1

A- Abdestsiz camiye girmek: Abdesti bulunmayan bir kimsenin mescitte oturmas mslmanlarn icmayla caizdir. Ebu Hanife kafirin btn mescitlere girmesinin caiz olduunu sylemitir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Abdestsiz ezan okumak: Ezan okunurken ve kamet getirirken abdestli olmak daha uygun ise de, abdestsiz olarak da ezan okunsa caizdir. nk ezan namaz deil bir zikirdir. (Hidaye Tercmesi) Abdest ve kan kmas: Eer kan kan veya irin silinmesi adet olmu bir miktarda ise abdesti bozarlar. Vcuttan kan kan, irin ve kusmuun normal yollardan kan dier pislikler gibi olmayp abdesti bozmalar iin kan ve irinin ktklar yerden akmalar ve kusmuun da az dolusu kadar olmas gereklidir. Kann vcuttan kmas ancak yerlerinden tamalar ile gereklemi olur. Aksi takdirde yani deri veya kabuun yrtlp ve altndaki kan veya irinin sadece dtan grnp akmamalar halinde abdest bozulmaz. Bir iki damla kandan dolay, eer akmazsa abdest alnmaz. (Darekutni) unu da bilmek lazmdr ki kan, irin ve kusmuk az olduklar zaman abdesti bozmadklar gibi mam Ebu Yusufa gre neciste deildirler ki sahih olan gr budur. Kusma ile abdestin bozulmas kusmuun safra, yiyecek ve iecek olmas haline mahsustur. Eer bulant neticesinde kusulan ey balgamdan baka bir ey olmazsa, mam Hanife ve Muhammede gre abdest bozulmaz, mam Yusufa gre eer az dolusu kadar olursa bozar. Eer kan ban iinden akp burnun yumuana kadar inerse, ittifakla bozulur. Zira kan ykanmas gerekli yere kadar indii iin kesin olarak vcuttan km saylr. (Hidaye Tercmesi) Abdestte kllar: Byn ve kalarn kllar ile enedeki sakal ykanr. Kllarn dibine suyu iletmek vacip deildir. eneden sarkan kllar ykamak da vacip deildir. (Fetevayi Hindiyye) Abdest ve kpek: Silkinerek sratt su, elbiseyi pisletmedii gibi elbisenin zerinde salyas grlmedike srmas ile elbise pislenmez. Baharda sran kpein salyasnn grnmesinden murad, slakln grlmesidir, denmektedir. (bni Abidin-1) Abdestte kulaklarn meshi: Hanefilere gre kulaklar ban suyuyla meshetmek snnettir. (Hidaye Tercmesi) Abdest ve Kuran: Bize gre eitim, retim, hatrlama gibi maksatlarla abdestsiz kimselerin Kurana dokunmalar caizdir.

badet maksadyla okumak isteyenlerin ise- durum msait olduunda- bunu abdestli olarak yapmalar tercih edilir. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Fukaha, Kurann abdestsiz ele alnmayacanda icma etmilerdir. Abdestsiz olarak tutulmasn, yalnz renmek ve retmek kasdyla ele alanlar iin caiz grenler de vardr. Bu da zarurettir. (Ahkam Tefsiri-Muhammed Ali Sabuni) Abdestte niyet: Niyetsiz olan abdestin, ibadet olmas bakmndan sevab yoksa da onunla namaz klnabilir. (Hidaye Tercmesi) Abdest ve oturmak: Ayakta yahut oturarak, yada rku ve secdede uyuyan kimsenin abdesti sahih olan kavle gre bozulmaz. Zira bu durumlarda olan uyku ile, kiinin mafsallarnda tam bir geveme olmaz. (Hidaye Tercmesi) Hanefi ve afilere gre abdesti bozan uyku kalann yere iyice oturmad veya yan zere yaslanarak veya herhangi bir eyin zerine kapanm olarak uyumaktr. Ancak kalasn yere, bir binein srtna ve buna benzer bir zemine yerletirmi olarak oturup uyuyan bir kimsenin abdesti bozulmaz. Herhangi bir eye yaslanp, yasland bu ey ekildii takdirde decek olursa ve kalalar da yerde deilse, Hanefilere gre abdesti bozulur. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Abdest ve sakal: Alt enenin aasnda biten sakaln hibir yerini ykamak vacip deildir. nk kar kmaz yzn hududunu geer. (bni Abidin-1) Abdestte yardm almak: Abdest alrken, mazeretsiz yardm istemek mekruhtur. nk bunda ibadete aykr olan bir nevi kibirlenme vardr. (Byk afi lmihali) Akl ile hkm vermek: Nakli delil olan bir meselede, aklen hkm vermek caiz deildir. (Tefsiri Kebir-Fahruddin Razi) Alverite parann alnma zaman: Satlan maln bedelinin ne zaman alnacann bilinmesi de arttr. Eer bu mehul olursa, sat fasid (geersiz) olur. (Fetevayi Hindiyye) Allaha mekan isnad etmek: Allaha mekan ve yn isnad eden kimsenin kafir olup olmad hususunda ihtilaf vardr. Alimlerin ou kafir olmadna hkmediyorlar. (Fetavai Hadisiyeden) nk istiva ayetlerinin zahiri, bu manay ifade ediyor. Hatta abi, bnl Mseyyeb ve Sfyan gibi zevatlarda Tevil etmeden bu tip ayet ve hadislere iman etmek gerekir diyorlar. (Fetvalar-Halil Gnen)

Allah sever gibi sevmek: Gerekte insanlarn ou bir halifeyi, bir alimi, bir eyhi ya da bir idareciyi ylesine severler ki onu Allaha e koarlar. Her ne kadar o kimseyi Allah iin sevdiini iddia etse de iin asl budur. Her kim Resulden bakasn, Allahn ve Resulnn emirlerine ters olduunu bile bile her emrettii ve yasaklad konuda itaat edilmesi gerekli birisi olarak bellerse, ite o kimseyi Allaha ortak komutur. (Dua ve Tevhid-bni Teymiyye) Allah her yerdedir demek: Bu sz sylememeye dikkat etmek lazmdr. Malesef avam tabaka Allah her yerde hazr ve nazrdr szn ok sylemektedirler. Bunun yerine Allah her eyi bilir demek gerekir.(Berikadan) (Fetvalar-Halil gnen) Altn yzk: Hz Peygamber sav ipei sa eline ve altn sol eline alarak Bu ikisi mmetimin erkeklerine haramdr (Ebu DavudLibas, Nesai-Zineh, Ahmed-Msned) buyurmulardr. Kamil Mirasn tercme ettii Diyanet lerince baslan Buhari Tercme ve erhinde ise; bir miskali (4.25 gr) gm yzk ile alem (sembol, nian, rozet vb) olarak kullanlan ipek ve altna ruhsat verilmitir. (C. IV sayfa 287-C. XII sa. 108) (Helaller ve HaramlarHayrettin Karaman) Anne ve babay ikaz etmek: Bir kimse ana ve babasnn eran gnah olan, rfte ayp ve ar olan fena bir fiili ilediklerini grdnde onlara bir defa bu fena fiili brakmalarn emreder, kabul ederlerse ne l, ho grmezlerse sukt edip bir daha emretmez, fakat onlar iin dua ve istifar eder. (bni Abidin-8) Arsa, ev ve arabann zekat: Ticaret iin olmayan, ev ,arsa, araba ve benzeri eylerin kymatlr zerinden zekat gerekmez. Eer bunlarn kazanc varsa ve bu getiriler, sahibinin dier zekata tabi mallar ile birlikte nisap lsne ularsa, yl sonunda getirilerinin zekat verilir. ayet bunlar ticaret iin kullanlyorsa her yl kymetleri zerinden zekat gerekir. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) Aura gn orucu: Sadece aura gnnde oru tutmak mekruhtur. Muhitte de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Atalarla vnmek: Ali raden: Atalarnzla vnp, bbrlenmeyiniz. (bni Kesir shhati hususunda birok ahitler vardr, diyor) (Bidaye) (Hayats Sahabe-4)

Av hayvanlarn doldurmak: Resmin glgeli olannn (heykel) haram olduunda ittifak vardr. i doldurulan hayvan, bu konuda insanlarn yapt heykellerden geri deildir. Ayrca bu i abesle itigaldir. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Ayaa kalkmak: Ebu Umameden: Peygamber efendimiz asasna dayanarak mescide geldi. Hepimiz ayaa kalktk. Bize: Birbirlerine ar derecede sayg gstererek ayaa kalkan Acemler gibi kalkmayn buyurdu. (El-Kenz, bni Cerir) Ubade b. Samitten: Hi kimse iin ayaa kalklmaz. Ancak Allahu Zlcelal iin ayaa durulur. (Heysemi, mam Ahmed) Enes raden: Ashab, Resulullahn gelmesinden duyduklar sevinci hi kimsenin gelmesinden duymadklar halde, Peygamber Efendimiz geldii zaman holanmadn bildikleri iin- ayaa kalkmazlard. (Buhari) Ebu Miclezden Kim, Allahn kullarnn kendisi iin kalkp ayakta durmalarndan sevin duyarsa, kendine ateten bir yer hazrlansn (Buhari) buyurmutur. Ebu Halid . valibiden Ali ra dardan geldi. Onu grnce ayaa kalktk ve ayakta durarak gelip oturmasn bekledik. Yanmza gelince : Niin put gibi ayakta duruyorsunuz? Diye bizi azarlad. (Tabakat) (Hayats Sahabe-3) Ayakta su imek: Ayakta su imekte bir beis yoktur. (Fetevayi Hindiyye) ilmeyeceine dair olan hadisi mam Hanbel rivayet etmitir. Buhari de ise peygamberimizin ayakta iken su itiine dair bir rivayet vardr. Bu iki hadisi alimler yle tevil etmilerdir; yasaklanan, yryerek yaplan yeme ve imedir. (Hadis Mdafaas-bni Kuteybe) Resulullah sav Kepenin yanna girdi, evinde asl bir tulum vard, ondan ayakta su iti. Bunun zerine Kepe tulumun azn keserek Resulullah savin mbarek aznn dedii yeri ile bereketlenmek istedi. (bni Mace, Tirmizi; Tirmizi bu hadis hasen sahih gariptir, demitir Ulema bu hususta ihtilaf etmitir. Kimi ayakta su imenin yasaklanmasn nesh etmitir, dedi. Nehy, tenzih iindir, fiil ise cevaz beyan eder, diyenler de vardr. Nevevi bu grtedir. Hlye sahibi yukarda zikredilen hadisle Neveviye itiraz etmitir. Hlye sahibinin delili, bni mer raden rivayet edilen Biz Rasulullah sav devrinde ayakta yer, ierdik (Tirmizi) hadisidir. Tirmizi hasen demitir. Tahtavi de ayakta su imekte bir

beis grmemi yasaklamann zarar vermek endiesinden geldiini sylemitir. (bni Abidin-1) Ayakst namaz klma: Abdullah b. neys, islam dmanlarndan Halid b. Sfyan b. Nbeyl el-Hzeliyi ldrmeye giderken ikindi vakti girer, o da aralarnda bouma olurda ikindiyi karrm dncesiyle stne giderken ba iaretiyle namaz kldn syler. (Hayats Sahabe-1) Ayet ve hadis metnini zerinde tamak: Korku gibi eylerden korunmak iin dua etmek ve ayet ile hadis gibi eyleri yazp tamak dinen caizdir. Abdullah bin mer Peygamberden sav yle rivayet etmitir. Sizden biriniz uykuda korkarsa yle desin; Allahn gazab, azab ve kullarnn errinden, eytanlarn vesvesesinden szlerine snrm (Fetvalar-Halil Gnen) B Bahis tutumak: Tek taraftan belirli bir eyle msabaka yapmak caizdir. yle ki; Eer sen beni geersen, sana u var. ayet ben seni geersem, bana senin bir ey vermen gerekmez derse bu msabaka caiz olur. (Fetevayi Hindiyye) Baldz ile oturmak: Karsnn kz kardei ve st kz kardei ile babaa kalamaz. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Banka faizleri: Darul harbde, harb emirine beyat etmekle kendileri iin faizin helal olacan iddia edenler, bir byk bir hata iindedirler. slam corafyasnda kurulu bulunan bankalar kr amacyla m kurulmu yoksa zarar amacyla m? Hibir banka mslmanlar kar etsin diye kurulmamtr. Biz paramz bankaya yatrdmz zaman banka bizden kr ediyor, biz bankadan kr etmiyoruz. Dolaysyla bu faiz ileminde fazlalk banka tarafna geiyor. Bu durumda bankaya para yatran inklap bir mslman kendi maln harbinin elinde kendisine kar kullanlan bir silah haline getirmi oluyor. Dolaysyla bugnk bankalardan mslman faiz alma yoluna gidemez. (Darul Harb Fkh-Mustafa elik) Baka mezhep imamnn ardnda namaz: afi mezhebinde olanlarn Hanefilerin ardnda, Hanefilerin de afilerin ardnda namaz klabileceklerine dair ilk devirlerde ulema ittifak etmilerdir. Asl itidal bizim fakihlerimizin; drt mezhebin hangisine mensup olurlarsa olsunlar, arkasnda namaz kld kimsenin kendi namazn geersiz klc bir halinden kesin olarak

haberdar olmadklar srece bir mslmann, dier herhangi bir mslmann ardnda namaz klabileceine dair syledii szlerdir. (Mezhepsizlik Bidattr-Said Ramazan el-Buti) Bakasnn ilahna svmek: Ebu Nheyk ile Abdullah b. Hanzala radan Bir adam Meryem suresini okudu, bir bakas da Meryem ile oluna kfretti. Biz de adam kan iinde brakncaya kadar dvdk. Adam, Selman rae gidip bizi ikayet etti. Olay anlatlnca Onun yannda niin okuyorsunuz? Allahu Zl Celalin Allahtan bakasn ilah diye aranlara svmeyin ki, onlar da bilmeyerek ar gidip Allaha svmesinler (Enam:108) diye buyurduunu iitmediniz mi? Dedi (Hlye) (Hayats Sahabe-4) Bakasnn okumasyla hatim: Zeyd, Kuran Aziman Fatihadan sure-i File kadar yahut sure-i ihlasa varncaya kadar kraat edip, dier sureleri kraat etmeyip Amre, Sen kraat et demekle, Amrde onun yerine Zeydin kraat etmedii sureleri kraat etse, Zeyd Kuran hatmetmi olur mu? Cevap: Olmaz. Bu surette Amr o sureleri okuduunda hazr olup dinleyen kimseler, Kuran hatminde bulunmu saylp, Kuran hatminde bulunanlara verilecek sevaba nail olurlar m? Cevap: Olmazlar. (Fetavai Behe) (slama Sokulan Bidat ve Hurafeler-Mustafa Uysal) Balk paras: Kz damat tarafna teslim edilirken, kzn aabeyi veya onun gibi birisi, gvey tarafndan bir ey almadan teslim etmek istemezse, damat verdii eyi geri alabilir. Keza babas kz balk vermeden nikahlamaya raz olmazsa, verilen ey mevcut olsun olmasn damat onu geri alabilir. nk rvettir. (Bezzaziye) (bni Abidin-5) Damad veya damadn babas istek ve arzuyla kzn babasna bir hediye verseler dinen bir saknca yoktur. Hatta snnettir. Ama kzn babas parann veya baka bir eyin verilmesini art kouyorsa verilmedii takdirde kz vermeyecekse alnan mal haramdr. Yani damad veya onun babas verdikleri eyden tr mesul olmayacaklar ama kzn babas gnahkar olur. (Fetavayi Haliliye) (Fetvalar 2-Halil Gnen) Barts ve okul: slama hizmet gayesiyle okuduunu syleyen bir bayann ban amas konusundan; Zaruret, yasak bir eyi yapmad takdirde helaki veya helake yaklamay gerekli klan eydir. (Suyuti-El-Ebah) Buna gre islama hizmet gayesiyle de olsa slama taban tabana zt den, kadnn namahrem yerlerini ve

avretini amaya zorlayan okullarda okumann zaruret kabul edilmesi mmkn deildir. Ayrca kadnlarn mutlaka bilmesi gereken eyleri avretlerini amay gerektirmeyen okul ve kurslardan renmeleri pekala mmkndr. Yasak emre tercih edilir. Kadna gusl gerekse ve erkeklerden gizlenecek bir yer bulamazsa gusl terkeder. (bn Nceym) Demek oluyor ki haram ilememek iin farz bile terkedilir. (Delilleriyle Kadn lmihaliMustafa Kasadar-Sadk Akkiraz) Balk paras: Damad veya damadn babas istek ve arzuyla kzn babasna bir hediye verseler dinen bir saknca yoktur. Hatta snnettir. Ama kzn babas parann veya baka bir eyin verilmesini art koarsa verilmedii takdirde kz vermeyecekse alnan mal haramdr. Yani damad veya onun babas verdikleri eyden tr mesul olmayacaklar ama kzn babas gnahkar olur. (Haliliyeden)(Halil Gnen) Kz damad tarafna teslim edilirken, kzn aabeyi veya onun gibi birisi gveyi tarafndan birey almadan kz teslim etmek istemezse, damad verdii eyi geri alabilir. nk rvettir. (Bezzaziyye) (bni Abidin-5) Barts nasl olmal?: Smrnn bir baka ekli gibi grnen moda, mslman kadn yava yava hem takva kimliinden uzaklatrm, hem de iyi bir tketici yapmtr. Sslerinizi gizleyiniz emrine inat d kyafetler, allanm pullanm ve ancak bir mslman kadnn eine sslenme arac olabilecek halde iken d kyafet olarak piyasaya srlmtr. (A. Trkkol Ribat Dergisi Say 161) Baz batl iler: Davul almak, gzel sesle ark okumak, kadnlarla delikanllarn bir arayatoplanmas, zikir ve Kuran okumak iin cret almak vb gibi u zamanlarda grlen nice mnkirat daha vardr. Bunlarn haram ve vasiyet edilmelerinin batl olduunda phe yoktur. (bni Abidin-3) Besmele: Bazlar her rekatta Fatihann banda Besmele ekmenin vacip olduunu ileri srmlerse de esah olan snnettir. Ttn imek gibi pis kokulu bir ey kullanld zaman besmele ekmenin mekruh olduunu syleyenler vardr. Haram bir i yaplrken besmele ekmek haramdr. Bezzaziye sahibine gre kesin haram olanlara besmele eken kafir olur. (bni Abidin-1)

Byklar: Ebu Zerrin rivayet ettii bir hadiste Rasulullah sav yle buyurdular: Kyamet gnnde Allah tip insanla konumaz, onlara bakmaz, onlar temize karmaz ve onlar iin iddetli azab vardr. Ravi, Rasulullah savin bunu kez tekrarladn syleyip, hsrana ve ziyana urayan bu kiilerin kimler olduunu sorduunda Rasulullah sav yle buyurdu: Bunlar byk ular uzun olan, yapt iyilii baa kakan ve maln yalan yeminle satan (Mslim-man, bni Hibban, Hakim) (Tevhid-14) Bidatler: Gelin ve cenaze nnde aikare zikir yapmak, kabir zerine bina yapmak, nafile namazlar cemaatle klmak (Regaib, Kadir, Beraat, Tesbih namazlar gibi), trk dinlemek, hutbe okunurken salat selam getirmek, radiyallahu anh demek, amin demek, mescidde dilenmek, kadnlarn yabanc bir evde taziye veya tebrik iin toplanmalar, aktan tevhid getirmeleri.. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Bidat karanlarn durumu: bni Abbas ra rivayet eder: ..Benim mmetimden bir takm kimseler getirilip sol tarafa ayrlacaktr. Ben Ey Rabbim, bunlar benim ashabmdrlar, derim. Cenab Allah bana: Bunlarn senden sonra neler yaptklarn sen bilmezsin der. Ben de Allahn salih kulu sa asn dedii gibi Aralarnda bulunduum mddete onlar gzetliyordum. Sen benim canm alnca onlar gzetleyen sen oldun. Her eyin gzetleyicisi sensin. Onlar senin kullarndr. stersen azab edersin, istersen balarsn. Zira izzet ve hikmet sahibi sensin. (Maide:117)derim. Cenab Hak Sen aralarndan ayrldn gn, onlar gerisin geri dndler buyurur Bir rivayette Benden uzak olsunlar, benden uzak olsunlar, benden uzak olsunlar, derim ziyadesi vardr. (Tergib, Buhari, Mslim) Bidat ve zorba imamn ardnda namaz: Kt inancna ramen, zorba biri namaz kldrrsa ona uyularak namaz klnr. Namaza bir deiiklik, bidat, uydurma bir ey getirmise ona uyulmaz. (Ahkamus Sultaniyye-mam Maverdi) Bilardo: Oyun sonunda oyun malzemesinin kirasn veya iilen aylarn parasn yenilen tarafn demesi gibi, kk de olsa, bir menfaat karlnda oynanan her trl oyun kumardr. Menfaat salamak sz konusu olmasa da sadece vakit geirmek amacyla oynanan tavla, kat ve tombala gibi oyunlar, insann vaktini boa harcamas ve kumara vesile olmalar itibaryla mekruh

grlmtr. badeti veya almay engellemeden ve yenilen tarafn yenen tarafa bir menfaat temin etmeden oynanan bilardo ve benzeri sportif oyunlarn oynanmasnda ise beis yoktur. (FetvalarDiyanet Vakf) Bilinmeyen be husus: Kyametin ilmi muhakkak ki Allahn katndadr. Yamuru o yadrr. Rahimlerdekini bilir. Hi kimse yarn ne kazanacan bilemez. Hibir kimsede hangi yerde leceini bilemez. phesiz ki Allah her eyi bilendir. Her eyden haberdardr. (Lokman suresinin son ayeti) Ayette yamurun ne zaman yaaca ve anne karnndaki ocuun cinsiyetinin bilinemeyeceine dair bir ifade mevcut deildir. mam Maturidi ou mfessirin aksine Ayette geen be eyin gayb olan ynleri olabilir ama bu be ey hakknda hibir bilgi edinemeyeceimiz manasna gelmez demektedir. Ona gre bilinemeyecek olan bu be eyin hakikatidir. Bir eyin hakikati, onu, o ey yapan eydir. (Seyyid erif-Tahrifat) mesela dnen canl olmak insann hakikat ve mahiyetidir. Ama glen canl olmak insann hakikati deildir. nsan glmese ya da glme zelliinden mahrum olsa yine insandr. Ama dnme zellii olmayan bir canlya insan diyemeyiz. Maturidi ayeti tefsir ederken, bu be hususun bir ksmnda hesap yoluyla bilgi sahibi olunabileceini ifade eden telmihlerde bulunmaktadr. Mneccimlerin hesap yoluyla bildikleri eyler bu kabildendir, demektedir. (Tevilat) Onun bu ifadesine bugnk meteorolojik tahminler rnek gsterilebilir. Anne karnndaki ocuun cinsiyetinin bilinip bilinmeyecei konusunda Maturidi, ou mfessirin benimsedii gre zd bir gr beyan etmektedir. Ayetteki rahimlerdekini bilir ifadesini pek ok mfessir erkek mi dii mi olduunu ancak Allah bilir eklinde yorumlamaktadr. Bu tefsire gre cenin domadka cinsiyetini tespit etmek mmkn olmayacaktr on bir asr nce yaayan mam Maturidinin yorumu, cenin cinsiyetinin tespit edilebilecei eklindedir. Bu konudaki ifadeleri aynen yledir: Rahimlerdekini bilirden maksad, ceninin srasyla nutfe, alaka, muda safhalarna intikalini, bir halden dier hale geiini ve her an cenin zerinde meydana gelen deiiklikleri (gerek mahiyette) bilir demektir. Bunu Allahtan baka kimse bilemez. Anne karnndaki ocuun erkek mi dii mi olduunun bilinmesine gelince bunun Allahtan

10

bakasnn bilmesi de mmkndr. (Tevilat) (Hadis AratrmalarSelahaddin Polat) Biriken parann zekat: Ev edinmek iin biriktirilen paralarda tabii olarak oalma ve artma zellii vardr. Binaanaleyh bu maksatla biriktirilen paralar bortan ve temel ihtiyalardan sonra nisap miktarna ulam ise o paradan zekat vermek gerekir. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) Boa grei: bni Abbasn naklettiine gre; Resulullah efendimiz sav hayvanlar birbirine kkrtmay yasaklamtr (Ebu Davud-Cihad, Tirmizi-Cihad) Sebep, hibir fayda sz konusu deilken bir canlnn cann actmak ve abesle itigal etmektir. Horoz, deve, boa, kpek, ko vb hayvanlar dvtrme hep bu yasak ierisinde yer alr. Ble eylerle megul olmak, hafif akllktan, basitlikten ve karakter bozukluundan kaynaklanr. (Ceziri-Mezahibul Erbaa) ( Fetvalarla ada Hayat- Faruk Beer) Boks oynamak: Boksta vurumak ve rakibe eziyet etmek kasd vardr. ki insan kar karya getirerek eziyet ettirmek haramdr. (Envarl Ebrar) onu oynamak haram olduu gibi seyretmek de haramdr. (Halil Gnen-Fetvalar) Borluya zekat: Eer meru olmayan bir i iin borlanmlarsa, kendilerine zekat verilmez. Ancak tevbe edip de tvbelerinin hakiki olduuna kanaat getirilirse, verilebilir. (Byk afi lmihali) Borsa: slam Fkh Akademisinin giriimiyle 1988 ylnda Rabatta toplanan Borsa Seminerinin sonu bildirisinde ve ad geen akademinin 1992 ylnda Ciddede yaplan VII. Dnem Toplantsndan hisse senetlerinin kr ve zarara itirak etmesi sebebiyle kural olarak helal olduu, fakat eri hkmnn bunu karan irketin ticari ilem ve amalarnn mer oluuyla yakndan ilgili bulunduu belirtilmitir. irketin faiz, iki imali ve ticareti, karaborsaclk, hile, yalan ve aldatma gibi dinen haram vastalarla kazan salamas halinde hisse senetlerini alp satmann ve bundan gelir elde etmenin haram ve masiyete itirak etmek olduundan caiz olmayaca bildirilmi, esasen faaliyet alan haram ilemler yapma, dinen yasak hizmet ve mal retiminde bulunma olmamakla beraber, baz haram ilemlere taraf olmas sebebiyle irketin krna haram kazan karm olmas hallerinde ise, pay sahiplerinin bu miktar yaklak olarak hesaplayp kendisinin hayr ve hasenat niyeti olmakszn ve toplum hakk

11

olduu inanc ile hayr yolunda harcamas tavsiye edilmitir. (Diyanet slam lmihali-2) Ait olduu iktisadi deerden bamsz olarak deer kazanp kaybeden bir hisse senedini, eldeki paray deerlendirmek, deerini korumak, ini klarn gzeterek para kazanmak maksadyla alp satmak. Borsadaki al veriler daha ok bu ikinci maksada yneliktir. Bu manada borsada oynamak! Tam olarak deilse de biraz kumara, piyangoya benziyor, gerek deerinin stnde ve dnda katlarn pahalanp ucuzlamasna sebep oluyor, ekonomiye ve retime nemli bir katks olmakszn paralar kazanlyor ve kaybediliyor. te bu bakmdan borsada oynamay makbul bir ticaret olarak grmyorum. Ancak mevcut dzende ve artlarda oynama olmadan borsann da olmayaca, halbuki paray faizle nemalandrmaya kar borsann bir meru seenek olduu gereini de grmezlikten gelemiyorum. (Helaller ve HaramlarHayrettin Karaman) Hadislere baktmzda ise: Yannda olmayan bir eyin sat helal deildir satn alnan bir eyin, alnd yerde satlmas memnudur, serbest piyasann oluabilmesi iin krsal kesimden mal getirenlerin yolda karlanmas menhidir, speklasyon yasaktr ifadeleriyle karlarz. Btn bunlarn znde haksz kazancn, aldatmann, ararn, mehuliyetin nlenme esprisi vardr. Hisse senedi sat bunlardan btn btn uzak deildir. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer)
Sonu olarak anonim irketlerinin bugnki yaps ve borsann ileyii karsnda hisse senetlerinin Menkul Kymetler Borsasndan alm-satmn caiz grmek mmkn deildir. nk bu, insanlarn mallarnn haksz^ yere yenmesine gz yummak olur. Allah Tel, ekonomik ilikilerin bel kemii saylan bir yet-i kerimede yle buyuruyor:Mminler, mallarnz aranzda haksz yollarla yemeyin, ama karlkl rza ile yaplan bir alm satmla yiyebilirsiniz" (Nisa 4/29) (Abdlaziz Bayndr-Faiz ve
Ticaret) hakikaten ok gzel ve ayrntl bilgiler var. Merak edenler mutlaka okumal)

Boamak: Boamak veya talak kelimesini kullanmadan defol, git, babann evine git gibi szlerle boamann vaki olabilmesi iin boamaya niyet etmi olmak, bu niyetle sylemi bulunmak gerekir. Aksi halde bunlarla e boanm olmaz. fkeli olarak, kiinin syledii szlerle sz nasl olursa olsun boanma yaplm olmaz. ki hayz iinde e ancak bir kere boanr, birden

12

fazla boamann hkm ve tesiri yoktur. Hayz halinde veya temizlik balaynca cinsi birleme yapldktan sonra yaplan boamalar da muteber deildir. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Boanan kadnn kalaca yer: Talak ve lm iddeti bekleyen kadnlar iddetin vacip olduu evde iddet beklerler, ondan karlmazlar. (Metin) Cevherede yle denilmitir: Bu talak rici olduuna gredir. Bain olursa mutlaka bir perde lazm gelir. Ancak erkek fask ise o zaman kadn kar. Bu ifadeden anlalr ki, rici talakla boanan kadn kocas fask bile olsa evinden kamaz, perde ekmesi de vacip deildir. nk aralarnda evlilik devam etmektedir. (bni Abidin-7) Boynuzu krk hayvan ve kurban: Boynuzu olmayan veya boynuzu krk olan hayvan kurban olur. Kafide de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Buluntunun hkm: Lukata (buluntu) y bulan kimse kendisi muhta ise onu, ilan ve tarif ettikten sonra kendi nefsine sarf edebilir. Muhitte de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Eer bulan kimse, onu kaldrmad takdirde zayi olacandan kayg duyarsa o zaman ona kaldrmak vacip olur. (Hidaye Tercmesi) Buluntu eer on dirhem veya fazla olursa bir yl ilan etmek gerekir. Eer buluntu kalc olan eylerden deilse bulan kimse onu bozulacandan endie duymaya balayncaya kadar ilan eder ve ondan sonra fakirlere verir. Sonra buluntu nerede bulunmusa orada ilan etmek gerekir. Eer buluntu gerekli olan sre ilan edildikten sonra sahibi kmazsa, sadaka olarak fakirlere verilir. Buluntuyu bulan kimsenin kendisi fakir olduu zaman ondan yararlanmasnda saknca yoktur. (Hidaye Tercmesi) Bulunan para ile kitap alp hediye etmek caizdir. Ayrca sahibinin namna dini kitaplar dattnz iin sevap ilemi olursunuz. (Fetvalar-Nevzat Akaltun) Bulunmayan bir maln sat: Bulunmayan bir eyi bedelinden yksek bir fiyata satmakta bir beis yoktur. (Fetevayi Hindiyye) Byklerin gelii iin kurban kesmek: Zeyd, ekabirden Amrin gelii iin bir koyun kesip zerine Allahn ismini sylese dahi yenmesi helal olur mu? Cevap: Olmaz. (bni Nceym, Mlteka Tercmesi) (slama Sokulan Bidat ve Hurafeler-Mustafa Uysal)

13

C Cahiliyye selam: Umeyr, peygamberimize yaklat ve cahiliyyet devrindeki usule gre Sabah hayr, sabahn hayrl olsun dedi. Peygamber efendimiz de: Ya Umeyr, cenab Hak senin bu selamndan daha gzel bir selam, cennet halknn selamn ihsan buyurmutur, dedi. (Hayats Sahabe-1) Camide ikinci cemaat oluturmak: Camide imamla namaz klndktan sonra tekrar cemaat halinde ezan ve kamet ile namaz klnmas mekruhtur. Fakat ezan ve kametsiz mihrabn baka bir tarafnda mahdut kimselerin tekrar cemaatle namaz klmalar mekruh deildir. (Byk slam lmihali) (kaz-Mehmet Gle) Camide konumak: Camide yaplan konuma din ile ilgili ise ibadet olduundan makbuldr. Fakat dnyevi olup da bir kimsenin gybet ve dedikodusu yaplmyorsa mubahtr. (Hindiyyeden) (Fetvalar-Halil Gnen) Mescitlerde tartmak, ses ykseltmek, kayp ilan, alveri, icare vb akitler mekruhtur. Ancak fkh renen kimselerin seslerini ykseltmesi bunun dndadr. Bunlara gre mbah olmayan szlerle konumak da mekruhtur. ayet mbah olan szler ile konuulursa namaz klanlarda armyor ise mekruh deildir. Hanefilere gre mescitte dilencilik etmek haramdr. Dilenciye mescit ierisinde bireyler vermek mekruhtur. Fesaddan emin olmak kaydyla kadnlarn mescitte namaz klmasna msaade edilir. Gen kadnn mescide gitmek maksadyla evinden kmas mekruhtur. Mescidlerde mbah szler ve dnyevi ve buna benzer ilere dair mbah eylerden sz etmek caizdir. sterse bu tr konumalar esnasnda glme husule gelmi olsun; yeter ki, konumalar mbah zelliini muhafaza etsin. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Camide Kuran okumak: Ebu Said el-Hudri ra rivayet edip demitir: Rasuli Ekrem sav mescidde itikafta idi. Mescidde Kuran sesli olarak okuyanlar iitti. Hemen Rasul Ekrem sav, itikafa girdii yerin perdesini at ve dedi: Kulak veriniz ve dikkat ediniz! phesiz hepiniz Rabbisine niyaz edip yalvarmaktadr. Binaanaleyh baznz dier baznza eziyet etmesin ve baznz dier baznz zerine Kuran Kerim okumada sesini ykseltmesin. (Ebu Davud) mam Malik Muvatta da: Rasulullah sav insanlarn yanna kt. Halbuki insanlarda namaz klyorlard ve onlarn Kuran Kerimi

14

sesli olarak okuyularna da muttali oldu. Bunun zerine Rasuli Ekrem dedi ki: Muhakkak namaz klan kimse Rabbisine mnacaat eder. Binaanaleyh her ferd Rabbisine mnacaat edip ibadet yapann haline baksn ve baznz dier baznz zerine Kuran sesli olarak okumasn. (El-bda) Rasuli Ekrem sav Hz. Aliye yle buyurmutur: Ey Ali! nsanlarn namaz kld yerde, Kuran Kerim okuman ve dua etmeni sesli olarak yapma! Zira senin Kuran sesli okuyup duay sesli yapman, insanlarn namazn ifsad eder. (El-bda, El-Medhal) Bu hadisi erifler gereince, Ebu Hanife merhum, namazdan sonra okunan Ayetel Krsiyi ve duay sesli olarak okumay kerih grmektedir. te bu hadisi erif gibi pek ok hkm ve beyanlar, camide ve hatta evlerde ibadet ve namazla megul olanlarn yanlarnda, sesli olarak Kuran Kerim okumak, zikri ilahi, tesbih, tehlil ve dualar sesli olarak yapmak haramdr. Drril Muhtarda da ayn hkm mezkurdur. (slama Sokulan Bidat ve Hurafeler-Mustafa Uysal) Camide musafaha yapmak: Namazlardan sonra, namazn bir tetimmesi (tamamlaycs) olarak, herkesin herkesle musafaha etmesi bidattr. Musfaha aslnda sevgi dourucu bir snnet olmakla beraber, namazlardan sonra, namazn bir paras ve btnleyicisi gibi icra edilmesi, ibadete bir katma anlam tadndan bidat olmu olur. (ada Meselelere Fetvalar-Faruk Beer) Be vakit namazdan, Cuma namazndan ve Bayram namazlarndan sonra (cami ve mescitlerin ierisinde) musafaha yapanlar grlyor. Bu zamanlarda musafaha yapmak bidat ve kerahattr. Mslim erhinde mam Nevevi merhum ise yle zikrediyor: kindi ve sabah namazndan sonra musafaha yapmak asl olmayan eylerdendir. (slama Sokulan Bidat ve HurafelerMustafa Uysal) Camiyi sslemek: Fazla israfa kamak, mihrap ve kubbesini akl ve hayale gelmeyecek naklarla naklayp sslemek ve milletten toplanan paray lzumsuz yere harcamann bir manas yoktur. Bu paralara yazk olur. Peygamber sav camileri ok ykseltmekle emrolunmadm. Siz zaman gelecek yahudi ve hristiyanlar gibi camilerinizi ssleyeceksiniz(Ebu Davud) Halkn camileri ykseltip sslemekle bbrlenmeleri kyamet alametlerindendir.(Ebu Davud) (Halil Gnen)

15

Herhangi bir mmet amel ynnden bozulunca mutlaka camileri sslemeye ynelir. (bni Mace Mescidler:2) Ebu Husayn yle rivayet eder: bir mmetin ameli ktletii vakit mescitlerini sslerler. (mam Malik) (Asr Saadette slam-1) Hanefiler, helal olan mal ile mescitlerin sslenmesi caizdir; mihrab bundan mstesnadr. Onun bu ekilde sslenmesi mekruhtur, nk namaz klan oyalar, demilerdir. Ebu Hanifeden bu konuda ruhsat verdii rivayet edildii gibi, Ebu Talib el-Mekkinin de: Mihrabn sslenmesinde kerahet yoktur dedii rivayet edilmektedir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Camileri yal boya vb eylerle sslemek mekruhtur. Cami duvarlarna yaz yazmak Hanefilerce doru deildir. afilere gre mekruhtur. (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Resulullah savin mescidi sade olduu gibi, t Seluklularn sonuna kadar tm islam dnyasndaki mescidler de genellikle sade idiler. Ben muhteem mescitler yapmakla emrolunmadm. (Ebu Davud-Salat) hadisini erheden Mnavi der ki: badethaneleri sslemek ehli kitabn iidir. Mslmanlarn bu konudaki tavr itidal olmaldr. Hz. mer onca maddi devlet gcne ramen mescidi deitirmemitir. slamda ilk mescid ssleyen Velid b. Abdlmeliktir. Selefimizin ou insanlar fitne korkusundan ona bir ey diyememilerdir. (Mnavi-Feyzl Kadir) bu hadisle ilgili olarak Ebu Davudun nakline gre bni Abbas: Ama siz yine de Yahudi ve Hristiyanlar gibi mescidleri vnme vesilesi yapacaksnz demitir. Hatta Ebu Davudun mteakip hadisi de bunu destekler: nsanlar mescidler konusunda birbirleriyle vnmedike Kyamet kopmaz. (Ebu Davud-Salat) Sslenebilecek ksmlarn badana ya da altn suyu ile bezenmesi mekruh deilse de bu camiye vakfedilen (cami yaplmas iin verilen) paralardan yaplamaz. Kiiler bunu ancak kendi hesaplarna yaptrabilirler. (Fetevayi Hindiyye) (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Caminin stne ev vb yapmak: Mescidlerin st sonsuza kadar mescid saylaca iin, artk mescidin zerine ev yaplamaz. Mescidin zerinde hela ve cinsellik ihtiyac gibi ihtiyalar giderilemez. (ada Meselelere Fetvalar-Faruk Beer)

16

Camideki yazlar: afii, Hanefi ve Hanbelilere gre mescidlerin duvarlarna, tavanlarna yaz yazmak mekruhtur, dier taraflarda mekruh deildir. nk yaz, namaz klann kalbini megul eder; hatta namazn brakp yazlanlar okumakla dahi uraabilir. Nitekim mescidin boyanmas ve namaz klan namazdan alkoyup uratracak her bir ey de mekruhtur. (slam Fkh AnsiklopedisiVehbe Zhayli) Fethl Kadirde: Paralarn, mihraplarn, duvarlarn zerine Kuran ve Allahn isimlerini yazmak mekruhtur. (bni Abidin-1) Vakf mal ile nak caiz deildir, nk haramdr. Mtevelli nak veya kirele badana yaparsa der. Ancak zalimlerin tamandan (knamasndan) korkulursa naklamakta bir beis yoktur. (Metin ksmndan) Mescidin duvarlarna yaz yazmak doru deildir. (bni Abidin-2) Camide yer sahiplenmek: Bir kimsenin cami ve mescitlerde kendisi iin zel bir yer tayin ve tahsis ederek namazlar daima orada klmas mekruhtur. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) Camilere ziyaret dzenlemek: Turlar dzenlenerek cami ziyareti iin yolculua kmak kesinlikle caiz deildir. (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Ebu Hureyre anlatyor: Turi Sinaya gitmitim.. Oradan ayrldktan sonra Basra b. Ebi Basra el-Gffariye rastladm. Bana: -Nereden geliyorsun? Dedi. Ben de: -Turdan dedim. Bunu duyunca Oraya gitmeden nce sana rastlasaydm gitmezdin. Resulullah sav buyurdular ki: mescitten baka yere (ziyaret maksadyla) sefer yaplmaz: Mescidi Harama, bu mescidime(Mescidi Nebevi) ve yliya (Kuds) mescidine yahut Beyti Makdise (mam Malik, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai) (Muvatta 1mam Malik) Cariyenin avreti: Cariyenin avreti gbei ile dizkapa arasdr. Bu cumhurun grdr. Bu grn peygamberimize dayanan (merfu hadis eklinde) bir dayana yoktur. Hz. merin kavli ile ihtiyaca dayandrlmtr. (bni Hmam-Fethl Kadir) zahirilere gre avret konusunda cariye ile hr kadn arasnda bir fark yoktur, cariyenin de el, ayak ve yz hari, tm bedeni avrettir. nk bu ikisini ayrmak iin nakli ve salam bir delil gerekir bu ise yoktur.

17

(bni Hazm-Muhalla) mam afinin bir kavline gre cariyenin dirseklere kadar- elleri ile ba avret deildir. (irazi-Mhezzeb) mam Malikten bir rivayete gre yalnzca sa avret deildir. (evkani- Neyl) (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Cemaat: El Gayede Alimlerimizin mmesi, gerekten cemaat vaciptir, dediler denilmitir. Mfidde ve onun tesmiyesinde Cemaat, snnetle vacip olduu iin snnettir denilmitir. Bedai de Cemaat, akll, ergenlik ana gelmi, cemaatle namaz klmaya zahmetsiz gc yeten erkekler zerine vaciptir denilmitir. (Fetevayi Hindiyye) Cemaat taassubu: Ne yazk ki gnmzde mslman olduunu syleyenler de eitli guruplara, tarikatlara, partilere, hiziplere blndler. Tpk tarihte olduu gibi. Her grup insanlar peinde gittii eyhe, lidere, mezhep ve merebe armaya, onu n plana karmaya alyor. Bunun adna da ilahi kelimetullah iin cihad denmekte. Bu guruplardan biri dierinin imann, amelini, samimiyetini ksacas tavrlarn kendi gurubuna gre deerlendirmekte. Halbuki tevhid dini slamda lider bir kiidir, cemaat bir cemaattir, ilkeler birdir. Her cemaat kendi aabeyini, liderini veya ileri gelenlerini mutlak lider grmeye balaynca biri dierine tabi olmak yle dursun, bazen bile bile karsndakini haksz yere sulayabilmekte. Halbuki mminler birbirlerini hi kimsenin mal olmayan ve hi kimsenin tekelinde olmayan Allahn dinine armalar gerekirken birbirlerini bal bulunduklar mezhebe, merebe, rka ve lidere davet etmekteler. Bizler ayrla zlmek yerine onun rahmet olduunu savunup duruyoruz. (nsanlar Tefrikaya Dren Faktrler-Mahmut Balc) Bir zaman yle kimseler gelecektir ki, ilim boazlarndan inmez, ileri baka dlar bakadr, bildikleri ile yaptklar birbirine uymaz. Cemaat kurup otururlar ve birbirleriyle iftihar ederler. Eer onlardan biri, bir bakasnn yanna oturursa ona kzar ve onu arkadalklarndan atarlar. te bunlardr ki, amelleri oturduklar yerde kalp Allaha ykselmez. (Hz. Ali) (Murabta Notlar-1 Abdullah Byk) Cenabet olann zikir yapmas: Abdestli olmayanlarn, cnbn, hayzl ve nifasllarn, kalp veya dil ile, tesbih, tahmid, tehlil, tekbir ve salavat okumak suretiyle zikir ve dua etmeleri caizdir. (Asm Kksal-slam Tarihi 18.cilt)

18

Cenaze namaz ve ayakkab: Eer ayakkab temiz ise, karmaya gerek yoktur. ayet ayakkablarn altnda veya baka bir yerinde necis var ise, ayakkaby karmak gerekir. karlan ayakkabnn stne basmakta hibir mahzur yoktur. Hatta yerlerde amur ve emsali gibi slaklklarn olmas halinde, ayakkablarn stne basp klmak zarureti vardr. Binaanaleyh ayaklardan ayakkaby kardktan sonra altndaki necis zarar vermez. (Halebi Sair, Fetavay Abdurrahim, Mlteka) (slama Sokulan Bidat ve Hurafeler-Mustafa Uysal) Cenaze namaznda kadn: Bahrda: Namaz bozan eyler cenaze namazn da bozar. Yalnz kadnla bir hizaya durmak mstesnadr. O bozmaz. Nasl ki Bedayide beyan olunmutur. (bni Abidin-3) Cenaze namaz ve snnet namazlarnn terki: Cenaze namaz, bayram hutbesinden, akam namaznn snneti ile le, Cuma ve yatsnn snnetleri gibi snnetlerden nce klnr. nk cenaze namaz farz, bayram hutbesi snnettir. Akam namaznn snneti hakknda da ayn ey sylenebilir. (Tatarhaniye) Fetva cenazenin, Cuma ve akam namazlarnn snnetinden sonra klnacana gredir. nk bunlar daha kuvvetlidir denilmitir. (bni Abidin3) Haccda, farz namaz klnr klnmaz, hemen cenaze namazn kldryorlar. Haremi erifte ve Ravzay Mutahharada da ayn hl ve amel ilenmektedir. Hatta 1982 ylnda Medine-i Mnevverede Teravih namazn klyorken, 8 veya 10 rekat teravih namaz klnd an, bir cenaze geldi ve hemen teravih namaznn selamn verince, arada cenaze namaz klnp tekrar teravih namaz klnmaya devam edilmitir. (slama Sokulan bidat ve Hurafeler-Mustafa Uysal) Cenaze ve tesbihin terki: Namazn tesbih ve snnet olan zikrini terketmek snnet olamaz. Peygamber sav cenaze olduu zaman bunlar terkediniz dememitir. Ancak farz ve vacip olmad iin terkinden dolay gnaha girilmi olmaz.(Fetvalar-Halil Gnen) Cenazenin ardndan tezkiye etmek: Cemaatin tanmad veya kt olarak bildii bir kimse iin Bu adam nasl bilirsiniz* sorusuna, iyi biliriz, Allah rahmet eylesin demek yalandr. Bu tezkiye lye fayda vermedii gibi cemaati de gnaha sokar. (Halil Gnen)

19

Mslman olmayann cenaze namaz: Mslman bir kimsenin mslman olmayan bir kimsenin cenaze namazna katlmas caizdir. Ebu talip ldnde Peygamber sav Hz. Aliye defn ve tedvin ileri iin emir buyurdu. Ayn ekilde mslman olmaya annesinin cenaze merasimine katlmasn da emir buyurdu. (Yes elneke Anil Din vel Hayat) (Halil gnen) Cenaze iin kalkmak: Fukaha ve Cumhuru ulema, cenaze geerken grldnde, grenler oturuyorsa cenazeye kalkmann mekruh olduunu beyan etmilerdir. (Halebi Kebir ve Drretl Fahireden) (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Peygamberimizin ayaa kalktn bildiren hadis Hz. Aliden rivayet edilen Resulullah sav ayaa kalkt. Sonra oturdu. (Ebu Davud, bni Mace, mam Ahmed) hadisi ile neshedilmitir. Mslim de bu manada bir hadis rivayet etmi, vaktiyle vard fakat sonradan nesh edilmitir, demitir. (Mnye erhinden) (bni Abidin-3) Cenazenin geceleyin defni: Cenazeyi gece defnetmek caizdir. (Fetvalar-Nevzat Akaltun) Cenaze giderken yrmek: Cenaze iinde yryenler arasnda en efdal olanlar, cenazenin arkasnda yryenlerdir. Cenazenin nnde de yrmek caizdir. Ancak herkesten ileri gitmek ve cenazeden uzak kalmak mekruhtur. Cenazenin sandan ve solundan yrmekte iyi deildir. Fethul Kadirde de byledir. Cenazenin arkasndan gidenlerin stne den vazife susmaktr. Bunlarn yksek sesle Kuran okumalar ve zikretmeleri mekruhtur. Tahavi erhinde de byledir. Cenazede en efdal olan mezar toprak dolana kadar oturmamaktr. Muhitte de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Cenaze namaznda ellerin salnmas: Cenaze namaznda, drdnc tekbirden sonra eller nce salnr, sonra saa ve sola selam verilir. (slam lmihali-Enisl Abidin-Cep lmihali) (kazMehmet Gle) Cenaze namaznn yeniden klnmas: Cenaze namaz her nerede olursa olsun bir defa klnd m ayn imam ve cemaat tarafndan ikinci defa klnmaz. ncelik hakk olan velisinin namazn kldrmasdr. Velisinin izni olmakszn kendisi de iktida etmemi olmak takdirinde, isterse kendi kendine veya baka cemaat ile bir namaz klabilir. (Hindiyye-Nimeti slam) (kaz-Mehmet Gle)

20

Cenaze ykanmadan Kuran okumak: l ykanmadan yannda Kuran okumak mekruhtur. Ancak baka bir odada okunmasnda bir mahzur yoktur. Ykandktan sonra yannda da okunabilir. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) Cenaze ykayana cret vermek: Ykayan kimse cret isterse orada baka ykayacak bulunduu takdirde cret vermek caizdir. Bakas yoksa caiz deildir. nk ykamak ona taayyn etmitir. Tayann ve mezar kazann hkm de byle olmak gerekir. (Sirac, Metin ksm bni Abidin-3) Cennette evlilik: Cennette kii ve onun evlilii dnyadaki gibi deildir. Dnyadaki eler birbirini isterse beraber olurlar, bunda bir problem yoktur. Biri ister dieri istemezse, Allah Teala her birine istediini yeniden yaratarak verebilir. (Helaller ve HaramlarHayrettin Karaman) Cihadn artlar: Cihadn mubah olmasnn iki artndan biri de udur: Mslmanlarn, bu savan sonunda, kuvvet ve kudret sahibi olacaklarn mid etmeleri... (Savaa hazr olup, zafer kazanacak gte olmalarn mit etmeleri) bu durumda olmayan mslmanlarn savamas, nefsi tehlikeye atma durumundan dolay helal olmaz. (Fetevayi Hindiyye) Cihadda anne ve babann izni: Cihada kmak isteyen bir kimsenin anne ve babas varsa, bunlarn iznini almadan cihada kmas uygun olmaz. Ancak, cihad ummi olursa, onlardan izin almadan kabilir. (Fetevayi Hindiyye) Cihadda karsnn izni: Bir kimsenin kars bulunur ve cihada gitmesi halinde onun helk olacandan korkarsa, bu ahs karsnn izni olmadan cihada kamaz. (Fetevayi Hindiyye) Cihadda dmandan kamak: Silah olmayan bir kimsenin, silah olan bir ahstan kamasnda bir beis yoktur. Bir kiinin, kiiden kamasnda da bir beis yoktur. Serahsinin Muhitinde de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Cinden korunma: bey b. Kbdan: Karlat bir cinden, korunmak iin ne yapmas lazm geldiini sorunca Cin: Bakara suresinden Ayetl Krsi sizi bizden korur, kim onu akamleyin okursa, o gece sabaha kadar ve kim sabahleyin okursa o gn akama kadar bizden korunmu olur, dedi. Oaly Peygamberimize anlatnca Kb doru sylemi, buyurdu. (Kenz, Nesai, Hakim, Beyhaki) (Hayats Sahabe-4)

21

Cuma ezan nerede okunmal: mam minbere ktktan sonra oturur ve mezzin minberin karsnda durup tekrar ezan okur. (Hidaye Tercmesi) mam minbere knca ve mezzin imamn nnde ezan okumaya balaynca al veri yapmak tahrimen mekruhtur. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Camilerde ilenen bidatlardan birisi de, Cuma gn hatip efendi hutbeye kp oturduktan sonra ikinci ezann minberin nnde okunmayp rasgele yerde veya minberin karsnda olmad halde uzak yerlerde okunmasdr. Ecdadmz bu snnet yerini bulsun diye, camileri yaptrrken, Cuma gn minberin nnde ikinci ezan Muhammedi ifa edilsin diye, mezzin mahfelileri yaptrmlardr. Konyada Sultan Selim, stanbulda Fatih, Bursada Ulu cami, Edirnede Selimiye camilerinde minberin nnde yaplan camiler bu snneti ifa iindir. (slama Sokulan Bidat ve Hurafeler-Mustafa Uysal) Cuma gn yolculuk: Sabah vakti girince Hanefi ve Malikilere gre yolculua klabilir. Hanefilere gre Cuma gn le vakti girmeden nce, ehrin mamur, oturulan yerlerinden ayrlnrsa, sefere kmakta bir beis yoktur. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Cuma namazyla ilgili hkmler: Cumhur, Cuma namaznn sahih olabilmesi iin yerleim biriminin ehir veya ky olmasna itibar etmeyip sadece say ve ikameti esas almlardr. Toplayc ehirden bakasnda Cuma namaz ve terik tekbiri yoktur. eklindeki sz Hanefilerin iddia ettikleri gibi Peygamberimiz savin sz olmayp Hz. Aliye nispet edilen sahih mi, zayf m olduu muhaddisler arasnda tartmal olan mevkuf bir haberdir. Nitekim mam Tirmizi Kylerde Cuma klnmamas hususunda Peygamberden rivayet edilen hibir hadis sahih deildir der (Beyhaki, Drekutni, Nevevi, Darulfikr, Azmabadi) mam Ahmed b. Hanbel Bu sz hadis deildir. Sadece Hz. Alinin kendi szdr. Ancak Hz. mer ona muhalefet etmitir demektedir. Ayn grler Beyhaki ve Hafz bni Hacerden de nakledilir. Buhari ve Ebu Davudun bni Abbas raden rivayetlerine gre, O yle demitir: Resulullah savin Medinede klnan cumadan sonra (Medine haricinde) klnan ilk Cuma namaz, Bahreyn kylerinden bir ky olan Cuvasada klnan Cuma namazdr. Ebu

22

Hureyreden rivayete gre: Biz Bahreynde iken kendisine burada Cuma klp klamayacamz sormak zere hz. mer rae mektup yazmtk. Bunun zerine mer bize cevaben Nerede olursanz olun, Cuma namazn kln diye yazd. (bnu Ebi eybe, Darekutni, bnu Hacer) Buharinin katibi Leys b. Sad den rivayete gre yle demitir: erisinde cemaat bulunan her ehir ve ky Cuma ile memur olurlar. Zira Msr ve sahillerinde oturan ahali mer ve Osman ra zamanlarnda, aralarnda sahabeden bir gurupta olduu halde Hz. mer ve Hz. Osmann emriyle buralarda Cuma namaz klyorlard. (bnu Hacer, Ali Nasf) Kab b. Malikten rivayete gre Esad b. Zrare Medineye iki mil mesafede bulunan Beni Beyada kynde Hezmn Nebit denilen semtte Cuma namaz kldrm ve buna devam etmitir. Ne Peygamber sav ne de sahabeden buna kar kan kimse olmamtr. Beyhaki, Vhidi, bnu Sd ve daha pek ok kimselerin rivayet ettikleri gibi, Peygamber sav Mekkeden Medineye hicret ettii esnada Kuba ile Medine arasnda bir ky olan Salim oullar yurdunda Cuma namaz kldrmtr. Buras ehir merkezi olmayp kk bir kydr... Cbir hadisinin (cumann devlet bakannca kldrlmas hadisi) olan Ali b. Zeyd b. Cdan hakknda hadis otoritelerinin grleri yledir: mam Buhari Ahmak ve akl kt bir kimse idi. Hadisiyle ihticac olunmaz. Hafz bn Hacer Zayf bir ravidir Ahmed b. Hanbel bir defasnda Ali b. Zeyd bir ey etmez derken bir defasnda da O zayfl hadistir demitir. Tirmizi Ali b. Zeyd saduktur saduk; hakknda bu tabir kullanlan bir kimsenin hadisleri ancak denemek ve aratrlmak maksadyla yazlr. Darekutni de onu zayf saymtr. Ayn hadisin dier ravisi olan Abdullah b. Muhammed el-Adevi hakknda ise Buhari Abdullah b. Muhammed, Ali b. Zeyd b. Cdandan, Velid b. Bkeyrde kendisinden hadis rivayet etmi olup, mnkerl hadistir. Hadisinin mtabii yoktur (Hadisi kabul edilmeyen, rza gsterilmeyen kimse) mam Nesei Adevi hadis uydururdu derken, bn Hibban Adevinin rivayet ettii hadislerin delil gsterilmesi helal deildir der. Hanefi ulemasndan Mevsili ise uydurma hadisleri bir araya toplad kitabnda Cabir hadisini de zikrederek "Bu konuda Resulullah savden rivayet edilen hibir hadis sahih deildir aklamasn yapmtr. Hadisin ravileri sebebiyle aslsz olmas bir yana, metnin muhtevasnn da aslsz olduuna bir delil

23

vardr. nk hadisin sonunda hac, zekat ve oru ibadetlerinden bahsedilmektedir. Her ne kadar bu ibadetler biliniyorsa da farz klnmamtr. Bir kavle gre hac, hicretin altnc senesinde, mehur olan dier bir kavle gre ise hicretin dokuzuncu ylnda farz klnmtr. Cuma namaznn farz olduunu beyan eden ayetler ise, hicretin hemen ilk gnlerinde nazil olmutur. Keza oru hicretin ikinci ylnda, zekatta yine ayn ylda orutan nce farz klnmtr. u halde henz ortada ne oru ne zekat ve ne de hacc ibadeti yokken iki ila dokuz yl aradan sonra meru klnacak olan ibadetlerden bahisle Resulullah savin Bilmi olun ki bylesinin ne hacc ne zekat ne de orucu kabul edilir... buyurmu olmas garip deil midir? Dier bir hususta hadisin deiik yollarla gelen metinleri karlatrld zaman, birbirinden farkl lafzlar ihtiva ediyor olmasdr. Mesela, ayn hadisin, Ebu Ylanin Msnedinde geen metninde dil ve zalim bir imam varken ifadesi mevcut deildir. Sonra haberdeki imam lafzyla mutlak devlet bakan kastedildii de tartma gtrr bir eydir. Cabir hadisi mevzu olmayp sahih bile olsa haberi ahad tarikiyle gelmitir. Dolaysyla byle bir hadisle gelen hkm Hanefi imamlarna gre art saylmaz, onunla Kurann hkm tahsis edilemez ve zerine ziyade yaplamaz. Hanefi fukahasndan bn Hmam sz konusu Hidaye zerine yazd Fethl Kadir isimli erhinde bu ifadenin hadis olmayp Hasan Basriye ait bir sz olduunu belirterek: Hasan drt ey sultana aittir dedi ve bunlar arasnda Cuma ve bayram namazlarn da zikretti kaydn koymutur. Yine mam Serahsi el-Mebsutta bu ifadeden bahisle Eserde drt ey sultana aittir. Cuma da bunlardandr denilmitir demek suretiyle bu szn hadis olmayp, peygamberden bakasna ait olduuna dikkat ekmitir. Bilindii gibi eser tabiri zellikle peygamberden bakalarna ait szler iin kullanlr. Cuma namazn sultana izafe eden haberler, Tabiundan bnu Muhayriz ile At el-Horasaniye ve bnu Hazmn Muhallasndaki ekliyle Ebu Abdullaha aittir. Hafz bn Hacerde Keafta geen hadislerin asln aratrmak zere kaleme ald kitabnda Ben bu haberi merfu olarak grmedim demitir. Bata mam Malik, mam afii ve mam Ahmed b. Hanbel olmak zere cumhuru fukahaya gre namazla dorudan bir alakas bulunmad ve namazn maslahatndan olmad iin Cuma namazn devlet bakan ve onun izin verdii kimsenin

24

kldrmas ve onun izin vermesi art deildir. Hanefi fukahasndan mam Muhammedde bu grtedir. Medinede Hz. Osman muhasara altna alnd zaman, sahabeye Hz. Ali Cuma namaz kldryordu. Onun bu namaz Hz. Osmann emriyle kldrdna dair herhangi bir rivayet sabit deildir. Halbuki o srada devlet idaresi Hz. Osmann elindeydi. Allahu Teala Cuma namazn herhangi bir arta balamakszn mutlak olarak emretmitir. Dolaysyla kaytsz ve artsz mutlak olarak eda edilmelidir. mam Muhammed Cuma namaznn artlarn sayarken bu hususta son derece temkinli davranarak yle demektedir Cuma namaznn artlar; cemaat, hutbe ve vakittir. kincisi ise vali ve ehir olup bunlar ihtilafldr (Camis Sairden) ibni Abidin, Reddl Muhtar adl eserinde Cuma namaz insanlarn en zalimi olan Haccac zamannda bile klnmaya devam etmitir. Halbuki o, islami hkmlerin tamamn tatbik etmiyordu. Bu sebeple bir memlekette bir vali vefat etse yahut herhangi bir fitne sebebiyle Cuma namazna gelemese ve Cuma namazn kldrma yetkisine sahip olanlardan hi birisi de bulunmasa, cemaat zaruri olarak aralarndan kendilerine bir hatip seerler ve Cuma namazn klarla. Bu surette kafirlerin istila ettii beldelerde bile sahih olmasna ramen, fitne zamanlarnda klnan Cuma namaz geerli deildir, diyenlerin cahilli ortaya kmtr. Vehbe zuhaylide unlar kaydeder: mamn izni ve kendisi olmadan Cuma klmak sahih ve muteberdir. Zira Hz. Osman Kufe valisi Velid b. Ukbe b. Ebi Muayt bir gn Cuma namazn kldrmaya gelmemiti. Bunun zerine bn Mesud onun izni olmadan sahabelerin de hazr bulunduu cemaate Cuma namazn kldrmtr.. islam devletinin dnda ve darul harbde Cuma namaz klnmaz diyen tek bir Hanefi alimine rastlamak mmkn deildir... Netice olarak biz diyoruz ki, btn namazlar kldrmak devlet bakannn bir vazifesi hem de imametinin meruluunun sebeplerinden biridir. Fakat devlet bakannn bu namazlar kldrmak vazifesiyle ykml olmas, bu namazlarn farziyyetinin ve meruluunun bir sebebi deildir. Keza hicretten nce henz bir darul harb olan Medinede mslmanlar Resulullah savin msadeleriyle Cuma namazn klyorlard. Hibir kimse Medinede o dnemde islami bir otoriteden, hatta stlahi manada bir cemaatin varlndan bile

25

sz edemez. (Devlet, Siyaset ve badet geninde Cuma NamazRecep etinta) Cuma namazna sonradan yetimek: mam Muhammed ayet imamla birlikte ikinci rekatn rukuuna yetiirse cumay onun zerine bina eder. Daha sonra yetiirse o namazn zerine len namazn bina eder. nk bu namaz bir cihetten Cuma bir cihetten ledir. Zira baz artlar karmtr. Binaanaleyh leye itibar ederek drt rekat zerinden klar, fakat cumaya itibar ederek iki rekatta behemehal oturur. Nafile olmak ihtimalinden dolay son iki rekatta kraat okur. eyhayna gre, o kimse bu halde cumaya yetimitir. Hatta kendisine cumaya niyet etmek arttr ki, o da iki rekattr. mam Muhammedin sylediklerinin vechi yoktur. Zira bunlar muhtelif iki namazdr. Biri dierinin tahrimesi zerine bina edilmez. Hidayede de byle denmitir. (bni Abidin-3) Cuma namaz ve ky: Zahirilere ve kaybolmu mezhep sahiplerinden biri olan Ebu Sevrin grne gre, Cuma namaz airet mescitlerinde de klnabilir. (slam Fkh AnsiklopedisiVehbe Zhayli) Bulac bir hastala mptela olan kimse ve Cuma Namaz: Bulac bir hastala mptela olan kimsenin Cuma ve bayram namaz gibi namazlara gitmesi caiz deildir. Hatta bakasna zarar verecek ftri veya sarmsak ve soan gibi eyleri yemekten dolay arz bir kokusu olan kimsenin Cuma namazna ve cemaate gitmesi doru deildir. (Fetvalar-Halil Gnen) Cuma Hutbesi ve minberin basamaklarnda dua: Hatiplerin hutbe okumak iin minbere karken her basamakta dua etmeleri bidattr. Kad Beydavinin vermi olduu caizdir fetvas tuhaftr. (Mugnil Muhtatan) (Fetvalar-Halil Gnen) Cnbn Kuran okumas: Ebu Hanifenin Cnp olan bir kimsenin ellerini ve azn ykadktan sonra Kurana dokunmasnda ve okumasnda bir saknca yoktur eklinde ikinci bir kavli de vardr. (Halebi Sair-Halebi Kebirden) Malikilerden hayzl olduu halde kadnn Kurana dokunabilecei ve okuyabileceine dair fetvalar vardr. Buhari Kitabul Hayz bab 7de Haiz (hayzl kadn), beyti tavaf etmenin dnda tm menasikleri yerine getirir balnda u rivayetleri nakletmektedir: brahim dedi ki: (Hayzlnn) ayet okumasnda herhangi bir saknca yoktur bni Abbas Cnp iin kraatte (Kuran okumakda) bir

26

saknca grmedi. (slamda Meseleler ve zmler-Ziya Erylmaz) (unu hatrlatmakta fayda var ki, nemli olan grler deil fetvaya esas olarak kabul edilenlerdir. Bu tr rivayetleri ehli snnnetin genel anlay ile deerlendirmek ve ona tabi olmak gerekir.) Cnbn trnak kesmesi ve tra olmas: Cnp olan kimsenin ykanmadan tra olmas ve trnak kesmesi haram olmazsa da iyi deildir. (Fetvalar-Halil Gnen) Cnbn yemek yemesi: Erkek olsun, kadn olsun Cnp olan bir kimsenin, ellerini ve azn ykamadan yemek yemesi ve su imesi mekruhtur. (Fetevayi Hindiyye) alg aletleri: slama uygun olmak kaydyla oynamak, kaval ve kudum gibi aletler kullanarak sevin izhar etmekte bir mahzur yoktur.. bni Hacer ve Kurtubi gibi alimler ise, tambur ve kemene gibi fask ayya ve sefihlerin kulland alg aletlerini kullanmann ve dinlemenin icma ile haram olduu grn ileri sryorlar. (Kef el-Ru) Ebu shak el_irazide bu hususta unlar sylyor. Ud ve tambur gibi alglar almak haramdr Peygamberimiz sav yle buyuruyor: Allah Teala mmetime ikiyi, kumar ve darnda yaplan iki ile davul ve tamburu yasaklamtr. Bir baka hadiste ki iip, davul ve alg aletlerini kullanmak yznden mmetimin bir ksm mesh olunacaktr Demek oluyor ki, insann ehvet ve arzularn tahrik etmeyen aksine hzn ve benzeri duygulara yol aan aletleri almas ve dinlemesi caizdir. (Halil Gnen-Fetvalar) alan Fakirlere Zekat: Fakir birisi, kendisine uygun bir i sahas olur, bununla da kendisinin ve bakmakla ykml olduu kimselerin ihtiyalarna yetecek bir kazanma gcne sahip olursa, byle bir kimseye zekat vermek caiz olmaz. Nitekim peygamberimiz sav: Sadaka (zekat) zengine ve i sahas olup da alabilecek gte olana helal deildir. (Tirmizi) (Byk afi lmihali) amur: nsan yrrken, ayaklarndan kendine srayan yolun amuru affedilmitir. (Byk afi lmihali) ocuun camiye gtrlmesi: erde oyun oynamayacak ada olan, yahut oynamas yasaklannca oynamaktan kanan kk ocuklarn mescide gtrlmeleri caizdir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli)

27

ocuun ezan: Mekruh olmakla beraber caizdir. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) ocuk drmek: Ulema Drt aydan nce velev kocasnn izni olmadan, ocuu drmek mbahtr. Demitir. (Metin ksm) Nehir sahibi diyor ki: imdi u kalr; acaba gebe kaldktan sonra ocuu drmek mbah mdr? Evet, henz bir uzvu yaratlmam olmak artyla mbahtr. Bu da ancak 120 gn sonra olur. Haniyenin kerahet bahsinde yle denilmektedir. Ben helaldir, diyemem. nk ihraml bir kimse bir avn yumurtalarn krsa onu der. Zira yumurta avn asldr. Bu, ceza ile karlatna gre, burada en azndan zrsz drse, gnah yazlr. bni Vehban u halde ocuk drmenin mbah olmas zr haline yorumlanr. Yahut ocuk dren kadn ldrm kadar gnah ilemi saylmaz, manasna alnr. (bni Abidin-6) ocuk ve namaz: ocuk yedi yandan sonra dvlr. ocuk el ile dvlecek ve tokattan fazla vurulmayacaktr. Hocann da talebesine tokattan fazla vurmaya hakk yoktur. (bni Abidin-2) D Darul islamn Darul harb olmasnn artlar: mam Ebu Hanifeye gre, Darl islam u artla drul harb olur. 1) Kafirlerin hkmlerini alenen icra etmek, islamn hkmleriyle hkmetmemek. 2) Darul harble darul islam arasnda bir islam yurdunun bulunmamas, darul harbe bitiik olmak. 3) Kafirler istila etmeden nce sabit olan gvenin olmamas. Bu artlarn nn de olmas gerekir. mameyne gre ise bu durumda bir art yeter bakas gerekmez, o art da kfr ahkamnn izhr edilmesidir. (Fetevayi Hindiyye) Darul harbde faiz ve kumar: mam Serahsi yle diyor: Ebu Hanife ve mam Muhammed ra, Darul harbde bir mslman iin, harbiye, bir dirhemi iki dirhemle vermenin caiz olduuna fetva verdiler. afii mezhebine gre ilgili hadis zayf olduundan caiz deildir. (Mebsut) bni Hmam yle diyor: Gerek kumar meselesinde olsun ve gerekse faiz meselesinde olsun eer fazlalk mslmana geiyorsa bu muameleler mubahtr.(Darul Harb Fkh) Bilinmektedir ki, Darul harb fkh Mekke dnemi mslmanlarnca yaanmamtr. Bu konuda Ebu Bekir rain mriklerle bahse girmesi olay delil olarak ne srlmektedir. Baz Hanefi mctehidleri bu olay rnek gstererek, darul harbde

28

bulunan mslmanlarn kazanacaklarndan emin olma artyla, harbilerle mal ve para karlnda bahse girmelerine cevaz vermilerdir. Bahis kazanlnca Rasulullah sav bahis karl olan develeri (saflarn ayrld o dnemde bir harbi olan mriklerde kalmamas iin) Ebu Bekir rae almasn ve bu develeri fakirlere tasadduk etmesini emir buyurmutur. Dikkat edilirse bahis karl olan bu develer ne beytl mle kabul edilmi ne de Ebu Bekir rain kullanmasna izin verilmitir. Kald ki Resulullah savin bu olayda bahse ilikin verdii izin umuma deil, kiiye zeldir. Byle bir izni umuma amil klmak ise fkh uslne aykrdr. (Rabbani Yol ve Snnetullah-Said Hakim) Not: Kald ki Ebu Bekir ra bu bahse girmesinde Kuran ayetinden yola karak kalkmtr! Almanya vb lkelerde mslmanlar faiz yiyemezler; nk bu faizde mslmanlarnda hissesi vardr. Bankalarda mslmanlarnda paralar vardr, bu durumda faiz mslmanlar arasnda cereyan etmi olur. (Helaller ve Haramlar-Hayreddin Karaman) Darul harbde, mslman ile harbi arasnda faiz olmaz anlamndaki hadis Zeylai ve bni Hmamn tespitlerine gre ahad bir haberdir ve garibdir (sahih deildir) mam Azam ve mam Muhammed bu hkm verirken, paray iktisadi bir silah olarak dnp, mslmann onu kafirin lkesinde ve onun rzasyla, herhangi bir yolla alabileceini, bylece onu iktisaden zayf dreceini, mslmann hibir surette faiz veremeyeceini, yani fazlal mslmann almas halinde bunun caiz olabileceini kastettikleri, arkadalar olan imamlar aklamlardr. ( Fetvalarla ada Hayat- Faruk Beer) Hz. Ebu Bekir kazanacan Allah Raslnn haber vermesiyle kesinlikle bilmektedir. ( Fetvalarla ada Hayat- Faruk Beer) Davete icabet: Bidat olan davete gidilmez. (Fetevayi Hindiyye) Bir kimse dn yemeine davet edildiinde oraya gidince oyun veya ark, trk bulursa, oraya oturup yemek yemesinde bir saknca yoktur. ayet gc yeterse bundan meneder, yetmezse sabreder. Bu ahs imam, mezzin, hakim, mft, vaiz, mderris deilse byledir. Kendisine uyulan kimse gc yetmeyince oturmaz, oradan hemen kar gider. Bunlarn hepsi, davetli vardktan sonra alg-oyun gibi eyler olursa byledir. Fakat gitmeden nce durumu bilirse, hi gitmez. nk byle bir davete

29

icabet gerekmez. Siracl Vehhacta da byledir. (Fetevayi Hindiyye) Dedikoduya bir rnek: Aie raden Bir gn Peygamber efendimizin huzurunda bir kadndan sz ederken: Uzun eteklidir dedim. Peygamber efendimiz bana Azndan at, azndan at buyurdu ve tkrdm zaman azmdan bir para et kt. (Tergib, Ebu Davud) (Hayats Sahabe-2) Delillerin tearuzu: Bir hkm hakknda ihtilaf vaki olursa, yani ulemann bir ksm yaplmas lazmdr, bir ksmda yaplmas lazm deildir derse, ihtiyaten yaplamas daha uygundur. nk gerekten gerekli olduu halde eda edilirse zarar vermez. (Fetvalar-Halil Gnen) Helal ile haram diye hkm varsa, hkm haram olarak verilir. ki delil atr; delillerden biri hususun mbah olduunu dieri de haram olduunu sylyorsa, haram olduu cihetine itibar edilir. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Denizde len balklar: Deniz ls; denizin kenara att iin len demek olup, denizde sebepsiz lp su zerine kan demek, deildir. nk ancak birinci manada ona deniz ls denebilir. Ylanbal, sazan bal vesair balk ve ekirge nevilerinin yenmesinde bir saknca yoktur. Bize gre balkta asl olan udur: Balk, eer herhangi bir olay neticesinde lmse, canl yakalanan balk gibi helaldir. Eer kendiliinden lmse, su zerine kan balk gibi helal deildir. (Hidaye Tercmesi) Devir ve iskat: Kuran ve snnette byle bir ey yoktur. Namaz vcuta ne kadar halsiz olunsa da klnmaldr. Zayf bir rivayete dayanan bir sze gre mam Muhammedin bulunduu are byle mahut namazlarn borlarn, oru borcuna kyas, mezheplerin hibirisi tarafndan kabul edilmemitir. mam Muhammedin bu sz mid etmek yolunda olup; namaz borcundan tamamen ibray tazammun etmez. Byk meblalar demek g olduundan ok kereler devir yaplmas gerekir ki (parann elden ele dolamas) bu cidden gln bir haldir. (1965 Diyanet Fetvas) (Fetvalar-Nevzat Akaltun) lmeden nce her trl imkanlara sahip olduu halde nden birey gndermeyen insanlar, bunu yaknlarnn, arkasndan gndermesini vasiyet ederler. Bu vasiyeti yerine getirmek zere devir sektr devreye girer. Hristiyanlarn iledikleri her bir

30

gnah iin belli bir bedel vardr. Adam gider kiliseye, papaza hesabn karttrr, paras varsa borcunu der. Bylece gnahlarnn hesabndan kurtulduunu zanneder. Buna benzer bir adeti cahil mslmanlar alt st grmek veya kk ve byk devir adlar altnda icra ederler. len kiinin vasiyetinde yazlmad halde, u kadar namaz, bu kadar oru vs diyerek bir hesap karrlar. Bu tr iler islam dininde iddetle reddedilmi olur, asl olan insann iyi amellerini lmeden evvel yapp gndermesidir. nden gndermeyip, hep arkadan bekleyenler elbette ahiret gnnde ok piman olacaklardr. (Surelerle Yolculuk-Mustafa Uzun) Devleti dolandrmak: Dzen ne kadar bozuk olursa olsun devlet, hakiki deil hkmi bir ahsiyettir ve yapt harcamalar ve hizmetleri kendi parasndan deil yine halkn parasndan yapmaktadr. Dolaysyla devletindir deyip arlan paralar, ya da elektrik, su, ulam vastalar vb eylerden yararlanld takdirde verilmeyen bedelleri aslnda milletin fertlerinin frsat bulabilenleri, bulamayanlar soyabilir demek olur. yleyse bunu inananlarn yapmamas gerekir. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Dil ile niyet: bni Hmam Peygamber savin namaza balarken filan namaz klyorum dedii (yani dille syledii) sahih veya zayf hibir hadisle sabit olmad gibi sahabe veya tabiinden de sabit olmamtr. Buyurur. bni Abidin Niyeti dil ile sylemek bidattr diyenler de vardr der. mam Rabban de bidattr diyor. (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) Dilenciye para vermek: Bizzat kendisinden dilenen olur ve Allah rzas iin.. diye dilenirse ona az da olsa mutlaka birey vermeli ve yle dileyerek dilenmesinin ok kt olduunu ona uygun bir dille anlatmaldr. Cami ilerinde dilenenlere ise bir ey vermemesi daha uygun olur. nk bylece bir bidatn nne geilmi olur. htiyac olmad halde dilenmeyi bir meslek haline getirdiini bildii kiilere de bizzat kendisinden istemedike vermemesi daha uygundur. Ama her halukarda dilenciyi azarlamamak bir Allah emridir. (Bakara:263) (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Dinde arlk: lim ve amel ynnden zayf yapl bir dindar kii, yahut da Allahn haramlarn ineyen ve koyduu esaslar inkar eden bir ortamda yaayan, yetien kimse en dk dzeydeki din balln bile taassup ve katlk olarak deerlendirir. Srf fkh

31

grlerinden azimet yolunu seti diye herhangi bir kiiyi dinde ar gitmekle sulayamayz. Yz, ellerin kapatlmas gerektiine dair bir ksm alimler Kuran ve snnetten delil getirmilerdir. imdi buna inanan ve yzn pee, elini eldivenle kapatan bir gen kza, arlk damgas vurulabilir mi? Ya da gmlek ve pantolon yerine uzun boy elbisesi giymek, bu elbiseyi topuklarn stnde tutmak gibi uygulamalar arlkla sulayamayz. Arlk delillerinin ilki bakalarna hayat hakk tanmayan ok kat bir gr saplants.. Azimet yolunu seenin makbul olmayan yani btn bunlarla halkn ounluunu da ykml saymasdr. Kabul mmkn olmayan sert tutumlardan biri de yersiz ve zamansz sertliklerdir. Bu tr tavrlarn islam lkesi olmayan bir yerde sergilenmesi gibi. Ya da islama yeni girmi veya yeni tevbe etmi kimselere kar ortaya konulmas gibi. Oysa bu tr kimselere kar feri meselelerde ve ahlaki konularda kolaylk gstermek gerekir. Bundan emin olduktan sonra onlar islamn esaslarna arr. Sonra imann ubelerine daha sonra ihsan mertebesine davet eder. Dn Haricilerin yaptklarn bugn tekfir ve Hicret cemaat yapyor. Onlar gnah ileyen, iledii gnahta srar gsterip tevbe etmeyen herkesin kfrne hkmediyorlar. Allahn indirdikleriyle hkmetmedikleri gerekesiyle hkmetme mevkisindeki kiilerin de kfrne hkmediyorlar. Hkmedilenlerin kfrne de hkmediyorlar. nk onlar, bu kiilere rza gstermekte ve verdikleri hkmlere uymaktadr. (slami Uyann ProblemleriYusuf Kardavi) Dirhem: Bir dirhem miktar, bir rivayete gre ki sahih olan budur, yzlm itibariyledir. Bu da avu iinin genilii kadardr. (Hidaye Tercmesi) Irak dirhemi 3.17 gr, imdiki Msr dirhemi 3.12 gr, Arap dirhemi 2.975 gr. 40 dirhem 1 ukiyye altn yapar. 10 dirhem 7 miskal altndr. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Doum gn: Dinimizde ya kutlamas diye bir uygulama yoktur. Ancak her yl kii kendini hesaba ekmeli, tevbe etmeli, bir nceki yla nazaran maddi-manevi kendini daha krl karmaya bakmaldr. Yoksa mslman sadece ya saysnca mum sndrmenin samalna kendini kaptrmamaldr. (FetvalarDiyanet Vakf)

32

Sradan ahslarn ya gnleri ile ilgili kutlama ve merasimlerin gnmzde dinle ilgisi kalmamtr, bunlar milli rfler haline gelmi, hatta millilik snrn da aarak kresellemitir. Bunun dini bir sakncas yoktur. Ancak kendi ocuklarmzn ya gnlerini kutlarken ekilde baka kltrleri taklid etmemeliyiz. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Domuzun kl: Bakara 173.ayetin tefsirinde Razi der ki: Domuzun klndan istifade etmeye gelince, fukaha arasnda, klnn pis olmadn syleyenler vardr ki, bu en salkl grtr. (Tefsiri Kebir-Fahruddin Razi) mam Yusufa gre domuzun kl necistir. mam Muhammed, terzilere gerekli olduundan, zarureten fetva vermitir. Drer de ise; zamanmzda bu zorunluluk kalkt iin kullanlmas caiz deildir, deniliyor. (bni Abidin-1) Dklen meyveleri yemek: Bakasna ait olan aatan dklen meyvelerin yenmesi de yine rfe braklmtr. (Ehli Snnet tikadGmhanevi) Dviz al verii: Altn ve gm olmayan belli bir paray belli iki paraya satmak caizdir. Bu mam Azam ile mam Yusufa gredir. mam Muhammede gre ise caiz deildir. (Hidaye Tercmesi) Duada bykleri vesile etmek: Kiinin yapaca duasnda, falanca ahsn hakk iin, veya Resul ve Enbiyalarn hakk iin demesi mekruhtur. nk Hlk zerine mahlukun hibir hakk yoktur. (Hidaye Tercmesi) Kuduri diyor ki: Ebu Yusufun yle dediini iittim: Ebu Muhammed dedi ki, dua ederken, falann, filann hakk iin bana unu, bunu ver demek, bir mslmana yakmaz. nk kullarn Allahta haklar yoktur ki bir defa insan aracl manasna filan evliyann, falan eyhin hakk in denildi mi, artk o veli veya eyh, avam nazarnda mukaddeslemekte, trbesine kandiller yaklp kurbanlar kesilmekte. Bu tr hareketler putperestlerin ve sapk itikatllarn hareketlerine ylesine benzer ki, adeta; bunlar putperestliktir, diyesimiz gelir. (Kurana Muhatap Olmak-Said ekmegil) Dua: Ezbere dua okunmaz. nk ezbere okunan dua kalbin inceliklerini telef eder. Muhit adl kitapta da byledir. Kuran Kerim hatmedilince cemaatle birlikte dua etmek mekruhtur. nk Resuli Ekrem savden naklonmamtr. Duada ellerin bititirilmesi

33

muteber kaynaklardaki tarife uygun deildir. (Fkhi MeselelerYusuf Kerimolu) Hnye erhinde ve Bahrda dua eden kimse, bir eyin olmasn dilerse avularnn iini, bir eyin giderilmesini dilerse dn gk yzne doru kaldrmas snnettir, afilerin hkm de yledir. Gizli duada el kaldrmak olmad Mnye erhinde belirtilmitir. nk eli kaldrmak ilan etmektir. (bni Abidin-2) Duada ellerin ekli: Elleri bitiik tutmak ile ayr tutmak arasnda hibir fark yoktur. (Fetavai Remliden) (Fetvalar-Halil Gnen) Duada ellerin yze srlmesi: Duada eer eller kaldrlmsa yze srlr, eller kaldrlmadan dua edilmise srlmez. (Nimeti slamdan) (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Dnlerde oynamak: slam dininde dn gibi enlikler iin erkekler ve kadnlarn ayr ayr olmak artyla kendi aralarnda slamn yasaklamad ark, trk ve iir syleyip oynamalarnda bir saknca yoktur. Bir hadiste iir normal bir sz gibidir. yisi iyi, irkini irkindir. (Mzehheb) (Halil Gnen-Fetvalar) Davul, zurna kiralamak: Teganni (ark, trk vb) nevha (sesli ve syleyerek alamak) zurna, davul gibi eyleri icarlamak caiz deildir. Bunlarn tamam imamzn kavlidir. Gayetl Beyanda da byledir. (Fetevayi Hindiyye) Dn daveti ve iki: Alim ve salih kimse olduundan dolay mslman halk iin rnek olursa orada kalmas gnahtr. Sofrasnda olmazsa ve mslmanlar iin rnek saylmyorsa kalmasnda beis yoktur. (Hindiyyeden) (Fetvalar-Halil gnen) Dn yemeine veya ziyafete davet edilen kii, gittii yerde oyun veya musiki ile karlasrsa, oturup yemesinde bir saknca yoktur. mam Ebu hanife, ben, bununla bir defa musibetlendim, ama sabrettim demitir. Sebebi ise, davete icabet etmenin snnet olmasdr. mam Ebu Hanife bakas tarafndan yaplan bidat yznden davetin icabetini terk etmezdi. rnein klnmas vacip olan cenaze namaz srasnda at sylenmesi gibi. Eer kiinin gc yeterse mani olur. Gc yetmezse sabreder. Bu da eer uyulan bir kimse deilse, byledir. Eer kii uyulacak vasfta olursa ve bidat ileyenleri men edemezse, davet yerinden kp oturmamaldr. nk orada oturup kalmakta, dine kusur ve mslmanlara gnah ileme kapsn ama sakncas vardr. mam Ebu Hanifeden hikaye edilen hl, daha uyulan kii olmadan

34

nceki hayatna aittir. ayet sz edilen bidat sofrada hazrsa, her ne kadar uyulan kii olmasa da oturup kalmak layk deildir. nk Allah cc Hatrladktan sonra artk zulmedenlerle beraber oturma (Enam:68) buyurmutur. Bunlarn hepsi davet yerinde hazr bulunduktan sonra uyulacak eylerdir. ayet bunlar daha nce bilirse, davate icabet hakk lazm gelmez. Ama bu hl ile zerine gelirse, artk kanlmaz bir durum olur. (Hidaye Tercmesi) Dnya menfaati iin oy vermek: Bahiliden, mer ra am toprana geldii zaman Cabiye de bir hutbe vererek: Ey ns! Biliniz ki, Cenab Allah kiiyi temize karmaz, yzlerine bakmaz. Bunlardan biri, herhangi bir kimseyi baa geirmek zere dnya menfaati iin oy veren ve ondan umduunu bulduu zaman ona bal kalan, grmedii zaman ise aleyhine dnen kimsedir. (Kenz, Adenden) (Hayats Sahabe-4) E Ehli kitap: Resuli Ekrem efendimizin peygamberliini kabul etmedikleri iin Ehli Kitapta kafirdirler. (Bedayi, Muhit, haniyye) (bni Abidin-9) Ehli kitapla evlilik: Huzeyfe, bir yahudi kadnyla evlenmek istediinde Hz. mer ona o kadn brakmasn syleyen bir mektup yazd. Hz. Ali ve bni mer aka Ehli kitap kadnlaryla evlenmeyi tasvip grmeyip mekruh olarak nitelendirirler. (Siret Ansiklopedisi-2) Ehveni er: ki ktden hafif olann yaplabilmesi iin, hayr olan ihtimal bulunmamas ve ikisinden birini mutlaka yapmak zorunda kalmas artlar vardr. Bu kuraldan hareketle, etrafa yaylmasnda endie edilen bir yangn sndrmek iin gerekirse itfaiye birisinin evini ykabilir. Millete ve inanca en az zararl olan partiye rey verir. Snnetten ya da farzdan birinin mutlaka gidecei yerde, kalbi kan alayarak snneti brakr, farz yapar... (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Elbisenin rengi: Elbise renginin beyaz olmas ve asfur ile boyanm olmas, erkeklere mekruhtur (htiyardan) Bu gr Hanefilere aittir. Birbirini tamamlayan hadislerden anlaldna gre mekruh olan asfur ile boyanan krmzdr. Dier krmzlar mekruh deildir. (Avnul Mabud) (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman)

35

Elbise zerine namaz: Namaz klacak kii yere palto sararsa, omuz tarafn ayaklarnn altna getirerek etei zerine secde eder. nk bu tevazuya daha yakndr. (Metin ksm) Bize gre efdal olan plak yere yahut yerde biten nebat zerine secde etmektir. nk etekler yere daha yakndr. (bni Abidin-2) Elektrikli aletlerle hayvan kesimi: Elektrikli aletlerle kesim, ihtiyaca binaen mslmanlar tarafndan yaplm olursa hayvann eti yenir. Tavuu kesen elektrikli kesim aletini ve kesilecek hayvan ayarlayp besmele ile dmeye basnca onu kesmi, boazlam olur. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) El pmek: Alim ve adil sultann elini pmek caizdir. Bakasnn elini pmeye ruhsat yoktur. (Fetevayi Hindiyye) Emekli maa almak: Eer verilen emekli maa devletin geim yardm ise, bunu ancak geimden aciz olanlar, bu maa almad zaman geinemeyecek olanlar alabilirler. Geliri geimine yeterli olan kimseler, alrken kendilerinden kesilen emekli keseneini deer kayb ile birlikte aldktan sonra (emekli ikramiyesi ve emekli maa olarak verilen mebla bu miktara ulatktan sonra) alaca maa fukaraya vermelidir, nk devlet yardmnn mahalli fukaradr. Emekli maa ertelenmi cret saylrsa kii ldkten sonra kalan cretini miraslarn tamamnn hisselerine gre almalar gerekir. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Devlet ikramiyeye mstehak olan kimsenin ikramiyesinin bir ksmn pein, bir ksmn tahvil suretinde vadeli ve ilaveli olarak verirse, ona faiz denilse de dinen faiz deildir. Borlu olan kimse borcunu dediinde artsz olarak bir de hediye verebilir. afiiye gre bu snnettir. (Fetvalar-1 Halil Gnen) yleyse; i yeri amak, ya da helal bir ite almak iin Bakura (Sosyal Sigortalara, Emekli Sandna) kaydolma zorunluluu getiriyorlarsa kaydolunur. Kaydolann iradesine ramen kesilen pirimler denir. Verildikleri zamanlardaki deerleri (en az yanltan altna gre) hesaplanr. Emekli olunca, verdiklerinin tamamn deer olarak tahsil edinceye kadar emekli maa almaya devam eder. nk bu onun kendi parasdr. Bylece kendinden pirimler olarak kesileni bitirdikten sonra duruma bakar. Fakir ise, alma gc ve ii yoksa almaya devam eder. nk bu durumda devlet zaten ona bakmakla grevlidir. Fakir deilse veya geinecek kadar para alabilecei bir ite alma imkan varsa ondan sonra

36

alaca aylklar phelidir. Takvaya uygun olann onu alp, hayr kurumlar vastasyla tekrar millete iade etmek olduu sylenmektedir. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Enflasyon: Bezzaziyyede Mltekadan naklen yle denilmektedir: Bakr paralar pahallar veya ucuzlarsa mam Azam ve ilk kavlinde Ebu Yusufa gre bu paralardan baka bir ey gerekmez. Ebu Yusufun ikinci kavline gre ise paralarn sat ve teslim gnndeki deerini der. Fetva buna gredir. Zahire ile Hulasada, Mntekadan naklen yle denilmitir, bunu Bahr sahibi de nakletmitir. Muteber kitaplarn bir ounda fetva buna gredir, diye kaytldr. Ben mam Azamn kavline gre fetva veren grmedim. (bni Abidin-10) slam zaman gelince borcun honutlukla denmesini, alacaklnn memnun edilmesini istemitir. Enflasyon dnemlerinde bor ile beraber enflasyon farknn da denmesi gerekir. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Bugn enflasyonun mevcut bulunduu lkelerde dn alnan memleket paras, demeye kadar geen zaman iinde deer kaybna urarsa, denirken bu kaybn telafisi iin, alnan meblaa e deerde parann denmesi gerekir. Balangta bor alnrken, alnd gndeki altn veya dviz karl hesap edilerek demenin buna gre yaplmas da art koulabilir. (Helaller ve HaramlarHayrettin Karaman) Gnmzde deme vastas olarak altn esas almak gerekmektedir. Akdin yapld srada Cumhuriyet altn bin lira iken deme yaplaca zaman bin yz liraya ykselmi yani kat para altna nispetle %10 deer kaybetmise yz bin lira borca, yz onbin lira deyecektir. (Ribat Dergisi 164.say) Allah alm-satm hell, faizli ilemi haram klm(Bakara:275) ve yle buyurmutur: Eer faizcilikten vazgeerseniz ana mallarnz sizindir. Ne (fazla alarak)hakszlk edersiniz, ne de (noksan alarak) hakszla urarsnz. ( Bakara 2/279) ( Kad Beydavi, Envarut Tenzil ve Esrarut Tevil) Kat para ile olan bir borcu, eksii ve fazlas olmadan demenin tek yolu, borlanlan para ile denen parann ayn alm gcne sahip olduunu tespittir. Bundan fazlas faiz, az da alacaklya zulm olur.

37

Bu hkmler, kat para ile olan borlanmalarda parann satn alma gcnn esas alnmasn, aksi takdirde ya faize, ya da hakszla girileceini gstermekterdir. Borlarn denmesinde para deerini dikkate almak, verilen para ile alnan para arasnda eitlii salamaktr. nk kat paralarda eitlik ancak bu ekilde salanabilir. (Abdlaziz Bayndr-Faiz veTicaret) Ergenlik ya: Ebu Yusuf ile mam Muhammede gre; gerek kz gerek erkek ocuk 15 yana girince erginlik a ile hkmolunur. Bunlarn kavilleri de mam Azamdan rivayet edilmitir. Fetva da buna gredir. Erginlik ann en az mddeti erkek hakknda 12 ya, kz hakknda dokuz yatr.(Mlteka Tercmesi-2) Erkein avret mahalli: Zahirr Rivayede, avret mahalli, gbekle avret yerinin kl biten ksm arasdr. Bir kimse, baka bir erkein dizini ak grse, onu rfk ile ikaz eder, onunla, eer inad ederse kapatmaz ise munazaa yapmaz. (Fetevayi Hindiyye) Eskiyen Kuran Kerimler ne yaplr? Bir Kuran Kerim eskir, yrtlr, okunmaz hale gelir ve onun zayi olmasndan korkulursa, temiz bir beze sarlp, zerine necaset atlmayacak, ayak basmayacak temiz bir yere defnedilir. vE onun iin lahd yaplr nk eer toprak yarlarak Kuran defnedilirse, onun zerine toprak atlm olur. Bu ise bir nevi hakaret olur. Ancak zeri tavan gibi yaplr ki, zerine toprak dklmesin, ite bu en gzel olandr. Gaibde de byledir. Kuran eskiyip okunmaz hale gelince atete yaklmaz. Buna eybani Siyeri Kebirinde iaret etmektedir. Biz de bunu kabul eyledik. Zahiyrede de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Eti yenmeyen hayvanlar: Trnak ve dii bulunan yrtc kularn eti yenmez. (Fetevayi Hindiyye) Tane yiyen kargay yemek helaldir. (Fetevayi Hindiyye) Etlerinin yenmesi hell olmayan hayvanlar ise unlardr: 1. Az dileri ve penesiyle avn tutup paralayan ve dven vah ve yrtc hayvanlarn etleri haramdr, yenmez. Kurt, ay, aslan, kaplan, srtlan, pars, sansar, sincap, fil, maymun, tilki, gelincik, kedi, kpek gibi... 2. Trnaklaryla avn kapp avlayan ve tab'an kerih grlen kularn da etleri haramdr veya tahrimen mekruhtur. Bunlar; aylak, kuzgun, kartal, akbaba, yarasa, atmaca, ahin, alacakarga gibi hayvanlardr.

38

3. Tab'an habis ve iren olan hayvanlarn etleri de yenmez. Fare, kstebek, kirpi, kertenkele, akrep, ylan, kurbaa, kaplumbaa, salyangoz, solucan, ar, sinek, kurt, bcek, v.s. 4. Temiz olmayan eyleri yemi olan tavuk, koyun, sr gibi hayvanlarn etleri de, bir temizlik sresi gemeden yenilemezler. Bunun iin byle necasetle gdalanan hayvanlar hapsedilir, temiz gda ile beslenirler. Bu hapis sresi tavukta gn, sr ve deve iin 10 gn, koyun iin de 4 gndr. (slam lmihali-Mehmed Dikmen) Hanefiye gre yenenler: Zrafa, krlang, bartlan kuu, blbl, ekirge, yabani eek, sereler, kanaryalar ve eitleri ki 425 eittir, deve kuu, tavus kuu, ylan bal... Haram olanlar: Midye, istakoz, suda sebepsiz len balklar.. afiye gre helaller: At, kirpi, srtlan, tilki, samur, sincap, mart, deniz kaplumbaas.. Haram olanlar: Tavus kuu, zrafa, krlang.. Ylan Hanbeliye gre ba ve ksmen kuyruu kesildikten sonra yenilebilir. (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) At, kertenkele, samur, kirpi, veber ve sincap gibi hayvanlarn eti mubahtr. Srtlan ve tilki gibi az dii zayf olupda onunla kapp paralama durumunda olmayan hayvanlarn eti haram deildir. Ekin kargas helaldr. Keler haramdr. (Byk afii lmihali) stakoz, midye, kerevit ve istiridyenin yenmesi tahrimen mekruhtur. (Ebussuud) (Fetvalar-Nevzat Akaltun) Bali olmayan ocuun Velisi tarafndan evlendirilmesi: Hanefi, Maliki, afii mezheplerine gre bali olmayan kimsenin nikah velisi tarafndan akdedilebilir. Fakat bundan sonra ne ocuk karsn boayabilir, ne de velisi onu boayabilir. (Halil GnenFetvalar) Hanefi fukahas Kadn ister bakire olsun, ister dul oslun zevcini semekte hrdr. zni ve msadesi olmadan katiyyen evlendirilemez. (mam Serahsi-bni Hmam) (Fkhi MeselelerYusuf Kerimolu) Hr olan, deli olmayan ve ergenlik ana varan kadn ister kz ister dul olsun- nikah mam Ebu Hanife ile zahir olan rivayete gre mam Ebu Yusufa gre, velisi bulunmasa da kendi muvafakat ile kylabilir. (Hidaye Tercmesi) Velisi tarafndan

39

evlendirilen kk ocuun nikah caizdir. Baba ve dededen baka veliler tarafndan evlendirilen ocuk ise, bydkten sonra muhayyer olup isterse evliliini srdrr isterse bozar. (Hidaye Tercmesi) Ezan duas: Ezann sonunda, hem mezzin, hem de ezan iitenlerin, salavat erife okuyup vesile duasnda bulunmalar mstehaptr. Bunu da kendi balarna ve kendilerinin iitecekleri seviyede yapmaldrlar. Cemaatten birinin yksek sesle vesile duasn okumas cemaatin de amin demesinin det haline getirilmesi bidattir. Cemaatin bu duay ezberlemesi grevlilerce salanmal, bunu bilmeyenlerin baka salat selamlar okuyabilecekleri de unutulmamaldr. (Gnmz Meselelerine Fetvalar-Diyanet Vakf) Ezana icabet aslnda, ezanla arlan namaza gitmektir, ama bizzat ezann szlerini dinleyip mezzinin sylediklerini sylemek de icabetin bir parasdr. Hatta bu yzdendir ki, cnup olan kimse ezan okunurken onun szlerini tekrarlar ama, hayzl ve nifasl kadn tekrarlamaz, nk onlar o hallerinde ezana asl icabet saylan namaza ehil deillerdir. (ada Meselelere Fetvalar-Faruk Beer) Ezan okunurken konumak: Ezan okunurken yrmek mekruhtur. Ezan okunurken konumak hatta selam almak bile mekruhtur. Kuranda olsa ezan okunurken okumakta olan okumasn kesmesi mstehaptr. Ezana icabet etmek ilim renen ve retenlere amil deildir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Kendi kendine Kuran okuyan ve tesbih eken kimse de bunlar brakp ezana icabet etmelidir. Ama mescidde bakalar dinlerken Kuran okuyan, okumasna devam edebilir. Dini bir konuda konuan ve vaaz eden de konumasna devam edebilir mi? Bunu aklayan bir fkh ibaresine rastlamadm. Herhalde vaazlarda anlatlan ey Kurann aklamas olduu, daha dorusu olmas gerektii iin, ona kyasla bu tr konumalar devam ettiriliyor olmaldr. Zaten ezan srasnda konumann mekruh olmad da sylenmitir. (. N. Bilmenden) (ada Meselelere FetvalarFaruk Beer)

40

F Faiz: Taberi ra unu kaydediyor: Faizden vazgemeyen ve faiz zerinde mukim olan bir kimseyi tevbeye davet etmek, imaml msliminin devidir. ayet faizden vazgemez ve ekimeye kalkrsa, o zaman derhal boynu vurulur (Camiul Beyan fi Tefsiril Kurandan) (L-2_Mustafa elik) Riba u unsuru ihtiva eder: 1. Ana parann haricindeki fazlalk veya ziyadelik. 2. Bu ziyadeliin zamana bal olarak belirlenmesi. 3. nceden belirlenen fazlaln kredi sahibine denmesini kayda balayan muamele. Bu artlar tayan her ilem riba muamelesi olarak mtelaa edilir. (Siret Ansiklopedisi-2) Faizin harcanmas: Faiz gelirini, vermeye mecbur olduunuz bir yere vermek, bununla kendi borcunuzu demek, caiz deildir. derseniz faizden kendiniz istifade etmi olursunuz. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Faize para yatrmak: Geinmekte zorluk ekenler paralarn ncelikle helal yoldan, kar-zarar ortakl ile alan kurumlardan ya da deeri azalmayan, hatta artan madenlere ve tanmaza yatrarak; bu da olmazsa ve elindeki para bitince geime muhta hale gelecei anlalrsa ancak bu takdirde banka faizine mracaat edebilir. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Almanya vb lkelerde mslmanlar faiz yiyemezler; nk bu faizde mslmanlarn da hissesi vardr. Bankalarda mslmanlarnda paralar vardr, faiz mslmanlar arasnda cereyan etmi olur. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Farz namaza yetimek: Bir kimse tek bana farz namaz klmaya baladktan sonra bulunduu yerde ayn namaz cemaatle klnmaya balansa, o kimse eer birinci secdeye varmam ise hemen namazn bozup imama uyar. Eer nc rekatn kyam iin kalktktan sonra yanna cemaatle namaza balandn farketse ayakta veya oturarak- sa ve sola selam verip namazdan kar, imama uyar, cemaatle beraber klar. (Byk slam lmihali-Nimeti slam) (kaz-Mehmet Gle) Farz namazn riyas: Dkkanlarda, krda veya halkn grebilecei yerlerde farz namaz klmak riyakarlk deildir. Riya diye sylenenlerin asl astar yoktur. Farz ve vacip namazlarn riyas olmaz. Hatta zekat verilirken zekat olduunu fakire sylemek

41

yoksa da zekat halkn anlyabilecei ekilde alenen vermek efdaldir. (Byk slam lmihali) (kaz-Mehmet Gle) Fask evlada miras: Bir adamn ocuu fask olur ve bu durumda baba, maln hyr yoluna sarf etmeyi irade ederek onu mirasndan mahrum ederse, byle yapmas ona mal brakmasndan daha hayrldr. Hulasada da byledir. (Fetevayi Hindiyye) Fatihadan sonra okunan zamm sre: Her namazn ilk iki rekatnda Fatihadan sonra sure okumak ise snnettir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Fatihadan sonra birka sureyi birden okursa birey lazm gelmez. (bni Abidin-2) Farz namazlarn son rekatlarnda zamm sure okumak: Farzn son iki rekatinde unutarak zamm sre okursa secde-i sehiv lazm gelmez. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Fetvalarn akmas: Bir meselede iki sahih kavil bulunursa, bu iki kavilden hangisiyle fetva verilirse caiz olur. Ama bu, o iki kavilden birisi daha kuvvetli olmadna gredir. Eer birisi dierinden daha kuvvetli ise, bu takdirde muhayyerlik yoktur, hangisi kuvvetli ise onunla fetva verilir. Mesela iki kavilden birisi sahih dieri fetva bunun zerine lafzyla kaytlanm olursa, fetva bunun zerinedir diye kaytlanm hkmle fetva vermek daha evladr. nk bu kavil daha kuvvetlidir. Keza iki kavilden birisi metinlerde zikredilir veya zahir rivayet olur veya ekseri ulema bunun zerinedir denilirse, bu kaville amel edilir. (bni Abidin-9) Fkh renmek: Fkh renmek, Kuran ezberlemekten efdaldir. Fatihay ve bir sureyi ezberlemek her mslmana vaciptir. Vacipten bir ey noksan brakmak mekruhtur. Fkhtan murad dini hususta ihtiyacndan fazlasn renmektir. Aksi taktirde yani muhta olduu kadarn renmek farz ayndr. (bni Abidin-2) Fsk topluluunda tebli: Ecri gerektiren, tesbih, tahmid gibi szleri, Kuran, hadis, fkh gibi eyleri okumann bulunduu fsk topluluunda istihza ve muhalefete sebep olacan bilen bir kimse bu ileri yaparsa, gerekten o yzden gnahkar olur. ayet o fsk meclisinde bulunanlar, o gnahtan geri koyacan ve onlarn itibar edeceklerini bilirse, ozaman bu ileri yapmas gzel olur. (Fetevayi Hindiyye)

42

Bir kimse, fsk meclisinde Allah zikreder de, bunlar fsk ile megul iken kendisinin tesbih ve tehlil ile megul olduunu kasdederse fazilet kazanm olur. Eer, tesbihi, faskn fskn yapmas iin getirirse gnahkardr. badet iin tesbih ekerse sevap alr. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Fitre ve byk ocuk: Byk ocuklar babalar tarafndan beslenseler bile fitreleri babalarna vacip deildir. Baba veyahut da kendiliklerinden verirlerse istihsanen caizdir. (Hidaye Tercmesi) Fotoraf: Tazim ve hrmet kasdyla yaplmad ve uzuvlarnn eksik olduu dikkate alnrsa (resim olarak deerlendirildii zaman) haram olmad aktr. nk fukaha; resim konusunda, tazim ve hrmet zerinde hassasiyetle durmutur. (bni Abidin-bni Hmam) (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) Futbol ve boks: Futbol oynayanlarn spor yapt kabul edilebilir. Ancak seyredenler iin ayn eyleri sylemek mmkn deildir. Books msabakalarnda insanlarn birbirine eziyet etmeleri sz konusudur. Hayvanlara eziyet etmek yasaklannca, insanlara eziyetin evleviyetle yasak olmas gerekir. (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) Oyun sebebiyle ibadetlerini aksatmak, dnyevi devlerini aksatmak ve bakmak zorunda olduu fertlere kar grevlerini ihmal etmek, oynarken giyecei elbiselerde avret snrna riayet etmemek, futbolu kazan arac olarak grmek ve uygulamak, bu ve buna benzer mahzurlar futbol oynamay, mahzur olma derecelerine gre, mekruh ya da haram hale getirmi olurlar. Byle mahzurlar olmakszn futbol oynamakta bir beis olmad gibi bazen sevimli ve istenen bir spor dahi olabilir. Ancak bu gnk ekliyle futbol bir spor deildir. nk oynayanlar onu vcudu glendirmek iin oynamamakta, seyredenler ise hibir hareket yapmamaktadrlar. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) G Gaybdan haber vermek: Ashabn sekinlerinden olan Osman bni Mazunun vefat annda Resulullah onun yannda bulunuyordu. O anda kadn sahabi mml Alann bni Mazun hakknda yle dediini iitti: Ey Ebu Saib, Allahn sana ikram ettiine ehadet ederim. Resulullah ona yle buyurdu. Allahn ona ikram ettiini ne biliyorsun? (Buhari-Cenaiz-ehadat, bni Hanbel) Bylece Resulullah kadnn gaybi bir konuda hkm

43

verdiini bildiriyor ve onu uyaryordu. nk gaybi bir konuda hkm vermek caiz deildir. Zira gayb Allahtan bakas bilmez. Bunun zerine kadn yle dedi: Sbhanallah, Ey Allahn Resul. Allah ona ikram etmemise kim ikram eder? Apak bir karlk ve itiraz deil mi? Ama Resulullah ona bundan daha beli ve ak bir ifade ile cevap vermi ve yle buyurmutur: Allaha yemin ederim ki, ben Allahn Resul olarak yarn bana ne yaplacan bilmiyorum ite burada mml Ala u eri ve byk hakikate ulat ve yle dedi: Allaha yemin ederim ki, bundan sonra hibir kimseyi tezkiye etmem. (Tasavvuf ve slam-brahim Sarm) Peygamberimiz sav Allahn en sekin kulu olmasna ramen, Onun hakknda Kuran diliyle yle buyurulmutur: De ki: Allahn dilemesi dnda ben kendim bir fayda ve zarar verecek durumda deilim. Grlmeyeni (gayb) bileydim, daha ok iyilik yapardm ve bana ktlk de gelmezdi. (Araf:88) (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Ebu Hanifeye nispet edilen u sz gerekten onun ise kalplerdekinin bilinebilecei grnn tereddtle karlanmas gerekir: Kalplerde olan Allah ve Onun vahyettii Rasulden baka kimse bilemez. Vahiy olmadan, kalplerdekini bildiini iddia eden, alemlerin Rabbinin ilmine sahip olduun iddia etmi olur (mam Azamn Be Eserinden) biraz deiik ifadelerle Mslimman 158, bni Mace-Fiten 1, ve Msned IV/438-39da bulunan bir hadis de Ebu Hanifeye nispet edilen bu hkm destekler grnr: savata bir mrikle kar karya gelen sahabi onu Allahtan baka ilah yoktur demesine ramen ldrr. Peygamber sav bundan holanmaz ve: Karnn yarp da kalbinde olan bilseydin ya! diye zntsn belirtir. Yine mnafklar sadece Hz. Peygamber biliyordu. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Gayri mslimlerin len ocuklarnn durumu: Gayri mslim ocuklar konusunda islam bilginleri farkl grler ileri srmlerdir. Doru olan, bunlarn da mslmanlarn ocuklar hkmnde olmalardr. Zira onlar da islam ftrat zerine domu olup, ergenlik ana gelmeden ldkleri iin gnahszdrlar. Bu yzden onlar da kabir sualinden muaf olup, cennete girerler. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) Gazete almak: Bu tr gazeteleri almak ise ayr bir olaydr ve alann niyetine gre deiir. Sz edilen konular vb de, ocuklara

44

islama zt giyinen ve zt dnen danszleri, akristleri, artistleri sevdirmeye almalarnda hikmet ve keramet aramadan, bunlar yanl bilerek ve yanllarna mslmanca dikkat ekmek iin alnmasnda -Allahu alem- beis olmaz. ( Fetvalarla ada HayatFaruk Beer) Gazete, Dergi ve Televizyondaki Kadna bakmak: Gazete ve dergilerdeki mstehcen resimler ile televizyondaki ak grntler gerek deil resim ve hayal rn olduundan onlara bakmak hakiki kadnn vcuduna bakmak gibi haram saylmaz. Ancak ehvet ile bakan bir kimse iin haram olur. bni Hacer ile irvani Aynada veya suda grlen kadnn grntsne bakmak haram deildir. Ancak fitneye vesile olduu takdirde haram olur demilerdir. (Halil Gnen-Fetvalar) Gazetelerin verdii hediyeleri almak: Herhangi bir emtiann satn oaltmak maksadyla kitap elbise ve benzeri eyleri mterilere armaan etmenin dini bir sakncas olmad gibi alnan armaan da haram deildir. (Fetvalar-Halil Gnen) Gz zinas: Peygambersav Bilerek namahreme bakmak gzn zinasdr (Buhari, Mslim) buyurmutur. (Fetvalar 2-Halil Gnen) Gusl ve boya: Salar veya byklar kna ve benzeri, suyun nfuzuna engel olmayacak nitelikteki boyalarla boyamak gusl abdestine mani deildir. (Gnmz Meselelerine Fetvalar-Diyanet Vakf) Gusln farzlarndan: Burundaki kirin altn ykamak da lazmdr. Fethl Kadirde Burundaki kurumu kir, inenmi ekmek ve hamur gibidir, gusle manidir denilmitir. (bni Abidin-1) Gusl ve misafirlik: mam Yusufa gre gusln gerekmesi iin, meninin atlarak kmas gerekir. Thmetten korkan veya utanan misafir hakknda onun kavli ile fetva verilir. Mstesfada da byledir. Bir kimse ihtilam olur da zekerini tutur, ehveti suknet bulduktan sonra salarsa, meni kt takdirde mam Yusufa gre ykanmas gerekmez. Ebu Yusufun kavliyle zaruret yerlerinde fetva verilir. Bu kii phe ve thmetten korkarsa namaz klar grnerek niyetsiz ve tahrimesiz ellerini kaldrr. Bir ey okumaz. (bni Abidin-1) Gm yzk: Erkeklerin gm yzk kullanmalar caizdir. (Fetevayi Hindiyye)

45

Gnah aletlerinin sat: Kendisiyle dorudan doruya gnah ilenen eylerin satlmas tahrimen mekruhtur. Kendisiyle dorudan doruya gnah ilenmeyen eylerin sat ise tenzihen mekruhtur. Buna gre arabn satlmas katiyyen caiz deildir. zmn satlmas sahih ve caizdir. Zeylaide ark syleyen cariyenin, ssen koun, dven horozun, dnerek uan gvercinin satlmas mekruh deildir. nk bunlarn bizzat kendileri gnah deildir. Gnah ancak bunlarn kullanma eklindedir. Diye zikredilmitir. Kendisinden arap yaplsa bilerann; arkc cariyenin sat caizdir. (bni Abidin-9) Gnah zerine yemin etmek: Bir kimse gnah olan bir ey zerine yemin etse mesela: Vallahi anam babamla konumayacam gibi veya fiil zere olsun mesela; Vallahi bugn filan kimseyi ldreceim gibi, byle gnah zerine yemin eden kimsenin yeminini bozmas, sonra keffaret vermesi vacip olur. nk yemini bozmak her ne kadar gnah ise de ana baba ile konumamak veya adam ldrmek gnahndan ehvendir. (Metin) (bni Abidin-7) Gnaha yardm etmek: Bir kimseye tat ve ibadet hususunda yardm eden onun sevabna itirak ettii gibi, haram hususunda yardm eden de gnahna ortak olur. (Sahihi Mslim TercmesiAhmed Davudolu) Gnaydn demek: Peygamberimiz sav yle buyuruyor: Bizden bakasna kendini benzeten kimse bizden deildir. Yahudi ve Hristiyanlara kendinizi benzetmeyiniz. Yahudilerin selam parmaklarla iaret etmek, hristiyanlarn selam da el ile iaret etmektir. (Tirimizi) Yukarda zikredilen hadislerden anlald gibi mslmanlar birbirine rast geldiklerinde es-Selam Aleykm szn sylemekle sze balayacaklar. Ba parmak ve el iaretiyle selam vermeleri caiz olmad gibi gnaydn gibi szlerle de caiz deildir. Ancak es Selam Aleykm demekle beraber el ile de iaret edilse veya selamdan sonra gnaydn veya merhaba dense beis yoktur. (Mirkatl Mefatih) (Fetvalar-Halil Gnen) Gne enerjisi ile snan sudan abdest: Gnete snm su ile veya gne enerjisindeki scak s ile abdest almak veya gusletmek mekruh deildir. Kitaplarmzda Gnete stlm (dikkat buyurunuz, snm deil) su ile abdest alnmamas ve gusl yaplmamas daptandr denilir. Gne enerjisiyle kendiliinden

46

snan suda gne dorudan suyu deil, suyun dndaki cam, camdan boruyu ve cihaz styor. Bylelikle cihaz da suyu styor. Ayrca dahas var; cihazdaki su yerinde sabit durmuyor, devir yapmaktadr. (kaz-Mehmet Gle) H Hacnn elinin iini pmek: Haccn rknleri iinde hacnn elinin iini peceksin diye bir emir yoktur. Byle bir meseleye rastlamak mmkn deildir. (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Hacc ve evlilik: Hacc yapacak olan kimse bu imkanla evlenmek isterse evlenmeyip hacca gitmesi gerekir. nk hacc farzdr. Tebyinde de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Hadislerle amel: Bir kimse, aksine kati delil bulmad sre ierisinde Resuli Ekrem savden duyduuna gre amel etmek zorundadr. (Risale-mam afii) Ebu hanife talebesine Delil bulursanz onunla hkm verin demitir. Neticede mameyn, mezhebin aa yukar te biri hususunda stadlarna muhalif itihadlarda bulunmulardr. Allame Brnin el-Ebah erhinde naklettii: Hadis sahih olur da mezhebin hilafn ifade ederse, hadisle amel edilir. Bu hadis onun mezhebi olur. mam Azam taklid eden bir kimse o hadisle amel etmekle onun mezhebinden m olmaz Sahih rivayete gre Hz. mam Hadis sahih ise benim mezhebimdir demitir. Bunu bni Abdil Ber ve bakalar dier imamlardan da rivayet etmilerdir. Nitekim mam arani drt mezhep imamnn ayn sz sylediklerini nakleder. Malumdur ki bu i, delillere bakarak onlarn muhkemini, mensuhunu anlayanlara mahsustur. Ehli mezhepten olanlar bir delile bakp onunla amel ederlerse, o delilin mezhebe nispet edilmesi sahihtir. nk mezhep sahibinin izni ile sadr olmutur. phesiz o zat bu delilin zayf olduunu bilmi olsa ondan dner ve daha kuvvetli delile tabi olur. Bundan dolaydr ki, muhakkik bni Hmam baz ulemann mameyn kavli zere fetva vermelerini reddetmi, mam Azamn kavlinden ancak delil zayf ise o zaman vazgeilir demitir. (bni Abidin-1) Halifelie engel haller: Grmesini ve akln kaybetmesi, inanla ilgili pheli halleri olup bunlar Hak olana zt dyorsa, Basra alimleri dndaki alimlere gre grevden der. Sarlk, dilsizlik engeldir. Bir guruba gre iaretlerle anlalabileceinden

47

drmez. ki elin ve iki ayan kesilmesi engeldir. Biri olmazsa yine halife olamaz. Halife iken byle bir noksanlk varsa bir gre gre engel, dier gre gre engel deildir. Halifenin idarecilerinden, en yksek memurlarndan birinin devlet ilerini, bir ktlk, suistimal yapmakszn aksatmadan yrtmesi hali (hacir hali) halifelie engel olmaz. (Ahkamus Sultaniye-mam Maverdi) Haram ite almak: Bir kimseyi, baka yerlerde i bulamamak gibi bir zaruret, bu gibi ilere sevketmise (banka, ikili lokanta) ii sevmemeli, benimsememeli ve daimi bir helal kap aray iinde olmaldr. Ayn gr Yusuf el-Kardavinin de var. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Haram kazanan kocann geliri: Koca ailenin reisidir ve evinin nafakasn temin etmekle ykmldr. Kazan yollarnn meruluuna riayet onun sorumluluundadr. Ancak, kadn, kocasn bu emirlere riayet etmeye zorlamaldr. Etkileyemezse bu kazantan yiyebilir, vebali kocaya aittir. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) Haramla tedavi: Haram ila ile tedavi olmann haram olmas, helal ilalarnda bulunmas haline mahsustur. Eer haram ilatan baka ila bulunmazsa onunla tedavi olmak caizdir. (Hidaye Tercmesi) Domuzdan vb haram eylerden maddeler ihtiva eden ilalarn terkibini iyi bilmek gerekir. Eer bakalam (istihale=kimyasal tepkime) varsa pislii gitmi olacandan kullanlmas haram olmaz. Fkh kitaplarmzda, hnzrn tuzda kalp tuzlamas, gbrenin topraa karp topraklamas, tezein yanp kl olmas, pis olan zeytinyann sabun yaplmas gibi olgular istihaleye rnek olarak verilebilir. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Hastaya okumak: Hasta olan kimse iin dua etmek ve ona okumak caiz olduu gibi salih kimselere bunu yaptrmak da caizdir. inde Sryanice veya manas anlalmayan birey varsa hem okunmas hem yazlmas haramdr. (Fetevayi Kbradan) (Fetvalar-Halil Gnen) Hastalk ve teyemmm: Su kullanld takdirde canna bir zarar gelmesinden yahut bir uzvuna zarar grmesinden; nezle, ate ykselmesi veyaa buna benzer bir hastaln meydana gelmesinden

48

korkarsa yahut su kulland takdirde hastalnn artmasndan ya da uzayacandan yahut iyilemesinin gecikeceinden korkacak olursa teyemmm eder. Bu gibi durumlar adeten ve bilen bir tabibin bildirmesiyle tespit edilir. Maliki ve afilere gre bu doktorun mslman olmas art deilken Hanefi ve Hanbelilere gre mslman olmas gerekir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Hatim duas: Birisinin Kuran hatmi mnasebetiyle cemaatin hatim duasn icra etmeleri mekruhtur. (Fetvalar-Halil gnen) Kuran hatmedilince cemaatle dua etmek mekruhtur. (Fetevayi Hindiyye) Hayvan kesimi: Normal bir kesim, boazla gs arasnda olur. nk buras damarlarn topland ve kann akp getii yerdir. Kesilmesiyle en iyi ekilde kann aktlmas gerekleir. Bu itibarla hayvan boazn neresinden kesilirse kesilsin farketmez. Hayvan kesiminde kesilecek yerler drttr. Nefes borusu, yemek borusu ve iki yandan ah damarlardr. Bize gre ad geen eyle, kesildiinde yenmesi helal olur. ayet kesilecek 4 eyden ounu keserse mam Azama gre yine helal olur. Hayvan keserken ban tamamn veya omurga iindeki sinire kadar kesmek mekruhtur. Ancak kesilen hayvann eti yenir. Bunun mekruh oluu Peygamberimiz savin Hayvan kesilirken, omurga iindeki sinire kadar veya siniri kesmeyin eklindeki nehyine dayanmaktadr. Keza hayvan kareket etmekten kesilmedike, omurga iindeki siniri de kesmek mekruhtur. Ancak hareketten sonra kesmek ve derisini yzmek mekruh deildir. nk artk hayvann incinmesi sz konusu olmaz. (Hidaye Tercmesi) Hayvanlarn yenilmesi haram olan ksmlar: Temiz ve helal olan hayvann yedi eyini yemek haramdr. 1- Akan kan, 2Tenasul Uzvu, 3-4- Husyeleri, 5- Bezi, 6- drar torbas, 7-d (Fetevayi Hindiyye) Hayvanlarn yzne vurmak: Onlar ldrmek, zrl de olsa yzne vurmak ok g bir durumdur. Allaha yalvarp gzya dkmekten baka yapaca hibir ey yoktur. (Ehli Snnet tikadGmhanevi) Hayvanlarn zekat: Hayvanlar, altrlmak iin, mesela; ift srmek, yk tatmak veya baka ilerde kullanmak zere besleniyorlarsa zekata tabi deildir. (Byk afi lmihali)

49

Helal ve haram phesi olan parayla hacc: Helal mal ile hacca gitmek isteyen ve fakat kendi paras hakknda phesi olan bir kimse bakasndan bor alr ve kendi parasn o kimseye verir. Fetevayi Kadhanda da byledir. (Fetevayi Hindiyye) Hrszlk ve namaz: Bir kimsenin namaz klarken bir dirhem kymetinde bir eyi alnrsa, namazn bozar ve hrsz arar. Bu durumda klnan namaz ister farz olsun ister nafile msavidir. (Fetevayi Hindiyye) Hrszlk ve nefsi mdafaa: Camis Sairin hrszlk bahsinde: Bir kimse, gece veya gndz bakasna silah eker veya geceleyin ehirde veya gndz ehir dndaki bir yolda sopa ile saldrr ve kendisine saldran kii ldrlrse bir ey lazm gelmez denilmitir. Kk sopa ise, durdurulmas mmkn olmakla birlikte gece yardm ulamayacandan saldrya maruz kalan, saldrgan ldrmek suretiyle defetmek zorunda kalr. Demilerdir ki, durdurulmas mmkn olmayan sopann da, iki imama gre silah hkmnde olma ihtimali vardr. Bir kimse evine girip eyasn alan hrsz kovalayp ldrrse kendisine birey lazm gelmez. nk Peygamber Efendimiz: Maln iin arp (Mslim) buyurmutur. Ancak bunun caiz olabilmesi iin ldrmekten baka bir yolla maln geri almasnn imkansz olmas gereklidir. (Hidaye Tercmesi) Hilalin Gndz gzkmesi: Hilal, zevalden nce veya sonra gzksn, mutlak surette gelecek gece iindir. Metin ksmndaki mezhebe gre sznden murad, mam Azamla Muhammedin kavlidir. Bedayide yle denilmitir: O gn, mam Azam ile mam Muhammede gre ramazan ayndan deildir. Ebu Yusufa gre ise zevalden sonra olursa hkm budur. nce ise, geen gece iindir. O gn ramazandan olur. evval hilali de bu hilafa gredir. Tarafeyne gre mutlak olarak gelecek gece iindir ve o gn ramazandan olur. Ebu yusufa gre zevalden nce ise geen gece iindir ve o gn bayram gndr. nk deten zevalden nce hilal grnmez; meer ki iki gecelik hilal ola! Binaanaleyh ramazan hilalinde o gnn ramazandan, evval hilalinde ise bayram olmas icap eder. Tarafeyne gre asl olan, hilalin gndz grlmesinin itibara alnmamasdr. Muteber olan, gne kavutuktan sonra grlmesidir. nk peygamber sav Hilali grdnz vakit oru tutun! Grdnz vakit bayram edin!

50

buyurmu; gerek orucun gerekse bayramn onu grdkten sonra olmasn istemitir. Ebu Yusufun dediinde nssa muhalefet vardr. (bni Abidin 4) Hutbeye karken dua okumak: Hatiplerin hutbe okumak iin minbere karken her basamakta dua etmeleri bidattr. Kad Beydavinin verdii fetva tuhaftr. (Munil Muhta) (Fetvalar-1 Halil Gnen) Hutbeden nceki bidatlar: Cumann i ezanndan nce selat selamlar ve temannalar okumak bidattir. (ada Meselelere Fetvalar-Faruk Beer) Zamanmzdaki mutad terakkiye (nnallahe ve melaiketh...) mam Azama gre mekruh, imameyne gre mekruh deildir. bni Hacer, Tuhfe adl eserinde bunun bidat olduunu sylemitir. (bni Abidin-3) Hutbe esnasnda selavat getirmek: Hutbe okunurken Peygamber sav efendimize selavat getirmek mekruhtur. Tatarhaniyede de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Bakali muhtasarnda unlar sylemitir: Hatip duaya balarsa cemaatin el kaldrmalar ve aikre dile ile amin demeleri caiz olmaz. Bunu yaparlarsa gnahkar olurlar. Bazlar gnahkar deil isaet (kabahat) etmi olacaklarn sylemilerdir. Sahih olan kavil birincisidir. Fetva da ona gredir. Keza peygamber sav zikredilince cemaatin aikare olarak salavat getirmeleri caiz deildir. Bunu kalpleri ile yaparlar. Fetva buna gredir. (Remli) (bni Abidin-3) Hutbe okunurken namaz: Hutbe okunurken snnet klnmaz, konuulmaz, selam alnp verilmez, etrafa baklmaz. Klnan snnet iki rekata tamamlanr ve hutbe dinlenir. (Fetvalar 1-Nevzat Akaltun) badet karl cret almak: mam Birgivi de kazun Naimin adl risalesinde: Sadece bedeni bir ibadet olup, bir vesile olmayan namaz, oru, Kuran okumak, tehlil, tesbih, tekbir ve tasliye gibi bir ibadete; bir mal almak amacyla, sevabn da verdiini, sadece bu sevabn kendisine ulamas iin verene balamak niyetiyle koyulmak ve balamak, ne islam mezheplerinden bir mezhepte, ne de semavi dinlerden birinde caizdir der. (ada Meselelere Fetvalar-Faruk Beer)

51

badette kendini tercih etmelidir: mam afii yle demitir: Su ktlnda temiz su ile abdest almak hususunda, setri avrette ve birinci safa gemekte, insan bakasn deil kendini tercih etmelidir. nk ibadet Allaha tazim iindir. Bakasn tercih ederek bu tazim ihlal edilmemelidir. Ebu Muhammmed Farukta yle demitir. Abdest suyunu bakasna vermek caiz deildir. Fakat a bir adamn kendi yiyeceini bakasna vermesinde bir mahsur yoktur. Bu ikisinin arasndaki fark; biri Allahn hakkdr, tercih yapamaz; dieri kendi hakkdr, tercih yapabilir. lim talep eden bir kimse okuma srasn bakasna veremez. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) ki ve nikah: Salih bir kimse olan Zeydin kzn, yakn velisi iki ien bir kimseye nikahlamas sahih deildir. (Ali Efendi, Kaynak, Abdurrahim) (Fetvalar-Nevzat Akaltun) krah: ldrlmesi yahut bir uzvunun kesilmesi yahut iddetli dvlmesi gibi tahammln aan bir eyle mrted olmas iin zorlanan bir kimsenin kalbi iman zere sabit ve bununla mtmain olduu halde lisanyla emredilen eyi sylemesiyle mrted olmaz. (bni Abidin-9) lham: Veliye gelen ilham, sadece kendisi iin delil olabilir. Bu ilhamn dini hkmlere yani kitap ve snnete uygun olduu veya olmad hususunda aratrma yapmak, sonunda o ilhama tabi olmak veya olmamak o veliye aittir. Veli, kendine gelen ilham brakp da kitap ve snnete gre amel ettii takdirde bu ilhama uymad iin sorumluluk yklenmez. (slam Akaidi-Ltfi Kazanc) slama gre ilham; bir eyin shhatini bilme sebeplerinden deildir. lham feyiz yoluyla kalbe bir manann konulmasdr. Mutasavvflar ve Rafziler, ilham bir ilim kayna olarak kabul ederler. Bu iddialarna delil olarak: Sonra da, ona hem ktl, hem (ondan) saknmay ilham eder ki.. (ems:8) ayetini delil gsterirler. Aslnda buradaki ilham, umumi manada kullanlm olup, resuller ve kitaplar vastasyla bildirme, demektir. (Akaidmer Nesefi) Kef ile yeni bir akide sabit olmaz. Nasslardan farkl bir ziyadelik getirilmez. mmet iin ibadet vesilesi olmaz. Sahiplerini tasdik etmekle, mmet mkellef tutulmaz. (Ruh Terbiyemiz-Said Havva)

52

Kef ile yeni bir akide sabit olmaz. Nasslardan farkl bir ziyadelik getirilmez. mmet iin ibadet vesilesi olmaz. Sahiplerini tasdik etmekle, mmet mkellef tutulmaz. (Ruh Terbiyemiz-Said Havva) Evliyann ilham bakalar iin hi bir surette delil oluturmaz. Kendileri hakknda da ancak eriate uygun olursa delil tekil eder. (Nurul Envar ve Haiyesi Kamerul Ekmardan) Velinin bakasn kendi ilhamina armas, kendi ilhamna gre davranmasn istemesi ve sahih olarak itihad eden bir mctehidi kendi ilham ile onun itihadnn hata olduunu bilmi olsa dahiictihad ile amel etmekten alkoymak istemesi caiz olmaz. (Lknevi-Kamerul Akmar) Salikin, iin knhne ulancaya kadar, Hak ehli alimleri taklid etmesi, bunu kendisi iin gerekli grmesi, kefine ve ilhamna da muhalefet etmesi gerekir. Bu konuda alimlerin hakl olduunu, kendisinin ise hata ettiini kabullenmelidir. nk alimlerin dayana, vahiy ile desteklenen, hata ve yanltan korunan peygamberlerdir. Onun kefi ve ilham sabit hkmlere muhalif olmas halinde hatadr, yanltr. Binaanaleyh, kefi alimlerin grlerinden nde tutmak, gerekte onun Allahn indirdii kesin hkmlere tercih etmek demektir ki bu, hsrannn ve sapkln t kendisidir. (mam Rabbani186.mektup, Mustafa Sabri Efendi-Mevkful Akl) (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Ebu Sleyman Darani Hakikate ait vaz kefi bilgiler, krk gn sreyle kalbimi sarar, ben, iki ahid olmadan onlarn gnlme girmesine izin vermem. O iki ahid Kitap ve Snnettir. Cneydi Badadi: Allaha giden yol, ancak Resulullahn yaad gibi yaayan, Onun snnetini diri tutanlara aktr. Sehl b. Abdullah Tusteri: bizim yolumuzun temel prensipleri yedidir. 1. Allahn kitabna sarlmak, 2. Allahn Resulnn snnetine ittiba.. Sehl baka seferinde Kitap ve snnetin kabul etmedii her trl vecd ve kef batldr. Ebul Kasm Nasrabazi: Tasavvuf, kitap ve snnete sarlmaktr. Heva ve bidatleri terktir. eyhlerin yasakladklarna saygdr. Evrada sarlmaktr. Ruhsat ile amel etmeyi terktir. ah Nakibend hz.: Btn hallerinde ayan emir ve nehy seccadesine koyasn. Snnete balanp, ameli yerine getiresin; taviz ve bidatlerden uzaklap daima Allah Reslnn

53

hadislerini rehber edinesin derler. (Kamil Ylmaz Altnoluk Dergisi 123.say) Evliyaya gelen ilham, helali haram, haram da helal yapmaz, bir eyi farz veya snnet yapamaz. lhamlar ve keifler onlar bakalarndan stn klamaz, taklid boyunduruundan kurtaramaz. lham ve kef bakas iin hccet deildir. Sufilerin snnette yeri olmayan riyazet ve nefis mcadeleleri muteber bir ey deildir. Bu hususta onlara Hind, Yogi ve Brahmanlar ile Yunan filozoflar ortaktr. Oysa bu riyazetler onlarn sadece sapklklarn ve ziyanlarn artrmtr. (Mektubat Rabbani 55.31.221.mektup) Sefihlerden bir cemaat, riyazat ve mcahede yollarn tercih ettiler. Ama enbiyann yoluna intizam etmeden.. srf sofiyyei ilahiyenin taklidine gittiler ki bunlar: her asrda enbiyann tabilerindendir. stte anlatlan mana uyarnca, vakitlerinin safasna aldandlar. Ryalarna ve hayallerine itimad ettiler. Hayal keiflerini sair hallerinde dahi kendilerine mukteda eylediler. Bylelikle, kendileri delalete dtkleri gibi, bakalarn da dalalete drdler. (Mektubat Rabbani 435.mektup) mamn arkasnda Fatiha okumak: Ebu Hureyreden: Rasulullah sav defa, tekrar ederek namaznda Fatiha sresini okumayann namaz eksiktir, buyurdu (Mslim, Malik, Nesai) Ebu Hureyreye: mamn arkasnda isek yine okuyacak myz diye soruldu. Ebu Hureyre: inizden okursunuz, karln verdi. u noktaya dikkat edelim: Hadisi dinleyen kii imamn arkasnda okuyacak myz, diye soruyor ve Ebu Hureyre iinde okuyacan belirtiyor. Bu da gsteriyor ki, imamn arkasnda okumama biliniyordu, mehurdu. Ebu Hureyrenn kendis bile reddetmemi, hadisi dinleyene, onu iinden oku, demitir. nsann iinden okumas demek, kalbinde okumas demektir. Yani manalar zihinden geirmektir. ten okumak dil ile telaffuz anlamna gelmez. (Tartmalar-Said Havva) mamlarn baz hadislerle amel etmemelerinin sebepleri: Bu mazeretlerin hepsini ksmda toplayabiliriz: 1. Resulullah savin o sz sylediine inanmamas, 2. Bu szle, sz konusu meseleyi kastetmi olduuna inanmamas, 3. Bu hkmn neshedildiine inanm olmas. Bu ksmdan ise birok mazeret sebepleri domaktadr. A. Hadisin mctehide ulamamas, b. Hadis

54

mctehide ulamtr ancak, onun nezdinde sabit (ve sahih) deildir, c. Mctehid ictihadyla, dier tariklerine bakmakszn bir hadisin zayf olduuna inanrken, baka mctehidler ise onun aksine inanrlar, . Haberi ahad konusunda bakalarndan farkl artlar ileri srerler, d. Hadisi unutmutur, e. Mctehidin, hadisin sz konusu hkme delalet ettiini bilmemesi. Bu son sebep bni Teymiyye tarafndan ilave edilmitir, f. Mctehidin, hadiste, ilgili meseleye delaletin bulunmadna kanaat getirmesi, g. Bu delaletin karsnda, onun kastedilmediini gsteren bir baka delilin onunla elitiine inanmas, h. Mctehid bir hadisin zayf olduunu, ya mensuh olduunu, yahut tevil gtrrse tevil edildiini gsteren ve ittifakla muarz olabilecek bir ayet, baka bir hadis veya icma gibi kuvvetli bir delil ile elitiine inanr. (Snneti Anlamada YntemYusuf el-Kardavi) Harekeleri terkeden imam: mam Nesefi Bir mescidin imam, okuduu Kurann harekelerine dikkat etmiyorsa, onun mescidini terketmekte bir beis yoktur, denilmitir. (Fetevayi Hindiyye) mamn maa: Rait halifeler dneminde sadece imam ve mezzin tayin edilip onlara maa denmekle kalnmyor ayn zamanda fakihler, muhaddisler ve Kuran reticileri gibi dini konularda halk irad eden muallim ve mderrislere de dzenli maalar deniyordu. (Mevlana bl-Asr Saadetten) Hz. mer her ehre bir imam bir mezzin tayin ediyor ve bunlara hazineden hazineden aylk balyordu. bnl Cevzi de Siretl merey adl eserinde Hz. mer ve Hz. Osman, imamlara, mezzinlere maa veriyorlard demektedir. (Devlet Siyaset badet geninde Cuma Namaz- Recep etinta) mama sonradan yetien kimse: Mesbuk, imama oturu esnasnda yetiirse, Sbhanekeyi okumaz, hemen tekbir alr, sonra da eilerek oturur. Bahrur Rakda da byledir. Mesbuk akam namaznn son rekatna yetimi olsa yetiemedii- iki rekati klarken, oturmakla onlarn aralarn ayrr. Bu ekilde akam namaznda- defa oturmu olur. Ve yetiemedii iin kaza ettii- her rekatte, Fatihay ve zamm sureyi okur. Bu rekatlerden birinde, kraati terk etmi olsa namaz bozulur. (Fetevayi Hindiyye) Mesbuk imama yetitii yerde imam kraati gizli okuyorsa mesbuk Sbhanekeyi okur. Cehri okuyorsa okumaz; namaz sonunda ayaa kalknca okur. Yetiemedii rekatlar kaza eder.

55

mamla kld rekatn son oturuunda yalnz ettehiyyaty okur. (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) mamn yanln ikaz etmek: mam birinci oturuta oturmayp kalkarsa, bu durmda, imam ikaz iin sbhanallah denilmez. nk imamn geri dnmesi caiz olmaz. mam kyama yakn olduu zaman, tesbihte faydal olmaz. Bahrur Rakta da byledir. (Fetevayi Hindiyye) mann gizlenmesi: Amr b. Abese mekke dneminde Peygamberimize sana tabi olurum dedim, bana: Sen bugn buna dayanamazsn, imdilik ocuklarnn yanna dn ve ne zaman benim ortaya ktm renirsen gel bana yeti dedi. Ben de mslman olup ocuklarmn yanna dndm. Peygamberimizin Medineye geldiini renince bende geldim. (mam Ahmed, bni SAd, Mslim) (Hayats Sahabe-1) msaktan hemen sonra sabah namazn klmak: msak vaktinin girmesi ile yats vakti km, sabah vakti girmi olur. Bu itibarla imsak vakti girince sabah namaz klnabilir. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) pek ve altn kullanmak: Hz. Peygamber sav, ipei sa eline ve altn sol elinde alarak; Bu ikisi mmetimin erkeklerine haramdr buyurmulardr. (Ebu Davud Libas, Nesai-Zineh, Ahmed) (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Erkeklerin elbiseleri zerinde drt parmak eninde izgi halinde ipek ilemeler haram deildir. Bu miktar ipee ruhsat verilmitir. Ziyadesi haramdr. zgs ipek olup, argac ipek olmayan elbisenin giyilmesinde bir beis yoktur. Argac ipek olup, zgs ipek olmayan elbisenin giyilmesi caiz deildir. (Mlteka Tercmesi-4) stihare: stihareye yatlacak meseleler, iki tercih arasnda muhayyer brakldmz, hangisinin daha hayrl olduuna karar veremediimiz meseleler olabilir. slamn apak olan emir ve nehiylerini ieren meselelerde istihareye yatmak en ak ifadesiyle sapklk ya da kfrdr. nsanlar istihareye yattklar meselenin cevabn uyuyorken grecekleri ryada deil, uyankken okuyacaklar Kuranda aramalar gerekir. (Tartlan SorularMehmet Alaga)

56

stimnann hkm: Hanefi, afii ve Maliki mezheplerine gre haramdr. Hanbeli mezhebine gre ise zina korkusu olmazsa istimna etmek haramdr. (Fetvalar-Halil gnen) Mminun suresi 5-7 ayetlerini tefsir eden bni Kesir istimnann haddi amak olduuna iaret buyurduktan sonra, mam afii indinde bu fiilin haram olduunu bildirmektedir. Resulullah sav Elini nikah eden melundur buyurduu sabittir. Kitabul Fkhta el ile istimna byk gnahlardandr denilmitir (El Ceziri) Zina korkusu olursa ya derhal evlenmeli ya da oru tutulmal. (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) slami hkmlerin gizlenmesi: slami hkmlerin mkellefe ulatrlmasnn fitneye medar olacana inanmak byk bir zulmdr. Resuli Ekrem savin Allahu Teala cc bildii eyden sorulup da gizleyen kimseyi kyamet gnnde ateten bir gemle gemleyecektir. (Ebu Davud) slami Hkmlerin, meru bir mazeret yokken insanlardan gizlenmesi byk bir zulmdr. Hatta gizleyenlerin lanete mstehak olacaklar kati nasla bildirilmitir. Nitekim Kuran Kerimde Hakikat indirdiimiz apak ayetlerimiz ve doruyu biz kitapta insanlara onu pek aikr bir surette bildirdikten sonra gizleyenler yok mu? te onlarn hali! Onlara hem Allahu Teala lanet eder, hem de lanet etmek anndan olanlar lanet ederler (Bakara:159) (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) elbisesi ile namaz: Namazn artlarndan birisi de necasetten taharettir. Kan, idrar, arap, dk ve benzeri necasetler, namaz klacak kiinin elbisesinde, bedeninde ve namaz klaca yerde kesinlikle bulunmamaldr. Kiinin i elbisesinde bu tr pislikler yoksa namazn shhati ynnden, temiz hkmndedir. in cinsine gre i elbisesinde bulunan badana, boya, madeni yalar, pas, kir ve benzerleri namazn shhatine mani deildir. Ancak kii, camiye veya mescide gidecekse temiz elbise giymesi Kuran Kerimin emridir. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) inin yol at zararn tazmini: Hanefi ve Maliki de dahil btn mslman hukukular, belli bir cretle belli bir zaman periyodunda istihdam edilen bir iinin mallara kasden ve bile bile zarar verdii ispat edilmedike, hukuken para cezas verilemeyecei hususunda ittifak etmilerdir. (Siret Ansiklopedisi2)

57

yerinde namaz ve patronun izni: inin mesaisini su-i istimal etmemesi kaydyla iveren bilhassa farz ve vacip namazlarn klnmasndan iisini men edemez. nk Allaha isyan konusunda mahluka itaat yoktur. Aksi halde iinin, ibadetini yapabilecei baka bir i bulmas gerekir. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) arih cretle alana da Cuma farzdr dediine gre i sahibi onu Cuma namazndan men edemez. Bu husustaki iki kavilden biri budur. Metinlerin zahiri de buna ahiddir. (bni Abidin-3) tikaf: Namaz beklemek, ilimle uramak veya buna benzer bir sebeple mescidde oturan kimsenin, itikafa niyet etmesi gerekir. nk sresi az dahi olsa itikaf sahihtir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) zinsiz meyve yemek vb: Aralarndaki dostluk vs dolay raz olacan bildii bir kimsenin mlkne izinsiz girmek caizdir. zin meselesi sadece mlke girmeye de mahsus deildir. Hayvanna binmek, aletinden istifade etmek, yemeini veya meyvesini yemek yahut alp evine gtrmek vs hep ayn hkmdedir. bni Abdilberin dedii gibi bu durumda dostunun memnun kalacan bilmek arttr.(Sahihi Mslim Tercmesi 1-Ahmed Davudolu) K Kabir azab: Muhtemeldir ki Allah Teala Berzah aleminde her ruh iin dnyadakine benzer cesetler yaratacak, be alemin zelliklerine uygun cesetler iinde ruhlar azab veya mkafata nail olacaklardr. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Kabirleri ina etmek vb: Kabirleri ina edip zerine sanduka yerletirmenin stne perde ekmenin ve ba tarafna sark sarmann slamda yeri yoktur. (Halil Gnen) Kabirde tula ve aa kullanmak: Kabirde tula ve aa kullanmak mekruhtur. Zira yaplarda tula ve aa salam ve daha uzun mrl olduu iin kullanlr. Kabir ise rme yeridir. (Hidaye Tercmesi) Hanefilere gre, tula ve tahta ile kabri rtmek mekruhtur. nk bunlar dnya ahkamndandr. Kabir ise ryen eyler yeridir. Bir de tulada ate eseri vardr. Onun iin tefalen mekruh grlmtr. Kerpi ve kam kullanmak mstehaptr. Bunlar

58

peygamberimizin kabrinde kullanlmlardr. (Sahihi Mslim Tercmesi-Ahmed Davudolu) Kadna bakma: Sahih hadisle zayf hadis eliirse bu hadisler uzlatrlmaz. Ebu Davud ve Tirmizideki, erkek m da olsa kadnn ona bakmasn haram klan ikiniz de m msnz? eklindeki mm Seleme hadisini, mminlerin annesi Aie hadisi ve Fatma binti Kays hadisi ile reddettiler ki bunlarn ikisi de sahihtedir. Seleme hadisini Tirmizi hasen ve sahih demise de hadisin senedinde mm Selemenin mevlas Nebehan vardr ki kendisi mechul olup, onu bni Hibbandan bakas sika grmemitir. Zehebi onu zayf raviler arasnda zikretmitir. Bu hadis sahihteki u hadisle elimektedir. Aie raden Ben mescidde (sava oyunlar) oynayan Habelilere bakarken, Nebi asn cbbesiyle beni rttn grdm. (Buhari, Mslim) Kad Iyaz der ki: Bunda kadnlarn, yabanc erkeklerin yaptklarna bakmasna cevaz vardr. Ancak erkeklerin gzel ynlerine bakmalar ve bununla zevk alamay arzulamalar kadnlara mekruh olur. Buharinin bu hadis iin koymu olduu balklardan birisi Bakalarn sui zanna drmeksizin, kadnn, Habelilere vb bakmas bab eklindedir. Yine Buhariden rivayet edilen Fatma b. Kaystan Kocas onu talakla boadnda Nebi as ona buyurdular ki: Git bn Mektumun evinde iddet bekle nk o m bir adamdr. Olur ki, elbiseni karrsn ve o seni gremez. Daha nce ona mm erikin evinde iddet beklemesine iaret etmi, sonra da yle buyurmutur: O, ashabn yanna girip-kt bir kadndr. Sen, bni mm Mektumun evinde iddet bekle. (MslimTalak:6) not: hadis Buharide bulunamad. (Snneti Anlamada Yntem-Yusuf el-Kardavi) Kadnn boama hakk (hulu): Hz. Peygamber savin beyanna gre, hulu nc ve son boanmaya eittir. Bundan sonra koca, bekleme devresinde uzlama yoluna gidemez. nk bu hak hulunun geerliliini iptal etmi olur. Kadn, kocasndan boanmak iin malnn bir ksmn verir, adam da bunu kabul ettikten sonra kadn brakmamakta direnirse bu, slami hkmlere aykrlk ve bir satekarlk olur. Yine de eer kadn ayn adamla tekrar evlenmek isterse bu olabilir. nk hulunun hkmleri boanma gibi deildir. Peygamber sav erkein mehir olarak

59

verdiinden fazlasn almasn onaylamamtr. (Siret Ansiklopedisi-2) Kadnlarn camide namaz klmas: Kadnn evde namaz klmas, vaaz-u nasihat dinlemek ya da ilmi sohbetlere itirak etmek veya Kuran Kerim dinlemek amac dnda sadece namaz klmak iin camiye gitmesinden daha stndr. Ancak yukarda saydmz sebeplerden dolay camiye gitmesi de daha stn ve evl olandr. zellikle gnmzdeki erkekler kadnlara gerekli dini bilgileri verememektedirler. u da var ki, kadnn evden kmas camiye de olsa- kocasnn izni dahilinde olmas gerekir. Kadn camiye gitmek istedikten sonra, itibar edilebilecek bir engel olmad srece erkein kadna camiyi yasaklama hakk yoktur. Mslim Peygamber savden yle bir hadis rivayet etmitir: Allahn cariye kullarn camiye gitmekten, alkoymaynz. eri engeller unlar olabilir; erkein hasta olmas, evde kk ocuklarn bulunmas.. (ada Meselelere Fetvalar- Yusuf el-Kardavi) Kadnn darda abdest almas: Hanefi mezhebinde ayak avret saylmadndan bir saknca olmaz. Byle bir durumda mtemadiyen kadnn ayana bakan kimse gnahkar olur. (Fetvalar-Halil Gnen) Kadnn dar kmas: Kadn zaruri ihtiyalar ve makbul sebepleri iin ancak evinden kabilir; bu da ban rtp d giysilerini giymesiyle mmkn olmaktadr. (Siret Ansiklopedisi-2) Kadnn doktora gittii iin abdest almas: Kadn doum doktoruna gittii iin gusl gerekmez, ancak abdestin tazelenmesi gerekir. Kadn veya erkein cinsel organlarna sokulan pamuk vb eylerin ya olarak karlmalar halinde de abdesti tazelemek gerekir. Bunlar iinde durduu mddete ie gelen ular slanm olsa bile abdest bozulmaz. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Kadnn erkek doktora muayene olmas: Kadn, hasta olduunda ehliyetli bir kadn doktor varsa ona gidip muayene olabilir. Yoksa erkek bir doktora gider muayenesini ona yaptrr. Erkekte ayndr. (Bedai el-Sanai) (Fetvalar 2-Halil Gnen) kadnlarn erkeklerin yannda almas: Bu islamn emrettii ekilde olursa yani birka kadnla birlikte veya ak bir yerde alrsa beis yoktur. Ama kapal bir yerde yalnz yabanc bir kimse

60

ile birlikte kalacak olursa halvet olduundan haramdr. (Mezahibi Erbaadan) (Halil Gnen) Kadnlarn grevleri: Aslnda hak gr, ev ii ile ilgili konulardaki hizmeti kadna vermektir. Kadnlarn haklar rfe ugun ekilde vazifelerine denktir (Bakara:228) bni Kayym yle demektedir: Kadnla erkek arasnda yaplan mutlak akd, rfe gre gerekleir. rf ise kadnn hizmet etmesi, ev ilerini ekip evirmesidir. Allah Teala yle buyurmaktadr: Erkekler kadnlar zerinde hakimdirler (Nisa:34) Kadn erkee hizmet etmedi mi yani erkek kadna hizmetkar oldu mu- kadnlar erkekler zerine hakim olurlar. Sahabe kadnlarndan rivayet edildiine gre, onlar kocalarna hizmette kusur etmiyorlard. Ev ilerini kadnlar yerine getiriyorlard. Ebu Bekir Ran kz Esma yle dedi: Ben Zbeyre hizmet ediyordum. Ev ilerinin tmn ben yapardm. Atna ot toplar, tmarn yapar hazr hle getirirdim. Kadnlarn efendisi Fatmatz Zehra, Hz. Aliye hizmette kusur etmezdi. Efendimize zorluklarndan ikayette bulunduklarnda Peygamberimiz ev ilerini yapmasn Hz. Fatmaya tembih etti. Haz. Aliye de dardaki ilerle uramasn syledi. (ada Meselelere Fetvalar- Yusuf el-Kardavi) Hukukular sprme, mutfak vb ev hizmetlerinin kadna vacip olup olmad hususunda ihtilaf etmilerdir. Kimine gre bunlar vaciptir, kimine gre vacip deildir, kimine gre de hafif yapmas vaciptir. (Siyaset-bni Teymiyye) Kadnn imaml: Kadnn kadna imam olmas kerahetle caizdir. Namaz kldran kadn ne gemez. (Ahkamus Sultaniyyeden) Malikilere gre caiz deildir. (Mezahibi Erbaadan) (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Kadnn kocasnn ismiyle armas: Bir adamn babasn, bir kadnn kocasn adyla armas mekruhtur. (Fetevayi Hindiyye) Kadnn koku srmesi: Kadn evinde koku srnebilir. Ancak evinden baka yerde koku srmekten men edilir. nk bu fitne ve fesada sebep tekil eder. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Kadnn misafire ikram: Her ne zaman Peygamber asn bir misafiri evine gelse Aie onlara hizmet ederdi. (Siret Ansiklopedisi-2)

61

Kadnn namazdaki ekli: Namazlarn ne farzlar ne vacipleri ne snnetleri ne de edepleri konularnda kadnla erkek arasnda bir fark yoktur. Dolaysyla bu zikredilen farklar kadn daha tesettrl klar gerekesi ile fkhlarn gzel bulduu farklardr. (Fetavayi Hindiyyeden) Zaten mam Ebu Hanifeden gelen nakle gre Kadn da tekbirde ellerini kulak hizasna kadar kaldrr, nk elleri avret deildir. (Kasani-Bedayi, Merginani-Hidaye) (ada Meselelere Fetvalar-Faruk Beer) Farz namazlarda kyam, namazn farzlarndandr. Erkekler gryor gerekesiyle hanmlarn farz olan kyam terkedip, oturarak namaz klmalar caiz deildir. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) Kadnlarn sa kestirmesi: Kadnn insan sandan yaplm peruk takmas, kalarn ekmesi caiz deildir, haramdr. Kadn san erkek sana benzer ekilde keserse haramdr. Ancak kadn san erkee benzemecek ekilde ksaltsa ve bu memleketinde det olduu iin arkadalarnn ayplamasna sebep olmazsa bunda bir beis yoktur. (Gayetl Memul) (Fetvalar-Halil Gnen) Kadnn sesi: afi ulemasnn kaydettiklerine gre kadnn sesi avret deildir. Hanefi mezhebinde de en kuvvetli gre gre avret deildir. Baz ulemaya gre namazda avrettir onun dnda avret deildir. (bni Abidinden) (Fetvalar-Halil Gnen) Tercih edilen kavle gre kadnn sesi avret deildir. Nevazil isimli kitapta ise kadnn sesi avrettir, der. Kadnn Kuran kadndan renmesi daha makbuldr. Kurtubi der ki; zekas kt olanlar zannetmesinler ki, biz kadnn sesi avrettir, demekle konumasn kastediyoruz. Bu anlay doru deildir. Biz ecnebi erkeklerin ihtiya olursa kadnlarla konumalarna cevaz veriyoruz. Yalnz kadnlarn yksek sesle konumalarn, seslerini uzatmalarn, yumuatmalarn ve aruza gre okumalarn caiz grmyoruz. (bni Abidin-2) Kadnla oturma: Bugnden itibaren kocas bulunmad zaman hibir kadnn evine girmeyiniz. Ancak yannda bir veya iki kii olursa mstesn. (Mslim) Her ne zaman Peygamber asn bir misafiri evine gelse Aie onlara hizmet ederdi (Siret Ansiklopedisi1_Afzalur Rahman) Nevevi yukardaki hadisle ilgili olarak diyor ki: Hadisin zahirine baklrsa beraberinde iki kimse bulunan bir adam

62

kendisine ecnebi saylan bir kadnla bir yerde bulunabilecektir. Ulemamza gre mehur kavil ise bunun haram olmasdr. u halde hadis, salh ve doruluklarndan dolay kendilerinden ktlk beklenmeyen bir cemaat bir kadnn yanna girebilir diye tevil olunur. Kad Iyaz da bu tevile benzer bir iarette bulunmutur. (Sahihi Mslim Tercmesi 9-Ahmed Davudolu) Ensardan bir adam bir misafir alr. Hanm : ocuklara hazrladm yemekten bakas yok, der. Adam; ben misafirin yannda oturuyorum. Sen ocuklar avut ve uyutmaya al. Ne zaman ki uyurlarsa yemei getir nmze koy ve bir bahaneyle kalkp ray sndr ki, kendisiyle beraber yemediimizi bilmesin ve utanmadan doyasya yesin, dedi. Peygamber Efendimiz Cenab Hak, bu akam misafirinize kar yaptnz hareketten ok holanmtr buyurdu. (Mslimin rivayetinde bu kiinin Ebu talha olduu kaytl) (Hayats Sahabe-2) Said b. Asten Peygamberimiz Aienin elbisesini giyerek uzanmt. Ebu Bekir izin isteyince verdi. Sonra mer ra izin istedi ona da verdi. Daha sonra Osman ra izin istedi. Peygamberimiz kalkp oturdu. Aieye de Kendini topla buyurdu. Osman ra knca da Osman ieri girdii zaman eer seni yanmda grseydi ne konuur ne de kncaya kadar ban nnden kaldrrd. Dedi. (Hayats Sahabe-3) Bir mslmann evine akrabas dnda kalan dost ve arkadalarnn da gelmesi tabiidir. Bu durumda kadn ve erkeklerin beraber oturmas ve evin kz veya kadnnn misafirlere hizmet etmesi mevzu bahis olabilir. Ashabdan Ebu Useyd evlenirken zifaf gecesi, Hz. Peygamber savi ve dostlarn davet etmi, fakat onlar iin yemek hazrlamamam ve bir ey de ikram etmemitir, ancak ei geceden, bir tas kabn iinde hurma slatm, bunu ezip sulandrm ve misafirlere ikram etmitir. (Buhari-Nikah, MslimEribe) bni Hacer, Ayni gibi Buhari arihlerinin iaret ettii zere bu hadisi erif vbden u netice karlmtr: Kadn, kocasnn arkadalarna hizmet edebilir ancak bu durumda tesettre riayet etmesi, taraflarn kt duygulara kaplmaktan emin olmalar, tahrik edici davranlardan kanmalar arttr. (Helaller ve HaramlarHayrettin Karaman)

63

Aile iinde mahrem olmayan yaknlar veya yabanclar bulunduunda kadnlar tesettrl olarak yanlarnda bulunabilir, ayn sofrada yemek yiyebilir, ayn kaptan su iebilirler. Kadnn hamile olmas bu konuda farkl hkm getirmez. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) slam, aralarnda nikah bulunmayan ve nikah decek kadar da birbirine yabanc olan kadn ile erkein, nc ahsn bulunmad ve anszn gelme ihtimalinin de sz konusu olmad zaman ve zeminlerde babaa kalmalarn yasaklamtr. (Sonsuza Yry-Hekimolu smail) Zinetlerini, dolaysyla zinet yerlerini, ayet ve hadislerin istedii ller ierisinde ve zellikle de el-Ahzap 59. (cilbab ayeti) gerei kapadktan sonra, kadnlarn, erkeklerin yannda, halvet de deillerse, oturamayacaklarn syleyen bir nass yoktur. Ama bu yine de kt duygulara sebep olmuyorsa kaydna balanm, her ynyle cazip ve latif bir varlk olan kadnda, koku, teberrc (ss, krtma) vb bulunmamas artyla caiz grlmtr. Btn bunlara dikkat edildikten sonra kadnn, yannda yaknlar varken, yabanclarla ayn sofrada yemek dahi yiyebileceine fetva verilmitir. Ancak buna gerek olup olmad ayr bir konu olduu gibi, takvaya uygun olan da elbette, tabiilii amayan haremlikselamlk uygulamasdr, denilebilir. mam Malik: Kadn, mahremi olmayan erkekler ve uayla berabebr yemek yiyebilir. Kocasyla beraber iken kocasnn yemek yedii kimselerle yemek yiyebilir. Der. (Harai) Bir erkein, yabanc hr bir kadnla, bir evde babaa kalmalar, harama yakn mekruhtur. (Serahsi, Tahavi) Ancak bulunduklar odalarn aralar kesikse ve her birinin ayr ayr kilidi varsa; ya da kilidi yoksa da aralarnda duvar ve perde gibi bir engel olup, erkek de gvenilir birisi ise veya kadnn yannda bir mahremi, ya da cinsel ilikide bulunamayacak, ancak saldry nleyebilecek derecede yal bir kadn varsa, veya erkek o derece (yal kadn gibi) yal ise veya yannda bulunduu kadn borlu olup, erkek onu takip iin orada bulunuyorsa, halvet haram deildir. (Baz fkh kitaplarnda haramdr denilir, Mesela; bni Nceymin El-Ebah ven Nezair kitabnda) erkek yabanc kadnlarla, birden ok olsalar da bir arada bulunamaz. (Alauddin Abidin) Serahsinin ifadesine dayanarak bazlar; bir erkekle bir kadnn halveti, yabanc da olsa, bir baka erkein bulunmasyla

64

nlenmi olur, ancak mahremi ve gvenilir bir yal kadn dndaki yabanc kadnlarla ortadan kalkmaz ve erkein birden ok yabanc kadnla babaa kalmas da, harama yakn mekruh olur, demilerdir. (Serahsi-Mebsut) (Fetvalarla ada HayatFaruk Beer) Kadnla tokalama: Yabanc bir kadnn yzne ve eline, el srmek her nekadar ehvetten emin olsa bile- helal olmaz. (Fetevayi Hindiyye) ehvetlenilmeyen ihtiyar kadnla musafaha yapmakta bir beis yoktur. (bni Abidin-2) zellikle belirtmek gerekirse, kadn ve erkein tokalamasn yasaklayan bir ayet olmad gibi Hz. Peygamberin bu ynde herhangi bir sz de yoktur. (Mevcutlar zayf kabul edilir) Resulullah dneminde kadnlarla erkeklerin tokalamalar gibi bir adet yoktu. Bu sebeple bu yndeki aklamalardan sarih bir yasaklama hkm karmak doru olmaz. Yaygn olarak kabul edilen bir fkh kuralna gre, harama gtren eyde haramdr. Tokalamada bu kuraldan yola klarak haram klnmtr. Bu tokalamann zinaya gtrme ihtimali zayfladnda hkmde haramlktan mekruhlua indirilmitir. Zinaya gtrme hususu da kiiye ve toplumlara gre deikendir. Dinin ak ilkelerinde deikenlik sz konusu olmazken onlar koruyucu mahiyetteki dolayl snrlama ve tedbirlerde bundan sz edilebilir. Bu itibarla fertlerin, dinin bu nlemlerle korumak istedii ilkeleri ve sakndrmak istedii hususlar bilmesi ve davranlarn ona gre ayarlamas, bu konuda bireysel insiyatif ve sorumlulua alan brakmas gerekir. (Diyanet slam lmihali-2) Erkekler ve kadnlar eniteleri, yengeleri, baldzlar veya yabanc kadn ve erkekler ile musafaha (toka) yapmamaldrlar. Bunlar her haramdr. (kaz-Mehmet Gle) Baz alimler ise burada ehveti esas alm, ehvetin sz konusu olmad durumlarda mesela el skmann caiz olduun sylemilerdir. (erbasi-Yeselunek) Kadnla tokalama, kadn gen ve ehvete sebep olabilecek durumda ise, haramdr. (Fetevayi Hindiyye) Ancak ehvet duyulmayacak derecede ihtiyar olan bir kadnla musafaha etmekte bir beis yoktur. Hz. Ebu Bekir, st annesinin kabilesinden olan ihtiyar kadnlarla musafahalard. Allah Resulnn de biatta

65

ihtiyar kadnlarla musafaha yapt rivayeti mevcuttur. (SabuniRevai) (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) ehvetsiz tokalamak caizdir. Peygamberimiz cariyenin elinden tutmutur. (mam Ahmed, Buhari-Edep 61) Dokunma ile ilgili hadisteki tehdidi cinsi birleme olarak anlyor. (Snneti Anlamada Yntem-Yusuf el-Kardavi) Peygamber save biat eden kadnlar dediler ki: Ey Allahn Rasl biat ederken elimizi tutmadnz. Peygamber sav kadnlarn elini tutup tokalamam, buyurdu. (Ahmed, Nesai, bni Mace) Peygamber sav bir hadisi eriflerinde yle buyuruyor: Sizden birinizin bana ine ile drtlmesi, kendisi iin helal olmayan kadna dokunmaktan daha hayrldr. ((Fetvalar 2-Halil Gnen) Kafir anne babayla iliki: yi mcadele iin ana-babann mslman olmas art deildir. Esma binti Ebu Bekir raden: man etmemi annem, mslmanlar ile Kureyli mrikler arasnda bar anlamas olduu dnemde babas ile geldi. Peygamber savin tavsiyesini almaya gittim Annem geldi ve tevecchm mid ediyor dedim. Peygamber as buyurdu ki: Evet, annene kar iyi ol (Buhari) (Siret Ansiklopedisi-2) Kafir demek: Ne darul islamda ne darul harbde hibir mslman dier bir mslman tekfir edemez. Mslmanlarn kfre girip girmediine eri mahkemeler karar verir. nk tekfir bir mahkeme iidir. (Salim el-Behsenaviden) (Darul Harb FkhMustafa elik) Hakk bilmelerine ramen inkar eden kafirleri tekfir etmek caiz iken; cahillerin tekfir edilmeleri caiz deildir. Bu kimselerin ne ve ak bir ekilde uyarlmalar ve kurtulua davet edilmeleri gerekir. (Rabbani Yol ve Snnetullah-Said Hakim) Dncesi, inanc, sz ve fiiliyle kafir olan biri tekfir edilmeyip, iledii suun cezas verilmezse, toplum fertleri arasnda dalan bu tip ahslar aladklar batl dncelerle neslin bozulmasna sebep olacaklardr. Aile fertleri ve akrabalar byle birinden nefret edeceklerdir. Tekfire karar verecek kii kelam ilminde mnakaa edilen meseleleri derinlemesine ihata edecek, fkhn ve fkh uslnn inceliklerini anlayabilecek ve bunlara gre olay deerlendirip neticeye varabilecek kapasiteye ve bilgiye sahip olmak zorundadr. (man Kfr Snr-Saim Klavuz) (En gzeli bizlerin insanlar kfrle itham etmekten ziyade, yaplan bir

66

amelin veya szn kfr olduunu biliyorsak, ahsa hitaben bu sz ya da amel kfr szdr, bunu yapann durumunu Allah bilir demektir) Bir kimsenin kfr m, deil mi diye tereddt edilen bir ii, ya da sz, doksan dokuz ihtimalle kfre yorulsa, bir ihtimalle de imana hamletme imkan bulunsa biz onu imana hamleder ve o i ya da szyle ona kafir denilemeyeceini syleriz. (ada Meselelere Fetvalar-Faruk Beer) Onun iin Allahn fethinden olduu iddiasyla sylenen her sz iin bakarz, ayet Allahn kitab ve Rasulnn snnetine uyuyorsa ba gz stne. Ama onlara uymuyor fakat kiinin itikad dzgn ameli salih olup sz tevil kabul ediyorsa, onu, ahsn bu itikad ve ameliyle uyuacak ekilde tevil ederiz. Tevil kabul olmayp ondan sadr olduu kesin ise ilim ve istikamet ile bilinen bir kimse olsa bile bu sznden dolay hangi cezay hak ediyorsa ona o hkm verir ve bundan dolay tevbe etmi olmas ihtimalini veririz. Ancak unu da gz nnde bulundurmalyz ki, dinden olduu zaruri olarak bilinmeyen hususlarda hkm ehli verir. ayet dinde bilinmesi zaruri eylerden ise, o mesele hakknda her mslman hkm vermeye yetkilidir. (Tartmalar-Said Havva) Bir mslmana Ey kafir diye kfreden kimse, eran tazir olunur. Bu sz syleyen kimse kafir olur mu? Eer bu szyle islam akidelerine inanan muvahhid bir mslmann kfrn itikad ederse, kafir olur. Fakat o mslmann kfr gerektiren bir ey ilemesiyle kfrn itikat ederse, kafir olmaz. Bu kaville fetva verilir. (Vehbaniye erhi) (bni Abidin-8) Fetihte zikredilmitir ki; Bir kimse inanmasa bile aka yoluyla kfr kelimesini sylese Allaha snrz- mrted olur. nk dini hafife alp kmsemitir. Buna gre kfr kelimesini aka yoluyla sylemek inad kfr gibidir. Kitaplarda zikredilen kfr kelimelerinden hibiriyle, bir kimsenin kfrne fetva verilmez. Ancak, alimlerin kfrne ittifak ettikleri surette, onun kfrne hkmolunur. (Metin) nitekim bir kimse, KALP LE TASTK ETSE BLE puta secdede bulunuyorsa veya Mushaf erifi pislie atsa, kafir olur. nk bunlar dini yalanlama hkmndedir. (Akaid erhi) Nurul Aynde zikredilmitir ki, ayeti kerime ve mtevatir haberin delaleti kesin olmazsa yahut haber mtevatir olmazsa yahut haber kesin olur fakat kendisinde phe

67

bulnursa yahut icmas btn mtn mctehidlerin icmas olmazsa yahut sahabenin icmas olup btn sahabenin icmas olmazsa yahut btn sahabenin icmas olur fakat tevatr yoluyla sabit olmad iin kesin olmazsa yahut kesin olup fakat sukti icmas olursa bu suretlerin her birinde inkar eden kafir olmaz."Bahrda zikredilmitir ki; Bu hususta asl kaide udur: Bir kimse haram, helal itikat ederse baklr; eer haram ligayrihi (bakasndan dolay haram) olursa, mesela; bakasnn mal gibi, kafir olmaz. Eer haram liaynihi (Kendinden dolay haram) olursa yine baklr, eer haram liaynihinin delili kesin olursa yine kafir olur, delili kesin olmazsa kafir olmaz. Baz fukahaya gre bu tafsilat alim hakkndadr. Cahil haram liaynihi ile haram ligayrihinin arasn ayrt edemez. Cahilin helal itikat ettii haram, kesin delille sabit olan haramlardan olursa kafir olur. Aksi takdirde kafir olmaz. Mesela cahil, arap haram deildir, derse kafir olur. (bni Abidin-9) Kafirlerin elbiselerini giymek: Gayri mslimlerin giydikleri elbiseleri giymekte bir beis yoktur. Ancak bir memlekette adet olmayp, halkn nazar dikkatini eken kyafete brnmekte doru deildir. El-Mugire b. ubenin yle syledii rivayet edilmitir. Peygamber sav kollar dar bir Rum cbbesi giymiti.(BuhariMslim) bu gn giydiimiz palto da dinen cbbe saylr. (FetvalarHalil Gnen) Kafirin emri altnda almak: Bir mslman bir kafirin emri altnda bulunsa yani bizzat kendi ahsna hizmet ederse mutemed gre gre tenzihen mekruhtur. Fakat ahsna deil, tarla, fabrika, ziraat ve ticaret gibi ilerinde lrsa mekruh saylmaz. (Mezahibden)(Halil Gnen) Kafirlerle alveri yapmak: Kafirlere sava aletleri satmak haramdr. Ama yiyecek maddelerinin, kuman satlmas istihsanen caizdir. Ama bu hkm mslmanlarn bunlara ihtiyac olmadna gredir. Bunlara mslmanlar muhta olurlarsa satlmalar caiz deildir. (bni Abidin-8) Kafirlerle oturmak: slam tebli edip anlatmak iin kafir olsun, fask olsun herkesle oturmak caizdir. (Halil Gnen) Erkein kadn muayene etmesi: Kadn, hasta olduunda ehliyetli bir kadn doktor varsa ona gidip muayene olabilir. Yoksa erkek bir doktora gider muayene olur. Erkekte ayndr. (Bedai el-Senai) (Halil Gnen-Fetvalar)

68

Kalp temizlii: Abdullah b. Amrin anlattna gre Resulullah save en mkemmel insann kim olduu sorulmas zerine u cevab vermitir: Kalbi kirden arnm ve dili doru syleyenler Etrafndakiler dili doru syleyeni anladklarn fakat ,kalbi kirden arnanlar anlamadklarn sylemeleri zerine Rasulullah sav Pk olan, gnahtan, phe, hile, yalan ve hasetten arnm olan buyurmutur. (Siret Ansiklopedisi-1_Afzalur Rahman) Hz. mer ran Sad b. Ebi Vakkasa tavsiyesinden: unu da bil ki kii, kalbinin temiz olmadn iki yoldan renebilir: Eer kii hak yolunda kendisini venlerle yerenleri bir tutarsa kalbi temizdir. Dier yol da, kiinin kalbinden diline hikmet dklmesi ve halk tarafndan sevilmesidir. (Taberi) (Hayats Sahabe-2) Osman raden: Eer kalpleriniz temiz olursa Allah anmaktan usan duymaz (Hayats Sahabe-4) Kametle ilgili meseleler: Hanefilere gre cemaat haya alel felahta imam ayaa kalktktan sonra ayaa kalkar. Kametin kbleye ynelerek ve yryp konuulmadan getirilmesi snnettir. Hanefilere gre, imamlk edecek kimsenin mezzinlikte yapmas en faziletlisidir. nk peygamberimiz sav ez-Ziyada bildirildiine gre bir yolculukta ezan okuyup kamet getirmi ve len namazn kldrmtr. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Mezzin kamet getirirken mescide giren kimse imam mihraba geinceye kadar oturur. Ayakta beklemesi mekruhtur. Oturur, mezzin hayya alel felah cmlesine varnca kalkar. (bni Abidin-2) Kamet getirirken yrmek mekruhtur. (bni Abidin-2) Kametten nce ihlas okumak: Bu bidattr. Kuran dinlemek farzdr. Halbuki bu esnada cemaat nafile ile meguldr. (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Kametten nce ihlas suresi ya da daha baka eyler okumak bidattr. Bu tr okuyular zaten klielemi hale geldikleri iin kimse onlar, uuruna vararak Kuran gibi dinlememektedir. (ada Meselelere Fetvalar-Faruk Beer) Karanlkta namaz klmak: Karanlkta namaz klmak sahih ise de k yakmak mmknken karanlkta namaz klmak birka bakmdan mekruhtur. Ik, asgari secde yerini grecek kadar olmaldr. (Fetvalar 4-Nevzat Akaltun)

69

Kardee zekat: Ahmetin fakir olan kardeine zekat vermesi caiz olur. (Nevzat Akaltun Fetvalar 1) Karlama, temel atma kurbanlar: Trenlerde birinin gelmesinin erefine kurban kesmek, puta veya o gelen kiiye ibadet maksadyla kesilen kurban deildir. Bu hayvanlar ya o kiinin geliine kran olarak, ya da kurban niyeti olmakszn, gelenin erefine, una buna et yedirmek iin kesilir. Bu maksatla kesilen hayvann eti haram olmaz. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Bir insan iin kurban kesilmesi kfrdr ve kesilen meyte hkmndedir, yenmez. Haclarn ya da gazilerin kudm (gelileri) iin hayvan kesilmesi de kfrdr denmitir. (Hindiyye) Yeni alnan araba, ev, atlan temel vb eyler de ayndr. Yalnz burada u incelik vardr, bakas iin demek, keserken bakasnn adn anarak demektir. Binaanaleyh, bir byk zatn geliine, ev ya da araba almasna duyduu sevinten tr kurban keserse bu kfr olmad gibi kesilen hayvan de le olmaz, eti yenir. (eyh Davudtihad Tartmas) Bismillah diyerek kesse dahi bir kimsenin yoluna, bir evin temeline, bir arabann tekerine vb kesilen, kan oraya buraya srlen kurban en azndan irkin bir bidattr, kfr gerektirmese dahi gnah gerektirir ve etinin yenmesi de pheli olur. Zaten bu kurban grenler, filan, falann gelii iin, yada filan i iin kurban kesti derler ki, bu da onun kesili gayesinin Allah iin olmadn gsterir. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Kasaptan alnan et: Netice olarak mslmanlarn yaadklar blgelerdeki mezbahalarda kesim ilerini yapan kasaplar, ateist olmayan Ehli Kitap kimselerdense ve kesimi Allahtan bakas adna yapmyorlarsa, meseleye yaklammz, bunlarn kestiklerinin yenilebilecei noktasndadr. (Tartlan SorularMehmet Alaga) Halknn ou mslman veya kitap ehli olan lkelerde, kesilmesi gereken hayvanlarn etleri yenebilir. Resulullah save Ya Resulallah gittiimiz yerlerde bize et getiriyorlar, keserken besmele ekip ekmediklerini bilmiyoruz, bunu yiyelim mi diye sordular, Allahn adn ann ve yiyin cevabn aldlar. (BuhariZebaih) Kaynana ve kaynpeder ilikileri: Baba dostlarna iyi muamele etmek ve elerinin anne-babas sa ise onlar toplumsal anlaya

70

gre kaynana ve kaynata grmeyerek, birer anne ve baba gibi kabul etmektir. an yce Rabbimiz kendisine kulluk eden mminlerin anne ve babalarna nasl deer veriyorsa, herhangi bir mminde kendisine hizmet eden hanmnn veya kendisi iin alan kocasnn anne ve babasna da ayn deeri vererek, onlara gzel muamelelerde bulunmak durumundadr. (Kiiye zelMehmed Alaga) Kaza namazn mescitte klmak: Kaza namazlarn mescitte klmak mekruhtur. Zira namaz geciktirmek gnahtr. Bunu meydana karmamaldr. (Bezzaziye) (bni Abidin-2) Kerahat vakitlerinde Kuran okumak: Bahrda, Buyeden naklen Kerahat vaktinde Peygamber save salvat getirmek Kuran okumaktan efdaldir denilmitir. (Dikkat edin yasaktr deil, efdaldir.) (bni Abidin-2) Ksa kollu gmlekle namaz: Erkeklerin uzun kollu gmlekle kollarn svayarak namaz klmalar mekruh ise de ksa kollu gmlekle namaz klmalar mekruh deildir. (Gnmz Meselelerine Fetvalar-Diyanet Vakf) Kyafette teebbh ve apka giymek: Teebbh, yani kafir ve fasklara benzemek yasaktr. apka Osmanl dneminde srf gayri mslmleri taklid gayesiyle giyilmesi bakmndan teebbh alameti saylrd. Fakat bugn apka giymede gayri mslimleri taklid sz konusu deildir. Belki adet byle olduu iin giyilmektedir. Bu itibarla niyette gayri mslimlere benzem sz konusu olmaynca apka giymek teebbh alameti saylmaz. (Halil Gnen-Fetvalar) 40 ve 52. Geceler: lnn 40 ve 52 gecesi ile ilgili hibir ey varid olmamtr. Byle gecelerde zel merasim tertip etmek doru deildir. Bu cahil halkn uydurduu bir bidattir. (Halil gnen) Kz istemek nikah saylr m?: Bir kimse nikah maksadyla kz istemeye kalabalk kimseler gnderir de, kz babas veya velisi, onlarn huzurunda tezvi ederse sahih olur. lerinden yalnz konuan dnr saylr. Kalanlar nikaha ahittirler. Bununla fetva verilir. (Fetih) (bni Abidin-5) Kredi Almak: Bu kesinlikle haramdr. nk bu Muhammed savin alan, vereni, yazcsn ve ahitlerini lanetledii faizin kendisidir. Byle kesinlikle haram olan ilerin helallik kazanabilmesi iin gerekli azk, elbise ve tedavi edilmedii

71

takdirde hayata mal olacak hastalk gibi nedenlerinin olmas gerekir. (ada Meselelere Fetvalar- Yusuf el-Kardavi) Faiz deyenin darda kalm olmas onu gnahtan kurtarabilir; ancak bunun iin baz artlar vardr: 1- Faizli bor almann sebebi zaruret veya hakl bir ihtiya olacaktr; lks harcamalar ruhsat kapsn amaz. 2- Daha nce btn kaplar alnacak, faiz vermeden ihtiyac giderme yollar aranacaktr. 3Alnan bor zaruret ve ihtiya miktarn amayacaktr. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Bir mslmann baka imkan yoksa, faizsiz kredi de bulmamyorsa mesken edinmek, kiralayaca bir yere peinat ve dipozit demek, iini kurmak iin alet, tezgah, makina vb temin etmek maksadyla faizli kredi alr, bu durumda faiz demek kendisi iin caizdir, bundan dolay gnahkar olmaz, gnahkar olanlar onu bu durumda brakanlar, islamn sosyal adalet ve dayanma kurumlarn ihmal edenlerdir, cemaattr, toplumdur. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Ancak burada enflasyon oran faiz oranndan ok ok dk olduundan pozitif faiz olmasa da bir negatif faiz gereklemekte ve krediyi alann faiz vermesi yle dursun, para deerinin dmesiyle, aldnn ok azn vereceinden devletten faiz almaktadr. Problem buradadr ve aslnda milletten alnan bu fazlaln tekrar millete verilmesi artyla bu tr krediler caiz olmaldr, demektedirler. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Bir hususun altn izmekte fayda var: Enflasyon kadar faiz, riba deildir hkmne katlmyorum. Anlatmaya altm bu deil. Baz hocalarmz, enflasyon %80 ise bankalarn %80 dolaynda verdikleri faizler riba hkmne girmez diyorlar. Bu hkm iki bakmdan sakncal buluyorum. 1. Enflasyon tam bir shhatle llemedii iin, iki oran arasndaki kk farklar faiz phesini artrr. 2. Byle yapmakla, faizci bankaclk sistemini merulatrm oluruz. Benim anlatmaya altm, devletin hepimizden toplad vergilerden meydana getirdii bir takm fonlar, hakkmz olduu halde kullanmamamz halinde, bunu rakiplerimizin kullanaca ve piyasada aleyhimize bir rekabet ortamnn meydana geleceidir. Aslnda gerek konut, gerek tarm veya ihracat kredilerine faiz hi uygulanmayabilir ve devletin ilave bir zarar olmaz. Mesela, yzde 30 faizle iki yllna verilen bir

72

konut kredisinin bileik faizi 69 milyondur. Bugn aldnz 100 milyon TL karlnda, iki yl sonra 169 milyon Tl dersiniz. Devlet bu paray normalde %80 faizle banka kredisi olarak kullandrm olsayd, iki senenin sonunda 324 milyon olurdu. Yani, evi olmayan vatandaa 155 milyon liralk transfer yaplmtr. Devlet dese ki, krediyi bir yl sonra deyeceklerden hi faiz olmayacam, vatandaa sadece 80 milyon liralk bir transfer yapm olur. Ve birok vatanda, bu kk tercih edebilir. Devletin grnrde faizli olan kk tercih etmesi, birok dindar vatandan bu haktan faydalanmasn nlemek iindir. (Mustafa zel-7 Haziran 1996 Yeni afak) Dikkat! Yazar bir fkh deil bir ekonomisttir...(Yukardaki yaznn devam niteliinde) Devlet vatandaa %30 faizle kredi verdii takdirde, vatanda bu krediyi kullanarak (%80 enflasyona kar) %50 kazanl kyor, diyorsunuz. Peki Devlet bu durumda %50 zararl km olmuyor mu? Devlet aleyhine zarara yol am olmakla faizli bir muamele yapm olmaz myz? Olmayz. Devlet bu transferi fakir fukarann ev sahibi olmas iin yapyor. Bir nevi zekat fonundan fakirlere yardm edilmesi gibidir bu. Ancak, 7 Haziran tarihli yazda da belirttiim zere, eviniz olduu halde bu transferden faydalanrsanz, yoksul bir insann hakkn gaspetmi olursunuz. (19 Haziran 1996) slam her eit faizi azyla ve ouyla kyamete kadar haram klmtr. Enflasyonun altnda kalan faizlerin haramln dnda tutulmas diye bir ey yoktur. Bir lira da olsa faizdir ve haramdr.(Ziya Erylmaz-Meseleler ve zmler) Kz karma: Kzlarn evlendirmede islami esaslar l almayan anne-babalarn, baka dnyevi gerekelerle vermemeleri halinde kzlarn karlkl rza ile kararak evlenmek Hanefi mezhebine gre caizdir. afii mezhebine gre deildir. Ama islama zt hareket etmeyen anne-babann kz da Allahn rzasnn babann rzasna bal olduunu bilmelidir. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Koun yumurtalklar: Kesilen koun yumurtalarnn yenmesi dinen mekruhtur. (Fetvalar 4-Nevzat Akaltun) Kokmu etin yenmesi: Kokmu eti yemek haramdr. Halebi Necis olduu iin deil, zarar verecei iin haramdr der. (bni Abidin-1)

73

Kolonya: Kolonya iinde alkol maddesi bulunduunda necistir. Bir yere isabet ederse onu ykamak icap eder. Hanefi mezhebinde fetva var ise de saknmalar daha evladr. (Fetvalar-Halil Gnen) spirto ve kolonya mam Azama gre necis deildir. (Ezber Mecellesi) (Fetvalar-Nevzat Akaltun) Bu mesele ikinin pis olup olmamas ile ilgili bir meseledir. mam Serahsi ve mam Kasninin tasniflerine gre; 1- arap i zm suyunun, kabarp keskinleerek kpk atm halidir( mamayne gre hamr olabilmesi iin kpk atmas art deildir). Bu btn imalara gre kaba(muallaza) pisliktir. Bir dirhem miktarndan fazlas namaza manidir. 2Ya ve kuru hurmadan ve kuru zmden yaplan ikiler( seker,fadh, nak). Bunlar da aynen arap gibi kaba pisliktirler. Pis olmadklarna dair bir rivayette vardr. Ebu Yusufa gre hafif pislik olup; sadece fazla miktar namaza mnidir. 3Yedi grup ikinin geriye kalanlar ise- sarho edenlerini imek haram olsa dahi- pis olmayp namaza mani deildirler. Btn bunlardan u sonuca varabiliriz; Hanefi mezhebinde, zellikle Ebu Hanife ve Ebu Yusufa gre zm ve hurma dndaki eylerden yaplan ikiler, sarho edenlerini imek haram olsa bile pis deildirler. Kolonya, ampuan, esans, parfm vb svlar zm ve hurma dnda bir eyden yaplyorsa- ki u anda hepsinin yle olduunu sanyorum- veya bu iki eyden yaplsa dahi sarho edici alkol ihtiva etmiyorsa bu iki imama gre pis deildirler, namaza mani olamazlar. Alkol ihtiva etmeleri halinde dier btn imamlara gre pistirler. Bu durumda mslmanlarn nnde iki yol vardr; ya takvaya ve ihtiyatl olana sarlp, en azndan phelidir, diyerek kullanmamak; ya da fetvay esas alarak bu tr svlardan saknmamak. Bunlarn her ikisine de bir ey denilemez. ( Fetvalarla ada Hayat- Faruk Beer) Kollar sval iken namaz klmak: Bir kimsenin, elbesesinin kollarn dirseklerine kadar svayp, kollar ak namaz klmas mekruhtur. Fetevayi Kadihanda da byledir. (Fetevayi Hindiyye) Kotla namaz: art olan, avret saylan mahallerinin, cildin rengi belli olmayacak ekilde rtlmesidir. Vcut hatlarnn belli olmas,

74

cildin rengi grlmedikten sonra, namaza mani deildir. (Ceziri, . N. Bilmen) Klelerin sat: ki yakn akraba olan, biri kk dieri de onun nesep ynnden akrabas ve byk ise bu iki klenin birbirinden ayrlarak satlmas caiz deildir. Zira Hz. Peygamber, baba ve anadan biriyle kk ocuunu ayran kardele kardei birbirinden ayran kiilere lanet etmitir. (bni Mace) (bni Abidin-10) Kpek havlamas ve horoz tmesi: Kpek havlaynca euz ekilir. Ebu Davuddan hadis var. Horoz tnce Allahtan fazilet ve ihsan istenir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Kumar: Bakara 219.ayetin tefsirinde Razi derki: bni Sirin, Mcahid ve tadan; kendisinde kaybetme riski olan hereyin, hatta ocuklarn cevizle oynadklar oyunlarn kumar olduunu syledikleri rivayet edilmitir. (Tefsiri Kebir-Fahruddin Razi) Kunut duasnn anlam: Ey Rabbimiz! Biz ancak senden yardm dileriz. Sana istifar ederiz. Hidayeti senden bekleriz. Sana iman eder, yaptmz hatalardan dolay sana tevbe ederiz. Sana tevekkl eder, sana gvenir ve dayanrz. Her hayrn her nimetin senden olduunu itiraf ederek sana teekkr ettiimiz gibi ayrca sana kfredip duranlar alaa ederiz. (Surelerle Yolculuk_Mustafa Uzun) Kuran okutma(sahabeye): Peygamber sav zaman zaman sahabileriyle birlikte oturup kraati gzel olan sahabilerinden birine, kendilerine Kuran tilavet etmesini teklif ederdi. (Acuriden) (Asr Saadette slam-1) Kurana kar ayak uzatmak: Kurann bulunduu tarafa ayak uzatmak eer ayn hizada deilse mekruh olmaz. Keza, Kuran ivide asl olduunda, bir kimse, o istikamete ayaklarn uzatsa, bu mekruh olmaz. Garaibde de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Yatarken Kuran okumak: Ayakta ve yatarken de Kuran Kerimi okumakta bir beis yoktur. (Hindiyyeden) (Fetvalar_Halil Gnen) Kuran Kerimi okumak ve dinlemek: Bir kimse bir kitap yazmakla megulken birisi gelip Kuran Kerimi yksek sesle tilavet eder ve onu dinlemek mmkn olmazsa yksek sesle Kuran tilavet eden kimse vebale girer.(Hindiyye) Kuran okuyann yanndakilerin dinlemesi mmkn deilse, sessizce okumas gerekir. (Halil Gnen-Fetvalar)

75

Kuran toplantlar: Maliki mezhebinde bir sureyi mesela yasin suresini okumak iin toplanmak mekruhtur. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Kurbanlk: Kulak ya da kuyruunun te birinden fazlas kopuk olmamal, yaratltan kulaksz olmamal, doutan kuyruu yok olmamaldr. Srn diisi tercih edilmelidir. Koyun boazlamak srn yedide birine itirakten daha iyidir. Kymette eit olduu takdirde ko dier koyunlardan efdaldir. (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Kurban derisi: Kurban derisi sadaka olarak verilebilir veya evde kullanmak zere ilenebilir. (Hidaye Tercmesi) Kurban etinin taksimi: Tahmini taksim caiz deildir. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Kurbann eti nerelere verilir?: Kurban kesen zat onun etinden diledii kimselere verebilir. ster zengin, ister fakir olsun, ister mslman, ister zimmi olsun farketmez. Gyasiyyede de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Kurbanlk hayvan lr veya alnrsa: Kurban niyetiyle satn alnan hayvan ldnde, zengin olanlar iin, yerine baka bir hayvann kurban kesilmesi lazm gelirken, fakirlere bir ey lazm gelmez. ayet kurbanlk hayvan alnrsa veyahut kaybolursa yerine kurban niyetiyle baka bir hayvan satn alnrsa, daha kesim gnleri kmadan nce alnan veya kaybolan hayvan da bulunursa, zengin iin, hayvanlardan yalnz birisinin kesilmesi lazm gelirken, fakir iin, her ikisinin kesilmesi lazm gelir. (Hidaye Tercmesi) Ku beslemek: Blbl ve kanarya gibi kularla oynayp onlarla vakit geirmek doru deildir. Bununla beraber byle kular evde bulundurup kafeste hapsetmek de haram deildir. (Halil gnen) Kutuplarda namaz: Kutup blgeleri ile benzer yerlerde yaayan mslmanlar ise namaz vakitlerini kendilerine en yakn normal vakitlerin bulunduu blgelere gre takdir etmelidirler. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Kutuplar gibi gece-gndzlerin anormal uzunlukta olduu yerlerde, namaz ve oru gibi ibdetlerin ifas hususunda, bz limler, Mslmanlar ibdetlerin feyzinden mahrum etmemek iin ihtiyat ve temkin yolunu benimsemiler, takv cihetini tercih etmilerdir.

76

Buna gre, kutuplar gibi anormal vakitli yerlerde oturan kimseler, namazlarn ayn meridyen zerinde kendilerine en yakn bulunan normal vakitli yerlerin takvimlerine uymak suretiyle klarlar. Orularn da ayn ekilde fa ederler. Bu ekilde dnen slm limleri, "Ancak bir sene kadar uzun srecek Deccal gnlerinde namaz vakitleri takdir edilir..." melindeki hads-i erfin iaretine dayanmaktadrlar. (Bk. Merak'l-Felh, s. 53, st. 1327). Grld gibi hads-i erf'te, 1 gn, bir sene kadar uzad takdirde 5 vakit namazn normal 24 saatlk vakit zerinden takdir yoluyla klnabileceine ima edilmektedir. Demek ki kutuplarda vakit yok diye namaz terk yerine, takdir yoluyla, namazlar 5 vakit klmak mmkndr. Ve bu daha ihtiyata uygundur. Bylelikle Mslmanlar ibdetlerin feyz ve nrundan nasibsiz kalmam olurlar. Kutuplarda takdir yoluyla gnde be vakit namazn klnabileceini syleyenler; gnein batp hemen domas sebebiyle sabah veya yats ve vitir namazlarnn vaktinin olmad yerlerde ise, bu namazlarn skt olmayacan kazasnn gerektiini sylerler. nk, her ne kadar namazn sebebi vakitse de, asl sebeb ve illet, emr-i lhdir. Allah'n "Namaz klnz" eklindeki emir ve hitabdr. Bu cihetle her Mslman gnde 5 vakit namazla mkelleftir. Vakti olmayan namazlar ise, kaza edilir. mam- fi'nin de ictihad bu ekildedir. Oru ibadetinde de ayn durum vardr. Orucun sebebi olan ay' grmek mmkn olduu halde, imsk ve iftar vakitleri taayyn etmemektedir. Bu sebeble, oru ibdetinin mkelleften skt olacan syleyen limler olduu gibi, namazda olduu ekilde, takdir yoluyla orularn tutulmas gerektiini syleyenler de vardr. (slam lmihali-Mehmed Dikmen) mam afiye gre tanyeri aarmas ile gnein batnn belirgin biimde grlmedii yerlerde yaayan mslmanlar, tanyeri aarmas ile gn batmnn belirgin biimde gzlenebildii en yakn yerin vakitlerine uyarak oru tutarlar. Gece veya gndz sreleri 24 saatten uzun olan yerlerde de ayn hkm geerlidir. Namaz konusundaki hkm de ayndr. Gnein bat, tanyerinin aarmasnn balangc olan yerlerde de ayn hkm geerlidir.

77

Byle yerlerde yats namaznn vakti akam afann kaybolma ve bir sre sonra tanyeri aarma olaylarnn yaand en yakn yerin yats vaktidir. (slam 3-Said Havva) Kfr ehlinin bayramna katlmak: Ebu Hafsel Kebir diyor ki: Bir kimse bir yumurtay Nevruz gnne sayg duyarak bir gayri mslime hediye ederse kafir olur. (Fetvalar-Halil Gnen) Kfr szleri: Bir kimse imannda pheye dp inallah ben mslmanm dese, bu ahs kafir olur. Et-Tehyir Fi Kelimatil Kfr kitabnda Bir kimse eer bakasnn kfrne rza gsterirse, uzun sre azap grr fakat kafir olmaz denilmitir. Gnah ileyen bir kimse, islami ileri aktan yapmak lazmdr dese, kafir olur. Allahu Tealann emirlerinden biriyle alay eden kimse kafir olur. Bir kimse dier kimseye yalan syleme der, dieri de yalansz i mi var? Derse, o anda kafir olur. Bir kimse Peygamberlerin snnetinden birine raz olmazsa kafir olur. Bir kimse alime sebepsiz yere buz ederse kfrnden korkulur. Bir kimse haram maldan bir fakire sadaka verse ve bundan sevap beklese kafir olur. Nevruz gn, onlar tazim maksadyla, onlara bir yumurta bile hediye etmek kfrdr. Bir kimse kalbi imanla mutmain olduu halde, kasden kfr sylerse kafir olur. Allah yannda mmin olmaz. Fetavayi Kadhan da da byledir. (Fetevayi Hindiyye) Zikirle istihza eden, iki ierken, zina ederken ve haraml kesinlemi fiilleri yaparken bismillah diyen kafirdir. Zar ve remil atarken, kk talarla fal bakarken ve oyun oynarken bismillah derse kafir olur. Haram bir eyi bitirdikten sonra elhamdlillah diyen kimse helal kabul ederek derse kafir olur, bazlarna gre kafir deildir. Bir kimse, bir fakire haram bir maldan tasadduk eder de sevap umarsa kafir olur. Fakir de verilenin haram olduunu bildii halde dua eder, br de amin derse kafir olur. Bir kimse bir mslmann azna kfr ederse kafir olur. Yemee cima kelimesiyle sven kimse kafir olur. Eti yenen hayvanlardan birine sverse mam Azama gre kafir, mameyne gre deildir. Bir kimse kk gnah ileyip kendisine tevbe et diyene ne yaptm ki tevbe edeyim derse kafir olur. Bir kimse kfr kelimesini sylerken dieri de buna glerse, glen kafir olur. Sz de gldrc bir taraf varsa ve zaruri bir glme hasl olmusa kafir olmaz. Bir vaiz kfr kelimesini konuur, dinleyenler de bunu kabul ederlerse kafir olurlar. Gnah ileyen bir kimse islam aktan

78

olmaldr, derse kafir olur. Bir kimse, dierine, git filan adama iyilii emret derse, dieri de onun bana ne zarar var, bana ne ktlk yapt ki ona iyilii emredeyim derse kafir olur. Zira bu adam iyilii emretmeyi kabul etmemekte ve iyilii emretmeyi nefsi, ahsi ve dnyevi eylere balamaktadr. Fakat bana ne zarar var derse bazlarna gre kafir deildir. Bir kimse bir ktle, bir gnaha balarken, dierine gel gzel gzel yaayalm veyahut da kimse bizim gibi neeli olamaz derse kafir olur. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) mam Kurtubi Tefisirinde: Kfre rza kfrdr. Masiyete rza masiyettir diyor. Molla Hsrev Siyerl Ecnasda ayet bir kimse, kelimei kfr konusa ve bir cemaat de o konuann szn kabul eylese, o cemaatin hepsi kafir olur (Drerul Hkkam) ElMuhit adl kitapta u meseleden bahsedilmitir: nsanlar kfr kelimesini syleyen kimseye hi bir ey sylemeyip, kfr kelimesini konutuktan sonra mecburiyet yokken onun yannda otururlarsa, kfre itirak etmi olurlar (Fkh Ekber erhi) (Kfr Tek Millettir-Mustafa elik) Kfr sylemek: Bir kimse kfr lafzn sylerken ne demek olduunu bilir, fakat inanmazsa en doru gre gre kafirdir. nk iman ikrar ve tasdiin birlemesi ile tamamlanr. Kfredince ikrar ortadan kalkm olur. ayet kfreder de, manasnn ne demek olduunu bilmezse Kadhana gre kafir olmaz. Kfr icab ettiren bir lafz herhangi bir zorlama olmakszn bilerek kullanrsa, btn alimlerce kafirdir. blmeyerek kullanrsa ekseriyete gre kafir, bazlarna gre deildir. Bir kimse kendi istei ile elfaz kfrden bir sz sarfeder de, bu szn kfr olduuna inanmadn veya bilmediini sylerse, btn alimlerce kafirdir. Zira, bilmemek zr deildir. Bir kimse zorlama olmad halde dili ile kfr icab ettiren bir sz syler ve kalbi ile mutmain olursa yine kafirdir. Zira bize gre bir kimsenin kafir veya mmin olduu ancak sz ile anlalr. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Kfrbazlk: Biri, Kahpe orospu dedi. bni Abbas ra: Senin dediin doru da olsa, Allah az bozuk ve kfrbaz kimseleri sevmez, dedi. (Buhari) (Hayats Sahabe-3) Krtaj: Ulema Drt aydan nce velev kocasnn izni olmadan ocuu drmek mbahtr demilerdir. Nehir sahibi diyor ki: imdi u kalr; Acaba gebe kaldktan sonra ocuu drmek

79

mubah mdr? Evet, henz bir uzvu yaratlmam olmak artyla mbahtr. Bu da ancak 120 gn sonra olur. Haniyyenin kerahet bahsinde yle denilmektedir: Ben helaldir diyemem nk ihraml bir kimse bir avn yumurtasn krsa onu der. Zira yumurta avn asldr. Bu ceza ile karlatna gre, burada da en azndan zrsz drse, kadna gnah yazlr bni Vehban u halde ocuk drmenin mbah olmas zr haline yorumlanr. Yahut ocuk dren kadn, ldrm kadar gnah ilemi saylmaz, manasna alnr. (bni Abidin-6) mam Gazali ocuun olumasn, alanmadan douma kadar evrelere ayrdktan sonra ilk devrede (sperm yumurtay alaynca) drmenin cinayet olduunu, devreler ilerledike cinayetin daha da bydn kaydetmitir. (Muhammed Murtaza-tfafs Sade(hya erhi) (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) M Mehir ve hediye: Eer bir kimse karsna bir ey verdikten sonra kadn ona: Sen bunu bana hediye olarak verdin o da: Hayr, ben onu sana mehirden mahsuben verdim derse, sz erkeindir. (Hidaye Tercmesi) Mehirden sz edilmezse nikah caiz midir?: Mehirden bahsedilmemi ise mihri misil icab eder. Yani kz karde, hala ve amca kz gibi soylar bir olanlarn mihri ne kadar ise o kadar vermek lazmdr. (Hidayeden)(Halil Gnen) Mehirden vazgemek: Hz. mer ve Kad ureyh ra Eer bir kadn mehrinin hepsinden veya bir ksmndan vazgeerse, fakat daha sonra isterse, kocas ona mehri geri vermelidir. nk kadnn sonradan istemesi, mehirden kendi isteiyle vazgemediini gsterir diye hkm vermilerdir. (Tefhiml Kuran-Mevdudi) Mekruh: mam Muhammedden rivayet edilen udur: Tm mekruhlar haramdr. Ancak haramlnda kesin nss bulunmad iin mekruh, haram tabiriyle ifade edilmez. eyhayna gre (mam Azam ve Ebu Yusuf) mbahtan ok, mekruhun harama daha yakn olduu sylenmitir. (Hidaye Tercmesi) Merveri, mam Muhammedin yle buyurduunu nakletmitir. Hakknda nass bulunan her mekruh haramdr. Ancak bir mekruh hakknda nass bulunmaz ve haramdr diye lafzna tlak

80

olunmazsa, o mstesnadr. Yani byle bir mekruh haram deildir. mam Azam ve mam Yusuf, mekruh, harama yakn eydir, buyurmulardr. Hidayede de byledir. Muhtar olan da budur. (Fetevayi Hindiyye) Mektupla boanma: Baka memleketten karsna gnderdii mektupla boama vuk bulur. (Ali Efendi, Kaynak) (Fetvalar 3Nevzat Akaltun) Mektupla selam: Bir kimseye mektupla bir selam geldiinde, ona da mektupla karlk vermek farzdr. nk Allah Teala: Bir selam ile selamlandnz vakit, siz ondan daha gzeli ile selam aln buyurmutur. Nisa suresi 86.ayetin tefsirinden sonra. (Tefsiri Kebir-Fahruddin Razi) Memurluk: Firavunlarn istilas altnda bulunan meru messeselerde, mslmanlar ikame-i adalet ve icra-i ahkam eriat yapmaya muktedir olduklar mddete kafirlerin velayetleri altnda dahi olsa almalar caizdir. (Ruhul Meani-Alusi) (M.elik) darul harbde mslmanlarn firavunlarn birtakm yaptrmlarn kabullenmeleri, firavunlar kabul ettikleri anlamna gelmez. Mslmanlar nerede olurlarsa olsunlar, eran meru olan her fiili yapabilirler. (Darul Harb Fkh-Mustafa elik) Tautun memuru olmasna ramen insanlarn uyanmasna vesile olacak faydal eyler anlatan bir retmenin durumu, geleneksel bir dini grubun maal personeli olarak insanlar uyutacak eyler anlatan kiinin durumundan ok daha iyidir. (Tartlan Sorular-Mehmet Alaga) ine dtmz bir yanlta, bugn devlet kurulularnda alan insanlar samimiyetsizlik, hatta imanszlkla sulamamzdr. Halbuki peygamberimiz as ve onun anl ashab bedelini deyip de azad edinceye kadar hibir kleye, artk sen mslman oldun yleyse artk mriklere hizmet etme, ka, brak gel! Senin rzkn Allah verir dememilerdir. Bilakis bedellerini deyerek onlar hrriyetlerine kavuturmular, daha sonra brakn gelin, demilerdir. Bugn bizler bedel demeye pek yanamyoruz da efendim bu insanlar rzk korkusuyla, makam korkusuyla yapyorlar, halbuki rzk Allaha aittir deyip ucuz kahramanlk yollarna sapyoruz. Rzkn Allaha ait olduunu Pegamberimiz as ve ashab herhalde bizden ok daha iyi biliyorlard. Fakat onlar bizim gibi her eyi hep bakalarndan beklemiyorlar, bilakis nerede

81

bir kle varsa iflas etmek pahasna onlar azad ediyorlard. (Surelerle Yolculuk_Mustafa Uzun) Memurun maa: Hibir kimse benim elimdeki mal pheden hlidir, helaldir diyemez. ay, kahve, eker gibi eyler devlete ait Tekel dairesinden gelmiyor mu? Halkn elinde sigara, tuz, para vb eyler hepsi devletin mal deil midir? bni Hacer, Zerkeiden naklen syle diyor: Haram, bir lkede umumileir helal nadiren bulunursa, ihtiya nispetine gre ondan istifade etmek caizdir. (Fetavayi Kbradan) (Fetvalar-Halil Gnen) Resmi kurumlarda alrken tautluk misyonunu reddeden ve bu misyonun icraatinden saknan kardelerimizin, maalarn nereden aldklar deil, hangi i karlnda aldklar nemsenmesi ve mn plana karlmas gereken bir husustur. (Tartlan SorularMehmet Alaga) Peygamberimiz: Vali tayin ettiimiz kimsenin eer ei yoksa kendisine e, evi yoksa kendisine ev, hizmetisi yoksa kendisine hizmeti ve binei yoksa kendisine binek salanmaldr. (Tirmizi) (slam 4-Said Havva) Mesbuk: Namaza sonradan yetien kimse, kard rekatlar kazaya baladktan sonra yalnz bana namaz klan gibidir. Sbhanekeyi okur, kraat iin euz besmele eker ve okumaya balar. Sbhanekenin okunma yeri, eer gizli okunan namazsa iftitah tekbirinden sonradr. mam Hanbelden rivayet edilen Yetitiiniz kadarn kln, klamadnz kaza edin hadisi Ebu Hureyreden merfu olarak gelmitir. Mslim demitir ki: Uyeyne bu lafzda hataya dmtr. Bu hadisi ondan bakasnn Zhriden rivayet ettiini bilmiyorum. Bu hadisi alt imam Yetitiiniz ksm kln, yetiemediinizi tamamlayn ifadesiyle rivayet etmilerdir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Mebuk kraat hakknda namazn ban, teehhd hakknda sonunu kaza eder. (bni Abidin-2) Mescide abdestsiz girmek: Sahih olan kavle gre mescide abdestsiz girilir. (Fetevayi Hindiyye) Mescidde konumak: Hzanetl Fkh kitabnda, yle zikredilmitir: Mescidde mubah olan dnya kelam konumann haramlna dair bir belge yoktur. Mubah olmayan szler ise konuulmaz. Salatl Cellabi isimli kitapta Dnya kelamndan

82

mubah olanlar, mescidde konumak caiz olur. En evla olan, zikirle megul olmaktr buyurulmutur. (Fetevayi Hindiyye) Mescidlerin sslenmesi: Baz alimlerimiz mihrab zerine nak yapmay ve kble cihetinin duvarna nak yapmay kerih grmlerdir. nk bunlar namaz klan ahsn kalbini megul eder. Fakih Ebu Caferde, Siyeri Kebir erhinde, Mescid duvarn sslemek ister az olsun, ister ok olsun mekruhtur. Fakat tavann az sslemeye ruhsat vardr; ouna ise yoktur buyurmutur. Muhitte de byledir. (Fetevayi Hindiyye) mam Malik, Ebu Husaynn yle dediini rivayet eder: bir mmetin ameli ktletii vakiti, mescitlerini sslerler. (Asr Saadette slam) Mesh ve oraplar: mam Ebu Hanifeye gre oraplar zerine meshetmek caiz deildir. Ancak eer orabn dibine deri ekilmi ise, ozaman caizdir. Dier iki imam ise; Su ekmeyecek kadar kaln oraplarn meshi caizdir demilerdir. Kaln orap; bir eye balanmadan yere dikildii zaman boaz zerinde durup yere dmeyen oraptr ki byle orap mesh gibidir. (Hidaye Tercmesi) Mesh eden imama uymak: Ayaklarn ykayann mesh edene uymas da sahihtir. (bni Abidin-2) Mesh ve srenin bitmesi: Meshin sresi bittiinde kii mestlerini karp ayaklarn ykadktan sonra namaz klabilir. Abdestin geri kalan ksmn yenilemesi gerekmez. Sre bitmeden de mestler karlrsa mesh bozulur. nk mestler ayaktan knca, ayak ykanmad iin abdestsizlik ona gemi olur. (Hidaye Tercmesi) Mevlid: Bundan daha irkin olmak zere, minarelerde mevlid okutmay nezrederler. Halbuki bu mevlidde ark ve oyun gibi eyler de vardr. Sonra bunun sevabn peygamber save hediye ederler. (bni Abidin-4) Ehli snnet alimleri; Mevlid Merasimlerinin bidat olduu hususunda mttefiktir. bni Abidin, mevlidin mzik ve elence, baka bir ey olmad zerinde hassasiyetle durmutur. (ifal Alil) konu sadece yksek sesle iir okumak eklinde ele alnsa dahi, fetva verilemez. nk peygamberimiz mescidde yksek sesle iir okunmasn yasaklamtr. Bunu her ferd; kendi evinde istedii gibi okuyabilir ve muhtevas zerinde dnr. Hi kimsenin bu mahiyete bir itiraz olamaz. Ancak ibadet kasdyla;

83

merasim dzenlemek ve bu ii meslek edinenlere cret karl okutturmak caiz deildir. (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) mam arani Son zamanlarda zuhr eden en kt bidatlardan birisi de, byk ibadet diye zerine dtkleri mevlid cemiyetleridir. Bu cemiyetlere oluk, ocuk, kadn, erkek toplanyorlar, bylece haramlar, bidatlar ve daha bir ok ktlkleri iliyorlar. (Tenbihl Muterin) Bir de mevlidin son ksmnda (Muhammed hakk iin, Ar ala hakk iin) gibi cmleler zikrediliyor. Bu da doru deildir. Zira hibir varln Allahtan alaca yoktur. (slama Sokulan Bidat ve Hurafeler-Mustafa Uysal) Mezarlkta Kuran okumak: eyhl mam Ebu Bekir Muhammed bin Fadlin yle buyurduu rivayet edilir: Kabristanlkta, Kuran Kerimi gizli okumakta bir beis yoktur. Aikare okumak ise mekruhtur. Ebu shak el-Hafz hocas olan, Ebu Bekir Muhammed bin brahimin yle dediini nakletmitir: Mlk sresini mezarlkta, ister gizli ister aleni okumakta bir beis yoktur. Fakat bunun haricinde, baka sre okunmaz, kabristanda Kuran okumak, eer sesine aina olmak niyetiyle olursa, aleni olabilir. Byle bir niyeti olmaynca, gerekten Allahu Teala her hangi ekilde okursa okusun onu duyar. Fetevayi Kadhanda da byledir. (Fetevayi Hindiyye) bir adam lnce, onun varislerinden birisinin, sahih kuran okuyan ahs oturtup, kabrinde Kuran okutmas mekruh olmaz. Bu mam Muhammedin kavlidir. Ebu Bekir bin Ebu Saidin yle dedii rivayet olunmutur: Kabirleri ziyarette mstehap olan hlas suresini yedi defa okumaktr. (Fetevayi Hindiyye) Mezar tana yaz yazmak: Mahiyeti ne olursa olsun mezar tana yaz yazmak caiz deildir. Cabirden rivayet edildiine gre, Peygamber sav, mezar tana yaz yazmak, zerine bina ina etmek ve ayak ile zerine basmaktan nehy etmitir(Tirmizi-Nesai) Hanefi ulemas baz lnn tannmas iin zerine isim ve soyisim yazlmasna msaade etmitir. (bni Abidinden) (Halil Gnen) Mezhepler arasndaki farklarn nedenleri: Bu ayrlklar, eitli sebeblerden ileri gelir. Kur'an'da hkm ifade eden yetleri (ki bunlara, nass denir) anlay, herkes iin baka baka olabilir. Zira nasslarn, usl-i fkhta beyan edildii zere, pek ok ksmlar vardr: Haf, mcmel, sarh, kinye, mecaz, hakikat, mutlak mukayyed, hs - mm gibi. Bu yzden mctehidlerin ayn nass anlaylar farkl farkl olmaktadr.

84

Ayrca, hadslerin de nevileri, eitleri vardr. Mtevtir, mehr, haber-i vhid, mrsel, muttasl, mnkat' gibi. Bu hadsleri dell olarak kullanma konusunda da mctehidler ihtilf etmilerdir. Bunun neticesinde de farkl grler ortaya kmtr. Mesel Hanefler hadsler konusunda titiz davranr. Haber-i vhidi (Tek sahbenin rivyet ettii hadsi) delil olarak kabl etmezler. filer ise, haber-i vhidi kabl eder ve onu Kys'a tercih ederler. Hanefler mrsel hadsi alr, filer almazlar. te bu gibi delillerdeki ihtilf ve kabl edilen delilleri de farkl anlay, mctehidlerin ayn mes'elede farkl hkmler vermelerine sebeb olmutur. Fetva verilen beldenin rf ve detleri de, mctehidlerin yaptklar ictihadlara te'sir etmitir. Mctehidler Arasnda Gr Ayrlklar Olmasnn Mahzru Var mdr? Hayr, bil'akis bu ihtilflar, mmet iin rahmet olmutur. Herhangi bir mes'ele hususunda bir mezhebde zorlukla karlanca, zaruret halinde, o mes'ele baka bir mezhebin kolaylk ifade eden hkm ile halledilme yoluna gidilmitir. Bylece mezheblerin varl mmet iin kolaylk ve genilie vesile olmutur. "mmetimin ihtilfnda rahmet vardr" melindeki hads-i erfin ifade etmek istedii mn da bu olsa gerektir. Mezheblere Ne Lzum Var? Herkes Kendisi Kur'an' ve Hadsi Okuyup Hkm karamaz m? Mslman olan her ferdin, din mes'eleleri ve hkmleri dorudan doruya Kur'an ve Snnetlerden renmesi mmkn deildir. Bunu, ancak mctehidlik pyesine erimi, salhiyetli slm limleri yapabilir. Geriye kalan Mslman halka, o byk din limlerinin zah ve grlerini anlamak ve benimsemek, onlarn yolundan gitmek der. llarn ham maddesi bitkiler, otlar, madenler vs. olduu halde, nasl herkes ondan il yapamyor, bu i iin ayrca eczaclk tahsili gerekiyorsa, din mes'elelerde temel kaynak Kur'an ve Snnet olduu halde, ondan hkm karmak iini de sradan her Mslman yapamaz; ancak mctehidlik seviyesine ulam limler yapabilir. Herkesin din kaynaklardan hkm karmaa ilmi, bilgisi, akl, idrk seviyesi, basiret ve feraseti yetmez. (slam lmihali-Mehmed Dikmen) Mezhep deitirmek: bni Abidin unlar kaydeder. Bazlarna gre o kimseye o mezhepte kalmak lazmdr. Bazlar da lazm

85

olmadn sylemilerdir ki, essah olan da budur. Ulema arasnda uy bulduuna gre, avamdan olan bir kimsenin mezhebi yoktur. Hidaye erhinde diyor ki: Amminin kalbine yatan kavil ile amel etmesi bence daha dorudur. u halde iki mctehidden fetva ister de, kendisine muhtelif cevaplar verirlerse, evl olan, kalbinin yatt mctehidin sz ile amel etmesidir. Bana gre kalbinin yatmad mctehidin sz ile de amel etmesi caizdir. Zira mminin kalbinin yatmas ile yatmamas eittir. Ona vacip olan, bir mctehidi taklid etmektir, bunu da yapmtr (bni Abidin) Eer bir kimsenin kendi mezhebinden baka bir mezhebe gemesi kendisi iin ak bir ictihad ve delil sebebiyle olursa bu caizdir. hAtta sevaba nil olur. Eer bir mezhepten dier bir mezhebe gemesi, bir itihad ve delil sebebiyle olmayp, bilakis dnya maksad ve menfaat iin olursa bu irkindir, gnahtr, tedip ve taziri gerektirir. (Yusuf Kerimolu-Fkhi Meseleler) Bir gn bir mezhebe gre namaz klar, ertesi gn baka bir mezhebe gre klmak isterse, bundan men edilmez. Hulasa muayyen bir mezhebi iltizam etmek lazm deildir. Muhalif mezheple de amel edilebilir. Birbiriyle balants olmayan iki hadisede, iki ayr mezheple amel etmesi caizdir. (bni Abidin-1) Minbere karken okunan ayet: Terkiye innallahe ve melaiketh... ayeti ile Arkadana sus dersen, hata etmi olursun hadisini okumaktr. Bu mam Hanefiye gre tahrimen mekruh, mameyne (mam Muhammed, Ebu Yusuf) gre caizdir. Malikilere gre mescidin vakf artnamesine konmad srece bidat ve mekruhtur. afilere gre bidat hasenedir. Hanbelilere gre konumak caiz olduundan o da caizdir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Hatibin hutbe okumak iin minbere karken her basamakta dua etmesi bidattr. Hakknda bir hadis veya bir eser varid olmamtr. Asr saadette byle bir eyi yapan olmad gibi, selefi salihin zamannda da olmamtr. Kad Beydavinin bu husus iin verdii fetva tuhaftr. (Mugnil Muhtatan) Baz yrelerde hatip cumann snnetini klnca mezzin tarafndan hayrat sahibine, caminin bnisine ve Bilali Habeiye dualar yaplr. Sonra da nnallahe ve melaiketh..ayeti okunur. Bu ayet okunurken imam minbere kar. Btn bunlar bidattir. Bunlar hutbenin snnetlerine aykrdr. (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan)

86

Mirasta kadnn pay: Bir kadn; babas, erkek ve kz kardei, yakn akrabalar, kocas ve ocuklarnn malndan pay alr. (Siret Ansiklopedisi-2) Mudaraa: Ebu Derda raden Biz, birtakm kimselerin yzne glyorsak da kalbimiz onlara lanet okur. (El-Hlye) (Hayats Sahabe-2) Muska tamak: Baz Kuran ayetlerini ihtiva eden muskalarn tanmas ve zerinde olduu halde helaya girilmesi ve onlara dokunulmas caizdir. Cnb dahi olsa byledir. u kadar var ki kendilerinden ayr bir kapak ile muhafaza edilmeleri gerekir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Alimler rukye (fleme)nin art dahilinde caiz olabileceini sylemilerdir. 1. Allahu Tealann isimlerinin sylenmesi. 2. Manasnn anlalr olmas ve okunan eylerin Arapa olmas, 3. ifann, bu okunan eyden deil de Allahtan gelecei inancyla okunmas. nsann ifa amacyla ast veya takt her ey islam tarafndan yasaklanmtr. brahim Nehaide Sahabeler ister kuran ayetlerinden olsun ister baka eylerden olsun muska takmay ho karlamazlard demitir. Tercih edilen muskann btn trlerinin yasak saylmasdr. Peygamberimiz Muska tayann Allah muradn tamam etmesin. Kim de nazar boncuu takarsa Allah huzurlu bir ekilde yaatmasn dedii rivayet edilir. (ada Meselelere Fetvalar- Yusuf el-Kardavi) Ruveyfi der ki: Resuli Ekrem sav bana dedi ki: Ey Ruveyfi umarm ki sen, benden sonra uzun zaman yaarsn. u insanlara syle ki; kim sakallarn boyarsa veya boynuna (nazar iin ip veya boncuk) takarsa yahut hayvan tezei ile veya kemikle taharet yaparsa Muhammed sav ondan beridir. (Ebu Davud 1, Nesai, mam Ahmed) boynuna ip takmak sz ile muska takmak veya nazar boncuu takmak yasaklanmtr. Hanefi ulemasndan Ayni, bu iplerin muska takmak iin kullanlan ipler olduunu sylemitir. (Ebu Davud Tercmesi 1) Peygamber sav hastalklarn tedavisini emretmi, hastaland zaman kendisi de gnn art ve imkanlar lsnde, ilalar kullanm ve tedavi grmtr. Ayrca, Cenab Haktan ifa isteyerek dua etmi, ifa talebi ile baz sure ve ayeti kerimeleri okumutur. Byle yapan kiilerin yaptklarn da reddetmemitir. Ayet ve dualarn yazlp, muska olarak tanmasna gelince; Hz.

87

Peygamber, uykuda korkanlarn okumalarn tavsiye buyurduu bir duay, ashaptan Abdullah b. Amrn akl eren ocuklara rettii, henz akl erecek yaa gelmemi olan ocuklarn da yazp boyunlarna astna dair rivayete dayanarak, baz bilginler bunun caiz olduunu sylemilerdir. Ancak bni Abbas, bni Mesud ile Hanefiler ve baz afiler de nazarlk vb tanmasn yasaklayan rivayetlere bakarak ayet ve dualarn yazlp tanmasnn caiz olmad grn benimsemilerdir. Muskacln meslek haline gelmemesi, dinin ve dini duygularn basit karlara alet edilmemesi bakmndan ayet ve dualarn muska olarak yazlmamas, phesiz daha uygundur. ocuklara ve okuma bilmeyenlere, okuma bilenler menfaat beklemeden okuyabilirler. (Fetvalar-Diyanet Vakf) Abdullah b. Mesud raden: Hamail ve tlsmlar, nazar boncuklar ve irinlik muskalar irktir. (mam Ahmed) (Hayats Sahabe-3) Said b. Cbeyrden rivayet edilmitir: Kim bir insann boncuk ve muska takmasn engellerse, bir kle azad etmi gibi sevaba girer Eer bu muska, Kuran ayetlerinden bir ayet veya Allahn isim ve sfatlarndan biri olursa, bu durumda bunu kullanmak nehy kapsamna girer mi? Yoksa, istisna edilip taklmas caiz olur mu? Selef bu hususta ihtilaf etmitir. Bazlar ruhsat vermi, bazlar ise menetmitir. Nehyin genel olmas, erre giden yolun kapatlmas, Kurann pisliklerle kar karya gelmesi, Kurann hafife alnmas gibi durumlara yol atndan dolay muskann kullanlmasnn caiz olmadn dnyoruz. (Tevhidin Hakikati-Yusuf el-Kardavi) Peygamber sav, kendisine biat etmek iin gelen bir adamn kolunda muska olmas, sebebiyle biatn kabul etmemitir. Adam muskay kaldrdktan sonra biatn kabul etmitir. Bu esnada Resulullah sav yle demitir: Kim muska takarsa irk komu olur (mam Ahmed) (Delilleriyle Kadn lmihali-Mustafa KasadarSadk Akkiraz) Yardma ulamann yolu ancak Allaha kulluktan geer. Onun dini iin, mallarmzla ve canlarmzla cihad etmekten geer. Yoksa muska tamakla, ceven tamakla Allah yardm etmez. Ve bizi hibir eyden korumaz. (Surelerle Yolculuk-Mustafa Uzun) Ebu Bekir el-Ensari yle rivayet etti: Rasulullah sav ile bir yolculuunda beraberdim. Grd her hayvann boynunda

88

bulunan nazarlk, boncuk ve bunun gibi ne olursa koparmas iin bir eli gnderdi. (Buhari, Ebu Davud, Ahmet, Muvatta) bni Mesud raden Rasulullah sav yle buyurdu: Ruka, temaim ve tevle irklerdendir. (Ebu Davud, bni Mace, Hakim, Elbani) Ruka; tlsml sz ve ekillerle hastalklar tedavi etmeye almaktr. ou kere bu sz ve ekillerin manas anlalmaz. Temaim: Nazardan korunmak iin taklan nazarlklar vb boncuklardr. Gz demesinden korunmak iin Kuran Kerim ayetleri veya hadisi eriflerin yazlp muska eklinde kiinin zerinde bulundurulmasna baz sahabeler izin vermi; ancak ounluu izin vermemitir. bni Mesud izin vermeyen sahabeler arasndadr. Tevle: Her eit muskadr. Kar kocann arasn bulmak iin yaplan muhabbet muskalar da bu irkin kapsamna girer. Abdullah b. Akim raden: Rasulullah sav yle buyurdu: Kim kendisini zarardan korumas iin bir ey takarsa, Allah cc o kimsenin korunmasn takt eye brakr. (Tirmizi, Nesai, Ahmed, Elbani-Daifl Cami) Kuran iyice sarp zerinde tamann bunlara dahil olup olmad hususu ihtilafldr. Alimlerin bu konuda kesin bir hkmleri yoktur. (Tevhid-2) Mbarek gecelerin ihyas: Belli gnlerde Peygamberimizin oru tuttuuna dair bir ey varit olmamtr. slam fkhnda snnette olanlarn dnda, belli gnler iin oru tutmak caiz deildir. Ayn zamanda belli geceleri namaz iin belirlemek de caiz deildir. (ada Meselelere Fetvalar- Yusuf el-Kardavi) Baz islam lkelerinde duyduumuz, grdmz gibi toplanarak o geceyi ihya ile geirmek sonradan uydurulmu bidat olan eylerdir. (ada Meselelere Fetvalar- Yusuf el-Kardavi) Recep aynn faziletine dair herhangi zel bir hadis rivayet edilmemitir. Recep Allahn ay, aban benim aymdr. Ramazan tm mmetin aydr eklinde rivayet edilen hadis mnker bir hadistir. Kandil gecelerine ait zel bir namaz yoktur. (Gnmz Meselelerine Fetvalar-Diyanet Vakf) Kesinlikle rendik ki, ne Peygamber efendimiz ne sahabiler ve ne de dier imamlar Regaib ad ile anlan gnn stnl ve zellikle bu gn oru tutup bu gece ibadet etmenin fazileti hakknda tek bir sz sylemi deillerdir. Byle bir gn ve gecenin islama mal edilmesi giriimi, hicri drdnc yzyldan sonra ortaya kmtr. Durum byleyken bu gece ve bu gnn

89

stnlk tamas caiz deildir. (Srat Mstakim-2_bni Teymiyye) Bayram gecelerini, abann yarlad geceyi, Ramazann son on gecesini ve Zilhiccenin ilk on gecesini ihya etmek menduptur. Geceyi ihya btn geceyi veya ekserisine amil olan her ibadetle olur. Hz. Aie raden rivayet olunan Ben Peygamber sav hibir gece sabaha kadar ibadet ettiini bilmiyorum. (Mslim) hadisi hkmnce gecenin ekserisi tercih edilir. bni Abbastan rivayete gre yats ve sabah namazlarnn cemaatle edas geceyi ihya etmek saylr. Ulema bayram gecelerinin ihyas hakknda da ayn eyi sylemilerdir. Bu mana Mslimdeki hadiste de geer. mdad sahibi Yalnz bana nafile namaz klmak demekle daha sonra kitabnn metnindeki bu gecelerden birini ihya iin mescitlerde toplanmak mekruhtur szne iaret etmitir. Bahr sahibi diyor ki: Bundan anlaldna gre Recepin ilk Cuma akam klnan Regaib namazn cemaatla klmak mekruhtur, bu bidattr. Rumeli halknn kerahet ve nafileden kurtulmak iin onu nezir etmeleri batl bir aredir. Bunu Bezzaziye sahibi ve Mnyenin iki arihi de beyan ederek bu babda rivayet edilen szlerin batl ve uydurma olduunu izah etmilerdir. Makdisi Regaib namaznn reddi hususunda bir eser yazmtr. (bni Abidin2) Bezzaziyeden naklen Ebahta bildirildiine gre Regaib, Beraat ve Kadir namazlarnda imama uymak mekruhtur. Bu namaz hicretten 480 sene sonra ortaya kmtr. Bu mekruhtan murad, birbirini armak suretiyle nafile namaz cemaatle klmaktr. Bir kimse dini eairden olmadn bildirmek iin bu GB NAMAZLARI TERK EDERSE Y YAPMI OLUR. (Bezzaziyeden) Bu ibareden anlalyor ki, nezir etmekle, nafileyi, cemaatle eda etmekten kurtulmu olmaz. (bni Abidin-3) Recep aynn veya orucunun, onda birka gn oru tutmann, regaib gecesi gibi ondaki baz gecelerde klnacak namazn faziletine dair hadisler hep mevzdur. (bni Teymiyye, Mevsili, bni Kayym, Firzabadi, emhdi, bni Hacer, Leknevi) Misal; Recep Allahn, aban benim, ramazan da mmetimin aydr. Recepin ilk cumasndan gafil olmayn, nk o, meleklerin regaip diye isimlendirdikleri bir gecedir. (bnl Cevzi, bni Kayym, bn Arrk, Acluni, Suyti, evkani, Leknevi. Suyuti

90

zayf der. Mnavi ise Hafz Irkinin Tirmizi erhinde hadisin ok zayf olduunu bunun yannda Deyleminin tarikle rivayet ettiini syler. Abdlkadir Geylani de Gunyede zikreder. Bununla beraber Leknevinin dedii gibi bu hadis muhaddislerin ittifakyla mevzudur.) bni Kayym bu konuda doruya en yakn hadisin bni Macenin rivayet ettii Resulullah recep ayn orulu geirmekten nehyetti hadisi olduunu syler. Tebarande rivayet ettii bu hadisin her iki senedinde de Davud b. ta el-Medeni bulunmaktadr, Ahmed b. Hanbel ile Buhari bu zatn gvenilmez biri olduunu sylemiler, dier hadisiler de cerh etmilerdir. (bn Adiyy, Cevzi, Zehebi) (Hadis Problemleri-Enbiya Yldrm) aban aynn ortasndaki gece (Beraat) klnacak namaza dair tm rivayetler mevzudur. (bni Kayym, Suyuti, bn Arrak, evkani, Leknevi) Haftann baz gnleri veya geceleri klnan namazlara dair hadisler mevzudur. (bni Teymiye, bni Kayym) (Hadis Problemleri-Enbiya Yldrm) Kuran anlamaya, Onunla hayatn dzenlemeye almad halde, Kadir gecesini ibadetle geirerek bin yllk sevab bir gecede kazanmaya koanlar byk bir aldan iindedirler. Hayatmza anlam katan Kurandr. mrmz bereketlendiren de odur. Tesettrl yaayacamz bir gn tesettrsz yaayacamz bin aydan, namaz ile yaayacamz bir gn, namazsz yaayacamz bin aydan, yardmlaacamz bir gn, bencilleeceimiz bin aydan hayrldr. Bunu byle anlamyor da Ya Rabbi, Sen namazla, infakla, ana babaya itaatla zinayla vs ilgili kararlara alm, bu kararlar insanlara indirmeye baladn geceyi bin aydan hayrl klmsn. Bu kararlara gre yaayacamz bir gn, bunlara muhalif yaadmz bin aydan hayrl buyurmusun ama, biz bu kararlara uymadan yaarz. Nefsimizin karlarmzn peinden koarz. O gnleri kutlarz diyorsanz yazklar olsun sizlere. Eer bu ekilde Kadir gecesine karak, camilere mevlit dinlemeye gitmeyle, bir iki saat alamayla kendinizi Allahn azabndan kurtaracanz zannettiyseniz aldandnz gitti demektir. Biz Kuran kendi hayatmza nasl indiririz dncesinde olmadmz halde, Kadir gecesi, takdir gecesi olacaktr ama, bin aydan daha hayrl olmayacaktr bizim iin. (Surelerle Yolculuk_Mustafa Uzun)

91

Nafile namaz cemaatle klmann bidat olmasyla ilgili Aliyyl Karinin Mevzuat adl kitabnda unlar yazldr: ...aure namaz, regaib namaz, recebi erif gecelerinde bilhassa mira gecesi ve abann on beinde her rekatnda on ihlasla yz rekat nafile namaz klmak Rasulullah sav tarafndan ilenmemi uydurma namazlardr...Hanefi fakihleri bu mbarek geceleri ihya etmek maksadyla cami ve mescidlere toplanmay mekruh grmlerdir. runbulali merhum Nurul zahnda yle demitir: Mescidlerde bu gecelerden bir gece ihya etmek zere toplanmak, mekruhtur. (Meraklfelah) (slam Sokulan Bidat ve HurafelerMustafa Uysal) Mride balanmak: Mride balanmak ahstan ahsa deien hkme tabidir. (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) Mslman olmadan nceki namazlar: Kafir mslman olursa, kafirlik hayatnda klmad namazlarn kazasyla mkellef tutulmaz ki islama rabeti olsun. (Byk afi lmihali) N Nafile namaz ve cemaat: Daha ak sylemek gerekirse her hangi bir nafile namaz klmak, Kuran okumak veya Allah zikretmek gibi ibadetler iin cemaat halinde bir araya gelmek, arasra olduu takdirde ok iyi bir eydir. Nitekim elimizde Rasulullah sav Zaman zaman cemaatle nafile namaz kldn, Aralarnda katld sahabileri Kuran okuyan bir arkadalarn dinlerken bulunca, kendisinin oturup onlarla birlikte okunan Kuran ayetlerini dinledii ile ilgili gvenilir belgeler (hadisler ve sahabi rivayetleri) vardr. Yine sahabilerin bir araya gelince aralarndan birinden Kuran okumasn istediklerini ve hep birlikte okunan Kuran dinlediklerini ve Rasulullah savin szlerini inceleyen veya Allahn adn zikreden guruplardan vg ile bahsettii de kesindir. Aadaki hadis bu vglerin iyi bilinen bir rneidir: Her hangi bir grup, Allahn evlerinden birinde toplanr da aralarnda Allahn kitabn okur ve mzakere ederse mutlaka kendilerini Allahn rahmeti epeevre kuatr, kalplerine huzur iner, melekler etraflarn sarar ve Allah onlardan yanndakilere (meleklere) vg ile bahseder. (Mslim Zikir:11) Yalnz eriatin emrettii cemaatli ibadetler dnda haftadan haftaya, aydan aya ve yldan yla tekrarlanan cemaatli toplantlar dzenlemeye gelince, bu davran be vakit namaz, Cuma namaz ve bayram namazlarn klmak

92

zere bir araya gelen cemaatlere benzer ki, byle bir ey sonradan ortaya karlm bir bidattr. Bu yzden eriatmz snnet olan cemaatli toplantlar ile adet haline getirilmi cemaatli toplantlar bir birinden ayrmtr. Gerek Ahmed-i Hanbeli ve gerekse dier mezhep imamlar nassa dayanan bu ayrm nemle vurgulamlardr. Nitekim Ebu Bekir Hilal kitabl Edeb adl eserinde shak b. Mansur Kevsecin, Ahmed bn Hanbeliye Bir gurup mslmann bir araya gelerek hep birlikte el kaldrp Allaha dua etmeleri sence mekruh mudur? diye sorduunu ve mamdan Sk sk olmamak ve nceden kararlatrlp toplanm olmamak art ile kardelerinin byle yapmalarn mekruh grmyorum eklinde cevap aldn belirtmektedir. (bni Teymiye-Bidatlar) Nafile namazlar iki, kiinin cemaatle klmalarnda ihtilaf vardr. Ama imamdan baka cemaat drt kii olduklarnda ihtilaf yoktur, yani mekruh olmasnda ittifak vardr. Fukaha Nafile namazn cemaatle klnmas mekruh olduundan Regaib, Beraat, Kadir gecesi namalarnda imama uymann mekruh olduunu tasrih etmilerdir. (Mlteka Tercmesi-1) Ayakkab ile namaz: Ayakkabs temiz olan kimse dier vakit namazlarn ayakkab ile klabildii gibi cenaze namazn da klabilir. (Halil gnen) nce elbise ile namaz klmak: nce elbise ile namaz klmak caiz deildir. Mesela kadnn sa rengini gsteren ince tlbent ile ban rtp namaz klmas sahih deildir. (Fetvalar-Halil Gnen) Ksa kollu gmlekle namaz klmak: Erkein ksa kollu gmlekle namaz klmas sahihtir. Ancak ksa kollu gmlek ile gezmek veya namaz klmak memlekette adet deilse byle bir gmlekle namaz klmak doru deildir. (Fetvalar-Halil Gnen) Namaz ve ate: Mum kandile kar yanar vaziyette ve keza yanan atee kar namaz klmak mekruh deildir. Zira mecusiler ancak kor halindeki atee taparlar. Yanan atee tapmazlar. (bni Abidin-2) Namazlarn birletirilmesi: En iyisi fakihlerin ihtilafndan kurtulmak iin ve Peygamberimizin bu birletirme iine devam etmemesine binaen iki namaz cem etmemektir zira cem etmek daha iyi olsayd, peygamberimiz seferde ksaltt gibi bunu da devaml yapard. Klnmasna kail olanlar sefer hali, yamur vb kar, souk hava gibi durumlar, Arafat ve Mzdelifede bulunma halinde mttefiktir. Malikilere gre hastalarda ilk farz vaktin son

93

cznde, ikinci farz vaktin ihtiyar olan ilk cznde klabilirler. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) "Namaz m'minlere vakitli olarak farz klnd" yet-i cellesi gereince, her namazn vaktinde klnmas farz- ayndr. Bu sebeble iki vakit namazn bir vakit iinde klmak (ki fkhta buna Cem'-i Salteyn denir) Hanef mezhebine gre ciz olmaz. Zira, iki vakti bir arada klmak, ya birini vakti girmeden klmak (takdim) veya vakti ktktan sonra klmak (te'hir) yoluyla olur. kisi de sahih deildir. Vakti girmeden namaz klnmaz. Namaz vaktinden sonraya brakmak da ciz deildir. Ed yerine gemez. Bu kaidenin yalnzca haclara has olmak zere iki istisnas vardr. Biri, Arafat'da takdim cem'i, Dieri, Mzdelife'de te'hir cem'i. nk Peygamber Efendimiz buralarda namazlarn iki vakti birletirerek klmlardr. Arefe gn Arafat'da ikindi olmadan lenin farzndan sonra ikindi namaz klnr. Byk bir cemaatla imamn arkasnda klnan bu namaz iin, tek ezan ve biri le, dieri ikindi iin olmak zere iki kamet okunur. ki namaz aras bylece ayrlm olur. Arada nfile ve snnet namazlar da klnmaz. Bu namaz byk cemaatle, imam arkasnda klmak zarureti mam A'zam'a gredir. mameyn, hacnn tek bana da cem' yapabilecei grndedir. Mzdelife'de ise, o gnn akam namaz yats namaz ile birlikte yats vaktinde, tek ezan ve tek kametle klnr. Burada her iki namazn vakti de girmi olduundan ikinci namaza balandn bildirmek iin ikinci kamete ihtiya grlmemitir. mam- fi'ye gre, yolculukta le ile ikindi ve akam ile yats namazlarn hem takdim, hem de te'hir suretiyle birlikte klmak cizdir. (slam lmihali-Mehmed Dikmen) Yolculuk hali dnda belli mazeretler sebebiyle namazlarn ikier ikier birletirilerek klnmasnn cevaz da ounluk tarafndan benimsenmitir. nsanlarn yle ileri vardr ki, belli bir zaman sresince onu brakmalar mmkn deildir. Brakldnda mala, cana, maddi ve manevi bakmdan nemli olan menfaate zarar sz konusudur. te byle durumlarda namazlarn, birincisinin veya ikincisinin vaktinde, birletirilerek klnmas caiz grlmtr. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman)

94

Namaz bozan sesler: Ohlamak, glmek, alamak, inlemek. Bu drt halin her birinde, iki harf meydana gelmesiyle anlam tamasa bile namaz bozulur. (ah, uf gibi) (Byk afi lmihali) Namaz ve amur: Yolda giden kimsenin elbiselerine amur srayp kirletse elbisesini ykamadan namaz klmas caizdir. (bni Nceym) (Fetvalar-Nevzat Akaltun) Caddenin amuru, pis eyin buhar, hayvan pisliklerinin tozu, kpeklerin gezdii yer ve damlad yerler kapta belli olmayan kirli suyun sramas afv edilmitir. amur, insan fklaryla kark bile olsa afv edilmitir. En makl amur ok olursa namaza manidir demektir. amurlu yerlerden iine gidip gelenler mstesnadr. (bni Abidin-1) Namaz ve im: Bir kimse eer ba ile im yapmaya gc yetmezse, namaz tehir edip gzleri veya kalbi veya kalar ile imada bulunmaz. Yatarak yahut yaslanarak ima edemeyecek derecede hasta olan kiiden namaz dmez, namazlarn says ok da olsa kazasnn manasn anlayacak derecede uuru yerinde ise kazasn yapmak gerekir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Namazn kamas ve teyemmm: Bazlar: Vakit namazn karacandan korkan kimse teyemmm eder der. Halebi Teyemmm edip klmak, sonra kaza etmek daha ihtiyatldr diyor. (bni Abidin-1) Namaz ve kadnn sa: Kadn san gsteren tlbent ile namaz klamaz. (H.Gnen ve Celal Yldrmdan) (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Namaz ve karanlk: Karanlkta namaz klmak sahih ise de k yakmak mmknken karanlkta namaz klmak birka bakmdan mekruhtur. Ik, asgari secde yerini gsterecek kadar olmaldr. (Fetvalar-Nevzat Akaltun) Namaz klann nnden gemek: Derler ki: Namaz klann nnden gemek, eer namaz klan ile geen arasnda bir hail (engel) bulunmaz ve geen kimse namaz klann secde edecei yerden geer ve namaz klanla geenin azalar birbirlerine muhazi olursa gnahtr. (Hidaye Tercmesi) Safta bo yer bulunursa mescide giden kimse oray doldurmak iin namaz klann nnden geebilir. Bir kimse namaz klann nnden gemek isterse elinde birey bulunduu takdirde

95

onu namaz klann nne koyar. Sonra geer ve o eyi alr. ki kii gemek isterse, biri namaz klann nnde duru. Dieri geer. teki de yle yapar. ki kii birbirleri hizasnda geerlerse (diklemesine) namaz klan tarafnda olan gnahkar olur. (bni Abidin-2) Namazdaki mekruhlardan: Tek ayak zerinde durmak, abdesti skkken namaz klmak, namazn fiillerini imamla ayn anda yapmak da mekruhtur. Saftan ayr durmak, saf arasnda aklk brakmak mekruhtur, aada olursa deildir. Namazda secdede kollar yere yatrmak mekruhtur. Ban stnde veya nnde, sanda, solunda bulunan bir resme doru namaz klmak da mekruhtur. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Namazda niyet: Niyet mana itibariyle kast demek ise de, burada kii hangi namaz klmak istiyorsa kalbinde o namaz kasdetmesi gerekir. Eer kiinin kalbinde byle bir kast yok ise, diliyle sylemesinin hibir yarar yoktur. Eer kii imama uyarak namaz klyorsa, ayrc imama uyma niyetini de getirmesi gereklidir. (Hidaye Tercmesi) Namazn rekatnda arrsan: Sk sk byle oluyorsa dnerek bir neticeye varr ve geri kalan tamamlar. Dnerek bir neticeye varamyorsa, kendini en az bir rekat klm kabul eder ve dier rekatlar da onun zerine ilave ederek namazn tamamlar. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Namazdaki selamlar: Hanefilere gre namaz, birinci selamda aleykm kelimesinden nce selam szn sylemekle son bulur. mam iki kere selam vermekle sanda ve solunda bulunan melek, insan ve cinlerden mslman olanlara selam vermeye niyet eder. Selam szn ok uzatmamak ve seri okumakta snnettir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Namazdan sonraki musafahalama: Baz namazlardan sonra cemaatin toplu halde tokalamalar snnet deil bidattir. Nevevi ve bni Abdisselam gibi baz alimler bidat olmakla beraber, mubahtr yaplabilir demilerdir. Ancak Aliyyl Kari hakl olarak bu ifadeyi reddetmi ve snnet olan musafaha karlaan iki mslmann, ilk karlatklarnda yaptklar tokalama olduuna gre buna uymayan bir ekilde ve namazdan sonra toplu musafaha irkin bir bidattir demi, Ebu Davud arihi emslhakda ona katlmtr. Hz. Peygamber ve sahabe devrinde, byle bir uygulama

96

mevcut deildir. (emslhak-Avnul Mabud, Mnavi-Feyzl Kadir, Ayni-Umdetl Kari) (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Namazlarn arkasndan namazn bir gerei gibi grlerek yaplmas ve terkedildiinde knanmay gerektiren bir adet halini almas bidattir ve terkedilmesi gerekir. Yoksa musafaha namazn arkasndan da yaplr nnden de yaplr. (Nevevi-Feteva) (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Namaz surelerini bilmeyenin namaz: Zarureten Allahu Ekber, Elhamdlillah veya Sbhanallah lafzlarndan hangisine gc yetiyorsa veya bunlarn hepsini hatta yine Kurandan olmak artyla baka tesbih ve dualar ekleyerek okuyabilir. Bir adam Resulullaha gelerek: Benim Kurandan birey okumaya gcm yetmiyor. Bu konuda bana bir eyler retemez misiniz? Dedi. Bunun zerine Resulullah sav buyurdu ki: De ki, Subhanallahi vel hamdulillahi ve La ilahe illallahu vallahu ekber ve La havle vela kuvvete illa billahil azim Adam dedi ki, Ey Allahn Rasl bunlar Allah iin bana bir ey yok mu? Rasulullah da buyurdu ki: De ki: Allahmme irhamni verzukni ve afini vehdini bunun zerine adam kalkarken elleriyle de byle dedi. Rasulullah da bu adam iki elini de hayrlarla doldurdu, dedi (Ebu Davud, Nesai) (slamda Meseleler ve zmleri-Ziya Erylmaz) Namazn terki: Hz. Ali ra Kim namaz terkederse kafirdir bni Abbas ra Kim namaz terkederse kafir olur bni Mesud Namaz terkeden kiinin dini olmaz. Cabir b. Abdullah ra Kim namaz terkederse kafir olmutur. Ebu Derda ra Namaz olmayann iman da olmaz. Hafz Munziri de bu eletirileri naklettikten sonra yle der: Sahabelerden bir ksm ve onlardan sonra gelen tabiinler, vakti kncaya kadar bekleyip, namazn kasden klmayann kafir olduunu sylemilerdir. Bu tabiinler ve sahabeler unlardr: mer b. Hattab, Abdullah b. Mesud, Abdullah b. Abbas, Muaz b. Cebel, Cabir b. Abdullah, Ebu Derda ra. Sahabelerin dnda Ahmed b. Hanbel, shak b. Rahaveyh, Nehai, Hakem b. Uteybe, Ebu Davud, Ebu eybe, Zheyr b. Harb vs (Tergib vet Terhibden) mam bni Teymiyye namaz klmayan hakknda unlar sylemitir: Namaz klmayan bir kimseye selam vermek ve davetine icabet etmek doru olmaz. Mslman bir babann kzn namaz klmayan bir kiiyle evlendirmesi caiz deildir. Herhangi bir kurulu sahibinin

97

namaz klmayan bir insana i vermesi de doru deildir. (ada Meselelere Fetvalar- Yusuf el-Kardavi) Bir kimse kendisine namaz kl diyene, bekle Ramazan gelsin de klarz derse kafir olur. Bir kimse, kendisine namaz kl diyene, bu ii kim sonuna kadar gtrebilir veya sen kldn da ne kazandn, ne kr elde ettin derse kafir olur. Bir kimse namaz kasden terkederse, kazaya hi niyet etmez, azabdan korkmazsa kafir olur. ok namaz kldm, ok Kuran Kerim okudum felaketler benim zerimden kalkmad diyen kafir olur. (Ehli Snnet tikadGmhanevi) Hlasa kitabnda, namaz ve cemaati terk edenin ehadeti kabul edilmez, denmitir. Namaz klmayan bir kadn boamak en uygun bir davrantr. Namaz klmayan kimse, klyorum klyorum bir eyim artmyor, bu i nefsime ok uzun geliyor diyen kimse kafirdir. Daha zaman var, daha ben bekarm diyen kimse kafir olur. (Gmhanevi) bni teymiyyeden: Namaz terk edenlerin kafir olduuna hkm verilir. Selefin ounluunun ve Maliki, afii mezhebine mensub bir gurup ile Ahmed b. Hanbelin mezhebine mensub bir kesimin gr de budur (man ve Tavr- Beir Eryarsoy) mer ra.den: Minber zerinde Namaz klmayan kimse mslman deildir. (Kenz) (Hayats Sahabe-3) Allaha imandan sonra namazn ibadetlerin en ereflisi ve en kymetlisi olduuna Enam suresinin 93.ayeti dikkat ekmektedir. Baksana, namaz hari, zahiri ibadetlerden hibirisi hakknda "iman ismi kullanlmamtr. Nitekim Cenab Hak Allah imannz, yani namaznz, zayi edecek deildir. (Bakara: 143) buyurmutur. (Tefsiri Kebir-Fahruddin Razi) Her kim u be vakit namaz muhafaza ederse, namaz onun iin kyamet gn nur olur, burhan ve necat olur. Her kim de be vakit namaz muhafaza etmezse, kyamet gn onun iin ne nur olur ne de burhan ve necat olur. Kyamet gn Karunla, Hamanla, Firavunla ve bey bni Halefle beraberdir. (Msned, Darimi, bni Hibban) Hanefilere gre tembellik ederek namaz terkeden kii fasktr. Byle bir kii hapsedilir ve tevbe edip namazn klncaya kadar vcudundan kan kacak ekilde dvlr. Ya tevbe edip namazn klar veyahut hapishanede lr gider. (Drrl muhtardan) Namaz terkeden kiinin mutlaka cehenneme gideceinde asla

98

phe yoktur. slam devletinin bulunduu yerde kelimei ehadet getirerek mmin olduunu ibraz eden bir kii namaz klmak zorundadr. (Devletsiz slam-Mehmed Gkta) Hz. Cbir (radyallhu anh)'in anlattna gre, Resulullah (aleyhissaltu vesselm)'in yle sylediini iitmitir "Kiiyle irk arasnda namazn terki vardr." Mslim, man 134, (82); Ebu Dvud, Snnet 15, (4678); Tirmiz, man 9, Metin Mslim'in metnidir. Tirmizinin metni yledir: "Kfrle man arasnda namazn terki vardr." Tirmiz ve Ebu Dvud'un bir dier rivayetinde: "Kulla kfr arasnda namazn terki vardr." Tirmiz, man 9, Ebu Dvud, Snnet 15, bnu Mce, Salt 77, Abdullah bnu akik merhum anlatyor: "Resulullah (aleyhissaltu vesselm)'n Ashb' ameller ierisinde sadece namazn terkinde kfr grrlerdi." Tirmiz, man 9, Hz. Enes bnu Malik radyallahu anh'n anlattna gre: "Resulullah aleyhissalatu vesselam yle buyurmulardr: "Kulla irk arasnda sadece namazn terki vardr. Onu terketti mi irke dm demektir." (bni Mace) Farz olduunu kabul etmekle beraber, yapln ar, hakir grrse ve terk ederse hkm hakknda hukukular farkl grtedirler. Ebu Hanifeye gre, her namaz vaktinde dvlr, ldrlmez. Hanbeliye gre kafir olur, bu sebeple de ldrlr. afiye gre, terk ile kafir olmaz, ldrlmez, dayak da atlmaz, mrtedde olmaz. Tevbe etmesi istenir, tevbe eder ve yapacana sz verirse ceza terk edilir ve klmas emredilir. nsanlarn huzurunda klmaya zorlanmaz. Tevbe etmez, klacan da sylemezse o zaman afinin bir grne gre terk sebebiyle ldrlr. Bir grne gre de 3 gn sonra ldrlr. Klla ldrlecei belirtilir. Ebu Abbas b. Sreyce gre sopa yerken belki tevbe eder diye sopayla ldrlr. Orucu terk edenler, ramazan boyunca yeme ve imeden alkonulur, hapsedilir. Tazir cezas uygulanr. Borcunu demeyenlerden imkan varsa verecei miktar zorla alnr, zr varsa hapsedilir. ayet g durumda ise imkan buluncaya kadar beklenir. (Ahkamus Sultaniyye-mam Maverdi) Rasulullah sav: Ruku olmayan dinde hayr yoktur. (mam Ahmed, Ebu Davud)

99

Kii ile kfr arasnda namaz terketmek vardr. (Mslim) Eer bir kii namazn farzyyetine inand halde, ancak tembellik veya ihmalkarlkla namaz terk ediyorsa; yine hakim tarafndan tevbeye ve namaz klmaya davet edilir. Bu davete icabet etmezse, ldrlmesi vaciptir. Ancak, ldrldkten sonra mslman olarak kabul edilir. (Byk afii lmihali) Bizimle onlar arasndaki szleme namaza dayanr. Kim namaz terkederse kafir olur. (Tirmizi, Nesai) Kim ikindi namazn terkederse, iyi amelleri siliniverir. (Buhari, Nesai) Abdullah bni Mesud diyor ki: Aramzda namazdan geri kalanlarn mutlaka mnafk olduklarn grdm. Onun mnafkl mutlaka ortaya kt. Allah cc: Hi phesiz namaz, kalplerinde Allah korkusu olanlardan bakalarna ar gelir. Onlar ki, Rablerinin huzuruna varacaklarn hesap eder ve kesinlikle Ona dneceklerini bilirler (Bakara: 45-46) peygamberimiz Kulun kyamet gn hesaba ekilecei ilk amel namazdr. Namaz eksiksiz olursa felaha ve baarya ermi, eer bozuk karsa, aldanm ve hsrana uram olur. Eer kulun farz namazlarnda eksiklik bulunursa yce Allah Bakn bakalm, bu kulumun amel defterinde nafile namaz var m? buyurur ve farz namazlardaki eksiklikler nafile namazlarla tamamlanr. Arkasndan dier amelleri ile ilgilii sorgusu da ayn ekilde yaplr. (Tirmizi) (slam-Said Havva) Bir hadisi erifte buyuruluyor ki: Taammden (kastl olarak) bir kimse, bir vakit namazn kazaya brakrsa, cehennemde seksen bin sene kalacaktr. (Mektubat Rabbani 266.mektup) Enbiyadan sonra kt nesiller ona halef oldular ki onlar namaz zyi ettiler ve ehevat nefsiyelerine ittiba ile doru yoldan ktlar. Binaanaleyh onlar yaknda cehennem ateine mlaki olurlar. (Meryem:59) buyurulmutur. Gayy cehennemde srf erden ibaret olan bir deredir ki o dereden cehennemin dier dereleri istiaze ederler ki bu derece ehviyat nefsiyyelerine tebeiyetle gnah kebair ilemee musr olup namazlarn da zayii ve terk edip klmayanlar muazzep olacaklardr. Ashabul yemin sorarlar ki Sizi cehenneme hangi ameliniz soktu? Onlar biz namaz klanlardan olmadk. Fukaraya yemek yedirenlerden olmadk ve biz btla dalanlarla btla dalardk ve hatta bize lm gelinceye kadar kyameti yalanlardk dediler. (Mddessir:40-48) (M. Sami Ramazanolu Altnoluk Dergisi 131.say)

100

Huzeyfe ra demitir ki: Dininizden ilk kaybedeceiniz ey huu en son kaybedeceiniz ise namazdr. (Asr Saadette slam-1) Umursamayarak, yani tembelliinden dolay kasden terk eden fask olur ve namaz klncaya kadar hapsedilir. Bazlar kan akncaya kadar dvleceini sylemilerdir. mam afiye gre bir tek namazdan dolay haddi eri (ceza) olmak zere ldrlr. Bazlar kafir olduu iin ldrleceini sylemilerdir. (Metinden) Kan akncaya kadar dvlr diyen Mahbubidir. Zira o yle der: Aralarnda Zhri de bulunan bir takm ulema ldrlmeyeceini, fakat tazir edileceini ve lnceye kadar yahut tevbe edinceye kadar hapis edileceini sylemilerdir. mam Malik ve mam Ahmedin mezhepleri de ldrmektir. mam Ahmedden bir rivayete gre kafir olduu iin ldrlr. Hanbelilerin cumhuruna gre muhtar olan kavil budur. (bni Abidin-2) Namaz tesbihatnn yapl: Namazdan sonra yaplan zikir ve duann sessiz yaplmas snnettir. nk Saadet asrnda ve Hulefai Raidin zamannda zikir ve dua sesli yaplmazd. Ancak cemaat cahil olursa reninceye kadar seslice, rendikten sonra gizlice yaplmaldr.(Fetavai Kbradan) (Halil Gnen) Ayetel Krsi, hlas ve Muavvazeteyn okuyup sonra tesbih edilir. Bugn sadece Ayetel Krsi okunuyor, bu snnete uygun deildir. Sureleri okuduktan sonra tesbihe flemek bidattr. Namaz sonu zikirleri tesbih aletiyle yaplabilecei gibi, parmak ya da parmak boumlaryla da yaplabilir. Peygamberimiz parmakla saymann efdaliyetine iaret etmitir. (bni Abidinde) Cemaat halinde tesbih dualar yaplmaz. (Hindiyyeden) Yaplan zikir ve duann sessiz yaplmas snnettir. Ancak cemaat cahil olursa reninceye kadar seslice yaplabilir. Tesbih dualarn herkesin ayr ayr sylemeleri snnettir. Bunun yerine bakalarnn sylemesi bidattir. (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Namaza yetime ve teyemmm: Maliki mezhebine gre, be vakit namazn farzlar, abdest veya gusl alndnda gecikecek, teyemmm ile klndnda gemeyecekse, vakit bu derecede skm bulunursa teyemmm ile klnr, sonra da yeniden klnmas gerekmez. (Fkhul Mezahib) Bugn Malikilerin ictihadn tercih etmek gerekir. nk namazlarn kazasn edasna denk tutmak mmkn deildir. Vaktin gusl veya abdest iin

101

yeterli olmamas bir imkanszlk ve darlktr, teyemmmde ite bu gibi darlkla sebebiyle meru klnmtr. (Helaller ve HaramlarHayrettin Karaman) Namazda uzvun inin almas: Hanefilere gre namazda iken, herhangi bir avret yerinin drtte biri kendi tesiri olmakszn alr ve bu bir rkn eda edecek kadar srerse namaz fasit olur. Eer kendi tesiri ile alrsa namaz o anda batl olur. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Nazarlk: slam ulemas sabeti Aynn (gz demesinin) hak olduu hususunda mttefiktir ancak bunu nazarlk nleyebilir mi? te bu suale evet demek mmkn deildir. nk tevhid akidesini paralar. Nazar boncuu ve nazarlk takmak bidattir, derhal terkedilmelidir. Resuli Ekrem savin zerinde nazarlk bulunan bir kiinin beyatn kabul etmedii muteber kaynaklarda yazldr. (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) Ahmed bin hanbel, Ukbe b. Amirden merfu olarak rivayet etmitir: Kim boncuk asarsa, Allah onun iini bitirmez. Kim katr boncuu takarsa Allah onu korumaz Dier bir rivayette: Boncuk takan irk komu olur buyurulmutur. Boncuk takmann anlam, bunun bir hayr celbettiine veya bir erri defettiine kalbin inanmasdr. Bu kesinlikle irktir. (Tevhidin Hakikati-Yusuf el-Kardavi) Necaset: Eti yenen kular mstesna dierlerinin pislii necistir. Ancak tavuk, rdek, kaz gibi hayvanlarn kokusu irkin olan pislii, necaseti galizadr. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Havada tersleyen (ieyen) kulardan, eti yenenlerin fks temiz, yenmeyenlerin hafif necasettir. Koyun, kei ve srn fklar aliz necasettir. (bni Abidin-1) Vcuttan kan ince cerahat elbise veya vcuda el ayas kadar bulamadka namaza mani deildir. (Fetavayi Behe) (Fetvalar 2-Nevzat Akaltun) Nema demeleri: Memurun rzasna baklmakszn kendisinden kesilen para onun hakkdr. Bu para yine onun rzasna baklmakszn bankalarda iletilmekte, faize verilmekte veya devlet tarafndan faizle kullanlmaktadr. Memur kendisine zaman zaman verilen ve adna faiz denilen mebla alp bir yere kaydettikten sonra istedii gibi sarfeder ve bunu devletin kestii ana para olarak kabul eder (bu niyetle alr ve harcar) faiz diye denen meblalar,

102

kendisinden kesilen para meblana ulanca, bir de geen zaman iinde parann ne kadar deer kaybettiini hesaplar (enflasyon miktarn) veya hesaplattrr. Rzas dnda kesilen para kendisine denirken, kesildii gnn deeri zerinden denmelidir, bu fark memurun hakkdr. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) slama gre faiz olmayan bir muameleye bakalar faiz dese de o faiz olmaz. Faiz ya da faiz phesi tayan para yenmemeli, faiz olduu sylenmeden bir hayr ya da varsaaslnda alnmamas gerektii halde alnan vergilere verilmelidir. Faiz; mubadeleli akitlerde taraflardan birisi iin art koulan karlksz fazlalktr. Nema da karlkl yaplan bir anlama yoktur. Zorunludur. Kesintiyi yapan da fazlal veren de devlettir. Bu uygulamada karlksz bir fazlalk yoktur. Devlet altrd parann bir miktarn tasarruf sahibine veriyorsa bu zaten faiz olmaz. altrma olmadan sadece faiz olarak verilse, deer kaybndan dolay ortada bir fazlalk olmaz ve yine faiz olmaz. Sonu olarak nema faiz deildir, bunda faiz phesi de yoktur. Hereye ramen phe edenler, en azndan kendilerinden kesilen kadarn tamamlayncaya dek alrla. Ad ne olursa olsun kendi paralarn alm olurlar. phe olsa bundan sonrakilerinde olur. O kadarn da zaten vermiyorlar. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Politikaclarn zorunlu tasarruf adn verdikleri hadise, islam fkh asndan gasp hkmndedir. Bu kesintilerin hak sahiplerine, aynen iade edilmesi gerekir. Fakat timad Senedi hkmnde olan Trk lirasnn deeri lme ve deeri koruma asndan iinde bulunduu hal malumdur. 1987 ylnda yaplan kesinti miktarnn, satn alam gc ile bugnk verilen miktarn gc, ayn deildir. Fakat satn alma gcndeki deiim nedir? Sualine verilecek cevap mehuldr. Zira resmi enflasyon rakamlar, gerei ifade etmemektedir. Adil olan bir ehli hibrenin tespiti de sz konusu deildir. Bu durumda Resuli ekrem savin Helal ak (ve belli), haram da ak ve bellidir. Bunlarn arasnda birtakm pheli eyler vardr ki, ,insanlarn ou bunlarn helal veya haram olduunu bilemezler. pheli eylerden saknan kimseler, dinini ve rzn korumu olurlar (Buhari-Mslim) buyurduunu dikkate alp, nema denilen pheli ksmdan saknmak gerekir. Zorunlu tasarruf ad altnda sizden kesilen

103

miktar aynen almanzda bir mahzur yoktur. Zira bu kendi malnzdr. verenden kesilen miktar ise (rzas olmad iin) phelidir. Nema denilen ksm iin de, pheli kazan diyebiliriz. Bunun fakir, miskin, dul, kimsesiz ve zulmen mahkum edilmi insanlara verilmesinde pheden korunmak iin- fayda vardr. (Yusuf Kerimolu-Akit 9 Austos 1996) Nikahn yenilenmesi: Kiinin, kadn bir daha nikah altna geri almas da "seni yahut karm bir daha nikah altna aldm deyimiyle olur. Kii karsn bir daha nikah altna almak isteyince buna iki kiiyi ahit tutmas mstehabtr. ayet ahit tutmasa yine de geerlidir. (Hidaye Tercmesi) Nianllarn Birlikte Gezmesi: Nian, nikah deildir. Nikahllar iin mubah olan ey asla nianllar iin mubah olmaz. (Halil Gnen-Fetvalar) O Oje ve abdest: Kadnlar el ve ayak parmaklarna oje vb eyler sryorlar. Bunlar el ve ayak trnaklarnda bulunduu mddete -altlarna su girmeyeceinden- cnplkten kurtulamazlar ve abdestleri de olmaz. (Byk slam lmihali) (kaz-Mehmet Gle) Okumak bilmeyenin imaml: Okumak bilmeyen bir kimse, eer okumak bilen ve bilmeyen kimselerden oluan bir cemaate namaz kldrrsa mam Ebu Hanifeye gre- hepsinin namaz fasiddir. Dier iki imama gre ise bilmeyenlerin namaz yerindedir. (Hidaye Tercmesi) Organ nakli: ldkten sonra bir organn, kurtuluuna vesile olacak bir hastaya nakletmekte beis yoktur. Salkl olan kimsenin bbreinin hayat tehlikede olan bir hastaya, hazr doktorlarn nezareti altnda verilmesinde bir beis yoktur. (Fetvalar-Halil Gnen) Hastaya verilecek mubah bir ila yoksa, o takdirde gayri mslimden bile olsa, kan alp vermek caizdir. afii fukahasnn hicri 5. Asrdan sonra gelenlerinden bir ou, diri bir insann krk kemiini, l insan kemiiyle dzeltmeyi veya tamamen krk olan karp, yerine l bir insann kemiini koymay caiz grmlerdir. Buna kyasla, dirinin gzn islah iin, l gz nakletmek caizdir. (Celal Yldrmdan) (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan)

104

Ademolunun klnn satlmas da caiz deildir. Onunla faydalanlmas da caiz deildir. nsann paralarndan hibir parann satlmas ve faydalanlmas da caiz deildir. Zira Ademolu, mkerremdir. Kerameti iin caiz deildir. (Mlteka Tercmesi-3) Organ nakli ve tp bebek, otopsi vb de tedavi zarureti sebebiyle caiz olmaktadr. (Helaller ve Haramlar-Hayreddin Karaman) Alimler bir insandan bir bakasna herhangi bir uzuv aktarlamayacan, zaruret ierisinde de olsa bunun caiz olmayacan eitli ifadelerle ve hemen hemen ittifakla sylemilerdir. (Nevevi-EL-Mecl, Mugnil Muhta, Mecmaul Enhur) Yapay organlar ve domuz dndaki kemik vb lerini bu gaye ile kullanmakta da saknca olmadn sylemilerdir. En ihtiyatl grlen bu izaha gre; insann tek hedefi, nasl olursa olsun yaamak deil, ne kadar yaarsa yaasn bir gn naslsa ayrlaca bu dnyadan, asl dnyasn kazanarak ayrlmaktr. Bizce caiz olmadn savunan grn delilleri daha gl daha ihtiyatl daha insani grlmektedir. Baz nedenler unlar, dokularn uyumayabilecei, uzuvlar alnan bir insan ne derece onlarndr dier yandan dier insanlarn uzuvlaryla yaayan insan bu organlarla ileyecei haramlar, harin cismani olacan savunan gre gre nakledilen bir organ mesela kalp tekrar dirilmede kimin organ olarak dirilecektir? Organ naklinin bir kalemde caiz olduunu sylemek, ayn zamanda alternatif arelerin de nn tkamak ve insan gibi grlen bir uygulamann, daha insani olana engel olmas anlamna gelebilir. Nitekim yaknlarda dinlediim bir radyo programndan ABDde kadavra grevi stlenecek yapay bir vcut gelitirilmitir. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Orucun bozulmas halinde ne yapmal: Ramazanda orucu bozulan kimsenin gndz boyunca imsak (bir ey yememesi, imemesi) vaciptir. (slam lmihali) (kaz-Mehmet Gle) Orulunun ar ite almas: Ramazan aynda scak bir lkede veya harareti yksek bir maden ocanda alan bir kimse iini Ramazandan sonraya brakmas mmknse yani geim hususunda sknt ekmeyecek ve mal telef olmayacaksa muvakkaten iine son vermek mecburiyetindedir. Yoksa almad takdirde kendisi veya ocuklar sefalete maruz kalacak veya ekin gibi mal telef

105

olacaksa her gece oru tutmak iin niyet getirir alamayacak hl gelirse orucunu bozar. bni Abidinden) (Halil Gnen) Remli yle diyor: Camil Fetavada bildirildiine gre bir kimse geim derdi ile megul olurken zayf derek oru tutamazsa orucu brakarak her gn iin yarm s yiyecek verebilir. Yani orucunu kaza edecek baka gnlere yetiemezse, demek istiyor. Yetiirse kaza etmesi vacip olur. Bu izaha gre, orak zaman orulu olarak ie gc yetmez, geciktii takdirde ekin helak olursa, phesiz orucu brakp sonra kaza eder. Ekmeki de yledir. (bni Abidin-4) Orucun balangc ve hilalin gzlenmesi: Hanefi, Maliki ve Hanbeli mezhebine gre hesaba dayanarak Ramazan orucunu tutmak ve bayram yapmak caiz deildir. Dnyann herhangi bir yerinde ryeti hilal sabit olursa, btn mslmanlara oru tutmak ve bayram yapmak vacip olur. (Halil Gnen) Astronomi alimlerinin, ayn hareketlerini esas alarak yaptklar hesaplara itibar edilerek, Ramazan ayna balanlmaz. iBni Abidin muvakkitlerin (hesap uzmanlarnn) szne itibar yoktur. Nehir de u ibare vardr: Muvakkitlerin filan gecede hilal yle grlecektir demeleri ile oru tutmak lazm gelmez. Sahih kavle gre velev ki adalet sahibi olsunlar. (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) aban aynn 29.gecesi akam zeri gurup vaktinde insanlarn hilali gzlemeleri bir vecibedir. hilali grrlerse ertesi gn Ramazan orucuna balarlar. Eer hava bulutlu ise, aban ayn otuza tamamlarlar. htiyarda da byledir. Hilali gren kimsenin parmakla gstermesi mekruhtur. (Fetevayi Hindiyye) aban aynn 29.akam hilali aramak gerekir. Eer hilal grlrse oru tutulur. Hava kapal olup hilalin grlmesine imkan bulunmazsa o zaman aban ay 30 gn olarak tamamlanr ve ondan sonra oruca balanr. (Hidaye Tercmesi) Baz alimler de illeti deitii iin hkmn deiikliine cevaz vermitir: Mellefi-i kulb paynn durdurulmas ve kameri aylarn balarn bulmada ryete deil de hesaba dayanlmas gibi.. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Nasslardaki ifadelerden, hilalin tespiti illada plak gzle olacaktr, bunun dnda kesinlik arzetse de- baka bir yolla hilali tespit edemezsiniz, gibi bir kayt yoktur. Dier taraftan ayn,

106

gnein ve dier yldzlarn belli bir hesap ve l dahilinde olduu, rastgele ve babo olmad Rabbimiz tarafndan bize haber verilmektedir. Gne de ay da hesap iledir. Semay, onu, O ykseltti ve l koydu. (Ahzap:31) (slamda Meseleler ve zmleri-Ziya Erylmaz) Ulemamz, ramazan aynn girmesi hakknda astronomi alimlerinin szlerine itimad edilmeyeceini aka sylemilerdir. Bu szn esas orucun farziyeti Hilali grrseniz oru tutun! hadisi erifi ile hilalin grlmesine balanmtr. Hilalin domas grlmesine bal deil, astronomi kaidelerine gredir. Bu kaideler haddi zatnda doru da olsalar ay filan gece doar da bazen grlr, bazen grlmeyebilir. arih Teala hazretleri orucun farz olmasn, ayn domasna deil, grlmesine balamtr. Benim anladm budur. (bni Abidin-2) Muvakkitlerin szne itibar yoktur Yani halka oru farz olmak iin onlarn sz delil olamaz. Hatta Mirac adl kitapta, Onlarn sz bil ittifak muteber deildir. Mneccimin kendi hesab ile amel etmesi caiz deildir. Denilmitir. Nehirde de u ibare vardr: Muvakkitlerin filan gece hilali gk yznde yle grlecektir; demeleri ile oru tutmak lazm gelmez. Sahih kavle gre velev ki adalet sahibi olsunlar. Nitekim zahta da byle denilmitir. afilerden mam Subkinin bir telifi vardr ki, onda mneccimlerin szn kabule meyletmitir. nk hesap kesindir. Vehbaniyye erhinde de bunun gibi szler vardr. Ben derim ki, Subkinin szn kendi mezhebinin sonra gelen ulemas reddetmilerdir ki, onlardan bazlar bni Hacer ile Remlidir. (bni Abidin-4) Allah Teala Gne ve ay husban iledir. Buyurmutur. Bundan murad, Gnele Ayn seyretmeleri hesapladr, demektir. (bni Abidin-1) Bir belde halk ramazan hilalini grseler ve 29 gn oru tutsalar, dier belde halk da ay grseler ve onlarda 30 gn oru tutsalar, 29 gn tutanlarn bir gn kaza orucu tutmalar icab eder. (bni Nceym) (Fetvalar 1-Nevzat Akaltun) Oru ve banyo: Vcuda dardan herhangi bir ey girmedike oru bozulmaz. Bu itibarla ister temizlik, ister serinlemek maksadyla olsun, az ve burundan su karmamak artyla banyo

107

yapmakla oru bozulmaz. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) Orulunun cnb olarak sabahlamas: Oru tutan bir kimsenin cnb olarak sabahlamas veya gndz uyuyup ihtilam olmas orucuna bir zarar vermez. Muhiytte de byledir. (Fetevayi Hindiyye) htilam olunca, banyo yaparken kulana veya mazmaza yaparken elinde olmayarak azna su szsa dahi orucunu bozmaz. nk bu affedilen hatalardandr. (ada Meselelere FetvalarYusuf el-Kardavi) Orulunun gz yan yutmas: Bir orulu azna giren bir veya iki damla gz yan yutarsa orucu bozulmaz. Gzya fazla olursa bozulur. (Fetevayi Hindiyye) Oru ve hamilelik: Hamile bir kadn karnndaki ceninin lm tehlikesinden korkarsa orucunu tutmamas daha uygundur. (ada Meselelere Fetvalar- Yusuf el-Kardavi) Oru ve ine: mameyne gre bir ey, hlki bir medhalden ieri girmedike, oru bozulmaz. Binaanaleyh hariteki bir yaraya konulan ila ieriye kadar gitse de oruca zarar vermez. Bu halde ine ile orucun bozulmamas lazm gelir. Binaanaleyh bir ba gstermeyince ineleri iftardan sonra yaptrmak ihtiyata uygundur. (. N. Bilmen ) (Fetvalar-Nevzat Akaltun) Oru ve kolonya: Racih olan gr kolonyann necaseti mugallaza olmasdr. Kolonya ister muhaffefe olsun, ister mugallaza olsun ayet necis olarak onu kabul edersek Ramazan erifin iinde ve dnda kullanlmas caiz deildir. Tahirdir dersek her zaman kullanlmasnda bir beis olmaz. (Halil Gnen) Orulunun kulana su kaarsa: Kulana su giren veyahut damlatan kimsenin orucu bozulmaz. nk suyun kulaa hi bir faydas yoktur. Ya ise yle deildir. (Hidaye Tercmesi) Oru ve kusmak: Midesi bulanp elinde olmayarak kusan kimsenin orucu bozulmaz. Zira peygamber sav Elinde olmayarak kusan kimseye kaza lazm gelmez. Kendini kasten kusturan kimseye ise kaza lazm gelir. (Ebu Davud-Tirmizi) (Hidaye Tercmesi) Oru ve misvak: Orulu olan kimse iin ister sabah ister akam olsun- azna ya misvak srmek mekruh deildir. (Hidaye Tercmesi)

108

Oru ve nefes ac spreyler: Younlatrlm suni oksijen, yiyecek, iecek cinsinden olmayp srf hastann teneffs imkann kolaylatrmak iin kullanlan bir maddedir. Astml hastalarn rahat nefes almalarna salamak amacyla aza pskrtlen oksijenli ilacn orucu bozmayaca mutala olunmutur. (FetvalarDiyanet Vakf) Oru ve niyet: Oruta mslmanlara kolaylk olmas iin leye kadar da niyet yaplabilir. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Orulunun serinlemesi: mam Ebu Hanifeye gre abdestin dnda- oru tutan kimsenin azna ve burnuna su almas, bana su dkmesi, suda ykanmas ve slak beze sarlmas mekruhtur. mam Ebu Yusufa gre ise bunlar mekruh deildir. Fetva bu kavil zeredir. Serahsinin Muhitinde de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Orulunun tahareti: Orulu kimsenin istincada (taharette) mbalaa yapmas mekruhtur. (Fetevayi Hindiyye) Oru tutamayacak derecedeki ihtiyarn orucu: Oru tutmaya gc yetmeyen eyhi fani iftar eder ve her gn iin bir yoksula fidye verir. Fetevayi Hindiyye de eyhi fani lmne kadar her gn kuvveti noksanlaan kimsedir ki, bunlar tekrar kuvvet bulmadan vefat ederler. Fidye verdikten sonra oru tutmaya gc yeter hale gelen yal kimsenin vermi olduu fidyesinin hkm, batl olur. Bu kimsenin nceden tutmam olduu orularn kaza etmesi gerekir, der. (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) Oru tutmamak: Rivayet edildiine gre Ramazanda adamn biri oru tutmad bunun zerine Ebu Hureyre ra unlar syledi Bir yl oru tutsa da bu gnler ramazanda oru tutmad gnlerin yerine gemez bni Mesuddan yle rivayet edilir: Hibir ruhsata dayanmadan Ramazandan bir gn oru tutmayan kii sair zamanlarda bir yl boyunca oru tutsana tuttuu bu orular ramazan orucunda tutmad gnn yerini karlamaz. (ada Meselelere Fetvalar- Yusuf el-Kardavi) Oru ve yer deiiklii: Bir yerde oruca baladktan sonra, daha nce akam olan bir yere uakla giden bir kimse, gittii yerdeki vakte gre orucunu aacaktr. Eer batya giderse durum yine ayndr. Yani gittii yerin vaktine uyarak orucunu aacaktr. Yksek bir yerde bulunan kimse gnein gurubunu (batn) grmeden iftar edemez. Ayn ekilde uakla giden kimse zerinde

109

olduu yere gre deil gnein batna gre iftar edebilir. (Fetvalar-Diyanet Vakf) Unutarak orucu yemek: Unutarak orucu yemekte olan birini gren bir kimse, ayet onun akama kadar oru tutacak kudrette birisi olduunu anlarsa muhtar olan kavle gre o kimseye orulu olduunu hatrlatmamas mekruh olur. Ancak unutarak orucunu yemekte olan bir kimse zayf veya yal bir kimse ise ona haber vermeme ruhsat vardr. Zahiriyyede de byledir. (Fetevayi Hindiyye) Kar yamur tanesi ve oru: En sahihi udur ki kar ve yamur tanelerinin boaza kamas ile oru bozulur. (Hidaye Tercmesi) Otobste namaz: Hanefi fkhlarnn farz namazlar hakkndaki gr udur: Sefer sresi yolda dahi olsa kii, farz namazlar, zr (zaruret) olmakszn binek zerinde klmaz. (Serahsi, bni hmam) Yol arkadalarnn inip kendisini beklememesi, inmesi halinde hrsz, yrtc hayvan, dman korkusu bulunmas, ortaln yamur ve amur olmas, ihtiyar olup, inip binmede yardmcsnn bulunmamas, bineinin huysuz olmas vb eyler zr olarak grlm ve byle durumlarda farzlarn da binek zerinde (otobste) klnabilecei sylenmitir. (Serahsi, bni Hmam) ma ederken n koltua secde etme yerine, dnebildii kadar kbleye dnp, rku iin biraz, secde iin ise biraz daha fazla eilerek klacaktr. ofre uyary her namaz vakti yapacak ancak ekimeye ve tartmaya girmeyecektir. Gzel bir ikaz nazar itibara almayan ofr, huysuz binee fevkalade kyas edilir ve bu, farz arabada klmak iin bir zr saylabilir. (ada Meselelere Fetvalar-Faruk Beer) Oyun oynanan kahvenin ay: inde oyun oynanan kahveye girmek, ay, kahve gibi merubat imek iin deil, slam tantp emri bil maruf nehyi anil mnker farizasn if etmek iin olursa gitmek caiz, hatta lazmdr. Byle bir grev olmazsa ay iilsin iilmesin oraya gidip oturmak haramdr. (Fetvalar-Halil Gnen) lnn gmlme vakti: Hibir vakit lleri gmmek mekruh deildir. (Hidaye Tercmesi) lnn sorgusu hakknda: bni Hacerden sorulmu baz sorular: l oturarak m sorguya ekilir yoksa yatarak m? Oturduu halde sorulur. Ruh cesedin iine girer mi? Evet girer fakat bu konudaki

110

rivayetlerin aklar, ruhun vcudun st ksmna girdiini gsterir. bni Kayym Hadisler sorgu annda ruhun cesede iade edildiini tasrih ederler. Fakat bu iade ile bizim altmz, mutad hayat elde edilmez ki, ruh bedenin idare ve tedbiriyle urap yemek ve imeye muhta olsun. Bu iade ile ancak bir eit hayat elde edilir ki, onunla sorguya ekilir, imtihan edilir. Nasl ki, yatann hayat, uyann hayatndan deiik bir eydir. Hadis, ruhun devaml vcutta kaldn gstermiyor. Ancak, ruhun misalinin, devaml olarak kabirle ilikisi olduunu gsteriyor. Vcut zlse, paralansa, dalsa da.. Hafz bni Hacere l hangi dilde cevap verir diye sorulmu: O, hadisin zahiri sual ve cevabn Arapa olduunu gsteriyor, demi. Ve bununla beraber, herkesin soru ve cevab kendi lisanyla olmas muhtemel olduunu sylemi. Hanefilerden Bezzazi Fetavasnda yle demitir: sual lnn yerletii yerde olur. Hatta vahi bir hayvann karnna girse, sual orada olur. Tabutta defn edilmeden kald mddete sorguya ekilmez. (mam Suyuti-Kabir Alemi) lye Kuran okumak: mam afii ve Malike gre lye Kuran okumak hibir fayda vermez. Ne Peygamber sav zamannda ne de sahabe devrinde l iin Kuran okunmamtr. Derler. Baz ulemaya gre, duaya kyasla, Kuran tilavet etmek lye fayda verir (Mugnil Muhtatan) mam Muhammed ra kabristanda Kuran tilavet etmek mekruh deildir, demekle iktifa etmi fayda verir veya vermez dememitir. (Hindiyyeden) (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Fetih sahibi: Cenaze sahibinin yemek ziyafeti vermesi mekruhtur. nk ziyafet, musibetlerde deil enliklerde meru olmutur. Bu kt bir bidattr. mam Ahmedle bni Macenin sahih isnadla Cerir b. Abdullahtan rivayet ettikleri bir hadiste yle denilmitir: Biz cenaze sahibinin evinde toplanmay ve onlarn yemek vermesini yasclktan sayardk. Bezzaziyyede de u satrlar vardr: Birinci ve nc gnlerde ve bir haftadan sonra yemek yapmak, bayramlarda kabre yemek gtrmek, KURAN OKUMAK N DAVET YAPMAK, hatim veya surei Enam yahut ihlas okumak iin sulehay ve hafzlar toplamak mekruhtur. Hasl Kuran okunurken, yemek iin yiyecek hazrlamak mekruhtur. Mirac sahibi bu hususta uzun uzadya sz etmi ve yle demitir: Bu fiillerin hepsi riya ve gsteritir. Bunlardan

111

korunmaldr. Zira bunlar yapanlar, Allahn rzasn murad etmezler. Mnye erhinde ise, Cerir b. Abdullahn hadisine aykr bir hadisle inceleme yaplmtr, o hadiste Peygamber savin bir cenaze dnnde bir kadn tarafndan davet edildii ve davete giderek kendisine yemek getirildii bildirilmektedir. (bni Abidin) Ben derim ki: Bu hadis sz gtrr. nk bu umumi olmayan bir vakadr. Hususi bir sebebi olmas ihtimali de vardr. Cerir hadisi byle deildir. Halbuki Mnye sahibi, bu konuda, bizim mezhebimizde, afilerle Hanbeliler gibi baka mezheplerde rivayet edilen deliller zerinde inceleme yapm, mezkur Cerir hadisiyle istidlal ederek kerahete hkm etmitir. (bni Abidin-3) lden medet ummak (stiase): Ziyaret edilenden bir ey istenmez. (Mezahibi Erbaa) (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Allahtan istenmesi gereken eyler, Allahtan bakasndan istenmez. nan konusunu ilgilendirdii iin irke gtrr. Herhangi bir mslman hayattaki mslmanlardan dua isteyebilir. Fakat kii ldkten sonra ondan ne dua, ne de baka hibir ey katiyyen istenmez. Herhangi bir fayda ya da zarar isteme, hastalklara ifa isteme vb Allahtan bakasndan istenmez. (slamda Meseleler ve zmleri-Ziya Erylmaz) Bunlar Allah katnda bizim efaatilerimizdir (Yunus:18) Bu ayetten karlan manalardan biri de udur: Onlar, bu putlar ve heykelleri, kendi peygamberlerinin ve byklerinin ekillerinde yaptlar ve her ne zaman bu heykellere ibadetle megul olurlarsa, o ulu kiilerin, Allah katnda kendileri iin efaati olacaklarn iddia ettiler. Bunun bir benzeri de, zamanmzdaki pek ok insann, onlarn kabirlerine sayg duyup hrmet ettiklerinde, Allah katnda onlarn kendilerine efaati olaca inancn tayarak, byk zatlarn kabirlerine tazim ile megul olmalardr. (Tefsiri KebirFahruddin Razi) Kabir ziyareti Resulullah savden rivayet edilen ekliyle caizdir. Bununla beraber kabirlerden yardm dilemek, onlara seslenmek, herhangi bir hacetini gidermesini istemek, ona nezirde bulunmak, mum yakmak, aput asmak, el yz srmek, Allahn dnda bir zerine yemin etmek, kabirleri mescid haline getirerek namaz klmak, tavaf eder gibi etrafndan dnmek ve buna benzer

112

tm bidatlarla savamak gerekir. (slam Davetilerine-Abdullah Nash Ulvan) Baz tasavvuf ehli ile dier baz kimselerde skntlarnn giderilmesi, kt bir durumun izalesi bir faydann temini yahut bir zararn defi iin l veya diri olan salih kimselerden istiase (yardm) bir det haline gelmitir. Zikir halkalarnda medet kelimesini kullanrlar. Medet ey falan byk! Medet ya filan efendim! denildiini gryoruz. Baz halkta Hzr as Ya Hzr eklinde armakta, anne ocuuna Hzr seni korusun, diye dua etmektedir. Ya Muhammed Rabbinin yannda bana efaati ol diyeni ile Ey Muhammed, bana efaat et diyeni birbirinden ayr tutarm. Birinci ekil, tevessl konusundan bir czdr. kinci ekil ise, salih kimselerin kabirlerini ziyaret eden baz kimselerde grdmz, kabirde yatandan ihtiyalarnn giderilmesi iin direkt olarak istekte bulunmaktan bir czdr. Bu kimseler salih bir kimsenin kabrine giderek Ey filan beni evlendir Ey falan bana ifa ver Ya falan u ihtiyacm gider eklinde veya buna benzer szlerle direkt olarak kabir sahibinden talepte bulunurlar. Hasan elBenna Yce Allahn O kimseler ki iman ettiler ve saknyordular (Yunus:63) sznde zikredilenlerdir. Deil bakalarna fayda veya zarar vermek, ne hayatlarnda ne de ldkten sonra kendi kendilerine fayda veya zarar dokundurmaya kadir olmadklarna inanmakla beraber, eri artlar dahilinde keramet onlar iin sabittir. Meru dairede kabir ziyareti snnettir. Lakin kim olursa olsun kabirde yatandan yardm dilemek, bunun iin onu armak, ihtiyalarnn giderilmesini ondan istemek, ona kurban kesmek, kabirleri ykseltip zerlerine rt sermek, kabirleri aydnlatmak, onlara srtnmek, Allahtan bakasyla yemin etmek ve buna benzer eyler bidatlerdendir. Ktlklere yol amamak iin onlar tevil cihetine gitmemelidir. Der. Tasavvuf ehlinin kullandklar medet kelimesi, salihlerin isimlerini zikrederek bereketlenme babnda kullanlmaktadr. Bazlar da, ruhlarn alemi ehadetle ilikilerinin imkan dahilinde olduunu dnerek bunu kabullenmektedir. Yce Allah gemiimize dua etmemizi istemitir. Onlardan bireyler beklemek niyetiyle onlar armay deil. onlardan sonra gelenler derler ki: Rabbimiz bizi ve bizden nce inanan kardelerimizi bala, kalplerimizde inananlara kar bir kin brakma! Rabbimiz sen ok efkatli, ok merhametlisin.

113

(Har:10) Mesele tersine evrilip onlardan istememiz yanl bir davrantr. (Ruh Terbiyemiz-Said Havva) Trkiyedeki medfun olan zat ne kadar derecesi yksek olursa olsun, ondan dorudan doruya istekte bulunmaz. Byle bir hareket ve niyette bulunursa irk olur. Ancak o vesile yani vasta klnr. (Sadk Dn Altnoluk Dergisi 123 say) Ebu Yezid el-Bistamiden gelen haberde Yaratn yaratktan yardm istemesi, boulmu birisinin boulmutan yardm istemesi gibidir. Allah Teala buyuruyor ki Hatrla o vakti ki, siz Rabbinizden yardm istediniz, O da size yardm edip icabet etti. Allah bu ayette yardm istemenin kendisinden olacan aklar. eyh Ebu Abdullah Kureide der ki: Yaratn yaratktan yardm istemesi, tutuklunun tutukludan yardm istemesi gibidir. bni Teymiyye bize, Resulullaha inanma ve itaatla tevessln her halkarda, btni ve zahiri hayatndan ve lmden sonra, Resulullahtan tevessl etmek herkes zerine farzdr. Bu tevessl herkese aktr. Her kim Resulullahtan baka birisine benim veya bizim iin dua et derse, bu kii Resulullaha uymutur. Alusi de der ki; vesile istenenin l veya gaib olmas durumuna gelince, bunun caiz olmadnda ve seleften hi kimsenin yapmad bir bidat olduunda phe yoktur. (Cilul Ayneynden) (bni Teymiyyede Tasavvuf-Tblevi Mahmud Sad) slamda dilek ve istekler sadece Allaha arzedilir. Allahtan bakasna snmak ve Ondan gayrisinden mafiret dilemek doru deildir. Kimisi dua etmek iin trbelere, yatrlara kouturuyor. Kimisi de mezarlara elini yzn srmekte, trbelerin eik ve pencerelerini pmektedir. Bir eit tapnma hareketleri yapmaktadrlar. Bu hareketlerin cmlesi yanltr ve btldr. u bir gerektir ki, dua etmek iin kabir bana gitmeye gerek yoktur. Zira kabirde yatan mevtalar insanlarn dileklerini yerine getiremezler. Dua eden kii ile Allah arasnda vasta olamazlar. nk islamda Allaha snmak, Ona dua etmek iin bir aracya ihtiya yoktur. Kul, vastasz Allaha iltica eder. Bu itibarla bir kimse Filan yatra gittim ona dua ettim, o mbarek zatn himmetiyle duam kabul olundu derse bu caiz deildir. Duam oraya gidince kabul olacak inanc da yanltr. Kabirlere gidip kurban kesme adeti islamdan nceki kavimlerin mrik adetlerindendir. slam dini kabirler zerine kurban kesmeyi yasaklamtr. Peygamberimiz sav

114

Kabirler zerinde kurban kesmek islamiyette yoktur (Fethl Kebir) buyurmulardr. (Yaayan Hurafeler-Kemaleddin Erdil) Gnmzde yatr ve trbe ziyaretlerin amac lden medet ummak, yardm istemektir. Dirilerden istenmeyen eylerin llerden istenmesi doru deildir. Yardm yalnzca Allahtan istenir. (Delilleriyle Kadn lmihali-Mustafa Kasadar-Sadk Akkiraz) Evliyay kirama yaknlamak maksad ile Ey seyyid filan! Eer hastam dzelir veya kaybm elime geer yahut hacetim grlrse, sana u kadar altn veya gm yahut yiyecek veya mum ve zeytin ya adadm! gibi szler, bilittifak batldr. Bahrda da byle denilmitir. Bunlar birok sebeplerden batl ve haramdr. yle ki: 1- Bu i mahluka nezirdir. Mahluka nezir caiz deildir. nk nezir ibadettir mahluka ibadet yaplmaz. 2- Kendisine nezir yaplan kimse ldr. l hibir eye malik olamaz. 3- Bu ii yapan kimse lnn TASARRUFTA BULUNDUUNU ZANNEDERSE, BU TKAD KFRDR. (bni Abidin-4) eriate en uzak bidat, birok insann yaptklar gibi, lden muradnn husl iin yardm istemektir. Bu hl puta tapmak gibidir. lden medet dilemek, ekli bir benzeyi deil, fiili bir putperestlik, mrikliktir. lden yardm ( dilemek avam) zavallla drmtr. Allah ile kendi arasnda bir vasta ve efaatiyi kabule kendisini mecbur bilen adam, ya zanneder ki, Allah, kulunun isteini bilmiyor. Yahut kendi uzaklarda olduunda iitmiyorda byle vastaya muhta oluyor. Bir hkmdarn, kabul etmek istemedii dilei, vezir ve memurlarnn tesiriyle kabul ettii gibi. Dnya byklerinin idarelerinde vastaya mecbur olduklar gibi. Bylece fsid ve batl zanlara katlan adam bilmiyor ki, padiah devletin intizam, asayiin devam, halkn rahat iin bu vasta ve mavirlere muhtatr. Baz cahiller ziyaret denilen trbelere giderek ktlk, kuraklk, dman istilas gibi felaketlerden korunmak, muradna kavumak iin lden medet umarlar. Aleyhsselat vesselam efendimiz, peygamberlerinin mescitlerini kabir yaptklarndan dolay yahudilere ve hristiyanlara lanet etmitir. Bu trl hareketler insan islamdan uzaklatrr, putperestlie doru gtrr. (slamda Kabir Azab-mam birgividen) (Kurana Muhatap Olmak-Said ekmegil)

115

Kuduri diyor ki: Ebu Yusufun yle dediini iittim: Ebu Muhammed dedi ki; Dua ederken, falann, filann hakk iin bana unu bunu ver demek, bir mslmana yakmaz. nk kullarn Allahta haklar yoktur ki bir defa insan aracl manasna filan evliyann, falan eyhin hakk iin denildi mi, artk o veli veya eyh, avam nazarnda mukaddeslemekte, trbesine kandiller yaklp kurbanlar kesilmekte. Bu tr hareketler putperestlerin ve sapk itikatllarn hareketlerine ylesine benzer ki, adeta; bunlar putperestliktir, diyesimiz gelir. (Kurana Muhatap Olmak-Said ekmegil) Kendilerine adak yaplm olarak, meayihin kabirlerinde, meayih iin adak olarak kesilen kurbanlar dahi, fkh rivayetlerde fukaha irke dahil edip zerinde sk durdular. Sonra bunu, eran men edilen cinne tapanlarn kestikleri cinse dahil eylediler. Kendisinde irk aibesi olduundan, bu amelden dahi saknmak gerek. Zira, adak yollar bunun dnda oktur. Neden dolay, yle bir ekilde hayvan boazlanp da, cinne tapanlarn cin iin kestiklerine benzetilip onlara katlmak olsun? Kadnlarn, meayih niyeti ile oru tutmalar da byledir. Bunlarn isimlerini ekseriyetle kendiliklerinden uydururlar. Onlarn niyeti ile de oru tutarlar. Taleplerini ve maksatlarn da bu orular sebebi ile, o meayhtan hacetlerinin yerine gelmesini talep ederler. Sanrlar ki, ilerinin yerine gelmesi onlardandr. Byle bir fiil, Allahn ibadetinde bakasn ortak etmektir. Ona ibadet yolu ile hacetlerin talebini bakasndan yapmaktr. Bu filleri izhar ettikleri zaman, baz kadnlar der ki: Biz bu orular Allah iin tutarz. Ancak, onun sevabn meayhn ruhlarna hediye ederiz. Byle bir sz, onlardan gelen hile yoludur. Eer bu szlerinde doru iseler, oru iin gnlerin tayinine ne hacet? Bu manada yaplan iler aynen dalalet olup eytann aldatmacalardr. (mam Rabbani453.mektup) lye svmek: krime mslman olmak iin Mekkeye yaklat zaman Peygamber Efendimiz ashabna Ebu Cehilin olu krime mmin ve muhacir olarak geliyor. Sakn babasna svmeyin. Zira lye svmek lye yetimedii gibi, sa olanlar da incitir, dedi. krime geldii zaman hanm da peeli olarak yannda idi. (Hayats Sahabe-1)

116

lye tabi olmak: Ebu Nuaymdan: Abdullah b. Mesud yle dedi: inizde herhangi biriniz, dininde bakasna uymasn. Eer inanyorsa inansn. nanmyorsa inanmasn. ayet bakasna uymaktan kendinizi alamyorsanz, bari sa olanlara deil, lmlere uyunuz. Zira sa olanlarn fitneden korunmu olmalarna gvenilmez. (Hayats Sahabe-4) lnn yerine oru ve namaz: lnn yakn l yerine ne namaz klabilir ne oru tutabilir. (Hidaye Tercmesi) lenin vasiyeti zerine, kalan namazlarn varisinin klmas caiz olmad gibi, kalan orucunu da tutmas caiz deildir. Yalnz, namaz klar ve oru tutar da sevabn lene balarsa caizdir. nk bizim mezhebimize gre bir kimse amelinin sevabn bakasna balayabilir. (bni Abidin-3) l ykanmadan Kuran okumak: l ykanmadan yannda Kuran okumak mekruhtur. Ancak baka bir odada okunmasnda bir saknca yoktur. Ykandktan sonra yannda da okunabilir. (Fetvalar-Diyanet Vakf) mrn uzatlmas: Selman raden: Kazay ancak dua geri evirir, mr ise ancak birr (iyilik ve itaat) artrr. (TirmiziKader:6) Rasulullah sav yle buyurmutur: Allahm! Muhakkak ki ben bama gelecein ktsnden, akilik (bedbahtlk) mertebesinden, belann beni yenmesinden ve dmanlarn bama gelene sevinmesinden sana snrm Kulun bana ancak yazlm olan eyler gelecek olsayd, Rasulullah sav hkmedilenin ktlnden Allah ccya snmazd. Enes raden Kim rzknn genilemesini ve mrnn uzatlmasn isterse sla-i rahim yapsn. (Buhari-Edep:12 Buy:13 Mslim-Birr:20,21 Ebu Davud-Zekat: 45) Dediler ki o halde u ayetlere nasl mana veriyorsun? ...Ecelleri geldii zaman da, ne bir saat geri kalrlar ne de ileri geerler. (Nahl 16/61) Allah eceli geldii zaman hibir can ertelemez. (Mnafkun 63/11) Allahn taktir ettii vakit geldii zaman ertelenmez. (Nuh 71/4) Ben de derim ki; her ayetin manasn kendi ihtiva ettii lafzla tefsir ederim, zira birinci ayette ecelleri geldii zaman, ikincisinde ecel geldii zaman nc ayette Allahn taktir ettii vakit geldii zaman buyurulmutur. Yani ecel gelip atnca, elbette ne ileri geebilir ne de geri kalabilir. Gelip atmadan ise Allah ccn onu dua, sla-i rahim, yahut hayr yapmakla geciktirmesi, er ileyen yahut Allah ccn

117

bititirilmesini emrettii eyi kesen ya da Allah ccn snrlarn ineyen kimse iin de ne almas caizdir. mer b. Hattab hakknda ileri geri konuulduunda Kabul Ahbarn syledii u sz ne kadar gzeldir: Allaha yemin ederim ki eer mer ra Allahtan ecelini geciktirmesini isteseydi elbette geciktirirdi. Bunun zerine kendisine yle denildi: Muhakkak ki Allahu Teala Ecelleri geldii zaman ne bir saat geri kalrlar ne de ileri geerler. (Araf 7/34) buyurmaktadr. O da cevap olarak: Bu ecel hazr olduu zamandr. Daha nce ise artmas da azalmas da caizdir. Dedi ve Allahu Tealann u buyruunu okudu: Bir canlya mr verilmesi de, onun mrnden azaltlmas da mutlaka bir kitapta (yazl)dr. (Fatr 35/11) zrl bir kimsenin abdesti: brahim Nehai: Bu kimse le namaz iin vaktin sonunda abdest alr; bu abdestle hem leyi hem ikindiyi klar. Akam iin vaktin sonunda abdest alr, o abdestle de hem akam hem de yatsy klar demitir. Zaman zaman sidii gelen, ii giden, devaml yellenen, burnu kanayan iyi olmayan, yaras devaml kanayan kimseler her vakitte abdest alrlar. Bu abdestle bir vakit iinde o zrden baka bir eyle bozmadklar mddete farz ve nafile namazlardan diledikleri kadar klabilirler. (Mlteka-1) zrlnn imaml: Abdestli kiinin teyemmmlye, abdest uzuvlarn ykam olan kiinin, mesela mest zerine veya sarg zerine meshetmi olan kiiye; ayakta durann oturan kiiye iktidas da, bunun tersine bir iktida da sahihtir. Nafile klan farz klana uyabilir, fakat aksi sahih deildir. ma ile namaz klan kii kendi durumunda olana uyabilir. (Diyanet lmihali 1) Devaml bir zr olan sidiini ya da abdestini tutamama, kan akmas vb Hanefi ve Hanbelilere gre kendisi gibi olanlara imamlk yapabilir. Dierlerine yapamaz. Malikilere gre mekruh olmakla birlikte herkese yapabilir. afilere gre herkese yapabilir. (slam Fkh Ansiklopedisi 2-Vehbe Zhayli) P Peltein imaml: Peltein okuyamad harfleri okuyabilen bir kimse bulunursa imam olan peltein de, dierlerinin de namaz fesada gider. (Fetevayi Hindiyye) Esah kavle gre peltek olmayan bir kimse peltee uyamaz. (bni Abidin-2)

118

Peruk: Sala hibir suretle faydalanmak, istifade etmek caiz deildir. Zira bu konuda hadis vardr: Sa ulatan ve ulayan, bakasnn san kendi sana ekleyen ve bunu eklemede vasta olan kiilere Hz. Peygamber ve Cenab Allah lanet etmitir. Buyurulmaktadr. Ancak kadnlarn salarna uladklar kllar hayvan klndan yaplmas durumuna izin verilmi, sa rglerini, bu ty ve kllarla uzatmalarna cevaz verilmitir. (bni Abidin-10) Kadnn san erkee benzeyecek lde ksaltmas, ya da tra etmesi de tedavi gayesiyle olmadka haramdr. (bni Kudame-Mugni) Peruk olarak insan sandan baka birey kullanmasna izin verilmitir. (bni Abidin) (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Peygamberimizi grmeden iman edenlerin mkafat: Ebu mame raden Peygamber Efendimizin Ne mutlu o kimseye ki, beni grmedii halde bana iman eder buyurarak bunu yedi kez tekrarladn rivayet etmitir. (mam Ahmed) Ebu Yaladan Peygamber Efendimiz Ah, kardelerimi ne zaman greceim diye hasret ekti. Ashap- Ya Rasulallah biz senin kardelerin deil miyiz? Dediler. Peygamber sav: Siz benim arkadalarmsnz. Kardelerim beni grmedikleri halde bana inananlardr, buyurdu. (mam Ahmed) (Hayats Sahabe-2) Peygamberimize salatu selam getirmek: Bir kimse peygamber savin ismini duyarsa, o ahsn, peygamber save salatu selam getirmesi gerekir. ayet bir mecliste peygamber savin ismini tekrar tekrar duyarsa, bu hususta alimler ihtilaf etmiler bazlar Her iittiinde deil de, bir defa efdaldir. Okumasn bitirdikten sonra sylerse bu efdal olur. Eer okumazsa bir ey gerekmezdemilerdir. Eer peygamber save l ve ashabna, ismini her iitmesinde salatu selam getirmezse, zimmetinde o salat bor olarak kalr. (Fetevayi Hindiyye) Peygamberimizin tesbihte parmaklarn kullan: Abdullah b. Amrin Resulullah as, tesbih ekerken sa elinin parmak ularn sayarken grdm dedii rivayet edilir. (Asm Kksal-slam Tarihi 18.cilt) Pijama ve sabahlk ile namaz: Setr avrete riayet etmek ve temiz olmak art ile ev kyafeti olan pijama ve sabahlkla namaz klmak caizdir. (Fetvalar-Diyanet Vakf)

119

Pislik yiyen hayvann kesimi: Pislik yiyen hayvan, etinin kokusu gidinceye kadar kapanr. Bu mddet tavuk iin gn, koyun iin drt ve mehur kavle gre deve ve sr iin on gndr. (bni Abidin-1) R Rabta: Meayihin ruhlarndan yardm ve medet ummak, onlarn, menfaat temin edecek, mazarratlar def edecek gte olduklarna, gayb bildiklerine inanmak, insann dnya ve ahiret ilerinde bir takm tasarrufta bulunabileceklerini zannetmek yanltr. Bunlarn kabirlerini ayn inanla ziyaret edip onlara kurban adamak da dinen tehlikeli bir davrantr. Alimleri, faziletli insanlar, Allah dostlarn sevmek, ilim rendii kiilere saygl olmak bir mslmandan beklenilen bir davrantr. ancak, Allahdan beklenilmesi gerekeni kim olursa olsun- bakalarndan beklemek dinimizin tevhid ruhuna aykrdr. Bu anlamda rabta, insan irke kadar gtrebilir. (Gnmz Meselelerine Fetvalar-Diyanet Vakf) Hadis kitaplarnda Peygamberin konumalarn nakleden sahabilerin imdi onu grr gibi duyuyorum, onun yle yle yaptn gzmle grr gibiyim tarzndaki ifadeler, bu tr hayalde canlandrmann ftri ve tabii oluunu gstermektedir. Rabta da kafa kartran hususlardan biri belki resimle yaplan rabtadr. Bu iin fotorafla yaplmas, genellikle tehlikeli deerlendirmelere sebebiyet vermektedir. Bunun iin resimle rabta yaplmamas tavsiye edilmektedir. (Kamil Ylmaz Altnoluk Dergisi 122.say) Ramazan aynda niyet: Ramazanda niyeti geceden unutup, leden evvel niyet etse orucu sahih olur. (bni Nceym) (Fetvalar 1- Nevzat Akaltun) Ramazan orucunu tutmamak: Ramazan aynda niyet etmeksizin bir gn oru tutmayan kimseye keffaret lazm gelmez. Yalnz kazas gerekir. (Diyanet Fetvas 1965) Reankarnasyon: Rafzilerin itikadna gre ruhlar tenash halindedirler. Yani ruhlar bir cisimden dier bir cisme intikal ederler. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Ruh hastasna okunacak dua: beyy b. Kb raden: Bir Arab Peygamber efendimize gelip: Kardeinin ruh hastas olduunu syleyince Peygamberimiz sav onun zerine, Fatiha ve Bakara suresinin bandan drt ayet, sonundan ayet, Bakara 163.ayeti

120

ile Ayetl Krsi, Araf 54.ayeti, Mminun suresinin sonundan 114.ayet, Cin 3.ayet, Saffat suresinin bandan 10 ayet, Har suresinin sonundan ayet, hlas, Felak ve Ns surelerini okudu. Bunun zerine adam kendisinde hibir ey yokmu gibi ayaa kalkt. (mam Ahmed, Tirmizi, Hakim) (Hayats Sahabe-4) Ruhlarn ziyaretlemeleri: Ahmed, Hakim ve tirmizi, Nevadirl Usulda Abdullah b. merden rivayet ettiklerine gre Peygamber sav Bir gnlk mesafede mminlerin ruhlar birbirini ziyaret ederler. Halbuki o zamana kadar biri dierini grm deildir. Buyurdu. Bezzar sahih bir senedle Ebu Hureyreden yle demitir: Mmine lm gelince, greceini grr ve Allaha yalvarmay sever. Allah da onun gelmesini ister. Mminin ruhu semaya ykselir. Dier ruhlar onu karlarlar. Akrabalar hakknda malumat edinmek zere soru sorarken cevaben filan hala dnyadadr (yayor) deyince taaccup ediyorlar. Filan da benden nce ld deyince de o bize gelmedi diyorlar. (mam Suyuti-Kabir Alemi) bni Kayym, Ruhlarn Ziyaretleme ve Grmeleri bahsinde demi ki: Ruhlar iki ksmdr. Nimet gren ruhlar ve azap gren ruhlar. Azap grenler, grp ziyaretleemezler. Nimet grenler ise serbesttirler, grrler, ziyaretleirler. Dnyadaki eski hatralarn birbirlerine zikrederler. Her ruh, ayn meslekte olan bir arkadayla bulunur. Allah buyuruyor: Kim Allaha ve Rasulne itaat ederse, Allahn nimetlendirdii peygamberler, sddklar, ehidler ve salihlerle beraber olur. Onlar arkada olarak ne iyidirler. (Nisa:69) Bu beraberlik dnyada, berzahta ve ahirette sabittir. nsan bu diyarda sevdiiyle beraber olur. (mam Suyuti Kabir Alemi) Rvet ne zaman verilir?: Rvet sadece iki yerde verilebilir. 1) Haksz bir yerde hapis ve ikenceye maruz kalndnda 2) Maln elinden gitmesi durumunda rvet vermek are ise o zaman ona bavurulabilir. (irvani, bni Abidin) (Halil Gnen) Hediye artsz olarak verilse ve fakat alan, kendisine, devlet dairelerinde ona yardm etmesi iin hediye verdiini kesinlikle bilse, ulemamz bunda bir beis olmad grndedirler. Her hangi bir n art ve bekleyi olmakszn ihtiyacn giderse ve ondan sonra hediye verse, bunu kabul etmekte bir beis yoktur. Bu hususta almann ho olmayacana dair bni Mesuddan rivayet

121

edilen haber, takvann ileri derecesini bildirir. Bu husus Bezzaziyyede de ayndr. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Rvetin baz nevileri vardr: 1- Bir kimsenin dier bir kimseye dostluk ve muhabbet iin olmayarak, hediye vermesidir. Bu nevi, hediye veren iin de, alan iin de helaldir. 2- Bir ahsn dier bir ahsa onun kendisini korkutmas sebebiyle, onun korkusundan nefsini korumak iin hediye vermesidir. Bir kimsenin hkmdarn zulmnden cann veya maln kurtarmak iin ona hediye vermesi gibi... Bu eit hediye helal deildir. Bu gibi hediyeyi alanlar, sylenilen azabn altna girerler. 3- bir kimse dier birine kendisiyle hkmdar arasnda olan iini dzeltmesi iin, maln hediye verir ve ihtiyacn aklar. Bu da iki ynldr: a- Onun istei haram olur. Bu durumda alana da verene de helal olmaz. B- stei mbah olur: o da iki ynldr: Hkmdarn huzurunda isteini aklamas artyla hediye verir. Bu durumda her ikisine de almakta vermekte helal olmaz. Bir baka eidi de: Bir kimse hkmdara kendisini hakim tayin etsin diye veya baka bir i iin hediye verirse, bu da her ikisine de haram olur. Muhitte de byledir. (Hindiyye-6) Normal yollardan hakkn alamayan bir kimsenin srf hakkn alabilmek iin rvet vermesi caizdir. (slam 4-Said Havva) Rya: Peygamberlerden baka hibir kimsenin ryas, ne kendi iin ne de bakalar iin delil olmaz. (slam Akaidi-A. Ltfi Kazanc) S Sabah namazna farzda yetien kimse: Eer snnet kld takdirde ikinci rekatte imama yetieceini umarsa hemen snnetini kapda klar ve ondan sonra ieri girer. Snneti kapda klar dedik nk imam cemaatle namaz klarken cami iinde imamdan ayr olarak namaz klmak mekruhtur. (Hidaye Tercmesi) Sa ve byklar boyamak: Salar ve byklar kna ve benzeri, suyun nfuzuna engel olmayacak nitelikteki boyalarla boyamak gusl abdestine mani deildir. (Diyanetten Gnmz Meselelerine Fetvalar) Sakal ve byk brakmak: Sakal kesmek Hanefi, Maliki ve Hanbeli mezheplerinde haram grlmektedir. Nevevi, Rafii, Gazali ve afii alimlerinin ouna gre sakal kesmek tenzihen

122

mekruhtur.(anett Talibinden) Peygamberimizden gelen hadislerden bir ksmnda sakal uzatmak ve by ksaltmann ftrattan olduu belirtilmiken, bir ksmnda da aka sakal uzatp by ksaltmak emredilmitir. Ebu Davudu erheden Hattabi, Hz. Aie vastasyla rivayet edilen ve ierisinde sakal uzatp by ksaltmann da bulunduu on ey ftrattan olduu bildirilen hadisin erhinde alimlerin ounun burada ftrat snnet manasna anladklarn kaydeder. Hattabi devamla Bunun manas udur: phesiz bu hasletler bizim kendilerine uymakla emr olunduumuz Peygamberin snnetlerindendir. nk Cenab Hak Sen onlarn yollarna tbi ol buyurmutur der...Bunu iin sakal vacip veya snnettir. (Halil Gnen-Fetvalar) bni Hmam Kadnlaan erkeklerin ve baz mariblilerin yapt gibi, sakaln bir kabzadan az braklmasn hibir alim mbah grmemitir. Sakal tamamen kazmak ise Hindli yahudilerin ve ranl mecusilerin adetidir. Ehli snnetin btn mctehid imamlar Sakaln mtevatir bir snnet olduunda ve tamamen kazmann haramlnda ittifak etmilerdir. (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) Sakal kesmek afiiye gre mekruh, dier mezhebe gre haramdr. Sakal duas sonradan ihdas edilmitir. (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Eba Nuh ile Ced Cemire Peygamber efendimizin yanna girdikleri zaman sakallarn tra etmi ve byklarn brakm olduklar iin Peygamber efendimiz onlarn yzne bakmaktan ikrah etti ve: Yazklar olsun size! Bu ne biim klktr. Diye onlar knad. Onlar da Kisray kastederek Bizim Rabbmz ise byle emretmitir, dediler. Peygamber efendimiz Benim de Rabbim bana sakalm brakmam ve byklarm kestirmemi emretmitir. Dedi. (Bidaye bni Cerirden) (Hayats Sahabe-1) Bir tutamdan az olan sakal, baz Mariblilerle kadnlam erkeklerin yapt gibi ksaltmaya gelince, bunu kimse mbah grmemitir. Btn sakal kaztmak ise hint yahudileri ile Acem mecusilerinin iidir. (Fetih) (bni Abidin-4) Ebu Davud arihi es-Suki, sakal emreden on kadar sahih hadis zikrettikten sonra, aksine delil olmad iin, bu emirlerin vcup ifade ettiini, bu yzden sakal kesmenin drt mezhebe gre de haram olduunu syler. Bir kabzeden az olan sakaln alnmasn

123

muhanneslik ve baz Mariblilere benzemek olduunu, bir kabzeden fazlasnn ise alnmas gerektiini delilleriyle anlatmaya alr. (Sbki-Menhel) sakal yokken by da kazmak, kadna benzemek saylacandan, muhanneslik olmas itibariyle ikinci bir mahzurlu i olmaldr. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Sakalla ilgili hadisler ile tatbikata bakan ulema sakal tra etmenin haram olduu neticesine varmlardr. Kad Iyad bunun mekruh olduunu sylemitir. Ayn mahiyette peygamberimizin syledii boyama emrini yerine getirmenin farz ve terkinin haram saylmamas da bu gr destekler. (bni Hacer) Baz muasr alimler bunun bir adet meselesi olduunu dnerek mbah olduunu sylemilerdir. Kardavide ikinci gr tercih eden muasr bir alimdir. (Kardavi-Helal ve Haram, erbasi-Yeselunek) (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Snnet miktar olursa, sakal uzatmak da mekruh deildir. Snnet miktar bir tutamdr. Nihaye sahibinin akladna gre, sakaln bir tutamdan fazlasn kesmek vaciptir. Bunun muktezas, kesmemenin gnah olmasdr. Meer ki vcup subt manasna yorumlana. (bni Abidin-4) Sarkla namaz: Sarkla namaz klmann faziletinden bahseden btn hadisler, ya mevzudur ya da sabit deildir damgasn yemilerdir. Fakat bu, sarkla namaz klmann yasak olduu yada genel olarak sarn iar olmad anlamna gelmez. Geri namazn bir snneti olduunu syleyenler de vardr. Nitekim Allah Reslnn sarkla namaz kld sabittir. Fakat genel olarak, sarn bir islam iar olduunda ounluk mttefiktir. Ebu Davudun ve daha bakalarnn rivayet ettikleri: Mriklerle bizim aramzdaki fark, kalansveler zerindeki sarklardr hadisi erifi her ne kadar sahihlik derecesine ulam deilse de, birok rivayetlerle desteklendii iin, zayf olarak da grlmemitir. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Satlan maln kusurunun sylenmesi: Maln kusurunu satcnn sylemesi vacip olduu gibi, bunu bilen herkesin sylemesi de vaciptir. Peygamberimiz sav ..bu kusuru bilen bakas da sylemezse kendisi iin helal olmaz, yani sorumlu olur. (mam Ahmed) Byk afii lmihali) Sat eitli zamanlara balamak: Sat haclarn geliiyle kaytlamak caiz deildir. Ayn ekilde sat hasat, ekini dvme,

124

zm kesme ve koyun krpma zamanlaryla kaytlamak da caiz deildir. nk bu iler ileri geri olmaktadr. (Hidaye Tercmesi) Satran oynamak: Satran, dnme ve akl kullanmaa sevk eden bir oyundur. artsz olduu takdirde baz sahabe ile afii mezhebine gre caiz ise de Hanefi Maliki ve Hanbeli mezheplerine gre haramdr. (Halil Gnen-Fetvalar) Satran oyunu Sahabei Kiram dneminde bilinmekteydi. Bu konuda ihtilaf vardr. bni Abbas ra ve Ebu Hureyre ra mbahl zerinde durmu, Hz. Ali ra ve dier bir ksm sahabei kiramda kumar noktasn ele alarak haramln esas almtr. Molla Hsrev Satranla kumar oynarsa yahut satranla oyalanp namaz terkederse ahidlii kabul edilmez. Fakat kumarsz ve namaz terketmeksizin sadece satran oynamak bize gre (Hanefi) mekruh ise de mam afiye gre satran mbah olmakla, onda itihada mesa vardr. Tavla ve dama ise bunun zddnadr, nk her ikisi de eran yasaklanmtr. Zahirr Rivayeye gre tahrimen mekruhtur. (ibni Hmam, Molla Hsrev, Mlteka) (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) Satran, tavla, on drtlkler gibi her eit oyun oynamak mekruhtur. Eer kumar sz konusu olmayp sadece elence maksad ile ise, o zaman vakit zayi etmek olduu iin yine iyi deildir. (Hidaye Tercmesi) Sava halinde namaz klmak: Gs gse sava halinde, nmazn velli bir ekli yoktur. Askerlerin her biri kendi bana muktedir olduu halde yryerek, durarak, binek zerinde, yz kbleye doru olsun olmasn namaz klabilir. Ruku ve secdeleri iaretle yapar. Yani bann hareketiyle ruku ve secdeleri yerine getirir. Bu halde namaz klarken savan gerektirdii hareket ve darbeler mazeret saylr, yani sakncas yoktur. Ancak namaz esnasnda barp armak ve konumak mazeret saylmaz. Ayrca mkellef olan kimse, iinde bulunduu her iddetli korku halinde, mesela akan selden veya yrtc hayvanlardan ka srasnda bu ekilde namaz klabilir. (Byk afi lmihali) Seferi namaz: Yolculua km bulunan kii, bir ihtiya iin memleketine geri dnse mukim olur. Bir ehirde memur olsa, asl kyne ziyarete gitse mukim olur. nk bu kii iki vatanldr. Bir kimsenin asl vatan kendisi, ailesi ve ev eyas ile tamamen baka bir ehre hicret edince batl olur. Bunun delili hicretten sonra Hz.

125

Peygamberin kendini Mekkede yolcu saymasdr. Hanefilere gre emniyet iindeyse seferde snnet namazlarn klar. Yolculua devam mecburiyeti varsa klmaz. Muhtar olan grte budur. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Bir kimse namaz klarken, mukim mi, misafir mi olduu hususunda pheye derse 4 rekat klar. (Ehli Snnet tikadGmhanevi) Vatan asli: Kiinin doduu veya evlendii yahut yerletii yerdir. lk vatannda kimsesi kalmad zaman bu vatan yalnz misli batl olur. lk vatannda ailesinden kalanlar varsa batl olmaz. Her iki vatanda da namazlarn tam klar. (bni Abidin-3) Selam verilmeyecek davranlar: aka yapan yalya, yalan syleyen kimseye, bo sz konuana, insanlara svene, sokaklarda kadnlarn yzne bakan kimseye tevbe ettii bilinmedike- selam verilmez. Gunyede de byledir. ark syleyene, bevl edene, gvercin uurana, hamamdaki veya baka yerdeki ak plaklara selam verilmez. Byle olanlarn verdii selam iade etmek gerekmez. Gyasiyyede de byledir. Gnahkarla karlanca selama nce balamamak esahh olan kavildir. (Fetevayi Hindiyye) Senet, ek ve bono sat: Senet, bono ve ek satmak veya satn almak caiz deildir. nk bunlar para veya meta deildir. (Halil gnen) Skk hallerde namaz klmak: Sizden biriniz namaza dururken helaya gitmek ihtiyac duyarsa nce helaya gitsin (Ebu Davud 1, Tirmizi, Darimi, Ahmed) Namaz skk bir ekilde klmann namaz bozmayaca grnde olanlar Hadisteki nehy, namazn dndaki kiilerle ilgilidir. Bizzat namazla ilgili deildir. Bilakis namazn hibir farzn terketmeden eda eden kimse iin iadesi gerekmez"dediler. afiler ve Hanbeliler bu grtedir. nce ihtiyacn giderilmesi sonra namaza durulmas menduptur. Hanefilere gre farzlara ve vaciplere dikkat edilmesi artyla bu halde klnan namaz sahihtir. Ancak namazda gerekli huzurun salanmamas sebebiyle mekruhtur. Zira namazda aranan husus huzuru kalp ile namazn eda edilmesidir. Bu bakmdan cemaatle namaz klarken abdestine skan kimse, ikinci bir cemaat bulamama ihtimali bile olsa namaz bozup, abdest ihtiyacn giderdikten sonra abdest alp namazn yeniden klar. (bn Abidin) afilerle Hanbeliler bu grtedirler. nsan gnlnn arzu ettii bir

126

yemek hazrken de yine namaza durmamaldr. (Ebu Davud Tercmesi 1) Skk durumda olanla alveri: Hanefiler Skk durumda olan kimsenin al verii geersizdir. Bu yle olur: Adam bir yiyecek, iecek, giyecek vb maddeyi almak zorundayken satc sz konusu mallar normal fiyatlarndan yksek, hatta fahi fiyatlarla satyor. Eer biri maln satmak zorundayken ok ucuza kapatlmak istense onun da hkm ayndr. Skk bir durumda olan kimseyi dk cretle altrmak da ayn kategoriye girer. Zarar vermek de zarara uramak da yoktur. (mam Ahmed, bni Mace) (slam 4 Said Havva) Svlardaki necaset miktar: Sv necaseti galizelerde az avu iinden daha az olanlardr. Balanm olmasna ramen az necasetle klnan namaz, mehur gre gre tahrimen mekruhtur. Kat necaseti galizede az dirhemden 2.17 grdan az olan miktardr. Elbisedeki hafif necasetin az, elbisenin drtte birinden az olandr. Bedende de necasetin bulat kol ve ayak gibi organn drtte birinden az olandr. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Sigara: Hanefi fukahas Haramn sabit olmas iin kati ve phesiz bir delil arttr hkmnde mttefiktir. Ttn insan sarho etmedii iin dier ikilerin yasaklanmasndaki illet mevcut deildir. Mminler nasl vacip olan bir ibadeti eda hususunda titizlik gsteriyorlarsa, tahrimen mekruh olan hususlarda da titiz olmak durumundadrlar. Hanefi fukahas; istihsan, kyas ierisinde mteala etmitir. Sigara, gerek insann salna gerekse malna verdii zarardan dolay mekruhtur. (Fkhi Meseleler-Yusuf Kerimolu) Bir anda zarar verenle, zamanla zararl olan arasnda haram olmalar bakmndan bir fark yoktur. Mali zarar da vardr. Gereksiz yere sap savurma! Zira bylesine sap savuranlar eytanlarn dostlardrlar. eytan ise Rabbine kar ok nankrdr. Sigarann haram olduuna fetva veren alimler unlardr: eyhl slam Ahmed Senhuri, brahim el-Likani, Ebu Gays el-Kaa, Dmek alimlerinden Necmeddin b. Bedreddin, Yemen alimlerinden brahim b. Ceman ve rencisi Ebu Bekir b. El-Ehdel. Hanefi olan eyh Ebu Sehl Muhammed bnul Vaiz der ki: Kati deliller onun mekruh oluunu, zanni deliller de haram

127

oluunu gstermektedir. Bu nedenle (tahrimen) mekruh olduunu savunuyor. Doktorlar ge de olsa sigarada lm mikrobu bulmulardr. ayet ulema bu maddede zarar olduu konusunda kesin bir karara varsayd hi ekinmeden onu haram klarlard. Bizim kanaatimiz haram olmas mekruh olmasndan daha kuvvetlidir. Alkanlk haline geldiinde biyolojik ve ekonomik zararn olaca kanlmazdr. (ada Meselelere Fetvalar- Yusuf el-Kardavi) Ttn, 15. asrdan sonra, slm lkelerine girmitir. O zamandan beri, slm ulemas onu imenin hkm zerinde durmulardr. yle ki: a. Bz limler, ttnn mbah olduunu sylemilerdir. Bunu syleyenler, ttnn zarar olmadn ve ri' tarafndan men'edilmediini ileri srmlerdir. Halbuki, bugn ttnn zararlar ilmen kesin ekilde ortaya kmtr. Zararsz olduu sylenemez. ri'nin men'etmediini sylemek de doru olmasa gerektir. Zira ri', her haram ismen tek tek zikretmemitir. Hkm, sadece sarih ve husus naslarla deil, naslarda geenlerin haram kln illetlerine bakarak yaplan kyas ve istidll yollaryla da verilebilmektedir. Bu bakmdan hakknda sarih nas olmayan bir nesne hakknda kyas ve istidll yoluyla bir hkm verilmesinde hibir mni yoktur. b. Bzlar da sigara imek mekruhtur, demilerdir. Bunlar, kyasla sbit bir hkme, haram demekten ekinmeleri ve sigarann zararlar hakknda kesin bilgi shibi olmamalar yznden bu hkm vermilerdir. c. Bzlar da sigara imek, zellikle tiryakisi olmak haramdr, demilerdir. Bunlarn mesnedi ise, sigarann vcuda zarar vermesi, israf olmas ve nafaka mkellefiyetinde darla yol amas gibi sebeplerdir. Bu 3 sebebden biri gerekletii yer ve durumda, sigara imek haramdr. Bunlar gereklemez ise, mekruhtur. (slam lmihaliMehmed Dikmen) Hem iene hem de o ortamda bulunan ahslara ve evreye verdii zararlar, israf ve haklarn ihlaline yol aabileceinin kuvvetle muhtemel olmas dikkate alnarak, sigara imenin kural olarak dinen harama yakn mekruh saylmas gerekir. Ancak beden verdii zarar ilmen ve tbben aklk ve kesinlik kazanmsa,

128

ak bir israfa ve kiinin nafaka ykmlln etkileyip aile fertlerinin ve bakmakla ykml bulunduu kimselerin nafakasn ksmasna yol ayorsa, zorunlu harcamalardan ve asli ihtiyalarndan bile fedakarlk yapmaya zorluyorsa, o takdirde sigara imenin dinen de haram olduu sylenebilir. Nargile ve enfiye gibi alkanlklar da bu erevede deerlendirilebilir. (Diyanet slam lmihali-2) Ttn imenin hkm de bundan anlalr. urunbulali bunu Vehbaniyye erhinde u szleri ile manzum olarak anlatmtr: Ttn satmak ve imekten men edilir. Oruta onu ien phesiz iftar etmi olur. ayet faydal zannederse keffaret vermesi de lazm gelir. (bni Abidin-4) Ttn 15.asrdan sonra yeni dnyadan islam lkelerine girmitir. Ttnn mbah olduunu syleyenler zarar olmadn ve ri tarafndan men edilmedii deliline dayanmlardr. Halbuki, sigarann zarar bugn ilmen, kesin olarak bilindii iin zararsz denemez. Hkm kaynaklar yalnz sarih ve hususi nasslar deildir. Nasslarda geenlerin haram kln sebeplerine baklarak yaplan kyaslar ve dier istidlal yollar vardr. Sigara imek mekruhtur diyenlerin dayana, kyasla sabit bir hkme haram demekten ekinmeleri ve sigarann zararlar hakknda kesin bilgi sahibi olmamalardr. Sigarann haram olduunu syleyenlerin delilleri zarar, israf ve nafaka mkellefiyetidir. Netice olarak denebilir ki, bu sebepten birisinin gerekletii yer ve zamanda sigara imek haramdr. Bunlar gereklemez ise mekruhtur. Her iki durumda da sigarann iilmemesi, terkedilmesi dince gereklidir. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Sigarann mutlak haram olduunu syleyenlerin tutunduklar deliller, onun mutlak mubah olduunu syleyenlerin delillerinden hem daha ok hem de daha tutarldr. Sigarann hkm mutlak haramla, mutlak mubahn orta noktasndan mutlak harama daha yakndr. Buna da tahrimen mekruhtur denilebilir. Haram diyenler arasnda urunbulali, Mesiri, Ed-Drrl Mnteka sahibi Selim es-Senhuri, brahim el-Lekkani, Halid b. Ahmed, bni Haldun, Necmeddin el-Gazzi, Kalyubi, bn Allan, Ahmed elBehuti. Haramlk gerekelerinden bazlar Bu kiilerin az kokar bu da srekli camiye gelmemelerini gerektirir. Ayeti kerimede Mmin erkekler ve mmin kadnlara hak etmedikleri bir eyle

129

eziyet edenler phesiz ak bir buhtan ve gnahtan yklenmilerdir. (Ahzap:58) Sigara ienler imeyenler iin kmsenmeyecek bir eziyettir. Eza veren ey ayn zamanda pisliktir. Ayette habis (murdar) eylerin haram klnd bildirilmitir. (Araf:157) Sigarann teneffs edilen ksm dumandr, yani atetir. Sululara ceza arac olarak yaratlan eyler insanlar iin nimet olamazlar. Sigara hibir faydas bulunmayan safi bir israftr. sraf ise haramdr. Sigara abesle itigaldir. Sigara islam alemine hristiyan ve yahudilerden gemitir. Sigara insan iin zararl bir eydir. zarar ve zarara mukabil zarar yoktur Kendi kendinizi ldrmeyin(Nisa:29) Kendinizi kendi ellerinizle tehlikeye atmayn (Bakara: 195) Sigara bir eit uyuturma etkisi yapmaktadr. Sigara en azndan phelidir. Byle eylerde hadiste de belirtildii gibi harama drr. Sigara konusunda islam halifesinin yasaklamas sz konusudur. Sigara insan ibadetten ve zikirden alkoyar. Sigara tiryakileri oruca zor tahamml ederler. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Fakat her halkarda ttn ziraat ve sigara alm satm yapmaktaki mahzur iilmesinden daha azdr. nk sigarann maddesi bizzat (li-aynihi) pis deildir. (Fetvalarla ada HayatFaruk Beer) Her yl ABDde 440 bin, ngiltere de 120 bin insan sigara nedeniyle lmektedir. Tm dnyada bir yl iinde lenlerin saysnn 13-14 milyon olduu tahmin edilmektedir. (Ribat Dergisi 169.say) Sigara kokusu ve cemaatle namaz: Sigarann zarar bugn tbben sabit olduundan, cami ve cemaatine gitmesine engel olan sarmsak ile soan kokusu kadar kerih grldnden onu imemek daha uygundur. (Halil Gnen) Sigorta: Hibir tereddt olmadan Allaha tevekkk baz havassn hli ve kr olabilir. Resuln mmetine tavsiyesi tedbirdir. Sigortada tedbirlerden biridir. Ancak sigorta, insanlarn istikbal endiesini, kaza ve felakete urama korkusunu istismar ederse islamn bunu meru grmesi dnlemez. Bilinen sigorta eidi vardr. 1- Devlet sigortas, 2- yelik sigortas, mesela bir i koluna mensup yelerin, ilerinden birinin kaza ve felakete urad zaman yardm edilmek zere periyodik bir mebla vermeleriyle gerekleir. Bu da merudur, tevike deer bir sigorta

130

eididir. 3- cretli sigorta. Bir sigortacnn kaza, yangn vb durumlarda zarar demek, bunlar meydan gelmezse hibir ey dememek zere bir ahsla cretli sigorta akdi yapmasyla vcut bulur. Bu ekil bilhassa sigortacnn kazanc asndan islami ahkama aykrdr, ancak zaruret halinde (dier sigorta eitleri bulunmadnda) caiz olabilir. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Mslmanlarn pirimli sigorta irketleri kurup iletmeleri caiz deildir. slami sigorta kurumlarnn bulunmad lkelerde mslmanlar, mallarn ve salklarn hayatlarn deil- mevcut sigorta irketlerine de sigorta ettirebilirler. (Helaller ve HaramlarHayrettin Karaman) Mal ve hayat sigortalar yaklak yz yl nce km ve islam alimleri bununla ilgili eitli yorumlar yapmlardr. slam alimlerinin bir ksm, sigorta irketi haramdr demi, bazlar da iinde faiz olmamak artyla helal olduuna hkmetmitir. Haramdr diyenlerin delilleri unlardr; nk bu akidde aldanma mevcuttur. Bir nevi kumardr. Faiz ihtiva etmektedir. Bakasnn mal haksz yere alnmaktadr vb sebepler ileri srmlerdir. Helaldir diyenlerin delilleri ise unlardr: Sigorta akdinin bir sat akdi olmadn, aksine felakete uram kimselerin zararnn hafifletilmesi iin bir yardm ve dayanma akdi olduunu, ayrca zarara urayan kiinin tek bana bu yk kaldramayacan, ancak bakasnn yardmyla bu felaketi izale edecei gibi sebepler ileri srmlerdir. (Byk afi lmihali) Kapitalist sistemde herkesin hayatn sadece kendi imkanlarna dayanmas esastr. Eer bir kii yall iin bir kenara bir koymazsa, yallnda yoklukla yz yze gelebilir; eer bir kii ocuklarna bir brakmadan lrse, ocuklar bir para ekmek bulamadan kap kap dolaacaklardr. Hasta olduunda birikmi paras olmayan kii tedavisini bile salamaya muktedir olamayacaktr; evi yanan, iflasa urayan veya bana baka bir eit ani felaket gelen kii yine bir birikimi yoksa hibir yerden hibir destek bulamaz. slam, beytl ml varolduu srece sizin iin hibir alk ve barnak yokluu tehlikesi olmayacaktr. (Siret Ansiklopedisi-2) Svmek: Eer bir kimse bir bakasna Ey orospunun olu diye sver ve o kimsenin annesi de sa olmad iin onun yerine olu

131

davac olursa ona ceza lazm gelir. (Hidaye Tercmesi) Bir kimsenin bir mslmana zina isnad etmeyip, sadece ona fask, kafir, habis yahut hrsz demesi de idari cezay gerektirir. (Hidaye Tercmesi) Susuz kalmak ve iki imek: Bir ahs arap imeye zorlansa veya haram oldunu bilmeyerek ise cezalandrlmaz. Susuzluu gidermek iin iki ierse cezalandrlr. nk iki susuzluu gidermez. (Ahkamus Sultaniyye-mam Maverdi) Snnetle farz arasnda konumak: Snnetle farz namaz arasnda konumak namaz ifsad etmezse de sevab eksiltir. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Snnet namazlar: Snnet namazlar farzlarda meydana gelen eksiklikleri tamamlamak ve kyamet gnnde Allahn huzurunda farzlardaki eksiklikler iin bir gereke olarak kullanlabilir. Muhakkik alimler, imamn mstehap namazlar sk sk terketmesi gerektiini sylemilerdir. nk cemaat zamanla bu namazlar vacipmi gibi alglayabilir. nsan bankalarda yatan maln ve servetini artrmay dnr de niin Allah katnda deer ifade edecek olan iyiliklerini artrmay dnmez? Kyamet gnnde insann hesaba ekilecei ilk ey namazdr. lk nce farz namazlarna baklr. ayet farz namazlarn tam eda etmise braklr yoksa snnetlere baklr onda da eksiklikler varsa bu sefer nafile namazlara baklr. Farz namazlarndan eksik olanlar bu snnet ve nafile namazlaryla tamamlanr. unu da belirtelim ki bir mslman rknlerini, adaplarn ve artlarn tam manasyla yerine getirdii mddete farz namazlaryla yetinmesinde herhangi bir kusur ve gnah olmaz. Peygamber sav: Sadece farz namazlara, ne bir ekleme ne de bir eksitme yapmakszn klacan syleyen adam iin Eer sznde durursa felah bulur veya Eer sylediklerini yaparsa cennete girer buyurmutur (ada Meselelere Fetvalar- Yusuf el-Kardavi) Snnet namazlar evde klmak: Bu secde yerlerinin oalmas iin yaplr. Farz camide kldktan sonra eve gelip snneti evde klmak daha efdaldir. (Byk afi lmihali) Snnet namazlarn terki: Snnet namazlar snneti mekkede ve snneti gayri mekkede olarak ikiye ayrlr. Snneti mekkede olan namazlar, Peygamber sav efendimizin devaml klp pek az terketmi olduklar snnetlerdir. Bu snnetlerin yaplmas sevaptr.

132

Kasden terk edilmesinde azap yok ise de itab (azar) vardr. Ancak ar yorgunluk, hastalk vb durumlarda snnet namazlar terk edilebilecei gibi yolculuk esnasnda seferi durumda da terk edilebilir. Snneti gayri mekkede; Peygamber Efendimizin ibadet maksad ile arasra yapm olduklar eylerdir. Bu snnetlerin yaplmas gzeldir. Sevaba ve Peygamberimizin efaatine vesiledir. Klanlar, sevabn alrlar; terk edilmesi ise azarlanmay gerektirmez. (Fetvalar-Diyanet Vakf) Mesele hakknda Hanefi mezhebinden bni Nceym gibilerin afii grne meyletmeleri de hesaba katlarak, krkbe elli yalarndan sonra namaza balam birisi gibi ok fazla kaza namaz olanlarn, snnet yerine terkettii farzlarn kazalarn klmalar daha uygundur. Ancak bu gr tamim etmek ve bununla fetva vermek doru olmaz. (ada Meselelere FetvalarFaruk Beer) Snnetin terki: Snneti terk eden cehennem azabna layk olmaz. Fakat efaatten mahrum olup itaba layk olur. Snneti ileyen efaata nail olur. (Fetvalar-1 Nevzat Akaltun) arap imalatsna zm satmak: arap imal edecei bilinen kiiye zm rasn satmakta beis yoktur. nk bununla direkt masiyet sz konusu deildir. (Hidaye Tercmesi) iray iki yapan adama satarken maksad ticaret ise haram deildir. ki yapmas iin verilirse haramdr. (Ehli Snnet tikadGmhanevi) ark sylemek: arkc ve iirin gzeli gzel, irkini de irkin ve haramdr. Ancak, algl aletlerle olursa mutlaka caiz deildir. (Mhezzeb) Ashab Kiram ile byk islam alimlerinden iir ve kaside yazmam (sylememi) olan hemen hemen yok gibidir. Binaanaleyh iir ve ark syleyip yazmakta herhangi bir saknca yoktur, yeter ki islamn getirdii ller dahilinde olsun. (Halil Gnen-Fetvalar) ek gnnde oru: Bir kimse ek gnnde nafile oruca niyet etmi olursa, sahih olan kavle gre, bunda bir beis yoktur. Eer bu gnn Ramazandan olduu ortaya karsa, o kimse ramazan orucunu tutmu olur. aban ayndan olduu ortaya karsa, tuttuu oru nafile olur. Bu durumda orucunu bozarsa, kaza etmesi lazm

133

gelir. nk bu oruca aka nafile niyeti ile balamtr. Kadhanda da byledir. (Fetevayi Hindiyye) ek gn, yani Ramazandan olduu kesin olarak bilinmeyen abann otuzuncu gn Ramazan diye oru tutulamaz. Ancak eer istenirse nafile olarak tutulabilir. (Hidaye Tercmesi) eriat kabuk mu? Bazlar eriat, meyvenin kabuu gibidir, daha ii var, z var diyorlar halbuki insan kfre gtren szler ve fiillerle ilgili kitaplara baktmzda eriat kmsemek, hor grmek; herhangi bir yolu, sistemi, metodu, hkm ondan stn grmek, beenmek, balanmak kfr sebebi olarak saylmtr. Ancak biz biliyoruz ki bu mslmanlar eriat kk grdklerinden dolay byle sylemiyorlar. eriat daha gzel yaama adna bunu sylyorlar. Fakat ayn szn eriat kk grme manasna da geldiini bilip kelimeleri ona gre semek gerekir. yleyse tarikle srat kartrmayalm. Srat mstakiym de olmamz bize yeter. Baka yollara, hele eriat yetersiz grp, daha ileri gtreceini iddia eden yollara asla ihtiya yoktur. (Surelerle Yolculuk-Mustafa Uzun) evval orucu: mam Malikten: Ramazan Bayramndan sonra alt gn oru tutan hibir alim ve fakih grmedim. Ashaptan hibirisinden de bu konuda bir rivayet bana gelmedi. Ancak alimler, baz cahillerin bu alt gn Ramazana dahil etmelerinden ve bir bidat uydurmalarndan korkarak bunu mekruh bulmulardr. ayet alimler bu konuda ruhsat vermi olsalard, onlarn da bayramdan sonra alt gn oru tuttuklarn grrlerdi. (Muvatta 2mam Malik) Mekked nafile orulardan biri de evvalin alt gnnde tutulan orutur. Nitekim Eyyup raden Rasulullah savin yle buyurduu rivayet olunmutur: Kim Ramazan orucunu tutar ve ona evval ayndan alt gn ilave ederse, btn yl oru tutmu gibi olur. (Mslim-Syam:204, Tirmizi-Savm:53, Ebu Davud-Savm:58) Sevban raden Rasulullah sav yle buyurdu: Kim Ramazanda ve bayramdan sonra alt gn oru tutarsa btn seneyi orulu geirmi gibi olur. nk kim bir iyilik yaparsa onun iin on kat sevap vardr. (bni Mace-Syam:2,33 Nesai-Syam:39) (Allah Dostlarmam evkani) eyh deitirmek: mam Suyuti; Bir eyhe daha nce balanmken sonradan baka birine balanan insan bunlardan

134

hangisine balln srdrmesi lazmdr? Sorusuna: Ne buna ne ona balanmak mecburiyetinde deildir. nk balanma mecburiyetinin hibir asl yoktur. Zira tek asl ve esas islam cemaatine ve onun imamna balanmaktr demektedir. (Ruh Terbiyemiz-Said Havva) eyhi olmayann eyhi: eyhi olmayan, yani eri ilimleri retecek kimsesi bulunmayan, daha dorusu ne renen ve de renmeyi kabul eden kimse demektir. Bylelerinin eyhi eytandr. Ama ilim nda seyreden kimsenin eyhi ilim ve eriattr. Usl alimleri bizzat sahabinin szn kabul etmemilerdir. Sahabinin sz balayc deilken bakalarnn sz nasl balayc olabilir? Bu cmlenin anlam sadece bir tek ihtimal halinde sahih olabilir. yle ki; kendi kendine eri ilimleri renmeye gc olmayan cahil bir insan, bidat ve hurafeler iinde yzmektedir. badet ve muamelelerinde ve dier tasarruflarnda bilmeden hareket etmektedir. Byle bir kiinin eyhi phesiz eytandr. Ama kendi kendine renme kudreti olan ve sahih ilmin nda seyreden bir insann eyhi, kitaplar ve sahih ilimdir. ilmi ehlinden alan kimsenin eyhi de kendilerinden ilim ald kimselerdir. (Ruh Terbiyemiz-Said Havva) eyhin resmini pmek: ster eyh, ister alim veya herhangi bir byn resmini, ona tazim ve ondan himmet beklemek niyetiyle tamak ve pmek caiz deildir. nk bu hem dinimizin sadece Allahtan yardm dileme prensibine aykr; hem de batl din mensuplarnn resim ve ekillere tapmalarna benzemesi asndan mahzurludur. (Fetvalar-Diyanet Vakf) eyhin vasta olmas: Gnmzde baz insanlar btl bir kyas yaparak yle diyorlar: Efendim, nasl ki bir belediye bakannn, devlet bakannn yanna girmek, herhangi bir iini grmek iin bir adamn bulman gerekiyorsa, Allaha ve Resulne ulamak iin de mutlaka bir vasta gerekir. Hatta direkt olarak Allaha ulalamaz. nce veli bir kula ulaacaksn. O seni yetitirecek, Resule ulatracak. Sonra Resul yetitirecek Allaha ulatracak bunlar tamamen islam d szlerdir. Peki islam d olduuna delilimiz nedir? Birincisi; Allahu teala ne belediye bakandr ne de devlet reisidir ki kapsnda kapclar bulunsun. Allah, peygamberlerin, velilerin, mridlerin nasl Rabbi ise, bizim de Rabbimizdir. Onlara kar baka bize kar baka deildir. Araya vasta konulmadan

135

kendisine ulalamayanlar zalimlerdir. kincisi; Fatihay okuyan herkes Ancak sana kulluk eder, ancak senden yardm dileriz ayetini okuyor. Bu Rabbimizle karlkl konumadr. Madem ki biz direkt Allahn huzuruna gidemiyorsak, Ona ulaamyorsak, ne diye kendimizi kandrp sanki Rabbimizin huzuruna kabul edilmi gibi karlkl konuma kipiyle konuuyoruz? Demek ki, bize ah damarmzdan daha yakn olan Rabbimizin huzuruna girmek, Ondan bireyler istemek iin herhangi bir vastaya ihtiyacmz yoktur. Eer byle olmayp da araclara ihtiya olsayd bu bize zulm olurdu. nk benim Rabbime her an ihtiyacm var. Ne zaman, ne isteyeceim belli olmaz ki. Ben her an araclar nasl bulacam. Kald ki araclar da zaten Rabbime muhtalar. (Surelerle Yolculuk-Mustafa Uzun) T Tadili erkan: Vaciptir. Rku, secde vb hareketlerde azalar kalkma, dorulma gibi durumlarda teskin olmaldr. yle ki, ruku ve secdede, bunlardan kalknca bir tesbih miktar mafsallar mutmain olmal, her uzuv mahallinde istikrar etmelidir. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Taklid: Taklid Maturidi mezhebine gre caizdir. Mutezile ulemasna gre caiz deildir. Bize gre taklid yapan kimse gnahkardr. Her ne kadar delilleri terk ettiinden dolay gnahkar olsa da mukallidin iman sahihtir. Sonunun kt olabileceinden korkmak haktr. (Ehli Snnet tikad-Gmhanevi) Tasavvuf ilmi: mam Rabbani der ki: Yarn kyamette bize sorulacak olan eriattr, tasavvuf deil. Cennete girmek, cehennemden kurtulmak ancak eriat uygulamaya baldr. lim ehli kendi kurtulularna ilave olarak evrelerindekileri de kurtarrlar. Ama tasavvuf ehli sadece kendilerini kurtarrlar. Bu yzden ehli ilim, ehli tasavvuftan stndrler. Eer sofi tasavvuf ilmi yannda eriat ilmini de alrsa o zaman kendisi de eriat alimlerine dahil olmu olacaktr. (48.mektuptan) (Tasavvufi Yorumlaryla Krk Hadis-Sadreddin Konevi) Seyyid Ahmed Rufai der ki: Tarikat, eriatn ayn, eriat da tarikatn ayndr. kisinin arasnda olan fark lafzdadr. Maddeten ve manen netice birdir. eriatn kabul etmeyip reddettii her ey zndklktr. Bilip bilmeyen birtakm kimse daima (filan yle dedi) (falan evliya byle sylemi) diye konumak nasl

136

olur? Bu szler, bu iler botur. Ancak ehli snnetten olan mctehidlerimizin sylediklerine uygun ise ona bakmalyz. Kulluk muamelesini, kulluk ilerini bunlarn dedikleri lde tasdik etmeliyiz, ilerimizi onunla ayarlamalyz, ondan sonra da tefekkr edebilirsiniz. (slam Dini) (kaz-Mehmet Gle) nsana ncelikle lazm olan, ehli snnet vel cemaat grnn iktiza ettii biimde, itikadn dzeltmektir ki bu zatlar, frkai naciyedir. kinci olarak, fkhi hkmlere gre, yararl salih amelleri ilemektir. ayet, tevfiki ilahi msait olursa, farzlar, snnetleri, vacipleri, mstehaplar, helali, haram ve pheli ileri renip anlatlan itikada ve amele dayal iki kanat dahi hasl olduktan sonra, hakikat alemi canibine umak mmkn olur. tikada ve amele dayal iki eyin husul olmadan; hakikat alemi canibine umak muhaldir. (Mektubat Rabbani-95.mektup) Sofiyye yoluna girmekten maksad; imann hakikat saylan eriata bal itikadlara kar yakini artrmaktr. Fkh hkmlerini yerine getirmekte kolaylk yolunu bulmaktr. , bunun tesinde birey deildir. (Mektubat Rabbani-207.ve 210.mektup) Meselelerden bir meselede, ulema ile sofiyye ihtilaf halinde olduu zaman, tam bir ekilde mlahaza edilince grlecektir ki, Hak ulema tarafndadr. (Mektubat Rabbani 266.mektup) Sonu olarak denilebilir ki, bugn tasavvufun tamamen kaldrlmas dncesinde olanlar olduu gibi, ilenmekte olan yanl inan ve amellerin temizlendii tasavvufu savunanlar da vardr. Bu isimlerden aklma gelen bazlar unlardr: Yusuf Kerimolu, Said Ramazan Bti, Yusuf el-Kardavi, Halil Gnen bu isimlerin banda saylabilir. Tavla oynamak: Tavla oynamak cumhuru ulemaya gre haramdr. Peygamber sav Tavla oynayan kimse sanki elini domuz et ve kan ile boyam gibidir. (Msnedi Ahmed ve Ebu Davud) (Halil Gnen-Fetvalar) Tavla ve iskambil oynayan gnaha girer. Sz de olsa, oyun da olsa insan ktle, gnaha, cehenneme gtrr. Resulullah sav bunlardan nehyetmitir. (Fetvalar-Nevzat Akaltun) Tavuk: Tavuk kesilip karn yarlmazdan, tyn yolmak iin kaynar suya atlsa o tavuk necis olur. (Bu surette o tavuk yolunup

137

karn temizlendikten sonra defa temiz su ile ykansa tavuk eti temiz olur.) (bni Nceym) (Fetvalar-Nevzat Akaltun) St, bal ve pekmez defa kaynamakla, arapla pien et defa kaynatlp soutmakla temizlenir. Keza ii yarlmadan yolmak iin kaynar suya atlan tavukta yledir. Fetihte tavuun ebediyyen temizlenmeyecei bildiriliyor. Ama Ebu Yusufa gre temizlenir. Buradaki illet tavuun kaynamakla pislii ekmesidir. Ancak et, kaynadktan sonra pislii iecek ve etin iine ileyecek kadar durmadka mezkur illet sabit olmaz. Kaynar su ile yolunan ette bunlarn ikisi de tahakkuk etmemitir. Zira su, kaynama derecesine varmaz. Et dahi suyun iinde yalnz scaklk cildin d ksmna ulaacak kadar durur. u halde kaynak su ile yolunan kuzu etinde evl olan, defa ykamakla temizlenmesidir. erefetl Eimme tavuk, ikembe ve kaynak ile ykanan kuzu hakknda buna kail olmutur. Bahr sahibi de onu tasdik etmitir. (bni Abidin-1) Tavuk vb hayvanlar usulne gre kesilip lnce, kolay yolmak iin scak suya batrlmas halinde yalnz derisi pislenir, pislenen deri ise ykamakla temizlenir ve yenir. (Helaller ve Haramlar-Hayreddin Karaman) Tayyi mekan: Kim bir veli iin tayyi mekan (Ayn anda birden fazla yerde bulunmak, gz ap kapayana kadar uzak mesafeleri amak) caizdir derse cahildir. Hatta bazlar tekfir etmitir. Irak ulemas; bu ancak mucize olur. Ona keramet diye inanmak cehalet veya kfrdr, demilerdir. Horasan ve Bat Trkistan ulemas onu bir keramet olmak zere ispat etmilerdir. Bu meselede mam Muhammedin bu sznden baka dier imamdan bir nakil yoktur. (bni Abidin-7) Taziri (dayak) gerektiren sular: ki ienlerin yannda bulunan ahs imese bile- iki phesi ile tazir olunur. Yanlarnda iki isesi bulunan ahs, tazir olunur ve hapsedilir. ki satan ve faiz yiyen mslman, tazir olunur ve hapsedilir. Keza, teganni edip, ark, trk syleyen, l iin bireyler syleyerek alayan ve kadn gibi davranan kimseler, tevbe edene kadar tazir ve hapsolunurlar. Nehrl Fakta da byledir. (Fetevayi Hindiyye) Tefsir kitab ve abdest: Kuran lafzlar tefsir ksmndan daha ok olursa o tefsiri abdestsiz tutmak haram olur. Dier halde bu tr kitaplar tutmak iin abdest almak menduptur. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli)

138

Tefsir kitaplarna abdestsiz el srlemez. Bunun dndaki dini kitaplara el srmek iin abdest almak menduptur. (Nimeti slamdan) (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Tek kii imamn neresinde durur: Ak olan rivayete gre tek kii imamn tam hizasnda durur. mam Muhammed ise Ayak parmaklarn imamn kesi hizasna koyar demitir. ki kii olursa arkada dururlar. Hadise gre efdali budur. bni Mesuddan gelen esere gre ise imamn ortada olmas da caizdir. (Hidaye Tercmesi) Telkin vermek: Hanefi mezhebine gre, definden sonra telkinden ne nehyedilir ve de onunla emredilir. Tercih yapmamakla beraber telkini meru grmlerdir. Baz kimselerin telkin verecekleri vakit, cemaati kabrin bandan uzaklatrmalarnn hibir mesnedi yoktur. (Drretl Fahireden) (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) Cenaze defnedildikten sonra telkin yaplmaz. Ama yaplrsa mni de olunmaz. Cevhere de bunun ehli snnete gre meru olduu bildirilmitir. u kadar demek kfidir: Ey fulan olu filan! Hangi dinde olduunu hatrla ve Rab olarak Allaha din olarak islama, Peygamber olarak da Muhammede raz oldum de Ya Rasulallah babasnn adn bilmezse ne yapacak? Diyenler oldu. Adem ile Havvaya nispet eder buyurdular. Kabirde soru sual edilmeyene telkin yaplmamaldr. Esah kavle gre peygamberlerle mminlerin ocuklarna kabirde sual yoktur. (bni Abidin-3) Teravih namaz: ki rekatta bir selam vererek klnr. Drt rekatta bir selam vererek klnmas sahih deildir. unu ifade edelim ki bu bir snnet namazdr, 20 rekat klmak art deildir. ki rekat, sekiz rekat veya yirmi rekat klnabilir. (Byk afii lmihali) Vitirden nce ve sonra klnabilir. Bir kimse teravihin bir ksmna yetiemezde imam vitire kalkarsa, imamla birlikte vitiri klar; sonra da yetiemedii ksmn tamamlar. Teravih yirmi rekattr. Fethul Kadirde beyan olunduuna gre delilin muktezas sekiz rekatn snnet olmasdr. Kalan mstehabdr. (bni Abidin-2) Teravih namaznda acele etmek: Namazlarn kalbi ve bedeni huudan yoksun klan veya kldranlara tavsiyem udur: Teravih namazlarn huusuz yirmi rekat klmaktansa sekiz rekat huulu klmak daha hayrldr. (ada Meselelere Fetvalar- Yusuf elKardavi)

139

Teravih namaznda ilenen bidatlar: Teravih namaz klarken her iki veya drt rekatn selamndan sonra; mezzin, cemaat ve hatta imamlar hep bir azdan yksek sesle ilahi, salvat ve tekbirler getirmeleri de snnete muhalif ve mekruhtur. Bunlar bidattr. Zira tervihadan maksat, klnan rekat kadar istirahat yapmak ve huzuru bozmadan sessiz olarak tesbih, tehlil veya tefekkr gibi amel ve hallerle megul olmak snnete uygun olandr. Teravih namazn klmak iin mahalle camilerini brakp baka camilere giden gnahkarlarn halleri de ayr bir bidattr. (slama Sokulan Bidat ve Hurafeler-Mustafa Uysal) Teravih namaznda niyet: Her iki rekat banda, tervih iin niyet etmeye ihtiya yoktur. Esah olan da budur. (Fetevayi Hindiyye) Teravih namaznda her selamdan sonra, namazdan klaca iin, yeniden niyet edilmelidir. Hilaftan kurtulmak iin bunun daha ihtiyatl olduunda phe yoktur. (bni Abidin-2) Tesbih kullanmak: Gsteri olmamak artyla tesbih kullanmakta beis yoktur. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Teehhdde dua okumak: kinci teehhdden sonra Kuran ayetlerine ve varid olan dualara benzer dualar istendii kadar yaplabilir. Zira bni Mesud ra rivayetine gre Peygamber efendimiz sav ona: Teehhdden sonra dualarn en gzelini ve senin houna en ok gidenini se (Ebu Davud) (Hidaye Tercmesi) Teehhde ve parmak: Elleri uyluun zerine koyar. Parmaklarn aras az alr, ular dizlerin zerine konur, fakat en sahih olan gre gre, ellerle diz kapaklar tutulmaz. Mutemed olan gre gre, kelimei ehadet getirirken sa elin iaret parma, L derken kaldrlr, illallah derken indirilir ki bu kaldrma ve indirme iaretleri ile Allahn einin bulunmad teyid edilmi olsun. Oturuta parmaklarn hibiri yumulmaz. (slam Fkh Ansiklopedisi-Vehbe Zhayli) Drt mezhebe gre de snnettir. Hanefiler, teehhdn sonunda Lailahe szn sylerken iaret parman kaldrr illallah szn sylerken iaret parman indirir. (Din Grevlisinin El Kitab-Mevlt zcan) ehadet getirirken ehadet parmayla ehadette bulunmaz. Fetva buna gredir. Lakin mutemed olan kavil Kemal, Halebi, eyhul slam vb gibi mteahhirinin sahih bulduklar kavildir ki o da ehadet parma ile iaret etmesidir. nk Peygamber sav

140

bunu yapmtr. Ulema bu kavli mam Azam ile mam Muhammede (tarafeyn) nispet etmilerdir. Nefi ederken kaldrr, ispat ederken indirir. aretin ekli ehadet getirirken orta ve ba parmak halka yaplarak ve kk parmakla yzk parmak yumularak, ehadet parma ile iaret etmektir. Aynide parmak kaldrmann mstehap, Muhitte ise snnet olduu bildirilmitir. Bu iki szn arasn bulmak iin snneti gayri mekked demek mmkndr. (bni Abidin-2) ...ehadet parmayla iaret ederdi. (Mslim) mam Muhammed, sa elin ba parma ile orta parman halka yapmak, dier iki parman yumarak ehadet parman kaldrmakla olur, der. Bazlar parmaklarn yumulmadan iaret edileceine, birtakmlar da ba parma dier parmaklarn altna getirmek sureti ile parma kaldracan syler. ehadet parmann kaldrlmasna lzum grmeyenler de bulunmusa da onlarn kavilleri sahih rivayetlere muhaliftir. ehadet parmayla iaret yaplrken tevhidi yani Allahn birliini, ihlas niyet etmek gerekir. (Sahihi Mslim Tercmesi-Ahmed Davudolu) Hz. Peygamber sav, sol elini dizi zerine yayar, sa elinin btn parmaklarn kapatarak, ehadet parma ile iaret ederdi. Gz ile de ona bakard. (Mslim, Ebu Avane, bni Huzeyme. Humeydi Msnedinde yine Ebu Yala Msnedinde bni merden salam bir isnadla u ilaveyi yapmlardr: Bu eytann figandr. Hibir kimse, onun byle yapmasndan tr yanlmasn Humeydinin kendisi de parman diker ve yle derdi: Mslim b. Ebi Meryem diyor ki: bana bir adam amdaki bir kilise de Peygamberlerin namazda byle yapar vaziyette resimlerini grdn nakletti. Ben derim ki bu ho ve garip bir nktedir. Senedi de o ahsa kadar salamdr. Hz. Peygamber sav ehadet parmayla kbleyi iaret ettii zaman ba parman orta parmann zerine koyar (Mslim, Ebu Avane) bazen de bu iki parma ile halka yapard (Ebu Davud, Nesai, bnul Carud elMunteka, bni Huzeyme, bni Hibban, es-Sahih salam bir isnadla. bni Mulakkn da hadisin sahih olduunu sylemitir. Hadisin bni Adiyyde de bir benzeri vardr. mam Tahavi bununla dua ederdi ifadesi hakknda yle diyor: Bu hadiste olayn namazn sonunda olduuna delil vardr. Ben diyorum ki yine bu hadiste iaretin ve parman hareketinin selama kadar devam etmesinin snnet

141

olduuna delil vardr. nk dua selamdan ncedir. Bu Malik ve bakalarnn mezhebidir. mam Ahmede sormular Kii parma ile namazda iaret eder mi?diye. ahmed kuvvetli bir ifade ile evet cevabn vermitir. bni Hani bunu Mesailinde nakletmektedir. Buradan anlalmaktadr ki; teehhdde parma hareket ettirmek Hz. Peygamberden km bir snnettir. Ahmed ve dier hadis imamlar bununla amel etmilerdir. Bunun namaza yakmayan abes bir ey olduunu iddia eden bir takm kimseler Allahtan korksunlar. Onlar byle yapmann Hz. Peygamberden sabit olduunu bilmelerine ramen bu dnceyle parmaklarn hareket ettirmiyorlar. Onlar bunun tevilinde de Arap slubunun delalet etmedii tarzda tevilinde zorlanyorlar ve mctehidlerin anlaylarna muhalif hareket ediyorlar. Ne gariptir ki; onlardan bir ksm, sz snnete ters dse de, bu meselenin dndaki meselelerde imam mdafaa ediyorlar. Delil olarakta unu ileri sryorlar: imamn yanldn sylemek o mctehidi ktlemek ve ona saygszlk etmektir. Sonra bunu unutuyorlar, bu salam ve Hz. Peygamberden sabit olan snneti reddedip onunla amel edenlerle de alay ediyorlar. Bilerek veya bilmeyerek bu alaylarnn kendi imamlarn da iine aldnn farknda deiller. nk, snneti bize getiren bizzat Odur. Snnetle amel etmek onunla alay etmektir. aretten sonra parma indirmek, ya da onu Kelime-i Tevhiddeki (L) ve (illa) lafzlar ile kaytlandrmak ise, tamamen snnette yeri olmayan, hatta bu hadisin delaletine ters den bir husustur. ehadette parman hareket ettirilmeyeceini bildiren hadis, isnat ynnden sabit ve salam deildir. Salam bile olsa hadis olumsuz mana bildirmektedir. Bu hadis ise olumlu mana ortaya koymaktadr. Alimlerce bilindii zere, mspet mana menfiye tercih edilir. Hz. Peygamber sav parman kaldrd zaman hareket ettirerek dua ederdi. (Ahmed, Bezzar, Abdulgani elMakdisi, hasen bir isnadla Beyhaki) Hz. Peygamber her iki teehhdde de byle yapard. (Nesai, Beyhaki sahih bir isnadla) (Hadislerle Hz. Peygamberin Namaz Klma ekli-Elbani) Tevazu: Ali raden: e ey tevazunun badr. 1. Kiinin rastlad kiiye nce selam vermesi 2. Meclisin aa yerinde oturmaya raz olmas 3. Riya ve gsteriten holanmamas. (Kenz) (Hayats Sahabe-3)

142

Teyemmmde yzk: Fakihler, teyemmm esnasnda, abdestin hilafna teyemmmde yzn karlmasn beyan etmilerdir. (Hidaye) Top oynamak: Top oynamak namazn terkine vesile olursa veya islama muhalif baka hareket olursa o cihetten haram olur. Yoksa haddi zatnda haram deildir. (Halil Gnen-Fetvalar) Tuvalet yeri ve kble: Eer o yer, abdest bozmak iin tahsis edilmise (tuvaletler gibi) yz veya srt kbleye vermek caizdir. (Byk afii lmihali) Tp bebek: Kadn veya eindeki bir kusur sebebiyle, tabii iliki ile gebeliin gereklemesi mmkn olmad durumlarda dllendirilecek yumurta ve sperm, her ikisi de nikahl elere ait olmak, doacak ocuun maddi, ruhi ve akli sal zerinde olumsuz bir etkisinin olmayaca tbben sabit olmak artyla, tbbi usllerle gebe kalmalarnda, islami hkmler asndan bir saknca yoktur. (Fetvalar-Diyanet Vakf) 1986 ylnda Ammanda yaplan slam Konferans Tekilatna bal slam Fkh Akademisi bu konuda u sonuca varmtr: 1- Kocann sperminin yabanc bir kadndan alnan yumurta ile dllendirilerek karsnn rahmine yerletirilmesi, 2Yabanc bir erkekten alnan spermin kadnn rahmine yerletirilmesi, 3- Oluan embriyonun baka bir anne adayna yerletirilmesi, 4- Yabanc erkek ve yabanc kadn hcresinin dllendirilerek kadnn rahmine yerletirilmesi, 5- Kocann spermi ile karsnn yumurtasnn darda dllendirilmesiyle oluan embriyonun, kocann dier karsnn rahmine yerletirilmesi eklinde yaplan suni dllenme ve tp bebek uygulamalar, islamn bu konuda koyduu temel ilke yasak ve amalara ters dt iin eran caiz deildir. Buna karlk kocann spermi ile kadnn yumurtalar alnarak oluacak embriyonun kadnn rahmine yerletirilmesi ilemi ihtiya halinde bavurulabilecek, tedavi karakteri tayan ve dini ilkelere de ters dmeyen bir yol olup dini bir saknca tamaz. (Diyanet slam lmihali-2) Trbe yapmak: Cabir raden rivayet edilmitir ki, Efendimiz sav, kabirlerin kirelenmesini, zerinde oturulmasn, bina yaplmasn yasaklamtr. (Mslim) (Tevhidin Hakikati-Yusuf el-Kardavi) Bugn birok insann yapt gibi, kabrin imento ile ina edilmesi tahrimen mekruhtur. (Yalnz byk zatlarn, din

143

alimlerinin mezarlarn duvarlarla evirmenin ve zerlerine kubbe yapmann bir sakncas yoktur.) (Byk afii lmihali) Kabirleri ina edip zerine sanduka yerletirmenin stne perde ekmenin ve ba tarafnda sark sarmann islamda yeri yoktur. (Fetvalar-1 Halil Gnen) Hz. Ali ra, Ebul Heyyac el-Esediyi Yemene gnderir ve kendisine yle der: Resulullahn gnderdii bir i iin seni gnderiyorum, Yerden yksek ne kadar kabir varsa yk ve ne kadar heykel varsa yerle bir et. (Mslim Cenaiz:93) (Tasavvuf ve slambrahim Sarm) Peygamberimiz sav: Onlar, aralarnda bulunan iyi bir adam lnce mezar banda mabed yaparlar, sonra da bu mabedi o grdnz resimlerle sslerler. Onlar Allahn kt kullardrlar. (Buhari, Mslim, Nesai) Trbelerde namaz: mam Ahmed ve dier fkhlardan gelen delillere gre islam dininde, cami ile kabrin bir arada bulunmasna ynelik icma yaplamaz. Bunlardan hangisi nce yaplm ise dieri nce yaplann yanna ina edilemez. nce yaplan yerinde braklr. kisinin bir arada bulunmas caiz deildir. Yannda kabir bulunan bir camide namaz klmak caiz deildir. (bni Kayymdan) (ada Meselelere Fetvalar- Yusuf el-Kardavi) Namaz klann arn yaknlnda, karsnda kabirler olup, gzn onlara ilise kerahet vardr. (Abdurrahim) (FetvalarNevzat Akaltun) Rasulullah sav yle buyurmulardr: Habeliler yle kimselerdir ki, ilerinden salih bir kimse lnce, hemen onun kabrinin zerine mescid yaparlar ve resmini de o mescide koyarlard. te onlar Allah katnda halkn en erlileridir (BuhariMslim) nsanlarn en erlileri, kyamet koptuu zaman hayatta olanlar ve kabirleri mescid haline getirenlerdir (Ahmed-Ebu Hatim) Trk liras verip, dolar almak: Mesel 1000 Amerikan dolarnn
bugnki deeri kadar Trk liras verip bir yl sonra demek zere 1200 Amerikan dolar alnamaz. nk bunlar birbirlerinin yerine geebilen eylerdir. (Abdlaziz Bayndr-Faiz ve Ticaret)

Ttn sat: Benim kanaatime gre ttn tiryaki olarak imek haram, ara sra bir iki tane imek ise mekruhtur. ilmesi haram ve

144

mekruh olan bir nesneyi yetitirmek ve satmak caiz deildir. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) V Vaaz m Kuran m?: Vaaz dinlemenin evla olmas, Kuran ayetlerini anlayp, eri manalarn tedebbre ve hikmetli vaazlarndan istifadeye kudreti olmayanlara mahsustur. nk bunlara kudreti olan bir kimsenin Kuran dinlemesinin evla hatta vacip olduunda phe yoktur. Cahil byle deildir. O Kuran okuyandan anlamadklarn muallimden ve vaazndan anlar. Binaanaleyh bu onun iin daha faydaldr. (bni Abidin-2) Vade fark koymak: Al veri pein olursa normal olarak kr etmek tabii olduu gibi vadeli olursa da insaf dairesinde kar taraf ykmadan belirtilen zaman lerek kr elde etmekte tabiidir. Her tarihte bu tip al veri olmutur. Yani al verite vade fark alnmtr. Al verite vade farkn eklemek cumhuru ulemaya gre caizdir.(Neyll Evtardan) (Halil Gnen) Ebu Hanifeye gre, para tedavlde olduu srece, deeri ister artsn, ister eksilsin, bor aynen denir. Para deerindeki deimenin, denecek miktar zerinde bir etkisi olmaz. mam Ebu Yusufa gre, szlemenin yapld tarihteki deeri, kullanlmakta olan bir baka para veya altna gre takdir edilip denmesi gerekir. mam Muhammede gre ise, bu durumda szlemenin yapld zamana deil; parann deerinin deitii zamana itibar edilir. Gnmzde parann ok sk deer deitirdii gz nne alnarak, Ebu Yusufun fetvasyla amel edilmesi, ayrca taraflarn helallemeleri yerinde olur. (Fetvalar-Diyanet Vakf) Vadesinde denmeyen borlarn makul ve ekonomik bir vade fark ile tahsil edilebilmesi iin karlkl rzayla ilk akdin bozulmas (ikale yaplmas) yine karlkl rzayla ayn maln ayn mteriye yeni bir fiyatla satlmasdr. Fkh kitaplarnda satlan maln mevcut olmas halinde bu ilemi caiz grmektedir. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Bir sat ierisinde, iki sat caiz olmaz: (vadeli sat ve vade fark) Gnmzde en ok tartlan konulardan birisi de; bir maln "pein" ve "vadeli" satndaki, fiyat farkdr. Bir mal; pein "bin liraya" satn alnabilirken, vade sresine gre "bin ikiyz" veya "bin beyz" liraya alnabilmektedir. Mal ayn olduuna gre; fiyatn farkllamas "vade faktrne" dayanyor

145

demektir. Bunu "Pazarlk sonucu maln fiyatnn farkl olabilecei" tezi ile izah etmek mmkn deildir. Zira ticari piyasada bir maln "Pein" ve "Veresiye" fiyatlar; faiz oranlar ve enflasyon dikkate alnarak ilan edilmektedir. Gnmzde birok mellif; vadeli sattaki vade farkn pazarlkla izah ederek, fetva vermektedir. Esasen ticaretle uraan birok m'min: "Pein ve vadeli sat arasnda fark olmazsa biz ayakta duramayz. Vadeli satlar takip iin, ayrca eleman grevlendiriyoruz" diyerek, iinde bulunduklar durumu izaha gayret ediyorlar. Parann deerinin srekli dmesini de; ayr bir delil eklinde ele almaktadrlar. Dar'l slm'da para; "itimad senedi" deil, bizzat maldr. Esasen er'an satn: "Maln, mal ile mbadelesidir" eklinde tarif edilmesinin sebebi de budur. Para, altn, gm veya bunlarn yerine kaim olacak nakit (kaime) dir. Gnmzde de kullanlan T.C. paras ise; belli bir mal karlnda baslmamakta, "timad senedi" mahiyetini korumaktadr. Emisyon (fazla para basmak) ise; deerini deitirmektedir. Bu deiiklik; bazen ok ksa srede olmaktadr, cehalet sreklidir. imdi konunun Dar'l slm'daki durumunu izaha gayret edelim. Abdullah bn-i mer (ra)'den rivayet edildiine gre Resl-i Ekrem (sav) Hz. Attab b. Esed'i Mekke-i Mkerreme'ye vali olarak gnderirken: "- nsanlarn, bir sat ierisinde iki sat yapmalarna msaade etme, yasakla" emrini vermitir. Hanefi fkahas: "Bir maln, pein "u fiyata" vadeli (veresiye) "bu fiyata" sattm" eklindeki ifadelerle satlmas caiz deildir" (mam- Kasani-El Bedai's Senai-Beyrut: 1974 C: 5, Sh: 158 vd. Ayrca eyh Nizamdinni ve Heyet-El Feteva- HindiyyeBeyrut: 1400 C: 3, Sh: 136, mam- Serahsi-A.g.e. C: 14, Sh: 36. Feteva- Bezzaziye-C: 4, Sh: 431) hkmnde ittifak etmitir. Mesela: "u buzdolabn pein olursa "110.000 TL", vadeli olursa "160.000 TL." karlnda sattm" gibi!.. Ancak mteri bu iki fiyattan birisini, ayn mecliste kabul eder ve mesela: "Ben vadeli olarak "160.000 TL." karl satn aldm" derse caiz olur mu? Yasaklamann illetini; maln fiyatndaki cehalete balayan mctehidler indinde bu caizdir. Zira cehalet ortadan kalkm, iki tarafn (icab ve kabulle) rzas sz konusu olmutur. Yasaklamann illetini; vade sebebiyle maln fiyatnn ykselmesine balayan mctehidler indinde caiz deildir. Zira Resl-i Ekrem (sav), "Kim bir sat ierisinde, iki sat yaparsa, ona iki fiyattan az olann

146

almak veya faiz yemek vardr" (Tac Tercmesi, Muvatta, Tirmizi, Ebu Davud) hadisinin zahiri esastr. nk bir eyin helal veya haraml hususunda ihtilaf hasl olursa, itiyaden uzak durmak (pheliden kanmak) gerekir" hkmn beyan etmilerdir. Hz. mer (ra)'in rivayet ettii bir Hadis-i erif'te: "Malum olan ribay terkettiiniz gibi, riba (faiz) ubesi olan ileri de terkediniz" buyurulmutur. ( mam Eb Bekir El Cessas-El Ahkam'l Kur'anBeyrut: 1335 C: 1, Sh: 465. (Not: bn-i Abidin "Mecmuati'r Resail" isimli eserinde bu hadisi zikretmekte ve "-ki sattan maksat, syledii iki fiyattan az olann kabul ederse mesele yoktur. ok olan kabul ederse faiz yemi olur" demektedir.) Pazarlk etmek; hem satcnn, hem alcnn er'i hakkdr. Sonu olarak ticaretle megul olan m'minlerin; bir sat ierisinde iki sat yapmaktan kanmalar, tek fiyat sylemeleri daha uygundur. Bu sayede "pheden" kurtulmu olurlar. mam Serahsinin konuyla ilgili olarak iki tespiti sz konusu. imdi bunlar gzden geirelim: Resuli Ekrem Sav Hz. Attab b. Esedi Mekkeye vali olarak gnderdiinde ona u talimat vermitir: Mekke halkn, bir sat iinde iki art (pein u, veresiye bu) komaktan ve seleften menet biz bu rivayeti esas alyor ve bununla amel ediyoruz. (El-Mebsut-Serahsi) Bu tespitte; kati bir tercih ortaya koymutur. Fakat ne gariptir bu tercih hi dikkate alnmadan; Mebsutun 13.cznn, 8.sahifesinde yer alan; ki fiyattan birisi zerinde anlama saland takdirde bu alveriin caiz olacan beyan eden hkm zikrediliyor. Sonu olarak yazara gre vadeli alverilerde aradaki fiyat farknda bankalardaki faiz oranlarnn etkili olmas ve ilgili hadisin illeti olarak; maln fiyatndaki belirsizlii grmesi nedeniyle bu tr alverilerden kanmak gerekir. Ancak yazar Trkiyedeki enflasyon gereinden de bahsetmeden geemez. (Fkhi MeselelerYusuf Kerimolu) i, terzi, boyac, tornac ve sobac gibi, yapt ite eseri veresiye yahut taksit iin konulan ayr ayr fiyatlardan biri zerinde anlasalar ve bylece belli bir fiyatla alveri kesinlese, bu ekilde yaplan akit sahihtir. Zira aktin shhat art olan fiyat belirlilik kazanmtr. (Mebsut) (Fetvalar 4-Nevzat Akaltun) Vahdeti vcut: Ali el_Kari: Herhangi bir insann, Allahn bir paras olduunu syleyenler btn tevhid dinlerinde kafir olur.

147

Syledikleri en byk kfr olmasna ramen, hristiyanlar her ey Allahtr, dememilerdir. Hibir kimse, yaratklar Yaratann ayndr; yaratan, yaratlann kendisidir, mnezzeh olan Hak, mebbeh olan halktr dememitir. (Firral Avn fi Mudai man Firavn) (brahim Sarm-Tasavvuf ve slam) Varislere yaplan vasiyet: Kiinin varisleri arasnda herhangi birine vasiyet etmesi geerli deildir. Zira Peygamber Efendimiz sav Cenab Allah her hak sahibinin hakkn vermitir. unu bilin ki, bir vrise vasiyet olamaz. (Ebu Davud, Tirmizi, bni Mace, Nesai) (Hidaye Tercmesi) Mslman olmayann vasiyyeti: Mslmann gayri mslime, gayri mslimin de mslmana vasiyyeti geerlidir. (Hidaye Tercmesi) Vatan asli: Vatan Asli; kiinin doduu veya evlendii yahut yerletii yerdir. lk vatannda kimsesi kalmad zaman bu vatan yalnz misli bir batl olur. lk vatannda ailesinden kalanlar varsa btl olmaz. Her iki vatannda da namazlarn tam klar. (Metin ksm bni Abidin-3) Vesile nedir?: Ey iman edenler, Allaha saygl olun, Ona (yaklamaya) vesile arayn (Maide:35) Bil ki, btn ykmllkler iki nevide toplanmtr. Bunlarn bir ncs yoktur. 1- Yasaklanm olan eyleri terketmektir ki Allaha saygl olun emriyle, ite buna iaret edilmitir. 2- Emredilenleri yapmak ki Allah cc buna, Ona (yaklamaya) vesile arayn buyruuyla iaret etmitir. yleyse bundan murad, Onun rzasn elde etmek iin kendisine ulatran vesileyi aramaktr ki, ite bu da ibadet ve taatlarla olur. (Tefsiri Kebir-Fahruddin Razi) Y Yahudinin yannda almak: Hz. Ali ra a olduu bir gn, bakrac bir hurma olmak zere bir yahudiye almtr. (El-Kenz, Tirmizi) (Hayats Sahabe-2) Ya gn: Ya gn kutlamalarn yapl amac ve dourduu sonular itibariyle deerlendirmek gerekir. Bu kutlamalarda ama, bir kiinin domu ve o anda kutlam olduu yaa gelmi olmasnn sevincini yakn arkada ve dostlaryla paylamaktan, bunu toplanp hoa vakit geirmek iin vesile yapmaktan ibaret olduunda, kutlamann mer ller iinde yaplmas artyla, mkul ve caiz olduunu sylemek gerekir. Ylba elence ve

148

kutlamalarnda da olduu gibi, bu tr kutlamalarn yabanc kltre imrenme ve taklit unsurlar galip gelirse sakncal olaca tabiidir. (Diyanet slam lmihali-2) Sradan ahslarn ya gnleri ile ilgili kutlama ve merasimlerin gnmzde dinle ilgisi kalmamtr, bunlar milli rfler haline gelmi, hatta millilik snrn da aarak kresellemitir. Bunun dini bir sakncas yoktur. Ancak kendi ocuklarmzn ya gnlerini kutlarken ekilde baka kltrleri taklit etmemeliyiz. (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman) Yatarak Kuran okuma: Ayakta ve yatarken de Kuran Kerimi tilavet etmekte beis yoktur. (Hindiyye) (Fetvalar-1 Halil Gnen) Yeme kan kartrmak: De ki, bana vahyolunanlar iinde bir yiyenin yemesi iin l eti, aktlan kan, domuz eti ki, bu gerekten murdardr- ya da Allah cctan bakas adna kesilmi i bir fsk dnda haram klnan bir ey bulamyorum. (Enam:6) Hibir tefsirde temas edilmemekle beraber, yukarda mealini verdiimiz ayette haram olarak saylan maddelerin kime haram olduu, bir yiyenin yemesi iin gibi ilgin bir Kuran ifadesi ile anlatlr. Hayvanlarda birer yiyen olduuna gre bu ayete bu maddelerin onlara da haram olduuna iaret olsa gerektir. yleyse hangi oranda kartrlrsa kartrlsn, yem yapmak zere kan almak isteyen bir mslman onu nasl satn alacak, satan nasl satacaktr? Grld gibi iki tarafn yapt muameleyi meru klacak bir yol yoktur. Mekruh olmakla beraber bu hayvanlar yenilebilir... Pak olmayan eyleri, mesela bozulup temizliini kaybeden kokmu etleri vesaireyi, etleri yenebilen hayvanlara yedirmek caiz deildir. (. N. Bilmen)(Fetvalarla ada HayatFaruk Beer) Yeminde istisna: Eer bir kimse herhangi bir ey iin yemin ettikten sonra hemen ardndan inallah derse, o kimseye yemin ettii ey lazm gelmez. Zira peygamber efendimizin sav Kim ki herhangi bir ey iin yemin ederken Allah dilerse dese yemin etmemi gibi olur buyurmutur. (Hidaye Tercmesi) Yenilebilen hayvanlar: afiilere gre at, kertenkele, samur, kirpi, veber ve sincap gibi hayvanlarn eti mubahtr. Srtlan ve tilki gibi az dii zayf olup da onunla kapp paralama durumunda olmayan hayvanlarn eti haram deildir. Ekin kargas da helaldir. Keler haramdr. (Byk afii lmihali)

149

Yenilmesi yasak olan hayvanlar: Midye, istiridye, istakoz ve salyangoz haramdr. (Fetvalar-Halil gnen) Ylba: ttifakla kabul edilen fkhi kaidelerden birisi de udur: Mslmann, bir baka dinin iar (alameti farikas) olan bir fiili kendi ihtiyar ile yapmas kfrdr. Nevruz ve ylba kutlamalar alimlerimizce baka dinlerden ve inan sistemlerinin iarlar olarak grlm ve hkm ona gre verilmitir. Baz Hanefi alimleri demilerdir ki, ad geen btn bu (baka inanlarn gerei olan bayram ve kutlamalara) katlan ve bundan tevbe etmeyen onlar gibi kafirdir. mam Malikin arkadalarndan biri de demitir ki, nevruz gn (o gn tazim iin) bir karpuz kesen sanki domuz kesmi gibidir. Dolaysyla mslman, byleleriyle oturmas, kesmede ve piirmede onlara yardmc olmas ile gnahkar olmu olur. (Trkmani) Ylba gibi baka inanlarn iar olan gnlere, o gne tazim ve kutlama maksadyla katlmak, ayn maksatla o gnlerde tebriklemek ve hediyelemek, yine ayn maksatla hindi almak, yemek, ziyafet ekmek, bu tr kutlamalara katlmak kfrdr. PTTnin ucuz hizmetinden yararlanmak iin tebriklemek kfr deilse de, onlara benzeme ve onlarn uygulamalarn yaygnlatrma ve meru gsterme anlam tadndan tehlikeli ve mahzurludur. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Yksek sesle Kuran Okumak: Kuran kerimi okurken, cenazede, harbde, vaazda sesi ykseltmeyi mekruh grmlerdir. Binaanaleyh vecd adn verdikleri iir ve ilahiler namelerle okunurken sesin ykseltilmesini mekruh olduunda phe yoktur. (Mlteka Tercmesi-4) Z Zararl eyler: Maide 6.ayetinde Razi: Zararl eylerde aslolan onun meru (helal) olmamasdr. (Tefsiri Kebir-Fahruddin Razi) Zaruret hali: Fethl Kadirin kaza blmnde, lm derecesinde veya uzvun kayb ile ilgili bulunmayan maslahatn celbi veya mefsedetin defi iin mslmann, devlet adamna veya aracya rvet verebileceinden bahsediyor. Bu bir eliki deil midir? Mslman mesela, maln kurtarmak iin rvet vermese ve mal elinden haksz yere alnsa, ne lr ne kr olur, bu durumda rvet verip maln kurtarabilir demek, ihtiya zaruret gibi kabul edilir demek deil midir? (Helaller ve Haramlar-Hayrettin Karaman)

150

Zekat ve bor verilen para: Geri denecei kesin olan alacaklarn, her yl alacakl tarafndan zekatlarnn denmesi gerekir. ayet her yl zekat verilmemi ise, alacak tahsis edildikten sonra, gemi yllara ait zekatlarn da denmesi gerekir. nkar edilen ve geri alnma ihtimali grnmeyen alacaklar iin, alacaklnn her yl zekat vermesi gerekmez. ayet byle bir alacak denirse, zerinden yl getikten sonra zekat denir, gemi yllarn zekat denmez. (Fetvalar-Diyanet Vakf) Zekat ve cami: Zekat ile cami yaptrlamaz ve llere kefen alnamaz. (Hidaye Tercmesi) Zekat ve kadnn bilezikleri: Ama kadna islamn tand haklarn tannmad, kadnn ezildii, erkein hakimiyeti deil de basksnn bulunduu ailelerde, hanma ya da geline, altnlar bir kandrmaca olarak verilmise, istendiinde zorla da olsa alnabiliyor ve kadnn isteine hi braklmyorsa demek ki, o altnlar aslnda kadnn deildir. O onlarla sadece kandrlmaktadr, o takdirde zekatlarn da erkein ya da bu durumda olan, kaynpederinin vermesi, kurban onun kesmesi gerekir. (Fetvalarla ada Hayat-Faruk Beer) Zekatn kardeine vermek: Karde kardee her ne kadar bakmakla ykml olsa da kendi zekatndan vermesi caizdir. (ada Meselelere Fetvalar- Yusuf el-Kardavi) Zekatta niyetin zaman: Zekat verdikten sonra niyet etmek hususunda Mecma erhinde yle demektedir: Zekat verdikten sonra mal fakirin elinde duruyorsa caizdir, durmuyorsa caiz deildir. O zaman sadaka yerine geer. (Ehli Snnet tikadGmhanevi) Zekatn nceden vermek: Nisaba malik olan bir kimse birka senenin veya birka nisabn zekatn nceden verse sahih olur. Musannfn nisaba malik olan diye kaytlamas undandr: O kimse nisabdan az bir mala sahip olur da 200 dirhem iin 5 dirhemi nceden verir, ikiyz dirhemin senesi sonra dolarsa bu caiz olmaz. Krk koyun iin nceden bir koyun verir de elinde 39 koyun kald halde sene dolarsa fakire verdii koyun nafile sadaka olur. (bni Abidin-4) Zengin olan baba oulun Kurban kesmesi: Bir evde bulunan, bulua ermi oul ile, babann mallar ayr ise ikisinin de kesmesi

151

icab eder. Mallar birlikse babasnn kesmesi kifayet eder. (Fetvalar 1- Nevzat Akaltun) Zikir: ayet insanlar Allahu Tealay zikir, tesbih iin toplanrlarsa, gizli sylemeleri, aikareden, daha faziletlidir. (Fetevayi Hindiyye) Abdullah b. Mesud raden Snnet yolunda normal yrmek, bidat yolunda hzl yrmekten evladr (El-Mstedrek) Ebu Buhteriden: Abdullah b. Mesud bir gn akam ile yats aras camide zikir edildii haberini ald. Siz bidat olan bir eye nclk ediyorsunuz. Eer sizin bu yaptnz bidat deilse, Muhammedin ashab delalet iindedirler, demek lazm gelir, demi. Oradakiler af dileyip dalmlardr. Amr b. Abdullah b. Zbeyrden: Bir gn eve ge geldim. Babama, camide zikrediyorlard, ilerinden kimisi titriyor ve o kadar cezbeye tutuluyorlard ki, Allah korkusundan dp baylyorlard, dedim. Babam: Onlarn yanna gitmemi yasaklad ve: Ben Resulullah, Ebu Bekir, meri Kuran okurken grdm. Onlardan hibiri cezbeye tutulmuyor ve baylmyordu. Bu kimseler Allahtan onlardan daha m ok korkuyor! (Hlye) (Hayats Sahabe-3) Zulm desteklemek: mam (Devlet bakan), zulme devam ederse, insanlarn onu desteklememeleri gerekir. nk desteklemeleri halinde zulme kar yardm etmi olurlar. (Fetevayi Hindiyye) ETL SORULAR --Dilenciye para vermek sevap mdr? --Dilenciye para verilir. Peygamber SAS diyor ki: "steyen kim olursa olsun, at stnde gelse bile verin!" diyor. Verildii zaman sevap olur amma, dilencileri gruplara ayrmak lzm!.. Bu devirde bu iin tccarlar tredi. Baktn, iin tccarysa, gerekten ihtiyac yoksa, vermeyebilirsin. Gereini, hakkisini bulmaa gayret edersin. Bu adam sahtekrdr diye iinde tam bir his belirmiyorsa, o zaman kk byk bir ey verirsin. Vermeyi tevik ediyor Peygamber SAS... Verince de sevap olur. kiye harcarsa, kumara harcarsa, zinaya harcarsa... Burda dilenip, gidip urda meyhanede iecekse, ona verilmez tabii... Bazs cami kapsnda cemaati ayartyor, paray topluyor. Ondan sonra gidiyor, gnahn iliyor. yle olanlara vermemek lzm!..

152

--Dkknmda sigara satmamn bir mahzuru var m? --Sigara shhate zararldr. Alimlerimizin bir ksm mekruhtur demitir. Baz mezheblere gre haramdr. Mesel, Suud Arabistan'da bugn haram diye fetv veriyorlar. Osmal diyarna ilk geldii zaman, drt mezhebin fakihlerinden sorulmu; o zaman haram demiler. Sonradan biraz belv-yi m meselesinden, yni herkes mbtel olduundan dolay, "Kerahat-i tahrimiye ile mekruhtur." demiler. O bakmdan, mmknse satlmamas lzm geliyor. --Tavuklar kesilecei zaman, be voltluk cereyan verilmi suya daldrlarak uyuturuluyor. Bu ekilde kesilen tavuklar yemekte bir saknca var m? --Uyuturulan hayvann kesilmesinde saknca yoktur. Hayvan lmse, o zaman murdar olur. lmeden kesildii zaman, bir mahzur olmaz!.. Uyuur, baylr... Canl ise, kalbi tk tk atyorsa, kestiin zaman kan kyorsa; bir ey deil, yenilir. --Cinlerle irtibat kurarak haber veren ve cinleri yakarak baz hastalklar tedavi ettiini syleyen kimseler duyuyoruz; slm'da bu tr tedavi var m? --Benim bildiime gre, byle bir tedavi tarz yok ve bu cinlerle uraanlarn da sonunda byk skntlara, zor durumlara dtklerini, bir kenarda, kede atladklarn, patladklarn gryoruz. Bize dua tavsiye edilmitir, Kur'an- Kerim okumak bildirilmitir. Cinlere de messir olacak "Kulhvallah", "Kul ez birabbil felak", "Kul ez birabbin ns", "Ayetel krs", "Fatiha-i erife" gibi herkesin bilebildii, syleyebildii dualar vardr. Peygamber Efendimiz bunlar okumay tavsiye etmitir. Bu dualar ettii zaman insan, insin ve cinnin eytanlarnn erlerinden, hatt her trl mahlkatn errinden emin olur. O bakmdan, biz dua ederek tedavi olmaa alrz. Dua ederek tedavi vardr. Fatiha okuyarak, Sre-i hls okuyarak, Kur'an- Kerim'in ayetlerini okuyarak tedavi vardr. Bu ekilde Peygamber Efendimiz tedavi etmitir. Hastalanan bir kimsenin hasta olan uzvuna elini koyup: (Es'elullahel azm, rabbel aril azm, en yefiyek) tarznda, yedi defa dua etmeyi hadis-i eriflerde bize tavsiye etmitir. Bu eit dualar

153

vardr. Fakat yakma, ykma vs. eyler ve cinlerle uramak pek uygun eyler deildir. Soru: --Byden korunmann aresi nedir? --Ben by ilerinden pek anlamam. Yalnz anladm bir ey var, "Kul hvallahu ehad" "Kul ez birabbil felak" "Kul ez birabbin ns", byy de bozar, ifa da verir. Allah-u Tel Hazretleri'ne dua edince hepsi geer. Ben byle bilirim. Bu byye de aklm fazla takmay da uygun grmyorum, sizin de takmanz uygun grmyorum. Her eyi de byye balamanz da uygun grmyorum. Baz ehirlerde bu by laf pek bym, iki kii kavga ediyor; "By yaptlar buna!" diyorlar. Siz kendiniz hatadasnz, karl kocal iyi bilmiyorsunuz, by yaptlar diye suu baka yerde aryorsunuz. Sabuna ine batrm da, kuyunun iine atm da, eriyince yle olmu da, byle kalm da... Zarar Allah verir, fayday Allah verir. Hastal Allah verir, ifay Allah verir. Esm-i Hsn'nn iinde, Allah'n mbrek isimlerinden birisi de "Ed-Drr", zarar veren... "En-Nf'" onun arkasndan geliyor; o da fayda veren demek... Zarar veren de Allah'tr, fayda veren de Allah'tr. nsan Allah'a dayand m, ne by tesir eder, ne eytan tesir eder. eytann tesir etmediini ayet-i kerimede bildiriyor Allah-u Tel Hazretleri: (nneh leyse leh sultnn alellezne men ve al rabbihim yetevekkeln) "Salam iman edip de Allah'a tevekkl edenlere onun zarar olmaz." diye bildiriyor. Onun iin, byye filn aklnz takp da, hi kafanz kartrmayn!.. nk, bunlar bir takm psikolojik bozukluklara yol ayor. Allah'a dayann, Allah korur. --Parasna olmasa dahi oyun oynanan kahveden al-veri yaplabilir mi, ay kahve iilebilir mi? --Parasna olunca kumar oluyor, parasna olmad zaman da vakit ldrmece oluyor. Elence, keyf, lehv deniliyor ona... Doru deil... Mecbur olmadka bu gibi yerlerde bulunmamak gerekiyor. Hani mecburiyet olur... Yamur yayor, darda dursan olmayacak gibi; birisiyle buluacaksn, onu ancak orda grebilirsin gibi mecburiyetler olursa... Yolculuk esnasndaki durumlar oluyor.

154

Mesel, bir yerde otobs park ediyor, baka are olmuyor... filn. Mecburiyetler biraz mazeret olur. Onun dnda muhta olmadka gitmemek lzm!.. Ama, kumar oynanmad zaman, ordan ay imesi olabiliyor. --Fotoraf ekilebilir mi, fotorafla resim arasnda fark var m? --Bu hususta alimler farkl grler belirtmilerdir. Bazlarna gre fotoraf da resim gibidir. Resim yapmak gnah, --insan ve hayvan resmi-- heykel yapmak gnah... Ahirette onlar azablandrlacaklar bu ii yaptklar iin... "Hadi bakalm canlandr u yaptn!" diye orda itab olunacaklar bildiriliyor. Baz alimlere gre de fotoraf, dardaki klarn kat zerine aksidir. Yni "Servinin havuza aksetmesi gibi filn bir eydir. Onun iin bunun mahzuru yoktur!" diyenler de var. Demek ki, ihtilfl bir konu olmu oluyor. htiyata riayet etmek isteyenler ektirmez. O alimlerin fetvasna gre msaade tarafn alanlar, o msaadeyi kullanr. Vebali, mes'liyeti kendisine ait olmak zere... --Ylbanda mslman nasl hareket etmeli? erez satan bakkal, o gn erez satabilir mi? --erez satan bakkal, satabilir. Mslman ylba elencelerine katlamaz! Evinde bu elenceleri yapamaz! Evini o gece iin hazrlayamaz! am aac alamaz, hindi kesemez. Gvurlara benzeyemez, kfirlerin yapt ileri yapamaz! Noel Baba'ya itibar edemez. Byle sama eyler tamamen slm'n dndadr. Yapmamas icab eder. Hristiyanlar am aacn koyuyorlar; nk, "Hazret-i sa aaca inecek." diye dnyorlar. Noel Baba, hristiyanlarn ne id belirsiz bir ahsiyetidir, bizimle hi ilgisi yoktur. Ylba elencelerini yaparsak, byk gnah kazanmamza vesile olur. Bizimle hi alkas yoktur. Onun iin biz o gn, dier gnlerden daha erken yatalm, ibadetimize daha dkn olalm! Yats namazndan sonra hemen yatalm, bizim klar snsn. Geceleyin teheccd namazna kalkalm o gn, drtte, te... "Y Rabbi! Bu kfirlerin, bu cahillerin yapt ile benim hi alkam yok!.. Ben onlara hi raz deilim, onlar gibi de yaamadm y Rabbi!" diye dua edelim! Yats ve sabah namazlarnda camide olmaa dikkat edelim ve onlarn hi bir eyine uymamaa gayret edelim!

155

--lnn arkasndan krknc gn mevlid okutulmas doru mudur? --Byle bir mecburiyet yoktur. Mevlid zten Osmanllar zamannda Sleyman elebi merhum tarfndan yazlm bir ey... Peygamber Efendimiz zamannda olan bir ey deil... lye mevlid okutulmas da dinimizin aslndan olan bir ey deildir. Mevlid, Peygamber Efendimiz'e sevgisini, saygsn, muhabbetini dile getiren bir iirdir. nsanlar ilhileri okur gibi onu okuyorlar. Mesel ben de geen gn bir tutturdum, yatp uyuyuncaya kadar hep dilimde: Canm kurban olsun senin yoluna, Ad gzel, kendi gzel Muhammed!.. Ne gzel sylemi Yunus Emre!.. imden syledim durdum. nsan dayanamyor gzel olunca, syleyip duruyor. Mevlid de yle, bir ilhinin by yni... lhiler kk oluyor, sekiz on satrdan ibaret oluyor. Mevlid de ok satr olan bir ilhi gibi... lhi sylenebilir. nk, Peygamberimiz iir sylenmesini yasaklamad. Hatt Hassan ibn-i Sbit RA'a dedi ki, "Y Hassan, mriklere cevap ver, hicvet onlar!.. Cebril AS seni de te'yid edecek." diye tevik de etti. --Rya ile hangi artlarda amel edilebilir? --Rya bir er' delil, eriat ynnden bir hkm kayna olamaz. nk, herkes bir eit rya gryor. O zaman din byle ryaya balanrsa tepetaklak gider. "--Ben rya grdm u yle... Ben rya grdm bu byle... Ben rya grdm namaz braktm... Ben rya grdm ramazan yedim..." Her eyi grebilir insan... nk eytan var insann iinde, nefsi var... Hani d bile azyor ryada... O halde rya er' delil olmaz, umm delil olmaz. Ama, ryann bir de rya-y saliha ksm vardr. Bunun da bir asl esas vardr. Byle salih rya olduu zaman, o salih ryay bir ka defa grr, ikaz olur. Onlardan da, eriatin genel izgisini zedelemeyen bir rya ise ona riayet edilir. Bazan rahmn olur, bir iaret olur, bir ikaz olur. --Sakal brakmak snnet... Sakal brakp kesmek mi, yoksa her zaman, hergn kesmek mi haramdr?

156

--Sakal kesmek, Efendimiz'in tavsiyesine aykrdr. Hilkati tayirdir. Bazlarna gre haramdr, bazlarna gre hkm deiiktir. Kesmemek lzm!.. Ama memurdur, polistir, askerdir, rencidir; mecburdur. O zaman kesiyor ama, Allah'tan af dileyerek kessin; frsat olduu zaman sakaln braksn. --"Sakal brakrken hanmn msaadesini almak gerekiyor." diyorlar; doru mu? --Doru deildir. Sakal kesmek haramdr. Brakmak gerekli olduundan... Sorarsanz, "Yapma!" der. Baz kimselere sorsanz, "Namaz klma!" der, baz kimselere sorsanz, "Oru tutma!" der. (Esad Coan-Gncel Meseleler) --Pop aletleriyle dn ve mill msiki olur mu? --Bu bir akmdr. nsanlar zaman zaman eitli devrelerden geiyorlar. Mesel, Trk iirinde divan iiri vardr, halk iiri vardr; bunlar farkldr. eitli devreler vardr; Tanzimat devresi vardr, Mill Edebiyat devresi vardr, Beylikler Devri Edebiyat vardr, Osmanl devresi vardr... eitli edeb akmlar gelip geiyor. Form, ekil olarak veya vasta, alet olarak eitli eyler kullanlyor. Deiebiliyor bunlar asrdan asra, adan aa... Blgeden blgeye bile deiiyor. Karadeniz'in algsyla, sparta'nnki ayn olmuyor. Baka isimleri, baka ekilleri oluyor. Bu mhim deil, msuknin iindeki szler ve neye hizmet ettii mhim... Adam yeni bir msik akmna mensub, yle yaam ama, dindarlam. O akm ve slb ile dn eserler veriyor. Olabilir, bu da bir eit... Ayakkablarn modas olduu gibi, elbiselerin modas olduu gibi... Bir zaman spanyol modas vard, paalar kocamand. Sonra baka modalar kt, blue-jean modas kt vs. Mhim olan gayenin tahakkukudur. Yni slm'a hizmet gayesiyle hece vezniyle de olur, aruz vezniyle de olur... u ekilde de olur, bu ekilde de olur. Ben ekli nemli grmyorum, amac nemli gryorum. Hangi amala yaplm alma; o nemlidir.Bana ahsen garip geliyor. Ben ahsen, bizim klasik ilhileri seviyorum da, bu modern paralar biraz garipsiyorum. Belki siz de garipsiyorsunuz. Belki genler de holanyor. Zevkler ve renkler tartlmaz. stikamet iyi olduktan sonra, niyet iyi olduktan sonra, hizmet edilen alan iyi tarafa doru olduktan sonra, olabilir.Raslllah SAS'e muhabbeti dile getiriyor, ama u slubda... Ne yapalm, o da onun slbu!.. Kur'an- Kerim'i

157

medhediyor veyahut mslman kahramanlarndan bir tanesini canlandryor; tamam, gzel bir ey... --slm'da kr haddi var mdr? --u kadar diye sabit bir yzde yok... Piyasann genel durumu ierisinde, insaf dairesinde bir kr olacak. nsafszca olmayacak. Adama, "Yhu beni amma aldatmsn, belimi bkmsn!" dedirtecek tarzda olmayacak. Mkul bir l iinde olacak. Mesel, bazan insan bir yerden bir kelepir mal drm oluyor. "lle ben bunu yzde bilmem ka krla satacam!" demesine lzum yok... Kelepir drmtr, halletmitir, imar etmitir; onun kr serbesttir. Piyasann normal deerinden; yni mal bilen, almasn satmasn bilen bir insann kabul edebilecei bir mkul fiyatla satacak. Hi bilmeyen bir insana ikibin liralk eyi otuz bin liradan sat, parasn aldktan sonra da ks ks gl; slm'da byle ey yok... Ona gabn-i fhi derler; yni byk bir aldatma... Bu slm'da haramdr.Ama, mkul ller ierisinde, piyasann artlarna gre, mal bir azalr, deeri birden ykselir. Gazetelerde her gn okuyorsunuz: Altn dt, dolar kt, mark ykseldi... Bir sr piyasa hareketleri oluyor. O piyasa hareketleri iinde, normal llerde krlarn tesbit edebilirler. --Bir kimse vadesi gelen borcu deyemedi. Ne zaman deyebilecei de belli deil. Bir baka bir para birimine evirmek caiz olur mu? --Karlkl konuarak olabilir. --Paray borsa ve hisse senedinde deerlendirebilir miyiz? --Hissesini ald fabrika hell iktisd faaliyet yapyorsa, olur. Haram iktisd faaliyet yapyorsa, o zaman haram faaliyette bulunan bir eye ortak olaca iin gnah olacandan, olmaz! Faizli ilem yapyorsa veya bira retiyorsa, yapt ite kusur varsa veya rettii eyde slm'a aykr bir durum varsa, o zaman olmaz. slm usllere gre alyorsa, byle bir messesenin hisse senedini almak cizdir. Ortak olmak demektir. Onlar alarak paray deerlendirmek mmkn... Fakat ben borsadaki bu hisse senetleri hikyesini, bu adamlarn kumara dndrdkleri kanaatindeyim. Amerika'dan alama bir moda... Bu ii artk hisse senedi alp, o fabrikaya ortak olmak tarznda deil de; alyor, deerlendii zaman satyor. Gy kr ediyor ama, ou zaman deerini kaybediyor, zarar ediyor. Gzel oynayamyor borsada, ok kere zarar oluyor.Salam yrmek daha

158

iyi... Bildiiniz insanlarla, samm dostlarla i yapmay tavsiye ederim. --Dviz alm-satm ciz midir? Enflasyondan korunmak iin ne yaplmal? --Dviz alm-satm cizdir. Buna sarf derler; yni parann bir baka para ile tebdili, deitirilmesi, exchange cizdir.Enflasyondan korunmak iin elde para bulundurmamal, paray dim kullanmal!.. Tek kelime ile sylemek gerekirse, duran para durduu yerde az ak benzin tenekesi gibidir, uar gider. Onun iin ya paray altracaksnz; ya bir hayra sarfedeceksiniz, mnev kazan kazanacaksnz; ya bir mala balayacaksnz ki, para para olmaktan ksn, baka bir eye dnsn! Siz de enflasyonun errinden kurtulun!.. --Bir kimsenin ahs iin hayat sigortas yaptrmas ciz midir? --Sigorta slm bir messese deildir. Birileri veriyor, hi karln almyor; tekiler alyor, istifade ediyor. Gayr-i adil oluyor. Onun iin caiz deil... Mecburiyet yoksa yaptrmamas lzm!..Ama, mesel arabas var, sigorta olmadan trafie kartmyorlar. Byle mecburiyet olduu zaman yaptrabilir. Keyfi olarak yaptrmamas lzm!.. --Devlet zorunlu tasarrufun faizini veriyor. Bu para haram olur mu? --Haram olur. Bu paray yememeli!.. Ya almamal; ya da almak mecbur oluyorsa, alp hayra vermeli!.. Kendisinin istifade etmesi haram oluyor. --Okula gidiyorum, cumay karyorum; ne yapmalym? --Tabii bu bir umm beldr. Memleketin zerine gelmitir bu gibi eyler... badetleri yapmakta zorluklar oluyor, artlar zor oluyor. Btn mslmanlarn bu zor artlar dzeltmee, deitirmee almas lzm gelir. Hakszl hakl tarafa gtrmee almas lzm gelir. Bu arada tabii, bu ii yapamayanlar yapabilmenin artlarn aratrmal!.. Mahzuru yoksa cuma gn o vakitlerde gidivermeli... Herhangi bir ekilde klamyorsa, o zaman o gnn le namazn klmas gerekiyor. Karmamaa almal... --Nianl kiilerin birbirleriyle konumalarnn hkm nedir? --Konuma olabilir; nk, nianlanmlardr. Hatt nianlamadan bile bir kimse arya pazara kp cidd bir ekilde alveri yapabiliyor. Bakalaryla rtl olarak, belli bir ciddiyet dairesinde konuabiliyor. Ama, nian nikh demek olmad iin, aralarnda

159

yine mesafe ve bir ciddiyet olmas lzm! Lublilik olmamas lzm! yle tek balarna gezmek, ikisi yalnz bir yerde kalmak filn gibi eyler olamaz. --Haremlik selmln snr nedir? Hanmyla gelen bir akrabam veya arkadamla, tesettre uygun olarak bir arada oturabilir miyiz? --Tabii, kendisine nikh dmeyen akrabalaryla oturabilir. Onun dnda nikh denlerle oturmamas, haremlik selmlk uygulamas uygun olur. Herhangi bir ekilde eer oturma mecburiyeti kmsa, o zaman da d tesettrn tam olmas lzm!.. Yni, sokaktaym gibi san ban tam rtl olmas lzm ki, gnah olmasn! --Bir kz, babasnn daha sonra izin vereceini bilirse ve zaruret durumu varsa, babasndan habersiz nikh kydrabilir mi? --Nikh hususunda bizim mezhebimizde esas olan kiilerin kendileridir. afii mezhebinde ve baz mezheblerde velisinin izni de arttr. Ama her eyi uslyle yapmak iin, hakk olanlara sorarak nikh gzel yapmak olabilir. Ama bazan anneler babalar dinsiz oluyor, mslmana vermek istemiyorlar, ak kimseye vermek istiyorlar... Byle garip durumlar olabiliyor. Esas itibariyle hak kendisinindir bizim mezhebimize gre... -- slm'da kadnn tesettr nasl olmaldr? --slm'da kadnn tesettr, el hari bilekten, ayak bileinden ayak hari, yz hari her tarafn rtmek tarznda olmaldr. Fkh kitaplarnda, fitne bahis konusu olduunda yzne de pee takarsa iyi olur diye de bir hkm vardr. Oras mecbur deil ama, fitne olacaksa, baklacak, satalacak vs. gibi durumlar olursa rtmesi iyi olur denmi. rt bol olacak; el hari, ayak hari, yz hari btn vcudunu rtecek, vcudunun hatlarn belli etmeyecek!.. imdi --stre diyorlar galiba-- dar bir blue-jean pantolon giyiyorlar; bu tesettr deil!.. Neden?.. Btn her eyi belli... Veyahut stne dar bir blz giyiyor, her taraf belli... Olmaz! Veyahut effaf, alt grlyor. Olmaz! Bir hadis-i erifte okumutuk, Peygamber Efendimiz: "Ksiytn, riytn" diyordu. Ahir zamandaki baz insanlar anlatrken, "Giyinmi ama plak!.." Nasl giyinmi ama plak?.. Elbisenin kuma effaf, grnyor alt taraf da ondan... rtecek, altn

160

gstermeyecek, vcut hatlarn belli etmeyecek!.. Yz, eli, aya hari her tarafn gzelce kapatmas lzm! slm'da rt byledir. --Hocam, ben yle rtnrsem patlarm! --Hi bir ey olmaz. Ben senden daha fazla rtnyorum. Erkekler daha fazla rtnyor. yle deil mi?.. Erkekler maaallah kadnlardan daha fazla rtnyor. Daha az rtnme haklar varken, erkekler daha fazla rtnyor. Bol giyersin. Bol olduu zaman havalanr ii, hi bir ey olmaz. Byle gzelce rtnmesi lzm geliyor. Tesettr byle... Asl ince tesettr ise, hassas, tam byle takvaya uygun tesettr, erkeklerin gzne hi grnmemek... En gzeli o... Yni, giyimli de olsa ortada grnmemek... Erkeklerin gznn nnde geziyor, ary dolayor, pazar dolayor, alveri yapyor, kuma beeniyor, bart beeniyor... Styenini, acaba bu numaras bana uyar m, uymaz m diye sorarak alyor, ediyor... Olmaz!.. Mmkn olduu kadar, byle eyler yapmayacak. Nazarlara, gzlerin dikildii bir duruma gelmemee gayret edecek. Gzel olan bu!.. ar pazar iini kocas yapsn, olu yapsn, akrabas yapsn... --E, iyi kuma bilemezler! --Biraz kt kuma giy, Allah rzas iin!.. yi tarif et!.. Muvakkat olarak getirsinler; beenirsen alrsn, beenmezsen iade edersin... Ama, arya pazara gidip de, elin adamyla alveri, konuma vs. olmasn. Ben imdi hoca olduum iin, zaman zaman gsterip anlatyorum: Bakn, arya gitmi u kadncaz... Ba rtl m, rtl... Mantosu var m, var... Bak, biberleri almak iin eildi, neresine kadar grnyor!.. Tesettr olmuyor. Beyler hanmlarna dikkat edecekler. Altna alvar giyinecek, eilse de grnmemesini salayacak. --Uzun mantom var ya, dizimin altnda!.. Dizinin alt da zaten nmahrem... Orasn da gstermemen lzm, bileine kadar... --Naylon orap giyiyorum! Naylon orap rt deil... Naylon orap hi bir ey deil... Ne str, ne rter. Yalnz bir ie yarar: Parmaklarn arasnda mantar remesine yarar, kant yapmaa yarar. Ayann srt kanmak isteyen naylon giysin!.. O kadar. Baka bir ie yaramyor.

161

Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: "Allah rahmetine erdirsin alvar giyenleri!.." Erkek iin de yle, kadn iin de yle... alvar giydii zaman etei isterse alsn, isterse otursun, ister dizini kaldrsn, ister tarlada alsn... Neden bizim Adana'mzda, Urfa'mzda, Antalya'mzda halkmz alvar kyafetini benimsemi?.. Tarlada da alyor, her ii yapyor. Bol, gayet gzel, gayet rahat... O scak ehirlerde, o scakla ramen gayet rahat allabiliyor. slm'n tesettr byle aziz ve muhterem kardelerim!.. --Vadeli satlarda fiat fark caiz midir? --Bu hususta fkh alimlerine sorduumuz zaman, syledikleri udur ki: Vadeli satlarda parann ge gelmesinden dolay fiyat yksek sylemek mmkndr. Ama, ilk mecliste pazarlk yaplrken: "--Ka ayda deyeceksin?" "--Alt ayda deyeceim." "--O zaman bu mal ben sana u kadara satarm." diye bu pazarlk konumas olmu oluyor. Akit tamam olduktan sonra, "--Tamam, aldm." "--Sattm..." dedikten sonra o fiyat deimez. Alt ay sonra parasn deyemese, bir sene sonra deyeceim dese, yine o alt ay sonraki para olur. Yni, pazarlk yapp sz kesildikten sonra, fiyat deimez. Bu ekilde olursa caiz olur dediler. --Bir bakkal veresiye defterine, vermi olduu maln fiyatn yazmadan sadece cinsini yazabilir mi? --Mal alnd zaman fiyatnn belli olmas lzm! fiyat mphem kalrsa alveri olmaz. Ya da bu mal sana verdim, bu kadar mal senden alrm demesi lzm. Mesel, bir kilo pirince bir kilo pirin... fiyat belli olmadan u kadar ey demek olmuyor, alveri tamamlanmam oluyor. Senin aldn maln fiyat udur diyecek ve defterine yazacak. Hem onun defterine yazacak, hem kendi defterine yazacak. fiyat fazla syleyebilir. Adam bir ay sonra, iki ay sonra deyecek diye, isterse sana u kadar fiyata satyorum diyebilir; ama, fiyat mphem brakamaz.