ETM NOTLARI 20 Brlrler Hakknda Genel Bilgiler BRLRLER HAKKINDA GENEL BLGLER Brlrlerin satn alma bedeli, bir

r ylda tkettii yakt bedelinin % 2 ile % 8 i kadardr. Bu nedenle brlr seiminde ok dikkatli olmak gerekir. Brlr seerken emniyet, kazana uyum. Bakm ve servis kolayl, mr, anma verimi ve iletme verimi faktrlerine dikkat edilmelidir. Brlrn en iyisini satn almak, her zaman en iyi zm olacaktr. Sv Yakt Yakan Brlrler Sv yakt brlrleri grupta toplanabilir: abcBuharlamal brlrler (Karbratrl). Pompal brlrler. Dnel brlrler.

Istma amac ile buharlamal brlr kullanm yaygn deildir. Kalorifer kazanlarnda daha ok dier iki tip brlr kullanlr. Pompal brlrler 400 kg/ h kapasitelere kadar monoblok olarak yaplr. Fan, pompa, motor, filtre, stc ve kontrol elemanlar kendi zerindedir. Tam otomatik, tek veya ift kademeli olabilirler. Kumanda on off veya oransal olabilir. zellikle byk kapasitelerde oransal kontrol yakt ekonomisi salar. Dnel brlrler genellikle byk iletmelerde kullanlrlar ve oransal kontrolldrler. Byk kapasiteli brlrlerde yakma havas ayr bir fazla salanr ve kanalla brlrn zel giriine adapte edilir. Sv yakt brlrlerinin seiminde dikkat edilecek noktalar: 1200.000 kcal/ h kapasitesinin altndaki fuel oil brlrlerinde arza yapma oran ok yksektir. Brlr memeleri tkand iin tesisat kesintiye urayabilir. Konfor ncelikli tesislerde, arza, evre kirlilii, yakt donmas ve temizlik gibi nedenlerle, bu kapasitenin altnda motorin kullanlmaldr. 2345Monoblok brlrler 350 kg/ h kapasiteye kadar kullanlmaldr. Oransal kontroll brlrler 300 kg/ h kapasiteden sonra ekonomik olmaya balar. Dnel brlrler 100 kg/ h kapasiteden balamasna ramen 500 kg/ h kapasitenin zerinde daha ok kullanlrlar ve genellikle oransal kontrolldrler. Kk kapasiteli (10 kg/ h a kadar) brlr seiminde brlr katalogundaki erilerde: hesaplanan yakt miktarndaki fan basncnn, kazan kar basn deerinin yaklak 2 kat olmas istenir. Kar basnl kazanlarda bu deer daha da fazladr. Buradaki fan basnc, brlr kayplarndan sonraki net kullanlabilir toplam basntr. 610 kg/ h dan byk kapasitelerde ift memeli (iki kademeli) brlrler tercih edilmelidir. nk reticinin kataloglarnda belirtilen gaz taraf direnci, kazanlarn rejim halindeki direncidir. lk ateleme srasnda diren bu deerin 6 katna ulaabilir. ki kademeli brlr kullanlmas halinde ilk ateleme annda dk alevle balanacak, dolays ile ar basn art, buna bal sarsnt ve grlt azalacak, brlr kirlenme ve tkanmasnn nne geilebilecektir. Almanya ve svire de bu nedenle bu kapasite aralnda iki kademeli brlr kullanm art koulmaktadr. ki kademeli brlrlerde klasik sistemde nce birinci kademe, 10 saniye sonra ikinci kademe devreye girer. Diferansn sonunda iki kademe birden devreden kar. Scaklk diferans ise sabittir.

Sayfa - 1

ETM NOTLARI 20 Brlrler Hakknda Genel Bilgiler Brlr seiminde ncelikle bilinmesi gerekli deerler, abcdeYakt yakma kapasitesi, Yakt basnc, Yakma havas miktar, Fan basnc, Yanma odas geometrisi, buna gre belirlenecek meme as ve tipi olarak saylabilir.

Gerekli yakt miktar B = Qk/ (Hu . ) [kg/ h] fadesinden bulunabilir. Burada; Qk : Kazan kapasitesi Hu : Yaktn alt sl deeri : Kazan sl verimidir. Brlr seilirken, gerekli yakt miktar deeri, kataloglarda belirtilen, brlr alma aralnn ortasnda kalacak ekilde olmaldr. Yakt basnc, meme seimi ile ilikilidir. Brlrden yanma odasna atlacak yakt miktar, meme seim erilerinde, meme kapasitesi ve yakt basncna bal olarak verilmitir. Yakma havas miktar,
3 Vh = B . vh [Nm / h]

Olarak belirlenebilir. Burada vh (Nm3/ kg) zgl hava miktar olup, sv yaktlar iin ekil 1 den hava fazlal ve yakt alt sl deerine bal olarak okunabilir. Brlr katalogunda fan basnc, kazan kar basn deerinin 2 kat veya zerinde olacak ekilde seim yaplr. Kullanlacak meme as yanma odas boyutlarna baldr. Dar ve uzun yanma odalarnda 45 al, geni ve ksa yanma odalarnda 60 al meme kullanlmaldr. Daha zel yanma odalar iin daha farkl al ve daha farkl tiplerde memeler mevcuttur. Brlr alt ksm bitmi demeden yaklak 30 cm yukarda olacak ekilde kalorifer kazan beton kaideleri ykseltilmelidir. (Brlrn yerdeki tozlar emerek lans ve memesinin tkanmasn nlemek iin.)

Sayfa - 2

ETM NOTLARI 20 Brlrler Hakknda Genel Bilgiler

ekil 1 Fuel Oil in zgl Hava ve Duman Miktarlar

Sayfa - 3

ETM NOTLARI 20 Brlrler Hakknda Genel Bilgiler

Mavi Alevli Brlr Sv yaktlarn yanmas sonucu oluan alev parlak sar renklidir ve radyasyon zellii ok yksektir. Bu nedenle zellikle endstriyel kazanlarda fuel oil yaklmasnda sar alevli brlrler kullanlr. Ancak scak su kazan uygulamalarnda sar alev su ile soutulan yzeylerle temas ettiinde is ve kurum oluur. Ayrca bu tr alevlerde zellikle kk kapasitelerde CO oran fazla drlemez. Scak su retiminde mazot brlrl olarak mavi alevli brlrler gelitirilmitir. Bu brlrlerde oluan alev aynen doal gaz alevi gibi mavi renktedir ve kazanda kurum oluumu tamamen nlenmitir. CO oranlar, gerekleen tam yanma sonucu, en dk limitleri salayacak ekilde dk ve sfra yakndr. Bu tip brlrlerde ekil 2 de prensip emasnda verildii gibi, yakt zel bir alev borusunda resirkle edilen gazlarla stlarak yanmadan nce tamamen buharlatrlr. Daha sonra hava ile kararak aynen bir gaz yakt gibi ocakta yaklr. Bylece alevin radyasyon zellii azalr, aynen doal gaz gibi temiz ve tam yanma salanr. 100 kw mertebelerine kadar domestik kullanmda, mavi alevli sv yakt (Motorin) brlrleri zel yaplar nedeniyle; motorini buharlatrp gaz yakt halinde yakabilmektedirler. Bu zelliklerin nedeniyle bu brlrler, abKurumsuz ve issiz yanma (Tam Yanma) salar. Kalorifer kazanlar her gn temizlenmedii iin; kazanda biriken kurum, gazlarn kazan iinde soumasn nler ve baca gaz scakl ykselir. Mavi alevli brlrlerde kurum olumad iin balangtaki kazan verimi tm iletme boyunca sabit kalr ve yalnz mavi alevli brlr avantaj yllk yakt tketiminden % 10 15 gibi ciddi bir avantaj salar. Brlr bedelini birka ayda amorti eder. cdefghijKazandaki ve bacadaki kumrumun temizlenmesi ve pislii sorunu olumaz. Kurumun neden olaca kazan geri tepmesi ve yangn riski ortadan kalkar. Kurumdan oluacak brlr arzas sz konusu deildir. Yksek verimli yanma salar. CO ve NOx emiyonu dktr. Yakt tketimi azdr. letme ve bakm maliyetleri dktr. Mavi alevli brlrlerde radyasyon ile s transferi ok dk oranda gerekletii iin mavi alevli brlrler ancak kg/ kw deeri yksek olan kazanlarda stma kapasitesi dmeden kullanlabilir.

ekil 2 Mavi Brlrn Yanma Prensibi

Sayfa - 4

ETM NOTLARI 20 Brlrler Hakknda Genel Bilgiler Sv Yakt Hatlar Istma tesisatnda sv yakt olarak hafif (Motorin) veya orta ar (4 5 nolu fuel oil) yaktlar kullanlr. Tablo 1 de fuel oil zellikleri Tablo 2 de ise yanma rnleri verilmitir. Ar fuel oil kullanlmas ancak ok byk tesislerde sz konusudur. Hafif ve orta ar yalar iin hat stc, refakati stma ve elektrik stcl pot depo kullanlr. Pot depo montajnda brlrn alma yn kontrol edilmeli ve pot deponun brlr almasn engellememesi salanmaldr. Pot depo ile brlr pompas arasnda dn hattnda vana bulunmamaldr. Dili pompalarda ak olmamas halinde (pompa alrken ktaki vana kapanrsa) basn ok ykselir ve brlr hortumunu patlatabilir. Yangn riski oluturabilecek bu problemin zm; devrede ek valf dnda bir eleman kullanlmamasdr. Ee kapama vanas konulmas gerekli ise, devreye yayl bir emniyet vanas eklenerek bu vana basn ykselmesi annda by pass edilmelidir. mazot halinde, d hava scakl veya ortam scakl 3 C den dk deilse, yakt borusu ve yakt deposunun stlmasna gerek yoktur. Yakt gravite ile depodan brlre akar. Bu nedenle depodaki yakt seviyesi brlr alakta olduu yerlerde, kazan dairesinde yksekte bir gnlk yakt deposu kullanlmas ve yaktn pompa ile ana yakt deposundan gnlk deposuna transfer edilmesi gerekir. ok emniyetli seilmesi nerilen gnlk deponun tama borusu, ana depoya balanmaldr. (Tama borusu en az 2 apnda olmaldr.) Tablo 1 Fuel Oil Spesifikasyonlar Deneyler 70 Saniye A.S.T.M. Numaras zgl Arlk 15 C da Viskozite Red. 1 (100 F da) Saniye Akma Noktas C Alevlenme Noktas C Kkrt Miktar % Arlk Kl Miktar % Arlk Tortu Miktar % Arlk Su, Distilasyon ile, % Arlk st Isl Deer (kcal/ kg) Su ve Tortu % Hacim 4 0,883 Takribi 200 Saniye 5 0,910 Takribi Snflar 600 Saniye 5 0,932 Takribi 1200 Saniye 6 0,944 Takribi 3500 Saniye 6 0,960 Takribi

50 70 + 2 Max. * 66 Min.

132 200 10 Max. * 66 Min.

400 600 15 Max. * 66 Min.

900 1200 18 Max. * 66 Min. **

3500 Max. 20 Max. * 66 Min. **

1,8 Max.

2,5 Max.

2,95 Max.

3,18 Max.

3,5 Max.

0,02 Max.

0,05 Max.

0,06 Max.

0,08 Max.

0,1 Max.

0,1 Max.

0,16 Max.

0,20 Max.

0,1 Max.

0,5 Max.

0,72 Max.

0,84 Max.

1,0 Max.

10.800 Takribi

10.400 Takribi

10.400 Takribi

10.300 Takribi

10.300 Takribi

0,5 Max.

* Bu deer akma noktas hakknda bir fikir vermek zere belirtilmitir. Kat i snr olarak kabul edilmemelidir. ** Pratikte bu deer 92 C nin zerindedir.

Sayfa - 5

ETM NOTLARI 20 Brlrler Hakknda Genel Bilgiler

Tablo 2 Fuel Oil Yanma rnleri Gaz Ya Karbon % Hidrojen % Kkrt % Kuru Hava Miktar
3 (Nm / kg)

Fuel Oil Motorin 50 Saniye 150 Saniye 85,7 11,4 2,5 10,72 1,595 0,018 1,265 8,47 11,848 16,0 0,95 10,370 9,750 800 Saniye 85,4 113 2,9 10,65 1,590 0,020 1,255 8,41 11,275 16,1 0,96 10,310 9,700 3500 Saniye 85,4 112 3,0 10,62 1,588 0,021 1,242 8,40 11,251 16,1 0,97 10,270 9,650 6500 Saniye 85,3 110 3,3 10,55 1,585 0,022 1,221 8,34 11,168 16,2 0,98 10,210 9,600

86,3 13,6 0,05 11,25 1,650 0,0003 1,4981 8,89 11,9934 15,3 0,78 11,150 10,400

85,8 13,2 0,7 11,25 1,599 0,0049 1,467 8,81 11,8809 15,4 0,83 10,950 10,220

85,9 12,7 1,0 11,10 1,600 0,007 1,410 8,76 11,777 15,5 0,88 10,710 10,040

Ya Duman Gazlar CO2 SO2 H2O N2 Toplam CO2 + SO2 Kara Duman Gazlar zgl Arlk 15C/ 4C st Isl Deer (kcal/ kg) Net Isl Deer (kcal/ kg)

Yakt Depolar Yakt depolar ekonomik olarak sistemin yaklak 20 gnlk ihtiyacn karlayacak lde veya yakt tankerinin bykl dikkate alnarak daha byk hacimde seilir. Ancak byk sistemlerde ekonomik dncelerle depolama hacmi daha kk tutulabilir. zellikle tesisin bir sre sonra doal gaza dntrlmesi olasl varsa depo hacmi daha kk seilmelidir. Yakt depolar boyutlar standart olup, TS 712 kapsamndadr. Yakt depolarnn kazan dairesinden ayr bir hacimde olmas ve kaplarnn sa olmas gerekir. buras kapal ise havalandrlmas gereklidir. Yakt depolarnn temelleri en az 25 cm olmaldr ki filtre doru monte edilsin. Ayca depo temelinin zeri bitm ile kaplanrsa deponun mr uzar. Kalorifer yakt olarak kullanlan fuel oil in depoda akabilir halde tutulmas iin stc serpantin kullanlr. Fuel oil in (600 RW/ sn, 100 F) eitli noktalardaki scaklklar: 1234Pompalama scakl (Pompasz sistemlerde) Pot pompa knda scakl Brlr knda scakl = 70 80 C = 105 110 C = 20 C Yakt deposunda k scakl = 40 C

Sayfa - 6

ETM NOTLARI 20 Brlrler Hakknda Genel Bilgiler Yakt depolar balantlar ve aksesuarlar aada sralanmtr: 1234567Havalk (depo byklne bal, ancak DN 40 (1 1/ 2 ) alnabilir.)
3 3 Boaltma musluu ve hatt (5 m e kadar DN 32, 10 m e kadar DN 40 (1 1/ 2 ))

Yakt gidi hatt DN 50 (2) Yakt dn hatt DN 15 (1/ 2) Dolum hatt DN 50 (2) Seviye gstergesi (1/ 2 veya 3/ 4) Numune alma az

Yakt depolarna su ile test yaplmayacak ise, depo st sa kapanmadan nce kaynak yaplan kelere depo iinden fra ile gaz ya srlmelidir. Depo dndan bakldnda kaynak hatas olan yerlerin slak olduu grlecektir. Yakt deposu boaltmas kesinlikle kanala verilmemelidir. Boaltma vanas ucuna 20 cm boru eklenerek, yakt deposundaki suyun kova ile alnabilmesi olana yaratlmaldr. Gnlk yakt depolar seviyesi kazandan aa dmemelidir. Bina dnda stlan depolarn (Dik yakt tanklar gibi) d yzeyleri beyaz parlak renge boyanmaldr. Silindirik depolarda radyasyonla olan s kazanc gnein olduu saatlerde d yzeyin yaklak 1/ 4 zerinde faydal olmaktadr. Yani gndz de depo yzeylerinin yaklak 3/ 4 s kaybetmektedir. Geceleri ise tm yzeyler s kaybetmektedir. Sonuta bina dndaki stlan depo d yzeylerini siyah ve mat renge boyamak daha fazla s kaybna neden olacaktr. Kullanlm yakt depolarnn kesilmesi Kullanlm yakt depolarnn kesilerek bina dna kartlmas istenirse, abcdefDepodaki yakt tamamen boaltlmaldr. Mazotlu ahap tala ile tm yzeyler metal kncaya kadar temizlenmelidir. Su ile ykanmaldr. Kapaklar alarak bir sre havalandrlmaldr. Kesme ilemi yaplrken depo hacminin havalanmas temin edilmelidir. Bu ilemleri mutlaka kalifiye elemanlar yalpal ve kontrol etmelidir.

Sayfa - 7

ETM NOTLARI 20 Brlrler Hakknda Genel Bilgiler Doal Gaz Brlrleri Doal gaz brlrleri iki ana gruba ayrlr: abAtmosferik brlrler flemeli brlrler

Atmosferik Brlrler Bu tip brlrlerde birincil hava, basnl doal gazn bir llede genilemesi srasnda, enjeksiyon prensibi ile evreden emilir. kincil (sekonder) hava ise termik olarak, alevle snp ykselen gazlar yerine ak olan yakcnn altndan emilir. Alevin oluumu yukar dorudur. Atmosferik brlrler basit yaplar ve iyi bir yanma verimine sahip olmalar dolays ile son yllarda merkezi stmada 700.000 kcal/ h kapasitelere kadar kullanlabilmektedir. Ancak bu tip brlrleri kullanan kazanlarn yaplarnn da zel olmas gerekir. bu nedenle atmosferik brlrler kazanla birlikte satlrlar. flemeli Brlrler Tek kazanda 600.000 kcal/ h gcn stnde kapasite gerektiren tesislerde flemeli brlrleri kullanmak daha ekonomik olmaktadr. flemeli brlr zerinde bir ateleme elektrodu ve bir alev emniyet dzeni bulunur. Bu brlrlerde trblatr olarak isimlendirilen para alevin stabilitesini ve geri tepmemesini salar. flemeli brlrlerdeki vantilatr hem yanma iin havay, hem de kazandaki yk kayplarnn bir ksmn karlar. flemeli brlrlerde ses istenmiyorsa, zel susturucu brlr hcresi kullanmak gerekir. Ayrca baca kna da baca susturucusu monte edilmelidir. flemeli brlrler kontrol sistemine gre e ayrlr: abTek kademeli ON OFF kontrol. Burada ekilen sya bal olarak brlr durup kalkarak alr. Ancak sv yakttan farkl olarak, kalk hzn belirli lde ayarlamak olana vardr. ki kademeli ON OFF kontrol. Burada brlr iki kademede alabilir. Kalk birinci dk kademede olur. Binci kademe ihtiyac karlayamazsa ikinci kademe belli bir sre sonra devreye girer. Daha byk glerde ve kar basnl kazanlarda iki kademeli brlrler kullanlmaktadr. cOransal kontroll brlrler sanayi amal byk gl kazanlarda kullanlr. kinci kademede ykle orantl olarak gnderilen yakt miktar ayarlanr. Konutlarda stma amac ile kullanlan flemeli brlrler geni bir kapasite aralnda kullanlrlar. Monoblok brlrlerde 10 kw gten 4.000 kw gce kadar ulaabilmektedir. Tek kademeli brlrlerin kullanlmasna 300 kw a kadar isin verilmesine ramen genel olarak 100 kw dan sonra kullanlmamaldr. ift kademeli brlrlerin kullanma snr mertebe olarak 1500 kw a kadardr. Daha byk kapasitelerde oransal kontrol uygundur. ift Yaktl Brlrler ift yaktl brlrler flemeli brlrlerin hem sv yakt, hem de doal gaz yakabilen kombine tipleridir. Ancak ift yaktl brlrler 1000 kg/ h ve daha byk kapasiteli tesislerde (termik santraller, byk fabrikalar vb.); doal gaz kesintili tarifeden daha ucuza almak iin kullanlr. 500 kg/ h deerinden daha kk kapasitelerde verim, iletme ve servis problemleri nedeniyle tercih edilmeleri pratik deildir. Ayrca satn alma maliyeti ok fazladr.

Sayfa - 8

ETM NOTLARI 20 Brlrler Hakknda Genel Bilgiler Alev Emniyet Kontrol Dzeni Doal gaz yakldnda sv yakt brlrlerinde kullanlan fotoseller kullanlmaz. Alevin donuk mavi rengi dolays ile farkl bir alev emniyet dzeni kullanlmaldr. Bu dzen alevi srekli kontrol ederek, herhangi bir snme durumunda ana emniyet vanasn kapatr. Gaz Kontrol Hatt Brlre gaz akn kontrol eden elemanlara gaz kontrol hatt ad verilir. Gaz kontrol hatt brlrn atmosferik veya flemeli olmasna gre deimez. Elemanlar ve uygulama ayndr. Bu hatta bulunan elemanlar ayr kalite snfnda retilir. Doal gaz tesisatnda kullanlacak elemanlarn snflar uygulamaya bal olarak standartlarca tanmlanmtr. Ancak 1. snf (A snf) elemanlarna kullanlmas her zaman gvenlik asndan nerilir. Gaz brlr ve gaz kontrol hatt basit olarak ekil 3 deki emada gsterilmitir. Daha byk kapasitelerde temel fonksiyonlar ayn kalmakla birlikte daha karmak bir yap ortaya kar. Buna karlk 100 kw gve kadar kombine gaz kontrol elemanlar kullanlabilir ki bu elemanlar devredeki btn fonksiyonlar ieren tek cihazlardr. Bu durumda sadece bir kresel vana ve filtre yeterlidir. Gaz kontrol hattnda gvenlik asndan her zaman iki adet manyetik ventil ve dk basn presostat kullanlmas nerilir.

ekil 3 Gaz Kontrol Hatt Elemanlar Gaz Kontrol Hattndaki Elemanlar abKresel vana Gaz hattna giren gaz elle kesmek iin kullanlr. Doal gazda kullanlmaya uygun vanalar olmaldr. Filtre Gaz borularndan gelebilecek toz vs. pisliklerin hassas kontrol vanalarna zarar vermemeleri iin kresel vanadan sonra kullanlr. Filtreler kaset iinde ykanabilir, sentetik, kat malzemeden yaplr. Filtre kapann zerinde diferansiyel manometre veya presostat balamak iin iki adet l nipeli bulunur. cManometreler Deiik kademelerde basnc grebilmemize yarar. zellikle filtreden nce ve basn reglatrnden sonra konur. dBasn Reglatr ebeke basncn brlrde gerekli sabit besleme basncna drr. Giriteki basn ne kadar deiirse deisin, reglatr knda sabit bir deer elde edilir. Bu brlrn dzgn almas iin arttr. k basnc istee gre ayarlanabilir. Basn reglatr, ayn zamanda, kullanlacak doal gaz debisini de ayarlar.

Sayfa - 9

ETM NOTLARI 20 Brlrler Hakknda Genel Bilgiler eBasn Otomatii (Presostat) Tesisattaki gaz basnc brlrn alabilecei minimum basn deerlerinin altna dnce selenoid vanaya kumanda ederek gaz beslemesini keser. Byk sistemlerde st basnc kontrol eden ayr bir basn otomatii (Presostat) ayrca kullanlr. fManyetik Ventil (Selenoid Vanalar) Gaz kontrol hattnn sonunda manyetik vanalar kullanlr. Bu vanalar brlr durunca gaz kesen, almaya balaynca da aan ana elemanlardr ve kesin szdrmaz olmaldr. Manyetik vanalarn eitli tipleri vardr. Ancak btn tipler hzl kapamaldr (1 saniyenin altnda). Ama sreleri ise hzl veya yava olabilir. Ayrca manyetik vanalar 80 kw dan byk kapasitelerde ift kademeli olmaldr. Kontrol hattnda 300.000 kcal/ h gcn zerinde iki adet manyetik vana kullanlmas alkanl vardr. Ancak her kapasitede iki adet vana kullanm nerilir. Bylece yeterli sistem gvenlii salanr. Byk kapasitelerdeki oransal kontroll hatlarda ise motorlu vana kullanlr ve elektronik veya pnmatik kontrolle geen gaz debisi ayarlanabilir. Bu durumda ayn zamanda hava debisi de uygun olarak ayr motorlu klapelerle kontrol edilir.
1

KAYNAKLAR 1- Issan almalar No: 70 Kalorifer Tesisat ISISAN 2- Kalorifer Tesisat Proje Hazrlama Teknik Esaslar, Yayn No: 84 TMMOB MAKNA MHENDSLER ODASI

Sayfa - 10