T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

TEKNK RESM III

ANKARA OCAK 2005

NDEKLER NDEKLER
NDEKLER............................................................................................................. 2 AIKLAMALAR......................................................................................................... 3 AIKLAMALAR......................................................................................................... 3 GR............................................................................................................................ 4 RENME FAALYET-1..........................................................................................5 1.LLENDRME.................................................................................................... 5 1.1. llendirmenin Gerei ve nemi....................................................................5 1.2. llendirme Kurallar...................................................................................... 5 1.3. llendirme Elemanlar................................................................................... 6 1.3.1. l Snr izgisi........................................................................................6 1.3.2. l izgisi................................................................................................ 7 1.3.3. Balama izgisi.......................................................................................... 7 1.3.4. l Oklar..................................................................................................8 1.3.5. l Rakamlar........................................................................................... 9 1.4. llerin Resim zerinde Dal..................................................................10 1.4.1. Boyut lleri...........................................................................................10 1.4.2. Konum lleri........................................................................................ 11 1.4.3. llendirme eitleri:.............................................................................14 1.5. eitli Elemanlarn llendirilmesi:..............................................................17 1.6. Resimlere Gerekli lleri Verme.................................................................. 26 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 29 PERFORMANS TEST.......................................................................................... 39 RENME FAALYET-2........................................................................................40 2. TOLERANSLAR....................................................................................................40 2.1. Toleransn Tanm...........................................................................................40 2.2. Tolerans eitleri............................................................................................. 40 2.2.1. Boyut Toleranslar................................................................................... 40 2.2.2. Tolerans Snfnn Gsterilmesi:............................................................... 41 2.2.3. Toleransl llerin Gsterilmesi.............................................................41 2.3. Boluk ve Sklklar..........................................................................................43 2.4. ekil ve Konum Toleranslar........................................................................... 52 2.5. eitli izim Uygulamalar............................................................................. 57 2.6. Yzey leme aretleri.................................................................................... 58 2.6.1. Yzey leme aretlerinin Tanm Ve nemi.......................................... 58 2.6.2. Yzey leme aretlerinde Kullanlan Bilgiler........................................ 59 2.7. Przlln Tanm....................................................................................... 59 2.8. Tala Kaldrlan Ve Kaldrlmayan Yzeylerin Birbirlerinden Ayrlmas...... 64 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 67 PERFORMANS TEST.......................................................................................... 72 MODL DEERLENDRME...................................................................................76 2

KAYNAKLAR........................................................................................................... 77

AIKLAMALAR AIKLAMALAR AIKLAMALAR

KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 543PLS003 Plastik Teknolojisi Plastik leme Teknisyenlii Yzey Sembolleri ve llendirme llendirme, Toleranslar, Yzey ileme iaretleri, bilgilerini kullanarak uygun teknik izim yapabilirsiniz. 40/32 Teknik Resim izimi 2 modln almak. Teknik resim izmek. Genel Ama: Bu modl ile gerekli ortam salandnda kurallara uygun teknik izim yapabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar: Gerekli ortam salandnda; 1- llendirme ilemini kurallara uygun biimde yapabileceksiniz. 2- Yzey ileme ve toleranslar kullanma ilemini kurallarna uygun biimde yapabileceksiniz. izim takmlar, resim derslii.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

Modl ierisindeki retim faaliyetleri sonunda lme deerlendirme ve performans testleri ile kendi kendinizi deerlendirebileceksiniz.

GR GR
Deerli rencimiz; Kreselleen dnyada plastiin nemi ve kullanm alanlar her gn genilemektedir. nmzdeki yllarda da lkemiz plastik sektrnn yetimi insan gcne olan ihtiyacnn hzla artaca bir gerektir. Bugnn endstrisinde, Teknik Resim, mhendisten iiye kadar her trl teknik elemann birbirleriyle kendi ilerinde anlamalarn salayan ak ve amaz bir dil halini almtr. Tasarladn ifade etmek ve onun gereklemesini salamak iin, mhendisin tek vastas teknik resimdir. Herhangi bir makine parasn yapacak olan ii, kendisine verilen malzemeyi ne suretle ileyeceini, paraya verecei biim ve boyutlar ancak o parann teknik resminden renebilir. Bu resim noksan veya kusurlu olursa, yaplacak i de noksan kalr veya kusurlu olur. Hazrladmz bu modl sizin seviyenize gre olup kendi kendinize renmenizi de salayacak, ihtiyalar karlayan ve ok sayda uygulama yapmanza da olanak salayan, ileriki yllarda da alma hayatna atldnzda kaynak olarak da kullanabileceiniz bir almadr. Her konu basit bir ekilde tanmlanm olup ok sayda uygulama iermektedir. Kitap, daha ok grsellie hitap ederek renmenizi kolaylatrmtr. Bu modl en son yaynlanan T.S.E. (Trk Standartlar Enstits) ve I.S.O (Uluslararas Standartlar Organizasyonu) standartlarna uygun olup en gncel bilgileri iermektedir. Modln siz sevgili rencilerimize faydal olmasn dileriz.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Gerekli ortam salandnda llendirme ilemini kurallara uygun biimde yapabileceksiniz

ARATIRMA
evrenizdeki iyerlerinde ve atlyemizdeki lme aletleri ile ilgili aratrma yapnz.

1.LLENDRME
1.1. llendirmenin Gerei ve nemi
malat yaplacak paralarn resmi izilir. Resim zerinde boyutlar gsterilir. Deliklerin yerleri, lleri, yzeylerin ileme toleranslar ve nasl ve hangi yntemle ilenecei bilgileri bulunur. Bu bilgilerin izimlerde rakamlar, imalat bilgileri, yapm bilgileri halinde bulunmasna llendirme denir. malat yaplacak olan bir i parasnn ilk nce tasarm yaplr. Tasarm yaplan parann retilmesi; llendirmenin eksiksiz ve standartlara uygun yaplmasna baldr. llendirme ileminde tm bilgiler eksiksiz olmal, kurallara gre yaplmal ve imalatta herhangi bir yanlla yol amamaldr. retilecek i parasnn grnleri zerinde gerekli tm llerin ve yapm bilgilerinin bulunmasna byk zen gsterilmelidir.

1.2. llendirme Kurallar

Trk Standartlar 11398 ve 11397de verilen standart kurallara gre llerin imalat yaplacak para zerine verilmesi kurallarn u ekilde aklayabiliriz. l izgisi ince ve parann grnnden 710 mm uzakta izilir. l balama izgileri ince birbirine paralel ve ok ularndan 1,5 3 mm taacak kadar izilir. l oklar ayn byklk ve nitelikte olmal l balama izgisine dokunmaldr. Kk llerde oklar l balama izgilerine dtan izilir.

lnn saysal deeri l izgisinin 1 mm stnde dik konumda yazlr. Kalnlk lleri iin t harfi kullanlr. Deliklerin merkez (konum) lleri; eksenlerinin uzatlmasyla oluan l balama izgilerine gre verilir. Simetrik durumlarda yalnzca bir tarafn ekil elemanlar llendirilir. llendirmede eitli oklar kullanlsa da bizim standartlarmz 15 derecelik sivri siyah oktur. Resimdeki d ls grn iziminde kullanlan kaln izginin kalnlk lsdr. ok dar yerlerde ok yerine nokta kullanlr. Uzunluk llerinin kolay okunmas iin taral blgedeki konumlarda l verilmez. A llerinin kolay okunmas iin taral blgedeki konumlara l verilmez. Kesik yzeye l vermek gerektiinde kk bir alan taranmaz. Resim llerine uygun boyutta olmayan lnn alt izilir. ilikte zel nemli olan bu muayene (kontrol) ls ereve iine alnr. Tek grnl llendirmelerde iki temel yzey (a ve b) seilir. ller yzeylerin uzants olan balama izgilerine gre verilir.

1.3. llendirme Elemanlar

1.3.1. l Snr izgisi Srekli ince izgi olup izgi kalnl 0,25 mmdir. llendirilecek elemana dik veya gerektiinde eik ancak birbirine paralel olarak izilmelidir. (ekil 1.)

l izgisi snrlayc oku ap iareti l rakam

4
Klavuz izgisi l balama izgisi

14
ekil 1: llendirme Elemanlar

32

1.3.2. l izgisi Srekli ince izgi olup izgi kalnl 0,25 mmdir. Ular oklarla snrlandrlr. Ok ular l snr izgilerine temas etmeli, ilk llendirme izgisi grnten yaklak 8-12 mm uzakta bulunmaldr. Ondan sonra gelen l izgileri ise kendisinden nce gelen l izgisinden yaklak olarak 7-10 mm uzakta olmaldr. (ekil 2)
Paralel olacak 7-10 mm 8-12 mm

5x45 3
Paralel olacak

14

8-12 mm

ekil 2: l izgileri

1.3.3. Balama izgisi Srekli ince izgidir ve l konacak yzeylerin kenar grnlerinden uzatlr. Balama izgileri l izgisine dik veya gerektiinde eik, fakat birbirine paralel olarak izilmelidir. Ok balar balama izgisine temas etmeli ve balama izgisi ok bandan 2-3 mm kadar dar uzatlmaldr. Balama izgileri l izgilerini kesmemelidir.

32

Mmknse Kesimemeli

9 5
135

32

Kesimemeli

Balama izgisi, l izgisinden 1,5-3 mm ileriye taacak

ekil 3: Balama izgileri

1.3.4. l Oklar Ok balar l izgilerini snrlar, lnn nereden nereye verildiini gsterir. l oklarnn byklkleri izilen resimlerin byklklerine gre deiir. Ok bann uzunluu 2,5-3,5 mm ve kalnl uzunluunun te biri kadar alnr. l oklarnn nce evresi izilir, ii karalanarak doldurulur. Bir resim zerindeki btn oklar ayn byklkte olmaldr. Ok balar l izgisi snrlar ierisine izilmelidir. Fakat yer dar ise, ok balar darya alnabilir. Bazen de ok ba yerine aka grnen noktalar konulabilir. (ekil 4)

1 Birim
Dolu sivri ok 15 Makine teknik resimlerinde

3 Birim
Dolu nokta Yer darl olan yerlerde 45 eik izgi Mimari ve inaat resimlerinde Bo sivri ok 90 Mimari ve inaat resimlerinde

ekil 4: l Oklar Standard

1.3.5. l Rakamlar l rakamlarnn, dzgn ve okunakl yazlmas ok nemlidir. l rakamlar l izgisinin tam ortasna ve 0,5 1 mm st tarafna yazlr.

Uzunluklarn yazlmas

Alarn yazlmas

ekil 5: Rakamlarn Ve Alarn Yazlma Standard

Sac ve lamalarda kalnlk llerini gstermek iin ikinci bir grne gerek yoktur. Sadece sac ve lama paralarda kalnlk, izilen parann zerine yazlr. rnek (t=4 mm) gibi.
R10
Yk s ek lik

Yks e klik

ekil 6: Rakamlarn Gsterilme Standard

1.4. llerin Resim zerinde Dal

1.4.1. Boyut lleri

10

10

Geometrik cisimlerin genilik, ykseklik ve derinlik olmak zere boyut ls llendirmede verilmelidir. Prizmalar: Dikdrtgen prizmann lleri ekil 8de grld gibi konur. ller iki grn arasnda kalacak ekilde konulmaldr. Baz hallerde derinlik ls profil kesit zerine konulabilir. Silindirler: Silindirin ap ve ykseklik olmak zere iki boyut ls vardr. apa ait l rakamnn nne ap iareti konulur.
Dikdrtgen Prizma Kare Prizma Tek grnl silindir

ki grnl silindir Kare piramit

Dikdrtgen piramit

ki grnl koni

Tek grnl koni

Kre

ekil 7: Geometrik Cisimlerin llendirilmesi

1.4.2. Konum lleri

11

malat yaplacak bir parann izimini oluturan tm geometrik ekillerin birbirine gre olan konumlarn belirten llere konum lleri denir. Bu ller yalnz geometrik ekilleri para zerinde yerletirir ve yzeyleri llendirmez. Konum lleri, bir parann grevi, yapm sras, markalama esaslar ve ilenmi yzeyleri dikkate alnarak aada belirtilen metotlardan birini veya bir kan birlikte uygulayarak verilmelidir: Kenar Kenar Metodu Kenar Eksen Metodu Eksen Eksen Metodu Kenar Kenar Metodu zellikle simetrik olmayan paralarn llendirilmesinde bu metot kullanlr. Para zerinde bulunan girinti ve kntlar iki ana referans kenarna gre belirlenir. (ekil 8)

33

Referans kenarlar

t=Sac Kalnl

ekil 8: Simetrik Olmayan Paralarda Kenar-Kenar Metodu

Kenar Eksen Metodu

12

Referans kenarlar

zellikle grnleri yar simetrik olan paralarn llendirilmesinde bu metot kullanlr. Para zerinde bulunan girinti ve kntlarn yeri bir eksen ve bir kenara gre belirlenir. Bu metot silindirik paralarn veya sac paralarn imalatnda kullanlacak llendirilmesinde kullanlr. (ekil 9)

2x45 14 22 33 42
ekil 9: Silindirik Paralarda Kenar-Eksen Metodu
x45

Referans Kenar
3

2 0

Referans Ekseni

ekil 10: Sac Paralarda Kenar Eksen Metodu

13

50

25

23

Referans kenar

Referans ekseni

12

Eksen Eksen Metodu zellikle tam simetrik grnlere sahip paralarn llendirilmesinde bu metot kullanlr. Para zerinde bulunan girinti ve kntlarn yeri iki ana eksene gre belirlenir. Gerektiinde yar simetrik ve simetrik olmayan paralar da eksen eksen metoduna gre llendirilir. (ekil 11 ve 12)

Referans Ekseni

35
R3

12

15

15
48 44
R10

Referans Ekseni

ekil 11: Simetrik Paralarda Eksen Eksen Metodu

Referans Ekseni

R5

R5

15

R13
t=4
22
Referans Ekseni

4x45

26 39

ekil 12: Tam Simetrik Olmayan Paralarda Eksen Eksen Metodu

1.4.3. llendirme eitleri:

14

Paralel llendirme l izgileri ayn dorultuda, paralel, iki ya da dorultuda birbirine dik durumda veya birbiriyle ortak merkezli yerletirilmelidir. (ekil 13)

R3

11

20
Referans kenarlar

15

20 26 AA 19

19 11

18 10 29 9
Tornalama srasna gre llendirme

ekil 13: Paralel llendirme

Zincirleme llendirme

15

13

Tek tek (mnferit) llerin birbiri ard sra dizilerek verildii bir llendirmedir. (ekil 14)

39

R5

13

13

21

9 AA 19

19 11

18 10 14 20 9

26 ekil 14: Zincirleme llendirme

Birleik llendirme

16

13

Zincirleme llendirme, artan kademeli llendirme, paralel llendirme veya zincirleme llendirmenin birletirilmesi ile yaplan llendirmedir. (ekil 15)

39

R5

13 18

26

21 56 AA 19

18

19 11

18 9 10 29

ekil 15: Birleik llendirme

1.5. eitli Elemanlarn llendirilmesi:

17

13

1. aplarn llendirilmesi: Sembolnn ap 0,7xh ykseklii kadar olup orta izgisi 750 eiktir. (h byk harf yksekliidir) aplar ifade eden sembol, her trl durumda l rakam nne konur. (l sembolleri l harfleri ile birlikte kullanlmaz) Dar alanlarda paralel konumlu ap lleri zikzakl olarak verilir. Yetersiz alanlarda ap lleri tek tarafl oklarla verilebilir. Rakamlar l izgisinin sonuna ortalanarak yazlr.

20

20

8
ap Sembol standart Silindir olan paralar iin llendirme ekli

ekil 16: aplarn llendirilmesi Standard

2. Yaraplarn llendirilmesi:

18

Byk R harfi her durumda yarap l rakamnn nne konulmaldr. l izgileri yarap merkez noktasndan veya bunun dorultusunda izilmeli ve sadece bir okla yay tarafnda iten veya dtan snrlandrlmaldr. Dar alanlarda yarap lleri zikzakl olarak verilir. zde yaraplar atal izgiyle gsterilebilir. Ekseni belli byk yaraplar dar alanda 900 krk izgiyle gsterilir. Ortak merkezli yarap lleri daire yay zerinden datlr.

1
Semboln standart

ekil 17: Yaraplarn llendirilmesi

R5
4

3. Krelerin llendirilmesi:

19

Kre sembol S harfidir. Krelerin tam ap verilirken ap lsnn veya yarap lsnn nne S harfi konulur. Cvata balarnda bulunan kre kesmelerinde kre aklamas bulunmaz; sadece yarap ls verilir.

4 25
Kre Sembol Standart aplarn gsterilmesi

3
SR25

11

21
SR6

26 14 24
Yaraplarn gsterilmesi
ekil 18: Kesirlerin llendirilmesi

4. Yaylarn llendirilmesi:

20

11

Yay grafik sembol 1,4xh apnda bir yarm emberdir. Bu sembol yay erisel lsnn nne veya zerine konur. Yay eritlerde l ait olduu eriye bir okla iaretlenir.

1 2

20

30

62

ekil 19: Yaylarn llendirilmesi

5. Karelerin llendirilmesi: Sembol bir kenar 0,7xh olan karedir. Bu sembol kare yzey lleri iin kullanlr. Yzeylerin oluturaca anahtar az ls AA sembolyle gsterilir.

22
Semboln standart

1. Tip
20
AA10

2. Tip

3. Tip

ekil 201: Karelerin llendirilmesi

6. Alarn llendirilmesi: A kenarlarnn uzants balama izgisi olarak kullanlr.

21

22

22

l izgisi a tepesine gre izilir. l rakamlar ekil 21de grld gibi eitli konumlarda l izgisinin zerine yazlr. ekil 21de arp iareti ile gsterilen yerlere llendirme ilemi yaplmaz. ekil 21de alar eksen izgileri arasnda olduu iin 90 yi tamamladndan ekle llendirme kurallarna gre gereinden fazla l verilmez.)

ekil 21: Alarn llendirilmesi

7. Seri Deliklerin llendirilmesi:

22

ekil 22de yay gibi bir sac zerine (stteki ekil) belirli aralklarla (alarla) delinmi deliklerin llendirilmesi grlmektedir. Snr delikleri arasndaki 4x130=520 ls, birinci delikten sonra 130 aralklarla 4 delik bulunduunu gsterir. ekil 22bde dz bir sac zerine (alttaki ekil) belirli aralklarla delinmi deliklerin llendirilmesi grlmektedir. Burada adet delik gsterilmitir. Snr delikleri arasndaki 4x25=100 mm ls, birinci delikten sonra 25 mm aralklarla 4 delik bulunduunu gsterir.

Eit al deliklerin llendirilmesi

3
4 x 2 5 =100

Eit mesafeli deliklerin llendirilmesi

ekil 22: Seri Deliklerin llendirilmesi

8. Eimin ve Konikliin llendirilmesi:

23

15

Konik yzeyler torna adn verdiimiz tezgahlarda ilenir. malat yapacak kiinin konik bir paray tornalamak iin ilk nce koniklik orann bulmas ve tezgah bu koniklik oranna gre ayarlamas gerekir. Eik kenar zerinde birim boydaki ykselme miktarna Eim denir. Birim boyda meydana gelen ap farkna Koniklik denir.

20
Semboln standart
D/ 2 ( 3 )

1 D/2 - d/2 Eim = x = L 1 D-d Eim = x = 2L

L
ekil 23: Eimin llendirilmesi

1 D-d Koniklik= x = L
Semboln standart
0

ekil 24: Koniin llendirilmesi

9. Pahlarn ve Havalarn llendirilmesi:

( 3 )

24

d/ 2

ekil 25de pahlarn ve havalarn llendirilmesi grlmektedir. Bu ekilde; pah ve hava alarnn 450 olduu ve 450 olmad hallerdeki llendirme ekilleri mil ve delik iin ayr ayr gsterilmitir.

Mil iin

Delik iin

2x45

ekil 25: Pahlarn ve Havalarn llendirilmesi

10. Dar ksmlarn llendirilmesi:

25

malat yaplacak olan parann iziminde yaplacak llendirmede eer para boyutlar kk ise iten ok yerine dtan ok veya dolu nokta llendirme kurallar ile llendirme yaplr. (ekil 26) Radys ve pahlar ekil 26da olduu gibi llendirilir. aplarn llendirilmesinde her durumda lnn nne ap sembol konur. l rahat grnecek ekilde dairenin dna parann konumuna gre l tanr.

Dtan ok Dolu nokta ten ok

Dolu nokta ten ok

ekil 26: Dar Ksmlarn llendirilmesi

1.6. Resimlere Gerekli lleri Verme

Delikler, kanallar, profiller ve yaylar standart grnlerle llendirilmelidir. ller, izilen parann ana yzeylerini gsteren izgilerden, nemli olan merkez veya eksenlerden verilmelidir. Ana ller grnler arasna konulmaldr. Balama izgileri kesinlikle grnleri birletirmemelidir. parasna ait bir l iki ayr grnte verilmemelidir. llendirme konusunda aklanan tm llendirmeler kurallarna gre yaplmaldr. Kendiliinden meydana gelen yzeylerin boyut lleri verilmez. Gerekmedike grnmeyen kenarlara (kesik izgiler) l konulmamaldr. Resimlere Gerekli lleri Verme le lgili Bir rnek:

26

ekil 27: Resimlere Gerektii Kadar l Verme

ekil 27: Resimlere gerektii kadar l verme

Bir Resmin izim Aamas:

27

Parann hangi grn izilecei aratrlr. Karar verilen duruma gre parann grnleri izilir. Para izildikten sonra l balama ve l izgileri izilir. l oklar standartlara gre izilir. l rakamlar standartlara uygun olarak yazlr.
15 8
20 9 1 10 20 50

10

ekil 28: Bir Resmin izim Aamalar

ekil 28: Bir Resmin izim Aamalar

UYGULAMA FAALYET

28

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA 01: Aadaki rnei verilen ok byklklerine gre sizde verilen izgilere ok ba yapnz.

3,5

2,5

2.5

3.5

29

UYGULAMA 02: ekilde verilen parann n grnn izerek verilen ekildeki gibi llendirme yapnz.

t=4mm

UYGULAMA 03: Aada verilen resmi tekrar izerek llendiriniz.

t=3

UYGULAMA 04: Aada verilen resmi tekrar izerek llendiriniz.

30

UYGULAMA 05: ekilde perspektifi verilen parann grnlerini izerek llendirme yapnz.

UYGULAMA 06

31

Yandaki ekilde verilen parann zerinden l alarak paray 2:1 leinde iziniz. izilen resim zerinde llendirmeleri yapnz. gerekli

UYGULAMA 07 Aada verilen grnleri 1:1 leinde tekrar izerek llendiriniz.

14,5

8
R2

12

16

52

18

16 5

24
R2

R8

28 32 52

R36

R2

32

R4

11 120

32

32

R2

UYGULAMA 08: ekilde perspektifi verilen parann grnlerini 1:1 leinde izerek llendirme yapnz.

lem Basamaklar

neriler giysisi giyiniz Temiz ve dzenli olunuz. Dikkatli resim iziniz. Gvenlik tedbirlerine uyunuz. izim ara gerelerini yannzda bulundurunuz. llendirme kurallarna ve standartlarna uyunuz. l oklar ve l izgilerinin kalnlklarna dikkat ediniz. l rakamlarn standartlara uygun yaznz. etiine uygun davrannz. llendirme metotlarn uygulaynz. Gereksiz lden kannz. 33

llendirme kurallarn belirleyiniz.

Grnleri llendiriniz.

llendirme metotlar kullannz.

CEVAP ANAHTARI Cevap Anahtar 1

7 7 7 7 7 3,5 3,5 3,5 3,5

5 5 5 5 5 2,5 2,5 2,5 2,5

55 5 5 5 5 5 2.5 2.5 2.5 2.5 2.5 2.5

3.5 3.5 3.5 3.5 3.5 3.5

77 7 7 7 7 7

34

Cevap Anahtar 2

t=4mm

Cevap Anahtar 3

t=3

35

Cevap Anahtar 4

Cevap Anahtar 5
8
R34
30

34

t=5

36

60

Cevap Anahtar 6

20

20

50

30

50

50

Cevap Anahtar 7

10
65
14,5

15

8
R2

12

16

52

18

16 5

24
R2

R8

28 32 52

R36

R2

32

R4

11 120

Cevap Anahtar 8

37

32

R2

25
R5
R5

2 x45

15
t=4

37

20

10

R3
5x45

23 55

PERFORMANS TEST 38

10

15

2 x45

PERFORMANS TEST
renme faaliyetinde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz.

PERFORMANS DEERLENDRME izim ara ve gerelerini hazr hale getirdiniz mi? . izgi kalnlklarnn farkllklarna dikkat ederek; izim kurallarna gre izimi yaptnz m? izgi kalnlklarnn farkllklarna dikkat ederek izimlerinizin doruluunu kontrol ettiniz mi? llendirme metotlarna gre llendirme yaptnz m? llendirmenin eksiklii-fazlaln kontrol ettiniz mi? llendirmeyi kurallarna gre yaptnz m?

EVET

HAYIR

Faaliyet deerlendirmeniz sonucunda hayr iaretleyerek yapamadnz ilemleri tekrar ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz.

39

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Gerekli ortam salandnda yzey isleme ve toleranslar kullanma ilemini kurallarna uygun biimde yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki retim firmalarn ziyaret ederek; Paralar imal ederken niin tolerans vermek gerekir? Aratrnz. Paralara niin yzey ileme iaretleri vermek gerekir? Aratrnz.

2. TOLERANSLAR
2.1. Toleransn Tanm
retilmek istenen i paralar ile retilen i paralar lleri arasnda eitli deerlerde farkllklar grlr. Parann almasnda hibir saknca meydana getirmeyen en byk l ve en kk l arasndaki bu farka tolerans denir. Toleranslar, cisimlerin boyutlar, ekil ve konumlar gz nnde tutularak standartlatrlm ve resimler zerinde nasl gsterilecei belirtilmitir. Buna gre toleranslar iki snf iinde inceleyebiliriz.

2.2. Tolerans eitleri

Boyut Toleranslar (TS1845, TS450, TS1980, TS1506) ekil ve Konum Toleranslar (TS1304, TS1498)

2.2.1. Boyut Toleranslar Boyut Toleranslar ile lgili Kavramlarn Aklanmas 1-SAPMALAR: l rakamlarnn sa tarafna konulan rakamlarla gsterilir.

40

st sapmalar: Delikler iin ES ve miller iin es harfleriyle gsterilir. Alt sapmalar: Delikler iin E ve miller iin ei harfleriyle gsterilir. Not: st ve alt sapmalar + veya - iaretli olabilmektedir. 2-SINIR LLER: Esas boyut lsnn nndeki deerlerin esas boyut lsne eklenip karlmas ile snr lleri elde edilir. 3-TOLERANS: En byk snr lsnden en kk snr ls karlarak elde edilir. T ve t ile gsterilir. 4-ANMA LS: Resim zerindeki paralarn esas lsdr. A harfi ile gsterilir. 2.2.2. Tolerans Snfnn Gsterilmesi:

Tolerans blgesi yeri Nitelik numaras Toleransl l

20 H6
Anma ls Tolerans snf

Bir tolerans snf, esas sapma iin harf ile veya esas tolerans niteliinin says ile gsterilir.

rnek: Delik iin H7 Mil iin h7 gibi. Delik toleranslar byk harfle (H7), Mil toleranslar kk harfle (h7) gsterilir.
Burada harf tolerans blgesinin yerini, rakam ise nitelik numarasn gsterir. 2.2.3. Toleransl llerin Gsterilmesi Bir toleransl l, anma lsyle istenilen tolerans snf sembolnden veya anma lsyle sapmalardan meydana gelir.
+ 0,020

41

rnek 1: Delik iin 20H7, Mil iin 25g6 veya 20 0,05 , 25 - 0,005
0

rnek 2: Delik iin 20H6, Mil iin 25h6 veya 25 -0,010

0

rnek 3: Delik iin 20H8, Mil iin 25h5 veya 25 + 0,10

DELK N
A : Anma ls Delik EB : En byk l Delik EK : En kk l ES : Delik st sapmas E : Delik alt sapmas Td : Delik tolerans

EB = A + ES EK = A + EI T = ES - EI T = EB - EK

EB EK

ekil 1: Delik Tolerans ile lgili Genel Bilgiler

42

E ES

M L N
A : Anma ls Mil EB : En byk l Mil EK : En kk l es : Mil st sapmas ei : Mil alt sapmas T : Mil tolerans Mil EB = A + es Mil EK = A + ei T = es - ei T = EB - EK

T es ei

ekil 2: Mil Tolerans ile lgili Genel Bilgiler

Altrma Sistemi: (ISO) Birbirine geirilecek iki parann, delik ve millerinin montajdan nceki lleri arasndaki farkla ilgili balantya Altrma denir. Altrma sistemleri milin ve deliin tolerans alanlarnn birbirine gre ald konumlara gre e ayrlr. Bunlar:

Boluklu altrma Belirsiz altrma Sk altrma

2.3. Boluk ve Sklklar

Birbirine altrlan miller ve deliklerin meydana getirdii gemelerde sklk veya boluk meydana gelir. Boluklu Altrma: ekil 3de; En Byk Boluk: Deliin en byk ls ile milin en kk ls arasndaki farktr. EB harfleri ile gsterilir. En Kk Boluk: Deliin en kk ls ile milin en byk ls arasndaki farktr. EK harfleri ile gsterilir.

43

E K A

E B

DELK

EBB

ekil 3: Boluk Altrma

Belirsiz Altrma:

En Byk Sklk: Deliin en kk ls ile milin en byk ls arasndaki farktr. EBS harfleri ile gsterilir.
DELK

EKB
ML
ML

E BB

ekil 4: Belirsiz Altrma

44

E BS

 Sk Altrma: En Kk Sklk: Deliin en byk ls ile milin en kk ls arasndaki farktr. EKS harfleri ile gsterilir.
EKS
DELK

ML

ekil 5: Sk Altrma

Normal Delik Ve Normal Mil Altrma Sistemi ISO sisteminin uygulanmasnda en ok kullanlan yntemlerden ikisi Normal mil ve Normal delik altrma sistemleridir. Normal mil, st sapmas sfr olan mildir. Genellikle normal mil, altrma sisteminde esas olarak seilmi mildir. Normal delik, alt sapmas sfr olan deliktir. Genellikle normal delik; altrma sisteminde esas olarak seilmi deliktir. malat yaplacak delik ve millerin tolerans belirlenirken altrma sistemi tablosundan faydalanlr. Normal mil sistemindeki A,B,C,D,E,F,G,H harfleri boluklu altrma sistemini, J, JS, K, M, N harfleri belirsiz altrma sistemini, P,R,S,T,U,V, X, Y, Z, ZA, ZB, ZC harfleri ise sk altrma sistemini ifade etmektedir. Demek ki, sfr izgisinin stndekiler boluklu, sfr izgisine yakn olanlar belirsiz, sfr izgisinin altndakiler sk altrma sistemine aittir. Kk harfler ise yine ayn anlama gelir ancak; normal delik sistemine aittir. (ekil 6)

45

EBS

A B Pozitif Sapma C

DELKLER

NORMAL ML SSTEM

E F

H J JS

KM N P

SIFIR ZGS

R S T UV X Y Z ZA

ZB

ES

Negatif sapma

ZC
Mil ls Sabit Boluklu Altrma Belirsiz Altrma Sk Altrma

Delik ls Sabit

MLLER
zc x y z za r s t u v m n p SIFIR ZGS j js k
ei

NORMAL DELK SSTEM

Pozitif sapma

zb

Negatif sapma

d e c b a

Boluklu Altrma

Belirsiz Altrma

Sk Altrma

ekil 6: Normal Delik ve Normal Mil Altrma Sistemi

Tolerans izelgelerinin Okunmas Tolerans izelgelerinde normal delik sistemine bakldnda, deliklere ait H6, H7, H8, H11 stunlar grlr. Bunlar altrmalarda sabit kabul edilen deliklerdir. Bu deliklere geerek eitli boluk ve sklklar meydana getirecek millerse, stunlarn yannda yer almaktadr. Tolerans izelgelerinde normal mil sistemine bakldnda, millere ait h5, h6, h9, h11 stunlar grlr. Bunlar altrmalarda sabit kabul edilen millerdir. Bu millere geerek, boluk ve sklklar meydana getirilecek deliklerse, stunlarn yannda yer almaktadr. izelgelerin sol tarafnda, paralarn anma boyutlarnn yer ald l basamaklar yer alr. Hangi llerin sapma deerleri bulunacaksa, nce lsnn bulunduu grup bulunur. Daha sonra izelgenin st ksmndaki mil (veya delik) ve buna geen delikler (veya miller) stunundan istenilen tolerans alan ve kalitelerini gsteren semboller bulunur. Bulunan satr ve stunlarn kesitii noktada bulunan deerler istenilen tolerans araln verir.

46

Anma ls

g h

es

Anma ls

47

48

49

Toleransl l Gsterilme Standard

DIN'e gre, TS ve ISO standartlarna gre; st sapma

h = Yaz ykseklii

+0,016 25 -0,010
Anma ls Alt sapma

h 1 mm h

ekil 10. Toleransl l Gsterilme Standard

Toleranslarn izim zerinde Gsterilmesi

A - A Kesit i A

A
h6
20 38
l

H7 h6

+0,021 0 0 -0,016

Sembol Sapmalar

ekil 11: Toleranslarn ekil zerinde Gsterilmesi

50

20H7

Mil Tolerans

Delik tolerans

20 h5

H6 20h5
h = Yaz ve rakam ykseklii

20 H6

h 1 mm h

ekil 12: Delik Ve Mil Toleranslar Standard

45 0 +0,010 20h5H6

+0,005 11 -0,010 +0,005 28 0

20 38 h5 H6 0 -0,009 +0,016 0

l Sembol Sapmalar

ekil 13: Tolerans eitlerinin ekil zerinde Gsterilmesi

51

35 -0,0060

2.4. ekil ve Konum Toleranslar

ekil ve konum toleranslar, imalat yaplan paraya kullanm uygunluu salayacaksa imalat yaplan para zerine ekil ve konum tolerans konulmaldr.

Genellikle bir boyut tolerans baz ekil ve konum hatalarn azaltabilir. Bununla birlikte gerekli ise imalat yaplan para zerinde ekil tolerans verilmelidir. Boyut tolerans verilmese bile ekil ve konum tolerans verilebilmektedir. Kendisine gre yn, konum ve yalpalama tolerans verilen elemana referans eleman denir.
ekil ve Konum Toleranslar le lgili Sembollerin Standartlar ekil ve konum toleranslarn gstermek iin eitli semboller standartlatrlmtr. Semboller gsterilirken tolerans deerleri, referans elemanlar ve dier zellikleri belirtmek iin ekil 14deki ereveler ve semboller kullanlr. Bu erevelerin iine soldan saa doru srasyla ekil ve konum tolerans sembol, tolerans deeri ve referans elemann belirten harfler yazlr. Referans eleman byk harfle ve ereve iine yazlr.. (rnek: A veya B gibi) ekil konum tolerans verilen bir yere ait anma lleri ereve iine alnr.

0,2

0,2

30

ekil 14: ekil ve Konum Toleranslarnn Standartlar

52

Tolerans erevesi, ucunda ok bulunan bir iaret izgisi ile resimler zerinde yzeylere veya eksen izgilerine balanr. Referans elemann belirten ereve, ii dolu bir gen ve son bulan bir iaret izgisi ile resimler zerindeki yzeylere veya eksen izgilerine balanr.

0,2

A 0,2

0,2 0,4 A

0,2 0,3 A A

0,2
ekil 15: ekil ve Konum Toleranslarnn Gsterilme Standard

53

DORUSALLIK 0,2

Yandaki ekilde st kenar, dey ynde 0,2 mm tolerans aralnda, bir dikdrtgen prizmas blgesi iinde bulunmaldr.

0,2 A Yandaki ekilde silindir A yzeyi 0,2 mm olan tolerans aralnda, silindirik bir blge iinde bulunmaldr.

DZLEMSELLK 0,05 Yandaki ekildeki yzey, 0,05 mm tolerans aralkl, iki paralel dzlem arasnda bulunmaldr.

DARESELLK

0,04 Yandaki ekildeki silindirik yzeyin evresi, tolerans aral 0,04 mm olan dairesel bir halka iinde bulunmaldr.

SLNDRKLK 0,2 Yandaki ekilde silindirik yzey, yaraplar 0,2 mm tolerans aralnda olan ortak eksenli, iki silindir 54 arasnda bulunmaldr.

ZGSEL EKL

DKLK 0,05 A
A

Yandaki ekildeki dz yzey, A referans dzlemine gre dik olan 0,05 mm tolerans aralkl iki paralel dzlem arasnda bulunmaldr.

EKLK
A

0,02 A
30

Yandaki ekildeki eik yzey, A referans dzlemine gre, 0.02 mm tolerans aralnda, 30 eik olan paralel iki doru arasnda bulunmaldr.

SMETRKLK
A B

0,02 AB

Yandaki ekildeki deliin ekseni, A referans ekseni ile B referans dzlemine gre ortak, 0,02 mm tolerans aralnda bulunan, iki dzlem arasnda bulunmaldr.

ORTAK MERKEZLLK
A

13

Yandaki ekildeki silindirin 0,05 AB ekseni, A ve B referans eksenleriyle ortak eksenli, B 0,05 mm tolerans aralnda, silindir biimli blge iinde bulunmaldr.

55

BR ELEMANIN KONUMU 0,03 Yandaki ekilde her delik, 0,03 mm tolerans aralnda, simetrik olarak yerlemi bulunmaldr.

15

15

15

YALPALAMA

0,05 AB
A B

13

EVRESEL YALPALAMA stteki ekildeki evresel yalpalama, A ve B referans yzeylerinin ortak ekseni etrafnda, tam bir tur dnd zaman 0,05 mm tolerans araln gememelidir.

0,05 C
8 13
C

EKSENEL YALPALAMA stteki ekildeki eksenel yalpalama C Referans yzeyinin ekseni etrafnda tam bir tur dnd zaman 0,05 mm tolerans araln gememelidir.

2.5. eitli izim Uygulamalar

56

Boyut, ekil ve konum toleranslar ile ilgili rnek para izimi: izimi yaplan parada; A Referans eksenine gre, delik yzeyinin paralellii, 0,02 mm tolerans aralndadr. C Referans yzeyine gre, 20H7 deliin diklik tolerans aral 0,02 mmdir. B Referans eksenine gre, 10 deliin konumunda tolerans aral 0,2 mmdir. 20 delii H7 tolerans aralna gre ilenecektir. 10 delikleri st sapmas 0,1 mm, alt sapmas 0 mm olacak ekilde ilenecektir.

A-A Kesiti

R4

0,03

A
0,02

B
,1 + 00

A
0,2

ekil 16: Boyut, ekil ve Konum Toleranslar ile lgili izim rnei

ekil 16: Boyut, ekil ve konum toleranslar ile ilgili izim rnei

2.6. Yzey leme aretleri

2.6.1. Yzey leme aretlerinin Tanm Ve nemi

57

H7

Makine paralar genellikle dklerek ya da dvlerek ekillendirilir. Elde edilen paralarn kullanm yerlerindeki l ve zellikleri dikkate alnarak gerekli yerleri planya, freze, torna v.b tezgahlarda ilenilerek kullanlabilir hale getirilir. Bu gibi paralarn ilenecek ksmlarnn, hangi llerde ve hangi kalitede ilenecei resim zerinde gsterilir. lkemizde kullanlan yzey ileme iaretleri Dnya Standartlar Organizasyonu (ISO) tarafndan lkemize tavsiye edilmi olup Trk Standartlar Enstits tarafndan kabul edilerek T.S. 2040 numarayla yaymlanarak yrrle girmitir. 2.6.2. Yzey leme aretlerinde Kullanlan Bilgiler ekil 1de; aretin tek bana bir anlam yoktur. Ancak aklamas varsa bir anlam ifade eder. Yzey ileme iareti uzunluklar farkl, 600 eimli, iki izgiden meydana gelir. Kk izgi kolu minimum 3 mm, byk izgi kolu minimum 6 mm ykseklikte olmaldr. Bu iaret, parann yzeyinden tala kaldrlacan belirtir. Bu iaret, parann yzeyinden tala kaldrlmayacan belirtir. zel durumlarda kullanlan iaretlerdir. Parann tm yzeyleri ayn ekilde ilenecekse bu iaret kullanlmaldr.

a)

b)

c)

d)

e)
ekil 1: Yzey leme aretleri ekil 1: Yzey ileme iaretleri

2.7. Przlln Tanm

58

Bir yzeyin kalitesini belirleyen izlerin girinti ve kntlarnn deerine przllk denir. Yzey przll ykseklii Rt veya ortalama przllk deeri Ra harfleri ile gsterilir. Yzey przlln lmek iin baz lme aletlerimiz vardr. Bu lme aletleri olmadan yzey przlln lmek mmkn olmaz. Bu lme aletleri ile lm yapmak iin baz standart przllk deerlerine ihtiyacmz vardr. ekil 2de bu przllk deerleri verilmitir. Bu lm aletlerine profilmetre denir.

Ortalama Przllk Przllk Snf Deeri Ra (m) Numaras

50 25 12,5 6,3 3,2 1,6 0,8 0,4 0,2 0,1 0,05 0,025

N12 N11 N10 N9 N8 N7 N6 N5 N4 N3 N2 N1

ekil 2: Yzey Kalite Deerleri

ekil 2de;
N1, N2, N3 Yzey Kaliteleri: Sper ince ileme, Lebleme, Parlatma, ilemlerinde kullanlan yzey przll kaliteleridir. N4, N5, N6 Yzey Kaliteleri: Silindirik talama, Yzey talama, T ekme ilemlerinde kullanlan yzey przll kaliteleridir. N7, N8, N9 Yzey Kaliteleri: Tornalama, Delik bytme, Frezeleme, Elektroerozyon, Kimyasal tala kaldrma ilemlerinde kullanlan yzey przll kaliteleridir. N10, N11, N12 Yzey Kaliteleri: Scak haddeleme, Souk haddeleme, Dvme, Dkm yapma ilemlerinde kullanlan yzey przll kaliteleridir.

59

Yzey Przllklerinin Yzey leme areti ile Standart Gsterim ekilleri: ekil 3de; Ra Przllk deerlerine gre yzey ileme iaretleri ve deerleri verilmitir. Yapm resminde bu przllk deerlerinin verilmesi gerekir. Aksi takdirde para istenilmeyen bir ileme makinas ile ilenebilir veya yzey istenilen ekilde olmaz.

Paralel izler

Radyal izler

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde boyuna gre paralel izler kmas gerektiini gsterir.

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde Radyal izler kmas gerektiini gsterir.

apraz izler

Boyuna gre dik izler

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde iki ynde birbirine dik izler kmas gerektiini gsterir.

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde parann boyuna gre dik izler kmas gerektiini gsterir.

Dairesel izler

Boyuna gre dik izler

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde Dairesel izler kmas gerektiini gsterir.

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde ok yn izler kmas gerektiini gsterir.

ekil 4: leme zlerinin Ynleri

leme zlerinin Ynleri:

60

Baz hallerde ileme izlerinin ynn belirtmek gerekebilir. ekil 4de ileme izlerini ynleri ile ilgili iaretler ve bunlarn nasl belirtilecei gsterilmitir. ekil 4de gsterilen iaretlerin dnda bir ileme eidi gsterilecekse resim zerine aklamal bir not yazlmaldr.

Paralel izler

Radyal izler

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde boyuna gre paralel izler kmas gerektiini gsterir.

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde Radyal izler kmas gerektiini gsterir.

apraz izler

Boyuna gre dik izler

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde iki ynde birbirine dik izler kmas gerektiini gsterir.

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde parann boyuna gre dik izler kmas gerektiini gsterir.

Dairesel izler

Boyuna gre dik izler

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde Dairesel izler kmas gerektiini gsterir.

aretin uyguland para ilendii zaman, ilenecek yzeyde ok yn izler kmas gerektiini gsterir.

ekil 4: leme zlerinin Ynleri

Yzey leme aretlerine Eklenen Rakamlarn ve Yazlarn Yerleri:

61

a = lenecek parann ileme pay (mm) b = Ra przllk deeri (3,2 veya 6,3 gibi) c = Paray ileme yntemi (talama, frezeleme gibi) d = parasnn zerindeki ileme izlerinin yn e = rnek uzunluk veya esas uzunluk (mm) f = Ra, przllk deerlerinden baka verilecek przllk deeri (m)

ekil 5: Yzey leme aretlerine Eklenen Rakam ve Yazlarn Yerleri

t alanm

ekil 6: Yzey Przllklerinin Gsterilmesi

ekil 6daki Yzey leme aretlerinin Aklanmas Parann herhangi bir metotla Ra 3,2 przllk deerinde ileneceini gsterir. Parann sadece tala kaldrarak Ra 6,3 przllk deerinde ileneceini gsterir. Parann tala kaldrma hari herhangi bir metotla, Ra 25 przllk deerinde ileneceini gsterir. Parann sadece tala kaldrarak alt snr Ra 1,6 ile st snr Ra 6,3 przllk deerleri arasnda ileneceini gsterir.

62

Parann yzeyinin Ra 3,2 przllk deerinde talanm olacan gsterir. rnek uzunluk veya esas uzunluk olarak geer. TS6212ye gre, 0,08-0,80-8-0,252,5 ve 25 mm serilerinden birisi seilir. Parann boyuna gre dik olarak ileneceini gsterir. (leme yn) Haddeleme ve dkm ilemlerinde para; boyutundan biraz byk dklr veya haddelenir. Bu ileme paydr. ekilde gsterilen parann ileme pay 2 mmdir ve j) Ra, przllk deerlerinden baka przllk deeri verilecekse przllk deerleri buraya yazlr.

2.8. Tala Kaldrlan Ve Kaldrlmayan Yzeylerin Birbirlerinden Ayrlmas

Yzey Kalite aretlerinin Resim zerinde Gsterilmesi
b
b

b b b

b b b

c e

a)
b

b) 3
b

c)

d)

ekil 7: aretlerin Resim zerinde Gsterilmesi

ekil 7: aretlerin Resim zerinde Gsterilmesi

Yzey ileme iaretlerinin gsterilmesi ekil 7deki gibidir. Yzey ileme iaretleri parann yzeyine ekil 7.a ve ekil 7.b deki gibi konur. ekil 7.c ve ekil 7.dde ise btn yzeyler ayn kalitede ilenecekse para yzeyine kalite iareti konmaz, sadece parann stne ilenecek yzey kalitesinin iareti konur veya paraya ait numaradan sonra parann st ksmna konur.

63

6,3

1,6

3,2

6,3

veya

1,6

1,6

3,2

ekil 8: aretlerin Resim zerinde Gsterilmesi Kurallar

ekil 8: aretlerin Resim zerinde Gsterilmesi Kural

ekil 8deki yzey kalitelerinin gsterimi iki ekilde olabilir. lk ekilde farkl yzey kaliteleri parantez iareti ile belirtilmi, parann dier yerlerinin ise Ra 6,3 yzey kalitesi ile ilenecei belirtilmitir. kinci ekilde farkl yzey kaliteleri parann zerinde belirtilmi, parantez iine bo iaret konularak dier yzeylerin Ra 6,3 yzey kalitesi ile ilenecei belirtilmitir.

3,2

Talanm

ekil 9: Yzey leme aretlerinin Resim zerinde Gsterilmesi

ekil 9: Yzey leme aretlerinin Resim zerinde Gsterilmesi

Yzeylerin kalitesini belirten ortak yzey ileme iareti, resmin st tarafna konur. malat yaplacak parann yzeylerinin ou ayn yzey kalitesinde ilenecekse yzeylerin ileme iaretleri resim zerine istenilen yerlere konur ve yzeylerin ouna ait olan yzey ileme iareti resmin uygun bir tarafnda aklamas yaplr. Resimde ayr bir yzey kalitesi varsa resmin zerinde yzey kalitesini belirten yzey ileme iareti konur ve bu yzey ileme iareti ayrca parantez iinde resmin st tarafna konur.

64

zel ileme tabii tutulacak yer varsa yzey kalitesi ile birlikte m eki getirilerek yzey ileme iaretinin sa stne yazlr. Yzey kalitesi para yzeyine verilmemise, bu resmin st tarafna yazlr ve dier yzeylerin bu yzey kalitesine gre ileneceini gsterir.

65

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA 01:Aada verilen tablodaki llerin tolerans deerlerini tolerans cetvelinden bulduktan sonra hesapladnz deerleri tabloya yaznz.
A 25 H 7 20 H 6 25 h6 33 h5 E ,es S E ,ei E B E K T

UYGULAMA 02:

15 25

10 H11

30 h5 20 H8
l Sembol Sapmalar

Yandaki ekilde; 10 delik Ra 0,8 kalitesinde, 20 delik Ra 1,6 kalitesinde, 30 mil ksm Ra 3,2 kalitesinde, Dier yerler Ra 6,3 kalitesinde ilenecektir. 10luk delik H11, 20lik delik H8, 30luk mil ksm h5 toleransnda ilenecektir. Buna gre; 1.Grn izerek llendiriniz. 2.Tolerans cetvelinden tolerans aralklarn bularak hazrladnz tolerans antedine yaznz. 3.Resmin st ksmna yzey ileme iaretlerini ekildeki gibi yaznz.

130 H11 0 h5

20 40 H8

66

UYGULAMA 03:
50 40

33
A

17

90 60 36 20

a c

10

d
Yukardaki mil yatann resmini 1:1 leinde iziniz. llendiriniz. a,b,c yzeyleri Ra 1,6 yzey kalitesinde, d,e,f yzeyleri Ra 3,2 yzey kalitesinde, Dier yzeyler Ra 6,3 yzey kalitesinde ilenecektir. A referans dzlemine gre g yzeyinde diklik 0,05 mm, A referans dzlemine gre h delik eksenindeki diklik 0,05 mmdir. Yukardaki verilen bilgilere gre yzey ileme, ekil ve konum toleranslarn para zerine yzey ileme iaretiyle birlikte yaznz. Parann st ksmna gerekli toleranslar yaznz.

67

40

lem Basamaklar
llendirme kurallarn belirleyiniz.

neriler

Grnleri llendiriniz.

giysisi giyiniz Temiz ve dzenli olunuz. Dikkatli resim iziniz. Gvenlik Tedbirlerine Uyunuz. llendirme kurallarna ve standartlarna uyunuz. l oklar ve l izgilerinin kalnlklarna dikkat ediniz. l rakamlarn standartlara uygun yaznz. izim ara gerelerini yannzda bulundurunuz

llendirme metotlar kullannz.

llendirme metotlarn uygulaynz. Gereksiz lden kannz. Yzey ileme iaretlerini standartlara uygun yapnz. ekil ve konum toleranslarn iyi reniniz. Yzey ileme iaretlerini standartlara uygun gsteriniz. zel ilem grm yzeyleri gstermek iin yzey ileme iaretinin sa stne yazarken m eki getirerek yaznz. Tavr ve Mesleki Alkanlkla uyunuz. Etiine Uygun Davrannz.

Yzey ileme iaretlerini gsteriniz.

Yzey ileme ynleri gsteriniz. Yzey ileme iaretlerini paralar zerinde gsteriniz.

zel ilem grm yzeyleri resimlerde gsteriniz.

Tolerans gerektiren nedenleri belirleyiniz. Toleranslar resimler zerinde gsteriniz.

68

CEVAP ANAHTARI Cevap Anahtar 1

A 25 H 7 20 H 6 25 h6 33 h5 25.000 20.000 25.000 30.000

E ,es S + 0.021 + 0.01 3 0 0

E ,ei 0 0 - 0.01 3 - 0.01 1

E B 25.021 20.01 3 25.000 33.000

E K 25.000 20.000 24.987 32.989

T 0.021 0.01 3 0.01 3 0.01 1

Cevap Anahtar 2

15 25
10

H11 h5 H8

30 20

l Sembol Sapmalar

Cevap Anahtar 3

69

10 H11 30 h5
+0,090 0 0 -0,009 +0,033 0

40 20 H8

6,3 1,6 3,2

50 40

33
A

17

3,2

0,05 A

90 60 36 20

1,6

40
1,6
0,05 A

3,2

3,2 10

PERFORMANS TEST

70

1,6

PERFORMANS TEST
renme faaliyetinde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz. PERFORMANS DEERLENDRME KRTERLER izim ara ve gerelerini hazr hale getirdiniz mi? izimin ilem srasn belirlediniz mi? izgi kalnlklarnn farkllklarna dikkat ederek; izim kurallarna gre izimi yaptnz m? llendirme metotlarna gre llendirme yaptnz m? llendirmenin eksiklii-fazlaln kontrol etiniz mi? Tolerans cetvelinden gerekli sapma deerleri bularak bulunan sapma deerlerini antede yazdnz m? Yzey ileme iaretlerini ilgili yerlerde kullandnz m? ekil ve konum toleranslarn ilgili yerlerde kullandnz m? almalarnz i alkanlklarna uygun olarak yaptnz m? Faaliyet deerlendirmeniz sonucunda hayr iaretleyerek yapamadnz ilemleri tekrar ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz. EVET HAYIR

71

Aada verilen resmi istenilen zelliklere gre iziniz. Merkezleme milinin n grnn 1:1 leinde iziniz. Gerekli llendirmeleri yapnz. Merkezleme milinin 42 ksm h5 toleransnda ilenecektir. 20lik ksm h6 toleransnda ilenecektir. Gerekli toleranslar tolerans cetvelinden bularak antede yaznz 20lik ksmda dairesellik 0,05 mm 20lik ksmda silindiriklik 0,05 mm 42lik ksmda dorusallk 0,05 mm A referansna gre; 20lik ksmdaki diklik 0,05 mm, 42lik ksmdaki silindiriklik 0,05 mm, 27lik ksmdaki silindiriklik 0,05 mm, 42lik ksmdaki diklik 0,05 mm B referans eksenine gre; 27lik ksmn sa yan kenarndaki eksenel yalpalama 0,05 mm 20 , 38lik ksmlar ve 50lik ksmn sa yan kenar, Ra 0,8 kalitesinde ilenecek, 42lik ve 20lik ksmn yan kenar, 50lik ksm Ra 3,2 kalitesinde ilenecek, Dier yerler Ra 6,3 kalitesinde ilenecektir. Yukardaki verilen bilgilere gre resim zerine gerekli yzey ileme, ekil ve konum toleranslarn doldurunuz. Merkezleme milinin n grnn 1:1 leinde iziniz. Gerekli llendirmeleri yapnz. Merkezleme milinin 42 ksm h5 toleransnda ilenecektir. 20lik ksm h6 toleransnda ilenecektir. Gerekli toleranslar tolerans cetvelinden bularak antede yaznz 20lik ksmda dairesellik 0,05 mm 20lik ksmda silindiriklik 0,05 mm 42lik ksmda dorusallk 0,05 mm A referansna gre; 20lik ksmdaki diklik 0,05 mm, 42lik ksmdaki silindiriklik 0,05 mm, 27lik ksmdaki silindiriklik 0,05 mm, 42lik ksmdaki diklik 0,05 mm B referans eksenine gre; 27lik ksmn sa yan kenarndaki eksenel yalpalama 0,05 mm 20, 38lik ksmlar ve 50lik ksmn sa yan kenar, Ra 0,8 kalitesinde ilenecek, 42lik ve 20lik ksmn yan kenar, 50lik ksm Ra 3,2 kalitesinde ilenecek, Dier yerler Ra 6,3 kalitesinde ilenecektir. Yukardaki verilen bilgilere gre resim zerine gerekli yzey ileme, ekil ve konum toleranslarn doldurunuz..

72

A B
42h5
27 m6

2x45

46
2x45

18

10

10 135
27

69

m 6 h5 H6
Sembol Sapmalar

42 20
l

73

20h6

50

38

30

34

38

6,3
0,05 A 0,05

3,2

0,8

0,8

3,2

4
0,8

0,05 B

A
0,8

0,05 0,05

B
42 h5
27 m6

2x45

20 h6 46
0,05 A 0,05 A
27

50 34

38 10

30 9

2x45 3,2

38 10 135

0,05 A

m6 h5 H6
Sembol

42 20
l

+0,021 +0,008 0 -0,009 +0,016 0

Sapmalar

Modlde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz. PERFORMANS DEERLENDRME KRTERLER izim ara ve gerelerini hazr hale getirdiniz mi? izimin ilem srasn belirlediniz mi? izgi kalnlklarnn farkllklarna dikkat ederek; izim kurallarna gre izimi yaptnz m? llendirme metotlarna gre llendirme yaptnz m? llendirmenin eksiklii-fazlaln kontrol etiniz mi? Tolerans cetvelinden gerekli sapma deerleri bularak bulunan sapma deerlerini antede yazdnz m? Yzey ileme iaretlerini ilgili yerlerde kullandnz m? ekil ve konum toleranslarn ilgili yerlerde kullandnz m? almalarnz i alkanlklarna uygun olarak yaptnz m? EVET HAYIR

Modl deerlendirmeniz sonucunda hayr iaretlediiniz ilemleri tekrar ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz.

74

3,2

18

69

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modl ile ilgili eksiklikleriniz var ise ilgili faaliyetlere geri dnerek bu eksikliklerinizi tamamlaynz. Modl baar ile tamamladysanz retmeninize danarak bir sonraki modle geebilirsiniz. Yzey Sembolleri ve llendirme modl ile kazandnz yeterlii bundan sonraki modller de sk sk kullanacanz unutmaynz. Bu konular birok kez karnza kacaktr. Bunun farknda olarak bu modlde kazandnz yeterlii gelitirmek ve gncel gelimeleri takip etmek, alannzda sizin kalifiye eleman olmanz salayacaktr.

75

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
AutoCAD 2000, AutoCAD2004, Program izim Kaynaklar. M. Gedikta, M. N. zda, Teknik Resim, alayan Yaynlar, stanbul, 1995 M. Bac, Teknik Resim, Birsen Yaynevi, 1998 .Zeki en, Nail zilingir, Temel Teknik Resim, stanbul, 1992 M. Arslan, M. Salam, Teknik Resim, Nobel Yayn Datm. M. Gedikta, M. N. zda, Teknik Resim, S.Bask, alayan Yaynlar, stanbul, 1995

76