎن‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1936‬ﻛﺸﻒ ﻛﺮدﻧﺪ و در ﺳﺎل ‪ 1945‬ﻣﺸﺘﺮﻛﺎ ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻮرى‪ ،‬ﻣﻮﺳﻜﺮاو )‪ (Story, Musgrve‬؛ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻓﻀﺎﻧﻮردان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻰ‬
‫ﻫﺎﺑﻞ را در ﺳﺎل ‪ 1992‬ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻓﻼﻃﻮن )‪ 428-347‬ق‪.‬م(؛ ﺷﺎﮔﺮد ﺳﻘﺮاط و اﺳﺘﺎد ارﺳﻄﻮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ او ﻣﺘﻜﻰ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ در ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﺑﻪﺧﺼﻮص و زودﮔﺬر ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ‬
‫در ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺳﺖ‪ .‬آﺛﺎرى ﭼﻮن ﻛﺮﻳﺘﻮن‪ ،‬ﻓﺪون‪ ،‬ﻓﺪر و ﺟﻤﻬﻮرى و ﻗﻮاﻧﻴﻦ از او ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اُﮔﻮﺳﺘﻴﻦ ﻣﻘﺪس )‪ 354-430) (Saint Augustin‬م(؛ ﻛﺸﻴﺶ ﻣﻌﺮوف ﻣﺴﻴﺤﻰ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮف و‬
‫ﻋﺎﻟﻢ اﺧﻼق ﺑﻮد و ﻣﻰﻛﻮﺷﻴﺪ اﻓﻜﺎر اﻓﻼﻃﻮﻧﻰ را در ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻣﺴﻴﺤﻰ ادﻗﺎم ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺸﺘﻴﻦ‪ ،‬آﻟﺒﺮت )‪(1879-1955‬؛ ﻧﻤﻮﻧﻪاى از ﻧﺒﻮغ و ادراك ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺑﺸﺮ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻣﺤﺪود و ﻋﺎم ﺷﻬﺮت ﺟﻬﺎﻧﻰ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺟﺮﺋﺖ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﻰ و ﺻﻨﻌﺘﻰ‬
‫ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺴﻴﺎر از ﺑﺮﻛﺖ ﺗﺮاوﺷﺎت ﻣﻐﺰ اوﺳﺖ‪ .‬وى ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﻓﻴﺰﻳﻚ ‪1921‬‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٣٥٠‬‬
 ‫اوﭘﺎرﻳﻦ‪ ،‬اﻟﻜﺴﺎﻧﺪر )‪(1894-1980) (Oparin, Aleksandr‬؛ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎس روﺳﻰ‪.‬‬
‫اورى‪ ،‬ﻫﺎروﻟﺪ )‪(1893-1981) (Urey, Harold‬؛ ﺷﻴﻤﻴﺪان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪ .‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺷﻴﻤﻰ‬
‫ﺳﺎل ‪.1936‬‬
‫ﺑﺎﺷﻼرد‪ ،‬ﮔﺎﺳﺘﻮن )‪(1884-1926) (Bachelard, Gaston‬؛ ﺷﻴﻤﻴﺪان و ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪.‬‬
‫ﺑﺎﻧﺴﻞ‪ ،‬ﭘﻴﺮ )‪ (Bancel, Pierre‬زﺑﺎنﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬وى ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم زﺑﺎﻧﻬﺎى‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻣﻨﺸﻌﺐ از ﻳﻚ زﺑﺎن اوﻟﻴﻪ ﺑﻮده ﻛﻪ اﺟﺪاد ﻣﺎ در اﻓﺮﻳﻘﺎ در‪ 30‬ﺗﺎ‬
‫‪ 60‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﺪان ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻳﻮﻧﻮ‪ ،‬ژﻳﻮرداﻧﻮ )‪(1548-1600) (Bruno, Giordano‬؛ داﻧﺸﻤﻨﺪ و روﺣﺎﻧﻰ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻰ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ‬
‫ﺣﻜﻢ دادﮔﺎه اﻧﻜﻴﺰﻳﺴﻴﻮن واﺗﻴﻜﺎن‪ ،‬او را در ﻣﻸﻋﺎم در ﭘﺎرﻳﺲ زﻧﺪه ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺗﻠﻮ‪ ،‬ﻣﺎرﺳﻠﻴﻦ )‪ (1827-1907) (Berthelot, Marcelin‬؛ ﺷﻴﻤﻴﺪان و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪،‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1895‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد و در ﻗﻠﻤﺮو ﺷﻴﻤﻰ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺷﻴﻤﻰ ﺣﺮارﺗﻰ را ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫داد‪.‬‬
‫ﺑﺮﮔﺴﻮن‪ ،‬ﻫﺎﻧﺮى )‪(1859-1941) (Bergson, Henri‬؛ ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ‪ 1927‬در ادﺑﻴﺎت‪.‬‬
‫ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس‪ ،‬ﻗﻠﻮذى )‪ 90-168) (Ptolemee, Ptolemaios Klodios‬م( داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫زﻣﻴﻦ ﻣﺮﻛﺰى او ﺗﺎ زﻣﺎن ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻧﻈﺮﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻼت‪ ،‬روت )‪(Blat, Roth‬؛ ﺳﻴﺎﺳﺖﻣﺪار ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺻﻠﺢ ‪ 1995‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﺒﺎرزهاش ﺑﺎ اﺑﺰارﻫﺎى ﺟﻨﮓ اﺗﻤﻰ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﻟﺮ‪ ،‬ﺷﺎرل )‪(1821-1867‬؛ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺮوف ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪.‬‬
‫ﺑﻮﻧﺪى‪ ،‬ﻫﺮﻣﺎن )‪ (Bondi, Herman‬؛ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪ .‬ﻳﻜﻰ از ﻃﺮﻓﺪاران ﻣ‪‬ﺪل دﻧﻴﺎى‬
‫ﻣﺴﺘﻘﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ دﻧﻴﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺧﻠﻖ و ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻮاد ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺗﻮأم و ﺑﻪﻃﻮر ﻫﻤﻴﺸﮕﻰ اداﻣﻪ دارد‪.‬‬
‫ﺑﻮﻫﺮ‪ ،‬ﻧﻴﻞ )‪ (1885-1962) (Bohr, Niels‬؛ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان داﻧﻤﺎرﻛﻰ‪ ،‬وى اوﻟﻴﻦ ﻣﺪل از ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫دروﻧﻰ اﺗﻢ را ﺑﻴﺎن داﺷﺖ و ﻣﺪل او ﺷﺒﻴﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻴﺎرات ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ‬

‫‪٣٥١‬‬
‫ﺷﻤﺴﻰ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺪل ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 12‬ﺳﺎل ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻫﻤﮕﺎن ﺑﻮد و اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ وﺳﻴﻠﻪاى‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮاى ﺗﻌﺒﻴﺮ اﻏﻠﺐ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﻓﻴﺰﻳﻜﻰ و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻰ و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺗﻢ در ﺳﺎﻟﻬﺎى‬
‫اول دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1935‬ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ ﺳﺎﺧﺘﺎرى دﻗﻴﻘﺘﺮ از اﺗﻢ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮد و‬
‫ﻣﺪل اﺗﻤﻰ ﺑﻮﻫﺮ اﻋﺘﺒﺎر ﻋﻠﻤﻰ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داد‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺑﺮاى آﻣﻮزش ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺸﻜﻴﻼت‬
‫دروﻧﻰ اﺗﻢ ﺑﻪ داﻧﺶآﻣﻮزان ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬وى ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺳﺎل ‪ 1922‬ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮرﺗﻦ‪ ،‬ﻫﺎﻻﻧﺪ )‪ (1892-1964) (Burton, Halande‬؛ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎس اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﺘﻮر‪ ،‬ﻟﻮﻳﻰ )‪(1822-1895) (Pasteur, Luis‬؛ ﺷﻴﻤﻴﺪان ﻣﻌﺮوف ﻓﺮاﻧﺴﻮى و ﺧﺎﻟﻖ ﻋﻠﻢ‬
‫ﻣﻴﻜﺮوﺑﻴﻮﻟﻮژى ﺑﻮد و واﻛﺴﻦ ﺑﻴﻤﺎرى ﻫﺎرى را ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻬﺎى ﺗﻮﻟﻴﺪ واﻛﺴﻦ‬
‫ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪﻧﺎم او‪ ،‬اﻧﺴﺘﻴﺘﻮ ﭘﺎﺳﺘﻮر ﻧﺎم دارﻧﺪ‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ ﭘﺎﺳﺘﻮرﻳﺰه ﻧﻴﺰ اﻗﺘﺒﺎس از اوﻟﻴﻦ ﻣﺤﻠﻮل‬
‫ﭘﺎﺳﺘﻮرﻳﺰهاى اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺎﺳﻜﺎل‪ ،‬ﺑﻠﺰ )‪(1623-1662) (Pascal, Blaise‬؛ ﻓﻴﺰﻳﻚ و رﻳﺎﺿﻴﺪان و ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‬
‫ﻣﻌﺮوف ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪.‬‬
‫ﭘﺮل )‪ (Perl‬؛ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪ ،‬ﻛﺎﺷﻒ ﻳﻜﻰ از ذرات ﺑﻨﻴﺎدى ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻮﺗﺮﻳﻨﻮﻫﺎ در‬
‫ﺳﺎل ‪ .1956‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق رﻳﻨﺰ در ﺳﺎل ‪ 1995‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮﻳﮕﻮژﻳﻦ اﻳﻠﻴﺎ )‪ (1917) (Prigogin, Ilia‬؛ ﺷﻴﻤﻴﺪان ﺑﻠﮋﻳﻜﻰ‪ .‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺷﻴﻤﻰ ‪.1977‬‬
‫ﭘﮕﻰ‪ ،‬ﺷﺎرل )‪(1873-1914) (Peguy, Charles‬؛ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ .‬ﻃﺮز ﻓﻜﺮ او‬
‫ﻧﻮﻋﻰ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺗﺼﻮف ﻣﺬﻫﺒﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺰﻳﺎس‪ ،‬آرﻧﻮ )‪(Penzias, Arno‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق رﺑﺮت‬
‫وﻳﻠﺴﻮن)‪ (Robert Wilson‬در ﺳﺎل ‪ 1965‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ )‪ 0/6‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ ﺗﺎ‬
‫‪ 60‬ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ( ﻳﻌﻨﻰ ﺑﺎ اﻧﺮژى ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ را ﻛﺸﻒ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ دﻟﻴﻠﻰ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‬
‫و ﻃﺮد ﻧﻈﺮﻳﻪ دﻧﻴﺎى اﻳﺴﺘﺎده ﺷﺪ و آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﺸﻒ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ‪ 1987‬ﻓﻴﺰﻳﻚ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٣٥٢‬‬
 ‫ﭘﻮ‪ ،‬اِدﮔﺎر )‪ (1809-1849) (Poe, Edgar‬؛ ﺷﺎﻋﺮ و اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻏﻴﺮﺣﺮﻓﻪاى اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺮس‪ ،‬ﻣﻴﻜﺎﺋﻞ )‪ (Pierce, Michael‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ از داﻧﺸﮕﺎه اﻳﻨﺪﻳﺎﻧﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺎﻧﻮﻳﺮ‪ ،‬ﻧﻴﺎل )‪ (Tanvir, Nial‬؛ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪.‬‬
‫ﺗﻮرﻧﺘﻮن‪ ،‬ﻛﺎﺗﺮﻳﻦ )‪ (Thornton, Kathryn‬؛ ﻓﻀﺎﻧﻮرد اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻫﺎﺑﻞ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﻳﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺮ )‪ (Thuiller, Pierre‬؛ اﺳﺘﺎد ﺗﺎرﻳﺦ داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎى ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺎرد دوﺷﺎردن )‪ (Teilhard de Chardain‬؛ داﻧﺸﻤﻨﺪ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎس و روﺣﺎﻧﻰ دﻳﮕﺮ اﻧﺪﻳﺶ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ .‬در ﺗﻔﻜﺮات ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺤﻮل و دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎى اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده در‬
‫دﻧﻴﺎ و ﻳﺎ آﻧﭽﻪ اﺗﻔﺎق ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ وﺣﺪت و ذوب ﺷﺪن در ﺧﺪا ﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﺧﻮاﺟﻪ ﺷﻤﺲاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ )وﻓﺎت ‪ 792‬ه ‪ .‬ق(؛ ﺷﺎﻋﺮ ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮى‪ .‬اﺷﻌﺎر ﺣﺎﻓﻆ‬
‫ﻛﻤﺒﻮد اﻳﺮاﻧﻴﺎن را در ﻣﻮﺳﻴﻘﻰ‪ ،‬ﻧﻘﺎﺷﻰ و ﻫﻨﺮﻫﺎى زﻳﺒﺎ‪ ،‬ﺟﺒﺮان ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦاﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر ﺣﻼج‪) ،‬اواﺧﺮ ﻗﺮن ﺳﻮم و ﻣﻘﺘﻮل در ‪ 309‬ه‪ .‬ق(؛ ﺣﻼج از راه ﻃﺮﻳﻘﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺘﻰ راه ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺪ راه زاﻫﺪان و دﻟﻖﭘﻮﺷﺎن رﻳﺎﻳﻰ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﺣﻜﻢ دادﮔﺎﻫﻰ ﻛﻪ از‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺮادى ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺎ ﺷﻘﺎوت ﺑﺴﻴﺎر او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻴﺎم‪ ،‬ﻋﻤﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ )وﻓﺎت ﺑﻴﻦ ‪ 506‬ﺗﺎ ‪(531‬؛ رﻳﺎﺿﻴﺪان و ﻣﻨﺠﻢ و ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺮوف اﻳﺮاﻧﻰ‬
‫اﺳﺖ و رﺑﺎﻋﻴﺎت او ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎى ﻣﻬﻢ دﻧﻴﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت او در ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮم و‬
‫رﻳﺎﺿﻰ ﻛﻤﺘﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻰ از ﻣﻌﺎدﻻت رﻳﺎﺿﻰ ﻛﻪ ﺧﻴﺎم در ﻧﻪ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫در ﺳﻪ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﻮﺗﻦ)ﻣﻌﺎدﻟﻪ دو و ﭼﻨﺪ ﻣﺠﻬﻮﻟﻲ( و ﭘﺎﺳﻜﺎل) ﻣﺜﻠﺚ ﻋﺪدي( ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫داروﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺎرل )‪(1809-1882) (Darwin Charles‬؛ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﺤﻮل و ﺗﻜﺎﻣﻞ او اﻧﻘﻼﺑﻰ ﻋﻠﻤﻰ در‬
‫ﺟﻬﺎن ﭘﺪﻳﺪ آورد‪.‬‬
‫دارك‪ ،‬ﻓﺮاﻧﻚ )‪ (Drake, Frank‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪.‬‬

‫‪٣٥٣‬‬
‫دوﺑﺮوى‪ ،‬ﻟﻮﻳﻰ )‪ (1892-1944) (De Broglie, Louis‬؛ ﻧﻈﺮﻳﻪ دوﮔﺎﻧﮕﻰ ﻣﻮج و ذره از اوﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫در واﻗﻊ ﻣﻰﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻣﻮﺟﻰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ‪ 1929‬ﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻣﻮﻛﺮﻳﺖ )‪ (Democrite‬؛ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻳﻮﻧﺎﻧﻰ ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد‪.‬‬
‫دوﭘﻠﺮ‪ ،‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﺎن )‪(1803-1853) (Doppler, Christian‬؛ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان اﺗﺮﻳﺸﻰ‪.‬‬
‫دوروﻧﻪ‪ ،‬ژوﺋﻞ )‪(De Rosnay, Joel‬؛ ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﺴﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬وى ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﺑﻴﻮﻟﻮژى ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ‬
‫و ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻰ و رﺋﻴﺲ ﻣﺮﻛﺰ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ در ﭘﺎرﻳﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻣﺘﻌﺪدى در ﻋﻠﻢ ﺑﺮاى‬
‫ﻫﻤﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوﺳﺘﻴﺮ‪ ،‬وﻳﻠﻴﺎم )‪ (De sitter, William‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪه دوﭘﻠﺮ ﻓﻴﺰو را در‬
‫ﻣﻮرد ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ .‬ﭼﻨﺪى ﺑﻌﺪ ﻫﺎﺑﻞ از ﻧﺘﺎﻳﺞ او ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‬
‫از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻰﮔﺮﻳﺰﻧﺪ و ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺟﻬﺎن در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻳﺮاك‪ ،‬ﭘﻞ )‪ (1902-1984) (Dirac, Paul‬؛ ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ اﺳﺖ و ﺑﺮاى‬
‫اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر راﺑﻄﻪ ﻧﺴﺒﻴﺖ را در ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻣﻮﺟﻰ وارد ﻧﻤﻮد و ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺳﺎل ‪1933‬‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻳﮕﺰ‪ ،‬ﺗﻮﻣﺎس )‪ (Digges, Thomas‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪ ،‬وى از دﻧﻴﺎى ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺮﻛﺰى‬
‫ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ دﻓﺎع ﻧﻤﻮد و ﻃﺮﺣﻰ از وﺿﻌﻴﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در آﺳﻤﺎن داد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻃﺮح ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫رِ )‪ (R‬راﻣﺴﺲ‪ ،‬ﻓﺮﻋﻮن ﻣﺼﺮ و ﺧﺪاى ﻣﺼﺮﻳﺎن در ﻋﺼﺮ ﻓﺮاﻋﻨﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رازى‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ زﻛﺮﻳﺎ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﻰ رازى‪ 251-313) ،‬ه ‪.‬ق( در ﺷﻬﺮ رى ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‪،‬‬
‫رﻳﺎﺿﻴﺎت و ﻧﺠﻮم و ادﺑﻴﺎت را در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ آﻣﻮﺧﺖ و ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻬﺎ رﻳﺎﺳﺖ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﻰ را ﻛﻪ در آن‬
‫ﺷﻬﺮ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺖ‪ .‬آﺛﺎر زﻳﺎدى از او ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه‪ .‬ﭘﺎول ﻛﺮاوس‪ ،‬از آﺛﺎر ﻓﻠﺴﻔﻰ‬
‫او ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاى ﺑﻪﻧﺎم رﺳﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻴﺖ ﻻﺑﻰ ﺑﻜﺮ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ زﻛﺮﻳﺎ اﻟﺮازى ﺗﺮﺗﻴﺐ داده اﺳﺖ‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ‬

‫‪٣٥٤‬‬
‫وى در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آنروﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺴﻴﺎرى از ﻣﻌﺎﺻﺮان ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺧﺎﺻﻰ اﺑﺮاز ﻛﺮده‬
‫ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ آراى ارﺳﻄﻮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺟﺎﻳﻰ ﺑﺨﺎراﻳﻰ‪ ،‬اﺣﻤﺪﻋﻠﻰ؛ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﺷﺎﻋﺮ‪ ،‬در دﻫﻪ ‪ 1340‬اﺳﺘﺎد و رﺋﻴﺲ داﻧﺸﻜﺪه ادﺑﻴﺎت و‬
‫ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻰ داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻰ ﻣﺸﻬﺪ‪.‬‬
‫ردى‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻴﺴﻜﻮ )‪(1626-1697) (Redi, Francesco‬؛ ﭘﺰﺷﻜﻰ از اﻫﺎﻟﻰ ﺷﻬﺮ ﺗﻮﺳﻜﺎن اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻠﻖاﻟﺴﺎﻋﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺪارد و ﻛﺮم ﻳﺎ ﻣﻮش ﻧﻤﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫روﺗﺮﻓﻮرد‪ ،‬ارﻧﺴﺖ )‪(1871-1937) (Rutherford, Ernest‬؛ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪ ،‬ﺑﺎ آزﻣﺎﻳﺶ‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻰ ﻋﺒﻮر ذرات آﻟﻔﺎ از ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎزك ﻃﻼ و ﻋﺪم اﻧﺤﺮاف ‪ 99‬درﺻﺪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺗﻢ ﺗﻮﺧﺎﻟﻰ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪ در ﻣﺮﻛﺰ و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﻰ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ دور در‬
‫ﻣﺤﻴﻂ اﺗﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ او راﻫﮕﺸﺎى ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﻰ اﺗﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫اﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﺗﻮﻣﺴﻮن اوﻟﻴﻦ ﻣﺪل اﺗﻤﻰ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻫﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺸﺮده در ﻣﺮﻛﺰ و اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ در‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر دور از آن را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺸﻒ ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ﺷﻴﻤﻰ ﺳﺎل‬
‫‪ 1908‬ﺷﺪ‪.‬‬
‫روﻟﻦ‪ ،‬ﻣﺮﻳﺖ )‪ (Ruhlen, Meritt‬؛ زﺑﺎنﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ رﻳﺸﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫زﺑﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ در روى ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﺎ آن ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬از ﻳﻚ زﺑﺎن ﻣﺎدرى اوﻟﻴﻪ واﺣﺪ ﻣﺸﺘﻖ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫رﻳﻨﺰ )‪(Reins‬؛ ﭘﮋوﻫﺸﻜﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1976‬ﻳﻜﻰ از ذر‪‬ات ﺑﻨﻴﺎدى ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﻟﭙﺘﻮﻧﻬﺎ را ﻛﺸﻒ ﻛﺮد و ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﭘﺮل )‪ (Perl‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ‪ 1995‬ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫رﻳﻮز‪ ،‬ﻫﻴﻮﺑﺮ )‪ (Reeves, Huber‬؛ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻛﺎﻧﺎداﻳﻰ ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬وى از ﺳﺎل ‪1966‬‬
‫رﺋﻴﺴﺒﺨﺶ ﻣﺮﻛﺰ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﻀﺎﻳﻰ در ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻫﺴﺘﻪاى ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺳﺎﻛﻠﻪ )‪ (Saclay‬اﺳﺖ‬
‫و در داﻧﺸﻜﺪه ﻋﻠﻮم ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﺗﺪرﻳﺲ دروس اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻧﻮﻛﻠﺌﻮﺳﻨﺘﺰ در ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه‬
‫دارد‪ .‬رﻳﻮز در ﺑﻴﺎن ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﻰ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﺎده ﻣﻬﺎرت ﻛﺎﻣﻞ دارد و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻰ ﻓﺮاواﻧﻰ در ﻋﻠﻮم‬

‫‪٣٥٥‬‬
‫اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬زﻣﻴﻦ و زﻧﺪﮔﻰ و اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬از‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎى او اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫زﻳﻼرد‪ ،‬ﻟﺌﻮ )‪(1898-1964) (Szilard, Leo‬؛ اﻳﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ در ﻣﺠﺎرﺳﺘﺎن در ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﻳﻬﻮدى ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪه‪ ،‬در آﻏﺎز ﻳﻜﻰ از ﻃﺮﻓﺪاران ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ ﺑﻮد‪ .‬داﺳﺘﺎن زﻧﺪﮔﻰ‬
‫او ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﻣﻮاد رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ را در ﭼﻤﺪان ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ ،‬از ﺑﻮداﭘﺴﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻟﻨﺪن ﻣﻰرود‪ ،‬و در وان ﺣﻤﺎم ﻫﺘﻞ در ﻟﻨﺪن ﺑﺎ ﻫﻴﺠﺎﻧﻰ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺸﻐﻮل آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬او از‬
‫ﮔﺴﺘﺮﺷﻰ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻧﺎزى در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ داﺷﺘﻪ ﺳﺨﺖ ﻧﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪن‬
‫ﻧﺎزﻳﻬﺎ و در آﻏﺎز ﺑﺪرﻓﺘﺎرى ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎ رﻓﺘﻪ و ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪى ﺑﻌﺪ ﻧﺎﻣﻪاى در‬
‫ﻣﻮرد اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ ﺑﺮاى اﻣﺮﻳﻜﺎ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﺮاى ﺟﻠﻮﮔﻴﺮى از ﻗﺪرت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺎزﻳﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫روزوﻟﺖ ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺑﺮاى او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺟﺮاى ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻨﻬﺘﻦ )در‬
‫ﻟﻮسآﻻﻣﻮس( و ﺗﻬﻴﻪ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ در اﻣﺮﻳﻜﺎ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﻤﺒﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎزﻳﻬﺎ ﺟﻨﮓ را‬
‫ﺑﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دوﻣﺎه ﻗﺒﻞ از ﺑﻤﺒﺎران ﻧﻨﮕﻴﻦ و ﻋﺒﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﻫﻴﺮوﺷﻴﻤﺎ و ﻧﺎﻛﺎزاﻛﻰ‪ ،‬زﻳﻼرد ﻣﺠﺪدا‬
‫ﻧﺎﻣﻪاى ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮد و اﺷﻜﺎﻻﺗﻰ را ﻛﻪ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻰ در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮده و‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺗﺴﻠﻴﺤﺎﺗﻰ در ﺟﻬﺎن را در آن ﻳﺎدآور ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ‪ 50‬ﻧﻔﺮ از‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﻰ ﻛﻪ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻤﺐاﺗﻤﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ اﻣﻀﺎ ﺷﺪ و ﻣﺠﺪدا ﺑﺎ واﺳﻄﻪ اﻧﺸﺘﻴﻦ‬
‫ﺑﺮاى رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻇﺎﻫﺮا دو ﻣﺎه ﺑﻌﺪ از اﻧﻔﺠﺎر ﺑﻤﺒﻬﺎ در ﻫﻴﺮوﺷﻴﻤﺎ و‬
‫ﻧﺎﻛﺎزاﻛﻰ ﺑﻪ دﺳﺖ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ دﻳﮕﺮ دﻳﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد و از ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﺗﺴﻠﻴﺤﺎت اﺗﻤﻰ ﺑﻪ ﺷﺪت‬
‫ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا روﺳﻬﺎ ﺳﭙﺲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻬﺎ و ﭼﻨﺪى ﺑﻌﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﻬﺎ و‪...‬‬
‫ژﺳﻦ‪ ،‬ر‪‬ﺑﺮت )‪ (Gessain, Robert‬؛ اوﻟﻴﻦ اروﭘﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﻣﺪﺗﻰ ﺑﺎ اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎى آﻣﺎﺳﺎﻟﻴﻤﻮت‬
‫)ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺳﻮاﺣﻞ ﮔﺮوﺋﻨﻠﻨﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﮋورد در ﻧﺮوژ( زﻧﺪﮔﻰ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ژﻛﺎر‪ ،‬آﻟﺒﺮ )‪ (Jacquard, Albert‬؛ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻮى و ﻳﻜﻰ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪهﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ژﻧﺘﻴﻚ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺨﺼﺺ ﺧﻮد‪ ،‬در ﻗﻠﻤﺮو ژﻧﺘﻴﻚ‪ ،‬در ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬

‫‪٣٥٦‬‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺴﻴﺎر دارد و ﻧﮕﺮان آﻳﻨﺪه ﺑﺸﺮ و ﺗﺤﻮل ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى‬
‫ﺑﺴﻴﺎرى در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻰرﺳﺪ ﻛﻪ ژﻛﺎر‪ ،‬ﭘﻴﺮو ﻣﻜﺘﺐ ﻧﻮاﻓﻼﻃﻮﻧﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﻃﺮز ﻓﻜﺮى ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻋﺎرﻓﺎن ﺗﺼﻮف داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وى ﻋﺸﻖ را ﻧﻴﺮوى ﻣﺤﺮﻛﻪ ﻛﺸﺸﻬﺎى ﺟﻬﺎﻧﻰ‬
‫ﻣﻰداﻧﺪ‪ .‬ژﻛﺎر ﺑﺎ ﻛﺸﻴﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺮوف و دﻳﮕﺮاﻧﺪﻳﺶ ﻓﺮاﻧﺴﻮى آﺑﻪ ﭘﻴﺮ ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻰ درﺑﺎره ﻛﻠﻤﻪ‬
‫ﻣﻄﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻛﺘﺎﺑﻰ در ﺳﺎل ‪ 1994‬ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺮداﺷﺖ ﻓﻠﺴﻔﻰ‬
‫او از ﺟﻬﺎن ﺑﻪﺧﻮﺑﻰ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎرﺗﺮ‪ ،‬ژان ﭘﻞ )‪ (1905-1980) (Sarter, Jean Paul‬؛ ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﺸﻬﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻮى و‬
‫از ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران اﮔﺰﻳﺴﺘﺎﻧﺴﻴﺎﻟﻴﺴﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ او ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻫﺎﻳﺪﮔﺮ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮف آﻟﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ دو‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﭘﻮچ ﺑﻮدن دﻧﻴﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﺎﻳﺪﮔﺮ ﺗﻮأم ﺑﺎ دﻟﻬﺮه اﺳﺖ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ‬
‫ﺳﺎرﺗﺮ اﻧﺰوا را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻰﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﻣﺮدم آﻣﻴﺰش دارد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﻓﻠﺴﻔﻪ آﻧﻬﺎ اﺻﺎﻟﺖ ﻋﺪم اﺳﺖ‬
‫ﻧﻪ اﺻﺎﻟﺖ وﺟﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺎﮔﺎن‪ ،‬ﻛﺎرل )‪ (Sagan, Carl‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس و ﺑﻴﻮﻟﮋﻳﺴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻬﻮر ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪ ،‬ﻣﺪﺗﻬﺎ‬
‫ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻧﺎﺳﺎ ﺑﻮد‪ .‬وى ﻧﻘﺶ ﻓﻌﺎﻟﻰ در ارﺳﺎل ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى ﭘﮋوﻫﺶ وواﻳﺠﺮ ‪ 1‬و‬
‫‪ 2‬و ﺳﻔﻴﻨﻪ وﻳﻜﻴﻨﮓ و ﻣﺎرﻳﻨﺮ ﺑﻪ ﺳﻮى ﺳﻴﺎرات ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎﺑﻬﺎى ﻓﺮاواﻧﻰ در‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻓﻀﺎﻳﻰ ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎى ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺒﻰ اﺟﺮا ﻧﻤﻮده‪،‬‬
‫ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﻳﻚ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دوازده ﺳﺎﻋﺘﻪ ﻣﺘﻮاﻟﻰ اﺟﺮا ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺘﺎﺑﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﻴﻬﺎن‬
‫‪ Cosmos‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺘﺸﺎرات ‪ Random House‬در ﺳﺎل ‪1980‬در ﻧﻴﻮﻳﻮرك ﭼﺎپ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﺳﻴﻊ او در اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻚ و زﻣﻴﻨﻪﻫﺎى ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن‬
‫ﺳﺮدﺑﻴﺮ‬ ‫ﺳﺎل‬ ‫دوازده‬ ‫ﻣﺪت‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫او‬ ‫ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬ ‫آﺷﻜﺎر‬ ‫دﻧﻴﺎ‬
‫ﻣﺠﻠﻪ ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺮف اﻳﻜﺎروس ‪) Icarus‬در ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻋﻠﻤﻰ ﮔﻴﺎهﺷﻨﺎﺳﻰ( ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴﺶ‬
‫از ‪ 400‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻋﻠﻤﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻮت ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ او در دو ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻠﻤﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ را‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪٣٥٧‬‬
 ‫ﺳﺎﻧﺪاژ )‪ (Sandge‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪.‬‬
‫ﺳِﺶ‪ ،‬ﺗﻮﻣﺎس )‪ (Cech, Thomas‬؛ ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺴﺖ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ )ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ‪ ،‬رك‪.‬‬
‫ﺷﻮدﺑﻪ آﻟﺘﻤﻦ(‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪى‪ ،‬ﺷﻴﺦاﺑﻮﺑﻜﺮﺑﻦ ﺳﻌﺪ )وﻓﺎت در ‪ 695‬ه ‪.‬ق( ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺮﺣﻮم دﻛﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻳﻮﺳﻔﻰ‪،‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﻫﻴﭻ ﺷﺎﻋﺮ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهاى در ﺗﺎرﻳﺦ زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻰ ﺑﻪاﻧﺪازه ﺳﻌﺪى ﺑﺮ‬
‫زﺑﺎن و ﻃﺮز ﺗﻌﺒﻴﺮ و ﺗﺤﺮﻳﺮ ﻓﺎرﺳﻰزﺑﺎﻧﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻌﺪى اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮدى‬
‫اﺳﺖ ﭘﺮ از »ﻧﻴﻚ و ﺑ‪‬ﺪ« و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﺿﻤﻴﺮ ﻧﻴﻚ را ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮده و ﻣﺎﻧﻊ از‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺿﻤﻴﺮ ﻣﺨﺮب ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻬﺮوردى‪ ،‬ﻳﺤﻴﻰﺑﻦ اﻣﻴﺮك‪ ،‬ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺷﻬﺎباﻟﺪﻳﻦ و ﺷﻴﺦ اﺷﺮاق و ﺷﻴﺦ ﻣﻘﺘﻮل و ﺷﻬﻴﺪ و ﻣﻜﻨﻰ‬
‫ﺑﻪ اﺑﻮاب اﻟﻔﺘﻮح )ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪ -549‬و ﻣﻘﺘﻮل ‪.(587‬‬
‫ﺳﻴﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬دوﻣﻨﻴﻚ )‪(Simonnet, Dominique‬؛ ﺳﺮدﺑﻴﺮ ﻣﺠﻠﻪ اﻛﺴﭙﺮس ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪.‬‬
‫ﺳﻴﺴﻴﻒ )‪ (Sisyphe‬در اﺳﺎﻃﻴﺮ ﻳﻮﻧﺎن‪ ،‬ﭘﺴﺮ اِاول )‪ (Eole‬و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻰ ﻛﻮرﻧﺖ )‪ .(Coridihe‬وى‬
‫ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻮد ﻛﻪ ﺻﺨﺮهاى ﺑﺰرگ را ﻣﺮﺗﺐ ﺑﻪ ﺑﺎﻻى ﻛﻮه ﺑﺒﺮد و ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻗﻠﻪ آن‪ ،‬رﻫﺎ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮﺑﻮرن‪ ،‬ادوارد )‪ (Sherburne, Edward‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ‪.‬‬
‫ﻃﺎﻟﺲ )ﻃﺎﻟﻴﺲ()‪ 548-637) (Thales‬ق‪.‬م( ؛ از زﻧﺪﮔﻰ و آﺛﺎر او ﻣﺪارك زﻳﺎدى ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻤﺎﻧﺪه‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﻰداﻧﻴﻢ ﻛﻪ در ﻧﺠﻮم و ﻣﻬﻨﺪﺳﻰ دﺳﺖ داﺷﺘﻪ و ﻛﺴﻮﻓﻰ را در )‪ 585‬ق‪.‬م( ﻗﺒﻞ از وﻗﻮع‬
‫ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻛﺮده و از ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻛﻬﺮﺑﺎ آﮔﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺮاﻗﻰ‪ ،‬ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ؛ از ﻋﺎرﻓﺎن و ﺷﺎﻋﺮان ﻧﺎمآور ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ )‪ 610-688‬ه ‪ .‬ق( در آﻏﺎز ﺟﻮاﻧﻰ ﺗﺎ‪18‬‬
‫ﺳﺎﻟﮕﻰ در ﻫﻤﺪان ﺑﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم ﭘﺮداﺧﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن رﻓﺖ و در ﺧﺪﻣﺖ‬
‫ﺑﻬﺎاﻟﺪﻳﻦ زﻛﺮﻳﺎ آﻏﺎز ﺳﻠﻮك ﻛﺮد و ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و آﺳﻴﺎى ﺻﻐﻴﺮ رﻓﺖ و در ﻗﻮﻧﻴﻪ از‬
‫ﻣﺤﻀﺮ ﺻﺪراﻟﺪﻳﻦ ﻗﻮﻧﻮى از ﭘﻴﺮوان اﺑﻦ ﻋﺮﺑﻰ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد و در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻛﺘﺎب ﻟﻤﻌﺎت را ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺣﻜﻤﺖ اﺑﻦﻋﺮﺑﻰ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬وى ﻋﻼوه ﺑﺮ دﻳﻮان‪ ،‬ﻣﺜﻨﻮى ﻣﺨﺘﺼﺮى ﻫﻢ دارد‪.‬‬

‫‪٣٥٨‬‬
 ‫ﻋﻄﺎر‪ ،‬ﺷﻴﺦﻓﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮرى؛ ﺷﺎﻋﺮ و ﻋﺎرف ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ه ‪ .‬ق )‪.(540-618‬‬
‫ﻓﺎراﺑﻰ‪ ،‬اﺑﻮﻧﺼﺮ )‪ 260-339‬ه ‪ .‬ق(؛ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺑﺰرگ اﻳﺮاﻧﻰ ﻛﻪ او را ﻣﻌﻠﻢ ﺛﺎﻧﻰ ﻣﻰﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﻓﺎراﺑﻰ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺷﺮﺣﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ آﺛﺎر ارﺳﻄﻮ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ او را ﻣﻌﻠﻢ ﺛﺎﻧﻰ‬
‫ﻟﻘﺐ دادهاﻧﺪ‪ .‬روش ﻓﻠﺴﻔﻰ او را ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻮﻋﻰ روش ﻧﻮ اﻓﻼﻃﻮﻧﻰ اﺳﻼﻣﻰ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻓﺎراﺑﻰ‬
‫ﺳﻌﺎدت در ﺗﺮك ﻋﻼﻳﻖ اﺳﺖ و ﺣﺎﺻﻞ ﻋﻠﻢ و ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺳﻌﺎدت‪ ،‬اﺧﻼق اﺳﺖ و ﻋﺎﻟﻤﻰ ﻛﻪ از ﻣﺒﺎﻧﻰ‬
‫اﺧﻼﻗﻰ ﭘﻴﺮوى ﻧﻜﻨﺪ از ﺳﻌﺎدت ﻛﻤﺎل ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻓﺎراﺑﻰ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻰ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﺎد ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮدوﺳﻰ‪ ،‬ﺣﻜﻴﻢ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ )‪(330-416‬؛ ﺷﺎﻋﺮ ﺣﻤﺎﺳﻪﺳﺮاى ﺑﺰرگ اﻳﺮان‪ ،‬در ﺳﻦ ‪ 35‬ﺳﺎﻟﮕﻰ ﺑﺎ‬
‫ﺷﻮق ﺑﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺗﻤﺪن و زﺑﺎن و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻰ‪ ،‬ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻛﺘﺎب ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ را ﺷﺮوع ﻛﺮد و‪ 35‬ﺳﺎل از‬
‫ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮاى ﺑﻪوﺟﻮد آوردن اﻳﻦ اﺛﺮ ﺟﺎودان ﻛﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻰ را زﻧﺪه ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺻﺮف‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻰ‪ ،‬اﻧﺮﻳﻜﻮ )‪(1901-1945) (Fermi, Enrico‬؛ ﻛﺎرﺑﺮد ذر‪‬ه ﻧﻮﺗﺮون را ﺑﺮاى ﺷﻜﺴﺖ اﺗﻢ‬
‫اوراﻧﻴﻢ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد و اوﻟﻴﻦ ﻧﻴﺮوﮔﺎه اﺗﻤﻰ را در ﺷﻴﻜﺎﻛﻮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬و ﺑﺮاى ﺗﺠﻠﻴﻞ از ﻛﺎرﻫﺎ و‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎﻳﺶ ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ ‪ 1938‬ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻳﺪﻣﻦ )‪ (Freedman‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪.‬‬
‫ﻓﻼﻣﺎرﻳﻮن‪ ،‬ﻧﻴﻜﻼ )‪(1842-1925) (Flamarion, Nicola‬؛ ﻣﻨﺠﻢ و اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪.‬‬
‫ﻓﻠﻮﻃﻴﻦ )‪ Plotinos‬ﻳﺎ ‪(205-270) (Plotin‬؛ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﻣﻜﺘﺐ ﻧﻮ اﻓﻼﻃﻮﻧﻴﺎن‪.‬‬
‫ﻓﻮراﺳﺘﻴﻪ‪ ،‬ژان )‪ (Forastie, Jean‬؛ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪.‬‬
‫ﻓﻴﺜﺎﻏﻮرس )‪ 580-497) (Pythagore‬ق‪.‬م(؛ ﻓﻴﻠﺴﻮف و رﻳﺎﺿﻴﺪان ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮف‬
‫ﻛﻠﻴﻪ ﻧﻈﺎم اﻟﻬﻰ ﻋﺎﻟﻢ را در ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ اﻋﺪاد ﺑﺎ اﺷﻴﺎ ﻣﻰداﻧﺴﺖ‪ .‬ﻗﻀﻴﻪ ﻓﻴﺜﺎﻏﻮرث را از دو ﻫﺰار و‬
‫ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﺎﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺣﺘﻰ اﻓﺮاد ﺑﻰﺳﻮاد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻨﺎﻳﻰ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻰﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و در‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻰﺑﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻳﻚ ﻣﺜﻠﺚ ﻣﺮﺑﻊ وﺗﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺮﺑﻊ اﺿﻼع دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﻫﺎ ﺑﺪون داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺮاى ﺳﺎﺧﺘﻦ دﻳﻮارى ﻋﻤﻮد ﺑﺮ دﻳﻮار دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮ‬

‫‪٣٥٩‬‬
‫روى زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻪ ﭼﻮﺑﻰ ﻛﻪ ﻃﻮل آن ﺷﺶدﻫﻢ ﻣﺘﺮ ﺑﻮد در اﻣﺘﺪاد دﻳﻮار ﻣﻮﺟﻮد ﺗﺎ ﻣﺤﻞ دﻳﻮار‬
‫ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﻗﺮار ﻣﻰدادﻧﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ در اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻳﻚ ﺗﻜﻪ ﭼﻮب دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻃﻮل آن ﻫﺸﺖدﻫﻢ‬
‫ﻣﺘﺮ ﺑﻮد در راﺳﺘﺎى ﻋﻤﻮد ﺑﺮ دﻳﻮار ﻧﮕﻪ ﻣﻰداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ دو اﻧﺘﻬﺎى ﭼﻮﺑﻬﺎ از ﻫﻢ‬
‫)وﺗﺮ( ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﺎدل ﻳﻚ ﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦﺻﻮرت دو دﻳﻮار ﻃﺒﻖ ﻗﻀﻴﻪ ﻓﻴﺜﺎﻏﻮرس ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﻫﻢ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪(0,80×0,80)+(0,60×0,60)=1,00‬‬
‫ﻓﻴﺰو‪ ،‬ﻫﻴﭙﻮﻟﻴﺖ )‪(1819-1896) (Fizeau, Hippolyte‬؛ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪.‬‬
‫ﻛﺎرل‪ ،‬آﻟﻜﺴﻴﺲ )‪(1873-1945) (Carrel, Alexis‬؛ ﭘﺰﺷﻚ ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ‪.1912‬‬
‫اﻳﻦ ﭘﺰﺷﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده ﺑﻮد ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻣﺮاض ﻋﻼجﻧﺎﭘﺬﻳﺮ دارﻧﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮد‬
‫و ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻮاده آﻧﻬﺎ ﺧﺎﺗﻤﻪ دﻫﻨﺪ و ﮔﺎزى ﻫﻢ ﺑﺮاى اﻳﻦ ﻛﺎر ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮده ﺑﻮد‪ .‬در ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﻰ‬
‫ﻧﺎزﻳﻬﺎ اﻳﻦ ﮔﺎز را ﺑﺮاى ﻗﺘﻞﻋﺎم ﺷﺶ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻳﻬﻮدى ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎواﻟﻰ‪ ،‬اﺳﻔﻮرزا )‪ (Cavali, Storza‬؛ ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﺑﻴﻮﻟﻮژى اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از داﻧﺸﮕﺎه‬
‫اﺳﺘﺎﻧﻔﺮد ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ‪.‬‬
‫ﻛﭙﻠﺮ‪ ،‬ﻳﻮﻫﺎن )‪hannes‬خ ‪(1571-1630) (Kepler,‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس آﻟﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ‬
‫ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﮔﺮدش ﺳﻴﺎرات را ﺑﻪدور ﺧﻮرﺷﻴﺪ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪ .1 :‬ﻣﺪار ﺳﻴﺎرات ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺑﻴﻀﻰ اﺳﺖ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ در‬
‫ﻳﻜﻰ از ﻛﺎﻧﻮﻧﻬﺎى آن ﻗﺮار دارد؛ ‪ .2‬در ﺣﻴﻦ ﮔﺮدش ﺳﻴﺎره ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻄﻰ ﻓﺮﺿﻰ ﻛﻪ آن را‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ وﺻﻞ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺣﺘﻬﺎى ﻣﺴﺎوى را در ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻬﺎى ﻣﺴﺎوى ﭘﻴﻤﻮده اﺳﺖ؛ ‪ .3‬ﻣﺮﺑﻊ‬
‫زﻣﺎن ﮔﺮدش ﺳﻴﺎرات ﺑﻪدور ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻜﻌﺐ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎ از آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺴﺮاﻳﻲ ﺳﻴﺎوش‪ :‬ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﺮان ﻣﺘﻮﻟﺪ‪ 1305‬در اﺻﻔﻬﺎن‪،‬از ﺷﺎﮔﺮدان ﻧﻴﻤﺎ ﻳﻮﺷﻴﺞ ﺑﻮ د و از‬
‫ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎي او ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ آرش ﻛﻤﺎﻧﮕﻴﺮ را ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬در ﺳﺎل ‪ 1374‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﻴﻤﺎري ﻗﻠﺒﻲ در‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫‪٣٦٠‬‬
‫ﻛﻠﻮن‪ ،‬ﺳﺮوﻳﻠﻴﺎم )‪(1824-1907) (Kelvin, Sir Villiam‬؛ درﺟﻪ دﻣﺎى ﺻﻔﺮ ﻣﻄﻠﻖ را ﻳﺎﻓﺘﻪ و از‬
‫اﻳﻦ رو اﻳﻦ درﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم او درﺟﻪ ﻛﻠﻮن ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 3،273‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻴﮕﺮاد اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﻧﻴﺰ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻰ ﻋﻠﻤﻰ در ﺑﻴﺎن ﻋﻠﺖ ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻮﭘﺮﻧﻴﻚ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻼ )‪(1473-1543) (Copernic, Nicolas‬؛ در ﺳﻦ ‪ 70‬ﺳﺎﻟﮕﻰ ﻛﺘﺎب ﻣﺸﻬﻮر ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﮔﺮدش ﺳﻴﺎرات در ﻣﺪارﻫﺎﻳﻰ اﻃﺮاف ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد و ﺑﺪﻳﻦوﺳﻴﻠﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت‬
‫اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻪﺧﺼﻮص ﺑﻄﻠﻤﻴﻮس را رد ﻛﺮد و ﺑﺪﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﻘﻼﺑﻰ در اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻰ‬
‫و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﻬﺎن ﺑﻪوﺟﻮد آورد‪ .‬او راه را ﺑﺮاى ﻛﺎرﻫﺎى ﺑﻌﺪى ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻛﭙﻠﺮ اﻧﺠﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺎ ﻧﺒﻮغ اﻧﺸﺘﻴﻦ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮار ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻛﻮﭘﻦ اﻳﻮ )‪(Coppens, Yve‬؛ اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮى و ﻳﻜﻰ از ﻛﺎﺷﻔﺎن اﺳﻜﻠﺖ ﻟﻮﺳﻰ‬
‫)رك(‪ .‬اﻳﻮ ﻛﻮﭘﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ و ﻣﻘﺎﻻت ﻓﺮاوان درﺑﺎره ﻣﺒﺪأ اﻧﺴﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬او ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻋﻠﻤﻰ را ﺑﻪ‬
‫زﺑﺎن ﺳﺎده ﺑﺮاى ﻫﻤﻪ ﺑﻪﺧﺼﻮص در رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ )‪(1564-1642) (Galilee‬؛ رﻳﺎﺿﻰ و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان و اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻰ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﺎت ارﺳﻄﻮ‬
‫اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدى ﻣﺬاﻫﺐ دﻧﻴﺎ ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻜﻬﺎ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ‬
‫آن ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻏﻠﻂ ﺑﻮده و ﺑﺪﻳﻦوﺳﻴﻠﻪ اﻧﻘﻼب ﻓﻜﺮى اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺎﻣﻮف‪ ،‬ژرژ )‪(1904-1968) (Gamow, George‬؛ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان و اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪ .‬ﺑﺮاى‬
‫اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر وﺟﻮد ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ را در ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻛﺮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1989‬ﻣﺎﻫﻮاره ﻛﻮب ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺠﺮﺑﻰ وﺟﻮد اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺮﻳﻨﺒﺮگ‪ ،‬ﻫﺎروﻟﺪ )‪(1915) (Greenberg, Harold‬؛ زﺑﺎنﺷﻨﺎس ﻣﻌﺮوف اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪.‬‬
‫ﮔﻠﺪ )‪ (Golde‬؛ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻚﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ )رك ﺑﻮﻧﺪى(‪.‬‬
‫ﮔﻮﺗﻪ‪ ،‬ﻳﻮﻫﺎن وﻟﻔﺎﻧﮓ )‪(1749-1832) (Goethe, Johann Wolfang‬؛ از ﻣﺸﺎﻫﻴﺮ و‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن آﻟﻤﺎن‪.‬‬
‫ﮔﻴﻮ‪ ،‬ﻣﻮﻧﺴﻴﻨﻴﻮر )‪ (Gailleu, Monseigneur‬؛ ﻛﺸﻴﺶ ﻓﺮاﻧﺴﻮى ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ دﻓﺎع از‬

‫‪٣٦١‬‬
 ‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدارى‪ ،‬واﺗﻴﻜﺎن‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1996‬او را ﻃﺮد ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻻﭘﻼس‪ ،‬ﭘﻴﺮﺳﻴﻤﻮن )‪(1749-1827) (Laplace, Pier Simon‬؛ رﻳﺎﺿﻴﺪان و اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس‬
‫ﻣﻌﺮوف ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪.‬‬
‫ﻻﻧﮕﺎﻧﻰ‪ ،‬آﻧﺪره )‪ (Langaney, Andre‬؛ ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﻋﻠﻢ وراﺛﺖ در ﻣﻮزه اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻰ‬
‫ﭘﺎرﻳﺲ‪.‬‬
‫ﻻك‪ ،‬ﭘﻴﺮ )‪ (Laques, Pierre‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪.‬‬
‫ﻻﮔﺮاﻧﮋ‪ ،‬ژوزف ﻟﻮﻳﻰ دو )‪-1813) (Langrange, Joseph Louis De Comte‬‬
‫‪(1736‬؛رﻳﺎﺿﻴﺪان و اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬وى در اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻚ ﻟﺮزﺷﻬﺎى ﻣﺎه را ﺗﺸﺨﻴﺺ داد و‬
‫در رﻳﺎﺿﻰ ﺳﺮى ﻻﮔﺮاﻧﮋ و ﻓﺮﺿﻴﻪ اﻋﺪاد و ﺣﺴﺎب اﺣﺘﻤﺎﻻت و روش ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ را ﺑﻪوﺟﻮد‬
‫آورد‪.‬‬
‫ﻻﻣﺎرك‪ ،‬ﺷﻮاﻟﻴﻪ دو )‪(1744-1829) (Lamark, Chevalier de‬؛ ﻃﺒﻴﻌﺪان اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪.‬‬
‫ﻟﻮﺑﻮﻳﻪ‪ ،‬دوﻓﻨﺘﻨﻞ ﺑﺮﻧﺎرد )‪(1657-1757) (le Bovier, De fontenelle Bernard‬؛ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و‬
‫ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪.‬‬
‫ﻟﻮﻛﺮس )‪ 55-98) (Lucrece‬ق‪.‬م(؛ ﺷﺎﻋﺮ و ﻃﺒﻴﻌﺪان ﻻﺗﻴﻨﻰ‪.‬‬
‫ﻟﻮى اﺷﺘﺮوس‪ ،‬ﻛُﻠﻮد )‪(1908) (Levi Strauss, Claud‬؛ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎس و اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ .‬ﺳﺆاﻟﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ درﺑﺎره اﻧﺴﺎن ﻣﻄﺮح ﻣﻰﻛﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﻃﺮح ﺳﺆال او را ﻣﺸﻬﻮر ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﻮى ﻟﻮﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ژان ﻣﺎرك )‪ (Levi Leblond, John Marc‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻣﻌﺎﺻﺮ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪.‬‬
‫ﻟﻮورﻳﻪ‪ ،‬اورﺑﻦ )‪ (le Vrrier, Urbain‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ ،‬ﻛﺎﺷﻒ ﺳﻴﺎره ﻧﭙﺘﻮن از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‪.‬‬
‫ﻟﻴﺒﻨﻴﺘﺰ‪ ،‬ﮔﻮﺗﻔﺮﻳﺪوﻳﻠﻬﻠﻢ )‪ (1716-1646) (Leibniz, Gottfried Wilhelm‬؛ ﻓﻴﻠﺴﻮف و‬

‫‪٣٦٢‬‬
 ‫رﻳﺎﺿﻴﺪان آﻟﻤﺎﻧﻰ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻛﺴﻮل‪ ،‬ﺟﻴﻤﺰ ﻛﻠﺮك )‪(1831-1879) (Maxwell, James Clek‬؛ ﻓﻴﺰﻳﻚ و رﻳﺎﺿﻴﺪان‬
‫اﺳﻜﺎﺗﻠﻨﺪى‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ ﺑﻮدن ﻧﻮر را ﺑﻴﺎن داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮرﻟﻰ‪ ،‬ادوارد )‪(1838-1923) ( Morley, Edward‬؛ )رك ﻣﻴﻜﻠﺴﻮن(‪.‬‬
‫ﻣﻮرن‪ ،‬ادﮔﺎر )‪ (Morin Edgar‬؛ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎس و ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪.‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮى‪ ،‬ﺟﻼلاﻟﺪﻳﻦ )‪ 604-672‬ه ‪.‬ق(؛ ﻋﺎرف ﺑﺰرگ اﻳﺮان‪ ،‬ﺳﺮاﻳﻨﺪه ﻣﺜﻨﻮى ﻣﻌﻨﻮى و دﻳﻮان ﺷﻤﺲ‬
‫ﺗﺒﺮﻳﺰى‪.‬‬
‫ﻣﻮﻧﻮ‪ ،‬ژاك )‪(1910-1976) (Monode, Jacques‬؛ ﺑﻴﻮﺷﻴﻤﻴﺴﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪ .‬ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ‬
‫ﭘﺰﺷﻜﻰ ‪ .1965‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻬﻮر ﺗﺼﺎدف و اﻟﺰام‪.‬‬
‫ﻣﻴﺸﻞ‪ ،‬ژان )‪(Michel, John‬؛ ﻛﺸﻴﺶ و اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ در اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺪون‬
‫اﻃﻼع از ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﻣﺮگ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺸﺮده ﻧﻈﻴﺮ‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ و ﻳﺎ ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪﻫﺎ را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻰ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻴﻠﺮ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﻠﻰ )‪ (Miller, Stanley‬؛ ﺷﻴﻤﻴﺴﺖ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 1950‬ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻣﻮاد‬
‫اوﻟﻴﻪ زﻧﺪﮔﻰ را ﺳﻨﺘﺰ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻔﻴﺴﻰ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ )‪ 1274-1345‬ه ش(؛ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و اﺳﺘﺎد ﻣﺸﻬﻮر اﻳﺮان‪ ،‬ﺳﺎﻟﻬﺎ در داﻧﺸﻜﺪه ادﺑﻴﺎت‬
‫ﺗﻬﺮان ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺼﻮف ﻣﻠﻞ را ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻰﻛﺮد و در داﻧﺸﮕﺎﻫﻬﺎى ﺧﺎرج از ﻛﺸﻮر ﻧﻴﺰ ﻣﺪﺗﻬﺎ ﺗﺪرﻳﺲ‬
‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬از آﺛﺎر ﻣﻬﻢ اﻳﺸﺎن ﻣﻰﺗﻮان اﺣﻮال و اﺷﻌﺎر رودﻛﻰ و ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺗﺼﻮف در اﻳﺮان را ﻧﺎم‬
‫ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻴﻮﺗﻦ‪ ،‬اﺳﺤﺎق )‪(Newton, Sir Isaac‬؛ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮاورده ﺗﺤﻮل ﻓﻜﺮى و ﻧﺒﻮغ ﻣﻐﺰى ﺑﺸﺮ در‬
‫اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻫﻔﺪه و رﺑﻊ اول ﻗﺮن ﻫﻴﺠﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان‪ ،‬رﻳﺎﺿﻴﺪان اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ در‬
‫ﺳﻦ ‪ 28‬ﺳﺎﻟﮕﻰ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﻰ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺎذﺑﻪ ﻋﻤﻮﻣﻰ را در ﻣﻮرد اﺟﺮام آﺳﻤﺎﻧﻰ ﺗﺪوﻳﻦ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ او ﻫﻨﻮز ﻫﻢ در ﺳﺮﻋﺘﻬﺎى ﻋﺎدى ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻰ زﻣﻴﻨﻰ ﺑﺎ آن ﺳﺮوﻛﺎر دارﻳﻢ‬

‫‪٣٦٣‬‬
‫ﻛﺎرﺑﺮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺧﻮد ﻧﺎﺑﻐﻪ ﻛﻢﻧﻈﻴﺮى ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت دو ﻗﺮن دﻳﺪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن را ﺧﻴﺮه ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ وﺻﻒ اذﻋﺎن ﻣﻰدارد‪» :‬اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﻪ دور ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ دوش ﻏﻮﻟﻬﺎﻳﻰ‬
‫ﭼﻮن دﻛﺎرت‪ ،‬ﻫﻮك و ﺑﻮﻳﻞ ﺳﻮار ﺑﻮدم‪ «.‬ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ ﺗﺄﻟﻴﻒ او اﺻﻮل ﻃﺒﻴﻌﻰ رﻳﺎﺿﻴﺎت ﻧﺎم دارد ﻛﻪ‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1687‬اﻧﺘﺸﺎر ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﺮاى ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﺨﺸﻰ از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻃﺒﻴﻌﻰ اﺷﺒﺎع ﺷﺪه از ﺧﺪاﻳﻰ‬
‫ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﻮد و ﻧﻪ ﺳﺎﻋﺖﺳﺎزى ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ وﻟﺘﺮ ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻜﺘﺐ ﻧﻮ اﻓﻼﻃﻮﻧﻴﺎن و‬
‫ﻋﺎﺷﻖ ﺧﺪا ﺑﻮد و ﺧﻮد را ﺧﺪﻣﺘﻜﺎر ﺧﺪاﻳﻰ دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻰ ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺖ و ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮاى او در‬
‫رﻳﺎﺿﻰ و ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻧﺠﻮم‪ ،‬ﺟﺴﺘﺠﻮﻳﻰ از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻮد‪.‬‬
‫واﻟﺮى‪ ،‬ﭘﻞ )‪(1871-1945) (Valery, Paul‬؛ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺷﻜﺎك و دﻳﺮﺑﺎور و ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺣﺴﺎس ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪.‬‬
‫وﻛﻮﻟﺮ )‪(Vaucovleur‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪.‬‬
‫وﻳﺪال‪ ،‬ژان )‪ (Vidal, Jean‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻓﺮاﻧﺴﻮى‪.‬‬
‫وﻫﻠﺮ‪ ،‬ﻓﺮدرﻳﺶ )‪(1800-1882) (Wohler, Friedrich‬؛ ﺷﻴﻤﻴﺪان ﻣﺸﻬﻮر آﻟﻤﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ‬
‫ﺑﺎر )ﺳﺎل ‪ (1828‬ﻧﻤﻮﻧﻪاى از ﻣﻠﻜﻮل آﻟﻰ )اوره( را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻰ ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ »ﻧﻴﺮوى زﻧﺪﮔﻰ« ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻰدادﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻰﻣﻌﻨﻰ اﺳﺖ‪ .‬وﻫﻠﺮ در ﺳﺎل ‪ 1827‬از ﺣﺮارت دادن آﻟﻮﻣﻴﻦ در ﺣﻀﻮرﭘﺘﺎﺳﻴﻢ ﻓﻠﺰ آﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻢ را‬
‫ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻪدﺳﺖ آورد و در ﺳﺎل ‪ 1828‬ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺮﻟﻴﻢ را ﻛﺸﻒ ﻧﻤﻮد و در ﺳﺎل ‪1848‬‬
‫ﻫﻴﺪروﻛﻴﻨﻮن را ﻛﺸﻒ ﻛﺮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم روﺷﻰ ﺑﺮاى اﺳﺘﺨﺮاج ﻓﻠﺰ ﻧﻴﻜﻞ اﺑﺪاع ﻛﺮد‪ .‬وﻫﻠﺮ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاى ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺷﻴﻤﻰ داد‪.‬‬
‫وﻳﻠﺴﻮن‪ ،‬رﺑﺮت )‪ (Wilson, Robert‬اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ )رك ﭘﻨﺰﻳﺎس آرﻧﻮ(‪.‬‬
‫ﻫﺎﺑﻞ‪ ،‬ادوﻳﻦ )‪(1889-1953) (Hubble, Edwin‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪ .‬ﻫﺎﺑﻞ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺪﻳﺪه )دوﭘﻠﺮ ـ ﻓﻴﺰوو( ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ از ﻫﻢ ﻣﻰﮔﺮﻳﺰﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺸﺨﻴﺺ‪ ،‬دﻳﺪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﻪﻛﻠﻰ ﻋﻮض ﻛﺮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﺎﻣﻰ ﺟﺎوداﻧﻰ ﺑﺮاى او در ﺗﺎرﻳﺦ‬

‫‪٣٦٤‬‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻢ ﺑﺎﻗﻰ ﻧﻬﺎد‪ .‬ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ ﻛﻪ ﻣﺠﻬﺰﺗﺮﻳﻦ ﺗﻠﻜﺴﻮپ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﺪار زﻣﻴﻦ ﻗﺮار‬
‫دارد و از ﺳﺎل ‪ 1990‬ﺗﺎﻛﻨﻮن اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺮارزﺷﻰ از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه‬
‫ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﺮاى ﺗﺠﻠﻴﻞ از ﻛﺎرﻫﺎى اﻳﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ اﻳﻦ ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﺑﻪ ﻧﺎم اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺎن‪ ،‬اوﺗﻮ )‪(1879-1968) (Haha, Otto‬؛ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان آﻟﻤﺎﻧﻰ‪ .‬وى واﻛﻨﺶ ﺷﻜﺴﺖ اﺗﻢ اوراﻧﻴﻮم‬
‫و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭘﺮوﺗﺎﻛﺘﻨﻴﻢ و ﺗﻮرﻳﻢ را ﻛﺸﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮاى ﺗﺠﻠﻴﻞ از ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ در ﺳﺎل ‪ 1945‬ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ‬
‫را ﺑﻪ او اﻫﺪا ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎرﻳﺴﻮن‪ ،‬ادوارد )‪ (Harison, Edward‬؛ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪.‬‬
‫ﻫﺎﻟﻪ‪ ،‬ادﻣﻮﻧﺪ )‪(1656-1742) (Halley, Ed;onde‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪ .‬ﻫﺎﻟﻪ ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن دﻧﺒﺎﻟﻪدار ﭘﮋوﻫﺶ ﻓﺮاوان ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻳﻜﻰ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن دﻧﺒﺎﻟﻪدار ﺑﻪ ﻧﺎم او ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺎوﻛﻴﻨﮓ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎن )‪ (Hawking, Stephen‬؛ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪ .‬ﻫﺎوﻛﻴﻨﮓ‪،‬‬
‫ﺗﻜﻴﻨﻜﻰ را در اﺗﺤﺎد دو ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﺳﺖ و در ﺳﺎل ‪ 1974‬ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ‬
‫در ﻧﺴﺒﻴﺖ ﻋﺎم اﻧﺸﺘﻴﻦ را ﺷﺮوع ﻛﺮده اﺳﺖ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان در اﻳﻦ راه ﮔﺎﻣﻬﺎى ﻣﺆﺛﺮى‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎﻳﺰﻧﺒﺮگ‪ ،‬ورﻧﺮ )‪(1901-1976) (Heisenberg, Werner‬؛ ﻳﻜﻰ از ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ‬
‫ﻛﻮاﻧﺘﺎﻳﻰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﮔﻔﺖ وﺿﻌﻴﺖ و ﻣﻘﺪار ﺣﺮﻛﺖ ﻳﻚ ذر‪‬ه را ﻧﻤﻰﺗﻮان ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﻮد و اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم اﺻﻞ »ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ« ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﻬﺎﻧﻰ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻮﮔﺰ‪ ،‬داوﻳﺪ )‪ (Hughes, David‬؛ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎس ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ‪.‬‬
‫ﻫﻮﻳﻞ‪ ،‬ﻓﺮد )‪ (Hoyle, Fred‬؛ اﺧﺘﺮ ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻬﻮر اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ‪ .‬وى ﺑﻪ اﺗﻔﺎق‬
‫ﻫﺮﻣﺎن ﺑﻮﻧﺪى )‪ (Herman Bondi‬و ﺗﻮﻣﺎس ﮔﻠﺪ )‪ (Thomas Gold‬ﻣ‪‬ﺪل اﻳﺴﺘﺎدهاى ‪(Eta‬‬
‫)‪ Stationaire‬از ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻬﺎ در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﻣ‪‬ﺪل ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺑﻮد وﻟﻰ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻛﺸﻒ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ ﻣ‪‬ﺪل آﻧﻬﺎ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد را از دﺳﺖ داد‪ .‬ﻫﻮﻳﻞ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ و ﻣﻘﺎﻻت ﻋﻠﻤﻰ ﻓﺮاوان‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻰ در ﻋﻠﻮم ﺗﺨﻴﻠﻰ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٦٥‬‬
‫ﻫﻴﮋﻧﺰ‪ ،‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﺎن )‪(1629-1695) (Huygens, Christian‬؛ اﺧﺘﺮ و ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻫﻠﻨﺪى‪ .‬وى‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻰ ﺑﻮدن ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻮر اﺷﺎره ﻛﺮد و ﻧﻴﺰ ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺣﻠﻘﻪ اﻃﺮاف‬
‫ﺳﻴﺎره زﺣﻞ را رؤﻳﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب ﻋﻠﻤﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻬﻮرى ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎى ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ‬
‫‪ cosmotheors‬ﺑﻮد ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻣﺮﮔﺶ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮت و ﻛﺎرﻫﺎى اﻳﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺣﺪى ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ؛ درواﻗﻊ ﻗﺒﻞ از ﻧﻴﻮﺗﻦ ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ ﭘﻰ ﺑﺮد و ﻧﻴﺮوى ﮔﺮﻳﺰ‬
‫از ﻣﺮﻛﺰ را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬در ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﻌﺎدﻻت دﻳﻔﺮاﻧﺴﻴﻠﻰ و اﻧﺘﮕﺮال ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻟﻴﺒﻨﻴﺘﺰ ﺷﺮﻛﺖ‬
‫داﺷﺖ وﻟﻰ از ﺧﻮد اﻇﻬﺎر وﺟﻮدى ﻧﻜﺮد‪ .‬در ﻣﻮﻗﻊ ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﻜﺎﻧﻴﻚ ﻧﻴﻮﺗﻮﻧﻰ ﻧﻴﺰ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ وﻟﻰ‬
‫ﻧﻤﻰﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﻃﺒﻴﻌﻰ ﻗﺒﻮل ﻛﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻧﺎﺑﻐﻪاى ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫اﺣﺴﺎس ﺷﻬﺮت ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻄﺮح ﻧﺒﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺗﻼﺷﻬﺎى او ﺗﺎﺣﺪى ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣٦٦‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺻﻄﻼﺣﺎت‬
‫اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻬﺎ و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻋﻠﻤﻲ در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ رﻧﮓ آﺑﻲ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫آدﻧﻴﻦ )‪ (Adenine‬؛ ﻳﻜﻰ از ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻟﻜﻮل اﺳﺎﺳﻰ ‪ DNA‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮف ‪ A‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫آزﺗﻚ )‪ (Awteques‬اﻗﻮام اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ در ﻣﻜﺰﻳﻚ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫آﺳﺘﺮوﺋﻴﺪ آﻳﺪا )‪ (Astreoide IDA‬؛ ﻳﻜﻰ از ﻣﺎﻫﻬﺎى ﺳﻴﺎره ﻣﺸﺘﺮى‪.‬‬
‫آﺳﺘﺮوﺋﻴﺪ ﮔﺎﺳﭙﺮا )‪ (Astreoide Gqsprq‬؛ ﻳﻜﻰ از ﻣﺎﻫﻬﺎى ﺳﻴﺎره ﻣﺸﺘﺮى‪.‬‬
‫آﺳﺘﺮوﺋﻴﺪ داﻛﺘﻴﻞ )‪ (Astreroide Dactyl‬؛ ﻣﺎﻫﻮاره آﻳﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻳﻜﻰ از ﻣﺎﻫﻬﺎى ﻣﺸﺘﺮى‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ آن را ﻛﺸﻒ ﻛﺮد‪.‬‬
‫آﻧﺘﺮوﭘﻰ )‪ (Antropi‬؛ درﺟﻪ ﺑﻰﻧﻈﻤﻰ ﻳﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻫﺮج و ﻣﺮج‪.‬‬
‫آﻟﻔﺎ ﻗﻨﻄﻮرس )‪(Alpha Gentaure‬؛ ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻰ ﺟﻨﻮﺑﻰ ﻛﻪ زﻳﺮ ﺳﻨﺒﻠﻪ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫آﻣﺎﺳﺎﻟﻴﻤﻮت )‪(Amassalimut‬؛ ﻧﺎم اﺳﻜﻴﻤﻮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در آﻣﺎﺳﺎﻟﻴﻚ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻣﺮﻳﻨﺪﻳﻦ )‪ (Amerindin‬؛ ﺳﺮخﭘﻮﺳﺘﺎن اﻣﺮﻳﻜﺎى ﺷﻤﺎﻟﻰ‪.‬‬
‫آﻧﺪروﻣﺪ )‪ (Andromed‬؛ ﻣﺮأت اﻟﻤﺴﻠﺴﻠﺖ ﻳﻜﻰ از ﺻﻮر ﻓﻠﻜﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ زن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اَﺑﺮﻏﻮل )‪ (Supergiant‬؛ ﺳﺘﺎرهاى ﻛﻪ ﺟﺮﻣﺶ از ﻫﺸﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﺘﺎره ﺑﻌﺪ از ﻣﺼﺮف ﺗﻤﺎم ﺳﻮﺧﺘﻬﺎى اﺗﻤﻰ ﺧﻮد ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺣﺠﻤﻰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﻌﺎدل ﺣﺠﻢ‬
‫ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد )ﺷﻌﺎﻋﻰ ﻣﻌﺎدل ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ(؛ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺘﺎرهاى را در‬
‫ﭘﺎﻳﺎن زﻧﺪﮔﻰ اﺑﺮﻏﻮل ﺳﺮخ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺮاﻟﻮﭘﺘﻴﻚ )‪(Australopitheque‬؛ ﮔﺮوﻫﻰ از ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺣﺪود ‪ 2‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‬
‫ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻧﮋاد آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻘﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻮﺳﻰ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﻟﻮﭘﻨﻴﻚ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزوﺋﻴﺪ )‪(Spermatozoide‬؛ ﻳﺎﺧﺘﻪ ﺟﻨﺴﻰ رﺳﻴﺪه ﻧﺮﻳﻨﻪ‪ ،‬دم اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزﺋﻴﺪ وﺳﻴﻠﻪاى‬

‫‪٣٦٧‬‬
‫ﺑﺮاى ﺷﻨﺎ ﻛﺮدن و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﺨﻤﻚ و ﺑﺎرور ﻛﺮدن آن اﺳﺖ‪ .‬اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزوﺋﻴﺪ ﺣﺎﻣﻞ ‪ 23‬ﻛﺮوﻣﻮزم‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺘﺮوﻣﺎﺗﻮﻟﻴﺖ )‪(Stromatolites‬؛ ﺟﺴﺪ ﻣﻴﻜﺮوارﮔﺎﻧﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫زﻣﻴﻨﻰ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎى ﻗﺎرچ ﻣﺎﻧﻨﺪى را در ﻛﻒ درﻳﺎﻫﺎى اوﻟﻴﻪ زﻣﻴﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدادﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻴﻜﺮو‬
‫اُرﮔﺎﻧﻬﺎ اﻛﺜﺮا از ﻧﻮع ﺳﻴﺎﻧﻮ ﺑﺎﻛﺘﺮى ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻘﺎﻳﺎى ﻓﺴﻴﻞﺷﺪه آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺟﺰاﻳﺮ ﻣﻬﻤﻰ‬
‫را در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ و ﻧﻘﺎط دﻳﮕﺮ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻜﻴﻤﻮ )‪(Eskimos‬؛ ﻧﺎم ﻃﻮاﻳﻔﻰ ﻛﻪ در ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه آﻻﺳﻜﺎ و ﺟﺰاﻳﺮ ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل و ﻳﺎ در‬
‫ﺳﻮاﺣﻞ ﮔﺮوﺋﻨﻠﻨﺪ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺷﺮﻳﺸﻴﺎ ﻛﻠﻰ ﺑﺎﺳﻴﻞ )‪(Eschrichiacoli Bacil‬؛ ﻧﻮﻋﻰ ﺑﺎﻛﺘﺮى اﺳﺖ ﻛﻪ در روده ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران و‬
‫ﺑﻪﺧﺼﻮص اﻧﺴﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻰﺷﻮد و ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻓﻠﻮر ﻣﻌﺪى را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1884‬ﻛﺸﻒ ﺷﺪﻧﺪ وﻟﻰ اﺧﻴﺮا ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻰ ﺗﻮﻟﺪﻣﺜﻞ‬
‫ﺟﻨﺴﻰ ﺗﻜﺜﻴﺮ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻰ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﺷﺒﺎﻫﺘﻰ ﺑﺎ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻰ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادهاﻧﺪ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻧﻔﺠﺎر ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ )‪ (Cambrienne Explosion‬؛ اوﻟﻴﻦ دوره زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 550‬ﺗﺎ‬
‫‪ 500‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ ﻧﺎم دارد‪ .‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ دوره اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم ﺧﺰهﻫﺎى‬
‫ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮﭘﻰ ﺗﻤﺎم درﻳﺎﻫﺎ و اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎى زﻣﻴﻦ را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 600‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻗﺒﻞ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮع زﻧﺪﮔﻰ ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﭙﻰ و اﻧﻔﺮادى ﻣﺤﻮ و ﻧﻮﻋﻰ دﻳﮕﺮ زﻧﺪﮔﻰ ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎم‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات درﻳﺎﻳﻰ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﮔﺮﮔﻮﻧﻰ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺪاد اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات را‬
‫اﻧﻔﺠﺎر ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اوران اوﺗﺎن )‪(Orgng outgng‬؛ ﻣﻴﻤﻮﻧﻬﺎى ﺑﺰرگ آﺳﻴﺎﻳﻰ ﺑﺎ ﻣﻮﻫﺎى ﻓﺮاوان و ﺑﻠﻨﺪ‪.‬‬
‫اوزون؛ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺳﻪ اﺗﻢ اﻛﺴﻴﮋن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺸﺮﻫﺎى ﻓﻮﻗﺎﻧﻰ ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ وﺟﻮد‬
‫دارد‪.‬اوزون ﻣﺎﻧﻊ از ورود ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﭘﺮاﻧﺮژى ﺑﻪ ﺳﻮى زﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮد و در واﻗﻊ ﺳﭙﺮ داﻓﻌﻪ زﻣﻴﻦ را‬

‫‪٣٦٨‬‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ داده اﺳﺖ‪ .‬اﺧﻴﺮا در اﺛﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎى ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺻﻨﻌﺘﻰ ﺑﺸﺮ ﺣﻔﺮهاى در‬
‫آن ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎز ﻛﻠﺮوﻓﻠﺌﻮروﻛﺮﺑﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺮدﻛﻨﻨﺪه در ﻳﺨﭽﺎﻟﻬﺎ و در ﺑﻤﺒﻬﺎى‬
‫ﻣﻌﻄﺮﻛﻨﻨﺪه و رﻧﮓ ﻣﻮى ﺧﺎﻧﻤﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از رﻫﺎ ﺷﺪن در ﺟﻮ‪ ،‬در ﻗﺸﺮﻫﺎى ﺑﺎﻻ ﺑﺎ‬
‫اوزون ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻰﺷﻮد و آن را از ﺑﻴﻦ ﻣﻰﺑﺮد ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪،‬زﻣﻴﻦ و‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫اوول)‪ (Ouvule‬ﻳﺎﺧﺘﻪ ﺟﻨﺴﻰ رﺳﻴﺪه ﻣﺎدﻳﻨﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﻤﻲ از ﻛﺮوﻣﻮزوم ﻫﺎ را دارد ‪23‬‬
‫ﻋﺪد‪.‬ﺧﺎﻧﻢ ﻫﺎ ﻫﺮ ﻣﺎه ﻳﻚ ﻳﺎ دو اوول ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اوول ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﭙﺮﻣﺎﺗﻮزوﺋﻴﺪ ﺑﺎرور‬
‫ﺷﻮد ﺗﺨﻤﻚ اوﻟﻴﻪ ﻳﺎ ﻧﻄﻔﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻤﺎم ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي ﺑﺪن ﻣﺎ ﺷﺎﻣﻞ دو زوج ‪23‬‬
‫ﻳﺎ)‪(46‬ﻛﺮوﻣﻮزوم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻄﻔﻪ اي ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه‪.‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻛﺘﺮي ﻫﺎي اوﻟﻴﻪ دوران زﻣﻴﻦ ﺗﻜﺜﻴﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻫﻤﻴﻨﻄﻮر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻊ ﺗﺼﺎﻋﺪي ﺗﻌﺪاد‬
‫آﻧﻬﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اوروپ )‪(Europe‬؛ ﻳﻜﻰ از ﻣﺎﻫﻬﺎى ﻣﺸﺘﺮى‪.‬‬
‫اﻳﻮ )‪(Io‬؛ ﻳﻜﻰ از ﻣﺎﻫﻬﺎى ﻣﺸﺘﺮى ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﻰ در آن ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻫﺎﺑﻞ‬
‫ﻛﻠﻴﺸﻪﻫﺎى ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎﻳﻰ از آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﻬﺎى اﻳﻦ ﻗﻤﺮ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎﺑﺮه ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪(Acquise Immuno Deficience‬‬ ‫اﻳﺪز )‪(Aids‬؛ ﺳﻨﺪرم اﻛﺘﺴﺎﺑﻰ ﻧﻘﺺ دﻓﺎﻋﻰ ﺑﺪن‬
‫)‪.Syndrome‬‬
‫اﻛﺰوﺑﻴﻮﻟﻮژى )‪ (Exobiologie‬؛ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ زﻧﺪﮔﻰ در ﺧﺎرج از ﺟﻮ‪ ‬زﻣﻴﻦ‪.‬‬
‫اِﮔﺰ )‪ (Eggs‬؛ ﻧﻄﻔﻪ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬ﺗﻮده ﺳﺤﺎﺑﻬﺎى ﻓﺸﺮده ﮔﺮم ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﻰ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺳﺘﺎره‬
‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫او ﻛﺎرﻳﻮت )‪ (Eucaryote‬؛ ﻧﻮﻋﻰ از ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﻛﻪ در ﺳﺤﺮﮔﺎه زﻧﺪﮔﻰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻛﻨﻮن‬
‫ﻓﺴﻴﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﺰاﻳﺮ وﺳﻴﻌﻰ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﺘﺮوﻣﺎﺗﻮﻟﻴﺖ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫اوﻟُﺒﺮز ﭘﺎرادﻛﺲ )‪(Olbers Paradoxe‬؛ ﻧﻮﻋﻰ ﺗﻨﺎﻗﺾﮔﻮﻳﻰ در ﻣﻮرد ﻣﻌﻤﺎى ﺳﻴﺎﻫﻰ ﺷﺐ اﺳﺖ‪،‬‬

‫‪٣٦٩‬‬
 ‫آﺳﻤﺎن ﭘﺮاز ﺳﺘﺎره اﺳﺖ وﻟﻰ ﻣﺎ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻰﺑﻴﻨﻴﻢ!‬
‫ﺑﺎزوى ﺷﻜﺎرى )‪(Orion‬؛ ﻣﺤﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﻛﻬﻜﺸﺎن راه ﺷﻴﺮى‪.‬‬
‫ﺑﺎﺑﻞ )‪(Babylone‬؛ ﺗﻤﺪﻧﻰ ﻗﺪﻳﻤﻰ و ﺑﺴﻴﺎر درﺧﺸﺎن در ﻧﻮاﺣﻰ دﺟﻠﻪ و ﻓﺮات‪ ،‬اوﻟﻴﻦ اﻣﭙﺮاﺗﻮر ﺑﺎ‬
‫ﻗﺪرت آن را ﻫﻤﻮراﺑﻰ در ﺳﺎل ‪ 1792‬ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد ﻣﺴﻴﺢ ﺗﺸﻜﻴﻞ داد‪ .‬ﻏﺮﺑﻴﻬﺎ ﺗﻤﺪن ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺧﻮد‬
‫را ﺗﻤﺪن ﺑﺎﺑﻞ ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﻟﻘﺐ دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻫﻤﺎ )‪ (Brahma‬؛ ﺧﺪاى ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻨﺪوان ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ در ﻳﻚ ﺗﺜﻠﻴﺚ ﺑﺎ وﻳﺸﻨﻮ )ﺣﺎﻓﻆ( و ﺷﻴﻮا‬
‫)ﻣﺨﺮب( ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮﺷﻤﻦ )‪ (Bochimans‬؛ ﺳﺎﻛﻨﺎن اﻓﺮﻳﻘﺎى ﺟﻨﻮﺑﻰ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻰ‬
‫ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زراﻋﺖ ﻧﻤﻰﻛﻨﻨﺪ از راه ﺷﻜﺎر و ﺟﻤﻊآورى ﻣﻴﻮه و رﻳﺸﻪﺧﻮارى ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻰ ﺧﻮد اداﻣﻪ‬
‫ﻣﻰدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺖ )‪ (Bit‬؛ ﻣﺨﻔﻒ ﻛﻠﻤﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻰ ‪ Binary Digit‬اﺳﺖ و ﻣﻌﻴﺎر واﺣﺪ اﻃﻼﻋﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮﻛﺴﻴﻤﺎ آﻧﺪروﻣﺪ )‪ (Proxima Andromede‬؛ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﻰ‪.‬‬
‫ﭘﺮﻛﺴﻴﻤﺎ ﻗﻨﻄﻮرس )‪(Proxima Centaure‬؛ ﻳﻜﻰ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن دب اﻛﺒﺮ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﻰ از ﻧﻘﺎط‬
‫ﻣﺪارى‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﺳﺘﺎره ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻰﺷﻮد و از آﻧﺠﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﭘﺮﻛﺴﻴﻤﺎ ﻳﻌﻨﻰ ﻧﺰدﻳﻚ در ﺟﻠﻮ اﺳﻢ‬
‫آن آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺮوﺗﻮن؛ ذر‪‬ه ﺑﻨﻴﺎدى ﺑﺎ ﺑﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﻛﻪ ‪ 1836‬ﺑﺎر ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ از اﻟﻜﺘﺮون اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﻫﻴﺪروژن از‬
‫ﻳﻚ ﭘﺮوﺗﻮن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﻫﺴﺘﻪ ﻋﻨﺼﺮ اوراﻧﻴﻢ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻃﺒﻴﻌﻰ اﺳﺖ ‪ 92‬ﭘﺮوﺗﻦ‬
‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﭘﺮوﻛﺎرﻳﻮت )‪(Procaryote‬؛ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ در آﻏﺎز ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺮوﻟﻴﻦ )‪ (Proline‬؛ آﻣﻴﻨﻮ اﺳﻴﺪى در ﻻﺑﻪﻻى ‪ DNA‬ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‪.‬‬
‫ﭘﺮﻳﻤﺎت )‪(Primates‬؛ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران اوﻟﻴﻪاى ﻛﻪ اﺟﺪاد ﻣﻴﻤﻮﻧﻬﺎ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻠﺌﻴﺎد )‪) (Pleiade‬ﭘﺮوﻳﻦ ﻳﺎ ﺛﺮﻳﺎ(ﻫﻔﺖ ﺳﺘﺎره ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻪ در ﻛﻮﻫﺎن ﺛﻮر ﺟﻤﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺑﻪ آن‬

‫‪٣٧٠‬‬
 ‫ﻋﻘﺪ )ﮔﺮدنﺑﻨﺪ ﺛﺮﻳﺎ( ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﭘﺮوﻳﻦ و ﻳﺎ ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ)ﻋﻘﺪ(ﺛﺮﻳﺎ ﻛﻪ ﺣﺎﻓﻆ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﮔﻮﻳﺪ‬

‫ﺣﺪﻳﺚ از ﻣﻄﺮب و ﻣﻲ ﮔﻮ و راز دﻫـﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﺟـﻮ‬
‫ﻛﻪ ﻛﺲ ﻧﮕﺸﻮد و ﻧﮕﺸﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﻜﻤﺖ اﻳﻦ ﻣﻌﻤﺎ را‬
‫ﻏﺰل ﮔﻔﺘﻲ و د‪‬ر ﺳﻔﺘﻲ ﺑﻴﺎ و ﺧﻮش ﺑﻪ ﺧﻮان ﺧﺎﻓﻆ‬
‫ﻛﻪ ﺑـﺮ ﻧـﻈﻢ ﺗــﻮ اﻓﺸﺎﻧـﺪ ﻓـﻠﻚ ﻋﻘـﺪ ﺛﺮﻳﺎ را‬
‫ﺳﺘﺎره ﮔﺎن ﭘﺮوﻳﻦ ﻳﺎ ﭘﻠﻴﺎد ﺷﺎﻣﻞ ‪ 7‬ﺳﺘﺎره ﺑﻮده ﻛﻪ در اُﺳﻄﻮره ﻫﺎي ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻔﺖ دﺧﺘﺮان ‪Atlas‬‬
‫و ‪ Pléion‬و ﻧﺎﻣﻬﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪Astérope, Mérope, Electre, Maia, Taygète, :‬‬
‫‪ Célaéno,Alcyone‬وﻟﻲ اﻣﺮوزه ﺗﻠﺴﻜﻮپ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻫﺎﺑﻞ ﻧﺸﺎن داده ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﺮوﻫﻲ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺷﺎﻣﻞ ‪1400‬‬
‫ﺳﺘﺎره ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻠﻮروﭘﻨﻮﻣﻮﻧﻴﺎ )‪(Pleuropnemonia‬؛ ﻧﻮﻋﻰ ﺑﺎﻛﺘﺮى زﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎى اوﻟﻴﻪ‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ زﻧﺪﮔﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻮﻟﺴﺎر )‪(Pulsar‬؛ )ﺗﺐ اﺧﺘﺮ(؛ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﻬﺪام ﮔﺮاﻧﺸﻰ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ‬
‫ﻣﻮاد ﺧﻮد را از دﺳﺖ داده و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﻧﻮﺗﺮوﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺸﺮده ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن در ﻣﻮﻗﻊ اﻳﻦ‬
‫ﺗﺤﻮل‪ ،‬ﮔﺸﺘﺎور زاوﻳﻪاى ﻣﻘﺪار اوﻟﻴﻪ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده اﺳﺖ )ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻘﺎى ﮔﺸﺘﺎور( ﺑﻪﻧﺎﭼﺎر‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺴﺪ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه زﻳﺎد و در ﻫﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﺑﻴﻦ ‪ 30‬ﺗﺎ ‪ 660‬ﺑﺎر ﺑﻪ دور ﺧﻮد ﻣﻰﭼﺮﺧﺪ؛ در اﺛﺮ اﻳﻦ‬

‫‪٣٧١‬‬
‫ﭼﺮﺧﺶ ﻣﻴﺪان ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ ﺷﺪﻳﺪ اﻳﺠﺎد ﻣﻰﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻴﺪان‪ ،‬اﻟﻜﺘﺮوﻧﻬﺎ را ﺷﺘﺎب ﻣﻰدﻫﺪ و در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺟﺴﺪ ﺳﺘﺎره از ﺧﻮد اﻣﻮاج رادﻳﻮﻳﻰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه روﺑﻪرو ﺷﺪﻧﺪ ﮔﻤﺎن ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﻮاج ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺳﺎﻛﻨﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎى دﻳﮕﺮ‬
‫ﻓﻀﺎ ارﺳﺎل ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ وﻟﻰ ﺧﻴﻠﻰ زود دﻟﻴﻞ آن را ﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻨﺎوﺑﻬﺎى ﻣﻨﻈﻤﺸﺎن آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺗﺐ اﺧﺘﺮ ﻳﺎ ﭘﻮﻟﺴﺎر ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ )‪ (complexite‬؛ اﺻﻄﻼﺣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ روزﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺪاول ﺷﺪه و در ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﻴﻬﺎ و ﻣﻘﺎﻻت ﻋﻠﻤﻰ ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻈﺎم ﻳﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﻴﺎن »ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ«‬
‫ﻣﻰﺗﻮان دﻟﻴﻞ وﺟﻮد زﻧﺪﮔﻰ و ﻳﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ را ﻓﻬﻤﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺐ اﺧﺘﺮ ﭘﻮﻟﺴﺎر‪.‬‬
‫ﺗﻜﻨﻴﻜﻰ )‪ (Singularity‬وﺿﻌﻴﺖ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻰ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ ﺷﺪه‪.‬‬
‫ﺗﻜﺘﻮﻧﻴﻚ )‪ (Tectonique‬ﺣﺮﻛﺎت زﻣﻴﻨﻰ ﺳﺎﺧﺘﻰ‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻠﻖاﻟﺴﺎﻋﻪ )‪ ، (Generation Spontanee‬در ﻗﺮون ﭘﻴﺶ ﻓﻜﺮ ﻣﻰﻛﺮدﻧﺪ ﻣﻮﺟﻮدات ﺧﻮد‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﻣﻴﻮهاى ﻛﺮﻣﻮ ﺑﻮد ﻣﻰﮔﻔﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﺮم ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد در درون ﻣﻴﻮه‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻰﻣﻴﻦ )‪(Thymine‬؛ ﻳﻜﻰ از ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻟﻜﻮل اﺳﺎﺳﻰ ‪ DNA‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮف ‪ T‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى زﻧﺪﮔﻰ )‪ (Elan Vital‬؛ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت را ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻫﺎﻧﺮى ﺑﺮﻛﺴﻮن ﺑﺮاى‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد زﻧﺪﮔﻰ ﺑﻴﺎن داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﻰ اﻛﻨﻮن اﺻﻄﻼح ﺟﻬﺶ ﺑﻪ ﺳﻮى ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫آن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻫﺎﺑﻞ )‪(Hubble Constante‬؛ ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺘﻰ اﺳﺖ ﺑﻴﻦ ‪ 50‬ﺗﺎ ‪ 100‬ﻛﻪ ارزش ﮔﺴﺘﺮش‬
‫ﻛﻬﮕﺸﺎﻧﻬﺎو از ﻗِﺒﻞ آن ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎن را ﻣﻰﺗﻮان ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺧﺮﭼﻨﮓ )‪ (Crab‬؛ ﻳﻜﻰ از ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ ﻣﻨﻄﻘﺔ اﻟﺒﺮوج‪ ،‬ﺳﺮﻃﺎن‪.‬‬
‫د‪ .‬ان‪ .‬اى ‪ (Desoxyribo Nucleique Acide) DNA‬؛ دزاﻛﺴﻰ رﻳﺒﻮﻧﻮﻛﻠﺌﻴﻚ اﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪٣٧٢‬‬
‫دب اﻛﺒﺮ )‪(Great Bear‬؛ )ﺧﺮس ﺑﺰرگ( ﻳﻜﻰ از ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ ﺷﻤﺎﻟﻰ ﻣﺠﺎور ﺑﻪ ﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎل‪.‬‬
‫ﺳﺘﺎره ﻣﻮﺟﻮد در آن ﺷﺒﻴﻪ ﺧﺮس اﺳﺖ و ﺑﺪﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﺧﺮس ﺑﺰرگ ﻧﺎم دارد‪ .‬دب اﻛﺒﺮ در ﺟﻬﺖ‬
‫ﻋﻜﺲ دب اﺻﻐﺮ )‪ (Little Bear‬ﻗﺮار دارد ﻛﻪ او ﻫﻢ ﻳﻜﻰ دﻳﮕﺮ از ﺻﻮرﺗﻬﺎى ﻓﻠﻜﻰ ﺷﻤﺎﻟﻰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 7‬ﺳﺘﺎره از ﺳﺘﺎرﮔﺎن دب اﻛﺒﺮ و ﻳﺎ دب اﺻﻐﺮ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ در آﺳﻤﺎن دﻳﺪه ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺒﻴﻪ‬
‫ﺑﻪ دو ﭼﻤﭽﻪ )ﻗﺎﺷﻖ ﺑﺰرگ ﭼﻮﺑﻰ( ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ ﻋﻜﺲ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻰ از‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن دب اﺻﻐﺮ ﺳﺘﺎره ﻗﻄﺒﻰ ﻧﺎم دارد ﻛﻪ ﺳﺘﺎره ﺑﺴﻴﺎر درﺧﺸﺎن ﻧﻴﻤﻜﺮه ﺷﻤﺎﻟﻰ اﺳﺖ و‬
‫راﻫﻨﻤﺎى ﻣﻼﺣﺎن در ﺷﺐ اﺳﺖ‪.‬اﮔﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو ﺳﺘﺎره واﻗﻊ در ﻛﻒ ﻗﺎﺑﻠﻤﻪ )ﭼﻤﭽﻪ ( دب اﻛﺒﺮ را‬
‫در ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ‪ 6‬ﺑﺮاﺑﺮ اداﻣﻪ دﻫﻴﺪ ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ ﺳﺘﺎره)دﺳﺘﻪ ي ﭼﻤﭽﻪ( دب اﺻﻐﺮ ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﺘﺎره ﻗﻄﺒﻲ اﺳﺖ و ﻫﻤﻮاره ﺷﻤﺎل راﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫دوﭘﻠﺮ ـ ﻓﻴﺰو )ﭘﺪﻳﺪه( ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺻﺪا و ﻳﺎ ﻧﻮر ﻣﺎداﻣﻰ ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﺻﻮﺗﻰ و ﻳﺎ‬
‫ﻧﻮرى ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺎرهﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬دور و ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﺷﻮد )در ﻣﻮﻗﻊ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺻﺪاى ﻣﻨﺒﻊ زﻳﺮ و‬
‫ﻣﻮﻗﻊ دور ﺷﺪن ﺑﻢ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣﻰرﺳﺪ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻧﻮر ﻫﻨﮕﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﻧﻮرى ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻰﮔﺮدد ﻧﻮر‬
‫آن ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ رﻧﮓ آﺑﻰ و زﻣﺎن دور ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﻮى رﻧﮓ ﺳﺮخ ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا ﻣﻰﻛﻨﺪ(‪.‬‬
‫دوﮔﺎﻧﮕﻰ ﻣﻮج و ذر‪‬ه‪ :‬ﻟﻮﻳﻰ دو ﺑﺮوى ﻓﻴﺰﻳﻜﺪان ﻓﺮاﻧﺴﻮى ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ذرات ﺑﻨﻴﺎدى ﺧﺎﺻﻴﺖ‬
‫دوﮔﺎﻧﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ذر‪‬ه ﻋﻤﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻰ را از اﺗﻢ ﺑﻜﻨﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﮔﺎﻫﻰ‬
‫ﺑﺮﻋﻜﺲ ﻗﺎدرﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮج ﻣﻨﻜﺴﺮ و ﻳﺎ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ را دوﮔﺎﻧﮕﻰ ﻣﻮج و ذر‪‬ه‬
‫ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫دﻧﻴﺎى ﺗﺼﻮﻳﺮى )‪ (Virtuel Worlds‬؛ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺼﺎوﻳﺮى ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮ ﺑﺮ روى‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﮔﺎﻫﻰ اوﻗﺎت ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ ﺗﺼﺎوﻳﺮ ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ از ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎى ﺣﻘﻴﻘﻰ‬
‫دﺷﻮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺗﻴﻜﻠﻮم آﻧﺪوﭘﻼﺳﻤﻴﻚ )‪(Reticulum Endoplasmique‬؛ ﺳﺎﺧﺘﺎرى از درون ﺳﻠﻮل‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‪.‬‬

‫‪٣٧٣‬‬
‫رﻳﺒﻮزوم )‪ (Ribosomes‬؛ ﺗﺮﻛﻴﺒﻰ از ﺳﺎﺧﺘﺎر دروﻧﻰ ﺳﻠﻮل ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﺳﻨﺘﺰ‬
‫ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ در ﺣﻀﻮر ‪ RNA.m‬ﭘﻴﻐﺎمرﺳﺎن و ‪ RNA.t‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎل ﻧﻮرى )‪(Light year‬؛ ﺑﺮاى ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺴﺎﻓﺖ در ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻰﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎل ﻧﻮرى‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪاى اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮر در ﻳﻚ ﺳﺎل ﻣﻰﭘﻴﻤﺎﻳﺪ و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ده ﻫﺰار ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺴﺎﻓﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﻳﺒﻮﻧﻮﻛﻠﺌﻴﻚ اﺳﻴﺪ )‪ (Ribonucleiouc Acide‬؛ )‪.(RNA‬‬
‫ﺳِﺮﻳﻦ )‪(Serine‬؛ آﻣﻴﻨﻮ اﺳﻴﺪى در ﻣﻠﻜﻮل ‪ DNA‬ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﻧﻮﺑﺎﻛﺘﺮى )‪ (Cyanobacteries‬؛ ﻧﻮﻋﻰ از ﺑﺎﻛﺘﺮﻳﻬﺎ ﻛﻪ در ﺳﺤﺮﮔﺎه زﻧﺪﮔﻰ در اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎى‬
‫اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ )‪(Black Hole‬؛ ﺟﺴﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ‪ :‬زﻣﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﻮﺧﺖ اﺗﻤﻰ اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﻨﺎﺻﺮى از ﻛﺮﺑﻦ و اﻛﺴﻴﮋن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻴﺴﺖ و ﺷﺸﻢ ﻳﻌﻨﻰ آﻫﻦ ﻣﻰرﺳﺪ‪،‬‬
‫ﭼﮕﺎﻟﻰ ﻣﺮﻛﺰ آنﻗﺪر زﻳﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺘﺎره ﻗﺎدر ﻣﻰﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺣﺘﻰ ﻧﻮر را ﺑﺒﻠﻌﺪ و ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺟﺴﺪ اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻫﻴﻮﻻﻳﻰ را ﻛﻪ در ﺣﺠﻢ ﺑﻰﻧﻬﺎﻳﺖ ﻛﻮﭼﻜﻰ ﻓﺸﺮده و ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻴﺎﻫﭽﺎﻟﻪ ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺘﻴﻮﻛﺮوم )‪ (Cytochrom C‬؛ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻰ ﻛﻪ در ﻻﺑﻪﻻى ﻣﻠﻜﻮل ﻧﺮدﺑﺎﻧﻰ ﺷﻜﻞ‬
‫‪DNA‬ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺳﻴﺘﻮزﻳﻦ )‪ (Cytosine‬؛ ﻳﻜﻰ از ﭼﻬﺎر ﻣﻮﻟﻜﻮل اﺳﺎﺳﻰ ‪ DNA‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮف ‪ C‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺷﻴﻮا )‪ (Shiva‬؛ ﻳﻜﻰ از ﺧﺪاﻳﺎن ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻫﻨﺪوﻳﺴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاى ﻣﺨﺮب‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﺧﺪاﻳﻰ ﻛﻪ ﻫﺮج و‬
‫ﻣﺮج ﻣﻰآﻓﺮﻳﻨﺪ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻢ وراﺛﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت )‪ (Genetiaue of Population‬؛ اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﻧﺴﺒﻴﺖ ارﺛﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت را ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻰﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻏﻮل ﺳﺮخ )‪ (Red Giante‬؛ واﻛﻨﺶ ﻫﺴﺘﻪاى ﻛﻪ در درون ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﺗﻔﺎق ﻣﻰاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺒﻚ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻰ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﻣﺼﺮف ﺷﺪ و ﻋﻨﺎﺻﺮ‬

‫‪٣٧٤‬‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ در ﻣﺮﻛﺰ ﺳﺘﺎره ﻓﺸﺮده ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮع ﭘﺪﻳﺪه ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻋﻮض ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن‬
‫واﻛﻨﺸﻰ )ﮔﺪاﺧﺘﻲ(دﻳﮕﺮ ﺑﺎ اﻧﺮژى و دﻣﺎى ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺷﺮوع ﻣﻰﮔﺮدد و اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﻔﺠﺎرى‬
‫رخ ﻣﻰدﻫﺪ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺒﻚ واﻗﻊ در ﺳﻄﺢ ﮔﺴﺘﺮده ﺷﺪه و ﺣﺠﻢ ﺳﺘﺎره ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ ﮔﺮدﻳﺪه و‬
‫ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻏﻮل ﺳﺮخ رﻧﮕﻰ ﻣﻰﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻓﻮﺗﻮﺳﻨﺘﺰ )‪ (Photosynthese‬؛ ﻋﻤﻞ ﺟﺬب ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﮔﺎز ﻛﺮﺑﻴﻚ ﻫﻮا ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮاد ﻗﻨﺪى و ﺳﻠﻮﻟﺰ‪.‬‬
‫ﻓﻴﺒﺮﻳﻨﻮﭘﺘﻴﺪ )‪(Fibrinoptide‬؛ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻰ ﻛﻪ در ﻻﺑﻪﻻى ﻣﻮﻟﻜﻮل ﻧﺮدﺑﺎﻧﻰ ﺷﻜﻞ ‪DNA‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻗﻴﻔﺎووﺳﻰ )‪) (Cepheides‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮ(؛ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺗﭙﻨﺪهاى ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻮراﻧﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺗﻨﺎوﺑﻰ ﻣﺘﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ و از وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺮاى ﺳﻨﺠﺶ ﮔﺮﻳﺰ ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻛﺎﻟﻴﺴﺘﻮ )‪(Callisto‬؛ ﻳﻜﻰ از ﻣﺎﻫﻬﺎى ﻣﺸﺘﺮى ﻛﻪ ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ در ﺳﺎل ‪1609‬‬
‫ﻛﺸﻒ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ )‪(Cambrienne‬؛ دورهاى از ﻋﻤﺮ زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 500‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ دوره ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﺟﻨﺴﻴﺖ ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺎه ﺗﻨﻮع در اﻧﻮاع ﻣﻮﺟﻮدات و ﮔﻴﺎﻫﺎن زﻳﺎد ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻰ ﺗﻨﻮع را اﻧﻔﺠﺎر ﻛﺎﻣﺒﺮﻳﻦ ﻧﺎم ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛُﺪ وراﺛﺖ )‪(Genetique Code‬؛ وﺿﻌﻴﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎى ‪ A.C.G.T‬را ﺑﺮ روى ﻧﺮدﺑﺎن‬
‫‪ D.N.A‬ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻛُﺪ وراﺛﺖ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻠﺮوﭘﻼﺳﺖ )‪(Chloroplaste‬؛ ﻣﻠﻜﻮﻟﻬﺎﻳﻰ در درون ﻫﺴﺘﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪﻛﻤﻚ آن‬
‫ﻓﺘﻮﺳﻨﺘﺰﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻧﻮر و ﺑﺨﺎر آب و ﮔﺎزﻛﺮﺑﻨﻴﻚ را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻠﻮﻟﺰ و ﻣﻮاد ﻗﻨﺪى )ﻫﻴﺪراﺗﻬﺎى‬
‫ﻛﺮﺑﻦ( ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮارك )‪(Quarks‬؛ ذرات ﺑﻨﻴﺎدى ﻛﻪ از اﺗﺤﺎد ﺳﻪ ذره از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬ﭘﺮوﺗﻮن و ﻳﺎ ﻧﻮﺗﺮون ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع ‪ 6‬ذره ﻛﻮارك وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪٣٧٥‬‬
‫ﻛﻮازار )‪(Quasar‬؛ اﺟﺮام آﺳﻤﺎﻧﻰ ﺑﺴﻴﺎر درﺧﺸﺎن ـ ﺑﻴﺮون از ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ‪ .‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻗﻮى در‬
‫اﻣﻮاج ﻧﻮر ﻣﺮﺋﻰ و رادﻳﻮﻳﻰ ﻛﺴﻴﻞ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر دور از ﻣﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﻢ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل و دورﺗﺮﻳﻦ ﻛﻮازار ‪ 16‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﻧﻮرى از ﻣﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ﻋﻤﻼً دﺳﺘﻪ اﺧﻴﺮ‬
‫ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎن از ﻣﺎ دور اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻮرى ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻰرﺳﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻏﺎز ﻣﻬﺒﺎﻧﮓ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﻮب ‪ (Cosmic Backround Explorer) COBE‬؛ ﻣﺎﻫﻮارهاى ﻛﻪ اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻴﻬﺎ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1989‬ﺑﺮاى ﺗﺸﺨﻴﺺ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎى ﻓﺴﻴﻠﻰ در ﻣﺪار زﻣﻴﻦ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻔﻴﺪ؛ ﺟﺴﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺳﻮﺧﺖ ﻫﺴﺘﻪاى ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪه و ﻣﺘﺮاﻛﻢ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻰ ﻫﻨﻮز درون آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮم اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﺎﻟﻰ اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻴﺶ از ‪ 800‬ﻛﻴﻠﻮﮔﺮم در ﻫﺮ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻰ ‪ 100000‬ﺑﺎر ﻓﺸﺮدهﺗﺮ از آﻫﻦ‪.‬‬
‫ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﻗﻬﻮهاى؛ اﻳﻨﻬﺎ ﺳﺘﺎره ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و در واﻗﻊ ﭼﻴﺰى ﺷﺒﻴﻪ ﺳﻴﺎره ﻣﺸﺘﺮى ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻠﻮﻟﻪاى‬
‫از ﮔﺎز ﻫﻴﺪروژن و ﻫﻠﻴﻢ ﺑﺎ ﺟﺮﻣﻰ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻛﻤﺘﺮ از ﺟﺮم ﺑﺤﺮاﻧﻰ‪ ،‬ﻳﺎ ﺟﺮم ﻻزم ﺑﺮاى اﻳﺠﺎد واﻛﻨﺶ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺴﺘﻪاى دارﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﺮم ﺳﻴﺎره ﻣﺸﺘﺮى ده ﺑﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺟﺮم ﻛﻨﻮﻧﻰ ﺑﻮد او ﻫﻢ ﺳﺘﺎرهاى‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻰﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى ﺳﻴﺎه؛ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻬﺎﻳﻰ ﺳﺘﺎرﮔﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻏﺎز ﺗﻮﻟﺪ ﺟﺮﻣﻰ در ﺣﺪود ﻳﻚ ﺗﺎ ﻫﺸﺖ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﺧﻮرﺷﻴﺪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖ اﺗﻤﻰ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﻔﻴﺪ ﺷﺪه و ﻣﻮﻗﻌﻰ‬
‫ﻛﻪ ﻛﻮﺗﻮﻟﻪﻫﺎى اﺧﻴﺮ ﺳﺮد ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻛﺮﻳﺴﺘﺎل ﺳﻴﺎه رﻧﮓ ﺳﺨﺘﻰ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻛﺮه زﻣﻴﻦ‬
‫ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ آﻧﻬﺎ را ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺳﻴﺎه ﻣﻰﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎﻧﻴﻤﺪ )‪ (Ganymede‬؛ ﻳﻜﻰ از ﻣﺎﻫﻬﺎى ﺳﻴﺎره ﻣﺸﺘﺮى ﻛﻪ ﺑﺮاى اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺎﻟﻴﻠﻪ در‬
‫ﺳﺎل‪ 1609‬ﻛﺸﻒ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻮاﻧﻴﻦ )‪ (Guanine‬؛ ﻳﻜﻰ از ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﻪ اﺻﻠﻰ ﻣﻠﻜﻮل ‪ DNA‬ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮف ‪ G‬ﻧﻤﺎﻳﺶ داده ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻟﻮﺳﻰ )‪ (Lucy‬؛ اﺳﻜﻠﺖ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ‪ 24‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ 1974‬در اﻓﺮﻳﻘﺎى ﺷﺮﻗﻰ )اﺗﻴﻮﭘﻰ(‬

‫‪٣٧٦‬‬
‫ﭘﻴﺪا ﺷﺪه ﻛﻪ ﺟﺰو دﺳﺘﻪ اﺳﺘﺮاﻟﻮﭘﺘﻴﻚ ﮔﺮاﺳﻴﻞ ﻗﺮار دارد و ﻇﺎﻫﺮا از ﺟﻨﺲ ﻣﺎده ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ‬
‫ﻣﺪﺗﻰ او را ﻣﺎدرﺑﺰرگ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻰﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻰ اﻛﻨﻮن ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﻛﻪ در ﺷﺎﺧﻪاى از ﻧﮋاد‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻮﺳﻰ در ‪ 3‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪ و ﻗﺪ او ‪ 1/1‬ﻣﺘﺮ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮرﺷﻴﺴﻮن )‪ (Murchison‬؛ ﺳﻨﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻛﻪ در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎده‪ ،‬درون آن ﺑﻴﺶ از‬
‫‪ 55‬ﻧﻮع آﻣﻴﻨﻮ اﺳﻴﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻬﺎى ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ‪ 20‬آﻣﻴﻨﻮاﺳﻴﺪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬از‬
‫آن ﻣﻴﺎن ‪ 8‬آﻣﻴﻨﻮاﺳﻴﺪ از ﻫﻤﺎﻧﻬﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻨﮓ آﺳﻤﺎﻧﻰ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻰﺗﻮان‬
‫ﮔﻔﺖ اﻟﻔﺒﺎى زﻧﺪﮔﻰ در ﻓﻀﺎ و در ﻻﺑﻪﻻى اﺟﺮام آﺳﻤﺎﻧﻰ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺘﻮﻛﻨﺪرى )‪ (Mitochondries‬؛ ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻰ در درون ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى ﺟﺎﻧﻮران ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮاﻧﺪ اﻛﺴﻴﮋن را‬
‫ﺑﺎ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻰ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺮده و ﻋﻤﻼً ﺗﻤﺎﻣﻰ ﻣﻠﻜﻮل ‪) ATP‬آدﻧﻮزﻳﻦ ﺗﺮى ﻓﺴﻔﺎت اﺳﻴﺪ( را در‬
‫داﺧﻞ ﺳﻠﻮل ﺗﻬﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎﺳﺎ )‪ (National Aeronautics and Space Administration) (NASA‬؛ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎى ﻓﻀﺎﻳﻰ اﻣﺮﻳﻜﺎ‪.‬‬
‫ﻧﻄﻔﻪ )‪ (Eggs‬؛ ﻳﺎ اﺷﻚ ﻛﻴﻬﺎﻧﻰ‪ ،‬ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از ﻧﻘﺎط درﺧﺸﺎﻧﻰ در ﺗﻮده ﺳﺤﺎﺑﻬﺎى ﻣﻮﺟﻮد در درون‬
‫ﻛﻬﻜﺸﺎﻧﻬﺎ و ﻧﻤﻮدارى از ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﻄﻪ اﻣﮕﺎ )‪ (Poir it omega‬؛ ﻧﻮﻋﻰ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻰ روح آزاد ﺷﺪه از ﻣﺎده اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻄﻼﺣﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻴﺎرد دوﺷﺎردن ﺑﺮاى ﺑﻴﺎن ﭼﮕﻮﻧﮕﻰ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺟﻬﺎن ﻧﻤﻮد‪ .‬او ﻛﻴﻬﺎن را در ﺣﺎل ﺗﺤﻮل ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮده و ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻰ ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ ﮔﺮاﻳﺶ اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﺑﻪ ﺳﻮى آﻳﻨﺪهاى ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ در آن ﺧﺪا آﻳﻨﺪه ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ و ﻧﻘﻄﻪ اﻣﮕﺎ ﻳﺎ ﺗﻤﺮﻛﺰ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻰ در اَﺑﺮ ﺑﺸﺮى ﻓﻮق ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺗﺮون )‪ (Netron‬؛ ذر‪‬هاى ﺑﻨﻴﺎدى ﺑﺪون ﺑﺎر ﺑﺎ ﺟﺮﻣﻰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻣﻌﺎدل ﺟﺮم ﭘﺮوﺗﻮن و ‪ 1840‬ﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻨﺘﺮ از اﻟﻜﺘﺮون‪ .‬ﻧﻮﺗﺮون و ﭘﺮوﺗﻮن ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪﮔﺎن اﺻﻠﻰ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻢ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﺗﻌﺪاد ﻧﻮﺗﺮون در ﻫﺴﺘﻪﻫﺎى ﻣﺘﻔﺎوت ﻳﻚ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬اﻳﺰوﺗﻮﭘﻬﺎى آن ﻋﻨﺼﺮ را‬

‫‪٣٧٧‬‬
 ‫ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآورد‪.‬‬
‫ﻧﻮﺗﺮﻳﻨﻮ ؛ ذر‪‬هاى اﺳﺖ ﺑﻨﻴﺎدى ﻛﻪ در ﺿﻤﻦ اﻧﺘﻘﺎﻻت در ﺗﺮازﻫﺎى اﻧﺮژى دروﻧﻰ اﺗﻤﻬﺎى رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ‬
‫از ﻫﺴﺘﻪ ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮد و ﻳﺎ در ﻣﻮﻗﻊ ﭘﻴﻮﺳﺖ دو ﻫﺴﺘﻪ ﺳﺒﻚ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬در درون‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺿﻤﻦ ﭘﻴﻮﺳﺖ اﺗﻤﻬﺎى ﻫﻴﺪروژن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاى ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺗﻢ ﻫﻠﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ذره ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻰﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻫﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ در ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ در ﻣﻴﻠﻴﺎرد در ﻣﻴﻠﻴﺎرد در‪ ...‬ذره ﻧﻮﺗﺮﻳﻨﻮ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻣﻰآﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ذر‪‬ه ﻋﻤﻼً ﺟﺮم و ﺑﺎر ﻧﺪارد و از آن رو ﺗﺸﺨﻴﺺ آن دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻰﻛﻪ ﻧﻮر‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺪن ﻣﺎ اﺻﺎﺑﺖ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎردﻫﺎ ذره ﻧﻮﺗﺮﻳﻨﻮ در آن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ از ﺑﺪن ﻣﺎ و ﺣﺘﻰ‬
‫از ﺗﻤﺎﻣﻰ ﺟﺮم ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﻋﺒﻮر ﻛﺮده و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ آن ﺑﻴﺮون ﻣﻰرود و ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد را در ﻓﻀﺎى‬
‫ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻰ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪.‬‬
‫ﻧﻴﺮوﻫﺎى ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺑﺸﺮ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬
‫‪ 1‬ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ؛ ﻋﺒﺎرت از ﺗﺄﺛﻴﺮ دو ﺟﺮم ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻘﺪار آن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب دو ﺟﺮم‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﺮ ﻣﺠﺬور ﻓﺎﺻﻠﻪ آﻧﻬﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 2‬ﻧﻴﺮوى ﻛﻠﻮﻣﺒﻴﻦ ﻳﺎ ﻧﻴﺮوى اﻟﻜﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺴﻰ؛ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﻴﺮوى ﺟﺎذﺑﻪ و ﻳﺎ ﻧﻴﺮوى داﻓﻌﻪ دو‬
‫ذر‪‬ه ﺑﺎردار ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ‪ .‬ﻣﻘﺪار اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﺨﺶ ﺑﺮ ﻣﺠﺬور ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫دو ذره ﻳﺎ دو ﺟﺴﻢ ﺑﺎردار از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻧﻴﺮوى ﻫﺴﺘﻪاى ﻗﻮى‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻰﺗﻮان آن را ﻧﻴﺮوى ﭘﻴﻮﻧﺪ دروﻧﻰ ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوﺗﻮن و‬
‫ﻧﻮﺗﺮون را ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﮕﻪ ﻣﻰدارد‪ .‬ﻣﻘﺪار اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﺟﺮم ﭘﺮوﺗﻮن و‬
‫ﻧﻮﺗﺮﻧﻬﺎى آزاد ﺑﺎ ﺟﺮم اﻳﻦ ذر‪‬ات ﻣﻘﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻫﻢ در اﺗﻤﻰ‪ ،‬ﺿﺮب در ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻴﺮ ﻧﻮر ﺑﻪ ﺗﻮان دو‪.‬‬
‫درواﻗﻊ ﺟﺮم ﭘﺮوﺗﻮن و ﻧﻮﺗﺮون ﻣﻘﻴﺪ)ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺷﺪه( ﺷﺪه در ﻫﺴﺘﻪ اﺗﻤﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﺟﺮم ﭘﺮوﺗﻮن و‬
‫ﻧﻮﺗﺮون آزاد اﺳﺖ‪ .‬اﺧﺘﻼف اﻳﻦ دو ﻣﻘﺪار اﻧﺮژى ﺧﺎرج ﺷﺪه از ﻫﺴﺘﻪ در ﺣﺎل ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮرى‬
‫ﻛﻪ از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺧﺎرج ﻣﻰﺷﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﻧﻴﺮوى ﻫﺴﺘﻪاى ﺿﻌﻴﻒ؛ اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎﻻت ﺗﺮازﻫﺎى اﻧﺮژى اﺿﺎﻓﻰ ﺑﺎﻗﻰ ﻣﺎﻧﺪه در درون ﻫﺴﺘﻪ ﺑﻌﺪ از‬

‫‪٣٧٨‬‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ را ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار و ﻳﺎ رادﻳﻮاﻛﺘﻴﻮ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار آن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ اﻧﺮژى ﺟﻨﺒﺸﻰ ذر‪‬ات آﻟﻔﺎ و ﻳﺎ ﺑﺘﺎ و‬
‫ﻳﺎ ﮔﺎﻣﺎﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﺎرج ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ )‪ (Centrifugal Force‬؛ ﻧﻴﺮوﻳﻰ ﻛﻪ ﺟﺴﻢ ﻣﺘﺤﺮك را از ﻣﺮﻛﺰ دور ﻧﮕﻪ‬
‫ﻣﻰدارد‪) .‬ﻫﻤﺎن ﻧﻴﺮوﻳﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه ﺗﺎ ﺳﻴﺎرات ﺟﺬب ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﺸﻮﻧﺪ و در ﻣﺪارى اﻃﺮاف‬
‫آن ﮔﺮدش ﻛﻨﻨﺪ( ﻣﻘﺪار اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﺟﺮم ﺟﺴﻢ ﻣﺘﺤﺮك در ﻣﺠﺬور‬
‫ﺳﺮﻋﺘﺶ ﺑﺨﺶ ﺑﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ آن از ﻣﺮﻛﺰ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ دور زﻣﻴﻦ در ﺣﺎل ﭼﺮﺧﺶ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮﻋﺖ آﻧﻬﺎ ﻃﻮرى ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوى ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﺮﻛﺰ ﺣﺎﺻﻞ از ﭼﺮﺧﺶ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ‬
‫ﻧﻴﺮوى ﮔﺮاﻧﺸﻰ زﻣﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺘﻌﺎدل ﺑﻪ دور زﻣﻴﻦ ﺑﮕﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫واراووﻧﺎ )‪ (Warrawoona‬؛ ﻧﻮﻋﻰ ﻣﻴﻜﺮوﻓﺴﻴﻞ ﻛﻪ در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪهاى ﻛﻪ در ‪ 3/5‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ووﻳﺠﺮ ‪ 1‬و ‪ (Voyager) 2‬؛ ﺳﻔﻴﻨﻪﻫﺎى ﻓﻀﺎﻳﻰ ﻛﻪ در ﺑﻴﺴﺘﻢ و اول ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1977‬ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻧﺎﺳﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻓﻀﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺳﻔﻴﻨﻪ اﻛﻨﻮن از ﻣﺤﺪوده زﻣﻴﻦ ﺧﺎرج ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫وﻳﺸﻨﻮ )‪(Vishnou‬؛ ﻳﻜﻰ از ﺧﺪاﻳﺎن ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻫﻨﺪوﻳﺴﻢ؛ وﻳﺸﻨﻮ ﺧﺪاى ﻧﻈﻢ اﺳﺖ و ﻧﻴﺮوﻳﻰ‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪدﻫﻨﺪه دارد و ﻣﺎﻧﻊ از ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻣﻰﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﻮ )‪(Homo‬؛ ﻧﺎﻣﻰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ دادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻮارﻛﺘﻮس )‪ (Home Erectus‬ﻳﺎ ﭘﻴﺘﻜﺎﻧﺘﺮوپ )‪(Pithecantrope‬؛ ﻳﺎ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى‬
‫اﻓﺮاﺷﺘﻪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻗﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻛﺸﻴﺪهﺗﺮ و ﻣﻐﺰﺷﺎن ﺣﺠﻴﻤﺘﺮ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﺎﻗﺒﻠﺸﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ‪ 1/5‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﭘﻴﺶ ﻣﻰزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ و آﻧﻬﺎ آﺗﺶ را ﻛﺸﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻮﺳﺎﭘﻴﻦ )‪(Homo sapienes‬؛ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى اوﻟﻴﻪ و ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻛﻨﻮﻧﻰ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻮﺳﺎﭘﻴﻦ ـ ﺳﺎﭘﻴﻦ )‪(Homo Sapienes - sapienes‬؛ ﻳﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻋﺎﻗﻞ و داﻧﺸﻤﻨﺪ ‪Sage et‬‬
‫)‪(Homme savante‬ﺧﺎﻧﻮاده اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻛﻨﻮﻧﻰ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺎم را در آﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎﻧﺮى ﺑﺮﮔﺴﻮن‬

‫‪٣٧٩‬‬
 ‫ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﻮﮔﻠﻮﺑﻴﻦ )‪ (Hemoglobine‬؛ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﻰ ﻛﻪ در ﻻﺑﻪﻻى ﻣﻠﻜﻮل ﻧﺮدﺑﺎﻧﻰ ﺷﻜﻞ ‪DNA‬‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه وﺟﻮد دارد و ﻧﺎﻗﻞ ﻣﻠﻜﻮل اﻛﺴﻴﮋن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻮﻫﺎﺑﻠﻴﺲ )‪(Homo Habilis‬؛ ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ از دﺳﺘﻬﺎى ﺧﻮد ﺑﺮاى ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺷﻴﺎء ﻣﺜﻼً‬
‫ﺳﻨﮓ ﻳﺎ ﭼﻮب اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻰﻛﺮده و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ آﻧﻬﺎ را ﺷﺒﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﺎﻫﺮ ﻟﻘﺐ دادهاﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫اوﻟﻴﻦ ﭘﻴﺸﻪوران ﺟﻬﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ و اﺷﻴﺎﻳﻰ از ﺳﻨﮓ و ﭼﻮب ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً آﻧﻬﺎ ﻧﮋاد‬
‫اُﺳﺘﺮاﻟﻮﭘﺘﻴﻚ را ﻣﻨﻘﺮض ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﺳﻜﻠﺘﻬﺎى ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 2‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل‬
‫ﭘﻴﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻦ )‪ (Yin‬و ﻳﺎﻧﮓ )‪ (Yang‬دو ﻛﻠﻤﻪ ﭼﻴﻨﻰ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﺮد و ﮔﺮم در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻰ وﻟﻰ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻤﻴﻘﺘﺮ‪.‬‬

‫‪٣٨٠‬‬