VkWLzuLk fkuMko

4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6

siLk {eo kLkk wt wt fhku.

k]nMk {oLkk yk[khku yLku fkoku
SLkLku yskkk yufeMk kwku
siLk kusLk fuwt nku yLku kusLkLkk rLk{ku
kukku yLku kkkkuLkku Mkkh yZkh fkhu
siLk {oLkwt rkkLk: kkh rkkkyku

4.1 siLk {eo kLkk wt wt fhku.

MkqhsLke f{k yuLkk fkke kk Au. rkfLke f{k kuLke WMkke kk Au. kwkLke f{k kuLke MkwkMkke
kk Au. kku {kMkLke f{k uLkkke kk Au ?
siLk yu rsLk Wkhke kLkuku Au. su Mktkqo {kun, {kk, {{kk, u{, uk kuhuke {wk kk Au yLku
Mktkqo fukkLk kx kwt Au. ku rsLk fnuk Au. kuLku yLkwMkhLkkhku siLk fnuk Au. ykk siLk yuxu
rsLkuh kkLkLkku yLkwke.
{kLke {kuxku kkkt ftEfLku ftEf ruk kLkk EAk Lk fhu Au. fkuEfLku zkuxh kLkwt Au, fkuEfLku fe
kLkwt Au, fkuEfLku Mke.yu. kLkwt Au, kku fkuEfLku {kuxk Wkukkrk kLkwt Au, kku fkuEfLku yuxh fu rfuxh k
kLkwt Au.
nk yk ftEf ruk kLkk kkA {kMk Mkk yLku Mkk kwYkkko fhkku nku Au. Mk{ k yLku MktkrkLkku
kwhku kuk ykkkku nku Au yLku ku{kt LkMkek uh fhkwt nku kku ku kkukkLkk ruk MkkLkLku kk{u Au yLku wLe
MkwLku fk{[kW, ykfk {kxu w:r{rk k MkwLku kk{u Au. khu siLk {eo kLkk wt fhwt sYhe Au ku
Mk{skk knukt siLk {eo kLkkLkk wt kku Au ku r[kheyu.
siLk yu fkuE Lkkk k fu Mktk {o Lkke su kufku kkukkLkk SLk nkh{kt {krf ku kuo Au, ynMkf
yk[kh-r[khLkwt w heku kk krhkkLk fhu Au. fkuELku w: fu kezk kuhu kk kuwt e kweLku
yk[h fhkku Lkke kuku Mkk{kL {kLke k {eo kLkkLku kf Au.

{c kLkkLkk kku
1) siLk {eo kLkkLkku Mkki k{ k yu Au fu kkukkLkwt SLk yuk Mkk[k {kko Wkh k fhu Au fu suLku y[wf
Mkw-ktrk-Mk{kr-MkTkrk yLku khtkhkyu rMkrkrk ({kuk) k kk Au.
2) siLk {oLke SLkie kh Lku ikkrLkf krkLkk rMkktkku yLku rLk{ku {ku ykkkuykk kkuXk
Au.
3) {eo {kMkLkk SLk{kt khu w: ykkwt Lkke yLku fk[ f{oLkk Wu yku kku w:Yk kkkwt Lkke.
4) {c {kMkLku fwhkLke LkSf hnuk khu {u Au yLku fwhke ykLkt {uk kkuku kke kLku
Au.
5) fkuEk Sku Mkkku {eo {kMkLku uhuh-zk-ftfkMk kuhu kkkt Lkke yLku fk[ kE kk nku kku ku
xfkkt Lkke.
6) Skkk SLkLkku hkqh ykLkt {ke fk kuk Mkkuok{ kku e kh yLkkkMk s {e skkt nku Au
yLku Mkkf Mkwth, Mk-hMk{ SLk SkLkku ynuMkkMk fhe fkku nku Au.
7) kku fhkuzku Yrkk [o fhkkt k Lk {e fu kuk {nkLk kku yLku Mkkuok{ kku kh{k{kLke f]kkke
{e Au. su {kuk Mkw khV E Au.
8) {c {kMkLku yk{kkLk, yk{ kLk yLku yk{kLkw k fhk {kxu yk{Lkk {kkuo ykk
kLke Wk{kuk{ kfku e ke k kE fu Au.

WkhLkk kku k fhk {kxu yLkwfq u, k, Mktukku, Mkk{ke, MkkLkku, Mknfkh, MkkLkk
kkk Mkkku hnuLkkhkykuLke yLkwfq ]rk-]rk kuhu k fhk {kxu k siLk {eo kLkwt sYhe Au.
sL{ke siLk fw fwxwtk{kt Wkk kLkkhk kku kufku k Mkk[k yko{kt f{oke siLk Lk kLku kt Mkwe ku siLk
kLk fnukkk Lkke. yLku sL{ke siLk Lk nku ku k siLkkuLkk rLk{ku yLku rMkktkkuLkk kkLkke Mkk[k yko{kt
f{oke yLku {oke siLk kLke Au.
[kue kekPfhku, yrkkh kh ktkku, [keoyku, yk[ko nrhMkqrh, {wrLk nrhk, {ukko
{wrLkf[ehe, fw{khkk hkse, tf[w, yk[ko ELrkMkqrh kuhu {qwk krkku, kkku, Mkkutfeyku
kuhu rkLkk nhku kufku f{oke siLk Mkk[k yko{kt kLkuk nkk yLku ko{kLkfk{kt k k hkku{kt f{oke
siLk {eo kLkuk Au.

Mkk{kLke siLk kLkk wt fhwt.

1) e Lk{Mfkh {nk{tk {kuZu k fhe hkus {tk kkX Mkkhu fhku uEu. yk {tk kkX fhkke fwhkLke
rhkx yLktk k Mkkku kkukkLkk yk{kLkwt uzk kkwt nku Au suke LkiMkkf k {kwt hnu Au yLku yLkuf
ykkrk w:kuLkwt kkhkukkh rLkkh kE skwt nku Au.
2) Mktkqo kfknkhe kLkwt uEu. suke kLk {LkLke krkkk skE hnu Au. ikkrLkfku k MkUfzku MktkuLkku
kk kfknkhe kLkkLke rn{kk fhu Au yLku kr{Lkk kufku w kfknkhe kLke hkk Au. {ktMk, [hke,
kY kuhuke kLkuk huf kkkkuo kkk kufheLke k {kuxk kkLke Mkwyku yk s fnuk Au.
3) rLkr{k ku rsLkuh kh{k{kLkwt y[wf M{h, oLk, tLk, kqsLk kuhu ftEk fhwt uEu.
suLkkke Mkk[e yLku Mkkhe kwr Wkk kk Au yLku SLk{kt Mkw-ktrk-Mk{]r {ke hnu Au.

{{ ({eze{) siLk kLkk wt fhwt

1) WkhLkk k rLk{ku kqof {kLkkk, k{krfkk, Mkhkk kuhu MkTkwkuLku SLk{kt Wkkhk uEu. yk
k kwkuLku {ukke {kLkrMkf ktrk {u Au. kufku khVke Mkk[ku u{ {u Au. Mk{ks, u yLku hkxLke
Mkk[e Mkuk k kk Au. fwxwtk krhkh{kt MLkun, ykh, kke, u{ yLku kMk kwt Au. yk kwku
kh ke fkuE kwku xfkkt Lkke kuke kkk heku MkTkwkuLku SLk{kt Wkkhk kwhku k{krf Lk
fhku.
2) fktk, kxkfk, zwtke, Mk, kksh, ykw kuhu ft{q kkk kMke kusLkLkku kk fhku uEu.
yksLkk zkuxhku k yk kusLkLku kk{Mke yLku rfkhku khk{kt fkhwk kwt Au yLku yk rLk{
kkkke Sk{kt Sk Mkq{ yLktkk SkuLke nMkkLkk kkkkuke k[e sk Au kk{Mke Mk kLkkku yxfe
Au yLku yLktk SkuLku ykLk ykkLkwt {nkLk kwL kuk kk Au.
3) siLk kwYuku, Mkkw-Mktkku, ktrzkku yLku rkLkku kuhuLkku y[qf MkMktk fhku uEu. yk rLk{ke SLku

huh ktrk {u Au. Mkk[w kkLk k kk Au, yLkuf w:kuLkwt rLkkh kk Au, kh{kko yLku khkukfkh kuhu
r kwku k kk Au yLku yk{ WkrkLkk hMkk Wkh yrhk k kk Au.

Mkkuok{ siLk kLkk wt fhw.

1) nt{uk {wh Mk yLku rnkfkhe kkk kkhe uEu kkk rLk-rufkqof rMk{kokLkwt kkLk
fhk frxk kwt uEu. kkk yu ykkk ytkhLkku yrhMkku Au yLku SLkLkku rkf Au Mknw fkuE u{Lku tu
Au kuke r[Lkku ykkk{kt k {kxu rhkk hke uEyu ? keLke kkMkuke {Vk{kt ukLkwt Lkn ykkkLkwt
ewt uEu.
2) hkus rkkMkwt fhwt uEu (ku kh rLk{ kqofLkwt kusLk) ykk ykuAk{kt ykuAwt Lkfkhe (Mkqkuo
kAe 48 {eLkexu {kuZk{kt yk kke k[fTk fhk kqof {qfwt) yLku hkke kusLkLkku (MkqkoMk kAe yk
kke kuhu fwt s {kuZk{kt Lk {qfwt) kk fhku uEu kkk Mko MkLkkuLkku kk fhku uEu. yk
rLk{ke kLk {Lk ktwhMk hnu Au. SLk{kt Mkkfkk yku Au yLku yLkuf nMkk-kukku- kkkkuke k[e sk
Au yLku kekPfh kh{k{kLke fYk f]kk yLku {nkkwwYkkuLkk ykrk {u Au.
3) rsLk kMkLkLkk kh{ yLkwhkke kLkwt, {o kukkuLkku Mkwth, MA yLku MMk nex{kt kLk, {Lk, Lk
yLku Mk{Lkku Mkwkkuk fhku kkk rsLkuhLke ykkkLkk krhkkLk {kxu kf SLkLkk kkh kkuLkku
Mefkh ykk Mkk{krf, rk{, Mkk, [Lk , Mkukk kuhu fhwt uEu. yk rLk{{kt
siLk {oLkku Vukku kkf heku fhk kkukkLkkke Lku w kLk ykkwt. yk rLk{Lkk kkLkke
ytkhLkk fkkkuLke {wk kk Au, MkUfzku MkTkwkuLke kr kk Au, MkBkToLk, kkLk, [krhkLke ykhkLkk
kk Au yLku Mko rhrk fnukkt Mkt{ {oLke Mkk[e yrkkk kxu Au.

WkMktnkh
ykkk SLkLku fwhke ykLktke hkqh kLkkk, Mko kufkuLku LkkLke {kuxe Mknk fhk, Mk]r u{,
kkoh u{, u u{, fwxwtk u{, Mkk{f u{, {o u{ yLku Mko ke skk uLkku u{ k fhk yuf
rMk Lke sL{ke siLk Lk nkuEyu kku k f{oke siLk kLkwt s uEu yLku kuLkk rLk{ku y{{kt {qfk Lk
fhku uEu.
yk Mktku kMk kku siLk Lkk kuLkh Lke[u siLk {oLkk rLk{kuLkku Azu [kuf tk fhke MktMkkyku su ke kee
y kkkkuo hkke kusLk rkfLkef, ktzekhkMk, khkk kuhu {LkkuhtsLkLkk fnukkk kukk{ku kLkkeLku
kufkuLku WL{kkuo [zku Au ysiLk kLkku Au, rsLkuh kkLkLke ykkkykuLku kuku Au ku{ktke kku f{Mkuf{ huf
siLku y~ k[wt s uEu. SLk{kt {o Lkn kk kku nsw [ku khtkw y{o fu kkk ]rk nue kfu
Akuze uEu. siLk uzeLku su k MktMkkyku, kwkku, {tzku, Mkt{uLkku fu ykkusLkku Lkk{ke k wu [wfu
fhkkt nku Au ku{kt kh{k{kLke tfh ykkkLkk yLktk SkuLke nk, MkUfzku {kLkeykuLku w:e, kkke
kLkkkLkwt {nkkkk, ku ku huf MktMkk, k yLku ku{kt Mkk{u kLkkh kykuLku kke fu Au. kku siLk {eo
kLkk Wkhkuk k fuxukhe{kt k{khku Lktkh kku ku yk~f s Lkn yrLkko kk u k{u k{khe kLkwt
rnk [knkk nku kku.
Mkwkuw f knwLkk.... Mk{skhLku w wt fnuk ?

4.2 k]nMk {oLkk yk[khku yLku fkoku

Mkq{Lke [tz kkfkkLku kxkkwt, yk{ rwrLkku kkh Mkkwt, kkkLkk kkuzkWLkLku Mkkkkwt kh{k{
Mk{koLku ykokwt kwLkk kokLku Wkk fhLkkh u fkuE nku kku yu kqoLke MkwVk f{ke Au.
ykku ykkk SLkLku yskLkkhk MkkwkuLke kuxeLku hkLke Au yLku yu MkkwkuLke {wze ke s siLkfwLku
kk{uku {kLk Mkk[ku kf kLku Au. yLku yuLku Mkk[ku kf kLkk {kxu kfk[khLkwt Lkerk rLk{ {wsk kkLk
fhwt sYhe Au. su{ su{ ku r[khLku koLk{kt ku yLku ]rkLku hk kqof ku yk[kh{kt y{efh fhu
Au. khu yu {kLk Mkk[ku kf khefu eke WXu Au. ee WXu Au.
su{ f{ fk{kt kuk kk Au. kkeke u Au Akkt ktLku ke yk hnu Au yu heku kf f{oke sL{u Au yLku
kukke u Au Akkt ktLkuke yr hnu Au. xqtf{kt kf yuxu f{. kffw{kt sL{ uk {kkke fkuE
k kf Lk fnuk. fk[ nkh kkk{kt kf fneyu kku ku kf fnuk. k k kf
kLkk {kxu kh{k{kyu kou rLk{ku yLku fkoku ytkefkh fhk uEu.
yk[kh: k{ku {o kkLk ykuAwt nku ku [ku k SLk{kt yk[kh{o kku ykku s uEyu. Mkke
SkuMkorhrk{oLkwt yk[h fheLku kkukkLkwt fko rMk fhu Au khu yk Mk kk Sku u rhrk fnukk
knMk {oLkwt yk[h fhu Au.
k]nu rkcrk Erk k]nMk, h{kt hneLku kTrftr[kT k {kuk {kkoLke ykhkLkk fhu ku k]nMk {o fnuk.
Mknw k{ yk{kLku MkBkT fkhu eLku Mk{SLku rwr {uk {kxu k]nMk {oLkk k, kk, sk, rLk{ku
yLku rMkktkkuLkku ykh fhku. MkBkT kkLk kk kAe s MkBkT [krhkLke Yykk kk Au.
siLk {o {w{kt ynMkk, Mk, {ike, k[o, y[kio, ykrhkn, yLkufktkk, MkTk wk Mk{kk yLku
Mkt{Lkk {kkuo [kLkkhku rLkku yuf {kk {nk{wku {o Au. siLkkuLkk yk[h yLku Wkuku{kt kxkkt yk
rMkktkku {kk {Lkw rk Mkwe s rMkr{k Lkke khtkw Mk{k r Mk]rLkk kkhMkrhf Mknkkk yLku ykkhLke
fk kuhe kLke hnu Au kkk ykwrLkf kkoh rkkLku su {kko yLku rLk{ku ko{kLk{kt skuk Au ku
ykkk kekPfhku, kwYktkkuLke khtkhkke [kkku ykuku rnkfkhe {kko Au. suLkwt yk[h Mko kufku Mkok
fhkkt kk kku sYh yk{fk yLku rfk kk kh Lk hnu.
ykku siLk {oLkk kf krfk khefu ykkk kqouLkk MktMfkhLku fkhu yLku kwYktkkuLke uhkke {o
fkoku yk[hkk yLku kkkkt nkuEyu Aeyu ku{ktLkk fkuE fkuE fkoku ykkkke [qfkE Lk sk kuk fkhke
ykku Lke[uLkk yk[khku yLku fkokuLkwt y~ kkLk fhwt uEyu.

yk[khku yLku fkoku

1)
2)
3)
4)

Mkqkuo knuk WXwt yLku kkh Lkfkh kk.

rsLk {trhu swt yLku kh{k{kLke Mkuk kq yLku Mkwrk fhe.
kwYtLk yLku ik[ k fhe.
kwkteLku yknkh ykkku yLku Sk kke.

5) ykLk yLku MkwkkkkLk fhwt.

6) {kkk rkkk zekuLku k{ fhk Lk nku kku VkuxkLku k{ fhk.
7) kkukkLke ykSrfk k{krfkkke fhe.
8) yknkhwr kqof kusLk fhwt.
9) MkLk {wk yLku kuk {wk fhe.
10) hkke kusLkLkku kk yLku yku kusLkLkku kk fhku.
11) yrkrk Mkfkh fhku yLku u{k nkh hkku.
12) kLkwt , [Lk ykk MkMktk fhku.
13) LkkLkku kk fhku kkk keLke xefk-xekku Lk fhe.
14) kfLkk kkh ywkku{ktke kuxkt ku kkt[ k rLk{ku kn fhk.
15) khkukfkh yLku kh{kkoLkk {kkuo hkus y~ LkkLkwt {kuxwt fk{ fhwt.

LkkU:- WkhLkk rLk{ku krr fh, {okw fh kuhu ktkku{kt rMkkhke kkkukt Au ku{ktke
Mkh kkk{kt yn kkhk Au su{ktke yuf k rLk{ rLkckkqof SLk{kt Wkkhu kuLku fwhk nt{uk
Mknk fhk kkh kLku Au.

4.3 SLkLku yskkk yufeMk kwku

ko{kLk rLke yLkuf kukukuke fnukke kirkf rMkrykuLke nkh{kk MkSo ee Au. [fk[kI fhe {wfu
kue kf{k{kt {kLke ytE kku Au. knkhke ykxwzux ukkk kkirf {kLkeLkwt SLk ythke yk-Mkux
Mkouwt kkwt Au. yksLke fYkk yu Au fu {kLkeLku k {kxu kkue ue kzu Au. w {kxu kkue ue
kzu Au. rfkh-kMkLkk Mktkkukk kkue ue kzu Au. ke s kkkkku Wkh ke Wkh rLkoh hnuwt kzu Au. khtkw
rkkLku nsw yue ku Lkke fhe fu ykwt Lku ykwt ke Lkktkk {kLkeLkk Lkk kkuLku ke fkwt
Lkke. kiMkkke wyk {u Au. fkzk {u Au. hukt {u Au. hkuxe, fkzk, {fkLk kwt s {u Au k kiMkkke
ytkh{kt ktrk, Mktkkuk, Mkw fu wyk kuhu {kwt Lkke.
SLkLkk kMkrf MkwLkku u fkuE k ykkh nku kku ku Mkkwku Au. yLku ku{kt k kkkLkk Mkkwku SLk
Sk {kxu hkuxe, fkzk, {fkLk suxk s sYhe Au yLku ku {kxu ykkk kh{fkYrf kkLke ktkkuyu
krr yLku siLkktkku{kt kfLkk yufeMk kwkuLke LkkU ykke Au.

kfLkk yufeMk kwku

1) ykw:- kf khu kwAkku Lk nku, Mkkeo Lk nku khtkw MkhLku Wkfkh fhk kku rkh
nku Au. sukLke Mkkku kuk kkLke kk yk kwkkLku kuke Lkke. keLkwt wt fhk{kt s ykkwt wt kkwt nku
Au.
2) YkkLk:- Mktkqo kkt[u ErLkuke Mkwth ukkk Mkkhk kktkkku nku Au, Mk suLkku Mkwth nku Au kuu
k YkkLk s kk Au.
3) ktk f]rk:- knkhLke nk-ku, kuzk{ yLku yVzk-kVze yuLkk Mk{kt khu nkuke Lkke.
Mkke s ktk nku Au yLku Mk rY yLku kufrY kkk]rkyku{kt yu khu ]rk fhkku nkukku
Lkke.
4) kufr:- kufku{kt su r nku, kuffkLkk fkkuoke su r nku, kLk ykkLkkh nku, Mkk[krh,
rLke yLku {eXwt kkuLkkh nku ku kufr kw fkku Au.
5) yqh:- Mkke s ku kw nku Au, fkuELku k kezk, w: fu {w~fueyku hnue nku ku MknLk fhe
fkku Lkke. keLkk w:u w:e kk{kt s kkukkLkwt Mkw {kLkkku nku Au. su yLkufLku ktrk yLku kkk ykku Au.
6) kkkeY:- kkkke zhLkkhku, kkkke kkLkkhku yLku kkkke w:e kLkkhku kw yu kkkeY fnuk Au.
kkukkLkk w:Lku Mkk{kS{kt k kuwt s w: kk Au ku{ {kLkeLku ku w:Lkk fkhqk Mko kkkkuLku qhke s kk
fhLkkhku kLku Au.
7) yXkk:- fkuELku k AukhkLke rk fu nkuekhe kuLkk Mk{kt Lkke nkuke, Mkhkk yu kuLkku Mk

nku Au, kuLkk{kt kufkuLku rkMk kuMkkku nku Au t, fkx yLku sqXke ku kusLkku qh hnukku nku Au.
8) krkkkkLk:- fkuELke k kkoLkkLku Akekyu ku Lkk kkzkku Lkke, nt{uk keLkk MkkkuLku y~
kwhk fhk {kxu Lk fhu Au.
9) kLk:- khu yfko fhe fu Lkn, Mkk[kh{kt s Mkns ]rk nku Au yLku Mefkhue kkLku ku
Akuzkku Lkke.
10) kkLk:- MkoSku Wkh k hkLkkhku nku Au, w:e SkuLkk w:Lku qh fhLkkhku nku Au yLku nt{uk
Sku Wkh fYkkwr hku Au.
11) MkkiBrkLk:- rkhek ]rkkk SkuLke f{oLke krk uELku k uk fhkk Lkke, MkoLke Mkkku
MkkiBkkkqofLkku nkh hku Au.
12) kwhkke:- kkukkLkkke yrf yLku Mk{kLk kwkukk u ytkh{kt Mkns kkeLkk kku k kLku Au
kuykuLkwt ykh-knw{kLk kkt nku Au yLku kwkLkku u ytkh{kt khu Ekko, yMkqk, kukku nkukk Lkke.
13) MkkTfkk:- MktMkkhLke kt[kkku, rfkkykuLku AkuzeLku kwfkhe yLku rnkfkhe s kkku yLku kkkoyku yuLkk
{kt h{ke nku Au yLku fnukk nku Au.
14) Mkwkkwk:- su{Lkku krhkh MkkwkuLke kkkku yLku {oLke kkkku yLkwfw nku Au, Mkk[khwk nku
Au yLku Mkr[khkuLkwt kkuk kk Au.
15) eoeo:- nt{uk fkuEk fkoLke Yykk kkkLkku r[kh fheLku Yykk fhkk nku Au, Lkk
kku rLk{o kLku ku heku s rLko fhkk nku Au yLku tMkLke fkkuo k rnkfkhe nku kuk s fhkk nku
Au.
16) rukk:- rukheku fkoLkk, MktkLkk krhk{kuLku su u Au ku rukk fnuk Au. su ]rk{kt kwkukLku {o-y{oLku Mkkhe heku Mk{SLku fhu Au.
17) ]kLkwkk{e:- kkLk kuhu kwkuke su qk ykk uk nku kuLke krkyu kkukkLkk SLkLke herk-Lkerk
ykLkku ku yLku kkkkuLkk yk[kh{kt kuo Lkn ku ]kLkwkk{e Au.
18) rLke:- ykkkke yrfkwkkLke ku heku Mkuk, k, ruf fhu, kuLku rLke fnuk Au.
yzkk fu yn{T su{kt Lkke ku.
19) f]kk:- fhuk WkfkhkuLku khu wu Lkn yLku WkfkheykuLkk WkfkhLkwt [qfk nt{uk su kkh
hnu kuLku f]kk fnu Au.

20) khrnkfkhe:- kkukkLkk Mkko kh, kkLke ykk kh yLLkwt, kkzkueLkwt fu kkhfkLkwt rnk fhLkkhku
su nku ku khrnkfkhe fnuk Au.
21) :- SLkLkk Mkkyu fkoku{kt, Mkwt {o fko kkuku e fu yLku kkku yk[h fhe
fu kuLku fkku Au. SLkLkk Mkkyu MkkwkuLke MkVkk yk kwLku ykkhe Au.
SLkLke yf yktxe qtxeyku yLku yk{ hnMkuLkku kkh u Lk kk{eyu fnukkk yLku ywkkk w:ku
kuo{ktke u fk{e Aqxfkhku yk {kt Lk {u. fnukuk yLkuf kukku, yLkuf krkykuke khu {wk kE
feyu kuLke u Lk nku khtkw MkkwkuLkk Mefkh kh yLku MkLke Mkwkt kh khu ykkwt
SLk WkrkLkk ktku kku Lkke s [kkLkwt kuLke fhkk knukh Au fu kkLke ktkkuLkk [Lk Wkh Mktkqo rkMk
{qfe Lku wLku w ykku ykkk SLkLke Mkkkofkk {kxu MkkwkuLkwt yktkLk E, erk fue yLku
kuLku fuL{kt hke Wkhkuk MkkwkuLku ykLkke Eyu.

4.4 siLk kusLk fuwt nku yLku kusLkLkk rLk{ku

rktrkLkwt {w uLke Mkk{ke yLku Mk{]r{kt Au. uLke Mk{]rLkwt {w huf LkkkrhfLke SLkwr{kt hnuku
Au yLku ku SLk wrLkwt {q Mkkf kusLk{kt hnuwt Au.
yuf {kuxk fkh rkLku fkwt Au fu, suLkwt kusLk MkkYt, kuLkwt {Lk (sLk) MkkYt, suLkwt {Lk MkkYt, kuLkwt SLk
MkkYt, suLkwt SLk MkkYt, kuLkwt {h MkkYt yLku suLkwt {h MkkYt, kuLke krk Mkkhe yLku su yufkh k MkTkrk{kt
S Au ku y~ rMkrkrk{kt knkuut[u Au.
yksu kirkf [esMkwykuLku ikkrLkfkuLkwt k, yktwt Mk{koLk {e skke {kLke kkukkLkk LkwkLk, k,
rnk, yrnkLkku Mknus k r[kh-ruf fhk Wku hnukku Lkke. {kk yrnk yLku ykMk kkuLkkhe yLkwfw
MkkLk Mkk{keyku{kt {nku Au. yLku huze{uEz huf fkhLkk kusLkLke kLkkeykuke heh kkkzu Au. kuke
fwhke SLk, Mkns ykLkt, kherhf ktwhMke, {Lk:ktrk yLku yk{k kh{k{k sue nrffkkuLku qk
zkke kw{ke [qku Au. kuLkktk kk fkhku kife yuf k fkh MktkuLkku kk skwt Au fu, Mkkf
yknkh wrLkku Mktkqo yk yLku kke qLkk krhk{u u yLku Mk{ks{kt yuEzTMk, xe.ke., fuLMkh,
nkxo yuxuf, zkkkexeMk yLku uh suk yMkk hkukku u yksLke SLk krkLke ux kLke kE Au.
SLkLke Mke kfeVku xuLLkku, rk{kheykuLkwt yuf kxfu rLkkLk fhwt nku ykk Veef nuk, {uLx
nuk yLku kEV nuk {ue nku kku w {nkehu WkhkLk Mkqk{kt skkkt fkwt Au fu, hMkk kkk{t
Lk r{Mkuryk yuxu fu xuMxVw yknkhkuLkwt k kwf {kkk{kt khu kusLk Lk fhwt uEyu.
yksLkku {kLke kh qu yLku kh EAkyu k kuxLku fkMkkLk kLkke hkku Au. kux yu fkkLke fkuke,
Lke kue fu kfzkLke kuxe Lkke fu su{kt k{u ku Mkw k{u khu Lkke fk. yknkhLke kkkk{kt siLk oLk
sue yk[khMktrnkk yuf k {o ykke wt Lkke yLku fk[ ykwuo k kkAwt kze yue Mkwth yknkh
Mkk siLk oLk fkhkuyu skkLku ykke Au k yVMkkuMkLke kk yu Au yksu kk kekLke kkkk{kt siLkku
k ruf [qfe kk Au.

kusLkLkk k fkh kkkk Au:1) hkkMke kusLk, 2) {kLkwke kusLk yLku 3) ie kusLk.
1) nkk kk kuk rLkk, kuke yt kLke, w[Lkku kkukkt, rk rkLke MkL{w kuMkeLku kusLk fhwt
ku hkkMke kusLk kwt Au.
2) rhhLku krk fhe Mkkhk MkkLku kuMke rLk[ ykMkLku kuMke u-kwY yLku zekuLkwt M{h fko kAe su
kusLk fhwt ku {kLkwke kusLk fnuk Au.
3) MLkkLk fhe uLkwt kqsLk fhe kkukkLkk kq kwYu, {kkk-rkkkr Lku Lk{Lk fhe Mkwkkk kLk yLku yLkwftkkkLk
kqof kusLk fhwt ku Wk{ ie kusLk fnuk Au. yk Mko uc kusLk Au.

yknkh wrke r[kh wr, r[kh wrke koLk wr yku Au. siLk kusLkLkku yknkh ft{q hrnk nkuku
uEyu. siLk {oLkku kkku ynMkk s Au. kkk [kh {nkrkELkku kk k nkuku qk s sYhe Au. {,
{k, {ktMk yLku {rhk yu hehLkwt Mk [qMke uLkkhk kku Au. kh Mkkhe kkLkkhe Mkwyku krhk{u
w:fkhf kLkke nku Au. siLk kusLk{kt kku, ykkwt, r, [rkhMk, hkke kusLk, kke y,
Xtzk kek, yk yLku kwA VLkku kk fhkLkwt y~ skwt Au. hehLkk ykhkuLku k {kxu
yuk kkkkuo Lkn kk fu su k{khk {kLkrMkf ykhkuLku k ne Lkku.
yknkhLke wr kke ykkku ykk unLke wr kk Au. un w kkkt kkt[u ErLku w kk Au yLku
ErLku w kkk kMkkuAkMk, kkk yLku {Lk kk w kk Au.

siLk kusLkLkk rLk{ku

1) s{kk knuk yLku kAe Lkfkh {tkLkwt y~ M{h fheLku kusLk [kw fhwt.
2) kusLk nt{uk ykMkLk kkkheLku Lke[u kkxku kkuXeLku fhwt.
3) s{ke ku sqkk [k fkZeLku s s{wt.
4) konk, kk nk ykr nMkf kkkku fhLkkhLkk nkku kusLk Lk uwt.
5) fXku{ktke kLkke fkuEk kLkke fk[k q, n, Ak, Mkkku {eMk fheLku kkhe Lkn. yuxu fu fk[k
kkuhMk Mkkku khu fXku khk Lkn.
6) q kku khu s s{wt, ku fku s{wt, kkwt kusLk k rr{x{kt s kkhwt yLku kux{kt sk nku
kuLkk fhkk ykuAwt kkhwt.
yk[koekknwMk{eSyu fkwtAu fu, su {Lkw ykknkh, r{kknkh yLku kknkh fhu Au kuLku iku
(zkuxhku)Lke r[rfMkkLke k sYh Lkke.
7) kusLkLke Yykk{kt khu k{ kke Lk kewt ku{s sBk kAe k khu kke Lk kewt. kusLkLke
[{kt k {{ Mkh kke kewt. kuLkkke kuMk, fkSkk, ySo kuhu kuxLke kfeVku kke Lkke.
8) yksLkk 1) kuMxuz Vwz, 2) heVkELz Vwz, 3) xeLk Vwz, 4) kuwhkE Vwz yLku 5) VkMx Vwz yu kkt
kusLkku nkusheLku, yktkhzkLku yLku Lku LkwkLk fkko MktkuLkku kAe Mkkrkk kk Au.
9) s{kk s{kk khu k kkuwt Lkn, nMkwt Lkn yLku xe.e., r.Mke.ykh. rkuhu Mkk{u kuMkeLku s{wt
Lkn. khtkw ktk r[ku kk xuLLkkuLku yufkh kksw kh hkeLku s{wt uEyu.
10) kusLk Mkqkuo kAe 48 r{rLkxu yLku MkqkoMk knuk kwY fhwt uEyu.
yk kuwt {Lk, yknkh kuku ykuzfkh yLku kusLk kuwt sLk ykku kt kMk yLkwLkk ykkhu
fnuk Au.
11) wk{kt kuMkeLku kusLk fnuwt Lkn, yu{.Mke. ke eykuyu kLkkue hMkkuE s{e Lkn, sBk kAe yuXwt
{qfwt Lkn, yrk kh{, kekt, wkt yLku Xtzk kusLk khu s{k Lkn.

12) kusLk nt{uk Wk{ rk (kqo, kr{){kt kuMkeLku fhwt.

zku. {khk heh kkuu Au Lkk{Lkk kwMkf{kt khu Mkkfh, {eXwt, {Mkkk, [k, k{kfw yLku {Uku kkk kY
[es-Mkwyku kkLke Mk {LkkE fhu Au. u heh rLkhkuke hkwt nku kku.
13) Mkkf yknkh yLkks, V, q, n, e, Ak yLku kk kfkS kuhu {kMkh kkke {LkLke
ktrk, r[kLke Mkkkk, r[khkuLke wr, unLkwt ykhku yLku yk{kLkwt Wok{Lk kk Au.
e ykh kux e Ex yknkhMktrnkkLkk rLk{ku {kk nMkk yLku ynMkkLkk Wkh s rLkoh Lkke khtkw ku{kt kLk
{LkLkwt yLku yk{Lkwt ykhku uzkuwt Au. heh{kt su kuhkf k kk Au ku{ktke s hehLke Mkkk
kkwyku kLku Au yLku {LkLkk r[khku kikh kk Au. su Wkh kouk yknkhLkk rLk{ku yrLkko ku Wkkuke
kk Au. yksLke Lke fkuuSLk kuZeLku yk kwt Mk{wt qks sYhe Au. fkh fu ku{Lku , y,
r, kMke kusLk kuhuLkku qks ykuAku k nku Au.

4.5 kukku yLku kkkkuLkku Mkkh yZkh fkhu

kk rLkkLk {nkkwYkkuyu SLkLkkt yLkufr yLkwkuke MktMkkh{kt yufkk Mk ske Au fu skk{kt su
fktEk Mkw uk Au kuLkwt fkh {o Au yLku su fktE k w: uk Au kuLkwt fkh kkk Au {kxu MkwLkk
yrkke yk{kykuyu kkk fhwt Lkn fhkwt k Lkn yLku fhkkt nku kuLke yLkw{kuLkk k fhe Lkn.

Mkwt {kokT w:t kkkkkT

Mkkhk f{kuo (fkkuo) fheyu kku kwL ktk Au yLku hkk f{kuo fheyu kku kkkku ktk Au. SLku kwL f{oke
SLk{kt Mkw yku Au yLku kkk f{oke SLk{kt w: yku Au kku & yu kk Au fu yk kkk WTu Au
ktke? kkk ku Au fku ?
e k nkh{kt ykku uEyu Aeyu fu SLku Lk fhkLkk fkkuo k knw Mknskkke kE skkt nku Au
kuxwt-hkk fk{ yrLkAkyu k fhwt kzkwt nku Au yLku kAe kMkkku fhk Akkt k kuLkk Vku kukk
kzkkt nku Au kuLkkt fhkkt zkkk {kMkkuLkwt fko Au fu kkuzef Mk{s, kkuzkuf Mkt{ yLku kkuzef ehs u hku
kku k kk w:ku, kkkku yLku yrLkkuke k[e sk Au.
kkkLku WT kkLkk 18 MkkLkfku kkLke kwYkkuyu kkkkt Au. ku MkkLkku Wkh u kLk hk kku kuLkk 82
fkhLkkt Vku{ktke S k[e Au.

1) kkrkkkk (nMkk):- k]e, kke, yLk, kw yLku LkMkrk ykr Mko {kt k S Au yLku ke k
kMk fnukkt {kuxk keyku Au yu A SLkefk fnuk Au. kku fkuEk SLku, keLku {kh {khku, ktLk{kt
Lkktwt, ytkkukktk Aue Lkktk, wk-khMk hkk, {kLkrMkf kkMk ykkku yLku kezk Wksu kue u
yu ]rk fhe ku nMkk fnuk Au.

2) {]kkk (yMk kkuwt):- yuf sqXwt kkuk kkA {kMkLku yLkuf swX kkukt kzu Au, yMk
nkh yu {kuxk{kt {kuxwt kkk Au. yu kkukke keLku yr k kk Au. ykke kk{kt fkuELku rkMk
kuMkkku Lkke yLku khuf yk{krLkk k kwt kzu Au.

3) ykkkLk ([kuhe fhe):- [kuhe fhe yu kku {Lkw rYLkku {o Au. ykhu [kuhe fko kh Sk
Lkn kue yLkuf r{k {kyku hkeLku S keLkwt {Vk{kt Mknskkke [kuhe fhkku nku Au.
1) Mt [kuhe fhLkkh, 2) keLku [kuhe fhkLkkh, 3) Mkkn ykkLkkh, 4) [kuheLkku u Lkkh, 5) [kuhue
Mkw u[Lkkh, 6) [kuhLku yk ykkLkkh yLku 7) [kuhLku ykkke ykkLkkh yu{ Mkkk fkhLkk [kuhku kkkk
Au. yLku yuf fnuk Au fu, [kuheLkwt [tzku kkke nkk Mkkku kkhfk {kke kiMkkkh kkLkku {kun
Akuze k{krfkk hkLkkh nrffku Mkwe kk Au.

4) {ikwLk (ykLkwt MkuLk fhwt):- kkLke ktkkuyu {ikwLkLkk MkuLk{kt Lk k kos kt[urL SkuLke
nk kkke Au. ke yMktkkk rfurL Sku (Mkq{) k {he Au yLku yLkke kkukt kuZkLkk

kktkLku fkuE {kMk ykkLk ykku kuLkk fhkkt k khu w: {ikwLkLkk MkuLk{kt kkkwt Au. kkkLkk {kuxk
knLku k ytu yxfkk {ikwLkLkku kk fhku sYhe Au.

5) krhkn (ukwt fhe hkkLke ]rk):- SLku uwt k{u Au k ykkwt k{kwt Lkke kAe yu kkf nku
fu ] nku. kt khke huwt {kuxwt nk k Mk{w{kt zwke Au ku{ krhknLkk khke k ke
MktMkkh{kt zwke Au. krhknLkk Lk fkh kkkk Au. 1) Lk, 2) kL, 3) kuk (sk), 4) kMkw, 5)
[kte, 6) MkkuLkwt, 7) fw, 8) ku kkkk ke yLku 9) [kh kkkk ke. Vk LkLkku s krhkn kkk
ktku kuwt Lkke khtkw kuLke {kLkk fu r[khkuLke {wAko k yLktkk kkk ktku Au. khu yk Lk fkhLkk
krhknLkwt {k {kuxkkkk knLku hkufu Au.

6) ku:- kuLku kku yLk suku fkku Au, kkuku k ku yLku keLku kku. ku {kLk, {kk yLku ku
yu [khuLku MktMkkhLkk {kuxk kukku fkk Au. kuLke kkk, nkh, r[kh, koLk yLku kuLkwt krhk{ Mk{ks{kt
yLkufLku yktrkLkwt yLku w:Lkwt fkh kLku Au.

7) {kLk (yntfkh):- Mko kukku yLku kkkkuLkku kukks kkkn Au kk kwkuLku kE Au yLku kuLkku
kzAkku uLkkh k k w:e kLk kh hnukku Lkke.

8) {kk:- fw, fkx, Aukhkze, sqX su krhkhLkk Mkku kk Au. su sx ykukke Lkke yLku su kkukkLkk
MkkoLku s kuu Au, keLkk rnk yrnkLkku r[kh fhke Lkke.

9) ku:- ku yu Mko kkkLkku kkk Au k{u kuxwt {k Akk k suLku Mktkkuk kkku Lkke.
10) hkk:- sz yLku [ukLk Mkwyku uLke ykMkk, {{kk yLkuf kkk f{kuo fhk {kxu SLku kkfkhu
U[e Au yLku {Lke kk kku yu Au fu yk{kt SLku fwt s kuxwt fu hkk kkkwt Lkke su nfefku SLku
MktMkkh{kt krh{ s fhku Au.

11) uk:- fkuEk S u yYr[, yrke, yk{ku kuk fhku kuLku uk fnuk Au. kt hkk Au kt
ykk Au. yku yLku ykukLkku sL{ uk{ktke kk Au. suLkk fzk Vku yLkufLku kzu Au yLku kkukkLku k
Mkkk yktk hku Au.

12) fn:- fSku, ftfkMk, zk fhk ku fn Au. yk fnke khuf LknkLke {kLknkLke yLku
{knkLke k kk Au. kkuzwtf MknLk fheLku k {kiLk hnuk{kt s k Au.

13) ykkLk:- fkuE S Wkh yk [zke, ykkuk fhku, kuxk yLkw{kLkku fhe keLku s kurkk
kku ku ykkLk Au. LkkLke {kuxe huf kk{kt nt{uk ykku keLkku s kuk uEyu Aeyu yLku Mkkk
ykku ykke ku w:e kkkt nkuEyu Aeyu.

14) kiwL:- fkuELke kw kkkuLku kx fhe ue, [kze [wke fhe yLku khMkh keLku zkk zkk
fhk ku{kt {kLkrMkf Vkukx ykLkt ykk kku uh kkLke ukze ukLke ]rk ku kiwL Au su SLku Mkkk

ystkk{kt, yktrk{kt hku Au yLku khu kk Au.

15) hrk-yhrk:- hrk yuxu weLke kke yhrk yuxu LkkhkSLke kke. MkkYt {u yuxu S hkShkS kk yLku Mknus rkfw kk yuxu [kkLkwt kkuxwt {kku [zku su hrk yhrkLkwt fk{ SLku w:e s
fhkLkwt nfefku kLku Au.

16) khkrhk:- kh yuxu ke krhk yuxu Lkk. keLkk Akk yAkk kukku nku fu Lk nku ku Mkkk
kkuk fhk kuLkkke kkukkLkk Mkk kwLku keLku k kk Au. yLku kkkku Zkkkt ktk Au yk yuf nfe
{Lkku]rk Au suLkkke nue kfu {wk kwt.

17) {kk {]kkk:- knw rMkVk kqof keLku Mkk[wt kku ku heku nkn sqXwt kkuwt yLku MkkkLkku uk
fhku ku {kk kkuku tfh Au yLku sqXwt Mkkku u yuxu fze kwtkze{kt uhLkku kh fhk suwt kk. yk
kuk ykkLku fkuXu kze kku nku ku{ Mknus k kuLke [kk hnuke Lkke khtkw yk Mktkqo SLkLku kk{k fhu
Au.

18) r{k:- r{k yuxu kuxe yko khLke Vkukx yk{k rMkkLke ]rk ]rk fue ku
r{k. yk Mkkh kkkLkku kkk kk Au. ykLkkke MktMkkh yxk kh yufkhku [kk s fhu Au.
suxk ke kukku yLku kkkku SLku nuhkLk fhu Au kuLkk fhkkt yk yuf s kkk SLku kukLk yMkk{kt k
nuhkLk khukLk fhu Au.

WkMktnkh
yk {kt yLku kh{kt huh ykku ykkwt rnk [knkk nkuEyu ykku wkork{kt skLke EAk Lk hkkk
nkuEyu, Mkw ktrk {o ykhkLkk Mk{kk yLku ktrk kqof MktMkkhLkku ytk kk {kkkk nkuEyu kku k{krfku
ykku ykke kLku WkhLkk kkkku yLku kukkuLku qh fhk {kxu kqhku Lk fhku uEyu. y{wf rLk{ku ELku
kkkkuLku nk fhk uEyu, kwYu kkMku sELku kkkkuLkku yufhkh fhku uEyu kuLkwt krk fhkke f{oLkk
khke nk kLkk Au.

4.6 siLk {oLkwt rkkLk: kkh rkkkyku

skkLkk Mkk kkkkuo Mktkku, fu xLkkyku fwhkLkk [kuMk rLk{kuLku ykeLk Au. MkS Mk]r, kw kte,
keskk k ku kkukkLkk [kuMk rLk{ku {ku [ku Au. fwhke kLkk kuk MYk kke, yLk, kw yLku
k]eLku k u rLktrkk fhk kku {kLk skkLku Wkfkhe kLku Au Lknkh rLkkfkhe kLku Au.
ko{kLk rLkk rfkMk kkA {kLkLke kwrk su{ fkhqk kk Au ku{ yk{skk{kt yktkrhf
kwkuLkk rfkMk kkA k {kLkLke Mke kyku Wkh MkTyktkLkku, Mkr[khku, krk yk[khkuLkwt
rLk{Lk kk kku y~ ku {kLk{ktke {nk {kLk kLke fu Au yLku ku {kxu kh{fYkkk kkLke {nkkwYkkuyu
{kLk SLkLkk yktkrhf kkhku yLku MkwkuLkku {kxu kkh rkkkyku (kf SLkLkk kkh kku) kkkk{kt
ykk Au.

1) {kuxe nMkkLkku kk (knuwt ywk)

e uELku rLkhkhke nkkk [kkk kMk SkuLke nMkk fhe Lkn. yLku ke kkMku fhke Lkn. fkuEk
LkkLkk-{kuxk k{kk-yk{kk MkoSkuLku y ykkk {kxu yk k MefkhkLkku Au. yk kke yihyLke rMkr kk Au. rLk{:- fkuELke Mkkku zkE zk fhe Lkn yLku fkuEk SkuLke nk nwt fhe
Lkn.

2) {kuxk sqXLkku kk (kesw ywk)

fkuEk fkhLkwt sqX, fkx, t Mkue Lkn fhkk nku kuLke yLkw{kuLkk fhe Lkn yLku qkfk{kt {khk
yk{kyu su fkuE sqXLkk kku fko nku kuLkku Mkk[ku kkkkk Lkk fhe. yk kke [Lk rMkr kxu Au.
ku{s Mko {tkku kukku kuhu rMk kk Au. hkuk kuf kuhuLkku Lkk kk Au yLku Mko yLku {kukLkk Mkwku yke
{u Au.rLk{:- fkuELkku rkMkkk fhe Lkn yLku fkuELke nk kk fu {kuxwt LkwkLk kk kuwt sqX kkue
Lkn.

3) {kuxe [kuheLkku kk (kesw ywk)

fkuEk fkhLke [kuhe fhe Lkn fhke Lkn yu [kuheLku yLkw{kuLk ykkwt Lkn. [kuheLkku kk fhkke
kuf{kt rkMk, tMkk, Lk, kLkr Mk{]rLke ]r {LkLke Mkhkk yLku rLkokk kxu Au. yk k{kt
ynfLkwt uwt, ke fkuELkwt kzke uwt, {krfLku kwAk kh uwt ku Mko sz fu [ukLk MkwykuLke {krfe
fhe ku yk kLkk tk khkkh kk Au. rLk{:- {krfLke fkuEk Mkw fkk kh E Lkn yLku
nkh{kt fnukke [kuhe fhe Lkn.

4) {kuxk ykLkku kk ([kukw ywk)

rk kMkLkkke yr hnuk {kxu yksu kkke sYh Au. yk heh {kk kuk kukk {kxu Lkke {wt k
r Wk{ MkwykuLke kr {kxu {wt Au. Mkke fu rke fkuEk k Mkkku Mkhkk Mktkt, [Lk,
r, MknkMk fu Mktkuk fhku ku yk kLkk tk khkkh Au. yk kLkwt kkLk fhkke ykhku, Mk{]r,
fek, Mktfk k ke Au yLku Mk kwLke kr kk Au. rLk{:- MkLke Mktkkuk yLku kheLkku
kk fhe. rke Mkkku un{kok hke.

5) {kuxe {krfe fu {qAkoLkku kk (kkt[{w ywk)

MktMkkhLke Mke Wkkryku, EAkykuLkk Zkk{kt Au su{ EAkyku ykuAe kk, {krfe ykuAe kk, {{
ykuAwt kk kku s Mkk[wt Mkw yLku ktrk {u yLku ku {kxu ykuAk{kt ykuAe SLk sYrhkkLke [es Mkwykuke
[ke ukLke Mkkf ]rk yk kLkk kkLkke kxu Au.
Lk, kL, hkufz hf{, kkeLkk, r{fk kuhu Wkhke {krfeLkku kk fhku ku yk rkkk Au. yk
rkkkke Mktkkuk Mkw, {eLke Mkhkk, kuf tMkk yLku r[kLke Mkkkk k kk Au yLku wkork kt kk
Au.
rLk{:- y{wf Lk, r{fk, kkeLkk, kukxeo rMkk khkLkk LkLku {o {kkuo kkhe.

6) rk {kok kwk (knuwt)

{khku yk{k [kiu hkskufLkk Mkokukku{kt yLktke k sL{ {h fhe [qku Au khtkw ykuke kLkwt yLku
Mkh kLkwt ku yk kLkku k Au.
[kh rk, rrk, yLku Wkh Lke[uLke yu{ Mku rk{kt fkh kh kt swt ykwt Lkn ku yk kLke
rkkk Au. yk kLkk Mefkhke kkukkLkk kuk rMkkLkk k{k{ kukkuLkk k{k{ kkkku MkkkuLkku Mktkt h kk Au
yLku ykLk ykk Au. yk kke yk{kwkuLke Mkhkk kk Au.
rLk{:- khk knkh fkh kh y{wf kke khu sE Lkn ykk y{wf hkku rMkk knkh sE
Lkn.

7) krhkuk {kok kwk (keswt)

skkLkk Mko kuk rkMkku, kuku yLku fnukke Mkwth Mkwyku yLkuf k yk Su kuke Au khtkh
kuke Au Akkt Mktkkuk fu k]r kE Lkke. kuLkk rLktk {kxu kuk Wkkuk Mktktrk Mko kkk kkkhkuLkku kk
fhkLkku nku Au.
yk rkkk{kt Mkr[k fu yr[k ykht MkrnkLke Mke kkk ]rkykuLkk kk {kxu yknkh, ukkh, nkh
yLku Mktkt{kt rLktk {qfkLkwt Au. yk kLkk kkLkke yLkuf yLkuf skkk Lkn skkk kukku, kkkku
Mknskkke Aqxe Au. yk{ kLkku Wkz kk Au yLku kwkuLkku Mkkhku rfkMk kk Au.
rLk{:- 22 y, 32 yLktkfk(ft{q) Lkku kk fhe yLku [ki rLk{kuLkwt kk kkLk fhe.

8) yLkko tzLkku kk kwk (keswt)

ykkLk Su yLkuf kkkku yLku kuLkk kku fko Au ku{kt ykko kLk, hki kLk, {k, nMkk, MkuMk kuhuLkk
uk-uk khLkk {kk [Lkke kuke yLkuf yLkuf f{kuoLkk Zkk kktk Au {kk fu, kkkku fkuEf fhu yLku
kuLkk rnMMkukh ykku kLkeyu kuuke kh sYrhkkLkk kukku yLku kkkkuLkku kk fhkLkku k Au. yk kLkk
kkLkke {kLkrMkf yktrk qh kk Au, wkork yxfe Au yLku Mko fkhLke {kuk {kxuLke yLkwfwkkyku
k kke Au.
rLk{:- {LkkuhtsLk xe.e., rzeku [uLk kuhu uk Wkh y{wf {kok kkte yLku {nknMkkLkk fu MkuMk
kuhuLke ]rkyku{kt hMk E Lkn.

9) Mkk{krf k (knuwt)
Mkk{krf fhwt yuxu ytkhLkk MkkwkuLku rfMkk uk {kxuLkwt MkkLk ykkwt su ktk Au, Wkktk Au ku
Mkk{krf k{kt Au, Mkk[wt Mkk{krf Mk{kk{kt Au yLku ku MkTkw Wkkhk {kxu hkus yuf yzkkeMk {eLkex
Mkk{krfLkk Wkfh Mkkku fhwt sYhe Au.
rLk{:- yXkzek{kt ykuAk{kt ykuAwt yuf Mkk{krf fhe ykk {o kwMkfkuLkwt yuf fkf kt[Lk
fhe.

10) ukkkrMkf k (keswt)

Mkk{krf fhkkt ruk fkhu Mktkqo rMk rhrk{kt hnuk {kxuLke rk Au. MkkkuLku ytkh{kt Wkkhk {kxu
ku wxk sYhe Au. kuke yk k{kt Mkkh Mkkts rk{ yLku Aqxf ykX Mkk{krf fhkLke nku Au. MktMkkh
Mktkte nkh kkkhLkku kk fhkLkku nku Au yLku yufkLk fhkLkwt nku Au.
rLk{:- ko{kt ku fu kuke w kh Wkhkuk rLk{ kn fhe.

11) kkik k (keswt)

ykkLk yLku {kun MktMkkhLkk Mkk kkuLkwt su kkuk fwO Au kuLkk Mkk kukku, wkwokuLkku kk fhk {kxu
Mkkw SLkLke su{ s SLk SkLke uxeMk fhkLke Au. MktMkkhLkk nkh, kkkhLkk Mktktkuke {wk kELku
yk{ kwkuLku kk{kLkwt Au. yk kkikkLkk kkLkke yk{kLke k Mk{]rLkku k yku Au, MknLkk wk
s rMku Au yLku Mko Sku Mkkku {ike, yk{ekk kxu Au.
rLk{:- ko{kt ykuAk{kt ykuAe yuf kh k kkikLke ykhkLkk y{k ku fhe.

12) yrkrk Mktrkk k ([kukwt)

yrkrk Mktrkk k{kt Mkkw MkkeS ktkkuLku Mkuk k fhkLke nku Au. ykkk rMku kkikk,
WkkMk yLku kesu rMku yufkMkkLkwt k[fTk fhkLkwt nku Au. yk kLkk kkLkke kMkkwt, wkork,
wko yLku Mkk kukku ykkkuykk Aqxe Au. ykht yLku krhknLkk Mkk kkkku k Akuze ukLkk nku
Au.
rLk{:- ko{kt yuf k kq Mkkw-MkkeS ktkLke k-Mkuk fhe ykk Mktkuk Lk {u kku kfkrfkLke k fhe yrkrk Mktrkk fhe.

Wkhkuk kkhu rkkkLke ruk fkhe rMkkhke {uk kEkuhe rkk{kt siLk yk[kh
yLku Lkerk kLkk rkku{kt ef fhwt.