Izmit, Arma Ky arapan Aziz Meryem Ana Ermeni Manastr

, .

Arma Ky ve Manastr Ardaes S./Hocasaryan 26.03.2012 armenian on web http://team-aow.discuforum.info/t10829-Izmit-Armas-Koyu-Cargapan-Aziz-Meryem-AnaErmeni-Manast-r.htm#p40666

Ayrcalkl toplum ayet Ermeni toplumu ayrcala sahipse bunu ona veren efendisi vard ! Gayrmslimler, Osmanl Imparatorluunda Tanzimat ncesi (1839), belli kstlamalarla yap ina edebilmekteydiler. Ermenilerin byk bir umut ve okuyla karladklar Tanzimat ilannn getirdii eitlik ilkeleri, ilerlik bulmad gibi (1), ileride deitirilecek Nizamnameler kendileri iin biilen felaketin balangc oldu. 1915 ncesi Izmit nfusu ierisinde saylarnn oalmasyla sivil, sosyal, ibadet yerleri mercek altna alnd. Netice itibariyle gnmze harabeleri bile gelememitir. Yzyllar boyunca Ermeni toplumunun dinsel yaantsna, Istanbuldaki Patrikhanenin alna kadar, byk hizmetlerde bulunan Izmit- Arma (-) arapan*Ermeni Kutsal Meryem Ana Manastr ( . - Surp Asdvadzadzin) (veya Eren Tanrdouran kilisesi ) kompleksi bunlardan biridir. Ermeniler iin hac yeri olarak byk nem tayan manastr, ruhban okuluyla Ermeni toplumu iin dinsel grevliler, patrikler yetitiren nemli bir merkez haline gelmiti.

Gnmzde, Ermeni toplumu iin kilisenin siyasi bir fonksiyon yklendiini ileri srmek ise art niyetliktir. (2) Orada teolojiyle birlikte entelektel, kltrel eitim ve retime geni apta yer verilmi, yetimler iin ise bir yuva olmutur. Balklar 1 2 3 4 5 6 7 8 Izmitte Ermeniler Arma Meryem Ana Manastr kuruluu Arma Meryem Ana Manastr gelimesi Manastr ve Hac mekan 1915 tehcir, krm sonras muhacirlerin gelii ve cami yapm Ipekbcekilii Manastr deirmeni Ermeni mezarl ve Manastrda grev alm sivil ve ruhbanlardan birka

1 - Izmitte Ermeniler Izmit, Bizans Imparatorluu dnemindeki adyla Nicomedia (), Marmara Denizinin dousunda, ayn ad tayan krfezin ucunda bulunmaktadr ; Arma ise Izmitin 30 km kuzey-dousunda bulunmaktadr. Osmanl idaresine 1337 ylnda girmitir. Rumlar 1924 Lozan mbadelesiyle kkleri kaznrken Ermeniler XII. ci yzyldan itibaren buraya yerlemeye balamlardr. Arap Memluklarn basksndan kaan 80 Ermeni ailesi 1412 ylnda Giligya blgesinden, Maradan kaarak Donigaen (gelecekteki Adapazar) ve bir Rum ky konumundaki Armaa yerlemilerdir. Zamann Konstantinoplunda Pzantion Dergisinde 1912 ylnda yaynlanan tarihi bir yazda buras Tospit Da (Tospit Panayia ) olarak adland anlalmaktadr. Batya kaanlar yanlz Ermeniler deil ayn zamanda Mool istilasndan kaan Mslman Trkler de ayn yolu semilerdir. Gittiklere yerlere dinlerini de tayan Mslmanlar yerli halk din deitirmeye zorlamlar, kabul etmiyenler ise gmlerdir. Boalan yerlere yerleen Ermeniler ordular olmad iin toprakla uramlardr. Bu yzden Trklerin hogrs dinsel-rksal deil, ekonomik-siyasal ilgiyle snrlanmaktayd. Konstantinoplun alnmasyla bu durum da deiecek, Osmanl Imparatorluu tarihsel bir deiime urayacakt. (3) XVII. ci yzylda da ah Abbas ve Nadir ah dneminde Irandan buraya gler de olmutur. 19. yzyl sonunda Fransz corafyacs Cuinetin (4) verdii bilgilere gre, 25.000 nfusa sahip zmitte 12.365 Mslman, 5.875 Ortodoks Rum, 90 Protestan, 310u Katolik, 3.850si Gregoryen mezhebine dahil toplam 4.250 Ermeni, 2400 Yahudi ve 100 Fransz yaamaktayd. Resmi tarih belgelerinde gayrmslim says genel nfus oranna kyaslanm ve dk orantl gsterilmitir. Babakanlk Osmanl Arivi Belgeleri (BOA) 1911 tarihinde kentte toplam 4.552 Ermeninin olduu (. Mf. 17/1329 Ca 3) (1) gsterilmektedir. 1914 ylnda (Iller Bankas, 1970) (1) 15.410 olan kent nfusunun 3.500n Ermeniler, 950sini Rumlar ve 250sini de Musevilerin tekil ettii gsterilmektedir. Oysaki Ermeni tarihi Rayond Kvorkian, Konstantinople Ermeni Patrikliinin 1913 kaynakl statiklerine dayanarak (5) I. ci Dnya sava ncesi Ermeni saysn 61.675 olarak gstermektedir. KARPAT ise 58.000 olarak gstermektedir. Bu rakkamlar ayn il snrlar gz nne alnmadndan eitlilik gstermektedir. Kvorkian, Ermenilerin ounlukta olduklar Izmitin 12 kazasnda saylarn 25.399 olarak yazmaktadr. 19 yzyl bana ait eriyye sicillerinde 24 mahallenin 20si Mslman, 3 Hristiyan, 1i de Musevi Mahallesi olarak gsterilirken (Akener, 1992) (1), R. Kvorkan Byk Sava ncesi Ermenilerin bulunduklar mahalle saysn 42 olarak gstermektedir; 51 kilise, 1 manastr ve 53 okul iine almaktadr. (6) 2 - Arma Meryem Ana Manastr kuruluu Babakanlk Osmanl Arivleri (BOA kaynaklar), 1835 ylnda eyhler Mahallesindeki

Meryem Ana Manastrnn rahip odalarnn onarmna ruhsat verildii belirtilir. (Tulac, 2004a, Tarih boyunca bat Ermenileri (287-1850), C.I, stanbul.) ve (Kker, 2005, Yzyl nce Trkiyede Ermeniler, Orlando Carlo Calumeno Koleksiyonundan Kartpostallarla, stanbul) 1805-1814 yllarna ait zmit eriyye sicillerinde eyhler Mahallesi, Mahalle-i eyhler slmnn ve Mahalle-i eyhler Ermeniyn olarak ifade edilmitir (Akener, 1992). Ayn tarihli sicil kaytlarnda eyhler Mahallesinin Ermenilere ait blmnn Eski Hamam civarnda olduu anlalmaktadr (Akener, 1992, zmit eriyye Sicili (4 Muharrem 122025 evval 1230), Doktora Tezi, M.. Trkiyat Aratrmalar Enstits, stanbul.). Buras Kozluk Mahallesi olarak da adlandrlmaktadr. nceleri Topit Da olarak adlandrlan Arma, tarihte Ermee, Arma, Arba eklinde yazlm ama gnmzde Akmee olarak trkeletirilmitir. Meryem Ana Arma Manastr kaytlarda 1611 den itibaren rastlanmaktadr. Bir nak ierisinde Partoimeos Gabudikyannn gnlnde bir manastr birliinin kurulduu yazldr. Manastr 1416 tarihinde ihtiyar Srabuni Vartabet ( ) tarafndan ina edilmi, ayn yln 11 Aralknda ayinlere almtr. (7) Kilise Hristiyan mimarisine uygun damal ha eklinde ina edilmitir. Konstantinople Ermeni Patrikiin (1461) kuruluuna kadar, Arma Surp Asdvadzadzin, yirmiden fazla ruhani liderin vazife grd Bat Anadolu Ermeni Ruhani Merkezi olmu, her yl 25 bin kadar insane adaklarnn gereklemesi iin buray ziyaret edip dua ederlermi.

Manastrn kuruluundan inaat duvarlarnda yok oluuna

3 - Arma Meryem Ana Manastr gelimesi - 1780 ylnda Bapiskopos Bedros Khapanatsi ( . ) den sonra grevi Bapiskopos Partoimeos Gabudikyan (1786-1809) devralm ve okulun temellerini atmtr. - 1786 ylnda ktphane eklenmi ve zel bir kitaplkta tm elyazmalar toplanmtr. (8) Yredeki etkin eteci ve haydutlarn saldrs sonucu hepsi yok olmutur. - 1804 ylnda akr Hasan ( ), dmannn saklandn ileri srerek manastr harabeye evirmitir. - Bapiskopos Hkaraoyan Karagzyann ( . 18101825) 1810 ylnda tayini bu harabeye evrilmi manastra olur. Ahap kiliseyi drt ayda temelden onarr. Tadilat iznini zorlukla 1820 ylnda elde eder ve 26 Eyllde Varaka Ha ( ) yortusunda al gerekletirilir. Son eklini ise Bapiskopos Stepanos

Aavnu ( 183139, 184041) zamannda elde eder. (9) - 1825 tarihinden itibaren Arma Manastr byk bir yaplanmaya girerek, srasyla dini idari yaps, hacca gelenler iin konuk evleri ve retim birimleri eklenir. Ancak bu yaplar 1868de meydana gelen yangnda byk zarar grrler. Kuruluundan itibaren geirdii en byk afet olmutur ve 16 kii yanarak can vermi ve toplanan buday, hububat gibi erzaklar telef olmutur. - 1863te manastra bal tarlalar birletirilerek byk bir iftlik oluturulur ve buna bal korularn yaplanmasna balanlr. - Okul ,kitaplk gibi blmlere ek olarak 1864de TED basmevi alarak Huys () dergisi yaynlanmaya balanr. Gnmzde bu matbaa toprak yzeyinin altnda kalm, zeri toprakla kapldr; plk ve artk boaltma yeri olarak kullanilmaktadr. - Bapiskopos Sdepanos Maakyan ( . 185665) idaresinde Arma arkhapan Surp Asdvadzadzin I Tz ( . ) kabul edilir. (10) Manastr 1866dan itibaren zmit merkezinden ayrlarak dini olarak bamsz bir stat kazanmaya balar. - 19. yzyl balarnda , tekrar elyazma eserleri toplanmaya balanr ve 1889 da manastrn kitapl yeniden dzenlenir. Ruhban okulundaki ktphanede 1904 ylnda E. H. Topcyann ( . ) ahit olduu 223 elyazmas bulunmaktayd. I. ci Dnya Savana kadar bu say ikiyle arplmtr. En eskisi 1351 tarihini tamaktayd fakat 1915 krmnda onlar da yok olmulardr. Arma manastrndaki Meryem Ana resmi sadece Hrsitiyanlarn deil Mslman Trklerin de nnde dua ederek ifa bulduklar sylenmektedir. Gnmzde Kumkap Ermeni kilisesinde bulunmaktadr. - Bapiskopos Horen Akyan ( . 18721888) bakanl sresinde okul, Yksek Ghevontyan yatl okulu ( ) kurulur. Kilise tatan ina edilerek muhteem bir grnm kazanr. Bu ta bina derslik, yatakhane, banyo, ambar ihtiyalarn karlyordu. Bu ta binaya ek olarak mutfak, yemekhane ve idari binada ilave edilmiti. (1872 de alan dinsel olmayan yatl bir lisenin 1881 de kapand kaytlar arasnda bulunmaktadr.) 1877-1878 OsmanlRus sava nedeniyle lke genelinde grlen iktisadi zayflama,doal olarak Manastrda da grlm ,sonu olarak Ghevontyantz okulu kapanm ,ayrca iftliin ve tarlalarnda gelirleri kesilmitir. En byk ykmsa 27 eyll 1888 kan byk yangnla Geontyantz okulunun tm st blm ve konuk evi tamamen yok olmutur. (11) Konstantinopolis Ermeni patrii olduktan sonra Horen Akyan ( 188894), Arma ruhban okulunu Trkiye Ermenileri Venediki ne evirme giriimlerinden caymam ve Patriknanenin rzas alnarak zamann ruban okulu Armata kurulmutur. - Patrik izni ve Bapiskopos Maakia Ormanyan ( . ) idaresinde 18 Eyll 1889da ruhban okulu tatan ina edilerek alr. Yardmcs Yeie Vartabet Turyan ( . . 1897) eitimci olur. Dier eitimciler arasndan mzikal eitimde Hampartsum eryan ( ), Hagopos Ayvazyan ( ), Ardavazt Kalenderyan ( ) saymak mmkndr. - 1895-1896 tarihleri arasnda ruhban okulunda, Konstantinopolis Masis ( ) dinsel dergi baslmtr. - Manastrn Osmanl Ermenileri asndan en parlak dnemi 1889-1914 yllar arasnda yaamtr. Bu dnemde Ermeni Apostalik toplumunun Tanrbilimi okulu kimliine brndne tank olmaktayz. Manastr,Patrik Horen tarafndan 5 haziran 1889 da

yaynlanan kararlar dorultusunda, Imparatorluun geneline yaylm olan Ermeni Apostalik topluluun tm dinsel kurulularna kaliteli ve eitimli dinsel nder salama amacyla yeniden yaplanarak dorudan stanbul Patrikliine bal Tanrbilimsel meslek okulu yapsna dnr. Oluturulan bir i tzkle dinsel nder olma istei iinde olan17-22 yalarndaki genler renci olarak alnmaya balanr. Okulun al treni 18 eyll 1889 da yaplr.1888deki yangnda yok olann yerine yeni konukevinin temeli 23 haziran 1889da atlr. renciler iin olduka geni okul yaps ile d avlunun kuzey-bats ucunda bir ipekbcei yetitirme yapsnn al da gerekletirilir. 1892deyse, o ana dek eksik olan kilise yapsnn an kulesi tamamlanr. 1894 ylndaki byk deprem,birok yap gibi okul ve kilise yaplarnda da hasara yol aar. - 1895teki toplumsal olaylardan Babaili nndeki yrylerden ve Osmanl Bankas olaylar yznden ,okul ve manastr byk zarar grd, stanbulda ilk Ermeni krm yaand. Okulun maddi-manevi hamilerinden Apik Uncuyan Efendi ( - ) sulu bulunarak tutuklanm, rahatszlndan dolay serbest braklmtr. Uncuyan Apik Efendi bundan sonra da Ermee Manastr ve Ruhban Okulu ile ilgilenmeye devam etmitir.. 1895-96 ylarndaki ackl olaylardan anne -babasz kalan 13-16 yalarndaki ocuklar iin bir yetimler snf oluturuldu. 1903 ylnda yetimler snfna son verildi. 1889-1914 yllar aras toplam renci says 300 bulmaktayd. - 1908de merutiyetin ilanyla kilise yapsnn kubbesinin kurun rtsnn yenilenmesi gze arpmaktadr. - 1915 ylnda manastr tekrar ete saldrlarna urayp soyulur. Ayn yl Osmanl Devletinin ald kararla manastr kapatlrken, aralarnda Dinsel nderin de bulunduu dinsel kiiler Konyaya, baz renciler de stanbula gnderilirler.Manastr ve Tanrbilimi Okulunun doal nderi olan Patrik Zaven Der Yeyayan da Badata srgne gnderilir. - 1918den sonra Patriklik yeniden yaplanmsa da 1922de zmirdeki Ermeni mahallelerinin yand byk felaket ve tilaf devletleri askerlerinin stanbuldan gitmeleri sonrasnda, tm Arma halk ,ayrca mdr ve rencilerde ky ve manastr brakarak stanbula snrlar. 1922 ylna dek baz grevliler nbeti olarak kalmlar ve manastr yaplarnn ilevlerini srdrmeye almlardr. Akmee dnda Izmit, Adapazar, Karamrselde de Ermeni Mahalleleri, Aslanbey, Yuvack gibi Ermeni kyleri vard. Varlkl ve kltrl bir toplum olarak yaamalar bazlarn rahatsz etmi, islahat istemleri arptrlm, Rusya taraftar olduklar ileri srmtr. Oysa ki Rus ordusunun ilerlemesini, dnem patrii grmelerle engel olmutur. Ermenilerin tehcirinden sonra Ruhban okulu eitli amalarla kullanlm daha sonra topa tutulmutur.

1-

1- Yeni Binann depremden nceki ve sonraki hali. Onarma tartmalar olsuysa da 13 Aralk 1999da

yktrld. (Aratrmac Yakup zkan) 2- Kompleksin avlusundan bat istikametine, mezarlk ksmna doru baklnca grnzen Eski Bina 3- Arma Yksek Ermeni Ruhban Okulunun ilk mezunlar 18 Haziran 1895. 4- Arma manastr okulu mezunlar, 1899-1900

4 - Manastr ve Hac mekan Manastr, eitim ve kiliseler iin eleman yetitirme grevleri dnda, zel ve yaygn bir ibadet tr olan hac iin de nemli bir fonksiyonu yerine getiriyordu. lkenin drt bir yanndan ada olan Ermeniler Arma'a ulamak iin yollara der, zellikle de eyll ayna denk gelen Kutsal armh Bayram (12) srasnda kutsal saylan bu manastrda dileklerinin kabul iin dua ederdi. Gregoryen Patriklii dorultusunda eitim yapan manastrn ziyaretilerinin says, Haziran, Mays aylarnda 6-7 bin, Eyll aynda 10-25 bini bulmaktayd. Osmanl Devleti bu ziyaretleri Arma (Ermee) Panayr olarak isimlendiriyordu ve nceleri buraya gelecek olan ziyaretilere kolaylk gsteriyordu. 21 Eyll 1889 tarihli Tarik Gazetesindeki Anadolu-Osmanl Demiryollar letmesini u ilan dikkat ekicidir: Arma Panayrna gidecek olanlar iin canib-i idareden teshilat- atiye icra edilmitir: ki nevi bilet verilecektir. Yalnz zmite gitmek iin III. Snf iin altn ake on be kuru alnacaktr. zmite gidip gelmek iin I. Snf iin altn ake 58,5 kuru. On yana kadar olan ocuklar gidi geli 12 kuru, yalnz gidi iin 7 kuru vereceklerdir. 3 yandan aa ocuklar iin hi para alnmayacaktr. Azimet ve avdet biletleri 18 Eyll 1305den 27 Terin-i evvel 1305e kadar avdet iin muteber olacaktr. Yolcularn eyas (yorgan, anta v.s.) her birinden 1 kuru kayt harc alnarak bedava naklolunacaktr. (13) 1911 ylnda Osmanl ehirlerinde kolera salgn olduu ne srlerek grldnden hastaln yaylmamas iin bu sene yaplacak btn panayrlar yasaklanr. Her yl dzenli olarak yaplan Ermee Panayrnn yaplamayaca gazetelerle ilan edildir. zmit mutasarrflndan Ali Galip Bey, panayr tarihinden bir ay nce, 18 Austos 1911 tarihinde Dahiliye Nezaretine mracaatla, Ermee dahilinde de kolera bulunduunu, binlerce kiinin hayatnn tehlikeye gireceinden, ziyaretilerin gelmelerinin nne geilmesi iin durumunun her tarafa tamimini istiyordu. Ermeni Patrikhanesi ise Adliye ve Mezahib Nezaretine mracaatla, eer gelenlerin Ermeeye girileri men edilirse manastra verilecek zekatlar toplanamayacak ve manastr ya ve mum ihtiyalarn karlayamayacaktr. Burann karantinaya alnmasna bir sebep olmad manastr tabibinden bildirilmitir ve gerekli tedbirler de alnmtr diyordu. Patrikhanenin bu teklifi shhiye meclisinde incelenmi, zmit dahilinde kolera vakalarnn olduu, izdihamn bunu daha ok artraca bundan dolay ziyarete msaade edilemeyecei 18 Eyll tarihinde kabul edilmitir. Ayn tarihte Adapazarna Ermeni ziyaretiler gelmi bulunuyordu. Adapazar Kaymakam bunlar bir blgede toplayarak Ermeeye brakmad. Bunun zerine Ermeniler, Patrikhaneye mracaatla kendilerine msaade edilmesini istediler. Bu mracaat zerine zmit ve Adapazarna gelenlerin kalabalk oluturduu ve izdihama sebep olduu ve bu durumun giderilmesi iin imdiye kadar gelenlerin manastra girmelerine msaade edildii, fakat 18 Eyll tarihinden itibaren gelenlerin braklmamas Dahiliye Nezareti tarafndan kararlatrld. Bu olaylardan sonra Manastr Rahibi Hamazb Efendi, Ermee Nahiyesi Mdrne kar gelmi, hkmeti asla tanmayacan aka syleyerek tavrn ortaya koymutu. Hamazb Efendi 7 Austos 1912 tarihinde bu davranndan dolay tutklanarak para cezasna arptrlabildi. (14)

1
1- Manastr

2- Horan 3- Aziz Meryemanan resmi 4- Manastr hac istasyon ky

5 - 1915 tehcir, krm sonras muhacirlerin gelii ve cami yapm 5 Temmuz 1915de tehcir kanunu ile birlikte en ufak nedenlerle tutuklamalar balar. rnein Ermeni Yardm Derneine ye olmak bile tutuklanmaya yetiyordu. Eski Ermenistan lkelerinin yer adlarn gsteren bir harita, eski Ermeni krallarnn isimlerinin yer ald eski Ermeni tarihi gibi belgelere sahipseniz tutuklanmanz iin bir sebep teil ediyordu. Bu dnemde Armadan Hagop Bicoyan idam edilenler arasndadr. (15) Arma Patriinin tanklna ramen yardmcs Khosrov Bhriguian hnakist iddia edilerek cezasn hayatyla demesi gibi. (16) Bylece Izmitin 42 blgesinden Ermeniler silindi. 1921 yl Haziran aynda zmit evresindeki 25.000 Rum ve 5.000 Ermeni Trakya blgesine sevk edilmitir. Ermee ve Bahecikli Ermenilerden 1800 Tekirdadaki eski Trk klasna yerletirilmilerdir. Byk Taarruz sonras bu blgede artk Ermeni yoktu. (17) Ermee Manastrndaki eya ve ss eyalar bir deftere kaydedilerek, manastr hkmete kontrol altna alnm ve manastrn anahtar stanbula gnderilmiti. Manastr rencileri de Kudse sevk edilmiti. (18) Ermeeye Yunanistandan gelen skeeli Trkler yarletirildi. 1924 Mbadelesinin ardndan Akmeeye yerleen muhacirler 1925 ylna kadar cami olarak, ruhban okulunun basm evini kullandlar. imdi Mara olarak anlmaktadr. Daha sonra, Ermeni toplumundan kalma, harabe durumdaki kilisenin kullanlabilir durumundaki duvarna, eksik olan duvarda ilave olunca geriye uygun bir kubbe ve i tasarm kalr. Bunlarda tamamlanarak camii ibadete alr. Bunun, kilisenin 1/5ine tekabl ettii sylenmektedir. Yaplan cami 1994 ylnda tekrar yklarak bugnk ekliyle ina edilir. Agos yazarlarndan Seropyann hazrlad Nar Taneleri belgeselinde manastrn talarndan yaplan cami ve yannda daha derli toplu olduu iin zelzeleye dayanm olan eme grlmektedir. Caminin hemen nndeki yani kuzeyindeki eme kubbesinin svas ve etrafndaki beton korkuluklar yenilenmitir. Ik emesi olarak adlandrlan emenin yazt ta, kompleksin gnmze gelebilen yazt talar Fuat Ynetim Yapsnda yerde atlm durumda bulunmaktadr. Yazt ssleyen figr ko ba olup zerinde Antik Ermenice olarak u ibareler yer almaktadr. Ii sevin iinde olanlar, bu emeden su iin ve bu bahedeki bitkileri sulayn. Yakn zamanlara kadar emenin zerinde olan yazt artk yerinde deildir. Caminin avlusunda baka talar da bulunmakta ve onlardan birinin zerinde 1827 tarihi okunmaktadr. (19) 17 Austos depremini hafif hasarlar ile atlatan cami binasnda, d duvarlarnda patlamalar olur. Caminin minaresinin metal blm de (en st) yklr. Yllar sonra caminin kblesinin doru olmad ve ileride ihtiyaca cevap veremeyecei sylenerek ykm karar alnr. 15 Mart 1994 ylnda camide son sabah namaz klnr ve ayn gn yklr.

1234-

Mbadele yllar Topa tutulan kilise Kilise kalntlarna yaplan cami (1925) Aa cami sreci (1972-1974) Yeni cami inaat (1994-2001) eme ve yazt ta

6 Manastr Klliyesi Manastr kompleksinin iki bin dekar verimli arazisi, bin dekar orman, modern un deirmeni, yzbinlerce dut aac ve ipekbceklii ve dokumacl ile zengin bir klliysi bulunuyordu. Hacca gelenlere, bilhassa yallara yardmc olmak zere meyve bahelerinden, evlerden oluan bir istasyon ky kurulmutu. Yallar 22 gn srecek ha yrylerine buradan balarlard. Bunun yannda da koyun iftlii kurulmu, evre kylerden Istanbula kadar kurbanlk koyun ihtiyac salanmaktayd. Arma Manastr kompleksinin komu kyde 1550 Ermeni yaamaktayd ve kompleksin toprak ileriyle uramaktaydlar. Akmee Ermenileri yeili, doay korumay bir grev saymlar dikili aa saysn arttrmlardr. Bilhassa dikmi olduklar 50 bin dut aac ile ipekbcekiliini gelitirerek nemli bir i kolu haline getirmilerdi. Bu blgeye muhacirlerin gelip yerlemeleri de manastr idarecilerini rahatsz etmiti. 1911 yl ubat aynda manastr idarecileri gelen muhacirlerin kendi tasarruflarndaki ormanlara yerletiklerini iddia ederek bunlarn ormanlardan karlmalarn talep etmi, Adliye Nezareti olay aratrarak bu muhacirlerin ellerinde ilamlar olduu ve bu konuda bir ey yaplamayacan bildirmiti. Tehcir sonras, yatl okulun bir paras bcekhane olarak kullanlmtr. 1999 Austos depreminde yklmtr. Ermenilerin Armatan tehcir nedeniyle tahliye edilmelerini nahiye mdr Fahrettin Efendi bizzat denetlemitir.

3
12345Arma frn Matbaadan geri kalan Mezarlk Manastr kuzu iftlii iflikte oynayan renciler

7 - Manastr deirmeni Manastra gelir salayan en nemli gelir kaynaklarndan biri de zamann ilk su tirbnlerinden olan Manastr Deirmenidir. Istanbulda Surp Prgi hastanesi hayrseverlerinden de olan Apik Uncuyan Efendi ( - ) tarafndan ina ettirilmitir. Arman en dou ucundan akmakta olan Kocaderenin zerinden geen, kavak ve kzlaalarla kapl olan yolun dou-kuzey kesindedir; etraf ekim alanlar ile evrilidir. evreye rettii elektrikle hizmet etmekle birlikte, o evreden, yakn ve uzak kylerden hatta Boludan getirilen buday da burada tlmekteydi. Elde edilen gelirle, Haziran-Eyll aylar arasnda buraya Hacca gelenlerin (17 bin 25 bin) un ihtiyalar buradan karlanmaktayd. Yirmi bini akn hacnn ekmek ihtiyacn karlayan kasaba frnn da nemi byktr. Akmeede su datm yeri olarak kullanlan tarihi yap bugn bu hizmeti vermemekte olsa da ayaktadr. Ama dzenekler, su pervanesi, arkn akibeti mehuldr. Okulun maddi-manevi hamilerinden Apik Uncuyan Efendi 1896 ylnda tutuklanrsa da yall nedeniyle serbest braklr. 13 Austos 1905te, yllarca Apik Efendi ldrlnce,manastr ve okul ok zor duruma dt. Ancak kardei Mateos Efendi Uncuyann ( ) yardmlar srdrmesiyle ,sistem canlanmaya balar. 1905te su deirmenin stnde nemli onarmlar gerekletirilirken,bendin sa kolu temelden yeniden yaplr. 28 eyll 1909da su deirmeninin yksek su akntsnn duvarlar yeniden yaplm,1910 temmuzunda sebzelik binas, 1911 de kilisenin deerli eyalarn koruma altna almak iin bir blm yaplmtr.1911 yl hazirannda ,su deirmenin yanna ek bir bina yaplm ve 47 beygir gcnde yeni bir motor konulmutur. 2 austos 1912 'de iftlik yamac stne,Anadolu demiryollar mdr B.Hgnen'nin yardmyla bir tahta kpr ykseltilmitir. 1913 Hazirannda,su deirmeninin tahta ark yenilenmi ve deirmene yeni bir tc konulmutur. Ocak 1914 ylnda ise manastrn mutfak oca aksam temelden yenilenmitir. 1924den sonra buraya yerlemi olan Trkler deirmeni bir mddet iletmilerdir. u an deirmenin blme kat demesi km ve ats delik deik, yal havalarda i zemin bala dnmekte. I mekanda merdivenler yok olmu, atnn ise uzun sure dayanaca mehul. 2011 Aralk aynda Izmit Belediye Bakan 350 yllk Manastrn Deirmeninde incelemelerde bulunmusa da restorasyonu iin kesin bir tarih vermemitir.

8 - Ermeni mezarl ve Manastrda grev alm sivil ve ruhbanlardan birka Arma Manastr, Anadoluda Amasya, Adana, Arapkir, Bitlis, Konya, Urfa, Erzincan, Harput, Malatya, Merzifon, Mu, Sivas, Van, Diyarbakr, Ktahyada ve Anadolu dnda Atina, Msr, Badat, Bulgaristan, Romanyada dini liderlik grevlerinde bulunmu birok Ermeniyi yetitirmitir. Bu merkezlerde grev alan 36 yksek dzey dini nderden stanbul Patriklii, biri Kuds Patriklii, biri de Sis-Kozan st Patrikliine kadar ykselmitir. (20) Akmeede Ermeni toplumu gemiini srdrebilmesi iin mezarla bile hakk olmam, gemiteki izleri tmyle silinmitir. Bu durum buradaki Mslman halkn bir yzkarasdr. Zaten Ermeni kalmadndan ziyaret bile olanaksz olacakt Ermenilere ait izler sadece baz evlerin duvar, temel yada eiklerine konulan talarda kalmtr. Bir sre sonra bunlar da kalmayabilir. Osmanl dneminde mslman olmayanlarn mezarlklarna Maatlk denirdi. Arman karsnda Hasgal ky bulunmaktayd, M. Ormanyann tanklna gre trke ve resmi olarak Pir Ahmet (Piramat) olarak adlandrlyordu. Kaytlara gre bu kyde Aziz Stepanos adnda bir apel ina edilmitir. Zamanla bu mezarl mslmanlar kullanmaya balamlardr. Burada Osmanl Mezar talarna rastlanmaz, Ermeni Mezartalar ise bina yapmlarnda kullanlmtr. Bapiskopos Bedros Khapanatsi ( . ) 1780 Bapiskopos Partoimeos Gabudikyan ( . (17861809) Bapiskopos Hkaraoyan Karagzyann ( . 1810-1825) Bapiskopos Stepanos Aavnu ( 183139, 184041)

PATRK Mesrob Naroyan (18751944) - 1875te Muta dodu. 18951899 yllarnda Arma Manastrnda okudu. 1901de Patrik Yeie Turyan tarafndan rahip unvan verilerek Mesrob adn ald. 19041909 yllar arasnda Arma Manastr Okulunda retmen, sonra da mdr olarak grev yapt. Bapiskopos Sdepanos Maakyan ( . 185665) Patrik Zaven Der Yeiyayan (18681947) - 8 Eyll 1868de Musulda doan Patrik Der Yeiyayan, ilkretimini Badatta grd. 1890da zmitte bulunan Arma Ruhban okuluna girdi ve 1895te mezun oldu. 1895te Zaven ismini alarak n rahip (apea) ve 26 Mays 1896da rahip takdis edildi. Armata retmenlik yapt.

Bapiskopos Horen Akyan ( . 18721888)

Bapiskopos Maakia Ormanyan ( . ) Yeie Vartabet Turyan ( . . 1897) PATRK Karekin Haaduryan Drabizonsi (18801961) - 6 Kasm 1880de, Haik ismi ile Trabzonda dodu. Trabzon Mihitaryan ve sonra 1896da Venedikteki Murat Rafaelyan lisesinde eitimini srdrd. 1898 ylnda renimini yarm brakarak stanbula dnd ve ayn yl Arma Ruhban Okuluna girdi. 20 Mays 1901de Episkopos Yeie Turyan tarafndan n rahip (apea) takdis edildi ve Karekin adn ald.

Papken A. Gleseryan ( . 1931-1936) - , 1868 1895

Nerses Papazyan ( 1872-1915) - : ` ` . :

* - arapan - (arhapan) = Ktlk Savar

Ardaes S./Hocasaryan http://team-aow.discuforum.info/t10829-Izmit-Armas-Koyu-Cargapan-Aziz-Meryem-Ana-Ermeni-Manastr.htm#p40669

Dip notlar : (1) it dergisi/b, sosyal bilimler, Cilt:5, Say:1, 31-42, zmitteki aznlk yaplar, Aralk 2008, s. 33 Osmanl mparatorluu eski geleneklerinden vazgememi ve gayrimslim yaplarndaki denetimini srdrmtr. rnein Osmanl mparatorluu, eitim sistemini dzene oturtmak maksadyla yrrle koyduu 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesinin 129. maddesinde gayrimslim ve yabanc okullara ruhsat alma koulu getirmitir (Polat Haydarolu, 1993). (2) - Yrd.Do.Dr. Haluk SELV, ERMEE (Akmee) MANASTIRI VE ERMEN OLAYLARINDAK YER, s. 1, ASAM Trkiye II. Kongresinde sunulan tebliden. (3) Akmee Rehberi, 2010. 1912 ylnn Pzantion dergisinin 31 Ocak ve 2 ubat saylar iinde Bat Anadolu blgesindeki ermeni yerleim yerlerine ilikin zel bir kaynaka olan tarihsel anlar, Baba Oul Kirikor'larca yaynlanmam olsayd. Orada bugn bulunmas g olan bir el yazmas serisi yer alm olup bal: "retmen Maruke'ce toplanm yaznsal kalntlardr. Bu el yazmasnn asl sahibi Siirtli Rahip Hovhannes olup bu kiinin Yarualem'de (Kuds) brakt Adapazar ve evre kyler ile ilgili olaylar 1889 da Satrak Garabed Sapriyan'ca kopya edilmilerdir. Bu sonuncu kiinin verdii bilgilere gre deri stne yazlm bilgilerin toplanmalar sonucu. (4) - (Cuinet, 1894, La Turquie dAsie; GographieAdministrative Statistique Descriptive et Raisonne de Chaque Province de LAsie Mineure, IV, Paris.). (5) - Raymond KEVORKIAN, Le gnocide des Armniens, s. 687. Bureau dinformation du Patriarcat armnien de Constantinople, APJ, 914 et 627/3, statistiques dates du 29 mai 1913, de la population armnienne de la rgion dIsmit ; KARPAT, op. cit., p. 186, en comptabilise 58.000. s. 693 (6) - Kvorkian et Paboudjian, Les Armniens dans lEmpire ottoman, p. 124. (7) - ,( Hristiyan Ermenistan Ansiklopedisi) s. 157 , 2002 (8) - 2438 - , . , , , , . , 1959 1597- , , , , , , , : , , , : (9) Karagzyan Bursa patriklik idaresini de stlendiinden 6 Austos 1825te 74 yanda lnce Armaa gmlr. Bursadaki grev Dzeronyana () Armadaki grev ise Aavniye () verilir. 2439 , . , , , , . , 1959 (10) - Arma Tanrbilimi koleji tz 1-Tanrbilimi okulunun temel ilkesi, dinsel kii olma istei ierisindeki kiileri, kendi ar ve yaamlar dorultusunda uygun bir ekilde hazrlamak olup, bir kmeden oluan rencileri dinsel kiiler durumuna getirmek iin eitmek deildir. Bu ilke dorultusunda kendi zgr istekleriyle ynetim kuruluna bavuran yetikin renciler kabul edilmektedir. 2-Kabul edilme koullar unlardr: 19-21 aras ya, ilkokul eitimi grm olmak, salkl beden, dinsel kii olmaya istekli olma ve uygunluk, ayrca anne babalarnn onaylar. 3- renciler, okul ierisinde birinci aamada gzetmenin ve st aamada da st gzetmenin gzetmenliinde yaamlarn srdrrler. 4-retim sresi alt snflar ve bir bitirme ylndan olumutur. 5-Birinci snf bitiren renciler okuyucu aamasn alrlar. 6- nc snf bitiren renciler eer 21 yandaysalar, hizmet grc aamas alrlar. Eer 21 yanda deillerse, manastr nderince zel bir dzenlemeye gidilir. Bunlar el konma treniyle, eer bir baka manastra ye deillerse, Arma manastrna asil ye olmu olurlar. 7-nc snf bitirenler eer bekar rahiplie istekli deillerse, rencilikte karlrlar.Ayn ekilde evli rahip olmak isteyenlerde. 8-Altnc snf bitirenler eer 24 yandaysalar, bekar rahiplik aamasn alrlar.24 yanda olmayanlar iin manastr nderince zel bir dzenlemeye gidilir. 9-renciler bitirme yl ierisinde belli bal konularda altrmalar yapar ve belli bir alma ya da Tanrbilimsel bir konuda tez hazrlarlar. Sonunda mezun olanlara diploma ve retmenlik aamas verilir. 10-Snf deitirme ve mezun olma kararlarn, gzetmen ve retmenlerden oluan yetkili kurul, yllk almalar ve snavlarn sonularna bakarak verir. 11-retim program iinde u konular yer almaktadr: Dinsel branta: Ermeni kilisesinin Mesihsel retisi, Kutsal Kitapa giri, Eletiri bilimi ve yorum bilimi,doal,teorik ve aktresel tanrbilimi,ulusal kilise tarihi,evrensel kilise tarihi ve kilise yazn,trensel

bilim, bayramlar, tapnsal trenler,saatlere gre tapn,kutsal son akam yemei, dinsel trenler. kilise yasalar, kilise haklarnn balangc, ermeni kilisesinin dzenleri,sylev bilimi, kutsal sylevciliin ilkeleri ve kutsal krs sylevcilii altrmalar. Diller brannda: Ermenice dilbilgisi ve yazn, Trke(Osmanlca) dilbilgisi, yazm ve konuma,Yunanca ve Latince,baka eski ve yaayan diller de duruma gre. Bilimsel branta: lmler,aritmetik,genel hesaplama,muhasebe,geometri,trigonometri,doal tarih,fizik,kimya ilkeleri,felsefe,mantk , pis koleji,hukuk genel yasalar bilimi,Osmanl yasalar,salk bilgisi anatomi ilkeleri. Tarihsel branta: Kutsal ,ulusal,Osmanl ve genel tarih. Dinler,felsefe ve yazn tarihi. Osmanl genel ve kresel corafya. 12-Bu konular alt yllara blnerek,her bir yln program,retmenlerin nerileriyle ynetim toplantsnda kararlatrlacak ve her bir retmen yllk programn bitirmeye aba gsterecek. 13-Mezun olan renciler okul ve ynetim ilerinde kolej , patriklik ya da byk tinsel nderlik orunlarnda iki yl daha alma yaptktan sonra baka grevlere geeceklerdir. 14-renciler hizmet grc aamasn alana dek okul formas, bundan sonraysa kilisede ve baka resmi durumlarda cppe,bunlarn dndaki durumlara gre de dinsel giyisiler giyerler. 15-renciler altnc snfn sonuna dek renci durumlarn korurlar ve okulda i ynetimin yetkesi altnda bulunduklar srece manastrn ve topluluun haklarndan yararlanamazlar. 16-renciler,hizmet grc aamasna dek kolejden ayrlamazlar,nc yln dinlenme gnlerinde gzetmen,belirlenecek bir gnde onlarn manastr dnda yrylerine izin verebilir. 17-O renciler ki okulda bir sre renim grdkten sonra bekar dinsel kii olmaktan vazgeerler,kolejde geirdikleri yllar kadar stanbul patriklii buyruunda, karlksz olarak almak zorundadrlar. 18-renciler ,kolejde kullanacaklar her eylerini alrlar, bir eyi getirmek zorunda olmadklar gibi, gittiklerinde ya da yollandklarnda da herhangi bir eyi yanlarnda gtremezler. Yukarda sz geen Ynetmeliin altnda ki kaytlardan : Metnin kararnn 29 temmuz 1892 de toplanan , Toplumsal Merkezi Ynetim Kurulunda alnarak, uygulamasna geildii, kararn 24 Eyll 1892 de stanbul Ermeni Patrii Bapiskopos Horence imzalanarak yrrle girdii, Manastr Ynetim Kurul Bakan Dikran Yusfyanca metinin uygunluunun saptanarak, kurul adna, ayrca 31 aralk 1892 gn de ,Armata Manastr Bakan Vekili ve gzetmeni olan Episkopos Maakya Ormanyanca onayland da belirtiliyor. KAYNAK: Arma Manastrnn 25. Jbile yl An kitab 1889-1914 ist.1914 sayfa: 389-392 eviren: Agop Minasyan / 2004 (11) - Hariciye Nezareti 8 Austos 1880 tarihinde zmit Mutasarrflna gnderdii tezkerede, Ermeedeki Ermeni Manastrnn teden beri olduu gibi hkmet tarafndan korunmasna yardmc olunmasn istiyordu (Osmanl Belgelerinde Ermeniler c. 4, belge no:56, stanbul, 1987, s. 46). [Neden korunmas istenmitir aratrmada yardmc olabilir. NDLR] (12) - Ha Yortusu: Ermeniler Kutsal Han zgrlne kavumasnn yldnm olan bu yortuyu 14 Eylle yakn Pazar gn kutlarlar. Pers mparatoru Hsrev, M.S. 610 tarihinde Herakleusu yenilgiye uratarak, Kuds igal etmi ve Kutsal Ha rana gtrmtr. Bunun zerine Herakleus Kutsal Ha geri almak iin byk bir ordu kurarak Perslerle savar ve Hsrevi yener. Kutsal Ha 628 tarihinde tekrar Hristiyanlara iade edilir. Bu olayn kutland yortuda, Ermeni Kiliselerinde Pazar leden sonra trenler yaplr ve ha sslenir. (http://www.bolsohays.com. 14 Mays 2004). - Vahram Burmayan, Zavall Kat Paralar (Ermeni Hekim Tuti Gdorner), Aras Yaynclk- sayfa 127-128 Bu hac yolculuu ylda iki kez gerekleirdi. Birincisi, kk ha diye bilinen Meryem Ana yortusundaki,ikincisiyse,armhn yceltilii bayramndaki byk ha. Genelde saalma olaylarnn o gnlerde olamalar nedeniyle zdeksel durumlar iyi olanlar,atlarla ekilen yayl lar,byk bir ounluksa manda ve kz arabalaryla, 50-100 arabalarn arka arkaya sralanmalaryla yola karlard.Yolda tuz ve ekmek yiyerek ilerleyen hac adaylar, manastrn deirmeninden kye dek,Tanrdourann bayr(Deirmen yamac) denen zorlu yokutan tepeye doru yaya olarak ve durmaksz yrrlerdi. Ha yolculuunun kendine zg ve yazl olmayan kurallar vard, buna gre armn yceltilmesi bayramndan 6 gn nceden orada bulunulmal, yerleilmeli ve kyn salk verici ikliminden oka yararlanlmalyd.Kastamonunun ermenilerinin ok olduu yerlerden,ayrca Bolu,Dzce,Zonguldak,Devrek,Nallhandan gelen hac adaylar iin Adapazar,birinci ve bata gelen toplanma yeridir. Buradaki Eren Garabet mahallesinin erkek ocuklar okulunun en alt kat,ok saydaki ha yolcular iin konaklama yeri konumundadr.Buradaki Eren Garabet kilisesinin byk boydakiKty Yenen Tanrdourann resmi, yeni gelenler iin bir balangtr. Manastrn tapn yerinin grkemli treni armhn Ycelii pazarnda doruk noktasna ular. stanbul Patrii yada manastr nderi, o gn treni klar,akyc kmeyse drt sesle akr. Trenlerden sonra halka et lokmas datlr,dardaysa kyn tek meydannda byk bir kalabalk zorla ilerler. Pazartesi sabah ky rahatlar. stanbullular o gn Deirmendere yoluyla Arman Kuzey dousunda bulunan ve 5-6 km uzaklktaki,Ermenilerin oka oturduklar Haskal kyne(Kaymaz) giderler. Kyller o gn sabrszlkla beklemektedirler,nk hindilerini onlara satacaklardr.

Onlarsa geri dnmeden nce, kyn krlarnda birer kel (hindi) kzartarak yerler. br gnlerse, zmit ve Adapazarna doru giden yollar hac yolcularyla dolup taar.Kty Yenen Kutsal Tanr Douran, ayn zamanda grekler ve br topluluklar ierisinde de nl saylmaktadr. (13) - Yrd.Do.Dr. Haluk SELV, a. g. e. (14) - Yrd.Do.Dr. Haluk SELV, a. g. e. (15) - R. KEVORKIAN, Le gocide des Armniens, s. 165 (16) - R. KEVORKIAN, a. g. e., s. 679 (17) - Yrd.Do.Dr. Haluk SELV, a. g. e. (18) - Yrd.Do.Dr. Haluk SELV, a. g. e. . Ethem Atnur, Rum ve Ermenilerin zmit-Adapazar Blgelerinden Tehciri ve Yeniden sknlar Meselesi; Sakarya evresi Tarih ve Kltr Sempozyumu (22-23 Haziran 1998), Adapazar 1999, s. 127. (19) - Yazar, Aratrmac Yakup zkann 1889-1914 notlar, Toplumsal Tarih Dergisi. (20) - Yrd.Do.Dr. Haluk SELV, a. g. e.; Agop Minasyan, Akmee Kasabas Tarihinde Ermeniler Arma Manastr, Toplumsal Tarih, c.13, say: 78, s.33-39.; Kevork Pamukuyan, Biyografileriyle Ermeniler, stanbul, 2003, s.104, 166, 210 Bu kiilerden bazlar ile ilgili olarak u bilgileri verebiliriz: 12 Ekim 1888de stanbul Ermeni Patrikliine Ermee Manastr Piskoposu Horen Aikyan seildi (Osmanl Belgelerinde Ermeniler, c.6, belge no: 98, stanbul 1988).Ermee Ruhban Okuluna 1890 tarihinde giren Zaven Der-Yeyayan Efendi 1895te mezun olduktan sonra 26 Mays 1896da Zaven adyla rahip takdis edildi. Okul Mdr Bapiskopos Maakya Ormanyan tarafndan retmen tayin edilen Rahip Zaven Der-Yeyayan bir sre sonra stanbula gelerek 1897-1907 arasnda Samatya ve Haskydeki Ermeni Kiliselerinde vaizlik yapt. Tahsilini Ermee Ruhban Okulundayapan Merujan Barsamyan stanbulun 1908deki en mehur matbaas ant (Yldrm) kurdu. 1911-1915 yllararasnda ant isimli on be gnlk bir mecmua kard. Mehur bir mzisyen olan eriyan da 1884 tarihinde buokulda mzik hocal yapt. Kaynaklar : - - . , , , . , 1959 - itdergisi/b, sosyal bilimler, Cilt:5, Say:1, 31-42, zmitteki aznlk yaplar, Aralk 2008 - Yrd.Do.Dr. Haluk SELV, ERMEE (Akmee) MANASTIRI VE ERMEN OLAYLARINDAK YER, , ASAM Trkiye II. Kongresinde sunulan teblii - historyarmenia.org - http://akmeserehberi.blogspot.com/2010_08_01_archive.html?z - akmeserehberi.blogspot - Yazar, Aratrmac Yakup zkann notlar - Hye Tert -arak29.am Fotograflar : Akmee haber Wikipedia itdergisi/b Osman Kker, Mr. Orlando C. Calumeno http://akmeserehberi.blogspot.com/2010_08_01_archive.html?z Erkan Kiraz

Bibliografya : - , , 1960 -Zaven Der Yeghiayan Mmoires Patriarcales, 1947, Le Caire - Nurdan Ipek, Kutsanm Topraklar Arma ve Ermeniler - , (Vahram Burmayan, Hek Tugti Gidorner - Zavalli Kagit Paralari) - Nurdan Ipek, Arma ve Ermeniler / Kutsanm Topraklar, 2006 - , , , 1998 - . , 25 1889-1914, , 1914 (Arma Manastrnn 25. Jbile yl An kitab 1889-1914 ist.1914)

Tehcir-ehit edilen din adamlari

- Kaytlara gre 1914 ylnn yaznda, manastr yelerinden Rahip Sahak Odabayan, Erzincana doru giderken, ebinkarahisar yaknlarnda ldrlr. Bylece I. Dnya Sava balangcnda ,tarihsel manastr ilk kaybn vermi olur.

Trke Dn. Levon Banigian

Nikomidia Nikomidia,Arma Apostolik Tehcirde (Izmit) ehit 1894,Ovack doumlu; Patrik Mesrop tarafndan atand. Apostolik. Tehcirde ehit oldu.

. 1894- , . .- :
Nikomidia Nikomidia,Arma,KhachApostolik Partoghimeosian (vdpt.) 1845 doumlu; 1870de atand; Surp Ha apeli papaz (vartabet)

Trke Fr. Nerses Der-

Tehcirde ehit

. . , . 1845-, . 1870-: . :
Tehcirde ehit 18.03.1871 doumlu; 19.04.1909de Piskopos Stepanos tarafndan Surp Ha apeline atand Nikomidia Nikomidia,Arma,Khach Apostolik

Trke Fr. Husig Derzian

. 18.03.1871-, .19.04.1909- .- : . : . ,
Nikomidia Papaz Ghevont Ghukasian, tehcir edildi. Nikomidia,Arma Apostolik Tehcir

Trke Fr. Ghevont GhuKasian

Nikomidia,Arma

Apostolik Tehcirde ehit

Trke Fr. Hovhannes Mavian (vdpt.) Nikomidia

1858 doumlu; 1892de atand.

. 1858-, . 1892-:

Trke Bishop Mesrob Naroian

Nikomidia Nikomidia,Arma Apostolik Tehcir 06.06.1875 Mu-Harput (Harberd) doumlu; Khachadur doumlu; Patrik Kevork V. tarafndan 1913de atand

. . 06.06.1875- , . ` , . . 1913- :
Tehcirde ehit 11.02.1856 Nikomidia doumlu; 25.08.1913de atand; Surp Maryam Asdvadzadzin kilisesi papaz. Nikomidia Nikomidia Apostolik

Trke Fr. Vahan Navasardian

. 11.02.1856- , . 25.08.1913-: . : .

Trke Fr. Voski Pipiian

Nikomidia Nikomidia Apostolik Tehcir 08.10.1858 Nikomidia doumlu; Piskopos Hovagimian tarafndan 23.01.1894de atand; Surp Maryam Asdvadzadzin kilisesi papaz.

. . 08.10.1858- , . 23.01.1894- : . :
Nikomidia Nikomidia,Arma Apostolik Garin (Erzurum) doumlu; Konstantinople Piskopos Naroian tarafndan atand. Tehcir

Trke Dn. Arsham Sirunian

. . , .
Nikomidia Nikomidia

Trke Fr. Nerses Tagvorian (vdpt.)

Apostolik

13.04.1863 Nikomidia doumlu; Piskopos Stepanos tarafndan 04.05.1914de t atand.

Tehcirde ehit

. 13.04.1863- , . 04.05.1914- .- :

Trke Dn. Garabed Tashjian

Nikomidia Nikomidia,Arma Zile doumlu; Konstantinople Piskoposu Naroian tarafndan atand.

Apostolik

Tehcir

. . , . :
Nikomidia Nikomidia

Trke Fr. Nerses Toprashian

Tehcirde ehit 06.07.1821 Nikomidia doumlu; Piskopos Nikoghayos Aghasian tarafndan atand; Surp Asdvadzadzin kilisesi papaz

Apostolik

. 06.07.1821- , . . : . : . .
Nikomidia Nikomidia,Arma Apostolik Tehcirde ehit

Trke Fr. Yeghia Vanlian (vdpt.)

20.03.1866 doumlu; Piskopos Stepanos tarafndan 06.06.1910de atand.

. 20.03.1866-, .06.06.1910- .- :

Trke Abp. Stepanos Hovagimian

Nikomidia Nikomidia Apostolik. Bilinmiyor 12.06.1846 Keremet doumlu; Melkon-Suren doumlu; Hasky Nupar-Shahnazarian okulu rencisi; Emiadzin Katolikosu, Nikomedia Patrii Magar tarafndan 1886 ylnda tain edildi.

. . 12.06.1846- . . ` -, - , . . 1886- : :

Trke Most Rev. Matteos Hovivian

1867 Hazar (Kemakh) doumlu.

Nikomidia

Nikomidia

Evangelikal

Tehcirde

ehit

. 1867- ():

Trke Fr. Sukias

Nikomidia Nikomidia Apostolik Tehcirde Kevorkian ehit 04.08.1854 doumlu; 16.01.1894de atand; Surp Maryam Asdvadzadzin kilisesi papaz.

. . 04.08.1854-, . 16.01.1894-: . :
Nikomidia Nikomidia,Arma Apostolik Tehcir (vdpt.) 14.04.1886 doumlu; Toros doumlu; Piskopos Stepanos tarafndan 04.07.1910de atand.

Trke Fr. Hmayag Baghdasarian

. . 14.04.1886-, . ` , . 04.07.1910- . :

Kaynak : arak29.am