T.C.

MLL ETM BAKANLII

MAKNE TEKNOLOJS

HAREKET DNTRME ELEMANLARI

521MMI178

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. KAM RESM ZMEK ....................................................................................................... 3 1.1. Kamn Tanm ve Kullanld Yerler ........................................................................... 3 1.1.1. Kamn Tanm ....................................................................................................... 3 1.1.2. Kamlarn alma ekli ........................................................................................ 4 1.1.3. Kamn Kullanld Yerler .................................................................................... 4 1.1.4. tici U ekilleri.................................................................................................... 4 1.1.5. Kamlarn stnlkleri ve Mahsurlu Yanlar ........................................................ 5 1.2. Kamlarn Snflandrlmas ............................................................................................ 5 1.2.1. evresiyle alan Kamlar ................................................................................... 5 1.3. Kam Gereleri ............................................................................................................... 8 1.4. Kamn retim Biimleri................................................................................................ 9 1.4.1. Kamlarn Elle malat ........................................................................................... 9 1.4.2. Kamlarn niversal Freze Tezghnda malat ..................................................... 9 1.4.3. Kamlarn zel Kam Tezghlarnda malat ........................................................ 10 1.4.4. Kamlarn CNC Tezghlarda malat ................................................................... 10 1.5. Kam Elemanlarn Hesaplanmas ................................................................................. 10 1.5.1. Kam Elemanlar ve Tanmlar ............................................................................ 11 1.6. Kam Diyagramlar ....................................................................................................... 11 1.6.1. Dzgn Hareket Salayan Kam Diyagramnn izilmesi .................................. 12 1.6.2. Dzgn Deien Hareket Salayan Kam Diyagramnn izilmesi .................... 13 1.6.3. Harmonik Hareket Salayan Kam Diyagramnn izilmesi............................... 15 1.7. Kam Resimleri ............................................................................................................ 16 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 18 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 21 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 23 2. KASNAK RESM ZMEK .............................................................................................. 23 2.1. Kasnan Tanm ve Kullanld Yerler ..................................................................... 23 2.1.1. Kasnan Tanm................................................................................................. 23 2.1.2. Kasnan Ksmlar ............................................................................................. 24 2.1.3. Kasnan Kullanld Yerler .............................................................................. 24 2.1.4. Kay Kasnak Sistemlerinin stnlkleri ve Mahsurlar ................................... 25 2.2. Kasnan Snflandrlmas .......................................................................................... 25 2.2.1. Dz Kay Kasnaklar ......................................................................................... 25 2.2.2. V Kay Kasnaklar ............................................................................................. 26 2.2.3. Poly V Kasnaklar ............................................................................................... 26 2.2.4. Halat Kay Kasnaklar ....................................................................................... 27 2.2.5. Gergi Kasnaklar ................................................................................................. 27 2.2.6. Kademeli Kasnaklar ........................................................................................... 28 2.2.7. Yuvarlak Kasnaklar ............................................................................................ 28 2.2.8. Avara Kasnaklar ................................................................................................. 29 2.2.9. Klavuz Kasnaklar .............................................................................................. 29 2.2.10. Otomatik ve Ayarlanabilir Kasnaklar ............................................................... 29 2.2.11. Senkronize Kasnaklar ....................................................................................... 29

ii

2.3. Kasnak Gereleri ......................................................................................................... 30 2.4. Kasnan retim Biimleri ......................................................................................... 30 2.5. Kasnan Millere Balanmas ..................................................................................... 31 2.6. Kasnak ile lgili TS izelgeleri ................................................................................... 31 2.7. Kasnan Standart Gsterilmesi .................................................................................. 32 2.7.1. Senkronize Kay ve Kasnann Standart Gsterilmesi .................................... 33 2.8. Kasnak Hesaplar......................................................................................................... 33 2.9. Kasnak Yapm Resimlerinin izilmesi ....................................................................... 34 2.10. Kayn Tanm ve Kullanld Yerler ...................................................................... 38 2.11. Kayn Snflandrlmas........................................................................................... 38 2.11.1. Dz (Yass) Kaylar ........................................................................................ 38 2.11.2. V Kaylar ......................................................................................................... 39 2.11.3. Yuvarlak Kaylar ............................................................................................. 39 2.11.4. Senkronize Kaylar .......................................................................................... 39 2.12. Kay Gereleri .......................................................................................................... 40 2.12.1. Ksele Dz Kaylar ......................................................................................... 40 2.12.2. Tekstil Dz Kaylar ......................................................................................... 40 2.12.3. Sentetik Dz Kaylar ....................................................................................... 40 2.12.4. ok Katl Dz Kaylar .................................................................................... 40 2.12.5. V Kaylar ......................................................................................................... 40 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................... 42 LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 45 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 47 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 49 KAYNAKA ......................................................................................................................... 50

iii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI178 Makine Teknolojisi Bilgisayar Destekli Makine Ressaml Hareket Dntrme Elemanlar Kam ve kasnak hesaplarn yapma, ilgili TS ve ISO standartlarndan yararlanarak kam ve kasnak resimlerini izme yeterlii kazandran renme materyalidir. 40/24 10. snf ortak alan derslerini alm olmak Kam ve kasnak resmi izmek Genel Ama Gerekli ortam salandnda bu modl ile kam ve kasnak hesaplar yapabilecek, ilgili TS-ISO standartlarndan bilgi alabilecek ve elde edilen verilere gre yapm resimlerini izebileceksiniz. Amalar 1. Kam hesaplar yapabilecek ve yapm resimlerini izebileceksiniz. 2. TS-ISO standart izelgelerinden kasnakla ilgili bilgileri alabilecek ve yapm resimlerini izebileceksiniz. Ortam: Teknik resim izim atlyesi Donanm: Resim masas, izim ara gereleri, tepegz, data-show, bilgisayar destekli izim ortam, rnek kasnak ve sistemleri Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iv

GR GR
Sevgili renci,
Teknik resim izme ve okuma becerisi kazanmak, bir meslek adam iin olmazsa olmaz bir zorunluluktur. Global olarak olduu kadar ekonomik ve ticari olarak da klen dnyamzda irketler artk kendi dar evrelerinde deil, daha geni bir pazar alannda faaliyet gstermek zorundadr. Bu byk pazarda sanayi ve ticari faaliyetlerine devam eden irketler birbirleriyle olan ilikilerin teknik boyutunda, uluslararas bir dil olan teknik resmi etkili bir ekilde kullanmak zorundadr. Klasik yntemlerin kullanld ve gemite kalan retim tekniklerinde rn nce retilip sonra projeye dklrken imdilerde bir rn nce tasarlanmakta ve daha sonra sfr hata ve sfr fire mantyla retilmektedir. Bir rnn piyasadaki evrim sresi de gittike azalmaktadr. Piyasada kalc olabilmek iin bir irketin teknik olarak yeterli olmas ve gelimeleri srekli takip etmesi gerekmektedir. Bundan dolay irketler eitimli ve deneyimli eleman aray iine girmilerdir. irketlerin eitimli eleman araylarnda en nemli pay bilgisayar ortamnda tasarm yapabilen ve teknik resim izip okuyabilen elemanlar oluturmaktadr. Bilgisayar ortamnda tasarlanan rnlerin maliyetleri, iilik giderleri, stok kontrolleri, analizleri de bilgisayar programlar vastasyla yaplmaktadr. Bu bakmdan rn tasarmnn ilk aamas olan teknik resmin izilip okunmas, bir teknik eleman iin mutlaka kazanlmas gereken bir beceridir. Bu modlde kam ve kasnaklara ait yapm resimlerinin izilmesini reneceksiniz. Bilgisayar ortamnda alacaksnz. Konuyla ilgili standartlardan yararlanacaksnz. zellikle kam izimlerinde bilgisayar ortamnda almann tasarm aamasnda birok pratik yann kefedeceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET1

RENME FAALYET-1 AMA
Kam hesaplar yapabilecek ve yapm resimlerini izebileceksiniz.

ARATIRMA
Yaknnzda bulunan bir motor yenileme atlyesine giderek motor supaplarnn alp kapanma hareketini salayan eksantrik (kam) milini inceleyiniz. Yeniletirme ilemi bitmi ve montaj tamamlanm bir motor bloku zerinde bulunan eksantrik (kam) milinin supaplara nasl hareket verdiini incelemek amacyla i yeri alanlarndan yardm isteyiniz. nternet ortamnda kamlarla ilgili bilgi toplamak maksadyla arama motorlarnda kamlarla ilgili baz anahtar kelimeleri yazarak arama yaptrnz. Karnza kacak arama sonularna gre bulacanz sitelerden kamlarla ilgili bilgi resim ve animasyonlar kaydederek arkadalarnzla snf ortamnda paylanz.

1. KAM RESM ZMEK

1.1. Kamn Tanm ve Kullanld Yerler
1.1.1. Kamn Tanm
Dairesel hareket yaparak kam iticisinin alternatif hareket yapmasn salayan zel biimli makine elemanlarna kam denir. Kam dier makine elemanlaryla elde edilemeyen dzgn olmayan veya zel hareketlerin elde edilmesinde kullanlr. Kamn srekli temas hlinde bulunduu ve alternatif hareket yaptrd elemana itici denir. tici genelde alternatif hareket yapsa da baz durumlarda alternatif dairesel hareket yapt da olur. Burada alternatif hareketten kast aa yukar, saa sola gibi gidip gelme hareketidir. Bilindii gibi genelde makine elemanlar dairesel hareket yaparak alrlar. Kamlarla makine elemanlarna deiik hzlarda ve boylarda alternatif hareket ettirmek mmkndr.

1.1.2. Kamlarn alma ekli

Aada bir kam mekanizmas grlmektedir (ekil 1.1). Kam mekanizmalar genellikle kam, itici ve iticiyi zerinde tutan gvdeden oluur. Kam kendi ekseni etrafnda dairesel hareket yaptnda simetrik olmayan evre profili sayesinde iticiyi aa yukar hareket ettirir. Burada iticinin yukar ktktan sonra geri geli hareketi sisteme eklenen bir yay ile salanabilir. ticisine her iki ynde hareket salayan kamlar ift etkili kamlardr.

ekil 1.1: Kamn alma ekli

1.1.3. Kamn Kullanld Yerler

Kamlar makinelerdeki otomatik dzeneklerin altrlmasnda nemli rol oynar. zellikle patlamal ve yanmal motorlarda gaz giri ve kn salayan supaplarn hareketinin salanmasnda, saatlerde, kilitlerde, otomat torna tezghlarnda kalem ve revolver baln hareketlerinin elde edilmesinde, diki makinelerinde, vida tezghlarnda kalem hareketinin salanmasnda ve dier otomatik alan makinelerde kullanlr.

1.1.4. tici U ekilleri

Kam iticilerinin kam ile temas ettii ularnn ekilleri deiik ekillerde imal edilir. Bu deiik u ekilleri aada gsterilmitir (ekil 1.2).

ekil 1.2: tici u ekilleri

1.1.5. Kamlarn stnlkleri ve Mahsurlu Yanlar

stnlkleri Kamlar birok deiik hareketin elde edilmesi iin kolayca tasarlanabilir. Mekanizmada az yer igal eder. Konumlandrmada yksek hassasiyetin ve uzun mrn istendii yerlerde kullanlabilir. Yksek hzlarda kullanlabilir. Otomasyon sistemlerine elverilidir. Mahzurlar Kamlarn imalat pahal bir ilemdir. Kamlar srekli anma etkisi altndadr. Kamn kullanld makinenin hassasiyeti titreimden dolay bozulabilir.

1.2. Kamlarn Snflandrlmas

Kamlar alma ekilleri bakmndan aadaki gibi snflandrabiliriz. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus teknolojinin hibir zaman ayn kalmad ve bu sebeple aada yapacamz snflandrmann da zamanla deiebileceidir. evresiyle alan Kamlar Motor Kamlar Disk Kamlar ereveli Kamlar Kanall Tambur Kamlar Aln Ksm le alan Kamlar Aln ekilli Kamlar Kanall Disk Kamlar

imdi kam eitlerini ve alma ekillerini srayla inceleyelim.

1.2.1. evresiyle alan Kamlar

Bu kamlar iticiye evreleriyle deerek hareket verdikleri iin bu ismi almlardr. Bunlar motor kamlar, disk kamlar, ereveli kamlar ve kanall tambur kamlardr. Motor kamlar

Motor kamlar, motorlarn supaplarn ap kapamakta kullanlr (ekil 1.3). Bu kam sahip olduu zel profil sayesinde dnme hareketi yaparken iticisini hareket ettirerek supaba ileri geri hareketi yaptrr. Bu alp kapanma hareketi sayesinde motorun iine yakt girer veya yanan yakttan arta kalan gaz dar kar. Her bir supap iin yaplan bu kamlarn bir milin zerinde toplanmasyla kam mili pratikte anld ekliyle eksantrik mili ortaya kmtr (Resim 1.1).

Resim 1.1: Motor kam mili

ekil 1.3: Motor kamnn almas

Disk kamlar

Disk kamlar adndan da anlalaca zere disk eklindedir. Bu tr kamlar kendilerinden beklenen hareketi salamak iin genellikle simetrik deildir. Bu yzden biimsiz grnleri vardr. Aada eitli disk kam resimleri verilmitir (ekil 1.4).

ekil 1.4: Disk kamlar

ereveli kamlar

ereveli kamlarn iticisi ereve eklindedir. Kam dnme hareketi yaparken her iki taraftan yataklanm olan itici saa sola alternatif hareket yapar. Bu kam dzeneinin kullanld yere rnek olarak mekanik elekler gsterilebilir.

Kanall tambur kamlar

Bu kamlar bir tamburun zerine eitli profilde sonsuz kanallarn almasyla elde edilir. Kam dndnde bu kanallarn ierisinde bulunan her iki taraftan yataklanm itici saa sola alternatif hareket yapar. Sonsuz kanal teriminden kast tamburun bir ucundan balayan kanaln tamburun evresini dolatnda yine ayn noktaya gelmesidir (ekil 1.5).

ekil 1.5: Kanall tambur kam

Yanda (ekil 1.6) bir kanall tambur kamn alma ekli grlmektedir. Her iki tarafndan yataklanm bulunan kanall tambur kam, kendi ekseni etrafnda dndnde kanalnn iinde bulunan iticiyi saa sola hareket ettirecektir. Dikkat edilirse burada salanan hareketin ereveli kamlarla salanan hareketle benzerlik gsterdii grlecektir.

ekil 1.6: Kanall tambur kamn almas

1.2.2. Aln Ksmyla alan Kamlar

Bu tr kamlarn iticiye hareket veren ksmlar aln ksmlarndaki girinti veya kntlar olabilecei gibi aln ksmlarna alan sonsuz kanallar da olabilir. Aln ekilli kamlar

Bu kamlarn aln ksmlarnda iticiye alternatif hareket yaptracak ekilde zel biimli girinti ve kntlar bulunur (ekil 1.7).

ekil 1.7: Aln ekilli kam

Kanall disk kamlar

Bu kamlar bir disk zerine alm sonsuz kanallardan oluur. Kamn dnmesiyle bu kanaln iinde bulunan iticinin makaras alternatif hareket yapar. Bu kamlar da ereveli kamlar ve kanall tambur kamlar gibi ift etkilidirler. Yani iticinin ileri ve geri kurslarn kamn dnme hareketi salamaktadr. Bu tr yataklarn iticisinin kanal iinde kalan ksmlarna srtnme etkisini azaltmak iin rulmanl yatak taklmaktadr. ekil 1.8de alt ve st son konumlar grlmektedir.

ekil 1.8: Kanall disk kam

1.3. Kam Gereleri

Kamlar ilettikleri kuvvetin deeri ile iletme hzna gre dkme demir, dkme elik, fiber, pirin, bakalit, plastik veya sementasyon eliinden imal edilebilir. Tasarm amacna gre genelde sertletirilebilen eliklerden imal edilir. ticinin alt yzeyler sertletirilerek talanr. Sertletirmeye tabi tutulan kamlarn sertlii 5060 HRC olmaldr.

1.4. Kamn retim Biimleri

Kamlarn retim ekilleri zamanla gelierek gnmzdeki son hli olan bilgisayar destekli tasarm ve imalat aamasna kadar gelmitir. Tasarm ve retim teknikleri gelitike kamlarn imal edilmeleri daha kolay ve daha ekonomik hle gelmektedir. Bilgisayar destekli tasarm sayesinde ok deiik profillerde kamlarn kolayca tasarlanmas ve hassas bir ekilde CNC tezghlarda retilmeleri mmkndr. imdi kam retim yntemlerini reneceiz.

1.4.1. Kamlarn Elle malat

Kamlarn elle imal edilmeleri srasnda yaplan ilk ilem kamn izilmesidir. Bunun iin kam diyagramlar iticinin yapaca hareketlere gre izilir. Bu hareketler ykselme durma ve dn hareketleridir. Diyagramdan elde edilen mesafeler daha nceden belli alarda paralara blnm bulunan kam resminin zerindeki asal izgilerin zerine iaretlenir. aretlenen noktalar uygun bir pistole kullanlarak birletirilir. Bylece kam profili elde edilmi olur. Elde edilen kam profili kam diskinin zerine markalanr. Daha sonra kesme delme ve eeleme gibi teknikler kullanlarak kam profili oluturulmaya allr. Bu yntem zahmetli ve tecrbe gerektiren bir ilemdir. Ayrca elde edilen kam, makinede yaplan kamlar kadar dzgn olmaz. Kam yzeylerinde eelemeden oluan hatalardan dolay ortaya kan przllkler kam iticisinin titreimli almasna sebebiyet verebilir.

1.4.2. Kamlarn niversal Freze Tezghnda malat

niversal freze tezghlarnda kamlarn dorudan yaplmalar mmkn deildir. Ancak kam imalat iin zel olarak hazrlanm basit makineler ve aparatlar yardmyla basit baz kamlar niversal freze tezghlarnda yaplabilir. Kam yapmnda kullanlan bu trden aparatlar kopya mant ve tezghn kendi blme prensiplerinden hareketle alr. Bu aparatlarda zel bir blme aygtna balanan elektrik motoruyla kamn bal bulunduu milin srekli hareketi salanr. Bu blme aygt sonsuz vidasna elektrik motoru balanm bir divizr olarak dnlebilir. Yaplmas istenen kamn bir taslak ekli yaplarak blme aparatndaki aln ksmna balanr. Bu taslak kam, bir dayama ile durdurulur. Zincirli bir arlk mekanizmasyla taslak kamn dayamayla srekli temas hlinde bulunmas salanr. Dayama ise tezghn tablasnda sabit durumdadr. Bu ekilde divizr elektrik motoruyla hareket ettirildiinde arln etkisiyle dayamayla srekli temas hlinde bulunan klavuz kamn ekli ilenecek olan kama verilmi olur. Aparata gerek grlmeden de baz basit kamlarn imalat divizr eksen konumlarnn ayarlanmasyla mmkndr. Buradaki mantk kamn eitli eksenlerdeki farkl aplarda dairelerden olutuundan hareketle bu dairelerin merkezlerinin freze tezghnn tabla hareketleriyle bulunarak divizrn evirme kolunun dndrlmesiyle ilenmesidir. Pratik olarak yaplan bu kamlar pek muntazam olmazlar. Ancak ee ile el iilii yaplarak tamamlanr.

1.4.3. Kamlarn zel Kam Tezghlarnda malat

Kamlarn kullanma alanlarnn okluundan dolay sanayide zel kam yapan tezghlara ihtiya duyulmu ve bu amala sadece kam imalat yapan tezghlar tasarlanmtr. Ancak ekonomik ynden ok pahal olduklarndan pratik olmalarna ramen her iletmede bulunmamaktadr.

1.4.4. Kamlarn CNC Tezghlarda malat

Kamlarn retim yntemlerinde son yllarda nemli gelimeler kaydedilmitir. Kam profillerinin bilgisayarda tasarlanmas ve saysal kontroll tezghlar sayesinde kamlarn tasarlanmas ve imalat tamamen deimitir. 1960larn sonlarna kadar kamlar kt zerinde markalama teknikleri kullanlarak tasarlanyor ve elle, klasik takm tezghlarnda veya kopya tertibatl tezghlarda dk adetlerde retiliyordu. Son zamanlarda kamlar tamamen niversal ve ayn zamanda ekonomik bir yol olan bilgisayar destekli tasarm teknikleri kullanlarak tasarlanmaktadr. Bilgisayar ortamnda profilleri istenilen deerlerde oluturulan kamlar CNC freze tezghlarnda ve CNC elektroerozyon tezghlarnda hassas bir ekilde ilenmektedir. Kamlarn tasarlanmas iin eitli programlama dillerinde yazlmlar gelitirilmitir. Bu yazlmlar sayesinde kam iin gerekli olan parametreler girilerek kamn etkileimli olarak tasarlanmas mmkndr. Bu yazlmlara internetten eriim imkn bulunmaktadr. Bu programlarda elde edilen kam resmi bir CAM programna alnarak CNC tezgh iin gerekli programlama kodlar retilebilir. Kamlarn CNC tezghlarda retilmesinin stnlkleri u ekilde sralanabilir. Kam profilinin hassas olarak tasarlanmas leme srasnda kesinti olmamas sebebiyle kam yzeyinin przsz elde edilebilmesi Doru ve hassas olarak retilebilme Klasik tezghlarda elde edilmesi zor olan geometrilerin CNC tezghlarda kolayca elde edilebilmesi Elde edilen hassas bitirme yzeyleri sayesinde titreimsiz alma imkn

1.5. Kam Elemanlarn Hesaplanmas

Kam elemanlarnn hesaplanmasndan nce bu elemanlarn neler olduklarn renmemiz yerinde olacaktr. imdi kam elemanlarn bir kam resmi zerinde inceleyelim.

10

1.5.1. Kam Elemanlar ve Tanmlar

ekil 1.9: Kam elemanlar

Kurs boyu: Kamn bir tam turu srasnda iticinin geldii en alt ve en st konum arasndaki mesafedir. Kam profili: Kamn iticisine hareket veren erisel ekilli evre ksmdr. Delik ap: Kam dndrecek olan milin getii deliktir. Gbek ap: Mil delik apndan biraz daha byk olarak imal edilen ve kam deliinin dayanmn artran faturann apdr. Temel daire: tici ucunun kam eksenine en yakn olduu yerden geen dairedir. ticinin takip ettii yol: Kam dnerken iticisinin kam profili zerinde takip ettii yoldur.

1.6. Kam Diyagramlar

Kam yapm resimlerinin izilebilmesi iin ilk nce kam diyagramnn izilmesi daha sonra izilen kam diyagramndan elde edilen mesafelerin kam resmi zerine tanarak kam profilinin karlmas gerekmektedir. Kam diyagramlar kamn iticisine salad hareketin cinsine bal olarak farkllk gsterir. Bunun yannda kamlarn yapm resimlerinin izilebilmesi iin aadaki bilgilere ihtiya duyulmaktadr.

11

Kamn iticiye yaptraca hareketin cinsi ticinin kurs boyu ticinin en dk konumu ile mil ekseni arasndaki mesafe

1.6.1. Dzgn Hareket Salayan Kam Diyagramnn izilmesi

Bu tip kamlarda itici sabit hzla ykselir ve sabit hzla geri dner. imdi iticisine dzgn hareket salayan kam diyagramnn izilmesi bir rnekle aklanacaktr (ekil 1.10). RNEK 1 Bir kam mekanizmasnda iticinin kursu 50 mmdir. ticinin en dk konumu ile kam ekseni arasndaki mesafe 40 mm, mil ap 30 mm ve gbek ap 58 mmdir. Kam saat ibresinin ters ynnde dnerek almakta ve iticisine srayla aadaki hareketleri yaptrmaktadr. 120lik dnle iticisini 50 mm ykseltiyor. 30lik dn srasnda sabit kalyor. 60lik dnte 30 mm iniyor. 30lik dnte sabit kalyor. 60lik dnte 20 mm daha iniyor. 60lik dnte sabit kalarak kursunu tamamlyor.

Kam diyagramnn izilmesinde yukardaki veriler kullanlarak aadaki ilemler yaplr. Birbirine dikey olarak izilen iki eksenden yatay olannn zerine kamn bir turundaki alar istenilen mesafelerde iaretlenir. Burada eit alar iin eit mesafeler alnmaldr. Dikey eksen zerine iticinin yapt kurs mesafeleri yatay izgiler hlinde izilir. rneimizde iticinin kurslar 20 ve 50 mmdir. Alar gsteren yatay dorudan her a iin yukarya doru dik izgiler izilerek yatay izgilerle aktrlr. Son olarak kamn iticisine yaptraca hareketlere gre 0 noktasndan balayarak kam diyagram izilir.

12

ni

ni

ekil 1.10: Dzgn hareket salayan kam diyagram

1.6.2. Dzgn Deien Hareket Salayan Kam Diyagramnn izilmesi

Bu tip kam mekanizmalarnda itici dzgn hzlanarak veya dzgn yavalayarak yol alr. ticinin ivmesi sabittir. ticinin ald yol; hzn ortalama deeriyle zamann karesinin arplmas sonucunda bulunur. ticisine dzgn deien hareket salayan kam diyagramnn izilmesi de bir rnekle aklanacaktr (ekil 1.11). RNEK 2 tici kursu 50 mm, iticinin en dk konumu ile kam ekseni arasndaki mesafesi 40 mm, mil ap 30 mm ve gbek ap 58 mm olan bir kam, saat ibresinin tersi ynde dnerek iticisine aadaki hareketleri vermektedir. 120lik dnle 2 mm/sn. ivmeyle dzgn hzlanan hareket yaparak iticisini 50 mm ykseltmektedir. 30lik dn srasnda sabit kalmaktadr. 90lik dn srasnda 2 mm/sn. ivmeyle dzgn hzlanan hareket yaparak 25 mm inmektedir. 90lik dn esnasnda 2mm/sn. ivmeyle dzgn yavalayan hareket yaparak 25 mm daha inmektedir. 30lik dnte sabit kalmaktadr.

Kam diyagramnn izilmesinde yukardaki veriler kullanlarak aadaki ilemler yaplr. Kam diyagramnn yatay ve dikey izgileri izilir. 1 sn.lik dn miktarna ka derecelik ann karlk geldii kamn bir turunu ka saniyede tamamlandndan hareketle bulunur. Bunun iin kamn dakikadaki devir says bilinmelidir. Bu uygulamada hesaplamada kolaylk olmas bakmnda kamn bir turunu 12 sn.de tamamlad kabul edilmitir.

13

Kamn yukarda verilen her hareketi iin e=1/2.a.t formlyle birim zaman iin ykselme veya alalma miktar hesaplanr. imdi buna gre adm adm kam diyagramnn izilmesi iin gerekli olan mesafeleri hesaplayalm.

Kamn ilk hareketi olan 120 lik dnndeki 50 mmlik ykselme hareketi iin; 1. 2. 3. 4. saniyede alnan yol: (1/2).a.t den 1/2.2.1 = 1 mm saniyede alnan yol: (1/2).2.2 = 4 mm saniyede alnan yol: (1/2).2.3 = 9 mm saniyede alnan yol: (1/2).2.4 = 16 mm olarak hesaplanr. Yani iticinin 120lik dnnde alaca yol 16 mm olarak bulunur. Ancak bizim birinci admda istediimiz iticinin 50 mm ykselmesiydi. Yaplacak izimde bu mesafeler 50 mmye oranlanarak gerek ykseklikler elde edilecektir. Dikkat edilmesi gereken nemli bir nokta iticinin hareketi dzgn hzlanan hareket ise hareketin balang noktas 0 olarak, dzgn yavalayan hareket ise hareketin biti noktas 0 noktas alnarak hesaplanan ykseklikler kam erisinin iziminde kullanlmaldr.

Burada sadece izeceimiz kam diyagram iin ilk 50 mm'lik ykselme hareketi iin hesaplama yaplmtr. Dier hesaplar yaptmzda ortaya kacak kam diyagram aadaki gibi olacaktr.

ni

ni

ekil 1.11: Dzgn deien hareket salayan kam diyagram

14

1.6.3. Harmonik Hareket Salayan Kam Diyagramnn izilmesi

Dairesel bir yrnge zerinde sabit hzla hareket eden bir noktann daire ap zerindeki iz dm harmonik harekettir.Yandaki ekildeki (ekil 1.12) A noktas dairenin C noktasndan saat ibresi ynnde hareketine balar ve sabit hzla daire etrafnda dnerse dairenin ap zerinde B noktas gibi iz dmler oluturur. Birim zamanda oluan bu iz dmlerin C noktasna olan mesafeleri kamn ykselme veya alalma deerleri olarak kullanlr. A noktas C noktasnda iken B iz dm de C noktasnda olduundan hz sfrdr. A noktas D noktasna yaklatka Bnin hz artar ve A noktas D noktasna geldiinde B en byk hzna ular. A noktas D noktasndan E noktasna yaklatka hz giderek azalr ve E noktasnda sfrlanr.

ekil 1.12: Harmonik hareket

imdi nceki kam diyagramlarnda izdiimiz kam diyagramnn aynsn bir de harmonik hareket iin izilmesini renelim. Bunun iin u admlar takip edilmelidir: Kam diyagramnn yatay ve dikey izgileri izilir (ekil 1.13). Yatay izgi istenilen a aral kadar eit mesafelere blnr. Kam ilk olarak 50 mmlik ykselme hareketi yapacandan kam diyagramnn sol tarafna izilen 50 mm apl yarm daire 120lik blnt miktar kadar eit paralara blnerek dairenin zerinde bulunan noktalardan saa doru yatay izgiler izilir. Yatay eksendeki 1 numaral noktadan balanarak yukarya doru dikmeler klr, bu dikmeler yarm daireden izilen yatay izgilerle srayla aktrlarak kam diyagramnn geecei noktalar bulunur. Yatay eksen bu uygulamada 24 eit paraya ayrlmtr. Yani her bir para 15ye eittir. Kam 1. hareketini 120de tamamladndan sol tarafa izilen daire 120/15=8 olacandan 8 paraya ayrlmtr. Kamn dier hareketleri de ayn yntemle izilerek kam diyagram tamamlanr.

15

ni

ni

(Tam Tur)

ekil 1.13: Harmonik hareket salayan kam diyagram

ekil 1.14: Kam yapm resminin izilmesi

1.7. Kam Resimleri

Kam resmini izmenin ilk aamas olan kam diyagramnn izilmesini yukarda renmitik. imdi adm adm kam yapm resimlerinin izimini renelim (ekil 1.15). Yatay ve dikey eksenler izilir. Temel daire izilir. Diyagramda yatay eksen ka eit paraya blnmse izdiimiz temel daire o kadar asal paraya blnr.

16

Kam diyagramnda kamn hareketlerini gsteren mesafeler diyagramdan alnarak izilen dorular zerine srasyla temel daire esas alnmak suretiyle iaretlenir. Bulunan noktalar pistoleyle birletirilir. Bylece kam profili oluturulmu olur. Asal blntde kullanlan ve dairenin merkezinden kan dorular mesafeleri bulduumuz yaylar ve iticinin kam merkezine en fazla yaklat noktadan geen temel daire, yardmc izgiler olduklarndan silinir. Kamn n grnnde gbek ap, mil ap ve kama kanal gsterilir. Kamal balantdan farkl olarak baka bir balant ekli kullanldysa izimde gsterilir. Daha sonra kamn sol yan grnts izilerek kamn kalnl ve gbek genilii gsterilir. Kamlarn yapm resimlerinde kam diyagramlarna yer verilmez ancak bilgi olmas bakmndan kamn hareketleri asal olarak ifade edilir. Kam diyagram yerine kamn dnme alarna denk gelen yksekliklerin gsterildii bir izelge hazrlanr.

lang

lanm

ni

15.4

34.6

42.7

48.1

45.6

24.4

ni

1.9

7.3

2.9

25

50

50

50

35

20

20 20

10

Kot

17.1

0
330

0
345

105

110

125

140

155

170

185

200

215

230

245

260

275

290

305

15

30

45

60

75

90

Derece

ekil 1.15: Kam yapm resmi

17

360

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilem basamaklar ve nerileri dikkate alarak kam resmi iziniz.

lem Basamaklar
Temel daire apna gre evre anm dorusunu ve yksekliini iziniz. evre anm dorusunu eit paralara blnz.

neriler
Verilen temel daire apna gre evre anm dorusunu ve yksekliini iziniz. evre anm dorusunu eit paralara blnz. Kamn hareketlerini analiz etmeyi unutmaynz. Bo bir kda kamnzn yapaca hareketi ve hareket eitlerini srayla yaznz. Sabit hzl, dzgn yavalayan veya hzlanan ve harmonik hareket durumlarn not ediniz. Bir kamn hareket biimlerinden birkan birden salayabileceini unutmaynz. Autocad ortamnda alyorsanz divide komutuyla yatay ekseni blebilirsiniz. Bulduunuz noktalara point komutuyla noktalar iaretleyiniz. Bu, yapacanz izimde yardmc olacaktr. alma kdnzda hesapladnz deerleri teker teker dikey eksende iaretleyiniz. Yatay eksende bulduunuz noktalardan ortho komutu aktif durumdayken yukarya doru dikmeler kmanz daha pratik olacaktr. Snap from komutuyla yatay eksende bulunan blnt noktalarn temel alarak ykseklikleri saysal olarak klavyeden girerek iaretleyebilirsiniz. vmeli hareket varsa dzgn hzlanan veya yavalayan hareket ekillerine gre 0 noktasn belirleyiniz. Harmonik harekette izeceiniz yarm dairenin apnn alnan mesafe kadar olmasna dikkat ediniz. Harmonik harekette yarm daireyi ve ivmeli harekette izeceiniz doruyu divide komutuyla eit paralara blebilirsiniz. Ortho komutu aktif durumdayken kam diyagramn oluturacak noktalar bulduunuz yatay ve dikey izgileri kesime noktalarna kadar ularndan tutarak ksaltnz. Bu iziminizde oluabilecek karklklar ve yanllar nleyecektir.

Yatay ekseni almanza uygun a aralklarnda eit mesafelere blnz.

Ykseklikte klan mesafeleri iaretleyiniz.

18

 aretlenen noktalar birletiriniz.

aretlenen noktalar birletirmek iin spline komutunu kullannz. Kam hareketlerini yatay eksende llendirmeyi unutmaynz. Kam temel dairesini yatay ekseni bldnz miktar kadar blnz. Kam temel dairesini iziniz ve AutoCad ortamnda alyorsanz kam ekseninden eit paralara blnz. balayan dorular < iaretini kullanarak isteiniz ada izebilirsiniz. izdiiniz kam diyagramndan ykseklik llerini llendirme komutuyla llendirerek izeceiniz Kam diyagram zerinde ykseklii bulabilirsiniz. iaretlenen ykseklik llendirmede kullandnz noktalarn istenilen mesafelerini kam temel noktalar olmasna dikkat ediniz. Bunu salamak dairesine taynz. iin bulduunuz noktalar point komutuyla iaretleyiniz ve llendirmede snap point zelliini kullannz. Tanan noktalar birletirirken spline komutunu kullannz. izime klavuzluk yapmas iin izilen yardmc izgileri ve temel dairesini siliniz. Kam delik ve gbek apn iziniz. Kama kanal ve Tanan noktalar birletirerek dier detaylar iziniz. kam erisini iziniz. Sa yan grnte kam ve gbek kalnln gsteriniz. Oluturduunuz izim, bir CAM programna tanarak CNC tezghta kamn profilinin ilenmesi iin CNC kodu retmekte kullanlabilir. Kam diyagramn ve erisini llendirirken kamn yapt ykselme durma ve alalma hareketlerini asal olarak ifade ediniz. leme iaretlerini ve baz llerin toleranslarn Kam diyagram ve erisini istenen zelliklerde belirtiniz. llendiriniz. Verilen toleranslarn alt ve st snrlarn gsteren kk bir tabloyu yapm resmine aktarabilirsiniz. Gerekli grlrse kamn yapt hareketleri alaryla beraber veren bir tablo izerek yapm resminin altna yerletiriniz (kot, a tablosu). Antette gerekli olan gere, lek, parann ad, para numaras, montaj numaras vb. bilgilere yer veriniz. Anteti izip doldurunuz. Okulunuzun ve altnz irketin kulland bir antet ekli varsa kullannz yoksa teknik resim kitaplarnda izilen standart antetleri kullanabilirsiniz.

19

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz. 1. 2. Deerlendirme ltleri Bo bir kda kam analizini yaptnz m? Kamn her hareketi iin birim zamanda yapaca ykselme durma ve alalma miktarlarn hesapladnz m? Yatay ve dikey eksenleri uygun lde izdiniz mi? Yatay ekseni gerekli miktarda paralara blp yukarya doru dikmeler ktnz m? Dikey eksende kamn yapaca hareketleri iaretleyip yatay eksenden gelen izgilerle kesitirdiniz mi? Bulduunuz noktalar birletirerek kam erisini izdiniz mi? Kam diyagramn llendirdiniz mi? Temel daireyi izdiniz mi? Temel daireyi asal paralara bldnz m? Sfr noktasndan balayarak kam diyagramnda bulduunuz ykseklikleri kam resmine tadnz m? Bulduunuz noktalar birletirip kam erisini izdiniz mi? Kamn yan grnn izdiniz mi? Kamn delik ap ve gbek apn resminizde gsterdiniz mi? Yapm resminizi llendirdiniz mi? Yzey ileme iaretlerini gsterdiniz mi? A ve kot deerleri ile l alt ve st snrlarn gsteren izelgeyi doldurdunuz mu? Anteti doldurdunuz mu? Evet Hayr

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

20

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1. Bir silindirin zerine alm sonsuz helis kanaldan oluan kamn ad nedir? A) ift etkili kam B) Disk kam C) Tambur kam D) Aln ekilli kam Kurs boyu neye denir? A) ticinin hareketlerine denir. B) ticinin takip ettii yola denir. C) Kam erisine denir. D) ticinin en alt ve en st konumlar arasndaki mesafeye denir. AutoCad programnda kam erisi izilirken hangi komut kullanlr? A) Line B) Spline C) Polyline D) Point Kam imalat ekillerinden en pratik ve en hassas olan hangisidir? A) Elle imalat B) niversal freze tezghlarnda imalat C) zel kam tezghlarnda imalat D) CNC tezghlarnda imalat Kam profilinin sertletirilmesinin ve talanmasnn amac nedir? A) Kamn rahat ilenmesini salamak B) Kam profilinin dzgn kmasn salamak C) Anma miktarn azaltarak iticinin hareketlerindeki titreimi en aza indirmek D) Kam profilindeki talalar almak Kamlarla ilgili aadaki bilgilerden hangisi yanltr? A) Kamlar simetrik ekilli makine elemanlardr. B) Kamlar birok makinede kullanlr. C) Kamlar iticilerine alternatif dorusal hareket salar. D) Kamlarn birok eidi vardr. Makaral itici hangi amala kullanlr? A) Dnme hareketi elde etmek iin B) Srtnmeyi dairesel harekete evirmek iin C) Dorusal hareketi dairesel harekete evirmek iin D) Srtnmenin etkisini azaltmak iin

2.

3.

4.

5.

6.

7.

21

8.

Hangisi kamlarn mahzurlu yanlarndan biridir? A) ok hzl dnmeleri B) Simetrik olmamalar C) Dier makine elemanlarndan farkl olmalar D) altklar makinede titreim meydana getirmeleri Kamlar dier makine elemanlarndan stn klan en nemli zellikleri nedir? A) retimlerinin zor olmas B) ekillerinin erisel olmas C) Dier makine elemanlaryla elde edilmesi ok zor hareketlerin kamlarla kolayca elde edilebilmesi D) altklar makinede titreime sebebiyet vermeleri

9.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

22

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
TS-ISO standart izelgelerinden kasnakla ilgili bilgileri alabilecek ve yapm resimlerini izebileceksiniz.

ARATIRMA
Okulunuz makine atlyesine giderek retmenlerinizin yardmyla atlyede bulunan makinelerin kay kasnak mekanizmalarn inceleyiniz. Fotoraf makineniz varsa kay kasnak mekanizmalarnn fotoraflarn ekerek ektiiniz fotoraflar snf ortamnda arkadalarnzla paylanz. Yaknnzda bulunan sanayi arsna veya teknik hrdavat tedarikilerine bavurarak kasnak ve kaylar hakknda bilgi toplaynz. eitli markalarn kay ve kasnak rneklerini inceleyiniz. Bu rnlerin kataloglarn temin edip arkadalarnzla paylanz. Trk Standartlar Enstitsnn www.tse.org.tr adresinden TS standartlarna eriim iin ye olarak kay kasnaklarla ilgili olan TS 148, TS 198, TS 5161, TS 5160 standartlarn online olarak sipari ediniz. Size gnderilen standartlar bilgisayar ortamnda arkadalarnzla paylanz.

2. KASNAK RESM ZMEK

2.1. Kasnan Tanm ve Kullanld Yerler
2.1.1. Kasnan Tanm
Miller arasndaki mesafenin uzun olduu durumlarda dndren mildeki g ve hareketi bir veya birka kay yardmyla dndrlen mile iletmeye yarayan makine elemanlarna kasnak denir. Resim 2.1de ift kayl bir V kay kasna grlmektedir. Dkme demirden imal edilmi olan bu kasnak elektrik motoru milinden ald hareketi kay yardmyla dndrd mile aktarmaktadr.

23

Resim 2.1: V Kay kasna

2.1.2. Kasnan Ksmlar

Bir kasnan genel olarak ana ksm bulunmaktadr (Resim 2.2). spit: Kayn temas ettii ember ksmna denir. Gbek: Kasnan mile taklmasn salayan ksmdr. Gvde: spitle gbei birletiren ksmdr. Yukarda saylan kasnan ksmlar yandaki resimde grlmektedir. Bu kasnakta gvde ksm kollardan meydana gelmitir. Bunun nedeni kasnan arln azaltmaktr. Kk apl kasnaklarn gvdeleri dolu olarak imal edilir. Dkme demirden imal edilmi olan bu kasnan zerinde henz talal imalat ilemi yaplmamtr. Gbek ksmna merkezden milin geecei delik delinip ilenecektir. Ayrca kayn oturaca kanallar da kay llerine gre ilenecektir.

Resim 2.2: V Kasnan ksmlar

2.1.3. Kasnan Kullanld Yerler

Kasnaklar takm tezghlarnda, diki makinelerinde, tarm aletlerinde, benzinli ve dizel motorlarda, tekstil makinelerinde, vinlerde, kaldrma ve tama makinelerinde kullanlmaktadr.

24

2.1.4. Kay Kasnak Sistemlerinin stnlkleri ve Mahsurlar stnlkleri

Ucuz imal edilebilir. Birbirinden uzakta bulunan miller arasnda g ve hareket iletebilir. Ani yklenmelerde kayn kaymasyla emniyet eleman vazifesi grr. Olduka sessiz alr. G kayplar ok azdr. Verim % 9598 arasndadr. Yalanmaya ihtiya duymaz. Kademeli kasnak kullanmyla evrim oran kolayca deitirilebilir.

Mahsurlar
Kaytaki gerginlik nedeniyle millerde byk bir zorlanma oluur. Kayn kaymas nedeniyle iletim oran sabit deildir. Scaklk, nem, toz ve ya nedeniyle kayta uzama meydana gelebilir. Kayta meydana gelen uzamalarn olumsuz etkisini ortadan kaldrmak iin gergi tertibatna ihtiya duyulur. Srtnmeden dolay statik elektriklenme oluur.

2.2. Kasnan Snflandrlmas

Piyasada kullanlan kasnaklar u ekilde snflandrmak mmkndr: Dz kay kasnaklar V-kay kasnaklar Halat kasnaklar Poly V kasnaklar Gergi kasnaklar Kademeli kasnaklar Yuvarlak kasnaklar Avara kasnaklar Klavuz kasnaklar Otomatik ve ayarlanabilir kasnaklar Senkronize kasnaklar

2.2.1. Dz Kay Kasnaklar

Dz kay kasnaklar adndan da anlalaca zere dz kaylarla kullanlr. Kasnan ispitleri yani kayn sarld ksm tamamen dz veya hafife bombeli olarak imal edilir. Dz kay kasnaklarn u ekilde snflandrmak mmkndr (Resim 2.3):

Resim 2.3: Dz kay kasna

25

spit ekli bakmndan Bombeli kasnak Dz kasnak Gvdesi bakmndan Dolu gvdeli Kollu gvdeli Gbei bakmndan Eit gbek Dar gbek Geni gbek retim bakmndan Tek paral ki paral Kol biimleri bakmndan Dz kollu Eik kollu S kollu

2.2.2. V Kay Kasnaklar

V-kay kasna, evresine V-eklinde bir veya birka kanal alm bulunan kasnaktr. V kay kasnak sistemi I. Dnya Sava sonras gelien otomotiv teknolojisiyle birlikte halat ve dz kasnaklar gelitirilerek gnmzdeki eklini almtr (Resim 2.4).

Resim 2.4: V Kay kasna

V kay kasnak sistemi paralel olmayan yanaklar ile halat ve dz kasnaklara gre daha ok yk tamaktadr. V kay kasnaklarnn profil alar 323436 olarak standartlatrlmtr. V kay kasnann ap bydke kay mr uzar. Kay ve kasnak kanal as ortalama apa gre deiir. Kasnaklarn kayla temas ettii yzeylerin dzgn ve przsz olmas gerekir.

2.2.3. Poly V Kasnaklar

ok sayda ince V kanal olan kasnaklardr (Resim 2.5). Kanal derinlikleri azdr. Kay olarak kasnaktaki kanal says kadar kanal okluunda kanala sahip tek para kay kullanlr. Bu kayn kasnakla temas eden ksm kanall dier taraf ise dzdr. Bu nedenle her kanala eit kuvvet geleceinden kayp % 25 arasndadr. Bu da kayn ve kasnan mrn uzatr. Poly V kasnaklarda kayn btn yzeyi sarmas nedeniyle tutunma kuvvetli ve kayma az olur. Poly V kasnaklarda kanal derinlii azdr. Bu nedenle kk aplarda imal

26

edilebilmektedir. rnein 50 mm apl kamal mile 75 mm apnda poly V kasnak taklabilir. Kk g ve yksek devirlerde kullanlan tipleri olduu gibi byk g iletebilen (400 KW1000 dev/dk.) tipleri de mevcuttur. Ancak poly V kasnaklarnn bu avantajlarna karlk iiliinin hassas ve nemli olmas, genellikle ithal olmalarndan tr maliyetlerinin ykseklii bilinen mahsurlu yanlardr.

Resim 2.5: Poly V kay kasna

2.2.4. Halat Kay Kasnaklar

Halat kay kasnaklarnn profilleri yuvarlaktr. Bu kasnaklar byk apl olarak retilir. Bu yzden ar yklerin iletilmesi ve kaldrlmasnda, gemi vinlerinde, kurtarma aralarnda vb. yerlerde kullanlr. Kasnak zerine yan yana birok halat yuvas alabilir. Halatlarn almas srasnda yuvadan kmamas iin yuva derinlii halat apnn 1,5 kat olmaldr (ekil 2.1).

ekil 2.1: Halat kay kasna

2.2.5. Gergi Kasnaklar

Kay kasnak sistemlerinde kayn gerginlii nemlidir. Yetersiz gergi veya ar yksek gergi kayn mrn ve tad yk azaltr. Ayrca alma srasnda srtnmeden dolay oluan sdan kaylar gever. Bu olumsuzluklar ortadan kaldrmak zere iki kasnaktan biri ayarlanabilir veya hareketli yaplr. Bazen de iki kasnak arasna bir gergi kasna (gergi makaras) taklr. Kay dtan gergi makarasyla gerildiinde zellikle kk kasnan kavrama asn artrarak kayn kk kaymalar da nlenmi olur (ekil 2.2).

27

ekil 2.2: Gergi kasna

2.2.6. Kademeli Kasnaklar

Kkten bye doru birden ok kasnan sralanm ekline kademeli kasnak denir. Kademeli kasnaklarn dz ve V kayl olanlar kullanlmaktadr. Bunlar merdivene benzedikleri iin merdivenli kasnak veya basamakl kasnak olarak da anlr (Resim 2.6). Bu iki kasna biri dierine gre ters evrilmi kasnaklar olarak dnmek gerekir. Birbirine karlk gelen kasnak aplar her durumda eittir. Bundan dolay ayn kay her pozisyonda kullanlabilir. Yandaki resimdeki motor milinin mi yoksa dndrd matkap tezgh i milinin mi daha yksek devir saysyla dneceini arkadalarnzla tartnz.

Resim 2.6: Kademeli kasnak

2.2.7. Yuvarlak Kasnaklar

Yuvarlak profilli kasnaklardr. Diki makinelerinde, elektronik aletlerde, kasetalar vb.lerinde kk kuvvetlerin iletilmesinde kullanlr (Resim 2.7).

Resim 2.7: Yuvarlak kasnak

28

2.2.8. Avara Kasnaklar

Motoru durdurmadan mile giden hareketi kesmeye yarayan yardmc kasnaklardr. Avara kasnaklar mil zerinde serbest dner. Mil zerine kamasz takldklarndan mile hareket aktarmaz.

ekil 2.3: Klavuz kasnak

2.2.9. Klavuz Kasnaklar

Mil eksenleri paralel olmayan kay kasnak sistemlerinde kaylara yn veren ve klavuzluk yapan kasnaklardr. Klavuz kasnaklar da avara kasnaklar gibi mil zerinde serbest dner.

2.2.10. Otomatik ve Ayarlanabilir Kasnaklar

Kademeli kasnaklarla kademe says kadar devir says elde edilir. Otomatik ve ayarlanabilir kasnaklarla deiik devir saylar elde edilir. Bu kasnaklar iki paral olarak imal edilir. Yanda bir ayarlanabilir kasnak sistemi grnmektedir. Ayarlanabilir kasnaklar vidal veya kaml sistemlerle iki parasndan biri hareket ettirilerek kasnak ap deitirilir. Deien kasnak aplarna gre deiik devir saylar elde edilir.

2.2.11. Senkronize Kasnaklar

Senkronize kasnak, evresine dzgn aralklarla enine zel profilli diler sralanm kaymasz alan kasnaklardr. Resim 2.9da senkronize kay kasnak ifti grlmektedir. Senkronize kasnaklar kendileri gibi dili imal edilmi olan senkronize kaylarda kullanlr. Senkronize kelimesi e zamanl alan anlamna gelmektedir. Bu tip sistemlerde kay kaymas meydana gelmediinden birbiriyle koordineli almas gereken durumlarda kullanlr. Dndrme oranlar dili arklarda olduu gibi sabittir. ten yanmal motorlarn kam millerine krank milinden alnan hareketin iletilmesinde, CNC tezghlarn i millerinin AC motorlardan alnan hareketle istenilen alarda ve hzlarda kontrol edilmesinde ve otomasyon sistemlerinde kullanlmaktadr. Siz de yaknnzda bulunan bir motor tamircisinden yardm isteyerek otomobillerde kullanlan bir senkronize kay olan ve triger kay olarak anlan kay kasnak sistemini bir motorun zerinde inceleyebilirsiniz.

29

Resim 2.9: Senkronize kasnak sistemi

2.3. Kasnak Gereleri

Kasnaklar lamel grafitli dkme demirden ve metal, metal alam, kauuk, plastik vb. gerelerden imal edilir. Kay kasnaklarnn malzemesi TS ISO 254e uygun olmaldr. Kasnan mile geirilen gbek ksmnn ar yklenme durumunda zarar grp kullanlamaz hle gelmesini engellemek iin gbek ksm pirin gibi yumuak malzemeden imal edilebilir. Herhangi bir deformasyon durumunda yumuak malzemeden imal edilen gbek ksm karlarak yenisiyle deitirilir.

2.4. Kasnan retim Biimleri

Kk apl kasnaklar silindirik malzemelerden gerekli boylarda kesilerek niversal torna tezghlarnda veya CNC tezghlarda imal edilebilir. Bunlarn kay profil lleri ilgili standarttan alnabilir. Byk apl kasnaklar dkme demirden imal edilir. Genel olarak aplar 160 mmye kadar olan kasnaklar ileri dolu olarak aplar 160 mmden byk kasnaklar gvdeleri kollu olarak retilir. ok byk apl kasnaklarn dkm ileminden sonra i yaplarnda meydana gelen gerginliklerin giderilmesi iin uzunca bir sre bekletilmeleri gereklidir. Dkmden sonra kayn temas ettii yzeyler ve gbek delii ilenir. Bu ilemler niversal torna tezghlarnda veya CNC tezghlarda yaplabilir. Bu ilemelerde gbek deliinin tolerans iin tek parallarda H7, iki parallarda U7 tolerans deerleri dikkate alnr. TS 148e gre kasnaklar aadaki zelliklerde olmaldr. Genel: Dolu kasnaklar tek para (yekpare), kollu kasnaklar ise tek para veya iki paral olarak yaplm olmaldr. ki paral kasnaklarn paralar simetrik olmal ve paralar birbirine en az 8 cvata ile balanmaldr. Kay kasnaklarnn malzemesi TS ISO 254e uygun olmaldr. Yzeyler: Kasnaklarn yzeyleri, temiz ve dzgn olmal, yzeylerde atlak, karncalanma, ukur, yara, bere, apak, tufal, kalp kumu lekeleri, cruf vb. kusurlar bulunmamaldr. alma yzeylerinin yzey przll deerleri TS ISO 254e uygun olmaldr. Kaplama: Demir, elik esasl kasnaklarn kaya deen yzeylerinin dndaki yzeyleri, nceden belirtilmek artyla, TS 149a gre krom, nikel vb. ile kaplanabilir.

30

Kasnaklarn sahip olmas gereken dier teknik detaylar ilgili standartlardan elde edilebilir. Bu standartlarn bir listesi aada verilmitir. www.tse.gov.tr adresinden arama yaptrlarak istenen standartlara ulalabilir.

2.5. Kasnan Millere Balanmas

Kasnaklarn millere balanmasnda eitli yntemler kullanlmaktadr (ekil 2.4). Kasnan mile balanmasnda en nemli husus kasnan mil ekseninde yalpasz dnmesinin salanmasdr. Milden gelen hareketin kasnaa aktarlmasnda kamalardan yararlanlr. Bu amala dz kama, konik kama ve yarm ay kama kullanlabilir. Miller genelde fatural yaplarak bu faturalara kasnak yerletirilir. Kasnan faturann tersi yndeki eksenel hareketi genellikle cvatal birletirmeyle snrlanr. Aadaki ekilde kasnaklarn millere balanmasnda kullanlan eitli tekniklere ait grnler verilmitir. Ayrca son zamanlarda kasnaklarn millere balanmasnda skma burlarndan da sklkla yararlanlmaktadr.

ekil 2.4: Kasnan millere balanmas

2.6. Kasnak ile lgili TS izelgeleri

TS 148/Nisan 1998 TS ISO 254/Nisan 1998 TS ISO 25/Nisan 1998 Kasnaklar-V-kaylar ve yass kaylar iin Kayla tahrik-kasnaklar-kalite, yzey durumu ve balans Kayla tahrik-kasnaklar-V-kaylar iin kanallarn geometrik muayenesi

TS 5303 ISO 1081/Nisan Kasnaklar-merkezler aras mesafenin ayarlanmas 1998 TS 8546/Kasm 1990 Kasnaklar-dz kay kasnaklar transmisyon iin-aplar Kasnaklar-dz kay kasnaklar transmisyon iin- bombelik TS 8547/Kasm 1990 miktar TS 8549/Kasm 1990 Kasnaklar-dz kay kasnaklar-transmisyon iin-genilikler TS ISO 1604/Nisan 1998 Hz deitiriciler iin sonsuz geni V-kaylar profilleri TS ISO 5290/Nisan 1998 Kanall kasnaklar-birleik v-kaylar iin-kanal kesitleri TS ISO 4183/Nisan 1998 Klasik ve dar V-kaylar- kanall kasnaklar Klasik ve dar V-kaylar-kanall kasnaklar-birleik klasik VTS ISO 5291/Nisan 1998 kaylar iin kasnak kesitleri Kanall kasnaklar-V-kaylar iin kanallarn geometrik TS ISO 9980/Nisan 1998 muayenesi

31

TS 8549 ISO 22/Nisan Dz transmisyon kaylar ve karlk gelen kasnaklar-boyut 1998 ve toleranslar Tarakl V-kaylar ve kasnaklar otomotiv endstrisi iin TS ISO 9981/Nisan 1998 boyutlar Tarakl V-kaylar ve kasnaklar-endstriyel uygulamalar iin TS ISO 9982/Nisan 1998 boyutlar TS 5305/Nisan 1998 ten yanmal motorlar iin dar V-kaylar TS ISO 4184/Nisan 1998 Klasik ve dar V-kaylar-referans sisteminde uzunluklar V-kaylarn dzgnl ve merkezler aras mesafe iin TS ISO 9608/Nisan 1998 deney metodu V-kaylar ve tarakl V-kaylar iin g deerlerinin TS ISO 5292/Nisan 1998 hesaplanmas TS ISO 83701/Nisan V-kaylar-adm blgesinin tayini iin dinamik deney 1998 TS ISO 83702/Nisan Tarakl V-kaylar-adm blgesinin tayini iin dinamik deney 1998 TS ISO 8419/Nisan 1998 Birleik V-kaylar iin uzunluklar Antistatik sonsuz V-kaylar-elektrik iletkenli-zellik ve TS ISO 1813/Nisan 1998 deney metodu TS ISO 11759/Nisan Tarakl V-kaylar-otomotiv endstrisi iin-yorulma deneyi 1998 TS ISO 9878/Ekim 1992 Motorlu tatlarda senkronize kaylar TS ISO 9879/Ekim 1992 Motorlu tatlarda senkronize kasnaklar TS ISO 5158/Nisan 1987 Senkronize kay sistemleri-terimler Senkronize kay sistemleri-g kapasitesi ve eksenler aras TS ISO 5159/Nisan 1987 mesafe hesab TS ISO 5161/Nisan 1987 Senkronize kay sistemleri-kaylar

2.7. Kasnan Standart Gsterilmesi

Genel olarak kasnaklar piyasada standart olarak retilmemektedir. Bunun nedeni irketlerin kendi standartlarn oluturmu olmalardr. V kasnaklarn ve poly V kasnaklarn kanal profilleri standartlatrlm olduundan bunlara ait kasnaklarn kanal profillerinin standarda uygun olmas gerekir. Piyasada ounlukla poly V kasnak olarak bilinen ve kullanm her geen gn artan kasnak, TSE standartlarnda tarakl V kay kasna olarak anlmaktadr. TS 148e gre standarda uygun olarak imal edilen kasnaklarn uygun yerine oyma veya kabartma yaz ile en az aadaki bilgiler yazlmaldr. malatnn ticari unvan, ksa ad, adresi varsa tescilli markas Snf, tipi Bu standardn iaret ve numaras (TS 148 eklinde) Kasnan boyutlar (ap, genilii) mm olarak Yapld malzeme

32

V kasnaklara ilave olarak aadaki bilgiler yazlmaldr: V kanalnn tipi Kanallarn as Bu bilgiler gerektiinde yabanc dille de yazlabilir.

2.7.1. Senkronize Kay ve Kasnann Standart Gsterilmesi

Senkronize kasnaklar TS 5160ta, senkronize kaylar ise TS 5161de standartlatrlmlardr. Bunlarla ilgili bilgiler bu standartlarn alnmasyla ilgili izelgelerden edinilebilir. Senkronize kay ve kasnaklarn gsterilmesiyle ilgili rnekler aada verilmitir (ekil 2.5 ve 2.6). Burada hatrda tutulmas gereken nemli bir husus kay ve kasnak imalats baz firmalarn kendi standartlarn oluturduklar ve bazlarnn TSyi deil DIN standartlarn esas alabildikleridir. Ayrca kasnaklar; cvatalar, pimler vb. ok kullanlan makine elemanlar gibi dnyaca kabul edilmi llere sahip olmadklarndan irketlerce retilen kasnaklar birbirlerinin ayns olmayabilir.

ekil 2.5: Senkronize kasnan standart gsterimi

ekil 2.6: Senkronize kayn standart gsterimi

2.8. Kasnak Hesaplar

Kay kasnak sistemi en az iki kasnak ve kasnaa uygun kaytan meydana gelir. Kasnaklardan biri dndren dieri dndrlen kasnaktr. Dndren kasnak genellikle hareketini elektrik motorundan alr. Kay kasnak sisteminde bu iki kasnan da evre hzlar birbirlerine eittir. Buna gre dndren kasnan apyla dnme saysnn arpm, dndrlen kasnan apyla dnme saysnn arpmna eittir. Kasnak aplaryla dnme saylar ters orantldr. dm/Dm=n2/n1 formlnde dm Dndren kasnan ortalama ap

33

Dm Dndrlen kasnan ortalama ap n1 Dndren kasnan devir days n2 Dndrlen kasnan devir saysdr. Bu forml yardmyla istenen iletim oranna bal olarak gerekli olan kasnak aplar bulunabilir. Kay kasnak sistemlerinde genellikle motordan hareketini alan dndren kasnak kk apldr. Ayrca sistemin iletmesi gereken g, dakikadaki devir says, kaylara gelecek ekme kuvveti, kasnan miline balanmasnda kullanlan elemanlara gelen kuvvetler vb. dikkate alnarak kay kasnak sistemlerinin mhendislik hesaplarnn yaplmas gereklidir. Bu hesaplamalarn nasl yaplaca hakknda eitli makine elemanlar kitaplarna bavurulabilir. Senkronize kay kasnak sistemleri hari olmak zere dier sistemlerde kasnak dnerken zerinde alan kay bir miktar kayar. Buna kay kaymas denir. Kay kaymas 0,01 ile 0,05 arasnda olabilirse de 0,02yi gemesi istenmez. nk gereinden fazla kayan bir kay sistemde istenmeyen snmalara sebebiyet verir. rnek: Bir elektrik motoruna bal kasnak ap 80 mm, elektrik motoru 1500 dev/dk. ile dnmektedir. Dndrlen kasnan 750 dev/dk. ile dnmesi iin dndrlen kasnan apn bulalm. dm=80 mm n1=1500 dev/dk. n2=750 dev/dk. Dm=? dm/DM=n2/n1 Dm=dm.n1/n2 olur. Dm=80.1500/750Dm=160 mm bulunur.

2.9. Kasnak Yapm Resimlerinin izilmesi

Kasnak yapm resimlerinin izilmesinde ilk adm izilecek kasnan cinsinin ve apnn hesaplanmasdr. Burada nemli olan kasnan hangi artlar altnda alaca ve kasnaktan bir makine eleman olarak ne istendiidir. izeceimiz kasnak alma artlarna gre V kasna, TS standartlarnda tarakl kasnak olarak bilinen poly V kasna, dz kasnak veya senkronize kasnak olabilir. Ayrca kasnaklar iin geerli olan formller kullanlarak kasnan tm hesaplarnn yaplm olmas gereklidir. Kasnak simetrik bir makine eleman olduundan kasnak emberinin grnecei n grn gerek grn olarak kasnan kalnlnn grlecei yan grn ise yarm veya tam kesit grn olarak izilebilir. izim alanndan tasarruf etmek amalanyorsa para simetrik olduundan n grn yarm daire eklinde izilebilir. Kasnan kol durumunu ifade etmek iin mutlaka kesit alnmaldr. Kama kanal ve gbek lleri hesaplanan deerlere gre seilmeli delik ve kama kanal toleranslar ifade edilmelidir. Parann ilenebilmesi iin gerekli olan ileme iaretleri ve yzey przllk deerleri konulmaldr. Kasnak, kollu kasnak ise kol profilini ve llerini ifade etmek iin kolun dndrlm kesiti izilir. V kay kasna iziliyorsa V kanallarn llendirilebilmesi iin uygun lekte aklama resmi izilebilir. Yapm resmine ait resmin antetinde para numaras, adedi, kullanlacak malzeme, resim numaras, standart numaras gibi bilgilerden gerekli olanlar bulunmaldr. Senkronize kasnak resmi iziliyorsa senkronize kasnan hatve kodunun ve di saysnn belirtilmesi gereklidir. Ayrca yine senkronize kasnaklar iin di profillerinin standartta geen evolvent veya dz profilli olduu belirtilmelidir.

34

Aada rnek olmas bakmndan dz (ekil 2.7), V (ekil 2.8) ve senkronize kasnaklara (ekil 2.9) ait yapm resimleri verilmitir.

ekil 2.7: Dz kasnan yapm resmi

35

52 12 11
11

34

Ra6.3 Ra0.4

R5

10 16 Ra6.3

Ra0.4 50H7

izen Kont rol St .Kont rol

Tarih

Ad

m za

Say 1

G ere

DD22
Resim Num aras

lek

V KAYI KASNAK
ekil 2.8: V kay kasnan yapm resmi

36

29,30

196

200

ekil 2.9: Senkronize kasnan yapm resmi

37

2.10. Kayn Tanm ve Kullanld Yerler

Kay; bir kasnaktan dierine dnme hareketinin iletilmesini salayan ve eitli profillerde retilen elastik makine elemanlardr. Kullanm ynnden kaylardan beklenen zellikler u ekilde sralanabilir: Anma direncinin yksek olmas Srtnme katsaysnn yksek olmas Esnek ve kopmaya dayankl olmas Eksiz yani sonsuz olmas alma artlarndan olumsuz etkilenmemesi Yorulma dayanmnn yksek olmas Dk maliyet Kayn kullanld yerleri ise u ekilde sralayabiliriz: Takm tezghlarnda Tarm makinelerinde Tat motorlarnn soutma sistemlerinde Diki makinelerinde CNC tezghlarda kullanlr Kaylar genellikle elektrik motorundan alnan hareketin dili kutusuna aktarlmasnda kullanlr. Ar yk durumunda kaydklarndan sistemi tahribattan korurlar. Hemen hemen tm makinelerde dnme hareketi ilk olarak kaylarla aktarlr. Daha sonra istee gre bu dnme hareketinin devri dili arklarla deitirilebilir. Makine teknolojisinde son zamanlarda meydana gelen deiikliklerle kaylarn da profillerinde, yapldklar malzemelerde nemli gelimeler kaydedilmitir. zellikle senkronize kaylarn kullanm alanlar giderek yaygnlamaktadr. Bu kaylar hassas iletim oranlarnn elde edilmesinde rahatlkla kullanlmaktadr.

2.11. Kayn Snflandrlmas

Kaylar yapldklar malzemelere gre ve profillerine gre snflandrmak mmkndr. ekillerine gre kasnaklar aada verilmitir.

2.11.1. Dz (Yass) Kaylar

Dz kasnak ve sistemlerinde kullanlan dikdrtgen kesitli kaylardr. Ksele (deri) veya sentetik kauukla polyester veya polyamid dokumadan ok katl olarak imal edilirler. Sonsuz olarak imal edilmeyenler gerekli boylarda kesilerek kay ular dikilmek suretiyle veya zel tel zmbalarla birletirilir. Sentetik yass kay ular ise ular tralanarak termo plastik yaptrc folyolarla yaptrlr. Resim 2.10da bombeli bir dz kasnaa taklm dz kay grlmektedir.

38

Resim 2.10: Dz kay

2.11.2. V Kaylar
V kaylar, trapez biimli kaylardr. V kaylar TS 198de aadaki gibi snflandrlmtr: Klasik (normal) V kaylar Dar V kaylar Birleik klasik V kaylar Birleik dar V kaylar Tarakl V kaylar Sonsuz geni V kaylar V kaylar da senkronize kaylar gibi standartlatrlmlardr. Piyasadan standart olarak sipari edilmeleri mmkndr. V kaylarn standart ebatlar ve dier standart zellikleri hakknda yukardaki izelgede verilen standartlara bavurulabilir.

2.11.3. Yuvarlak Kaylar

Yuvarlak kaylar, daire biimindedir. Kseleden yuvarlak kesilerek veya eritlerin bklmesiyle elde edilen yuvarlak kaylar gnmzde sentetik gerelerden sonsuz veya eklenerek retilir. Diki makinelerinde, elektronik aletlerde, sinema makinelerinde, kasetalarlarda vb. yerlerde kullanlr.

2.11.4. Senkronize Kaylar

Senkronize kaylar, senkronize kasnaklarla kullanlan dili kaylardr. Bu kaylarda hareket iletimi kayla kasnak arasnda meydana gelen srtnme ile deil kasnak ve kayn dilerinin birbirini kavramasyla salanr. Bu yzden bu kaylara kaymasz kaylar da denmektedir. Kaymasz kaylarda srtnmenin salanmas iin kayn gerdirilmesi gerekmediinden kasnak mil gbeklerine fazlaca bir yk binmez.

39

2.12. Kay Gereleri

Kay malzemeleri aadaki zellikleri karlayacak kabiliyette olmaldr. Bu zellikleri karlayan kay malzemeleri kay eitlerine gre aada sralanmtr: Bklme zellii ve yksek bir ekme dayanm Uygun bir mr ve yorulma dayanm Dk maliyet

2.12.1. Ksele Dz Kaylar

Genellikle srlarn srt derilerinden elde edilen ve bitkisel, krom-bitkisel veya krom bileikleri ile tabaklanm olan ksele kaylar yksek bir ekme dayanmna sahiptir. Ayn zamanda aside, neme ve alkalilere kar dayankldr. Genilikleri 20 ila 600 mm ve kalnlklar 3 ila 7 mm arasnda deien bu kaylarn kalnln artrmak iin ift veya ender olarak 3 tabakal olarak imal edilirler.

2.12.2. Tekstil Dz Kaylar

Bu tip kaylar ya organik (pamuk, keten, hayvan kl, tabii ipek vb.) ya da sentetik (suni ipek, naylon, perlon vb.) malzemeden dokunmu kaylardr. stenilen miktarlarda kolayca retilebilirler.

2.12.3. Sentetik Dz Kaylar

Plastik malzemelerden yaplmlardr. Dayanmlar yksek olup uzama deerleri de ihmal edilebilecek seviyededir. Srtnme katsaylar dk olduundan g iletiminde yetersizdirler.

2.12.4. ok Katl Dz Kaylar

Sentetik kaylarn yksek dayanmyla ksele ve elastomerin yksek srtnme direncini birletiren kay tipidir. Adndan da anlalaca gibi birka kat malzemenin st ste gelmesiyle oluur.

2.12.5. V Kaylar
Bu kaylar ekme dayanmn ve bklme zelliini salayan iki tr malzemenin beraber kullanlmasyla yaplmaktadr. alma ortamnn olumsuz etkisini azaltmak amacyla kay kauuklu bezden yaplan koruyucu tabaka ile kaplanmaktadr. Yumuak malzeme olarak kauuk, dayanm salayan malzeme olarak ise kord ipleri veya kablolar kullanlmaktadr (ekil 2.10).

40

ekil 2.10: V kay i yaps

41

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Kasnan yapm resmini iziniz.

lem Basamaklar
letim oranna gre kasnak apn hesaplaynz.

neriler

Kasnak apnn elde edilmek istenen devir saysyla ilikili olduunu anmsaynz. Kasnak delik apn, kama kanal genilik ve Kasnan dier elemanlarn n yksekliini, kasnak kol profilini izmeyi grnte iziniz. unutmaynz. Tam kesit veya yarm kesit alarak kasnan dier detaylarn ifade edebilirsiniz. Soliworks veya CATIA gibi bir kat Kay geniliine gre hesaplanan modelleme program kullanyorsanz kasna kasnak geniliini iziniz. ilk nce modelleyiniz. Daha sonra izim ortamna alp yapm resmini daha kolay bitirebilirsiniz. Kasnan dier elemanlarn izerek Kay kanallarn daha iyi ifade etmek iin tamamlaynz. ksmi kesit alabilirsiniz. izdiiniz resmi llendiriniz. Gereksiz llendirmeden kannz. Delik apna uyan tolerans deerini veriniz. Yzey kalite sembolleri ve Dkm kasnaklarda ilenmeden braklacak toleranslar resimde gsteriniz. olan ksmlar belirtiniz. Anteti izip doldurunuz. Antette gerekli olan bilgilere yer veriniz.

42

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri
1. izeceiniz kasnakla ilgili hesaplamalar yaptnz m? 2. Kasna izerken kullanacanz izim programn setiniz mi? 3. izim ortamnn ayarlarn (kt boyutlar, izgi tipleri ve kalnlklar, izim katmanlar, llendirme sitili, izim yardmclar vb.) yaptnz m? 4. Hesaplanan kasnak apna ve kalnlna gre kasnak eksenlerini izim ortamna yerletirdiniz mi? 5. Kasnan n ve yan grnlerini izdiniz mi? 6. izimi izim ortamna orantl dattnz m? 7. Uygun izgi kalnlklar kullandnz m? 8. Gerekliyse yardmc grn kullandnz m? 9. Gereksiz izgileri izim ortamndan kaldrdnz m? 10. izimlerinizde TSE standartlarndan yararlandnz m? 11. Grnleri izerken TS 88de belirtilen izgi eitlerini kullandnz m? 12. llendirme sitili, l yazlar ve oklar standartlara uygun mu? 13. izimin gerekli yerlerine gerekli lleri koydunuz mu? 14. l toleranslarn belirttiniz mi? 15. Yzey kalite sembollerini izime eklediniz mi? 16. Anteti doru olarak izdiniz mi? 17. Anteti doru olarak doldurdunuz mu?

Evet

Hayr

43

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

44

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. Kasnan ksmlar hangi seenekte doru olarak verilmitir? A) Gvde-gbek-kay B) Gvde-ispit-jant C) Gbek-gvde-ispit D) Mil delii-gbek-ispit 2. Senkronize kaylarn en nemli stnl nedir? A) Esnek olmas B) Ucuz olmas C) Byk hzlarda alabilmesi D) Kaymasz almas Aadakilerden hangisi kay kasnak sistemlerinin stnlklerinden biridir? A) Gergi kuvvetlerinden dolay millere byk zorlanmalar gelir. B) ok hzl alabilirler. C) apraz olarak taklabilirler. D) Olduka sessiz alrlar. Ayarlanabilir kasnan stnl nedir? A) Kaya zarar vermemesi B) malatnn ucuz olmas C) Sonsuz aralkta devir saylarnn elde edilebilmesi D) Gergi tertibatna ihtiya duymamas Klavuz kasnak hangi durumlarda kullanlr? A) Mil eksenleri birbirine paralel olmayan miller arasnda kaya klavuzluk edilmesi gereken mekanizmalarda B) Eksenler aras mesafesi ok uzun olan kay kasnak sistemlerinde C) Yava alan sistemlerde kayn atmasn engellemek iin D) Titreimin ok olduu yerlerde Kademeli kasnaklarda her kademe iin ayn kayn kullanlabilmesinin nedeni nedir? A) Ayar tertibatnn kullanlmas B) Kasnaklarn sklp taklabilmesi C) Kasnaklarn karlkl aplarnn eit olmas D) Kullanlan kayn uzayp ksalabilmesi Aadakilerden hangisi bir kay malzemesinden istenen zellik deildir? A) Esnek olmas B) Scaklk etkisiyle uzamas C) Ucuz olmas D) Dayankl olmas

3.

4.

5.

6.

7.

45

8.

Aadakilerden hangisi TS 148e gre V kay eidi deildir? A) Klasik V kaylar B) Dar V kaylar C) Tarakl dar V kaylar D) Birleik dar V kaylar Pratikte en ok kullanlan kay eidi hangisidir? A) Dz kaylar B) Yuvarlak kaylar C) V kaylar D) Senkronize kaylar

9.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

46

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aada bilgileri verilen kasnan yapm resmini iziniz. Bunun iin; Kay kasnak sistemiyle tahrik edilen bir dairesel testere tezghnda sisteme hareket vermek zere 1 KW gte n=2850 dev/dk. ile dnen bir elektrik motoru kullanlmtr. Motor bu hareketi TS 148/2 SPZ 1P 50120 standart V kasnakla salanmaktadr. Testerenin 1600 dev/dk. ile dnmesi istenmektedir. Bu veriler gre testereye balanan V kasnan yapm resmini iziniz.

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri
1. 2. 3. izecei kasnakla ilgili hesaplamalar yaptnz m? Kasna izerken kullanacanz izim programn setiniz mi? izim ortamnn ayarlarn (kt boyutlar, izgi tipleri ve kalnlklar, izim katmanlar, llendirme sitili, izim yardmclar vb.) yaptnz m? Hesaplanan kasnak apna ve kalnlna gre kasnak eksenlerini izim ortamna yerletirdiniz mi? Kasnan n ve yan grnlerini izdiniz mi? izimi izim ortamna orantl dattnz m? Uygun izgi kalnlklar kullandnz m? Gerekliyse yardmc grn kullandnz m? Gereksiz izgileri izim ortamndan kaldrdnz m? izimlerinizde TS standartlarndan yararlandnz m? Grnleri izerken TS 88de belirtilen izgi eitlerini kullandnz m? llendirme sitili, l yazlar ve oklar standartlara uygun mu?

Evet

Hayr

4.

5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

12.

47

13. 14. 15. 16. 17.

izimin gerekli yerlerine gerekli lleri koydunuz mu? l toleranslarn belirttiniz mi? Yzey kalite sembollerini izime eklediniz mi? Anteti doru olarak izdiniz mi? Anteti doru olarak doldurdunuz mu?

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

48

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 C D B D C A D D C

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 C D D C A C B C C

49

KAYNAKA KAYNAKA
AKKURT Mustafa, Makine Elemanlar II, stanbul, Eren Ofset. ERK H. Vefa, Makine Bilgisi ve Makine Elemanlar II, stanbul, ahinkaya Matbaaclk. PEKOLU Nusret, Frezecilik, Mill Eitim Basmevi, stanbul, 1984. KONAR Mehmet, Yksel KARATA, Mustafa EFEOLU, Makine Ressaml Atlye ve Teknoloji I, MEB Yaynlar, Serler Basm, stanbul, 2003. ZLNGR Nail, . Zeki EN, Teknik Resim Temel Bilgiler, Ege Reklam Basm Sanatlar Tesisleri, stanbul, 2002. EN brahim Zeki, Nail ZLNGR, Makine Resmi, Ege Reklam Basm Sanatlar Tesisleri, stanbul, 2004.

50