ENERJ KAL TES

Kasm - 2007 Adana Omer Ozmen

Building a New Electric World

RET M LET M DAITIM- MTER

Elektrik Enerjisi Genel Ak

letim Hatlar 154 kV 380 kV

retim Santralleri Hidroelektrik Termik Doalgaz Fuel Oil , vb. Otoprodktrler

(*) OSBler datm lisansna sahip tzel kiiler grubuna girmektedir.

154kVdan beslenen mteriler imento Demir-elik Organize Sanayi Blgeleri (*)

Datm Hatlar 34,5 kV 10,5 kV 400 V

Haziran .2007 -

YEN KOMPANZASYON YNETMEL

ENERJ P YASASI DZENLEME KURULU
Elektrik piyasas ile ilgili ynetmelikler (Elektrik retimi, alm, satm, tarife dzenlenmesi, vb.) EPDK tarafndan dzenlenir. Kompanzasyon ve enerji kalitesi ile alakal olarak u anda yrrlkte olan ynetmelikler :
1. Elektrik letim Sistemi Arz Gvenilirlii Ve Kalitesi Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik ( 10 Kasm 2004 te yaymlanm ve 9 Ocak 2007 tarihli ve 26398 sayl Resmi Gazetede yaymland.) 2. Elektrik piyasasinda daitim sisteminde sunulan elektrik Enerjisinin tedarik sreklilii, ticari ve teknik Kalitesi hakkinda ynetmelik (12 Eyll 2006 Tarihli ve 26287 Sayl Resm Gazetede yaymland. )

Haziran .2007 -

G faktr mevcut durum

Mevcut ynetmelik kurallarna gre, aylk ortalama faktrnn (gf)

0.95 - 1.0 endktif ve 0.98 - 1.0 kapasitif

aralnda gereklemesi gerekmektedir.

Haziran .2007 -

G faktr Elektrik letimi Arz Gvenirlilii ve Kalitesi Ynetmelii , EPDK - 10 Kasm 2004

35 30 25 (%) 20 15 10 5 0

33

Endktif Kapas itif

0.95
20

25

0.97
15 14 10

0.98

0.989

0.99

0.995
Mevcut Ocak 2007 Ocak 2009

Haziran .2007 -

G faktr EPDK TARAFINDAN TEKRAR DZENLENEN DURUMA GRE YEN L M T DEERLER

Datm irketleri
60 50 40 (%) 30 20 10 0 Ocak 2007 Ocak 2008 Ocak 2009

0.95 0.95
50

0.89

0.97 33
Endktif
0.95

0.98

20
0.98

0.989

20 15
0.98 0.989

Kapasitif

0.99 0.995

Haziran .2007 -

G faktr EPDK TARAFINDAN TEKRAR DZENLENEN DURUMA GRE YEN L M T DEERLER 9 Ocak 2007
Dorudan Bal Mteriler
35 33

0.95 0.95 30 0.95 0.95

25 (%) 20 15 10 5 0 Ocak 2007 Ocak 2008 Ocak 2009 20

0.98 0.98 0.98

0.97 20 0.98 0.97

0.98 0.989 0.989 0.989

15

0.98 0.98

20

15

Endktif Kapasitif

0.989

0.989 0.989 0.99

0.990.995 0.995

Haziran .2007 -

YEN KOMPANZASYON YNETMEL

2. ELEKTR K P YASASI MTER H ZMETLER YNETMEL
AG/OG hatlarndan beslenen meskenler dndaki abone gruplarn kapsar.
Fabrikalar Atlyeler Alveri Merkezleri Hastaneler Dier tketiciler

Yeni ynetmelikle mteriler iin daha nce olmayan bir ayrm geliyor;
Balant gc 50kVAdan kk olanlar (S<50kVA) Balant gc 50kVA ve daha byk olanlar (S 50kVA)

Haziran .2007 -

G faktr EPDK TARAFINDAN TEKRAR DZENLENEN DURUMA GRE YEN L M T DEERLER 9 Ocak 2007
>50 kVA
35 30 25 (%) 20 15 10 5 0 Ocak 2007 Ocak 2008 Ocak 2009

0.95 0.95
0.95

33

0.98 0.980.98
0.98

20

20

0.97 0.97
15

20
0.98 0.98

0.98

15

Endktif Kapasitif
0.989 0.99 0.99 0.9950.995

0.9890.989 0.989 0.989 0.98

0.989

Haziran .2007 -

HARMON K ETK LER

Haziran .2007 -

10

HARMON K ETK LER

AG tesisatlar
X X

O.G.
X Bina

Normal kaynak
X X X

Yedek kaynak
X Endstriyel

uygulamalar
X X

Bilgisayar ve telekominikasyon
X X

uygulama
X

aydnlatma havalandrma

PLC

Haziran .2007 -

11

HARMON K ETK LER

Harmonikler
f frekansl bir sinyal -ekli ne olursa olsun- aadaki bileenlerden oluur : f frekansl sinzoidal temel bileen (h1), Temel bileenin katlar orannda sinzoidal bileenler (harmonikler - hn), DC bileen. rnek :
1.5 1

y(t) = h1(t) + h3(t)

1.5 1.5 1

0.5

0.5

0.5

-0.5

-0.5

-0.5

-1

-1

-1

-1.5

-1.5

-1.5

y (t)
Haziran .2007 -

h1 (t)

h3 (t)
12

HARMON K ETK LER

Lineer ve lineer olmayan ykler
U I

Lineer ykler : Ykn ektii akmn ekli besleme gerilimi ile ayndr. Bu tr akmlar harmonik bileen iermezler. rnein ; elektrikli stc rezistanslar, durgun halde endktif ykler (trafo, motor, vb.)

I U

Lineer olmayan ykler : Ykn ektii akmn ekli besleme geriliminden farkldr. Bu tr akmlar ok sayda harmonik bileen ierirler. rnein ; devreye alma srasnda motorlar ve trafolar

Haziran .2007 -

13

HARMON K ETK LER

Harmonik sralama ve spektrum
Sralama : Harmonik derecesi bileenin frekansn belirler ve bu frekans temel frekansn katlar eklindedir. rnein ; Temel bileen = 50 Hz iin, 5. Harmonik bileen deeri; 5 X 50 = 250 Hz olur.

Temel bileenin yzdesi olarak harmonik spektrum 100 50 0

Spektrum : Bir sinyalin deiik harmonik bileenlerinin byklklerini ilgili frekanslarn bir fonksiyonu olarak gsteren grafiktir.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Haziran .2007 -

14

HARMON K ETK LER

I1 I2 fazlar
100 50 0 -50 -100

i1 (h3) i2 (h3) i3 (h3) in = 3.i h3

I3 In = 0

Phases
3. Harmonik akmlar lineer olmayan btn monofaze ykler tarafndan retilirler. (aydnlatma, PC, mini-computer, vs.) Ntr iletkeni dengesiz yk akmlarnn yannda 3 x i h3 deerinde 3. Harmonik akm tar. Ntr iletken kesiti faz iletken kesitinin 1.7 kat seilmelidir. Mmknse TNC yerine TNS topraklama sistemi kullanlmaldr.

Ntrl
150 100 50 0 -50 -100 -150

Haziran .2007 -

15

HARMON K ETK LER

RMS deeri
Sinzoidal olmayan periyodik bir sinyalin rms deeri :

RMS deer

= H12 + H 2 2 +...+ Hn 2

H1 = Temel bileen Hn = Harmonik bileenler rnek : Bilgisayar gibi monofaze bir ykn ektii akmn rms deeri : Itemel = 56.2A; Ih3 = 27.2A; Ih5 = 2.7A; Ih7 = 9.2A; Ih9 = 7.8A

RMS

= 56 ,2 2 + 27 ,2 2 + 2 ,7 2 + 9 ,2 2 + 7 ,8 2 = 63,6 A

Haziran .2007 -

16

HARMON K ETK LER

Harmonik distorsiyon
Toplam harmonik distorsiyon :

2 2 2 THD % =100. H2 + H3 +...+Hn H1

n. ci harmonik yzdelik distorsiyonu :

HDn % =100. Hn H1

Haziran .2007 -

17

HARMON K ETK LER

Harmonik reticiler
Hz kontrol cihazlar Tristr kontroll ekipmanlar Statik konverterler (UPS) Ark frnlar Kaynak makinalar Byk binalardaki aydnlatma Trafolar
Haziran .2007 -

18

HARMON K ETK LER

Hz kontrol cihaz
Is

Elektriksel ema
e1 e2 e3
M C

Trifaze ykler 5, 7, 11, 13 dereceli yksek harmonik akmlar ekerler.

ekilen akm ; THDI=44%

A t
100

Harmonik spektrum I5=40%, I7=15%, I11=7%,...

%
50 0 1 5 7 11 13 17 19 21 23

Haziran .2007 -

19

HARMON K ETK LER

Redresrler
Trifaze ykler 5, 7, 11, 13 dereceli yksek harmonik akmlar retirler. e1 e2 e3

Elektriksel ema
L1 L2 L3 Z I is

ekilen akm ; THDI=28%

A t

Harmonik spektrum

I5=25%, I7= 6%, I11= 8%, I13=4%, ...

100 80 % 60 40 20 0 1 5 7 11 13 17 19
20

Haziran .2007 -

HARMON K ETK LER

Bilgisayar ykleri
Monofaze ykler ok sayda harmonik ieren akm (3. Derece)

Elektriksel ema
is
C

ekilen akm ; THDI=115%

A

Harmonik spektrum I3=85%, I5=65%, I7=40%, I9=20%, ...

100 80 % 60 40 20 0 1 3 5 7 9 11 13

Haziran .2007 -

21

HARMON K ETK LER

Aydnlatma (floresan lambalar)
Elektriksel ema
Monofaze ykler Harmonikleri arttran kapasitif empedans
Ph Is
FL

ekilen akm ; THDI=53%

A

Harmonik spektrum I3=51%; I5= 11%; I9= 8%;...

100 % 80 60 40 20 0 1 3 5 7 9 11 13

Haziran .2007 -

22

HARMON K ETK LER

Harmoniklerin sistem zerindeki etkileri

Uzun dnem etkileri

Ksa dnem etkileri

Sebekeye yansyacak etkiler Generator uzerindeki etkiler

Yklerdeki etkiler

Haziran .2007 -

23

HARMON K ETK LER

Ksa dnem etkileri
Harmonik gerilimlerin elektronik sistemlerde kullanlan kontrol elemanlarn etkilemesi, (Tristrler, PLCler, vb) Diskli sayalarda hatalarn olumas, Titreme ve grlt, Komnikasyon ve kontrol devrelerinde enterferans

Uzun dnem etkileri

Kondansatrlerin snmas, Makina ve trafolardaki ekstra kayplardan dolay snma, - Stator ve rotor kayplar, - Yzey etkisi yznden extra trafo kayplar Kablo ve dier ekipmanlarn snmas,

Haziran .2007 -

24

HARMON K ETK LER

Kondansatr zerine etkileri
YG
Kondansatr bulunmayan ebeke : Harmonik reticiler tarafndan retilen harmonik akmnn byk ounluu trafoya akar. Dier ykler harmonik akmdan etkilenmezler.

Iharmonik

~ =

~ =

harmonik reticiler (Gh)

Haziran .2007 25

HARMON K ETK LER

Kondansatr zerine etkileri
Kondansatr bulunan ebeke : Kondansatrler harmonik retmezler. Kondansatrler ancak tesiste mevcut olan harmonikleri glendirebilirler. Dier ykler de harmonik akmdan etkilenebilirler.

YG

Iharmonik

Transformatr YG/AG

~ =

~ =
harmonik reticiler (Gh)

M
Kondansatr blou

Haziran .2007 -

26

ENERJ S N N TEDARIK SUREKLILII, TICARI VE TEKNIK KALITESI HAKKINDA YONETMELIK

Harmonikler EPDK DAGITIM SITEMLER NDE ELEKTR K

TABLO 11-Akm Harmonikleri iin Maksimum Yk Akmna (IL) gre Snr Deerler
Tek Harmonikler

ISC/IL <20* 20<50 50<100 100<1000 >1000

<11 4.0 7.0 10.0 12.0 15.0

11h<17 2.0 3.5 4.5 5.5 7.0

17h<23 1.5 2.5 4.0 5.0 6.0

23h<35 0.6 1.0 1.5 2.0 2.5

35h 0.3 0.5 0.7 1.0 1.4

TTB 5.0 8.0 12.0 15.0 20.0

ift harmonikler, kendinden sonraki tek harmonik iin tanmlanan deerin %25i ile snrlandrlmtr.

Haziran .2007 -

27

ELEKTR K ENERJ S N N TEDARIK SUREKLILII, TICARI VE TEKNIK KALITESI HAKKINDA YONETMELIK

TABLO 10-Gerilim Harmonikleri iin Snr Deerler
Tek Harmonikler 3un Katlar Olmayanlar Harmonik Sras h Snr Deer (%) 3un Katlar Olanlar Harmonik Sras h Snr Deer (%) Harmonik Sras h Snr Deer (%) ift Harnomikler

Harmonikler EPDK DAGITIM SITEMLER NDE

5 7 11 13 17 19 23 25

%6 %5 % 3,5 %3 %2 % 1,5 % 1,5 % 1,5

3 9 15 21

%5 % 1,5 % 0,5 % 0,5

2 4 6..24

%2 %1 % 0,5

Haziran .2007 -

28

GENEL ZMLER
Harmonik akmlarn snrlanmas - Uygun Kompanzasyon sisteminin kullanlmas - Harmonik Filtreleme - Hz kontrol cihazlar iin reaktr eklenmesi, - Konverterlerin darbe saylarnn arttrlmas, Glendirme faktrnn kltlmesi - ebekenin ksa devre gcnn arttrlmas Zig-zag balantl trafolarn kullanlmas (Harmonik izolasyon) Harmonik kirlilie neden olan yklerin snrlanmas Kaynan harmonik empedansnn kltlmesi ebeke konfigrasyonunun iyi belirlenmesi
Haziran .2007 -

29

HARMON K ETK LERE KARI ZMLER

Kondansatr tipi
Gh/Sn

<=%15

%15-25

>%25 ; <%60

>%60

Standart tip

Glendirilmi tip

Reaktr+ kondansatr

Filtreler

Haziran .2007 -

30

HARMON K ETK LERE KARI ZMLER

Kondansatr koruma
Prensip ema

(reaktr+kondansatr)
YG

Iharmonik

Transformatr YG/AG

~ =

~ =

Endktansl kondansatr korumas

harmonik reticiler (Gh)

Haziran .2007 31

VARPLUS Kondansatrleri
VARPLUS :
Tamamen modler seri ; tek boyut Maksimum g : 20 kvar , 50 Hz Yatay ve dikey montaj 360 derecelik balant alar 50 Hz veya 60 Hz

Aksesuarlar
IP 20/42 koruma kiti Kapasitrler aras balant iin bara seti

Haziran .2007 -

32

A.G. Kondansatrler - Varplus M

... HQ GVENL K ELEMANLARI dahili sigorta dearj direnci metal disk ar basn kapa reine plastik kasa terminaller

HQ sistemi

bobin gaz k kanal

Haziran .2007 -

33

HARMON K REAKTRLER :
3. ve 5. Harmonikler iin 135 Hz. , 190 Hz. , 215 Hz. fazl, kuru tip H snf yaltm 1,1 kv izolasyon seviyesi Geni G Aral
6,25 kvar 12,5 kvar 25 kvar 50 kvar 100 kvar

Haziran .2007 -

34

HARMON K ETK LERE KARI ZMLER

Pasif filtre: prensip
HV

harmonikler

Transformatr OG / AG

~ =

~ =

harmonik reticiler (Gh)

harmonik filtreler

Haziran .2007 -

35

Merlin Gerin zm : aktif filtre

Saf sins dalgas oluturacak ekilde ebekeye var olan harmoniklere oranla ters fazda ve eit genlikte harmonik akmlar enjekte etmek
Aktif filtre yalnzca yk tarafndan oluturulan seviyelerdeki harmonik akmlar enjekte eder. Hzl yar iletken IGBT teknolojisi kullanlr.

Haziran .2007 -

36

Merlin Gerin zm : aktif filtre

HT

Yk tarafndan retilen harmonikleri yok edecek ekilde akm retimi 2den 25.harmonie kadar filtreleme

Iharmonik

OG / AG Transformatr

Harmonik reticiler Gh

~ =

Aktif filtre

Haziran .2007 -

37

AG G Faktr Dzeltme: Geni rn zmleri

Sabit ve otomatik kapasitr grubu standart ve kirli ve ar kirli ebekeler
standard tip glendirilmi tip detuned tip ve filtreler

Prisma Pano ierisinde kapasitr grubu Rectimat 2

Dikili tip panolar

Varplus M

Haziran .2007 -

38

Duyarl yklerde G faktr gelitirme

TRANSIENT FREE

KONVASIYONEL SISTEM

Thristor Anahtarlama 40 ms anahtarlama 1 sn cevap verme NH Thristor Reaktor Kontaktor Kapasitor

Kontaktor Anahtarlama 50 sn cevap verme su

NR 6 12 Varlogic Tum uygulamalar icin uygun

NR 6 12 Varlogic 1 sn anahtarlama icin

Haziran .2007 -

39

OG G Faktr Dzeltme: Propivar

pp1+pp2 Kapasite element 4 paralele elementen olusan seri grup Metal govde ve kapasite gruplari arasi izolasyon pp3+pp4 aluminium foil 2

Haziran .2007 -

40

OG G Faktr Dzeltme: Geni rn zmleri

OG Kapasitrler OG Kapasitr gruplar OG DR gruplar

Haziran .2007 -

41

OG G Faktr Dzeltme: Geni rn zmleri

OG Kapasitr Bankasi YG Salt Filtre Grubu

Haziran .2007 -

42

TEEKKRLER...

Haziran .2007 -

43