FOURIER SERLER

Bu blmde Fourier serilerinden bahsedeceim. nce harmoniklerle (katsklklarla) ilikili

sinsoidin tanmndan balyacam ve serilerin trigonometrik almlarn kullanarak
katsaylar belirlemek iin gerekli prosedrleri vereceim. Daha sonra, simetrinin farkl
tiplerinden bahsedip eitli rneklerle bu yaklamlar gstereceim.

Dalga Analizi

Fransz matematiki Fourier kendini belirli aralklarla tekrar eden bir dalga ekli olan dnemli
(periyodik) dalga eklinin tanm yapm ve harmoniklere sahip sinsoidin, yani tm
frekanslar temel frekansnn (ilk harmonik) katlar olarak bulunabilen, bir serisi olarak
aklamtr. rnein, 1 MHz, 2 Mhz, 3 Mhz ve devam eklinde bir sinsoid serisinin 1 Mhz
temel frekans, 2 MHz ikinci harmonii ve devam eklinde frekanslar ierir. Genelde
herhangi bir dnenli dalga ekli f(t)
+ + + + + + + + = t 3 sin
b
t 2 sin
b
t sin
b
t 3 cos
a
t 2 cos
a
t cos
a a
2
1
) t ( f
3 2 1 3 2 1 0
e e e e e e (1)
veya
( ) + + =

=1 n
n n 0
t n sin
b
t n cos
a a
2
1
) t ( f e e (2)
eklinde gsterilir. Burada a
0
/2 bir sabittir ve f(t)nin DC (ortalama) bileenini verir. Bylece,
f(t) bir v(t) voltaj veya bir akm deeri i(t)yi gsteriyorsa a
0
/2 terimi v(t) veya i(t)nin
ortalama deeridir. a
1
ve b
1
katsaylar nn temel frekans bileenlerini gsterir. Benzer
ekilde, a
2
ve b
2
katsaylar nn ikinci harmonik bileenlerini gsterir ve dier katsaylarda
dierlerine benzerdir. Genelde, farkl frekasta birden fazla sinsoidin toplam bir dalga eklini
verir (baknz ekil 1).

ekil 1. Temel, ikinci ve nc harmoniin toplam

Eitlik 1deki ai ve bi katsaylarn hesaplamak zor deildir, nk sins ve kosins ortagonal
(birimdik) ilevlerdir ve 0dan 2ye integral (tmlev) altnda sins ve kosins ilevlerinin
arpm sfrdr. imdi bunun ispatn yapalm.
Toplam
Temel
kinci harmonik
nc harmonik
}
=
t 2
0
0 mtdt sin (3)
}
=
t 2
0
0 mtdt cos (4)
}
=
t 2
0
0 dt ) nt )(cos mt (sin (5)
Eitlik 3 ve 4 sfrdr, nk 0dan 2ye altnda kalan alan sfrdr. Dolaysyla, Eitlik 5te
sfrdr, nk
| | ) y x sin( ) y x sin(
2
1
y cos . x sin + + =
Bu durum ekil 2de aka grlmektedir ve ekil incelendiinde zaman eksenin altnda
kalan alann sfr olduu aka grlr.

ekil 2.
}
=
t 2
0
0 dt ) nt )(cos mt (sin in grafiksel ispat

Buna ek olarak, m ve n farkl tamsaylar ise
}
=
t 2
0
0 dt ) nt )(sin mt (sin (6)
nk
| | ) y x cos( ) y x cos(
2
1
y sin . x sin + =
Eitlik 6daki integral, m=2 ve n=3 iin ekil 3te gsterilmitir. ekilden de grlecei gibi
zaman eksenin altnda kalan alan sfrdr.

ekil 3. m=2 ve n=3 iin
}
=
t 2
0
0 dt ) nt )(sin mt (sin in grafiksel ispat

Benzer ekilde, eer m ve n farkl tamsaylar ise
}
=
t 2
0
0 dt ) nt )(cos mt (cos (7)
nk
| | ) y x cos( ) y x cos(
2
1
y cos . x cos + =
Eitlik 7deki integral, m=2 ve n=3 iin ekil 4te gsterilmitir. ekilden de grlecei gibi
zaman eksenin altnda kalan alan sfrdr.

ekil 4. m=2 ve n=3 iin
}
=
t 2
0
0 dt ) nt )(cos mt (cos in grafiksel ispat

Eer Eitlik 6 ve 7deki m=n ise
( )
}
=
t
t
2
0
2
dt mt sin (8)
ve
( )
}
=
t
t
2
0
2
dt mt cos (9)
eklindedir. Eitlik 8 ve 9un grafiksel olarak izimi ekil 5 ve 6da gsterilmitir.
Daha nceden de belirttiim gibi, sins ve kosins ilevleri birbirleri ile birimdiktir. Bu
basitleitrme, sins ve kosins ilevlerinin birimdiklik zelliklerinin uygulamalarndan
bulunur. Basitletirmek iin Eitlik 1de =1 alalm.
+ + + + + + + + = t 3 sin
b
t 2 sin
b
t sin
b
t 3 cos
a
t 2 cos
a
t cos
a a
2
1
) t ( f
3 2 1 3 2 1 0
(10)
Eitlik 10daki herhangi bir katsaydan biri olan, rnein b
2
katsaysn bulmak iin bu
eitliin her iki tarafn sin2t ile arpalm.
+ + + + + + + = t 2 sin t 3 sin
b b
) t 2 (sin
t 2 sin t sin
b
t 2 sin t 2 cos
a
t 2 sin t cos
a
t 2 sin
a
2
1
t 2 sin ) t ( f
3
2
2 1 2 1 0

Sonra, eitliin her iki tarafn dt ile arpalm ve her iki tarafn0dan 2ye integralini alalm.
( ) +
} } }
+ + +
}
+
}
+
}
= dt t 2 sin b
tdt 2 sin t sin
b
tdt 2 sin t 2 cos
a
tdt 2 sin t cos
a
tdt 2 sin
2
a
tdt 2 sin ) t ( f
2
0
2
0
2
0
2
2 1
2
0
2
2
0
1
2
0
0
t t t t t t
Bu eitlik incelendiinde sa taraftaki
( )
}
t 2
0
2
2
dt t 2 sin b

terimi dndaki tm terimlerin sfr olduu aktr. Bylece bu eitlik
( ) t
t t
b
dt t 2 sin b
tdt 2 sin ) t ( f
2
2
0
2
2
2
0
=
} }
=
veya
}
=
t 2
0
2
tdt 2 sin ) t ( f
b

ekline indirgenebilir. Bylece, herhangi bir ilev f(t)nin integrali kolayca hesaplanabilir ve
kalan katsaylar benzer ekilde bulunabilir.

ekil 5. ( )
}
=
t
t
2
0
2
dt mt sin in grafiksel ispat


ekil 6. ( )
}
=
t
t
2
0
2
dt mt cos in grafiksel ispat

Ayn admlar dier katsaylar iin teker teker uygulandnda a
0
, a
n
ve b
n
katsaylar aadaki
gibi bulunur.
}
=
t
t
2
0
0
dt ) t ( f
2
1
2
a
(11)
}
=
t
t
2
0
n
ntdt cos ) t ( f
2
1
a
(12)
}
=
t
t
2
0
n
ntdt sin ) t ( f
2
1
b
(13)

Trigonometrik Fourier Serilerinde Simetri

Bilimde ve mhendislikte ortalama, sins, kosins gibi terimler sklkla kullanlr. Baz dalga
ekilleri sadece kosins veya sadece sins terimleri ierir. Bazlar ise sadece DC bileene
sahiptir. Trigonometrik Fourier terimlerinin hesaplamas verilen dalga eklinin simetrisine
bakarak yaplabilir. Burada bahsedeceimiz tip simetri (bakm) ekli vardr. Bunlar:
1. Tek simetri; Eer bir dalga ekli tek simetriye sahip yani tek ilev ise, bu seri sadece
sins termlerine sahiptir. Baka bir deyile, f(t) tek ilev ise, a
0
katsaysn ieren a
i

katasaylarnn hepsi sfr olacaktr.
2. ift simetri; Eer bir dalga ekli ift simetriye sahip yani ift ilev ise, bu seri sadece
kosins termlerine sahiptir, ve a
0
katsays sfr olabilir veya olmayabilir. Baka bir
deyile, f(t) ift ilev ise, b
i
katasaylarnn hepsi sfr olacaktr.;
3. Yarm dalga simetri; Eer bir dalga ekli yarm dalga simetriye (daha sonra
tanmlayacam) sahipse, sadece tek harmonikler (tek sins ve tek kosins) olacaktr.
Baka bir deyile, ift (ift kosins ve ift sins) harmonikler sfr olacaktr.
Daha nceki tanmlamalardan da bilindii gibi, tek ilev f(-t)=f(t), ift ilev ise f(-t)=f(t)dir.
ki tek ilev veya iki ift ilevin arpm ift ilevdir, oysa ki bir tek ve bir ift ilevin arpm
tek ilevdir. Ayrca, bir tek ve bir ift ilevin toplam (yada fark) ne ift nede tek olan bir
ilev olacaktr.
imdi yarm dalga simetri ne demek ona bakalm. Daha nceden de bildiiniz gibi, herhangi
bir T dnemli dnemsel ilev, f(t)=f(t+T) eklinde tanmldr. Yani, herhangi bir t annda
f(t)nin deeri, t+T anndaki f(t) deeri ile ayn olacaktr.
Tanm: Eer
-f(t + T/2)=f(t)
ise, T dnemli bir dnemsel ilev yarm dalga simetriye sahiptir. Yani, dalga eklinin negatif
yar evrim ekli pozitif yar evrim ile ayn olacaktr, tek fark ters evrilmi olmasdr.
imdi bir ka rnekle bu durumu inceleyelim.
rnek: Kare dalga da simetri
ekil 7deki kare dalgay inceleyelim. Dnemi Tdir ve ortalama deeri sfrdr. Bu nedenle,
a
0
sfrdr. Bu dalga ekli orijine gre simetriye sahip olduu iin tek ilevdir ve yarm dalga
simetriktir.
Yarm dalga simetriyi test etmek iin kolay bir yntem u ekilde aklanabilir. nce zaman
ekseninde yarm dnemi T/2 alarak orijine gre sol ve sada f(a) ve f(b) gibi iki nokta
belirlenir (baknz ekil 7). Eer yarm dalga simetri varsa, bu iki deer ayn olacaktr. Tek
fark ters iaretli olmalardr.

ekil 7. Kare dalga zerinde yarm dalga simetri testi

Temel, kinci ve nc Harmoniklerdeki Simetri

ekil 8de tipik bir sins dalgann temel, ikinci ve nc harmonikleri gsterilmitir.
ekilden de grlebilecei gibi yarm dnem T/2 seilmitir. Bu temel, ikinci ve nc
harmonikler iin yarm dalga simetrinin test edilmesinde gereklidir. Temel harmonik yarm
dalga simetriktir nk, T/ye gre baktmzda (sa ve sol taraflarna) a ve a deerleri
ayn ve ters iaretlidir. kinci harmonik yarm dalga simetrik deildir nk, orijinin solundaki
ve sandaki b, ayndr ancak ters iaretli deildir. nc harmonik yarm dalga simetriktir
nk, benzer ekilde orijine gre c katsaylar ters iaretli ve ayn deerlidir. Bu dalga
ekilleri pozisyon ve orijine gre ne tek ne de ift ilevlerdir. Ayrca, bu dalga ekli yatay
eksen yukar veya aa hareket ettirilmedike sfr ortalama deere sahiptir.
Temel trigonometrik Fourier seri katsaylar eitliklerine dnersek, a
n
ve b
n
katsaylar iin
integral limitleri 0dan 2ye yani bir T dnemi olarak verilmitir. Doal olarak, integral
snrlar , arasnda seilir ve verilen dalga ekli ift veya tek veya yarm dalga simetriye
sahipse, a
n
ve b
n
katsaylar 0dan ye integre edilerek hesaplanr ve bulunan deer 2 ile
arplr. Eer dalga ekli yarm dalga simetrik ve ift veya tek ilev ise, a
n
ve b
n
katsaylar
0dan /2ye integre edilerek hesaplanr ve bulunan deer 4 ile arplr. Bunun ispat ok
basittir nk, iki ift ve tek ilevin arpm yine ifttir.

ekil 8. Yarm dalga simetri testi iin temel, ikinci ve nc harmonikler