1.

1

HOOFSTUK 1 : INLEIDING


1.1 DOELSTELLING

Die kursusmodule Struktuurbou 424 is die eerste kursus in staalkonstruksie vir studente in Siviele
Ingenieurswese. Die module bou voort op die basis wat deur die Sterkteleermodules en die
Struktuurleermodules gel is. Ten opsigte van die beginsels van ontwerp asook struktuurbelastings is
hierdie module ook n voortsetting van die Struktuurbou 354 module.

Die doelstelling van die kursus is om studente aan die einde van die semester in staat te stel om
staalstrukture te ontwerp. Om hierdie doel te bereik, word:
die eienskappe van staal as konstruksiemateriaal (properties of steel as construction material)
behandel;
die beginsels van grenstoestandontwerp (principles of limit state design) soos dit in die toepaslike
SANS gebruikskodes (SANS codes of practice) toegepas word, verduidelik;
belastings op strukture (actions on structures), met besondere verwysing na kritieke belastings op
staalstrukture, beskryf;
analise (analysis) van strukture asook knikgedrag van elemente en strukture (buckling behaviour of
structural members and structures) tot op n vlak bespreek wat nodig is om effektief staalstrukture te
kan ontwerp;
die bepaling van die lasdra kapasiteit van strukturele elemente (load bearing capacity of structural
elements), insluitende verbindings (connections), soos deur die toepaslike SANS gebruikskodes
voorgeskryf, in detail behandel;
die ontwerp van enkelverdieping staalstrukture (single storey steel structures) en ander toepassings
word met behulp van volledige voorbeelde verduidelik.

Beginsels van staalstruktuurontwerp word onafhanklik van die gebruikskode verduidelik. Daarna word
bepalings vir die ontwerp van staalstrukture soos in die gebruikskodes voorgeskryf, verduidelik en met
behulp van voorbeelde toegelig. Slegs die toepaslike SANS gebruikskodes word gebruik.


1.2 RAAMWERK EN INHOUD VAN NOTAS

Hierdie notas bevat 10 hoofstukke wat in die volgende vyf onderwerpe saamgevat kan word :

TABEL 1.1 Raamwerk van die notas
ONDERWERP HOOFSTUKKE
Basiese beginsels 1. Inleiding
2. Materiale vir staalkonstruksie
3. Basis van ontwerp en belastings
Analise van strukture 4. Stabiliteit en analise van strukture
Ontwerp van struktuurelemente 5. Trekdele
6. Drukdele
7. Balke
8. Balkkolomme
Ontwerp van verbindings 9. Ontwerp van verbindings
Ontwerp van staalstrukture 10. Ontwerp van staalstrukture

Waar toepaslik word die onderwerpe deur middel van voorbeelde toegelig. Hierdie voorbeelde kan
fundamenteel en gebruikskode-onafhanklik wees of, waar van toepassings, word deur voorbeelde die
gebruik van die kodebepalings toegelig.

Die raamwerk van die kursus is daarop gemik dat eers die basiese beginsel behandel word voordat die
ontwerp van die onderskeie struktuurkomponente verduidelik word. In die laaste gedeelte van die kursus
word die beginsels en die strukturele element-ontwerp in die ontwerp van geboue saamgevat.
1.2

1.3 GEBRUIKSKODES

Na die volgende gebruikskodes en standaarde word in hierdie notas verwys :

SANS 10162-1:2005 The structural use of steel Part 1 : Limit-state design of hot-rolled steelwork
SANS 10162-2:2005 The structural use of steel Part 2 : Limit-state design of cold-formed steelwork
DRAFT SANS 10160 : Basis of structural design and actions for buildings and industrial structures
SABS 0100-1:2000 The structural use of concrete Part 1 : Design
SABS 0100-2:1992 The structural use of concrete Part 2 : Materials and execution of work
SANS 1200 HC Standardized specification for civil engineering construction Section HC :
Corrosion protection of steelwork
SABS 1282 High-strength bolts, nuts and washers for friction-grip joints
SANS 1431 Weldable structural steels
SABS 1700 Set Fasteners
SANS 2001:CS1 Construction works Part CS1 : Structural steelwork
SABS 094 The use of high-strength friction-grip bolts
ISO 657-14 Hot-rolled steel section Part 14 Hot-finished structural sections Dimensions and
sectional properties

Die volledige lys van alle relevante kodeverwysings vir staalkonstruksie word in paragraaf 1.3 van die
Southern African Steel Construction Handbook [1] gegee.



1.4 TERMINOLOGIE EN NOTASIES


1.4.1 Uitleg van teks

Verwysings in die teks word deur nommers in vierkantige hakkies aangedui en het betrekking op die lys van
verwysings wat aan die einde van die notas aangeheg is.

Die lys van simbole, soos in die teks gebruik, is as Aanhangsel A aan die einde van die notas aangeheg.
Die lys bevat n beskrywing van die simbole in alfabetiese volgorde.

Die bladsye word volgens hoofstukke soos volg genommer : die hoofstuknommer gevolg deur die nommer
van die bladsy in daardie hoofstuk, by voorbeeld bladsy 4.7 is bladsy 7 van hoofstuk 4.

Die figure word volgens hoofstukke soos volg genommer : die hoofstuknommer gevolg deur die nommer van
die figuur in die hoofstuk.

Die tabelle word volgens hoofstukke soos volg genommer : die hoofstuknommer gevolg deur die nommer
van die tabel in die hoofstuk.

Die vergelykings word volgens hoofstukke soos volg genommer : die hoofstuknommer gevolg deur die
nommer van die vergelyking in die hoofstuk.


1.4.2 Definisie van koordinaatstelsels

Die regterhandse cartesiese koordinaatstelsel is gekies in ooreenstemming met die gebruik van die
koordinaatstelsel in die gebruikskode SANS 10162-1:2005 [2] en die Southern African Steel Construction
Handbook [1].

Die koordinaatstelsel word in Figuur 1.1 getoon.

Vir struktuurelemente word die z-as langs die hartlyn van die element geneem.

Die x- en die y-as l in die vlak van die dwarssnit, gewoonlik met die x-as die sterk-as van die dwarssnit en
die y-as die swak-as van die dwarssnit. In gevalle waar die x- en die y-as nie die hoofasse van die dwarssnit
is nie, soos dit by die hoekprofiel die geval is, word die u-as die sterk-as en die v-as die swak-as.
1.3



y
x
u
y
v
y
x
x
y
x
y
(b) Profiele
z
x
(a) Struktuurelement
FIGUUR 1.1 Definisie van koordinaatstelsel


1.4.3 Tekenkonvensie

Die volgende tekenkonvensie (sign convention) vir die interne elementkragte (internal element forces) word
gebruik :

Aksiaalkragte (axial forces) : trekkragte (tensile forces) word as positief beskou, drukkragte
(compressive forces) word as negatief beskou.
Skuifkragte (shear forces) : skuifkragte in die positiewe rigting van die dwarssnit-asse word as
positief beskou.
Buigmomente (bending moments) : die regterhandse skroefrel (right hand corkscrew rule) word by
buigmomente toegepas.

In Figuur 1.2 is die tekenkonvensie vir interne snitkragte saamgevat.

y
x
M
y
M
x
S
x P
z
M (T)
z
S
y

FIGUUR 1.2 Tekenkonvensie vir interne snitkragte


Die interne snitkragte soos in Figuur 1.2 aangedui, kan soos volg beskryf word :





1.4

TABEL 1.2 Interne snitkragte
SNITKRAG BESKRYWING
z
P Aksiaallas in die rigting van die z-as. Positief in die rigting soos aangedui.
x
S Skuifkrag in die x-rigting. Positief in die rigting soos aangedui.
y
S Skuifkrag in die y-rigting. Positief in die rigting soos aangedui
x
M Buigmoment om die x-as. Positief in die rigting soos aangedui. Let op dat
trekspanings in die bo-flens veroorsaak word.
y
M Buigmoment om die y-as. Positief in die rigting soos aangedui.
z
M Torsiemoment om die z-as. Positief in die rigting soos aangedui. Soms
ook met die simbool T aangedui.

Dit is belangrik om daarop te let dat die tekenkonvensie vir die buigmoment om die x-as teenstrydig is met
die tekenkonvensie soos in die Sterkteleer modules gebruik. Hierdie is egter n konsekwente toepassing van
die regterhandse skroefrel toegepas op die gekose assestel. Verder is hierdie konvensie ook in
ooreenstemming met die tekenkonvensie vir buigmomente soos in die struktuuranalise program PROKON
gebruik.

Verder word ook van die konvensie gebruik gemaak om die buigmomentdiagram aan die kant van die
trekvesel van die profiel te teken.



1.4.4 Eenhede

Die eenhede soos in hierdie notas gebruik, is op die internasionale stelsel vir eenhede (SI eenhede)
gebaseer met die basiese eenhede van meter, kilogram en sekonde.

Deurgaans word die volgende eenhede gebruik :

Afmetings : millimeter (mm) of meter (m)
Gekonsentreerde laste : Kilonewton (kN) of Newton (N)
Lynlaste : Kilonewton of Newton per meter (kN/m) of (N/m)
Verdeelde laste : Kilonewton of Newton per vierkante meter (kN/m
2
) of (N/m
2
)
Moment : Kilonewton meter (kNm) of Newton meter (Nm)
Spanning : Kilonewton per vierkante meter (kN/m
2
of kPa)
of Newton per vierkante millimeter (N/mm
2
of MPa)


2.1

HOOFSTUK 2 : MATERIALE VIR STAALKONSTRUKSIE


2.1 INLEIDING

Analise, ontwerp en konstruksie van staalstrukture vereis die akkurate kennis van die eienskappe van die
materiale wat gebruik word. Die materiaalgedrag is van kritieke belang by die definisie van die kapasiteit
van die strukturele elemente. Die doel van hierdie hoofstuk is die beskrywing van die vervaardiging en die
materiaaleienskappe van strukturele staal en ander materiale wat in staalkonstruksies gebruik word.

2.2 VERVAARDIGING VAN STAAL

2.2.1 Grondstowwe

2.2.1.1 Ystererts

Ystererts is die primre grondstof vir staalvervaardiging. Dit kom wydverspreid in die natuur voor. Die aarde
se kontinentale kors bestaan tussen 4% en 5% uit ysterhoudende minerale.

Die vernaamste ystererts in Suid-Afrika is hematiet (Fe
2
O
3
). Dit is hoofsaaklik n chemiese verbinding van
yster en suurstof. Yster word egter nie as n suiwer oksied in die natuur aangetref nie, aangesien die erts
sonder uitsondering onsuiwerhede soos fosfor, swael en ander elemente bevat. Buitendien is die ysterryke
minerale in die aarde na ontgunning altyd gemeng met ysterarm minerale, soos rots ryk aan silika (SiO
2
) en
alumina (Al
2
O
3
). Die vernaamste hematietmyne in Suid-Afrika is by Thabazimbi in die Noordelike Provinsie
en Sishen in die Noordkaap. Magnetiet word in die Mapochs oopgroefmyn by Roossenekal in Mpumalanga
gemyn.

Die gemynde ru-erts word vergruis en gesif tot bruikbare groottes. Die ru-erts gaan deur veredelings-
prosesse waartydens die ysterarm minerale verwyder word. Die ysterryk erts word op n mengbed vermeng
om n fisies en chemies homogene produk te verkry.

Die gedeelte van die ysterryke erts wat na verdeling te fyn is om in hoogoonde gelaai te word, word by
staalwerke versinter, dus saamgesmelt tot harde bruikbare klonte.

2.2.1.2 Steenkool

Steenkool wat vir die vervaardiging van kooks gebruik kan word, het unieke eienskappe wat meebring dat dit
verkooks kan word en daarom word van hierdie spesifieke tipe steenkool as kookssteenkool gepraat. In
Suid-Afrika is daar slegs beperkte afsettings van hierdie tipe steenkool beskikbaar.

Kooks moet hard en sterk wees sodat dit nie deur die druk van die lading in die hoogoond vergruis word nie.
Goeie kooks moet aan n aantal belangrike vereistes voldoen om geskik te wees vir die gebruik in n
hoogoond; dit moet n ho koolstofinhoud en die laags moontlike as-, swael, fosfor- en voginhoud h.

Kookssteenkool word in n battery kooksoonde verkook of gekarboniseer, wat beteken dat dit in die
afwesigheid van suurstof sowat 10 uur lank by n ho temperatuur verhit word. Wanneer verkooksing
volledig is, word die gloeiende kooks uitgestort en geblus deur dit met water te bespuit. Die kooks is dan
gereed vir die gebruik in n hoogoond.

Die gasse en dampe wat tydens die verkooksingsproses afgedryf word, bevat waardevolle neweprodukte,
soos teer, ammoniak en bensool. Hierdie neweprodukte word herwin vir bemarking, terwyl die gesuiwerde
gasmengsel as n brandstof gebruik word.

Steenkool word veral verkry uit die myne by Middelburg in Mpumalanga en Newcastle in Kwazulu-Natal.

2.2.1.3 Kalksteen

Die kalksteen of dolomiet dien in die hoogoond as smeltmiddels om saam met die onsuiwerhede soos
alumina en silika in die erts en in die as wat tydens die verbranding van die kooks in die hoogoond ontstaan,
n slak te vorm. Die dolomiet word veral verkry uit die Mooiplaasmyn en die Glen Douglasmyn in die Noord-
Wes Provinsie.
2.2



2.2.2 Reduksie van ystererts

In Suid-Afrika word daar hoofsaaklik van drie metodes vir die reduksie van ystererts gebruik gemaak. Die
drie metodes is
Hoogoond-proses
Direkte reduksie proses (DR-proses)
Steenkoolreduksie proses (KR-proses)

Elkeen van die prosesse word kortliks bespreek.


2.2.2.1 Die hoogoond-proses

Ystererts, sinter, kooks en kalksteen word by die bokant van die hogoond in afwisselende lae ingelaai.
Verhitte lug (blaaslug) word deur die blasmonde onder in die oond ingeblaas. Die blaaslug verbrand n
gedeelte van die kooks om hitte vir die chemiese reaksie te verskaf en om die erts te smelt. Die res van die
kooks en die koolstofmonoksied wat tydens die verbranding van die kooks gevorm word, verbind met die
suurstof in die erts om sodoende die metaal uit die erts vry te stel. Hierdie proses word uitsmelting genoem.

Die kalksteen dien as smeltmiddel om saam met die onsuiwerhede, soos alumina en silika in die erts en die
as wat uit die verbranding van die kooks ontstaan, n slak te vorm. Die vloeibare slak dryf op die vloeiyster
en kan dus maklik afgeskei word wanneer die oond getap word. Die temperatuur van die vloeiyster tydens
die tapproses is 1400 C.

Die hoogoondslak, wat uit die verbindings van kalsium- en magnesiumsilikate en aluminate bestaan, word in
n waterstroom verkorrel tot korrelslak wat as n neweproduk aangewend word by die vervaardiging van slak-
sement.

Om een ton vloeiyster te produseer, word ongeveer 1.5 ton ystererts (dit hang af van die gehalte van die
erts), 550 kg kooks en 200 kg smeltmiddels benodig.

Hoewel die meeste yster wat deur n hoogoond geproduseer word in vloeibare vorm na die
staalvervaardigingsaanleg gaan om tot staal geraffineer te word, word n deel daarvan wel gegiet. Die
vloeiyster, ook bekend as warmmetaal, word uit n gietpot gegiet in n stadig bewegende vervoerband met
vorms wat deel uitmaak van wat as ru-yster-gietmasjiene bekend staan. Die stukke yster word gietelinge
genoem.

Ru-yster (vroer ook potyster genoem) is hard en bros, hoofsaaklik vanwe die ho koolstofinhoud van
tussen 3.5% en 4.5% en die aanwesigheid van elemente soos swael en fosfor. Dit het derhalwe nie die
sterkte, smeebaarheid en skokweerstand van staal nie. Die vernaamste aanwending van ru-yster is as
toevoermateriaal in die gieterybedryf vir die giet van produkte soos enjinblokke en ander masjienonderdele.

Hoogoonde is in Suid-Afrika in die werke van ArcelorMittal in Vanderbijlpark en Newcastle in gebruik.


2.2.2.2 Direkte reduksie van ystererts

Direk gereduseerde yster, of sponsyster, is n donkergrys poreuse vaste stof wat die vorm van die
oorspronklike klont erts behou het. Dit word hoofsaaklik in boogoonde saam met staalskrot gesmelt. Die
DR-boogoond roete bied dus n alternatief vir die hoogoond-LD roete vir die vervaardiging van staal uit erts
soos later beskryf. Die vernaamste voordeel van die DR-boogoond proses is dat dit die gebruik van
kookssteenkool, waarvan die beskikbaarheid beperk is en die koste vinnig toeneem, uitskakel.

Direkte reduksie van ystererts geskied met gas in n skagoond of met steenkool in n draaioond. In Suid-
Afrika waar steenkool die hoof energiebron is, word eerder van draaioonde gebruik gemaak.

Die draaioond is n langwerpige, skuins roterende drom waarin die lading van die toevoerkant na die
afvoerkant graviteer. Steenkool en kalksteen word saam met ystererts in die draaioond gelaai. Gewoonlik
word die grootste deel van die steenkool van die afvoerkant af ingeblaas om n eweredige verspreiding van
reduseermiddel oor die lengte van die draaioond te verseker.
2.3

Die hitte vir die proses word grootliks verkry deur die vlugstowwe in die steenkool, wat net soos tydens
steenkoolverkooksing afgedryf word, in die oondatmosfeer met lug verbrand. Die lugtoevoer word beheer
deur lug oor die lengte van die draaioond in te blaas met behulp van waaiers. In die proses word
koolstofmonoksied gevorm wat nodig is vir die reduksie.

Dit is belangrik dat die temperatuur in die draaioond onder die smeltpunt van enige komponent in die lading
bly. Die kalksteen dien dus hier nie as n vloeimiddel soos in die hoogoond nie. Dit speel egter dieselfde rol
deurdat dit met die swael in die ystererts verbind en sodoende verhoed dat die swael in die sponsyster
geabsorbeer word.

In die staalwerke van ArcelorMittal by Saldanha in die Wes-Kaap word van direkte reduksie gebruik gemaak
om die ystererts te reduseer. Weens die ho titanium inhoud van die ystererts van die Mapochsmyn word n
aangepaste DR-proses deur Highveld Steel in Middelburg, Mpumalanga, gebruik.


2.2.2.3 Die KR-proses

Die KR-proses, waar die naam afgelei is uit die Duitse Kohlereduktion, dit wil s steenkoolreduksie, is n
proses waarmee vloeiyster deur die direkte gebruik van steenkool vervaardig word.

Dieselfde grondstowwe soos vir die kooksoond-hoogoond roete word gebruik, behalwe dat vir die KR-proses
omtrent enige nie-kookssteenkool, wat volop in Suid-Afrika beskikbaar is, gebruik kan word.

n KR-aanleg bestaan uit n smelter-vergasser en n reduksie-skag. Dit kan beskou word as n hoogoond
waarvan die skag- en herdgedeelte fisies van mekaar geskei is. Dieselde metallurgiese reaksie as in die
hoogoond vind in die KR-proses plaas.

Steenkool word deur die koepel van die smelter-vergasser toegevoer waar dit deur die warm gasse in die
reaktor gedroog en vervlug word om kooks (sintel) te vorm. Die sintel word tot koolstofmonoksied verbrand
(vergas) deur suurstof wat by die blaasmonde bokant die herd van die reaktor ingeblaas word.

Die koolstofmonoksied wat die smelter-vergasser verlaat, word skoongemaak en afgekoel voordat dit deur
die reduksieskag vloei. Erts word, net soos by die hoogoond, by die bokant van die reduksieskag ingelaai.
In die skag word die ystererts (Fe
2
O
3
) deur die koolstofmonoksied tot sponsyster gereduseer. Die
sponsyster word aan die onderkant van die skag deur skroefvoerders onttrek, waarvandaan dit in die
smelter-vergasser val.

In die smelter-vergasser dryf die sintel en die sponsyster in n gefludiseerde bed, dit wil s die stukkies dryf
in die stroom gas wat bokant die herd onstaan as gevolg van die inblaas van die suurstof. Die sponsyster,
wat baie swaarder as die sintel is, sak af en smelt wanneer dit die sone van die blaasmonde bereik. Die
vloeiyster en slak wat in die herd versamel, word gereeld afgetap.

Om die slak se basisiteit vir doeltreffende ontswaeling te beheer, word kalksteen saam met die steenkool en
die ystererts gelaai.

Die proses hierbo beskryf is ekwiwalent aan die Corex-proses wat deur ArcelorMittal in die staalwerke by
Saldanha gebruik word.


2.2.3 Vervaardiging van staal

Staal word uit vloeiyster, sponsyster en skrot op hoofsaaklik twee maniere verkry. Die twee prosesse,
naamlik die LD-proses en die elektriese boogoond proses, sal kortliks beskryf word.


2.2.3.1 Die basiese suurstof of LD-oond

Die naam LD kom van die Linz-Donawitz staalwerke in Oostenryk waar hierdie proses ontwikkel is. Die
basiese suurstofproses is in werklikheid n vergrote en verfynde ontwikkeling van die bekende Bessemer-
proses. Waar lug egter deur blaasmonde in die bodem van die Bessemer-omsetter ingeblaas word, het die
LD-oond n soliede bodem en word suiwer suurstof van bo af deur n waterverkoelde hangende lans
ingeblaas.
2.4

Verskeie variasies van die LD-proses is oor die afgelope jare ontwikkel. Inerte gasse soos stikstof en argon
word deur die bodem van die oond geblaas sodat die vermenging van die vloeiyster verbeter word en n
beter gehalte lae koolstof-staal verkry word. Dit is ook moontlik om suurstof deur blaasmonde in die bodem
in kombinasie met suurstof deur die hangende lans van bo af in te blaas.

Die LD-oond word gekantel vir die laaiproses. Met behulp van n laaibak word tot 25% van die kapasiteit van
die oond met skrot gelaai en met behulp van laaipotte word die vloeiyster in die oond gegiet. Die oond word
teruggeswaai na die regop posisie en is gereed vir die blaasproses. Om lugbesoedeling uit te skakel, word
n kap aan die onderkant van die afgaspyp net bokant die oond oor die bek van die oond geplaas. Rook en
gasse word in die pyp ingesuig waarvandaan dit deur n suiweringsstelsel na die skoorsteen gaan.

Die waterverkoelde suurstoflans word deur die afgaspyp laat sak totdat die punt sowat n meter bokant die
oppervlak van die lading hang. Suurstof word onder ho druk met n ho vloeitempo van tussen 450 en 550
m
3
per minuut deur die lans geblaas. Hierdie lugstroom veroorsaak n turbulensie in die metaalbad. Die
suurstof verbrand die elemente silikon, mangaan, koolstof en fosfor wat in die vloeiyster teenwoordig is om
die hitte vir die proses te verskaf. Die skrot dien hier as verkoelingsmiddel en smelt terwyl die temperatuur
styg. Die hoeveelheid skrot wat per lading gelaai word, is dus afhanklik van die verlangde temperatuur
waarby die lading getap moet word en die chemiese analise van die vloeistaal wat vervaardig word. Tydens
die blaas reageer die gebrande kalksteen wat deur geute van bo af gelaai word, met onsuiwerhede om hulle
in die vorm van slak uit die vloeistaal te verwyder.

Die blaas duur tussen 15 en 20 minute. Aan die einde word die temperatuur gemeet en die gesmelte metaal
geanaliseer. Wanneer die temperatuur en die chemiese samestelling korrek is, word die lans teruggetrek,
die kap gelig en die oond gekantel om die gesmelte staal van onder die slak in n gietpot onder die oond te
tap. Terselfdertyd word legeringsstowwe in die gietpot bygevoeg volgens die spesifikasie van die staal wat
gemaak moet word.

Die Engelse benaming vir hierdie tipe oonde is BOF (basic oxygen furnace). Hierdie proses word by 80%
van die wreld se staalproduksie gebruik. Van hierdie oonde word in die Vanderbijl- en Newcastlewerke van
ArcelorMittal gebruik.


2.2.3.2 Die elektriese boogoond

Boogoonde is oorspronklik hoofsaaklik gebruik vir die maak van spesiale legeringsstaal, maar toenemende
hoeveelhede staal van gewone kwaliteit word nou in die soort oonde gemaak.

Die staalskrot wat landwyd herwin word, gepaard met die betreklik eenvoudiger en goedkoper toerusting wat
vir elektriese smelting benodig word, sal die gebruik van elektriese boogoonde laat toeneem. Die
eenvoudiger en goedkoper toerusting spruit uit die feit dat die boogoonde nie afhanklik is van
ondersteunende steenkool- en ertsmyne, kooksoonde, sinteraanlegte of hoogoonde nie en derhalwe verg dit
n kleiner kapitaalbelegging per ton ru-staal as die hoogoond-LD-oond roete.

Die elektriese boogoond bestaan uit n silindervormige vat met n voering van waterverkoelde panele en n
komvormige bodem. Dit word bedek deur n koepeldak met gate waardeur drie vertikale elektrodes steek.
Die dak kan gelig word en eenkant toe geswaai word om vinnige en maklike laai moontlik te maak. Vir
ontslakkings- en tapdoeleindes is die oond op rollers gemonteer sodat dit vorentoe of agtertoe gekantel kan
word.

Die elektriese stroom word met buigsame kabels na die grafietelektrodes (graphite electrodes) gevoer.
Laasgenoemde se vertikale posisie word gereguleer om voorafbepaalde spannings- en stroomtoestande te
te handhaaf. Hierdie elektrodes nader die lading van die oond van bo totdat die gaping klein genoeg is om
n elektriese boog te kan slaan. Die hitte van die boog smelt dan die oondlading. Die oond word hoofsaaklik
met staalskrot of koue sponsyster gelaai.

Elektriese boogoonde word by die Saldanha-werke van ArcelorMittal en die CISCO werke in Kuilsrivier
gebruik. Laasgenoemde verwerk uitsluitlik skrot tot bewapeningstaal vir beton.





2.5

2.2.4 Vakuumontgassing van staal

Aanvanklik was die primre doel met die ontgassing om waterstof uit die staal te verwyder, aangesien ho
vlakke van waterstofinhoud interne mikroskopiese krake by sekere staalsoorte tydens afkoeling kan
veroorsaak. Die ontgassingsproses maak dit ook moontlik om die konsentrasie van ander gasse, soos
suurstof, en in n mindere mate stikstof, te verlaag. Die verlaging van die suurstofkonsentrasie verbeter ook
die betroubaarheid van legerings, waardeur n akkurater beheer oor die chemiese samestelling verkry kan
word.

Naas ander verouderde prosesse word meestal van die vakuum-boogontgassingsproses (VBO) gebruik
gemaak. Hierdie VBO-aanlegte is sekondre staalmaakeenhede, wat beteken dat die rafinering van staal
wat tradisioneel in die boogoond plaasgevind het, nou in die gietpot plaasvind. Dit bring mee dat die
boogoond meer produktief gebruik kan word omdat slegs die staalskrot of ru-yster gesmelt moet word.

Die gietpot met vloeistaal word in n vakuumtenk gesit wat onder n vakuumkap geplaas word. Wanneer die
kap laat sak word, word n lugdigte seling van die tenk verkry. Die staal in die gietpot word verhit deur
middel van die boogvlam wat tussen die grafietelektrodes en die staaloppervlak geslaan word. Argongas
wat deur die bodem van die gietpot ingeblaas word, veroorsaak borreling en spoeling van die metaal, wat n
homogene temperatuur en samestelling van die metaal veroorsaak en die uitdryf van opgeloste asse tot
gevolg het.

Die suurstofinhoud van die staal word tot n baie lae vlak verminder wat meebring dat opbrengste van
legerings baie hoog en voorspelbaar is, sodat die finale chemiese samestelling akkuraat beheer kan word.
Onder die toestande kan die swaelinhoud ook tot n baie lae vlak verlaag word deur swaelverwyderende
reagense in te spuit.


2.2.5 Stringgiet van staal

Tot in die sewentiger jare van die vorige eeu is daar algemeen gebruik gemaak van die blokgietmetode vir
staal, waarvolgens die vloeistaal in blokvorms gegiet word waar dit stol. Die vorms word dan verwyder en
die gietblokke na die diepoonde geneem waar hulle tot die regte temperatuur verhit word om tot voorblokke
of platblokke gewals te word.

n Meer moderne ontwikkeling is die stringgietproses. Nadat die gietpot met staal met n inerte gas geroer is
om die temperatuur reg te stel en te egaliseer, word dit in n verdeeltrog gegiet. Die gesmelte staal, waarvan
die vloei met die stopper van die verdeeltrog beheer word, loop in waterverkoelde gietvorms wat dieselfde
dwarssnit het as die verlangde voorblokke of platblokke. Aangesien die bo- en onderkant van die gietvorm
oop is, word n fopstaaf met dieselfde dwarssnit ingesit voordat gieting begin om as tydelike bodem van die
vorm te dien. Namate die vorm vol word en stolling begin, word die fopstaaf en daarmee saam, die
gedeeltelik gestolde voorblok of platblok stadig uit die onderkant van die vorm getrek. Die voorblok of
platblok word deur n reeks rollers gesteun soos dit deur die watersproeiers van die afkoelsone beweeg.
Hier raak dit ten volle gestol. Soos dit deurlopend uit die gietmasjien getrek word, word dit met n
oksiasetileen-vlamsnyer tot die verlangde lengte gesny, waarna afkoeling, inspeksie en defekverwydering
volg.

Die dwarsafmetings van voorblokke kan so groot as 315x205 mm wees met lengtes van 1 tot 4 meter.
Platblokke is 240 mm dik met wydtes wat wissel van 825 tot 1900 mm. Knuppels se dwarsafmetings wissel
van 100x100 mm tot 130x130 mm met lengtes van 2.5 tot 9 meter. Die basiese vorms in hulle relatiewe
groottes word in Figuur 2.1 getoon.

Baie tegniese probleme in verband met die stringgietproses is reeds opgelos om die proses betroubaar te
maak. Defekte in die staal, soos dit in die gietblokke tydens die gietproses mag ontstaan, en verwyder moet
word, word by die stringgietproses uitgeskakel. Toerusting vir die hantering van gietblokke asook die
primre walsproses word ook uitgeskakel wat n groot ekonomiese voordeel inhou. Moderne staalproduksie-
aanlegte maak feitlik uitsluitlik van die stringgietproses gebruik.






2.6

825 tot 1900 mm
2
4
0
PLATBLOK (SLAB)
840 mm
1
0
8
0

m
m
GIETBLOK (INGOT)
315
2
0
5
VOORBLOK (BLOOM)
100
100
KNUPPEL (BILLET)

FIGUUR 2.1 Basiese vorms van blokke



2.2.6 Samevatting van die staalvervaardigingsproses

Die vervaardigingsproses van staal tot by die produksie van blokke word skematies in Figuur 2.2 saamgevat.

STAALPRODUKSIE
STEENKOOL YSTERERTS KALKSTEEN KOOKSSTEENKOOL
KOOKSOOND NEWEPRODUKTE
HOOGOOND DR-PROSES
SPONSYSTER
VLOEIYSTER
SKROTYSTER
BOOGOOND LD-OOND
VLOEISTAAL
ONTGASSING
WALSWERK
BLOKGIET
DIEPOOND
STRINGGIET

FIGUUR 2.2 Skematiese samevatting van die staalvervaardigingsproses

Op die volgende bladsy word die massa- en prosesvloei van n moderne staalwerk getoon. Die skematiese
voorstelling is met toestemming deur ArcelorMittal hier afgedruk en beeld die proses van die Saldanha
staalwerke af.

2.7

2.8

2.3 WALS EN AFWERKING VAN STAAL

Daar word van verskeie metodes gebruik gemaak om staalprofiele te vorm. Die warmwals-proses vind die
meeste toepassing by die vorming van struktuurstaal profiele. Ander metodes van vorming sal later
bespreek word.


2.3.1 Die warmwals-proses

Die warmwals-proses behels die verwarming van gietblokke, platblokke, voorblokke of knuppels tot n
temperatuur tussen 1200 C en 1300 C. Die materiaal word dan tussen twee rollers deurgevoer waar die
gaping tussen die rollers nouer is as die dikte van die materiaal. Die materiaal word herhaaldelik gerol en
onder sekere omstandighede, afhangende van die toevoermateriaal en die uiteindelike produk, tot 70 keer
voordat die materiaal te koud word vir verdere vorming.

Die vermindering in dikte van die warm metaal veroorsaak n toename in lengte en wydte. Hierdie toename
in wydte, wat hoofsaaklik afhang van die hoeveelheid vermindering in dikte, die temperatuur, die materiaal
en die diameter van die rollers, moet beheer word om die regte afmetings van die beoogde dwarssnit te
verseker. Dit word bewerkstellig deur die gebruik van vertikale rollers of deur spesifieke groewe in die
rollers. Aangesien die volume materiaal wat in n gegewe tyd tussen opeenvolgende walse in serie beweeg
dieselfde bly, maar die deursnitoppervlakte elke keer verminder, neem die spoed waarteen die materiaal
beweeg met elke stel walse toe.

Bykomstig tot die funksie om die staal in profiele te vorm, verbeter die warmwals-proses ook die meganiese
eienskappe van die staal deur die grein van die metaal te verfyn. Die korrekte kontrole van die metallurgiese
samestelling van die staal, van die temperatuur tydens die walsproses en die vermindering van materiaal
tydens die walsproses is kritiek om die vereiste materiaaleienskappe van die staal te waarborg.

In Figuur 2.3 word die belangrikste produksieroetes vir staalprodukte in n walsaanleg skematies opgesom.

PRODUKSIEROETES IN 'n WALSAANLEG
STAALVERVAARDIGINGSAANLEG
VLOEISTAAL
BLOKGIETAANLEG
DIEPOONDE
PRIMERE WALSAANLEG
STRINGGIETAANLEG
HERVERHITTINGSOONDE
KNUPPELS
OF
HERVERHITTINGSOONDE
VOORBLOKKE PLATBLOKKE
HERVERHITTINGSOONDE
D
I
R
E
K
T
E

W
A
L
S
SWAAR
PROFIEL
WALSERY
PROFIEL
WALSERY
SPOOR-
STAAF
WALSERY
STANG
WALSERY
DRAAD
WALSERY
PLAAT
WALSERY
STROOK
WALSERY
I
-
P
R
O
F
I
E
L
E
H
-
P
R
O
F
I
E
L
E
H
E
I
P
A
L
E
H
O
E
K
P
R
O
F
I
E
L
E
K
A
N
A
A
L
P
R
O
F
I
E
L
E
I
P
E
-
P
R
O
F
I
E
L
E
S
P
O
O
R
S
T
A
W
E
K
R
A
A
N
S
P
O
R
E
S
T
A
N
G
E
B
E
W
A
P
E
N
I
N
G
D
R
A
A
D
B
O
U
T
E
P
L
A
T
E
S
T
R
O
K
E
F
Y
N
P
L
A
A
T

FIGUUR 2.3 Produksieroetes in n walsaanleg


2.9

2.3.2 Primre wals van gietblokke

Die primre walsproses is slegs op gietblokke van toepassing. In hierdie proses word die gietblokke na
voorblokke, platblokke of knuppels verwerk. Tussen die staalvervaardigingsaanleg en die primre
walsaanleg word die gietblokke in diep-oonde tot n egalige temperatuur van 1300 C verhit. Die diep-oonde
dien ook as n buffer om sodoende onrelmatighede by die voorsiening van gietblokke uit te stryk. Nadat die
gietblokke tot voorblokke, platblokke of knuppels gerol is, word hulle afgekoel en genspekteer om moonlike
defekte te verwyder. Voordat hierdie blokke dan verder verwerk word, moet hulle weer verhit word.

Hierdie stap van primre wals word by stringgietaanlegte uitgeskakel wat die proses dus ekonomies baie
meer aantreklik maak.

2.3.3 Wals van plate

Plate word van platblokke gerol. Die diktes van grofplaat wissel van 5 mm tot 150 mm en met wydtes tot 3.2
m. Gedurende die walsproses word die kante van die plate vervorm en moet later afgesny word om n
homogene produk met n konstante wydte te voorsien. Plate word met n gewig van tot 13 ton gerol.

2.3.4 Wals van stroke

Stroke word vervaardig deur n platblok in die lengte te rol tot diktes van 2 mm tot 16 mm en wydtes tot 2 m.
Nadat die stroke gerol is, word hulle met water verkoel en opgerol, terwyl hulle nog warm is. Dunner
plaatdiktes word verkry deur stroke koud te rol. Op die manier word fynplaat verkry wat hoofsaaklik vir
koudgevormde profiele gebruik word.

2.3.5 Wals van profiele

Die vervaardiging van struktuurstaal behels die rol van standaard profiele, soos I-, H, kanaal- en hoekprofiele
asook spesiale profiele, dus spesifiek ontwerpte profiele vir sekere toepassings. Groot profiele word van
voorblokke gerol, terwyl knuppels vir kleiner profiele gebruik word. Die walsproses behels n geleidelike
vervorming van die oorspronklik reghoekige snit van die voorblok of knuppel tot die vorm van die gewensde
profiel. Dan word die profiel finaal deur n aantal afrondingswalse teen omtrent 1000 C gerol om na
afkoeling aan die afmetings en vorm van die profielspesifikasies te voldoen. In Figuur 2.4 word die eerste en
die laaste stap in die rol van n I-profiel getoon.

EERSTE VORMING VAN DIE VOORBLOK
HORISONTALE EN VERTIKALE AFWERKING

FIGUUR 2.4 Rol van n I-profiel


2.10

2.3.6 Wals van klein profiele

Klein profiele, soos ronde stawe, vierkantige stawe, plat stawe en bewapeningsstaal word van knuppels
gerol. Hierdie produkte word gewoonlik in reguit lengtes gelewer, behalwe ronde stawe met n klein
diameter, wat in rolle gelewer word.


2.3.7 Ander vormingsprosesse

Terwyl warmwals in die meeste gevalle gebruik word om staal vir die konstruksiebedryf te vervaardig, is daar
tog ander belangrike vormingsprosesse vir spesiale toepassings.

2.3.7.1 Smeeproses

Swaar komponente vir meganiese toerusting word gesmee, veral waar n spesifieke kombinasie van
materiaaleienskappe voorgeskryf word. Vir hierdie vormingsproses word die gietblok versigtig verhit tot n
egalige temperatuur en word dan met behulp van stoomhamers of hidrouliese perse gevorm. Die
smeeproses bring nie net die werkstuk in die voorgeskrewe vorm nie, maar verfyn ook die grein van die
staal, verbeter die materiaaleienskappe van metaal en verseker die homogeniteit van die komponent.

2.3.7.2 Uitpersing

Uitpersing is n proses wat gewoonlik gebruik word as spesiale profiele in relatief klein hoeveelhede benodig
word. In sekere gevalle is dit ook onmoontlik om ingewikkelde profiele op n ander manier te vorm. Die
materiaal word tot smeetemperatuur, dit wil s tussen 1000 C en 1300 C verhit en in n houer geplaas
waar aan die een end n matrys in die vorm van die gewensde profiel en aan die ander end n druksuier is
wat n ho druk op die metaal uitoefen. Die metaal word dus deur die matrys gedruk en vloei plasties om die
gewensde profiel te vorm. Met behulp van n spil kan met hierdie proses ook naatlose pype gevorm word.
Hierdie proses vind veral toepassing by die vorm van profiele van aluminium.

2.3.7.3 Pypvorming

Pype word deur verskeie prosesse, soos warmwals, koudvorming of sweising gevorm, afhangende van die
grootte en die toepassing waarvoor die pype gebruik word. Die meeste pype word deur middel van n
elektriese weerstandssweisproses vervaardig waar staalstroke direk vanaf n rol in die koudvormingsaanleg
gevoer word wat dan gevolg word deur kantverhitting en sweising van die naat deur middel van n lae-
frekwensie elektriese stroom deur wielelektrodes wat langs die sweisnaat afbeweeg. Die pype kan verder
nog gerek word om die voorgeskrewe diameter en wanddikte te verseker. Pype met n groot diameter en
wanddiktes tot 15 mm word gevorm deur n staalstrook spiraalvormig te rol en die kante dan deur middel van
n elektriese weerstandssweisproses te verbind. Hodruk dikwandige pype word vervaardig deur n
staalplaat pypvormig te vervorm en die reguit sweisnaat deur n elektriese weerstandssweisproses te voltooi.
Strukturele vierkantpyp word deur n addisionele vormingsproses vanuit ronde pype gevorm.

2.3.7.4 Koudwals

Staalplate, veral dun plate, kan verder bewerk word deur hulle koud te wals. Hierdie proses is veral daarop
gemik om n gladder oppervlakte en verbeterde meganiese eienskappe van die materiaal te verkry. Die
produk word fynplaat genoem en word veral in die motornywerheid gebruik. Plaatdiktes tot so dun as 0.19
mm kan so gerol word.

2.3.7.5 Koudvorming

Die koudvormingsproses word gebruik om dun staalstroke in liggewig profiele te rol deur agtereenvolgende
stelle van rollers. Hierdie produkte is te dunwandig om warmgewals te word en in baie gevalle is die profiel
ook te ingewikkeld vir die warmwalsproses. Koudgevormde profiele word hoofsaaklik vir daklatte en
bekledingslatte gebruik.


2.3.8 Afwerking van warmgewalste profiele en plate

Na afloop van die warmwalsproses kan verskeie afwerkings op die produk toegepas word afhangende van
die tipe produk en die vereistes soos deur die gebruiker voorgeskryf. Aangesien profiele en plate die
2.11

produkte is wat die meeste in staalkonstruksie gebruik word, sal slegs die afwerkingsproses wat hierop van
toepassing is, beskryf word.

Warmgewalste profiele kan in lengtes van tot 100 m gerol word. Die profiele word gewoonlik tot standaard
lengtes of volgens spesifikasie van die gebruiker gesaag terwyl dit nog warm is. Daarna word die profiele op
beddens afgekoel wat sodanig ontwerp is dat lug rondom die profiel kan sirkuleer en dus n minimum van
vervormings en gevolglik n minmum aan residuele spannings tydens die afkoelproses in die profiel ontstaan.

Materiaal- en bondel-identifikasie word op die profiele gepons of geverf en n eerste inspeksie word op die
profiel uitgevoer. Nadat die profiel afgekoel is, word klein tot middelslag profiele op rollers wat die vorm van
die betrokke profiel het, reguit gebuig deur progressief verminderende buiging op die profiele toe te pas.
Swaar profiele word in hidrouliese perse reguit gebuig. Na reguitbuiging en finale inspeksie word die profiele
vir die vervoer gebundel. By swaar I- en H-profiele wat direk uit gietblokke gerol word, kom daar by omtrent
5% van die profiele oppervlakdefekte voor wat deur slyping volgens spesifikasie verwyder kan word.

By plate wat nie opgerol word nie, begin die afwerkingsproses deur hulle in die warm toestand presies
horisontaal te plaas. Die afkoeling moet dan so egalig as moontlik geskied om ongewenste vervormings uit
te skakel. Na afkoeling word die plaat tot die korrekte afmetings gesny en materiaal- en bondel-identifikasie
word op die plate gepons of geverf. Die plate word dan genspekteer om oppervlakdefekte op te spoor en
deur middel van slyping te verwyder.


2.3.9 Proseskontrole en kwaliteitsbeheer

Proseskontrole in die vervaardiging en vorming van staalprodukte strek van baie eenvoudige stelsels, waar
die operateurs voorskrifte en kodes volg, prosesparameters kontroleer en noodsaaklike aanpassings maak
tot outomatiese, rekenaar beheerde stelsels. In alle gevalle is die doel van kwaliteitsbeheer en
proseskontrole om kwaliteit te verhoog, om kostes te verminder, veral sover dit energie- en
materiaalverkwisting aangaan, om produktiwiteit te verhoog asook om n bydrae tot aanlegveiligheid te
maak.

Proseskontrole dek alle gebiede van staalvervaardiging van die invoer van grondstowwe, waar n akkurate
massabepaling fundamenteel tot die korrekte samestelling van die staal is, oor alle tussenstappe tot by die
outomatiese kontrole van materiaal- en oppervlakdefekte wat tydens die walsproses onstaan. Die
afkoelingsproses is ook aan streng proses- en kwaliteitskontrole onderworpe.

Die uitskakeling van defekte in die finale produk begin by die kontrole van die chemiese samestelling van die
grondstowwe en die vermenging daarvan tydens die primre prosesse van yster- en staalvervaardiging. Dit
word gevolg deur n streng kontrole tydens die giet van gietblokke asook tydens die stringgietproses.
Tydens die gieting van gietblokke speel byvoorbeeld die giettemperatuur, die tempo van gieting, die korrekte
de-oksidasie van die staal asook die suiwerheid van die gietvorms n belangrike rol in die uiteindelike
kwaliteit van die staal. Waar die basiese platblokke, voorblokke en knuppels afgekoel word voordat hulle
herverhit word in die walsaanleg, kan oppervlakdefekte verwyder word om sodoende te verhinder dat sulke
defekte gedurende die walsproses in die plate of profiele ingerol word. Waar die warm metaal direk uit die
stringietaanleg na die walsaanleg gaan sonder om afgekoel te word, word ander metodes tydens die
walsproses gebruik om oppervlakdefekte te verwyder. Die nodige beheer en inspeksie word deur
kwaliteitsbeheer-tegnici, wat op bepaalde plekke langs die prosesroete diens doen, uitgevoer.

Kwaliteitsbeheer is die formalisering van die konsep van kwaliteitskontrole en sluit feitlik die aksies van elke
persoon wat by die vervaardigingsproses betrokke is, in. Kwaliteitsbeheerstelsls word as bestuurstelsels
gedefinieer vir die kontrole tydens die hele proses van ontvangs van die bestelling tot by die lewering van die
produk, sodanig dat, as die formele proses noukeurig toegepas word, kan die gebruiker verseker wees van
die kwaliteit van die finale produk. Die kwaliteit van die produk word verder verseker deur die bondel- en
materiaalindentifikasie wat op die eindproduk aangebring word.


2.3.10 Profieltipes en reekse van verskillende groottes

Struktuurstaalprofiele verskil van soliede staalprodukte soos plate, stroke, ronde stawe en vierkantige stawe
deur hulle funksie en hulle sterkte tot massa verhouding. Hierdie profiele kan ingedeel word in standaard
profiele soos I-profiele wat in parallel- en tapsflens gerol word, H-profiele, kanaalprofiele wat ook in parallel-

2.12

of tapsflens gerol word, gelykbenige of ongelykbenige hoekprofiele en ronde holprofiele, vierkantige en
reghoekige holprofiele. In Figuur 2.5 word die profiele met die belangrikste dwarssnit parameters getoon.

y
x
y
x x
y
y
x x
y
y
x x
y
x
y y
x x
y y
x x
y
y
x x
y
y
x
y
x
y
x x
y
I-PROFIEL
(PARALLEL FLENS)
I-PROFIEL
(TAPSFLENS)
T-PROFIEL
(PARALLEL FLENS)
KANAALPROFIEL
(PARALLEL FLENS)
H-PROFIEL
(HEIPAAL)
H-PROFIEL
(PARALLEL FLENS)
KANAALPROFIEL
(TAPSFLENS)
HOEKPROFIEL
(GELYKBENIG)
HOEKPROFIEL
(ONGELYKBENIG)
b b b
b b b
b b b
h
t
t
f
w
t
w
h
w
h
= =
t
f t
f
t
w
h
w
h
t
f
t
w
h
w
h h h
w
t
f
t = t
w f
t
f
t
w
h
w
h
b
t
t
f
= =
h
h
w
t
w
h
t

FIGUUR 2.5 Standaard profiele

Verder bestaan daar meer gespesialiseerde profiele soos plaatmure, trein- en kraanspore asook spesiale
profiele wat volgens gebruikerspesifikasies gerol word. Die standaard profiele wat in Suid-Afrika vervaardig
word, word volgens verskeie spesifikasies gerol. Toe die metriese sisteem van meting in die vroe sestiger
jare van die vorige eeu in Suid-Afrika ingevoer is, word die oorspronklik empiriese profiele in hulle metriese
ekwiwalent gendentifiseer. Meer onlangs word profiele waarvoor daar n internasionale standaard bestaan,
in modulre metriese dimensies vervaardig.

Die mees algemene profiele in Suid-Afrika is die parallelflens I- en H-profiele. Hulle word volgens BS 4 : Part
1-1993 vervaardig en verteenwoordig n keuse van die mees algemene Britse profiele uitgedruk in hulle
metriese ekwiwalent. Elke groep, byvoorbeeld die 533 mm diepte x 210 mm flenswydte word onderverdeel
in n aantal standaard massas per eenheidslengte, byvoorbeeld 82, 93, 101, 109 en 122 kg/m. Die binne-
afstand tussen die flense bly vir n groep dieselfde. Die hor gewig per eenheidslengte word verkry deur
dikker flense en n dikker web. Die buite-afmetings van n groep profiele sal dus van mekaar verskil.

Die I-profiele is beskikbaar in groepe van 203x133x25 tot 533x210x138 en die H-profiele is beskikbaar in
groepe van 152x152x23 tot 305x305x158. Die H-profiele wat as heipale gebruik word, is beskikbaar in
groepe van 203x203x45 tot 305x305x149. Hierdie profiele word deur Highveld Steel in Witbank gerol. Die
IPE-profiele word volgens die DIN 1026:1965 spesifikasie gerol. Die IPE-profiele is beskikbaar van die
IPE100
AA
tot die IPE200. Hierdie profiele word deur ArcelorMittal in Newcastle vervaardig. Die I-profiele
word in Tabel 2.9 op bladsy 2.20 van die SAISC Handboek beskryf. Die H-profiele word in Tabel 2.10 op
bladsy 2.24 van die SAISC Handboek beskryf.

2.13

n Beperkte reeks van I-profiele met tapsflense word gerol om die I-profielreeks met parallele flense aan te
vul. Hierdie reeks is beskikbaar van 127x176x13 tot 203x152x52. Hierdie reeks word volgens die EN 10024
spesifikasie gerol. Die ligter profiele het n 5 tapsflens, terwyl die swaarder profiele n 8 tapsflens het.
Hierdie reeks word in Tabel 2.11 op bladsy 2.26 van die SAISC Handboek beskryf.

Kanaalprofiele met n 5 tapsflens word volgens die DIN 1026:1963 spesifikasie gerol en is beskikbaar van
C76x38 tot C200x75. Kanaalprofiele met parallele flense word volgens die EN 10279 spesifikasie gerol en is
beskikbaar van PC100x50 tot PC300x100. Beide reekse kanaalprofiele word in Tabel 2.12 op bladsy 2.28
van die SAISC Handboek beskryf.

Gelykbenige en ongelykbenige hoekprofiele word volgens die EN 10056 spesifikasie gerol. Gelykbenige
hoekprofiele is beskikbaar van 25x25x3 (beenlengtes in mm en massa in kg/m) tot 200x200x24. Die
volledige reeks gelykbenige hoekprofiele word in Tabel 2.13 op bladsy 2.30 van die SAISC Handboek
beskryf. Ongelykbenige hoekprofiele is beskikbaar van 65x50x6 tot 150x90x10. Die reeks van
ongelykbenige hoekprofiele word in Tabel 2.14 op bladsy 2.34 van die SAISC Handboek beskryf. Die
hoekprofiele word deur ArcelorMittal gerol.

Twee soorte T-profiele is beskikbaar. Een groep word van parallel-flens I-profiele gesny en is beskikbaar
van 102x133x13 tot 267x210x46. Hierdie reeks word in Tabel 2.15 op bladsy 2.36 van die SAISC Handboek
beskryf. Die tweede groep word van parallel-flens H-profiele gesny en is beskikbaar van 76x153x13 tot
152x305x79. Hierdie reeks word in Tabel 2.16 op bladsy 2.38 van die SAISC Handboek beskryf.

Plat stawe is in n wye reeks van dikte tot wydte verhoudings beskikbaar, van 20x5 tot 300x50 mm. Die
reeks word in Tabel 2.21 op bladsy 2.54 van die SAISC Handboek beskryf. Staalplate is in n wye reeks van
diktes van 4.5 mm tot 150 mm en in verskillende wydtes en lengtes beskikbaar. Die plate word in Tabel 2.23
op bladsy 2.55 van die SAISC Handboek beskryf.

Die beskikbare soliede vierkant profiele en soliede ronde profiele word in Tabel 2.24 en Tabel 2.25
onderskeidelik op bladsy 2.56 van die SAISC Handboek beskryf.


2.3.11 Gekasteelde profiele

Gekasteelde profiele word van parallel-flens I- en H-profiele vervaardig. Die vervaardigings proses word in
Figuur 2.6 beskryf.

SNYLYN
SWEISNAAT
h
s
60
o
h h
w c
tw
t
f
b b
t
f
t
w
h
OORSPRONKLIKE PROFIEL GEKASTEELDE PROFIEL

FIGUUR 2.6 Gekasteelde profiele

Die snittraagheidsmoment om die sterk as van n gekasteelde profiel is aansienlik groter as die snittraag-
heidsmoment van die oorspronklike profiel. Die profiele kan egter slegs gebruik word as die belasting op die
balk redelik gelykvormig verdeel is omdat die skuifkapasiteit van die profiel aansienlik laer is as die
skuifkapasiteit van die oorspronklike profiel. Daarom kan daar nie skerp spronge in die skuifkragdiagram,
soos veroorsaak deur gekonsentreerde belastings, voorkom nie.

Die gekasteelde profiele soos uit parallel-flens I-profiele vervaardig, word in Tabel 2.17 op bladsy 2.40 van
die SAISC Handboek beskryf. Die gekasteelde profiele soos uit parallel-flens H-profiele vervaardig, word in
Tabel 2.18 op bladsy 2.42 van die SAISC Handboek beskryf.




2.14

2.3.12 Saamgestelde profiele

Profiele saamgestel uit parallel-flens I-profiele en kanaalprofiele soos in Figuur 2.7 getoon, word as balke vir
die kraanbane vir oorhoofse krane gebruik. Die kanaalprofiel word op die bo-flens van die I-profiel gesweis
met die doel om die flens in die horisontale rigting aansienlik te versterk om die laterale kragte soos deur die
kraan veroorsaak, te dra.

Hierdie saamgestelde profiele word in Tabel 2.19 op bladsy 2.44 van die SAISC Handboek beskryf.

N
t
o
p
N
b
o
t
x x
y
y
h

FIGUUR 2.7 Saamgestelde profiel


2.3.13 Plaatbalke

Plaatbalkprofiele word uit drie plate, een vir die web en twee vir die flense, saamgestel. Die verbinding
tussen die flense en die web word gesweis. Op hierdie manier kan aansienlik groter profiele saamgestel
word as die warmgewalste profiele wat algemeen beskikbaar is. Die profiel is egter ook per kg staal
aansienlik duurder as warmgewalste profiele. Die profiel van n plaatbalk word in Figuur 2.8 getoon. Die
plaatbalkprofiele is in n wye reeks van 704x200(8W,12F) tot 2150x500(14W,40F) beskikbaar. Die profiele
word in Tabel 2.20 op bladsy 2.48 van die SAISC Handboek beskryf.

SWEISNAAT
y
t
f
h
w
h
b
t
f
t
w
x x
y

FIGUUR 2.8 Plaatbalkprofiel


2.3.14 Koudgevormde oop profiele

Koudgevormde oop profiele word uit fynplaat vervaardig. In Figuur 2.9 word die vier mees algemene
koudgevormde oop profiele getoon. Koudgevormde oop profiele vind veral as daklatte en bekledingslatte
toepassing in staalkonstruksie. Die lip-hoekprofiel word in Tabel 2.28 op bladsy 2.59 van die SAISC
Handboek beskryf. Die lip-kanaalprofiel word in Tabel 2.30 op bladsy 2.61 van die SAISC Handboek
beskryf. Die Z-profiel word in Tabel 2.31 op bladsy 2.64 van die SAISC Handboek beskryf. Die top-hat
profiel word in Tabel 2.33 op bladsy 2.67 van die SAISC Handboek beskryf.





2.15

t
h
c
y
y
b
x x
t
y
h
x x
y
b
c
b
t
c
h
b
y
x x
y
b
h
t
x x
y
y
c c
HOEKPROFIEL KANAALPROFIEL Z-PROFIEL "TOP HAT" PROFIEL

FIGUUR 2.9 Koudgevormde oop profiele


2.3.15 Geslote profiele

Geslote vierkantige en reghoekige holprofiele en ronde pypprofiele word volgens SANS 657-1 koudgevorm
sonder spanningsverligting. Hierdie profiele kan egter ook volgens ISO657-14 warmgewals of koudgevorm
met spanningsverligting vervaardig word. Die vervaardigingsproses het n beduidende invloed op die aksiale
drukkapasiteit van die profiel.

Geslote profiele, veral die vierkantige holprofiel en die ronde pypsnit word gebruik vir drukstange waar die
belangrik is dat die snittraagheidsmoment om alle asse van die snit dieselfde is. Geslote profiele is by
uitstek geskik om torsie te weerstaan. As n voorbeeld kan die StVenant torsiekonstante van n
koudgevormde oop profiel vergelyk word met die StVenant torsiekonstante van n pypvormige profiel. Beide
profiele het naastenby dieselfde snitoppervlakte.

TABEL 2.1 Vergelyking van torsiekonstantes
PROFIEL SNITOPPERVLAK
[mm
2
]
TORSIEKONSTANTE
[mm
4
]
Lipkanaal 200x75x20x3.0 1.10x10
3
3.31x10
3

Pyp 101.6x3.5 1.08x10
3
2.63x10
6



Geslote profiele word egter ook vir hulle estetiese voorkoms gebruik. Verbindings vir geslote profiele is egter
moeilik en gevolglik duur. In Figuur 2.10 word hierdie drie profiele getoon.

x
x
x
y
y
h
b
t
x
y
t
h
y
b
x
y
x
y
D
t
VIERKANTIGE REGHOEKIGE PYPVORMIGE
HOLPROFIEL HOLPROFIEL PROFIEL

FIGUUR 2.10 Geslote profiele

Pypvormige profiele word in Tabel 2.34 op bladsy 2.68 van die SAISC Handboek beskryf. Vierkantige
holprofiele word in Tabel 2.35 op bladsy 2.71 van die SAISC Handboek beskryf. Reghoekige holprofiele
word in Tabel 2.36 op bladsy 2.73 van die SAISC Handboek beskryf.

2.3.16 Standaard spesifikasies

In Suid-Afrika word die staal in ooreenstemming met internasionaal aanvaarde standaarde vervaardig.

Die metallurgiese samestelling en meganiese eienskappe word voorgeskryf deur SANS 1431 : sweisbare
struktuurstaal.

Hierdie spesifikasies bepaal die perke vir verskeie elemente in staal wat die eienskappe van die staal kan
2.16

benvloed. Verder word die swigspanning, die vloeispanning, die minimum persentasie vervorming tydens
trektoetse en die minimum impak toetswaardes vir staal gespesifiseer.

Die afmetings en toleransies vir struktuurstaalprofiele word soos volg voorgeskryf :

BS 4 : Part 1 : 1993 I- en H-profiele met parallele flense
EN 10024 I-profile met tapsflense
DIN 1025 : 1965 IPE-profiele
DIN 1026 ; 1965 DIN kanaalprofiele met tapsflense
BS 4 : Part 1 : 1993 BS kanaalprofiele met tapsflense
EN 10279 Kanaalprofiele met parallele flense
EN 10056 Hoekprofiele

Hierdie spesifikasies sluit ook die belangrikste sniteienskappe, soos hulle vir ontwerpdoeleindes benodig
word, in.


2.3.17 Toleransies tydens die walsproses

Ofskoon moderne walsaanlegte n baie groot mate van akkuraatheid en herhaalbaarheid kan handhaaf, is dit
tog noodsaaklik dat sekere toleransies, waarbinne afwykings vanaf die nominale afmetings mag voorkom,
neer te l. Hierdie afwykings word hoofsaaklik veroorsaak deur slytasie van die rolle, slytasie van ander
komponente van die walsaanleg asook variasies in die temperatuur van die materiaal tydens die walsproses.

Om n ekonomies regverdigbare lewensduurte uit die rolle te haal, word hulle op gereelde intervalle op
spesiale draaibanke oorgesny. Elke keer word die rol n fraksie kleiner totdat n bepaalde minimum bereik is.
Op die stadium word die rolle afgeskryf of hersny vir n groter profiel in dieselfde reeks.

Toleransies het betrekking op massa per eenheidslengte, geometrie van die snit, hoe reguit die profiel is
asook die lengte van die profiel. In die algemeen het hierdie afwykings binne toleransies vanaf die nominale
dimensies geen noemenswaardige effek nie as die staal vir normale strukture gebruik word. Hierdie
toleransies moet egter in aanmerking geneem word onder uitsonderlike omstandighede, byvoorbeeld indien
profiele as spore vir voertuie gebruik word of in n raam wat nou om sekere toerusting moet pas.

Ingenieurs en ontwerpers moet bewus wees van hierdie toleransies en waar by uitsonderlike toepassings
probleme as gevolg van hierdie toleransies voorsien word, is dit die moeite werd om onderhandelings met
die staalvervaardiger aan te gaan. In baie gevalle kan op hierdie manier probleme reeds op n vroe
stadium oorkom word.

Die toleransies soos van toepassing op die staalprofiele in Suid-Afrika word in paragraaf 2.8.2 in tabelle 2.4
tot 2.8 op bladsy 2.14 van die SAISC Handboek beskryf.



2.4 SAMESTELLING, MIKROSTRUKTUUR EN EIENSKAPPE VAN STAAL

2.4.1 Samestelling van staal

Staal bestaan hoofsaaklik uit yster. n Wye spektrum van meganiese eienskappe kan egter verkry word
omdat staal n saamgestelde materiaal is. Onsuiwerhede en legeringselemente benvloed die eienskappe
van staal aansienlik, In Figuur 2.11 word die belangrikste onsuiwerhede en legeringselemente, soos dit op
struktuurstaal van toepassing is, saamgevat.










2.17

YSTER KOOLSTOF + ONSUIWERHEDE + LEGERINGSELEMENTE +
BASIESE METAAL
VERHOOG : VERLAAG : POSITIEF : NEGATIEF :
OM SPESIFIEKE EIENSKAPPE TE VERKRY
HARDHEID
VLOEISPANNING
SWIGSPANNING
SLYTASIEWEERSTAND
TAAIHEID
VERVORMBAARHEID
SWEISBAARHEID
MANGAAN
SILIKA
ALUMINA
FOSFOR
SWAEL
SUURSTOF
STIKSTOF
WATERSTOF
STAAL - 'n SAMESTELLING VAN :

FIGUUR 2.11 Onsuiwerhede en legeringselemente in staal

Suiwer yster is baie sag, het n lae vloeispanning (f
y
= 100 MPa) en n lae swigspanning (f
u
= 200 MPa),
maar n baie ho duktiliteit (d = 50%). Hierdie eienskappe word deur klein hoeveelhede van onsuiwerhede
en legeringselemente aansienlik verander.

Koolstof :

Koolstof is die belangrikste bykomstige element in staal. Baie klein hoeveelhede koolstof kan die
eienskappe van staal aansienlik verander soos in Figuur 2.12 getoon.

Die koolstofinhoud van struktuurstaal varieer van 0.1% tot 0.25%. Die koolstofinhoud word so laag
gehou om sweisbaarheid te bevorder; staal met n ho koolstofinhoud neig tot brosbreuk indien dit
gesweis word.


2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9
PERSENTASIE KOOLSTOF
S
W
I
G
S
P
A
N
N
I
N
G

[
M
P
a
]
STERKTE VAN HITTEBEHANDELDE STAAL
GEBIED VAN
STERKTE VAN STAAL
SOOS GEROL
HITTEBEHANDELING

FIGUUR 2.12 Invloed van koolstof op die swigspanning van staal


Mangaan :
Mangaan kom natuurlik in ystererts voor en is n gewenste onsuiwerheid aangesien dit die
swigsterkte verhoog, die sweisbaarheid verbeter, de-oksidasie aanhelp en swael tot MnS bind.

2.18

Silika :
Silika verhoog die hardheid, swigspanning en vloeispanning van staal. Dit verminder egter die
vervorming by swigting en veroorsaak dat die staal moeiliker koud gevorm kan word. Indien die
silika-inhoud meer as 0.5% is, word ook die sweisbaarheid verminder.

Aluminium :
Aluminium help by die de-oksidasie van die staal deur die suurstof te bind. Aluminium bind die
opgeloste stikstof in die vorm van aluminium-nitriet. Hierdie aluminium-nitriet bevorder die vorming
van kristalle gedurende die stollingsproses en gevolglik word staal met n baie fyn grein op die wyse
verkry met verbeterde sweisbaarheid en taaiheid.

Fosfor :
Fosfor verlaag die taaiheid van staal aansienlik. Dit dra egter by tot roesweerstand.

Swael :
Swael verminder die sweisbaarheid van staal en verlaag die taaiheid.

Stikstof :
Stikstof kan staal in n opgeloste vorm of gebind as aluminium-nitriet voorkom. As die stikstof
opgelos is, verminder dit die taaiheid en verhoog die neiging tot brosbreuk. Aluminium-nitriet is egter
voordelig soos hierbo onder aluminium beskryf.

Suurstof :
Die oksied wat tydens die de-oksidasie ontstaan, kan die staal meer bros laat word.

Waterstof :
Waterstof verminder die taaiheid van die staal en verminder ook die sweisbaarheid.

Koper :
Koper in geringe hoeveelhede verhoog die roesweerstand van staal.


2.4.2 Hittebehandeling van staal

Die meeste struktuurstaal word gebruik soos dit gerol is, met ander woorde, die staal word aan die lug
afgekoel. Die eienskappe van die staal kan egter aansienlik deur middel van hittebehandeling benvloed
word.

In Figuur 2.13 word die temperatuurkaart vir n 0.2% koolstofstaal getoon. Hierdie inligting verskil met die
verandering van koolstofinhoud, maar 0.2% koolstofinhoud kan as verteenwoordigend vir struktuurstaal
beskou word.

Staal bestaan uit n matrys van yster en ysterkarbied. Die yster is sag en duktiel terwyl die ysterkarbied baie
hard en sterk is. Die sterkte, duktieliteit en die taaiheid van die staal is afhanklik van die volgende drie
faktore :

Die relatiewe hoeveelhede van yster en ysterkarbied
Veranderinge in die patroon van die matrys
Grootte, vorm en verdeling van die ysterkarbied

Die relatiewe hoeveelhede van yster en ysterkarbied hang hoofsaaklik van die koolstofinhoud af. In nie-
hittebehandelde staal bepaal dit grootliks die sterkte van die staal, so sal die tipiese swigspanning vir n 0.2%
koolstofstaal 400 MPa wees, terwyl dit vir n 0.8% koolstofstaal 900 MPa is.

Vir n gegewe koolstofinhoud is dit egter moontlik om aansienlike veranderings in die meganiese eienskappe
van die staal teweeg te bring deur die mikrostruktuur van die staal te verander, dus deur die grootte, vorm en
verdeling van die elemente in die matrys te verander. Hierdie veranderinge word deur hittebehandeling
teweeg gebring.

Die verandering in die mikrostruktuur deur middel van hittebehandeling word beheer deur n stadige
presipitasie van ysterkarbiedpartikels in die staal deur die staal tot by n temperatuur bokant die boonste
2.19

transformasietemperatuur te verhit. Die boonste transformasietemperatuur is die temperatuur waar al die
yster vanaf ferriet na austeniet verander is. Hierdie transformasietemperatuur varieer met die koolstofinhoud
van die staal.
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
1100
1200
1300
C
o
BEREIK VIR
SPANNINGSVERLIGTING
BEREIK VAN
TRANSFORMASIE
BEREIK VAN VOORVERHITTING
VIR SWEIS
GALVANISERINGSTEMPERATUUR
BEREIK VIR TEMPER
VAN STAAL
ONDERSTE TRANSFORMASIETEMPERATUUR A
1
MAGNETIESE PUNT A
2
BOONSTE TRANSFORMASIETEMPERATUUR A
3
NORMALISERINGSTEMPERATUUR
BEREIK VIR
SMEE VAN STAAL
W
I
T

H
I
T
T
E

B
E
R
E
I
K
R
O
O
I

H
I
T
T
E

B
E
R
E
I
K
S
W
A
R
T

H
I
T
T
E

B
E
R
E
I
K
AUSTENIET EN FERRIET
M
A
G
N
E
T
I
E
S
E

F
E
R
R
I
E
T
N
I
E
-
M
A
G
N
E
T
I
E
S
E

A
U
S
T
E
N
I
E
T
-
Y
S
T
E
R
-
Y
S
T
E
R

STAAL MET 0.2% KOOLSTOFINHOUD

FIGUUR 2.13 Temperatuurkaart vir 0.2% koolstofstaal

Ferriet, ook magnetiese -yster genoem, het n kubiese-ruimtegesentreerde kristalstruktuur, terwyl austeniet,
ook -yster genoem, n kubiese-vlakgesentreerde kristalstruktuur het. Hierdie kristalstrukture word in Figuur
2.14 getoon.

KUBIES-RUIMTEGESENTREERD
-YSTER (FERRIET)
KUBIES-VLAKGESENTREERD
-YSTER (AUSTENIET)

FIGUUR 2.14 Kristalstruktuur van yster

2.20

Koolstofstaal besit ook n onderste transformasietemperatuur waaronder die yster slegs in die vorm van
ferriet voorkom. In die bereik tussen die boonste en die onderste transformasietemperatuur kom die yster
sowel in die vorm van ferriet asook in die vorm van austeniet voor.

Die grootste gedeelte van struktuurstaal word gebruik soos dit gerol is. Daar bestaan egter drie tipes
hittebehandeling wat gereeld toegepas word, naamlik normalisering, blus en temper en laastens
spanningsverligtingsuitgloei. Hierdie drie tipes hittebehandeling word kortliks bespreek.

Normalisering :
Normalisering word op koolstof- en legeringsstale uitgevoer om duktiliteit en taaiheid te verhoog.
Normalisering verfyn die greinstruktuur en veroorsaak n meer egalige verspreiding en grootte van
die karbiedpartikels. Die proses behels die verhitting van die staal tot n temperatuur van 60 C
bokant die A
3
-temperatuur om austeniet te verkry. Die staal word by daardie temperatuur gehou
totdat die karbied in die austeniet opgelos het en dan word die staal aan die lug afgekoel. Die verskil
tussen normalisering en volle uitgloeiing is dat in die tweede geval die afkoeling baie stadig in n
oond plaasvind.

Blus en temper :
Hierdie proses word gewoonlik op legeringsstale uitgevoer om n mikrostruktuur van getemperde
martensiet te verkry vir n optimale sterkte en taaiheid. Martensiet is n naaldvormige mikrostruktuur
en is die hardste en mees bros mikrostruktuur wat in staal verkry word. Martensiet word verkry deur
die staal bokant die A
3
-temperatuur te verhit om austeniet te verkry. Deur skielike afkoeling word
martensiet in plaas van ferriet gevorm. Hierdie afkoeling word blus genoem.

Die staal word dan getemper by n temperatuur wat laer as die A1-temperatuur is om duktiliteit ten
koste van hardheid te verhoog. Die staal word getemper totdat n optimale balans tussen hardheid
en duktiliteit bereik word. Hierdie proses en die resultate daarvan word in Figuur 2.15 getoon.



VERHARD TEMPER
AFKOELING
TEMPERATUUR A
AUSTENIET
TEMPERATUUR A
TYD
BLUS
45 MINUTE
T
E
M
P
E
R
A
T
U
U
R
C
O
1
3
15
MIN
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
2000
2200
0 5 10 15 20 25
1 VERHARDE STAAL
2 GETEMPERDE STAAL
3 ONBEHANDELDE STAAL
1
2
3
VERVORMING [%]
S
P
A
N
N
I
N
G

[
M
P
a
]

FIGUUR 2.15 Blus en temper van staal


Spanningsverligtinguitgloeiing :
Hierdie proses word veral op koudgevormde staal toegepas om spanning wat as gevolg van die
koudvorming ontstaan het, te verlig. Die staal word verhit tot n temperatuur net onder die A
1
-
temperatuur en dan aan die lug afgekoel.


2.4.3 Die eenassige trektoets

Met behulp van die eenassige trektoets word die gedrag van n trektoetsstuk met voorgeskrewe afmetings
bepaal deur die element aan n stadige en egalige trekvervorming te onderwerp tot by swigting. Die

2.21

eenassige trektoets word in SABS 054 voorgeskryf. In Figuur 2.16 word die gestandaardiseerde
trektoetsstuk volgens SABS 054 getoon.

r
r
A
d 0
0
g A
0
b
0
d
b
1
1
L
0
L
0
L
C
L
T
h h
L = 5.5 d
C
0
0
L = 5.65 A
0
L = L + 2 A
C 0 0
L = 5.65 A
0 0

FIGUUR 2.16 Gestandaardiseerde trektoetsstuk

Die volgende parameters het betrekking op die gestandaardiseerde trektoetsstuk in Figuur 2.16 :

L
0
= meetlengte
L
C
= parallele lengte
L
T
= totale lengte
r = oorgangsstraal
A
0
= oorspronklike snitoppervlakte
d
0
= deursnit van ronde snit
b
0
= wydte van reghoekige snit
a = dikte van reghoekige snit

Die resultaat van n eenassige trektoets word in die spannings-vervormingsdiagram gegee. In Figuur 2.17
word n skematiese spannings-vervormingsdiagram vir n onbehandelde staal ter verduidelikking van die
begrippe getoon.

VLOEIPLATO
f
y
f
u
SPANNING



=
P
A
0



E =
1

= 0.2% L
L
0
= =
L - L
L
0
0
VERVORMING
BREUK
PLASTIESE BEREIK
perm
el

u
WERKVERHARDING

FIGUUR 2.17 Skematiese spannings-vervormingsdiagram

Die volgende begrippe is van belang :

0
A is die aanvanklike snitoppervlakte van die toetsstuk

0
L is die aanvanklike lengte waaroor die vervorming gemeet word
L is die oombliklike meetlengte


2.22

L is die verandering in meetlengte
P is die aangewende trekkrag
is die nominale spanning,
0
A P = , dus die aangewende trekkrag gedeel deur die
oorspronklike snitoppervlakte
E is die elastisiteitsmodulus, ook Young modulus genoem, en is gedefinieer as die helling van
die spannings-vervormingsdiagram in die elastiese gebied van die materiaal, dus = E , met
215 195 < < E GPa vir die meeste staalsoorte. In die SANS 10162-2005 kode word n waarde van
200 GPa voorgestel (SANS 10162-2005 klousule 3.2). Die versuimwaarde vir E in die struktuur-
analiseprogram PROKON is 206 GPa.
Elastisiteit is die eenduidig omkeerbare verband tussen spanning en vervorming
Plastisiteit is die permanente vervorming van die materiaal. Daar bestaan dus nie meer n
omkeerbare verband tussen die spanning en die vervorming nie.
Vloeispanning
y
f is die boonste perk van die elastiese gebied. By hierdie spanning sal n meetbare
toename in vervorming gepaard gaan met n konstante spanning wat n karakteristieke eienskap van
n onbehandelde staal is. Hierdie vloeiplato strek van n vervorming van omtrent 0.5% tot hoogstens
4% voordat werkverharding intree.
Die 0.2% vervorming word gebruik om die vloeispanning van staal te bepaal waar geen duidelike
vloeiplato verkry kan word nie. In hierdie geval word die spanning waarby n permanente vervorming
na verwydering van die trekkrag van 0.2% bereik word as die vloeispanning gedefinieer. In Figuur
2.18 word hierdie begrip verduidelik.

E
1
f
y
S
P
A
N
N
I
N
G
0.2% VERVORMING

FIGUUR 2.18 Die 0.2% vervorming

Swigspanning
u
f is die maksimum spanning wat in die toetsstuk tydens die trektoets bereik word,
met
0
A P f
maks u
= .
Die Poissonverhouding word gedefinieer as
langs dwars
= . Vir staal word in die algemeen
3 . 0 = aanbeveel. In Figuur 2.19 word die Poissonverhouding verduidelik.

P
d
L
L
0
P
d
0

FIGUUR 2.19 Die Poissonverhouding

Verder word aanvaar dat staal onder drukspanning dieselfde gedrag soos onder trekspanning
openbaar. In Figuur 2.20 word n ge-idealiseerde bi-linere elasties-perfek plastiese
materiaalgedrag onder trek- en drukspanning getoon.





2.23

[MPa]
[mm/mm]
Druk
Trek
f
y
-f
y
E
1
-
y

y
Spanning
Vervorming

FIGUUR 2.20 Bi-linere elasties-perfek plastiese materiaalgedrag



2.4.4 Resultate van n eenassige trektoets

In Figuur 2.21 word die opstelling van n eenassige trektoets op n ronde stang getoon. Die trekstang is in
die Zwick250 trektoetsmasjien geplaas en die HBM DD1 vervormingsmeter word gebruik om die vervorming
noukeurig te meet.









FIGUUR 2.21 Eenassige trektoets opstelling

Die resultaat van die trektoets oor die volle bereik van vervorming word in Figuur 2.22 getoon.




2.24

0
100
200
300
400
500
600
700
0.0 5.0 10.0 15.0 20.0 25.0
Vervorming [%]
S
p
a
n
n
i
n
g

[
M
P
a
]

FIGUUR 2.22 Spannings-vervorming diagram

Die resultaat van die trektoets vir die bereik van vervorming tussen 0% en 4% word in Figuur 2.23 getoon.



0
100
200
300
400
500
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0
Vervorming [%]
S
p
a
n
n
i
n
g

[
M
P
a
]

FIGUUR 2.23 Vergrote spannings-vervorming diagram

In Figuur 2.24 word die toetsstuk na swigting getoon. Duidelik kan die vernouing van die toetsstuk by die
plek van swigting gesien word.


2.25

























FIGUUR 2.24 Toetsstuk na swigting

Die volgende parameters is met behulp van hierdie trektoets bepaal :

Elastisiteitsmodulus E : 211.4 GPa
Vloeispanning
y
f : 408.6 MPa
Swigspanning
u
f : 588.7 MPa


2.4.5 Hardheid

Hardheid is n maatstaf van die weerstand teen vervorming as gevolg van n belaste punt wat die oppervlak
van die toetsmetaal penetreer. Die vervorming as gevolg van hierdie penetrasie is n kombinasie van
elastiese en plastiese vervorming. Maar as gevolg van die meetmetode word die hardheid slegs met die
plastiese vervorming in verband gebring.

Die verskillende metodes van meet van hardheid verskil hoofsaaklik deur die vorm van die belaste punt
waarmee op die oppervlakte van die metaal gedruk word. Die drie metodes wat meestal gebruik word, is :

Brinelltoets : gebruik n verharde staalbal as die belastingspunt
Vickerstoets : gebruik n piramiedvormige diamantpunt met n ingeslote hoek van 136 en n
vierkantige basis
Rockwelltoets : gebruik n konus van diamant met n ingeslote hoek van 120 en n effens geronde
punt

In al drie gevalle word die hardheid as n getal uitgedruk wat deur die verhouding van die aangewende las
teen die oppervlak van die merk wat as gevolg van die belaste punt ontstaan, bepaal word. Die
toetsprosedure bestaan uit n belastingssiklus wat die aanwending van die las, konstant hou van die las en
verwydering van die las insluit, en die meet van die oppervlak van die resulterende merk onder n
mikrosskoop. Uitdrukkings vir die mees algemene toetsmetodes is soos volg :

Brinell Hardness Number :

=
2 2
2
d D D D
P
BHN

2.26

Waar P die las in [kg]
D die diameter van die bal [mm]
d die diameter van die merk [mm]

Vickers Hardness Number :

2
854 . 1
L
P
VHN =

Waar P die las in [kg]
L die gemiddelde van die diagonale van die merk [mm]

Die resultate van die verskillende metodes om hardheid te meet, korreleer goed. In Tabel 2.2 word tipiese
waardes vir verskillende metale gegee.

TABEL 2.2 Tipiese waardes vir hardheid van metale
METAAL BHN VHN
Koper (getemper) 49 53
Geelkoper (getemper) 65 70
Graad 300WA staal 152 157
Graad 350WA staal 190 195


2.4.6 Slagtoetse en slagbestandheid

Sekere materiale wat aanvaarbare materiaaleienskappe onder n eenassige trektoets met n stadige
lasaanwending het, sal onder impaklaste n brosbreuk (brittle failure) ondergaan. Die waarskynlikheid van
swigting onder hierdie omstandighede word verhoog indien kerwe (notches) of ander defekte in die betrokke
toetsstuk teenwoordig is. Duktiele materiale met n vlakgesentreerde kristalstruktuur soos koper en
aluminium sal gewoonlik impaklaste onder alle lasomstandighede en temperature weerstaan. Dit geld egter
nie vir ysterhoudende metale nie en veral nie vir staal met n lae koolstofinhoud. Veral belangrik is die
verskynsel dat die slagbestandheid van staal afneem met laer temperature. Weerstand teen impak word
gewoonlik slagbestandheid (fracture toughness) genoem en n verlies aan taaiheid kan in die praktyk
karastrofiese gevolge h.

Dus is dit belangrik om slagbestandheid te kwantifiseer en dit word gewoonlik deur middel van
gestandaardiseerde toetse op toetsmonsters met kerwe uitgevoer. Die toetse word in SABS 056-1973
beskryf. Die mees algemene toets is die Charpy toets waar n vierkantige toetsmonster met sylengtes van
10 mm en n lengte van 55 mm deur n gekalibreerde slinger geslaan word en die energieverlies as gevolg
van die swigting van die toetsmonster aangeteken word. Hierdie energieverlies van die slinger dien as n
maatstaf van die slagbestandheid van die materiaal. In Figuur 2.25 word die afmetings van die standaard
toetsmonster gegee.

SLAG
55 +/- 0.6 mm
2 +/- 0.11 mm 10 +/- 0.11 mm
8 +/- 0.11
BO-AANSIG
40 mm TUSSEN STEUNPUNTE
KERF
90
10 +/- 0.11 mm
SY-AANSIG
22.5 22.5
WORTELRONDING 0.25 mm
DETAIL VAN KERF
2
.
0

+
/
-

0
.
1
1

FIGUUR 2.25 Afmetings van die standaard toetsmonster vir die Charpy toets
2.27

In Figuur 2.26 word die skematiese uitleg van n Charpy toets getoon.

h
H
SLINGER
TOETSMONSTER STEUNPUNT

FIGUUR 2.26 Skematiese uitleg van die Charpy toets

Die fisiese voorkoms van die breukvlakke voorsien ook inligting vir die beoordeling van die slagbestandheid
van metale. n Ho slagbestandheid gaan gewoonlik gepaard met n duktiele, veselagtige breuk, terwyl n
lae slagbestandheid gepaardgaan met n brosbreuk.

Die temperatuur speel veral by ysterhoudende metale n belangrike rol by die slagbestandheid. Daar
bestaan n goedgedefinieerde oorgangstemperatuur waar die gedrag van n duktiele- na n brosbreuk
oorgaan. Hierdie gedrag kan die beste as n funksie van temperatuur beskryf word soos in Figuur 2.27
getoon.

GEMENGDE BREUKE
-200 -100 0 100 200
TEMPERATUUR [C ]
K
c
[
M
N
/


m


]
3
200
100
0
BROSBREUK
S
L
A
G
B
E
S
T
A
N
D
H
E
I
D
DUKTIELE BREUKE


FIGUUR 2.27 Temperatuurafhanklikheid van slagbestandheid

Hierdie oorgangstemperatuur is gewoonlik laer as kamertemperatuur. As hierdie oorgangstemperatuur naby
die omgewingstemperatuur l, kan dit verreikende gevolge ten opsigte van die diensbaarheid van n
struktuur h. n Komponent kan dus skielik swigting ondergaan indien temperatuurveranderinge voorkom
wat die omgewingstoestande tot onder die oorgangstemperatuur laat daal. Die oorgangstemperatuur word
deur metallurgiese veranderlikes soos die grootte van die grein (groter grein verhoog die
oorgangstemperatuur) asook ander veranderlikes soos oppervlakdefekte en residuele spannings benvloed.
Die kerfstaafslagtoetse verteenwoordig die toestande wat slagbreuk die meeste bevorder met n klein
gepaardgaande energieabsorpsie. Die energieverlies gedurende die slagtoets verteenwoordig egter slegs n
relatiewe maatstaf en nie n absolute waarde nie.


2.4.7 Residuele spannings as gevolg van die walsproses

Met behulp van n tipiese H-profiel word die verskynsel van residuele spannings in gewalste profiele
verduidelik.





2.28

y
y
x x
A
B A A
A B A
b
t
w
t
f
h h
w

FIGUUR 2.28 Residuele spannings-sones in n H-profiel

Met verwysing na Figuur 2.28 gebeur die volgende tydens die afkoelingsproses van n warmgewalste H-
profiel :
Aan die begin koel sones A, dus die punte van die flense en die middelste gedeelte van die web,
vinniger af as die sones B, dus plekke waar die flense en die web bymekaar kom.
As gevolg van die krimping van sones A tydens afkoeling sal sones B onder n drukspanning
verkeer. Omdat die E-waarde en die vloeispanning by n hor temperatuur aansienlik laer is, sal
plastiese verkorting in die sones B plaasvind.
Op n latere stadium in die afkoelingsproses as sones A reeds redelik goed afgekoel het, sal sones B
vinniger afkoel as sones A, termiese omkering vind dus plaas. Die materiaal van beide sones het
egter dieselfde finale sterkte en E-waarde.
As gevolg van die plastiese verkorting van sones B vroer tydens die afkoelingsproses is hierdie
sones nou te kort. As gevolg van die aanpasbaarheidsvoorwaardes sal nou trekspannings in hierdie
sones ontstaan.
As gevolg van die ewewigsvoorwaardes sal daar drukspannings in sones A onstaan.

Die residuele spannings as gevolg van die afkoelingsproses kan aansienlik wees. As n tipiese voorbeeld
word die residuele spanningsverdeling in n H-profiel in Figuur 2.29 getoon. Hierdie residuele spannings kan
so hoog as
y
f 5 . 0 wees.

+
+
- -
-
R
=

-
0
.
5

f
y
R= -0.5 f
y
R= 0.5 f
y
FLENSSPANNING
W
E
B
S
P
A
N
N
I
N
G
y
x x
y
t
w
t
f
h
w
h
b
+

R
=

0
.
5

f
y

FIGUUR 2.29 Residuele spanningsverdeling in n H-profiel
2.29

Indien profiele tydens die afkoelingsproses opmekaar gestapel word, kan n onsimmetriese verdeling van
sones A en B ontstaan wat dan n kromming van die afgekoelde profiel tot gevolg het.

Omdat die sterkte van staal by ho temperature vir die meeste staalsoorte dieselfde is, sal die plastiese
verkorting tydens die afkoelingsproses van dieselfde ordegrootte wees. Ook is die elastisiteitsmodulus vir
alle staalsoorte feitlik dieselfde. As gevolg hiervan sal die residuele spannings by die gebruiklike staalsoorte
vir staalprofiele dieselfde wees. Die residuele spannings hang in n groter mate van die profiel-geometrie en
die metode van afkoeling af.

Residuele spannings speel n belangrike rol by die berekening van die stabiliteit van drukstange.



2.4.8 Beskerming teen korrosie

In die algemeen is staal nie teen korrosie bestand nie en moet dus beskerm word. Die belangrikste stap is
die voorbereiding van die staaloppervlakte voordat die korrosiebeskerming aangewend word. Bestaande
roes en ander oppervlakonsuiwerhede wat tydens die walsproses ontstaan, word hoofsaaklik deur middel
van sandstraling (sand blasting) verwyder. Die struktuurelemente word in die werkswinkel voor oprigting op
die konstruksieterrein teen korrosie beskerm. Na sandstraling word onmiddelik (binne n paar ure) n
sneldroogende (30 tot 120 sekondes) grondverflaag aangewend Hierdie dun verflaag beskerm die element
teen korrosie totdat die finale beskerming aangewend word.

Die volgende soorte korrosiebeskerming word gebruik :


Organiese beskermingsmiddels soos :
Klassieke verfmetode wat bestaan uit n grondverf op n loodbasis (rooilood) en twee of meer lae
emaljeverf
Sinkkromaat grondverf met twee of meer deklae
Kunsstofbeskerming, spuitaangewend of geplak
Bitumenkorrosiebeskerming veral by staalstrukture wat met water in aanraking kom
Sien bladsy 14.61 van die SA Instituut vir Staalkonstruksie Handboek vir n tabel vir die seleksie van verf vir
korrosiebeskerming.

Metaalbeskermingsmiddels :
Galvanisering by n temperatuur van 480 C
Elektrogalvanisering met sink, nikkel of chroom
Metaalspuit
Sien bladsy 14.46 van die SA Instituut vir Staalkonstruksie Handboek vir meer inligting oor die
galvaniseringsproses.

Katodiese beskerming :
Die staalelement wat beskerm moet word, word as katode van n elektriese spanningsbron gebruik.
As gevolg daarvan kan geen F
++
-ione uitvloei nie en dus kan die element nie roes nie.

Korrosiebeskerming word in SABS 0120 HC Deel 3 beskryf. Meer inligting oor korrosiebeskerming word in
2.5 en 2.6 op bladsy 2.11 van die SA Instituut vir Staalkonstruksie Handboek gegee.



2.5 BELANGRIKE ONTWERPPARAMETERS

Die volgende is n paar belangrike ontwerpparameters wat vir staal in die algemeen geld :

Digtheid 7850 = [kg/m
3
]

Elastisiteitsmodulus 200 = E [GPa]

Skuifmodulus ( ) + = 1 2 / E G 77 = G [GPa]

2.30

Poissonverhouding 30 . 0 =

Temperatuuruitsettingskoffisint
5
10 17 . 1

= x [/C]

Die invloed van temperatuur op die sterkte van staal word in Figuur 2.30 getoon. Die verhouding van
20 y yts
f f geld vir alle grade staal, waar
yts
f die vloeispanning by verhoogte temperatuur is en
20 y
f die
vloeispanning by 20 C is.

1.0
0.8
0.6
0.4
0.2
0
0 200 400 600
TEMPERATUUR [ C]
f




/

f
y
t
s
y
2
0


FIGUUR 2.30 Invloed van temperatuur op die sterkte van staal

Die invloed van temperatuur op die elastisiteitsmodulus van staal word in Figuur 2.31 getoon. Hierdie
gegewens geld vir alle grade staal.
ts
E is die elastisiteitsmodulus by n verhoogde temperatuur.
800 600 400 200 0
0
50
100
150
200
250
TEMPERATUUR [ C]
E




[
G
P
a
]
t
s

FIGUUR 2.31 Invloed van temperatuur op die elastisiteitsmodulus van staal

Figure 2.30 en 2.31 is nie noodwendig akkuraat vir n spesifieke staal nie, maar toon duidelik dat by
temperature bokant 500 C verminder beide die elastisiteitsmodulus en die sterkte van staal in n groot mate.
Struktuurstaal word selde by temperature hor as 120 C gebruik. By hor temperature, soos dit in die geval
van n brand sal voorkom, word die styfheid en die sterkte van n struktuur aansienlik verminder. Vir die
berekening van die veiligheid van n struktuur in so n geval moet bogenoemde vermindering in sterkte en
styfheid wel in berekening gebring word.

In die algemeen sal staalprofiele wat in die geval van brand aan temperature tot 900 C blootgestel was nie
permanent beskadig wees nie en die meganiese eienskappe sal na afkoeling nie nadelig daardeur benvloed
word nie. Staalprofiele wat as gevolg van brand nie vervorm het nie of betekenisvolle oppervlakskade
opgedoen het nie kan weer gebruik word. Indien daar enige twyfel bestaan, kan die materiaaleienskappe
deur middel van toetse bevestig word.





2.31

2.6 STAALSOORTE BESKIKBAAR IN SUID-AFRIKA

2.6.1 Eienskappe van struktuurstaal

Die uitdrukking struktuurstaal word gebruik om staal te definieer wat gebruik word vir struktuurelemente
waarvan die primre doel is om laste en kragte te weerstaan wat op n struktuur inwerk. Beide SANS
10162:Deel 1 en SANS 2001-CS1 skryf voor dat staal aan die vereistes van SANS 1431 moet voldoen.
Volgens SANS 2001-CS1 moet die chemiese samestelling en die meganiese eienskappe van staal wat vir
strukturele doeleindes gebruik word deur die staalvervaardiger gesertifiseer word. Volgens SANS 1921-3
Klousule 4.4.11 moet die staalkontrakteur hierdie sertifikate aan die opdraggewer oorhandig.

n Anomalie in die Suid-Afrikaanse staalkonstruksiebedryf is die sogenaamde kommersile kwaliteit staal,
wat soms ook sagte staal genoem word. Die chemiese samestelling van kommersile kwaliteit staal word
beheer maar geen meganiese eienskappe word deur die vervaardigers daarop uitgevoer. Die
koolstofinhoud van kommersile kwaliteit staal sal nie die waarde van 0.3% oorskry nie en die
koolstofekwiwalent (CE) sal nie die waarde van 0.51% oorskry nie, waar

CE = C+Mn/6+(Cr+Mo+V)/5+(Ni+Cu)/15

Met C, Mn, Cr, Mo, V, Ni en Cu onderskeidelik die persentasie koolstof, mangaan, chroom, molibdeen,
vanadium, nikkel en koper in die staal. n Waarde vir CE van minder as 0.51% beteken dat die staal
sweisbaar is. Volgens SANS 10162 : Deel 1 Klousule 5.2.2 moet die vloeispanning en die swigspanning vir
n nie-identifiseerde staal as 200 MPa en 365 MPa onderskeidelik geneem word.

Naas die kommersile kwaliteit staal is die mees algemene grade staal wat in die staalkonstruksiebedryf in
Suid-Afrika gebruik word die graad 300WA en graad S355JR. Beide staalsoorte is sweisbaar en besit 'n ho
mate van duktiliteit, met 'n verlenging gedurende trektoetse in die orde van 20%.

In Tabel 2.3 word die meganiese eienskappe van graad 300WA en graad S355JR staal vir profiele en plate
volgens die spesifikasies van SANS 1431 gegee. Vir meer inligting oor grade staal beskikbaar verwys na
Tabel 2.1 op bladsy 2.4 en Tabel 2.2 op bladsy 2.5 van die SAISC Handboek.

Tabel 2.3 Meganiese eienskappe van staal volgens SABS 1431
Minimum vloeispanning f
y
[MPa] vir dikte t [mm] Swigspanning
f
u
3< t 16 16< t 40 40< t 63 63< t 80 80< t 100
Graad
MPa mm mm mm mm mm
300WA 450 tot 620 300 300 290 280 280
S355JR 470 tot 630 355 345 335 325 315

3.1

HOOFSTUK 3 : BASIS VAN ONTWERP EN BELASTINGS OP STRUKTURE


3.1 FUNKSIE VAN STRUKTURE

Strukture moet laste kan dra en kragte weerstaan en hierdie laste en kragte moet na die fondasies van die
struktuur oorgedra word. Die belastings op die struktuur kan saamgestel word uit die gewig van die struktuur
self, die gevolge van die gebruik van die struktuur deur die mens en natuurlike kragte op die struktuur soos
byvoorbeeld windlaste en aardbewingslaste. Die struktuur kan onder andere vir die volgende gebruik word :

Om n ruimte te skep, soos byvoorbeeld in n gebou
Om toegang te bewerkstellig, soos byvoorbeeld n brug
Om materiaal of vloeistof te berg, soos byvoorbeeld silos en tenks
Om masjinerie te huisves, soos byvoorbeeld in nywerheidsaanlegte
Om kommunikasie te verseker, soos byvoorbeeld deur selfoontorings
Om persone en vrag te vervoer, soos byvoorbeeld in voertuie

Strukture kan van verskillende materiale gebou word, soos byvoorbeeld staal, beton, hout, aluminium,
messelwerk of deur n kombinasie daarvan.

Struktuurontwerpers moet daarna strewe om

Veilige en betroubare strukture daar te stel wat aan die gestelde vereistes voldoen
Strukture te ontwerp wat ekonomies is om te bou en te onderhou
In die meeste gevalle esteties aanvaarbare strukture te voorsien


3.2 ONTWERP

3.2.1 Ontwerpvoorwaardes

Veiligheid : Die belangrikste ontwerpvoorwaarde is die veiligheid van die struktuur. Die eerste oorweging van
die ontwerpingenieur is om n struktuur te skep wat nie tydens die ontwerpleeftyd sal swig nie of ten minste n
aanvaarbare lae risiko van swigting het.

Diensbaarheid : Die tweede belangrike ontwerpvoorwaarde hou verband met die styfheid van die struktuur wat
voldoende moet wees sodat die diensbaarheid van die struktuur nie benadeel word nie deur oormatige
verplasings of vibrasies nie.

Ekonomie : Die ander ontwerpvoorwaarde hou verband met die ekonomie van die struktuur. Die koste van die
struktuur, wat beide die aanvanklike koste asook die onderhoudskostes oor die verwagte leeftyd van die
struktuur insluit, is van groot belang vir die eienaar. Die koste van die struktuur het gewoonlik n beduidende
invloed op die ontwerp omdat die keuse van konstruksiemateriaal en konstruksiemetodes daardeur geraak
word.

Estetika : Die struktuur moet in die meeste gevalle esteties aanvaarbaar wees en in harmonie met die
omgewing wees. Hier moet die ingenieur sowel as die argitek n bydrae lewer. Op sekere nywerheids-strukture
is hierdie voorwaarde egter nie van toepassing nie.


3.2.2 Grenstoestandontwerp

Die begrip grenstoestand word gebruik om toestande te beskryf waarby na oorskryding daarvan die struktuur
nie meer aan die ontwerpvereistes voldoen nie.

Die grenstoestand van swigting beskryf die grens van die veiligheid van die struktuur. n Oorskryding van die
grenstoestand van swigting beteken die verlies van dravermo, sterkte of stabiliteit van die struktuur.

Die grenstoestand van diensbaarheid beskryf die grens van die diensbaarheid van die struktuur. n Oorskryding
van die grenstoestand van diensbaarheid beteken oormatige verplasings, vibrasies en kraakvorming in die
struktuur.
3.2

Grenstoestandsontwerp voorsien die raamwerk waarbinne die gedrag van die struktuur beoordeel kan word
teen die verskeie beperkende toestande. In die formulering van hierdie beoordeling word die veranderlikheid
van beide die materiaalparameters asook die belasting in berekening gebring en word derhalwe van statistiek
en waarskynlikheidsteorie gebruik gemaak om die betroubaarheid van die struktuur te beskryf.

In Tabel 3.1 word hierdie twee grenstoestande, soos dit vir staalontwerp van toepassing is, saamgevat.

TABEL 3.1 Grenstoestande
GRENSTOESTAND VAN SWIGTING GRENSTOESTAND VAN DIENSBAARHEID
Algehele verlies van ewewig Oormatige verplasing
Verlies van sterkte (swigting van elemente, vorming Oormatige vibrasies
van n meganisme) Kraakvorming
Elastiese en plastiese onstabiliteit Voorkoms van die struktuur
Vermoeiing
Korrosie
Vermindering van weerstand (by voorbeeld tydens
brand)
Oorbelasting (by voorbeeld deur ontploffings
aardbewings of impaklaste)


Die twee toepaslike ontwerpkodes SANS 10160:2010 Basis of structural design and actions for buildings and
industrial structures en SANS 10162-1:2005 The structural use of steel Part 1 : Limit-state design of hot-rolled
steelwork is op die beginsels van grenstoestandontwerp gebaseer en gee die nodige riglyne vir die ontwerp van
staalstrukture

3.3 WAARSKYNLIKHEIDSBENADERING VIR KONSTRUKSIEKODES

Die feit dat beide, die belasting en die weerstand nie-deterministies van aard is, maak dit noodsaaklik dat n
benadering gebaseer op waarskynlikheidsteorie by die ontwikkeling van konstruksiekodes gebruik word.
Bykomstige onsekerhede word deur die modellering en analise van die struktuur veroorsaak. Die oorsprong en
die aard van die onsekerhede kan soos volg beskryf word :

Onsekerhede in die belasting : Terwyl die eiegewig en die langtermyn opgelegde belasting op strukture
redelik akkuraat bepaal kan word, kan die hoogs veranderlike belastings soos byvorbeeld windlaste en
verkeerslaste nie akkuraat bepaal word nie. Die bereik van belasting word deur metings, ondervinding
en waarnemings bepaal. Deur langtermynmetings van byvoorbeeld windspoed statisties te verwerk, kan
die veranderlikheid van die windspoed en gevolglik ook die daaruit resulterende veranderlikheid van die
windlaste bepaal word. Die resultate van die windspoedmetings kan dan op n histogram, met die
windspoed op die horisontale as en die frekwensie van voorkoms op die vertikale as, geplot word en in
baie gevalle in die algemeen deur n normaalverdeling beskryf word. Daar bestaan gevolglik n sekere
waarskynlikheid dat oor die ontwerpleeftyd van die struktuur die belastings op n sekere tydstip hor sal
wees as die belastings wat tydens die ontwerp aanvaar is.

Onsekerhede in die weerstand : Die materiaaleienskappe soos eksperimenteel bepaal, varieer van
struktuurelement tot struktuurelement of selfs binne n element by verskeie plekke. Die chemiese
samestelling en die meganiese eienskappe van staal is nie-deterministies en is dus binne n sekere
bereik veranderlik. Toleransies tydens die walsproses asook residuele spannings wat tydens die
afkoelingsproses ontstaan, beinvloed die kapasiteit van warmgewalste profiele. Verdere onsekerhede
ontstaan ook in die vervaardiging van die strukturele elemente asook tydens oprigting van die struktuur,
waar daar altyd afwykings van die beplande afmetings mag voorkom.
In Figuur 3.1 word die variasie van die gemete oppervlakte van n spesifieke warmgewalste profiel, in
hierdie geval n PC180x70 parallelflens kanaalprofiel, waarvan die nominale snitoppervlakte 2680 mm
2

is, getoon.


3.3

2600 2650 2700 2625 2675 2725 2750
SNITOPPERVLAK VAN PROFIEL [mm ]
2
10
5
F
R
E
K
W
E
N
S
I
E

V
A
N

V
O
O
R
K
O
M
S

FIGUUR 3.1 Variasie van gemete oppervlakte van n warmgewalste profiel

In Figuur 3.2 word die variasie in vloeispanning van die materiaal van n I-profiel van Graad 240W staal
getoon. Die wye spektrum van waardes vir die vloeispanning by verskeie plekke in die profiel is duidelik
te siene.

240 260 280 300 320
VLOEISPANNING [MPa]
10
5
0
F
R
E
K
W
E
N
S
I
E

V
A
N

V
O
O
R
K
O
M
S
FLENSPLAAT WEBPLAAT

FIGUUR 3.2 Variasie in vloeispanning van die materiaal van n I-profiel

In Figuur 3.3 word die resultate van buigtoetse op balke van n spesifieke I-profiel met drie verskillende
spanlengtes getoon. Vir elke spanlengte is 25 toetse gedoen. Die variasie in kapasiteit tree hier
duidelik na vore.

60 70 80 90 100 110 120 130 140 F
R
E
K
W
E
N
S
I
E

V
A
N

V
O
O
R
K
O
M
S
SWIGLAS VAN BALK [kN]
2.6 m BALK 2.0 m BALK 1.5 m BALK

FIGUUR 3.3 Sterkte van I-profiele

Onsekerhede veroorsaak deur die metode van modellering en analise : Die ontleding van n struktuur
berus op analitiese en wiskundige modelle wat die werklike gedrag van die struktuur by wyse van n
benadering beskryf. Met die resultate van hierdie modellering en analise gaan daar dus ook n mate
van onsekerheid gepaard.


3.4

Deur middel van n eenvoudige beskrywing word getoon hoe die veranderlikheid van die weerstand en belasting
in berekening gebring kan word. Vir die weerstand word die letter R gebruik, terwyl vir die belasting die letter
F gebruik word. Hierdie twee veranderlikes kan met inagname van hulle statistiese veranderlikheid grafies
voorgestel word. In die algemeen kan vir die statistiese beskrywing van die veranderlikheid die
normaalverdelingsfunksie (Gau-verdeling) gebruik word. In Figuur 3.4 word hierdie verdeling van die twee
veranderlikes getoon, met


m
F die gemiddelde waarde van die belasting

m
R die gemiddelde waarde van die weerstand

F
s die standaardafwyking van die belasting

R
s die standaardafwyking van die weerstand

f
(
F
)
,

f
(
R
)
F
s
F
s
m
F
m
R
R
s
R
s

FIGUUR 3.4 Waarskynlikheidsverdeling van F en R

Die normaalverdeling is vir die daarstelling van die meeste veranderlikes geskik, vir sekere veranderlikes is
ander statistiese verdelings meer akkuraat. Die normaalverdeling is simmetries en die gemiddelde waarde,
m
F
vir die belasting en
m
R vir die weerstand, is gelyk aan die waarde met die hoogste waarskynlikheid. Die funksie
van F en R oorvleuel, dus bestaan daar n sekere waarskynlikheid dat die belasting groter is as die weerstand
van die struktuur.

By die ontwerp van n struktuur moet die waarde van die belasting F met die waarde van die weerstand R
vergelyk word. Dit beteken dat :

F R (3.1)

Of anders uitgedruk :

= 0 G R F (3.2)

Met G die grenstoestandsfunksie

Die verdeling van die veranderlike G word in Figuur 3.5 getoon. Die verdeling maak dit duidelik dat daar n
sekere waarskynlik van swigting
f
p vir die struktuur bestaan waar die weerstand R kleiner is as die belasting
F . Hierdie waarskynlikheid van swigting word deur die grys area in Figuur 3.5 uitgelig en kan deur die
volgende verband beskryf word :

( ) ( ) ( ) ( )
= = 1 0 0
f
p p R F p R F (3.3)

Die betroubaarheidsindeks (reliability index) word gegee deur die aantal standaardafwykings
G
s wat tussen
die oorsprong en die gemiddelde waarde
m
G ingepas kan word.

3.5


G
m
s
G
= (3.4)

G
s
= G R F
G
s
m
G
G
f
p

FIGUUR 3.5 Waarkynlikheidsverdeling van G

Elke struktuur het dus n sekere waarskynlikheid van swigting. Die keuse van n aanvaarbare toelaatbare
waarskynlikheid van swigting is problematies en buite die bestek van hierdie notas. Die probleem kan deur
middel van die waarskynlikheidsteorie en statistiek aangespreek word. Hier word slegs melding gemaak van
die feit dat in Suid-Afrika vir strukture n waarskynlikheid van swigting in die grootte-orde 10
-3
toegelaat word,
wat ooreenstem met n minimum betroubaarheidsindeks van 3.


3.4 LASFAKTORE EN MATERIAALFAKTORE

Die gebruik van n waarskynlikheidsgebaseerde analiseproses word vinnig baie kompleks en is vir die
ingenieurspraktyk te omslagtig. As gevolg daarvan word in praktykkodes van n semi-waarskynlikheids proses
gebruik deur van parsile lasfaktore en materiaalfaktore gebruik te maak. In Figuur 3.6 word hierdie beginsel
verduidelik.

GROOTTE VAN LAS OF WEERSTAND
STRUKTURELE
WEERSTAND R
LAS F
GRENSTOESTANDONTWERP
f
(
F
)
,

f
(
R
)
>
d d
R F

=
d
f
k
F
F

=
1
d
k
m
R
R
m
F
k
F
d
F
d
R
k
R
m
R

FIGUUR 3.6 Beginsel van parsile lasfaktore en materiaalfaktore

Die volgende geld :

k
F die karakteristieke of nominale waarde van die belasting

f
die parsile lasfaktor, met > 1 0
f
.

d
F die ontwerpwaarde van die belasting, met =
d f k
F F

k
R die karakteristieke of nominale waarde van die weerstand

3.6


m
die toepaslike materiaalfaktor, met > 1 0
m
.

d
R die ontwerpwaarde van die weerstand, met

=
1
d k
m
R R
In SANS 10162-1:2005 The structural use of steel Part 1 : Limit-state design of hot rolled steelwork word die
materiaalfaktore soos volg uitgedruk :

= <
1
1 0
m
. (3.5)

Verskeie waardes word aan die materiaalfaktor toegeken na aanleiding van die ontwerpsituasie.

3.5 SANS 10160:2010 KODE

Die ontwerpkode SANS 10160:2010 Basis of structural design and actions for buildings and industrial structures
, ook die laskode genoem, vervang die SABS 0160-1989 Code of Practice for the general procedures and
loadings to be adopted in the design of buildings.

Die SANS 10160:2010 kode bestaan uit die volgende 8 dele :

Part 1 : Basis of structural design
Part 2 : Self-weight and imposed loads
Part 3 : Wind actions
Part 4 : Seismic actions and general requirements for buildings
Part 5 : Basis for geotechnical design and actions
Part 6 : Actions induced by cranes and machinery
Part 7 : Thermal actions
Part 8 : Actions during execution

3.5.1 SANS 10160-1 Basis van struktuurontwerp

SANS 10160-1 dien as die algemene standaard wat die prosedures spesifiseer vir die bepaling van aksies op
strukture en die weerstand van die strukture in ooreenstemming met die parsile faktor grenstoestand
ontwerpbenadering. Die vereistes en prosedures word geformuleer om aanvaarbare vlakke van veiligheid,
diensbaarheid en duursaamheid van die strukture te behaal.

Die prosedures vir die basis van strukturele ontwerp sluit die volgende in : die vereistes vir die minimum
gespesifiseerde waardes vir die aksies op strukture soos in SANS 10160-2 tot SANS 10160-8 uiteengesit, die
bepaling van die ontwerpwaardes vir die effek van die gekombineerde aksies op die strukture onder streng en
omvattende grenstoestande, algemene voorwaardes vir voldoende betroubaarheid van die strukturele
weerstand waaraan die materiaalkodes moet voldoen.

Voorsiening word gemaak om ontwerpsituasies en gepaardgaande aksies op strukture wat nie tydens die
leeftyd van die struktuur verwag word nie in berekening te bring, maar wat as gevolg van die ho risiko daarvan
wel in ag geneem moet word. 'n Volledige basis vir verbeterde spesifikasies vir die robustheid van strukture
word gegee.

Verbeterde spesifikasies vir die prosedures vir toetsgesteunde ontwerp word verkry deur dieselfde vlak van
betroubaarheid soos geldig vir hierdie standaard voor te skryf. Leiding word gegee vir toetsprosedures en die
statistiese verwerking van resultate om die vereiste aanpasbaarheid met die veiligheidsvereistes te behaal.

3.5.2 SANS 10160-2 Eiegewig en opgelegde belastings

SANS 10160-2 spesifiseer die prosedures vir die bepaling van die eiegewig en opgelegde belastings op
strukture. Prosedures vir die bepaling van die eiegewig van strukturele en nie-strukturele komponente in die
vorm van permanente belastings word gegee, insluitende die voorgestelde waardes vir die digthede van
materiale. Minimum waardes vir die opgelegde laste in die vorm van veranderlike laste word vir vloere en
gegee as 'n funksie van die gebruik van die struktuur. 'n Uitgebreide reeks van belastings vir
nywerheidsgeboue, opgelegde dak belastings en horisontale belastings op hand relings, balustrades en
skeidingsmure word gegee.

3.7

3.5.3 SANS 10160-3 Wind aksies

SANS 10160-3 beskryf die bepaling van die aksies op landgebaseerde strukture as gevolg van natuurlike wind.
Die bereik van strukture word beperk tot algemene geboue en nywerheid strukture waar die windbelasting as
statiese belasting beskou kan word.

Die windklimaat soos in SABS 0160:1989 beskryf word gebruik, maar die voorstelling daarvan is aangepas. Die
basiese windspoed word op die ekwivalente 10 minute gemiddelde waardes gebaseer, met geringe verbetering
ten opsigte van die geografiese ligging. Terreinkategorie word aangepas om 'n meer eweredige verdeling van
blootstellings kondisies te gee. Die omvattende inligting vir die bepaling van druk- en kragkoffisinte
verteenwoordig 'n betekenisvolle verbetering van die prosedures vir wind aksie bepaling.

3.5.4 SANS 10160-4 Seismiese aksies en algemene voorskrifte vir geboue

SANS 10160-4 beskryf aksies as gevolg van aardbewegings en algemene rels vir die ontwerp van geboue wat
aan aardbewings blootgestel is. Die voorskrifte vir die aksies op geboue wat aan aardbewings blootgestel is, is
hersien en uitgebrei. Die spesifikasie vir die ontwerp van algemene strukture is uitgebrei maar word beperk tot
ontwerpsituasies waar slegs aan die beginsels vir effektiewe uitleg en detaillering voldoen moet word.

3.5.5 SANS 10160-5 Basis vir geotegniese ontwerp en aksies

SANS 10160-5 verteenwoordig 'n uitbreiding van die bestek van SANS 10160 deur die basis vir geotegniese
ontwerp te definieer en leiding te gee vir die bepaling van geotegniese aksies op geboue en
nywerheidsstrukture, insluitende vertikale grond belasting, gronddruk, grondwaterdruk en vrye waterdruk en
aksies veroorsaak deur die beweging van grond. Prosedures word gegee vir die bepaling van verteen-
woordigende waardes vir geotegniese aksies. Die ontwerp van geotegniese strukture soos hellings, dyke en
vrystaande keermure word nie deur die kode gedek nie.

3.5.6 SANS 10160-6 Aksies veroorsaak deur krane en masjiene

SANS 10160-6 spesifiseer die aksies veroorsaak deur oorhoofse krane waarvan die kraanbalke op dieselfde
hoogte is asook die aksies veroorsaak deur 'n beperkte reeks stasionre masjiene wat harmoniese belastings
veroorsaak. Die kode bevat verbeterde voorsiening vir kraanlaste deur die gebruik van nuwe lasmodelle en
spesifikasie van die kombinasie van aksies.

3.5.7 SANS 10160-7 Temperatuuraksies

SANS 10160-7 beskryf die prosedures vir die beginsels en rels vir die bepaling van temperatuur aksies op
geboue en hulle strukturele elemente. Die belangrikste kenmerke is die spesifikasie van temperatuuraksies
gebaseer op die Suid-Afrikaanse klimaat, insluitende die klassifikasie en voorstelling van aksies, asook die
bepaling van temperatuur en temperatuurgradinte in geboue.

3.5.8 SANS 10160-8 Aksies tydens konstruksie

SANS 10160-8 gee nuwe prosedures wat die beginsels en algemene rels vir die bepaling van aksies dek wat
tydens die konstruksie van geboue in aanmerking geneem moet word. Die belangrikste kenmerk is die
voorsiening van aksies op strukture tydens konstruksie insluitende aksies op gedeeltelik voltooide werk en
tydelike strukture. Dit bestaan uit prosedures vir die identifikasie van ontwerpsituasies en die voorstelling van
aksies en gevolge van aksies op gedeeltelik voltooide strukture, deur alle aktiwiteite, insluitende konstruksie,
vervaardiging en oprigting, wat tydens die fisiese daarstelling uitgevoer word, in aanmerking te neem.

Dit is belangrike om daarop te let dat die verantwoordelikheid vir die gedrag en veiligheid van die struktuur
tydens konstruksie verdeel word volgens die kontraktuele voorwaardes en professionele aanstellings. Die
verantwoordelikheid om aan die vereistes van SANS 10160-8 te voldoen, insluitende die gepaardgaande
vereistes vir strukture weerstand, moet duidelik in hierdie dokumente vir elke individuele projek toegeken word.

3.8

3.6 KOMBINASIE FAKTORE VIR VERANDERLIKE AKSIES

Die gekombineerde waarde van bykomstige veranderlike aksies is die produk van die kombinasiefaktor en
die karakteristieke waarde van die aksie
k
Q . Die kombinasie faktore word in Tabel 2, klousule 6.1, van
SANS 10160 asook in Tabel 3.2 van hierdie notas gegee.

TABEL 3.2 Aksie kombinasie faktore vir nie-korreleerde veranderlike aksies (Tabel 2 in SANS 10160-1)

1 2 3 4 5
Variable actions Part Category Specific use
Combination factor

A Domestic and residential areas 0,3
B
Public areas not susceptible to
crowding
0,3
C
Public areas where people
may congregate
0,3
D Shopping areas 0,3
E1: Light industrial use 0,5
E2: Industrial use 0,6
E3: Storage areas 0,8
F
Traffic and parking areas for
vehicles 25 kN
0,8
FL
1
FL
6
Fork lifts 0,6
G
Traffic and parking areas for
vehicles 25 160 kN
0,3
H Inaccessible roofs 0
J
Accessible flat roofs, excluding
occupancy categories A D
0,3
K
Accessible flat roofs with
occupancies A D
As per category A to D
Imposed Loads for
occupancy class
category
2
HCL1-HCL2 Helicopter load 0
Applied to accompanying
action
0
Wind actions 3
Applied to reversible and long-
term serviceability actions
0,3


geotechnical

Groundwater (1,0)
Geotechnical
actions: Variable
5
Ground water (Fluids) (1,0)
Actions due to
Cranes and
Machinery
(horizontal & vertical)
6
crane

1

Thermal actions 7 0,3

Other types of
variable loads not
considered above
(for example material
loads) in the
absence of more
detailed information

2

1
Refer to Part 6 for the determination of an appropriate value of
crane
.
2
Appropriate value, based on value of variable action with similar arbitrary-point-in-time properties
Die korrelasie tussen die primre en die bykomstige veranderlike aksie moet in berekening gebring word
by die bepaling van die kombinasie faktore. Vir volle korrelasie tussen die twee aksies moet die
kombinasie faktor 1 0 , = geneem word. Vir gedeeltelike korrelasie moet die kombinasie faktor
interpoleer word tussen die waarde van 1,0 en die waarde soos in Tabel 3.2 gegee.
3.9

3.7 GRENSTOESTAND VAN SWIGTING

3.7.1 Grenstoestande van swigting

Volgens die SANS 10160-1:2010-1, klousule 7.1.1, moet die volgende vyf grenstoestande van swigting vir 'n
struktuur geverifieer word :

STR en STR-P : interne swigting of oormatige deformasie van die struktuur of strukturele element waar
die sterkte van die strukturele materiaal betekenisvol bydra tot die weerstand van die element. STR-P
verteenwoordig die geval waar die permanente belasting dominant is.
EQU : verlies van statiese ewewig van die struktuur of enige deel daarvan, wat as 'n star liggaam
beskou word en waar die sterkte van die materiaal nie bepalend is nie.
GEO : swigting of oormatige deformasie van die grond waar die sterkte van die grond betekenisvol
bydra tot die weerstand.
ACC : grenstoestand as gevolg van ongeluksaksie of aardbewing.
FAT : vermoeidheidsswigting van die struktuur of 'n strukturele element.

In hierdie notas word verder slegs na die STR, STR-P en EQU grenstoestande verwys.

3.7.2 Kriteria vir faling van weerstand en statiese ewewig

Die volgende voorwaarde moet vir die bepaling van die grenstoestand van swigting bevredig word volgens
klousule 7.2.1 van SANS 10160 :


d d
E R < (3.6)

Met

d
E die ontwerpwaarde van die aksie-effek soos in vergelyking (3.7) gedefinieer

d
R die ontwerpwaarde van die ooreenkomstige weerstand soos in vergelyking (3.8) gedefinieer


{ }
d F,i i k ,i
E E F = (3.7)

1
k,i
d
R m
x
R R


=
`
)
(3.8)

Met
{ } E die funksie wat die gekombineerde aksie-effek definieer
{ } R die funksie wat die weerstand vir die spesifieke grenstoestand definieer
impliseer die gekombineerde effek van

F,i
is die parsile faktor wat voorsiening maak vir die veranderlikheid van die aksie, die
onsekerhede in die modellering van die aksie en in sekere gevalle die modellering van die aksie
effek

i
is die kombinasie faktor vir die bykomstige veranderlike aksie wat voorsiening maak vir die
waarskynlikheid van die gelyktydige voorkoms van die bykomstige aksie met primre aksie; as
die kombinasiefaktor nie van toepassing is geld 1
i
=

k,i
F is die karakteristieke waarde van aksie i

R
is die parsile faktor wat voorsiening maak vir die onsekerhede in die weerstandsmodel,
insluitende geometriese afwykings as die nie eksplisiet gemodelleer word nie

k,i
x is die karakteristieke waarde van die materiaaleienskap i

m
is die parsile materiaalfaktor wat voorsiening maak vir die onsekerhede in die
materiaaleienskappe

Die volgende voorwaarde moet vir die bepaling van die grenstoestand van statiese ewewig bevredig word
volgens klousule 7.2.2 van SANS 10160 :


d ,dst d,stb
E E (3.9)
3.10

Met

d ,dst
E die ontwerpwaarde van die destabiliserende aksie

d ,stb
E die ontwerpwaarde van die stabiliserende aksie

3.7.3 Kombinasie van aksies

3.7.3.1 Algemeen
Die fundamentele kombinasie van aksies vir die bepaling van die grenstoestand van swigting word gegee in
vergelyking (3.10) :


1 1 1
1 1
G, j k, j q, k , Q, i k,i d
j i
G " " P " " Q " " Q " " A
>
+ + + +

(3.10)
Met
" " + impliseer in kombinasie met

impliseer die gekombineerde effek van

G, j
die parsile faktor vir die permanente aksie j

k , j
G die karakteristieke waarde van die permanente aksie j
P die relevante verteenwoordigende waarde van die voorspannings aksie

1 Q,
die parsile faktor vir die primre veranderlike aksie

1 k ,
Q die karakteristieke waarde van die primre veranderlike aksie

Q,i
die parsile faktor vir die bykomstige veranderlike aksie i

k ,i
Q die karakteristieke waarde van die bykomstige veranderlike aksie i

i
die aksie kombinasie faktor vir die bykomstige veranderlike aksie i

d
A die ontwerpwaarde van die ongeluksaksie

Die parsile faktore
F
vir die aksies vir die verskillende grenstoestande van swigting word in Tabel 3, klousule
7.3.1.3 van SANS 10160 gegee.

3.7.3.2 Kombinasie van aksies vir strukturele weerstand (STR en STR-P)
Die kombinasie van aksies vir die strukturele weerstand (STR) vir standhoudende en verbygaande
ontwerpsituasies word in vergelyking (3.11) gegee


1 1 1
1 1
G, j k, j q, k , Q, i k,i
j i
G " " P " " Q " " Q
>
+ + +

(3.11)

Die waardes vir die parsile faktore
G
en
Q
vir die STR-kombinasie word van Tabel 3 van SANS 10160
verkry. Tabel 3 van SANS 10160 word as Tabel 3.2 van hierdie notas ingesluit .

Die kombinasie van aksies vir strukturele weerstand (STR-P) vir gevalle waar die permanente aksies dominant
is, word in vergelyking 3.12 gegee.


1 1
1
G, j k, j q, k,
j
G " " P " " Q

+ +

(3.12)
Die waardes vir die parsile faktore
G
en
Q
vir die STR-P-kombinasie word van Tabel 3 van SANS 10160
verkry.

3.7.3.3 Kombinasies van aksies vir statiese ewewig (EQU)
Die kombinasie van aksies vir die statiese ewewig (EQU) vir standhoudende en verbygaande ontwerpsituasies
word in vergelyking (3.13) gegee


1 1 1
1 1
G, j k, j q, k , Q, i k,i
j i
G " " P " " Q " " Q
>
+ + +

(3.13)

Die waardes vir die parsile faktore
G
en
Q
vir die EQU-kombinasie word van Tabel 3 van SANS 10160
verkry. Vir Tabel 3.3 sien volgende bladsy (3.11).

3.11

TABEL 3.3 Parsile faktore vir aksies vir die grenstoestand van swigting (Tabel 3 van SANS 10160-1)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Partial action factor
F

Ultimate limit state
STR STR-P EQU GEO ACC
Type of action Part
Un-F
4
F
5

Un-
F
4

F
5
Un-F
4
F
5
Un-F
4
F
5
Un-F
4
F
5

Self-weight 2 1,2 0,9 1,35 - 1,2 0,9 1,0 1,0 1,0
Soil parameters un-factored 1,2 0,9 1,35 - not applicable
Geotechnical actions
Soil parameters factored
5
not applicable 1,0 1,0
1,0
(1)

Loads from fluids with a physical control on the maximum fluid level. 5 1,2 0 1,35 0 1,2 0 1,0 0 1,0 0
Imposed deformations due to pre-stressing 1,0 1,0 1,0 1,0
(2)

(2)
1.0
Permanent
Actions

Other imposed permanent deformations (e.g. settlement) 1,2 - 1,2 -
(2)

(2)
1.0
Imposed loads: floors and roofs 2 1,6 0 1,0 0 1,6 0 1,3 0 1,0
Wind action 3 1,3
(3)
0 1,0 0 1,3
(3)
0 1,3
(3)
0 1,0
Imposed variable deformation (e.g. temperature) 1; 7 1,6 1,0 0
(2)

(2)
1.0
Overhead travelling cranes and machinery 6 1,6 0 1,0 0 1,6 0 1,3 0 1,0
Soil parameters un-factored 1,6 0 1,0 0 not applicable
Geotechnical actions:
Soil parameters factored
5
not applicable 1,0 1,0
1,0
(1)

Loads from fluids that vary with time. 5 1,6 0 1,0 0 1,6 0 1,3 0 1,0 0
Other types of variable loads not considered above (for example
material loads) in the absence of more detailed information
1,6 0 1,0 0 1,6 0 1,3 0 1,0 0
Variable
Actions

Accidental and seismic actions 1; 4 not applicable 1,0
1
Soil parameters for the Accidental Design Situation are determined according to SANS 10160-5.
2
Imposed deformations need not be considered in cases where the achievement of the limit state involves large deformations or bodily movement.
3
For slender non-redundant structures that exhibit significant cross-wind response
F
1 5 , = .
4
Un-F = Un-favourable
5
F = Favourable


3.12

3.8 GRENSTOESTAND VAN DIENSBAARHEID

3.8.1 Kriteria vir faling

Met verwysing na Klousule 8.1 van SANS 10160 moet vir die ondersoek van die grenstoestand van
diensbaarheid bepaal word dat :


d d
E C (3.14)
Met

d
E die ontwerpwaarde van die aksie-effek vir n spesifieke diensbaarheidskriterium, bepaal op die
basis van die relevante kombinasie

d
C die beperkende ontwerpwaarde vir die betrokke diensbaarheidskriterium.

3.8.2 Diensbaarheidskriteria

Diensbaarheidskriteria moet die volgende insluit :
Styfheid van vloere
Styfheid van dakke
Swaai van die gebou
Swaai van 'n verdieping

Die styfheidskriteria word uitgedruk in terme van vertikale verplasings en vibrasies. Die swaaikriteria word
uitgedruk in terme van horisontale defleksies.

Ander diensbaarheidsvereistes, soos die beperking op kraakwydtes, beperkings op spannings en vervormings,
weerstand teen glip onder andere word in die betrokke materiaalkodes voorgeskryf.

3.8.3 Verplasings

Vertikale en horisontale verplasings word bereken in ooreenstemming met die materiaalkodes deur gebruik te
maak van die toepaslike kombinasies van aksies.

Vertikale midspan en vertikale vry-end verplasings word in Figuur 3.7 getoon.


FIGUUR 3.7 Vertikale verplasings

Vir Figuur 3.7 geld :

c
w die vooraf-verplasing van die onbelaste struktuur

1
w die aanvanklike verplasing as gevolg van strukturele eiegewig

2
w die aanvanklike verplasing as gevolg van nie-strukturele eiegewig

3
w die bykomstige verplasing as gevolg van opgelegde laste (kort termyn, omkeerbaar)

4
w die lang termyn verplasing as gevolg van permanente belasting (kruip verplasing, nie-
omkeerbaar)

tot
w die totale verplasing (som van
1
w ,
2
w ,
3
w en
4
w )
3.13


max
w die afwyking van die middelpunt of endpunt vanaf 'n verwysingsposisie

Horisontale verplasings word in Figuur 3.8 getoon.

L
H
u u
H
i
i

FIGUUR 3.8 Horisontale verplasings

Vir Figuur 3.8 geld :
u die totale horisontale verplasing oor die hoogte H van die struktuur

i
u die horisontale verplasing oor die verdiepingshoogte H
i
van verdieping i

Soortgelyk aan die vertikale verplasings kan die verplasings u en
i
u soos volg onderverdeel word :

1
u die aanvanklike verplasing as gevolg van strukturele eiegewig

2
u die aanvanklike verplasing as gevolg van nie-strukturele eiegewig

3
u die bykomstige verplasing as gevolg van opgelegde laste (kort termyn, omkeerbaar)

4
u die lang termyn verplasing as gevolg van permanente belasting (kruip verplasing, nie-
omkeerbaar)

Voorgestelde beperkings op die verplasings vir die grenstoestand van diensbaarheid word in die informatiewe
Aanhangsel C van SANS 10160 gegee. In die praktykkodes vir die verskillende konstruksiemateriale word ook
verplasings limiete gegee.

3.8.4 Kombinasie van aksies

Die kombinasie van aksies vir die on-omkeerbare grenstoestand van diensbaarheid word soos volg bepaal :


1 1
1
G, j k, j Q, k, Q,i i k,i
j
G " " P " " Q " " Q

+ + +

(3.15)
Met

G, j
=1,1 vir ongunstige permanente aksies
=1,0 vir gunstige permanente aksies as gevolg van die eiegewig j

Q
=0,6 vir wind belastings

Q,i
=1,0 vir alle ander opgelegde laste i

Die kombinasie van aksies vir omkeerbare grenstoestand van diensbaarheid word soos volg bepaal :


1 1
G, j k, j i k,i
j i
G " " P " " Q
>
+ +

(3.16)
Met

G, j
=1,1 vir ongunstige permanente aksie
=1,0 vir gunstige permanente aksies as gevolg van eiegewig
3.14




3.9 BEPALING VAN NOMINALE EN KARAKTERISTIEKE BELASTINGS

3.9.1 Nominale eiegewig
k
G (SANS 10160-2 klousule 7)

Die nominale eiegewig van n struktuur of n strukturele element bestaan uit :
Die gewig van die struktuurelement self
Die gewig van alle afwerkings wat deel uitmaak van die struktuur en wat permanent deur die struktuur
ondersteun word

Die eiegewig van die struktuur en afwerkings word bepaal volgens die nominale afmetings en die karakteristieke
digtheid van die materiaal. Indien daar die moontlikheid bestaan dat die digtheid kan verander, soos
byvoorbeeld deur die absorpsie van vogtigheid deur poreuse materiaal, moet dit in berekening gebring word.
Die eiegewig van bekleding en soortgelyke afwerkings kan deur middel van die bekende massa per
eenheidsoppervlakte bereken word.

Die eiegewig van die strukturele en nie-strukture elemente word as een enkele belasting in n vaste posisie in
berekening gebring.

Vir die berekening van die eiegewig van strukturele en nie-strukturele elemente word in die informatiewe
Aanhangsel A van SANS 10160-2 in tabelle A1 tot A6 die karakteristieke digthede van n wye reeks van
konstruksiemateriale gegee.

3.9.2 Karakteristieke opgelegde laste
k
Q (SANS 10160-2 klousule 8)

3.9.2.1 Opgelegde laste

Opgelegde laste word veroorsaak deur die gebruik van die struktuur soos onder andere :

Normale gebruik deur persone
Meubels en beweegbare voorwerpe soos beweegbare partisiemure, gestoorde materiaal, die inhoud
van houers ens.
Voertuie
Gebeurtenisse wat verwag kan word tydens die leeftyd van die struktuur maar selde gebeur, soos
byvoorbeeld die konsentrasie van persone
Die beweeg en stapel van goedere
Nywerheidsgebruik

3.9.2.2 Vloerlaste vir residensile, kommersile en administratiewe gebruike

Vloerlaste kan as gelykverspreide laste, lynlaste of gekonsentreerde laste aangewend word. Vloerareas moet
in ooreenstemming met die gebruik onderverdeel word en die opgelegde laste volgens die gebruik bepaal word.

Opgelegde vloerlaste word as vry aksies beskou en die gelykverspreide belasting moet oor die hele gebied of
oor gedeeltes van die gebied aangewend, wat ookal die mees nadelige effek op die betrokke struktuurelement
het.

Opgelegde laste op vloere, balkonne en trappe vir residensile, kommersile en administratiewe gebruike word
in die volgende vier gebruikskategorie ingedeel :

Areas vir residensile gebruik (Kategorie A)
Areas vir publieke gebruik waar n konsentrasie van persone nie verwag word nie (Kategorie B)
Areas vir publieke gebruik waar mense bymekaar kom (Kategorie C)
Areas vir kleinhandelaktiwiteite

Die karakteristieke gelykverspreide las
k
q en die karakteristieke gekonsentreerde las
k
Q vir die
gebruikskategorie, verder ingedeel in subkategorie, word in Tabel 1 van SANS 10160-2 gegee. Die
gelykverspreide las
k
q en die gekonsentreerde las
k
Q word nie gelyktydig aangewend nie.
3.15

In gevalle van gebruikskategorie A en B in Tabel 1 van SANS 10160-2 voorgeskryf, verminder word deur die
belasting met die volgende verminderingsfaktor
A
faktor te vermenigvuldig indien die bydraende oppervlakte
(tributary area) tot die struktuurdeel onder beskouing 20 m
2
oorskry (SANS 10160-2 klousule 8.3.1.11) :


3 1
0 30
A
.
.
A
= + maar nie minder as 0.5 nie (3.17)

In gevalle van gebruikskategorie C en D in Tabel 1 van SANS 10160-2 voorgeskryf, verminder word deur die
belasting met die volgende verminderingsfaktor
A
faktor te vermenigvuldig indien die bydraende oppervlakte
(tributary area) tot die struktuurdeel onder beskouing 80 m
2
oorskry (SANS 10160-2 klousule 8.3.1.11) :


4 5
0 5
A
.
.
A
= + , maar met n minimum van 0.7 (3.18)

Hierdie verminderingsfaktore vir die opgelegde gelykverspreide vloerbelasting word in Figuur 3.9 getoon.
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
1.1
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550
Bydraende area A (m
2
)
V
e
r
m
i
n
d
e
r
i
n
g
s
f
a
k
t
o
r
2
0

m
2
8
0

m
2
2
4
0

m
2
5
0
6

m
2
Gebruikskategorie C en D
Gebruikskategorie A en B

FIGUUR 3.9 Verminderingsfaktore vir gelykverspreide vloerbelasting

3.9.2.3 Vloerlaste vir nywerheidsgebruike

Die karakteristieke gelykverspreide las
k
q en die karakteristieke gekonsentreerde las
k
Q vir die
gebruikskategorie E1 tot E4 word in Tabel 2 van SANS 10160-2 gegee. Die kategorie is soos volg :

Ligte nywerheidsgebruik (Kategorie E1)
Nywerheidsgebruik (Kategorie E2)
Areas waar materiaal gestoor word (Kategorie E3)
Toegange en loopvlakke (Kategorie E5)






3.16

3.9.2.4 Vloerlaste veroorsaak deur vurkhysers

Aksies soos deur vurkhysers veroorsaak word in Klousule 8.3.2.2 van SANS 10160-2 bespreek.

Die karakteristieke gekonsentreerde las
k
Q vir die gebruikskategorie FL1 tot FL6 vir vurkhysers met n netto
gewig van 21 kN tot 110 kN word in Tabel 3 van SANS 10160-2 gegee.

Die statiese vertikale wiellas
k
Q word vermenigvuldig met n dinamiese faktor soos in vergelyking 3.19 gegee


k ,dyn k
Q Q = (3.19)

Met

k ,dyn
Q die dinamiese karakteristieke waarde van die las

k
Q die statiese karakteristieke waarde soos verkry uit Tabel 3 van SANS 10160-2
die dinamiese faktor met =1.4 vir lugdrukbande en =2.0 vir soliede rubber bande

Vir die karakteristieke aslaste, die aanwending van die laste asook die horisontale laste soos veroorsaak deur
die versnelling of vertraging van die vurkhyser, verwys na Klousule 8.3.2.2 van SANS 10160-2

3.9.2.5 Aksies veroorsaak deur voertuie

Klousule 8.3.3 van SANS 10160-2 beskryf die aksies veroorsaak deur voertuie op geboustrukture. Bru word
nie deur die kode gedek nie.

Verkeer- en parkeerareas in geboue word in twee kategorie ingedeel. Kategorie F is geldig vir areas waar
toegang deur voertuie tot n bruto voertuiggewig van 25 kN beperk word. Kategorie G is geldig vir areas waar
toegang deur voertuie tot n bruto voertuiggewig van 160 kN beperk word.

Die karakteristieke waardes vir n gelykverspreide las en n gekonsentreerde las vir die twee kategorie word in
Tabel 4 van SANS 10160 gegee.

3.9.2.6 Opgelegde dakbelastings

Die voorgeskrewe opgelegde dakbelasting word in Klousule 8.3.4 van SANS 10160-2 bespreek. Die belastings
maak voorsiening vir instandhoudings- en konstruksielaste. Hierdie laste bestaan hoofsaaklik uit opgestapelde
materiaal tydens konstruksie asook die werkers en toerusting. Hierdie belasting maak ook in n beperkte mate
voorsiening vir sneeu, hael of renwater op die dak.

Dit is belangrik om daarop te let dat hierdie belastings altyd op die geprojekteerde plan-oppervlakte van die dak
bereken word.

Dakke word vir die doel van die berekening van die opgelegde laste in vier kategorie ingedeel, kategorie H tot
kategorie L. Die karakteristieke gelykverspreide en gekonsentreerde laste vir die verskeie kategorie word in
Tabel 5 van SANS 10160-2 gegee.

Vir die kategorie H word die volgende interpolasie-vergelykings gebruik indien die bydraende oppervlak groter
as 3,0 m
2
is.

Vir kategorie H1 :


15
0 25
24
k
A
q .
| |
= +
|
\
(3.20)

Vir kategorie H2 :


15
0 25
48
k
A
q .
| |
= +
|
\
(3.21)

Die vermindering van gelykverspreide las vir die twee kategorie word in Figuur 3.10 getoon.
3.17

0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0 3 6 9 12 15 18 21
Bydraende area A (m
2
)
G
e
l
y
k
v
e
r
s
p
r
e
i
d
e

l
a
s

(
k
N
/
m
2
)
Kategorie H1
Kategorie H2

FIGUUR 3.10 Vermindering van opgelegde laste vir kategorie H dakke

Die belastings veroorsaak deur helikopters op landingsplekke op dakke word in SANS 10160-2 in klousule
8.3.4.10 beskryf.

Die karakteristieke belastings veroorsaak deur helikopters word in Tabel 6 van SANS 10160-2 gegee.

3.9.2.3 Belastings op mure en balustrades

Die belastings op mure en balustrades word in SANS 10160-2 klousule 8.4 beskryf.

Die karakteristieke gelykverspreide en gekonsentreerde belasting op afskortingsmure en balustrades word
volgens die gebruikerskategorie A tot E in Tabel 7 van SANS 10160-2 gegee.


HOOFSTUK 3 : BELASTINGS Bladsy
VOORBEELD 3.1 : Vloerbelasting vir n hospitaalgebou 3.18


Bepaal die opgelegde vloerbelasting vir n hospitaalgebou vir die ontwerp van die
vloerbalke. Die vloerbalke het n span van 12.0 m en het n spasiring van 3.50 m.
Die gebruik van die betrokke area is vir algemene hospitaal sale.


SANS Gebruikskategorie : A2
10160-2 Karakteristieke opgelegde vloerbelasting :
Tabel 1 2 0
k
q . = kN/m
2
2 0
k
q . =
kN/m
2

Bydraende oppervlakte :
42 50 . 3 0 . 12 = = x A m
2
> 20 m
2
42 = A
m
2

8.3.1.11 Lasverminderingsfaktor :

50 . 0 78 . 0
42
1 . 3
3 . 0
1 . 3
3 . 0 > = + = +
A



Opgelegde vloerbelasting :

2 0 0 78 1 56
k
q . x . . = = kN/m
2
1 56
k
q . =
kN/m
2

Tabel 1 Alternatiewe gekonsentreerde belasting :

1 50
k
Q . = kN aangewend oor n oppervlakte van 0.1x0.1 m 1 50
k
Q . =
kN
























DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH
HOOFSTUK 3 : BELASTINGS Bladsy
VOORBEELD 3.2 : Dakbelasting vir n portaalraam 3.19


n Gebou vir ligte nywerheid word in die Planckenbrug-nywerheidsgebied van
Stellenbosch opgerig. Die gebou het n reghoekige plan met sylengtes 40 x 20 m. Die
dak is n geweldak met die nok in die rigting van die langer planafmeting en n dak-
helling van 12 na beide kante van die nok. Die kolomhoogtes is 4.0 m. Sowel die
mure asook die dak word met 0.8 mm UME Columex bekleding afgewerk. Heraklith
(25 mm) temperatuurisolasiemateriaal word onder die dakbedekking geplaas. Die
struktuur bestaan uit portaalrame met n span van 20.0 m en n raamspasiring van 5.0
m. Sowel die dakbalke asook die kolomme is 254x146x43 I-profiele. Die
dakbekleding word deur 150x65x20x2.5 koudgevormde lipkanaalprofiele gedra.

Verder geld :
Eiegewig van 0.8 mm UME Columex bekleding : 8.9 kg/m
2

Eiegewig van 25 mm Heraklith isolasiemateriaal : 15.0 kg/m
2


Bereken die eiegewig en die opgelegde laste by die daklataanhegtingspunte volgens
SANS 10160-2.



Daklat aanhegtingspunte
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
2000
20 000
4
0
0
0
2
1
2
5
254x146x43 I-profiel
Daklatte
150x65x20x2.5 Lipkanaal



BEREKENING VAN EIEGEWIG :


Die eiegewig van die staalraam word ook as puntlaste by die daklataanhegtingspunte
aangewend.


Vir tipiese knooppunte 3 tot 11 :

Staalraam : 2.045 x 43.0 x 9.81 x 10
-3
= 0.863 kN
Daklat : 5.0 x 5.92 x 9.81 x 10
-3
= 0.290 kN
Bekleding : 2.045 x 5.0 x 8.9 x 9.81 x 10
-3
= 0.893 kN
Isolasie : 2.045 x 5.0 x 15.0 x 9.81 x 10
-3
= 1.505 kN G
k
=
3.551 kN 3.551 kN

Vir tipiese knooppunte 2 en 12 :

Staalraam : 1.023 x 43.0 x 9.81 x 10
-3
= 0.431 kN
Daklat : 5.0 x 5.92 x 9.81 x 10
-3
= 0.290 kN
Bekleding : 1.023 x 5.0 x 8.9 x 9.81 x 10
-3
= 0.447 kN
Isolasie : 1.023 x 5.0 x 15.0 x 9.81 x 10
-3
= 0.753 kN G
k
=
1.921 kN 1.921 kN
Kommentaar :

Lengte van staalraam verteenwoordig deur een daklataanhegtingspunt :
L = 2.0/cos 12 = 2.045 m


DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 3 : BELASTINGS Bladsy
VOORBEELD 3.2 : Dakbelasting vir n portaalraam 3.20

SAISCHB Eiegewig van staalraam : 43.0 kg/m
Tabel 2.9
Lengte van daklat verteenwoordig deur een daklataanhegtingspunt : L = 5.0 m

Eiegewig van daklat : 5.92 kg/m


Area van bekleding en isolasiemateriaal verteenwoordig deur een daklataanhegtings-
punt : A = 2.045 x 5 = 10.23 m
2



BEREKENING VAN OPGELEGDE LASTE :

SANS Ontoeganklike dak.
10160-2 Gelykverspreide las :
5.4.3.3 Bydraende area per portaalraam : 5.0 x 20 = 100 m
2
> 15 m
2

Gelykverspreide las = 0.25 kN/m
2


Q
k
= 0.25 x 2.0 x 5.0 = 2.5 kN per daklataanhegtingspunt vir punte 3 tot 11 Q
k
=
2.5 kN
Q
k
= 0.25 x 1.0 x 5.0 = 1.25 kN per daklataanhegtingspunt vir punte 2 en 12 Q
k
=
1.25 kN

Die gekonsentreerde las van 0.9 kN (wat nie saam met die gelykverspreide las
aangewend word nie) word vir die ontwerp van die daklat by midspan van die daklat
aangewend.


SAMEVATTEND :





Laskombinasie vir grenstoestand van swigting :
2 6 . 1 1 2 . 1 LG LG Q
d
+ =

Laskombinasie vir grenstoestand van diensbaarheid :
2 0 . 1 1 1 . 1 LG LG Q
d
+ =




DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

3.21

3.9.3 Karakteristieke wind-aksies
k
W (SANS 10160-3)

Dit is belangrik om vir wind-aksies te ontwerp om die volgende redes :
Strukturele veiligheid, dus ontwerp teen swigting van die struktuur.
Ontwerp teen swigting van nie-strukturele elemente soos bekledings en vensters.
Diensbaarheidsvoorwaardes soos beskadiging van afwerkings as gevolg van oormatige vibrasies en
verplasings.

Die windbelasting op geboue word in SANS 10160-3 as pseudo-statiese laste hanteer. Die tydveranderlike
dinamiese belasting deur die wind veroorsaak, word deur ekwiwalente statiese belastings vervang.

SANS 10160-3 word gebruik om die karakteristieke windbelasting op strukture op land te bepaal en dek die
volgende strukture :
Geboue en strukture met 'n totale hoogte tot 100 m
Gedeeltes van strukture en geboue met 'n natuurlike frekwensie hor as 5 Hz
Skoorstene met 'n sirkelvormige dwarssnit, hoogtes van minder as 60m en hoogte tot diameter
verhouding van minder as 6,5

Die volgende strukture word nie deur SANS 10160-3 gedek nie :
Strukture en geboue hor as 100 m
Dinamiese effekte en wind sensitiewe strukture, by voorbeeld slank skoorstene en maste
Strukture in die see (off-shore structures)
Bru
Strukture en geboue met 'n ongewone vorm
Strukture of struktuuronderdele wat nie permanent bevestig is nie en ontwerp is om te beweeg,
byvoorbeeld draaiende antennas, teleskope, dakke wat kan oopmaak
Ho-risiko strukture, byvoorbeeld kernkragstasies
Transmissie lyne

3.9.3.1 Wind-aksie berekeningsprosedure

Die prosedure vir die berekening van die wind-aksies volgens SANS 10160-3 word in Tabel 3.4 saamgevat.

TABEL 3.4 Wind-aksie berekeningsprosedure volgens SANS 10160-3
Beskrywing Simbool Verwysing in SANS 10160-3
Fundamentele basiese windspoed
0 b,
v Figuur 1
Basiese windspoed
b
v Vergelyking (1)
Terreinkategorie A, B, C, D Tabel 2
Verwysingshoogte
e
z Vergelyking 7
Topografie koffisint ( )
0
c z Klousule 6.3.3
Ru-heid / hoogte koffisint ( )
r
c z Klousule 6.3.2
Piek windspoed ( )
p
v z Vergelykings (3) and (4)
Piek windspoeddruk ( )
p
q z Vergelyking (6)
Interne drukkoffisint
pi
c
Klousule 6.5.2.2
Eksterne drukkoffisint
pe
c
Vergelyking (8)
Interne winddruk
i
w Vergelyking (7)
Eksterne winddruk
e
w Vergelyking (8)
Windkrag bereken met drukkoffisint
w
F Vergelykings (11) and (12)
Windkrag bereken met kragkoffisint
w
F Vergelykings (9) and (10)
Interne kragte
w,i
F
Vergelyking (11)
Eksterne kragte
w,e
F Vergelyking (12)
Wrywingskragte
fr
F
Vergelyking (13)

3.22

3.9.3.2 Fundamentele basiese windspoed
0 b,
v

Die fundamentele basiese windspoed
0 b,
v [m/sek] (fundamental basic wind speed) is die gemiddelde
windspoed oor 10 minute op n hoogte van 10 m bokant grondhoogte in 'n oop terrein met lae plantegroei en
gesoleerde hindernisse wat minstens twintig keer die hindernishoogte uitmekaar staan. Hierdie
terreinbeskrywing stem ooreen met terreinkategorie B. Die fundamentele basiese windspoed
0 b,
v het 'n
jaarlikse risiko van oorskryding van 0,02. Dit is onafhanklik van die windrigting en die seisoen, maar is
streeksafhanklik. Die fundamentele basiese windspoed word volgens SANS 10160-3 Klousule 6.2.1 bepaal en
in Figuur 3.11 getoon.

Cape Town
Swellendam
Saldahna
Worcester
Oudtshoorn
Mossel Bay
Cape Agulhas
Vredendal
Springbok
De Aar
Umtata
Queenstown
Cradock
Bisho
Uitenhage
Port Elizabeth
St Francis
Bloemfontein
Kimberley
Sishen
Kroonstad
Bethlehem Ladysmith
Ulundi
Durban
Port Shepstone
East London
Port Nolloth
Upington
Vryburg Klerksdorp
Mmabatho
Standerton
Johannesburg
Pretoria
Witbank
Nelspruit
Polokwane
20
24 28 32
34
32
30
28
26
24
Beaufort
West
Brandvlei
Calvinia
Victoria West
32m/s 36m/s
28m/s

FIGUUR 3.11 Fundamentele basiese windspoed
0 b,
v

3.9.3.3 Basiese windspoed
b
v

Die herhaalperiode (return period) van die wind stem ooreen met die ontwerp leeftyd van die struktuur. Die
fundamentele basiese windspoed
0 b,
v het 'n jaarlikse waarskynlikheid van 0,02 om oorskry te word. Dit beteken
dat die herhaalperiode van die windspoed 50 jaar is.

Die basiese windspoed
b
v bokant grondvlak in 'n terrein met kategorie B met 'n spesifieke jaarlikse
waarkynlikheid van oorskryding p word met behulp van vergelyking 3.22, wat met vergelyking 1 van SANS
10160-3 ooreenstem, bereken.
3.23


0 b prob b
v c v = (3.22)
Die waarskynlikheidsfaktor
prob
c word met behulp van vergelyking 3.23 (vergelyking 2 in SANS 10160-3)
bereken.


1 1
1 0 98
n
prob
K ln( (ln( p ))
c
K ln( ln( , ))
| |
=
|

\
(3.23)

Met K is die vormparameter wat afhang van die koffisint van variase van die ekstreemwaarde
verdeling met 'n waarde van 0,2
p is die jaarlikse waarskynlikheid van oorskryding
n is die eksponent met 'n waarde van 0,5

Die ontwerp leeftyd in jare vir verskillende klasse van strukture word in Tabel 3.5 saamgevat.

TABEL 3.5 Ontwerp leeftyd klassifikasie van strukture
Ontwerp leeftyd
kategorie
(Design working
life category)
Ontwerp leeftyd in
jare
(Indicative design
working life
years)
Beskrywing van strukture
(Description of structures)
1 10 Tydelike strukture (temporary structures)
2 25 Vervangbare strukturele onderdele, landbou strukture en
soortgelyke strukture met lae konsekwensie van swigting (low
consequence of failure)
3 50 Geboustrukture en ander algemene strukture
4 100 Geboustrukture wat as belangrike fasiliteite geklassifiseer word wat
na-ramp funksies (post-disaster functions) het.

In Figuur 3.12 word die waarskynlikheidsfaktor
prob
c op die vertikale teen die herhaalperiode op die horisontale
as in 'n log-skaal getoon.

0 5 10 25 50 100 500 1000
1,5
1,0
0,5
Herhaalperiode (jare)

FIGUUR 3.12 Waarskynlikheidsfaktor teenoor herhaalperiode

3.9.3.4 Terreinkategorie

Die ruheid van die oppervlakte speel 'n groot rol in die windspoed. Die omgewing van die struktuur waarvoor
die wind-aksie bepaal moet word, word derhalwe in vier terreinkategorie ingedeel. Die beskrywing van die vier
terreinkategorie word in Figuur 3.13 gegee, wat ooreenstem met Tabel 2 van SANS 10160-3.


3.24


FIGUUR 3.13 Terreinkategorie
Kategorie Beskrywing Illustrasie
A

Plat horisontale terrein met weglaatbare plantegroei en
sonder enige hindernisse (byvoorbeeld kusgebiede
blootgestel aan die see of groot mere)

B
Gebied met lae plantegroei soos gras en met gesoleerde
hindernisse (byvoorbeeld bome en geboue) met 'n
horisontale afstand tussen die hindernisse van minstens
twintig keer die hindernishoogte

C
Gebied met verspreide plantegroei en geboue of
gesoleerde hindernisse met 'n horisontale afstand
tussen die hindernisse van hoogstens twintig keer die
hindernishoogte (byvoorbeeld dorpe, voorstedelike
omgewing en permanente woude)

D
Gebied waarvan minstens 15% van die oppervlakte
gedek word deur geboue met 'n gemiddelde hoogte van
minstens 15 m


'n Verdere vermindering van windspoed kan in berekening gebring word vir terreinkategorie D waar afskerming
teen die wind deur nou-gespasierde ho geboue mag voorkom. Die berekenigsprosedure word in Aanhangsel
A van SANS 10160-3 gegee.

3.9.3.5 Variasie van windspoed met hoogte

Die piek windspoed ( )
p
v z hang van af van die hoogte z bo grondvlak, die ruheid van die terrein en die basie
windspoed
b
v af. Die piek windspoed word soos volg in Klousule 6.3 van SANS 10160-3 bereken.

( ) ( ) ( )
0 p r b. peak
v z c z c z v = (3.24)
Met 1 4
b, peak b
v , v =

r
c ( z ) is die ruheidsfaktor wat 'n funksie van die hoogte bo grondvlak is en met behulp van vergelyking
3.25 bereken word

o
c ( z ) is die topografiefaktor

Die topografiefaktor word gewoonlik as
o
c ( z ) = 1,0 tensy 'n skielike verandering in topografie 'n toename van

3.25

meer as 5% in die windspoed veroorsaak. Die prosedure vir die berekening van die topografiefaktor word in
Aanhangsel 3 van SANS 10160-3 gegee.

Die ruheidsfaktor
r
c ( z ) word soos volg bereken :

( )
0
0
1 36
r
g
z z
c z ,
z z

| |

= |
|

\
(3.25)

Met z die hoogte bo grondvlak

0
z die hoogte van die verwysingsvlak soos in Tabel 3.6 gedefinieer

g
z die gradint-hoogte soos in Tabel 3.6 gedefinieer

c
z die hoogte waaronder daar geen verdere vermindering in windspoed toegelaat word nie
die eksponent van die vergelyking soos in Tabel 3.6 gedefinieer

Die Tabel 3.6 wat met Tabel 1 van SANS 10160-3 ooreenstem gee die numeriese waardes vir hierdie
parameters in terme van die terreinkategorie.

TABEL 3.6 Parameters vir die wind profiel
Terreinkategorie
g
z

0
z

c
z

A 250 0 1 0,070
B 300 0 2 0,095
C 350 3 5 0,120
D 400 5 10 0,150

Die variasie van die ruheidsfaktor met hoogte vir die onderskeie terrein kategori word in Figuur 3.14 getoon.

H
O
O
G
T
E
z

(
m
)

FIGUUR 3.14 Variasie van die ruheidsfaktor met hoogte

Die variasie van die ruheidsfaktor met hoogte vir die verskeie terreinkategorie word in Tabel 3.7 gegee. Die
tabel stem ooreen met Tabel 3 van SANS 10160-3. Hierdie tabel kan gebruik word om tussenwaardes deur
middel van linire interpolasie te bepaal.


3.26

TABEL 3.7 Variasie van die ruheidsfaktor
r
c ( z ) met hoogte bo grondvlak
Hoogte Terreinkategorie
(m) A B C D
0 0,92 0,85 0,73 0,71
2 0,97 0,85 0,73 0,71
4 1,02 0,90 0,73 0,71
6 1,05 0,94 0,77 0,71
10 1,09 0,98 0,85 0,71
15 1,12 1,02 0,91 0,78
20 1,14 1,05 0,95 0,83
30 1,17 1,09 1,00 0,90
40 1,20 1,12 1,04 0,95
50 1,22 1,15 1,07 0,98
60 1,23 1,17 1,10 1,01
70 1,24 1,18 1,12 1,04
80 1,26 1,20 1,14 1,06
90 1,27 1,21 1,15 1,08
100 1,28 1,23 1,17 1,10


3.9.3.6 Druk veroorsaak deur windspoed

Die wind druk ( )
p
q z in N/m
2
soos veroorsaak deur die piek windspoed volgens SANS 10160-3 Klousule 6.4
word met behulp van vergelyking 3.26 bereken.


2
1
2
p p
q ( z ) v ( z ) = (3.26)

Die aanbevole waardes van die digtheid van lug in kg/m
3
, wat afhang van die hoogte bo gemiddelde seevlak
en die barometriese druk, word in Tabel 3.8 gegee. Hierdie tabel stem ooreen met Tabel 4 van SANS 10160-3.

TABEL 3.8 Digtheid van lug as 'n funksie van hoogte bo gemiddelde seevlak
Hoogte bo gemiddelde seevlak
(m)
Digtheid van lug
(kg/m
3
)
0 1,20
500 1,12
1000 1,06
1500 1,00
2000 0,94

Die waarde vir die digtheid van lug vir tussenhoogtes kan met behulp van linire interpolasie bepaal word.


3.9.4 Winddruk op oppervlaktes

Die vryvloei-winddruk ( )
p
q z veroorsaak positiewe en negatiewe druk op die oppervlaktes van 'n struktuur of
gebou. Die windruk word as positief gedefinieer indien die rigting daarvan na die oppervlakte is en negatief
indien die rigting daarvan weg van die oppervlakte is, dus indien daar suiging ontstaan. By die berekening van
die windruk moet die eksterne en die interne winddruk in ag geneem word soos in SANS 10160-3 Klousule
6.5.2 beskryf.

Die interne winddruk word soos volg bereken :

( )
i p e pi
w q z c = (3.27)

Met ( )
p e
q z die piek wind druk

3.27


e
z die verwysingshoogte vir die interne druk

pi
c die drukkoffisint vir die interne druk

Die winddruk op eksterne oppervlaktes van die gebou of struktuur word soos volg bereken :

( )
e p e pe
w q z c = (3.28)

Met ( )
p e
q z die piek wind druk

e
z die verwysingshoogte vir die interne druk

pe
c die drukkoffisint vir die interne druk

Die resulterende winddruk op 'n muur, dak of enige element van die struktuur is die verskil in winddruk aan
weerskante van die struktuurelement. In Figuur 3.15 word die kombinasie van verskillende samestellings van
interne en eksterne winddruk getoon.

positiewe
interne
druk
negatief
positief
negatief
negatief
WIND
negatiewe
interne
druk
negatief
positief
negatief
negatief
(a) (b)
positief negatief
WIND
WIND
(c)
(d)
positief negatief
WIND
w
e1
w
e2
w
i1
w
i2

FIGUUR 3.15 Kombinasies van interne en eksterne winddruk

Die windkrag op die oppervlaktes word bepaal deur die winddruk op die oppervlakte met die toepaslike area te
vermenigvuldig.

3.9.5 Drukkoffisinte vir geboue

Die eksterne drukkoffisinte
pe
c hang van die grootte van die belaste area af. In die tabelle vir die eksterne
drukkoffisinte word die koffisint
1 pe,
c vir 'n area A van 1 m
2
en die koffisint
10 pe,
c vir 'n area A van 10 m
2

gegee. Die koffisint
1 pe,
c word vir die bepaling van die lokale winddruk en die koffisint
10 pe,
c vir die
bepaling van die globale winddruk gebruik. Vir die interpolasie tussen 1 m
2
en 10 m
2
kan die interpolasie-
vergelyking in vergelyking 3.29, wat ook in Figuur 3.16 getoon word, gebruik word.

Die interpolasiefunksie is soos volg :


( )
1 1 10 10 pe pe, pe, pe,
c c c c log A = (3.29)

vir 1,0 m
2
< A < 10,0 m
2







3.28


FIGUUR 3.16 Interpolasiefunksie

Vir vertikale mure van geboue kan na aanleiding van die dimensies daarvan die totale hoogte van die muur in
verskillende verwysingshoogtes opgebreek word en die winddrukkoffisinte ooreenkomstig bepaal word. Die
prosedure hiervoor word in Figuur 7 van SANS 10160-3 op bladsy 24 gegee.

Winddrukkoffisinte word in tabelvorm vir die volgende geboue en komponente van geboue in SANS 10160-3
gegee. Die samevatting word in Tabel 3.9 gegee.

TABEL 3.9 Bepaling van winddrukkoffisinte vir geboue en gebou komponente volgens SANS 10160-3
Verwysing in SANS 10160-3 Gebou of gebou komponent
Klousule Uitleg Numeriese waardes
Vertikale mure van geboue met
'n reghoekige plan
7.3.2 bladsy 23 Figuur 8 Tabel 6
Plat dakke
(flat roofs)
7.3.3 bladsy 26 Figuur 9 Tabel 7
Dakke met n enkele helling
(mono-pitch roofs)
7.3.4 Bladsy 29 Figuur 10 Tabel 8, windrigting
= 0 en 180
Tabel 9, windrigting
= 90
Dakke met n dubbele helling
(duo-pitch roofs)
7.3.5 bladsy 31 Figuur 11 Tabel 10, windrigting
= 0
Tabel 11, windrigting
= 90
Skilddakke
(hipped roofs)
7.3.6 bladsy 35 Figuur 12 Tabel 12
Multi-span dakke
(multi-span roofs)
7.3.7 bladsy 36 Figuur 13 vanaf klousules 7.3.4
en 7.3.5
Gewelfde dakke en koepels
(vaulted roofs and domes)
7.3.8 bladsy 38 Figuur 14
Figuur 15
Figuur 14
Figuur 15
Interne druk
(internal pressure)
7.3.9 bladsy 39 Figuur 16


3.9.6 Drukkoffisinte vir afdakke

Winddrukkoffisinte word in tabelvorm vir die volgende afdakke in Klousule 7.4 van SANS 10160-3 gegee. Die
samevatting word in Tabel 3.10 gegee.

Die winddrukkoffisinte vir afdakke word grootliks benvloed deur die versperring onder die afdak. Die
versperringsverhouding =0 verteenwoordig n heeltemal oop afdak, terwyl n versperringsverhouding =1,0
verteenwoordig n afdak wat ten volle versper is. Verwys na Figuur 18 van SANS 10160-3 vir n voorstelling van
die versperringsverhouding.





3.29

TABEL 3.10 Bepaling van winddrukkoffisinte vir afdakke volgens SANS 10160-3
Verwysing in SANS 10160-3 Afdak
Klousule Uitleg Numeriese waardes
Afdakke met n enkele helling
(mono-pitch canopies)
7.4.6 a) bladsy 44 Tabel 13
Figuur 19
Tabel 13
Afdakke met n dubbele helling
(duo-pitch canopies)
7.4.6 b) bladsy 44 Figuur 20 Tabel 14
Multi-span afdakke
(multi-span canopies)
7.4.6 c) bladsy 44 Figuur 21 Tabel 15


3.9.7 Drukkoffisinte vir vrystaande mure, heinings, reklameborde en roeteaanwysers

Die drukkoffisinte vir vrystaande mure, heinings en borde word in Klousule 7.5 van SANS 10160-3 gegee.

Die samevatting word in Tabel 3.11 gegee.

TABEL 3.11 Bepaling van winddrukkoffisinte vir vrystaande mure, heinings en borde volgens SANS 10160-3
Verwysing in SANS 10160-3 Afdak
Klousule Uitleg Numeriese waardes
Vrystaande mure
(free-standing walls)
7.5.1 bladsy 50 Figuur 22 Tabel 16
Reklameborde
(signboards)
7.5.2 bladsy 52 Figuur 23 Klousule 7.5.2.1


3.9.8 Wrywingskragte

Die berekening van wrywingskragte op strukture as gevolg van wind word in Klousule 7.6 van SANS 10160-3
gegee.



HOOFSTUK 3 : BELASTINGS Bladsy
VOORBEELD 3.3 : Windbelasting op n portaalraamstruktuur 3.30


Die windbelasting op n tipiese pakhuis moet bepaal word. Die pakhuis word langs n
groot lughawe opgerig en derhalwe word terreinkategorie B as toepaslik beskou.
Die konstruksieterrein is op n hoogte van 300 m bo gemiddelde seevlak gele in n
gebied waar n fundamentele basiese windspoed van 28 m/sek van toepassing is.
Die afmetings van die roldeure in die noordelike muur is 4.5 m wyd en 6.0 m hoog.
Daar is geen verdere openinge in die struktuur nie.


n Tipiese portaalraam word in onderstaande skets getoon.
2000
DAKLAT SPASIERING
2
0
0
0
2
0
0
0
2
0
0
0
2
0
0
0
8
0
0
0
1 2 3 4 5 9 8 7 6
16 x 2000 = 32 000
2
0
0
0
TIPIESE PORTAALRAAM
SKAAL 1 : 200
2
0
0
0
BEKLEDINGSLAT SPASIERING

Die uitleg van die struktuur word op bladsy 3.31 getoon.
Die isometriese aansig van die struktuur word op bladsy 3.32 getoon

Die isometriese aansig met die bydraende oppervlaktes vir die belangrike komponente
van die struktuur word op bladsy 3.33 gegee.


SANS BEPALING VAN WINDLASTE
10160-3
6.2.1
Fundamentele basiese windspoed :
0 b,
v = 28 [m/sek]
0 b,
v =
28 m/s
6.2.3 Herhaalperiode vir die struktuur : 50 jaar

1 1
1 0 98
n
prob
K ln( (ln( p ))
c
K ln( ln( , ))
| |
=
|

\
= 1,00
met

p = 0,020

K = 0,20
n = 0,50

Basiese windspoed :
b
v =

0 b prob b,
v c v = = 1,00 x 28 = 28 m/s
28 m/s


DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH
3.31


80 000
5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000 5000
4
0
0
0
3
2

0
0
0
4
0
0
0
4
0
0
0
4
0
0
0
4
0
0
0
4
0
0
0
4
0
0
0
4
0
0
0
A B C D E F G H I J L M N O P Q K
1
2
3
4
5
6
7
8
9
NOK
DAKLATTE DEURE
UITLEG VAN STRUKTUUR
SKAAL 1 : 500
N
GEWELKOLOMME
A
2
0
0
0
A
4
0
0
0
4
0
0
0
AANSIG A-A
PORTAALRAAM STRUKTUUR


3.32

1
6

x

5
0
0
0

=

8
0

0
0
0
8

x

4
0
0
0

=

3
2

0
0
0
4

x

2
0
0
0

=
8
0
0
0
Gewelkolomme
Verstywerstelsel
Deure
PORTAALRAAMSTRUKTUUR
ISOMETRIESE AANSIG
Daklatte
Bekledingslatte
Tipiese raam





3.33

1
6

x

5
0
0
0

=

8
0

0
0
0
8

x

4
0
0
0

=

3
2

0
0
0
4

x

2
0
0
0

=

8
0
0
0
GEPROJEKTEERDE VLOERAREA
VAN TIPIESE RAAM OP ROOSTERLYN M
BUITEOPPERVLAK VIR
TIPIESE RAAM OP ROOSTERLYN G
BUITEOPPERVLAK VIR TIPIESE GEWELKOLOM
PORTAAALRAAMSTRUKTUUR
DEFINISIE VAN BYDRAENDE OPPERVLAKTES



HOOFSTUK 3 : BELASTINGS Bladsy
VOORBEELD 3.3 : Belasting op n portaalraamstruktuur 3.34
6.3.2 Terreinkategorie : B (gegee)

Hoogte van gebou :
Dakrand : 0 . 8 = h [m]
Nok : 0 . 10 = h [m]
Wydte van gebou : 32 = w [m]
Lengte van gebou : 80 = b [m]

6.3.1 Bepaling van ru-heids faktor ( )
r
c z en piek windspoed ( )
p
v z op hoogte z :
Vir dakrand ( h = 8,0 m) :


( )
0 095
0
0
8 0 0
1 36 1 36 0 964
300 0
,
r
g
z z ,
c z , , ,
z z

| |
| |
= = = |
|
|

\
\


( ) ( ) ( )
0
1 4 1 4 0 964 1 0 28 37 8
p r b
v z , c z c z v , , , , = = = ( ) 8
p
v =
37,8 m/s
Vir nok ( h =10,0 m)


( )
0 095
0
0
10 0 0
1 36 1 36 0 984
300 0
,
r
g
z z ,
c z , , ,
z z

| |
| |
= = = |
|
|

\
\


( ) ( ) ( )
0
1 4 1 4 0 984 1 0 28 38 6
p r b
v z , c z c z v , , , , = = = ( ) 10
p
v =
38,6 m/s
6.4 Bepaling van piek wind druk :

Tabel 4 Digtheid van lug 300 m bokant gemiddelde seevlak bepaal deur interpolasie van
Tabel 4 :

( )
300
1 20 112 1 20 1152
500
, , , , = + = kg/m
3


Vir die dakrand :
( )
p
q z =
( ) ( )
2 2
1 1
1152 37 8 823 0
2 2
p p
q z v z , , , = = = 0,823
kN/m
2

Vir die nok :
( )
p
q z =
( ) ( )
2 2
1 1
1152 38 6 858 2
2 2
p p
q z v z , , , = = = 0,858
kN/m
2





DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 3 : BELASTINGS Bladsy
VOORBEELD 3.3 : Belasting op n portaalraamstruktuur 3.35
DEFINISIE VAN LASGEVALLE VIR WINDLASTE
Orintasie van struktuur




LASGEVAL WINDRIGTING DEURE
LG1 Wind uit suide, dwars oor die struktuur Deure toe
LG2 Wind uit suide, dwars oor die struktuur Deure oop
LG3 Wind uit noorde, dwars oor die struktuur Deure oop
LG4 Wind uit ooste, langs die struktuur Deure toe
LG5 Wind uit ooste, langs die struktuur Deure oop

BEPALING VAN WINDDRUKKOFFISINTE

LASGEVAL LG1 : wind uit die suide, dwars oor die struktuur, deure toe


d

=

3
2

m
W
I
N
D
W
I
N
D



DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 3 : BELASTINGS Bladsy
VOORBEELD 3.3 : Belasting op n portaalraamstruktuur 3.36

SANS 80 0 = b , m dwarswind planafmeting van die struktuur
10160-3 10 0 = h , m hoogte van struktuur tot by die nok
Figuur 8 = e b of 2 = e h , wat ookal die kleiner waarde is
2 10 0 20 0 = = e , , m

Figuur 8 Winddrukkoffisinte met verwysing na die sones in bostaande skets vir die mure :
SONE
pe
c

A -1,20
B -0,80
C -0,50
D +0,80
E -0,50

7.3.9.6 Bepaling van interne drukkoffisint met deure toe.
Struktuur sonder 'n dominante opening
7.3.9.2 0,10% van alle oppervlaktes word aanvaar om openinge te wees, soos byvoorbeeld
gapings rond om deure, vensters en ander lekplekke in die mure en dak.

7.3.9.6
Openings verhouding (opening ratio) is die verhouding van oppervlakte van

openinge waar die eksterne drukkoffisint 0,0 of negatief is teenoor die totale
oppervlakte van openinge in die buiteoppervlak van die struktuur.

Totale oppervlakte van openinge :
=
t
A 0,001(2x80x8+2x32x8+2x16,125x80+2x32x2/2) = 4,436 m
2


Oppervlakte van openinge waar die eksterne drukkoffisint 0,0 of negatief is :
=
n
A 0,001(80x8+2x32x8+2x16,125x80+2x32x2/2) = 3,796 m
2


0 856 = =
n
t
A
,
A


Figuur 16 Met
10
0 313
32
= =
h
,
d
en 0 856 = , volg deur interpolasie van Figuur 16 van
SANS 10160-3 :

0 25 =
pi
c , 0 25 =
pi
c ,

Figuur 11 Winddrukkoffisinte met verwysing na die sones in bostaande skets vir die dak :
Tabel 10 SONE
pe
c

F -1,53
G -1,11
H -0,54
I -0,56
J -0,77




DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 3 : BELASTINGS Bladsy
VOORBEELD 3.3 : Belasting op n portaalraamstruktuur 3.37

LASGEVAL LG2 : wind uit die suide, dwars oor die struktuur, deure oop


d

=

3
2

m
W
I
N
D
W
I
N
D



SANS 80 0 = b , m dwarswind planafmeting van die struktuur
10160-3 10 0 = h , m hoogte van struktuur tot by die nok
Figuur 8 = e b of 2 = e h , wat ookal die kleiner waarde is
2 10 0 20 0 = = e , , m

Figuur 8 Winddrukkoffisinte met verwysing na die sones in bostaande skets vir die mure :
SONE
pe
c

A -1,20
B -0,80
C -0,50
D +0,80
E -0,50

7.3.9.4 Dominante opening in sone E

0 90 0 90 0 50 0 45 = = =
pi pe
c , c , ( , ) ,



Figuur 11 Winddrukkoffisinte met verwysing na die sones in bostaande skets vir die dak :

DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH
HOOFSTUK 3 : BELASTINGS Bladsy
VOORBEELD 3.3 : Belasting op n portaalraamstruktuur 3.38

Tabel 10 SONE
pe
c

F -1,53
G -1,11
H -0,54
I -0,56
J -0,77


LASGEVAL LG3 : wind uit die noorde, dwars oor die struktuur, deure oop


b = 80 m, dwarswindafmeting, crosswind dimension
D
E
C
B
A
C
B
A e/5 = 4 m
4e/5 = 16 m
d-e = 14 m
d

=

3
2

m
Nok , Ridge
F G
H
J
I
F
14 m
14 m
e/10 = 2 m
e/10 = 2 m
70 m
e/4 = 5 m e/4 = 5 m
W
I
N
D
W
I
N
D
MURE
WALLS
DAK
ROOF
DEURE OOP
DOORS OPEN
c
pi
= + 0,72



SANS 80 0 = b , m dwarswind planafmeting van die struktuur
10160-3 10 0 = h , m hoogte van struktuur tot by die nok
Figuur 8 = e b of 2 = e h , wat ookal die kleiner waarde is
2 10 0 20 0 = = e , , m

Figuur 8 Winddrukkoffisinte met verwysing na die sones in bostaande skets vir die mure :
SONE
pe
c

A -1,20
B -0,80
C -0,50
D +0,80
E -0,50


DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH


HOOFSTUK 3 : BELASTINGS Bladsy
VOORBEELD 3.3 : Belasting op n portaalraamstruktuur 3.39

7.3.9.4 Dominante opening in sone D

0 90 0 90 0 80 0 72 = = + = +
pi pe
c , c , ( , ) ,


Figuur 11 Winddrukkoffisinte met verwysing na die sones in bostaande skets vir die dak :
Tabel 10 SONE
pe
c

F -1,53
G -1,11
H -0,54
I -0,56
J -0,77


LASGEVAL LG4 : wind uit die ooste, langs die struktuur, deure toe


D
E
b

=

3
2

m



7.3.9.6 Bepaling van interne drukkoffisint met deure toe.
Struktuur sonder 'n dominante opening
7.3.9.2 0,10% van alle oppervlaktes word aanvaar om openinge te wees, soos byvoorbeeld
gapings rond om deure, vensters en ander lekplekke in die mure en dak.

7.3.9.6
Openings verhouding (opening ratio) is die verhouding van oppervlakte van

openinge waar die eksterne drukkoffisint 0,0 of negatief is teenoor die totale
oppervlakte van openinge in die buiteoppervlak van die struktuur.


DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH


HOOFSTUK 3 : BELASTINGS Bladsy
VOORBEELD 3.3 : Belasting op n portaalraamstruktuur 3.40

Totale oppervlakte van openinge :
=
t
A 0,001(2x80x8+2x32x8+2x16,125x80+2x32x2/2) = 4,436 m
2


Oppervlakte van openinge waar die eksterne drukkoffisint 0,0 of negatief is :
=
n
A 0,001(2x80x8+32x8+2x16,125x80+32x2/2) = 4,148 m
2


0 934 = =
n
t
A
,
A


Figuur 16 Met
10
0 313
32
= =
h
,
d
en 0 934 = , volg deur interpolasie van Figuur 16 van
SANS 10160-3 :

0 32 =
pi
c ,


SANS 32 0 = b , m dwarswind planafmeting van die struktuur
10160-3 10 0 = h , m hoogte van struktuur tot by die nok
Figuur 8 = e b of 2 = e h , wat ookal die kleiner waarde is
2 10 0 20 0 = = e , , m

Figuur 8 Winddrukkoffisinte met verwysing na die sones in bostaande skets vir die mure :
SONE
pe
c

A -1,20
B -0,80
C -0,50
D +0,80
E -0,50

Figuur 11 Winddrukkoffisinte met verwysing na die sones in bostaande skets vir die dak :
Tabel 10 SONE
pe
c

F -1,47
G -1,30
H -0,66
I -0,56













DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 3 : BELASTINGS Bladsy
VOORBEELD 3.3 : Belasting op n portaalraamstruktuur 3.41

LASGEVAL LG5 : wind uit die ooste, langs die struktuur, deure oop


D
E
b

=

3
2

m



SANS 32 0 = b , m dwarswind planafmeting van die struktuur
10160-3 10 0 = h , m hoogte van struktuur tot by die nok
Figuur 8 = e b of 2 = e h , wat ookal die kleiner waarde is
2 10 0 20 0 = = e , , m

7.3.9.4 Dominante opening in sones B en C :

( ) ( ) 1 0 80 5 0 50
0 9 0 495
6
( +
= =
(

pi
, ,
c , ,

Figuur 8 Winddrukkoffisinte met verwysing na die sones in bostaande skets vir die mure :
SONE
pe
c

A -1,20
B -0,80
C -0,50
D +0,80
E -0,50

Figuur 11 Winddrukkoffisinte met verwysing na die sones in bostaande skets vir die dak :
Tabel 10 SONE
pe
c

F -1,47
G -1,30
H -0,66
I -0,56

DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 3 : BELASTINGS Bladsy
VOORBEELD 3.3 : Belasting op n portaalraamstruktuur 3.42

BEREKENING VAN KNOOPPUNTKRAGTE AS GEVOLG VAN WIND
LASGEVAL LG3 : wind uit die noorde, dwars oor die struktuur, deure oop
Vir drukkoffisinte sien bladsy 3.38

Samevatting van drukkoffisinte vir 'n tipiese raam :


2
,
0
8
,
0




8
0
0
0
2
0
0
0
2
0
0
0



Vir berekeninge van knooppuntkragte sien tabel op bladsy 3.43










DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH
3.43

Definisie van knooppuntkragte :

By dakrand : =
p
q ( z ) 0,823 kN/m
2

By nok : =
p
q ( z ) 0,858 kN/m
2


KNOOPPUNT
kx
W (kN)
ky
W (kN)
2 tot 4 -(0,72+0,50)x5,0x2,0x0,823=-10,040 0
5 -(0,72+0,50)x5,0x1.0x0,823-(0,72+0,56)x5,0x1.008x0,858x sin 7,125=
-5,707
(0,72+0,56)x5,0x1.008x0,858x cos 7,125= +5,492
6 tot 11 -(0,72+0,56)x5,0x2,016x0,858x sin 7,125= -1,373 (0,72+0,56)x5,0x2,016x0,858x cos 7,125= +10,985
12 -(0,72+0,56)x5,0x1,008x0,858x sin 7,125
-(0,72+0,77)x5,0x1,008x sin 7,125 = -1,486
(0,72+0,56)x5,0x1,008x0,858x cos 7,125
+(0,72+0,77)x5,0x1,008x cos 7,125 = +11,886
13 (-0,77+0,54)x5,0x1,008 sin 7,125 = -0,123 (0,77+0,54+0,72+0,72)x5,0x1,008x0,858 cos 7,125 = +11,800
14 tot 19 (0,72+0,54)x5,0x2,016x0,858x sin 7,125 = +1,352 (0,72+0,54)x5,0x2,016x0,858x cos 7,125 = +10,813
20 (0,72+0,54+0,72+1,11)x5,0x1,008x0,858x sin 7,125 = +1,657 (0,72+0,54+0,72+1,11)x5,0x1,008x0,858x cos 7,125 = +13,259
21 (-0,80+0,72)x5,0x1x0,823 + (0,72+1,11)x5,0x1,008x0,858 sin 7,125=
+0,652
(0,72+1,11)x5,0x1,008x0,858x cos 7,125= +7,852
22 tot 24 (-0,80+0,72)x5,0x2,0x0,823= -0,658 0









4.1

HOOFSTUK 4 : STABILITEIT EN ANALISE VAN STRUKTURE


4.1 INLEIDING

Die gedrag van slank drukelemente (slender compression members) word gewoonlik nie deur die kapasiteit van die
dwarssnit van die profiel bepaal nie maar wel deur stabiliteitsswigting. Die stabiliteitsprobleem kan deur die
analogie van n reguit drukstang en n sfeer wat op n wrywingslose oppervlak kan beweeg, verduidelik word, soos
in Figuur 4.1 aangedui.

Aangewende
laterale
verplasing
Begintoestand
L
z
x
C < C
1 cr
C = C
2 cr
C > C
3 cr
Stabiel Onbepaald Labiel

FIGUUR 4.1 Die stabiliteitsprobleem van n drukstang

Indien n drukstang, wat aan n aksiale drukkrag
1
C onderworpe is, deur n aangewende laterale verplasing uit sy
ewewigsposisie (position of equilibrium) gebring word en na verwydering van die oorsaak van die laterale
verplasing weer na sy oorspronklike ewewigsposisie terugkeer, verkeer die drukstang onder n stabiele ewewig. By
n sekere aksiaalkrag
2
C (met
1 2
C C > ) bly die drukstang na verwydering van die oorsaak van die aangewende
laterale verplasing in n naasliggende ewewigstoestand. Hierdie toestand word as die onbepaalde of kritieke
ewewigstoestand beskryf. Die gepaardgaande aksiale druklas is die kritieke aksiaallas of die Euler kniklas en word
met
cr
C aangedui. Indien die aksiaallas
3
C die waarde van
cr
C oorskry, sal die drukstang na verwydering van die
oorsaak van die laterale verplasing verder verplaas sonder dat n ewewigstoestand bereik word. Die drukstang
verkeer dus in n labiele toestand.

By die ondersoek na die stabiliteit van n strukturele stelsel moet die kniklas, dus die las waaronder die stelsel in
die kritieke ewewigstoestand verkeer, bepaal word. Die kniklas hang van die geometrie van die element af en word
deur die kniklengte
e
L (buckling length) en die sniteienskappe van die element beskryf.

Stabiliteits probleme kan in drie kategori ingedeel word; waarby daar n onderskeid gemaak word tussen die
stabiliteit van die struktuur as geheel of die stabiliteit van n enkele struktuurelement :

Stabiliteit van n enkele drukstang
Stabiliteit van n vlak struktuur (2D-struktuur) of n ruimtelike struktuur (3D-struktuur)
Stabiliteit van membraan- en dopstrukture

In hierdie hoofstuk word die stabiliteit van n enkele drukstang asook die stabiliteit van n vlak struktuur (2D-
struktuur) of n ruimtelike struktuur (3D-struktuur) bespreek.

4.2 STABILITEIT VAN SLANK DRUKELEMENTE

4.2.1 Liner-elastiese buigknik van slank drukelemente

Die basiese beginsels vir die liner-elastiese knikteorie is in 1744 deur Leonard Euler opgestel. Die fundamentele
aannames vir die teorie is die volgende :

4.2

Die randvoorwaardes vir die drukstang is twee skarnieropleggings
Die drukstang is prismaties, dus A en I is konstant oor die lengte van die stang
Die drukstang is aanvanklik perfek reguit en sonder residuele spannings
Die drukstang is aan n sentriese aksiale druklas onderworpe
Die liner-elastiese materiaalgedrag word aanvaar
Geen torsievervorming word aanvaar nie

u(z)
y
x
Snit A-A
C
A A
L
x
C
z
C
C
M
u(z)
x

FIGUUR 4.2 Eulerkolom

Die momente-ewewig van die vryligaam in Figuur 4.2 lewer :

) (z Cu M = (4.1)

Die differensiaalvergelyking vir buiging geld ook hier :


2
2
dz
u d
EI M = (4.2)

Van vergelykings (4.1) en (4.2) volg :

0 ) (
2
2
= + z Cu
dz
u d
EI (4.3)

Die oplossing van die differensiaalvergelyking 4.3 is die uitdrukking vir die verplaasde vorm van die kolom :

z
EI
C
B z
EI
C
A z u cos sin ) ( + = (4.4)

waar A en B integrasiekonstantes is wat met behulp van die voorgeskrewe randvoordes bepaal kan word. Die
twee randvoorwaardes is u = 0 vir z = 0 en z = L. Van hierdie randvoorwaardes volg dat :

0 = B
en
n L
EI
C
= (4.5)

Van vergelyking (4.5) volg die kritieke aksiaallas :

2
2 2
L
EI
n C
cr
= (4.6)

met .... 3 , 2 , 1 , 0 = n
4.3

Met 0 = n volg dat daar geen aksiaallas op die element aangewend word nie. Die kleinste kritieke aksiaallas word
verkry met 1 = n , dus geld :


2
2
L
EI
C
cr

= (4.7)

Hierdie is die kritieke aksiaallas ten opsigte van knik van n perfekte prismatiese drukstang met skarnier-
opleggings. Hierdie druklas word ook die Eulerlas genoem. By knik, dus by die bifurkasie (bifurcation) of vertakking
waar die ewewigstoestand van stabiel na labiel oorgaan, geld vir die gemiddelde spanning oor die dwarssnit van
die profiel :


2
2
2
2
) (
r
L
E
AL
EI
A
C
cr
cr

= = = (4.8)

met
A
I
r =
Waar r die traagheidsstraal van die profiel is, met I die snittraagheidsmoment om die as waarom buigknik
plaasvind.

Die verhouding
r
L
word die slankheidsverhouding van die element genoem.

In die afleiding van vergelyking (4.8) is aanvaar dat die weerstandsmoment van die profiel gegee word deur die
vergelyking (4.2), wat veronderstel dat die vloeispanning nie bereik word nie, aangesien vergelyking (4.2) die
differensiaalvergelyking vir elastiese buiging is. Dit beteken dus dat

) (
r y cr cr
E E < = (4.9)
met
y
die vloeivervorming van die materiaal

r
die residuele vervorming in die profiel

In Figuur 4.3 word die gemiddelde spanning
g
A
C
= teenoor die laterale verplasing by
2
L
z = , naamlik )
2
(
L
u ,
vertoon vir n perfekte prismatiese drukstang met skarnieropleggings wat elasties knik. Die drukstang bly reguit
solank die spanning minder is as die kritieke spanning
cr
soos in vergelyking (4.8) bereken. By die kritieke
spanning sal die laterale verplasing by midhoogte gegee word deur vergelyking (4.4) met
2
L
z = , naamlik


2
sin )
2
(
L
EI
C
A
L
u
cr
= (4.10)

Waar die koffisint A nie bepaalbaar is nie, maar nie nul is nie. By die kritieke spanning
cr
sal dus die laterale
verplasing toeneem sonder n toename in spanning, soos in Figuur 4.3 op bladsy 4.4 aangedui.

Die oplossing van die knikprobleem vir n tweeskarnier drukstang met die effektiewe lengte L L
e
= is die basiese
geval van die knikteorie. Die kritieke aksiaallas vir drukstange met ander randvoorwaardes kan met behulp van die
effektiewe lengtefaktor bepaal word, met

kL L
e
= (4.11)

met

e
L die effektiewe lengte van die drukstang
L die werklike lengte van die drukstang
k die effektiewe lengtefaktor vir buigknik


4.4

C
L
x
C
z
L
/
2
L
/
2
u(L/2)
C
A
g
u(z=L/2)
Bifurkasiepunt
cr
= E(y r) =

FIGUUR 4.3 Spannings-verplasingsverband vir n slank kolom

Die effektiewe lengte van die drukstang is gelyk aan die lengte van n fiktiewe tweeskarnierdrukstang wat dieselfde
kritieke aksiaallas het soos die drukstang onder beskouing. Die effektiewe lengte stem ooreen met die afstand
tussen die infleksiepunte op die drukstang, soos in Figuur 4.4 getoon.

L
e
L
e
L
e
L
e
L
e
L
e Knikmodus van
die kolom
Teoretiese k-waarde
Aanbevole ontwerp
waarde vir k
0.50
0.65
0.70
0.80
1.00
1.00
1.00
1.20
2.00
2.00
2.00
2.00

FIGUUR 4.4 Effektiewe lengtefaktore vir buigknik

Daaruit volg die algemene uitdrukking vir die die kritieke aksiaallas :


2
2
e
cr
L
EI
C

= (4.12)



4.5

Dit is belangrik om daarop te let dat indien daar geen relatiewe laterale verplasing van die steunpunte van die
kolom moontlik is nie, is die effektiewe lengte faktor 0 . 1 k . Sodra daar relatiewe laterale verplasing van die
entpunte van die kolom moontlik is, sal die effektiewe lengtefaktor 0 . 1 k wees.

Van vergelyking (4.8) volg :


2
2
2
2
) (
e
cr
E
r
L
E

= = (4.13)

Dus

cr
e
E

= (4.14)
met
e
die effektiewe slankheidsverhouding

Die vloei-slankheidsverhouding word verkry deur die snypunt van die
cr
-kurwe en die vloeispanning
y
f soos in
Figuur 4.5 getoon.


y
y
f
E
= (4.15)

E
1

f
y


f
y
cr
y
L /r e

FIGUUR 4.5 Definisie van die vloei-slankheidsverhouding

Die dimensielose slankheidsverhouding volg van :


E
f
r
kL
E
f
r
L
f
y y
e
cr
y
y
e
2 2

= = = = (4.16)

Hierdie dimensielose slankheidsverhouding word by die berekening van die aksiaallas-kapasiteit van drukelemente
met behulp van kolomkurwes volgens SANS 10162-1:2005 gebruik soos in Hoofstuk 6 van hierdie notas beskryf.


4.2.2 Effektiewe lengte van kolomme in strukture waar swaai verhoed word

In strukture waar swaai verhoed word, kan die effektiewe lengte van kolomme bepaal word deur van die prosedure
soos in Aanhangsel F van SANS 10162-1:2005 beskryf.


4.2.3 Torsieknik en buig-torsieknik

Tydens die bespreking van die stabiliteit van n enkele drukelement soos hierbo beskryf, is aangeneem dat die
element nie om die langs-as kan verdraai nie. In die praktyk is hierdie voorwaarde egter nie altyd toepaslik nie
want vir drukelemente wat om die langsas kan verdraai, kan buig-torsieknik die kritieke knikmodus wees wat die
kapasiteit van die element bepaal. Buig-torsieknik is die fundamentele knikmodus van enkel drukstange; buigknik
en torsieknik is spesifieke gevalle van buig-torsieknik. Die drie knikmodusse word in Figuur 4.6 op bladsy 4.6
verduidelik.

4.6

Soortgelyk aan buigknik van n drukstang is ook buig-torsieknik n bifurkasieprobleem. In die onbepaalde
ewewigstoestand is die drukstang in n naburige ewewigstoestand waar die snit van die stang sowel n verplasing
in die rigting van beide hoofasse asook n rotasie om die langsas ondervind soos in Figuur 4.6(c) aangetoon. Die
differensiaalvergelyking vir die vervorming van die drukstang as gevolg van n aksiaallas wat deur die swaartepunt
van die snit werk, is soortgelyk aan die differensiaalvergelyking vir buigknik, sien vergelyking (4.3).

y
u(x)
u(y)

z
y


y
z
y
u(y)
x
y

(a) Buigknik (b) Torsieknik (c) Buig-torsieknik
x x

FIGUUR 4.6 Die drie knikmodusse van n drukstang

Die differensiaalvergelyking word aan die hand van n ongelykbenige hoekprofiel in Figuur 4.7 verduidelik.

y
x
y
0
x
0
v(z)
u(z)

G'
S'
S
G
(z)

FIGUUR 4.7 Buig-torsieknik

In Figuur 4.7 is G die posisie van die swaartepunt van die profiel voor vervorming en G is die posisie van die
swaartepunt na vervorming. S is die posisie van die skuifmiddelpunt voor vervorming en S is die posisie van die
skuifmiddelpunt na vervorming.

Vir knik om die y-as geld :

[ ] 0 ) ( ) (
) (
0 2
2
= + z y z u C
dz
z u d
EI
y
(4.17)

Vir knik om die x-as geld :

[ ] 0 ) ( ) (
) (
0 2
2
= + + z x z v C
dz
z v d
EI
x
(4.18)

Vir rotasie om die z-as geld :

0
) ( ) ( ) (
) (
) (
2
2
0 2
2
0 2
2
2
0 4
4
= + +
dz
z u d
Cy
dz
z v d
Cx
dz
z d
GJ Cr
dz
z d
EC
w

(4.19)
4.7

met

0
x : Die afstand van die skuifmiddelpunt na die swaartepunt in die x-rigting

0
y : Die afstand van die skuifmiddelpunt na die swaartepunt in die y-rigting
) (z u : Die verplasing van die skuifmiddelpunt in die x-rigting
) (z v : Die verplasing van die skuifmiddelpunt in die y-rigting
) (z : Die rotasie van die profiel om die z-as

w
C : Die kromtrektorsiekonstante

0
r : Traagheidsstraal vir buig-torsieknik ( )
2 2 2
0
2
0
2
0 y x
r r y x r + + + =
G : Glydingsmodulus
J : StVenant torsiekonstante

Na integrasie van bostaande stel van differensiaalvergelykings met inagname van die randvoorwaardes vir n
drukstang met skarnieropleggings (naamlik : 0 " " " = = = = = = v u v u vir 0 = z en L z = ) word die volgende
uitdrukking verkry :

( )( )( ) ( ) ( ) 0
2
0
2 2
0
2 2
0
=
cry cr cr crx cr cr cr cr crx cr cry cr
C C y C C C x C C C C C C C r

(4.20)

met

cr
C : Die buig-torsiekapasiteit van die drukstang

crx
C : Die Eulerlas vir knik om die x-as
2
2
x
x
crx
L
EI
C

=

cry
C : Die Eulerlas vir knik om die y-as
2
2
y
y
cry
L
EI
C

=

cr
C : Torsiekniklas
(

+ =
2 2
0
2
2
0
L r
EC
r
GJ
C
w
cr

Die toepassing van vergelyking (4.20) word in Hoofstuk 6 van hierdie notas verduidelik.


4.3 STABILITEIT VAN RAAMWERKSTRUKTURE

4.3.1 Inleiding

Die ontwerpproses bestaan uit die keuse van n geskikte element wat voldoende kapasiteit het om aksiaalkragte,
buigmomente en skuifkragte te dra wat as gevolg van die belasting op die struktuur in die betrokke element
onstaan. Hierdie belasting is normaalweg vertikale laste, dus gravitasielaste as gevolg van die eiegewig van die
struktuur en opgelegde laste asook horisontale laste as gevolg van windlaste, aardbewings en ander oorsake.

Die elementkragte is verkry deur n elastiese analise van die struktuur uit te voer waar van die oorspronklike
geometrie van die struktuur gebruik gemaak is om die ewewigsvergelykings op te stel. Die interne elementkragte
word dus in een enkele analisestap verkry. Indien die verplasings klein is, word met hierdie benadering resultate
met voldoende akkuraatheid verkry. Hierdie analise word n liner-elastiese eerste-orde analise genoem omdat
ook die materiaalgedrag as liner aanvaar word. In n struktuur waar swaai verhoed word, waar dus die horisontale
verplasings klein is, is n eerste orde analise voldoende om die interne kragte in die elemente te bereken.

Indien n struktuur egter kan swaai, sal die boonste punt van n kolom lateraal relatief tot die onderste punt van die
kolom verplaas. Die vertikale belasting op die kolom sal nou as gevolg van hierdie relatiewe sydelingse verplasing
van die entpunte van die kolom n addisionele moment in die kolom veroorsaak wat op sy beurt n groter relatiewe
laterale verplasing tussen die boonste en die onderste punt van die kolom tot gevolg het. Die analise, wat hierdie
effek in berekening bring, is dus n iteratiewe proses wat na n ewewigstoestand konvergeer of, as gevolg van
divergensie, die onstabiliteit van die struktuur bevestig. So n analise, waar dus van die vervormde struktuur
gebruik gemaak word om die ewewigsvergelykings op te stel, word n tweede-orde analise genoem. Hierdie effek,
wat as gevolg van die aksiale druklas P en die relatiewe laterale verplasing n addisionele moment in die kolom
veroorsaak, word die P effek genoem. n Geometries nie-linere analise, dus n elastiese tweede-orde analise,
word derhalwe ook n P analise genoem.

4.8

n Voorbeeld van n swaaistruktuur en n struktuur waar swaai verhoed word, word in Figuur 4.8 getoon.

(a) Swaaistruktuur (b) Swaai verhoed deur verstywerstelsel

FIGUUR 4.8 Definisie van n swaaistruktuur

In die meeste gevalle word die analise op die aanname gebaseer dat die kragte en momente in die elemente
volgens n elastiese materiaalgedrag bepaal kan word, ofskoon daar n groot mate van n nie-linere
materiaalgedrag teenwoordig is soos die swigkapasiteit van die element bereik word. Ontwerpprosedures waar die
elementkragte met behulp van n elastiese tweede-orde analise bepaal word en die swigkapasiteit van die
elemente op die volle elementsterkte gebaseer is, lewer veilige oplossings.

4.3.2 Die P effek

In beginsel behels die analise van n element die bepaling van die verband tussen die entkragte op die element en
die verplasings en rotasies by die ente van die element. Hierdie verband word uitgedruk as n stel gelyktydige
vergelykings wat deur middel van ewewig die entkragte en entverplasings in verband bring. In die geval van n
eenvoudige raam in Figuur 4.9 beteken dit dat by elke knooppunt die entmomente van die elemente wat by daardie
knooppunt aansluit, in ewewig is en dat die struktuur as geheel in die vertikale en horisontale rigting in ewewig is.
Die voorwaarde van aanpasbaarheid van verplasings geld natuurlik ook. Die raamwerk as geheel asook elke
element in die raamwerk in Figuur 4.9 moet in ewewig wees, dus die skuifkragte en die aksiaallaste by die ente van
die element moet in ewewig wees. Die volgende ewewigvergelykings kan opgestel word :


L
P
L
Qh
P R
2
1
= (4.21)


L
P
L
Qh
P R
2
4
+ + = (4.22)


2
4 1
Q
H H = = (4.23)
|

\
|
+ + + = + =
L
P
L
Qh
P
Qh
R h H M


2
2
4 4 3
(4.24)


P P
2
Q
h
1
H
1
R
1
L
R
4
4
H
4
3


FIGUUR 4.9 Ewewig van n raamwerk

4.9

In Figuur 4.10 word kolom 1-2 van die raamwerk as n vryliggaam getoon. Hierdie kolom word nou gebruik om die
P effek te verduidelik.

1
H
R
1
1
h
S
P
M
2 2

2

FIGUUR 4.10 Ewewig van n kolom

n Eerste-orde benadering tot die kolom ewewig word verkry deur momente om knooppunt 2 te neem :

h H M
1 2
= (4.25)

In hierdie ewewigsvergelyking word dus die moment as gevolg van die vertikale reaksie
1
R verontagsaam.
Met inagneming van die addisionel moment as gevolg van die eksentrisiteit van die aksiaallas word n tweede-orde
ewewigsvergelyking verkry :


1 1 2
R h H M + = (4.26)

Die kolom moet dus die volle moment
1 1
R h H + by knooppunt 2 dra en aangesien die knooppunt 2 in ewewig
moet wees en daar geen eksterne moment aangewend word nie, moet die balk dieselfde moment dra.

Die gevolge van hierdie addisionele momente as gevolg van die swaai van die struktuur word in Figuur 4.11
verduidelik. Figuur 4.11 toon n eenvoudige portaalraam onder twee vertikale en een horisontale puntlas.


P P
P
7
6 5 4 3
2
1 8
IPE200
4
.
0

m
6.0 m
I
P
E
2
0
0
I
P
E
2
0
0

FIGUUR 4.11 Eenvoudige portaalraam

Sowel n eerste-orde analise asook n tweede-orde analise is op die portaalraam uitgevoer. Die resultate van die
analises word in Figuur 4.12 getoon.

Die grafiek toon die horisontale verplasing van knooppunt 3 op die horisontale as teenoor die aangewende
belasting P op die vertikale as. Die resultaat van die eerste-orde analise word as die stippellyn op die grafiek
aangedui. Die stippellyn beskryf die liner-elastiese respons van die raamwerk onder die gravitasie en horisontale
laste wat reglynig toeneem van 0 tot by die maksimum waarde.


4.10


LAS-VERPLASINGS VERBAND VIR ENKELVERDIEPING
PORTAALRAAM
0
20
40
60
80
100
120
0 100 200 300 400 500 600 700
Horisontale verplasing (mm)
L
a
s

P

(
k
N
)
2-orde analise
1-orde analise

FIGUUR 4.12 Las-verplasings verband vir n enkelverdieping portaalraam

Die solide lyn in die grafiek van Figuur 4.12 toon die resultate van die tweede-orde analise. Hieruit is dit duidelik
dat die eerste-orde analise die horisontale verplasing onderskat en gevolglik ook die momente in die elemente.
Die tweede-orde analise daarteen neem wel die addisionele verplasings en momente soos deur die gravitasielaste
veroorsaak, in aanmerking.

Die meeste struktuuranaliseprogramme is in staat om n tweede orde analise deur te voer en die resultate van so n
analise kan dan direk gebruik word om die kapasiteit van die elemente met die berekende interne kragte in die
ontwerpproses te vergelyk.



4.4 TWEEDE-ORDE ANALISE

In Klousule 8.7 van SANS 10160-1:2005 word voorgeskryf dat die tweede-orde effekte, wat deur die relatiewe
laterale verplasings veroorsaak word, by die analise van die struktuur in aanmerking geneem moet word. Hierdie
effekte moet verkieslik deur n elastiese tweede-orde analise bepaal word. n Formele tweede-orde analise vereis
egter in die algemeen n rekenaar weens die omvang van die numeriese werk wat deur die iteratiewe proses
veroorsaak word. Net die eenvoudigste strukture kan met behulp van n handoplossing bereken word.


4.4.1 Die beginsel van n tweede-orde analise.

Die beginsel van n tweede-orde analise word met behulp van n balk-kolom, dus n element wat n moment en n
aksiaallas dra, verduidelik. Die balk-kolom bestaan uit een enkele element. In Figuur 4.13 word die balk-kolom
getoon.

Die horisontale verplasing van knooppunt 2 as gevolg van die horisontale las H kan soos volg bereken word.


EI
HL
3
3
1
= (4.27)

Die P effek veroorsaak nou n addisionele moment van grootte P by die ingeklemde ent van die balk-kolom.
Eenvoudigheidshalwe word nou aanvaar dat die addisionele moment liner verloop sodat die totale
buigmomentdiagram gegee word soos in Figuur 4.14 aangetoon.
4.11

P
H
2
EI L
1
+
HL
EERSTE-ORDE
BUIGMOMENT
VERVORMDE
STRUKTUUR
P
H
M

P
H

FIGUUR 4.13 Balk-kolom

Vir die gegewe buigmoment is die horisontale verplasing by die vry-ent van die balk-kolom :


|
|

\
|
+ = + =
EI
PL
EI
PL
EI
HL
3
1
3 3
2
1 1
2 3
2
(4.28)


Aangesien
1 2
> , vergroot die buigmoment weer en op dieselfde manier soos voorheen kan gevind word dat :


(
(

|
|

\
|
|

\
|
+
|
|

\
|
|

\
|
+ =
2
2
2
2
1 3
3 3
1
L
EI
P L
EI
P
(4.29)

P
H
M

P
H
1
EI
L
2
+
HL P
M
1

FIGUUR 4.14 Buigmomentdiagram vir balk-kolom

Vergelyking (4.29) kan soos volg uitgebrei word :


(
(

|
|

\
|
|

\
|
+ +
|
|

\
|
|

\
|
+
|
|

\
|
|

\
|
+ =

1
2
1
2
2
2
2
1
3
.....
3 3
1
n
n
n
L
EI
P L
EI
P L
EI
P
(4.30)

Dus die verhouding tussen die tweede-orde verplasing en die eerste-orde verplasing kan soos volg geskryf word :


1
2
2
2 2
1
3
....
3 3
1

|
|

\
|
+ +
|
|

\
|
+
|
|

\
|
+ =

n
n
EI
PL
EI
PL
EI
PL
(4.31)


4.12


Uit vergelyking (4.31) is dit duidelik dat die proses sal konvergeer mits :

EI
PL
<
3
2
(4.32)

Dit is interessant om daarop te let dat die verplasingsverhouding in vergelyking (4.31) nie n funksie van die
horisontale krag H is nie. H is slegs nodig om die proses aan die gang te sit, al is die horisontale krag baie klein.
In die praktyk is konstruksiedefekte soos aanvanklike vervormings van die elemente, eksentriese aanwending van
die aksiaallas ensovoorts voldoende om die P effek te aktiveer.

In Figuur 4.15 (sien op bladsy 4.13) word die verplasingsverhouding
1

n
teenoor
EI
PL
3
2
getoon, waar
EI
PL
3
2
n
maatstaaf vir die styfheid van die kolom is.

Uit Figuur 4.15 is dit duidelik dat die verplasingsverhouding
1

n
baie vinnig groter word soos
EI
PL
3
2
die waarde van
1 nader.


0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0
1

n
EI
PL
3
2

FIGUUR 4.15
1

n
teenoor
EI
PL
3
2
vir n kantel balk-kolom


4.4.2 Tweede-orde analise met behulp van die rekenaar

Die styfheidsmetode word gebruik vir die analise van strukture.

Die vergelyking

} { } ]{ [ P U K =







4.13


Vorm die basiese stel van ewewigsvergelykings vir die struktuur. Die simbole het die volgende betekenis :

] [K is die globale styfheidsmatriks van die struktuur. Dit word saamgestel uit die elementstyfheids-
matrikse ] [k . Die j-de kolom van ] [K is die vektor van knooppuntkragte wat by die knooppunt aangewend
moet word om statiese ewewig te verseker terwyl n eenheidsverplasing by die j-de vryheidsgraad
aangewend word en al die ander vryheidsgrade nul verplasings ondergaan. In die geval van n raamwerk
word met kragte kragte en momente bedoel en met verplasings word verplasings en rotasies bedoel.
Die styfheidsmatriks ] [K is dus n funksie van die materiaal waarvan die struktuurelement vervaardig is,
die sniteienskappe van die elemente, asook die geometrie van die struktuur. In n tweede-orde analise
word juis aanvaar dat die geometriese veranderinge as gevolg van die inwerking van die belasting te groot
is om buite rekening gelaat te word. Dit beteken dat die styfheidsmatriks ] [K verander soos die verplasing
toeneem.
} {U is die vektor van die onbekende verplasings by die vry vryheidsgrade asook die voorgeskrewe
verplasings by die steunpunte.
} {P is die vektor van die voorgeskrewe belastings wat op die struktuur aangewend asook die onbekende
reaksiekragte by vryheidsgrade waar die verplasings voorgeskryf is.

Met ] [K en } {P bekend, kan vir die onbekende } {U opgelos word deur middel van by voorbeeld Gauss-eliminasie.
Die kragte in die elemente word dan deur middel van die knooppuntverplasings } {u van die element en die
elementstyfheidsmatriks ] [k bereken.

n Eenvoudige en tipiese iteratiewe prosedure wat vir tweede-orde analises gebruik word is die Newton-Raphson
metode :

1) Voer n liner-elastiese analise uit. Die verplasingsvektor } {U word bepaal.
2) As gevolg van die verandering in geometrie van die struktuur verander die styfheid. Dit veroorsaak dat die
aangewende kragte en die weerstandskragte wat die struktuur uitoefen nie meer in ewewig is nie. Hierdie
kragteverskil (aangewende kragte minus weerstandskragte) word die residuele kragte genoem. In die
bespreking van die tweede-orde analise van die kantel balk-kolom hierbo is die momente veroorsaak deur
die P effek die residuele kragte. Bereken die aangepaste styfheidsmatriks van die struktuur
i
K] [ , en die
residuele kragte ) } { ] [ } { } ({
i i
u k P R = .
3) Bereken n korreksie in die verplasings wat deur die residuele kragte veroorsaak word, dit wil s bereken
1
} {
+ i
U uit } { } { ] [
1
R U K
i i
=
+
.
4) Tel die verplasingskorreksie by die geakkumuleerde verplasing :
1 1
} { } { } {
+ +
+ =
i i i
U U U .
5) Herhaal vanaf stap 2
6) Die iterasie word gestop wanneer f die residuele kragte f die verplasingskorreksie } { U klein genoeg
word.

Die kragte en verplasings wat aan die einde van die iterasie in die struktuur voorkom, word vir ontwerpdoeleindes
gebruik.

Indien die iterasie nie konvergeer nie, moet na die numeriese toleransieparameters gekyk word. Indien dit in orde
is, dui die gebrek in konvergensie aan dat die struktuur swig.

n Tweede-orde analise van n eenvoudige raamwerk soos met die struktuurontledingsprogram PROKON gedoen,
word in Voorbeeld 4.1 verduidelik.









HOOFSTUK 4 : STABILITEIT EN ANALISE VAN STRUKTURE Bladsy
VOORBEELD 4.1 : Tweede-orde analise van n eenvoudige portaalraam 4.14

n Tweede-orde analise moet op die getoonde portaalraam uitgevoer word.
Vergelyk die resultate met die resultate van n eerste-orde analise.

Materiaaleienskappe van die Graad 350W staal :
=
y
f 350 MPa
=
u
f 480 MPa
= E 206 GPa

Die eiegewig van die struktuur word verontagsaam.


4
.
0

m
8.0 m
2.0 m
250 kN
10 kN
3
2
1
4 5 6 7
8
9
UB 305x102x25




n Tweede-orde 2D-raamwerkanalise word met behulp van PROKON op die struktuur
uitgevoer. Dus word slegs die in-vlak gedrag van die struktuur in berekening gebring.


Vir die UB 305x102x25 profiel geld :
A = 3.12x10
3
mm
2


x
I = 43.6x10
6
mm
4



Die reaksies op die struktuur is soos volg (met die resultate van n eerste-orde analise
in hakkies).



4
.
0

m
8.0 m
2.0 m
250 kN
10 kN
41.7 kN
(40.1 kN)
70.4 kN
(67.5 kN)
179.6 kN
(182.5 kN)
31.7 kN
(30.1 kN)




Die elementkragte vir die struktuur word in die aksiaalkragdiagram, die skuifkrag-
diagram en die buigmomentdiagram op die volgende bladsy gegee.


Die resultate van n eerste-orde analise word in hakkies gegee.





DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 4 : STABILITEIT EN ANALISE VAN STRUKTURE Bladsy
VOORBEELD 4.1 : Tweede-orde analise van n eenvoudige portaalraam 4.15


-179.6 kN
(-182.5 kN)
-41.7 kN
(-40.1 kN)
-70.4 kN
(-67.5 kN)
- -
-
-
-
-
+
+
31.7 kN
(30.1 kN)
-179.6 kN
(-182.5 kN)
(67.5 kN)
70.4 kN
-41.7 kN
(-40.1 kN)
+109.9 kN
(+120.5 kN)
-252.5 kN
(-244.5 kN)
+173.2 kN
(+160.5 kN)
-
+
+
+
AKSIAALKRAGDIAGRAM
SKUIFKRAGDIAGRAM
BUIGMOMENTDIAGRAM
+



Die berekende verplasings word in onderstaande tabel vergelyk :

Knooppunt Eerste-orde verplasings (mm) Tweede-orde verplasings (mm)
Horisontaal Vertikaal Horisontaal Vertikaal
2 26.24 -0.57 34.06 -0.56
3 79.31 -1.14 93.44 -1.12
4 79.19 -76.32 93.31 -78.75
5 79.06 -79.70 93.18 -81.18
6 78.94 -39.40 93.05 -33.91
7 78.81 -0.42 92.92 -0.44
8 57.28 -0.21 66.00 -0.22

Uit bostaande vergelyking van die elementkragte en die knooppuntverplasings is dit
duidelik dat die tweede-orde analise die groter waardes oplewer.



DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH
4.16

4.5 MODELLERING VAN STRUKTURE

Strukture is in die meeste gevalle 3-D, maar kan in baie gevalle in 2-D strukture of selfs 1-D elemente opgebreek
word. Staalstrukture word uit 1-D elemente saamgevoeg soos balke en stange in raam- en vakwerke of uit 2-D
elemente soos plate en membrane in n kasstruktuur of n kombinasie van bostaande. Hierdie samevoeging van 1-
D balke tot 2-D rame en die samevoeging van 2-D rame tot n 3-D struktuur word in Figuur 4.16 getoon.

2-D RAAMWERKE + 1-D DAKLATTE + 2-D VERSTYWERS
= 3-D STRUKTUUR

FIGUUR 4.16 Samevoeging van elemente tot n 3-D struktuur

Staalelemente van n struktuur word as 1-D beskou as die lengte baie groter is as beide die dwarsafmetings, tipies

h L 10 > en b L 10 >

met L die lengte van die element
h die hoogte van die element
b die breedte van die element

Staalelemente word as 2-D elemente soos plate beskou as die lengte en die wydte baie groter is as die dikte.
Verder kan strukturele staalelemente meestal as dunwandig beskou word omdat die dikte van die web en die
flense aansienlik kleiner is as die hoogte sowel as die breedte van die profiel. Profiele word in verskeie vorms
vervaardig soos in paragraaf 2.3.10 vir warmgewalste profiele, in paragraaf 2.3.12 vir saamgestelde profiele, in
paragraaf 2.3.13 vir plaatbalke, in paragraaf 2.3.14 vir oop koudgevormde profiele en in paragraaf 2.3.15 vir
geslote koudgevormde profiele verduidelik.

Staalelemente kan ingedeel word in trekstange, drukstange, balke, balk-kolomme, torsie-elemente of plate na
aanleiding van die wyse waarop die laste gedra word soos in Figuur 4.17 getoon.

TREKSTANG DRUKSTANG BALK
BALK-KOLOM TORSIE-ELEMENT
PLAAT

FIGUUR 4.17 Lasdraende elemente

Die ontwerp van trekstange, drukstange, balke en balk-kolomme word in die volgende hoofstukke verduidelik.
5.1

HOOFSTUK 5 : TREKELEMENTE


5.1 INLEIDING

Trekelemente (tension elements) word aan aksiale trekkragte (axial tensile forces) onderwerp wat n verlenging
(elongation) van die element tot gevolg het. Hierdie trekelemente is die eenvoudigste en mees effektiewe
elemente in n struktuur. Trekelemente kan n klein snitoppervlakte (cross sectional area) h en kan ook baie slank
(slender) wees in teenstelling met elemente wat aan aksiale drukkragte (axial compressive force) onderworpe is en
gevolglik kan knik (buckle).

In die praktyk word die effektiwiteit van trekelemente egter nadelig geraak deur die entverbindings (end
connections) wat benodig word om die trekelemente aan die ander elemente van die struktuur te verbind. In die
algemeen verlaag die entverbindings die kapasiteit (capacity) van trekelemente. In ander gevalle kan die
elementkrag in die trekelement omkeer (reversal of forces) na n drukkrag, hoofsaaklik as gevolg van windbelasting
(wind loading) , en as gevolg daarvan word die effektiwiteit van die eenvoudige trekelement verloor aangesien ook
drukkragte weerstaan moet word. Die ontwerper kan egter in so n geval toelaat dat die element onder
drukbelasting wel knik, maar dan moet voorsiening gemaak word om die belasting deur ander elemente te dra.
Hierdie benadering word by die ontwerp van kruisverstywers (cross bracing) gevolg.

Ofskoon die oorheersende ontwerpvoorwaarde (design criteria) vir trekelemente die voldoende trekkapasiteit
(tension capacity) is, word tog beperkings op die slankheid (slenderness) van die elemente geplaas. Dit word
gedoen om probleme met oormatige deursakking (deflection) onder eiegewig (own weight), vibrasies (vibrations)
as gevolg van windbelasting en ander bewegende laste asook om hanteringsprobleme (handling problems) met die
element tydens oprigting (construction) te voorkom.

In Figuur 5.1a tot 5.1c word verskeie toepassings van trekelemente in strukture getoon.

In Figuur 5.2a tot 5.2e word profiele getoon wat in die praktyk as trekelemente gebruik word. Die toepassings kan
soos volg opgesom word :

In Figuur 5.2a word warmgewalste enkelprofiele (hot-rolled single profiles) soos hoekprofiele (angle
profiles), T-profiele (T-sections), kanaalprofiele (channel sections) en H-profiele (H-profiles or UC-sections)
getoon. Hoekprofiele en T-profiele word hoofsaaklik as trekelemente in ligte vakwerke (light trusses) en
verstywerstelsels (bracing systems) gebruik. Kanaalprofiele en H-profiele word as trekelemente in
swaarder vakwerke (heavy trusses), soos in nywerheidsaanlegte (industrial plant) en staalbru (steel
bridges), en in verstywerstelsels van multi-verdieping geboue (multi-storey buildings) en
nywerheidsaanlegte gebruik.

In Figuur 5.2b word koudgevormde profiele (cold formed sections) soos n vierkantige holprofiel (square
hollow section), pypsnit (circular hollow section) en lipkanaal (lipped channel) getoon. Veral holprofiele en
pypsnitte word as trekelemente in vakwerke gebruik waar die estetiese voorkoms van die struktuur
belangrik is. Die profiele word ook in verstywerstelsel gebruik. Geboute entverbindings (bolted end
connections) vir die profiele is egter kompleks en derhalwe ook duur. Lipkanaalprofiele word in
verstywerstelsels en baie ligte vakwerke gebruik.

In Figuur 5.2c word saamgestelde profiele (composite section) soos n dubbel hoekprofiel en n dubbel
kanaalprofiel getoon. Die profiele word as trekelemente in vakwerke en verstywerstelsels gebruik waar die
kapasiteit van enkelprofiele ontoereikend is.

In Figuur 5.2d en 5.2e word en n soliede ronde trekstang (solid round section) en n plat staaf (flat bars)
getoon. Soliede ronde stawe, gewoonlik met skroefdraad entverbindings (threaded end connection), en
plat stawe word in verstywerstelsels en as sakstawe (sag bars) vir daklatte (purlins) en bekledingslatte
(girts) gebruik. Hierdie elemente is gewoonlik baie slank en kan geen omkering van kragte weerstaan nie.

Kabels (cables) en staaltoue (steel ropes) is die mees effektiewe trekelemente wat van hosterkte staal (f
y

tot 1700 MPa) vervaardig word. Kabels word opgebou uit n groot aantal individuele drade en spesiale
entverbindings word benodig. Hierdie trekelemente word hoofsaaklik by kabelgesteunde maste (cable
stayed masts), hangbru (suspension bridges) en skuins-kabelbru (cable stayed bridges) gebruik.


5.2


FIGUUR 5.1 Trekelemente in strukture



5.3

a) WARMGEWALSTE ENKELPROFIELE
Hoekprofiel
T-Profiel
H-Profiel
Kanaalprofiel
Lasplaat
c) SAAMGESTELDE PROFIELE
Dubbel hoekprofiel
Lasplaat
Dubbel kanaalprofiel
Vierkantige holprofiel Pypsnit
Lipkanaal
b) KOUDGEVORMDE PROFIELE
d) SOLIEDE RONDE STAAF
e) PLAT STAAF

FIGUUR 5.2 Profiele wat as trekelemente gebruik word



5.2 GEDRAG VAN TREKELEMENTE

5.2.1 Aksiale trekkapasiteit

In Figuur 5.3 word n profiel getoon wat aan n aksiale trekkrag onderworpe is. Die trekkrag veroorsaak n
gelykvormig verdeelde spanning (uniformly distributed stress) oor die hele dwarssnit (cross section). Gevolglik
kan die verband tussen die normaalkrag en die spanning soos volg geskryf word :

A dA T
A
= =

(5.1)
met
A : Snitoppervlakte van die profiel

Vir die verband tussen die spanning en die vervorming (strain) geld die ge-idealiseerde bi-linere elasties-plastiese
(bi-linear elastic-plastic) gedrag soos in Figuur 5.4 aangedui.

Indien die vervorming kleiner is as die vloeivervorming (yield strain)
y
, kan die spanning as die produk van die
vervorming en die elastisiteitsmodulus (modulus of elasticity) E bereken word . Indien die vloeivervorming
y

oorskry word, sal die vloeispanning (yield stress)
y
f bereik soos in Figuur 5.4 aangedui.

5.4

x x
y
y
T
+ +
Vervorming Spanning

FIGUUR 5.3 Vervorming en spanning in n dwarssnit wat aan n aksiale trekkrag onderworpe is

f
y
S
p
a
n
n
i
n
g

(
M
P
a
)
Vervorming (mm/mm)
E
1

y


FIGUUR 5.4 Ge-idealiseerde spannings-vervormings diagram vir staal

Die trekkapasiteit
y
T van n element kan dus soos volg bepaal word :

A f T
y y
= (5.2)
met

y
T : die plastiese aksiale trekkapasiteit

y
f : vloeispanning van die staal

Onder n suiwer aksiaallas word die elastiese en die plastiese grenstoestand (limit state) gelyktydig bereik, dit
beteken dat alle vesels van die dwarssnit gelyktydig die vloeispanning bereik.


5.2.2 Invloed van residuele spannings (residual stresses) op die trekkapasiteit

Die invloed van die residuele spanning
res
f op die trekkapasiteit kan soos volg verduidelik word. In Figuur 5.5 word
n reghoekige snit, soos byvoorbeeld die web van n H-profiel, met n residuele drukspanning in die middel en n
residuele trekspanning langs die kante getoon. Hierdie residuele spannings is intern in ewewig, wat soos volg
uitgedruk kan word :

0 =

A
res
dA f (5.3)

As gevolg van die interne ewewig word die trekkapasiteit nie deur die residuele spannings verminder nie. Dit kan
soos volg met behulp van Figuur 5.5 verduidelik word.

Met die aanwending van die trekkrag T , wat aansienlik kleiner is as
y
T (tussenstadium in Figuur 5.5),
bereik die vesels wat as gevolg van die residuele spannings reeds in die trek is die vloeispanning
y
f .
As gevolg van die plastiese vloei van die vesels wat reeds die vloeispanning bereik het, is n verdere
verhoging van die spannings in die oorblywende vesels moontlik.

Die vloeispanning
y
f sal oor die hele dwarssnit bereik word sodra die aangewende las T die plastiese
aksiale trekkapasiteit
y
T bereik.

5.5

b
h
T
+
-
+
0.6f
y
0.3f
y
0.6f
y
0.4f
y
+
+
T=0.4T
y
+
+
f
y
0.1f
y
0.9f
y
+
T=0.6T
y
+
T=T
y
+
f
y
Residuele Aangewende Superposisie Aangewende Superposisie
spannings spannings van spannings spannings van spannings
h
/
6
h
/
6
y
y
x x

FIGUUR 5.5 Invloed van residuele spannings op die trekkapasiteit

Die gedrag van die element onder trekkragte word wel deur die residuele spannings beinvloed omdat groter
vervormings sal plaasvind voordat die volle plastiese trekkapasiteit bereik word. In Figuur 5.6 word hierdie gedrag
getoon.

y


FIGUUR 5.6 Invloed van residuele spannings op die vervorming van trekelemente


5.2.3 Effektiewe snitoppervlakte van trekelemente

Toetse op trekelemente het getoon dat die swiglas (failure load) kleiner kan wees as die las voorspel deur die
produk van die snitoppervlakte en die swigspanning.

Entverbindings van trekelemente is in die meeste gevalle die beherende faktor wat bepalend is vir die kapasiteit
van hierdie tipe elemente.


Die entverbindings van profiele verminder die trekkapasiteit om drie redes :

Die snitarea van geboute entverbindings word verminder deur die boutgate wat gepons of geboor word.
Die trekkapasiteit word ook verminder deur faktore soos die verhouding van die afstand tussen die gate en
die diameter van die gate asook die randafstand (edge distance) van die gate. Vir die berekening van die
trekkapasiteit word gebruik gemaak van die effektiewe oppervlakte van die element. Die berekening van
die effektiewe snitoppervlak word in paragraaf 5.3.1 beskryf. In Figuur 5.7 word tipiese entverbindings van
hoekprofiel-trekelemente getoon. Soortgelyke entverbindings kan vir die ander profiele, soos byvoorbeeld
kanale, T-, I- en H-profiele, wat as trekelemente toepassings vind, gebruik word.






5.6

LASPLAAT
SWEISNATE
SWEISNATE
GESWEIS
LASPLAAT
BOUTE
BOUT
BOUT
LASPLAAT
BOUTE
a) ENKELHOEKPROFIEL b) DUBBELHOEKPROFIEL c) ENKELHOEKPROFIEL
GEBOUT GEBOUT

FIGUUR 5.7 Entverbindings vir hoekprofiel-trekelemente

Enige deel van die dwarssnit wat nie direk aan die lasplaat (gusset plate) verbind is nie, kan nie onmiddelik
effektief tot die trekkapasiteit bydra nie soos vir vier elemente in Figuur 5.8 getoon. Die aanname van n
eweredig verspreide trekspanning kan dus in die omgewing van die entverbinding nie geregverdig word
nie. Aangesien die kragte intern vanaf die verbonde deel deur middel van skuifspannings na die
onverbonde deel oorgedra moet word, en omdat die onverbonde deel ten opsigte van die verbonde deel
agterbly, word hierdie verskynsel skuifvertraging (shear lag) genoem. In die ontwerp van trekelemente
word deur middel van die effektiewe snitoppervlakte vir hierdie verskynsel voorsiening gemaak. Die
berekening van die effektiewe snitoppervlakte as gevolg van skuifvertraging word in paragraaf 5.3.2
beskryf.


Lasplate
Boute
H-profiel Kanaalprofiel Hoekprofiel T-profiel
= P/A = P/A = P/A = P/A
P P P P/2 P/2
H
L
H
L
H
L
H
L

FIGUUR 5.8 Skuifvertraging by die entverbinding van trekelemente

Die moontlikheid van blokuitskeur (shear block failure) van n geboute deel van die profiel verminder ook
die kapasiteit van die trekelement. Die berekening van die kapasiteit van n trekelement wat aan
5.7

blokuitskeur blootgestel is, word in paragraaf 5.4.2 beskryf. In Figuur 5.9 word die blokuitskeur van n
tipiese hoekprofiel entverbinding getoon.

Gebied van blokuitskeur
Hoekprofiel
Lasplaat
Boute

Figuur 5.9 Blokuitskeur van n hoekprofiel entverbinding

Die verbinding self, dus die kapasiteit van die boute en sweisnate asook die kapasiteit van die raakvlak tussen die
boute en die struktuurelement moet voldoende wees. Hierdie probleem word in Hoofstuk 9 van die notas
aangespreek.



5.3 BEPALING VAN EFFEKTIEWE SNITOPPERVLAKTE

5.3.1 Vermindering van die bruto snitarea as gevolg van boutgate

In klousule 12.2 van SANS 10162-1:2005 word die bruto snitarea
g
A van n element gedefineer as die som van die
produkte van die dikte en die wydte van elke deel, dus die web, flens, been of plaat van die profiel gemeet loodreg
op die rigting van die hartlyn van die element. Die bruto snitarea van die meeste profiele word in die SAISC
Handboek gegee.

In klousule 12.3 van SANS 10162-1:2005 word die bepaling van die netto snitarea
n
A van n trekelement beskryf.
In Figuur 5.10 word die notasie soos gebruik by die berekening van die netto snitarea, verduidelik. In Figuur 5.10
word van n platstaaf gebruik gemaak om die parameters te beskryf. Die parameters geld netso vir enige deel van
ander profiele wat as trekelemente gebruik word.


w g
MOONTLIKE BREEKVLAK
a L
MOONTLIKE BREEKVLAK
a s
w g
d d


FIGUUR 5.10 Netto snitarea van trekelemente

Indien die moontlike breekvlak loodreg op die rigting van die aangewende krag is, dan word die netto snitarea soos
volg bereken :

t w A
n ne
= (5.4)

met
ne
A die netto snitarea van die element

n
w die netto wydte van die snit
t die dikte van die snit.

Die netto wydte
n
w word bereken deur die diameter van alle gate wat in die moontlike breekvlak l van die bruto
wydte w af te trek. As die gate geboor word, kan die werklike diameter van die gate, wat die nominale diameter
van die boute + 2 mm is, vir bostaande berekening gebruik word. Die gate word 2 mm groter as die
5.8

nominale boutdiameter geboor of gepons om oprigting te vergemaklik. Indien die gate egter gepons word, soos dit
meestal in die praktyk die geval is, word voorsiening gemaak vir die vervormings naby die gat deur, vir die doel van
die berekeninge hierbo, die diameter van die gat met n addisionele 2 mm te vergroot. Sien Klousule 12.3.2 in
SANS 10162-1:2005 vir hierdie bepaling.

Indien n gedeelte van die moontlike breekvlak skuins met betrekking tot die rigting van die aangewende krag is,
word die netto snitarea soos volg bereken :

g
t s
t w A
n ne
4
2
+ = (5.5)

met die parameters van die uitdrukking soos in Figuur 5.10 gegee.


5.3.2 Vermindering van die effektiewe snitarea as gevolg van skuifvertraging

Indien nie alle dele van die dwarssnit van n profiel direk met n lasplaat verbind is nie, word die effektiewe snitarea
van die profiel by die verbinding verminder as gevolg van skuifvertraging. In Figuur 5.11 word n T-profiel getoon
waarvan die flens teen n lasplaat gesweis is. In Figuur 5.11 word die gebied wat deur die skuifvertraging geraak
word, aangedui.

T-PROFIEL
SWEISNAAT
LASPLAAT
GEBIED VAN
SKUIFVERTRAGING

FIGUUR 5.11 Gesweiste T-profiel

Volgens Klousule 12.3.3 van SANS 10162-1:2005 word die effektiewe netto snitarea in die geval van
skuifvertraging soos volg bereken :

Indien alle dele van n dwarssnit aan lasplate verbind is, is die effektiewe netto snitarea gelyk aan die netto snitarea
:

ne ne
A A = ' (5.6)

In die geval waar nie alle dele van die dwarssnit van n profiel aan lasplate deur middel van boute verbind is nie,
geld die volgende :

Vir I- en H-profiel waarvan die flenswydte nie minder as twee derdes van die hoogte is nie, asook T-profiele wat
van sodanige profiele gesny is, en waar slegs die flense deur middel van boutverbindings met drie of meer
dwarsrye van boute aan lasplate verbind is, word die effektiewe netto snitarea soos volg bereken :

' 0,90 =
ne ne
A A (5.7)

Vir hoekprofiele waar slegs een been deur middel van boute aan n lasplaat verbind is, geld die volgende :

Vir vier of meer dwarsrye van boute :

' 0,80 =
ne ne
A A (5.8)
Vir minder as vier dwarsrye van boute :

' 0,60 =
ne ne
A A (5.9)

5.9

Vir alle ander struktuurprofiele geld die volgende :

Vir drie of meer dwarsrye van boute :

' 0,85 =
ne ne
A A (5.10)

Vir twee dwarsrye van boute :

' 0,75 =
ne ne
A A (5.11)

Die begrip dwarsrye van boute word in Figuur 5.12 aan hand van n enkel hoekprofiel verduidelik :

RIGTING VAN
AANGEWENDE KRAG
DRIE DWARSRYE
VAN BOUTE
LASPLAAT
WEGSTAANDE BEEN
VAN HOEKPROFIEL

FIGUUR 5.12 Definisie van dwarsrye van boute

Indien treklaste deur middel van sweisnate (welds) vanaf die profiel na die lasplaat oorgedra word, geld volgens
Klousule 12.3.3.3 van SANS 10162-1:2005 die volgende (sien Figuur 5.13 vir die papameters) :

ne ne ne ne ne
A A A A A + + = ) ( '
3 2 1
(5.12)

met
1 ne
A ,
2 ne
A en
3 ne
A die netto snitarea van die dele van die profiel is wat op een van die volgende
maniere aan die lasplaat verbind is :


Indien die deel van die profiel met n dwarssweisnaat verbind is :

wt A
ne
=
1
(5.13)

Indien die deel deur twee langssweisnate langs twee parallele kante aan die lasplaat verbind is :

met w L 2

wt A
ne
=
2
(5.14)

met w L w > 2

2
0,50 0,25 = +
ne
A wt Lt (5.15)

met L w >

2
0,75 =
ne
A Lt (5.16)

Indien die deel deur slegs een langssweisnaat aan die lasplat verbind is :

met w L
3
1

=


ne
x
A wt
L
(5.17)

met L w >

5.10

3
0,50 =
ne
A Lt (5.18)

Die parameters vir bostaande vergelykings word in Figuur 5.13 aan hand van n enkel hoekprofiel verduidelik.

x
SWAARTEPUNT VAN
WEGSTAANDE BEEN
w w
DWARSSWEISNAAT
L
LANGSSWEISNAAT
LASPLAAT


FIGUUR 5.13 Definisie van parameters vir gesweiste verbinding van trekelemente


5.4 BEREKENING VAN DIE TREKKAPASITEIT

5.4.1 Trekkapasiteit gebasser op bruto en effektiewe netto snitarea

Volgens Klousule 13.2 van SANS 10162-1:2005 word die kapasiteit van trekelemente bereken op grond van die
bruto snitarea van die element vir die kapasiteit weg van die entverbinding sowel as die netto en effektiewe netto
snitarea van die element by die entverbinding.

Die gefaktoriseerde (factored) trekkapasiteit
r
T van n element, wat aan n aksiale trekkrag onderworpe is, is die
kleinste van die volgende drie waardes :

=
r g y
T A f (5.19)

0,85 =
r ne u
T A f (5.20)

0,85 ' =
r ne u
T A f (5.21)

met
r
T die gefaktoriseerde trekkapasiteit
die weerstandsfaktor, in hierdie geval 0,90 = (Sien SANS 10162-1:2005 3.1)

g
A die bruto snitarea van die element

ne
A die netto snitarea van die element

ne
A' effektiewe netto snitarea as gevolg van skuifvertraging

y
f die vloeispanning van die staal

u
f die swigspanning van die staal

Vergelyking 5.19 bepaal die trekkapasiteit van die element gebaseer op die bruto snitarea van die profiel. Hierdie
vergelyking is van toepassing op die dele weg van die entverbindings van die element. Hier word die vloeispanning
van die staal gebruik.

Vergelyking 5.20 bepaal die trekkapasiteit van die element gebaseer op die netto snitarea by die entverbinding
indien daar geen skuifvertraging teenwoordig is nie. Vir die berekening van die kapasiteit word die swigspanning
van die staal gebruik.

Vergelyking 5.21 bepaal die trekkapasiteit van die element gebaseer op die effektiewe netto snitarea by die
entverbinding indien daar wel skuifvertraging teenwoordig is. Vir die berekening van die kapasiteit word die
swigspanning van die staal gebruik.




5.11

5.4.2 Blokuitskeur

Indien die moontlikheid van blokuitskeur by die entverbinding van n trekelement bestaan, word die kapasiteit van
die element volgens Klousule 13.11 van SANS 10162-1:2005 bereken.

Die gefaktoriseerde trekkapasiteit
r
T van n element, wat aan n aksiale trekkrag onderworpe is en waar die
moontlikheid van blokuitskeur bestaan, is die kleinste van die volgende twee waardes :

0,60 + = +
r r nt u gv y
T V A f A f (5.22)

0,60 + = +
r r nt u nv u
T V A f A f (5.23)

met
nt
A is die netto snitarea onder trekspanning in die blokswigting

gv
A is die bruto snitarea onder skuifspanning in die blokswigting

nv
A is die netto snitarea onder skuifspanning in die blokswigting

Die bepaling van hierdie snitareas word aan hand van n enkel hoekprofiel, wat met drie boute aan n lasplaat
verbind is, verduidelik. Die verbinding word in Figuur 5.14 getoon.

d
Gebied van blokuitskeur
w
L
Hoekprofiel
Lasplaat
Boute

FIGUUR 5.14 Blokuitskeur

Die netto snitarea onder trekspanning
nt
A word soos volg bereken :

t
d
w A
nt
)
2
( = (5.24)

met t die dikte van die verbinde been van die hoekprofiel

Die bruto snitarea onder skuifspanning
gv
A word soos volg bereken :

Lt A
gv
= (5.25)

Die netto snitarea onder skuifspanning
nv
A word soos volg bereken :

( 2,5 ) =
nv
A L d t (5.26)

Die faktor 0.60 in die skuifkapasiteit gedeelte van vergelykings 5.22 en 5.23 spruit uit die feit dat die skuifweerstand
van staal volgens die von Mises-swigkriterium 3
y
f is, wat naastenby 0,60
y
f is.



5.4.3 Maksimum slankheidsverhoudig van trekelemente

Die maksimum slankheidsverhouding (slenderness ratio) van trekelemente word volgens Klousule 10.4.2.2 van
SANS 10160-1:2005 tot 300 beperk. Die slankheidsverhouding word bereken deur die lengte van die element deur
die minimum traagheidsstraal (radius of gyration) te deel.


5.12

Hierdie beperking op die slankheidsverhouding kan egter ter syde gestel word as deur middel van ander maniere
voorsiening gemaak word om fleksibiliteit, deursakking en vibrasies van hierdie elemente verhinder word.

Die berekening van die trekkapasiteit van elemente word met behulp van enkele voorbeelde verduidelik.

HOOFSTUK 5 : TREKELEMENTE Bladsy
VOORBEELD 5.1 : Enkel hoekprofiel met geboute entverbinding 5.13


Die aksiale trekkapasiteit van die enkel 60x60x5 hoekprofiel met geboute
entverbindings moet bepaal word.
Die benodigde dikte van die lasplaat moet bepaal word.
Materiaaleienskappe van die kommersile graad staal :
=
y
f 200 MPa
=
u
f 365 MPa
= E 200 GPa



18
gepons
40 70 40
3
0
6
5
T T
D B
A E
F C
Gate vir M16
60x60x5
Lasplaat
Graad 8.8 boute
hoekprofiel



Let op die keuse van randafstand en afstand tussen die boutgate wat in ooreen-
stemming is met die aanbevelings van Tabel 6.16 op bladsy 6.21 van die SAISC
Handbook.

SAISC Die volgende geld vir die 60x60x5 hoekprofiel :
Handbook
582 =
g
A mm
2


= t 5 mm

Bepaling van die trekkapasiteit van die element as geheel :

SANS
=
r g y
T A f =
r
T
10162
3
0 9 582 200 10 104 8

= =
r
T , x x x , kN 104,8 kN
13.2 a) i)

Bepaling van die effektiewe snitoppervlak by die verbinding langs breekvlak ABC :

12.3.1 a) t w A
n ne
=
582 (16 2 2)5 482 = + + =
ne
A mm
2
(gate gepons)

12.3.3.2 ' 0,60 =
ne ne
A A (hoekprofiel verbind aan een been met minder as vier dwarsrye boute)
b) ii) ' 0,6 482 = =
ne
A x 289,2 mm
2


Bepaling van die trekkapasiteit van die element by die verbinding :

13.2 a) iii) 0,85 ' =
r ne u
T A f =
r
T

3
0 85 0 9 289 2 365 10 80 8

= =
r
T , x , x , x x , kN 80.8 kN
DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH
HOOFSTUK 5 : TREKELEMENTE Bladsy
VOORBEELD 5.1 : Enkel hoekprofiel met geboute entverbinding 5.14

Bepaling van die kapasiteit teen blokuitskeur langs breekvlak ABD :

13.11 a) i)
0,60 + = +
r r nt u gv y
T V A f A f


3
[0,9 (30 10) 5 365 0,6 0,9 (70 40) 5 200] 10 92,25

+ = + + =
r r
T V kN = +
r r
V T
92,25 kN

13.11 0,60 + = +
r r nt u nv u
T V A f A f = +
r r
V T
a) ii)
3
[0,9 (30 10) 5 365 0,6 0,9 (70 40 20 10) 5 365] 10 111,69

+ = + + =
r r
T V
kN
111,69 kN

Die trekkapasiteit van die 60x60x5 enkel hoekprofiel met geboute entverbindings is : =
r
T
80 8 =
r
T , kN 80,8 kN


Die dikte van die lasplaat moet voldoende wees om die aksiale trekkrag van 80,8 kN te
weerstaan.


Bepaling van die benodigde dikte van die lasplaat :

Kapasiteit van die lasplaat as geheel :

13.2 a) i)
=
r g y
T A f


3
0 9 65 200 10 80 8

= =
r
T , t , kN = t
6 91 = t , mm 6,91 mm

Kapasiteit van die lasplaat by die verbinding (gate is ook gepons) :

13.2 a) ii) 0.85 =
r ne u
T A f met t w A
n ne
= (geen skuifvertraging in lasplaat nie)

3
0,85 0,9 (65 20) 365 10 80,8

= =
r
T t x kN = t
6 43 = t , mm 6,43 mm

SAISC Laat 8,0 = t mm wees wat die volgende standaard dikte >6,0 mm is.
Handbook
Bladsy
2.54


SAISC
Let op dat die skuifkapasiteit van die twee M16 Graad 8.8 boute in enkelskuif 108,0 kN
is.

Handbook
Tabel 7.2









DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH
HOOFSTUK 5 : TREKELEMENTE Bladsy
VOORBEELD 5.2 : Enkel hoekprofiel met gesweiste entverbinding 5.15

Die aksiale trekkapasiteit van die enkel 60x60x5 hoekprofiel met gesweiste
entverbindings moet bepaal word.
Die trekkapasiteit van die lasplaat moet getoets word.
Materiaaleienskappe van die kommersile graad staal :

=
y
f 200 MPa

=
u
f 365 MPa
= E 200 GPa


8 32.5
Swaartepunt van
wegstaande been
60x60x5
5 mm hoeksweislas
T T
6
0
L = 110
Lasplaat
60x60x5 hoekprofiel
8
0



SAISC Die volgende geld vir die 60x60x5 hoekprofiel :
Handbook
582 =
g
A mm
2


Bladsy 5 = t mm
2.30

Bepaling van die trekkapasiteit van die element as geheel :

SANS
=
r g y
T A f =
r
T
10162
3
0 9 582 200 10 104 8

= =
r
T , , kN 104,8 kN
13.2 a) i)

Bepaling van die effektiewe snitoppervlakte by die verbinding (vermindering van
snitoppervlakte veroorsaak deur skuifvertraging) :

12.3.3.3 Vir die been teen die lasplaat gesweis geld :
b) ii) Twee parallele langssweisnate aan weerskante van die deel van die hoekprofiel

2 2 60 120 110 60 = = > = > = w L w
Lt wt A
ne
25 . 0 50 . 0
2
+ =

2
0,50 60 5 0,25 110 5 287,5 = + =
ne
A mm
2


12.3.3.3 Vir die wegstaande been geld :
c) i) Verbind deur een enkele langssweisnaat

60 110 = > = w L

DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH
HOOFSTUK 5 : TREKELEMENTE Bladsy
VOORBEELD 5.2 : Enkel hoekprofiel met gesweiste entverbinding 5.16


3
1

=


ne
x
A wt
L


3
32,5
1 55 5 193,8
110

= =


ne
A mm
2


12.3.3.3
3 2
'
ne ne ne
A A A + =
' 287,5 193,8 481,3 582 = + = < =
ne ne
A A mm
2


Bepaling van die trekkapasiteit van die element by die verbinding :

13.2 a) iii) 0.85 ' =
r ne u
T A f =
r
T

3
0 85 0 9 481 3 365 10 134 4

= =
r
T , , , , kN 134,4 kN

Die trekkapasiteit van die enkel 60x60x5 hoekprofiel met gesweiste entverbindings is :
104 8
r
T , kN =

Bepaling van die kapasiteit van die lasplaat :
Bepaling van die kapasiteit van die lasplaat as geheel :

13.2 a) i)
=
r g y
T A f =
r
T

3
0 9 80 8 200 10 115 2

= =
r
T , , kN 115,2 kN

Bepaling van die effektiewe snitoppervlakte van die lasplaat by die verbinding :

12.3.3.3 Twee parallele langssweisnate :
b) ii) 2 2 80 160 110 80 = = > = > = w L w

2
0,50 0,25 = +
ne
A wt Lt

2
0,50 80 8 0,25 110 8 540 = + =
ne
A mm
2


12.3.3.3 640 540 '
2
= < = =
ne ne ne
A A A mm
2


13.2 a iii) 0.85 ' =
r ne u
T A f =
r
T

3
0 85 0 9 540 365 10 150 8

= =
r
T , , , kN 150,8 kN

Die kapasiteit van die lasplaat is dus voldoende.

SAISC Let op dat die kapasiteit van die hoeksweisnate met 'n beenlengte van 5,0 mm en 'n
Handbook totale lengte van 220 mm gegee word deur :
Tabel 7.6
0,762 220 167,6 = kN T
r
=
167,6 kN
Die kapasiteit word dus deur die profiel self bepaal.




DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH
HOOFSTUK 5 : TREKELEMENTE Bladsy
VOORBEELD 5.3 : Enkel parallele flens kanaalprofiel met beboute entverbindings 5.17

Die aksiale trekkapasiteit van die enkel PC100x50 kanaalprofiel met geboute
Entverbindings moet bepaal word.

Materiaaleienskappe van die Graad S355JR staal :
=
y
f 355 MPa
=
u
f 470 MPa
= E 200 GPa



3
0
3
0
4
0
1
0
0 T T
18
gepons
A
B
C
D
F
E
30 60 60 60
60 60 60 30
PC100x50
Gate vir M16
Graad 8.8 boute
Lasplaat



SAISC Die volgende geld vir die PC100x50 :
Handbook
1290 =
g
A mm
2


5,0 =
w
t mm
8,4 =
f
t mm

Bepaling van die trekkapasiteit van die element as geheel :

SANS
=
r g y
T A f =
r
T
10160
3
0 9 1290 355 10 412 2

= =
r
T , , kN 412,2 kN
13.2 a) i)

Bepaling van die effektiewe snitoppervlak by die verbinding langs moontlike breekvlak
ABCD :

12.3.1 b)
g
t s
t w A
n ne
4
2
+ =

2
30 5
1290 2 (16 2 2) 5 1118,1
4 40

= + + + =

ne
A mm
2


12.3.3.2 ' 0,85 =
ne ne
A A (kanaalprofiel met drie dwarsrye boute)
c) i) ' 0,85 1118,1 950,4 = =
ne
A x mm
2



DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH
HOOFSTUK 5 : TREKELEMENTE Bladsy
VOORBEELD 5.3 : Enkel parallele flens kanaalprofiel met beboute entverbindings 5.18

Bepaling van die trekkapasiteit van die element by die verbinding :

13.2 a) iii) 0,85 ' =
r ne u
T A f =
r
T

3
0 85 0 9 950 4 470 10 341 7

= =
r
T , , , , kN 341,7 kN

Blokuitskeur langs FBCE :

13.11 a) i)
0,60 + = +
r r nt u gv y
T V A f A f


2
3
30 5
{0,9 [(40 20) 5 ] 470 0,6 0,9 (180 150) 5 355} 10
4 40
370,5

+ = + + +

=
r r
T V x

13.11 0,60 + = +
r r nt u nv u
T V A f A f = +
r r
V T
a) ii)
2
3
30 5
{0,9 [(40 20) 5 ] 470 0,6 0,9 (130 100) 5 470} 10
4 40
346,1

+ = + + +

=
r r
T V
346,1kN

Die trekkapasiteit van die enkel PC100x50 met geboute entverbindings is :
341 7 =
r
T , kN




























DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

6.1

HOOFSTUK 6 : DRUKELEMENTE


6.1 INLEIDING

Drukelemente (compression members) is die elemente in n struktuur wat aan aksiale druklaste onderwerp
word. Hierdie aksiale druklas verkort die element. Drukdele kan as kolomme (columns) en as drukstange
(struts) geklassifiseer word.

Kolomme is die vertikale elemente in n struktuur wat dakke, vloere en balke ondersteun. Interne kolomme in
geboue word hoofsaaklik aan aksiale drukkragte onderwerp en kan dus as sulks ontwerp word. Indien n
kolom bykomstig tot die aksiale druklas ook aan n moment onderwerp word, wat in kolomme van
portaalrame en in eksterne kolomme van multi-verdieping geboue die geval is, moet die elemente as balk-
kolomme ontwerp word. Die ontwerp van balk-kolomme word in hoofstuk 8 verduidelik. Die uitdrukking
drukstang word gewoonlik gebruik vir elemente in n vakwerk wat aan druklaste onderwerp is asook
elemente in verstywerstelsels onder drukkragte.

In Figuur 6.1 word kolomme en drukstange in n vakwerk gebou en in n multi-verdieping gebou getoon.

Drukstange in vakwerk
onder gravitasielaste
Kolom
a) DRUKELEMENTE IN VAKWERKE
Drukelemente
onder windlaste
Kolomme
b) KOLOMME EN DRUKELEMENTE IN MULTI-VERDIEPING GEBOU

FIGUUR 6.1 Drukdele in geboue


6.2

Drukdele moet weerstand teen knik bied en derhalwe is hulle gewoonlik kort en stewig met n dwarssnit wat
naastenby ewe sterk om die twee ortogonale hoofasse (principal axes) is. n Ronde pyp is die ideale snit vir
hierdie toepassing. In Klousule 10.4.2.1 van SANS 10162-1:2005 word die maksimum slankheids-
verhouding (slenderness ratio) vir drukelemente tot 200 beperk. Die slankheidsverhouding word bepaal deur
die effektiewe lengte (effective length) van die drukdeel deur die minimum traagheidsstraal (radius of
gyration) van die profiel te deel.

Warmgewalste en saamgestelde profiele (built-up sections) word as kolomme en drukstange gebruik. H-
profiele word gewoonlik in multi-verdieping geboue, waar die aksiaallas die oorheersende krag in die
element is, gebruik. Enkel hoekprofiele, dubbel hoekprofiele, kanale, reghoekige holprofiele en ronde pype
word gewoonlik as drukstange in vakwerke en verstywerstelsels gebruik. n Paar tipiese drukelement-
profiele word in Figuur 6.2 getoon.

a) WARMGEWALSTE EN KOUDGEVORMDE KOLOMME
b) SAAMGESTELDE KOLOMME
c) DRUKSTANGE IN VAKWERKE EN VERSTYWERSTELSELS

FIGUUR 6.2 Drukelement-profiele











6.3

6.2 GEDRAG VAN DRUKELEMENTE

6.2.1 Inleiding

Die kapasiteit van n drukelement hang grootliks van die lengte van die element af. Vir die doel van die
bespreking van die kapasiteit van drukelemente kan hulle gerieflikheidshalwe in drie kategorie ingedeel
word. Elke katogorie het n spesifieke gedrag en gevolglik word verskillende benaderings gevolg om die
kapasiteit van die elemente in elkeen van die drie kategorie te bepaal.

n Kort kolom word gedefinieer as n element wat n aksiale druklas gelyk aan die swiglas kan weerstaan,
waar die aksiaallas
y
C by vloeispanning gedefinieer is as die produk van die bruto oppervlakte van die snit
g
A en die vloeispanning
y
f van die materiaal. Hierdie elemente sal dus nog lokaal nog globaal knik. In
hierdie geval word die kapasiteit dus slegs deur die vloeispanning van die materiaal en die snitoppervlak van
die profiel bepaal.

In slank kolomme gaan swigting gepaard met n skielike beduidende toename in laterale verplasing van die
kolom by midhoogte. Hierdie swiglas, wat knik veroorsaak, kan aansienlik laer wees as
y
C , waar
y
C die
produk van die bruto oppervlak en die vloeispanning is. Die materiaal bereik dus nie die vloeispanning nie
en die kapasiteit van slank drukelemente is dus eerder van die buigstyfheid, die lengte van die element en
aanvanklike kromming van die kolom afhanklik.

Die meeste kolomme in die praktyk val tussen die twee uiterstes soos hierbo beskryf. Die gedrag van
hierdie kolomme is meer ingewikkeld, aangesien swigting ook gepaard gaan met beduidende laterale
verplasings, maar eers nadat gedeeltes van die snit wel die vloeispanning bereik het. Die vloeispanning sal
in die gebiede van die snit, wat onder residuele drukspannings verkeer, eerste bereik word. Hierdie gedrag
word as nie-elastiese onstabiliteit beskryf en hang af van die buigstyfheid van die element, die lengte van die
element, die vloeispanning van die staal, die verdeling van die residuele spanning oor die snit en die
aanvanklike imperfeksies van die element.

In Figuur 6.3 word die verband tussen die kapasiteit en die lengte van n kolom skematies voorgestel. Die
drie gebiede van kolomgedrag tesame met die betrokke eienskappe daarvan word aangedui.

Lengte van kolom
L
a
s
k
a
p
a
s
i
t
e
i
t
Kort
kolom Medium lengte kolom Slank kolom
Elastiese knik Nie-elastiese knik
Vloeispanning word oor die hele snit bereik

FIGUUR 6.3 Skematiese voorstelling van kolomgedrag


6.2.2 Kort kolomme

Die ge-idealiseerde spannings-vervormingsdiagram vir staal word in Figuur 6.4 getoon. Hierdie spannings-
vervormingsdiagram is op die resultate van eenassige trektoetse gebaseer. Teoreties is die materiaalgedrag
in druk ekwiwalent aan die materiaalgedrag in trek.




6.4

-


FIGUUR 6.4 Spannings-vervormings diagram

Die werklike gedrag van n kort kolom verskil egter van die teoretiese elasties-perfek plastiese gedrag soos
deur die spannings-vervormingsdiagram in Figuur 6.4 voorspel. Die mees belangrike rede vir hierdie verskil
is die residuele spannings wat as gevolg van die walsproses of sweisproses in die element teenwoordig is.
Die residuele spannings is intern in ewewig. In Figuur 6.5 word die verskillende spanningstoestande in n
reghoekige profiel onder drukbelasting beskryf.

b
C
+
-
+
0,6f
y
0,3f
y
0,6f
y
0,7f
y
-
+
C=0,7C
y
+
0,1f
y
f
y
0,9f
y
C=0,3C
y
-
C=C
y
+
f
y
Residuele Aangewende Superposisie Aangewende Superposisie
spannings spannings van spannings spannings van spannings
y
y
x x
-
C
el
-
-

FIGUUR 6.5 Die invloed van residuele spannigs op die gedrag van n drukelement

Vir die gekose residuele spanningsverdeling sal die eerste vesels reeds die vloeispanning bereik as slegs n
aksiale drukkrag van 0,7
y
C op die snit aangewend word. Hierdie druklas word as
el
C beskryf. Met n
verdere verhoging van die aksiale druklas sal van die vesels reeds die vloeivervorming
y
oorskry en
gevolglik sal die styfheid van die element verminder. Die aksiale styfheid sal na nul verminder met n verdere
aanwending van 0,3
y
C . In Figuur 6.6 word die aksiaallas teenoor die aksiale styfheid van die element
getoon.

S
t
y
f
h
e
i
d

E
I
C
C C
el y

FIGUUR 6.6 Invloed van die residuele spanning op die styfheid van n drukelement

Die gedrag van die reghoekige snit met residuele spannings wat aan n aksiale druklas onderwerp word,
soos in Figuur 6.5 beskryf, word in Figuur 6.7 getoon. Die eerste afwyking van die elasties-perfek plastiese
gedrag gebeur by 0,7 =
y
f , met
g
A C = . Daarna sal die vervorming vinniger toeneem omdat van die

6.5

vesels reeds die vloeivervorming
y
oorskry het. Die uiteindelike aksiaalkapasiteit strewe na
y
C met
gepaardgaande groot aksiale verplasing.


FIGUUR 6.7 Spannings-vervormingsdiagram vir n kort kolom


6.2.3 Slank kolomme

Die aksiaalkapasiteit van slank kolomme word deur die buigstyfheid en die lengte van die kolom bepaal. Die
bepaling van die kritieke aksiaallas vir slank kolomme is volledig in Hoofstuk 4 beskryf.

n Aanvanklike kromming het n beduidende invloed op die gedrag van n kolom. Die gedrag van n kolom
met n aanvanklike kromming word met behulp van n kolom met lengte van 10 m en met n sinusvormige
aanvanklike kromming van 25
0
= w mm en 50
0
= w mm onderskeidelik ondersoek. Die kolom word in
Figuur 6.8 getoon.

u(z)
w
0
C
y
z
C
Aanvanklike
kromming

FIGUUR 6.8 Kolom met n aanvanklike kromming

6.6

Die kolom, soos in Figuur 6.8 getoon, is met behulp van n tweede-orde analise ondersoek en die resultate
word in Figuur 6.9 getoon. Dit is duidelik dat n aanvanklike kromming onmiddelik met die aanwending van
n aksiaallas die laterale verplasing ( ) z u laat toeneem. Hoe groter die aanvanklike kromming, hoe groter die
laterale verplasing. Die elastiese gedrag van die kolom, soos met n eerste-orde analise bepaal, word ook in
Figuur 6.9 getoon.

EULERKOLOM MET AANVANKLIKE KROMMING
0
20
40
60
80
100
120
140
0 100 200 300 400 500 600
Horisontale verplasing [mm]
A
k
s
i
a
a
l
l
a
s

[
k
N
]
met aanvanklike kromming (50mm)
elastiese gedrag (50mm)
met aanvanklike kromming (25mm)
elastiese gedrag (25mm)
kritieke aksiaallas
P
cr

FIGUUR 6.9 Gedrag van n kolom met n aanvanklike kromming


6.2.4 Kolomkurwes

In kodes vir staalkonstruksie word kolomkurwes voorsien waarmee die aksiale drukkapasiteit van kolomme
bepaal kan word. Hierdie kolomkurwes verbind die gedrag van n kort kolom met die gedrag van n slank
Eulerkolom oor die hele spektrum van slankheidsverhoudings. Hierdie kolomkurwes word op
eksperimentele resultate gebaseer. In Figuur 6.10 word so n kolomkurwe voorgestel.

y

y

L
e
/r
C
cr
C
C
A
k
s
i
a
a
l
l
a
s
Slankheidsverhouding
Eulerlas
Kolomkurwe

FIGUUR 6.10 Kolomkurwe



6.3 KLASSIFIKASIE VAN PROFIELE TEN OPSIGTE VAN LOKALE KNIK

As n staaldrukelement aan n toenemende aksiale belasting onderwerp word, neem die styfheid van die
element geleidelik af soos die druklaskapasiteit (compression capacity) van die element genader word. Die
element sal swig sodra geen verhoging van die las moontlik is nie. Hierdie druklaskapasiteit van die element
kan of deur die lokale knik (local buckling) van enkele onderdele van die dwarssnit, soos byvoorbeel die web

6.7

of die flens, of deur die globale knik (global buckling) van die element beperk word. Die ontwerpvergelykings
wat later in hierdie hoofstuk verduidelik word, is op die aanname gebaseer dat die druklaskapasiteit deur die
globale knik van die element bepaal word. Om die geldigheid van hierdie aanname te verseker, moet die
wydte-tot-dikte verhouding van die enkele onderdele van die dwarssnit van die element sodanig beperk word
dat lokale knik vermy word. Die wydte-tot-dikte verhouding van die dele moet dus sodanig tot n maksimum
waarde beperk word sodat die vloeispanning van die materiaal onder die drukbelasting bereik word voordat
die deel lokaal knik.

Die beperkings op die wydte-tot-dikte verhouding van enkele onderdele van die dwarssnit van drukelemente
word in Klousule 11.2, Tabel 3 van SANS10160-1:2005 voorgeskryf en in Tabel 6.1 hieronder saamgevat.
Die definisie van die parameters word in Figuur 6.11 gegee.


TABEL 6.1 Maksimum wydte-tot-dikte verhouding vir elemente onder aksiale drukbelasting
Beskrywing van deel van dwarssnit Maksimum wydte-tot-dikte verhouding
Dele ondersteun langs een kant
Flense van I-, H-, T- en kanaalprofiele
Bene van hoekprofiele
Plaatbalk verstywers

y
f
t
b 200

Steel van T-profiele
y
f
t
b 340

Flense van reghoekige holprofiele
Flense van kasprofiele
Flens-dekplate
Membrane tussen rye van boute of sweisnate
Web langs twee sye gesteun

y
f
t
b 670

Geperforeerde dekplate
y
f
t
b 840

Ronde pypvormige profiele
y
f t
d 23000


b
b
d
b

FIGUUR 6.11 Definisie van parameters vir die bepaling van die maksimum wydte-tot-dikte verhouding



6.8

Die t b / of t d / verhouding van die dele van die dwarssnit van n profiel moet minder wees as in Tabel 6.1
aangedui om as klas 3 profiel vir aksiale druklaste geklassifiseer te word. n Kolom van n klas 3 profiel kan
volgens die rels van SANS 10162-1:2005, Klousule 13.3.1 en 13.3.2, ontwerp word. Vir die ontwerp van
klas 4 drukprofiele word die rels in Klousule 13.3.3 van SANS 10162-1:2005 gegee. Die ontwerpproses
word in Paragraaf 6.5 van hierdie notas beskryf.



6.4 ONTWERP VAN DRUKELEMENTE

6.4.1 Dubbel-simmetriese profiele

Die aksiale drukkapasiteit van dubbel-simmetriese profiele, wat aan die vereistes van n klas 3 profiel
voldoen, word volgens SANS 10162-1:2005 Klousule 13.3 1 met n vergelyking in die dubbel-eksponentile
vorm bereken. Drukelemente met n dubbel-simmetriese profiel knik in n suiwer buigmode. H- en I-profiele
asook reghoekige en ronde pype is voorbeelde van hierdie dubbel-simmetriese profiele.

Die veranderlike in die vergelyking vir die drukkapasiteit is die dimensielose slankheidsverhouding , wat
deur die volgende vergelyking gegee word :

E
f
r
L K
y
x
x x
2

= of
E
f
r
L K
y
y
y y
2

= (6.1)

met K
x
, K
y
die effektiewe lengtefaktor vir die drukelement
L
x
, L
y
die lengte van die element met betrekking tot die lokale x- en y-as onderskeidelik
r
x
,r
y
die traagheidsstraal van die profiel met betrekking tot die lokale x- en y-as onderskeidelik
f
y
die vloeispanning van die staal
E die elastisiteitsmodulus

Die gefaktoriseerde aksiaalkapasiteit van elemente met n dubbel-simmetriese profiel wat aan die vereistes
ten opsigte van lokale knik, soos in Tabel 13 van SANS 10162-1:2005 uiteengesit, voldoen, word soos volg
bereken:
1
2
(1 )

= +
n
n
r y
C Af (6.2)

met die materiaal weerstandsfaktor, in hierdie geval is 0,90 =
A die bruto snitarea van die profiel
n n = 1,34 vir warmgewalste dubbel-simmetriese profiele en koud-gevormde, nie-
spanningsverligte reghoekige en ronde pype wat volgens SANS 657-1 vervaardig is.
n = 2.24 vir dubbel-simmetriese gesweiste profiele bestaande uit drie plate waarvan die
kante vlam-gesny is en warmgewalste of spanningsverligte koudgevormde reghoekige en
ronde pype wat volgens ISO 657-14 vervaardig is.

Die kolomkurwes met die dimensielose slankheidsverhouding as die onafhanklike veranderlike en die
drukspanning as afhanklike veranderlike word in Figuur 6.12 getoon.


















6.9

KOLOMKURWES VOLGENS SANS 10162-1 13.3
0
50
100
150
200
250
300
350
0.00 0.50 1.00 1.50 2.00 2.50 3.00
Nie-dimensionele slankheidsverhouding
D
r
u
k
s
p
a
n
n
i
n
g

(
M
P
a
)

n = 1.34
n = 2.24

FIGUUR 6.12 Kolomkurwes volgens SANS 10162-1:2005


6.4.2 Dubbel-simmetriese en punt-simmetriese profiele onderhewig aan buig-torsieknik

Sekere dubbel-simmetriese profiele, soos byvoorbeeld kruisvormige (cruciform), en punt-simmetriese (point
symmetric) profiele, soos byvoorbeeld Z-profiele, kan aan buig-torsieknik onderhewig wees. In Figuur 6.13
word hierdie profiele getoon.

SWEISNATE
SWAARTEPUNT EN
SKUIFMIDDELPUNT
SWAARTEPUNT EN
SKUIFMIDDELPUNT
x x
y
y
x x
y
y
KRUIS-VORMIGE PROFIEL Z-PROFIEL

FIGUUR 6.13 Kruisvormige profiel en Z-profiel

Die dimensielose slankheidsverhouding vir hierdie profiele word in vergelyking 6.3 gegee :

e
y
f
f
= (6.3)

met f
e
die kleinste waarde van f
ex
, f
ey
en f
ez
soos in vergelykings 6.4 tot 6.6 bereken.

2
2
|
|

\
|
=
x
x x
ex
r
L K
E
f

(6.4)

6.10

met K
x
die effektiewe lengtefaktor met betrekking tot die lokale x-as
L
x
die lengte van die kolom met betrekking tot die lokale x-as
r
x
die traagheidsstraal van die profiel met betrekking tot die lokale x-as

2
2
|
|

\
|
=
y
y y
ey
r
L K
E
f

(6.5)

met K
y
die effektiewe lengtefaktor met betrekking tot die lokale y-as
L
y
die lengte van die kolom met betrekking tot die lokale y-as
r
y
die traagheidsstraal van die profiel met betrekking tot die lokale y-as

2
0
2 2
2
1
r A
GJ
L K
EC
f
z z
w
ez
|
|

\
|
+ =

(6.6)

met K
z
die effektiewe lengtefaktor met betrekking tot die lokale z-as
L
z
die lengte van die kolom met betrekking tot die lokale z-as
C
w
die kromtrek-torsiekonstante
G die glydingsmodulus van die staal
J die St-Venant torsiekonstante
A die bruto snitarea van die profiel

2
o
r soos in vergelyking 6.7 gegee

2 2 2
0
2
0
2
0 y x
r r y x r + + + = (6.7)

met x
0
en y
0
die ko-ordinate van die skuifmiddelpunt relatief tot die swaartepunt van die profiel. Indien die
skuifmiddelpunt en die swaartepunt van die profiel saamval, soos dit vir beide profiele in Figuur 6.13
die geval is, dan is x
0
= y
0
=0.

Indien vergelyking 6.4 of 6.5 beherend is, sal buigknik om die beherende lokale as plaasvind. As
vergelyking 6.6 beherend is, sal torsieknik om die langs-as van die element plaasvind.

Die drukkapasiteit van die elemente word volgens vergelyking 6.8 bereken, met n = 1,34.

1
2
(1 )

= +
n
n
r y
C Af (6.8)

6.4.3 Enkel-simmetriese profiele

Enkel-simmetriese profiele is onderhewig aan beide buigknik en torsieknik. In Figuur 6.14 word n enkel-
simmetriese hoekprofiel, kanaalprofiel en T-profiel getoon. Dit is belangrik om daarop te let dat die lokale y-
as van die profiel die simmetrie-as is vir die doel van die vergelykings vir die bepaling van die drukkapasiteit
van die profiele.


FIGUUR 6.14 Enkel-simmetriese profiele



6.11

Die dimensielose slankheidsverhouding vir hierdie profiele word in vergelyking 6.9 gegee :

e
y
f
f
= (6.9)

met f
e
die kleinste waarde van f
ex
of f
eyz
soos in vergelykings 6.10 en 6.11 bereken.

2
2
|
|

\
|
=
x
x x
ex
r
L K
E
f

(6.10)

( )
(
(

+
=
2
4
1 1
2
ez ey
ez ey ez ey
eyz
f f
f f f f
f (6.11)
met
|
|

\
|
+
=
2
0
2
0
2
0
1
r
y x
(6.12)

2
2
|
|

\
|
=
y
y y
ey
r
L K
E
f

(6.13)

2
0
2 2
2
1
r A
GJ
L K
EC
f
z z
w
ez
|
|

\
|
+ =

(6.14)

Die drukkapasiteit van die elemente word volgens vergelyking 6.15 bereken, met n = 1.34.

1
2
(1 )

= +
n
n
r y
C Af (6.15)

Die afmetings van n PC200x75 kanaalprofiel word in Figuur 6.15 getoon. Die profiel word gebruik om die
buig- en torsieknik te demonstreer.

Swaartepunt
Skuifmiddelpunt
y
Simmetrievlak
x
y
0
7
5
200
11.4
7.5

FIGUUR 6.15 PC200x75 kanaalprofiel

In Figuur 6.16 word die drukkapasiteit van n PC200x75 kanaalprofiel as n funksie van die lengte van die
kolom getoon. Tot by n lengte van 1035 mm, wat met n slankheidsverhouding van 44,6 ooreenstem, is
torsieknik beherend en die kapasiteit word bereken met vergelykings 6.11, 6.9 en 6.15. Vir lengtes groter as
1035 mm is buigknik beherend en die kapasiteit word met vergelykings 6.10, 6.9 en 6.15 bereken.




6.12

KOLOMKURWES VIR PC200x75 KANAALPROFIEL
0
50
100
150
200
250
300
350
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000 5500
Lengte van kolom (mm)
D
r
u
k
s
p
a
n
n
i
n
g

(
M
P
a
)
TORSIE-KNIK
BUIG-KNIK
L=1035 mm

FIGUUR 6.16 Kolomkurwes vir PC200x75 kanaalprofiel


6.4.4 Nie-simmetriese profiele

Ongelykbenige hoekprofiele is die enigste nie-simmetriese profiele wat algemeen gebruik word. In Figuur
6.17 word n ongelykbenige hoekprofiel met die benodigde parameters getoon.

SWAARTEPUNT
SKUIFMIDDELPUNT
y
y
x x
y
x
0
0

FIGUUR 6.16 Ongelykbenige hoekprofiel

Vir n nie-simmetriese profiel word die parameter f
e
vir die bepaling van die dimensielose slankheids-
verhouding soos volg bereken.

f
e
is die kleinste wortel van die volgende derdemags-vergelyking :

( )( )( ) ( ) ( ) 0
2
0
0 2
2
0
0 2
=
|
|

\
|

|
|

\
|

r
y
f f f
r
x
f f f f f f f f f
ex e e ey e e ez e ey e ex e
(6.16)

met f
ex
soos in vergelyking 6.4
f
ey
soos in vergelyking 6.5
f
ez
soos in vergelyking 6.6

0
r soos in vergelyking 6.7

Die drukkapasiteit van die element word dan met vergelyking 6.17 bereken met n=1.34.

1
2
(1 )

= +
n
n
r y
C Af (6.17)



6.13

6.4.5 Knik-modus van drukelemente

In Tabel 6.2 word die verskillende moontlike vorms van knik van drukelemente saamgevat.

TABEL 6.2 Knik-modus van drukelemente
SNITGEOMETRIE KNIK-MODUS VERGELYKING
Dubbel-simmetriese profiele
(I- en H-profile)
Buigknik, f
ex
of f
ey
(6.1)
(6.2)
Punt-simmetriese profiele
(Kruisvormige profiele en Z-
profiele)
Die kleinste waarde van :
Torsie-knik, f
ez

Buig-knik, f
ex
of f
ey


(6.6)
(6.4) of (6.5)
Enkel-simmetriese profiele
(Gelykbenige hoek-, kanaal- en
T-profiele)
Die kleinste waarde van :
Torsie-buig-knik, f
eyz

Buig-knik, f
ex
(y-y is die simmetrie-as)

(6.11)
(6.10)
Nie-simmetriese profiele
(Ongelykbenige hoekprofiele)
Buig-torsie-knik, f
eyz
(6.16)

Die berekening van die aksiaallaskapasiteit van drukelemente volgens SANS 10162-1:2005 word met
behulp van Voorbeelde 6.1 en 6.2 toegelig.


6.5 Ontwerp van klas 4 drukelemente

Indien die t b -verhouding van die onderdele van n profiel nie aan die vereistes van n klas 3 profiel soos in
Tabel 3 van SANS 10162-1:2005 of Figuur 6.11 en Tabel 6.1 van hierdie notas beskryf voldoen nie, word die
profiel as klas 4 geklassifiseer en die aksiale drukkapasiteit van so n profiel moet soos volg bepaal word :

Die prosedure vir die benaderde bepaling van die drukkapasiteit van n klas 4 profiel berus op die beginsel
dat die deel van die wydte b wat die beperking vir lokale knik oorskry, nie in berekening gebring word nie.
Die volgende stappe word gevolg :

Bepaal die effektiewe slankheidsverhouding deur van die bruto sniteienskappe van die profiel
gebruik te maak.
Bepaal die maksimum aksiale drukspanning vir hierdie effektiewe slankheidsverhouding soos in
klousule 13.3.1 van SANS 10162-1:2005 beskryf. Die drukspanning mag nie die vloeispanning
oorskry nie.
Deur van die voorskrifte in klousule 13.3.3 van SANS 10162-2:2005 gebruik te maak, bepaal die
beperkende wydte-tot-dikte verhouding
lim
W vir hierdie spanning.
f
kE
W 644 . 0
lim
= (6.18)
Met f die berekende aksiale drukspanning (
y
f f ) deur gebruik te maak van die
laste vir die grenstoestand van swigting en die bruto sniteienskappe van die
profiel
k = 4,0 vir elemente wat langs twee langssye gesteun word en k = 0,43 vir
elemente wat slegs langs een langssy gesteun word.
Bepaal die effektiewe wydte b van die dele van die profiel.
0,208
0,95 1
| |
= |
|
\
kE kE
b t
f W f
(6.19)
Bepaal die aksiale drukkapasiteit deur die maksimum spanning f met die effektiewe snitarea
e
A te
vermenigvuldig.

Hierdie prosedure word met behulp van Voorbeeld 6.3 verduidelik.

HOOFSTUK 6 : DRUKELEMENTE Bladsy
VOORBEELD 6.1 : Kapasiteit van n 152x152x37 H-profiel 6.14


n 152x152x37 H-profiel word as n kolom met n effektiewe lengte van 2500 mm ten
opsigte van beide hoofasse van die dwarssnit van die profiel gebruik soos in die skets
getoon. Bepaal die aksiale drukkapasiteit van die kolom. Die steunpunte kan beide
as geskarnierd ten opsigte van beide hoofasse beskou word.
Materiaaleienskappe van die Graad S355JR staal :
=
y
f 355 MPa
=
u
f 470 MPa
= E 200 GPa





SANS Klassifikasie van die profiel :
10162-1
11.2 154, 4 = b mm
SAISC 161,8 = h mm
Handboek 11,5 =
f
t mm
Tabel 8,1 =
w
t mm
2.10 2 161,8 2 11,5 138,8 = = =
w f
h h t x mm
Vir die flens :

f
154,4
b 200
6,713 10,615
2t 2x11,5
355
= = < = dus klas 3 flens

Vir die web : Klas 3

w
w
h
138,8
670
17,05 35,56
t 8,1
355
= = < = dus klas 3 web
Profiel

Bepaling van slankheidsverhoudings :
2500 68,4 36,55 = =
x x x
K L r

2500 38,7 64,60 = =
y y y
K L r bepalend


Met 1,0 = =
x y
K K


13.3.1 Dimensielose slankheidsverhouding :

2 2 5
2500 355
38,7 2,0 10
= =

y y
y
KL f
r E

= 0,866

Aksiaalkapasiteit :

( ) ( )
1 1
2 3 2 1,34 3
1,34
1 0,9 4,73 10 355 1 0,866 10 1025,8


= + = + =
n
n
r y
C Af x kN
=
r
C
1025,8 kN
DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH


HOOFSTUK 6 : DRUKELEMENTE Bladsy
VOORBEELD 6.2 : Kapasiteit van n 102x133x13 T-profiel 6.15


n 102x133x13 T-profiel word as n drukstang met n effektiewe lengte van 1500 mm
ten opsigte van beide hoofasse van die dwarssnit van die profiel gebruik. Die
benodigde parameters van die profiel word in die skets getoon. Bepaal die aksiale
drukkapasiteit van die element.
Materiaaleienskappe van graad S355JR staal :
=
y
f 355 MPa
=
u
f 470 MPa
= E 200 GPa
= G 77,0 GPa


1
7
.
3
1
0
2



SANS Klassifikasie van die profiel :
10162-1
11.2 133, 4 = b mm
SAISC 101,6 = h mm
Handboek 7,8 =
f
t mm
Tabel 5,8 =
w
t mm
2.10 / 2 101,6 7,8/ 2 97,7 = = =
w f
h h t mm
Vir die flens :

f
133,4
b 200
8,551 10,615
2t 2 7,8
355
= = < =

dus klas 3 flens

Vir die web : Klas 3

w
w
h
97,7
340
16,84 18,05
t 5,8
355
= = < = dus klas 3 web
Profiel

SANS Bepaling van aksiale drukkapasiteit :
10162-1
13.3.2 b) Enkel-simmetriese profiele :

2 2 5
2 2
2,0 10
722,6
1500
28,7

= = =
| | | |
| |
\
\
ex
x x
x
E
f
K L
r




2 2 5
2 2
2,0 10
843,1
1500
31,0

= = =
| | | |
| |
|
\
\
ey
y y
y
E
f
K L
r



DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 6 : DRUKELEMENTE Bladsy
VOORBEELD 6.2 : Kapasiteit van n 102x133x13 T-profiel 6.16


2 2 2 2 2 2 2 2
0 0 0
17,3 28,7 31,0 2083,98 = + + + = + + =
x y
r x y r r



2 4 3
2 2 2 2 3
0
1 7,70 10 31,0 10
711,4
1.61 10 2083,98
| |

= + = = =
|

\
w
ez
z z o
EC GJ x
f GJ
K L Ar Ar

2 2 2
0 0
2
0
17,3
1 1 0,8564
2083,98
| | | | +
= = =
| |
\ \
x y
r



( )
( )
2 2
4
843,1 711,4 4 843,1 711,4 0,8564
1 1 1 1
2 2 0,8564
843,1 711,4
| |
| |
+
+
|
|
= =
|
|
+ | +
\
\
ey ez ey ez
eyz
ey ez
f f f f
f
f f

= 566,4


Dus 566,4 722,6 = < =
eyz ex
f f

Buig-torsieknik is bepalend

566,4 = =
e eyz
f f



355
0,799
556,4
= = =
y
e
f
f

=
r
C
13.3.1
1 1
2 3 2,68 3 1,34
(1 ) 0,9 1,61 10 355(1 0,799 ) 10 371,3

= + = + =
n
n
r y
C Af x x kN
371,3 kN


In onderstaande grafiek word die aksiale drukkapasiteit van die 102x133x13 T-profiel
vir lengtes van 500 mm tot 4000 mm getoon. Tot by n lengte van 2062 mm is buig-
torsieknik bepalend. Vir lengtes groter as 2062 mm is buigknik bepalend.



Aksiaalkapasiteit van 102x133x13 T-profiel
0
100
200
300
400
500
600
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500
Lengte (mm)
A
k
s
i
a
l
e

d
r
u
k
l
a
s

(
k
N
)
Buigknik
Buig-torsieknik
2062




DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 6 : DRUKELEMENTE Bladsy
VOORBEELD 6.3 : Kapasiteit van n 90x90x6 Hoekprofiel 6.17


n 90x90x6 hoekprofiel word as n drukstang met n effektiewe lengte van 1000 mm
gebruik. Bepaal die aksiale drukkapasiteit van die drukstang. Die steunpunte kan
beide as geskarnierd ten opsigte van beide hoofasse beskou word.
Materiaaleienskappe van die Graad S355JR staal :
=
y
f 355 MPa
=
u
f 470 MPa
= E 200 GPa


SANS Klassifikasie van die profiel :
10162-1
11.2 90 = b mm
SAISC 6 = t mm
Handboek Klas 4
Tab. 2.13
90 200
15,0 10,615
6
355
= = > =
b
t
dus klas 4 profiel
Profiel

Enkel-simmetriese profiel met parameters soos in die skets getoon :


2
9
.
8
4



Bepaling van slankheidsverhoudings :

1000
56,18
17,8
= =
x x
x
K L
r
< 200

1000
28,82
34,7
= =
y y
y
K L
r
< 200
SANS
10162 Buig-torsieknik :
13.3.2

2 2 5
2 2
2,0 10
625,4
56,18

= = =
| |
|
\
ex
x x
x
E
f
K L
r

MPa



2 2 5
2 2
2,0 10
2376,5
28,82

= = =
| |
|
|
\
ey
y y
y
E
f
K L
r

MPa



2 2 2 2 2 2 2 2
0 0 0
0 29,84 17,8 34,7 2411,4 = + + + = + + + =
x y
r x y r r

DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 6 : DRUKELEMENTE Bladsy
VOORBEELD 6.3 : Kapasiteit van n 90x90x6 Hoekprofiel 6.18


2 4 3
2 2 2 3
0
1 7.7 10 15,0 10
451,9
1,06 10 2411,4
| |

= + = =
|

\
w
ez
z z
EC
f GJ
K L Ar

MPa


2 2 2
0 0
2
0
29,84
1 1 0,631
2411,4
| | +
= = =
|
\
x y
r



( )
( )
2 2
4
2376,5 451,9 4 2376,5 451,9 0,631
1 1 1 1
2 2 0,631
2376,5 451,9
(
(
+
+
(
(
= =
(
(
+
+
(

ey ez ey ez
eyz
ey ez
f f f f
f
x
f f

= 418,8


Dus 418,8 625,4 = < =
eyz ex
f f


418,8 = =
e eyz
f f MPa


Slankheidsverhouding :

355
0,921
418,8
= = =
y
e
f
f


Aksiaalkapasiteit :

( ) ( )
1 1
2 3 2 1,34 3
1,34
1 0,9 1,06 10 355 1 0,921 10 218,3


= + = + =
n
n
r y
C Af x kN


Spanning f : f =

3
3
216,6 10
227,0 355
0,9 1,06 10

= = = < =

r
y
C
f f
A
MPa
227,0
MPa

13.3.3
5
lim
0,43 2,0 10
0.644 0,644 12,54
227,0

= = =
kE x
W
f



lim
90
15,0 12,54
6
= = = > =
w
W W
t


Effektiewe wydte :

5 5
0.208 0,43 2,0 10 0,208 0,43 2,0 10
0.95 1 0,95 6 1
227,0 15,0 227,0
| |
| |

| = = |
|
|
\
\
kE kE
b t
f W f


= 81,0 mm

Effektiewe snitoppervlakte :
( ) ( )
3 3
2 1,06 10 2 90 81,0 6 0,952 10 = = =
eff g
A A w b t mm
2


Aksiale drukkapasiteit : C
r
=

3 3
0,9 0,952 10 227,0 10 194,5

= = =
r eff
C A f kN 194,5 kN


DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 6 : DRUKELEMENTE Bladsy
VOORBEELD 6.3 : Kapasiteit van n 90x90x6 Hoekprofiel 6.19


Die effektiewe snitoppervlakte van die 90x90x6 hoekprofiel met n effektiewe lengte
van 1000 mm word in die skets getoon :



W= 90 mm
B = 81.1 mm
B
=

8
1
.
1

m
m
W
=

9
0

m
m
A
eff
= 952 mm
2
v
v
u
u




In onderstaande grafiek word die kapasiteit van die 90x90x6 hoekprofiel teen die
effektiewe lengte getoon.












DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

DRUKKAPASITEIT VAN 90x90x6 HOEKPROFIEL
0.00
50.00
100.00
150.00
200.00
250.00
300.00
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
Effektiewe lengte (mm)
D
r
u
k
k
a
p
a
s
i
t
e
i
t

(
k
N
)
A = A
g

A = A
eff

Torsieknik
Buigknik


6.20

6.6 Ontwerp van drukelemente bestaande uit meer as een profiel

In vakwerke en verstywerstelsels word in die praktyk dikwels drukstange gebruik wat uit twee hoekprofiele of
twee kanaalprofiele bestaan. Hierdie drukstange word sodanig ontwerp dat die profiele as n eenheid
saamwerk en knik om een van die gesamentlike hoofasse van die saamgestelde profiel plaasvind. Die
komponente van die saamgestelde drukstang moet dus langs die lengte van die element op intervalle met
mekaar verbind word om aan bostaande vereiste te voldoen. In Figuur 6.18 word n saamgestelde
drukstang bestaande uit twee hoekprofiele rug-teen-rug getoon.

x
y
x
y
v
v
Dikte van lasplaat t
Knik van saamgestelde drukstang
om x-x as
Knik van enkelprofiel
om v-v as

FIGUUR 6.18 Saamgestelde profiel

Die knik van die individuele profiele om die lokale v-v as moet vermy word. In Figuur 6.19 word n drukstang
bestaande uit twee hoekprofiele getoon waarvan die individuele profiele op intervalle met mekaar verbind is.

d
L
Lasplaat Verbindingsplaat
maks
Hoekprofiel A
A
Snit A-A

FIGUUR 6.19 Saamgestelde drukstang met tussenverbinding

Om te verseker dat die saamgestelde profiel om die x-x as knik voordat die individuele profiel om die v-v as
knik, moet die slankheidsverhouding van die saamgestelde drukstang oor die lengte L groter wees as die
slankheidsverhouding van die individuele profiel oor die afstand d
maks
.

Dus :

maks
vv xx
d KL
r r
(6.20)

Waaruit d
maks
bepaal kan word.

Hierdie voorskrifte word in Klousule 19.1.4 van SANS 10162-1:2005 gegee.

In klousule 19.1.5 van SANS 10162-1:2005 word voorgeskryf dat vir n drukstang wat uit twee hoekprofiele in
n ster-vormige konfigurasie bestaan, moet die individule profiele ten minste by derdepunte van die lengte
van die drukstang met mekaar verbind word. Die uitleg van so n ster-vormig saamgestelde profiel word in
Figuur 6.20 getoon.





6.21


FIGUUR 6.20 Ster-vormige drukstang

Die ontwerp van n saamgestelde drukstang word in Voorbeeld 6.4 verduidelik.


HOOFSTUK 6 : DRUKELEMENTE Bladsy
VOORBEELD 6.4 : Kapasiteit van n 90x90x10 Dubbel-hoekprofiel 6.22


n Drukstang bestaan uit twee 90x90x10 hoekprofiele rug-teen-rug soos in die skets
getoon. Die effektiewe lengte van die drukstang is 5000 mm. Die aksiale
drukkapasiteit van die drukstang moet bepaal word. Die steunpunte kan beide as
geskarnierd ten opsigte van beide hoofasse beskou word.
Materiaaleienskappe van die Graad S355JR staal :
=
y
f 355 MPa
=
u
f 470 MPa
= E 200 GPa


SANS Klassifikasie van die profiel :
10162-1
11.2 90 = b mm
SAISC 10 = t mm
Handboek Klas 3
Tab. 2.13
90 200
9,0 10,615
10
355
= = < =
b
t
dus klas 3 profiel
Profiel


y
12
y
x x
90x90x10 HOEKPROFIEL
LASPLAAT
Skuifmiddelpunt
Swaartepunt
2
0
.
8



Y-as is die simmetrie-as van die enkelsimmetriese profiel

0
( ) 25,8 5 20,8
2
= = =
y
t
y a mm
0
0
= x
SAISCHB
Tabel Bepaling van sniteienskappe :
2.13
6 6
2 1,27 10 2,54 10 = =
xx
I mm
4

( )
2
6 3 6
2 1,27 10 2 1,71 10 25,8 6 5,998 10 = + + =
yy
I mm
4


3 3
2 1,71 10 3,42 10 = = A mm
2


6
3
2,54 10
27,25
3,42 10

= = =

xx
xx
I
r
A
mm

6
3
5,998 10
41,88
3,42 10

= = =

yy
yy
I
r
A
mm

Bepaling van slankheidsverhoudings :

5000
183,5
27,25
= =
x x
x
K L
r
< 200


5000
119,4
41,88
= =
y y
y
K L
r
< 200

DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 6 : DRUKELEMENTE Bladsy
VOORBEELD 6.4 : Kapasiteit van n 90x90x10 Dubbel-hoekprofiel 6.23

10162 Buig-torsieknik :
13.3.2

2 2 5
2 2
2,0 10
58,63
183,5

= = =
| |
|
\
ex
x x
x
E
f
K L
r

MPa



2 2 5
2 2
2,0 10
138,49
119,4

= = =
| |
|
|
\
ey
y y
y
E
f
K L
r

MPa



2 2 2 2 2 2 2 2
0 0 0
0 20,8 27,25 41,88 2929,14 = + + + = + + + =
x y
r x y r r



2 4 3
2 2 2 3
0
1 7,7 10 124,8 10
959,27
3,42 10 2929,14
| |

= + = =
|

\
w
ez
z z
EC
f GJ
K L Ar

MPa


2 2 2
0 0
2
0
20,8
1 1 0,852
2929,14
| | +
= = =
|
\
x y
r



( )
( )
2 2
4
138,4 959,3 4 138,49 959,27 0,852
1 1 1 1
2 2 0,852
138,49 959,27
(
(
+
+
(
(
= =
(
(
+
+
(

ey ez ey ez
eyz
ey ez
f f f f
f
x
f f

= 135,2


Dus 58,63 135,2 = < =
ex eyz
f f

58,63 = =
e ex
f f MPa

Slankheidsverhouding :

355
2,461
58,63
= = =
y
e
f
f


Aksiaalkapasiteit : C
r
=

( ) ( )
1 1
2 3 2 1,34 3 1,34
1 0,9 3,42 10 355 1 2,461 10 169,28


= + = + =
n
n
r y
C Af x kN
169,28 kN

19.1.4 Bepaling van tussenverbinders :


5000
17,5 3211,1 2500
27,5 2
| |
| |
= = = > =
|
|
\
\
xx
maks vv
xx
KL L
d r
r
mm

Een tussenverbinding langs die lengte van die drukstang is dus voldoende


DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH


7.1

HOOFSTUK 7 : BALKE

7.1 INLEIDING

Balke (beams) is struktuurelemente wat die belasting hoofsaaklik deur buiging (bending) weerstaan. In n
gebou is balke in die algemeen die horisontale elemente wat tussen die kolomme span om laste as gevolg van
vloersisteme (floor systems) of dakstrukture (roof structures) te dra. Balke kan egter ook teen n helling gebruik
word om byvoorbeeld trappe (stairs) te dra. Ofskoon balke onder sekere omstandighede ook torsie-momente
(torsional moments) moet weerstaan, word die raamwerk van n struktuur in die algemeen so beplan dat
torsiemomente tot n minimum beperk word. Die effek van torsie op balke word nie in hierdie Hoofstuk
bespreek nie.

Balkdwarssnitte (cross sections of beams) kan verskillende vorms aanneem soos in Figuur 7.1 getoon. Hierdie
vorms verteenwoordig verskillende metodes om effektiewe en ekonomiese elemente te ontwerp. Staalbalke het
in die algemeen nie soliede dwarssnitte nie, maar wel dunwandige oop of geslote profiele. Oop dunwandige
snitte is aansienlik swakker teen torsie as geslote dunwandige profiele, maar is in die algemeen goedkoper om
te vervaardig deur middel van die warmwalsproses en entverbindings kan eenvoudiger uitgevoer word.
Warmgewalste profiele in die vorm van I-, H- en kanaalprofiele is in n wye reeks van groottes beskikbaar.
Indien egter n geskikte warmgewalste profiel nie gevind kan word nie, word dubbel- of enkelsimmetriese
plaatbalke (plate girders) met die benodigde eienskappe vervaardig. Balke met n veranderlike dwarssnit
(variable cross section) en gekasteelde (castellated beams) balke kan ook van warmgewalste profiele
vervaardig word. Deur middel van verbandbou (composite construction) kan staalbalke, wat n betonblad dra,
versterk word deur van die sterkte van die beton onder drukspanning gebruik te maak. Daar moet egter
voldoende skuifverbinding (shear connections) tussen die staalbalk en die betonblad wees. Die bestandheid
van n staalbalk teen vuur (fire resistance) kan verhoog word deur dit met beton te omhul.

In hierdie Hoofstuk word hoofsaaklik die ontwerp van warmgewalste profiele, wat as balke gebruik word,
behandel. In Figuur 7.1 word verskeie dwarssnitte van balke getoon.

t
h
y
t
b
y
x x
f
w
KANAALPROFIEL
y
t
h
x x
t
b
y
Webverstywer
Flensplaat
Webplaat
Sweisnaat
PLAATBALK
f
w
Skuifverbinders
d
h
x x
y
Betonblad
I-profiel
b
y
SAAMGESTELDE BALK
b
y
x x
h
y
t
t
f
w
I-PROFIEL
b
h
y
y
x x
b
Kanaalprofiel
I-profiel
t
b
KRAANBALK
t
t
y
h
t
x x
y
b
t
tf
w
bf
b
b
MONO-SIMMETRIESE
PROFIEL
h
b
x x
y
I-profiel
y
OMHULDE BALK
Beton

FIGUUR 7.1 Balkprofiele


7.2

7.2 GEDRAG VAN BALKE

Eenassige buiging (single axis bending), dit wil s buiging om slegs een van die twee hoofasse (principal axes)
van die profiel word hier bespreek. Vir die geval moet uit ewewigsvoorwaardes (equilibrium requirements) aan
die volgende vereistes voldoen word :

= =
A
dA N 0 (7.1)

=
A
x
dA y M vir buiging om die x-as (7.2)
of

=
A
y
dA x M vir buiging om die y-as (7.3)

Met N : die resulterende aksiaalkrag

x
M : buigmoment om die sterk-as van die profiel

y
M : buigmoment om die swak-as van die profel

Die gedrag van n dwarssnit onder buiging word deur die verband tussen die buigmoment M, wat op die element
met lengte dz aangewend word, en die kromming (curvature) van die element beskryf soos in Figuur 7.2
getoon.
h

S
P
A
N
N
I
N
G
S
V
E
R
V
O
R
M
I
N
G
S
y
<
y
=
y
>
y
>>
y
f
y
f
y
f
y
f f <
y
M M <
y
M M =
pl y
M M M < <
pl
M M =

FIGUUR 7.2 Vervormings en spannings in n I-profiel onderworpe aan n buigmoment




7.3

In Figuur 7.2 word die verloop van vervormings en spannings in n I-profiel getoon, wat aan n buigmoment M
onderworpe is, wat verander van 0 tot M
pl
. Op grond van die Navier-Bernoulli hipotese verloop die vervormings
liner oor die diepte van die dwarssnit onafhanklik van die grootte van die moment M.

Die bi-linere elasties-perfek plastiese materiaalgedrag soos in Figuur 7.3 getoon, word vir die verband tussen
die vervormings en spannings aanvaar.

[MPa]
[mm/mm]
Druk
Trek
f
y
-fy
E
1
-
y

y
Spanning
Vervorming

FIGUUR 7.3 Bi-linere elasties-perfek plastiese materiaalgedrag

In die elastiese bereik is die spanning direk eweredig (directly proportional) tot die vervorming. Die moment wat
vloeispanning by die verste randvesel veroorsaak, word die elastiese moment M
y
van die profiel genoem en dui
die elastiese limiet aan. M
y
word soos volg bereken :


y e y
f Z M = (7.4)

Met
e
Z die elastiese snitmodulus (elastic section modulus) van die profiel

y
f die vloeispanning van die staal

In die elasties-plastiese bereik veroorsaak n toename van die moment n toename van plastiese vervorming in
die rigting van die neutrale as. Die verste randvesel word aan die grootste vervorming blootgestel met
y
>
en die spanning is gevolglik nie meer direk eweredig tot die vervorming nie. Die maksimum spanning is
y
f .

By die plastiese limiet word die maksimum buigweerstand (bending resistance) van die profiel bereik. Alle
vesels het die vloeispanning
y
f bereik en die vervorming strewe na oneindig. Prakties word hierdie limiet nooit
bereik nie aangesien naby die neutrale as steeds n elastiese bereik oorbly. Die invloed van die oorblywende
elastiese bereik op die momentkapasiteit kan egter verontagsaam word. Die plastiese moment word soos volg
bereken :


y pl p
f Z M = (7.5)

Met
pl
Z die plastiese snitmodulus (plastic section modulus) van die profiel

Die bepaling van die plastiese snitmodulus vir n idealiseerde I-profiel word in Voorbeeld 7.1 verduidelik.

HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.1 : Plastiese snitmodulus van n I-profiel 7.4


In die skets word n ge-idealiseerde I-profiel getoon. Die elastiese snitmodulus, die
plastiese snitmodulus en die vormfaktor met betrekking tot die x-as moet vir die profiel
bepaal word.
Verder geld vir die profiel :
360 = h mm
240 = b mm
24 =
f
t mm
12 =
w
t mm


t
y
x x
t
y
b
f
w



Bepaling van die elastiese snitmodulus om die x-as :

( )
3 3
3
8
240 360 228 312
3.561 10
12 12
x
x x
bh
I

= = = mm
4



8
6 2
2 3.561 10
1.978 10
360
x
e
I
Z
h

= = = mm
3


Bepaling van plastiese snitmodulus om die x-as :

h
e e
2 1



Die plastiese neutrale as l op die vlak waar die snitoppervlak van die profiel in twee
gelyke dele verdeel word.


Met verwysing na die skets volg :

1
2 360 2 24
12 1872
2 2
f
y w y y
h t
F f t f f
| | | |
= = =
| |
\ \
N


2
240 24 5760
y f y y
F f bt f f = = = N



( ) ( )
1
2 360 2 24
156
2 2
f
h t
e

= = = mm


336 24 360
2
= = =
f
t h e mm
DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.1 : Plastiese snitmodulus van n I-profiel 7.5

Van momente-ewewig om die plastiese neutrale as volg :


6
1 1 2 2
1872 156 5760 336 2.227 10
pl y y y
M Fe F e f f f = + = + = Nmm


6
6
2.227 10
2.227 10
pl y
pl
y y
M f
Z
f f

= = = mm
3


Vormfaktor
6
6
2.227 10
1.126
1.978 10
pl
e
Z
k
Z

= = =

DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH
7.6

In Figuur 7.4 word die grafiek van die genormaliseerde moment teenoor die genormaliseerde kromming getoon.
Lyn a) dui die ge-idealiseerde moment-krommings verhouding vir n profiel met n vormfaktor 0 . 1 = k en n
elasties-perfek plastiese materiaalgedrag.

Die lyn b) toon die moment-krommings verhouding vir die I-profiel van Voorbeeld 7.1 met n vormfaktor
126 . 1 = k en n elasties-perfek plastiese materiaal gedrag. Soortgelyk aan die geval van n element wat aan n
aksiaallas onderworpe is, veroorsaak residuele spannings ook dat sekere vesels n groter vervorming
ondergaan en gevolglik vroer die vloeispanning bereik. Vir n profiel onder n buigmoment veroorsaak dit n
vergroting van die kromming en die moment-krommings verhouding volg die lyn c) soos in Figuur 7.4 aangedui.
Die plastiese weerstandsmoment word egter deur die residuele spanning nie benvloed nie. Die maksimum
buigweerstand word bereik as die spanningsverdeling uit twee blokke bestaan soos in Figuur 7.2 getoon en die
kromming na oneindig strewe.

1.126
1.0
0.5
0
0 1.0 2.0 3.0 4.0
c) Invloed van residuele spannings
a) Idealiseerde verhouding
b) Verhouding vir n I-profiel
y
M
M
y

FIGUUR 7.4 Moment-kromming verhouding

Die plastiese moment
pl
M is n ge-idealiseerde waarde wat slegs behaal kan word as die kromming na oneindig
strewe. Die kromming kan egter nie die waarde van h 2 = , wat die 90-vou situasie verteenwoording,
oorskry nie en gevolglik bly daar steeds n klein elastiese gebied naby die neutrale as. Die plastiese moment
pl
M word dus oorskat. Die verste vesels sal egter sover vervorm dat werkverharding intree en dus hor
spannings as die vloeispanning verkry word. Met die aanvaarding van die elasties-perfek plastiese
materiaalgedrag word dus die plastiese moment
pl
M onderskat. Beide verskynsels kan egter by die bepaling
van die plastiese moment
pl
M verontagsaam word en vir n warmgewalste I-vormige profiel word dus die
moment-kromming verhouding soos deur lyn a) in Figuur 7.4 aangedui, aanvaar.

In Voorbeeld 7.2 word die sniteienskappe en die plastiese moment onder eenassige buiging van vier
verskillende profiele bereken. Die ooreenkoms tussen die profiele is die vergelykbare dwarssnitoppervlak, wat
tussen 5880 mm
2
en 5929 mm
2
varieer.

HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.2 : Eenassige buiging 7.7


Die elastiese snitmodulus, die plastiese snitmodulus, die vormfaktor en die plastiese
weerstandsmoment, alles met betrekking tot die sterk as van die profiele, van die
volgende profiele moet bepaal word :
203x203x46 H-profiel
305x165x46 I-profiel
77x77 mm vierkantige soliede profiel soos in die skets getoon
146x40 mm reghoekige soliede profiel soos in die skets getoon
Graad S355JR staal word gebruik.
355 =
y
f MPa



Die sniteienskappe van die H-profiel en die I-profiel word direk uit die SAISC Handboek
Tabel 2.10 en Tabel 2.9 onderskeidelik verkry.


Vir die ander twee profiele geld :
Elastiese snitmodulus :
6
2
bh
Z
e
=
Plastiese snitmodulus :
4
2
bh
Z
pl
=

Vir alle profiele geld :

Plastiese weerstandsmoment :
y pl pl
f Z M =


77x77 Vierkant 147x40 Reghoek 203x203x46 H 305x165x46 I
A [mm
2
] 5929 5880 5880 5880
Z
e
[mm
3
] 7,61x10
4
1,44x10
5
4,49x10
5
6,47x10
5

Z
pl
[mm
3
] 1,14x10
5
2,16x10
5
4,97x10
5
7,22x10
5

M
y
[kNm} 27,02 51,12 159,40 229,69
M
pl
[kNm] 40,47 76,68 176,44 256,31
Vormfaktor k 1,50 1,50 1,107 1,116


Uit bostaande tabel is dit duidelik dat dieselfde snitarea by verskillende profiele tot
groot verskille in die buigweerstand aanleiding gee. So is byvoorbeeld die
buigweerstand van die 305x165x46 I-profiel meer as 6 keer groter as die
buigweerstand van die 77x77 vierkantige profiel by vergelykbare snitoppervlaktes. Die
kleiner vormfaktor by die I- en H-profiel is ook n duidelike aanduiding van die beter
materiaalbenutting in die profiele.














DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

7.8

7.3 KLASSIFIKASIE VAN PROFIELE

Soortgelyk aan die geval van dele van n dwarsnit wat onder drukspanning as gevolg van n aksiale druklas
verkeer, moet die wydte-tot-dikte verhouding van dele van n dwarssnit wat aan n buigmoment en gevolglik ook
aan drukspanning onderworpe is, beperk word om te verhoed dat lokale knik intree.

Klousule 11.1 van SANS 10162-1:2005 identifiseer vier kategori van profiele, klas 1 tot klas 4 en die
ooreenkomstige beperking op die wydte-tot-dikte verhouding van die onderdele van n dwarssnit onder
drukspanning as gevolg van buiging. Met die beperkings op die wydte-tot-dikte verhoudings soos in Tabel 7.1
hieronder saamgevat en in Tabel 4 van SANS 10162-1:2005 gegee, vir klasse 1, 2 of 3 sal die ooreenkomstige
grenstoestand bereik word voordat die onderdeel van die dwarssnit lokaal knik. Hierdie grenstoestande is soos
volg :

KLAS 1 : behoud van die plastiese moment-kapasiteit in die geval van balke, of die plastiese moment-
kapasiteit gereduseer vir die teenwoordigheid van n aksiaallas in die geval van balk-kolomme, deur
voldoende rotasie toe te laat om aan die aannames van plastiese ontwerp te voldoen.
KLAS 2 : bereik die plastiese moment kapasiteit vir balke en die verminderde plastiese-moment
kapasiteit in die geval van balk-kolomme, maar met n beperkte herverdeling van momente
KLAS 3 : bereik die vloeimoment (elastic moment capacity) vir balke, of die vloeimoment gereduseer vir
die teenwoordigheid van n aksiaallas in die geval van balk-kolomme
KLAS 4 : hierdie klas profiele het dele van die dwarssnit wat sal knik voordat die vloeispanning bereik
word.

TABEL 7.1 Maksimum wydte-tot-dikte verhouding vir elemente onder buig-drukspanning
Beskrywing van deel
van dwarssnit
KLAS 1 KLAS 2 KLAS 3
Flense van I-, H- en T-
profiele

y
f
t
b 145

y
f
t
b 170

y
f
t
b 200

Steel van T-profiele
y
f
t
b 145

y
f
t
b 170

y
f
t
b 340

Flense van reghoekige
holprofiele

y
f
t
b 420

y
f
t
b 525

y
f
t
b 670

Flense van kasprofiele
Membrane tussen rye
van boute of
sweisnate
y
f
t
b 525

y
f
t
b 525

y
f
t
b 670

Webbe
|
|

\
|

y
u
y
w
w
C
C
f
t
h

39 . 0 1
1100

|
|

\
|

y
u
y
w
w
C
C
f
t
h

61 . 0 1
1700

|
|

\
|

y
u
y
w
w
C
C
f
t
h

65 . 0 1
1900

Ronde pypvormige
profiele
y
f t
d 13000

y
f t
d 18000

y
f t
d 66000



Alle profiele waarvoor die beperkings van klas 3 oorskry word, word as klas 4 profiele geklassifiseer.
In Figuur 7.5 word die definisie van die parameters in Tabel 7.1 gegee.










7.9

h
d
w
h
w
b

FIGUUR 7.5 Definisie van parameters vir die bepaling van die maksimum wydte-tot-dikte verhouding

n Interaksievergelyking word vir die beperking op die diepte-tot-dikte verhouding vir webbe as n funksie van
y u
C C / gegee, waar
u
C die aksiale drukkrag in die element as gevolg van die gefaktoriseerde belasting op die
struktuur is en
y
C die produk van die dwarsnitoppervlak
g
A en die vloeispanning
y
f is. In die geval van suiwer
buiging sonder enige aksiaallas is . 0 / =
y u
C C In Figuur 7.6 word die vereistes ten opsigte van die diepte-tot-
dikte verhouding vir webbe onder aksiale drukspanning en buig-drukspanning grafies getoon. Omdat die deel
van die web onder drukspanning varieer van die volle diepte in die geval van suiwer aksiaalkragte tot 2 /
w
h in
die geval van suiwer buiging, varieer die diepte-tot-dikte verhouding as n funksie van die aksiaalkrag
u
C .

2000
1000
1500
500
0
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0
y
w
w
f
t
h
KLAS 3
KLAS 2
KLAS 1
y u
C C /

FIGUUR 7.6 Diepte-tot-dikte verhouding vir die web







7.10

7.4 MOMENT-KAPASITEIT VAN SYDELINGS GESTEUNDE BALKE

In SANS 10162-1:2005 word die momentweerstand van n profiel met die materiaalfaktor vermenigvuldig om
sodoende die gefaktoriseerde moment-kapasiteit van die snit te verkry. Hierdie moment-kapasiteit
r
M word dan
vergelyk met die moment
u
M soos veroorsaak deur die gefaktoriseerde belasting op die struktuur.
Volgens SANS 10162-1:2005 Klousule 13.5 geld vir elemente wat aan n buigmoment onderworpe is en
waarvan die drukflens deurgaans sydelings gesteun word, die volgende :

7.4.1 Klas 1 en Klas 2 profiele

Vir Klas 1 en Klas 2 profiele geld die volgende vergelyking vir die berekening van die moment-kapasiteit :


p y pl r
M f Z M = = (7.6)

Met
r
M die gefaktoriseerde moment-kapasiteit

pl
Z die plastiese snitmodulus

y
f die vloeispanning van die staal

7.4.2 Klas 3 profiele

Vir Klas 3 profiele geld die volgende vergelyking vir die berekening van die moment-kapasiteit :


y y e r
M f Z M = = (7.7)

Met
r
M die gefaktoriseerde moment-kapasiteit

e
Z die elastiese snitmodulus

y
f die vloeispanning van die staal

7.4.3 Klas 4 profiele

In die geval van klas 4 profiele gee SANS 10162-1:2005 in klousule 13.5 c) die volgende rels vir drie moontlike
toestande :
Indien beide die web en die flense die limiete vir klas 3 profiele oorskry, moet die ontwerp volgens
SANS 10162-2 gedoen word.
Vir profiele waarvoor die flense aan die vereistes van klas 3 voldoen maar nie die web nie, moet die
profiel volgens klousule 14 van SANS 10162-1:2005 as n plaatbalk ontwerp word.
Indien die web aan die vereistes van klas 3 voldoen maar nie die flense nie, moet die moment-
kapasiteit soos volg bepaal word :


y ef r
f Z M = (7.8)

Met
ef
Z die effektiewe snitmodulus wat bepaal word deur van die effektiewe flenswydte van
y
f
f
t 670

vir flense wat aan twee parallele sye gesteun word en die effektiewe flenswydte van
y
f
f
t 200
vir
flense wat slegs langs een sy gesteun word, gebruik te maak. In die geval van flense wat slegs
langs een sy gesteun word, mag die wydte-tot-dikte verhouding nie die waarde van 60 oorskry
nie.

Die ontwerp van sydelings gesteunde balke word deur middel van Voorbeeld 7.3 toegelig. Die moment-
kapasiteit van hierdie elemente word deur of lokale knik of deur die vloeispanning van die materiaal bepaal en
nie deur sydelingse torsieknik (lateral torsional buckling) nie. Slegs die moment-kapasiteit word in Voorbeeld
7.3 oorweeg. Ander belangrike faktore by die ontwerp van balke, soos die berekening van verplasings vir die
grenstoestand van diensbaarheid, spasiring van sydelingse ondersteuning van die drukflens, skuif-kapasiteit
en die kapasiteit teen webknik en webswigting as gevolg van gekonsentreerde belastings sal later in hierdie
hoofstuk bespreek word.

HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.3 : Sydelings gesteunde balk 7.11


n 356x171x51 I-profiel word as n balk oor n span van 7500 mm gebruik. Die balk
word aan beide ente deur eenvoudige skuifverbindings tusses die web van die balk en
die flens van die kolom ondersteun. Die balk word dus as eenvoudig opgelegd
beskou. Die drukflens word oor die volle lengte sydelings ondersteun. Bepaal die
karakteristieke opgelegde gelykverspreide las wat die balk kan dra.
Graad S355JR staal word gebruik.
355 =
y
f MPa


SASCHB Vir die 356x171x51 I-profiel geld :
Tabel 2.9 6 . 355 = h mm
5 . 171 = b mm
5 . 11 =
f
t mm
3 . 7 =
w
t mm

SANS Klassifikasie van die profiel
10162 Vr die flens geld :
11.2
171,5 145
7,46 7,70
2 2 11,5
f
y
b
t
f
= = < =

Tabel 4 Vir die web geld (met 0 =
u
C )

2 355,6 2 11,5 1100 1100
45,56 1 0,39 58,38
7,3
355
u f
w y
y
C h t
t C
f
| |

= = < = = |
|

\

Klas 1

13.5 a) Moment-kapasiteit van die balk :
=
r
M
( )
3 6
0,9 895,2 10 355 10 286,0
r pl y
M Z f

= = = kNm
286,0
kNm

Eiegewig van die balk :
3
51,0 9,81 10 0,50

= kN/m

Aangewende moment by midspan van die balk :

( )
2
2
1,2 0.5 1,6 7,5
4,221 11,250
8 8
n
u n
x Q
wL
M Q
+
= = = +

Met
r u
M M = volg :
4,221 11,250 286,0 + =
n
Q

Waaruit volg : =
n
Q
25,05 =
n
Q kN/m 25,0 kN/m








DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH
7.12

7.5 MOMENT-KAPASITEIT VAN SYDELINGS ONGESTEUNDE BALKE

7.5.1 Laterale torsieknik

In Figuur 7.7 word n eenvoudig-opgelegde balk getoon. Twee ewegroot momente M word in die
teenoorgestelde rigtings by die steunpunte aangewend. Die resulterende buigmoment is konstant oor die
lengte van die balk. Die drukflens, in hierdie geval die bo-flens, word slegs by die steunpunte sydelings
ondersteun.


FIGUUR 7.7 Eenvoudig-opgelegde balk met n konstante buigmoment

Die randvoorwaardes by die steunpunte is soos in Figuur 7.8 saamgevat.

y
x
u
y

z
z
u
x
y
u
x
z
STEUNPUNT A STEUNPUNT B
0 =
z

0 =
x
u 0 =
x
u
0 =
y
u 0 =
y
u
0 =
z
u
0 =
z

FIGUUR 7.8 : Definisie van vryheidsgrade


Die drukflens van n balk onder n konstante buigmoment kan as n drukstang onder n konstante aksiaallas
beskou word. Die bo-flens kan nie vertikaal knik nie aangesien dit oor die volle lengte deur middel van die web
aan die trekflens verbind is wat voldoende ondersteuning teen knik in die vertikale rigting bied. Die drukflens
kan egter sydelings knik. In Figuur 7.9 word die verplasing van n I-profiel waarvan die drukflens sydelings
geknik het, getoon.

Soos duidelik in die Figuur 7.9 gesien kan word, verplaas die balk vertikaal deur die afstand ( ) z u
y
en
horisontaal deur die afstand ( ) z u
x
. Soos dit die geval met enige knikverskynsel is, is ook hierdie n bifurkasie-
gedrag en sal die drukflens aanvanklik reguit bly totdat n kritieke moment
cr
M bereik word, waarna die
horisontale verplasing skielik toeneem.






7.13


FIGUUR 7.9 : Verplasing van dwarssnit

Aanvanklike kromming en residuele spannings veroorsaak egter dat daar van die begin af horisontale
verplasings sal voorkom soos in Figuur 7.10 getoon. Die kritieke moment vir laterale torsieknik word soos volg
bereken :


w y y cr
C I
KL
E
GJ EI
KL
M
2
|

\
|
+ =

(7.9)

Met
cr
M die kritieke moment vir laterale torsieknik
KL die effektiewe lengte van die ongesteunde drukflens
E die elastisiteitsmodulus

y
I die snittraagheidsmoment van die profiel om die y-as
G die glydingsmodulus
J die StVenant torsiekonstante

w
C die kromtrek-torsiekonstante (warping torsional constant)

Die vergelyking vir die kritieke moment
cr
M in Vergelyking (7.9) is geldig vir dubbel-simmetriese balke. Die
kritieke moment
cr
M kan aansienlik kleiner wees as die momentkapasiteit van die dwarssnit, naamlik
pl
M vir
klas 1 en 2 profiele en
y
M vir klas 3 profiele.


FIGUUR 7.10 Laterale verplasing


7.5.2 Effektiewe lengte van die ongesteunde drukflens van eenvoudig-opgelegde balke

Die effektiewe lengte van die ongesteunde drukflens hang van die randvoorwaardes by die steunpunte en enige
laterale tussenondersteunings langs die drukflens af. Die effektiewe lengtefaktore K vir die ongesteunde
drukflens word in SANS 10162-1:2005 in Tabel 1 van Klousule 10.2.1 vir eenvoudig-opgelegde balke gegee.

Vir eenvoudig-opgelegde balke waarvan die drukflens nie deurgaans sydelings ondersteun word nie maar waar
by beide steunpunte die rotasie om die z-as, dus die langs-as van die element, beperk word (dus die balk is by

7.14

beide steunpunte teen torsie ingeklem), word die effektiewe lengtefaktor K bepaal soos in Tabel 7.2
uiteengesit.

TABEL 7.2 Effektiewe lengtefaktore vir eenvoudig-opgelegde balke
Inklemming teen rotasie om die y-as by die steunpunte Effektiewe lengtefaktor K
Belastingstoestand
Normaal Destabiliserend
Vry rotasie om die y-as 1,0 1,2
Gedeeltelik beperk teen rotasie om die y-as 0,85 1,0
Ingeklem teen rotasie om die y-as 0,7 0,85

Die destabiliserende belastingstoestand is van toepassing as die belasting op die drukflens aangewend word en
saam met die balk lateraal kan beweeg. Die normale belasting is van toepassing as die belasting op die
trekflens aangewend word of as die belasting op die drukflens aangewend word maar nie saam met die balk
lateraal kan verplaas nie.

In Figuur 7.11 word die bo-aansig van twee balke getoon. Die effek van die inklemming teen rotasie om die y
as word daarmee verduidelik. Vir die doel van die beskrywing in Figuur 7.11 word die normale belastings-
toestand aanvaar.


FIGUUR 7.11 Effek van inklemming teen rotasie om die y-as

Inklemming teen rotasie om die z-as, dus inklemming teen torsie by die steunpunte, kan deur die volgende
metodes bewerkstellig word :
Web- of flenshegstukke
Lasdraende webverstywers tesame met n bre ondersteuning van die balk
Eksterne laterale ondersteuning teen die drukflens
Flense ingebou in mure.

Die eerste drie metodes word in Figuur 7.12 verduidelik.

L
a
s
d
r
a
e
n
d
e

w
e
b
v
e
r
s
t
y
w
e
r
S
k
e
m
a
t
i
e
s
e

e
k
s
t
e
r
n
e

l
a
t
e
r
a
l
e

o
n
d
e
r
s
t
e
u
n
i
n
g

FIGUUR 7.12 Inklemming teen torsie by steunpunte

Indien die balk by die steunpunte nie teen torsie ingeklem word nie, moet die effektiewe lengtes soos in Tabel
7.2 gegee met 20% vergroot word.



7.15

7.5.3 Effektiewe lengte van die ongesteunde drukflens van kantelbalke

Die effektiewe lengte van die ongesteunde drukflens hang van die randvoorwaardes by die steunpunt en by die
vry-end van die kantelbalk af. Die effektiewe lengtefaktore K vir die ongesteunde drukflens word in SANS
10162-1:2005 in Tabel 2 van Klousule 10.2.2 vir kantelbalke gegee.

Vir kantelbalke, waarvan die drukflens nie deurgaans sydelings ondersteun word nie, word die effektiewe
lengtefaktor K bepaal soos in Tabel 7.3 uiteengesit.

TABEL 7.3 Effektiewe lengtefaktore vir kantelbalke
Inklemmingstoestande Effektiewe lengtefaktor K
Belastingstoestand
By die steunpunt By die vry-end Normaal Destabiliserend
Vry 0,8 1,4
Lateraal ingeklem op drukflens 0,7 1,4
Lateraal en teen torsie ingeklem
Ingeklem teen torsie 0,6 0,6
Lateraal en teen torsie ingeklem 0,5 0,5
Vry 1,0 2,5
Lateraal ingeklem op drukflens 0,9 2,5 Deurlopend met laterale en
torsie inklemming Ingeklem teen torsie 0,8 1,5
Lateraal en teen torsie ingeklem 0,7 1,2
Vry 3,0 7,5
Lateraal ingeklem op drukflens 2,7 7,5 Deurlopend slegs met laterale
inklemming op drukflens Ingeklem teen torsie 2,4 4,5
Lateraal en teen torsie ingeklem 2,1 3,6

Die destabiliserende belastingstoestand is van toepassing as die belasting op die trekflens, dus die bo-flens,
aangewend word en saam met die balk lateraal kan beweeg. Die normale belasting is van toepassing as die
belasting op die drukflens, dus die onder-flens, aangewend word of as die belasting op die trekflens aangewend
word maar nie saam met die balk lateraal kan verplaas nie.


7.5.4 Aanpassing vir n momentgradint

Die vergelyking vir die berekening van die kritieke moment vir laterale torsieknik in vergelyking (7.9) is geldig vir
balke met n dubbel-simmetriese profiel onderhewig aan n konstante buigmoment oor die lengte van die
ongesteunde drukflenslengte.

Vergelyking (7.9) word deur die faktor
2
aangepas. Die faktor maak voorsiening vir die feit dat indien daar n
momentgradint in die balk voorkom, die kritieke moment vir laterale torsieknik hor is as dit die geval vir n balk
met n konstante buigmoment is. Die faktor
2
is n funksie van die verhouding van die end-momente en
word volgens klousule 13.6 (a) van SANS 10162-1:2005 soos volg bereken :


2
2
1,75 1,05 0,30 = + + (7.10)

Die verhouding van die endmomente word soos volg bereken :


2
1
M
M
= (7.11)

Met
1
M die kleiner van die endmomente

2
M die groter van die endmomente

is positief vir dubbel-kromming en negatief vir enkel-kromming.

Die berekening van
2
word in Figuur 7.13 verduidelik.

7.16

1.75
2.5
1.0
+1.0 0.608 0 -1.0
0
2

1
M
1
M
2
M
2
M
2 1
M M =
2
M
2
M
0
1
= M
L L
1
M
1
M

2
M

2
M
L
2 1
M M =
Enkelkromming Dubbelkromming

FIGUUR 7.13 : Berekening van
2


Klousule 13.6 a) van SANS 10162-1:2005 skryf voor dat
2
1,0 = geneem moet word as die moment binne die
ongesteunde drukflens lengte groter is as die groter endmoment of indien daar geen effektiewe laterale
ondersteuning vir die drukflens by een ent van die ongesteunde drukflens voorsien word nie.

In Figuur 7.14 word n paar gevalle vir die berekening van die faktor
2
getoon. Die laterale ondersteuning
soos in die tweede ry getoon, geld vir die drukflens van die I-profiel.

2
2
1
L vir
M
M
u
u

=
2
2
1,75 1,05 0,3 = + +
2 1 3
1,75 = vir L en L
2 1
1,0 = vir L
2 2
1,75 = vir L
2 1
1,75 = vir L
2 2
1,0 = vir L
2 2
1,0 = vir L
2 1
1,75 = vir L
2

FIGUUR 7.14 : Verskillende gevalle vir die berekening van

2


Die kritieke moment
cr
M word met voorsiening vir die invloed van n momentgradint soos volg bereken :




7.17



w y y cr
C I
L K
E
GJ EI
KL
M
2
2
|
|

\
|
+ =

(7.12)


7.5.5 Bepaling van die momentkapasiteit van sydelings ongesteunde balke

Volgens SANS 10162-1:2005 Klousule 13.6 geld vir elemente wat aan n buigmoment onderworpe is en
waarvan die drukflens nie deurgaans sydelings gesteun word nie, die volgende :


7.5.5.1 Dubbel-simmetriese klas 1 en 2 profiele

Vir dubbel-simmetriese klas 1 en 2 profiel, met die uitsondering van geslote vierkantige en pypvormige profiele,
word die momentkapasiteit soos volg bereken :

Indien
p cr
M M 67 . 0 >


|
|

\
|
=
cr
p
p r
M
M
M M
28 . 0
1 15 . 1 maar nie groter as
p
M nie (7.13)

Met
y pl p
f Z M = , die plastiese moment weerstand

cr
M die kritieke moment soos met vergelyking (7.12) bereken

Indien
p cr
M M 67 . 0


cr r
M M = (7.14)


7.5.5.2 Dubbel-simmetriese klas 3 profiele en kanaalprofiele

Vir kanaalprofiele en vir dubbel-simmetriese klas 3 profiele, met die uitsondering van geslote vierkantige en
pypvormige profiele, word die momentkapasiteit soos volg bereken :

Indien
y cr
M M 67 . 0 >


|
|

\
|
=
cr
y
y r
M
M
M M
28 . 0
1 15 . 1 maar nie groter as
y
M nie (7.15)

Met
y e y
f Z M = , die elastiese moment weerstand

cr
M die kritieke moment soos met vergelyking (7.12) bereken

Indien
y cr
M M 67 . 0


cr r
M M = (7.16)



7.5.5.3 Ander profiele

Die momentkapasiteit van sydelings ongesteunde vierkantige holprofiele en ronde pypvormige profiele word
volgens klousule 13.5 van SANS 10162-1:2005 bereken. Hierdie profiele is nie onderhewig aan laterale
torsieknik nie.


7.18

Die momentkapasiteit van sydelings ongesteunde reghoekige holprofiele met buiging om die sterk-as word
volgens klousule 13.6 van SANS 10162-1:2005 bereken, met die kromtrek torsiekonstante 0 =
w
C . Die torsie
weerstand van hierdie profiele word deur die StVenant torsiekonstante oorheers.

Vir mono-simmetriese profiel moet n rasionele ontwerpmetode gebruik word. So n metode word in The
Structural Stability Research Councils Guide to Stability Design Criteria for Metal Structures beskryf.


7.5.5.4 Twee-assige buiging

In die geval van twee-assige buiging moet die profiel aan die volgende voorwaarde voldoen :

0 . 1 +
ry
uy
rx
ux
M
M
M
M
(7.15)

Met
ux
M die buigmoment om die x-as soos veroorsaak deur die gefaktoriseerde belasting vir die
grenstoestand van swigting

rx
M die momentkapasiteit om die x-as soos bereken met klousule 13.6 van
SANS10162-1:2005

uy
M die buigmoment om die y-as soos veroorsaak deur die gefaktoriseerde belasting vir die
grenstoestand van swigting

ry
M die momentkapasiteit om die y-as soos bereken met klousule 13.5 van
SANS10162-1:2005


Die bepaling van die momentkapasiteit van n sydelings ongesteunde IPE200 profiel word in Voorbeeld 7.4 en
Voorbeeld 7.5 verduidelik.

Die berekening van die kapasiteit van n kantelbalk word in Voorbeeld 7.6 verduidelik.

Die berekening van die kapasiteit van balk wat aan twee-assige buiging onderworpe is, word in Voorbeeld 7.7
verduidelik.


HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.4 : Sydelings ongesteunde IPE200 profiel 7.19


n IPE200 profiel word as n eenvoudig opgelegde balk gebruik soos in die skets
getoon.
Die twee ewegroot momente by die steunpunte veroorsaak n konstante buigmoment
in die balk. Die belasting kan as normaal beskou word.
Die bo-flens van die balk is slegs by die twee steunpunte sydelings gesteun. Die balk
is by die twee steunpunte teen rotasie om die z-as ingeklem. Die rotasie om die y-as
by die steunpunte is vry.
Die span van die balk varieer van 0 tot 6000 mm.
Bepaal die momentkapasiteit van die balk.
Graad S355JR staal word gebruik.


IPE200 Profiel
L
M M
z
y
M
Buigmomentdiagram



SASCHB Vir die IPE200 profiel geld :
Tabel 2.9 200 = h mm
100 = b mm
85, =
f
t mm
5,6 =
w
t mm

SANS Klassifikasie van die profiel
10162 Vir die flens geld :
11.2
100 145
5,88 7,696
2 2 8,5
f
y
b
t
f
= = < =

Tabel 4 Vir die web geld (met 0 =
u
C )

2 200 2 8,5 1100 1100
32,68 1 0,39 58.38
5.6
355
u f
w y
y
C h t
t C
f
| |

= = < = = |
|

\

Klas 1

10.2.1 Effektiewe lengte :
Tabel 1 1,0 = K
Rotasie om y-as by steunpunte vry
Rotasie om z-as by steunpunte ingeklem (ingeklem teen torsie)
Belasting word as normaal beskou

13.6 Momentgradintfaktor :

1
2
1,0

= =
M
M
(enkelkromming)


2 2
2
1,75 1,05 0,3 1,75 1,05( 1,0) 0,3( 1,0) 1,0 = + + = + + =
2
1,0 =

Kritieke moment vir laterale torsieknik :

w y y cr
C I
KL
E
GJ EI
KL
M
2
2
|

\
|
+ =


DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.4 : Sydelings ongesteunde IPE200 profiel 7.20

2
5
5 6 4 3 6 9
2,0 10
2,0 10 1,42 10 7,7 10 70,2 10 1,42 10 13,1 10
cr
M
L L
| |
= +
|
\


5
21 16 6
6,283 10
1,535 10 1,860 10 10

| |
= +
|
\
cr
x
M x x x x
L L


Plastiese weerstandsmoment :

3 6
221 10 355 10
p pl y
M Z f

= = 78, 46 = kNm


0,67 0,67 77,35 51,82
p
M = = kNm


Plastiese momentkapasiteit :

0,9 77,35 69,62
r p
M M = = = kNm

Hierdie kapasiteit geld vir 1385 L mm vir die IPE200 profiel


As
p cr
M M 67 . 0 > , dan is


0,28
1,15 1
| |
=
|
\
p
r p p
cr
M
M M M
M

Hierdie kapasiteit gld vir 2955 1385 < L mm vir die IPE200 profiel


As 0,67
cr p
M M , dan is


cr r
M M =
Hierdie kapasiteit geld vir 2955 > L mm

Die resultate van die berekening van die momentkapasiteit van die IPE200 profiel vir
6000 0 L mm word in onderstaande grafiek getoon :
BUIGMOMENTKAPASITEIT VAN IPE200 PROFIEL
0
10
20
30
40
50
60
70
80
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000
Ongesteunde drukflenslengte (mm)
B
u
i
g
m
o
m
e
n
t
k
a
p
a
s
i
t
e
i
t

(
k
N
m
)
L = 1385 mm L = 2955 mm

DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH
HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.5 : Sydelings ongesteunde IPE200 profiel met twee puntlaste 7.21


n IPE200 profiel word as n eenvoudig opgelegde balk met n span van 6.0 m gebruik
soos in die skets getoon.
Die twee ewegroot puntlaste by B en C is opgelegde laste en kan as destabiliserend
beskou word. Die eiegewig van die balk kan buite rekening gelaat word.
By die steunpunte A en D word die rotasie om die z-as ingeklem. Rotasie om die y-as
is by beide steunpunte A en D vry.
Bereken die karakteristieke waarde van P vir die volgende kombinasies van sydelingse
ondersteuning vir die drukflens :
a) Sydelingse ondersteuning by A en D
b) Sydelingse ondersteuning by A, B, C en D
c) Sydelingse ondersteuning by A, C en D
d) Indien die inklemming teen torsie by A en D verwyder word en geen ander
sydelingse ondersteuning van die drukflens voorsien word nie.
Graad S355JR staal word gebruik.





SASCHB Vir die IPE200 profiel geld :
Tabel 2.9 200 = h mm
100 = b mm
8,5 =
f
t mm
5,6 =
w
t mm

SANS Klassifikasie van die profiel
10162 Vir die flens geld :
11.2
100 145
5,88 7,75
2 2 8,5
f
y
b
t
f
= = < =

Tabel 4 Vir die web geld (met 0 =
u
C )

2 200 2 8,5 1100 1100
32,68 1 0,39 58,38
5,6
355
u f
w y
y
C h t
t C
f
| |

= = < = = |
|

\

Klas 1

13.6 Plastiese momentweerstand :

3 6
221 10 355 10 78,46
p pl y
M Z f

= = = kNm
78,5 =
p
M
kNm

0.67 52,57 =
p
M kNm


a) Sydelingse ondersteuning by A en D
Deel A-D :
Tabel 1 Effektiewe lengte van ongesteunde drukflens : 1,2 6000 7200 KL = = mm
13.6
2
1,0 = , maksimum moment tussen punte van laterale ondersteuning


DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH
HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.5 : Sydelings ongesteunde IPE200 profiel met twee puntlaste 7.22


w y y cr
C I
KL
E
GJ EI
KL
M
2
2
|

\
|
+ =



2
5
5 6 4 3 6 9
1.0 2,0 10
2,0 10 1,42 10 7,7 10 70,2 10 1,42 10 13,1 10
7200 7200
cr
x
M
| |
= +
|
\


17,87 =
cr
M < 0.67 52,57 =
p
M kNm

Momentkapasiteit :
0.9 17,87 16,08
r cr
M M = = = kNm

( ) 2 2 1,6 16,08 = = =
u k
M P P kNm

Karakteristieke puntlas :
5,03 =
k
P kN
5,03 =
k
P
kN

b) Sydelingse ondersteuning by A, B, C en D
Deel A-B en deel C-D :
Tabel 1 Effektiewe lengte van ongesteunde drukflens : 1,0 2000 2000 = = KL x mm
13.6 0 = ,
2
2
1,75 1,05 0,3 1,75 = + + =

Deel B-C
Effektiewe lengte van ongesteunde drukflens : 1,0 2000 2000 KL = = mm
0 . 1 = ,
2
2
1,75 1,05 0,3 1,0 = + + =
Deel B-C is die kritieke deel.


w y y cr
C I
KL
E
GJ EI
KL
M
2
2
|

\
|
+ =



2
5
5 6 4 3 6 9
1,0 2,0 10
2,0 10 1,42 10 7,7 10 70,2 10 1,42 10 13,1 10
2000 2000
cr
M
| |
= +
|
\



91,20 =
cr
M > 0,67 52,57 =
p
M kNm

Momentkapasiteit :

0,28
0,28 77,35
1.15 1 1,15 0,9 77,35 1 60,84 69,62
91,20
p
r p p
cr
M
M M M
M
| |
| |
= = = < =
|
|
\
\



( ) 2 2 1,6 60,84 = = =
u k
M P P kNm
Karakteristieke puntlas :
19,01 =
k
P kN
19,01 =
k
P
kN

c) Sydelingse ondersteuning by A, C en D
Deel A-C :
Tabel 1 Effektiewe lengte van ongesteunde drukflens : 1,0 4000 4000 KL = = mm
13.6
2
1,0 = omdat die momemt by B en C ewegroot is
DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH


HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.5 : Sydelings ongesteunde IPE200 profiel met twee puntlaste 7.23
Deel C-D
Effektiewe lengte van ongesteunde drukflens : 1,0 2000 2000 KL = = mm
0 = ,
2
2
1,75 1,05 0,3 1.75 = + + =

Deel A-C is die kritieke deel.


w y y cr
C I
KL
E
GJ EI
KL
M
2
2
|

\
|
+ =



2
5
5 6 4 3 6 9
1,0 2.0 10
2,0 10 1,42 10 7,7 10 70,2 10 1,42 10 13,1 10
4000 4000
cr
M
| |
= +
|
\


35,07 =
cr
M < 0,67 52,57 =
p
M kNm

Momentkapasiteit :
31,57 = =
r cr
M M kNm

( ) 2 2 1,6 31,57 = = =
u k
M P P kNm
Karakteristieke puntlas :
9,87 =
k
P kN
9,87 =
k
P
kN


d) Indien die inklemming teen torsie by A en D verwyder word en geen ander
sydelingse ondersteuning van die drukflens voorsien word nie.


Deel A-D :
Tabel 1 Effektiewe lengte van ongesteunde drukflens : 1,2 (1,2 6000) 8640 KL = = mm
Geen inklemming teen torsie by steunpunte : vergroot K met 20%
13.6
2
1,0 = , maksimum moment tussen punte van laterale ondersteuning


w y y cr
C I
KL
E
GJ EI
KL
M
2
2
|

\
|
+ =



2
5
5 6 4 3 6 9
1.0 2,0 10
2,0 10 1,42 10 7,7 10 70,2 10 1,42 10 13,1 10
8640 8640
cr
M
| |
= +
|
\


14,70 =
cr
M < 0,67 52,57 =
p
M kNm

Momentkapasiteit :
0,9 14,70 13,23
r cr
M M = = = kNm

( ) 2 2 1.6 13,23 = = =
u k
M P P kNm
Karakteristieke puntlas :
4,13 =
k
P kN
4,13 =
k
P
kN




DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH



HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.6 : Kantelbalk 7.24


n 305x165x46 I-profiel word as n eenvoudig opgelegde balk met n span van 5,0 m en
n oorhang kantelbalk met n span van 3,0 m gebruik soos in die skets getoon.
Die karakteristieke opgelegde puntlas P van 12 kN word by die vry end van die
kantelbalk op die onderflens aangewend. Die eiegewig van die balk moet in
berekening gebring word.
Die balk is by steunpunte A en B slegs opgel. Geen inklemming teen torsie en geen
laterale ondersteuning aan die bo-flens word voorsien nie.
Bepaal of die profiel aan die vereistes voldoen.
Graad S355JR staal word gebruik.





SASCHB Vir die 305x165x46 I-profiel geld :
Tabel 2.9 307,1 = h mm
165,7 = b mm
11,8 =
f
t mm
6,7 =
w
t mm

SANS Klassifikasie van die profiel
10162 Vir die flens geld :
11.2
165,7 145
7.02 7,696
2 2 11,8
f
y
b
t
f
= = < =

Tabel 4 Vir die web geld (met 0 =
u
C )

2 307,1 2 11,8 1100 1100
42,31 1 0,39 58,38
6,7
355
u f
w y
y
C h t
t C
f
| |

= = < = = |
|

\

Klas 1

13.6 Plastiese momentweerstand :

3 6
722 10 355 10 256,3
p pl y
M Z f

= = = kNm
256,3
kNm

0,67 171,7 =
p
M kNm


Bepaling van effektiewe lengte en
2

Deel A-B :
Tabel 1 Effektiewe lengte van ongesteunde drukflens : 1,2 5000 6000 KL = = mm

Belasting is normaal (belasting word op die onderflens by die vry end van die
kantelbalk aangewend) dus K=1 volgens Tabel 1 van SANS 10162-1:2005
Geen ondersteuning teen torsie nie, dus moet die effektiewe lengte met 20% verhoog
word.


13.6 0 =

2
2
1,75 1,05 0,3 1,75 = + + =

Deel B-C
Tabel 2 Effektiewe lengte van ongesteunde drukflens : 3,0 3000 9000 KL = = mm
DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.6 : Kantelbalk 7.25

Belasting is normaal (belasting word op die onderflens by die vry end van die
kantelbalk aangewend) dus K=3,0 volgens Tabel 2 van SANS 10162-1:2005


13.6
2
1,0 =
Omdat daar geen sydelingse ondersteuning aan die drukflens by C gegee word nie


Uit bostaande is dit duidelik dat deel B-C die kritieke deel van die balk is, want KL vir
deel B-C is groter as vir deel A-B en
2
vir deel B-C is kleiner as vir deel A-B.


Bepaling van kritieke moment :

w y y cr
C I
KL
E
GJ EI
KL
M
2
2
|

\
|
+ =



2
5
5 6 4 3 6 9
1,0 2,0 10
2,0 10 8,96 10 7,7 10 223 10 8,96 10 195 10
9000 9000
cr
M
| |
= +
|
\


69,19 =
cr
M < 0,67 171,7 =
p
M kNm

Momentkapasiteit : =
r
M
0,9 69,19 62,3
r cr
M M = = = kNm 62,3 kNm

Moment in balk by B as gevolg van die gefaktoriseerde belasting : =
u
M

3
1,6 12 3,0 1,2 46 9,81 10 3,0 1,5 60,04
u
M

= + = kNm 60,0 kNm

62,3 60,04 = > =
r u
M M kNm
Die balk is dus voldoende






















DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH


HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.7 : Twee-assige buiging 7.26


n PC300x100 kanaal-profiel word as n eenvoudig opgelegde balk met n span van 6,0
m gebruik soos in die skets getoon.
Die karakteristieke opgelegde gelykverspreide las van 8 kN/m veroorsaak buiging om
die sterk-as van die profiel. Die karakteristieke opgelegde puntlas P word by midspan
aangewend en veroorsaak buiging om die swak-as van die profiel. Die eie-gewig van
die balk moet vir buiging om die sterk-as in berekening gebring word.
Die balk is by steunpunte A en B teen torsie ingeklem. Die bo-flens word by
steunpunte A en B sydelings gesteun.
Bepaal die maksimum karakteristieke puntlas P wat op die balk aangewend kan word.
Graad S355JR staal word gebruik.





SASCHB Vir die PC300x100 kanaal-profiel geld :
Tabel
2.12
300 = h mm
100 = b mm
16,5 =
f
t mm
9,0 =
w
t mm

SANS Klassifikasie van die profiel
10162 Vir die flens geld :
11.2
100 145
6,061 7,696
16,5
= = < =
f
y
b
t
f


Tabel 4 Vir die web geld (met 0 =
u
C )

2 300 2 16,5 1100 1100
29,67 1 0,39 58,38
9.0
355
u f
w y
y
C h t
t C
f
| |

= = < = = |
|

\

Klas 1

13.6 Elastiese momentweerstand om sterk-as :

3 6
545 10 355 10 193,48
y e y
M Z f

= = = kNm
193,48
kNm

0,67 129,63 =
y
M kNm


Bepaling van effektiewe lengte en
2

Deel A-B :
Tabel 1 Effektiewe lengte van ongesteunde drukflens : 1,2 6000 7200 KL = = mm
Belasting word as destabiliserend beskou.

13.6
2
1,0 =

Maksimum moment om die sterk-as by midspan tussen die laterale ondersteuning van
die drukflens by steunpunte A en B.


DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.7 : Twee-assige buiging 7.27

Bepaling van kritieke moment :

w y y cr
C I
KL
E
GJ EI
KL
M
2
2
|

\
|
+ =



2
5
5 6 4 3 6 9
1,0 2,0 10
2,0 10 5,67 10 7,7 10 358 10 5,67 10 81,0 10
7200 7200
cr
M
| |
= +
|
\


81,35 =
cr
M < 0,67 129,63 =
y
M kNm


Momentkapasiteit (buiging om die sterk-as van die profiel) : =
rx
M
0,9 81,35 73,21
rx cr
M M = = = kNm 73,2 kNm

13.5 Elastiese weerstandmoment om die swak-as :
=
ry
M

3 6
0,9 81,7 10 355 10 26,10
ry ey y
M Z f

= = = kNm 26,1 kNm

Interaksievergelyking :
13.6 e)
1,0 +
uy
ux
rx ry
M
M
M M




2 3 2
(1,6 8 1,2 45,4 9,81 10 ) 6
60,0
8 8
ux
wL
M

+
= = = kNm


1,6 1,6 6
2,40
4 4
uy
PL P
M P

= = = kNm


60,0 2,40
1,0
73,2 26,1
+ =
P


= P
1,96 = P kN 1,96 kN














DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH


7.28

7.6 SKUIF-KAPASITEIT VAN BALKE

7.6.1 Teoretiese skuifspanningsverdeling

Skuifspannings (shear stresses) in balke as gevolg van skuifkragte word volgens vergelyking 7.16 bereken :


t I
y A V
*
= (7.16)

Met V die aangewende skuifkrag (applied shear force)

*
A oppervlakte van die gedeelte van die profiel bokant die snit waar die skuifspanning
bereken word
y Vertikale afstand vanaf die swaartepunt van die hele profiel tot by die swaartepunt van
*
A
t die wydte van die profiel by die snit waar die skuifspanning bereken word
I die snittraagheidsmoment van die hele profiel

Bostaande parameters word aan hand van n IPE200 profiel in Figuur 7.15 getoon asook die
skuifspanningsverdeling in die profiel as gevolg van n 180 kN skuifkrag.

Die skuifspanning in n warmgewalste I- of H-profiel kan egter ook met behulp van n vereenvoudigde
uitdrukking soos in vergelyking 7.17 gegee, bereken word.


w
t h
V
= (7.17)

Met V die aangewende skuifkrag
h die totale diepte van die profiel

w
t die webdikte van die profiel

y
V =180 kN
t = t
t
y
b
x x
y
w
f
A*
SP
IPE200 PROFIEL
y
y
t I
y A V
*
=
w
t h
V
=
44,4 MPa
SKUIFSPANNINGSVERDELING

FIGUUR 7.15 : Skuifspanningsverdeling in n I-profiel





7.29

7.6.2 Skuifkapasiteit van die web van profiele met twee flense

Uit Figuur 7.15 blyk dit duidelik dat die skuifkrag hoofsaaklik deur die web gedra word. Dit is ook duidelik dat
die benaderde metode vir die berekening van die skuifspanningsverdeling soos in vergelyking 7.17 gegee,
bevredigende resultate lewer. Die klein verskil in die skuifspanningsverdeling regverdig dus nie die meer
komplekse berekening met behulp van die rasionele benadering soos in vergelyking 7.16 gegee.

Volgens SANS 10162-1:2005 Klousule 13.4.1 word die skuifkapasiteit
r
V (shear capacity) van die web van n
profiel met twee flense, dus I-, H- en kanaalprofiele, soos volg bereken :


s v r
f A V = (7.18)

Met
r
V die skuifkapasiteit

v
A die skuifarea

s
f die skuifspanning

Die skuifarea
v
A word soos volg bereken :

Vir warmgewalste profiele :
w v
t h A = (7.19)

Vir plaatbalke :
w w v
t h A = (7.20)

Die skuifspanning
s
f kan soos volg bereken word onder die voorwaarde dat geen webknik as gevolg van
skuifspannings sal voorkom nie :

0,66 =
s y
f f (7.21)

Webknik as gevolg van skuifspannings word vermy mits :


y
v
w
w
f
k
t
h
440 (7.22)

Met
w
h die afstand tussen die twee flense, dus
f w
t h h 2 =

v
k die skuifknik-koffisint (vir warmgewalste profiele sonder webverstywers is
5,34 =
v
k )

7.6.3 Skuifkapasiteit van die web van profiele sonder twee flense

In die geval van die web van n profiel sonder twee flense, soos byvoorbeeld reghoekige soliede profiele, ronde
profiele en T-profiele, kan die skuifspanningsverdeling nie meer as konstant oor die diepte benader word nie.
Die skuifspanningsverdeling moet met behulp van n rasionele metode bereken word, soos die metode beskryf
in vergelyking 7.16. Die maksimum skuifspanning, wat op die vlak van die swaartepunt van die hele profiel
voorkom, mag nie die waarde van 0,66
y
f oorskry nie onderhewig aan die voorwaarde dat geen skuifknik sal
voorkom nie.


Die bepaling van die skuifkapasiteit word in Voorbeelde 7.8 en 7.9 toegelig.


HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.8 : Skuifkapasiteit van n 533x210x82 I-profiel 7.30

Die skuifkapasiteit van n 533x210x82 I-profiel moet bepaal word.
Graad S355JR staal word gebruik.

SASCHB Vir die 533x210x82 I-profiel geld :
Tabel
2.12
528,3 = h mm
208,7 = b mm
13,2 =
f
t mm
SANS 9,6 =
w
t mm
10162-1
13.4.1.1
528,3 2 13,2 5,34
52,28 440 440 53,97
9,6 355
w v
w y
h k
t f

= = < = =


Skuifkapasiteit :


s v r
f A V = =
r
V

3
0,9 528,3 9,6 0,66 355 10 1069,5
r
V

= = kN 1069,5 kN


In die algemeen sal die skuifkapasiteit slegs bepalend wees in die ontwerp van balke
met warmgewalste I- en H-profiele as die balk baie kort is of as n baie groot
gekonsentreerde las naby die steunpunt aangewend word.


Beskou die eenvoudig opgelegde balk in die skets hieronder :



Die puntlas P word op n afstand a vanaf steunpunt B aangewend.
Die bo-flens van die balk word oor die volle lengte sydelings gesteun.

Die posisie en die grootte van die puntlas moet bepaal word sodat die buigkapasiteit
en die skuifkapasiteit gelyktydig bereik word.


Tabel 4 Klassifikasie van die profiel :
Vir die 533x210x82 I-profiel geld :
528,3 = h mm
208,7 = b mm
13,2 =
f
t mm
9,6 =
w
t mm

Vir die flens :

145 208,7 170
7,751 7,905 9,023
2 2 13,2
f
y y
b
t
f f
= < = = < =

Klas 2

DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.8 : Skuifkapasiteit van n 533x210x82 I-profiel 7.31

Vir die web :

2 528,3 2 13,2 1100
52,28 58,38
9,6
f
w
y
h t
t
f

= = < =


Klas 2 profiel

13.5 Momentkapasiteit : =
r
M

3 6
0,9 2060 10 355 10 658,2
r pl y
M Z f

= = = kNm
658,2
kNm

Van momente-ewewig om steunpunt A volg :
|

\
|
=
5
5 a
P R
B

Maksimum skuifkrag :
|

\
|
=
5
5 a
P V
u

Maksimum moment :
a
a
P M
u
|

\
|
=
5
5


Dus volg :

5
658,2
5
| |
= =
|
\
r
a
M Pa

5
1069,5
5
| |
= =
|
\
r
a
V P

Uit bostaande twee vergelykings volg :
= a
0,615 = a m 0,615 m
= P
1219,6 = P kN 1219,6 kN















DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH


HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.9 : Skuifspanning in n 102x133x13 T-profiel 7.32

Die skuifspanning in n 102x133x13 T-profiel onderworpe aan n vertikale skuifkrag van
80 kN moet bepaal word.

Graad S355JR staal word gebruik.

SASCHB Vir die 102x133x13 T-profiel geld :
Tab. 2.15 102 = h mm
133 = b mm
8 . 7 =
f
t mm
8 . 5 =
w
t mm
SANS
10162-1
Vir die bepaling van die skuifkapasiteit van T-profiele moet n rasionele metode gebruik
word om die skuifspanning te bereken.

13.4.2 Verwys na vergelykng 7.16 in die notas :

t I
y A V
*
=

8
0
.
8
2
1
.
2
1
0
2



Berekening van skuifspanning as gevolg van n vertikale skuifkrag van 80 kN :

Skuifspanning op vlak A-A (op vlak van swaartepunt van die profiel) :
Area onder vlak A-A : * 80.8 5.8 468.64 A = = mm
2

Swaartepuntafstand : 4 . 40 2 / 8 . 80 = = y mm

3
6
* 80 10 468.64 40.4
196.4
1.33 10 5.8
VA y
I t

= = =

MPa < 0.9(0.66 ) 210.9
y
f = MPa

Skuifspanning op vlak B-B in die web (verontagsaam die ronding tussen web en flens)
Area bokant vlak B-B : * 133 7.8 1037.4 A = = mm
2

Swaartepuntafstand : 3 . 17 2 / 8 . 7 2 . 21 = = y mm

3
6
* 80 10 1037.4 17.3
186.0
1.33 10 5.8
VA y
I t

= = =

MPa < 0.9(0.66 ) 210,9
y
f = MPa

Skuifspanning op vlak C-C :
Area links van C-C :
133 5.8
* 7.8 496.1
2
A
| |
= =
|
\
mm
2

Swaartepuntafstand : 3 . 17 2 / 8 . 7 2 . 21 = = y mm

3
6
* 80 10 496.1 17.3
66.2
1.33 10 7.8
VA y
I t

= = =

MPa < 0.9(0.66 ) 210,9
y
f = MPa

DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH
7.33

7.7 WEBSWIGTING EN WEBKNIK

7.7.1 Drakapasiteit van n web

Onverstyfde webbe van balke wat aan gekonsentreerde belasting loodreg op een flens in die vlak van die web
onderworpe is, moet hierdie belasting deur drukspanning in die web weerstaan. Die web kan gevolglik swig as
gevolg van oorskryding van die vloeispanning of as gevolg van webknik. Hierdie gekonsentreerde belastings
word as interne belasting geklassifiseer mits die las op n afstand groter as die profieldiepte vanaf die end
aangewend word of die belasting word as n end belasting geklassifiseer as dit op n afstand kleiner as die
profieldiepte vanaf die end aangewend word. Reaksiekragte op die end van n balk word hier ingesluit.

Die kapasiteit van n profiel teen webswigting en webknik word bereken volgens Klousule 14.3.2 van SANS
10162-1:2005. As die web relatief dik is, sal die vloeispanning oorskry word voordat die web sal knik. In die
geval van n interne belasting word die kapasiteit teen oorskryding van die vloeispanning met behulp van
uitdrukking 14.3.2 a) i) van SANS 10162-1:2005 bepaal :

( )
f y w bi r
t N f t B 10 + = (7.23)

In die geval van n end belasting word die kapasiteit teen oorskryding van die vloeispanning met behulp van
uitdrukking 14.3.2 b) i) van SANS 10162-1:2005 bepaal :

( )
f y w be r
t N f t B 4 + = (7.24)

Met
r
B die gefaktoriseerde drakapasiteit (bearing resistance) van die web

bi
weerstandfaktor vir web drakapasiteit vir n interne las met 80 . 0 =
bi


be
weerstandfaktor vir web drakapasiteit vir n end las met 75 . 0 =
be

N lengte van die stywe ondersteuning of lengte van gekonsentreerde las

Die parameters van vergelykings 7.23 en 7.24 word in Figuur 7.16 verduidelik.

k
h

FIGUUR 7.16 : Definisie van parameters vir drakapasiteit

As die web relatief dun is, sal die web as gevolg van die drukspanning knik voordat die vloeispanning oorskry
word. In die geval van n interne belasting word die kapasiteit teen webknik met behulp van uitdrukking 14.3.2
a) ii) van SANS 10162-1:2005 bepaal :

E f t B
y w bi r
2
45 . 1 = (7.25)

In die geval van n end belasting word die kapasiteit teen webknik met behulp van uitdrukking 14.3.2 b) ii) van
SANS 10162-1:2005 bepaal :

E f t B
y w be r
2
60 . 0 = (7.26)


7.34

Met
r
B die gefaktoriseerde kapasiteit teen knik van die web

bi
weerstandfaktor vir webknik vir n interne las met 80 . 0 =
bi


be
weerstandfaktor vir webknik vir n end las met 75 . 0 =
be


Die uitdrukkings 7.25 en 7.26 is empiries bepaal en teen eksperimentele data gekalibreer.

Indien die drakapasiteit van n web as gevolg van webknik of as gevolg van oorskryding van die vloeispanning
oorskry word, moet die web deur middel van lasdraende verstywers versterk word. Die ontwerp van lasdraende
verstywers word in 7.72 hieronder beskryf.


7.7.2 Ontwerp van lasdraende verstywers

Die ontwerp van lasdraende verstywers vir profiele met twee flense en n enkel web word in klousule 14.4 van
SANS 10162-1:2005 beskryf.

Lasdraende webverstywers word in pare, een verstywer aan weerskante van die web, tussen die twee flense
ingepas. Die wydte van die verstywer moet sodanig gekies word dat dit so na aan die rand van die flens strek
as wat dit moontlik is. Die wydte tot dikte verhouding van die webverstywer moet aan die vereistes soos in
Tabel 3 van klousule 11.2 van SANS 10162-1:2005 uiteengesit, voldoen, met :


y
v
f
t
b 200
(7.27)

Webverstywers word as kolomme volgens klosule 13.3 van SANS 10162-1:2005 ontwerp. Die kolom bestaan
uit die twee webverstywers en n gedeelte van die web. By n interne webverstywer is die bydraende lengte van
die web gelyk aan
w
t 25 , en by n end webverstywer is die bydraende lengte van die web gelyk aan
w
t 12 . Die
effektiewe lengte van die kolom L K word as L 75 . 0 geneem, waar L die lengte van die webverstywer is. Op
die kontakvlak tussen die flens en die webverstywer word slegs die effektiewe wydte
e
b van die webverstywer
in berekening gebring by die bepaling van die kontakarea. Die ronding tussen die flens en die web van die
profiel word dus van die wydte van die webverstywer afgetrek om die effektiewe wydte te verkry.

Die webverstywer moet sodanig aan die web verbind word dat die volle aksiaallas in die webverstywer na die
web oorgedra kan word.

In Figuur 7.17 word die parameters vir die ontwerp van webverstywers verduidelik.

Flens
Web
Webverstywer t
v
b
v
12 t
w
t
w
b
b
e y
b
b
v
y
h
x x
W
e
b
v
e
r
s
t
y
w
e
r
L
v
t
w
t
f
Webverstywer
25 t w
t
w
Web
Flens
t
v
b
v
b
a) Webverstywer op die end
b) Interne webverstywer

FIGUUR 7.17 Parameters vir webverstywers

Die bepaling van die drakapasiteit en ontwerp van webverstywers word in Voorbeeld 7.10 toegelig.



HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.10 : Drakapasiteit van die web van n 356x171x45 I-profiel 7.35


n 356x171x45 I-profiel word as n balk gebruik om n 152x152x23 H-profiel te dra soos
in die skets getoon. Die kolom dra n gefaktoriseerde aksiaallas van 850 kN en word
deur n stywe plaat met die flens van balk verbind.

Graad S355JR staal word gebruik.

Bepaal of die webkapasiteit van die 356x171x45 I-profiel voldoende is om die las te
dra. Indien die profiel onvoldoende is, moet webverstywers ontwerp word.





SASCHB Vir die 356x171x45 I-profiel geld :
Tab. 2.9 171 = b mm
7 . 9 =
f
t mm
9 . 6 =
w
t mm
2 . 10
1
= r mm
SANS
10162-1 Bepaling van die drakapasiteit by n interne punt :
14.3.2 Oorskryding van vloeispanning :
( ) ( )
3
10 0,8 6,9 355 152 10 9,7 10 487,9
r bi w y f
B t f N t

= + = + = kN < 850 kN
Webknik :

2 2 5 3
1.45 1,45 0,80 6,9 355 2 10 10 465,4
r bi w y
B t f E

= = = kN < 850 kN


Die profiel is dus in beide gevalle onvoldoende. Lasdraende verstywers moet voorsien
word.


Beskikbare wydte vir webverstywer :

( ) ( ) / 2 171 6,9 / 2 82,05
v w
b b t = = = mm

Naaste standaard wydte van n plat staaf is 80 mm.
Kies dus 80x12 plat staaf as webverstywers.

Wydte-tot-dikte verhouding van webverstywer :
Tabel 3
80 200 200
6,67 10,62
12
355
v
v
y
b
t
f
= = < = =


Kapasiteit teen oorskryding van vloeispanning :
Effektiewe wydte van verstywer :

1
80 10,2 69,8
e v
b b r = = = mm

DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.10 : Drakapasiteit van die web van n 356x171x45 I-profiel 7.36

( ) ( )
3
10 2 0,80 355 6,9 152 10 9,7 2 69,8 12 10
r bi y w f e v
B f t N t b t

( ( = + + = + +

=
r
B
963,7 = kN > 850 kN, dus voldoende 963,7 kN

Vir die bepaling van die kapasiteit teen webknik, sien uitleg van webverstywer in skets


25t = 172.5 mm
t = 12 mm v
w
x x
t = 6.9 mm
y
y
Web
Verstywer
Verstywer
w




Die webverstywer word as n kolom volgens klousule 13.3 van SANS 10162-1:2005
ontwerp. Die profiel is n dubbel-simmetriese kruisvormige profiel.


Bepaling van sniteienskappe :

2
3 3
6
172,5 6,9 6,9 2 12 80
2 80 12 40 4,653 10
12 2 12
xx
I x
| |
= + + + =
|
\
mm
4



3 3
6
2 80 12 6,9 172,5
2,974 10
12 12
yy
I

= + = mm
4



3
2 80 12 172,5 6,9 3,11 10 A x = + = mm
2



6
3
4,653 10
38,68
3,11 10
xx
x
I
r
A

= = =

mm

6
3
2,974 10
30,92
3,11 10
yy
y
I
r
A

= = =

mm


3 2 2 2 2 2
0
10 452 . 2 92 . 30 68 . 38 x r r r
y x
= + = + = mm
2


( )
3
3 3 5
1
172,5 6,9 2 80 12 1,110 10
3 3
bt
J
| |
= = + =
|
\
mm
4


Effektiewe lengte van kolom :
( ) 0,75( 2 ) 0,75 352 2 9,7 249,5
f
KL h t = = = mm

13.3 Dubbel-simmetriese kruisvormige profiel :

DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.10 : Drakapasiteit van die web van n 356x171x45 I-profiel 7.37


2 2 5
4
2 2
2 10
4,4744 10
249,5
38,68
ex
x
E
f
KL
r

= = =
| | | |
| |
\
\
MPa



2 2 5
4
2 2
2 10
3,032 10
249,5
30,92
ey
y
E
f
KL
r

= = =
| | | |
| |
|
\
\
MPa



2 4 5
3
2 2 2 3 3
0
1 7,7 10 1,110 10
1,121 10
3,11 10 2,452 10
w
ez
z z
EC
f GJ
K L Ar
| |

= + = =
|

\
MPa


3
1,121 10
e ez
f f = = MPa


3
355
0,563
1,121 10
y
e
f
f
= = =

=
r
C

( ) ( )
1 1
1,34 2 3 2,68 3
1 0,90 3,11 10 355 1 0,563 10 859,5
n n
r y
C Af

= + = + = kN 859,5 kN

Die webverstywer is dus voldoende.

























DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH


7.38

7.8 VERPLASING VAN BALKE

Die verplasing van die struktuur is in die algemeen die maatstaaf vir die diensbaarheid van die struktuur.

Strukturele elemente moet sodanig ontwerp word dat die verplasings onder diensbaarheidslaste aanvaarbaar is
met betrekking tot die volgende aspekte :

Die beplande gebruik van die struktuur
Moontlike skade aan nie-strukturele elemente
Moontlike skade aan die struktuur self, met inagname van die bykomstige effekte as gevolg van die
laste wat op die verplaasde struktuur inwerk (tweede-orde effekte)
Moontlike skade aan naasligende strukture.

Verplasings in n struktuur of in gedeeltes van die struktuur mag nie die voorkoms en die funksie van die
struktuur nadelig affekteer nie, by voorbeeld word die verplasings van vloerbalke om verskeie redes beperk.
Indien die verplasings van vloerbalke te groot is, kan die gebruiker van die struktuur direk geraak word, soos
byvoorbeeld deur deure wat nie oordentlik kan oop- of toemaak nie. In uiterste gevalle kan die deursakking van
n balk met die blote oog waargeneem word wat n baie nadelige indruk skep.

Skade aan nie-strukturele elemente as gevolg van verplasings moet vermy word. As byvoorbeeld die
verplasings van balke te groot is, kan krake in vloerblaaie verwag word. Soortgelyk sal groot sydelingse
verplasings as gevolg van windlaste krake in afskortingsmure (partition walls) laat ontstaan. Indien die balk n
gepleisterde plafon dra, sal oormatige verplasings die pleister laat kraak. Soortgelyke probleme kan in
baksteenmure, starre afskortings en selfs in die waterpyp-stelsel van die gebou onstaan. Die eiegewig van die
strukturele elemente word gewoonlik nie by die berekening van die verplasings ingesluit nie aangesien die
verplasings as gevolg daarvan reeds tydens konstruksie ontstaan het voordat die nie-strukturele elemente
aangebring word. Vir dakbalke word soortgelyke beperkings op verplasings gestel.

Oormatige verplasings kan skade aan die struktuur veroorsaak. Die addisionele effek van die laste op die
verplaasde struktuur word deur die tweede-orde analiese in berekening gebring. Langtermyn effekte, soos
versakkings van fondamente en kruip van die konstruksiemateriaal onder langtermyn spannings moet in
aanmerking geneem word.

As algemene riglyne vir die beperkings op verplasings kan die waardes soos in SABS 0160-1989 Tabel 1 en
Aanhangsel E gegee, gebruik word. Aanbevole maksimum waardes vir verplasings word ook in Aanhangsel D
van SANS 10162-1:2005 gegee. Maksimum verplasings word as n breukdeel van die span van die balk vir
vertikale verplasings of as n breukdeel van die hoogte van n verdieping of die gebou vir horisontale verplasings
gegee.

Die toepassings van die voorskrifte vir die grenstoestand van diensbaarheid word in Voorbeeld 7.10 toegelig.


HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.11 : Grenstoestand van diensbaarheid 7.39

n Vloerbalk in n residensile gebou span eenvoudig opgel oor n afstand van 5,0 m.
Die drukflens van die balk word oor die hele lengte van die balk deur die vloerblad
sydelings gesteun. Die nominale opgelegde las van 7,0 kN/m en die nominal eiegewig
van 3,2 kN/m, waarby die eiegewig van die balk ingesluit is, moet in berekening
gebring word.
n Geskikte profiel moet gekies word.

Graad S355JR staal word gebruik.

SASCHB Eerste keuse : IPE
AA
200
Tab. 2.9 196, 4 h = mm
100 = b mm
6,7
f
t = mm
4,5
w
t = mm
SANS
10162-1 Klassifikasie van profiel :
Tabel 4
Flens :
100 145
7,463 7,696
2 2 6,7
f
y
b
t
f
= = < =

Web :
196,4 2 6,7 1100
40,67 58,38
4,5
w
w
y
h
t
f

= = < =
Klas 1

13.5 Momentkapasiteit : M
r
=

3 6
0,9 176 10 355 10 56,23
r pl y
M Z f

= = = kNm 56,2 kNm

Gefaktoriseerde aangewende moment :

( ) ( )
2 2
1,2 1,6 1,2 3.2 1,6 7.0 5
47.0
8 8
n n
u
G Q L
M
+ +
= = = kNm M
u
=
47.0 kNm
47,0 56,2
u r
M M = < = kNm - die profiel is dus voldoende

Skuifkapasiteit :

196,4 2 6,7
40,67 440 53,97
4,5
w v
w y
h k
t f

= = < =


0,66 234,3
s y
f f = = MPa
V
r
=

3
0,9 196,4 4,5 234,3 10 186,4
r v y
V A f

= = = kN 186,4 kN

Gefaktoriseerde aangewende skuifkrag :

( ) ( ) 1,2 1,6 1,2 3,2 1,6 7,0 5
37,6
2 2
n n
u
G Q L
V
+ +
= = = kN
V
u
=
37,6 kN
37,6 186,4
u r
V V = < = kN - die profiel is dus voldoende

Bepaling van verplasing :
Gefaktoriseerde opgelegde las vir die grenstoestand van swigting :
1,0 7,0
n
w Q = = kN/m


DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 7 : BALKE Bladsy
VOORBEELD 7.11 : Grenstoestand van diensbaarheid 7.40

SAISCHB
4 4
5 6
5 5 7,0 5000
18,62
384 384 2,0 10 15,3 10
wL
EI

= = =

mm
Tab. 5.19
SANS Aanbevole maksimum verplasing by midspan van n balk is L/300
10162
Aanh. D
5000
16,67 18.62
300 300
L
= = < = mm
Die balk is dus nie voldoende vir die grenstoestand van diensbaarheid nie.

Tweede keuse : IPE200


Momentkapasiteit en skuifkapasiteit van die IPE200 is voldoende (Kapasiteite van
IPE
AA
200 is reeds voldoende)


Bepaling van verplasing van IPE200 profiel :

4 4
5 6
5 5 7,0 5000
14,7
384 384 2,0 10 19,4 10
wL
EI

= = =

mm < 16,67
300
L
= mm

Die IPE200 profiel is dus ook vir die grenstoestand van diensbaarheid voldoende.




























DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

8.1

HOOFSTUK 8 : BALK-KOLOMME

8.1 INLEIDING

Balk-kolomme (beam columns) is struktuurelemente wat sowel aan aksiale kragte asook buigmomente
onderwerp word. In enkel- en multiverdieping raamwerke dra die kolomme n aksiale las as gevolg van die
gravitasielaste, buigmomente as gevolg van horisontale en vertikale laste asook die momente wat deur die
eksentrisiteite van die verbindings van die balke na die kolomme oorgedra word. Die aksiaalkragte en die
buigmomente in die elemente word deur middel van n globale struktuurontleding bepaal.

In Figuur 8.1 a) word die kolom van n enkelverdieping portaalraam getoon wat n aksiaallas en n moment dra
as gevolg van die kragte wat deur die momentvaste verbinding vanaf die dakbalk na die kolom oorgedra word.
In Figuur 8.1 b) word die kolom van n multi-verdieping raamwerk getoon waar die moment in die kolom deur
die eksentrisiteit van die skuifkrag in die balk veroorsaak word. Die skuifkrag in die balk word deur n
skuifverbinding as n aksiaalkrag aan die kolom oorgedra.


FIGUUR 8.1 : Tipiese balk-kolomme

Afhangende van die uitleg van die struktuur en die randvoorwaardes vir die element kan die kapasiteit van die
balk-kolomme bepaal word deur die kapasiteit van die dwarssnit van die profiel, die globale elementkapasiteit of
deur die laterale torsie-knik kapasiteit van die element. Aldrie moontlikhede moet ondersoek word by die
bepaling van die kapasiteit van balk-kolomme.


8.2 GEDRAG VAN BALK-KOLOMME

Die gedrag van n gesoleerde balk-kolom kan soos volg beskryf word afhangende van die statiese rand-
voorwaardes en die slankheid van die betrokke struktuurelement. Die in-vlak buiging, laterale torsieknik en
twee-assige buiging van n balk-kolom word in Figuur 8.2 verduidelik.

In Figuur 8.2 a) word n gesoleerde balk-kolom getoon wat slegs n in-vlak gedrag toon, aangesien die balk oor
die volle lengte in die x-rigting gesteun is. Die balk-kolom is aan entmomente M
1
en M
2
om die x-as en n
aksiaallas P onderworpe. Die lasdrakapasiteit van die element word dus deur die kapasiteit van die snit teen
buiging om die x-as of in-vlak knik in die y-rigting bepaal. Die kolom verplaas dus deur v(z) in die y-z vlak
alleen.

In Figuur 8.2 b) word n balk-kolom getoon wat aan entmomente M
1
en M
2
asook n aksiaallas P onderworpe is.
In teenstelling met die balk-kolom in Figuur 8.2 a) word hierdie element nie lateraal langs die lengte in die x-
rigting gesteun nie en gevolglik kan laterale torsieknik as gevolg van die buigmoment die lasdrakapasiteit van
die balk-kolom bepaal. Die lasdrakapasiteit kan egter ook in hierdie geval deur die buigkapasiteit van die profiel
of deur die knikkapasiteit om die y-as van die profiel bepaal word. Die swigmodus hang van die lengte van die
element, die randvoorwaardes en die verdeling van die buigmoment af. Indien laterale torsieknik bepalend is,
sal die kolom dus aanvanklik deur v(z) in die y-z vlak verplaas asook rotasie om die z-as ondergaan.
8.2

A
B
R
By
R
Ay
Sydelingse
ondersteuning
z
P
y
x
L
P
a) In-vlak buiging
M
2
M
1
Buiging om x-as
A
B
R
By
R
Ay
z
P
y
x
L
P
b) Laterale torsieknik
M
2
M
1
Buiging om x-as
Sydelingse
ondersteuning
A
B
R
By
R
Ay
z
P
x
L
P
c) Twee-assige buiging
M
2x
M
1x
Buiging om x- en y-as
R
Ax
M
1y
R
Bx
M
2y
y

FIGUUR 8.2 : Belasting op balk-kolomme

In Figuur 8.2 c) word n balk-kolom getoon wat aan entmomente M
1x
en M
2x
asook entmomente M
1y
en M
2y

saam met n aksiaallas P onderworpe is. Die lasdrakapasiteit word ook in hierdie geval deur die kapasiteit van
die snit, die knikkapasiteit om die y-as of die laterale torsieknik kapasiteit van die element bepaal. In hierdie
geval sal die balk-kolom deur v(z) in die y-z vlak verplaas en n rotasie om die z-as ondergaan.

Elkeen van hierdie moontlike toestande van n balk-kolom sal afsonderlik beskryf word.


8.3 IN-VLAK GEDRAG VAN n GESOLEERDE BALK-KOLOM

In Figuur 8.3 word die in-vlak gedrag van n balk-kolom getoon.
L
B
e
l
a
s
t
i
n
g
FIGUUR 8.3 : In-vlak gedrag van balk-kolomme

Indien die verplasing van n gesoleerde balk-kolom tot die vlak van buiging beperk word, sal die gedrag van die
balk-kolom n samestelling wees van buiging en knik as gevolg van die aksiale drukkrag soos in Figuur 8.3
getoon. Kurwe 1 van Figuur 8.3 toon die linere gedrag van n balk onder buiging, terwyl kurwe 2 die beperking
soos deur M
p
gestel, aantoon. Kurwe 3 toon die oorgang vir n elasties-plastiese balk van kurwe 1 na kurwe 2.
Daar is geen aksiaallas teenwoordig nie.

Die elastiese knik van n sentries belaste drukelement by die kritieke aksiale druklas P
cr
word deur die tipiese
bifurkasie kurwe 4 aangedui. Kurwe 5 gee die interaksie tussen buiging en knik vir elastiese elemente en laat
8.3

toe vir die addisionele moment Pv(z) soos deur die aksiaalkrag veroorsaak as gevolg van die verplasing van die
balk in die y-rigting. Kurwe 6 gee die interaksie tussen die buiging en die aksiaalkrag wat volle plastisiteit van
die snit veroorsaak. Hierdie kurwe maak voorsiening vir die vermindering van die plastiese moment van M
p
na
M
pr
weens die teenwoordigheid van die aksiaallas asook vir die addisionele moment Pv(z) as gevolg van die
aksiaallas.

Die werklike gedrag van n balk-kolom word deur kurwe 7 aangedui wat n oorgang vanaf kurwe 5 vir die
elastiese gedrag na kurwe 6 vir die plastiese gedrag gee.

8.3.1 Elastiese balk-kolomme

n Tipiese balk-kolom onder aksiaalkrag P en entmomente M en M word in Figuur 8.4 getoon, waar die
verhouding van die twee entmomente is en die waarde van -1 vir enkelkromming buiging met twee gelyke
entmomente tot +1 vir dubbelkromming buiging met gelyke entmomente kan aanneem. Die balk-kolom soos in
Figuur 8.4 getoon, word sydelings ondersteun en kan dus slegs in die vlak van die aangewende entmomente
deur ( ) z v verplaas. Verder word aangeneem dat die balk-kolom aanvanklik reguit was.

L
M
M
M
P
P
( ) z v
z
( )
L
M + 1
( )
L
M + 1
M
2
2
dz
v d
EI
x

( )
(

L
z
M
1
1
( ) z v P

FIGUUR 8.4 : In-vlak buigmoment in n balk-kolom

Die buigmoment in die balk-kolom is die som van die moment as gevolg van die entmomente en
gepaardgaande reaksies asook die momente as gevolg van die eksentrisiteit van die aksiaallas en kan soos
volg geskryf word :

( )
( )
( ) z v P
L
z M
M z M +
+
=
1
(8.1)

Die verloop van die buigmoment word in Figuur 8.4 getoon.

Verder kan bewys word dat die uitdrukking vir die verplasing van die balk soos volg lui :

( ) ( )
(

+ +
|
|

\
|
+ =
L
z
z
L L
z
P
M
z v

1 1 sin
tan
1
sin
cos (8.2)

Met
e x
C
P
L EI
P
2
2
2

= =

Uit vergelyking 8.2 blyk dit dat as die aksiaallas P die kritieke aksiaallas
e
C nader, sal L die waarde nader
en gevolglik sal
L sin
1
. Gevolglik sal v soos deur kurwe 5 in Figuur 8.3 aangetoon. Hierdie gedrag
is in ooreenstemming met die van n geometries nie-perfekte drukelement.
8.4

Verder kan ook bewys word dat die maksimum moment
m
M in n balk-kolom gegee word deur :


2
1
1
sin tan
m
e e
M M
P C P C
| |

| = + +
|
\
(8.3)

indien
e
C
P
cos < en M die grootste entmoment is. In hierdie geval sal die maksimum moment in die
span voorkom.

Indien
e
C
P
cos > , dan word die maksimum moment deur die entmoment gegee en dus geld :

M M
m
= (8.4)

Die verandering in die verhouding
M
M
m
met betrekking tot
e
C
P
en die entmomentverhouding word in
Figuur 8.5 gegee.

0
1
2
3
4
5
6
7
8
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1
P/C
e
M
m
/
M
K = -1
K = -0.5
K = 0
K = 0.5
K = 1

FIGUUR 8.5 : Maksimum moment in n elastiese balk-kolom

In die algemeen bly
m
M gelyk aan M vir klein waardes van
e
C P , maar verby n sekere drumpelwaarde van
e
C P sal
m
M groter as M word. Die waarde van
e
C P waarby
m
M groter as M begin word, is die laagste in
die geval van 1 = , dus by enkelkromming met gelyke, maar teenoorgestelde entmomente. Hierdie
drumpelwaarde neem toe met toenemende soos duidelik in Figuur 8.5 aangetoon. Sodra
m
M groter as M
begin word, sal die toename aanvanklik gering wees, maar die moment
m
M sal baie groot waardes aanneem
sodra P na
e
C begin strewe. Hierdie verband tussen
e
C P en M M
m
soos met vergelyking 8.3 bereken,
word in Figuur 8.5 vir verskillende -waardes getoon.

Vir balk-kolomme kan die M M
m
/ verhouding met die volgende uitdrukking benader word :



8.5


e
m
C P M
M

=
1
1

(8.5)

Met 4 . 0 4 . 0 6 . 0
1
= (8.6)

en M is die grootste entmoment.

Hierdie benadering soos bereken met vergelyking 8.5 word vergelyk met die berekening met behulp van
vergelykng 8.3 en in Figuur 8.6 grafies voorgestel. Vir beide gevalle is 0 = .

0
1
2
3
4
5
6
7
8
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1
P/C
e
M
m
/
M

Stippellyn : Vergelyking 8.5
Soliede lyn : Vergelking 8.3

FIGUUR 8.6 : M M
m
verhouding met 0 = soos met vergelykings 8.3 en 8.5 bereken

Uit Figuur 8.6 is dit duidelik dat die benadering soos met vergelyking 8.5 bereken, min verskil van die korrekte
waardes soos met vergelyking 8.3 bereken.

Die maksimum spanning
m
f in die balk-kolom is die som van die normaalspanning veroorsaak deur die
aksiaallas en die normaalspanning veroorsaak deur die maksimum buigmoment. Die maksimum spanning
m
f
word vir eenassige buigng gegee deur :


e
mu u
m
Z
M
A
C
f + = (8.7)

Met
m
f die maksimum resulterende elastiese normaalspanning

u
C die gefaktoriseerde aksiale druklas in die balk-kolom
A die bruto snitarea van die profiel

mu
M die gefaktoriseerde maksimum moment in die balk-kolom

e
Z die elastiese snitmodulus van die profiel

Indien daar geen residuele spannings in die element teenwoordig is nie, sal die element elasties bly totdat
m
f
die vloeispanning
y
f bereik. Hierdie is geldig solank :

0 . 1 +
y
mu
y
u
M
M
C
C
(8.8)

8.6

Met A f C
y y
=

e y y
Z f M =

Vergelyking 8.8 kan soos volg vir die geval van twee-assige buiging uitgebrei word :

0 . 1 + +
yy
muy
yx
mux
y
u
M
M
M
M
C
C
(8.9)

Die tipiese elastiese perk van hierdie aard word as die eerste punt van vloeispanning in Figuur 8.3 op kurwe 7
aangedui. Dit is duidelik dat vergelyking 8.8 n laer grens vir die bepaling van die kapasiteit van die balk-kolom
beteken, terwyl die elastiese kritieke aksiaallas n bo-grens daarstel.


8.3.2 Plastiese balk-kolomme

n Bo-grens vir die bepaling van die sterkte van n I-profiel wat as n balk-kolom gebruik word met buiging om die
sterk as kan deur kombinasie van die buigmoment
pr
M en die aksiaallas
yr
P verkry word wat die snit ten volle
plasties laat word, waar
pr
M die verminderde plastiese moment weens die teenwoordigheid van die aksiaallas is
en
yr
P is die verminderde aksiaallas wat vloeispanning sal veroorsaak as gevolg van die teenwoordigheid van
n moment.

In Figuur 8.7 word n tipiese I-profiel getoon wat ten volle plasties is as gevolg van n buigmoment om die sterk
as en n aksiaallas.

y
n
w
f
b
t
t
h
Spanningsverdeling
Snitkragte :
y
f
y
f
y
f
y
f +
y
f +
w n y yr
t y f P 2 =
( )
(
(

\
|
+ =
2
2
2
2
n
f
w y f f y pr
y
t h
t f t h t b f M

FIGUUR 8.7 : Plastiese snit van n I-profiel wat as balk-kolom gebruik word

Die kombinasie van moment en aksiaallas is sodanig dat die afstand vanaf die swaartepunt tot by die neutrale
as ( ) 2 2
f n
t h y < , dus die neutrale as l in die web van die profiel. Hierdie kombinasie l tussen die twee
uiterstes, naamlik vir elemente wat slegs aan n buigmoment onderworpe is en elemente wat slegs aan n
aksiaallas onderworpe is. Elemente onder n buigmoment alleen sal ten volle plasties word as :

( )
2
2
2
|

\
|
+ =
f
w y f f y p
t h
t f t h t b f M (8.10)

Elemente onder n aksiaallas alleen sal ten volle plasties word as :

( ) [ ]
w f f y y
t t h t b f P 2 2 + = (8.11)

Vir die verminderde aksiaalllas en verminderde moment geld die volgende uitdrukkings :


8.7

Met die plastiese neutrale as binne die web van die profiel , dus ( ) 2 / 2 0
f n
t h y :


w n y yr
t y f P 2 = (8.12)
( )
(
(

\
|
+ =
2
2
2
2
n
f
w y f f y pr
y
t h
t f t h t b f M (8.13)

Met die plastiese neurale as in die flens van die profiel, dus ( ) 2 2 2 h y t h
n f
:

( ) ( ) [ ] 2 2 2 2
f n y w f y yr
t h y b f t t h f P + = (8.14)

(
(

\
|
=
2
2
2
n y pr
y
h
f b M (8.15)

Die verhouding van
y yr
P P soos bereken met vergelykings 8.11, 8.12 en 8.14, word teenoor die verhouding
p pr
M M soos bereken met vergelykings 8.10, 8.13 en 8.15, word in Figuur 8.8 getoon.

0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
M
pr
/M
p
P
y
r
/
P
y
Analitiese oplossing
Vergelyking 8.16

FIGUUR 8.8 : Interaksie vir kort balk-kolomme met buiging om die sterk-as van die klas 1 of 2 I-profiel

Ook in Figuur 8.8 word die volgende benadering tot die interaksiekromme in stippellyn getoon :

1.18 1 1.0
prx yr
px y
M P
M P
| |
= |
|
\
(8.16)

Hierdie benadering volg die analitiese oplossing redelik goed behalwe vir 0.15
y
P P waar die grootste
afwyking van omtrent 5% voorkom. Hierdie klein fout is egter aanvaarbaar omdat die analitiese oplossing die
effek van werkverharding buite rekening laat.

n Soortgelyke analise kan op n klas1 of 2 I-profiel balk-kolom uitgevoer word wat aan buiging om die swak-as
onderworpe is. In die geval kan die volgende benadering vir die interaksie tussen die aksiaallas en die moment
by volle plastisiteit gebruik word :

0 . 1 1 19 . 1
2

(
(

|
|

\
|
=
y
yr
py
pry
P
P
M
M
(8.17)

8.8

Deur vergelyking 8.16 te herskryf en n linire benadering van vergelyking 8.17 te herskryf, kan die volgende
interaksievergelykings vir plastiese balk-kolomme met n klas 1 of 2 I- of H-profiel verkry word :

Aksiaallas en buiging om die x-as :

0 . 1 85 . 0 +
px
prx
y
yr
M
M
P
P
(8.18)

0 . 1
px
prx
M
M
(8.19)

Aksiaallas en buiging om die y-as :

0 . 1 6 . 0 +
py
pry
y
yr
M
M
P
P
(8.20)

0 . 1
py
pry
M
M
(8.21)

In Figur 8.9 word die interaksievergelykings 8.16, 8.17 en 8.20 getoon. Vergelyking 8.20 is die linire
benadering van vergelyking 8.17.

0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1
P
yr
/P
y
M
p
r
/
M
p
Vergelyking 8.16
Vergelyking 8.20
Vergelyking 8.17

FIGUUR 8.9 : Interaksievergelykings



8.4 BALK-KOLOM ONTWERP VOLGENS SANS 10161-1:2005

Die ontwerp van balk-kolomme word in Klousule 13.8 van SANS 10162-1:2005 beskryf. Die volgende drie
ontwerpsituasies moet ondersoek word :

Die sterkte van die dwarssnit van die element (Klousule 13.8.2 a))
Die globale elementsterkte (Klousule 13.8.2 b))
Die laterale torsieknik sterkte, waar van toepassing (Klousule 13.8.2 c))


8.9

In Klousule 13.8 word verder ook n onderskeid gemaak tussen verstyfde en onverstyfde rame. Die ontwerp
prosedure word daardeur benvloed.

8.4.1 Sterkte van die dwarssnit : Klas 1 en Klas 2 I- en H-profiele

Die algemene interaksievergelyking geld :

0 . 1
85 . 0
1
1
+ +
ry
uy y
rx
ux x
r
u
M
M U
M
M U
C
C

(8.22)

Met
ux u
M C , en
uy
M die elementkragte as gevolg van die gefaktoriseerde struktuurbelasting vir die
grenstoestand van swigting, insluitende die stabiliteitseffekte.

85 . 0 40 . 0 60 . 0 + =
y
met
y
die nie-dimensionele slankheidsverhouding vir knik om die y-
as. Die faktor maak voorsiening vir die feit dat residuele spannings verdeelde plastisiteit in
slank elemente veroorsaak, dus word bokant 0.6 vergroot.


y r
f A C = soos in Klousule 13.3 van SANS 10162-1:2005


y pl r
f Z M = soos in Klousule 13.5 van SANS 10162-1:2005


x
U
1
en
y
U
1
die vergrotings faktor vir die P effek, met
x
U
1
en
y
U
1
nie minder as 1.0 nie.

Die vergrotingsfaktor vir die P effek,
x
U
1
en
y
U
1
, word soos volg bereken :


e u
C C
U

=
1
1
1

(8.23)

Met 40 . 0 40 . 0 60 . 0
1
> = vir die as onder beskouing
Maar 0 . 1
1
= vir n element onderworpe aan verspreide belasting of n reeks van puntlaste en
85 . 0
1
= vir n element onderworpe aan een gekonsentreerde puntlas of moment tussen die
steunpunte.


2
2
L
I E
C
e

= vir die as onder beskouing.

Behalwe die vereistes van vergelyking 8.22 moet die volgende interaksievergelyking ook bevredig word :

0 . 1 +
ry
uy
rx
ux
M
M
M
M


8.4.2 Sterkte van die dwarssnit : Alle profiele behalwe Klas 1 en Klas 2 I- en H-profiele

Die algemene interaksievergelyking geld :

0 . 1
1
1
+ +
ry
uy y
rx
ux x
r
u
M
M U
M
M U
C
C
(8.24)

Die parameters van hierdie interaksievergelyking word bereken soos in paragraaf 8.4.1 hierbo beskryf, behalwe:

y pl r
f Z M = of
y e r
f Z M = soos in Klousule 13.5 van SANS 10162-1:2005 volgens die
toepaslike klas van profiel.


8.10

Die sterkte van die dwarssnit vir balk-kolomme word slegs vir verstyfde rame getoets. Die sterkte van die
dwarssnit is vir onverstyfde rame nie kritiek nie, aangesien die P effek oorheersend is en dus die globale
elementsterkte eerder kritiek is.

Behalwe die vereistes van vergelyking 8.24 moet die volgende interaksievergelyking ook bevredig word :

0 . 1 +
ry
uy
rx
ux
M
M
M
M



8.4.3 Globale elementsterkte : Klas 1 en Klas 2 I- en H-profiele

Die algemene interaksievergelyking geld :

0 . 1
85 . 0
1
1
+ +
ry
uy y
rx
ux x
r
u
M
M U
M
M U
C
C

(8.25)

Met
ux u
M C , en
uy
M die elementkragte as gevolg van die gefaktoriseerde struktuurbelasting vir die
grenstoestand van swigting, insluitende die stabiliteitseffekte.

85 . 0 40 . 0 60 . 0 + =
y
met
y
die nie-dimensionele slankheidsverhouding vir knik om die y-
as. Die faktor maak voorsiening vir die feit dat residuele spannings verdeelde plastisiteit in
slank elemente veroorsaak, dus word bokant 0.6 vergroot.


r
C is
rx
C of
ry
C soos in Klousule 13.3 van SANS 10162-1:2005 met die effektiewe lengtefaktor
1 = K , behalwe in die geval van eenassige sterk-as buiging sal
rx r
C C = wees.


y pl r
f Z M = soos in Klousule 13.5 van SANS 10162-1:2005


x
U
1
en
y
U
1
die vergrotings faktor vir die P effek, met
x
U
1
en
y
U
1
nie minder as 1.0 nie vir
verstyfde rame.

0 . 1
1 1
= =
y x
U U vir onverstyfde rame.

Behalwe die vereistes van vergelyking 8.25 moet die volgende interaksievergelyking ook bevredig word :

0 . 1 +
ry
uy
rx
ux
M
M
M
M



8.4.4 Globale elementsterkte : Alle profiele behalwe Klas 1 en Klas 2 I- en H-profiele

Die algemene interaksievergelyking geld :

0 . 1
1
1
+ +
ry
uy y
rx
ux x
r
u
M
M U
M
M U
C
C
(8.26)

Die parameters van hierdie interaksievergelyking word bereken soos in paragraaf 8.4.3 hierbo beskryf, behalwe:

y pl r
f Z M = of
y e r
f Z M = soos in Klousule 13.5 van SANS 10162-1:2005 volgens die
toepaslike klas van profiel.

Behalwe die vereistes van vergelyking 8.26 moet die volgende interaksievergelyking ook bevredig word :


8.11

0 . 1 +
ry
uy
rx
ux
M
M
M
M



8.4.5 Laterale torsieknik sterkte : Klas 1 en Klas 2 I- en H-profiele

Die algemene interaksievergelyking geld :

0 . 1
85 . 0
1
1
+ +
ry
uy y
rx
ux x
r
u
M
M U
M
M U
C
C

(8.27)

Met
ux u
M C , en
uy
M die elementkragte as gevolg van die gefaktoriseerde struktuurbelasting vir die
grenstoestand van swigting, insluitende die stabiliteitseffekte.

85 . 0 40 . 0 60 . 0 + =
y
met
y
die nie-dimensionele slankheidsverhouding vir knik om die y-
as. Die faktor maak voorsiening vir die feit dat residuele spannings verdeelde plastisiteit in
slank elemente veroorsaak, dus word bokant 0.6 vergroot.


r
C soos in Klousule 13.3 van SANS 10162-1:2005 en gebaseer op swak-as knik of buig-torsie-
knik.


rx
M soos gedefinieer in Klousule 13.6 van SANS 10162-1:2005 vir lateraal ongesteunde balke
wat aan laterale torsieknik onderhewig is.


y ply ry
f Z M = soos in Klousule 13.5 van SANS 10162-1:2005


x
U
1
die vergrotings faktor vir die P effek en bereken soos in 8.4.1 hierbo beskrywe, met
x
U
1
nie minder as 1.0 nie vir verstyfde rame.


y
U
1
die vergrotings faktor vir die P effek en bereken soos in 8.4.1 hierbo beskrywe.

0 . 1
1 1
= =
y x
U U vir onverstyfde rame.

Behalwe die vereistes van vergelyking 8.27 moet die volgende interaksievergelyking ook bevredig word :

0 . 1 +
ry
uy
rx
ux
M
M
M
M


8.4.6 Laterale torsieknik sterkte : Alle profiele behalwe Klas 1 en Klas 2 I- en H-profiele

Die algemene interaksievergelyking geld :

0 . 1
1
1
+ +
ry
uy y
rx
ux x
r
u
M
M U
M
M U
C
C
(8.28)

Die parameters van hierdie interaksievergelyking word bereken soos in paragraaf 8.4.5 hierbo beskryf.

Behalwe die vereistes van vergelyking 8.26 moet die volgende interaksievergelyking ook bevredig word :

0 . 1 +
ry
uy
rx
ux
M
M
M
M



8.12

8.5 AKSIALE TREKKRAGTE EN BUIGMOMENTE

Elemente wat aksiale trekkragte en buigmomente moet weerstaan, moet volgens SANS 10162-1:2005
Klousule 13.9 soos volg ontwerp word :

0 . 1 +
r
u
r
u
M
M
T
T
(8.29)

Met
p r
M M = vir klas 1 en 2 profiele en


y r
M M = vir klas 3 en 4 profiele.

Indien die moontlikheid van laterale torsieknik bestaan, moet die volgende vereiste bevredig word :

0 . 1
A M
Z T
M
M
r
pl u
r
u
vir klas 1 en klas 2 profiele (8.30)

0 . 1
A M
Z T
M
M
r
e u
r
u
vir klas 3 en klas 4 profiele (8.31)

Met
r
M volgens Klousule 13.5 en 13.6 van SANS 10162-1:2005 soos toepaslik.


HOOFSTUK 8 : BALK-KOLOMME Bladsy
VOORBEELD 8.1 : Balk-kolom in n onverstyfde raam met eenassige sterk-as buiging 8.13

In die skets word n kolom in n onverstyfde raam getoon. Die gegewe momente word
om die sterk-as aangewend en is die resultate van n tweede-orde analise onder die
gefaktoriseerde belasting vir die grenstoestand van swigting. Beide flense word by A,
B, C en D lateraal gesteun. Bepaal of die kapasiteit van die kolom voldoende is om die
belasting te dra. Is die kapasiteit steeds voldoende as die laterale ondersteuning teen
die flense by B en C verwyder word?

Graad S355JR staal word gebruik.

I
P
E
2
0
0
C
D
B
A
1
4
0
0

1
4
0
0
1
4
0
0
4
2
0
0
M = 25 kNm
C = 50 kN
C = 50 kN
M = 50 kNm
u
ux
ux
u
y
z
-50 kNm
+25 kNm


SANS Klassifikasie van profiel vir aksiale drukkrag :
10162
Flens :
100 200
5.882 10.62
2 2 8.5
f
y
b
t x
f
= = < = Klas 3 flens

Tabel 3
Web :
2 200 2 8.5 670
32.68 35.56
5.6
f
w
y
h t x
t
f

= = < = Klas 3 web


Tabel 4 Klassifikasie van profiel vir buiging :

Flens :
100 145
5.882 7.70
2 2 8.5
f
y
b
t x
f
= = < = Klas 1 flens


Web :
2 200 2 8.5 1100 1100 50
32.68 1 0.39 1 0.39 57.13
5.6 910.6
355
u f
w y
y
C h t x
t C
f

| |
| |
= = < = = |
|
|
\
\

Klas 1
profiel

13.3 Toets globale elementsterkte :

rx r
C C = met K=1

2 2 5
4200 355
0.682
82.6 2 10
y
x
x
f
KL
r E x x

= = =
=
r
C

( ) ( )
1 1
1.34 2 3 2 1.34 3
1 0.9 2.85 10 355 1 0.682 10 724.5
n n x
r y
C Af x x x x

= + = + = kN 724.5 kN
=
rx
M
13.5
3 6
0.9 221 10 355 10 70.61
rx pl y
M Z f x x x x

= = = kNm 70.6 kNm

13.8.2 b) Interaksie :
0 . 1
1
=
x
U (onverstyfde raam)


1
0.85 50 0.85 50
0.671 1.0
724.5 70.6
u x ux
r rx
C U M x
C M
+ = + = <

DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 8 : BALK-KOLOMME Bladsy
VOORBEELD 8.1 : Balk-kolom in n onverstyfde raam met eenassige sterk-as buiging 8.14
13.8.2 c) Toets vir laterale torsieknik :

ry r
C C =


2 2 5
1400 355
0.838
22.4 2 10
y y y
y
K L f
r E x x

= = = =
r
C

( ) ( )
1 1
1.34 2 3 2 1.34 3
1 0.9 2.85 10 355 1 0.838 10 634.4
n n x
r y
C Af x x x x

= + = + = kN 634.4 kN

Deel AB is kritiek in terme van laterale torsieknik :
5 . 0
50
25
= =
( ) ( ) 30 . 1 5 . 0 30 . 0 5 . 0 05 . 1 75 . 1 30 . 0 05 . 1 75 . 1
2 2
2
= + + = + + =
1400 = KL mm, die ongesteunde drukflenslengte

w y y cr
C I
KL
E
GJ EI
KL
M
2
2
|

\
|
+ =




6 9 6
2
5
3 4 6 5
10 10 1 . 13 10 42 . 1
1400
10 2
10 2 . 70 10 7 . 7 10 42 . 1 10 2
1400
30 . 1

|
|

\
|
+ = x x x x x
x x
x x x x x x x



= 212 kNm


3 6
0.67 0.67 221 10 355 10 52.57
p cr
M x x x x M

= = <

0.28
0.28 78.46
1.15 1 1.15 0.9 78.46 1 72.79 70.61
212
p
rx p p
cr
M
x
M M x x M
M

| |
| |
= = = > =
|
|
\
\
=
rx
M
70.61
rx
M = kNm 70.6 kNm

Interaksie :
0 . 1
1
=
x
U (onverstyfde raam)


1
0.85 50 0.85 50
0.681 1.0
634.4 70.6
u x ux
r rx
C U M x
C M
+ = + = <



50
0.708 1.0
70.6
ux
rx
M
M
= = <


Indien die laterale ondersteuning by B en C verwyder word :
13.8.2 c)
ry r
C C =


2 2 5
4200 355
2.514
22.4 2 10
y y y
y
K L f
r E x x

= = = =
r
C

( ) ( )
1 1
1.34 2 3 2 1.34 3
1 0.9 2.85 10 355 1 2.514 10 135.56
n n x
r y
C Af x x x x

= + = + = kN 135.6 kN

Deel AD is kritiek in terme van laterale torsieknik :
5 . 0
50
25
= =
( ) ( ) 5 . 2 350 . 2 5 . 0 30 . 0 5 . 0 05 . 1 75 . 1 30 . 0 05 . 1 75 . 1
2 2
2
< = + + = + + =
4200 = KL mm, die ongesteunde drukflenslengte
DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH

HOOFSTUK 8 : BALK-KOLOMME Bladsy
VOORBEELD 8.1 : Balk-kolom in n onverstyfde raam met eenassige sterk-as buiging 8.15

w y y cr
C I
KL
E
GJ EI
KL
M
2
2
|

\
|
+ =




6 9 6
2
5
3 4 6 5
10 10 1 . 13 10 42 . 1
4200
10 2
10 2 . 70 10 7 . 7 10 42 . 1 10 2
4200
35 . 2

|
|

\
|
+ = x x x x x
x x
x x x x x x x



= 77.65 kNm


3 6
0.67 0.67 221 10 355 10 52.57
p cr
M x x x x M

= = <


0.28
0.28 78.46
1.15 1 1.15 0.9 78.46 1 58.23 70.61
77.65
p
rx p p
cr
M
x
M M x x M
M

| |
| |
= = = < =
|
|
\
\
=
rx
M
58.23
rx
M = kNm 58.2 kNm

Interaksie :
0 . 1
1
=
x
U (onverstyfde raam)


1
0.85 50 0.85 50
1.099 1.0
135.6 58.2
u x ux
r rx
C U M x
C M
+ = + = >

Dus nie meer voldoende nie.


50
0.859 1.0
58.2
ux
rx
M
M
= = <

























DEPARTEMENT SIVIELE INGENIEURSWESE UNIVERSITEIT STELLENBOSCH