Pendik Belediyesi-Pendik Resadiye Camii Tanitim Kitapcigi

İSTANBUL’DA İNŞA EDİLEN SON SELÂTİN CAMİ
PENDİK
REŞADİYE CAMİİ
THE LAST SULTAN MOSQUE OF ISTANBUL PENDIK RESHADIYE MOSQUE
Neval KONUK HALAÇOĞLU
İSTANBUL 2021
İSTANBUL’DA İNŞA EDİLEN SON SELÂTİN CAMİ
PENDİK
REŞADİYE CAMİİ
İSTANBUL 2021
İSTANBUL’DA İNŞA EDİLEN SON SELÂTİN CAMİ PENDİK REŞADİYE CAMİİ
Proje Koordinatörü/Project Coordinator:

Hakan ÖGÜTCÜ
(Pendik Belediyesi Başkan Yardımcısı/Pendik Deputy Mayor)
Proje Sorumlusu/Project Manager:

Mustafa Kemal ÇALIKÇI
(Pendik Belediyesi Kültür İşleri Müdürü/ Pendik Municipality Director of Cultural Affairs)
Editör/Editor:
Mustafa TAYAR
Basım Koordinatörü/Edition Coordinator

İrfan GÖK
Kapak & Grafik /Book Cover & Book Design:

Muhammed KOCADAĞ
Basım Tarihi/Date of Issue:

Aralık 2021/December 2021
© Bu eserin bütün hakları Pendik Belediyesi’ne ait olup film, fotokopi veya başka bir yolla
çoğaltılamaz, dipnot vermeden kitaptan alıntı yapılamaz. / No part of this book may be reproduced,
stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic,
mechanical photocopying, recording, or otherwise without the permission
of the Pendik municipality, except in the case of quotations embodied in books,
critical articles and reviews
Yayına Hazırlayan/Edited by:

Baskı ve Cilt/Printed and Binding:

İhlas Gazetecilik A.Ş.
İstanbul 2021
ISBN: 978-605-2138-68-7
İÇİNDEKİLER CONTENTS
SUNUŞ 6 PRESENTATION
ÖNSÖZ 9 FOREWORD
I. PENDİK TARİHİ 13 I. PENDIK HISTORY
II. İSTANBUL’UN SELÂTİN CAMİLERİ 19 II. ISTANBUL’S SELATIN (SULTAN) MOSQUES
III. SULTAN V.MEHMED REŞAD’IN HAYATI 25 III. LIFE OF SULTAN MEHMED RESHAD V
IV. SULTAN V.MEHMED REŞAD’IN MEMLEKET 33 IV. SULTAN MEHMED RESHAD V’S TRAVELS TO THE
SEYAHATLERİ COUNTRY
V. SULTAN V.MEHMED REŞAD’IN İZMİR SEYAHATİ 39 V. SULTAN MEHMED RESHAD V’S TRAVEL TO İZMİD
VE PENDİK İSTASYONU’NDA KONAKLAMASI AND ACCOMMODATION IN PENDİK STATION
VI. PENDİK REŞADİYE CAMİİ 45 VI. PENDIK RESHADIYE MOSQUE
VII. ARŞİV BELGELERİ 59 VII. ARCHIVE DOCUMENTS
VIII. BİBLİYOGRAFYA 97 VIII. BIBLIOGRAPHY
IX. DİZİN 103 IX. INDEX

SUNUŞ
XIII. yüzyıl sonlarında konargöçer bir Türkmen boyundan tarih sah-

nesine çıkan Osmanlılar, erken dönemlerden itibaren şehre ve şehir-
leşmeye önem verdiler. Osmanlı şehir kültürü, birbirinden çok farklı
etnik, dinî ve ekonomik yapılar üzerine tesis edildi. Osmanlı Devle-
ti’nin hâkimiyet kurduğu Anadolu ve Rumeli’de şehir kültürü, Türk
ve İslâm kültürü başta olmak üzere diğer kültürleri de özümseyerek
biçimlendi. Osmanlı Devleti öncelikle Türkiye Selçuklularının şehir
mirası üzerinde gelişti. Sonraki dönemlerde ise şehirlere kendi kül-
türünü yansıttı.
Bilindiği üzere Pendik de tarih öncesi çağa kadar uzanan, eski bir ta-
rihe sahiptir. Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerinin çok öncesinde
de birçok medeniyete beşiklik yapmış olan Pendik, eski bir yerleşim
ve uğrak yeri olmuştur. Yıldırım Bayezıd döneminde doğuya yapılan
seferler sırasında Bizans tarafından birkaç kez İstanbul’un Anadolu
yakası alınmış ve Pendik el değiştirmiştir. Fatih Sultan Mehmed’in İs-
tanbul’u fethiyle birlikte Pendik de Osmanlı’nın hâkimiyetine bir daha
el değiştirmemek üzere girmiştir.
Pendik Belediyesi olarak ilçemizle ilgili her türlü akademik çalışmaya

destek vererek şehrimizin tarih ve kültürüne katkı sağlamaya çalışı-
yoruz. Bu çerçevede başlattığımız kültürel envanter çalışmaları es-
nasında değerli akademisyen Pendik Yayalar Köyü kökenli Marma-
ra Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Neval Konuk Halaçoğlu hocamızın
arşiv belgeleri ışığında Pendik’te Abbas Hilmi Paşa (İstasyon) Camii
olarak anılan yapının kökenine yönelik araştırmaları ilgimizi çekti.
Hocamız İstasyon Camii olarak bildiğimiz caminin aslında Reşadiye
Camisi olduğunu arşiv belgeleri ve dönemin basın yayın organları ile
bilimsel kaynaklarla belgeleyerek bu eseri ortaya çıkararak önemli
bir katkıda bulunmuştur. Bu kitap, Pendik Reşadiye Camisi üzerinden
Sultan V.Mehmed Reşad’ın hayatına ve o dönemin sosyo-kültürel ve
siyasi hayatına dair bilgileri de ihtiva etmektedir.
Pendik ilçemizin Osmanlı kültür varlıklarının henüz tam olarak bir

envanteri çıkarılamamıştır. Bu basılan kitapla ilçemizin sahip olduğu
kültürel mirasın korunması ve gelecek nesillere aktarılması yönünde
önemli bir adım atılmıştır. Sayın Konuk’u titiz bir çalışmanın ürünü
olan özgün çalışmasıyla tarihi/kültürel mirasımızın ortaya çıkarıl-
masına yönelik katkılarından dolayı kutlarım.
Pendik Belediye Başkanı

Ahmet CİN
PRESENTATION
The Ottomans, who emerged from a nomadic Turkoman tribe at the

end of the 13 th century, gave importance to the city and urbanization
from the early periods. Ottoman city culture was founded on very
different ethnic, religious and economic structures. In Anatolia and
Rumelia, where the Ottoman Empire dominated, the city culture was
shaped by assimilating other cultures, especially Turkish and Is-
lamic cultures. The Ottoman Empire developed primarily on the
urban heritage of the Turkish Seljuks. In the following periods, it
reflected its own culture to the cities.
Pendik has an ancient history dating back to prehistoric times. It,

which has been the cradle of many civilizations long before the Ro-
man, Byzantine and Ottoman periods, has been an old settlement and
haunt. During the expeditions to the east during the reign of Yıldırım
Bayezid, the Anatolian side of Istanbul was taken several times by
Byzantium and Pendik changed hands. With the conquest of Istanbul
by Fatih Sultan Mehmed, Pendik also came under the rule of the Otto-
mans, never to change hands again.
As Pendik Municipality, we try to contribute to the history and cul-

ture of our city by supporting all kinds of academic studies related
to our district. During the cultural inventory studies we started in
this framework, valuable academician, Marmara University Lecturer
from Pendik Yayalar Village, Dr. Neval Konuk Halaçoğlu’s research on
the origin of the structure known as the Abbas Hilmi Pasha (Station)
Mosque in Pendik in the light of archival documents attracted our at-
tention.
Our teacher made an important contribution by revealing this work

by documenting that the mosque we know as the Station Mosque is
actually the Reshadiye Mosque, with archival documents, the press
organs of the period and scientific resources. This book also con-
tains information about the life of Sultan Mehmed Reshad V and the
socio-cultural and political life of that period through the Pendik
Reshadiye Mosque.
A complete inventory of the Ottoman cultural assets of our Pendik

district has not been made yet. With this published book, an impor-
tant step has been taken in the direction of protecting the cultural
heritage of our district and transferring it to future generations. I
would like to congratulate Mrs. Konuk for his unique work, which
is the product of meticulous work, and for his contributions to revealing
our historical/cultural heritage.
Major of Pendik
Ahmet CİN
ÖNSÖZ FOREWORD
19. yüzyıl, Osmanlı Devleti’nde ekonomik, top- The 19th century is an important process in
lumsal, siyasal ve hukuksal alanda pek çok which many economic, social, political and
legal reforms were made and a total social
reformun yapıldığı ve topyekûn toplumsal bir
transformation was experienced in the Otto-
dönüşümün yaşandığı önemli bir süreçtir. 19.
man Empire. The dependency of the economy
yüzyılda ekonominin dışa bağımlı hâle gelme- on foreign countries in the 19th century affects
si, Osmanlı toplumunda iş gücünü, sermaye the labor force and the capital accumulation
birikim sürecini etkiler ve kentin yapısal bü- process in the Ottoman society and is directly
tünlüğünde de doğrudan hissedilir. Bu geliş- felt in the structural integrity of the city. These
meler büyük şehirlerde artan ekonomik faali- developments also reveal the phenomenon of
yet, göç olgusunu da ortaya çıkarır. Osmanlı increasing economic activity and migration
in big cities. These developments, combined
kentlerinin (özellikle İstanbul) altyapısal ek-
with the infrastructural deficiencies of Otto-
siklikleriyle birleşen bu gelişmeler İstanbul’un
man cities (especially Istanbul), cause some
kentsel düzeninde bazı sorunlara yol açar. Bu problems in Istanbul’s urban order. Some re-
sorunların çözümü için bazı reformlara, pro- forms, projects, regulations and practices are
jelere, düzenlemelere ve uygulamalara başvu- used to solve these problems. However, the
rulur. Fakat Osmanlı Devleti 19. yüzyıl kentsel Ottoman Empire could not solve the urban
sorunlarını çözemez ve günümüze kadar uza- problems of the 19th century and these urban
nan bu kentsel sorunlar kronikleşir. problems, which date back to the present, be-
come chronic.
Şehir bir toplumun kültürel, iktisadî, siyasi Since the city is affected by the cultural, eco-
unsurlarından etkilendiğinden şehrin kendi- nomic and political elements of a society, each
ne has yapısal düzeni buna göre şekillenmek- city has its own structural order. For the Ot-
tedir. Osmanlı Devleti için 19. yüzyıl, özellikle toman Empire, the 19th century was a period
kentleşmenin önem kazandığı bir dönem olur. when urbanization gained importance. Con-
Dönemin nüfus yapısına bakıldığında ülkenin sidering the population structure of the peri-
od, it is seen that there were striking increas-
demografik yapısında çarpıcı artışların ya-
es in the demographic structure of the country.
şandığı görülmektedir. Kentleşme geniş an-
Urbanization in a broad sense, in parallel with
lamda, sanayileşmeye ve ekonomik gelişmeye industrialization and economic development; It
koşut olarak toplum yapısında, artan oranda is a population accumulation process that cre-
örgütleşme, işbölümü ve uzmanlaşma yara- ates an increasing degree of organization, di-
tan, insan davranış ve ilişkilerinde kentlere vision of labor and specialization in the social
has değişikliklere neden olan bir nüfus biri- structure and causes changes in human behav-
kimi sürecidir. Bu süreç, sadece demografik ior and relations unique to cities. This process
follows a parallel course not only with the de-
değil, ülkenin ekonomik, sosyo-politik gelişi-
mographic but also with the economic and so-
miyle de paralel bir seyir izlemektedir. cio-political development of the country.
19. yüzyılda Osmanlı toplumun farklılaşan ya- With the differentiated structure of Ottoman
pısıyla birlikte, kentlerin mekânsal yapısının society in the 19th century, the static nature
durağan niteliği ve mekânsal yapısı değişim and spatial structure of the spatial structure
sürecine girer. Dış etmenler sonucu kentsel of the cities entered the process of change. In
addition to urban land use as a result of exter-
arazi kullanımına ek olarak demiryolu, göç-
nal factors, urban life also enters a process of
men mahallesi, hükümet konağı, bağ evleri,
growth and change, along with factors such
kışla gibi etkenlerle birlikte şehir hayatı da as railways, immigrant quarters, government
büyüme ve değişim sürecine girer. Bu sürece offices, vineyard houses and barracks. Popu-
nüfus artışları da eşlik eder. Hızlı nüfus artış- lation growth also accompanies this process.
İstanbul’da İnşa Edilen Son Selâtin Camii Pendik Reşadiye Camii 9 The Last Sultan Mosque Of Istanbul: Pendık Reshadiye Mosque
larının nedenleri arasında, tıptaki ilerlemeler Advances in medicine (development of meth-
(salgın hastalıklarla mücadele yöntemlerinin ods of combating epidemics), increased pro-
gelişimi), tarımda verimliliğin artması ve gıda ductivity in agriculture and technological in-
novations in the production of foodstuffs can
maddelerinin üretiminde teknolojik yenilikler
be cited among the causes of rapid population
gösterilebilir.
growth.
Nüfus artışları sadece kent merkezlerinde de- Population increases are observed not only
ğil, sınır bölgelerinde de gözlemlenir. Osman- in urban centers but also in border regions.
lı Devleti sınırlarında görülen nüfus artışında Two processes are especially important in the
özellikle iki sürecin önemlidir. İlki; devletin population increase in the borders of the Otto-
düzeni koruyabilmesine paralel olarak kent- man Empire. First; the relative improvement
in the health conditions of the urban sector in
sel kesimin sağlık koşullarındaki göreli iyileş-
parallel with the state’s ability to maintain or-
mesidir. İkinci süreç ise Osmanlı Devleti’nin
der. The second process is; As a result of the
sürekli olarak toprak kaybetmesinin sonucu Ottoman Empire’s continuous loss of land, it
kaybedilen topraklardan ülkeye gelen göçtür. is the migration coming to the country from
19. yüzyıla kadar durağan bir toplum olarak the lost lands. The cities of the Ottoman Em-
karşımıza çıkan Osmanlı Devleti’nin kentleri, pire, which appeared as a stagnant society
çıkmaz sokakları, cumbalı ahşap evleri, dar until the 19th century, had a unique feature
caddeleriyle kendine has bir özellik taşımak- with their dead-end streets, wooden houses
with bay windows and narrow streets. How-
taydı. Fakat 19. yüzyılla birlikte üretim yapı-
ever, the changes in the production structure
sındaki değişimlerle yangın/doğal afetler bu
and fire/natural disasters in the 19th century
kültürel yapıları birer sorun hâline getirir. make these cultural structures a problem.
Günümüzde Pendik, mahallelerde (köylerde) Today, Pendik hosts the local Manav Turks in
barındırdığı yerli Manav Türkleri ve merkez- the neighborhoods (villages) and the immi-
deki mübadiller ile Anadolu ve Rumeli’nin çe- grants in the center and many Muslims who
şitli bölgelerinden göç eden çok sayıda Müs- migrated from various regions of Anatolia
and Rumelia. It is still one of the important
lümanı barındırır. İstanbul’un ulaşım menzili
districts of Istanbul as a transportation range.
olarak da halen önemli ilçelerinden biridir. Bu
This situation can also be explained by the in-
durum, şehrin tarih içindeki bağımsız yerel dependent local identity of the city in history.
kimliğiyle de açıklanabilir.
Pendik Reshadiye Mosque, which is the
İstanbul’un son “Selâtin Cami” özelliğini ta- last “Selâtin Mosque” of Istanbul, is the first
şıyan Pendik Reşadiye Camii de kasabanın mosque built in 1909 to meet the need for
merkezine Müslüman göçlerin artması sonu- worship that emerged as a result of the in-
cunda ortaya çıkan ibadet ihtiyacını karşıla- crease in Muslim immigration to the center of
mak üzere 1909 yılında ilk inşa edilen camidir. the town.
Bu çalışmam Rumeli’deki Osmanlı mimarî This work is a continuation of my book “Pen-

eserleri araştırmalarım ile bilimsel yayınları- dik with All Its History”, which I published as
mın dışında, 2010 yılında İstanbul Kültür Baş- part of the Istanbul Capital of Culture Project
in 2010, apart from my research on Ottoman
kenti Projesi kapsamında yayımladığım “Tüm
architectural works in Rumeli and my scien-
Tarihi ile Pendik” kitabımın Memleketim Pen-
tific publications (my scientific work and my
dik’e olan hizmetimin ve gönül borcumun- bir
heartfelt debt to my hometown Pendik).
devamıdır.
Çalışmanın başlangıcından sonrasına ka- I offer my thanks to the mayor of Pendik,
dar her türlü destek ve yardımlarını gördü- Ahmet CİN; the müfti of Pendik, Mustafa
ğüm Pendik Belediyesi Başkanı Sayın Ahmet BİLGİÇ; the deputy mayor of Pendik, Hakan
CİN’e, Pendik Müftüsü Sayın Musa BİLGİÇ’e, ÖGÜTCÜ; the director of cultural affairs of
Pendik Belediyesi Başkan Yardımcısı Sayın
the municipality of Pendik, Mustafa Kemal
Hakan ÖGÜTCÜ’ye, Pendik Belediyesi Kültür
ÇALIKÇI; department head of Cultural affairs
İşleri Müdürü Sayın Mustafa Kemal ÇALIK-
ÇI’ya, Pendik Belediyesi Kültür İşleri Bölüm of the municipality of Pendik, Faruk Erdoğan,
Sorumlusu Sayın Faruk ERDOĞAN ile Pendik and the unit supervisor of cultural activi-
Belediyesi Kültürel Etkinlikler Birim Sorum- ties, Seyfettin AKTAŞ, for their support and
lusu Seyfettin AKTAŞ’a teşekkürlerimi suna- assistance since the beginning of the study.
rım. Pendik Çarşı Camii İmam Hatibi Sayın I also offer my sincere thanks to deceased
merhum Fikret CESUR’a, Pendik Müftülüğü Fikret CESUR, Chief İmam of the Pendik Çarşı
Erenköy Kuran Kursu görevlileri Sayın Şa- Mosque; Şaban BOLUKOÇ and Hasan ÇİFTÇİ,
ban BOLUKOÇ, Sayın Hasan ÇİFTÇİ ile Pen- who are responsible for the Erenköy Quran
dik Reşadiye Camii restorasyonunu yürüten courses of the office of the Pendik Müfti, as
Proje müellifi Yüksek Mimar Ümit ERDİM’e ve well as the project designer, master architect
Restoratör Kürşat Kerim PERÇİN’e de en içten Ümit ERDİM, and restorator Kürşat Kerim
teşekkürlerimi sunarım. PERÇİN who are conducting the restoration
of the Pendik Reshadiye Mosque.
Dr. Neval KONUK HALAÇOĞLU
Pendik Velibaba Dr.Neval KONUK HALAÇOĞLU
24 Kasım 2021 Pendik Velibaba
24 November 2021
I. PENDİK TARİHİ
I. PENDIK HISTORY
Pendik’in bilinen en eski adı “Pandikapion”, The oldest known name of Pendik is “Pan-
Pantikapeum (Pantikape)’dir. Roma kaynakla- dikapion”, Pantikapeum (Pantikape). It is seen
rında da Pendik’e “Panticio, Pantecio ve Panti- in Roman sources that Pendik was given the
cia” adlarının verilmiş olduğu görülür. Bizans names “Panticio, Pantecio and Panticia”. Its
dönemindeki adı “Pantecion” (Pantiki) olup name in the Byzantine period was “Pantecion”
“her tarafı surlarla çevrili” anlamına gelmek- (Pantiki), meaning “surrounded by walls”.
tedir. İstanbul Boğazı kıyılarındaki burunla- Pendik has also been called “Kadıköy Pen-
rından biri olan Pantecion’ndan (Fil Burnu) dik” in order to distinguish it from Pantecion
ayırt edebilmek amacıyla Pendik’e “Kadıköy (Elephant Cape), one of the headlands on the
Pendik”i denildiği de olmuştur. Lâtin Hükü- shores of the Bosphorus. It is also stated that
meti egemenliği altında kaldığı dönemde bu- these places were called “Penindakot”, which
ralara Latince “duvar” anlamına gelen “Penin- means “wall” in Latin, when it was under the
dakot” denildiği de ifade edilmektedir. rule of the Latin Government.
Küçük bazı ayrıntıların dışında hemen hemen Apart from some minor details, the point
bütün kaynakların üstünde birleştiği nokta where almost all sources converge is that
Pendik kelimesinin “duvar” anlamına geldiği the word Pendik means “wall” and the states
ve İstanbul’a egemen olan devlet ya da hükü- or governments that dominate Istanbul have
metlerin doğudan gelecek saldırıları önlemek created a defense line and castle here to pre-
için burada bir savunma hattı ve kale meyda- vent attacks from the east.
na getirmiş olduklarıdır.
The word “Penç” means “five” in many lan-
“Penç” kelimesi küçük bazı değişikliklerle pek guages with some minor changes. From this
çok dilde “beş” anlamına gelmektedir. Bu nok- point of view, there are other different ap-
tadan hareketle Pendik isminin kaynağıyla proaches regarding the origin of the name
ilgili olarak başka farklı yaklaşımlar da var- Pendik. Pendik word; It is said to have mean-
dır. Pendik kelimesinin; “beş köy”, “beş burun”, ings such as “five villages”, “five capes”, “five
“beş çıkıntı”, “beş balıkçı köyü” gibi anlamları protrusions”, “five fishing villages”. Accord-
olduğu da söylenir. Bu yaklaşıma göre “beş ing to this approach, the name Pendik, which
burun” anlamına gelen Pendik ismi yaklaşık means “five noses”, has been used for approxi-
olarak 700 yıldır kullanılmaktadır.
mately 700 years.
According to one view; Central, Dolayoba,
Yayalar, Şeyhli and Kurtköy were given the
Persian name “Penchdeh” as a common name
by the manav Turkmens, and the name Pen-
dik took its source from this word. Pench; five,
deh; means village. However, this assumption
cannot be based on any source.
Another opinion is; It is as Pendik means “five

fishing boats”. Accordingly, the word comes
from Greek. The fact that the center of Pendik
Bir görüşe göre manav Türkmenler tara- is an old Greek fishing village is shown as a
fından Merkez, Dolayoba, Yayalar, Şeyhli ve basis for this view. Also, in the Byzantine pe-
Kurtköy’e ortak ad olarak Farsça “Penchdeh” riod, its name was Pantecion (Pantiki), mean-
ismi verilmiş, Pendik ismi kaynağını bu ke- ing “surrounded by walls”. The oldest known
limeden almıştır. Pench; beş, deh; köy anla- name of the district is Pantikapeun. During
mındadır. Ancak bu varsayım herhangi bir the Roman, Byzantine, Eastern Roman and
kaynağa dayandırılamamaktadır. Latin Empire periods, the names Pantichion,
Panlihion and Tayni Tiyni, which also mean
Bir diğer görüş ise Pendik’in “beş balıkçı san- five walls surrounded by walls, were also
dalı” anlamına geldiği şeklindedir. Buna göre used.
kelime Rumca’dan gelmektedir. Pendik’in
merkezinin eski bir Rum balıkçı köyü olması After the conquest of Aydos Castle by the Otto-
bu görüşe dayanak olarak gösterilmektedir. mans in 1328, the name Pendik, meaning “five-
Ayrıca Bizans döneminde adı Pantecion (Pan- walled district”, “five capes”, began to be used.
tiki) olup “Her tarafı surlarla çevrili anlamına” This name has continued to be used until today.
gelmektedir. İlçenin bilinen en eski adı Pan-
tikapeun’dur. Roma, Bizans, Doğu Roma ve
Latin İmparatorluğu dönemlerinde her tarafı
surlarla çevrili beş duvarlı anlamına da gelen
Pantichion, Panlihion ve Tayni Tiyni isimleri
de kullanılmıştır.
Aydos Kalesi’nin 1328’de Osmanlılar tarafın-

dan fethinden sonra bölge, “beş surlu mahal”,
“beş burun” anlamına gelen Pendik ismi kul-
lanılmaya başlanmıştır. Günümüze gelinceye
kadar da bu isim kullanılmaya devam etmiştir.
Yıldırım Bayezıd döneminde doğuya yapılan During the expeditions to the east during the
seferler sırasında Bizans tarafından birkaç reign of Yıldırım Bayezid, the Anatolian side
kez İstanbul’un Anadolu yakası alınmış ve of Istanbul was taken several times by Byz-
Pendik el değiştirmiştir. Fatih Sultan Meh- antium and Pendik changed hands. With the
med’in İstanbul’u fethiyle birlikte Pendik de conquest of Istanbul by Mehmed the Con-
Osmanlının hâkimiyetine bir daha el değiş- queror, Pendik also came under the rule of
tirmemek üzere girmiştir. Pendik Velibaba’da the Ottomans, never to change hands again.
bulunan iki sütun başlığı, bir sütun, mermer Two column capitals, a column, a piece with
üzerinde haçlı bir parça ile Yayalar Eski Cami a cross on marble, and a Medussa-headed
sarcophagus and column capital found in
avlusunda bulunan Medussa başlı bir lahit ve
the courtyard of Yayalar Old Mosque in Pen-
sütun başlığı bölgedeki Roma ve Bizans hâki-
dik Velibaba confirm Roman and Byzantine
miyetini teyit eder mahiyettedir. Ayrıca Pen- domination in the region. In addition, an Ionic
dik’te yapılan kazılarda İyonik stilde bir kolon, style column, many tombs and fortress foun-
Roma dönemine ait çok sayıda mezar ve hisar dations belonging to the Roman period were
temelleri bulunmuştur. found during the excavations in Pendik.
Pendik, ilki 1798’de olmak üzere üç büyük yan-
gın geçirir. En son 1899 yangınından sonra ta-
mamen yanarak kül olur. 1899 büyük yangı-
nında Pendik’te bulunan 1200 hâne ile dükkân
yanar ve yeniden yerleşilemeyecek hâle ge-
lir. Yangından sonra 1900 yılında Âyân Mec-
lisi Hariciye Encümen Reisi Azaryan Efendi,
padişahın irâde-i seniyyesiyle Pendik’in ye-
niden kurulmasına memur edilir. Azaryan
Efendi, Paris’ten mühendis ve mimarlar ge-
tirterek yeni yerleşim plânlarını çizdirir ve
yeniden yapımı için ilk çalışmaları başlatır.
Şimdiki Pendik merkezi Azaryan Efendi’nin
çizdirdiği o plânlar doğrultusunda oluşturu-
lur. Böylece Pendik, Osmanlı Devleti’nin ilk
plânlı kasabası olma unvanını kazanır. Azar-
yan Efendi, bu plânı çizdirirken adının ilk har-
fiyle Pendik merkezin ortasına imzasını atar.
“A” harfi, ayakları sahile doğru uzanacak şe-
kilde plânlanır. Eski Belediye Binası’nın önün- Pendik suffered three great fires, the first of
deki parkta birleşen Gazi Paşa ve İsmet Paşa which was in 1798. After the last fire of 1899,
Caddeleri “A” harfinin iki ayağını, Dr. Orhan it completely burned to ashes. In the great
Maltepe Caddesi ise harfin ortasındaki çizgiyi fire of 1899, 1200 houses and shops in Pen-
oluşturur. dik burned down and became uninhabitable.
After the fire, in 1900, Azaryan Effendi, the
13 Kasım 1918’de İtilâf Devletleri’ne ait 55 par- Head of the Foreign Affairs Committee of the
çadan oluşan donanmanın İstanbul’a girme- Âyan Assembly, was assigned to the re-estab-
siyle Pendik de bu işgalden nasibini almıştır. lishment of Pendik with the will of the sultan.
İşgalin ardından İstanbul’dan Anadolu’ya si- Azaryan Effendi brought engineers and ar-
lah ve cephane sevkiyatı başlamış, dönemin chitects from Paris to have new settlement
önemli aydınları, fikir ve mücadele adamları plans drawn and started the first works for
ile subaylar Ankara’daki millî mücadeleye ka- its reconstruction. The current Pendik center
is created in line with those plans drawn by
Azaryan Efendi. Thus, Pendik gains the title of
being the first planned town of Ottoman State.
While drawing this plan, Azaryan Effendi puts
his signature in the middle of Pendik center
with the first letter of his name. The letter “A”
is planned so that its feet extend towards the
beach. Gazi Pasha and İsmet Pasha Streets,
which converge in the park in front of the Old
Town Hall, form the two legs of the letter “A”,
and Dr. Orhan Maltepe Street forms the line
in the middle of the letter.
Pendik also got its share from this occupation

when 55 fleets belonging to the Entente States
entered Istanbul on 13 November 1918. After
the occupation, weapons and ammunition
shipments started from Istanbul to Anatolia,
and the important intellectuals, intellectuals
and combatants of the period and officers left
tılmak için kentten ayrılmışlardır. Mütareke the city to join the national struggle in Anka-
yıllarında genel olarak Boğaz’ın Asya yakası, ra. During the armistice years, the Asian side
Anadolu’ya yapılan her türlü sevkiyatın çıkış of the Bosphorus was the starting point of
noktasıydı. Başlıca ulaşım yolları ve her türlü all kinds of shipments to Anatolia. Since the
deniz ulaşımı sıkı kontrol altında tutulduğun- main transportation routes and all kinds of
sea transportation were kept under tight con-
dan, gizlice Anadolu’ya geçmenin tek yolu, bu
trol, the only way to sneak into Anatolia was
yakadaki köylerden içeri uzanan patikalar-
the paths leading in from the villages on this
dı. Üsküdar Sultantepe’de bulunan Özbekler side. The Özbekler Dervish Lodge in Üskü-
Tekkesi Anadolu’ya kaçışlarda başlangıç nok- dar Sultantepe was the starting point for the
tası konumundaydı. Buradan yola çıkanlar escape to Anatolia. Those who set out from
çeşitli yolları kullanarak Anadolu’ya geçmek- here were passing to Anatolia by using var-
teydi. Pendik bu yollardan birisiydi. Pendik’in ious routes. Pendik was one of these roads.
köyleri olan Kurna ve Kurtdoğmuş üzerinden Passing through the villages of Pendik, Kurna
geçilerek Adapazarı’na oradan da Ankara’ya and Kurtdoğmuş, it was possible to go to Ada-
gidilmekteydi. Menzil Hattı olarak adlandırı- pazarı and from there to Ankara. There were
lan bu yolu kullanarak Anadolu’ya kaçanlar commanders such as İsmet İnönü, Kazım Kar-
arasında İsmet İnönü, Kazım Karabekir gibi abekir, and intellectuals such as Halide Edip
Adıvar and Mehmet Akif Ersoy among those
komutanlar Halide Edip Adıvar, Mehmet Akif
who fled to Anatolia using this road called the
Ersoy gibi aydınlar bulunmaktaydı.
Range Line.
24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaş- The war ends with the Treaty of Lausanne
ması’yla savaş sona erer. 4 Ekim 1923 günü signed on July 24, 1923. After the occupation
işgal kuvvetlerinin İstanbul’u terk etmesiyle forces left Istanbul on October 4, 1923, the out-
Pendik’teki karakol da boşaltılır. 6 Ekim 1923 post in Pendik was evacuated. On October 6,
tarihinde Türk ordusu İstanbul’a girer. 1923, the Turkish army entered Istanbul.
1924 Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadele- After the 1924 Turkey-Greece Population Ex-
si’nden sonra Drama, Yanya, Selânik, vd. yer- changee, Drama, Ioannina, Thessaloniki,
lerden gelen Müslüman Türk nüfus Pendik’e etc. Muslim Turkish population coming from
yerleşir. Pendik’ten giden Rumlar da Atina ya- places settled in Pendik. The Greeks who left
Pendik also established a settlement called
kınlarında Nea-Pantikion (Yeni Pendik) adın-
Nea-Pantikion (New Pendik) near Athens.
da bir yerleşim yeri kurar.
2,200 exchanged people from Yanya, who
Yunanistan Preveze Limanı’ndan kalkan Sulh
came to Pendik with the peace ship departing
gemisiyle Pendik’e gelen 2.200 Yanyalı mü-
from Preveza Port, Greece, are welcomed by
badil içlerinde devlet erkânından Abdülhalik
a delegation, including state officials Abdülhalik
Renda ile İzzettin Çalışlar’ın da bulunduğu
Renda and Izzettin Calislar, and are settled in
bir heyetçe karşılanır ve önceden tespit edi-
the houses determined beforehand by the of-
len evlere görevlilerce yerleştirilir. Mübadil-
ficials. With the arrival of the exchanges, the
lerin gelmesiyle Pendik’in demografik yapısı,
demographic structure of Pendik changes
büyük oranda değişime uğrar. Gayrimüslim
greatly. With the separation of non-Muslim
Katolik Fransızlar ve birkaç Yahudi ailesinin
Catholic French and a few Jewish families,
ayrılmasıyla da merkezde Müslüman nüfus
the Muslim population dominates the center.
hâkim olur. Mübadiller Pendik merkezde de-
The exchanges become the largest communi-
mografik yapı içinde en büyük topluluk hâli-
ty in the demographic structure in the center
ni alır. 1930’lu yıllardan itibaren Anadolu’nun
of Pendik. Since the 1930s, Pendik became one
çeşitli şehirleri ile Yugoslavya, Bulgaristan,
of the most cosmopolitan districts of Istanbul
Makedonya’dan halen devam eden göçlerle
with the ongoing migrations from various
Pendik, İstanbul’un en kozmopolit ilçelerin-
cities of Anatolia and from Yugoslavia, Bul-
den biri olur.
garia and Macedonia.
II. İSTANBUL’UN
SELÂTİN CAMİLERİ
II. SELÂTIN (SULTAN)

MOSQUES OF ISTANBUL
Osmanlı Devleti, dünya tarihi, kültürü, sana- The Ottoman Empire is a civilization that
tı ve mimarisinde önemli izler bırakmış bir has left significant traces in world history,
medeniyettir. Osmanlı Devleti’nden günümü- culture, art and architecture. Undoubtedly,
ze gelen mimarî eserler içerisinde şüphesiz mosques take the first place among the ar-
chitectural works from the Ottoman Empire
camiler ilk sırada yer almaktadır. Sultan II.
to the present day. Fatih Mosque, which was
Mehmed (Fatih) tarafından yaptırılmış Fatih
built by Sultan Mehmed II (Fatih), is accept-
Camii ilk selâtin cami olarak kabul edilmekte-
ed as the first Selatin mosque. The oldest se-
dir. İstanbul’da özgün hâlini koruyan en eski latin mosque in Istanbul, which preserves its
selâtin cami ise Sultan II. Bayezid’in yaptırdığı original form, is considered to be the Bayezid
Bayezid Camii olarak kabul edilir. 16. yüzyılda Mosque, built by Sultan Bayezid II. In the Otto-
Mimar Sinan’la zirveye ulaşan Osmanlı cami man mosque architecture, which reached its
mimarisinde, üslup ve özellikleri en çok ince- peak with the Mimar Sinan in the 16th century,
lenen camiler selâtin camileridir. Selatin mosques are the mosques whose style
and features are most studied.
Selâtin camileri Osmanlı padişahları veya aile
fertleri tarafından yaptırılan eserlerdir. Bu Selatin mosques are works built by Ottoman
camilerin en güzel örnekleri Bursa, Edirne ve sultans or family members. The most beau-
tiful examples of these mosques are in cities
İstanbul gibi imparatorluğa başkentlik yap-
such as Bursa, Edirne and Istanbul, which
mış şehirler ile bugün sınırlarımız dışındaki
were capitals of the empire, and in Rhodes,
Rodos, Şam, Halep, Üsküp ve Selânik’te bu-
Damascus, Aleppo, Skopje and Thessaloniki,
lunmaktadır. Bursa Ulu Camii, Edirne Selimi-
which are outside our borders today. Bursa
ye Camii ve İstanbul’daki Süleymaniye Camii Grand Mosque, Edirne Selimiye Mosque and
selâtin camilerine verilebilecek en güzel ör- Suleymaniye Mosque in Istanbul are the best
neklerdir. examples of selatin mosques.
Osmanlı saray geleneğinde selâtin camile- In the Ottoman palace tradition, there were
rinin yaptırılabilmesi için birtakım koşullar certain conditions for the construction of se-
vardı. Öncelikle bir padişahın selâtin camisi latin mosques. First of all, for a sultan to have
yaptırması için önemli bir askerî zafer ka- a mosque built, he had to win an important
zanması ve bu zaferle birlikte önemli bir sa- military victory and with this victory he had
vaş ganimeti ele geçirmesi gerekirdi. Selâtin to capture an important war booty. The con-
struction of Selatin mosques was not sup-
camilerinin yapımına devlet kasasından tak-
ported by the state coffers, only the person-
viye olmaz, yalnızca padişahın kişisel ser-
al wealth of the sultan was used. The sultans
veti kullanılırdı. Sefere gitmeyen ve ganimet
who did not go to the expedition and did not
kazanmayan padişahlar selâtin camisi inşa gain booty would not have the selatin mosque
ettirmezlerdi. Bu gelenek, I. Ahmed’in Sulta- built. This tradition was broken when Ahmed
nahmed Camii’ni inşa ettirmesiyle bozulur I had the Blue Mosque built, and the tradition
ve ganimet kazanma geleneği 18. yüzyılda tü- of winning booty was completely abandoned
müyle terk edilir. in the 18th century.
Padişahın, halkının ve üst tabakasının na- The biggest indicator of the sultan’s goodwill
zarında hüsnü kabul görmesinin en büyük acceptance in the eyes of his people and upper
göstergesi ve Osmanlı saltanat ideolojisini class, and the order of the Selatin Mosques in
kamuoyuna anlatan İstanbul’daki selâtin ca- Istanbul, which explained the Ottoman impe-
rial ideology to the public, is as follows:
milerinin inşa tarihlerine göre sıralaması şu
şekildedir:
1. Fâtih Camii (1463-1470) - Fâtih Sultan 1. Fatih Mosque (1463-1470) - Fatih Sultan
Mehmed, Mehmed,
2. Eyüp Sultan Camii (1458-1459) - Fâtih 2. Eyüp Sultan Mosque (1458-1459) - Fatih
Sultan Mehmed,
Sultan Mehmed,
3. Bayezid Mosque (1501-1505) - Sultan
3. Bâyezid Camii (1501-1505) - Sultan Bayezid II,
II.Bâyezid, 4. Fatih Sultan Selim Mosque (1522) - On behalf
4. Fatih Sultan Selim Camii (1522) - Yavuz of Yavuz Sultan Selim, his son
Sultan Selim adına oğlu Kanûnî Sultan Suleiman the Magnificent,
Süleyman, 5. Üsküdar Mihrimâh Sultan Mosque (1540-
5. Üsküdar Mihrimâh Sultan Camii (1540- 1547) - Daughter of Suleiman the Magnifi-
1547) - Kanûnî Sultan Süleyman’ın Kızı cent Mihrimah Sultan,
Mihrimâh Sultan, 6. Şehzade Mosque (1544-1548)- Suleiman the
6. Şehzâde Camii (1544-1548) - Oğlu Şehzâde Magnificent on behalf of his son, Şehzade
Mehmed adına Kanûnî Sultan Süleyman, Mehmed,
7. Süleymâniye Camii (1550-1557) - Kanûnî 7. Suleymaniye Mosque (1550-1557) - Suleiman
Sultan Süleyman, the Magnificent,
8. Edirnekapı Mihrimâh Sultan Mosque
8. Edirnekapı Mihrimâh Sultan Camii (1563-
1566) - Kanûnî Sultan Süleyman’ın Kızı (1563-1566) - Daughter of Suleiman the
Magnificent Mihrimah Sultan,
Mihrimâh Sultan,
9. Üsküdar Atik Valide Sultan Mosque (1570-
9. Üsküdar Atik Vâlide Sultan Camii (1570- 1579) - Sultan III Ahmed’s mother, Gülnûş
1579) - Sultan III.Ahmed’in Annesi Gülnûş Emetullah Vâlide Sultan,
Emetullah Vâlide Sultan,
10. New Mosque (1598-1664) - Hatice Turhan
10. Yeni Camii (1598-1664) - Sultan IV.Mehmed’in Sultan, mother of Sultan Mehmed IV,
Annesi Hatice Turhan Sultan,
11. Sultan Ahmed Camii (1609-1616) - Sultan 11. Sultan Ahmed Mosque (1609-1616) - Sultan
I.Ahmed, Ahmed I,
12. Üsküdar Çinili Camii (1640) - Kösem Vâlide 12. Üsküdar Tiled Mosque (1640) - Kösem Valide
Sultan, Sultan,
13. Kağıthane Hayratiye (Hayrâbad) Camii 13. Kağıthane Hayratiye (Hayrabad) Mosque
(1703-1730) - Sultan III.Ahmed, (1703-1730) - Sultan Ahmed III,
14. Üsküdar Vâlide-i Cedid Sultan Camii (1710- 14. Üsküdar Valide-i Cedid Sultan Mosque
1711) - Sultan III.Ahmed’in (1710-1711) - Sultan III.Ahmed’s mother,
Gülnûş Emetullah Sultan,
Annesi Gülnûş Emetullah Sultan,
15. Nûr-u Osmaniye Mosque (1748-1755) - Start-
15. Nûr-u Osmâniye Camii (1748-1755) - Sultan
ed by Sultan Mahmud I, Sultan Osman III
I.Mahmud tarafından başlanır, Sultan
completes.
III.Osman tamamlar.
16. Laleli Mosque (1760-1764) - Sultan Mustafa III,
16. Lâleli Camii (1760-1764) - Sultan III.Mustafa,
17. Üsküdar Ayazma Mosque (1760-1761) -
17. Üsküdar Ayazma Camii (1760-1761) - Sultan Sultan III. Mustafa, on behalf of his mother
III.Mustafa, Anne Mihrişah Emine Sultan Mihrişah Emine Sultan and his older
ile Ağabeyi Şehzâde Süleyman adına, brother Şehzade Suleiman,
18. Kadıköy Sultan III. Mustafa (İskele) Camii
18. Kadikoy Sultan III. Mustafa (Iskele) Mosque
(1761) - Sultan III.Mustafa, (1761) - Sultan Mustafa III,
19. Beylerbeyi (Hamid-i Evvel) Camii (1777- 19. Beylerbeyi (Hamid-i Evvel) Mosque (1777-
1778) - Sultan I. Abdülhamid, annesi Rabia 1778) - Sultan Abdulhamid I, on behalf of his
Sultan adına, mother Rabia Sultan,
20. Üsküdar Büyük Selimiye Camii (1802-1805) 20. Üsküdar Great Selimiye Mosque (1802-
- Sultan III.Selim, 1805) - Sultan Selim III,
21. Beşiktaş Âsâriye Camii (1808-1809) - Sultan 21. Beşiktaş Âsâriye Mosque (1808-1809) - Sultan
II.Mahmud , Mahmud II,
22. Tophane Nusretiye Camii (1826) - Sultan II. 22. Tophane Nusretiye Mosque (1826) - Sultan
Mahmud, Mahmud II,
23. Arnavutköy Tevfikiye Camii (1832-1838)- 23. Arnavutköy Tevfikiye Mosque (1832-
Sultan II.Mahmud oğlu Tevfik adına. 1838) -In the name of Tevfik, son of Sultan
Mahmud II,
24. Küçük Mecidiye (Çırağan) Camii (1849)-
Sultan Abdülmecid, 24. Küçük Mecidiye (Çırağan) Mosque (1849) -
Sultan Abdülmecid,
25. Hırka-i Şerif Camii (1851) - Sultan 25. Hırka-i Şerif Mosque (1851) - Sultan
Abdülmecid, Abdülmecid,
26. Dolmabahçe Camii (1853) - Sultan 26. Dolmabahçe Mosque (1853) - Bezm-i Alem
Abdülmecid’in Annesi Bezm-i Âlem Valide Sultan, mother of Sultan
Valide Sultan, Abdulmecid,
27. Ortaköy (Büyük Mecidiye) Camii (1854)- 27. Ortaköy (Great Mecidiye) Mosque (1854) -
Sultan Abdülmecid, Sultan Abdulmecid,
28. Çağlayan Camii (1862-1863) - Sultan 28. Çağlayan Mosque (1862-1863) - Sultan
Abdülmecid, Abdulmecid,
29. Aksaray Pertevniyâl Camii (1867-1871)- 29. Aksaray Pertevniyâl Mosque (1867-1871) –
Sultan I.Abdülazîz’in Annesi Pertevniyâl Pertevniyâl Valide Sultan, mother of Sultan
Valide Sultan, Abdulaziz I,
30. Yıldız Hamidiye Camii (1881-1885) - Sultan 30. Yıldız Hamidiye Mosque (1881-1885) -
II.Abdülhamîd, Sultan Abdulhamid II,
31. Büyükada Hamidiye Camii (1892-1893)- 31. Buyukada Hamidiye Mosque (1892-1893) -
Sultan II.Abdülhamîd, Sultan Abdulhamid II,
32. Pendik Reşadiye Camii (1909) - Sultan V. 32. Pendik Reshadiye Mosque (1909) - Sultan.
Mehmed Reşad. Mehmed Reshad V.
III. SULTAN V. MEHMED
REŞAD’IN HAYATI
III. THE LIFE OF

SULTAN MEHMED RESHAD V
Otuz beşinci Osmanlı padişahı olan Sultan Re- Sultan Reshad, the thirty-fifth Ottoman sultan,
şad, 2 Kasım 1884 tarihinde İstanbul’da Çırağan was born on November 2, 1884, at the Çırağan
Sarayı’nda dünya gelir. Sultan Abdülmecid’in Palace in Istanbul. He is the son of Sultan Ab-
Gülcemal Kadın Efendi’den dünyaya gelen oğ- dülmecid, who was born to Gülcemal Kadın
ludur. Doğduktan kısa bir süre sonra annesini Efendi. Mehmed Reshad, who lost his moth-
er shortly after he was born, was raised by
kaybeden Mehmed Reşad’ı, babası Abdülme-
Servet Seza Kadın Efendi with the permission
cid’in izniyle Servet Seza Kadın Efendi büyü- of his father, Abdülmecid. Mehmed Reshad
tür. Mehmed Reşad, saray geleneklerine göre was brought up according to the traditions
yetiştirilir, kendisine okuma yazma dışında of the palace, and besides reading and writ-
âdet olduğu gibi Arapça, Farsça ve şer’i bilgi- ing, he was taught Arabic, Persian and reli-
ler öğretilir. Reşad, kuvvetli bir doğu kültürü- gious knowledge as is customary. Reshad has a
ne sahip olup İran Edebiyatı’yla meşguliyeti strong eastern culture; After he was busy with
sonrası Mesnevî’yi okur ve Mevlevî tarikatına Iranian literature, he read Mesnevi and joined
girer. Kaynaklara göre Reşad, oldukça iyi kalp- the Mevlevi order. According to the sources,
li, hassas ve merhametli bir kişiliğe sahip olup Reshad has a very good-hearted, sensitive and
nezâket ve terbiye konusunda ise aşırıya bile compassionate personality; It is stated that
he even goes to extremes in terms of courte-
kaçtığı ifade edilmektedir. Öyle ki padişahlığı
sy and discipline. So much so that during his
döneminde hükümet üyeleri ile konuşurken sultanate, when talking with the members of
padişahlığa yakışmayacak derecede müte- the government, it is stated that he was too
vazi olduğu belirtilmektedir. Yine kaynakla- modest to be fit for the sultanate. Again, ac-
ra göre Reşad’ın, boş vakitlerinde kitap oku- cording to sources, it is said that Reshad liked
mayı ve güvercinlerle meşgul olmayı sevdiği to read books and engage with pigeons in his
anlatılmaktadır. spare time.
Sultan Reşad, babasının padişahlığı esnasında Sultan Reshad leads a quiet life during
sakin bir hayat sürer. Amcası Sultan Abdüla- his father’s reign. He was released during the
ziz’in saltanat devrin de de serbest bırakılır. reign of his uncle, Sultan Abdulaziz. During the
Sultan II. Abdülhamid’in hükümdarlığı esna- reign of Sultan Abdulhamid II -because the sul-
sında ise -padişahın onu tahtı için rakip olarak tan saw him as a rival for the throne- he lived a
görmesinden dolayı- sarayda dışarıyla temas- life deprived of contact with the outside in the pal-
tan mahrum bir hayat geçirir. Zira Osmanlı ace. Because, Sultan Reshad’s greatest misfortune,
tarihi ile yakından ilgilenen Sultan Reşad’ın en who is closely interested in Ottoman history, is to
büyük şansızlığı, Sultan II. Abdülhamid’in ha- become the successor of Sultan Abdulhamid II.
lefi olmaktır. O’nun padişahlığı döneminde sa- During his reign, he stayed away from the palace
and state affairs.
raydan ve devlet işlerinden uzak kalır.
Reshad Efendi, who became sultan at the age
27 Nisan 1909 tarihinde altmış beş yaşında pa- of sixty-five on April 27, 1909, was kept under
dişah olan Reşad Efendi, veliahtlığı boyunca control in the palace during his heirship. He is
sarayda kontrol altında tutulur. Osmanlı padi- the oldest of the Ottoman sultans who ascend-
şahları içinde tahta çıkanların en yaşlısıdır. 31 ed the throne. Upon the 31 March Incident, he
Mart Hadisesi üzerine İttihat ve Terakki Cemi- was enthroned by the Committee of Union and
yeti tarafından tahta çıkarılır. İsyanı bastıran Progress. The entry of the Movement Army,
Hareket Ordusu’nun İstanbul’a girişi şehrin which suppressed the rebellion, into Istanbul
is considered the second conquest of the city,
ikinci fethi sayılarak, yeni padişaha Beşinci
and the new sultan is given the title of Mehmed
Mehmed unvanı verilir. Ancak, halk tarafından the Fifth. However, he is called Sultan Reshad
Sultan Reşad olarak adlandırılır. by the people.
Sultan V. Mehmed, Harbiye Nezâreti’nde In the allegiance ceremony held at the Ministry
yapılan biat merasiminde, gerçek hürri- of War, Sultan Mehmed V says that he is proud
yetin ilk padişahı olmaktan iftihar ettiğini, of being the first sultan of real freedom, and
bütün Osmanlılarla birlikte meşrutiyetin ve that he is at the service of the constitutional-
kutsal saltanat makamının hizmetinde bu- ism and the holy sultanate together with all
lunduğunu söyler; şeriatı, Kanun-ı Esasî’yi, the Ottomans; He swears that he will protect
the Sharia, the Kanun-ı Esasi, the constitution-
meşrutiyet usulünü, milletin haklarını ve
al procedure, the rights of the nation and the
vatanın menfaatlerini koruyacağına dair interests of the homeland. Mehmed Reshad
yemin eder. Mehmed Reşad, cülus ettiği expresses his feelings with the following
gün Beşiktaş Sarayı’nda yapılan tebriklere sentences in response to the congratulations
karşılık olarak duygularını şu cümlelerle made at Beşiktaş Palace on the day he became
ifade eder: sultan:
“Otuz üç yıldır itidalimi korudum. Bu müddet “I have kept my temper for thirty-three years.
içinde devamlı olarak milletimin selâmetine ve During this time, I constantly prayed for the
saadetine dualar ettim. Mademki millet beni well-being and happiness of my nation. Since
arzu ediyor, teşekkürle bu görevi kabul edi- the people desire me, I accept this duty with
yorum. Benim birinci emelim şeriata ve ana- thanks. My primary aim is to do my duty ac-
yasaya göre görevimi yapmaktır. Milletimden cording to the Sharia and the constitution. If
bir kişinin burnu kanarsa benim yüreğim ka- a person from my nation bleeds, my heart
nar; otuz yıldır istibdatçıları beraber çektik. bleeds. We have suffered oppressors together
Ne acı şey olduğunu biliriz. Cenâb-ı Hak başa- for years. We know how painful it is. If Allah
rı ihsân ederse bahtiyarım.” Almighty grants success, I will be happy.”
As he emphasized in this opening speech,

Bu açılış konuşmasında da üzerinde durduğu
Sultan Mehmed Reshad V, wanted integra-
üzere Padişah V. Mehmed Reşad, halk ile bü- tion with the people and the progress of the
tünleşmeyi ve meşrutiyet esasları üzerinde ül- country on the principles of constitutional-
kenin ilerlemesini istemekteydi. Ancak, dokuz ism. However, his nine-year reign passes in
yıllık hükümdarlık dönemi büyük buhranlar great depressions. Because Mehmed Reshad
içinde geçer. Zira V. Mehmed Reşad bu buh- V does not have the political knowledge and
ranları engelleyecek veya yön verecek siyasi experience to prevent or direct these crises.
bilgi ve tecrübeye sahip değildir. Meşrutiyetin The temporary exuberance and deceptive fu-
yarattığı geçici coşkunluk ve aldatıcı kaynaş- sion created by the Constitutional Monarchy
ma hâli yerini kısa zamanda yeniden ortaya are replaced by heavy internal and external
issues that reappear in a short time. Partisan-
çıkan ağır iç ve dış meselelere bırakır. Memle- ship and partisanship, opposition-govern-
ket içindeki particilik ve partizanlık, muhalefet ment conflicts within the country continue at
iktidar çatışmaları had safhada devam eder. an extreme level.
V. Mehmed Reşad’ın saltanatı sürecinde siyasi During the reign of Mehmed Reshad V, the po-
otorite İttihat ve Terakki yönetimi ile sadraza- litical authority was in the hands of the Union
mın elindedir. Öyle ki Sultan Reşad’ın döne- and Progress administration and the grand vi-
minde on defa hükümet değişikliği gerçekleşir. zier. So much so that there were ten changes of
II. Meşrutiyet’in yeniden ilân edilmiş olması ne- government during the reign of Sultan Reshad.
deniyle Osmanlı ülkesinde bir huzursuzluk söz II. Due to the re-declaration of the Second Con-
konusudur. Meşrutiyetin tekrar ilân edilmesi stitutional Monarchy, there was unrest in the
bir taraftan Osmanlı unsurları arasında fikir Ottoman country. The re-declaration of the
ayrılıkları yaşanmasına neden olurken, diğer Constitutional Monarchy, on the one hand, led
taraftan ülkenin çeşitli yerlerinde ayaklanma- to differences of opinion among the Ottoman
lar çıkmasına yol açar. Doğu’da Kürt, Adana’da elements, on the other hand, it led to uprisings
Ermeni ayaklanmaları (1909) ortaya çıkarken, in various parts of the country. While Kurdish
Rumeli’de Arnavut ayaklanmaları baş gösterir uprisings in the East and Armenian uprisings
(1910). İttihatçılar, Balkanlar’da meydana ge- in Adana (1909) broke out, Albanian uprisings
len ayaklanmaları yatıştırmak ve bölge halkını broke out in Rumeli (1910). The Unionists took
tekrar devlete kazandırmak amacıyla Sultan Sultan Reshad on a tour to Rumelia between
Reşad’ı 5-26 Haziran 1911 tarihleri arasında Ru- June 5-26, 1911 in order to calm the riots that
meli gezisine çıkarırlar. took place in the Balkans and to bring the peo-
ple of the region back to the state.
Sultan Reşad bu seyahat öncesinde, ilerlemiş
yaşına rağmen ülke içerisinde İzmit, Bursa ve Before this trip, despite his advanced age, Sul-
Edirne’ye kadar uzanan kısa mesafe ve süre- tan Reshad made some short and short trips in
li bazı geziler yapar. Padişah, yapılan geniş the country to Izmit, Bursa and Edirne. After
kapsamlı hazırlıklardan sonra İstanbul’dan extensive preparations, the Sultan made his
başlayıp Çanakkale-Selânik-Üsküp-Prişti- journey to Rumelia, which started from Istan-
ne (Kosova Vilâyeti)-Selânik-Manastır ziyaret bul and ended with a visit to Çanakkale-Thessa-
edildikten sonra Selânik ve Çanakkale üzerin- loniki-Skopje-Pristina (Kosovo province)-Thes-
den İstanbul’a dönülmesiyle son bulan Rume- saloniki-Bitola, and then returning to Istanbul
li seyahatini gerçekleştirir. Bu seyahat bölge via Thessaloniki and Çanakkale. This trip
halkı üzerinde olumlu bir etki bırakır. Ancak leaves a positive impact on the people of the
bu sıralarda Arap memleketlerinde karışık- region. However, at this time, confusion arose
lıklar baş gösterir. İtalya, bu durumu fırsat bi- in Arab countries. Italy, taking advantage of
lerek Osmanlı toprağı olan Trablusgarp’ı ele this situation, tries to seize Tripoli, which is Ot-
geçirmeye çalışır. Osmanlı Devleti’nin Trab- toman territory. The Ottoman Empire was not
lusgarp üzerindeki otoritesinin zayıf olması ve in a position to protect Tripoli due to its weak
merkeze uzaklığı hasebiyle burayı koruyacak authority over Tripoli and its distance from the
durumda değildir. Balkan Savaşı’nın başlama- center. Upon the start of the Balkan War, with
sı üzerine 18 Ekim 1912 tarihinde Quchy (Uşi) the Quchy (Uşi) Peace Treaty on October 18,
Barış Antlaşması’yla Osmanlı Devleti’nin hâki- 1912, the last piece of land in Africa, which was
miyeti altında bulunan Afrika’daki son toprak under the domination of the Ottoman State,
parçası da elden çıkar. was also sold.
Padişah V. Mehmed Reşad, Trablusgarp’ın kay- Sultan Mehmed Reshad V, is deeply saddened
bedilmesinden büyük üzüntü duyar. Öyle ki by the loss of Tripoli. So much so that the sultan
padişah yaşanan toprak kaybı nedeniyle Dol- decided to suspend the Muzika-ı Hümâyun,
mabahçe Sarayı’nda haftanın altı günü öğ- which was held in the Dolmabahçe Palace six
leden sonra icrâ edilen Muzıka-ı Hümâyun’a days a week in the afternoon, due to the loss
ara verilmesine karar verir. Sultan Reşad, Os- of land. Although Sultan Reshad did not want
manlı Devleti’nin Balkan Savaşı’na girilmesini the Ottoman Empire to enter the Balkan War,
istememesine rağmen İttihat ve Terakki yöne- the state found itself in the war with the influ-
timinin de etkisiyle devlet, kendisini savaşın ence of the Union and Progress administra-
içerisinde bulur. 18 Ekim 1912 tarihinde başla- tion. As a result of the Balkan Wars that started
yan Balkan Savaşları neticesinde Balkanlar ve on October 18, 1912, the Balkans and Aegean
Ege Adaları elden çıkar. Sultan Reşad’ın Üsküp, Islands were sold. Sultan Reshad’s trip to Ru-
Kosova, Priştine gibi Arnavut nüfusunu yoğun melia, to provinces with dense Albanian pop-
olarak barındıran vilâyetlere yaptığı Rumeli ulation such as Skopje, Kosovo and Pristina, is
gezisi mevcut durumu düzeltmeye ve İttihat ve not enough to rectify the current situation and
Terakki idaresiyle Arnavutlar arasındaki barışı to establish peace between the Union and Pro-
sağlamaya yetmez. gress administration and the Albanians.
Bununla birlikte Osmanlı Devleti Balkan Savaş- However, the Ottoman Empire was also in tur-
ları sırasında içeride de karışıklık yaşamakta- moil during the Balkan Wars. Because on Janu-
dır. Zira 23 Ocak 1913 tarihinde Enver Paşa’nın ary 23, 1913, a group of Unionist officers led by
başını çektiği İttihatçı bir grup subay Babıâli’yi Enver Pasha raided the Sublime Porte, forcing
basarak Kâmil Paşa’yı istifaya zorlar. Bunun Kamil Pasha to resign. As a result of this, with
neticesinde ise V. Mehmed Reşad’ın onayı ile the approval of Mehmed Reshad V, the Mahmut
Mahmut Şevket Paşa Hükümeti kurulur. Şevket Pasha Government was established.
II. Balkan Harbi’nden sonra Enver Paşa Har- After the Balkan War II, Enver Pasha was ap-
biye Nâzırlığına getirilir (1914). Cemal Paşa da pointed as the Minister of War (1914). Cemal
aynı şekilde terfi ettirilip Bahriye Nâzırı olur. Pasha was promoted in the same way and be-
Talat Paşa ise Dâhiliye Nâzırı olarak kabinede came the Minister of the Navy. Talat Pasha is in
bulunmakta, Sadrazam Said Halim Paşa’nın the cabinet as the Minister of Internal Affairs,
ise hiçbir iktidar gücü kalmamıştır. 28 Haziran while Grand Vizier Said Halim Pasha has no
1914 tarihinde cereyan eden ve birçok devletin power left. The First World War, which took
katıldığı o tarihe kadar görülmemiş bir savaş place on 28 June 1914 and was an unprece-
olan Birinci Dünya Savaşı patlak verir. Sultan dented war in which many states participated,
Reşad, tüm devlet işlerini Talat-Enver-Cemal broke out. Sultan Reshad conducts all state af-
üçlüsüyle yürütmektedir. Bu üçlü Almanya ile fairs with the Talat-Enver-Cemal trio. On the
gizli ittifak yaptıkları gün (2 Ağustos 1914) mec- day that this trio made a secret alliance with
lis beş aylık bir tatile girer. Osmanlıların Harb-ı Germany (August 2, 1914), the parliament took a
Umumî olarak adlandırdığı bu savaşa, -mecli- five-month recess. This war, which was called
sin tatili esnasında yönetimi elinde bulunduran the General War by the Ottomans -with the
İttihat ve Terakki’nin desteğiyle- bir oldu bitti support of the Union and Progress, which held
sonucu 12 Kasım 1914’te kendisini fiilen savaşın the administration during the recess of the
içinde bulur. parliament - ended up in the war on 12 Novem-
ber 1914 as a result of a fait accompli.
Sultan Reşad hiç istemediği hâlde bu oldu-bitti
Despite his unwillingness, Sultan Reshad an-
karşısında aynı gün bir beyannâme yayımla-
nounced the declaration of war against Eng-
yarak İngiltere, Fransa ve Rusya’ya karşı savaş
land, France and Russia by issuing a decla-
ilânını duyurur. Kendisinden habersiz girilen
ration on the same day in the face of this fait
bu savaş hakkında V. Mehmed Reşad, yazdığı
accompli. Mehmed Reshad V writes the follow-
şiirde şu satırları kaleme alır:
ing lines in his poem about this war, which was
entered without his knowledge:
“Haberim yoktu olup bitmiş olan işlerden
Mesnevîler okuyordum oturup ezberden
“I didn’t know about the things that had happened,
Bir de baktım ki haber geldi bizim Enver’den
I was reading mesnevîs, sitting down and reciting,
Savlet etmişti Çanakkala’ya bahr u berden
Then I saw that the news came from our Enver,
Ehl-i İslâm’ın iki hasm-ı kavisi birden”
Two powerful enemies of the Muslims, united and
attacked Çanakkale from sea and land”.
Sultan V. Mehmed Reşad geçirdiği kısa bir
rahatsızlığın ardından 3 Temmuz 1918’de Yıl- After a short illness, Sultan Mehmed Reshad V,
dız Sarayı’nda saat on biri yirmi beş geçe, bir passed away on a Ramadan day, at twenty-five
Ramazan günü vefat eder. Vefatından kısa bir past eleven, on July 3, 1918, in Yıldız Palace.
süre önce yanında olan Safiye Ünüvar, Sultan Safiye Ünüvar, who was with her shortly be-
Reşad’ın odanın tam ortasında bulunan yük- fore her death, states that Sultan Reshad was
sekçe bir karyolanın üzerinde hafif nefes alır lying on a high bed in the middle of the room,
şekilde yattığını belirtir. Ünüvar, padişahın breathing slightly. Ünüvar states that the sul-
yattığı karyolanın ayakucunda ve sağ tarafın- tan’s sons, Ziyaeddin and Ömer Hilmi Effen-
da padişahın oğulları Ziyaeddin ile Ömer Hilmi
Efendi’nin bulunduğunu; onların karşı tarafında di, were at the foot and right of the bed where
ise Kızlar Ağası’nın Kuran-ı Kerim okuduğunu the sultan was lying; On the opposite side of
padişahın da okunan sûrelere eşlik ettiğini ifade them, he states that the Girls Agha recited the
eder. Sultan Reşad’ın saltanatı sırasında yaşanan Qur’an and the sultan accompanied the recited
savaşların ve toprak kayıplarının, sağlığı üzerin- surahs. It is a fact that the wars and land losses
during the reign of Sultan Reshad had a nega-
de olumsuz bir etki bıraktığı bir hakikattir.
tive effect on his health.
Sultan Reşad’ın hayatı boyunca dört nikâhlı During his life, Sultan Reshad had four mar-
eşi bir de ikbâli olmuştur. Reşad’ın bu evli- ried wives and one of his favorite concubines.
liklerinden ise Mehmed Ziyaeddin, Mehmed From these marriages of Reshad, three sons
Necmettin ve Ömer Hilmi adında üç oğlu dün- named Mehmed Ziyaeddin, Mehmed Necmet-
yaya gelmiştir. tin and Ömer Hilmi were born.
Sultan V. Mehmed Reşad,10 Mayıs 1909 ta- Sultan Mehmed Reshad V was buried in Eyüp,
rihinde kılıç kuşandığı Eyüp’te kendi isteği where he was wielding a sword, on May 10,
1909, in his tomb built by the architect Kemâled-
doğrultusunda Haliç kıyısında Mimar Kemâ-
din, on the shores of the Golden Horn, at his
leddin’e yaptırdığı türbesine defnedilir. Bazı own request. While some sources state that the
kaynaklarda türbenin 1912’de tamamlandığı tomb was completed in 1912, the interior of the
belirtilmekte ise yapının iç mekânın da bir ya- building includes the date 1332 (1914) under an
zının altında 1332 (1914) tarihi yer almaktadır. inscription. This line is probably a later addi-
Bu hat, muhtemelen yapıya sonradan konulan tion to the building. The work, which is the last
bir ilavedir. İstanbul’da inşa edilmiş son hane- dynasty tomb built in Istanbul, differs from
dan türbesi olan eser, sur dışında yer alan tek the group it belongs to, as it is the only sul-
sultan türbesi olmasıyla da içinde bulunduğu tan’s tomb outside the city walls. The prima-
gruptan ayrılır. Türbenin yanına yine padişa- ry school, which was built next to the tomb at
hın isteğiyle yaptırılmış olan ilkokul, mezar the request of the sultan, seems to have taken
the place of educational institutions such as
yapılarıyla bir arada düşünülen mektep, med-
school and madrasah, which are considered
rese gibi eğitim kurumlarının yerini almış gibi together with tomb structures. It is rumored
görünmektedir. Türbenin bulunduğu yer ve that the place where the tomb is located and
yanındaki ilkokulun, sultanın ebedî uykusunu the primary school next to it are the result of
su ve çocuk sesleri arasında uyuma arzusunun the sultan’s desire to sleep his eternal sleep
bir sonucu olduğu rivayet edilmektedir. Türbe- among the water and the sounds of children.
de Sultan Mehmed Reşad’le birlikte baş kadını In the tomb, together with Sultan Mehmed Re-
Kâmures Kadın (ölümü 1921) ve oğlu Necmed- shad, the head woman Kâmures Kadın (died
din Efendi (ölümü 1913) medfûndur. 1921) and her son Necmeddin Effendi (death
1913) are buried.
IV. SULTAN V. MEHMED REŞAD’IN
MEMLEKET SEYAHATLERİ
IV. SULTAN MEHMED RESHAD V’S

TRAVELS TO THE COUNTRY
Osmanlı padişahları, halkla doğrudan temas
için Sultan II. Mahmud zamanında yurt içi ge-
zilere başlamışlardır. Sultan II. Abdülhamid
döneminde kesintiye uğrayan seyahat gelene-
ği, Sultan V. Mehmed Reşad zamanında tekrar
canlanır. Osmanlı’da savaş harici seyahat ge-
leneğini sürdüren padişah V. Mehmed Reşad,
halk ile bütünleşmeyi ve meşrutiyet esasları
üzerinde ülkenin ilerlemesini istemekteydi.
Ayrıca, döneminde 10 kez hükümet değişikliği
yapılması, anayasayla siyasî haklarının bir kıs-
mının sadrazam ve kabinesine devredilmesi;
Padişahın halk üzerindeki etkisinin kullanılma-
sı düşüncesini ve tabii olarak halk ile Padişahın
birleştirilmesi gerektiği sonucunu doğurur.
Devlette yönetim ve organizasyonun başarı- The Ottoman sultans started domestic trips
lı olabilmesi, yönetilenlerle kurulacak doğ- during the reign of Sultan Mahmud II for direct
ru iletişime bağlıdır. Kimi devlet yöneticileri contact with the people. The travel tradition,
bunun için aracı kurumlar oluştururken kimi which was interrupted during the reign of
idareciler ise doğrudan temasın yollarını Sultan Abdulhamid II, was revived during the
ararlar. Esasında iki unsur arasındaki bu ile- reign of Sultan Mehmed Reshad V. Continuing
tişimin zarurîyeti, yönetimin etkinliği açısın- the tradition of non-war travel in the Ottoman
dan olduğu kadar yönetilenlerin de beklen- Empire, Sultan Mehmed Reshad V wanted in-
tisinin karşılanması açısından sosyolojik bir tegration with the people and the progress of
gerçekliktir. Kamu yönetimi alanında çalı- the country on the principles of constitutional-
şanlar bunu, Fransızca’da “Relations Publiqu- ism. In addition, 10 government changes were
es”, İngilizce’de “Public Relations”, sözcükle- made during his term, and some of his political
rinin karşılığı olan “halkla ilişkiler” kavramı rights were transferred to the grand vizier and
etrafında izah ederler. Halkla temasın amacı, his cabinet; It leads to the idea of using the in-
kitleleri etkilemek, inandırmak ve istenilen fluence of the Sultan on the people and natural-
eyleme doğru harekete geçirebilmek, gelece- ly, the need to unite the people and the Sultan.
ğe dair eğilimleri görebilmektir.
In the state; The success of management and
Sultan Reşad’ın seyahat düşüncelerinin varo- organization depends on the right communi-
luşunda Osmanlı toplumunun her şeye rağ- cation with the managed. While some state
men kutsal saydığı “padişahlık makamının” administrators create intermediary institu-
İttihad ve Terakki yönetimi tarafından millî tions for this, some administrators seek ways
birliğin sembolü olarak kullanılmak istenmesi of direct contact. In fact, the necessity of this
fikri bulunmaktaydı. Balkanlar’da dinî ve etnik communication between the two elements is a
karışıklıkların başlaması üzerine İttihatçılar, sociological reality in terms of meeting the ex-
bölge halkını sakinleştirmek ve yeniden devle- pectations of the governed as well as in terms of
te kazandırmak ümidiyle Sultan Reşad’ı 5-26 Ha- the effectiveness of the administration. Those
ziran 1911 tarihlerini kapsayan bir Rumeli seya- working in the field of public administration
hatine çıkarmalarında da bu neden yatmaktaydı. explain this around the concept of “public re-
lations”, which is the equivalent of the words
Sultan V. Mehmed Reşad 1909 yılında tahta “Relations Publiques” in French and “Public Re-
çıktığından sonra O’nu seleflerinden ayıran lations” in English. The purpose of contact with
en önemli fark, halkla kurmuş olduğu ilişki- the public is to influence the masses, make
dir. Halkına verdiği değeri memleket gezile- them believe and mobilize them towards the
riyle de göstermiştir. Padişah Bursa, İzmit ve desired action, and to see the future trends.
Edirne vilâyetlerine düzenlediği kısa ziyaret-
lerden sonra, 1911 yılında Rumeli seyahatine In the existence of Sultan Reshad’s travel
thoughts; There was the idea that the “sultan-
çıkar. Selânik, Manastır ve Kosova vilâyetleri-
ship office”, which the Ottoman society consid-
ni kapsayan bu seyahatte gittiği yerlerde coş-
ered sacred despite everything, was wanted
kuyla karşılanır. Padişah buralarda yaşayan to be used as a symbol of national unity by the
Sırp, Bulgar, Rum, Arnavut vs. topluluklarla Union and Progress administration. This was the
yüz yüze temasta bulunur. Fakirlere, mabet- reason why the Unionists took Sultan Reshad on a
lere, eğitim kurumlarına ve sivil toplum kuru- trip to Rumelia covering the dates of June 5-26, 1911,
luşlarına bolca bağış yapar. Seyahatin özellikle in the hope of calming the people of the region and
Priştine bölümü görkemli ve heyecanlı geçer. reintegrating them into the state, after the religious
and ethnic turmoil in the Balkans.
Burada, bölgeyi fetheden Sultan I. Murad’ın
türbesinin etrafında on binlerce kişinin katı-
After Sultan Mehmed Reshad V ascended the
lımıyla Cuma namazı kılınıp dua edilir. Bu se- throne in 1909, the most important difference
yahatle, bir yandan Balkan ulusları arasındaki that distinguishes him from his predecessors is
çatışmaların önlenip barış sağlanması, diğer the relationship he established with the people.
yandan bu ulusları bağımsızlık için tahrik eden He showed the value he gave to his people with
emperyalist devletlere siyasi mesaj verilmesi his country trips. After the short visits he organ-
hesap edilmiştir. Seyahat kısmen amacına ula- ized to Bursa, Izmit and Edirne provinces, the
şır, barış sağlanır. Ancak, çok kısa sürer. Bir yıl Sultan went on a trip to Rumelia in 1911. In this trip
sonra başlayan Balkan Savaşları neticesinde covering the provinces of Thessaloniki, Manas-
Edirne dışındaki bütün şehirler imparatorluk- tır (Bitola) and Kosovo; He is greeted enthusi-
tan ayrılır. astically wherever he goes. The Sultan lived in
these places such as Serbian, Bulgarian, Greek,
Dolmabahçe Sarayı’nda gözetim altında geçen Albanian etc. interact with communities face-to-
otuz yılın ardından tahta çıkan Sultan Reşad’ın face. He donates profusely to the poor, temples,
yönetim anlayışında seleflerininkiyle belirgin educational institutions, and non-governmen-
biçimde ayrışan farklar göze çarpar. Günlük tal organisations. Especially the Pristina part of
hayatında İstanbul’un belli yerlerine gezinti the trip is glorious and exciting. Here, around
yapmak âdetidir. Özellikle Cuma selamlığın- the tomb of Sultan Murad I, who conquered the
dan sonra, sarayın debdebe ve kargaşasından region, Friday prayers are performed with the
uzaklaşmak için Balmumcu Çiftliği ve Ihlamur participation of tens of thousands of people. With
Kasrı’nda birkaç saat geçirir, fırsat düştükçe this trip, it was calculated on the one hand to pre-
yatına binerek Boğaziçi’nde gezintiye çıkardı. vent conflicts between the Balkan nations and
to ensure peace, and on the other hand, to send
Sultan Reşad, halkın ihtiyaçlarını yerinde gör- a political message to the imperialist states that
mek, şikâyet ve taleplerini dinlemek amacıyla provoked these nations for independence. Travel
ilk memleket gezisini tahta çıkışının beşin- partially achieves its purpose, peace is achieved.
ci ayında Bursa’ya yapmıştır. Ulu Cami’deki However, it takes a very short time. As a result of
Cuma namazı ve selamlık resmînin ardından the Balkan Wars that started a year later, all cities
ticaret ve sanayi sergisini ziyaret etmiştir. Yerli except Edirne were separated from the empire.
ve millî ürünlerden satın alarak üreticiye des-
tek vermiş, maiyetindekilere de “Memleketimi- Sultan Reshad, who ascended to the throne
zin malıdır, hepiniz almalısınız, ahaliyi teşvik after thirty years under surveillance in Dol-
etmelisiniz.” diyerek alışveriş yapmalarını sağ- mabahçe Palace, clearly differs from those of
his predecessors in his understanding of man-
agement. It is a custom to take a trip to certain
places in Istanbul in daily life. Especially after
the Friday greetings, he spent a few hours in
Balmumcu Farm and Ihlamur Pavilion to get
away from the pomp and turmoil of the palace.
Sultan Reshad made his first country trip to Bur-

sa in the fifth month of his accession to the throne
in order to see the needs of the people on site and
to listen to their complaints and demands. After
the Friday prayer and greeting ceremony at the
Grand Mosque, he visited the trade and industry
exhibition. He supported the manufacturer by
purchasing local and national products, and en-
abled those in his entourage to shop by saying “It
lamıştır. Sultan Reşad ikinci seyahatini bundan is the property of our country, you should all buy
bir buçuk ay sonra yani ekim sonlarında İzmit it, you should encourage the people”. Sultan Reshad
ve Adapazarı’na gerçekleştirir. Hereke Fabri- made his second trip to İzmit and Adapazarı one
ka-i Hümâyûnu’nda tadilat yapılan kısımları ve and a half months later, at the end of October.
yeni alınan makineleri görmek amacıyla Sad- The sultan, who went to Hereke on the Ertuğrul
razam İbrahim Hakkı Paşa’yla birlikte 30 Ma- yacht on 30 May 1910 with the Grand Vizier İbra-
yıs 1910 tarihinde Ertuğrul yatıyla Hereke’ye him Hakkı Pasha to see the parts that were reno-
giden padişah, bu yılın 27 Ekim-3 Kasım tarih- vated and the newly purchased machinery in the
leri arasında Edirne seyahatini gerçekleştirir. Hereke Factory, made the trip to Edirne between
27 October and 3 November this year.
Dönemin basınının vurgulu biçimde ifade et-
tiği üzere Sultan Reşad sadece Osmanlıların As the press of the period expressed emphatically,
hükümdarı değil, aynı zamanda bütün Müslü- Sultan Reshad was not only the ruler of the Otto-
manların kurtuluş ümidi bağladıkları bir “hâ- mans, but also the “protector of the Muslim world”,
mi-i âlem-i İslamiyân” idi. Bunu bilen padişah,
to which all Muslims hoped for salvation. Knowing
imparatorluğun doğu ve güney bölgelerini zi-
yaret etmeyi de düşünmüştür. Eyüp Sultan’da- this, the sultan also thought of visiting the eastern
ki kılıç alayına katılıp Sultan’a kılıç kuşatan and southern regions of the empire. Abdülhal-
Konya Mevlanâ Âsitanesi Postnişini Abdülha- im Effendi, who joined the sword procession in
lim Efendi, Konya mebuslarının fikirlerine de Eyüp Sultan and laid siege to Sultan Reshad with
başvurarak padişahı Konya’ya davet eder. Bu a sword, invites the sultan to Konya by appealing
davetten son derece memnun kalan padişah: to the opinions of Konya deputies. The sultan, who
was extremely pleased with this invitation:
“Davetinize teşekkür ederim. Milletimle daima
temasta bulunmak ve gezmek, görmek ve gö- “Thank you for your invitation. I always want
rüşmek isterim. Elhamdülillah, gezmeye mâni to be in contact with my nation and to trav-
hiçbir şey olmadığına kânîyim. Konya’ya git- el, see and meet. Alhamdulillah, I believe that
mek, pîrim Hazreti Mevlâna’yı ziyaret etmek there is nothing that prevents you from trave-
ve o hâk-i pâki görmek, yüz sürmek isterim. ling. I would like to go to Konya, visit my virtu-
Vakt-i âhare ta’lik ederim.” diyerek Konya ge- ous Mevlana, and fall at his feet and face off. I
zisini ertelemiştir. left this visit for another time.” He postponed his
Konya trip.
Mısır’da yayımlanan el-Mukattam Gazetesi ise
Başmâbeynci Lütfi Bey ile Suriye eşrafından El-Mukattam Newspaper published in Egypt,
Doktor İzzet arasında geçen konuşmaya istina- on the other hand, mentions that the sultan is
den, padişahın Suriye vilâyetine bir gezi plânla- planning a trip to the Syrian province, based on
dığından söz eder. Lütfi Bey, Sultan Reşad’ın böyle the conversation between BaşMâbeynci Lüt-
bir arzusu bulunduğunu doğrularken özellikle fi Bey and Doctor İzzet, a Syrian notable. Lütfi
Şam’ı ve Beyrut’u gezmeyi çok arzuladığını, Bey, while confirming that Sultan Reshad had
seyahati 1912’nin baharında gerçekleştirme- such a desire, states that he especially wanted
yi ümit ettiğini bizzat kendisinden defalarca to visit Damascus and Beirut, and that he had
duyduğunu belirtir. Ancak savaşlar, bunun heard from himself many times that he hoped
doğurduğu olumsuz koşullar ve padişahın to make the trip in the spring of 1912. Howev-
sağlık sorunları nedeniyle birçok proje gibi, er, like many projects, travel plans will not be
seyahat plânları da gerçekleşme imkânı bu- able to be realized due to the wars, the negative
lamayacaktır. conditions caused by this, and the health prob-
lems of the sultan.
Sultan V. Mehmed Reşad’ın 3 Temmuz 1918’de
vefatının ardından biyografisini ve saltanat After the death of Sultan Mehmed Reshad V on
dönemini ele alan yazılarda seyahatlerine ay- 3 July 1918, his travels were mentioned in de-
rıntılı olarak değinilmiştir. Servet-i Fünûn pa- tail in the articles dealing with his biography
dişahın Bursa, Edirne, Selânik ve Kosova seya- and his reign. Servet-i Fünûn published photo-
hatlerine ait fotoğrafları yayımlamıştır. graphs of the sultan’s travels to Bursa, Edirne,
Selanik (Thessaloniki) and Kosovo.
İkdâm, cennetmekân padişahın cülûsunu mü- İkdâm wrote that after his accession to the
teakip “memleketlerinin hâlini bizzat görmek throne, the sultan “expressed his desire to
ve tebaalarıyla yakından temas etmek arzu- travel to Anatolia and Rumelia with the desire
suyla Anadolu’ya ve Rumeli’ye seyahat ar- to see the state of their homeland personally
zusunu izhâr” ettiğini ve bunu fiile geçirerek and to get in touch with his subjects” and that
halkın kalbini fethettiğini yazmıştır. Bundan he conquered the hearts of the people by put-
sonra iç sorunların dineceği, bilhassa Rumeli ting this into practice. It was stated that, while
seyahatinden sonra memleketin imârı ve kal- it was hoped that the internal problems would
kınması için adımlar atılacağı, ordu ve donan- subside, steps would be taken for the recon-
mayı güçlendirmeye dönük hamleler yapılaca- struction and development of the country, es-
ğı umulurken İtalya’nın Trablusgarp’ı işgaliyle pecially after the Rumeli trip, and moves would
bütün beklentilerin boşa çıktığı ifade edilmiştir.be made to strengthen the army and navy, it
was stated that all expectations were in vain
Tanîn Yazarı Muhiddin gerek payitahtta ve ge- with Italy’s occupation of Tripoli.
rekse seyahat ettiği yerlerde bütün milletin Sul-
tan’ın yüzünde babacan bir şefkat, müstesna bir The author of Tanîn, Muhiddin, states that the
merhamet, derin bir tevekkül ve teslimiyet gör- whole nation saw a fatherly compassion, ex-
düğünü, bu yüzden herkesin ona samimi şekil- ceptional mercy, deep trust and submission on
de güven ve muhabbet beslediğini; kendilerini the Sultan’s face, both in the capital city and in
saraylara kapatan eski padişahları tanımayan the places he traveled to; He wrote that the na-
tion, which did not know the old sultans who
milletin, açık bir şahsiyete, tam bir meşrutiyet
closed themselves in palaces, had an open
padişahına sahip olduğunu yazmıştır.
personality, a complete constitutional sultan.
Halkla konuşmak ve ülkesini yakından tanımak
Sultan Reshad, who wants to talk to the public
isteyen Sultan Reşad, sık sık İstanbul içinde
and get to know his country closely, often goes
de gezilere çıkar. Sadrazam ve bazı nâzırlarla
on tours in Istanbul. Together with the Grand Vi-
birlikte ilk olarak Bursa’ya bir gezi düzenler.
zier and some ministers, he first organizes a trip
Burada din ve ırk farkı gözetmeksizin halkın
to Bursa. Here he meets with various segments
çeşitli kesimleriyle görüşür. Okullara ve ha-
of the public, regardless of religion or race. He
yır kurumlarına bağışlarda bulunur, burada
donates to schools and charities, where he stays
iki gün kalır. Padişahın uzun seyahatleri için
for two days. “Ertuğrul” yachts were used for the
“Ertuğrul”, kısaları için “Söğütlü” yatları kul- long journeys of the sultan, and “Söğütlü” yachts
lanılırdı. Padişah seyahatleri şevk ve zevkle were used for the short ones. The sultan would
yerine getirirdi. Padişahın şeker hastalığı ve travel with enthusiasm and pleasure. Since the
prostat rahatsızlığından (prostattan bir ameli- sultan could not bear the car travels due to diabe-
yat geçirmiştir) dolayı araba seyahatlerine dates and prostate disease (he had a prostate sur-
yanamadığından daha çok deniz yolunu tercih gery), he would rather prefer the sea route. In or-
ederdi. Bu gezintileri yapmak için eskiden beri der to make these excursions, the sultan’s boats,
hünkârların pek zevk aldıkları saltanat kayık- which were enjoyed by the sultans for a long
larına binilirdi. Bu kayıklarla deniz gezintileri time, were boarded. Since sea excursions with
Sultan II. Abdülhamid zamanında tamamıyla these boats were completely abandoned during
terk edildiğinden kayıklar da bulundukları yer- the reign of Sultan Abdulhamid II, the boats were
lerde çürüyüp dökülmekteydiler. Geleneklere also rotting and falling apart. Sultan Reshad, who
çok bağlı olan Sultan Reşad, bu kayıkları ta- is very attached to the traditions, has these boats
mir ettirir. Hünkâr kayıkları haricinde Avrupa repaired. Apart from the sultan’s boats, there is
müzelerinde eski hükümdarların binmesine also a royal boat with a mansion worthy of being
mahsus muhafaza ve teşhir edilmeye layık bir preserved and exhibited in European museums
köşklü saltanat kayığı da Alman İmparatoru for the riding of old monarchs; It is repaired due
2.Wilhelm’in İstanbul ziyareti sebebiyle tamir to the visit of the German Emperor Wilhelm II to
edilir. Ayrıca Padişah yedi çifte saltanat kayığı- Istanbul. In addition, the Sultan often used his
nı sık sık kullanırdı. seven double royal boats.
V. SULTAN V. MEHMED
REŞAD’IN İZMİR SEYAHATİ VE
PENDİK İSTASYONU’NDA KONAKLAMASI
V. SULTAN MEHMED
RESHAD V’S TRAVEL TO İZMİR AND
ACCOMMODATION IN PENDİK STATION
Sultan Reşad, seyahatlerinden bir bölümünü Sultan Reshad also makes some of his travels
de İzmit ve çevresine gerçekleştirir. Bu seya- to Izmit and its surroundings. The most impor-
hatlerden en önemlisi 27-28 Ekim 1909 tarihin- tant of these trips was the trip to Izmit on 27-28
de gerçekleştirdiği İzmit gezisidir. October 1909.
İstanbul’da sık sık hükümet değişikliklerinin While there are frequent government changes
in Istanbul, unrest begins in various cities of
yaşandığı sıralarda Anadolu’nun çeşitli şehir-
Anatolia and public order incidents increase.
lerinde huzursuzluklar başlar, asayiş olayları
This situation is also experienced in Izmit and
artar. Bu durum İzmit ve çevresinde de yaşa-
its surroundings. In order to prevent these up-
nır. Bu ayaklanmaların önlenmesi için İzmit, risings, military units of the Action Army are
Adapazarı ve çevresine Hareket Ordusu’na sent to Izmit, Adapazarı and its environs.
bağlı askerî birlikler gönderilir.
Before traveling to Izmit, the Sultan visits He-
Padişah, İzmit’e seyahat etmeden önce Here- reke and the factory there. About four months
ke’yi ve buradaki fabrikayı ziyaret eder. Hereke after his trip to Hereke, he comes back to Izmit
seyahatinden yaklaşık dört ay sonra tekrar He- via Hereke.
reke üzerinden İzmit’e gelir.
Regarding the travel, an application was made
Seyahatle ilgili olarak Dâhiliye Nezareti’nden to the Governorship of Istanbul from the Mi-
İstanbul Valiliğine müracaat edilerek Padişahın nistry of Interior, and the Sultan was sent to
İzmit’e özel bir tren ile gideceği, trenin güzer- Izmit by a special train, at the stations of Kar-
gâhı olan Kartal, Gebze kazaları istasyonların- tal and Gebze, which is the route of the train,
da memurların, mahallî muteberan ve eşrâfın by keeping the officers, local trustworthy and
notables and all the municipal police officers
ve bütün zabıta memurlarının hazır bulundu-
present, and sending a telegram to the regio-
rularak Padişahı saygıyla selamlamak ve kar-
nal district governors to greet and welcome the
şılamak için bölge kaymakamlarına telgrafla
Sultan with respect. notification is requested. In
tebligatta bulunulması istenir. Sadaretin 24 the letter he sent to the Minister of Interior Talat
Ekim 1909’da Dâhiliye Nazırı Talat Paşa’ya gön- Pasha on 24 October 1909 at the Prime Ministry,
derdiği yazıda, seyahatle ilgili olarak İzmit Mu- he requested that the necessary instructions be
tasarrıfı ile İstanbul Valisi’ne ve polis gönderil- given to the Governor of Istanbul with the Izmit
mesi için Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti’ne Governor and the General Directorate of Secu-
gerekli talimatların verilmesini ister. rity for the police to be sent.
Sultan Mehmed Reşad 27 Ekim sabahı, Dolma- On the morning of October 27, Sultan Mehmed
bahçe Sarayı’ndan yedi çifte kayıkla Haydar- Reshad boarded the Ertuğrul Yacht to pass
paşa’ya geçmek üzere Ertuğrul Yatı’na biner. from Dolmabahçe Palace to Haydarpasha in se-
Kayıkta Sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa, Veliaht ven double boats. There are Grand Vizier Hüse-
yin Hilmi Pasha, Crown Prince Yusuf Izzeddin
Yusuf İzzeddin Efendi ve Şehzâde Ziyaeddin
Effendi and Şehzade Ziyaeddin Effendi in the
Efendi vardır. Geçiş esnasında Selimiye Kışla- boat. During the transition, the soldiers in Seli-
sı’ndaki askerler; “Padişahım çok yaşa!” diye miye Barracks; “Long live my sultan,” he shouts.
bağırır. Padişahın İzmit’e seyahat edeceği gün Haydarpasha Train Station will also be opened
Haydarpaşa Garı’nın da açılışı yapılacaktır. 19 on the day the Sultan will travel to Izmit. Thus,
Ağustos 1908’de hizmet vermeye başlayan ga- an official ceremony was held for the opening
rın açılması için resmî bir merasim de böyle- of the station, which started to serve on August
ce düzenlenmiş olur. Kendisine tahsis edilmiş 19, 1908. Getting on the wagon allocated to him,
the Sultan opens the window and greets the
olan vagona binen Padişah pencereyi açtırarak
people. On the Haydarpasha line and the “Ça-
halkı selamlar. Haydarpaşa hattıyla “Çayır” ve yır” and “Yukarı” stations, the people covered
“Yukarı” istasyonlar üzerinde halk iki saf hâlin- the railway in two lines.
de tren yolunu kaplamışlardır.
When the train that Sultan Reshad was on re-
Sultan Reşad’ın bindiği tren Pendik’e ulaştığın- aches Pendik, the people show great joy. Mean
da ahali büyük sevinç gösterir. Bu sırada güzel while, a beautifully dressed, elegant boy walks
giyinmiş zarif bir çocuk Padişahın bulunduğu towards the wagon window where the Sultan
vagon penceresine doğru ilerleyerek elindeki is located, presents the flamboyant bouquet of
flowers in his hand and receives the Sultan’s
gösterişli çiçek demetini takdim eder ve Padi-
compliment. Sultan Mehmed Reshad V visited
şahın iltifatına mazhar olur. Sultan V. Mehmed
Pendik, where the mosque was named after,
Reşad 15 Ağustos 1909’da isminin verildiği ca- on August 15, 1909, about two and a half mont-
minin bulunduğu Pendik’i, yaklaşık iki buçuk hs later, on October 27, 1909, with the visibility
ay sonra 27 Ekim 1909’da vagonun penceresin- he made from the window of the wagon. The
den yaptığı görünürlükle ziyaret eder. Padişa- only known and determined trip of the Sultan
hın Pendik’e tespit edilen ve bilinen tek seyaha- to Pendik is this train trip.
ti bu tren gezisidir.
Istanbul Governor Sherif Pasha returns from
İstanbul Valisi Şerif Paşa, Gebze’ye kadar Padi- there after being on the Sultan’s train to Gebze.
şah’ın treninde bulunduktan sonra oradan geri During the journey, the train stops in Gebze and
döner. Tren yolculuk esnasında Gebze ve Here- Hereke, greeting the people of the Sultan, and
ke’de durarak Padişah halkı selâmlar, Hereke stops by the Hereke Factory.
Fabrikası’na da uğrar.
We find the most detailed information about
Sultan Mehmed Reşad’ın İzmit seyahatiyle ilgili Sultan Mehmed Reshad’s trip to Izmit in the
en teferruatlı bilgileri İstanbul basınında bul- Istanbul press. Tanin Newspaper Reporter
maktayız. Tanin Gazetesi Muhabiri Muhiddin Muhiddin Bey and Tasvir-i Efkar Newspa-
Bey ve Tasvir-i Efkâr Gazetesi Muhabiri Galib per Reporter Galib Bey followed this trip
Bey, bu seyahati yakından takip ederek geliş- closely, reported the developments to their
meleri gazetelerine bildirip İzmit’le ilgili izle- newspapers and evaluated their impressi-
nimlerini değerlendirmişlerdir. ons about Izmit.
Rüküb-i Hümâyûna mahsûs tren Pendik’e When the train that the Sultan was on arrived
muvâsalatında ahali fevkalâde asâr-ı sürûr in Pendik, the people showed great affection.
ibrâz eylediği sırada, gayet güzel giyinmiş Meanwhile, a very well-dressed and elegant
zarîf bir çocuk Padişah hazretlerinin vagon- child came to the window of the wagon whe-
ları penceresine doğru ilerleyerek elindeki re the Sultan was and gave him a beautiful
mükemmel çiçek demetini takdim ile maz- bouquet of flowers. The sultan showed great
har-ı iltifât-ı Padişâhî olmuşdur. respect to the child.
Tanin, 15 Teşrin-i evvel 1325, No: 414.
Padişah Meclis-i Mebusan’ın ikinci devre In his speech at the official opening of
toplantısının resmî açılışındaki nutkunda (13 the second circuit meeting of the Sultan’s
Kasım 1909) bu gezilerden edindiği intibaları Majlis-i Mebusan (13 November 1909), he
tells about the impressions he gained from
anlatır.
these trips.
Meşrutiyetin ve halkın birliğinin öneminden Mentioning the importance of the Constitu-

bahseden Padişah: tional Monarchy and the unity of the peop-
le, the Sultan said,
“Bursa ile İzmid seyahatimde tebaamla doğ-
“I am very pleased to have had direct
rudan doğruya temasta bulunmuş ve umum
contact with my subjects during my trip
evlâd-ı vatanda uhuvvet-i Osmaniye fikrinin to Bursa and Izmid and to see that the idea
kesb-i kuvvet ettiğini oralarda dahi görmüş of Ottoman brotherhood gained strength
olmaktan pek ziyade memnunum. Alınan in all members of my country, even there.
meşrutiyet kararını tarih-i tekâmül-i millîmi- I consider the constitutional decision ta-
zin en mühim vekayiinden addederim. Umur-ı ken as one of the most important events
in the continuity of our national history.
dâhiliyemizde hamd olsun mucib-i endişe bir
Thankfully, there is nothing to worry
hal yoktur.” demiştir. about in the internal affairs of our state.”
VI. PENDİK REŞADİYE CAMİİ
VI. PENDIK RESHADIYE MOSQUE

Pendik merkezde, 20. yüzyıl başlarına kadar There is not a single mosque built until the be-
inşa edilmiş tek bir cami bulunmamaktadır. ginning of the 20th century in the center of Pen-
Merkez nüfusunun çoğunluğunu (Rumlar, Er- dik. The Muslim population in Pendik, where
meniler, Katolik Fransızlar) Gayrı Müslimlerin the majority of the central population (Greeks,
oluşturduğu Pendik’teki Müslüman nüfus ise Armenians, Catholic French) are non-Muslims,
ekseriyetle kamuda görev yapan memurlar ve are generally civil servants and teachers.
öğretmenlerdir.
As the Muslim population increased and conti-
nued to increase in Pendik, Kartal District Go-
Pendik’te Müslüman nüfusun artması ve art- vernorate wanted to have a mosque built. The
maya devam etmesi üzerine Kartal Kayma- plan, section and facade drawing of the first
kamlığınca bir cami inşa ettirilmek istenir. mosque to be built in Pendik by Kartal Munici-
Kartal Belediyesi Mühendisi Mehmed Bey ta- pality Engineer Mehmet Bey was prepared on
rafından Pendik’te inşa edilecek ilk caminin 18 February 1908.
plan, kesit ile cephe çizimi 18 Şubat 1908’de
hazırlanır. This situation, which was presented to Sultan
Abdulhamid II on February 20, 1908, is con-
20 Şubat 1908’de Sultan II. Abdülhamid’e arz sidered appropriate. The mosque to be built
edilen bu durum uygun görülür. 23 Şubat in the name of the sultan in Pendik Village of
Kartal on February 23, 1908; It is calculated that
1908’de Kartal’a bağlı Pendik Köyü’nde padişah
a suitable place will be expropriated and will
adına yapılacak caminin uygun bir yerin is-
cost 66,650 kurush. A memorandum is drawn
timlâk edilmek suretiyle ve 66.650 kuruşa mal up for 10,000 kurus of this price to be paid by
olacağı hesaplanır. Bu bedelin 10.000 kuruşu the people of Pendik, and the rest from the Ha-
Pendik ahalisinden, kalan kısmının ise Hazine-i zine-i Evkaf.
Evkâf’tan karşılanması için tezkere düzenlenir.
12 Mart 1908’de cami için Dolayoba Köyü ahali- On March 12, 1908, Ali Beyzâde Hakkı Bey, one
sinden Ali Beyzâde Hakkı Bey 2000 çeki taş ve of the people of Dolayoba Village, declared
yine aynı köyden bir kişi caminin inşa edilece- that he would buy 2000 stones and a person
ği arsayı alacağını beyan eder. Yayalar, Şeyh- from the same village will buy the land on
li, Kurt ve Aydınlı Köyleri ahalisi de inşaatın which the mosque will be built. The people
başlamasını müteakip nakit yardımında bulu- of Yayalar, Sheyhli, Kurt and Aydınlı Villages
nacaklarını ve malzeme satın alabileceklerini also express that they will provide cash aid
de ifade ederler. 26 Ağustos 1908’de caminin and purchase materials after the start of the
temel hafriyatı ve temel inşasının 19.730 kuruş construction. On August 26, 1908, it is calcu-
tuttuğu hesaplanır. Bu ödemenin 19 kuruşluk lated that the foundation excavation and foun-
Mecidîyelerle, Maliye Dairesi’nden ödenmesi dation construction of the mosque cost 19.730
istenir. (Mecidîyeler, Sultan Abdülmecid za- kurush. This payment is requested to be paid
manında 1840’ta basılmış 20 kuruş değerinde in 19 kurush Mecidiyes from the Finance De-
gümüş paradır). partment (Mecidiyeler is a 20 kurush silver
coin minted in 1840 during the reign of Sultan
Sultan II. Abdülhamid 27 Nisan 1909’da tahtan Abdülmecid).
indirildiğinden 3 Ağustos 1909’da halen inşası
Since Sultan Abdulhamid II was dethroned on
devam eden camiye Reşadiye ve civarında bu-
April 27, 1909, the mosque, which is still un-
lunan mahalleye de Meşrutiyet adı verilir. Dâ-
der construction on August 3, 1909, is called
hiliye Nâzırı Ferid Bey tarafından imzalanan Reshadiye and the neighborhood around it. In
belgede Sultan V.Mehmed Reşad’ın meşruti- the document signed by Minister of Internal
yetperver olmasından dolayı mahalleye bu Affairs Ferid Bey, it is stated that this name
ismin verildiği ifade edilir. Caminin tamam- was given to the neighborhood because of
lanma tarihini gösteren ilk arşiv belgesi, 15 the fact that Sultan Mehmed Reshad V was a
Ağustos 1909’a aittir. Pendik Reşadiye Cami- constitutionalist. The first archive document
si’nin padişahın isminin verilmesinin ardın- showing the completion date of the mosque
dan inşasının tamamlandığı anlaşılmaktadır. belongs to August 15, 1909. It is understood that
Osmanlı coğrafyasında Pendik haricinde Os- the construction of Pendik Reshadiye Mosque
manlı arşiv kayıtlarına göre Sultan V. Mehmed was completed after the sultan’s name was
Reşad adına Anadolu’da Reşadiye ismiyle; given.
6 Ekim 1908’de Çamlık Livâsı’nda, 24 Şubat
Except for Pendik in the Ottoman geography;
1910’da Silifke’de, 2 Eylül 1910’da Kosova Fer-
According to Ottoman archival records, in the
izovik’te, 11 Eylül 1910’da Antalya’da, 23 Ekim
name of Sultan Mehmed Reshad V, with the
1910’da İstanköy Adası’nda, 20 Nisan 1911’de
name Reshadiye in Anatolia; On October 6, 1908,
Erzincan’da, 13 Ocak 1912’de Konya’da, 11 in Çamlık, on February 24, 1910 in Silifke, on Sep-
Ağustos 1912’de Makedonya Resne’de, 26 Mart tember 2, 1910 in Kosovo Ferizovik, on Septem-
1912’de Selanik Langaza’da, 25 Haziran 1914’te ber 11, 1910 in Antalya, on October 23, 1910 in Kos
Erzurum’da, 10 Nisan 1915’te Eskişehir’de, 9 Island, on 20 April 1911 in Erzincan, 13 Janu-
Nisan 1917’de Balya’da Reşadiye Camileri inşa ary 1912 in Konya, 11 August 1912 in Macedonia
edilir. İstanbul Şişli, Aydın, İstanköy, Büyüka- Resne, 26 March 1912 in Thessaloniki Langaza,
da, Zonguldak, Aydın (Merkez), Ödemiş, Ber- 25 June 1914 in Erzurum, 10 April 1915. In Es-
gama, Havran ve Midilli’de de Meşrutiyet Ma- kişehir, on April 9, 1917, the Reshadiye Mosques
halleleri kurulur. were built in Balya. Meşrutiyet Neighborhoods
are also established in İstanbul Şişli, Aydın, Kos,
Pendik’in merkezinde ilk inşa edilen cami olan Büyükada, Zonguldak, Aydın (Center), Ödemiş,
yapı, günümüzde Doğu Mahallesi, Abdülhalik Bergama, Havran and Midilli.
Renda Caddesi üzerinde 98 Pafta, 835 Ada, 1
Nolu Parselde, plânda yaklaşık 490 m2’lik dik- The building, which was the first mosque built
dörtgen bir alana oturmaktadır. Günümüzde in the center of Pendik, today sits on a rectan-
resmî kayıtlarda yer aldığı ismi Abbas Hilmi gular area of approximately 490 m2 in plan,
Paşa (İstasyon) Camii olarak bilinen eser, on the East Neighborhood, Abdülhalik Renda
zemin kat ve üst kat olmak üzere toplamda iki Street, on Map 98, Island 835, Plot No. Known
katlıydı. as the Abbas Hilmi Pasha (Station) Mosque,
which is in the official records today, the work
had a total of two floors, the ground floor and
Yapı düşey taşıyıcı sistemini, taş örgülü yığ-
the upper floor.
ma kâgir duvarlar teşkil etmektedir. Yığma
kâgir duvarlar kuzeydoğu yönünde yer alan The vertical carrier system of the building
ana sahın bölümünde özgün taş malzemeden consists of masonry walls with stone masonry.
meydana gelip yaklaşık olarak 100 cm kalın- The masonry walls are made of original stone
lığındadır. Cami, plânda kare bir ana sahın material in the part of the main aisle located in
önünde dikdörtgen ve iki yana çıkmalı (T the northeast direction and are approximately
Planlı) yer alan son cemaat yerinden meyda- 100 cm. thick. The mosque consists of a rectan-
na gelmektedir. gular narthex (T-Planned) in front of a square
main nave.
Yapının geri kalan (12 m uzunluğunda) ana
harim bölümü ve son cemaat yeri, sonradan The remaining (12 m. length) of the main nave
yapıya ilave edilen betonarme karkas sistem and the prayer hall are the reinforced concrete
olup muhdes kâgir dolgu duvarlardan meyda- carcass system that was added to the building
na gelmektedir. Bu muhdes duvarlar, yaklaşık later, and it consists of immaculate masonry
40 cm kalınlığındadır. Yapıdaki betonarme infill walls. These beautiful walls are approxi-
kolonlar, 40 x 40 cm boyutlarındadır. Caminin mately 40 cm. thick. Reinforced concrete col-
döşeme sistemi, betonarme döşeme olup umns in the building, 40 x 40 cm. in size. The
23 cm kalınlığındadır. Birinci katta kadınlar flooring system of the mosque is reinforced
mahfili bölümüne, doğu ve batı köşelerinde concrete flooring, 23 cm. thick. The women’s
yer alan 2 adet L planlı ahşap merdivenlerden lounge section on the first floor is accessed
çıkılmaktadır. Yapının kat yükseklikleri, ana by 2 L-shaped wooden stairs located on the
sahın bölümünde 6 m, son Cemaat yeri 3,47 east and west corners. The floor heights of the
m, kadınlar mahfili bölümü 3,26 m, ek kadın- building are 6 m in the main nave, 3.47 m in the
lar mahfili ise 2,7 m’dir. Yapının örtü sistemi, last congregation place, 3.26 m. in the women’s
ahşap konstrüksiyonlu kırma çatıdır. Kuzey- lounge, and 2.7 m. in the additional women’s
batı köşede gövde üzerinde minare yükselir. mahfil. The covering system of the building is a
Yapının biri kuzeybatı diğeri güneybatı wooden-construction hipped roof. The minaret
yönünde iki adet kapısı yer almaktadır. rises above the body in the north-west corner.
Caminin bu her iki kapısı üzerinde yer alan The building has two doors, one in the north-
celi sülüs 1,50 m ölçülerinde iki levha, Hattat west direction and the other in the southwest
Hatib Ömer Vasfi Efendi’ye aittir. direction. The celi writing on these two doors of
the mosque is 1.50 m. The two plates in the size
Uzun süre Pendik merkezde tek olarak kul- of two belong to the Calligrapher Hatib Ömer
lanılan bu caminin doğu yönündeki duvarının Vasfi Efendi.
bahçeye bakan yüzeyinde celî ta’lîk’le dört
This mosque, which was used as a single unit in
satır hâlinde camiye bitişik ve bugün mevcut
the center of Pendik for a long time, has an in-
olmayan çeşmenin kitabesi vardır. scription of the fountain adjacent to the mosque
in four lines with celi talik on the eastern wall
Kitabenin transkripsiyonu şu şekildedir: facing the garden.
The transcription of the inscription is as follows:
“Sâhibü’l-hayrât “This is beautiful

ve’l-hasenât, and the owner of
Hüsnü Ağa’nın goodness,
kerimesi Hâtîce Hüsnü Agha’s
Hanım’ın ruhuna daughter Hatice
to the soul of the lady
Fâtiha Sene 1331” Fatiha Year 1331”.
Kitabede hattat imzası bulunmamaktadır. There is no calligrapher’s signature in the in-

Harf anatomilerine bakıldığında Ömer scription. When we look at the anatomy of the
Vasfi Efendi’nin elinden çıkmadığı aşikârdır. letters, it is obvious that Ömer Vasfi Effendi did
Kitabedeki tarihe göre çeşme, Hüsnü Ağa’nın not make them. According to the date in the in-
kızı Hatice Hanım tarafından 1331(1912) sene- scription, the fountain; It was built in 1331 (1912)
sinde inşa edilir. by Hatice Hanım, daughter of Hüsnü Agha.
Harime giriş kapısı üzerindeki namaz âyeti According to the date 1336 (1917) found in the
prayer verse above the entrance door of the ha-
ve caminin batı duvarının dışındaki besme-
rim and the basmala outside the western wall
lede bulunan tarihe 1336 (1917) göre yaklaşık,
of the mosque, these plates were placed eight
caminin inşasından sekiz sene sonra bu years after the construction of the mosque. On
levhalar konulmuştur. Bahçeye bakan duvar- the wall facing the garden, there is a verse of
da “besmele âyeti” yer alır. Yazıda Hatib Ömer basmala. In the article, there is the signature
Vasfi Efendi’nin “Ketebehû Ömer Vasfi” şek- of Hatib Ömer Vasfi Efendi as “Ketebehû Ömer
linde imzası ve 1336 (1917) tarihi vardır. Vasfi” and the date 1336 (1917).
Okunuşu: “İnnehû min Its recitation: “İnnehû min

Süleymâne ve innehû Süleymâne ve innehû
bismillâhirrahmânirrahîm”. bismillâhirrahmânirrahîm”.
Türkçesi: O (mektup), Süleyman’dan gelmiştir Turkish: He (letter) came from Solomon and
ve O,‘Bismillâhirrahmânirrahîm’ diye he begins with ‘Bismillahirrahmânirrahîm’
başlamaktadır (Neml: 30). (Neml: 30).
Yekpare taşa mahkûk olan bu yazı ve zemini Engraved on a solid stone, this inscription and
its floor are unpainted. The writing area limit is
boyasızdır. Yazı alanı sınırı 145x40 cm’dir.
145 x 40 cm.
Ömer Vasfi Efendi’nin diğer yazısı ise son ce- Ömer Vasfi Effendi’s other writing is the
maat mahallinden ana mekâna giriş kapısı “prayer verse” above the entrance door from
üstündeki “namaz âyeti”dir. the last congregation place to the main place.
Okunuşu: Its recitation:

“İnne’s-salâte kânet “Inne’s-salâte kânet
ale’l-mu’minîne kitâben ale’l-mu’minîne kitaben
mevkûtâ”. mevkûtâ”.
Türkçesi: Namaz şüphesiz, inananlara belirli Turkish: Prayer is no doubt made obligatory
vakitlerde farz kılınmıştır (Nisa 103. âyetin bir for believers at certain times (part of the 103 rd
kısmı). verse of an-Nisa).
Mermere mahkûk olan ibare namazla ilgili The inscription engraved on the marble is the
âyettir. Celî sülüsle yazılan yazının zemi- verse about prayer. The ground of the writing,
ni boyasız harfleri ise yeşil boyalıdır. Yazı written in celi thuluth, is unpainted, and the
letters are painted green. The writing area lim-
alanı sınırı 150x50 cm’dir. İmzasında “Ket-
it is 150 x 50 cm. is His signature is written “Kete-
ebehû Ömer Vasfi” yazmaktadır ve 1336
behû Ömer Vasfi” and it is dated 1336 (1917).
(1917) tarihlidir.
Ömer Vasfi Efendi’nin Pendik Reşadiye Cami- Together with Ömer Vasfi Effendi’s Pendik
si’yle beraber, Eyüp’te Sultan Reşad Türb- Reshadiye Mosque, the majestic celi thuluth
esi’nin kapısı üstüne konmuş müsennâ celî verse placed on the door of the Sultan Re-
sülüs âyetle türbenin içinde paftalı kuşak shad Tomb in Eyüp and the engraved belt
yazısı da iki yapı arasında gözle görülmez bir on the inside of the tomb create an invisible
bağı oluşturur. bond between the two structures.
15 Ağustos 1909’da Reşadiye Camii adıyla inşa Built on August 15, 1909 under the name of
edilen eser, halk arasında uzun yıllar İstasyon Reshadiye Mosque, it has been called the Sta-
Camii olarak adlandırılır. 20 Kasım 1991’de tion Mosque for many years among the people.
Pendik Müftülüğü’nce alınan bir komisyon With a commission decision taken by the Pen-
dik Mufti on 20 November 1991; Based on the
kararıyla yapının tarihî bir cami olduğundan
fact that the building is a historical mosque and
hareketle ve Vakıflar Genel Müdürlüğü’nde
based on the research they conducted at the
yaptıkları araştırmalara dayanarak isminin General Directorate of Foundations, it was de-
“Hilmi Abbas Paşa Camii” olması kararlaştırılır. cided to name it “Hilmi Abbas Pasha Mosque”.
Cami, o tarihten günümüze gelinceye kadar The mosque is still known by this name from
halen bu isimle anılmaktadır. Müftülüğün that date until today. In these decisions taken
caminin isim değişikliğiyle ilgili aldığı bu by the mufti regarding the name change of the
kararlarda herhangi bir arşiv belgesi ve belge mosque, it could not be determined why they
olmadan neden bu ismi verdikleri tespit edile- gave this name without any archival docu-
memiştir. ments and documents.
Caminin kayıtlı teberrukat eşyası içinde In the registered donation item of the mosque;
0,86x1,34 m ölçülerinde mihrap desenli bir do- 0.86 m. x 1.34 m. a woven carpet with an altar
kuma halısı; silme kaideli, ortası tablalı, bombe- pattern; with molding base, table in the middle,
li, üstü kütük mumluklu 1 m yüksekliğinde dar cambered, with a wooden candle holder on top,
iki pirinç şamdan, 8 adet siyah zemin üzerine 1 m. two narrow brass candlesticks in height;
sarı renk ezme altın ile celî sülüs istifli etrafı On a black background, there are octagonal
altın, sekizgen formlu (63 cm çap, 26 cm kenar shaped (63 cm. diameter, 26 cm. side size) ci-
ölçüsü) cihari yâri güzin hat levhalar ile Peyg- hari semi-pretty calligraphy plates and a beard
amberimiz Hz. Muhammed (as) ait sakal-ı şerif of our Prophet Muhammad (AS) with a gold
bulunmaktadır. octagonal shape stacked with yellow crushed
gold and celi thuluth.
Camide halen Vakıflar Genel Müdürlüğü, Va- Restoration of the mosque is still underway by
kıflar İstanbul II. Bölge Müdürlüğü tarafın- the General Directorate of Foundations, Istan-
dan restorasyon uygulaması sürmektedir. bul II.District Directorate. In restoration; It was
Restorasyonda özgün yığma kâgir yapının determined that one masonry wall of the origi-
bir kagir duvarının sökülmüş ve betonarme nal masonry building was dismantled and the
ilave getirilerek yapının büyütülmüş olduğu building was enlarged by adding reinforced
tespit edilmiş, yapının çevresinde kazı yapı- concrete; The foundations were exposed by ex-
larak temeller açığa çıkarılmış, içerisinde ka- cavations around the structure; Inside, plaster
gir duvarlarda sıva raspası yapılmış, özgün blasting was done on the masonry walls; The
yapıya ek betonarme kısım sökülerek uzak- reinforced concrete part of the original struc-
laştırılmıştır. Ayrıca Restitüsyon Projesi’nde ture was removed by dismantling. In addition,
yer alan ve bugün mevcut durumda yerinde the wall foundations of the Restitution Project,
olmayan duvar temelleri yapılan kazı sonucu which are not in place today, were identified as
tespit edilmiştir. a result of the excavation.
Onaylı restorasyon projesine göre cami res- According to the approved restoration project,
titüsyon projesindeki özgün sistemine tekrar the mosque will be restored to its original sys-
geri döndürülecektir. Bu kapsamda yapıya tem in the restitution project. In this context,
ilave edilmiş tüm betonarme elemanlar (ağır all reinforced concrete elements added to the
betonarme çatı döşemesi de dahil) yapıdan structure (including heavy reinforced concrete
uzaklaştırılacaktır. roof slab) will be removed from the structure.
15 Ağustos 1909’da Pendik kasabasının mer- The Reshadiye Mosque, which was first built
kezin de Sultan V. Mehmed Reşad tarafından by Sultan Mehmed Reshad in the center of Pen-
ilk olarak inşa edilen Reşadiye Camii, bugün dik town on August 15, 1909, is the last mosque
İstanbul sınırları içinde son olarak inşa edilen built within the borders of Istanbul today.
selâtin camisidir.
In addition to the respect we have for the his-
İnşa edildikten bir asır sonra hak ettiği ismine tory of Ottoman architecture and our ances-
kavuşması ve bundan sonra Reşadiye Camii tors; It is also a requirement of respect for
olarak anılması Osmanlı mimarlık tarihine ve the cherished memory of Sultan Reshad, who
ecdadımıza duyduğumuz saygının bir gereği- wanted to rule the state with the motto “The
nin yanı sıra “Millet padişah bulur; fakat padi- nation finds a sultan, but the sultan does not
şah millet bulamaz” düsturuyla devleti yönet- find a nation”.
mek isteyen Sultan Reşad’ın aziz hatırasına da
saygının bir gereğidir.
VII. ARŞİV BELGELERİ
VII. ARCHIVE DOCUMENTS

18 Şubat 1908 Tarihli Pendik Karyesi’nde İnşası Düşünülen Caminin Projesi
(BOA., Y.MTV., 306/08, 15 Muharrem 1326).
The project of the mosque, which is planned to be built in Pendik Village, dated February
18, 1908. (BOA., Y.MTV., 306/08, 15 Muharram 1326).
20 Şubat 1908’de Pendik Karyesi’nde bir cami inşa edilerek bu camiye Padişahın
(Sultan II. Abdülhamid) isminin verilmesi (BOA., İ.HUS.163/50, 17.01.1326)
On February 20, 1908, a mosque was built in Pendik Village and this mosque was named
after the Sultan (Sultan Abdulhamid II) (BOA., İ.HUS.163/50, 17.01.1326)
Yıldız Saray-ı Hümâyûnu

Başkitâbet Dâiresi
341
Kartal dahilinde kâin Pendik karyesinde nüfus-ı İslâmiyye tezâyüd eylemiş ve eylemekde bu-
lunmuş olduğu hâlde henüz orada bir cami-i şerif inşâ edilmemiş olduğundan bahisle karye-i
mezkûreye münasip bir mahallin istimlâki[yle] bir cami-i şerîf inşâsı mahallinden istid‘â kılın-
mış ve mezkûr cami-i şerifin mahallince tanzim olunan resm ve keşfi mûcebince altmış altı bin
altı yüz elli kuruş masrafla vücuda gelebileceği anlaşılup bunun on bin kuruşunun i‘âne-i ma-
hallinden îtâ olunacağına binâen üst tarafının Hazîne-i Evkâf-ı Hümâyûndan tesfiyesiyle karye-i
mezkûrede nâm-ı şevket-ittisâm Cenâb-ı Hilâfetpenâhiye izâfetle bir cami-i şerîf inşâsı Şeh-
remânet-i celîlesinden arz u iş‘âr kılınmış ve ol vechile iktizâ-yı hâlin îfâsı husûsuna irâde-i se-
niyye-i Cenâb-ı Hilâfet-penâhi şeref-müte‘allık buyurulmuş olduğundan ol bâbda emr ü fermân
hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fî 17 Muharrem sene 326 ve fî 7 Şubat sene 323
Bende
Ser Kâtib-i Hazret-i Şehriyârî
Tahsin
23 Şubat 1908’de Kartal Dahilinde Pendik Karyesi’nde Padişahın Adına Bir Cami
Yapılması (Evkâf, Dahiliye)(BOA., BEO., 3254/244042, 20 Muharrem 1326).
On February 23, 1908, The mosque was built in the name of the sultan in Pendik Village
with in Kartal (Evkâf, Dahiliye) (BOA., BEO., 3254/244042, 20 Muharrem 1326).
Dâhiliye ve Evkâf-ı Hümâyûn Nezâret-i Celîlerine, [elden]
lunmuş olduğu halde henüz orada bir cami-i şerif inşâ edilmemiş olduğundan bahisle karye-i
mezkûreye münasip bir mahallin istimlâkiyle bir cami-i şerîf inşâsı mahallinden istid‘â kılınmış
ve mezkûr cami-i şerîfin mahallince tanzîm olunan resm-ü keşfi mûcebince altmış altı bin altı
yüz elli kuruş masrafla vücuda gelebileceği anlaşılup bunun on bin kuruşunun i‘âne-i mahal-
linden î‘tâ olunacağına binâen üst tarafının hazîne-i evkaf-ı hümâyûndan tesfiyesiyle karye-i
mezkûrede nâm-ı şevket-ittisâm cenâb-ı hilâfetpenâhiye izâfetle bir cami-i şerîf inşâsı Şeh-
remânet-i celîlesinden arz u iş‘âr olunarak o vechile iktizâ-yı hâlin îfâsı husûsuna irâde-i se-
niyye-i cenâb-ı hilâfet-penâhî şeref-müte‘allık buyurulduğu mâbeyn-i hümâyun baş-kitâbet-i
celîlesinden bâ-tezkere-i husûsiyye inbâ ve Evkâf-ı Hümâyûn Nezâret-i celîlesinden ve Dâhiliye
Nezâret-i celîlesinden tebligat icrâ kılınmış olmağla, icrâ-yı îcâbına himmet buyurulması siyâ-
kında tezkere.
27 Şubat 1908’de Kartal Dahilindeki Pendik Karyesi’nde, Masrafların Bir Kısmının İaneten
Bir Kısmının Da Hazine-ı Evkâf-ı Hümâyun’dan Tesviyesiyle Bir Cami İnşası İçin Gereğinin
Yapılması (BOA., DH.MKT., 1236/39, 24 Muharrem 1326).
On February 27, 1908, necessitating the construction of a mosque in Pendik Village within
Kartal, some of the expenses were covered by donations and some of the expenses were
covered by the Hazine-i Evkâf-ı Hümâyun. (BOA., DH.MKT., 1236/39, 24 Muharrem 1326).
Bâb-ı âlî
Dâire-i Sadaret-i Uzmâ
Mektûbî Kalemi
Aded 3292
Dâhiliye Nezâret-i Celîlesine,

Devletlü Efendim Hazretleri,
mezkûreye münasip bir mahallin istimlâkiyle bir cami-i şerîf inşâsı mahallinden istid‘â kılınmış
ve mezkûr cami-i şerîfin mahallince tanzîm olunan resm ü keşfi mûcebince altmış altı bin altı yüz
elli kuruş masrafla vücuda gelebileceği anlaşılup bunun on bin kuruşunun i‘âne-i mahallinden
î‘tâ olunacağına binâen üst tarafının Hazîne-i Evkâf-ı Hümâyûndan tesfiyesiyle karye-i mezkû-
rede nâm-ı şevket-ittisâm cenâb-ı hilâfetpenâhiye izâfetle bir cami-i şerîf inşâsı Şehremânet-i
celîlesinden arz u iş‘âr olunarak o vechile iktizâ-yı hâlin îfâsı husûsuna irâde-i seniyye-i
cenâb-ı hilâfet-penâhî şeref-müte‘allık buyurulduğu mâbeyn-i hümâyun-ı mülûkâne baş-
kitâbet-i celîlesinden bâ-tezkere-i husûsiyye inbâ ve Evkâf-ı Hümâyûn Nezâret-i celîlesine
de tebligat icrâ olunmağla icrâ-yı îcâbına himmet buyurulması siyâkında tezkere-i senâviri
terkim kılındı Efendim.
Fî 20 Muharrem Sene 326 ve fî 10 Şubat Sene 323.
Sadr-ı âzam Ferit
Dahiliye Mektûbî Kalemi
Şehremâneti Celîlesine,
Arabî: Fî 24 Muharrem Sene 326
Rûmi: Fî 14 Şubat Sene 323
mezkûrede münasip bir mahallin istimlâkiyle bir cami-i şerîf inşâsı mahallinden istid‘â kılınmış
ve mezkûr cami-i şerîfin mahallince tanzîm olunan resm ü keşfi mûcebince altmış altı bin altı
yüz elli kuruş masrafla vücuda gelebileceği anlaşılup bunun on bin kuruşunun i‘âne-i mahal-
linden î‘tâ olunacağına binâen üst tarafının Hazîne-i Evkâf-ı Hümâyûndan tesfiyesiyle karye-i
mezkûrede nâm-ı şevket-ittisâm Cenâb-ı Hilâfetpenâhiye izâfetle bir cami-i şerîf inşâsı emâ-
net-i celîlelerinden arz u iş‘âr olunarak o vechile iktizâ-yı hâlin îfâsı husûsuna irâde-i seniyye-i
Cenâb-ı Hilâfet-penâhî şeref-müte‘allık buyurulup Evkâf-ı Hümâyûn Nezâret-i celîlesine tebli-
gat îfâ kılındığı 10 Şubat 323 tarihi ve üçbin iki yüz doksan iki numrolu tezkere-i sâmiyede izbâr
buyurulmuşdur. Ol bâbda
12 Mart 1908’de Pendik Karyesi Camii’nin İnşası İçin Dolayoba, Yayalar, Şeyhli, Kurt ve Ay-
dınlı Köyü Ahalisinin Yardımları (BOA., EV. MKT., 03195-00416).
Aid from the people of Dolayoba, Yayalar, Şeyhli, Kurt and Aydınlı Villages for the construc-
tion of Pendik Village Mosque on 12 March 1908 (BOA., EV. MKT., 03195-00416).
Evkâf-ı Hümâyûn Nezâret-i Celilesine
Devletlü Efendim Hazretleri
Kartal dahilinde kaîn Pendik karyesinde nüfus-ı İslâmiyye tezâyüd etmiş ve eylemekde bu-
mezkûrede münasib mahallin istimlâkıyla bir cami-i şerîf inşası mahallinden istid’â kılınmasına
ve mezkûr cami-i şerîfi tanzim olunan resm ve keşfi mucibince altmış altı bin altı yüz elli kuruş
masrafla vücuda gelebileceği ve bunun on bin kuruşunun ianeten mahallince tedariki mahkeme
olacağı anlaşılmasına binaen üst tarafında Hazine-i Evkâf-ı Hümâyundan tesviyesiyle karye-i
mezkûrede nam-ı şevket-i ittisam Hazret-i Hilâfet-penâhiye izâfetle bir cami-i şerîf inşası lede’l
arz ol vecihle iktizâ-yı hâlin ifâsı hususuna irade-i seniyye-i Cenâb-ı Hilâfet-penahi şeref-müte-
allık buyrulmasıyla mahalline tebligat ifâ kılınmış idi. Mezkûr cami-i şerif içün Dolayoba Karyesi
ahalisinden Ali Beyzâde Hakkı Bey iki bin çeki taş diğer bir zât en münasib bir mahalde bir kıta
arsa itâ ve irac eyleyeceklerini ifade etmiş oldukları gibi civar bulunan Yayalar ve Şeyhli ve Kurt
ve Gekbuze’nin Aydınlı karyeleri ahalisi dahi emr-i inşaata mübaşereti müteakib muavenat-ı
nakdiyeye ve ayniyeye şitâb edecekleri beyânıyla cami-i şerîf-i mezkûr içün teberru olunacak
arsanın muvafık olub olmadığını keşif ve muayene etmek ve mezkûr arsa münasib görülmediği
takdirde diğer bir mahal tayin ile istimlâk edilmek üzere icâb eden memurun izâmı ile beraber
mevsim-i inşaat hulul etmiş olduğundan bahisle bir tarafdan da heman inşaata başlattırılması
esbâbının istikamâtı Kartal Kaymakamından izbâr olunmağla emr ü ferman-ı hümâyun-ı şaha-
ne hükmü celiline ve suret-i iş’ara nazaran icab-ı hâlin ifâsı hususuna müsaade-i celile-i daveri-
leri şayan buyrulmak babında emr ü fermân hazret-i men lehül emrindir.
Fi 8 Safer sene 326 ve fi 27 Şubat sene 323.
26 Ağustos 1908’de Pendik’te Bir Cami İnşa Edilmesi
(1326B-19),(BOA., İ.EV., 48/59, 28 Recep 1326).
Construction of a mosque in Pendik on 26 August 1908 (1326B-19),

(BOA., İ.EV., 48/59, 28 Recep 1326).
Şûra-yı Devlet
Maliye Dâiresi
Aded 1687
Evkaf-ı hümâyûn Nezâreti vekâletinin 8 Cumade’l-ahire sene 326 tarih ve üç yüz on yedi num-
rolu takriri melfûfiyle beraber Maliye Dâiresi’nde kıraat olundu. Meallerine nazaran temel haf-
riyatının umkı ta‘yin olundukdan sonra mesârifi keşf ve tahmin olunmak üzere ayrıca keşfi mû-
cebince altmış altı bin küsur kuruş sarfiyle Pendik’de nâm-ı nâmi-i Hazret-i Hilâfet-penâhîye
izâfetle inşâsı taht-ı irâde-i seniyye-i hazret-i pâdişâhîde bulunan cami-i şerîfin temel hafriyat
ve inşâatı içün on dokuz bin yedi yüz otuz kuruşun sarfına lüzum göründüğü anlaşıldığından
ber-mûceb-i istizân meblâğ-ı mezbûrun Mecidî on dokuz kuruş hesabiyle sene-i hâliye bütçe-
sinden mu‘âmele-i mahsûbiyyesinin icrâsı husûsunun nezâret-i müşârün-ileyhâya havâlesi te-
zekkür ve keşf defteri leffen takdim kılındı. Ol bâbda emr ü fermân hazret-i menlehü’l-emrindir.
Fî 19 Receb sene 1326 ve fî 3 Ağustos sene 323.
Âzâ isimleri ve mühürleri (27 aded. 4’ü bulunmadı).
Bâb-ı Âlî
Dâire-i Sadaret
Âmedî Divân-ı Hümâyûn
2385
Atûfetlü Efendim Hazretleri,
Evkaf-ı Hümâyûn Nezâreti makamının Şûrâ-yı Devlet’e havâle olunan takriri üzerine Maliye
Dâiresinden tanzim ve leffen arz u takdim kılınan mazbatada gösterildiği vechile Pendik’de in-
şâsı irâde-i seniyye-i Cenâb-ı Hilâfet-penâhî iktizâ-yı âlîsinden bulunan cami-i şerîfin temel
hafriyât ve inşâatı içün sarfı iktizâ eden mecidî on dokuz kuruş hesabiyle on dokuz bin yedi
yüz otuz kuruşun sene-i hâliye bütçesinden mu‘âmele-i mahsûbiyyesinin icrâsı husûsunun
nezâret-i müşârün-ileyhâya havâlesi hakkında irâde-i seniyye-i cenâb-ı padişâhî her ne vechile
şeref-sünûh u sudur buyurulur ise mantuk-ı âlîsi infâz olunacağı beyâniyle tezkere-i senâviri
terkim olundu Efendim. Fî 27 Receb Sene 326 ve fî 11 Ağustos sene 324.
Sadr-ı âzam
Kâmil
Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir ki,

Resîde-i dest-i ta‘zîm olup melfuflariyle manzur-ı âlî buyurulan iş bu tezkere-i sâmiye-i sada-
ret-penâhîleri üzerine mûcebince irâde-i seniyye-i Cenâb-ı Hilâfet-penâhî şeref-sudûr buyu-
rulmuş olmağla ol bâbda emr ü fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fî 28 Receb sene 326 ve fî 12 Ağustos sene 324.
Ser Kâtib-i Hazret-i Şehriyârî

Bende-i Ali Cevad
27 Ağustos 1908’de Pendik’te İnşa Olunacak Caminin Masraflarına Ait Muamelenin
Yapılması (Evkâf )(BOA., BEO., 3384/253765, 29 Recep 1326)
Dealing with the expenses of the mosque to be built in Pendik on 27 August 1908 (Evkâf )
(BOA., BEO., 3384/253765, 29 Recep 1326)
Sadâret-i Uzmâ Mektûbî Kalemi

Evkâf-ı Hümâyûn Nezâret-i Celîlesine,
Sûretleri bâlâda muharrer tezkere-i ma‘rûza ve şeref-sâdır olan irâde-i seniyye-i Cenâb-ı Hilâ-
fet-penâhîyi meblâğ-ı himmet ve leffen i‘âde kılınan keşf defteri mûcebince Evkâf-ı Hümâyûn
Nezâret-i behiyyesinden icrâ-yı îcâbına himmet olunup.
Pendik’de İnşâ Olunacak Cami-i Şerifin Mesârif-i İnşâiyyesine Dâir
3 Ağustos 1909’da Kartal Kazası Dahilindeki Pendik Karyesi’nde İnşa Edilmekte Olan
Camiye Sultan Mehmed Han-ı Hamîs’in İsmi Verilerek Civarında Teşkil Olunan Mahallenin
Meşrutiyet Namıyla Adlandırılması. (BOA., DH.MKT., 2890/77, 16 Recep 1327).
On August 3, 1909, the mosque being built in Pendik Village in Kartal District was named
after Sultan Mehmed Han-ı Hamis and the neighborhood established around it was na-
med with the name of the Constitutional Monarchy. (BOA., DH.MKT., 2890/77, 16 Recep
1327).
Dâhiliye Mektûbî Kalemi

Huzûr-ı Âlî-i Sadaret-penâhîye
16 Receb sene 327 ve 21 Temmuz sene 325
Kartal Kazası dahilinde Pendik Karyesi’nde mesârifi Hazîne-i Evkâfdan tesviye edilerek inşâ
olunup henüz ikmâl edilmemiş olan cami-i şerifin padişah-ı meşrutiyet-perver Sultan Mehmed
Han Hamîs Hazretlerinin nâm-ı hümâyûnlarına nisbetle tesmiyesi ve civârında derdest teşkîl
bulunan mahalleye de Meşrûtiyet nâmı verilmesi muvafık olacağına dâir Şehremânet-i Âlîy-
yesinin vârid olan 16 Temmuz sene 325 tarihli tezkere, leffen takdîm kılınan icrâ-yı îcâbı menut
re’y-i sâmi-i fehîmâneleridir. Ol bâbda.
İmza
10 Ağustos 1909’da Pendik Karyesi’nde inşa olunan caminin padişahın ismiyle isimlen-
dirilmesi ve civarında bulunan mahalleye de Meşrutiyet ismi verilir.
(1327B-2), (BOA., İ.ŞE., 25/2, 23 Recep 1327).
Naming the mosque built in Pendik Village on 10 August 1909 with the name of the
sultan and giving the neighborhood the name of the Constitutional Monarchy
(1327B-2), (BOA., İ.ŞE., 25/2, 23 Recep 1327).
Bâb-ı Âlî Hazîne Evrâkı

Îrâdât-ı Seniyyeye mahsus melfûfât cedvelidir.
İrâde-i Seniyye Numarası: 1062

Tarih: 23 Receb 327
İrâde-i seniyyenin hülâsası: Pendik Karyesi’nde inşâ olunan cami-i şerîfin nâm-ı nâmi-i Hazret-i
Hilâfet-penâhîye nisbetle tesmiyesi ve civârında bulunan mahalleye de Meşrûtiyet nâmı veril-
mesi hakkında.
Melfûfât Numarası: 1948

Bâlâdaki İrâde-i Seniyyenin Melfufu Bulunan Evrâk Envâı
Aded-i Melfûfât: 2
1- Dâhiliye Nezâreti’nin Tezkeresi
2- Şehremânetinin Tezkeresi
Şehremâneti Mektûbî Kalemi
Aded 390
Dâhiliye Nezâret-i Celîlesi Cenâb-ı Âlîsine,
Ma‘rûz-ı çâkerleridir ki,

Kartal Kazası dâhilinde Pendik Karyesi’nde mesârif-i hazîne-i evkâfdan tesviye olunmak üzere
Hamidiye nâmiyle bir cami-i şerîf inşâsı husûsuna mukaddemâ irâde-i seniyye sâdır olarak
keyfiyet makam-ı çâkerîden Kartal Kazası Kaymakamlığı’na iş‘âr kılınmış idi. Bu kerre kayma-
kamlıktan alınan tahrîrâtda henüz ikmâl edilmemiş olan cami-i şerîf-i mezkûrun padişâh-ı meş-
rutiyet-perver Sultan Mehmed Han-ı Hamîs hazretlerine nisbetle tevsîmi ve civârında derdest
teşkil bulunan mahalleye dahi Meşrûtiyet nâmı verilmesi muvafık olacağı gösterilmiş olmağla
arz u istîzân-ı keyfiyete mübâşeret kılındı. Ol bâbda emr ü fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fî 12 Receb sene 327 ve fi 16 Temmuz sene 325.
Şehremîni nâmına Meclis Reisi

Mehmed Ali
Bâb-ı Âlî
Dâire-i Umûr-ı Dâhiliyye
Mektûbî Kalemi
Aded
1948
Huzûr-ı Âlî-i Sadaret-penâhî’ye,

Ma‘rûz-ı Çâker-i Kemîneleridir ki,
Kartal Kazası dâhilinde Pendik karyesi’nde mesârifi hazîne-i evkâfdan tesviye edilerek inşâ olu-
nup, henüz ikmâl edilmemiş olan cami-i şerifin padişâh-ı meşrûtiyet-perver Sultan Mehmed
Han-ı Hamîs Hazretlerinin nâm-ı hümâyûnlarına nisbetle tesmiyesi ve civârında derdest teşkil
bulunan mahalleye de Meşrûtiyet nâmı verilmesi muvafık olacağına dâir Şehremânet-i aliyyesi-
nin vârid olan 16 Temmuz sene 325 tarihli tezkere leffen takdim kılındı. İcrâ-yı îcâbı menût re’y-i
sâmi-i fehîmâneleridir. Ol bâbda emr ü fermân hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fî 16 Receb sene 327 ve fî 21 Temmuz sene 325.

Bende-i Dâhiliye Nâzırı
Ferid
Bâb-ı Âlî
Dâire-i Sadaret
Âmedî Dîvân-ı Hümâyûn
1077
Atûfetli Efendim Hazretleri,

Kartal Kazası dâhilinde Pendik Karyesi’nde inşâ olunan cami-i şerîfin nâm-ı nâmi-i Hazret-i
Hilâfet-penâhîye nisbetle tesmiyesi ve civârında bulunan mahalleye de Meşrûtiyet nâmı veril-
mesi hakkında Şehremâneti’nden gelen tezkerenin leffiyle icrâ-yı îcâbını hâvi Dâhiliyye Nezâ-
reti makamının tezkeresi melfûfiyle berâber arz u takdim kılınmağla irâde-i seniyye-i Hazret-i
Pâdişâhî ne vechile şerefsudûr buyurulur ise mantuk-ı münîfi infâz olunacağı beyâniyle tezke-
re-i senâviri terkim kılındı efendim.
Fî 22 Receb sene 327 ve fi 27 Temmuz sene 325.
Sadr-ı âzam
Hüseyin Hilmi
Ma‘rûz-ı Çâker-i Kemîneleridir ki, Resîde-i himmet ta‘zîm olub melfûflariyle berâber manzur-ı
âlî buyurulan iş bu tezkere-i sâmiye-i sadâret-penâhîleri üzerine mûcebince irâde-i seniyye-i
Cenâb-ı Hilâfet-penâhî şeref-müte‘allık buyurulmuş olmağla ol bâbda emr ü fermân hazret-i
veliyyü’l-emrindir. Fî 23 Receb sene 327 ve fi 28 Temmuz sene 325.
Serkâtib-i Şehriyârî
Bende-i Halid Ziyâ
15 Ağustos 1909’da Kartal Kazası Dahilinde Vâkî Pendik Karyesi’nde İnşa Olunan
Cami-i Şerîfin Padişahın İsmine Nisbetle Tesmiyesi ve Civarında Bulunan Mahalleye de
Meşrutiyet Nâmı Verilmesi (BOA., BEO., 3619/271391, 28 Recep 1327).
The mosque-i şerîf, which was built in Pendik Village within the Kartal district on 15
August 1909, was named after the sultan and the neighborhood around it was named
the Constitutional Monarchy (BOA., BEO., 3619/271391, 28 Recep 1327).
Sadâret-i Uzmâ Mektûbî Kalemi

Dâhiliye Nezâret-i Âlîyyesine,
28 Receb sene 327 ve 1 Ağustos sene
Kartal Kazası dâhilinde Pendik Karyesi’nde inşa olunan cami-i şerîfin nâm-ı nâmi-i Hazret-i
Pâdişâhîye nisbetle tesmiyesi ve civârında bulunan mahalleye de Meşrûtiyet nâmı verilmesi
husûsuna makam-ı nezâret-i âlîlerinin 21 Temmuz sene 325 tarihli ve 1948 numrolu tezkeresi
üzerine bi’l-istîzân irâde-i seniyye-i cenâb-ı pâdişâhî şeref müte‘allık buyurulmuş olmağla îfâ-yı
muktezasına himmet.
18 Ağustos 1909’da Pendik Karyesi’nde İnşa Olunan Camiye Padişahın İsminin, Civarında
Bulunan Mahalleye de Meşrutiyet İsminin Verilmesi
(BOA., DH.MKT., 2904/36, 1 Şaban 1327).
Giving the name of the sultan to the mosque built in Pendik Village on August 18, 1909
and the Mesrutiyet (Constitutional Monarchy) name to the neighborhood around it
(BOA., DH.MKT., 2904/36, 1 Şaban 1327).
Bâb-ı Âlî
Dâire-i Sadâret-i Uzmâ
Mektûbî Kalemi
Aded
1863
Dâhiliyye Nezâret-i Âlîyyesine,
Kartal Kazası dâhilinde Pendik Karyesi’nde inşâ olunan cami-i şerîfin nâm-ı nâmi-i
Hazret-i Pâdişâhîye nisbetle tesmiyesi ve civârında bulunan mahalleye de Meşrûtiyet nâmı ve-
rilmesi husûsuna makam-ı nezâret-i âlîyyelerinin 21 Temmuz sene 325 tarihli ve 1948 numro-
lu tezkeresi üzerine bi’l-istîzân irâde-i seniyye-i cenâb-ı pâdişâhî şeref müte‘allık buyurulmuş
olmağla îfâ-yı muktezasına himmet olunması siyâkında tezkere-i mahallî terkim kılındı. Fi 28
Receb sene 327 ve fi 1 Ağustos sene 325.
Sadr-ı âzam
Hüseyin Hilmi
Dâhiliye Mektûbî Kalemi
Şehremânet-i Behiyyesine,
Gurre-i Şaban sene 327 ve 4 Ağustos sene 325
16 Temmuz sene 325 tarihli ve 390 numaralı tezkereye cevaptır.
Kartal Kazası dâhilinde Pendik Karyesi’nde inşâ olunan cami-i şerîfin nâm-ı nâmi-i Hazret-i Pâ-
dişâhîye nisbetle tesmiyesi ve civârında bulunan mahalleye de Meşrûtiyet nâmı verilmesi husû-
suna bi’l-istîzân irâde-i seniyye-i cenâb-ı pâdişâhî şeref-müte‘allık buyurulduğu 1 Ağustos sene
325 tarihli tezkere-i sâmiyede izbâr buyurulmuşdur. Ol bâbda.
İmza
VIII.BİBLİYOGRAFYA
VIII.BIBLIOGRAPHY
1. Arşiv Belgeleri (1. Archive Documents)
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi

(BOA) Belgeleri
İ.MBH, 3, 52 (6 N 1328/11 Eylül 1910); İ.MBH, 4.16 (18 L 1328/23 Ekim 1910); İ.EV, 53, 38 (23 M
1330/13 Ocak 1912); İ.EV, 55, 23 (27 Ş 1330/11 Ağustos 1912); İ.DUİT, 16, 81 (16 C 1335/9 Nisan 1917);
DH.MUİ, 65, 46 (13 S 1328/24 Şubat 1910); DH.MUİ, 121, 53 (26 Ş 1328/2 Eylül 1910); DH.İD, 33,
55 (1 Ş 1332/25 Haziran 1914); ML.EEM, 821, 7 (10 N 1326/6 Ekim 1908); BEO, 3884, 291243 (24
R 1329/20 Nisan 1911); BEO, 4273, 320440 (28 R 1332/26 Mart 1914); BEO, 4348, 326080 (25 Ca
1333/10 Nisan 1915); EV. MKT., 03195-00416 (8 S 1326/ 12 Mart 1908).
2. Kaynak Eserler ve İncelemeler (Source Works and Reviews)
ALPARSLAN, Ali. “Ömer Vasfi Efendi”, DİA, C.34, İstanbul 2007, TDV Yayınları, s.83-84.
ARMAOĞLU, Fahir. 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, C.1, Ankara, T.İ.B. Kültür Yay., 1994.
ASLANAPA, Oktay. Osmanlı Devri Mimârisi, İstanbul 1986, s.472.
AYVERDİ, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri (806-855/1403-
1451), II, İstanbul 1989 (2.Baskı).
AYVERDİ, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mimârisinde Fâtih Devri (855-886/1451- 1481), III, İstanbul
1989 (2.Baskı).
AYVERDİ, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mimârisinin İlk Devri (630-805/1230- 1402), I, İstanbul 1989
(2.Baskı).
BARKAN, Ömer Lütfü. Süleymaniye Cami ve İmareti İnşaatı (1550-1557), 2 Cilt, Ankara 1972,
1979.
BEYDİLLİ, Kemal. “Osmanlı Siyasî Tarihi: Küçük Kaynarca’dan Yıkılışa”, Osmanlı Devleti Tarihi,
C. 1, İstanbul 1999, s.124.
ÇAKMAK, Ahmet Ferda-KİLCİ, Sacide. “Kamu Yönetiminde Halkla İlişkilerin Yeri ve Önemi”, Ka-
mu-İş İş Hukuku ve İktisat Dergisi, Cilt 11, Sayı 4, 2011, s.223.
ÇELEBİ, Mevlüt. “Osmanlıcılığı İhya Girişimi: Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati”, Osmanlılar, Cilt
II, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999.
ÇELEBİ, Mevlüt. Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati, İzmir 1999.

DÂNİŞMEND, İsmail Hami. İzahlı Osmanlı Kronolojisi, C. 4, İstanbul 1972, Türkiye Yayınevi,
s.380.
DEMİREL, Fatmagül. “Sultan Mehmed Reşad’ın Edirne Seyahati (28 Ekim-3 Kasım 1910)”, Edir-
ne’nin Fethinin 650. Yılı Sempozyumu Bildirileri Kitabı, Edirne 2012, s.341-348.
DEMİRİZ, Yıldız. Eyüp’te Türbeler, Ankara 1989, s.75-77.
GÜNAY, Reha. Mimar Sinan, İstanbul 2005.
İNAL, Mahmud Kemal. Son Hattatlar, Maarif Basımevi, İstanbul 1955.
İNALCIK, Halil. “İstanbul: Bir İslâm Şehri”, (Çev: İ.Kalın), İslâm Tetkikleri Dergisi, 9 (1995),
s.245-268.
İRTEM, Süleyman Kani. Meşrutiyetten Mütarekeye (1909- 1918), (Haz. O.S.Kocahanoğlu), Temel
Yay., İstanbul, 2004.
KAFADAR NECİPOĞLU, Gülrû. The Age of Sinan. Architectural Culture in Ottoman Empire,
London 2005.
KAFESCİOĞLU, Çiğdem. “Heavenly and Unblessed, Splendid and Artless: Mehmed II’s Mosque
Complex in İstanbul in the Eyes of Its Contem- poraries”, Aptullah Kuran İçin Yazılar, (Ed. Ç.
Kafescioğlu-L. T. Şenocak), İstanbul 1999, s.211-222.
KANDEMİR, Feridun. (Haydar Vaner’den naklen), “Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati”, Yeni Tarih
Dünyası, C. II-III, s.19-22 (15 Haziran-1 Ağustos 1954 İstanbul), s.747-750, 858-860.
KARAL, Enver Ziya. “Mehmed V”, MEB İslâm Ansiklopedisi, C. 7, s.557.
KARAL, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi, C. IX, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1996.
KARAMAN, Mehmet Ali. İstanbul: Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati, Balkan Tarihi, İstanbul
2016, Osmanlı Mirası ve Kültürünü Araştırma Yayınları, C. I, s.69.
KONUK, Neval. Tüm Tarihi ile Pendik, İstanbul 2010 Kültür Başkenti, İstanbul, 2010.
KONUK, Neval. Sultan II.Mahmud’un Rumeli Seyahati ve Nişan Taşları The Rumelia Journey
of Sultan Mahmud II and Memory Stones, T.C. Dışişleri Bakanlığı, Stratejik Araştırma Merkezi,
Ankara, 2016.
KUBAN, Doğan. Sinan’ın Sanatı ve Selimiye, İstanbul 1997.
KURAN, Aptullah. İlk Devir Osmanlı Mimarisinde Cami, Ankara 1964.
KUZUCU, Kemalettin. “Balkanlar’da Son Osmanlı Padişahı: Sultan V. Mehmed Reşad’ın 1911 Yı-
lındaki Rumeli Seyahati”, Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi
(TURKSOSBİLDER) Cilt 02, Sayı 02, 2017, s.01-39.
KUZUCU, Kemalettin. “Sultan Reşad’ın 1911 Yılındaki Rumeli Seyahatinin Programı ve Düşündür-
dükleri”, Türk Yurdu, Cilt: 33, Sayı: 303 (Kasım 2012), s.84-93.
KÜÇÜK, Cevdet. “V. Mehmed Reşad”, DİA, C.28, İstanbul 2003, TDV Yayınları, s.418-422.
LÜTFÜ, Simavi. “Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati”, Resimli Tarih Mecmuası, C. VI, s.63 (Mart
1955 İstanbul), s.3706-3710.
MÜLAYİM, Selçuk. “Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati”, Balkanlar’da Kültürel Etkileşim ve Türk
Mimarisi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 2000, C. I, s.477-481.
NAYIR, Zeynep. Osmanlı Mimarlığında Sultan Ahmet Külliyesi ve Sonrası (1609-1690), İstan-
bul 1975.
NURAN, Ademi. Sultan Reşad’ın (V. Mehmed) Rumeli Seyahati, Ankara, 2000, Yayınlanmamış
Lisans Tezi, A. Ü. İlâhiyat Fakültesi Kütüphanesi.
ORMAN, İsmail. “V.Mehmed Reşad Türbesi”, DİA, C.28, İstanbul 2003, TDV Yayınları, s.518-519.
OSMANOĞLU, Osman Selahaddin. Osmanlı Hanedanının Kayıt Defteri, İstanbul 2019, Timaş
Yayınları, s.124-126.
ÖNKAL, Hakkı. Osmanlı Hanedan Türbeleri, Ankara 1992, s.282-284.
ÖRİK, Nahid Sırrı. “Balkan Harbi Arafesinde Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati”, Hayat Tarih Mec-
muası, C. III, s.26 (İstanbul Mart 1967), s.26-31.
ÖZ, Tahsin, İstanbul Camileri, I-II, Ankara 1997, (3.Baskı).
ÖZBEK, Yıldıray. “İdeolojinin İnşası: 15-16.Yüzyıl Osmanlı Selatin Camileri”, Belleten, 72/264
(Ağustos 2008), s.533-566.
ÖZÇELİK, Ayfer. Kimliğini Arayan Meşrutiyet, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2006.
ÖZGER, Yunus. “Sultan V.Mehmed Reşad’ın Edirne Seyahati”, Çanakkale Araştırmaları Türk
Yıllığı, Yıl: 15, Bahar 2017, Sayı:22, s.135-162.
SELVİ, Haluk. “Sultan Mehmed Reşad’ın İzmit Seyahati (27-28 Ekim 1909)”, Uluslararası Kara-
mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınla-
rı, Kocaeli 2016, II, s.925-946.
SİMAVÎ, Lütfü. Sultan Mehmed Reşad Han ve Halefinin Sarayında Gördüklerim, İstanbul
2008, Şehir Yayınları, s.40, 183.
SİMAVİ, Lütfi. Sultan Mehmed Reşad Hân’ın ve Halifenin Sarayında Gördüklerim (Osmanlı
Sarayı 1909-1919), Hazırlayan: Sevda Şakar, İstanbul, 2007, s. 92-93.
ŞAHİN, Arif. Hattat Ömer Vasfi Efendi’nin Mimari Eserlerdeki Yazıları, Selçuk Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Konya
2019.
TAHAOĞLU, Tahsin Ömer. İstanbul’da Osmanlı Türbelerinin Tipolojisi, İstanbul Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 1988.
TAYAR, Mustafa. DEĞER, Ayşenur. ALIN, Dilek. DOĞAN, Emre. Medeniyetin Eşiğinde Pendik,
Pendik Belediyesi Yayınları, İstanbul 2017.
TETİK, Fatih. “Meşrutiyet Padişahı Olarak Sultan V. Mehmed Reşad’ın Mizacı ve Yönetim Tarzı”,
Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 37, İstanbul 2017, s.97-122, n.43.
TETİK, Fatih. İttihad Terakki Kıskacında Bir Sultan V. Mehmed Reşad, İstanbul 2018, Mostar
Yayınları, s.169-170.
TUNAYA, Tarık Zafer. Hürriyetin İlanı, İkinci Meşrutiyetin Siyasi Hayatına Bakışlar, Baha
Matbaası, İstanbul 1959.
TÜRKGELDİ, Ali Fuat. Görüp İşittiklerim, 3. Basım, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1984,
s.136-137.
TÜZÜN, Nevin. “Osmanlı Sultanı V.Mehmed Reşad’ın Vefatının İkdam, Sabah, Tanin ve Vakit Ga-
zetelerine Yansımaları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of Internati-
onal Social Research, Cilt:12, Sayı:65, Ağustos 2019, Volume: 12 Issue: 65 August 2019.
UŞAKLIGİL, Halid Ziya. Saray ve Ötesi, Yayına Hazırlayan: Nur Özmel Akın, İstanbul, 2003, s.156-
162; 444-445.
ÜNÜVAR, Safiye. Saray Hatıralarım, İstanbul 1964, Nuru Osmaniye Yayınevi, s.115.
ÜSTÜNDAĞ, Cenk. İstanbul Teknik Üniversitesi Rektörlüğü Afet Yönetimi Enstitüsü Müdür-
lüğü, İstanbul İli, Pendik İlçesi, Doğu Mahallesi 98 Pafta, 835 Ada, 1 Nolu Parselde Yer Alan
Hilmi Abbas Paşa Camisi Taşıyıcı Sistemi Hakkında Teknik Rapor Teknik Rapor, No: 2020-
580, Aralık 2020, s.15.
YAZICI, Nesimi. “İsmail (Tuncu) Bey’in Hâtıra-i Seyahat’inde Sultan Reşad’ın Rumeli Ziyareti: Ko-
sova”, Belleten, cilt LXXVIII, Sayı 283, Ankara 2014, s.1099-1135.
YAZICI, Nesimi. “Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati Sırasındaki Deniz Yolculuğu (Haziran 1911)”, 2.
Turgut Reis Ve Türk Denizcilik Tarihi Uluslararası Sempozyumu (1-4 Kasım 2013) Bildiriler,
Cilt 2, Editörler: Cihan Yemişçi, Tarık Eray Çakır, Mustafa Gürbüz Beydiz, Cezmi Çoban, Bodrum
2015.
YÜKSEL, İbrahim Aydın. Osmanlı Mimarisinde II. Bâyezid Yavuz Selim Devri (886-926/1481-
1520), İstanbul 1983.
3. Süreli Yayınlar (Periodicals)
Ahmed Emin, “Hakan-ı Mağfûrun Tercüme-i Hâli ve Hayatı”, Vakit, nr. 256, 4 Temmuz 1334-1918,
s.1.
İkdâm, nr. 17, 23 Rebîulevvel 1330/13 Mart 1912); İkdâm, nr. 5373, 20 Şaban 1327/5 Eylül 1909;
“Hakan-ı Mağfûrun Seyahatleri”, İkdâm, nr. 8688, 25 Ramazan 1336/4 Temmuz 1918; MEHMED
ATÂ, “Gazi Sultan Mehmed Hân-ı Hâmis’in Müddet-i Saltanatı Vekâyiine Bir Nazar”, İkdâm, nr.
8689, 26 Ramazan 1336/5 Temmuz 1334, s.2.
MUHYİDDİN, “Bursa’dan Avdet-i Şâhâne”, Tanîn, nr. 323, 20 Şaban 1327/5 Eylül 1909, s. 3; “Padi-
şahımızın İrtihalleri”, Tanîn, nr. 3437, 25 Ramazan 1336/4 Temmuz 1918, s.1.
Servet-i Fünûn, nr. 1401, 11 Temmuz 1334/1918.
Tecellî, nr. 5, 20 Şubat 1911.
Tercümân-ı Hakikat, nr. 10818, 17 Cemâziyelevvel 1329.
DİZİN
INDEX
A Ç
Çağlayan Camii, 23
Abbas Hilmi Paşa (İstasyon) Camii, 48, 54
Çamlık Livâsı, 48
Abdülhalik Renda Caddesi, 48
Çanakkale, 28, 30
Abdülhalik Renda, 17
Çayır İstasyonu, 41
Abdülhalim Efendi (Konya Mevlanâ Postni- Çırağan Sarayı, 26
şini), 36 Çinili Camii (Üsküdar), 22
Adana, 28
Adapazarı, 17, 36, 40 D
Afrika, 28
Aksaray Pertevniyâl Camii, 23 Doğu Mahallesi (Pendik), 48
Ali Beyzâde Hakkı Bey (Dolayoba Köyü aha- Doktor İzzet (Suriye eşrafından), 36
lisinden), 47, 69 Dolayoba Köyü, 15, 47, 69
Ali Cevad (Ser Kâtib-i Hazret-i Şehriyârî), 73 Dolmabahçe Camii, 23
Ankara, 16-17 Dolmabahçe Sarayı, 29, 35, 41
Dr. Orhan Maltepe Caddesi (Pendik),16
Antalya, 48
Drama, 17
Arap, 28
Arnavut, 28, 29, 35 E
Arnavutköy, 23
Âsâriye Camii (Beşiktaş), 23 Edirne, 20, 28, 35-36;- Vilâyeti, 34
Atik Vâlide Sultan Camii (Üsküdar), 21 Ege Adaları, 29
Atina,17 El-Mukattam Gazetesi, 36
Avrupa müzeleri, 37 Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti, 40
Ayazma Camii (Üsküdar), 22 Enver Paşa, 29-30
Aydınlı Köyü, 47, 69 Ermeniler, 46
Aydos Kalesi,15 Ertuğrul yatı, 36-37, 41
Azaryan Efendi (Âyân Meclisi Hariciye Encü- Erzincan, 48
Erzurum, 48
men Reisi), 16
Eski Belediye Binası (Pendik), 16
Eskişehir, 48
B
Eyüp Sultan, 31, 36, 53;-Camii, 21
Babıâli, 29
F
Balkan Savaşı, 28-29, 35
Balkanlar, 28-29 Fatih (İstanbul ilçe), 21;- Camii, 20-21
Balmumcu Çiftliği (İstanbul), Ferid Bey (Dâhiliye Nâzırı), 47, 83
Balya, 48 Ferit Paşa (Sadrazam), 65
Başmâbeynci Lütfi Bey, 36 Ferizovik, 48
Bayezid Camii (İstanbul), 20-21 Fransa, 29
Beşiktaş Sarayı, 27
Beylerbeyi (Hamid-i Evvel) Camii, 22 G
Beyrut, 36
Bezm-i Âlem Valide Sultan (Sultan I.Abdülme- Galib Bey (Tasvir-i Efkâr Gazetesi Muhabiri), 41
cid’in Annesi), 23 Gazi Paşa Caddesi (Pendik), 16
Gekbuze (Gebze), 40-41, 69
Birinci Dünya Savaşı, 29
Gülnûş Emetullah Sultan (Sultan III.Ahmed’in
Bizans, 15
Annesi), 21-22
Boğaziçi, 35
Bulgar, 35 H
Bulgaristan, 17
Bursa Ulu Camii, 20, 35 Halep, 20
Bursa, 20, 28, 34-37, 43 Haliç, 31
Büyük Selimiye Camii (Üsküdar), 23 Halid Ziyâ (Serkâtib-i Şehriyârî), 85
Halide Edip Adıvar, 17
Hamidiye Camii (Büyükada), 23 Kösem Vâlide Sultan, 22
Hamidiye Camii (Pendik), 81 Kurna Köyü, 17
Hamidiye Camii (Yıldız), 23 Kurt Köyü, 15, 47, 69
Hareket Ordusu, 40
Kurtdoğmuş Köyü, 17
Hâtîce Hanım (Hüsnü Ağa’nın kerimesi), 52
Küçük Mecidiye (Çırağan) Camii, 23
Hatice Turhan Sultan (Sultan IV.Mehmed’in
Annesi), 21
L
Hattat Hatib Ömer Vasfi Efendi, bkz. Ömer
Vasfi Efendi (Hattat Hatib)
Lâleli Camii, 22
Haydarpaşa, 41; -Garı, 41
Lâtin Hükümeti, 14
Hayratiye (Hayrâbad) Camii (Kağıthane), 22
Hazine-i Evkâf, 46-47, 61, 63, 65, 67
M
Hereke Fabrika-i Hümâyûnu, 36, 40-41
Hereke, 36, 40-41;- Seyahati, 40
Mahmut Şevket Paşa, 29
Hırka-i Şerif Camii, 23
Makedonya, 17, 48
Hünkâr kayıkları, 37 Manastır, 28;- vilâyeti, 34
Hüseyin Hilmi Paşa (Sadrazam), 41, 85, 89 Meclis-i Mebusan, 43
Hüsnü Ağa, 52 Medussa,15
Hz.Süleyman, 52 Mehmed Ali (Şehremîni nâmına Meclis Reisi), 81
Mehmed Bey (Kartal Belediyesi Mühendisi), 46
İ Mehmed Necmettin (Sultan V.Mehmed Re-
şad’ın oğlu), 31
Ihlamur Kasrı, 35 Mehmet Akif Ersoy, 17
İbrahim Hakkı Paşa (Sadrazam), 36 Mesnevî, 26
İkdâm, 37 Meşrutiyet Mahallesi (Aydın), 48
İkinci Balkan Harbi, 29 Meşrutiyet Mahallesi (Bergama), 48
İngiltere, 29 Meşrutiyet Mahallesi (Büyükada), 48
İsmet İnönü, 17 Meşrutiyet Mahallesi (Havran), 48
İsmet Paşa Caddesi, 16 Meşrutiyet Mahallesi (İstanköy), 48
İstanbul Boğazı, 14 Meşrutiyet Mahallesi (Midilli), 48
İstanköy Adası, 48 Meşrutiyet Mahallesi (Ödemiş), 48
İtalya, 28, 37 Meşrutiyet Mahallesi (Pendik), 47, 48, 77, 79, 83,
İtilâf Devletleri, 16 87, 89, 91
İttihad ve Terakki, 28- 29, 34 Meşrutiyet Mahallesi (Şişli), 48
İzmit, 28, 34, 36, 40-41, 43;- gezisi, 40;- Muta- Meşrutiyet Mahallesi (Zonguldak), 48
sarrıfı, 40 Mevlâna, 36
İzzettin Çalışlar, 17 Mısır, 36
Mihrimâh Sultan Camii (Edirnekapı), 21
K Mihrimâh Sultan Camii (Üsküdar), 21
Mihrimâh Sultan, 21
Kadıköy, 14, 22 Mihrişah Emine Sultan, 22
Kâmil Paşa (Sadrazam), 29, 73 Mimar Kemâleddin, 31
Kâmures Kadın (Sultan V. Mehmed Reşad’ın Mimar Sinan, 20
Muhiddin Bey (Tanîn Gazetesi Muhabiri), 37, 41
başkadını), 31
Kanûnî Sultan Süleyman, 21 N
Kartal Kaymakamı, 46, 69, 81
Kartal, 40, 46, 61, 63, 65, 67, 69, 77, 81, 83, 85, 87, Nea-Pantikion (Yeni Pendik),17
89, 91 Nûr-u Osmâniye Camii, 22
Katolik Fransızlar, 17, 46
O
Kâzım Karabekir, 17
Kızlar Ağası, 30 Ortaköy (Büyük Mecidiye) Camii, 23
Konya, 36, 48;- Mevlanâ Âsitanesi, 36 Osmanlı Devleti, 15-16, 20, 28-29
Kosova, 29, 36, 48;- seyahati, 36;- Vilâyeti, 28, 34
Ö Sultan Abdülazîz, 23
Sultan I. Abdülhamid, 22
Ömer Vasfi Efendi (Hattat Hatib), 52-53 Sultan I. Ahmed, 20, 22
Ömer Hilmi Efendi (Sultan V.Mehmed Reşad’ın Sultan I. Mahmud, 22
oğlu), 30-31 Sultan I. Murad Türbesi (Priştine), 35,
Özbekler Tekkesi (Üsküdar), 17 Sultan II. Abdülhamid, 23, 27, 34, 37, 46-47, 61
P Sultan II. Bayezid, 20-21
Sultan II. Mahmud, 23, 34
Paris, 16 Sultan II. Mehmed (Fatih), 15, 20-21
Pendik Karakolu, 17 Sultan III. Mustafa (İskele) Camii (Kadıköy), 22
Pendik Reşadiye Camii, 23 Sultan III. Ahmed, 22
Pertevniyâl Valide Sultan (Sultan I.Abdülazîz’in Sultan III.Mustafa, 22
Annesi), 23 Sultan III. Osman,22
Preveze Limanı, 17 Sultan III. Selim, 23
Priştine, 28-29, 35 Sultan Reşad Türbesi (Eyüp), 31, 53
Sultan Selim Camii, 21
R Sultanahmed Camii, 20
Suriye, 36
Rabia Sultan (Sultan I.Abdülhamid’in annesi), 22 Süleymaniye Camii (İstanbul), 20-21
Resne, 48
Reşadiye Camii (Antalya), 48 Ş
Reşadiye Camii (Balya), 48
Reşadiye Camii (Çamlık Livâsı), 48 Şam, 20, 36
Reşadiye Camii (Erzincan), 48 Şehremâneti, 65, 79, 85
Reşadiye Camii (Erzurum), 48 Şehzâde Camii, 21
Reşadiye Camii (Eskişehir), 48 Şehzâde Mehmed, 21
Reşadiye Camii (İstanköy Adası), 48 Şehzâde Süleyman, 22
Reşadiye Camii (Konya), 48 Şerif Paşa (İstanbul Valisi), 40-41
Reşadiye Camii (Kosova Ferizovik),48 Şeyhli Köyü, 15, 47, 69
Reşadiye Camii (Makedonya Resne), 48
Reşadiye Camii (Selânik Langaza), 48 T
Reşadiye Camii (Silifke), 48
Rodos, 20 Tahsin (Ser Kâtib-i Hazret-i Şehriyârî), 61
Roma,15 Talat Paşa (Dâhiliye Nazırı), 40,
Rum, 35, 46 Tanin Gazetesi, 37, 41-42
Rumeli, 28-29, 34- 37 Tasvir-i Efkâr Gazetesi, 41
Rusya, 29 Tevfik Efendi (Sultan II.Mahmud’un oğlu), 23
Tevfikiye Camii (Arnavutköy), 23
S Tophane Nusretiye Camii, 23
Trablusgarp, 28, 37
Safiye Ünüvar, 30 Türkmenler,15
Said Halim Paşa (Sadrazam), 29
Selânik Langaza, 48 Ü
Selânik, 17, 20, 28, 36;- vilâyeti, 34
Selimiye Camii (Edirne), 20 Üsküdar Sultantepe, 17
Selimiye Kışlası, 41 Üsküdar, 17, 21-23,
Servet Seza Kadın Efendi, 26 Üsküp, 20, 28- 29
Servet-i Fünûn, 36
Sırplar, 35 V
Silifke, 48
Söğütlü yatı, 37 Vâlide-i Cedid Sultan Camii (Üsküdar), 22
Sulh gemisi, 17 Veliaht Yusuf İzzeddin Efendi, 41
Sultan Abdülaziz, 26 Velibaba Mahallesi, 15
Sultan Abdülmecid, 23, 26, 47 Wilhelm II (Alman İmparatoru), 37
Sultan Ahmed Camii, 22
Y
Yahudi ailesi, 17
Yanya, 17
Yanyalı mübadiller, 17
Yavuz Sultan Selim, 21
Yayalar Eski Cami, 15
Yayalar Köyü, 15, 47, 69
Yedi çifte saltanat kayığı, 37, 41
Yeni Camii, 21
Yıldırım Bayezıd,15
Yıldız Sarayı, 30, 61
Yugoslavya, 17
Yukarı İstasyon, 41
Yunanistan, 17
Ziyaeddin Efendi (Sultan V.Mehmed Reşad’ın

oğlu), 30-31, 41

Pendik Belediyesi-Pendik Resadiye Camii Tanitim Kitapcigi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Pendik Belediyesi-Pendik Resadiye Camii Tanitim Kitapcigi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

İSTANBUL’DA İNŞA EDİLEN SON SELÂTİN CAMİ

Neval KONUK HALAÇOĞLU

Neval KONUK HALAÇOĞLU

Proje Koordinatörü/Project Coordinator:

Proje Sorumlusu/Project Manager:

Basım Koordinatörü/Edition Coordinator

Kapak & Grafik /Book Cover & Book Design:

Basım Tarihi/Date of Issue:

Yayına Hazırlayan/Edited by:

Baskı ve Cilt/Printed and Binding:

I. PENDİK TARİHİ 13 I. PENDIK HISTORY

II. İSTANBUL’UN SELÂTİN CAMİLERİ 19 II. ISTANBUL’S SELATIN (SULTAN) MOSQUES

VI. PENDİK REŞADİYE CAMİİ 45 VI. PENDIK RESHADIYE MOSQUE

VII. ARŞİV BELGELERİ 59 VII. ARCHIVE DOCUMENTS

VIII. BİBLİYOGRAFYA 97 VIII. BIBLIOGRAPHY

IX. DİZİN 103 IX. INDEX

XIII. yüzyıl sonlarında konargöçer bir Türkmen boyundan tarih sah-

Pendik Belediyesi olarak ilçemizle ilgili her türlü akademik çalışmaya

Pendik ilçemizin Osmanlı kültür varlıklarının henüz tam olarak bir

Pendik Belediye Başkanı

The Ottomans, who emerged from a nomadic Turkoman tribe at the

Pendik has an ancient history dating back to prehistoric times. It,

As Pendik Municipality, we try to contribute to the history and cul-

Our teacher made an important contribution by revealing this work

A complete inventory of the Ottoman cultural assets of our Pendik

Bu çalışmam Rumeli’deki Osmanlı mimarî This work is a continuation of my book “Pen-

Another opinion is; It is as Pendik means “five

Aydos Kalesi’nin 1328’de Osmanlılar tarafın-

Pendik also got its share from this occupation

II. SELÂTIN (SULTAN)

III. THE LIFE OF

As he emphasized in this opening speech,

IV. SULTAN MEHMED RESHAD V’S

Sultan Reshad made his first country trip to Bur-

Tanin, 15 Teşrin-i evvel 1325, No: 414.

Meşrutiyetin ve halkın birliğinin öneminden Mentioning the importance of the Constitu-

VI. PENDIK RESHADIYE MOSQUE

The transcription of the inscription is as follows:

“Sâhibü’l-hayrât “This is beautiful

Kitabede hattat imzası bulunmamaktadır. There is no calligrapher’s signature in the in-

Okunuşu: “İnnehû min Its recitation: “İnnehû min

Okunuşu: Its recitation:

VII. ARCHIVE DOCUMENTS

Yıldız Saray-ı Hümâyûnu

Fî 17 Muharrem sene 326 ve fî 7 Şubat sene 323

Dâhiliye ve Evkâf-ı Hümâyûn Nezâret-i Celîlerine, [elden]

Dâhiliye Nezâret-i Celîlesine,

Fî 20 Muharrem Sene 326 ve fî 10 Şubat Sene 323.

Sadr-ı âzam Ferit

Evkâf-ı Hümâyûn Nezâret-i Celilesine

Devletlü Efendim Hazretleri

Fi 8 Safer sene 326 ve fi 27 Şubat sene 323.

Construction of a mosque in Pendik on 26 August 1908 (1326B-19),

Âzâ isimleri ve mühürleri (27 aded. 4’ü bulunmadı).

Atûfetlü Efendim Hazretleri,

Ma‘rûz-ı çâker-i kemîneleridir ki,

Fî 28 Receb sene 326 ve fî 12 Ağustos sene 324.

Ser Kâtib-i Hazret-i Şehriyârî

Sadâret-i Uzmâ Mektûbî Kalemi

Pendik’de İnşâ Olunacak Cami-i Şerifin Mesârif-i İnşâiyyesine Dâir

Dâhiliye Mektûbî Kalemi

Bâb-ı Âlî Hazîne Evrâkı

İrâde-i Seniyye Numarası: 1062