DENEY 5 FIRAT NVERSTES MHENDSLK FAKLTES ELEKTRK-ELEKTRONK MHENDSL BLM ELEKTRK TESSLER LABORATUVARI

ELEKTRK KUMANDA DEVRELER VE PLC LE PROGRAMLAMA 1. DENEYN AMACI

Bu deneyin amac; elektrik kumanda devreleri ve bu devrelerde kullanlan elemanlar hakknda bilgi vermek, eitli kumanda ilkelerini retmek, otomasyonun en nemli unsurlarndan birisi olan PLC (Programmable Logic Controller) cihazn tantmak ve PLC ile programlamay retmektir. 2. TEOR

Elektrik kumanda devreleri ve elemanlar yaklak 20 yl ncesine kadar olduka poplerdi. Son yllarda yar iletken teknolojisindeki gelimeler nedeniyle, yar iletken elemanlar da elektrik kumanda devrelerinde kullanlmaya balanmtr. Bu durum elektrik kumanda devrelerinde eskiden de kullanlan baz elemanlarn etkinliini deitirmemitir. Ayrca bu devreler PLC programlanmasnda kullanlan baz dillerin (ladder) anlalmasnda da yararl olmaktadr. Elektrik kumanda devreleri, g devresi ve akm yolu (kumanda) devresi olmak zere birbirini tamamlarlar. Bu devrelerde kullanlan elemanlardan bazlar unlardr: Kontaktrler, start (balatma) butonu, stop (durdurma) butonu, iki yollu buton, zaman rleleri, sinyal lambalar, snr anahtarlar, ar akm rleleri, manyetik alterler, selenoid valfler, termostatlar, paket alterler, faz sras rleleri ve faz kesilme rleleri. Bu elemanlar ve almalar hakkndaki ksa bilgiyi aadaki gibi verebiliriz: 2.1 KUMANDA ELEMANLARI, YAPISI VE ETLER 2.1.1. Kumanda Butonlar Start Butonu: Balatma butonudur. Bu butonlarda kontak normalde aktr. Butona baslnca, ak olan kontak kapanr. Buton zerinden etki kaldrldnda, kapanan kontak hemen alr. Bunlara ani temasl buton da denir. ekil 5.1de start butonu ve sembol grlmektedir.

ekil 5.1. Start butonu.ve sembol. Stop Butonu: Durdurma butonudur. Bu butonlarda kontak normalde kapaldr. Butona temas edilince, kapal olan kontak alr; temas olduu srece ak kalr. Butondan temas kalknca kontaklar normal konumunu alr. ekil 5.2de stop butonu ve sembol grlmektedir.

ekil 5.2. Stop butonu.ve sembol ki Yollu Kumanda Butonu: Start ve stop butonunun birleiminden olumutur. Kapal kontak stop butonu olarak ak kontak ise start butonu olarak kullanlr. ekil 5.3de iki yollu kumanda butonu ve sembol grlmektedir.

ekil 5.3. ki yollu kumanda butonu.ve sembol 2.1.2. Sinyal Lambalar: Bir kumanda elemann veya devresinin alp almadn kla gsteren elemana

1
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

DENEY 5 sinyal lambas denir. 5, 12, 24, 110, 220 V AC/DC gibi eitli gerilimlerde alan tipleri mevcuttur.

2.1.3. Snr Anahtarlar Mekanik bir etkiyle kontaklar konum deitiren elemanlardr. ekil 5.4de mekanik snr anahtarlar ve snr anahtarnn sembol grlmektedir.

ekil 5.4. Mekanik snr anahtar sembol ve eitleri. Hareketli aygtlarda bir hareketi durdurup baka bir hareketi balatan ve aygtn hareket eden paras tarafndan kumanda edilen elemanlara snr anahtar denir. Snr anahtarnn normalde biri kapal, dieri ak iki konta mevcuttur. Snr anahtarlar bant sistemlerinde, takm tezgahlar gibi hareketli sistemlerde kullanlr. 2.1.4. Zaman Rleleri Otomatik kumanda devrelerinde alclarn belli sre almalarn veya durmalarn salayan elemana zaman rlesi denir. Zaman rlesinin yapsnda gecikme ile konum deitiren kontaklar, ani konum deitiren kontak guruplar ve bobin bulunur. 2.1.5. Kontaktrler Elektrik devrelerini ap kapamaya yarayan ve tahrik sistemiyle uzaktan kumanda edilebilen byk gl elektromanyetik anahtarlara kontaktr denir. Ar yk iletme artlar dahil,normal devre artlarnda akmlar kapamaya, tamaya ve kesmeye yetenekli uzaktan kumanda edilebilen anahtarlama dzenekleridir.Kullanm yerleri ok eitlidir; elektrik motorlarna yol verilmesinde, kompanzasyon , stma cihazlarnn devreye girip kmas gibi neredeyse btn devrelerde ve sistemlerde kullanlrlar.alma ve kullanma tarz bakmndan kontaktr dier anahtar trlerinden ayran en nemli zelii devreyi daha sk ap kapamaya ve ayn zamanda uzaktan kumandaya elverili olmalardr Kontaktrler; elektrik devrelerinin balant ilemlerinde, btn motor kumandalarnda, k, kuvvet, sinyalizasyon ve bunlar gibi doru ve alternatif akmda alan btn tesislerde devrenin alp kapanmasn temin eden elektromanyetik alterlerdir.Kontaktrlerin en nemli kullanl alan doru ve alternatif akm devrelerinin kumanda edilmesidir. Kontaktrler vastasyla her gteki motorlara yol verme devir, says kontrol gibi iler kolaylkla salanabilmektedir. ekil 5.5de bir kontaktrn grn ve alma yaps grlmektedir.

ekil 5.5. Kontaktr grn ve alma yaps. Rleler, kk akml deiik kumanda sistemlerinde, bir devreyi ap kapama amac ile, kontaktrler ise motor devrelerinde veya byk akml devrelerde enerji alteri olarak kullanlrlar. Kontaktr ve rlelerin bobin alma gerilimleri genellikle kk gerilimlidir. Bylece elektrik enerjisinden koruma nlemi alnmakszn, ok byk akml ve gerilimli devrelere emniyetle kumanda etmek mmkn olur. Kontaktrn ektirme bobinine enerji verildiinde , alt gvde silisli saclar zerinde bir manyetik alan indklenir.Bu manyetik alan st gvde silisli saclarn kendisine doru eker.st gvde silisli saclar zerinde bulunan hareketli kontak blouna monte edilmi olan hareketli kontak baralar ile birlikte aaya doru

2
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

DENEY 5 ekilir. Bu ekilme ilemi sonunda ,hareketli kontaklar sabit kontaklara temas eder, bu arada atrma yaynn mukavemetini de yenerek silisli saclar birbirleriyle yzeysel temas salarlar.Bylece devre tamamlanarak akm iletilmi olur. ektirme bobinin enerjisi kesildiinde , atrma yay st gvde silisli sacn ve dolaysyla hareketli konta yukarya doru iterek ,sabit kontakla temasn keser. Bylece devreden akm geii engellenmi olur. 2.1.6. Rleler Kk deerli bir akm ile yksek gl bir alcy altrabilmek (anahtarlayabilmek) iin kullanlan elemanlara rle denir. Rleler; elektromknats, palet ve kontaklar olmak zere ksmdan oluur. Elektromknats, demir nve ve zerine sarlm bobinden meydana gelir. Rlenin bobinine gerilim uygulandnda, rle enerjilenir; paletini eker ve kontaklar konum deitirir. Gerilim kesildiinde de kontaklar eski konumuna gelir. Rle iinde bulunan demir nve zerine geirilmi makaraya ince telden ok sipirli olarak sarlm bobine akm uygulandnda, N-S manyetik alan oluur. Bu alan ise bobinin iindeki nveyi elektromknats hline getirip, paletin kontaklarnn konumunu deitirmesini salar. Akm kesilince elektromknatslk ortadan kalkar; esnek gergi yay, paleti geri ekerek kontaklar ilk konumuna getirir. Rle bobini enerjisizken baz kontaklar ak, bazlar ise kapal durumdadr. Anlatmlarda kolaylk olmas iin bobin enerjisizken ak olan kontaklara normalde ak kontak denir. Kapal olan kontaklar ise normalde kapal kontak olarak adlandrlr. ekil 5.6da rle grn ve kontak yaps gsterilmektedir.

ekil 5.6. Rle grn ve kontak yaps. 2.1.7. Paket alterler Bir eksen etrafnda dnebilen, art arda dizilmi birka dilimden oluan ok konumlu alterlere paket alterler denir. Elektrikle alan aygtlar kontaktrlerle veya rlelerle kumanda etmek her zaman ekonomik olmaz. Bu nedenle kk gl, basit makinelerin altrlmas genellikle paket alterlerle yaplr. Paket alterler kumanda devrelerinde butonlarn yerine kullanlabilir. 2.1.8. Sayclar Sayc, giriine uygulanan verileri saymaya yarayan bir elemandr. Sayclar, ardk diyagram ierisinde numaralar kontrol etmek ve gstermek amalar ile kullanlr. Sayclar, toplam sayc ve n deer saycs olmak zere ikiye ayrlabilir. Toplam sayc, saymaya ve saylan deeri ekrannda gstermeye yarar. Herhangi bir k konta yoktur. n deer saycs ise, nceden belirtilmi olan deere kadar giri verilerini sayar ve bu deere ulald anda k kontan aktif eder. n deer sayclar hemen hemen toplam sayclarn sahip olduu tm zelliklere sahiptir. 2.1.9. Sigortalar Elektrik besleme hatlar ile devrede alan alclar ar yklere, ksa devrelerin oluturaca yksek akmlara ve bunlar kullanan insanlar gelebilecek muhtemel kazalara kar korumak iin kullanlan devre elemandr. Elektrik devrelerine seri balanrlar. zerinde yazl deerden fazla akm getiinde devreyi aarlar. 2.1.10. Ar Akm Rleleri DC ya da AC ile alan motorlar, herhangi bir nedenle normal deerin zerinde akm ektiinde sarglarn ve tesisatn zarar grmemesi iin akmn en ksa srede kesilmesi gerekir. Motorun akmn kesme ileminde kullanlan ar akm rleleri manyetik ve termik esasl olmak zere iki eittir. Bunlardan en nemlisi termik rledir. Termik Ar Akm Rlesi: Termik ar akm rlelerinde motor akm, normal dzeyde iken stc teller fazla scaklk oluturmadndan bimetaller bklmez. Ancak alcnn ektii akm istenilen seviyenin zerine kacak olursa krom-nikel stclarn yayd scaklk artarak bimetallerin bklmesine yol aar. Bklen bimetaller, termik rlenin trnan iterek kontaklara konum deitirtir. Bunun sonucunda ise motoru altran

3
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

DENEY 5 kontaktrn enerjisi kesilir. Reset (kurma) butonuna basldnda ise termik ar akm rlesi eski hline dner. 2.1.11. Termistrler Termistrler, yar iletken scaklk hissedici elemandr. Seri bal elemanl ve rlesi ile birlikte takm hlinde satlrlar. Belirli scaklk derecesinde elektriksel direnleri artar veya azalr.

2.1.12. Selenoid Valfler Elektrik akmnn manyetik etkisinden yararlanlarak yaplan selenoid valfler ile elektrik enerjisi dorusal hareket enerjisine dntrlr. Sistemde, sv veya gaz haldeki akkan elektrik sinyaliyle uzaktan kumandal bir ekilde ap kapatabilmeye yararlar. Valfin ak veya kapal yapl ekline gre valf, yerekimi etkisi ile, yay etkisi ile veya akkann kendi basncyla normal konumda iken elektrik sinyali ile meydana gelen magnetik bir alann salad hareket vastas ile normalin aksi konuma girer (ak ise kapatr, kapal ise aar). 2.1.13. Motorlar Otomasyon ilerinde kullanlan motorlar yaplacak ie gre seilir. Bunlar doru akm veya alternatif akmda alan motorlar olabilir. Gnmzde genellikle alternatif akm motorlar kullanlmaktadr. Bunlarn yaplar basit, ucuz ve bakm masraflar dk olduundan tercih edilmektedirler. Bu motorlar PLCye bir rle veya kontaktrler yardmyla balanrlar. 2.2. ELEKTRK KUMANDA DEVRES ZM Kumanda devrelerinde, ok eitli elemanlar kullanlr. devre emalar, standart hale getirilmi semboller yardm ile izilir. lkemizde, Alman-Amerikan-Fransz-Rus ve TSE Standartlarna gre izilmi emalara rastlanr. Tablo 5.1de, TSE (TS 3629) iin geerli nemli semboller ve iaretleri liste halinde verilmitir.Devre emalar genel olarak iki blmde izilir: G Devresi (Ana Akm Ak Devresi) emas Kumanda Devresi (Dizpozisyon) emas G Devresi emas: Bu ema ebeke ile motor arasnda, motorun ektii akm yolu emasdr. Yani enerji akn gsteren ana hatlarla, ana devre elemanlarn gsterir. Kumanda devre emasna gre, daha kaln izelgelerle izilir. Kumanda Devresi emas: Bu ema, ana devre elemanlarna ait kumanda cihazlarnn irtibatlarn gsterir. G devresindeki motorun yol verme koullar ve devrenin zellikleri, bu emalarda grlr. Kumanda devre emalar, g devresi emalarna gre, daha ince izelgelerle gsterilir.

4
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

DENEY 5

Tablo 5.1. Kumanda devre elemanlar ve sembolleri. rnek 1: fazl bir asenkron motor aada verilen artlar altnda altrlmak isteniyor. S1 start butonuna basldnda asenkron motor almaya balayacaktr. S0 stop butonuna basldnda asenkron motor duracaktr. Asenkron motorun altn L1 lambas gsterecektir. Ayrca asenkron motor ar akm rlesi ile korunacaktr. Gerekli g ve kumanda emasn iziniz.

ekil 5.7. rnek 1 iin kumanda ve g devresi emas. rnek 2: fazl bir asenkron motor S1 butonuna basldnda ileri ynde S2 butonuna basldnda geri ynde alacaktr. S0 stop butonuna basldnda duracaktr. Asenkron motor ileri veya geri ynde alrken, yn deitirilmesi gerektiinde nce S0 stop butonuna baslp asenkron motor durdurulacak daha sonra istenilen yn butonuna baslp altrlabilecektir. Asenkron motorun ileri ynde altn L1 lambas, geri ynde altn L2 lambas gsterecektir. Ayrca asenkron motor ar akm rlesi ile korunacaktr. Gerekli g ve kumanda emasn iziniz.

5
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

DENEY 5

ekil 5.8. rnek 2 iin kumanda ve g devresi emas. 2.3. PLC (PROGRAMMABLE LOGIC CONTROLLER) Programlanabilir Lojik Kontrolrler (PLC), otomasyon devrelerinde yardmc rleler, zaman rleleri, sayclar gibi kumanda elemanlarnn yerine kullanlan mikroilemci temelli cihazlardr. Bu cihazlarda zamanlama, sayma, sralama ve her trl kombinasyonel ve ardk lojik ilemler yazlmla gerekletirilir. Bu nedenle karmak otomasyon problemlerini hzl ve gvenli bir ekilde zmek mmkndr. PLCnin stnlklerini sralarsak: Daha kolay ve gvenilirdirler. Daha az yer tutar ve daha az arza yaparlar. Yeni bir uygulamaya daha abuk adapte olurlar. Kt evre artlarndan kolay etkilenmezler. Daha az kablo balants isterler. Hazr fonksiyonlar kullanma imkan vardr. Giri ve klarn durumlar izlenebilir. ekil 5.9. PLC modl ve rnek bir uygulama. 2.3.1. PLC ile Rle Sistemleri Arasndaki Farklar Kontrol devresinin ilevi yazlmla salandndan, kontrol devresini tasarlamak, rleli bir devrenin tasarmndan daha kolaydr. Btn kontrol ilevleri yazlmla gerekletiinden, farkl uygulama ve alma programlarn salamak son derece kolaydr ve donanmn deitirilmesine gerek kalmakszn yazlmn deitirilmesi yeterlidir. Rleli kontrol devrelerine gre ok daha az yer kaplarlar. Kk kontrol devrelerinde rleli kontrol sistemi daha ucuz olur. Gvenilirlii yksek, bakm kolaydr. Devrelerde arza aramay kolaylatrr. Bilgisayarla ve dier kontrolrle haberleme olana vardr. Bu zellii, bilgisayarl otomasyon ilemine olanak salar. Arza yapma ihtimali azdr. Bir PLC iin arzalar aras ortalama sre yaklak olarak 8000 saattir. Kt evre koullarnda, zellikle tozlu ortamlarda, rleli kumanda devrelerine gre daha gvenlidir.

2.3.2. PLC Paralarnn Yaps ve Fonksiyonlar Merkezi lem Birimi (CPU) : Bu birim ilemci - bellek modlleri ve g kayna arasndaki haberlemeyi salar. CPU ifadesi ilemci ifadesi ile ayn anlamda kullanlmaktadr. lemci srekli olarak makineyi veya prosesi kontrol edecek olan programn derlenmesini ve icras iin bellek ile karlkl haberleme iindedir. ekil 5.10da PLC merkezi ilem birimi ve elemanlar gsterilmektedir.

6
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

DENEY 5

ekil 5.10. PLC merkezi ilem birimi ve elemanlar. CPUnun byk bir blmn oluturan ilemci-bellek birimi programlanabilir denetleyicilerin beynidir. Bu birim mikroilemci, bellek ipleri, bellekten bilgi isteme ve bilgi saklama devreleri ve programlama aygtlaryla ilemcinin ihtiya duyduu haberleme devrelerinden oluur. lemci zamanlama, sayma, tutma, karlatrma ve temel drt ilemi ieren matematik ilemleri gerekletirilebilir. Hafza (Bellek Elemanlar): PLClerde kullanlan hafza tipi genellikle EPROM (Erasable Programmable Read Only Memory ) olarak adlandrlan silinebilir, programlanabilir, salt okunabilir hafzalar kullanlmaktadr. PLCler ilerde anlatlacak olan Ladder Diyagram veya deyim listesine gre programlanrlar. Bu programlar EPROM hafzaya kaydedilerek saklanr ve bu hafzadan merkezi ilem birimine gnderilir. G Kat: PLC ierisindeki elektronik devrelerin almas iin gerekli olan gerilimi istenilen seviyede temin eder. ebeke gerilimi 220 VAC veya 24 VDC olan tipleri mevcuttur. Her CPU zerinde 24 VDC alglayc besleme k yer almakta olup bu kaynak lokal giriler veya genileme modllerinin rle bobinlerini beslemek iin kullanlabilir. Eer g gereksinimi CPUnun salayabileceinden fazla ise, harici bir 24 VDC g kayna kullanlmaldr. Her durumda 24 VDC kayna girilere ve rle bobinlerine manuel olarak balamaldr. Giri/k Blm: lemciyi (CPU) PLCnin beyni olarak kabul edersek, giri/k (Input / Output) birimini de PLC nin duyu organlar olarak kabul edebiliriz. Giri modl kontrol edilen makinelerden, ilemciden veya dardan bir anahtardan ya da alglaycdan ald sinyali kabul ederek kullanlmasn salar. k modlleri denetleyicinin, ktaki makinenin ya da ilemin kontrol iin 5 V DC, 12 V DC veya 220 V AClik k sinyalleri salarlar. Bu k sinyalleri, optik izolatrler veya g elektronii elemanlar kullanlarak yksek akmlarn kontrol salanr. ekil 5.11de PLCnin giri ve k elemanlarnn prensip emas grlmektedir.

ekil 5.11. PLC giri-k elemanlar. 2.3.3. PLC Giri Elemanlar ve PLCye Balantlar 2.3.3.1. Temasl Alglayclar Kontaktrler alterler-Anahtarlar: Kontak konumunu fiziksel hareket ile deitiren kumanda elemanlardr. Bunlarn deiik tipleri vardr. rnein, basmal anahtarlar, mafsall anahtarlar, dokunmatik anahtarlar, kl anahtarlar vb. alterler genelde iki tipte yaplrlar. 1-Kalc tip anahtarlar-alterler. 2-Butonlar (geri dnl alterler) Mekanik Snr Anahtarlar Butonlar: Start Butonu, Stop Butonu, ki Yollu Kumanda Butonu. ekil 5.12de buton, anahtar, ift yollu kumanda butonu ve kontaktrlerin PLCye balants

7
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

DENEY 5 grlmektedir.

ekil 5.12. Buton ve kontaktrn PLC ile balanmas. 2.3.3.2. Temassz Alglayclar 1) Endktif Temassz Alglayclar: Alglayc ierisinde bulunan osilatr elektromanyetik deiken bir alan retir ve bu alan alglaycnn aktif yzeyinden karak n tarafna yaylr. Elektriksel iletken olan bir nesne (metal) alglaycya yaklatrlrsa, elektromanyetik deiken bir alana girdii iin zerinde gerilim indklenerek iersinde fuko akmlar oluur. Bylece osilatr daha ok akm eker ve gerilim seviyesi der. Gerilimin dmesi bir karlatrc tarafndan deerlendirilerek k katna sinyal gnderilir. k katnda anahtarlama ilemi yaplarak alglayc k sinyali elde edilir. Alglaycnn nnde herhangi bir metal nesne olmad srece bu gerilim ayn seviyede kalr ve karlatrc reaksiyon gstermedii iin k sinyali alnmaz. ekil 5.13te endktif alglaycnn prensip emas verilmitir.

ekil 5.13. Endktif sensr ve yaps. 2) Kapasitif Temassz Alglayclar: Burada fiziksel byklklerin elektriksel sinyale evrilmesinde kapasite deiiminden yararlanlr. Bu kapasite deiimi iki yolla yaplmaktadr. Bir plaka sabit ve dieri hareketli olmak zere, plakalar aras mesafe (d) deitirilmek suretiyle kapasite deiimi salanabilir. Alglanacak nesne dielektrik elemann oluturacak ekilde kapasite deiimi salanabilir. Kapasitif yaklam alglayclardaki fonksiyon buna dayanmaktadr. Kapasitif yaklam alglayclar hem iletken olmayan (plastik, tahta, cam, porselen vb.) hem de iletken olan (metaller) nesneleri alglamak iin endstride kullanlrlar. ekil 5.14de kapasitif sensrler ve yaps grlmektedir.

ekil 5.14. Kapasitif sensr ve yaps. 3) Optik Temassz Alglayclar: Fotoelektrik sensrler veya fotoseller, k emisyon prensibiyle alan elektronik malzemelerdir ve bir verici ya da k kayna ile bunlarn nlarn alan bir alcdan oluurlar. Vericide bulunan k kayna belirli bir frekansta k yayar. Alc ise bu kaynaktan belirlenen frekanstaki n alnmasnda kullanlr. Kullanlan k kzltesidir. Sensr, vericiden gnderilen k frekans ile alcdan gelen k frekansnn karlatrmasn yapar. Eer ayn frekansta k alrsa kn aktif hale getirir. ekil 5.15de eitli tipteki fotoelektrik sensrler gsterilmitir.

8
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

DENEY 5

ekil 5.15. alma yaplarna gre fotoelektrik sensrler. Karlkl Fotoelektrik Sensrler: Karlkl tip fotosellerde k gnderici ve alcs ayr ayr monte edilmilerdir. ki tarafta da pencere ve odaklama mercekleri bulunur. Alc gnderilen ald srece reaksiyon gsterilmez. Ik bariyeri arasna engelleyen bir cisim girdiinde alc anahtarlama yapar. Reflektrl Fotoelektrik Sensrler: Reflektrl tiplerde gnderici ve alc ayn gvde zerindedir. Reflektr n tekrar geri yansmasn salamak iin sensrn karsna yerletirilir. Reflektr alglama mesafesinin iinde olmaldr. Yansma kalitesi yksek bir reflektr ile alglama mesafesi artabilir. Cisimden Yansmal Fotoelektrik Sensrler: Cisimden yansmal fotosellerde, gnderici ve alc tek bir gvde iine yerletirilmitir. Gnderici , alglama mesafesi iindeki objeden geri yansma yapar ve bu yansma alc tarafndan alglanr. Normal cisimden yansmal tip fotosellerde alglama mesafesi, objenin renk ve yzey ekline bal olarak deiir.

2.3.4. PLC k Elemanlar ve Balant zellikleri k Kontrol Lambalar Selenoid Valfler Rle ve Motorlar ekil 5.16da PLC giri ve k elemanlarnn PLC modlne balants gsterilmitir.

ekil 5.16. PLC giri ve k elemanlar 2.3.5. PLC le Programlama PLC programlar, devre sembolleri (merdiven diyagram) kullanlarak yaplabilecei gibi dorudan komutlar (retici dil) ile de yaplabilir. 2.3.5.1. Merdiven (Ladder) Diyagram ile Programlama Merdiven diyagram ile programlamada semboller kullanlr. Rleli kontrole alk olanlar iin merdiven diyagram ile program yapmak daha kolaydr. Fakat komutlarn kullanmn da mutlaka renmek gerekir. Merdiven diyagram ile program yazmak rleli kontrolde izilen ardk diyagrama ok benzemektedir. Fakat ardk diyagramda kullanlan semboller ile merdiven diyagramnda kullanlan semboller farkldr. ekil 5.17de basit bir devre gsterilmektedir. Rlenin bobin ve konta ardk diyagramda gsterilir. Fakat merdiven diyagramda, rlenin bobin ve kontan izmeye gerek yoktur. PLCde hangi giri artlarnda hangi k ya da klarn aktif olacan belirtmek yeterlidir. PLC, rlenin fonksiyonlarna da sahiptir. Bu nedenle rleyi izmeye gerek yoktur. Aadaki diyagram X1 (a kontak), X2 (b kontak) ve Y0n kullanld bir ardk diyagram ve merdiven diyagramn gstermektedir.

9
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

DENEY 5

ekil 5.17. Basit bir devrenin merdiven diyagram 3. DENEYN YAPILII

Deney 1- Asenkron Motorlarn ki Ynl altrlmas: fazl asenkron motorlarn devir ynlerinin deitirilmesi, iki fazn yerlerinin deitirilmesi ile olmaktadr. Motor bir yne doru dnerken, motorun enerjisi kesilmeden dier yne dndrlmeye allmas motorlara zarar vermektedir. Bu nedenle kontak emniyetli altrma kullanlr. Bu zm ile motorun enerjisinin kesilmeden dier ynde altrlmas engellenmi olur. ekil 5.18de sistemin g ve kumanda devresi gsterilmektedir.

ekil 5.18. Asenkron motorlarn iki ynl altrlmasna ait g ve kumanda devresi. Uygulama: ki ynl almaya ait kumanda devresinin almasn aklaynz. PLC yazlmnn ykl olduu bilgisayarda Step-7 Microwin PLC programn altrnz. ekil 5.18deki PLC programn gerekletiriniz. Yazdnz program S7-200 PLCye ykleyiniz. Gerekli elemanlar PLC setine balayarak, PLC setine enerji veriniz ve programn ve sistemin almasn Microwin programndan online gzlemleyiniz. Ayn program motoru otomatik olarak 10 sn sola, sonra 25 sn saa dndrecek ekilde nasl yapabiliriz?

ekil 5.19. Asenkron motorlarn iki ynl altrlmasna ait PLC program.
nput Stop Butonu leri Yn Butonu Adresi I0.0 I0.1 Output leri Yn Kontaktr Geri Yn Kontaktr Adresi Q0.0 Q0.1

10
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

DENEY 5
Geri Yn Butonu I0.2

Tablo 5.2. ki ynl almaya ait PLC giri ve k adresleri. Deney 2- Asenkron Motorlara Yldz-gen Yol Verme zellikle byk gl motorlarn kalknma annda ektikleri akm olduka yksektir (Yaklak nominal akmn 3 kat yksek akm ekerler). Bu dezavantajdan kurtulmak iin, motor ilk nce yldz altrlr. Bylece motor sarglarna daha dk gerilim uygulanm olur. Uygulama: Yldz-gen yol vermeye ait kumanda devresinin almasn aklaynz. PLC yazlmnn ykl olduu bilgisayarda Step-7 Microwin PLC programn altrnz. ekil 5.20deki PLC programn gerekletiriniz. Yazdnz program S7-200 PLCye ykleyiniz. Gerekli elemanlar PLC setine balayarak, PLC setine enerji veriniz ve program ktlarn gzlemleyiniz. Yldz yol alma sresini 6 sn yapabilmek iin gerekli ilemleri yapnz.

ekil 5.20. Yldz-gen yol vermeye ilikin kumanda ve g devreleri ile PLC program.

nput Start butonu Stop butonu

Adresi I0.0 I0.1

Output Ana kontaktr Yldz alma kontaktr gen alma kontaktr

Adresi Q0.0 Q0.1 Q0.2

Tablo 5.3. Yldz-gen yol vermeye ait PLC giri ve k adresleri.

Deney 3- PLC ile Sensr ve Sayc Uygulamas

11
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)

DENEY 5

Bir dolum tesisinde cisimden yansmal bir fotoelektrik sensr (I02) ile konveyr zerinde hareket eden ieler saylmaktadr. Bu sensr 10 adet ieyi saydktan sonra, etiketleme makinesi (Q0.0) almakta ve etiketleme ilemi bitince, etiket sensr (I0.3) saycy sfrlayarak, band tekrar altrmaktadr. Bu ilemi gerekletirecek uygun PLC programn tasarlaynz.

ekil 5.21. Endstriyel bir ieleme ve dolum tesisi. Uygulama: PLC yazlmnn ykl olduu bilgisayarda Step-7 Microwin PLC programn altrnz. I0.2 giriine bal sensrn nnden 10 para getiinde Q0.0 k aktif edilecek, I0.3 giriine bal sensr algladnda ise sayc sfrlanacaktr. ekil 5.22deki PLC programn gerekletiriniz. Yazdnz program S7-200 PLCye ykleyiniz. Gerekli elemanlar PLC setine balayarak, PLC setine enerji veriniz ve program ktlarn gzlemleyiniz. Program ileri ynl bir sayc kullanlarak nasl gerekletirilir?

ekil 5.22. Sayc ile ilgili rnek PLC program. 4. RAPORDA STENLENLER 1- Deneyde yaplan g ve akm yolu emalarn izerek, almalarn adm adm aklaynz. 2- Asenkron motorlarda / klemens balants nasl yaplr? Asenkron motorlarda / yol vermeye neden gerek duyulur? Hangi glerde bu yol verme yntemi kullanlr? 3/ yol verme sresi ne kadardr ve bu sre nasl belirlenir? 4- Direkt yol verilen 3 fazl asenkron motorla tahrik edilen bir band sistemi ile A-B-C noktalar arasnda yk tanmaktadr. Yk A ya konulunca band almakta, B ye gelince 30 saniye beklemekte ve C ye gelince durmaktadr. Ykn B de durduu bir sinyal lambas ile ikaz edilmektedir. G ve akm yolu emalarn iziniz? PLC programn yaznz.

12
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (http://www.novapdf.com)