BANKASI'NIN T VE

Ali Murat AKTEMUR'

zet
istanbul Galata'da gnmzde ve Trkiye Cumhuriyeti
Merkez faaliyet bu voyvoda Caddesi zerinde
en fazla bilgiye sahip olunan yanyana iki Mimar Alexandre
vallaury'nin bu iki 1892'de 27
gn bir trenle hizmete 1998 kadar
Genel Mdrlk olarak Bugn ise
ve Finans Tarihi ve Belge Merkezi olarak hizmet
vennektedir. Ttn Rejisi ikizi durumundaki bina ise,
1925 kadar bu elinde Haziran ise, Rejiye
Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti el birlikte Ttn
idaresi'ne Nihayet i 934 Trkiye Cumhuriyeti Merkez
gnmze kadar Merkez istanbul
olarak faaliyet
Bu en zelliklerinden biri, bakan kuzey
cephenin neoklasik slupta Hali. 14? istanbul'a bakan cephenin ise yer yer
orientalist unsurlar iermesidir. vallaury bu uygulamayla,
ile konumunu mimari bir dille vurgulamaya
Anahtar Kelimeler: Alexandre vallaury, Mimar, Finans
Tarihi, voyvoda Caddesi
Short History And Arehitectural OrOttoman Bank
Abstraet
These two buildings used by the Ottoman Bank and the Central Bank of the
Republic of Turkeyare the two best-documented buildings located on voyvoda
Street in istanbuL. The Project was entrusted to the architect, Alexandre vallaury,
and construction of the twin buildings was completed by 1892. Taday, it is the
Uzman Sanat Tarihi, Atatrk niversitesi Gzel Sanatlar Enstits gretim
Uzman Mimar i. Umut KUKARACI ve Sanat Tarihisi Muhammet ARSLAN'a
ederim.
bank's Karaky branch and hosts the Ottoman Bank Banking and History
Research and Documentation Ccntre. The neighboring twin building of the
Tobacco Regie Administration was the headquarters of the Regie until June of
1925, when all Regie propcrty, including its head Office, was seized by the
government of the Republic of Turkey. The building was then transferred to the
newly established State Tobacco Monoply, and in 933, to the State Monopolies. it
was purchased for the sum of 400.000 Liras from the State Monopolies by the
Central Bank of the of Turkey in 1934, and has served as the
branch of the Central Bank ever since.
One of the most striking characteristics of these buildings is that their
faade facing is in the neoclassical style, while their rear faade,
facing the Golden Horrn and old shows orientalist elements. Vallaury was
us ing architectural language to express the East- West dualism of these two
institutions.
Key Words: Ottoman Bank, Alexandre Vallaury, Architect, History of
Financial, Voyvoda Street
istanbul'un ilesi Galata Semti'nde, gnmzde
Bankalar Caddesi olarak bilinen Voyvoda Caddesi'nde yer alan
zengin bir tarihi
E. ELDEM, 135 Bir Hazine Tarihten izler,
istanbul 1997, s.23-55.; Bkz. E. ELDEM, Banque Impcriale Ottomane, istanbul 1994.;
E. ELDEM, ve Tasnif Bir
Toplum ve Ekonomi III, 1992, s.5-12.; V. ELDEM,
imparatorlugu'nun iktisadi Bir Tetkik, istanbul 1970.; A.
AKYILDIZ, Finans Sisteminde Dnm Para ve Sosyo-
Ekonomik Etkileri), istanbul 1996.; A. AUTHEMAN, La Banque Imperiale
Ottomone, Paris 1996.; A. AUTHEMAN, Tarihesi,
1988.; D. C. BLAISDELL, European Financial Control in the Otoman Empire, New
York 1929.: A. DU VELAY, Essai sur I'historie Financiere de la Turquie, Paris
1903.; H. KAZGAN. Galata Bankerleri, 1991.; E. KIRAY,
Ekonomik ve Borlar, istanbul 1995.; C. MORAWITZ, Les Finances de la
Turquie, Paris 1902.; i. ORTAYU, En Uzun istanbul 1987.;
A. OSMANOGLU, Babam Sultan Abdlhamid Ankara 1984.;
PAMUK, Ekonomisinde ve Byme 1820-1913, 1994.; J.
THBIE, Interets et imperialisme Franais Dans I'Empire Otoman (1895-1914),
Paris 1977.; N. YILDIRAN, Borlanmada 33 Birliktelik ve Dogu-Batl
Ekseninde Bir ikiz Bina: TOtUn Rejisi ve Osmani-i Osman Hamdi Bey
ve Dnemi, istanbul 1993, s.41-53.: A. NASIR, Trk
Mimarlar, Fen Bilimleri Enstits Doktora Tezi), istanbul 1991.; M.
2
Devleti'nin mali kaynak gidermek ve devlet
gelirlerini bir nizama koymak gibi ihtiyalar
gerekli ciddi proje ortaya
Bunlardan ilki Rothschild'in projesi olup, Devleti'nce
Rothschild'in gc gz nnde bulundurularak

ikinci nemli proje
Paris merkezli finans Pereire ve Credit
Mobilier grubunun tekliflerine dayanan sz konusu projeye gre, kurulacak olan
Banque Ottomone hem emisyon messesesi olacak, hem de
ticaret ve stlenecek, bylece Devleti'nin
Tanzimat ile hamlesinin mali cephesini
Henry Layard ve Glyn Mills and Co. Londra merkezli
nc ise, kurulacak Bank isimli
sadece bir ticari banka olarak ikinci ve nc projeler
rekabet sonuta, grubunun ile nihayetlenir ve grup,
Hkmeti'nin prensip kabul ile 24 1856'da Kraliesi
Victoria'dan iznini (Royal Charter) (Resim: I). 500.000
sermayesi ile Otoman Bank 3 Haziran 856'da ise Galata'da ticari
faal iyetine

Ticari hayata ilk ekonominin gre,

tarihlerde lnukavelenamelerin 4 1863'de,
ve ile Hkmeti yenilenen mukavelename ile
dzeltilmesi yoluna 7 875'de
S. AKPLAT. Kkenli Levanten Mimar Alexandre Vallaury, (Hacettepe
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Doktora Tezi), Ankara 1991.; E.
ELDEM, Bankalar Caddesi: Osmanlidan Gnmze Voyvoda Caddesi, istanbul
2000.; Z. SNMEZ. "XIX. Trkiye'de Mimar Sorunu ve Sanayi-i
Mektebi'nin ilk Alexandre Vallaury", LV. istanbul Sanat
Sempozyumu, istanbul 1983, s.30-31.; OBA.
Hukuk Mukavelenamesi Sureti,
30711892.
Bkz. 1\. AUTII EMAN, Tarihesi, istanbul 1988.: A. AKY i LDIZ,
Finans Sisteminde Dnm Para ve Sosyo-Ekonomik Etkileri),
istanbul 1996.
Bkz. A. AUTHEMI\N. Tarihesi, istanbul 1988.; A. AKYILDlZ,
Finans Sisteminde Dnm Para ve Sosyo-Ekonomik Etkileri),
istanbul 1996.: E. ELDEM. 135 Bir Hazine
Tarihten izler, 1997, E. ELDEM, Bankalar Caddesi:
Gnmze Voyvoda Caddesi. 2000.
4 Bkz. E. ELDEM, 135 Bir Hazine Tarihten izler,
1997, s.23-55.
3
imzalanan yeni bir mukavelename ile, 1863 mukavelenamesinin birok maddesi
yetkileri
Osmani-i in:;;a
1828'e kadar tarihesini izleyebilmek mmkn Zira bu tarihe kadar sz
konusu arazinin tapusunun defalarca cl grlmektedir.
1863 bugnk kadar,
Galata'daki St. Pierre faaliyetini srdrm:;;tiir
l
' (Resim: 2).
ynelik ilk ciddi
l3ankasl Genel iVldr Sir Edgar VinCl'nt'in 7 1890 tarihli vc Paris
komitesi yelerinden Thcodore Berger'ye, yeni bir merkez etmek iin
Galata'da Ttn Rejisi olan bir
teklifini ieren mektubu olmu:;;tur
7

Sir Cdgar, Genel Mdiir'i.in teklifini, o tarihe kadar hizmet veren St. Picrre
ve de bahsederek. I.ondra Komitesi
yelerinden W. Lander'e
Sonuta Paris ve Londra Komitelerinin 13 1890 tarih li
merkez

Yeni plan ve mimarisi Alexandre VallaUl-y<)'nin 4 F:yllil i 890 tarihli

cephe izimi ve kat ile (izim: I).
Bkz. A. AlJlI-IEMAN. Tarihesi, 1988.
Bkz. i\. Tarihesi, istanbul 1988.; E. ELDEM, 135
Bir Hazine Tarihten izler. istanbul 1997. s.23-55.
Bkz. A. ALIlilEMAN. Tarihesi, 1988.; N. YlLDIRAN,
33 Rirliktelik ve Ekseninde Rir ikiz TUtn
Rcj isi ve Osman i-i Osman Hamdi Bey ve Dnemi. 1993, s.4 1-
53.
R Bkz. E. ELDEM, 135 Bir Hazine Tarihten izler,
1997, s.23-55.: Bkz. E. ELDEM, Banque Imperiale 1994.;
A. AlJi HI::MAN, La Banque Imperiale Ottomone, Paris 1996: N. YILDIRAN,
Borlanmada 33 vc Ekseninde Bir ikiz Bina: TtUn Rcjisi ve
Osmani-i Osman Hamdi Bey ve Dnemi. istanbul 1993, s.4I-S3.
<) .
kkenli Alexandre Vallaury, i 850 Istanbul'da Paris'teki
bUtn istanbuI'da 1921
dncmin en iyi okulu Paris'deki Ecole de Bo Arts (Ecole Des Beaux
Arts)'da, 1870-1878 istanbul'daki meslek ilk
rcsim sergilerinde, rlve ve projelerini Resim sergilcri
ile, Osman Hamdi Bey ile kuvvetlendiren Vallaury, 1882
Sanayi-i Ne/ise Mektebi'nin ilk ve bu okulun
RlUm'nUn getirilerek ilk !enni mimari Vallaury,
aksine ilc birlikte, da iyi biliyordu. 13u
nedenle O'nun ve bir sentezi gibidir. O'nun
4
Bugn ve Trkiye Cumhuriyeti Merkez
kullanmakta bu 1892'de 1998 kadar
Genel Mdrlk olarak bu tarihten
beri Garanti bnyesinde, ve
Merkezi ve Mzesi olarak hizmet vermektedir (Resim: 3-15,
izim: 2-5).
dogrultulu ve kompleks dzende iki bir btn olarak
Genel ieriden de biri birinin
zelliklerini tekrar eden iki blmden grlr. Merkez
1925 bir iin
epeyce izin iin bir inceleme
da yoktur. Biz koruyan Genel Mdrlk

Alttaki iki bodrum beraber toplam olarak olan
bina, cephe dzeni itibariyle ile sentezi
kuzeyindeki cephesinde mimarisi, Hali'e bakan gney
cephesinde ise mimari eklektik bir slubun ortaya
neden
Yoyvoda Caddesi'ne bakan kuzey cepheden girilen birinci bodrum ile
zemin Merkez Brolara
blnen birinci bodrum mimari nemli bir yoktur. bro
sistemine gre zemin kata, mermcr merdivenle kat
holLinden geilebilmektedir. holnn tam ekseninde
yer alan, 7.00 x 10.00 m. birinci ve ikinci
katta da devam ederek, zemin st katlarla olur. Son
ve Galata evreleri olmak zere, istanbul'un pek ok semtinde cami'den
otel'den saray'dan kadar hemen her trde eseri
Vallaury'nin 89S'Ierden sonraki, mimarisinin, zellikle Trk
konut mimarisinin etkileri sezilir. Alcxandre Vallaury'nin Feriky Latin Katolik
'ndaki ai le
LO Bkz. N. YILDIRAN, Borlanmada 33 Birliktelik ve Ekseninde Bir
ikiz Bina: Ttn Rejisi ve Osmanii Osman Hamdi Bey ve Dnemi,
istanbul 1993, s.41-53.; A. NASIR, Trk Mimarlar,
Fen Bilimleri Enstits Doktora Tezi), istanbul 1991.: M. S. AKPOLAT,
Kkenli Levanten Mimar Alexandre Vallaury. niversitcsi
Sosyal Bilimler Enstits Doktora Tezi), Ankara 1991.: E. ELDEM,
Bankalar Caddesi: Gnmze Voyvoda Caddesi. istanbul 2000.: A.
AUTHLMAN, Tarihesi. istanbul 1988.
5
'"tr indeki galeri kat Illa ise i
iki beton bir merdivenle
Zemin kattan birinci llerdeki hol
yer alan mermer merdivenle ya da merdivenin hemen asansrle
Holn dikdrtgen taraftan bir koridor
evreler. Bu katta yer alan llerdeki brolar, birer bu koridora
ikinci ve nc kata kollu merdiven bu kattaki holiin
Bu katta, uzun
llerde adet, ise daha olmak zere adet
mevcuttur. Dikdrtgen kesitli destekler, en iistte yatayelemanlarla
birbirlerine nu dikdrtgen bir da

eksenine kollu merdiven,
gre daha simetrik bir dzen sergileyen ikinci kata Au katta da birinci
katta gibi brolar, koridora Bu
kattaki destekkri. sepet kulpu kemerlerle birbirine Zemin
dikdrtgen bu kare formlu opal
camlarla Tavan, kUL.ey-gney uzanan, alt kattaki revak
desteklerinin eksenlerine gelen drt dikdrtgen paraya blnr.
iineii alttaki iki kata gre daha Burada da brolar
koridora nc kata benzer
gsteren drdnc zemin kattaki asma katla birlikte sonradan
neornesans ve ncoklasik slupta kuzey cephesi ile
gney cephesi bir ikilem
ve cepheler ise, fakat sade bir formda ele
Ku/.ey cephede, zemin katla byk boyutlu ve
dikdrtgen rnesans mimarisinin, alt katlarda duvar
akla g.etirir. kalla zemin kat silmeden
tm cepheyi Bu katta yer alan verev
dz bir nihayetlenir. Kuzey cephenin zemin
yer alan dikdrtgen formlu pencereler, l dzenleme gsterirler. ilk ve ikinci
dikdrtgen formlu pencereleri, neoklasik slupta ele Plasterlerle
dikdrtgen formlu pencerelerin korint siitunlar,
katlar boyunca devam eder. Stunlar alt katta. ikisi bir
biten yan yana drl pencere stte. silmenin alttakiler ile
biiyk lkte dikdl1gen I<mnlu drt pencere daha bulunmaktad
6
nc pencere kabartma ikili
grifonlardan panolar ile olarak
stte konsollarla bir saak onun
zerine sonradan ilave bir katla biter.
Hali'e bakan gney klasik ve barok slup1<'l
saaklan ve ile cepheden Birinci kat
pencerelerinin stnde yer alan ikili payandalarla desteklenen saak, ortadaki
kk bir ara ile tm cephede devam eder. [kinci katta, ortada konsollarla
bir cumba yer nc katta da,
konsollarla desteklenen birer eumha
blmlerin Harok etkili saaklara sahiptir.
Cephenin en stte. tm blmlerden daha yksek bir kule
Cephede yuvarlak rnesans kemerleri ierisinde, byklkte
yuvarlak formlu pencere yer Kule. dendanlarla
Genel Mdrlk zellikle i mekiinlardaki menner
ve dikkat eker. holndeki merdiven ile birinci
kattan nc kata kadar devam eden menner mcrdiven, zenli bir
sergilemektedir. holn rten kasetli tavan. ve birlikte
bir hezeme olarak dikkat eker. Birinci ve ikinci
dikdrtgen evresini stunlar, kemerler ve
korkuluklar da bir ele:
Alexandre Vallaury'nin 1895'li kadar i
mekan dzenlemesi ilc, cephe dzenlemesi tam bir uyum yoktur.
Genci plan ve i mekan dzenlemesi son derece
titiz bir uygulama sz konusudur ancak, bu durumun cephelere ve
d tam olara k
Alexandre Vallaury, ve mimari bezeme
bir arada ku Osman Ban da gibi Galata ve
Pera'daki yksek kC}bartrna mitolojik figrleri,
barok meander motiflerini, gmme stun ve
plasterleri, a1<roterleri ve Bezerne malzemesi olarak
kartonpiyer, dkm'e demir, mermer ve tercih
dnemden gnmze kadar simgesi durumunda olan
Genel i mekan dzenlemesi,
cepheleh, zellikle de ierideki kaliteli mermer ile byk bir nem

7
Nergis Sokak'ta yer alan ve bugn Galata Oteli olarak bilinen
1895 tarihli Decugis Evi, "A.Vallaury Arte" Vallaury'nin
eserlerinden biri olup, birlikte drt olarak
Decugis Evi de ok neoklasik, neorncsans ve neoharok tarz cephe
dzenlemesi ile benzer zellikler Cepheyi
ssleyen grilon figrleri, kuzey cephesindeki rlyeflerle

Vallaury'nin eserlerinden biri olan Eminn
(XIX. yy.), kasetli ve mermer merdivenleri
Genel Mdrlk ile zelliktedir.
'A.Vallaury Architecte" Vallaury'nin eserlerinden biri
olan Karaky'deki mer Abed (XX.
ve ile Genel Mdrlk
Sz konusu birinci yer alan
dikdrtgen formlu pencere neoklasik bezeme ikinci kat
pencerelerinin gen formlu neornesans destekleyen ion
plasterleri, len ve itibariyle Osman Genel Mdrlk
kuzey cephesiyle paralellik gsterir.
882 tarihli Sanayi-i Mcktchi (istanbul Arkcoloji Mzcleri, Eski
Eserleri 13ll1l), yksek insan rlyetleri,
plasterleri, gen rncsans cepheyi en stten dekoratif
ve cephenin daha dikkat ekici bir hal hayvan
figrl rlyefleriyle Vallaury'nin elinden ve I3ankast ik benzer
ieren cephe dzenine sahip ortaya
8
o o o o
J-
ci iD
#

,
i2

( )
!i
i J

: Alexandre Yallaury'nin Kuleminden Zemin Kal

9
- r- I1II1I
111111
n
-

i
-
-
11 IIII
i Tl IIII
i

f-
,
L
o i 2 n
2 : Kat
10
__ b [---m
----.----,
-------- i
; ,
i
Ji
.-=nrwi.
-.-------- --..- _ .. .1
.l: Merkez

II
- -
-
- .... -
-
i
i
c
.....
AYDfNLlK
i-
+!-

izjm 4 : Teres
12

qr
:2
Q.)
'-<

Q.)
c:

C
Q.)
-o
c
,.
"" '-<
4.
en
co

;;;
co
..::::
c;:
e
8
of>
Q.)
..c:
o..
Q.)
U

Q.)
N
'" :>c
:ii
co
"'"
c

ro
co
;;;

eS
..

E
ON
C
13
Resim 1 :
Kralie Viktoria Verilen
(Royal ellarter),
24 1856, (ODA'dan)
Resim 2 : nm ilk
Hizmet St. Piem;
14
Resim 3: 1896 L'lI\ustration
Dergisinde 5 Eyll 1896
(E Koleksiyonu)
Resim 4 : Kuzey
Cephesi' nden
Resim 5: Ku/.ey
Cephesi' nden
Resim 6: Lt'rnin Km
15
Resim 7 : Zemin
Resim 8 :
16
Resim 9:
Resim LO : Kaserli Tavan
17
Resim II : Katlara Merdiven
Resim 12 :
18
Resim 13: Cephesindeki gen Rlycflcrindcn
Resim 14 : Rlyetlcrdcn
19
Resim 15 : O s m a n l B a n k a s Gncy Ccphesindcn
20