Diplomski studiji: Nastavni predmeti :

Prehrambeno in enjerstvo / Procesno in enjerstvo Modeliranje i upravljanje u prehrambeno-tehnolo kim procesima Modeliranje operacija i procesa

PRIMJENA MODELA LINEARNOG PROGRAMIRANJA U OPTIMIRANJU PREHRANE

prof. dr. sc. Damir Magdi , PTF Osijek (1)

Metode matemati kog optimiranja: - cjelobrojno programiranje - linearno programiranje * - nelinearno programiranje - stohasti ko programiranje - dinami ko programiranje Linearno programiranje = rje avanje matemati kog zadatka izra unavanjem (optimalne) vrijednosti (linearne) funkcije ije varijable zadovoljavaju sustav ograni enja koji je zadan (linearnim) jednad bama i/ili nejednad bama. Modeli linearnog programiranja predstavljeni su (linearnim) jednad bama i nejednad bama od kojih neke predstavljaju funkciju (cilja), a neke ograni enja.
(2)

Primjene metode linearnog programiranja: - izbor lokacije tvornica - optimalno planiranje investicijskih ulaganja - optimiranje proizvodnih programa - optimiranje razmje taja strojeva - izbor optimalnih tehnolo kih postupaka - optimiranje plana prehrane - optimiranje transporta - optimiranje sastava obroka - Op enito: metode linearnog i nelinearnog programiranja optimiraju modele sustava koji su u stacionarnom stanju
(3)

Primjeri modela optimiranja: - Optimiranje sastava smjese sirovina (koli ine i max. dobit) - Optimiranje sastava i cijene obroka (sastav i min. cijena) - Optimiranje jelovnika za djevojke i mladi e (sastav i min. cijena) - Optimiranje plana proizvodnje (koli ine i max. dobit)

Metoda linearnog programiranja sastoji se od: - modela funkcije cilja - modela ograni enja (Fc) (<=, =, >=)

- Simplex metoda (G. Dantzig, 1947. g)

(4)

Model funkcije cilja (linearni): Fc= c1x1+c2 x2+ + cN xN ( MIN / MAX ) Model ograni enja (linearni): oblika oblika = oblika a i,1 x 1 + a i,2 x 2 + +a i,N x N a j,1 x1 + a j,2 x 2 + + a j,N x N a M,1 x 1 + a M,2 x 2 + + a M,N x N bi =bj bM

xi 0, M = broj ograni enja, N = broj varijabli Ograni enja odre uju skup dopustivih rje enja (n-terokut).
(5)

Struktura modela linearnog programiranja

EKONOMSKI UVJETI (cijene: sirovina, proizvoda, energije, rada i kapitala)

MODEL FUNKCIJE CILJA

TEHNOLO KI UVJETI (iskoristivost tehnolo kih kapaciteta, sirovina i tr i ta) KAKVO A PROIZVODA (nutritivna i senzorska svojstva)

(6)

EKONOMSKA OGRANI ENJA (ograni enost financijskih sredstava, raspolo ivih sirovina i tr i ta) TEHNOLO KA OGRANI ENJA (ograni enost tehnolo kih postrojenja, raspolo ivost energije i radne snage) KAKVO A PROIZVODA (standardi proizvoda i proizvodnje ISO, ...) UTJECAJ NA OKOLI (kemijski i biolo ki utjecaj na okoli )

MODEL OGRANI ENJA

(7)

Primjer 1. Optimiranje sastava smjese sirovina S1 i S2

SIROVINA S1 S2 MASNO A (%) 0,08 0,12 PEPEO (%) 0,02 0,035 CIJENA (kn/kg) 1,8 3,15

Prodajna cijena smjese je 4,5 kn/kg. FC MAX = dobit = prodajna cijena tro kovi FC MAX = 4,5 ( S1 + S2 ) ( 1,8 S1 + 3,15 S2 ) = 4,5 S1 + 4,5 S2 1,8 S1 3,15 S2 FC MAX = 2,7 S1 + 1,35 S2 Pepeo Masno a Zalihe : S1 S2 0,03 % 0,1 % <=800 <= 600 (maksimum funkcije cilja) MODEL FUNKCIJE CILJA

OGRANI ENJA

(8)

MODEL OGRANI ENJA 1. 0,02S1 + 0,035S2 0,03(S1 + S2) 0,02S1 - 0,03S1 + 0,035S2 - 0,03S2 0 -0,01S1 + 0,005S2 0 /(-200) 2S1 S2 0 (S1>=0, S2=0; S1>=250, S2=500) 2. 0,08S1 + 0,12S2 0,1(S1 + S2) 0,08S1 0,1S1 + 0,12S2 0,1S2 0 -0,02S1 + 0,02S2 0 /(-50) S1 S2 0 (S1=0, S2>=0; S1=500, S2>=500) 3. S1 800 4. S2 600 (S1<=800, S2=0; S1<=800, S2=500)

(S1=0, S2<=600; S1=500, S2<=600)

(9)

1) 2)

FcMAX (600, 600)

4)

Skup dopustivih rje enja

3)

(10)

FC MAX = 2,7 S1 + 1,35 S2 = 2,7 600 + 1,35 600 = 2430 kn/1200kg = 2,025 kn/kg

ZAKLJU AK:

Optimalan sastav smjese sirovina S1 i S2, koji zadovoljava sva ograni enja bit e pripravljen sa 600 kg sirovine S1 i 600 kilograma sirovine S2. Pri takvom sastavu mogu e je ostvariti maksimalnu dobit od 2,025 kn/kg prodane smjese.

Primjer kori tenja ra unalnog programa LINDO ver. 6.0 !

(11)

LINDO ver. 6.0

(LINDO Systems, Inc. , Chicago, USA)

MAX

2.7S1+1.35S2

OBJECTIVE FUNCTION VALUE 1) 2430.000 VALUE 600.000000 600.000000

SUBJECT TO 2S1-S2>=0 S1-S2<=0 S1<=800 S2<=600 END VARIABLE S1 S2

(12)

Primjer 2. Optimiranje sastava i cijene obroka

Bjelan evine
Namirnica ivotinjske Biljne

Masno e 1,00 1,00 0,08 0,04

Ugljikohidrati

Cijena (kn/kg) 5,0 9,0 35,0 4,0 4,5 3,8 3,2 7,1 3,0

x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8 x9

mast ulje meso mlijeko e er ri a bra no grah krumpir

0,20 0,03 0,08 0,12 0,24 0,02

0,02 0,02 0,02

0,05 1,00 0,78 0,72 0,47 0,19

MODEL FUNKCIJE CILJA FcMIN = 5x1 + 9x2 + 35x3 + 4x4 + 4.5x5 + 3.8x6 + 3.2x7 + 7.1x8 + 3x9
(13)

Ograni enja: Minimalna koli ina mesa u obroku smije biti 0.3 kg Minimalna koli ina bjelan evina ivotinjskog podrijetla mora biti 0.028 kg Minimalna koli ina bjelan evina biljnog podrijetla mora biti 0.037 kg Minimalna koli ina ugljikohidrata mora biti 0.424 kg Maksimalna koli ina masno a smije biti 0.1 kg MODEL OGRANI ENJA 1) 2) 3) 4) 5) x3 u 0.3 0.2 x3 + 0.03 x4 u 0.028 0.08 x6 + 0.12 x7 + 0.24 x8 + 0.02 x9 u 0.037 x1 + x2 + 0.08 x3 + 0.04 x4 + 0.02 x6 + 0.02 x7 + 0.02 x8 e 0.1 0.05 x4 + x5 + 0.76 x6 + 0.72 x7 + 0.48 x8 + 0.19 x9 u 0.424

Primjer kori tenja ra unalnog programa LINDO ver. 6.0 !

(14)

LINDO ver. 6.0

(LINDO Systems, Inc. , Chicago, USA)

MIN

5x1+9x2+35x3+4x4+4.5x5+3.8x6+3.2x7+7.1x8+3x9

SUBJECT TO x3 >= 0.3 0.2 x3 + 0.03 x4 >= 0.028 0.08 x6 + 0.12 x7 + 0.24 x8 + 0.02 x9 >= 0.037 x1 + x2 + 0.08 x3 + 0.04 x4 + 0.02 x6 + 0.02 x7 + 0.02 x8 <= 0.1 0.05 x4 + x5 + 0.76 x6 + 0.72 x7 + 0.48 x8 + 0.19 x9 >= 0.424 END

(15)

OBJECTIVE FUNCTION VALUE 1) 12.38444 VARIABLE X1 X2 X3 X4 X5 X6 X7 X8 X9 ZAKLJU AK: VALUE 0.000000 0.000000 0.300000 0.000000 0.000000 0.000000 0.588889 0.000000 0.000000 (meso)

(bra no)

Optimalan obrok, koji po svom sastavu zadovoljava sva zadana ograni enja, sastoji se od 300 g mesa i 589 g bra na. Najni a cijena za pripremu obroka je 12,38 kn.
(16)

Primjer 3. Optimiranje jelovnika za djevojke i mladi e

(17)

Komponente obroka

Varijable

Energija (kJ) 2050 2136 836 820 1797 1987 2430 2900 526 883 1053 2160 2898 2299

Proteini (g) 6 8 7 4 6 6 20 28 1 3 2 21 12 6

Masti (g) 3 7 5 6 4 6 29 39 3 5 6 16 13

Ca (mg) 350 369 92 63 51 13 60 34 63 31 18 84 25 554

Fe (mg) 4 6 3 3 1 5 2 1 1 3 2 3

Vit. C (mg) 3 2 9 15 35 10 5 77 22 3 1

Cijena (kn) 3,0 3,8 2,7 2,7 4,5 5,1 5,7 6,9 0,6 1,2 1,8 2 5,6 4,5

Doru ak 1 Cornflakes, mlijeko Doru ak 2 pa teta, kruh, kakao Juha 1 juha od raj ice Juha 2 juha od povr a Prilog 1 ri a Prilog 2 krumpir pire Govedina u umaku Pljeskavica Desert 1 naran a Desert 2 puding Desert 3 kompot Desert 4 pita od sira Ve era 1 hrenovke, kruh, senf Ve era 2 krafne, jogurt

d1 d2 x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8 x9 X10 v1 v2

(18)

OGRANI ENJA (prema RDA preporukama): Maksimalna koli ina masti Minimalna koli ina energije u jelovniku Maksimalna koli ina energije u jelovniku Minimalna koli Minimalna koli Minimalna koli Minimalna koli ina proteina ina kalcija ina eljeza ina vitamina C ( : 70 g; ( : 8280 kJ; ( : 10120 kJ; ( ( ( ( : 46 g; : 1100 mg : 15 mg; : 60 mg M: 96 g ) M: 10915 kJ ) M: 13340 kJ ) M: 58 g ) M: 1100 mg) M: 10 mg ) M: 60 mg)

Od dva ponu ena doru ka treba izabrati samo jedan Od dvije ponu ene juhe treba izabrati samo jednu Od dva ponu ena priloga treba izabrati samo jedan Od dva glavna jela treba izabrati samo jedno Od etiri ponu ena deserta treba izabrati samo jedan Od dvije ponu ene ve ere treba izabrati samo jednu Varijable trebaju biti cijeli brojevi

(d1 + d2 = 1) (x1 + x2 = 1) (x3 + x4 = 1) (x5 + x6 = 1) (x7 + x8 + x9 + x10 = 1) (v1 + v2 = 1) (integer)

(19)

MIN 3.0d1+3.8d2+2.7x1+2.7x2+4.5x3+5.1x4+5.7x5+6.9x6+0.6x7+1.2x8+1.8x9+2x10+5.6v1+4.5v2

SUBJECT TO 3d1+7d2+5x1+6x2+4x3+6x4+29x5+39x6+3x8+5x9+6x10+16v1+13v2<=70
2050d1+2136d2+836x1+820x2+1797x3+1987x4+2430x5+2900x6+526x7+883x8+1053x9+2160x10+2898v1+2299v2>=8280 2050d1+2136d2+836x1+820x2+1797x3+1987x4+2430x5+2900x6+526x7+883x8+1053x9+2160x10+2898v1+2299v2<=10120

6d1+8d2+7x1+4x2+6x3+6x4+20x5+28x6+1x7+3x8+2x9+21x10+12v1+6v2>=46 350d1+369d2+92x1+63x2+51x3+13x4+60x5+34x6+63x7+31x8+18x9+84x10+25v1+554v2>=1100 4d1+6d2+3x1+3x2+1x3+5x5+2x6+1x7+1x9+3x10+2v1+3v2>=15 3d1+2d2+9x1+15x2+35x3+10x5+5x6+77x7+22x9+3v1+1v2>=60 d1+d2=1 x1+x2=1 x3+x4=1 x5+x6=1 x7+x8+x9+x10=1 v1+v2=1 END int d1: int d2 int x1: int x2: int x3: int x4: int x5: int x6: int x7: int x8: int x9: int x10 int v1: int v2 (20)

OBJECTIVE FUNCTION VALUE

1)

21.00000

VARIABLE D1 D2 X1 X2 X3 X4 X5 X6 X7 X8 X9 X10 V1 V2

VALUE 1.000000 0.000000 1.000000 0.000000 1.000000 0.000000 1.000000 0.000000 1.000000 0.000000 0.000000 0.000000 0.000000 1.000000 (21)

Minimalna cijena obroka za djevojke = 21,00 kn d1 1 d2 0 x1 1 x2 0 x3 1 x4 0 x5 1 x6 0 x7 1 x8 0 x9 0 x1

0

v1 0

v2 1

Nutritivni sastav Energija (kJ) 9938 Proteini (g) 46 Mast (g) 54 Ca (mg) 1170 Fe (mg) 17 Vitamin C (mg) 135

Maksimalna cijena obroka za djevojke = 21,80 kn d1 0 d2 1 x1 1 x2 0 x3 1 x4 0 x5 1 x6 0 x7 1 x8 0 x9 0 x1

0

v1 0

v2 1

Nutritivni sastav Energija (kJ) 10024 Proteini (g) 48 Mast (g) 58 Ca (mg) 1189 Fe (mg) 19 Vitamin C (mg) 134 (22)

Minimalna cijena obroka za mladi e = 22,40 Kn d1 1 d2 0 x1 0 x2 1 x3 1 x4 0 x5 1 x6 0 x7 0 x8 0 x9 0 x1

0

v1 0

v2 1

Nutritivni sastav Energija (kJ) 11556 Proteini (g) 63 Mast (g) 61 Ca (mg) 1162 Fe (mg) 19 Vitamin C (mg) 64

Maksimalna cijena obroka za mladi e = 23,20 Kn d1 0 d2 1 x1 1 x2 0 x3 1 x4 0 x5 1 x6 0 x7 1 x8 0 x9 0 x1

0

v1 0

v2 1

Nutritivni sastav Energija (kJ) 11642 Proteini (g) 65 Mast (g) 65 Ca (mg) 1181 Fe (mg) 21 Vitamin C (mg) 63 (23)

Primjer 4. Optimiranje plana proizvodnje

Jogurt (X1) Acidofil (X2)
KAPACITET (h dan-1)

Priprema (h dan-1) Fermentacija (h dan-1) Pakiranje (h dan-1) TRO KOVI (kn t-1) CIJENA (kn t-1) MIN. KOLI INE (t)
OPTIMALNI PLAN (t)

1.2 3.5 2.5 4000 7500 1 ?

0.8 4.5 2.2 6000 11000 2 ?

23 22 20

MODEL FUNKCIJE CILJA: FcMAX = profit = CIJENA TRO KOVI F cMAX= (7500 X1 + 11000 X2) - (4000 X1 + 6000 X2) FcMAX = 3500 X1 + 5000 X2 Pretpostavimo da je F = 15750 F = 3500 X1 + 5000 X2 (X2=0, X1=5); (X1=0, X2=3.5)
(24)

MODEL OGRANI ENJA 1. 2. 3. 4. 5. 1. 1.2 X1 + 0.8 X2 <= 23 3.5 X1 + 4.5 X2 <= 22 2.5 X1 + 2.0 X2 <= 20 X1 >= 1 X2 >= 2 1.2 X1 + 0.8 X2 <= 23 X1 <= 19.167 0.667 X2 (X2=0, X1<=19.167); (X2=10, X1<=12.497) 3.5 X1 + 4.5 X2 <= 22 X1 <= 6.286 1.286 X2 (X2=0, X1<=6.286); (X2=2, X1<=3.714) 2.5 X1 + 2.0 X2 <= 20 X1 <= 8 - 0.8 X2

2.

3.

(X2=0, X1<=8)

(X2=2, X1<=6.4)
(25)

(26)

FcMAX = 3500 X1 + 5000 X2 = 35001 + 50004.1 = 24000 kn Maksimalan profit uz optimalno iskori tenje pogona je 24000 kuna, a proizvede se 1 tona jogurta (X1) i 4.1 tona acidofila (X2).

Provjera rje enja: 1) 2) 3) 4) 5) X1 <= 19.167-0.667 X2 X1 <= 6.286-1.286 X2 X1 <= 8-0.8 X2 X1 >= 1 X2 >= 2 1 <= 16.4323 1 <= 1.0134 1 <= 4.72 1 >= 1 4.1 >= 2

    
(27)

LINDO ver. 6.0

(LINDO Systems, Inc. , Chicago, USA)

MAX 3500x1+5000x2 SUBJECT TO 1.2x1+0.8x2<=23 3.5x1+4.5x2<=22 2.5x1+2x2<=20 x1>=1 x2>=2 END

OBJECTIVE FUNCTION VALUE 1) 24055.55

VARIABLE VALUE X1 X2 1.000000 4.111111

(28)